ص: 2

تقدیم به پیشگاه :

ناموس دهر و امام عصر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

ص: 3

سرشناسه : اسماعیلی یزدی عباس 1332 -

عنوان و نام پدیدآور : مام فضیلت ها: زندگانی فضایل شهادت حضرت فاطمه زهرا علیها السلام/ مولف عباس اسماعیلی یزدی

مشخصات نشر : قم مسجد مقدس جمکران 1385.

مشخصات ظاهری : 389 ص.

شابک : 22000 ریال 964-8484-74-0 ؛ 30000 ریال (چاپ دوم) ؛ 35000 ریال چاپ سوم 978-964-8484-74-8 :

وضعیت فهرست نویسی : فاپا

یادداشت : چاپ دوم: 1385.

یادداشت : چاپ سوم: 1388.

یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس

موضوع : فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق

شناسه افزوده : مسجد جمکران (قم)

رده بندی کنگره : BP27/2/الف485م2 1385

رده بندی دیویی : 297/973

شماره کتابشناسی ملی : م 85-3592

ص:4

تصویر

ص:6

تصویر

ص:7

ص:10

به آگاهی از ابعاد گوناگون برجسته ترین الگوهای انسانی از یک سو و جریانات خطرناک و تأسف باری که امروزه در پهنه گیتی شاهد آن هستیم از سوی دیگر ایجاب می کند که محققان، اندیشمندان، صاحبان قلم و همه کسانی که از چشمه زلال این نمونه های بی بدیل فضیلت و بزرگواری توشه برداشته اند به پا خاسته، سرمایه ها و استعدادهای خویش را در اختیار جوامع انسانی قرار داده، به گوشه ای از این نیاز حیاتی پاسخ مثبت دهند.

آشنایی با کمالات، امتیازات و ویژگی های این چهره های تابناک انسانیت در حقیقت، آگاهی از جایگاه رفیع انسان در نگرش اسلام است، همچنان که شناخت ویژگی های شگفت آفرین، کمالات بی نظیر و ابعاد حیرت انگیز انسانی، فرهنگی، اخلاقی، فردی و اجتماعی برجسته ترین و برترین الگوی بی همتای بانوان جهان - از آغاز تا پایان - در واقع، شناخت منزلت ارزشمند و مقام بلندِ زن در فرهنگ اسلامی است.

سخن از زندگی شرافتمندانه، آیین صحیح همسرداری و جایگاه حقیقی زن بدون توجه به زندگی مام فضیلت ها فاطمه زهرا علیها السلام حرکتی ناتمام و تلاشی بی ثمر است.

برای پاسداری از هویت، کرامت، حرمت، شرافت و حقوق بانوان راهی جز ورق زدن کتاب شخصیت شکوهمند بانوی بانوان دخت سرفراز خاتم پیام آوران صدّیقه طاهره علیها السلام نخواهد بود.

حضرت فاطمه علیها السلام دریای ژرف حقیقت، مظهر بی بدیل جامعیت، کتاب جاودانه کمال و فضیلت، سینه سینای اسرار قرآن و عترت، تجلیگاه عرش، نشان دانش و حکمت، نمونه کامل انسانیت، نماد حیا و عفت، و الگوی همیشه جاوید بانوان عالم خلقت است.

او شخصیتی بی همتاست که کران تا کران وجود مبارکش لبریز از ایمان و یقین

ص:12

و اقیانوس قلب نازنینش سرشار از نور، بینش، حکمت و معرفت است.

انسان هر اندازه در آسمان کمال و معنویت بیشتر اوج می گیرد و هر قدر در دریای معرفت با حقایق جهان هستی بهتر و عمیق تر آشنا می شود، جلالت، شکوه و عظمت زهرایِ بتول برای او آشکارتر می گردد. امّا آنچه از فضایل، کمالات و شخصیت والای دخت گرانمایه خاتم پیامبران تا کنون شناخته و یا گفته شده، تنها قطره ای از دریا و نمی از یم بی کرانه اوست.

با این همه بسیار شگفت آور است که امروز پس از گذشت قرن ها از طلوع آن خورشید تابناک و مبارک - در حالی که تشنه کامان زلال حقیقت، جرعه نوشان چشمه فضیلت، فرهیختگان عالم معرفت و فرزانگان طریق معنویت در برابر آن همه شکوه و عظمت و کمال و فضیلت واله و حیرانند - حسودان کینه توز و کج اندیشان دین فروش به پیروی از پیشینیان حقیقت ستیز و بد طینت خود، شخصیت والای آن عصمت کبری شفیعه محشر را مورد حملات ناجوانمردانه و تبلیغات خباثت بار خویش قرار داده، برای منحرف ساختن افراد ضعیف و ناآگاه از صراط مستقیم و خاموش نمودن نور حقیقت از هیچ کوششی دریغ نمی ورزند!

گرچه روایاتی که از طریق اهل سنت در فضایل آن بانوی سرافراز وارد شده، کمتر از احادیث شیعی نیست، لیکن در خلال مطالبی هم که در پوشش نقل فضیلت وارد شده، نکاتی به چشم می خورد که از نیّات شوم برخی حسودان کینه توز خبر می دهد!

راستی این همه خباثت و دشمنی از چیست؟ و سرچشمه این عداوت ها و کینه توزی ها در کجاست؟

آن شقاوت پیشگان تیره دل که قادر نبودند ساحتِ ملکوتی و مطهّر پرچمدار فضیلت ها، پیشوای موحّدان، مظلوم مظلومان، حضرت امیر مؤمنان علی صلوات اللَّه علیه را به طور صریح و بی واسطه مورد هجوم تهمت های ناروا

ص:13

قرار دهند، آتش کینه و حسادت خود را با پاسخ مثبت به درخواست طاغیان و ستمگران زمان از طریق جعل روایات کذب و دروغ پردازی های ناروا علیه آن بانوی یگانه شعله ور ساخته، در صدد انتقام از وی برآمدند، به این پندار که از این راه به نیت شوم خود دست می یابند، غافل از اینکه خورشید حقیقت برای همیشه پشت ابرهای تیره پنهان نمانده، و نور خدا هرگز خاموش نخواهد شد، و اینان خود را رسوا می کنند و البته هیچ گاه به هدف پلید و ناروای خویش نائل نخواهند شد.

در عین حال باید اعتراف کرد که متأسفانه اذهان بسیاری از کسانی که از معرفت شایسته برخوردار نیستند مورد اصابت ترکش های زهرآگین این حملات نامیمون قرار گرفته، و شخصیت اقدس آن بضعه رسول در هاله ای از ابهام پنهان گشته و منزلت بلند آن بانوی بزرگوار آن چنان که باید و شاید برای همگان روشن و شناخته نشده است.

اینک ای وجدان های بیدار! ای مدعیان اسلام! ای دوست داران رسول اللَّه صلی الله علیه وآله! و شما ای جوانان که هنوز ندای فطرت و فروغ اندیشه و انصاف از دل ها و سینه هایتان خاموش نگشته! آیا سزاوار نیست تا لحظه ای به فرمان وجدان خویش پاسخ مثبت داده و اندیشه خدادادی را به کار گرفته، در صدد جستجوی حقایق و کشف واقعیات برآییم و منصفانه به گوشه ای از ستم هایی که پیشینیان ما بر آن بانوی مظلومه روا داشته اند اعتراف کنیم؟ به هوش باشیم که پیروی از تعصّبات جاهلی پدرانمان را بر تبعیت از حق و حقیقت بر نگزینیم و سعادت ابدی را به خسران و حسرت سرمدی مبدّل سازیم!

پس از انتشار کتاب «سحاب رحمت» پیوسته دوستان اصرار می ورزیدند تا با تهیه رساله ای در زمینه زندگانی دخت گرانمایه نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله گوشه ای از ابعاد زندگانی و فضایل و کمالات آن بانوی سرافراز را به رشته تحریر درآورم،

ص:14

لیکن حقیر خود را فاقد بضاعت در خور این کار شایسته می دیده و می بینم. تا آنکه پس از توسلات فراوان سرانجام خداوند متعال به لطف و کرم خویش این توفیق را به این بی بضاعت عطا فرمود تا نمی از این اقیانوس بی کران را توشه راه خود قرار دهم، که گفته اند: آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید.

اینک کتاب حاضر با نام «مام فضیلت ها» در اختیار علاقمندان و دوستان اهل بیت عصمت علیهم السلام قرار می گیرد. امید است همگان در پرتو توجهات پروردگار متعال و فرج بقیّة اللَّه الاعظم حجة بن الحسن العسکری عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف از عنایات بی دریغ آن بانوی گرانمایه بهره مند گردند.

عید سعید غدیر 1426

عباس اسماعیلی

ص:15

ص:16

امام صادق علیه السلام نیز می فرمایند:

«حضرت فاطمه علیها السلام روز بیستم جمادی الثانی (سال پنجم بعثت)، هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وآله چهل و پنج ساله بود، به دنیا آمد. هشت سال در مکه و ده سال در مدینه و هفتاد و پنج روز بعد از وفات پدر گرامی اش زندگی کرد، و در روز سه شنبه سوم جمادی الثانی سال 11 هجری از دنیا رفت.» (1)

بسیاری از مورّخان اهل سنّت، میلاد آن بانو را پنج سال پیش از بعثت نقل کرده اند، امّا گفتار آنان با روایات اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه وآله سازگار نیست. در این باره باید به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله مراجعه کرد؛ زیرا «أَهْلُ الْبَیْتِ أَدْری بِما فِی الْبَیْتِ؛ اهل خانه از دیگران به آنچه در منزل است آگاه ترند.»

به نظر می رسد برای پاک کردن ننگ از دامن افرادی که در شهادت دختر گرامی پیامبر صلی الله علیه وآله نقش داشتند (2) قولِ «پنج سال پیش از بعثت» را ساخته اند. از این رو، با آن که سال تولّد و شهادت اهل بیت علیهم السلام در روایات کمتر به چشم می خورد، امام باقر و امام صادق علیهما السلام، دو فرزند بزرگوار فاطمه زهرا علیها السلام اصرار دارند که مادرشان پنج سال بعد از بعثت متولّد شده و هنگام شهادت، هیجده ساله بوده است؛ تا آیندگان به فکر افتند که چرا ایشان در هیجده سالگی، بدون هیچ گونه بیماری، از دنیا رفتند! وانگهی روایات فراوانی که از شیعه و سنی نقل شده، (3) همه نشانه این حقیقت است که نطفه پاک بانوی گرامی اسلام از عصاره میوه ها و غذاهای بهشتی بوده است؛ لذا ولادت ایشان باید پس از بعثت باشد، چون

ص:19

معراج و سیر آسمانی رسول خدا صلی الله علیه وآله و نزول جبرئیل و میکائیل پس از بعثت بوده است.

بنا بر این، یکی از انگیزه های کسانی که ولادت آن حضرت را سال ها پیش از بعثت عنوان کرده اند، این بوده است که این گروه روایات را مردّد ساخته و این امتیاز بزرگ آن بانوی گرامی را به دست فراموشی سپارند.

کسانی که می گویند تولد آن بانو پنج سال پیش از بعثت بوده است، سال تولد را همزمان با سالی دانسته اند که قریش خانه کعبه را تجدید بنا می کردند؛ و این، با اکثر اقوالی که در مورد سن پیامبر هنگام تجدید بنای کعبه به دست قریش گفته شده قابل جمع نیست.

در این که آن حضرت هنگام بنای کعبه چند سال داشتند، اختلاف است. برخی از مورخان عامه 35 و بعضی 25 سال را ذکر کرده اند. البته چند قول دیگر هم وجود دارد. عده ای نیز همانند علامه حلّی در کتاب «تذکره» سی سال را نقل نموده اند. (1) در این صورت، جمع بین پنج سال پیش از بعثت و بنای کعبه ممکن نیست.

به هر حال، با عنایت به سخن پیامبر صلی الله علیه وآله که در جواب خواستگاران فرمودند: «دخترم هنوز کوچک است»، ساختگی بودنِ این دیدگاه روشن می شود؛ چرا که اگر چنین بود سن مبارک فاطمه در آن ایّام نوزده سال می شود که اطلاق کوچک بودن به آن صحیح نیست.

ص:20

حضرت خدیجه علیها السلام که از ثروتمندان بی نظیر عصر خود بود، (1) تمام ثروت و دارایی خویش را به همسرش بخشید تا به هر صورتی که می خواهد در آن تصرف نماید و آن حضرت نیز همه ثروت همسرش را در راه پیشبرد اسلام و رسیدگی به امور مستمندان انفاق نمود و بدون شک سرمایه عظیم آن بانوی فداکار در پیشرفت اسلام نقش اساسی داشت. به همین جهت است که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:

«ما نَفَعَنِی مالٌ قَطُّ مِثْلَ ما نَفَعَنِی مالُ خَدِیجَة».(2)

«هرگز ثروتی همچون ثروت خدیجه به من سود نبخشید».

اساساً اسلام پس از جاذبه و معنویت خود تنها با شجاعت و شهامت و شمشیر حضرت علی علیه السلام و دارایی و ثروت حضرت خدیجه علیها السلام بر پای ایستاد.

«ما قامَ الإسْلامُ اِلّا بِسَیْفِ عَلِیٍ ّ وَ ثَرْوَةِ خَدِیجَة».(3)

«اسلام جز با شمشیر حضرت علی علیه السلام و ثروت خدیجه علیها السلام بر پا نگردید.»

یکی از ماجراهای بسیار دردناک و جانسوز که در سال هفتم هجرت اتفاق افتاد، محاصره شدید پیامبر صلی الله علیه وآله و یاران او در شعب ابی طالب بود که آن بزرگواران در گرمای داغ در آن بیابان خشک بی آب و علف، بدون هیچ گونه

ص:23

وسایل، گرسنگی شدید و تشنگی طاقت فرسا و آزار و اذیت ها را تحمل نمودند. در آن درّه سوزان فشار گرسنگی به حدّی بود که صدای گریه کودکان بنی هاشم از پشت کوه ابوقبیس تا کنار کعبه به گوش طواف کنندگان می رسید و اگر مخفیانه به آن بزرگواران غذای اندکی نمی رسید بسا از شدّت گرسنگی از برگ گیاهان استفاده می کردند.

از آنجایی که حضرت خدیجه علیها السلام بانویی مهربان و فداکار بود در فراز و نشیب ها و دورانی که اسلام در حال شکل گرفتن و قدرت یافتن بود علاوه بر بخشش مال و ثروت، جان و آبروی خود را فدای همسرش می کرد.

هنگام محاصره پیامبر صلی الله علیه وآله از عمر حضرت خدیجه علیها السلام بیش از شصت سال می گذشت و آن بانو در سنینی نبود که تحمل رنج و سختی بر او آسان باشد و از کسانی نبود که در زندگی با تنگی معیشت و محرومیت ها خو گرفته باشد؛ در عین حال، سختی ها، رنج ها و ناگواری هایی را که در اثر محاصره از طرف قریش تحمیل می شد با ابوطالب - عموی پیامبر صلی الله علیه وآله - و فرزندش حضرت علی علیه السلام تا سر حدّ مرگ تحمل نمودند.

سختی محاصره به جایی رسید که حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه برای حفظ پیامبر صلی الله علیه وآله و اسلام آنچه دارایی و ثروت داشتند همه را به مصرف رساندند.(1) و چون هر لحظه احتمال می رفت از بالای کوه سنگ بزرگی به سوی پیامبر صلی الله علیه وآله پرتاب گردد و یا با شبیخون به آن بزرگوار هجوم برده شود، حضرت ابوطالب شب و روز در فکر نگهبانی پیامبر صلی الله علیه وآله بود و غالباً فرزندش حضرت علی علیه السلام را در بستر او، و آن حضرت را در جای دیگر می خوابانیدند، تا از آسیب

ص:24

کفار و مشرکان مصون بماند.

بعد از جریان شعبِ ابی طالب و محاصره شدید با آن همه فشارها و سختی ها و آزارهای جسمی و روحی، حضرت ابوطالب و حضرت خدیجه علیهما السلام با فاصله اندکی از دنیا رفتند و در حقیقت به شهادت رسیدند.

بنا بر مشهور حضرت خدیجه علیها السلام در روز دهم ماه رمضان سال دهم بعثت در 65 سالگی از دنیا رفت.(1) پیامبر صلی الله علیه وآله از رحلت او و عموی گرامی اش حضرت ابوطالب بسیار ناراحت و غمگین شد و آن سال را «عام الحزن» و سال اندوه نامید و به نقل علامه مجلسی رحمه الله آن حضرت خانه نشین شد و کمتر از خانه بیرون می آمد.(2)

همراهی و مساعدت و همگامی این بانوی بزرگ با پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در طول زندگی مشترک اعجاب انگیز و بهت آور بود و به همین دلیل است که آن حضرت پس از رحلت آن بانوی فداکار او را فراوان یاد می کرد و در فقدان جنابش

ص:25

باران اشک از دیدگانش فرو می بارید.(1)

روایات فراوانی - از شیعه و سنی - پیرامون شخصیت والا و کمالات ملکوتی و ایمان آن بانوی گرانمایه نقل شده است (2) که برخی از آن ها آورده می شود؛ از آن جمله:

1 - شیعه و سنی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله روایت کرده اند که برترین زنان گیتی؛ مریم دختر عمران، آسیه دختر مزاحم همسر فرعون، حضرت خدیجه علیها السلام، و حضرت فاطمه علیها السلام هستند.(3)

ص:26

2 - و نیز از آن حضرت روایت نموده اند که برترین بانوان بهشتی؛ حضرت خدیجه و حضرت فاطمه علیهما السلام، مریم دختر عمران و آسیه همسر فرعون می باشند.(1)

3 - خداوند از بانوان، چهار نفر را برگزید که عبارتند از؛ حضرت مریم، آسیه همسر فرعون، حضرت خدیجه علیها السلام، و حضرت فاطمه علیها السلام. (2)

4 - بهشت مشتاق چهار زن خواهد بود: مریم دختر عمران، آسیه همسر فرعون، حضرت خدیجه و حضرت فاطمه علیهما السلام. (3)

5 - سرور و سالار بانوان عبارتند از: مریم دختر عمران، آسیه، خدیجه و حضرت فاطمه علیها السلام. (4)

6 - از مردان، بسیاری به حدّ کمال رسیدند و اما از بانوان به آخرین مرحله کمال نرسیدند مگر چهار زن؛ آسیه، مریم، حضرت خدیجه و حضرت

ص:27

فاطمه علیهما السلام. (1)

7 - پیامبر صلی الله علیه وآله می فرمایند: در شب معراج به جبرئیل گفتم: آیا حاجتی داری؟ فرمود: از جانب خداوند و از طرف من به حضرت خدیجه سلام برسان...(2)

جبرئیل حضور پیامبر صلی الله علیه وآله آمد و جویای حضرت خدیجه علیها السلام شد و او را نیافت، عرض کرد: هنگامی که حضرت خدیجه آمد به او خبر بده که پروردگار به او سلام می رساند.(3)

8 - برترین افتخار برای آن بانوی یگانه و سکان دار کشتی فضیلت ها آن است که دامن شرف و قداستش در بر گیرنده ناموس عصمت، و آغوش بزرگوارش پرورش دهنده گوهر تابناک و صدف گرانبار پاکی و کرامت، حضرت صدّیقه کبرا فاطمه زهرا علیها السلام است. آری اوست مفتخرترین بانوی دهر که مادر سالار بانوان و جدّه عظیم الشأن یازده امام راستین و پیشوای معصوم، و هم اوست سرافرازترین بانویی که خدای جهان آفرین، بی بدیل ترین داماد روزگار حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام را برای او برگزید.

