مشخصات كتاب

سرشناسه : خامنه اي، علي، رهبر جمهوري اسلامي ايران، 1318 -

عنوان و نام پديدآور : واجب فراموش شده: راهبردهاي مقام معظم رهبري در زمينه امر به معروف و نهي از منكر/ گردآورندگان حسين خادمي، حميدرضا محمودخاني.

مشخصات نشر : تهران: خيزش نو، 1392.

مشخصات ظاهري : 79 ص.؛ 5/14×5/20 س م.

شابك : 25000 ريال : 978-600-92782-2-0

وضعيت فهرست نويسي : فاپا(چاپ دوم)

يادداشت : چاپ اول : 1391(فيپا).

يادداشت : چاپ دوم.

يادداشت : كتابنامه: ص. 75 - 79.

موضوع : خامنه اي، علي، رهبر جمهوري اسلامي ايران، 1318 - -- نظريه درباره امر به معروف و نهي از منكر

موضوع : خامنه اي، علي، رهبر جمهوري اسلامي ايران، 1318 - -- پيام ها و سخنراني ها

موضوع : امر به معروف و نهي از منكر

شناسه افزوده : خادمي، حسين، 1368 -، گردآورنده

شناسه افزوده : محمودخاني، حميدرضا، 1368 -، گردآورنده

رده بندي كنگره : DSR1692 /الف76 و2 1392

رده بندي ديويي : 955/0844

شماره كتابشناسي ملي : 3088138

مقدمه

خواستيم امر به معروف و نهي از منكر را بشناسيم و بدانيم وظيفه ما چيست. روزها به دنبال آيات و روايات گشتيم، رساله هارازير و رو نموديم، با اساتيد مصاحبه نموديم و از گروه هاي آمر و ناهي كسب تجربه كرديم. به حساب خود در درياي شناخت امر به معروف و نهي از منكر غرق شديم. امّا آن گاه كه به كلام ولي نگرستيم،يافتيم كه از آن دريا جز قطره اي نفهميده ايم. مبهوت بحر عميق ريزبيني، ظرافت و فراست ايشان در آيات و روايات شديم. گوشه اي نبود كه ايشان اشاره نكرده باشند. كلامي كه گام ها از آخرين تجارب گروه هاي آمر و ناهي جلوتر بود.

بنابراين اين كتاب را با سيري موضوعي از بيانات مقام معظم رهبري در زمينه امر

برتر از جهاد

امر به معروف هم مثل نماز، واجب است. در نهج البلاغه مى فرمايد: «وَ مَا أعْمَالُ الْبِرِّ كُلّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ إِلَّا كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّي» يعنى امر به معروف و نهى از منكر، در مقياس وسيع و عمومى خود، حتى از جهاد بالاتر است؛ چون پايه ى دين را محكم مى كند. اساس جهاد را امر به معروف و نهى از منكر استوار مى كند.

بِهَا تُقامُ الفَرَائِض

تمامى آحاد ملت مسلمان، در حفظ و حراست از احكام نورانى آن(اسلام) و سعى در گسترش و تعميق آن(اسلام) در جامعه، داراى وظيفه اى بزرگند. امر به معروف و نهى از منكر كه يكى از اركان اساسى اسلام و ضامن برپاداشتن همه ى فرايض اسلامى است، بايد در جامعه ى ما احيا شود و هر فردى از آحاد مردم، خود را در گسترش نيكى و صلاح و برچيده شدن زشتى و گمراهى و فساد، مسؤول احساس كند.

شرط قوام حاكميت اخيار

امروز فقط جنگ نظامى نيست؛ اما همه تهاجمهاى ديگر، با شدّت كم سابقه اى وجود دارد. در مقابل اين تهاجم، اين جامعه اسلامى، بايد زنده، هوشيار، آسيب ناپذير، پراميد، آماده مقاومت، آماده ضربه زدن و به صورتِ يك موجود زنده مقاوم بماند و مقاومت كند. اين، چگونه ممكن است؟ اين است كه بنده موضوع امر به معروف و نهى از منكر را مطرح كردم. موضوع امر به معروف كه موضوع جديدى نيست. اين، تكليف هميشگى مسلمانان است. جامعه اسلامى، با انجام اين تكليف زنده مى ماند. قوام حكومت اسلامى، با امر به معروف و نهى از منكر است، كه فرمود: اگر اين كار نشود، آن وقت «لَيُسَلِّطَنَّ اللَّهُ عَلَيْكم شِرارَكم فَيَدْعُوا خِيارُكم فلا يُسْتَج_ابُ لَهُم»قوامحكومت اسلامى و بقاى حاكميت اخيار، به اين است كه در جامعه امر به معروف و نهى از منكر باشد.

فلسفه قيام حسين بن علي (ع)

حسين بن على(ع)، در خود فهماند كه براى دنياى اسلام در چنين شرايطى، مبارزه با اصل قدرت طاغوتى و اقدام براى نجات انسانها از سلطه شيطانى و اهريمنى اين قدرت، واجب ترين كارهاست. بديهى است كه حسين بن على(ع)، اگر در مدينه مى ماند و احكام الهى را در ميان مردم تبليغ و معارف اهل بيت را بيان مى كرد، عدّه اى را پرورش مى داد. اما وقتى براى انجام كارى به سمت عراق حركت مى كرد، از همه اين كارها بازمى ماند: نماز مردم را نمى توانست به آن ها تعليم دهد؛ احاديث پيغمبر را نمى توانست به مردم بگويد؛ حوزه درس و بيان معارف او تعطيل مى شد و از كمك به ايتام و مستمندان و فقرايى كه در مدينه بودند، مى ماند. اين ها هركدام وظيفه اى بود كه آن حضرت انجام مى داد.