ص:28

اسب قوی و تیز رو همچون رخش باید که بتواند تن رستم کشد. لذا بدن آن بزرگواران در رتبه روح ماست. روح، لطیف و نورانی و روحانی است و از آثار ملکوت؛ یعنی حیات واقعی و همیشگی، دانایی و توانایی واقعی برخوردار است.

وقتی بدن های آن بزرگواران از عالم ملکوت و علیین باشد، همانند روح ما لطیف، نورانی و روحانی است و آثار روح را دارد.

در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:

«وَ أَجْسَادُکُمْ فِی الْأَجْسَادِ وَ أَرْوَاحُکُمْ فِی الْأَرْوَاحِ وَ أَنْفُسُکُمْ فِی النُّفُوسِ.»

«پیکرتان در میان پیکرها و ارواح شما در میان ارواح و نفس هایتان در میان نفوس است.»

معنای این عبارت این نیست که جسم شما میان اجسام و... است؛ همان طور که می گوییم فلانی در خانه است، بلکه از قبیل «نور در چراغ» خواهد بود، که نور داخل چراغ نیست، بلکه محیط بر چراغ است. بنا بر این، منظور این است که

ص:30

بدن های آن بزرگواران، محیط و قیّوم بدن هاست، و ارواح ایشان، محیط و قیّوم ارواح دیگران. از این رو، خلقت و چگونگی ولادتشان از دیگران ممتاز بوده است، چنان که در روایات فراوانی به آن اشاره شده است.(1)

روح آن بزرگواران نیز از سنخ ارواح ما نیست، بلکه بالاتر، لطیف تر، تواناتر، داناتر و نورانی تر است، و اساساً قابل مقایسه با ارواح دیگران نیست؛ لذا از جانب خداوند متعال صاحب ولایت کلیّه مطلقه الهیّه هستند؛ در عالم، نفوذ و بر دیگران قیومیّت و احاطه کامل دارند، و خداوند آن بزرگواران را لایق مقام امامت و پیشوایی بر مردم دانسته است.

می توان گفت: صرف نظر از قدرت الهی و معجزه، بسیاری از امتیازات و کارهای خارق العاده آنان، از قبیل طیّ الارض، عبور از اجسام بدون مانع شدن هیولا و جسم، و سخن گفتن در رحم مادر، به دلیل قدرت بدنی و روحی آن بزرگواران بوده است. مثلاً در عالم رؤیا، ما نیز در یک آن، شهرهایی را سیر می کنیم، کارهایی را انجام می دهیم که در بیداری برایمان ممکن نیست؛ زیرا در خواب، روح انسان از قفس تن خارج می شود و برای او مزاحمتی نیست و آدمی قدرت بیشتری دارا می شود.

در عین حال، خلقت حضرت فاطمه علیها السلام در میان سایر معصومان علیهم السلام از ویژگی هایی برخوردار بوده است. نورانیت بدنی و روحی آن بزرگوار به گونه ای است که ملائکه هنگام مشاهده به سجده می افتادند.

جابر جعفی به امام صادق علیه السلام عرض می کند: چرا فاطمه علیها السلام را زهرا نامیده اند؟ حضرت در پاسخ فرمودند:

ص:31

«زیرا خدای بزرگ آن بانو را از نور عظمت خویش آفرید؛ و هنگامی که نورش درخشیدن گرفت، آسمان ها و زمین با نور آن حضرت روشن شدند و چشمان ملائکه خیره شد و خدا را سجده نمودند و گفتند: بار الها! این چه نوری است؟ خداوند وحی فرستاد که این نور از نور من است...»(1)

نور بدنی حضرت فاطمه علیها السلام آن چنان قوی بود که پیامبر صلی الله علیه وآله از جنبه مُلکی و بدنی به فزع و وحشت افتاد.(2)

ماده بدنی آن بانو نیز از سایر معصومان علیهم السلام ممتاز بود؛ به گونه ای که در یک نوبت به این عالم تنزل داده نشد؛ زیرا این عالم استعداد و قابلیت آن را نداشت که یکباره به این نشئه آورده شود؛ لذا در مراحل متعدد به این عالم تنزل داده شد.

در مرحله نخست، پیامبر صلی الله علیه وآله را برای گرفتن ماده بدنی آن بانوی بزرگوار بالا بردند تا در کنار درخت طوبی در وعاء وجود پیامبر صلی الله علیه وآله وارد نمودند.

امام صادق علیه السلام نقل می کند که رسول اکرم صلی الله علیه وآله حضرت فاطمه علیها السلام را زیاد می بوسید. این کار برای عایشه گران آمد. از این رو، رسول خدا صلی الله علیه وآله به او فرمودند:

«ای عایشه! هنگامی که مرا در سفر معراج به آسمان ها بردند، به بهشت وارد شدم. جبرئیل مرا کنار درخت طوبی برد و از میوه آن به من داد. من آن را خوردم و آن میوه در وجودم به نطفه تبدیل شد. هنگامی که فرود آمدم، با خدیجه همبستر شدم و او به دخترم فاطمه بارور شد. هرگاه فاطمه را می بوسم، بوی درخت طوبی را استشمام می کنم.» (3)

ص:32

در مرحله دیگر، جبرئیل سیب بهشتی به آن حضرت داد تا بخورد. امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش و از پدرش امام سجّاد علیه السلام نقل می کنند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

«... جبرئیل برایم سیبی آورد... و فرمود: ای محمد! این سیب را بخور، گفتم: ای حبیب من! آیا هدیه پروردگارم را بخورم؟ جبرئیل پاسخ داد: آری، مأموری که آن را بخوری. چون آن سیب را دو قسمت کردم تا بخورم، نوری از آن ساطع گردید که به فزع و وحشت افتادم. (1) جبرئیل گفت: آن را بخور. این نور به «منصوره» تعلق دارد. گفتم: منصوره کیست؟ گفت: دختری است که از صلب تو به وجود خواهد آمد و نام وی در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» است...» (2)

در مرحله پایانی، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مأموریت می یابد که از همسرش دوری گزیند. روزی آن حضرت با عده ای در ابطح نشسته بودند. ناگاه جبرئیل به صورت اصلی خود فرود آمد و گفت: ای محمّد! خداوند بلند مرتبه بر تو درود می فرستد و دستور می دهد که چهل شبانه روز از همسرت خدیجه دوری گزینی.

آن حضرت چهل شبانه روز، روزها به روزه داری و شب ها به عبادت مشغول

ص:33

بود. پیامبر صلی الله علیه وآله به وسیله عمّار برای حضرت خدیجه پیام فرستاد که چنین مپندار که دوری گزینی از تو به سبب بی توجهی و کدورت است، بلکه پروردگارم مرا به این کار فرمان داده است.

از این رو، جز نیکی و خیر مپندار که خداوند هر روز چندین مرتبه به وجود تو بر فرشتگان گرانمایه اش مباهات می کند و من نیز در خانه فاطمه بنت اسد هستم.

هنگامی که چهلمین روز فرا رسید، فرشته وحی بر پیامبر صلی الله علیه وآله فرود آمد و گفت: ای محمّد! خدای بلند مرتبه بر تو درود می فرستد و فرمان می دهد که خویشتن را برای دریافت تحیّت و ارمغان او آماده سازی.

آن حضرت آماده بود که میکائیل فرود آمد و طبقی که بر روی آن روپوشی از دیبا بود، در برابرش گذاشت. جبرئیل پیش آمد و گفت: ای محمّد! پروردگارت به تو فرمان می دهد که امشب با این غذا افطار نمایی.

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«روش آن حضرت این بود که هرگاه می خواست افطار نماید، به من دستور می داد که درِ خانه را باز گذارم تا هر کس میل به افطار دارد، بتواند افطار کند؛ اما آن شب مرا بر درِ خانه نشاند تا کسی وارد نشود، و فرمود: این طعام بر غیر من حرام است.»

حضرت چون سرپوش را از روی طبق برداشت، خوشه ای از خرما و انگور در آن بود. از آن سیر میل فرمود و آب گوارا نوشید و خواست تا به نماز (مستحبی) مشغول شود که جبرئیل گفت: اینک نماز بر شما ممنوع است تا به سرای حضرت خدیجه بروید؛ چرا که خداوند به ذات پاکش سوگند یاد کرد که امشب از شما نسل پاک و پاکیزه پدید آورد. پیامبر صلی الله علیه وآله به خانه خدیجه تشریف آورد.

حضرت خدیجه می گوید: با تنهایی خو گرفته بودم. هنگامی که شب فرا می رسید، پس از نماز و بستن درِ خانه، در بستر می خوابیدم. آن شب هنوز میان

ص:34

خواب و بیداری بودم که درِ خانه به صدا درآمد. صدا زدم: کیست در را می کوبد؟

پیامبر صلی الله علیه وآله با نوای دلنشین و شیرینش فرمود: خدیجه! منم محمد، در را باز کن. در اوج شادمانی از آمدن آن حضرت، برخاستم و در را گشودم و ایشان وارد شد.

روش آن حضرت این بود که پس از ورود، وضو می ساخت، دو رکعت نماز می خواند و به بستر می رفت، اما آن شب آماده نماز نشد، بلکه با من هم بستر گردید. به خدایی که آسمان بلند را برافراشت و آب را از زمین جوشانید، آن شب هنوز پیامبر خدا صلی الله علیه وآله از کنارم دور نشده بود که سنگینی وجود و حضور گرانمایه دخترم فاطمه را در وجود خود حسّ نمودم.(1)

حدیث یاد شده، نکاتی مهم را در بر دارد که از عظمت این مأموریت حکایت می کند؛ از جمله:

ریاضت چهل شبانه روز با احیای شب ها و روزه داری در روزها و عزلت از خلق و کناره گیری از همسرش حضرت خدیجه علیها السلام.

جلوه جبرئیل به صورت اصلی، که در دو جای دیگر تحقّق پذیرفته است: در روز مبعث در غار حرا، و در شب معراج.

آمدنِ میکائیل با آن تشریفات ویژه، از سندس، آفتابه، دستمال بهشتی، و آوردنِ غذای بهشتی برای افطار آن حضرت و حرمت آن برای دیگران.

رها کردن نماز مستحبی در آن شب و تعجیل در این امر مهم و اجرای فرمان الهی.

ظاهر شدن اثر حمل در همان لحظات اولیه، بر خلاف عادت زنان، که روشنگر این حقیقت است که نطفه آن بانوی بزرگوار، حیاتی دیگر داشته است.

ص:35

این همه، گویای عظمت و جلال و مقام والای خاتون دو سرا حضرت فاطمه علیها السلام است. البته باید چنین باشد؛ زیرا نور یازده تن از حجج الهی در وعاء وجودی آن حضرت قرار می گیرد و عالم هستی با وجود ایشان حیات واقعی می یابد.

ص:36

خواهند آمد که پیشوایان اند و پس از انقطاع وحی، خلیفه خدا در زمین به شمار می آیند.

حضرت خدیجه همیشه در همین حال بود تا این که هنگام وضع حمل وی فرا رسید...» (1)

چنان که گفته شد، صرف نظر از قدرت الهی و معجزه، این گونه مسائل از معصومان علیهم السلام بعید نیست؛ زیرا ابدان و ارواح شریف آن بزرگواران، از امتیاز ویژه برخوردار است؛ حتی بدن های ایشان تواناییِ ارواح دیگران را دارد.

ص:38

فرا گرفت و در شرق و غرب عالم جایی نماند مگر این که در آن تابید.

آن گاه ده تن از حوریان بهشتی که هر کدامشان طشت و ظرفی لبریز از آب کوثر با خود داشتند، وارد شدند. آن بانویی که در برابرش بود، نوزاد را (که پاک و پاکیزه بود) با آب کوثر شست. سپس او را در دو حوله سفید و خوشبو پیچید و از او خواست که سخن بگوید. حضرت فاطمه علیها السلام زبان گشود و فرمود:

«أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلاّ اللَّهُ، وَ أَنَّ أَبِی رَسُولُ اللَّهِ سَیِّدُ الْأَنْبِیاءِ وَ أَنَّ بَعْلِی سَیِّدُ الْأَوْصِیاءِ، وَ وُلْدِی سادَةُ الْأَسْباطِ.»

«گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست، و پدرم رسول خدا برترین پیامبران، و همسرم سالار اوصیا است، و فرزندانم سرور نوادگان اند»

آن گاه رو به زنان نمود و هر کدام را با نام و نشان سلام داد. آنان شاد و خندان گردیدند، حور العین به هم بشارت دادند و آسمانیان تولدش را به یکدیگر تبریک گفتند، و در آسمان نوری درخشان پرتو افکند که فرشتگان تا آن روز ندیده بودند. زنان نوزاد را به حضرت خدیجه دادند و گفتند:

هان ای خدیجه! کودک پاک و پاکیزه و مبارک را برگیر که خداوند او و نسلش را پر برکت ساخته است.

حضرت خدیجه علیها السلام با شادمانی کودک خویش را در آغوش گرفت و به او شیر داد.

حضرت فاطمه (رشد فوق العاده ای داشت؛ به گونه ای که) در هر روز،

ص:40

به اندازه یک ماه، و در هر ماه به اندازه یک سال، رشد می کرد. (1)

برخی از اهل سنّت نوشته اند: هرگاه خداوند به حضرت خدیجه فرزندی عطا می کرد، او را به دایه ای شایسته می سپرد تا شیرش دهد، امّا هنگامی که حضرت فاطمه ولادت یافت، خودش به او شیر داد و پرستاری او را به عهده گرفت.(2)

امروز عالمی ز تجّلی منوّر است

میلاد با سعادت زهرای اطهر است

مولود پاکی آمده از غیب در شهود

کز او وجود هفت أب و چار مادر است

نور خدا و فرشت تتق می کشد به عرش

روشن به روی فاطمه چشم پیمبر است

در وصف او گر «امّ ابیها» شنیده ای

این خود یک از فضایل آن پاک گوهر است

هر مادر آورد پسر از اوست مفتخر

بالیده مام گیتی از این نیک اختر است

احمد وجود پاک او را روح خویش خواند

با آن که خود به مرتبه روح مصوّر است

دانند اگر چه خلق جهان ثقل اصغرش

من دارم این عقیده که او ثقل اکبر است

ص:41

تنها نه دختر است رسول خدای را

کز رتبه بر ولیّ خدا نیز همسر است

حاکیست از وقایع ما کان و ما یکون

متن صحیفه اش که به قرآن برابر است

در حیرتم چه مدح سرایم به حضرتی

کو را مدیح خوان زشرف ذات داور است

او هست عصمت اللَّه وچندان شگفت نیست

کز چشم خلق تربت پاکش مستّر است

ای آفتاب برج شرف کافتاب چرخ

در آسمان قدر تو از ذرّه کمتر است

ربط رسالت است و ولایت حیات تو

بل این دو را وجود تو بنّا و مصدر است

هستند گوشوار دو دلبند تو به عرش

بی شک دل تو عرش خداوند اکبر است

جن و بشر برای شفاعت به نزد حق

چشم امیدشان به تو در روز محشر است

بر آستان توست ز جان ملتجی «صغیر»

عمریست کحل دیده او خاک این در است

ص:42

فرستاد که خدمت حضرت محمد روانه شود و به او بگوید که دخترش را فاطمه نام گذارد؛ (1) لذا آن حضرت نام او را فاطمه نهاد...».(2)

در روایتی دیگر آمده است که رسول خدا صلی الله علیه وآله به دخترش فرمود:

«وَ شُقَّ لَکِ یا فاطِمَةُ! اِسْماً مِنْ أَسْمائِهِ؛ فَهُوَ الْفاطِرُ وَ أَنْتِ فاطِمَةُ.»(3)

«فاطمه جان! خداوند نام تو را از نام خود برگرفت؛ خداوند فاطر و تو فاطمه هستی.»

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است که حضرت فاطمه علیها السلام در بارگاه خداوند دارای نُه نام است: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیّه، راضیّه، مرضیّه، مُحدّثه و زهرا...(4)

حضرت فاطمه علیها السلام همانند همسر بزرگوارش به تناسب شخصیت والا و ابعاد گوناگون وجودی اش، نام ها، لقب ها و کنیه هایی متعدد دارد، (5) و هر کدام اشاره به فضیلت و بُعدی از شخصیت آن بانوی بزرگوار است. در اینجا شایسته است به برخی از آنها اشاره شود:

ص:44

امام هادی از پدران بزرگوارش علیهم السلام نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

«إِنَّما سُمِّیَتْ اِبْنَتِی فاطِمَةَ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَطَمَها وَ فَطَمَ مَنْ أَحَبَّها مِنَ النَّارِ.»(1)

«دخترم به این دلیل فاطمه نامیده شد که خدای بزرگ، او و دوستدارانش را از آتش دوزخ در امان داشت.»

از امام باقر علیه السلام روایت شده است که:

«حضرت فاطمه علیها السلام بر درِ دوزخ توقف خواهد نمود. روز قیامت میان چشمان هر کس نوشته می شود که کافر است یا مؤمن. آن گاه به دوستدار فاطمه به دلیل گناهانش امر می شود که داخل دوزخ گردد. هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام میان دو چشم وی را می خواند که از دوستان است، می گوید:

خدای من! سالار من! مرا فاطمه نامیدی و وعده دادی که به وسیله من هر کس مرا و ذریه ام را دوست دارد، از آتش نجات دهی. بار خدایا! وعده تو حق است و تویی که وعده هایت تخلف نمی پذیرد.

خدای بزرگ می فرماید: ای فاطمه! راست می گویی، من تو را بدین نام نامگذاری کردم. دوستانت و دوستان ذریه ات را به خاطر تو از آتش دوزخ نجات می دهم. وعده من حق است و خلف وعده نخواهم کرد. بدین منظور دستور دادم او را به دوزخ ببرند که تو او را شفاعت نمایی و من شفاعت تو را بپذیرم تا مقام و منزلتی که نزد من داری برای ملائکه و پیامبران و اهل محشر معلوم گردد. اکنون دست هر کس را که میان دو

ص:46

چشم او مؤمن خواندی، بگیر و داخل بهشت نما.» (1)

را فاطمه نام گذارد؛ لذا آن حضرت نامش را فاطمه نهاد.» (1)

سپس فرمودند:

«تو را از دیگران به وسیله علم از جهل جدا کردم، و تو را به خاطر پاکی از بدی ها جدا نمودم.»

در ادامه امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«وَ اللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اللَّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی بِالْعِلْمِ وَ عَنِ الطَّمْثِ بِالْمِیثاقِ.»

«سوگند به خدا که خداوند در عالم میثاق آن بانو را به وسیله علم از جهل و بدی ها و اخلاق مذموم پاک و پاکیزه نمود.» (2)

همچنین امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«سُمِّیَتْ فاطِمَةَ لِإنْقِطاعِها عَنْ نِساءِ زَمانِها فَضْلاً وَ دِیناً وَ حَسَباً.»(3)

«بدان رو فاطمه نامیده شد که از بانوان زمان خود به دلیل برتری و دین و حسب، ممتاز و جدا بود.»

در روایتی دیگر آمده است:

«فاطمه نامیده شد به سبب ممتاز بودنش از 9 فاطمه معروف.» (4)

زیرا آنان در کفر متولد شدند و حضرت فاطمه علیها السلام در اسلام.

فرمودند: فُطِمَتْ مِنَ الشَّرِّ؛ (1) وی از بدی ها جدا شده است.»

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند:

«سُمِّیَتْ فاطِمَةَ لِفَطْمِها عَنِ الدُّنْیا وَ لَذّاتِها وَ شَهَواتِها.»(2)

«بدان رو فاطمه نامیده شد که از دنیا و لذات و شهوات آن جداست».

مخفی نماند که این نام نزد پیشوایان معصوم علیهم السلام احترامی ویژه داشت؛ تا آن جا که امام صادق علیه السلام به یکی از یارانش فرمودند:

«اینک که نام دخترت را فاطمه نهادی، به او ناسزا نگو، نفرینش نکن، او را کتک نزن.» (3)

علامه مجلسی می گوید: «صدّیقه» مبالغه در راستگویی و باور نمودن است؛ یعنی حضرت فاطمه علیها السلام به بالاترین مرحله باور و تصدیق پر کشیده و آنچه را پدر بزرگوارش از جانب خدا آورد، تصدیق نمود، و مدام در گفتارش راستی پیشه ساخت، و کردارش گفتار او را تصدیق می نمود؛ و همین، معنای عصمت است.(1) از این رو، آن مرحوم در جلاء العیون «صدّیقه» را به «معصومه» ترجمه کرده است.

از آیات قرآنی این گونه فهمیده می شود که مقام «صدّیق» چنان والاست که خداوند صدّیقان را هم ردیف پیامبران، شهیدان راه حق، صالحان و مؤمنان واقعی قرار داده است.(2)

فاطمه زهرا علیها السلام بانوی بزرگواری است که تشعشع راستی و درستی در سراسر زندگی اش جلوه گر است؛ لذا پدر بزرگوارش به فرمان خداوند نام او را «صدّیقه» برگزیده است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«... وَ هِیَ الصِّدِّیقَةُ الْکُبْری وَ عَلی مَعْرِفَتِها دارَتِ الْقُرُونُ الْاُولی »(3)

«حضرت فاطمه صدّیقه کبراست، و قرون پیشین بر محور شناخت و معرفت او دور می زد.»

همچنین حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می فرمایند:

«همانا فاطمه علیها السلام صدّیقه شهیده بود...» (4)

فاطمه زهرا علیها السلام لؤلؤ نورانی نبوّت و نماد راستی و درستی بود؛ به طوری که

ص:50

دوست و دشمن به آن گواهی داده اند. شیعه و سنی از عایشه روایت کرده اند:

«ما رَأَیْتُ أَصْدَق مِنها إلاَّ أَباها.»(1)

«از فاطمه راستگوتر جز پدرش ندیده ام.»

حضرت فاطمه علیها السلام در ظاهر و باطن صدّیقه بود؛ وجودش، فهمش، علمش و عبودیتش، تمام شئون مادی و معنوی او گواه صدّیقه بودن است.

رسول خدا صلی الله علیه وآله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند:

«سه نعمت گرانبها به تو ارزانی شده که به هیچ کس، حتی به من داده نشده است: پدر زنی همانند من به تو ارزانی شده است، در حالی که من مثل پدر زن تو را ندارم. به تو همسر گرانقدری چون دخترم «صدّیقه» ارزانی شده است که به من چنین موهبتی عطا نشده است. و فرزندانی چون «حسن» و «حسین» به تو داده شده است که به من عطا نشده است.

«وَ لکِنَّکُمْ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکُمْ»

«ولی شما از من و من از شما هستم.» (2)

مفضل از امام صادق علیه السلام پرسید: فدایت گردم! چه کسی پیکر حضرت فاطمه علیها السلام را غسل داد؟ در پاسخ فرمودند: امیر مؤمنان علیه السلام.

گویی این مطلب بر من گران آمد. از این رو آن بزرگوار فرمودند:

«گویا این واقعیت بر تو گران آمد؟ عرض کردم: آری، فدایت گردم! فرمودند: نباید بر تو گران آید؛ چرا که فاطمه «صدّیقه» بود و جز

ص:51

«صدّیق» کسی را نشاید که او را غسل دهد. آیا نمی دانی که حضرت مریم را کسی جز حضرت عیسی غسل نداد؟! (1)

و رذایل اخلاقی و معاصی.

امام باقر از پدران بزرگوارش علیهم السلام نقل نموده است که فرمودند:

«حضرت فاطمه را به خاطر پاکی و پاکیزگی اش از هر آلودگی و پلیدی و زشتی، «طاهره» نامیده اند؛ و آن بانو هرگز عادت زنانه و نفاس ندید.» (1)

ایشان دارای طهارت ذاتی و صوری و معنوی است. آیه تطهیر (2) گواه این مطلب است.

آن حضرت که دارای نفس مطمئنّه بود، در همه فراز و نشیب ها و ناگواری هایی که برایش رخ می داد، راضی بود و در راه عمل به وظایف و اثبات ولایت مطلقه علوی، انواع مشکلات، فقرها، دشمنی ها، شکنجه ها و آزارها را به جان خرید، و خدای را ملاقات کرد، در حالی که او از خدا راضی بود و خداوند از او. (1)

فاطمه» (1) نیز گواهی دیگر بر این مطلب است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«حضرت فاطمه را بدان رو «محدّثه» نامیده اند که فرشتگان از آسمان فرود آمده، و با او گفت و گو می کردند؛ آن گونه که با حضرت مریم سخن می گفتند، و همان گونه که مریم را ندا دادند، به فاطمه نیز گفتند:

«یا فاطِمَةُ! إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ.»

ای فاطمه! خداوند تو را برگزید و پاکیزه ات ساخت و تو را بر زنان گیتی برگزید

... پس فاطمه با ملائکه حدیث می کرد و ایشان با فاطمه...» (2)

است، او را در آسمان ساکن نمودم و از عظمت خودم او را آفریدم، و او را از صلب برترین پیامبران به وجود آوردم. از این نور، ائمه و پیشوایان را به وجود آوردم که به امرم قیام نمایند و (مردم را) به حق من (و دینم) هدایت کنند، و پس از انقطاع وحی، آنان را در زمین، خلفا و جانشینان خود قرار می دهم.» (1)

در روایتی دیگر، از آن حضرت در باره این نام مبارک سؤال شد، در پاسخ فرمودند:

«هنگامی که در محراب عبادت می ایستاد، نور جمالش اهل آسمان ها را روشن می ساخت؛ همان گونه که ستارگان بر زمینیان می درخشند». (2)

ابوهاشم جعفری نیز از امام عسکری علیه السلام از علت نام زهرا علیها السلام سؤال کرد، در پاسخ فرمودند:

«چهره تابان وی برای امیر مؤمنان علیه السلام در آغاز بامداد بسان خورشید هنگام چاشت نور افشانی می کرد، و هنگام ظهر مانند ماه تابان، و وقت غروب همانند ستاره درخشنده بود.» (3)

روایات در باره نور فاطمه علیها السلام فراوان است و از آنها چنین فهمیده می شود که تجلیات گوناگونی داشته است؛ گاهی در ساق عرش نمایان، و گاه در آسمان، و زمانی هم در بهشت در نظر آدم و حوا به صورت زیبا جلوه نموده، و گاه ظلمت را از پیش روی ملائکه برطرف ساخته است؛ نظیر این روایت که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

«... آن گاه که خداوند اراده فرمود ملائکه را آزمایش نماید، ابری

ص:57

تاریک برایشان فرستاد، به طوری که نتوانستند یکدیگر را بنگرند. ملائکه گفتند: الها! سالار ما! از آن روزی که ما را آفریدی، هرگز چنین ندیده ایم. تو را به این نورها سوگند که این ظلمت را از ما برطرف ساز.

در این حال، خداوند نور فاطمه زهرا را آفرید و آن را مانند قندیل بر کنار عرش آویخت. پس آسمان ها و طبقات هفت گانه زمین درخشید و نور باران شد. به این دلیل فاطمه را زهرا نامیده اند. ملائکه، خدا را تسبیح و تقدیس می نمودند که خداوند به ایشان فرمود: به عزّت و جلالم که پاداش تسبیح و تقدیس شما را تا روز قیامت برای دوستان فاطمه و پدر و شوهر و فرزندانش قرار خواهم داد...» (1)

از برخی روایات استفاده می شود که نور محمّدی و نور علوی و نور فاطمی علیهم السلام نخستین آفرینش حضرت حقّ بوده اند.(2)

روایات فراوانی از شیعه و سنی نقل شده که بانوی گرامی اسلام هرگز عادت ماهانه و نیز نفاس ندیده است.(1)

آیه تطهیر، گواهی دیگر بر این مطلب است.

اراده آفریدگار جهان این بود که حضرت فاطمه علیها السلام به این عوارض و مشکلات جسمی و روحی آلوده نشود. او را پاک و پاکیزه ساخت و اینها را از وجود مقدسش دور کرد. (2)

شماری از اهل سنت می گویند: حضرت مریم را به دلیل دوری از مردان و ترک ازدواج «بتول» نامیده اند، و حضرت فاطمه را به دلیل آن که از زنان زمان خویش، از نظر فضیلت و دین و حسب، جدا بود و همتا نداشت؛ و یا از آن رو که از دنیا

ص:59

منقطع گشته و به خدای یگانه روی آورده بود، بتول نامیده اند.(1)

به نظر می رسد اینان در صدد بوده اند که فضیلتی را انکار کنند، ولی ناخواسته فضیلت برتری را ثابت کرده اند.

امام صادق از پدران بزرگوارش علیهم السلام روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند:

«خداوند نور فاطمه را پیش از آفرینش زمین و آسمان آفرید. برخی گفتند: ای پیامبر! پس فاطمه از سنخ انسان ها نیست؟ فرمودند:

فاطمه «حوراء انسیّه» است. گفتند: چگونه وی حوراء انسیه است؟

در پاسخ فرمودند: خدای بزرگ، پیش از آفرینش حضرت آدم، در عالم ارواح، فاطمه را از نور خویش آفرید. هنگامی که آدم را آفرید، وی را به او نشان داد...

هنگامی که خداوند اراده کرد فاطمه را از صلب من خارج کند، آن نور را در سیب بهشتی قرار داد و جبرئیل آن سیب را نزد من آورد...

و عرض کرد: ای محمد! این تحفه ای است که خداوند بزرگ آن را از بهشت برای تو فرستاده است. من آن را گرفتم و بر سینه نهادم.

جبرئیل عرض کرد: ای محمد! خدای با عظمت می فرماید که این سیب را بخور. هنگامی که تکه ای از آن را کندم، نوری از آن ساطع گردید که به فزع افتادم. جبرئیل عرض کرد: چرا آن را نمی خوری؟ بخور و نترس؛ زیرا آنچه دیدی، نور بانویی است که در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» نامیده می شود...» (1)

مادرِ پدر است.(1)

امام صادق از پدر بزرگوارش علیهما السلام روایت می کند که فرمودند:

«إِنَّ فاطِمَةَ علیها السلام کانَتْ تُکَنّی أُمُّ أَبِیها.»(2)

«به راستی که کنیه حضرت فاطمه «اُمّ ابیها» بوده است.»

«اُم» در لغت معانی فراوانی دارد؛ از جمله: «مادر»، «اصل و ریشه»، «مقصود و هدف»، «عظیم الشأن»، که همه به یک معنا بر می گردد.

برخی از دلیل های انتخاب کنیه «اُم ابیها» برای حضرت فاطمه علیها السلام عبارتند از:

1 - حضرت فاطمه علیها السلام حاصل عمر پدر و میوه اصلی درخت نبوت بود. مقصد اعلا و غرض نهایی پدر نیز از وی به وجود آمد. با وجود حضرت زهرا، دین و ولایت تولدی دوباره یافت و حیات اسلام مدیون او بود. می توان گفت که حضرت زهرا علیها السلام هدف اصلی و علت غایی رسالت و ادامه نبوت است.

2 - حضرت فاطمه علیها السلام دارای مقام ولایت کلیّه و حدّ وسط میان مرتبه رسالت و ولایت و صاحب رتبه جمع الجمعی، حلقه اتصال بین رسول و ولیّ و مادر ائمه دین و منشأ تمام خیرات و برکات در عالم مُلک و ملکوت است. همه آثار نبوت و ولایت از این بانو ظاهر شد. اگر آن حضرت وجود نداشت رسالت و ولایت تحقّق نمی یافت.

ص:62

3 - حضرت فاطمه علیها السلام سبب خلقت پدر بود؛ چنان که در حدیث قدسی آمده است:

«لَولا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکُما.»

«اگر فاطمه نبود، شما دو نفر (حضرت محمد و حضرت علی علیهما السلام) را نمی آفریدم».

4 - اشاره به وحدت روحی میان پدر و دختر است.

5 - بیانگر شدت علاقه و محبت است. البته علاقه پیامبر اسلام به دخترش، مانند علاقه مادر و فرزند بود، نه علاقه پدر و فرزند.

به نظر می رسد که مقام ارجمند و والای دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین اقتضا می کرد که پدر بزرگوارش همه وجوه یاد شده را مدّ نظر داشته باشد و او را به کنیه «اُم أبیها» مفتخر سازد. البته دلیل های دیگری نیز برای این نامگذاری وجود دارد که عقل ناقص بشر از دستیابی به آنها ناتوان است.

ص:64

از جمله خواستگاران که شیعه و سنی نام برده اند، ابوبکر و عمر بودند. پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله که از طرف خداوند به چنین کاری مأذون نبودند، به آن دو اظهار داشتند:

«در این باره در انتظار فرمان خدا هستم».

طبق برخی نقل ها، آن حضرت چنین عذر آوردند که دخترم هنوز کوچک است.(1)

ثروتمند معروف، عبدالرحمان بن عوف، از دیگر خواستگاران بود. وی بر اثر کوته فکری، می پنداشت پیامبر خدا صلی الله علیه وآله نیز مانند آنان است که همه مسائل را از نگاه مادی می نگرند؛ لذا گفت: می روم و فاطمه را خواستگاری می کنم. به گمانم او را به من تزویج نماید؛ زیرا من فردی ثروتمندم و رسول خدا صلی الله علیه وآله تهیدست، و در این موقعیت به مال من احتیاج دارد تا خود را بی نیاز گرداند. وی در حالی که لباس های قیمتی به تن کرده بود، بر آن حضرت وارد شد و چنین گفت: ای رسول خدا! اگر فاطمه را به همسری من درآوری حاضرم فلان مقدار شتر، گوسفند، غلام، کنیز، طلا و نقره مَهرش کنم.(2)

ص:67

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از ناراحتی مشتی سنگ ریزه به طرف او پاشید. بنا بر نقل ابن شهرآشوب، آن سنگ ریزه ها به صورت لؤلؤ و مرجان درآمد.(1)

حضرت با این کار به او فهماند که به این گونه چیزها نیاز ندارد، و مسأله ازدواج فاطمه علیها السلام با دیگر ازدواج ها فرق دارد و تنها به دستور خدای متعال انجام می پذیرد.(2)

آن بزرگوار نخواست در برابر تقاضا و اصرار آنان دفعتاً پاسخ منفی دهد و به صراحت اظهار دارد که دخت گرانمایه اش در سطح بالاتر و والاتری است و او را تنها برای جوانمردی که همتا و هم شأن اوست نگاه داشته است.