ظلم هاى عجيب و غريب و استثنايى

روايتى كه مى خوانم، روايتِ تكان دهنده و عجيبى است. مى فرمايد: « لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ أَولَيُسَلِّطَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ شِرَارَكُمْ فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُم»؛ بايد امر به معروف و نهى از منكر راميان خودتان اقامه كنيد، رواج دهيد و نسبت به آن پايبند باشيد. اگر نكرديد، خدا اشرار و فاسدها و وابسته ها را بر شما مسلّط مى كند؛ يعنى زمام امور سياست كشور به مرور به دست امثال حَجّاج بن يوسف خواهد افتاد! همان كوفه اى كه اميرالمؤمنين(ع) در رأس آن قرار داشت و در آنجا امر و نهى مى كرد و در مسجدش خطبه مى خواند، به خاطر ترك امر به معروف و نهى از منكر، به مرور به جايى رسيد كه حَجّاج بن يوسف ثقفى آمد و در همان مسجد ايستاد و خطبه خواند و به خيال خود مردم را موعظه كرد! حَجّاج چه كسى بود؟ حَجّاج كسى بود كه خون يك انسان در نظر او، با خون يك گنجشك هيچ تفاوتى نداشت! به همان راحتى كه يك حيوان و يك حشره را بكشند، حَجّاج يك انسان را مى كشت.

نقش آفريني ديني مردم براي ايجاد تمدن اسلامي

براى ايجاد يك تمدّن اسلامى - مانند هر تمدّن ديگر - دو عنصر اساسى لازم است: يكى توليد فكر، يكى پرورش انسان. ... حال در آن جايى كه فكر و انسان بايد توليد شود، ببينيد نقش آفرينان چه كسانى هستند. اين نقش آفرينان كسانى هستند كه بايد بتوانند افكار را هدايت كنند. اينيك بُعد قضيه است. چون اين راه جز با پاى ايمان و نيروى ايمان و عشق طى شدنى نيست، بايد كسانى باشند كه بتوانند روح ايمان را در انسانها پرورش دهند. بدون شك مديران جامعه جزو نقش آفرينانند؛ سياستمداران جزو نقش آفرينانند؛ متفكّران و روشنفكران جزو نقش آفرينانند؛ آحاد مردم هر كدام به نحوى مى توانند در خور استعداد خود نقش آفرينى كنند؛ اما نقش علماى دين، نقش كسانى كه در راه پرورش ايمان مردم از روش دين استفاده مى كنند، يك نقش يگانه است؛ نقش منحصر به فرد است. مديران جامعه هم براى اين كه بتوانند درست نقش آفرينى كنند، به علماى دين احتياج دارند. سياستمداران و فعّالان سياسى در جامعه نيز همين طور. محيطهاى گوناگون علمى و روشنفكرى نيز همين طور. ... البته در آحاد مردم هم نقش آفرينىِ دينى هست؛ از راه امر به معروف و نهى از منكر؛ از راه آماده سازى خود براى اين كه در يك جايگاهنقش آفرين قرار گيرند.

نمى گذارد دشمن پيروز شود

عوامل استكبار، امروز

واجب فراموش شده

ما بايد خود را به سرچشمه ى اسلام برسانيم تا زندگى به تمامى شيرين شود. قرآن كريم مى فرمايد: «الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَر» من مى خواهم اين واجب فراموش شده ى اسلام را به ياد شما و ملت ايران بياورم: امر به معروف و نهى از منكر. همه ى آحاد مردم بايد وظيفه ى امر كردن به كار خوب و نهى كردن از كار بد را براى خود قائل باشند. اين، تضمين كننده ى حيات طيبه در نظام اسلامى خواهد بود. عمل كنيم تا آثارش را ببينيم.

معناي امر به معروف و نهي از منكر

البته ما بايد تأسّف بخوريم از اينكه معناى امر به معروف و نهى از منكر درست تشريح نمى شود. امر به معروف، يعنى ديگران را به كارهاى نيك امر كردن. نهى از منكر، يعنى ديگران را از كارهاى بد نهى كردن. امر و نهى، فقط زبان و گفتن است. البته يك مرحله ى قبل از زبان هم دارد كه مرحله ى قلب است و اگر آن مرحله باشد، امر به معروفِ زبانى، كامل خواهد شد.

مسؤوليت انقلابي

چندى پيش گفتم: «همه امر به معروف و نهى از منكر كنند» الآن هم عرض مى كنم: نهى از منكر كنيد. اين، واجب است. اين، مسؤوليت شرعى شماست. امروز مسؤوليت انقلابى و سياسى شما هم هست.

گفتن به زبان بر همه واجب است

امر به معروف، يك مرحله ى گفتن و يك مرحله ى عمل دارد. مرحله ى عمل، يعنى اقدام با دست و با زور. اين مرحله، امروز به عهده ى حكومت است و بايد با اجازه ى حكومت انجام بگيرد و لا غير. اما گفتن با زبان، بر همه واجب است و همه بايد آن را بدون ملاحظه انجام بدهند.

واجب حتمي آحاد مردم و مسؤولان

يك نكته را هم مى خواهم يادآورى كنم و آن نظام امر به معروف و نهى از منكر است. امر به معروف و نهى از منكر واجب حتمى همه است؛ فقط من و شما به عنوان مسؤولان كشور وظيفه مان در باب امر به معروف و نهى از منكر سنگين تر است.