آنان که از همسری با حضرت فاطمه علیها السلام نومید شده بودند، با سعد بن معاذ، رئیس قبیله اوس، به گفت و گو پرداختند و دریافتند که جز حضرت علی علیه السلام کسی شایستگی همسری با دختر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله را ندارد. از این رو، دسته جمعی در پی حضرت علی علیه السلام شتافتند. سرانجام او را در باغ یکی از انصار یافتند که مشغول زراعت بود. آنان رو به حضرت کردند و گفتند: اشراف قریش از دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله خواستگاری کرده اند، ولی پیامبر فرموده که کار فاطمه به فرمان خدا سامان می یابد. بی شک اگر شما با آن سوابق درخشان و فضایلی که دارید خواستگاری کنید پاسخ مثبت خواهید شنید.(3)

ص:68

«اَللَّهُ أَکْبَرُ، سُکُوتُها إِقْرارُها»

«خدا بزرگ تر از آن است که به وصف آید. سکوتش نشانه رضای اوست.» (1)

به دنبال آن جبرئیل نازل شد و دستور انجام دادن این ازدواج فرخنده و مبارک را از طرف پروردگار سبحان ابلاغ کرد.(2)

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله امیرالمؤمنین علیه السلام را به این ازدواج میمون بشارت داد و فرمود:

«یا أَبَا الْحَسَن! فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ زَوَّجَکَها فِی السَّماءِ مِنْ قَبْلِ أَنْ أُزَوِّجَکَ فِی الْأَرْضِ.»(3)

«بشارت باد تو را ای ابا الحسن! پیش از آن که من فاطمه را در زمین به همسری تو درآورم، خدای بزرگ او را در آسمان برای تو تزویج نموده است.»

ص:70

یافت نمی شد.» (1)

آری، هر دو دارای ولایت کلیّه مطلقه الهی و مقام عصمت و طهارت باطنی و ظاهری اند، و از ارکان توحید و ایمان به شمار می آیند، و شایستگی همسری یکدیگر را دارند.(2) و لذا همسریِ حضرت فاطمه علیها السلام برای حضرت علی علیه السلام انتخاب الهی بود و آفریدگار جهان آن دو را برای یکدیگر برگزید.

عالم صدف است و فاطمه گوهر اوست

گیتی عرض است و این گهر جوهر اوست

در قدر و شرافتش همین بس که ز خلق

احمد پدر است و مرتضی شوهر اوست

ص:72

البته قول دیگری نیز نقل شده، که قابل اعتماد نیست، و ظاهراً با پول فروش زره اشتباه شده است.

بدین سان، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله دختر نمونه خویش را با همین سادگی به عقد سالار مؤمنان و امیر فضایل درآورد؛ و این درس را به انسان ها آموخت که نیک بختی و سرفرازی و امنیت خانوادگی، در پرتو ثروت، تجمل، اسراف و تبذیر، تأمین نخواهد گشت. زَرق و برق دنیا نیز تکامل و سعادت را به ارمغان نمی آورد. چه بسیار خانوده هایی که از همه گونه امکانات برخوردارند، اما احساسی جز احساس زندگی در دوزخ ندارند.

معنای پذیرش این مَهر اندک از سوی اسوه بانوان، آن نیست که منزلت و کرامت و شرافت او به بوته فراموشی سپرده شده است؛ چه آنکه، پروردگار بی همتا حرمت و کرامت آن حضرت را در دنیا و آخرت، با برترین پاداش ها جبران می نماید.

روایاتی که در این باره وارد شده، شنیدنی است؛ از آن جمله:

شخصی به پیامبر صلی الله علیه وآله عرض کرد: ما مهر فاطمه در زمین را دانستیم، اما مهر او در آسمان چه اندازه است؟ حضرت فرمودند:

«از آنچه به کارت می آید بپرس، و آنچه را به کارت نمی آید، واگذار.

گفت: ای رسول خدا! به کار می آید. (و اصرار نمود) پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمودند:

مَهر فاطمه علیها السلام در آسمان، یک پنجم زمین است. هر کس از روی بغض و عداوت به فاطمه علیها السلام و فرزندانش بر روی زمین راه برود، تا روز

ص:74

رستاخیز بر او حرام خواهد بود.» (1)

مرحوم اربلی و دیگران، از اهل سنت روایت می کنند که پیامبر صلی الله علیه وآله به حضرت علی علیه السلام فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ زَوَّجَکَ فاطِمَةَ وَ جَعَلَ صِداقَهَا الْأرْضَ. فَمَنْ مَشَی عَلَیْها مُبْغِضاً لَکَ [لَها] مَشی حَراماً.»(2)

«به راستی خداوند فاطمه (علیها السلام) را به تو تزویج نمود و زمین را مهر او قرار داد. و لذا هر کس تو را [فاطمه را] دشمن دارد و بر روی زمین راه برود، بر او حرام خواهد بود.»

در روایتی دیگر از اهل سنت آمده است: وقتی دختر گرامی پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شنید که پدر بزرگوارش او را به ازدواج حضرت علی علیه السلام در آورده و مهر او را درهم قرار داده است، به پدر عرض کرد: فرق من و دیگر دختران چیست؟ از شما تقاضا می کنم که این مهرِ دنیوی را بازگردانی و از خدای متعال بخواهی که مهر مرا شفاعت گناهکاران امت شما قرار دهد.

در این هنگام، (فرشته وحی) جبرئیل فرود آمد و کاغذی از حریر با خود آورد که در آن نوشته شده بود:

«جَعَلَ اللَّهُ مَهْرَ فاطِمَةَ الزَّهْراء شَفاعَةَ الْمُذْنِبِینَ مِنْ أُمَّةِ أَبِیها.»

«خداوند مهر حضرت فاطمه زهرا را شفاعت گناهکارانِ امت پدرش قرار داد.»

ص:75

حضرت فاطمه علیها السلام هنگام مرگ وصیت کرد که آن سند آسمانی را درون کفن، روی سینه اش قرار دهند، و فرمود:

«هنگامی که در روز رستاخیز برانگیخته شدم، این سند آسمانی را به دست می گیرم و طبق آن از گناهکارانِ امت پدرم شفاعت می نمایم.» (1)

در روایات شیعه و سنی چنین آمده است:

«برای گرامی داشت این پیوند مقدس، محفل عقد با شکوهی در آسمان ها برگزار گردید و تمام فرشتگان به فرمان خداوند گرد آمدند. جایگاهی از نور نصب شد و به درختان بهشتی فرمان رسید تا زر و زیور و جواهر بر فرشتگان نثار کنند.» (2)

متأسفانه این پیوند خجسته، حسادت و کینه برخی افراد را برانگیخت؛ به گونه ای که گاه بر حضرت رسول صلی الله علیه وآله و حضرت فاطمه علیها السلام خُرده می گرفتند و موجبات ناخرسندی آنان را فراهم می ساختند.

روزی حضرت فاطمه علیها السلام با دیده گریان پیش پدر بزرگوارش آمد. آن حضرت فرمودند: چرا گریه می کنی؟ خداوند چشمانت را نگریاند. پاسخ داد: به عده ای از زنان قریش عبور نمودم، چون مرا دیدند، به من و همسرم سخنان ناروا نسبت دادند و گفتند: محمّد (صلی الله علیه وآله) دخترش را به همسریِ فردی درآورده که تهیدست ترین قریش است...(3)

امام صادق علیه السلام دلداری رسول خدا صلی الله علیه وآله را این گونه نقل می کند که به دختر

ص:76

گرامی اش فرمود:

«سوگند به خدا اگر در میان اهل بیتم کسی نیکوتر و برتر از علی سراغ داشتم، او را به همسری ات انتخاب می کردم. در این کار، من پیش گام نبودم، بلکه خداوند تو را به همسری علی درآورد و مَهرت را یک پنجم دنیا قرار داد، تا زمانی که آسمان و زمین بر پاست».(1)

شگفت آن که همان حسودان و فتنه انگیزان برای طرح نقشه های خود به سراغ حضرت علی علیه السلام آمده، می گفتند: تو معدن فضل و دانایی و شجاع ترین فرد هستی، چگونه بانویی تهیدست را برگزیده ای؟! اگر دختر ما را انتخاب می کردی، از خانه ما تا خانه ات شتران صف می کشیدند و بار همگی جهاز بود.(2)

امیر مؤمنان علیه السلام که از نقشه های شوم آنان کاملاً آگاه بود، با پاسخ قاطع خود، رسواشان می ساخت.

آری، تبهکاران آن گاه که در زندگی شکست می خورند و عقده های حقارت در سینه هایشان انباشته می گردد، برای کم کردن دردهای درونی خویش، به این یاوه گویی ها روی می آورند.

شگفت تر آن که چون از حضرت امیر و حضرت فاطمه علیها السلام مأیوس شدند، سراغ رسول خدا صلی الله علیه وآله رفتند. امام رضا از پدران بزرگوارش علیهم السلام از حضرت علی علیه السلام روایت می کند که رسول خدا صلی الله علیه وآله به من فرمودند:

«یا علی! در باره ازدواج فاطمه علیها السلام مردانی از قریش مرا سرزنش کردند که ما او را از تو خواستگاری کردیم ولی نپذیرفتی و او را به همسری علی در آوردی.

ص:77

در پاسخ گفتم: سوگند به خدا، من نبودم که خواستگاری شما را رد کردم، بلکه خداوند آن را نپذیرفت و او را برای حضرت علی انتخاب کرد. جبرئیل بر من فرود آمد و گفت: ای محمد! خدای بزرگ می فرماید: اگر علی را نمی آفریدم، از آدم به بعد، همتا و کفوی که شایسته فاطمه باشد، یافت نمی شد.» (1)

ص:78

آن حضرت فرمود: چرا خود علی اظهار نمی کند. پاسخ داد: حیای ایشان مانع شده است که از شما درخواست نماید...

آن گاه که حضرت علی علیه السلام خواسته اش را مطرح ساخت، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: به خواست خداوند همین امشب، یا شب آینده همسرت در خانه ات خواهد بود. حضرت علی علیه السلام خوشحال شد. سپس رسول خدا صلی الله علیه وآله به همسرانش دستور داد که مقدمات جشن عروسی را فراهم آورند.(1)

برای پذیرایی دعوت شدگان، غذایی تهیه کردند و امیر مؤمنان علیه السلام به مسجد رفت و همگان را برای شام دعوت نمود. با آن که غذا کم بود خداوند به آن برکت عطا فرمود؛ به گونه ای که همگان سیر شدند و پس از صرف شام، به دستور پیامبر صلی الله علیه وآله مهمانان ظرف ها را پر کردند و برای همسرانشان بردند. و ظرفی نیز برای عروس و داماد فرستادند.

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمان داد تا دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار همراه فاطمه علیها السلام برای رفتن به خانه شوهر روان شوند و ابراز شادمانی کنند و از کلمات لهو و حرکات لعب و چیزهایی که خدا راضی نیست، بپرهیزند.(2)

در روایات اهل سنت آمده است: در شب عروسی، هنگام بردن حضرت فاطمه علیها السلام به خانه همسرش، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله پیشاپیش، جبرئیل در سمت راست، میکائیل در سمت چپ، و هفتاد هزار فرشته از پی او حرکت می کردند. فرشتگان نیز تا بامداد تسبیح و تقدیس الهی به جای می آوردند.(3)

ص:80

آری، آسمانیان و ملکوتیان، زمینیان و ناسوتیان در این مراسم پر شکوه شرکت کردند. هیچ کس سراغ ندارد که دختری با این شکوه و جلال و مجد و عظمت به خانه شوهر رود. این، از آن روست که آفریدگار جهان چنین اراده فرموده است که مراسم عروسی دختر خاتم پیامبران از هر نظر ممتاز باشد.

در روزگاران ظهور فرزند عزیزش مهدی موعود - عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف - و روز عظیم رستاخیز هم نور فاطمی بیشتر جلوه گر می شود و مقام و منزلت حضرت زهرا علیها السلام، بر همگان آشکار می گردد.

واقعیت این است که این پیوند بی نظیر آن هم در خانه وحی، با این همه شکوه و جلال از سوی آسمانیان به همین سادگی تنظیم نگردیده، بلکه این حرمت و کرامت از نگرش عمیقانه و حکیمانه ای سرچشمه گرفته، و بیانگر این است که بانوی بانوان از امتیازات شگرفی در برون و درون برخوردار بوده است. برای نمونه خوب است به این ایثار بی نظیرش آن هم در شب زفاف توجه شود؛

اهل سنت روایت کرده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برای شب عروسی دخترش پیراهنی تهیه کرد؛ زیرا پیش از آن، حضرت زهرا علیها السلام پیراهن کهنه و وصله دار می پوشید. در همان شب، بینوایی درِ خانه نبوت آمد و لباسی درخواست کرد. حضرت فاطمه علیها السلام خواست آن پیراهن کهنه را به سائل دهد، که یاد این آیه افتاد:

«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»(1)

اینجا بود که پیراهن عروسی را از تن درآورد و به سائل داد.

هنگامی که خواستند عروس را به خانه شوهر ببرند، جبرئیل فرود آمد و پس

ص:81

از رساندن درود خداوند به پیامبر صلی الله علیه وآله عرض کرد: خداوند به فاطمه سلام می رساند و به همراه من ارمغانی از لباس های بهشتی، که از دیبای سبز می باشد، برای او فرستاده است...(1)

برخی در ادامه چنین آورده اند که فاطمه زهرا علیها السلام فرمود: بامدادان، رسول اکرم صلی الله علیه وآله به حجره من تشریف آورده، فرمودند: چرا لباس نو را نپوشیدی؟ گفتم: آن را صدقه دادم. پدرم فرمودند: اگر لباس کهنه را می دادی برای شوهرت بهتر بود. گفتم: در این کار به شما اقتدا نمودم؛ هنگامی که مادرم حضرت خدیجه خدمت شما شرفیاب شد، هر چه داشت همه را در راه شما بخشید، تا آن که تهیدستی نزد شما آمد و شما پیراهن خود را به او دادی و خود را با حصیر پوشاندی...

آن گاه پدرم فرمودند: جبرئیل فرود آمده است و به تو سلام می رساند و (از جانب خداوند) می فرماید: هر چه فاطمه می خواهد، درخواست کند و او را بشارت بده که دوستش دارم. به پدرم عرض کردم:

«شَغَلَتْنِی عَنِ الْمَسْأَلَةِ لَذَّةُ خِدْمَتِهِ لا حاجَةَ لِی غَیْرَ لِقاءِ رَبِّیَ الْکَرِیمِ فِی دارِ السَّلامِ.»

«لذت خدمت پروردگار مرا از درخواست باز داشته است. جز لقای پروردگار کریم در دار السلام، درخواستی ندارم.»(2)

به هر حال بانوان، حضرت فاطمه علیها السلام را با احترام فراوان به خانه شوهرش بردند. رسول خدا صلی الله علیه وآله حضرت علی علیه السلام را فراخواند و پس از آن، حضرت فاطمه علیها السلام را خواست و دستش را گرفت و در دست حضرت علی نهاد و فرمود:

ص:82

«خداوند دختر رسول خدا را بر تو مبارک سازد.»(1)

به روایت دیگر، میان چشمانشان را بوسید و به علی علیه السلام فرمود:

«علی جان! فاطمه نیکوترین همسر برای توست. و به فاطمه علیها السلام فرمود: علی نیکوترین شوهر برای توست.»

سپس در حق آن دو بزرگوار و نسل شریفشان دعای خیر نمود.(2)

بنا بر روایتی دیگر فرمود:

«یا ابَا الْحَسَن! هَذِه وَدِیعَةُ اللَّهِ وَ وَدِیعَةُ رَسُولِهِ عِنْدَکَ فَاحْفَظِ اللَّهَ وَ احْفَظْنِی فِیها»

«ای ابا الحسن! این [= فاطمه امانت خدا و رسول نزد توست. پس، با نگهداری از او، از خدا و رسول نگهداری کن.»(3)

به دستور آن حضرت، همه زنان بیرون رفتند. تنها اسما ماند. پیامبر صلی الله علیه وآله دلیل ماندن او را جویا شد. عرض کرد: هنگام رحلت حضرت خدیجه علیها السلام در محضرش بودم. آن بانو می گریست. عرض کردم: چرا گریه می کنید با آن که سالار بانوان عالم و همسر پیامبرید و حضرتش مژده بهشت به شما داده است؟!

حضرت خدیجه فرمود: برای مردنم گریه نمی کنم، بلکه برای دخترم می گریم. هر دختری در شب زفاف نیازمند بانویی از نزدیکان و محرمان است که اسرار خود را به او بازگو کند تا یاری اش نماید. در حال حاضر دخترم فاطمه کودک است. بیم آن دارم در شب زفاف کسی را نداشته باشد که او را یاری دهد.

عرض کردم: سرورم! با خدای خود عهد می نمایم که اگر تا آن زمان زنده بودم،

ص:83

او را یاری کنم. اینک برای این که به پیمان خود وفا نمایم، در اینجا می مانم.

رسول خدا صلی الله علیه وآله از شنیدن این قضیه گریان شد و به او اجازه داد که در خانه بماند.(1)

هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله خواست از حجله بیرون رود، حضرت فاطمه علیها السلام برخاست و دامان پدر را گرفت و گریست. آن حضرت او را دلداری داد و فرمود: چه چیز تو را به گریه واداشته است؟! تو را به ازدواج بردبارترین و داناترین مردم درآوردم.(2)

شیعه و سنی به اتفاق نقل کرده اند که روز پس از عروسی، بامدادان، رسول خدا صلی الله علیه وآله با ظرفی از شیر تشریف آورد و آن را به دست فاطمه داد و فرمود:

«اِشْرِبِی، فِداکِ اَبُوکِ.»

«بیاشام، پدرت به فدایت!»

و به دست حضرت علی علیه السلام داد و فرمود:

«اِشْرِبْ، فِداکَ ابْنُ عَمِّکَ».

ص:84

«بیاشام، پسر عمویت به فدایت!»(1)

آن گاه از حضرت علی علیه السلام پرسید: همسرت را چگونه دیدی؟ پاسخ داد: نیکو یاوری است برای اطاعت خدا. و همین سؤال را از حضرت فاطمه علیها السلام نمود. پاسخ داد: نیکو شوهری است.

سپس آن حضرت در باره ایشان این گونه دعا فرمود:

«بار الها! آنان را از پراکندگی و پریشانی بِرَهان؛ دل هایشان را به یکدیگر الفت ده؛ این دو و تبارشان را از وارثان بهشت قرار ده؛ نسلی پاک و پاکیزه و با برکت روزی شان گردان، به نسل و تبارشان برکت ده، آنان را پیشوایانی قرار ده که مردم را به فرمانبرداری تو راهبری کنند و به آنچه تو را خشنود سازد فرمان دهند».(2)

ص:85

دخترم! همسر تو نیکو شوهری است. مبادا از وی نافرمانی کنی.»

سپس پیامبر خدا صلی الله علیه وآله حضرت علی علیه السلام را صدا زد. حضرتش پاسخ داد: لبّیک ای رسول خدا! پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند:

«داخل حجره خود شو و در باره همسرت مهربانی و مدارا کن؛ زیرا فاطمه پاره تن من است. آنچه او را ناراحت سازد، مرا ناراحت می سازد، و آنچه او را خوشحال کند، مرا خوشحال می کند، شما را به عنوان امانت به خدا می سپارم تابه جای من نگهبان شما باشد.»

حضرت علی علیه السلام می فرماید:

«به خدا سوگند که هرگز فاطمه را خشمناک نکردم و او را بر کاری ناراحت نساختم تا از دنیا رفت. او نیز هرگز مرا خشمناک نساخت و در هیچ کاری از من نافرمانی نکرد. و به گونه ای بود که هرگاه به او می نگریستم، غم هایم زدوده می شد...» (1)

چنان مهر و صفا و معنویت و نورانیتی بر زندگی آن دو حکم فرما بود که نه تهیدستی می توانست آن را تیره سازد، و نه رخدادهای تکان دهنده، توانِ پریشان کردن آن را داشت.

همین جوّ معنوی، منشأ خیرات و برکاتی شد که در وصف نمی آید.

به میمنت این پیوند آسمانی، خداوند به آن بزرگواران نسلی سرفراز و چشمه سار برکات ارزانی داشت.

ص:87

امام فرمودند: اما نه پیامبر صلی الله علیه وآله از دختر من خواستگاری می کند و نه من به آن بزرگوار پاسخ مثبت می دهم.»

هارون گفت: چرا؟ حضرت فرمودند: به این دلیل که من فرزند او هستم، و تو فرزند او نیستی.

هارون پرسید: چگونه شما خویشتن را ذرّیه و نسل پیامبر می شمارید، در حالی که آن حضرت از خود پسری بر جای ننهاد، و نسل انسان از طرف فرزندان پسری او خواهد بود، و شما فرزندان دختری پیامبرید؟!

وی با اصرار از آن حضرت درخواست نمود تا از قرآن پاسخ دهد.

امام موسی کاظم علیه السلام این آیات را تلاوت فرمودند:

«وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ... وَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیی وَ عِیسی وَ إِلْیاسَ کُلٌّ مِنَ الصَّالِحِینَ».(1)

امام فرمودند:

«پدر عیسی چه کسی بود؟ هارون گفت: عیسی پدر نداشت».

آن حضرت فرمودند:

«خداوند در این آیه عیسی را از طریق مادرش به ذریّه و نسل پیامبران (= ابراهیم) پیوند می زند، ما نیز از طریق مادرمان حضرت فاطمه علیها السلام ذریّه و نسل پیامبریم.»

آن گاه امام علیه السلام این آیه شریفه را قرائت فرمودند:

«فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ

ص:89

فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ».(1)

سپس فرمودند:

«هیچ کس ادعا نکرده است که پیامبر صلی الله علیه وآله هنگام مباهله به دستور پروردگار، کسی جز علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را در زیر کسا داخل نموده باشد؛ و منظور از «ابناءنا» حسن و حسین، و «نساءنا» حضرت فاطمه، و «أنفسنا» حضرت علی است. (خداوند در این آیه، حسن و حسین را پسران رسول خدا صلی الله علیه وآله معرفی نموده است).» (2)

عامر شعبی گوید: شبی حجّاج (خونخوار و ستمگر معروف)، پیکی را به سوی من فرستاد و مرا فراخواند. من از ترس وضو ساختم و پس از وصیت به دربار او رفتم، که با سفره ای چرمی و شمشیری برهنه رو به رو شدم. پس از سلام، به من گفت: نگران مباش، تا فردا ظهر در امانی؛ و دستور داد مرد سال خورده ای را که در غُل و زنجیر بود، آوردند و در برابرش نشاندند.

حجّاج گفت: این شخص می گوید که «حسن» و «حسین» فرزندان پیامبرند. اینک باید دلیلی قانع کننده از قرآن بیاورد، و گرنه گردنش را با شمشیر جدا می کنم. گفتم: شایسته است نخست این کند و زنجیر را از او برگیرید، یا دلیل

ص:90

خواهد آورد و یا نه، و شمشیر تو غل و زنجیر را نمی برد.

حجاج پذیرفت و دستور داد غل و زنجیر او را گشودند. من خوب نگاه کردم، دیدم آن پیر مرد «سعید بن جبیر» است. بر خود لرزیدم و گفتم: چگونه می تواند از قرآن دلیل بیاورد.

حجاج گفت: دلیل خویش را از قرآن بیاور، و گرنه تو را می کشم. سعید این آیات را قرائت نمود:

«وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ...».(1)

و ساکت شد و به حجاج گفت: آیه بعد را بخوان.

حجاج خواند:

«وَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیی وَ عِیسی وَ إِلْیاسَ...».(2)

سعید پرسید: چرا خداوند در اینجا (در شمار فرزندان ابراهیم) نام عیسی را می برد؟ حجاج گفت: چون او از نسل ابراهیم است.

سعید فرمود: اگر حضرت عیسی که پدر ندارد و با فاصله ای بسیار، فرزند دختری ابراهیم است، از نسل او به شمار می رود، چرا «حسن» و «حسین» با آن که به پیامبر نزدیک ترند، از نسل و ذریّه او به حساب نیایند؟!

حجاج ضمن آزادی او دستور داد، ده هزار دینار به او دهند و به خانه اش ببرند.

شعبی گوید: بامداد با خود گفتم: نزد این پیر بروم و معانی قرآن را از او بیاموزم؛ زیرا او از قرآن آگاهی دارد. به سراغش رفتم، اما وی در مسجد بود. او را دیدم که دینارهای شب گذشته را در بسته های ده دیناری قرار می دهد و به محرومان انفاق می کند و می فرماید: اینها همه به برکت دو بزرگوار امام حسن و

ص:91

امام حسین علیهما السلام است... (1)

شگفت آن که بسیاری از دانشمندانِ بنام اهل سنت به این حقیقت اعتراف دارند که امام حسن و امام حسین علیهما السلام از نسل پاک و پاکیزه رسول خدا صلی الله علیه وآله هستند؛ از جمله:

فخر رازی در تفسیر خود می گوید: این آیه دلالت دارد بر این که «حسن» و «حسین» از ذریّه پیامبرند؛ زیرا خداوند حضرت عیسی را از ذریّه ابراهیم شمرده است، با آن که از طرف مادر به آن حضرت پیوند دارد.(2)

نویسنده المنار، که مانند فخر رازی متعصّب است، بعد از نقل کلام او می گوید: در این باره، از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) حدیثی در صحیح بخاری (3) نقل شده است که به امام حسن اشاره کرده، فرمودند:

«إِنَّ ابْنِی هَذا سَیِّدٌ»

«این پسرم، سرور و سالار است.»

در حالی که نزد عرب (جاهلی) لفظ «ابن» بر دختر زاده اطلاق نمی شد...

سپس ادامه می دهد که به همین دلیل، مردم اولاد فاطمه را اولاد رسول و عترت و اهل بیت او می دانستند.(4)

ابن ابی الحدید، از علمای بزرگ اهل سنت، این پرسش را مطرح می کند که آیا

ص:92

ممکن است «حسن» و «حسین» و فرزندان آن دو بزرگوار را پسران رسول خدا (ص) و نسل آن حضرت به حساب آورد؟ آن گاه پاسخ داده، چهار دلیل می آورد:

نخستین دلیل: خداوند در آیه مباهله، آنان را پسران پیامبر برشمرده است؛ چرا که منظور از «أبناءنا» حسن و حسین است.

دومین دلیل: اگر کسی وصیت نماید مالی را به فرزند فلانی بدهید، اولاد دختریِ او را نیز شامل می شود.

سومین دلیل: در آیه «وَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیْمانَ... وَ یَحْیی وَ عِیسی خداوند حضرت عیسی را ذریّه ابراهیم دانسته است. (با آن که حضرت عیسی پدر نداشت و نوه دختری او بود.)

چهارمین دلیل: لغت شناسان متفق اند که فرزند دختری، از نسل انسان است و ذریّه او به حساب می آید...(1)

بسیاری از دانشمندان اهل سنت اعتراف دارند که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله هنگام مباهله، تنها حضرت علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را با خود بردند، (2) و به طور قطع، منظور از «أبناءنا» در آیه شریفه، امام حسن و امام حسین علیهما السلام است.

مرحوم قاضی نور اللَّه شوشتری می فرماید: مفسران شیعه و سنی اتفاق دارند

ص:93

که مراد از «أبناءنا» امام حسن و امام حسین علیهما السلام است.(1)

مرحوم آیة اللَّه مرعشی نجفی نیز در پاورقی، حدود شصت نفر از حدیث شناسان و مفسران و مورخان معروف اهل سنت را نام می برد که معتقدند منظور از «أبناءنا» امام حسن و امام حسین علیهما السلام است.(2)

به علاوه دانشمندان مشهور اهل سنت روایاتی را نقل کرده اند که دلالت دارد امام حسن و امام حسین علیهما السلام ذریّه رسول خدا صلی الله علیه وآله و از نسل آن حضرت هستند؛ (3) از جمله: این روایت مشهور که پیامبر (ص) فرموده اند:

«إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ ذُرِیَّةَ کُلِ ّ نَبِیٍ ّ فِی صُلْبِهِ وَ جَعَلَ ذُرِیَّتِی فِی صُلْبِ عَلِیٍ ّ».(4)

«به راستی خدای بزرگ نسل هر پیامبری را در صلب خودش قرار داد و نسل مرا در صلب علی.»

طبق آنچه گفته آمد، مخالفت با این مسأله که فرزندان دختری پیامبر صلی الله علیه وآله ذریّه او به شمار می آیند، از تعصب یا افکار جاهلی و یا سیاسی کاری نشأت می گیرد.

ص:94

حضرت علی علیه السلام فرمود: فاطمه جان! چرا به من اطلاع ندادی تا چیزی فراهم آورم؟ پاسخ داد: از خدای خویش شرم می کنم که شما را به کاری وادارم که توان آن را نداشته باشی.(1)

امام علی علیه السلام با اطمینان به خدا از خانه بیرون رفت و دیناری را قرض گرفت و برای خرید نیاز خانواده اش به راه افتاد که مقداد را دید که در هوای بسیار گرم از خانه اش بیرون آمده و حرارت خورشید رنگ چهره او را دگرگون و پاهایش را آزرده است.

آن حضرت شگفت زده شد و گفت: چرا در این وقت بیرون آمدی؟ عرض کرد: یا ابا الحسن! دست از من بردار و چیزی مپرس. فرمود: برادرم! نمی توانم از کنارت بگذرم، بی آن که از حالت با خبر شوم. عرض کرد: برای خدا دست از من بردار و حالم مپرس. حضرت فرمود: برادرم! نمی توانی مشکلت را از من پنهان سازی. مقداد عرض کرد: اینک که اصرار می ورزی، به خدایی که محمّد صلی الله علیه وآله را به رسالت و تو را به جانشینی او برگزید، چیزی جز سختی زندگی و گرسنگی خانواده ام مرا از خانه بیرون نیاورده است. چون گریه آنان مرا آزرده، با اندوه و سرگردانی بیرون آمده ام.

آن حضرت گریست، به گونه ای که محاسن شریفش اشک آلود گشت و فرمود: سوگند به آن خدایی که تو سوگند یاد کردی، مرا نیز همان چیز از خانه بیرون ساخت. اینک دیناری را قرض نموده ام، اما تو را بر خود مقدم می دارم. آن را به مقداد داد و به سوی مسجد حرکت کرد. نماز ظهر و عصر و سپس نماز مغرب را به جای آورد.

ص:96

رسول خدا صلی الله علیه وآله با عبور از صف اوّل، پای آن حضرت را فشرد. آن دو بزرگوار، کنار درب مسجد به هم رسیدند. حضرت علی علیه السلام سلام کرد. پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله پس از جواب فرمود: آیا ممکن است شام را میهمان شما باشم؟

حضرت علی علیه السلام در حالی که شرم داشت، متحیرانه سر به زیر انداخت و سکوت کرد. او خوب می دانست که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله از حال او و انفاق و ایثارش با خبر است. خدای بزرگ هم به پیامبر خود پیام فرستاد که شام را در خانه حضرت علی باشد.

رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: چرا پاسخ مثبت یا منفی نمی دهی؟ حضرت علی علیه السلام با شرمندگی آن حضرت را دعوت نمود.

به هر حال، آن دو بزرگوار با هم بر حضرت فاطمه علیها السلام وارد شدند. هنوز آن بانو در عبادتگاه خویش بوده، نمازش را به جای می آورد. ظرفی از غذا هم در کنارش قرار داشت. وقتی صدای پدر را شنید، از جای برخاست و سلام کرد. آن حضرت به او - که محبوت ترین افراد در نظرش بود - پاسخ داد و دست محبت بر سرش کشید و فرمود: دخترم! چگونه روز را شب آوردی؟ [عرض کرد: به خیر و نیکی.] فرمود: شام را بیاور. حضرت فاطمه علیها السلام ظرف غذا را در برابر آن دو بزرگوار نهاد...

حضرت علی علیه السلام فرمود: این غذا را از کجا آوردی؟ تا کنون غذایی به این خوش رنگی و خوش بویی و خوش مزگی ندیده ام. رسول خدا صلی الله علیه وآله دست مبارکش را بر شانه حضرت علی نهاد و فرمود: علی جان! این در برابر دیناری است که تو در راه خدا انفاق کردی...(1)

ص:97

هنگامی که آیه:

«وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ ا لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ».(1)

نازل شد، پیامبر صلی الله علیه وآله به شدت گریست. اصحاب و یاران نیز از گریه آن بزرگوار به گریه افتادند؛ اما به خود جرئت نمی دادند که از علت آن سؤال نمایند. روش آن حضرت چنین بود که هرگاه دخترش فاطمه علیها السلام را می دید، شاد می گشت؛ لذا سلمان به درِ خانه حضرت فاطمه علیها السلام آمد تا او را از جریان با خبر سازد.

بانوی بانوان، مقداری جو را با دست مبارک آسیاب می کرد و این آیه را تلاوت می نمود:

«وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی .(2)

حضرت سلمان داستان گریه پیامبر را به اطلاع فاطمه علیها السلام رساند. حضرت فاطمه علیها السلام با شنیدن این خبر، چادر خود را که کهنه و وصله دار بود، پوشید و عازم حرکت شد. سلمان از دیدن این منظره گریست و گفت: دختران پادشاهان ایران و روم، لباس های گران قیمت دیبا و حریر می پوشند، ولی چادر دختر گرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله این گونه است!

حضرت فاطمه علیها السلام بعد از ملاقات با پدر گرامی اش فرمود: سلمان از لباس من شگفت زده شده است. سوگند به خدایی که شما را به حق مبعوث نموده، پنج سال است که من و همسرم چیزی نداریم جز پوست گوسفندی که روزها برای شترمان روی آن علف می ریزیم و شب ها آن را فرش خود قرار می دهیم. متکای ما

ص:98

نیز از جنس پوست است که درون آن را با لیف خرما پر کرده ایم.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: ای سلمان! دخترم فاطمه، از گروه «سابقین» و سبقت گیرندگان بارگاه الهی است.

آن گاه حضرت فاطمه علیها السلام از علت گریه پدر گرامی اش پرسید. آن حضرت فرمود: جبرئیل این دو آیه را نازل نمود. حضرت فاطمه علیها السلام با شنیدن آیات، (صیحه ای زد و) با صورت به زمین افتاد و فرمود: وای! وای بر کسی که وارد دوزخ گردد.

هنگامی که حضرت سلمان آیات را شنید فرمود: کاش گوسفندی بودم و خانواده ام گوشت مرا می خوردند و پوستم را پاره می کردند، ولی قصه دوزخ را نمی شنیدم.

ابوذر نیز فرمود: کاش از مادر متولد نشده بودم و داستان دوزخ را نمی شنیدم.

مقداد هم فرمود: کاش پرنده ای بودم و در بیابان ها می زیستم و از حساب و عقاب آزاد بودم و از آتش دوزخ چیزی نمی شنیدم.

حضرت علی علیه السلام نیز فرمود: کاش درندگان مرا پاره می کردند و از مادر متولد نشده بودم و قصه دوزخ را نمی شنیدم. آن گاه دست خود را بر سر نهاد و باران اشک از دیدگان فرو بارید و فرمود:

«وا بُعْدَ سَفَراهُ! وا قِلَّةَ زاداهُ»

«وای از دوریِ سفر آخرت! وای از اندک بودن توشه راه!