پرهيجان ترين خطاب

بخش ديگرى كه باز آن را مختصر عرض مى كنم كه مربوط به عموم مردم است در درجه ى اوّل عبارت است از امر به معروف و نهى از منكر در مسائل اجتماعى. البته در مسائل فردى، تقوا بسيار زياد مورد توصيه ى اميرالمؤمنين(ع) است؛ اما در زمينه ى مسائل اجتماعى شايد هيچ خطابى به مردم شديدتر، غليظ تر، زنده تر و پُرهيجان تر از خطاب امر به معروف و نهى از منكر نيست. امر به معروف و نهى از منكر، يك وظيفه ى عمومى است.

بر همه واجب است، مافوق و يا زير دست

يك وقت دو نفر تاجر و كاسبند و باهم همكارى و رفاقت مى كنند، آن يك حكم دارد؛ يك وقت است كه آن كسى كه مسؤول دولتى است و قدرت و اجازه و امضاء در دست اوست، با يك نفر رابطه ى ويژه برقرار مى كند؛ اين آن چيزى است كه ممنوع و گناه و حرام است و نهى از آن بر همه ى كسانى كه اين چيزها را فهميده اند در خود آن اداره، در خود آن بخش، بر ما فوق او، بر زيردست او واجب است؛ تا فضا براى كسى كه اهل سوءاستفاده است، تنگ شود.

يكى از محورهاى اصلى توصيه هاى اميرالمؤمنين

هركسى به هر طريقى كه مى تواند؛ يك مسؤول يك طور مى تواند، يك مشترى نانوايى يك طور مى تواند، يك كارگر نانوايى طور ديگر مى تواند. طبق بعضى از آمارهايى كه به ما دادند، مقدار ضايعات نان ما برابر است با مقدار گندمى كه از خارج وارد كشور مى كنيم! آيا اين جاى تأسّف نيست؟! همه ى اين ها منكرات است و نهى از آن ها لازم است. طبق نهج البلاغه، اميرالمؤمنين(ع) نهى از اين ها را يكى از محورهاى اصلى توصيه هاى خود قرار داده است. در باب مسؤولان، آن طور مشى كردن و عمل كردن و دستور دادن و قاعده معيّن كردن؛ در باب عموم مردم هم آن ها را وادار كردن به حضور، به فعاليت و به احساس مسؤوليت در مسائل اجتماعى، با همين امر به معروف و نهى از منكر.

نداي خرد

هرچند فريضه ى امر به معروف و نهى از منكر يكى از بزرگترين واجبات اسلامى است و توصيه به آن در قرآن و گفتارهاى پيامبر خدا (ص) و امير مؤمنان(ع)و ديگر امامان(ع) داراى لحنى كم نظير و تكان دهنده است، ولى اگر كسى از اين همه چشم پوشى كند و تنها به نداى خرد انسانى گوش بسپرد، بازهم بى شك اين عمل سازنده را فريضه و تكليف خواهد شمرد. به نيكى خواندن و از بدى برحذر داشتن را كدام خِرَدِ سالم، ستايش نمى كند؟ و كدام انسان خيرخواه و حسّاس، از آن روى مى گرداند؟

بايد برويد ياد بگيريد

مسأله ى امر به معروف و نهى از منكر، مثل مسأله ى نماز است. ياد گرفتنى است. بايد برويد ياد بگيريد. مسئله دارد كه كجا و چگونه بايد امر به معروف و نهى از منكر كرد؟

يك جاهايي بيان نكردن حرام است

اما نكته ى پايانى در اين بحث امروز من(حدود آزادى بيان)، اين است كه اسلام يك خصوصيت ديگرى دارد و او اين است كه يك جاهايى عدم بيان را اسلام ممنوع كرده. يعنى مسأله فقط اين نيست كه بيان كردن مجاز است، بلكه بالاتر از اين بيان نكردن حرام است. يك جاهايى بايد بيان كرد، آن جاهايى كه كتمان حقيقت عليه مصالح نظام اسلامى است، عليه منافع رشد فكرى جامعه است آن جا بيان واجب است. كتمان حقيقت حرام است، كه اين هم يكى از خصوصيات اسلام است كه آيات فراوانى در قرآن دارد برادرانى كه مى خواهند دنبال كنند آيات بيان و تبين «لتبينه للناس و لاتكتمون» آيات كتمان اينها را ملاحظه مى كنيد در قرآن، خواهيد ديد كه بيان كردن و ارائه ى حقيقت كردن در يك جاهايى اين لازم است و

احتمال تأثير همه جا قطعي است

بعضى گفته اند كه بايد احتمال تأثير وجود داشته باشد. من مى گويم احتمال تأثير همه جا قطعى است؛ مگر در نزد حكومتهاى قلدر، قدرتمندان و سلاطين. آن هايند كه البته حرف حساب به گوششان فرونمى رود و اثر نمى كند؛ اما براى مردم چرا. براى مردم، حرف اثر دارد. بنابراين، پاسخ من اين شد كه بهترين روش براى شما كه از من سؤال كرديد، زبان است.

واقعاً معجزه مى كند

من همين امر به معروف و نهى از منكر زبانى را - ولو به شكل خيلى راحت و آرام و بدون هيچ خشونت و دعوايى - واقعاً يكى از معجزات اسلام مى دانم. مثلاً يك نفر كار خلافى مى كند، مى گويند آقا شما اين كار را نبايد مى كردى. اين مطلب را بگو و برو. مى گويد او برمى گردد دو تا فحش به من مى دهد. خيلى خوب؛ حالا دو تا فحش هم

كمك به محدود كردنِ بدى و شرّ

اگر معناى امر به معروف و نهى از منكر و حدود آن براى مردم روشن شود، معلوم خواهد شد يكى از نوترين، شيرين ترين، كارآمدترين و كارسازترين شيوه هاى تعامل اجتماعى، همين امر به معروف و نهى از منكر است و بعضى افراد ديگر درنمى آيند بگويند «آقا! اين فضولى كردن است»! نه؛اين همكارى كردن است؛ اين نظارتِ عمومى است؛ اين كمك به شيوعِ خير است؛ اين كمك به محدود كردنِ بدى و شرّ است؛ كمك به اين است كه در جامعه ى اسلامى، گناه، هميشه گناه تلقّى شود.