آنان که در این سفر وارد آتش می شوند، بسان بیمارانی هستند که از آنها عیادت نمی شود؛ مجروحانی هستند که زخم هایشان مداوا نمی گردد؛ و اسیرانی هستند که دوران اسارت آنان پایان نمی پذیرد. خوراک و آشامیدنی آنان از آتش است و در میان طبقات دوزخ زیر و رو می گردند. پیش از آن، لباس های نرم می پوشیدند ولی اکنون لباس های آتشین بر تن

ص:99

می کنند. در دنیا با همسران خود هم آغوش بودند اما اکنون با شیطان ها!»(1)

شیعه و سنی روایت کرده اند که روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله فاطمه علیها السلام را دید که لباسی از پشم شتر بر تن دارد و با دستاس، آرد تهیه می کند [وبا دست دیگر، کودک خود را شیر می دهد.] آن حضرت از دیدن این منظره گریست و فرمود:

«یا فاطِمَةُ! اِصْبِرِی عَلی مَرارَةِ الدُّنْیا لِنِعَمِ الْآخِرَةِ غَداً.»

«فاطمه جان! بر تلخی و سختی دنیا شکیبا باش تا شیرینی نعمت های سرای آخرت را دریابی.»

در این هنگام بود که آیه پنجم سوره ضحی فرود آمد:

«وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی .

«به زودی پروردگارت (آن قدر) به تو عطا خواهد کرد تا خرسند گردی.»(2)

ص:100

مرا از انجام دادن کارهای بیرون خانه و سر و کار داشتن با مردان معاف ساخت.»

از امام باقر علیه السلام نیز نقل شده است:

«حضرت فاطمه علیها السلام کارهای خانه، خمیر کردن و پختن نان، و جاروب نمودن را به عهده گرفت. در مقابل حضرت علی علیه السلام کارهای بیرون خانه را عهده دار شد.» (1)

حضرت صادق علیه السلام نیز در باره تقسیم کار می فرمایند:

«امیر مؤمنان علیه السلام پیوسته هیزم فراهم می کرد، و کشیدن آب از چاه و جاروب نمودن را شخصاً عهده دار بود، و حضرت فاطمه علیها السلام همواره به کار آسیاب آرد و خمیر کردن و پختن نان می پرداخت.» (2)

زندگی فاطمه علیها السلام در خانه امیر مؤمنان علیه السلام لبریز از پارسایی و شایستگی و سادگی بود؛ به طوری که دوست و دشمن اعتراف دارند.

روزی حضرت علی علیه السلام به مردی از بنی سعد فرمود:

«می خواهی از زندگی مشترک خویش با حضرت فاطمه علیها السلام برایت سخن گویم؟ او که در حقیقت محبوب ترین انسان ها در نظر پیامبر صلی الله علیه وآله به شمار می رفت، در خانه من بود. در عین حال، آن قدر مشک آب بر دوش کشید که اثر آن در سینه مبارکش به جای ماند، و از آسیاب آن قدر استفاده نمود که دست های او آبله کرد. به قدری خانه را جاروب نمود که لباس هایش غبار آلود گشته، و آن قدر زیر دیگ غذا آتش افروخت که اثر این کار در لباس هایش دیده می شد. او به سبب این کارها، رنج و

ص:102

زحمت بسیاری را به جان می خرید.

از این رو به او گفتم: بجاست نزد پدرت بروی و از او خدمت کاری بخواهی تا از سختی و رنج این کارها آسوده گردی. حضرت فاطمه علیها السلام نزد پیامبر صلی الله علیه وآله رفت و دید گروهی با آن بزرگوار مشغول گفت و گویند. خجالت کشیده، باز گشت. آن حضرت دریافت که فاطمه علیها السلام برای کاری نزد او رفته است.

فردای آن روز، هنوز در بستر خواب بودیم که پیامبر صلی الله علیه وآله به خانه ما آمد و پس از سلام... فرمود:

دیروز کاری داشتی که نزد من آمدی؟ من جریان فاطمه علیها السلام را بازگو کردم... و از او خواستم برای رها شدن از فشار کار، از شما خدمت کاری درخواست کند.

پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: آیا به شما چیزی بیاموزم که برایتان از هر خدمت کاری بهتر باشد؟ هرگاه خواستید بخوابید 33 بار «سبحان اللَّه» و 33 بار «الحمد للَّه» و 34 بار «اللَّه أکبر» بگویید.

فاطمه علیها السلام سر بلند کرد و سه بار فرمود: از خدا و رسول خشنودم.»(1)

ص:103

ص:104

«ای احمد! اگر تو نبودی جهان را نمی آفریدم؛ و اگر علی نبود تو را خلق نمی کردم؛ و اگر فاطمه نبود شما را نمی آفریدم.»

جابر در ادامه می افزاید: این حدیث از جمله اسرار است که رسول خدا صلی الله علیه وآله دستور فرمود از همگان، جز آنان که اهلیت آن را دارند، کتمان شود.

امام عسکری علیه السلام می فرمایند:

«نَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلی خَلْقِهِ، وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْنا.» (1)

«ما ائمه حجت های خدا بر مردمانیم، و جدّه ما حضرت فاطمه حجت خدا بر ماست.»

آری، وجود گران مایه آن حضرت، آن چنان اوج گرفته که به پُرفرازترین قلّه کمال پر کشیده و در کران تا کران جان پاکش، روشنی و نورانیّت احساس می شد.

روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در حالی که دست فاطمه علیها السلام را گرفته بود از خانه بیرون آمد و فرمود:

«مَنْ عَرَفَ هذِهِ فَقَدْ عَرَفَها، وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْها فَهِیَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ، وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی، وَ هِیَ قَلْبِیَ الَّذِی بَیْنَ جَنْبَیّ. فَمَنْ آذاها فَقَدْ آذانِی، وَ مَنْ آذانِی فَقَدْ آذَی اللَّهَ.» (2)

ص:107

«هر کس این بانو را می شناسد که می شناسد، و هر کس نمی شناسد بداند که او فاطمه دختر محمد (ص) است. او پاره تن من، و قلب من است که در درونم قرار دارد. هر کس او را بیازارد مرا آزرده، و آن که مرا بیازارد، خدای را آزرده است.»

همچنین امام صادق علیه السلام می فرماید:

«... وَ هِیَ الصِّدِّیقَةُ الْکُبْری وَ عَلی مَعْرِفَتِها دارَتِ الْقُرُونُ الْاُولی »(1)

«حضرت فاطمه صدّیقه کبراست، و عصرها و قرون پیشین بر محور معرفت و شناخت او دور می زده است.»

بدین معنا که از حضرت آدم به بعد همه انبیا و اوصیای آنان، به معرفت و شناسایی حضرت فاطمه علیها السلام مأمور بودند، و معرفت آن بانو، مناط و مدار دین آنان بوده، و سعادت اُمّتشان بر محور شناسایی و دوستی او و بیزاری از دشمنانش می چرخیده است. همان گونه که در روایات آمده است که انبیای الهی ملزم به قبول ولایت شوی گرامی اش حضرت علی علیه السلام شدند، و درجات آنان به اندازه شناسایی و قبول ولایت آن حضرت بود.

برخی از بزرگان احتمال داده اند که منظور از «قرون اُولی» عوالم اولیه باشد، که از آن به عالم ملکوت و عالم اشباح و ارواح و عالم ذر تعبیر شده است، و در عوالم مختلف، همگان موظف به قبول ولایت فاطمه علیها السلام شده اند و درجات آنان، به معرفت و شناسایی آن بانوی نمونه بستگی داشته است.

همچنین ضمن روایت دیگری می فرماید:

«إِنَّما سُمِّیَتْ فاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِها.»(2)

ص:108

«آن حضرت، فاطمه نامیده شد؛ زیرا مردم از معرفت او بریده شده اند. (و نمی توانند به کُنه عظمت و حقیقت آن بانوی بزرگوار برسند و حضرتش را درک نمایند).»

بی شک فاطمه زهرا علیها السلام مظهر کمالات و نماد فضیلت هاست، و ترسیم موقعیت والا و ممتاز او، از دشوارترین مسائل است، بلکه از قلمرو و توانایی قلم و بیان و بررسی فراتر می باشد و آنچه درباره اش ثبت شود اندک و قطره ای از اقیانوس وجودی او خواهد بود. و لیکن عباراتی در این باره گلچین شده است تا پذیرش این همه عظمت برای آن بانو، بر خردها دشوار نگردد.

ص:109

کرد. هنگام افطار، اسیری در خانه آمد و درخواست کمک نمود. باز همگی ایثار کردند و نان هایشان را به او دادند و برای سومین روز پیاپی با آب افطار کردند.

بامداد آن روز، امیر مؤمنان علیه السلام همراه دو نور دیده اش، امام حسن و امام حسین علیهما السلام، به محضر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شرفیاب گشتند، در حالی که آثار گرسنگی و ضعف در چهره آنان نمودار شده بود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله همراه آنان به خانه فاطمه علیها السلام تشریف آورد. آن بانو در حال عبادت بود و از شدّت گرسنگی شکمش بر پشت چسبیده و دیدگانش به گودی نشسته بود. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله ناراحت شد و گریست. در همین هنگام، جبرئیل فرود آمد و سوره مبارکه «هل أتی» را بر ایشان تلاوت نمود.(1)

آنچه آورده شد، قدر مشترک روایات منقول در این باره است.

برخی معتقدند که این روایات متواتر است؛ به گونه ای که مطلب یاد شده در

ص:111

اشعار، حتی شعر معروفِ شافعی، نیز آمده است.(1)

شگفت آن که با آن همه روایات که در شأن نزول سوره «هل أتی» در باره این بزرگواران وارد شده و اکثر مفسران اهل سنت پذیرفته اند، برخی ناآگاهان متعصّب - که هرگاه به فضایل امیر فرزانگان حضرت علی علیه السلام و همسر گرامی اش حضرت فاطمه علیها السلام می رسند حساسیت نشان می دهند در اینجا نیز - با اشکال تراشی های بی جا، خباثت درونی خود را اظهار نموده اند.

«هر کس حضرت فاطمه را به حقیقت بشناسد، در واقع شب قدر را درک نموده است؛ و بدان دلیل فاطمه نامیده شد که خلق از شناخت و معرفت ایشان برگرفته شده اند. (و نمی توانند به کُنه و حقیقت حضرتش برسند.)»

شیعه و سنی روایت کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه وآله در خواب دیدند بوزینه ها بر منبرش بالا می روند. در برخی روایات آمده است که بنی امیه بر منبرش بالا می روند و مردم را گمراه نموده، به جاهلیت بر می گردانند. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله از این خواب ناراحت شدند، به طوری که تا زنده بودند کسی حضرتش را خندان ندید.

جبرئیل از آسمان برای دلداری آن بزرگوار فرود آمد و سوره مبارکه قدر را نازل کرد که ناراحت نباش، شب قدر از هزار ماه - که مدت سلطنت بنی امیه بود (1) - برتر است.(2)

یعنی: ای پیامبر! ناراحت نباش، در عوض، لیلة القدر را که حضرت فاطمه علیها السلام باشد به تو عطا کردیم، و یازده پیشوای معصوم از او متولد خواهند شد.

لیلة القدر عارفان زهراست

نور دل های دوستان زهراست

در مقام ولیّة اللهی

والی ملک کن فکان زهراست

چشم دل باز کن که تا بینی

همه جا حاضر و عیان زهراست

ص:113

آن که شد از فروغ رخسارش

خلقت روضه جنان زهراست

چون نبی رکن حیدر کرّار

چون علی بحر بی کران، زهراست

آن همایی که از شرف او را

قاف قرب است آشیان زهراست

در جهان قدر او نشد ظاهر

همچنان قبر او نهان زهراست

روح در عضوهای پیکر دین

به کتاب خدا روان زهراست

نازم از قدر او که در محشر

دستگیر پیمبران زهراست

آن که جز احمد و ائمه و حق

کس نیابد از او نشان زهراست

«ملتجی» آن که بین او و خدا

حاجبی نیست در میان زهراست

رسول خدا صلی الله علیه وآله و خدیجه علیها السلام از دنیا رفته بود، و هر کس پسر نداشت، او را ابتر می نامیدند. قریش نیز آن حضرت را به خاطر فوت فرزندش، ابتر می گفتند. از این رو، خداوند سوره مبارکه کوثر را نازل فرمود. (1)

در نقل دیگر از اهل سنت آمده است که چون «قاسم» فرزند آن حضرت در مکه از دنیا رفت، پیامبر در پی جنازه او به عاص بن وائل و پسرش عمرو برخورد. عاص به آن حضرت، ابتر گفت. خداوند آیه شریفه «إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ» را نازل نمود.(2)

در روایت دیگری آمده است که خداوند به رسول خدا صلی الله علیه وآله «قاسم» و سپس «زینب»، بعد از آن «عبد اللَّه»، به دنبال آن «اُم کلثوم»، بعد «حضرت فاطمه» و سرانجام «رقیه» را عطا کرد.

نخست قاسم سپس عبد اللَّه از دنیا رفتند. عاص گفت: نسل رسول خدا منقطع گردید و ابتر است. خداوند این آیه را نازل نمود.(3)

البته به غیر از عاص و فرزند ناخلفش عمرو، افراد دیگری نیز به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ابتر گفته اند. (4)

ب : - معنای کوثر

«کوثر» از واژه کثرت گرفته شده و به معنای خیر فراوان است. برخی نیز آن را خیری بی اندازه فراوان معنا کرده اند.

خداوند متعال در مقام منّت گذاری و یادآوری نعمت هایش به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله

ص:115

می فرماید: «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ»؛ یعنی ما به تو کوثر و خیر فراوان عطا نمودیم.

شماری معتقدند: منظور از کوثر، نهری است در بهشت. برخی گفته اند مراد «شفاعت» است. مفسران شیعه و بعضی مفسران از اهل سنت، به کثرت فرزندان و ذریّه، که همه آنان از نسل پاک فاطمه زهرا علیها السلام به وجود آمده اند، اشاره کرده و مصداق «کوثر» را فاطمه دانسته اند. فخر رازی، از روی غرض ورزی، پانزده قول را در تفسیر «کوثر» نقل نموده است که بیشتر آنها بدون دلیل اند.

عالمان شیعه، روشن ترین مصداق کوثر را وجود مبارک حضرت فاطمه علیها السلام دانسته اند؛ چرا که با توجّه به شأن نزول آیه، خیر کثیر همان وجود گران قدر حضرت فاطمه علیها السلام می باشد که نسل و دودمان پیامبر خدا صلی الله علیه وآله را منتشر ساخته و آن قدر فزونی یافته که از شماره بیرون است و تا روز رستاخیز ادامه دارد.

جالب آن که فخر رازی با آن تعصبی که دارد، می گوید: قول سوم در معنای کوثر نسل فراوان است و این سوره رد بر کسانی است که نداشتن فرزند پسر را بر پیامبر صلی الله علیه وآله خرده می گرفتند. بنا بر این، معنای سوره این است که خداوند به او نسلی می دهد که در طول زمان باقی می ماند.

وی در ادامه می گوید: بنگر چه اندازه از اهل بیت پیامبر را شهید کردند، در عین حال، جهان مملو از آنان است. این در حالی است که از بنی امیه کسی باقی نمانده است... بنگر چقدر از عالمان و بزرگان در میان ایشان است؛ مانند حضرت باقر و حضرت صادق و حضرت رضا و نفس زکیّه.(1)

علامه طباطبایی در این باره چنین نگاشته است:

در تفسیر «کوثر» اختلاف کرده اند؛ برخی آن را به خیر فراوان، بعضی نهری در

ص:116

بهشت، و عده ای اولاد و ذریّه پیامبر صلی الله علیه وآله... تفسیر کرده اند. قائلان به دیدگاه اول و دوم به بعضی روایات استدلال نموده اند، ولی سایر اقوال هیچ دلیلی بر مدعای خود ندارند.

نظر به این که در آخر سوره فرموده است:

«إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ» «دشمنان تو ابترند»

و با در نظر گرفتن معنای «ابتر» که مقطوع النسل می باشد، و این که جمله از باب قصر قلب است، چنین استفاده می شود که منظور از کوثر، تنها و تنها زیادی نسل و ذریّه ای است که خداوند به پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله ارزانی داشته، و برکتی است که در نسل مبارک آن جناب نهاده است.

یا این که مقصود از «کوثر» خیر فراوان است و کثرت نسل و ذریه از مصادیق روشن و فرد کامل آن است. و اگر زیادی نسل و ذریه به استقلال، یا به طور ضمنی (مصداق روشن و فرد کامل) منظور نبود، آوردن جمله «إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ» بی فایده بود؛ زیرا کلمه «إنّ» علاوه بر معنای تحقیق، تعلیل را نیز می رساند، و معنا ندارد که بفرماید: ما به تو کوثر دادیم، چون دشمن تو مقطوع النسل یا بی خیر است.

روایات بسیاری هم وارد شده است که سوره در پاسخ کسی نازل شده که به رسول خدا صلی الله علیه وآله ابتر می گفته است. این زخم زبان، هنگامی بود که «قاسم» و «عبد اللَّه»، پسران آن حضرت از دنیا رفته بودند.

با این بیان، روشن می شود که سخن کسی که می گوید: منظور از «ابتر» بریدگی از مردم یا انقطاع از خیر بوده و خداوند در گفتارش می فرماید: «او ابتر است»، کاملاً نادرست می باشد.

به علاوه جمله «إِنَّا أَعْطَیْناکَ» در مقام منت نهادن است، لذا به لفظ متکلّم مع الغیر (جمع) آمده است؛ یعنی ما به تو عطا کردیم، که بر عظمت دلالت

ص:117

می کند، و از آنجا که منظور دلداری رسول خدا صلی الله علیه وآله بود، جمله را با «إنّا» تأکید نموده و واژه «أعطینا» را که ظهور در تملیک و ملکیت دارد، به کار برده است.

این جمله دلالت دارد بر این که فرزندان فاطمه علیها السلام ذریّه رسول خدا صلی الله علیه وآله هستند. و این خود، از خبرهای غیبی قرآن کریم است؛ زیرا خداوند بعد از درگذشت آن حضرت، چنان برکتی در نسل حضرتش قرار داد که در همه عالم، هیچ نسلی مثل آن دیده نمی شود، با آن همه بلاها و گرفتاری هایی که بر ذریّه آن حضرت روا داشتند و گروه گروه از آنان را کشتند.