بهترين دفاع، حمله است

بايد دائم در حال پيشرفت بود؛ چون دشمن منتظرِ خاكريز نرم است كه نفوذ كند. دشمنمنتظر توقّف است تا حمله كند. بهترين راه براى متوقّف كردن حمله ى دشمن و بر هم زدن آرايش او، حمله ى شماست. پيشرفت شما حمله به دشمن است.

فراخواندن به راه خدا با حكمت

قرآن مى فرمايد: «ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ » حكمت، حكمت، حكمت. انديشه ى مستحكم را تعبير به حكمت مى كنند. حكمت، كه انبيا به آن ممتازند و از آنِ بندگان برگزيده و صالح است، همان فكر مستحكمى است كه هيچ ابزار عقلانى نمى تواند آن را نفى كند و از بين ببرد. هيچ استدلال و تجربه اى هم نمى تواند آن را خنثى كند. شما در قرآن به آياتى كه حكمت را معيّن مى كند، بنگريد، و ببينيد چه چيزهايى است: «ذلِكَ مِمَّا أَوْحى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَة» چيزهايى است كه اگر بشريت تا ابد هم تلاش كند، نمى تواند آن ها را رد كند. هيچ منكرى، هيچ مغرضى، هيچ معاندى نمى تواند در ردّ آن ها بكوشد. حكمت يعنى مستحكم ترين افكار و انديشه ها. اينكه حكما، حكمت را «صيرورة الانسان عالماً مُضاهياً للعالم الحِسّى» مى گويند، همان است. يعنى چنان افكار برجسته و مستحكم و غير قابل خدشه اى در روح او- بنده ى برگزيده و صالح- گسترش پيدا كرده است، كه خود تبديل به يك عالَم شده است و شما مى توانيد كون را وجود را، و همه ى گيتى را در سخن او، در اشاره ى او و در اقدام او مشاهده كنيد.

اين، حكمت است. آن وقت «ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ» اين گونه مردم را به سوى خدا

با رفق و مدارا

در خصوص امر به معروف و نهى از منكر حديثى ديدم كه از جمله چيزهايى كه براى آمر به معروف و ناهى از منكر ذكر مى كند، «رَفِيقٌ فِيمَا يَأْمُرُ وَ رَفِيقٌ فِيمَا يَنْهَى» بود. آن جايى كه جاى رفق است كه غالب جاها هم از اين قبيل استانسان بايد با «رفق» عمل كند؛ براى اينكه بتواند با محبّت آن حقايق را در

سلاح زبان

پس، بينش سياسى لازم است؛ اما همه چيز نيست؛ اصل قضيه، آن ايمان الهى معنوى است كه بايد در دلهاى شما باشد؛ خودتان را دينى بسازيد. جوانان در محيط خودشان، امر به معروف و نهى از منكر كنند. چرا اين واجب امر به معروف، امر به كارهاى خوب در جامعه ى اسلامى هنوز اقامه نشده است؟ نگوييد به من چه؛ او هم نمى تواند بگويد به تو چه؛ اگر هم گفت، شما اعتنا نكنيد. بعضى خيال مى كنند تا منكرى ديده شد، بايد با مشت به سراغش بروند! نه، ما سلاحى داريم كه از مشت كارگرتر است. آن چيست؟ سلاح زبان. زبان از مشت خيلى كارگرتر و نافذتر و مؤثرتر است؛ مشت كارى نمى كند.

تكرار شكننده است

در مقابل اين منكرات، عامل بازدارنده، نهى است؛ نهى از منكر. بگوييد: «آقا، نكن.» اين تكرارِ «نكن» براى طرف مقابل، شكننده است. اين نكته ى اول؛ كه نهى از منكر، اراده و تصميم و قدرت و شجاعت لازم دارد، كه بحمد اللّه، در قشرهاى مردم ما و در زن و مرد ما وجود دارد. بايد آن را به كار بگيريد. منتظر نباشيد كه دستگاه ها بيايند و كارى بكنند.

بايد معروف و منكر را بشناسيد

البته به شما بگويم عزيزان من! منكر را بايد بشناسيد. چيزهايى ممكن است به نظر بعضى منكر بيايد؛ در حالى كه منكر نباشد. بايد معروف و منكر را بشناسيد. واقعاً بايد بدانيد اين منكر است.

لزوم يادگيري احكام

بر هر مكلفي واجب است شرايط و مراتب امر به معروف و نهي از منكر و موارد وجوب و عدم وجوب آن را ياد بگيرد تا مبادا در امر و نهي خود دچار عمل خلاف و منكر شود.

بزرگترين معروف

بزرگترين نعمت خدا وجود اين نظام است و بزرگترين معروف، دفاع از اين نظام است. اين بزرگترين كارى است كه بايد انجام گيرد. عدّه اى براى مقابله با اين نظام كمر بسته اند -چه از راه نظريّه پردازى و چه از راه تبليغات سياسى و موذي گري هاى گوناگون- و در نظام خدشه وارد مى كنند. مسأله آنها، انتقاد به نظام يا به مسؤولان نظام نيست؛ از نظر آنها انتقاد، وسيله اى براى نابود كردنِ خودِ نظام است.

بالاترين تخلف

تخلّف ها يك اندازه و يك نوع نيست. بالاترين تخلّف ها، آن تخلّف ها و جرايمى است كه پايه هاى نظام را سست مى كند: نوميد كردن مردم، نوميد كردن دلهاى اميدوار، كج نشان دادنِ راه راست، گمراه كردن انسانهاى مؤمن و بااخلاص، سوءاستفاده كردن از اوضاع و احوال گوناگون در جامعه اسلامى، كمك كردن به دشمن، مخالفت كردن با احكام اسلامى و تلاش براى به فساد كشاندن نسل مؤمن.

مصداق بزرگ امر به معروف

امام حسين(ع) قيام كرد تا آن واجب بزرگى را كه عبارت از تجديد بناى نظام و جامعه ى اسلامى، يا قيام در مقابل انحرافات بزرگ در جامعه ى اسلامى است، انجام دهد. اين از طريق قيام و از طريق امر به معروف و نهى از منكر است؛ بلكه خودش يك مصداق بزرگِ امر به معروف و نهى از منكر است.

مهمترين حوزه

البته امر به معروف و نهى از منكر حوزه هاى گوناگون دارد كه باز مهم ترينش حوزه ى مسؤولان است؛ يعنى شما بايد ما را به معروف امر، و از منكر نهى كنيد. مردم بايد از مسؤولان، كارِ خوب را بخواهند؛ آن هم نه به صورت خواهش و تقاضا؛ بلكه بايد از آن ها بخواهند. اين مهم ترين حوزه است. البته فقط اين حوزه نيست؛ حوزه هاى گوناگونى وجود دارد.

گناهكار فقط بدحجاب نيست

گناهكار فقط بدحجاب نيست كه بعضى فقط به مسأله ى بدحجابى چسبيده اند. اين، يكى از گناهان است و از خيلى از گناهان كوچك تر است. خلافهاى فراوانى از طرف آدم هاى لاابالى در جامعه وجود دارد؛ خلافهاى سياسى، خلافهاى اقتصادى، خلاف در كسب و كار، خلاف در كار ادارى، خلافهاى فرهنگى. اين ها همه خلاف است. كسى غيبت مى كند، كسى دروغ مى گويد، كسى توطئه مى كند، كسى مسخره مى كند، كسى كم كارى مى كند، كسى ناراضى تراشى مى كند، كسى مال مردم را مى دزدد، كسى آبروى مردم را بر باد مى دهد. اين ها همه منكر است.

خودنمايي و جلوه فروشي

وضع حجاب را، وضع عفاف را، وضع تقيّدات و پايبندى را خانم ها بايد مراقبت كنند؛ اين وظيفه است. خودنمايى و جلوه فروشى، يك لحظه است و آثار سوء آن براى كشور، براى جامعه، براى اخلاق، حتّى براى سياست، آثار مخرب و ماندگار است. در حالى كه ملاحظه ى عفاف، ملاحظه ى حدود شرعى در رفتار و حركات بانوان، اگر چنانچه سختى اى داشته باشد، سختىِ كوتاهى است، اما آثارش، آثار عميق و ماندگارى است. خود خانمها خيلى بايد مراقبت كنند مسئله ى حجاب را، مسئله ى عفاف را؛ وظيفه ى آنهاست، افتخار آنهاست، شخصيت آنهاست.

منكرات در خانواده

در محيط خانواده هم مى شود نهى از منكر كرد. در بعضى از خانواده ها حقوق زنان رعايت نمى شود؛ در بعضى از خانواده ها حقوق جوانان رعايت نمى شود؛ در بعضى از خانواده ها، بخصوص حقوق كودكان رعايت نمى شود. اين ها را بايد به آن ها تذكّر داد و از آن ها خواست. حقوق كودكان را تضييع كردن، فقط به اين هم نيست كه انسان به آن ها محبّت نكند؛ نه. سوء تربيتها، بى اهتمامى ها، نرسيدن ها، كمبود عواطف و از اين قبيل چيزها هم ظلم به آن هاست.

منكرات جامعه

منكراتى كه در سطح جامعه وجود دارد و مى شود از آن ها نهى كرد و بايد نهى كرد، از جمله اين هاست: اتلاف منابع عمومى، اتلاف منابع حياتى، اتلاف برق، اتلاف وسايل سوخت، اتلاف مواد غذايى، اسراف در آب و اسراف در نان. ما اين همه ضايعات نان داريم؛ اصلًا اين يك منكر است؛ يك منكر دينى است؛ يك منكر اقتصادى و اجتماعى است؛ نهى از اين منكر هم لازم است.

منكرات اين هاست

امروز دست هايى تلاش مى كنند تا فساد را به صورت نامحسوس نه آن طورى كه شما در خيابان آن را ببينيد و بفهميد و مشاهده كنيد به شكلهاى گروهكى، ترويج كنند و جوانان را به فساد بكشانند؛ پسرها را به فساد بكشانند؛ مردم را به بى اعتنايى بكشانند. منكرات اين هاست؛ منكرات اخلاقى، منكرات سياسى، منكرات اقتصادى.