از سیاق و ظاهر جمله «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» که حرف «ف» بر سر آن آمده است استفاده می شود که نماز و نحر که بر جمله «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ» متفرع شده اند، از باب شکر نعمت (زیادی ذریه) است؛ و چنین معنا می دهد: حال که بر تو منت نهادیم و کوثر را به تو عطا نمودیم، این نعمت بزرگ را با نماز و نحر شکرگزاری کن. (1)

فشرده بحث این که به چند دلیل، منظور از «کوثر» تنها و تنها حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است:

1 - ملاحظه شأن نزول سوره: گرچه امروز پسرانت از دنیا رفته اند و عیب جویان تو را نکوهش می کنند، خاطر آسوده دار که ما «فاطمه» را به تو ارزانی داشتیم. او در شمارش یک تن است، اما در حقیقت بسیار، و به زودی از او نسل و دودمانی سرفراز پدیدار خواهیم ساخت.

2 - تأمل در صدر سوره «إِنَّا أَعْطَیْناکَ» که خداوند با تأکید آن حضرت را مخاطب قرار داده است و در مقام منّت و ذکر نعمت هایش، ایشان را خوشدل می سازد.

ص:118

3 - معنای «کوثر» که خیر فراوان یا خیر بی اندازه فراوان است، تنها با حضرت فاطمه علیها السلام و اعطای ذریّه و نسل فراوان مناسبت دارد.

4 - آیه «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ» همان گونه که توضیح داده شد، با هیچ یک از معانی دیگر تناسب ندارد.

5 - از ذیل سوره «إِنَّ شانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ» استفاده می شود که منظور از «کوثر» تنها حضرت فاطمه علیها السلام و ذریه و نسل آن حضرت است. با این معنا پیامبر خدا صلی الله علیه وآله از ابتر بودن بری می گردد.

اگر کسی با این همه دلیل، باز عناد ورزد و آنها را نپذیرد، می گوییم: مصداقِ روشن و فرد اعلا و اکمل خیر کثیر، حضرت فاطمه علیها السلام است.

سیوطی که از عالمان اهل سنت است، از بخاری، ابن جریر، و حاکم، از طریق ابی بشر، از سعید بن جبیر، از ابن عباس چنین روایت می کند:

«کوثر» آن خیری است که خداوند متعال به رسول خدا صلی الله علیه وآله عطا فرمود.»

ابوبشر می گوید: به سعید بن جبیر گفتم: جمعی می پندارند که «کوثر» نام نهری است در بهشت. پاسخ داد:

«نهری هم که در بهشت است، از خیرهایی است که خداوند به ایشان ارزانی داشته است.» (1)

ممکن است گفته شود: چرا در روایات غالباً به «نهر کوثر در بهشت» تفسیر شده است؟ در جواب می گوییم:

اوّلاً: سند این روایات ضعیف است. با توجّه به این که راویان این احادیث افرادی همچون ابوهریره و انس بوده اند و سران قوم نیز پیوسته در پوشاندن حقایق و دشمنی با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله می کوشیده اند، به نظر می رسد این

ص:119

روایات جعلی باشد. اینان با جعل این گونه روایات خواستند اذهان مسلمانان را به چیز دیگری سوق بدهند تا در اعتلای باطل کوتاهی نکرده باشند؛ ولی ندانستند که:

«یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ».(1)

ثانیاً: از آنجا که این روایات با ظاهر آیات تناسب ندارند، در حقیقت مخالف قرآن محسوب می گردند، و جعلی بودن آنها بیشتر تقویت می شود.

ثالثاً: اثبات یک چیز، نفی چیز دیگر نمی کند. چه اشکال دارد که مراد از کوثر در دنیا حضرت فاطمه علیها السلام و ذریه پاک و پاکیزه او باشد و در سرای آخرت نهر کوثر یا شفاعت؟

البته با این معنا، مصداق «کوثر» منحصر به حضرت فاطمه علیها السلام نیست؛ به ویژه با توجه به این که غالب افراد از درک حقایق و معارف دستشان کوتاه است و بسیاری هم در صدد بودند که حق و حقیقت را انکار کنند، چه بسا اگر در روایات از حضرت فاطمه علیها السلام ذکری به میان می آمد، این گوساله های سامری مخالفت می کردند یا بعدها منکر می شدند؛ لذا مصداق ناقص بیان شده است.

رابعاً: با مراجعه به روایات روشن می شود که جز دو یا سه حدیث، بقیه به «کوثر» در سوره ارتباط ندارند، بلکه ابتدائاً در مقام بیان خصوصیات نهر کوثر در بهشت بوده اند، نه بیان معنای کوثر در این سوره.

طبق آنچه گفته آمد، منظور از «کوثر» در این سوره، حضرت فاطمه علیها السلام است. و اگر کسی این را نپذیرد، دست کم باید قبول کند که آن حضرت مصداق روشن تر

ص:120

و اعلا و اکمل برای «کوثر» است.

و دیگر ستمکاران، نسل پاک پیامبر خدا صلی الله علیه وآله ادامه یافت و امروزه ده ها میلیون علوی و سید در سراسر جهان وجود دارند. (1) کدام معجزه بالاتر از این؟

گفتنی است علاوه بر پیشوایان معصوم علیهم السلام، هزاران شخصیت برجسته، دانشمند، فرزانه، نخبه و نابغه در میان دودمان پیامبر وجود دارند.

آری، خداوند به پیامبرش چشمه سار برکات (= کوثر) را عطا کرد، که تا روز رستاخیز، مُلکیان و ملکوتیان از آثار و فیوضش بهره مند می شوند.

بگو: بیایید تا ما فرزندان و زنان و نفس های خود را فراخوانیم و شما نیز فرزندان و زنان و نفس هایتان را فراخوانید، آن گاه مباهله و نفرین کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»

طرفین برای روشن شدن حقانیت و درستی دیدگاه خود، قرار گذاشتند که فردا برای مباهله آماده شوند.

سران نجران و روحانی بزرگشان پیش از آن که با پیامبر صلی الله علیه وآله رو به رو شوند، گفتند: بنگرید اگر با فرزندان و خانواده اش برای مباهله آمد، از مباهله با او بترسید که به حق است، و اگر با یارانش آمد با او مباهله کنید که در ادعایش صادق نیست.

بامداد فرا رسید. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در حالی که امیر مؤمنان علیه السلام در کنارش و امام حسین علیه السلام در آغوشش، و دست امام حسن علیه السلام در دستش، و فاطمه علیها السلام به دنبالش بود، به سوی میعادگاه روان شد. و از این برگزیدگان خدا خواست که در هنگام دعا آمین بگویند.

سران نجران، هنگامی که با چهره های نورانی آنان مواجه شدند، از تصمیم خویش پشیمان گردیدند. به چهره یکدیگر نگاه کردند و از این که آن حضرت جگرگوشه های معصوم و بی گناه و یگانه دختر خود را به صحنه مباهله آورده است، انگشت تعجب به دهان گرفتند. آنان دریافتند که او به حق است و به دعای خود اعتقاد راسخ دارد، و گرنه عزیزان خود را در معرض بلای آسمانی قرار نمی دهد.

طبق نقل فخر رازی، اسقف بزرگ نجران گفت: به هوش باشید، چهره هایی را که می بینم اگر از خدای بزرگ بخواهند که بزرگ ترین کوه ها را از جای بکند، فوراً کنده خواهند شد. از این رو، دست به مباهله نزنید که نابود می شوید و در روی زمین، یک مسیحی باقی نمی ماند.

همه محدثان و مفسران بر این باورند که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در روز مباهله، از

ص:123

مردان، امیر مؤمنان علی علیه السلام و از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهما السلام، و از میان بانوان تنها دخترش فاطمه علیها السلام را همراه داشت.

آیه مباهله حاکی از آن است که همراهان آن حضرت در این آیه، امام حسن و امام حسین علیهما السلام به عنوان فرزندان، و حضرت فاطمه علیها السلام یگانه زن منتسب به خاندان او، و حضرت علی علیه السلام جان شریفش معرفی شده است.

جالب توجه آن که غالب مورخان، مفسران و محدثان اهل سنت، تصریح کرده اند که آیه مباهله در حق اهل بیت پیامبر صلی الله علیه وآله نازل شده است و آن حضرت تنها همین چهار نفر را با خود به میعادگاه برد.(1)

قاضی نور اللَّه شوشتری می فرماید: همه مفسران شیعه و سنی اتفاق دارند که مراد از «أبناءنا» در آیه مزبور، امام حسن و امام حسین، «نساءنا» حضرت فاطمه علیها السلام و «أنفسنا» حضرت علی علیه السلام است.

آیة اللَّه مرعشی نیز در پاورقی حدود شصت نفر از حدیث شناسان و مفسران و مورخان معروف اهل سنت را نام می برد، که برخی از آنان عبارتند از:

طنطاوی در تفسیر (ج 2، ص 120)؛ ابن اثیر در جامع الاصول (ج 9، ص 470)؛ ابن جوزی در تذکرة الخواص (ص 17)؛ ابونعیم در دلائل النبوة (ص 297)؛ واحدی نیشابوری در اسباب النزول (ص 74)؛ ابن صباغ در الفصول

ص:124

المهمة (ص 108) و... (1)

زمخشری در تفسیر کشاف، و دیگران می نویسند: این آیه قوی ترین دلیلی است که فضیلت آن بزرگواران را ثابت می کند.

قندوزی حنفی از پیامبر خدا صلی الله علیه وآله روایت کرده است که اگر خدا می دانست که در روی زمین بندگانی گران مایه تر از حضرت علی و فاطمه و حسن و حسین وجود دارند، به من دستور می داد تا آنان را با خود ببرم. اما تنها فرمان داده شد که با اینان به مباهله بروم.

همین دلیل است بر این که ایشان از تمام انسان ها برترند.(2)

با این همه روایات و اعترافاتِ اکثر محدثان و مفسران نامدار اهل سنت، دیگر جای شک باقی نمی ماند.

شگفت آن که برخی نادانان و بد اندیشان و کینه توزان، هر جا به فضیلتی از آن بزرگواران بر می خورند، بی درنگ می گویند: این روایات همگی از طریق شیعه است. گو این که خداوند حتی چشمان ظاهریشان را کور کرده است. آنان نه تنها منکر فضایل پیامبر و اهل بیت او شده، بلکه در تمام کتب معتبر خودشان، حتی صحاح، تردید کرده اند.

تَطْهِیراً».(1)

«خداوند می خواهد تنها از شما اهل بیت (پیامبر) رجس و پلیدی را بزداید و شما را پاک و پاکیزه سازد.»

اراده خداوند بزرگ بر این قرار گرفته است که اهل بیت علیهم السلام را از هرگونه رجس و پلیدی، حتی فکر آلوده و نسیان و لغزش و همه چیزهایی که با پاکی و قداست ناسازگار است و آنچه برای انسان نقص به شمار می آید پاک سازد. این همان مقام والای عصمت است.(2)

این آیه در بر دارنده شکوه و عظمت و ارزش هایی والا برای خاندان رسالت است. همه دانشمندان و مفسران شیعه و اهل سنت، جز شماری ناچیز، معتقدند این آیه شامل حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام می شود. حتی کسانی که آیه را مخصوص این بزرگواران ندانسته اند، همسران پیامبر صلی الله علیه وآله را نیز مشمول آیه تطهیر انگاشته اند.

اما پندار برخی اهل سنت که آیه مبارکه را شامل همسران پیامبر صلی الله علیه وآله هم دانسته اند نادرست است؛ زیرا انبوه روایات رسیده در این باره، به روشنی گویای آن است که آیه به این پنج بزرگوار اختصاص دارد. حتی پیامبر خدا صلی الله علیه وآله پیش از نزول آیه، به هیچ یک از همسرانش اجازه نداد زیر «کسا» وارد شوند و جزءِ اهل البیت قرار گیرند.

ص:126

علامه امینی می نویسد: در شأن نزول آیه، روایاتی متواتر وجود دارد که همگی بیانگر آن است که «آیه تطهیر» در خانه ام سلمه نازل شده است؛ و در آن هنگام رسول اکرم صلی الله علیه وآله، حضرت صدّیقه، امیر مؤمنان، امام حسن و امام حسین علیهم السلام حضور داشته اند. جناب ام سلمه خودش از رسول اکرم صلی الله علیه وآله تقاضا کرد که من نیز در جمع شما داخل شوم؛ حضرت او را نهی کرد و فرمود: نه، تو داخل نشو، «وَ أَنْتِ فِی خَیْرٍ» چون این آیه مخصوص ما پنج تن است...

از صحابه تقریباً سیصد نفر دیگر نیز این روایت را همین گونه نقل کرده اند و گفته اند محل نزول آیه، خانه ام سلمه بوده است...(1)

نیز روایات فراوانی از شیعه و سنی نقل شده که بعد از نزول آیه تطهیر، پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله در طول شش ماه، هنگامی که برای نماز صبح از خانه خارج می شد، به درب خانه حضرت فاطمه علیها السلام رفته، می فرمود:

«اَلصَّلاة، یا أَهْلَ الْبَیْت! إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.»

«هنگام نماز است ای اهل بیت...(و آیه تطهیر را تلاوت می فرمود)»(2)

از مجموع روایات بسیاری که در باره حدیث شریف کسا وارد شده است استفاده می شود که رسول خدا صلی الله علیه وآله حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را فراخواند، یا پیش او تشریف آوردند، و آن حضرت عبایی بر آنان افکند و فرمود:

ص:127

بار الها! اینان اهل بیت و خاندان من اند؛ رجس و پلیدی و آلودگی را از ایشان دور فرما.»

در این هنگام فرشته وحی فرود آمد و این آیه را نازل کرد.(1)

محدثان و دانشمندانی که آیه تطهیر را ویژه امیر مؤمنان علی و حضرت صدّیقه طاهره و امام حسن و امام حسین علیهم السلام دانسته اند، فراوان اند تا آنجا که در کتاب «احقاق الحقّ» حدود هشتاد منبع از اهل سنت معرفی شده است. البته منابع شیعه در این باره از هزار هم می گذرد.(2)

از علامه امینی هم نقل شد که این روایات را بیش از سیصد نفر از صحابه نقل کرده اند.

به علاوه، همان گونه که اشاره شد آیه شریفه دلالت بر عصمت می کند و همسران پیامبر صلی الله علیه وآله نه تنها عصمت نداشتند بلکه هیچ کس چنین ادعایی هم در باره آنها نکرده است، به ویژه آن که برخی از آنان در طول زندگانی خود کارهایی ناپسند انجام داده اند؛ نظیر قیام علیه امام وقت (جنگ جمل) که سبب خونریزی فراوان گردید، و این هرگز با مقام عصمت سازگار نیست.

تنها عکرمه از اهل سنت می گوید: این آیه زنان پیامبر صلی الله علیه وآله را شامل می شود؛ به دلیل سیاق آیه، که آیه قبل و بعد از آن به همسران آن حضرت مربوط است. و عده ای نیز از او پیروی کرده اند.

امّا اوّلاً: عالمان تفسیر و حدیث و رجال شیعه و اهل سنت همگی معتقدند که

ص:128

سند عکرمه اعتبار ندارد.

ثانیاً: استدلال به «سیاق آیه» صحیح نیست؛ زیرا ضمایر آیه تطهیر، همه مذکر و ویژه مردان است، و ضمایر قبل و بعد از آن همه مؤنث اند. بنا بر این، سیاق آیه تطهیر که در وسط قرار گرفته، تغییر کرده است. در نتیجه، نمی توان آن را شامل همسران پیامبر دانست.(1)

خواندن متن حدیث شریف در محافل و مجالس به منظور رفع ناگواری ها، حل مشکلات، اجابت دعا و درخواست خیر و برکت و رحمت از پیشگاه خدای بزرگ از دیر زمان میان بزرگان و اهل معنا رواج داشته و مجرّب است. البته مهم، دقت در مضامین عالی و نورانی این حدیث شریف است که به مناسبت بحث در باره فضیلت ها، تنها به ترجمه بخشی از آن بسنده می شود:

خدای بزرگ به فرشتگان فرمود: ای فرشتگان! و ای آسمانیان!

«... إِنِّی ما خَلَقْتُ سَماءً مَبْنِیَّةً وَ لا أَرْضاً مَدْحِیَّةً وَ لا قَمَراً مُنِیراً وَ لا شَمْساً

ص:130

مُضِیئَةً وَ لا فَلَکاً یَدُورُ وَ لا بَحْراً یَجْرِی وَ لا فُلْکاً یَسْرِی اِلّا فِی مَحَبَّةِ هؤُلاءِ الْخَمْسَةِ الَّذِینَهُمْ تَحْتَ الْکِساءِ.»

«من هرگز آسمانی برافراشته، زمینی گسترده، ماهی درخشنده، خورشیدی نور افشان، فلکی گردان، دریایی جاری و کشتی ای سیر کننده را پدید نیاوردم و نیافریدم مگر برای دوستی این پنج شخصیت که در زیر کسا (عبا) هستند.»

جبرئیل عرض کرد: پروردگارا ! اینان چه کسانی هستند که در زیر عبا قرار دارند؟ خداوند پاسخ داد:

«... هُمْ أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَعْدِنُ الرِّسالَةِ هُمْ فاطِمَةُ وَ أَبُوها وَ بَعْلُها وَ بَنُوها...»

«اینان خاندان نبوت و گنجینه (و مرکز) رسالت اند: فاطمه و پدرش و همسرش و دو پسرش.»

به نظر می رسد مهم ترین فضیلت و کمال برای دختر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله محور قرار گرفتن در این حدیث شریف و دیگر جاهاست، و خداوند متعال در مقام معرفی این پنج بزرگوار، بانوی بانوان را محور قرار داده است.

چراغ دانی است که در آن چراغی (پر فروغ) باشد که آن چراغ در حبابی قرار گیرد؛ حبابی شفّاف و درخشنده؛ همچون اختری فروزان...»