امر به معروف و نهي از منكر در همه زمينه ها

براى جوان، درس خواندن، عبادت كردن، اخلاق نيك، همكارى اجتماعى، ورزش صحيح و معقول و رعايت آداب و عادات پسنديده در زندگى، همه جزء اعمال خوب است. براى يك مرد، براى يك زن و براى يك خانواده، وظايف خوب و كارهاى بزرگى وجود دارد. هركسى را كه شما به يكى از اين كارهاى خوب امر بكنيد به او بگوييد و از او بخواهيد، امر به معروف است. نهى از منكر هم فقط نهى از گناهان شخصى نيست. تا مى گوييم نهى از منكر، فوراً در ذهن مجسّم مى شود كه اگر يك نفر در خيابان رفتار و لباسش خوب نبود، يكى بايد بيايد و او را نهى از منكر كند. فقط اين نيست؛ اين جزء دهم است. نهى از منكر در همه ى زمينه هاى مهم وجود دارد؛ مثلًا كارهايى كه افراد توانا دستشان مى رسد و انجام مى دهند؛ همين سوءاستفاده ى از منابع عمومى؛ همين رفيق بازى در مسائل عمومى كشور، در باب واردات، در باب شركتها و در باب استفاده از منابع توليدى و غيره؛ همين رعايت رفاقتها از سوى مسؤولان.  

نهي از منكر زباني واجب و وظيفه همه مردم در همه شرايط

البته اين هيچ مجوّزِ آن نيست كه كسانى به بهانه ى اينكه اطمينانشان سلب شده، قانون شكنى كنند. قانون شكنى جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونى براى مقابله با هر چيزى كه به نظر انسان منكر مى آيد- بدون اجازه ى حكومت- خودش يك جرم است؛ مگر نهى از منكر زبانى، كه بارها گفتيم نهى از منكر زبانى جايز و واجب و وظيفه ى همه است و در هيچ شرايطى هم ساقط نمى شود؛ اما آنجايى كه نوبت اجرا و عمل برسد، همه بايد طبق قوانين عمل كنند. هيچ چيزى مجوّز اين نيست كه بگويند چون نيروى انتظامى و قوّه ى قضائيّه عمل نكردند، خودمان وارد ميدان شديم؛ نخير، آن روزى كه لازم باشد مردم براى حادثه اى خودشان وارد عمل شوند، رهبرى صريحاً به آن ها خواهد گفت. همه جا، جاى نهى از منكر است

همه جا، جاى نهى از منكر است. يك دانشجو هم، در محيط درس مى تواند نهى از منكر كند. يك كارمند شريف هم، در محيط كار خود مى تواند نهى از منكر كند. يك كاسب مؤمن هم، در محيط كار خود مى تواند نهى از منكر كند. يك هنرمند هم، با وسايل هنرى خود، مى تواند نهى از منكر كند. روحانيون در محيطهاى مختلف، يكى از مهم ترين عوامل نهى از منكر و امر به معروفند.

منتظر نباشيد كه دستگاه ها بيايند و كارى بكنند

در مقابل اين منكرات، عامل بازدارنده، نهى است؛ نهى از منكر. بگوييد: «آقا، نكن.» اين تكرارِ «نكن» براى طرف مقابل، شكننده است. اين نكته ى اول؛ كه نهى از منكر، اراده و تصميم و قدرت و شجاعت لازم دارد، كه بحمد اللّه، در قشرهاى مردم ما و در زن و مرد ما وجود دارد. بايد آن را به كار بگيريد. منتظر نباشيد كه دستگاه ها بيايند و كارى بكنند.

بسيجى بايد در وسط ميدان باشد

امروز عده اى به اسم سازندگى خودشان را غرق در پول و دنيا و ماده پرستى مى كنند. اين سازندگى است؟! آنچه كه جامعه ى ما را فاسد مى كند، غرق شدن در شهوات است؛ از دست دادن روح تقوا و فداكارى است؛ يعنى همان روحيه اى كه در بسيجى هاست. بسيجى بايد در وسط ميدان باشد تا فضيلتهاى اصلى انقلاب زنده بماند.

رفتار زن و مرد و پوشش زنان در داخل ادارات

من بخصوص تأكيد مى كنم، نسبت به رفتار زن و مرد و پوشش زنان در داخل ادارات. بعضى شكوه دارند؛ گله دارند. خانواده هاى شهدا و زنان مؤمن به ما شكايت مى كنند. به اينجا تلفن مى كنند، نامه مى نويسند، يا ما را كه مى بينند، مكرر مى گويند كه رفتار بعضى از زنان جامعه ى ما، رفتار مناسب و شايسته ى شأن زن مسلمان نيست. با اصلاح اين زنانى كه در ادارات مشغول كارند، بخش عمده اى از اين موضوع، اصلاح مى شود. اين بانوان مسلمانى كه در اداراتند، بايد رفتارشان، لباسشان، زيشان و منششان مسلمانى باشد؛ و شما در اين زمينه تكليف و مسؤوليت داريد. البته با روش اسلامى؛ با همان شيوه اى كه نهى از منكر اسلامى دارد و نه با روشهاى

ضعف نفس، خجالت و ترس

بزرگترين حربه در مقابل گناهكار، گفتن و تكرار كردن است. اينكه يك نفر بگويد اما ده نفر ساكت بنشينند و تماشا كنند، نمى شود. اگر يكى دچار ضعف نفس بشود، يكى خجالت بكشد و يكى بترسد، اينكه نهى از منكر نخواهد شد.

فصل هفتم: وظيفه مسؤولان 

فصل هشتم: هشدارها

واعِظٌ مِن نَفسِه

اساس برنامه ى تربيتى و همه ى برنامه هاى زندگى در اسلام، همين موارد است. هركس بايد واعظ خود باشد، خود را مراقبت كند، از تخطّى خود مانع شود، امر به معروف و نهى از منكر هم بكند كه آن امرِ خود به معروف و نهىِ خود از منكر و موعظه كردنِ خود، بر امر و نهى و موعظه ى ديگران مقدّم است. اين، همان تقواى الهى است كه از ما خواسته اند. تقوا را مراقبت كنيم و به يكديگر توصيه نماييم. نمي گويم خودمان كه كاملًا اصلاح شديم، بعد به اصلاح مردم بپردازيم

بايد درون خودمان را اصلاح كنيم. اصلاحِ دائمى جزو وظائف دائمى ماست. درون را چه جورى اصلاح كنيم؟ اول از خودمان شروع كنيم. بنده، شخص حقيرِ مذنبِ عاصى از خودم شروع كنم. ديگران هم همين جور. اول رابطه ى خودمان را با خداى متعال درست كنيم، اصلاح كنيم و به آنچه كه خداى متعال از ما سؤال خواهد كرد، بينديشيم: « وَ اسْتَعْمِلْنِي بِمَا تَسْأَلُنِي غَداً عَنْه ». اين، از جمله ى چيزهائى است كه بايد دائم در ذهن ما باشد. نمي گويم خودمان كه كاملًا اصلاح شديم، بعد به اصلاح مردم بپردازيم- كه حالا ممكن است اين به اين آسانى ها هم به دست نيايد- وقتى شروع به اصلاح خود كرديم، آن

وظيفه ى اول، حفظ نظام است

البته تحقق آرزوهاى اسلامى، كار ده سال و بيست سال نيست؛ تحقق آرزوهاى اسلامى، كار بلندمدت است و بايد به تدريج انجام بگيرد و همه ى عوامل دست به دست هم بدهند. ..... معلوم است كه آرزوهاى اسلامى در مدت كوتاه تحقق پيدا نمى كند؛ معلوم است كه در اينجا و آنجا تخلفى پيدا مى شود؛ معلوم است كه همه ى دستگاه ها هنوز با نواى اسلامى حركت نمى كنند؛ در اين ترديدى نيست؛ غير از اين هم انتظارى نيست. اگر شما به صدر اسلام هم نگاه كنيد، مى بينيد حتّى زمانى كه نَفَس مطهر پيامبر(ص) هم به مردم مى خورد، اين طور نبود كه همه ى مردم يكشبه مسلمان بشوند و همه ى كارها در مدت كوتاهى اصلاح بشود. اصلاح كلى و عمومى، حركت بلندمدت لازم دارد، كه آن هم به

دايره امر به معروف و نهي از منكر

اگر ما امر به معروف را در يك دايره محدود، آن هم به وسيله افراد معلومى، زندانى كنيم، دشمن هم در تبليغات خودش بنا مى كند سمپاشى كردن؛ كه در ايران بناست از اين به بعد، نسبت به زن هاى بدحجاب، اين طور عمل شود! اين واجبِ به اين عظمت را، كه قوام همه چيز به آن است، بياورند در دايره اى محدود، در خيابانهاى تهران؛ آن هم نسبت به چند نفر زنى كه وضع حجابشان مثلًا درست نيست. اين است معناى امر به معروف؟! اين است معناى حضور نيروهاى مؤمن در صحنه هاى گوناگون جامعه؟! قضيه، بالاتر از اين حرفهاست.

امر به معروف، خوب است، اما

بحمد اللّه ملت ما بر دشمنانش فائق آمده است. ملت ما تا امروز، زبون دشمن نشده است؛ ليكن به هرحال دشمنى، اثر دارد. با اين دشمنيها، كدام كشور است كه هيچ مشكلى نداشته باشد؟ نبايد مشكلات را بزرگ كرد. نبايد در زمينه هاى گوناگون، درشت نمايى كرد. البته تذكّر، خوب است؛ امر به معروف، خوب است؛ نصيحت، خوب است؛ اما با خيرخواهى، با روش عقلايى، بدون اينكه موجب تضعيف يك مجموعه ى خدمتگزار شود.

گناه نابخشودني

ديگر آنكه در نظام اسلامى، اگرچه رسم و سنت انتقاد و نصيحت مشفقانه به مسؤولين، يكى از مواهب الهى و مفاخر اسلامى و مايه ى رشد و ارتقاء و پيشرفت امور و مصداق بارز فريضه ى امر به معروف است و بايد در جامعه بماند و توسعه و كيفيت بيابد، ولى مخلوط كردن اين كار مستحسن و لازم با اشاعه ى روحيه ى بدبينى و سوءظن به كارگزاران اصلى كشور و بدگويى از آنان كه به تضعيف روحيه، يا تضعيف جايگاه آنان بينجامد، خطايى بزرگ و خيانت آميز خواهد بود. اگر كسانى با گفتن و نوشتن يا رفتار متعمدانه ى خود، بذر شك و ترديد نسبت به مسؤولان بلندپايه ى كشور را در دلها بيفشانند و فضا و افق را تيره و يأس آور جلوه دهند، با هيچ توجيه و بيانى نمى توان آن ها را خدمتگزار و خيرخواه به حساب آورد. اين كار در كشور ما كه از نظامى اسلامى و انقلابى، و مسؤولانى كاملًا مردمى، و ملتى بااخلاص و فداكار، و صميميتى بى نظير ميان مردم و مسؤولان، و استعداد و ظرفيتى درخشان براى كار و پيشرفت، و حيثيتى برجسته در جهان

پشتوانه ى واجبات پرخطر

نماز است كه مايه هاى لازم ايثار و گذشت و توكل و تعبد را كه پشتوانه ى حتمى واجبات پرخطر و دشوار همچون جهاد و نهى از منكر و زكات است، در روح آدمى پديد مى آورد و او را شجاعانه بدان ميدان ها گسيل مى دارد. هنگامى كه به خاطر هجوم دشمن، فريضه ى جهاد اهميّت مى يابد، يا بر اثر دشوارى زندگى قشرهايى از مردم، فريضه ى زكات و انفاق، همه را مخاطب مى سازد، يا به اقتضاى تلاش دشمن در عرصه ى فرهنگ و اخلاق، امر به معروف و نهى از منكر واجب همگانى مى شود، در همه ى اين شرائط، نماز، نه فقط از شأن «خيرالعملى» فرونمى افتد، بلكه به مثابه ى پشتوانه ى روحى و معنوى همه ى مجاهدتها و ايثارها و خطرپذيرى ها، بر اهميّت آن افزوده مى شود.

علم به معروف و منكر

شرط اولِ امر به معروف و نهي از منكر، علم به معروف و منكر است.يعني امر و نهي كننده بايد معروف و منكر را بشناسد و در غير اين صورت موظف نيست امر به معروف و نهي از منكر كند، بلكه نبايد چنين كاري بكند؛ زيرا ممكن است در اثر جهل و ناداني امر به منكر و نهي از معروف كند. بنابراين نهي از منكر كردن كسي كه نمي دانيم كارش حرام است يا نه (مثلاً معلوم نيست موسيقي اي كه گوش مي دهد از نوع مبتذل و حرام آن است يا حلال)، واجب بلكه جايز نيست. (اجوبة الاستفتاءات، س 1057 و 1059 و 1067)

اگر مسأله مورد اختلاف نباشد و احتمال دهد كه مرتكب جاهل به حكم است، ظاهراً امر به معروف ونهى از منكر او واجب است، مخصوصا اگر اوجاهل مقصر باشد. و نزديكتر به احتياط آنست كه اول او را به حكم مسئله ارشاد كند سپس اگر باز هم ادامه مى دهد آن وقت او را امر و نهى كند، مخصوصا اگر او جاهل قاصر باشد.(تحرير الوسيله امام خميني،شرط اول مسأله 3)

اگر فاعل، جاهل به موضوع باشد،امر و نهي و بر طرف كردن جهل او واجب نيست.(تحرير الوسيله امام خميني، شرط اول مسأله 4)

احتمال تأثير

شرط دومِ امر به معروف و نهي از منكر، احتمال تأثير است.يعني امر و نهي كننده بايد احتمال بدهد كه امر و نهي او اثر و نتيجه اي ولو در آينده دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 1057)

بعضى گفته اند كه بايد احتمال تأثير وجود داشته باشد. من مى گويم احتمال تأثير همه جا قطعى است؛ مگر در نزد حكومتهاى قلدر، قدرتمندان و سلاطين. آن هايند كه البته حرف حساب

نداشتن مفسده مهم تر

شرط چهارمِ امر به معروف ونهي از منكر، نداشتن مفسده است.يعني بايد امر و نهي مفسده نداشته باشد، بدين ترتيب اگر امر و نهي موجب شود به شخص امر و نهي كننده و يا به مسلمان ديگر مفسده اي از قبيل ضرر جاني و يا آبرويي و يا مالي برسد، دراين جا امر و نهي واجب نيست. البتهمكلف موظف است ملاحظه اهميت را بكند.يعني بايد در تمام معروف و منكرها بين مفسده امر و نهي و مفسده ترك امر و نهي مقايسه كند و سپس به آنچه مهم تر است عمل نمايد.(اجوبة الاستفتاءات، س 1057)

كسي كه مي ترسد در صورت اقدام به امر به معروف و نهي از منكر در مورد كسي كه داراي نفوذ و موقعيت اجتماعي خاصي است از ناحيه او ضرر قابل توجهي ببيند، واجب نيست او را امر و نهي كند به شرطي كه منشأ ترسش، عقلايي باشد. ولي سزاوار نيست كسي به صرف ملاحظه مقام كسي كه واجب را ترك كرده و يا مرتكب فعل حرام شده و يا به صرف احتمال وارد شدن ضرر كمي از طرف او، تذكر و موعظه به

نهي از منكر در دانشگاه

سؤال:گاهي مشاهده مي كنيم كه دانشجوي دانشگاهي و يا كارمندي مرتكب فعل حرام مي شود، حتي بعد از تذكرات و راهنمائي هاي مكرر هم از كار خود دست برنمي دارد، بلكه بر انجام كارهاي زشت كه باعث ايجاد جو فاسد در دانشگاه است، اصرار مي ورزد، نظر شريف جنابعالي درباره اِعمال بعضي از مجازاتهاي اداري مؤثر مثل ثبت در پرونده آنها چيست؟

جواب:با مراعات نظام داخلي دانشگاه اشكال ندارد، و بر جوانان عزيز لازم است كه مسأله امر به معروف و نهي از منكر را جدي گرفته و شرائط و احكام شرعي آن را به دقت بياموزند و اين اصل را عام و فراگير نموده و روش هاي اخلاقي و مؤثر را براي تشويق فعل معروف و جلوگيري از ارتكاب محرمات به كار بگيرند، و از استفاده از آن براي اغراض شخصي بايد خودداري نمايند و بدانند كه اين راه بهترين و مؤثرترين روش براي ترويج كار خير و جلوگيري از شرّ است. خداوند شما را به آنچه رضاي او در آن است، موفق بدارد.(اجوبة الاستفتاءات، س 1074)

اقوام و آشنايان معصيت كار

هرگاه يكي از اقوام انسان مبادرت به ارتكاب معصيت كند و نسب به آن لاابالي باشد، بايد از اعمال خلاف شرع وي اظهار تنفر كرد و او را به هر روش برادرانه اي كه مفيد و مؤثر است پند و اندرز داد، ولي قطع رحمجايز نيست. بلي چنانچه احتمال داده شود كه ترك معاشرت با او موقتاً موجب خودداري او از ارتكاب معصيت مي شود، به عنوان امر به معروف و نهي از منكر واجب است. (اجوبة الاستفتاءات، س 1058 و 1071)