شیعه و سنی روایت کرده اند که منظور از «مشکاة» (= چراغدان) حضرت فاطمه علیها السلام است، و دو «مصباح» (= چراغ) دو نور دیده اش امام حسن و امام حسین علیهما السلام هستند. نیز منظور از الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ (= حبابی شفاف و درخشنده همچون ستاره ای فروزان) حضرت فاطمه علیها السلام است که در میان زنان گیتی بسان اختری نور افشان خواهد بود.(1)

طبق این آیه، خداوند نور آسمان ها و زمین است که روشن و روشنگر همه آن ها است. سپس برای بیان وصف نور آفریدگار، مثالی زیبا و دقیق آورده شده است: نور خداوند همانند چراغدانی است که در آن چراغی باشد و آن چراغ در محفظه و حبابی شفاف و درخشنده قرار گرفته باشد.

در قدیم، برای محفوظ ماندن چراغ از مزاحمت باد و طوفان و بیشتر شدن شعاع نورش، آن را درون شیشه ای می نهادند. خداوند می خواهد فردی اعلا از انوار مقدس خودش را معرفی کند که طبق روایات، نور پر فروغ حضرت فاطمه زهرا علیها السلام است. این نور خداوندی همانند چراغ دانی است که در حبابی شفاف و درخشنده نهاده شده است. منظور از دو چراغ در آیه نیز امام حسن و امام حسین علیهما السلام است.

در این مثال، نکته هایی ظریف نهفته است؛ از جمله: نور حضرت زهرا علیها السلام به چراغدان تشبیه شده است؛ زیرا چراغدان جای چراغ است، و کانون نور ولایت

ص:132

حضرت زهرا علیها السلام می باشد. نیز چراغ بر پایه چراغدان استوار است و چراغدان نگه دار چراغ می باشد؛ یعنی چراغ ولایت و نور امامت بر حضرت زهرا، قائم و استوار است و آن بانو قیّوم و نگه دارنده نور امامت و ولایت محسوب می شود.

بنا بر این، حضرت فاطمه علیها السلام همان گونه که امّ الائمه است، از نظر نورانیت نیز ابوالائمه می باشد.

نکته دیگر این که زجاجه (حباب) محفظه ای است که چراغ را از بادها حفظ می کند. حضرت زهرا علیها السلام نیز حافظ انوار ولایت و ائمه علیهم السلام است، و اگر ایشان نبود، نه تنها نور فرزندانش، بلکه نور حضرت علی علیه السلام نیز خاموش شده بود.

حضرت فاطمه علیها السلام میوه فضیلت ها و ثمره عظمت ها و نور پر فروغ الهی بود که در تمام فراز و نشیب ها از همسرش دفاع کرد، حتی در راه اعتلای کلمه ولایت، از جانش گذشت. تنها او بود که بعد از درگذشت پدر گرامی اش، مانع تضییع حقوق شوی گرانقدرش امیر مؤمنان علیه السلام گردید و در مسجد پدر بزرگوارش حضور یافت و حقوق پایمال شده خود و همسرش را با منطق و استدلال مطالبه نمود و در برابر غاصبانِ حق شوهرش ایستاد و حقانیت و مظلومیت او را برای همه اثبات کرد.

گرچه سخن در اینجا بسیار است لکن همین چند سطر برای جویندگان راه حقّ و حقیقت کافی است. امید آن که روزنه ای باشد برای آن دسته از روایاتی که در زمینه نور درخشان و پرتو افکن آن بانوی بانوان است. پیشتر نیز اشاره شد که خداوند حضرتش را مقام محوریت عطا فرمود.

الْکُبَرِ».(1)

«این چنین نیست (که می پندارند)، سوگند به ماه، سوگند به شامگاه هنگامی که پشت نماید، سوگند به بامداد چون آشکار گردد، که آن از مسائل بزرگ است.»

خداوند به سه چیز مهم سوگند یاد می نماید تا مطلبی مهم را گوشزد کند: سوگند به ماه که از نظر آفرینش، گردش منظم، نور و زیبایی و تغییرات تدریجی مهم است؛ سوگند به شب هنگامی که دامن بر چیند، که خاموش و آرام بخش، و هنگام راز و نیاز عاشقانه با حضرت حق است؛ (2) و سوگند به صبح روشن، که پایان تاریکی، زیبا و دل انگیز، و هنگام کوشش است.

پدر مفسران، بزرگ قمیّون و استادِ مرحوم کلینی، علی بن ابراهیم در تفسیر گران سنگ خود از پنجمین پیشوای نور، صاحب علم خدا، حضرت باقر علیه السلام در باره بطن و تفسیر «إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ» چنین روایت کرده که منظور، حضرت فاطمه علیها السلام است.(3)

آنچه خداوند به آن سوگند می خورد، عظیم است و آنچه برای آن سوگند یاد می کند بسیار بزرگ و بی اندازه مهم. از سوی دیگر، گاه افراد عادی در صدد برمی آیند از شخصی تعریف و تمجید نمایند و گاه پیامبر یا امام - که صرف نظر از وحی، اقیانوس بی کرانه دانش و بینش او به گسترده تاریخ فرهنگ ها موج می زند - کسی را می ستاید. اما آنجا که عقل ها حیران، اندیشه ها سرگردان،

ص:134

ودستیابی همگان به قلّه پرافتخارش کوتاه هست: آفریدگار کهکشان ها و آسمان بلند و برافراشته، آفریدگاری که ابراهیم و موسی و عیسی و سالار پیام آوران را مبعوث نموده، می خواهد شخصیتی را معرفی کند که از دیدگاه خودش بزرگ است.

آری، آفریدگار جهان، پدید آورنده ملک و ملکوت، و مربی حضرت محمد صلی الله علیه وآله و حضرت علی علیه السلام می فرماید: فاطمه علیها السلام بزرگ است.

همسرش که لسان اوست در معرفی خود می فرماید:

«ما لِلَّهِ آیَةٌ أَکْبَر مِنِّی.»(1)

«خداوند هیچ نشانه ای بزرگ تر از من ندارد.»

و در اینجا خداوند می فرماید:

«إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ»

بی دلیل نیست که پدر گرامی اش می فرماید:

«فِداکِ أَبُوکِ.»(2)

«پدرت به قربانت.»

و سالار شهیدان، نور چشم اولیا، هنگام معرفی خود می فرماید:

«أنَا بْنُ فاطِمَة َالزَّهراء.»

اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ».(1)

«دو دریا را کنار هم قرار داد که با هم برخورد کنند. میان آن دو برزخ و حدّ فاصلی است که یکی بر دیگری غلبه نمی کند... از آن دو دریا مروارید و مرجان بر می آید.»

مفسران در تفسیر «بحرین» دیدگاه هایی گوناگون دارند؛ برخی گفته اند رودخانه شیرین به دریاها و اقیانوس ها می ریزد و معمولاً دریایی از آب شیرین در کنار ساحل تشکیل می دهند و آب شور را به عقب می رانند و به دلیل تفاوت درجه غلظت، به هم آمیخته نمی شوند.

سخن یاد شده، پذیرفتنی نیست؛ زیرا اوّلاً: تعبیر به دو دریا شده، نه رودخانه و دریا. ثانیاً: شور و شیرین که در آیه ای دیگر آمده است به این آیه ربطی ندارد. ثالثاً: از آن دو دریا، لؤلؤ و مرجان بیرون می آید، و این دو، در رودخانه یافت نمی شود.

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیات مزبور می فرمایند:

«مراد از دو دریا، حضرت علی علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام است که دو دریای بی کران و ژرف اند و هیچ یک بر دیگری غلبه نمی کند، و از این دو دریا، لؤلؤ و مرجان، یعنی امام حسن و امام حسین علیهما السلام، بیرون آمده است.»(2)

اهل سنت نیز همین معنا را از برخی صحابه نقل کرده و در ادامه آورده اند: منظور از برزخ میان این دو دریا حضرت محمّد صلی الله علیه وآله است.(3)

ص:136

آری، سالار فرزانگان و امیر مؤمنان علیه السلام و همسر گرانمایه اش فاطمه علیها السلام دو دریای بی کران نور، علم، بینش، ایمان، فضیلت، شهامت، جلال و عظمت هستند که دوست و دشمن را شگفت زده و مبهوت ساخته اند.

زمخشری در کشاف (ج 4، ص 220) از پیامبر صلی الله علیه وآله نقل می کند که آن حضرت فرمود:

«أَلا وَ مَنْ ماتَ عَلی حُبِ ّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ شَهِیداً...»

بعد از نقل این حدیث طولانی، ادامه می دهد: آل محمد کسانی اند که امرشان به پیامبر صلی الله علیه وآله واگذار می شود. کسانی که ارتباطشان به آن حضرت بیشتر و کامل تر باشد، «آل» محسوب می شوند، و شکی نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین محکم ترین پیوند را با رسول خدا داشتند و این، از مسلمات و مستفاد از احادیث متواتر است. بنا بر این، لازم است که آنان را «آل پیامبر» بدانیم.

آن گاه می افزاید: در مفهوم «آل» اختلاف کرده اند؛ بعضی خویشاوندان نزدیک پیامبر را «آل» می دانند و برخی امت پیامبر را. در هر صورت «آل» شامل آن چهار نفر می شود؛ زیرا اگر آن را بر معنای اول حمل کنیم آل پیامبر تنها آنان هستند و اگر بر معنای دوم حمل کنیم، باز هم خویشاوندان نزدیک آن حضرت آلِ او محسوب می شوند و این چهار نفر را شامل می شود. اما این که آیا غیر آنان نیز «آل» هستند یا نه، محل اختلاف است.

سپس از صاحب کشّاف چنین نقل می کند: هنگامی که آیه مودّت نازل شد، گفتند: ای رسول خدا! نزدیکان تو کیانند که مودّتشان بر ما واجب و لازم است؟ فرمودند: علی و فاطمه و دو فرزندشان.

و در ادامه آورده است: ادله ای گوناگون بر این مسأله دلالت دارند:

1 - جمله «إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی

2 - شکی نیست که پیامبر صلی الله علیه وآله حضرت فاطمه علیها السلام را دوست داشت و در باره او فرمود:

«فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی یُؤْذِینِی ما یُؤذِیها.»

«فاطمه پاره تن من است؛ آنچه او را آزار دهد، مرا آزار داده است.»

ص:138

و با احادیث متواتر از رسول خدا صلی الله علیه وآله ثابت شده که او علی و حسن و حسین را دوست می داشت. از این رو، دوستی آنان بر تمام امت واجب و لازم است؛ زیرا خداوند می فرماید:

«... وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ».(1)

«از او پیروی کنید تا هدایت گردید.»

«... فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ».(2)

«کسانی که با فرمان او مخالفت می کنند، باید (از عذاب و کیفر الهی) بترسند.»

«قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ».(3)

«بگو (ای پیامبر!) اگر خدا را دوست می دارید، از من پیروی نمایید تا خدا شما را دوست بدارد.»

«لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ...».(4)

«زندگی رسول خدا برای شما الگو و سرمشقی نیکو است».

3 - دعا برای «آل» افتخاری بزرگ است؛ لذا این دعا در پایان تشهد نماز قرار گرفته است:

«اَللَّهُمَّ صَلِ ّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ.»(5)

ص:139

و چنین تعظیم و احترامی در حق غیر «آل» وارد نشده است.

بنا بر این، همه ادله یاد شده نشان می دهد که محبّت آل محمد واجب و لازم است.

فخررازی در پایان، اشعار معروف شافعی را یادآور می شود:

یا راکِباً قِفْ بِالْمُحَصَّبِ مِنْ مِنی

وَ اهْتِفْ بِساکِنِ خِیفِها وَ النَّاهِضِ

سَحَراً إذا فاضَ الْحَجِیجُ إِلی مِنی

فَیْضاً کَما نَظَمَ الْفُراتُ الْفائِضُ

إِنْ کانَ رَفْضاً حُبُّ آلِ مُحَمّدٍ

فَلْیَشْهَدِ الثَّقَلانِ إِنِّی رافِضِیٌّ!

* ای سواره ای که عازم حج هستی! در محصّب (نزدیک جمرات و مسجد خیف)، بایست. آن گاه فریاد بزن به تمام کسانی که در مسجد خیف مشغول عبادت یا در حال حرکت اند.

* فریاد بزن هنگام سحر که حاجیان از مشعر به سوی منا کوچ می کنند و همچون نهری عظیم و خروشان وارد سرزمین منا می شوند.

* فریاد بزن و بگو: اگر محبت آل محمد موجب «رفض» می گردد، جن و انس گواهی دهند که من رافضی (= شیعه) هستم! (1)

برای پرهیز از طولانی شدن کلام، از آیات دیگر صرف نظر می شود و به تناسب آیه مودّت، در باره دوستی حضرت فاطمه علیها السلام بحث را ادامه می دهیم.

ص:140

آل رسول علیهم السلام مترتّب گردیده، پی می بریم.(1)

بی حکمت نیست که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله به سلمان فرمودند:

«یا سَلْمانُ ! مَنْ أَحَبَّ فاطِمَةَ ابْنَتِی فَهُوَ فِی الْجَنَّةِ مَعِی، وَ مَنْ أَبْغَضَها فَهُوَ فِی النَّارِ. یا سَلْمانُ ! حُبُّ فاطِمَةَ یَنْفَعُ فِی مِأَةِ مَواطِنَ؛ أَیْسَرُ تِلْکَ الْمَواطِنَ الْمَوْتُ، وَ الْقَبْرُ، وَ الْمِیزانُ، وَ الْمَحْشَرُ، وَ الصِّراطُ، وَ الْمُحاسَبَةُ.»

«ای سلمان! هر کس دخترم فاطمه را دوست دارد، در بهشت با من خواهد بود، و هر که او را دشمن دارد، در آتش دوزخ قرار گیرد.

ای سلمان! دوستی فاطمه در صد موقف به کار آید که آسان ترین آنها عبارت است از: هنگام مردن، در قبر، نزد میزان، در محشر، (هنگام عبور از) صراط و در وقت حساب.»

آن حضرت در ادامه فرمودند:

«کسی که دخترم فاطمه از او راضی باشد، من از او خشنودم، و هر کس من از او راضی باشم، خداوند از او خشنود است. آن که فاطمه بر او خشمناک شود، من بر او خشم نمایم، و هر کس من بر او غضبناک شوم، خداوند بر او خشم نماید.

ای سلمان! وای بر کسی که به او و همسرش امیر مؤمنان ستم روا دارد. وای بر کسی که به ذریّه و شیعیانش ستم نماید.» (2)

ص:142

آری، او انسان برتر و سکان دار کشتی شفاعت است که به سبب دوستی او، گروه گروه رستگار شده، در روز دشوار رستاخیز از هول و وحشت رهایی یافته، وارد بهشت می شوند.

و به دلیل انحراف از شناخت او و اجتناب از مهر و دوستی اش، فوج فوج از صراط مستقیم منحرف می گردند و به وادی نابودی سقوط می نمایند و در روز رستاخیز به سوی آتش دوزخ سوق داده می شوند.

امام زاده واجب التعظیم، علی بن جعفر از برادر خویش حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از پدران بزرگوارش از حضرت علی علیه السلام نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه وآله در حالی که دست امام حسن و امام حسین علیهما السلام را گرفته بود، فرمود:

«مَنْ أَحَبَّنِی وَ أَحَبَّ هذَیْنِ وَ أَباهُما وَ أُمَّهُما کانَ مَعِی فِی دَرَجَتِی یَوْمَ الْقِیامَةِ.»(1)

«هر کس من و این دو و پدر و مادرشان را دوست بدارد، در روز رستاخیز هم رتبه من است.»

امام صادق علیه السلام روایت می کنند که جابر به امام باقر علیه السلام عرض نمود:

«ای فرزند پیامبر! روایتی در فضل جدّه گرانمایه ات فاطمه علیها السلام برایم بفرمایید که هرگاه آن را برای شیعیان بازگو کنم، شادمان شوند.

ص:143

امام باقر به نقل از پدران گرانمایه اش علیهم السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله روایت نمود که آن حضرت فرمودند:

روز رستاخیز برای پیام آوران و رسولان، منبرهایی از نور بر پا می گردد. در آن میان منبر من برترین منبرها خواهد بود...

از پی آن جبرئیل ندا می دهد که فاطمه دختر محمد (ص) کجاست؟... آن گاه فرشته وحی مرکبی از مرکب های بهشتی که به انواع زیورها آراسته و مهارش از لؤلؤ و زین آن از مرجان است می آورد و آن مرکب در برابر حضرت فاطمه علیها السلام زانو می زند. آن بانوی گرانمایه سوار آن می شود، یک صد هزار فرشته در سمت راست، و یک صد هزار فرشته در سمت چپ، گسیل می دارد و یک صد هزار فرشته آن بانو را بر بال های خویش سوار کنند و حرکت دهند تا حضرتش را (با این شکوه) به بهشت برسانند.

هنگامی که به در بهشت می رسد می ایستد و پشت سر خویش می نگرد، از جانب خداوند ندا می رسد: برای چه ایستاده ای، که دستور داده ام تو را به بهشت ببرند؟ پاسخ می دهد: پروردگارا! دوست دارم در چنین روزی قدر و منزلتم شناخته شود. از بارگاه الهی ندا می رسد: هان ای دخت حبیب من! باز گرد و بنگر هر کس در قلبش دوستی تو یا دوستی یکی از فرزندان توست برگیر و او را وارد بهشت ساز.

امام باقر علیه السلام در ادامه می فرمایند: ای جابر! به خدا سوگند، که آن روز (مادرم) حضرت فاطمه علیها السلام شیعیان و دوستاران خویشتن را بسان پرنده ای که دانه های خوب را از میان دانه های بد بر می چیند، (در یک لحظه) بر می گزیند.

هنگامی که آنها بر در بهشت می رسند خداوند بر دل های شیعیان

ص:144

و رهروان الهام می کند که بایستید و به پشت سر خویش نظاره کنید که چنین می کنند. در این هنگام از جانب خداوند ندا می رسد که ای دوستانم! چرا ایستاده اید؟ مگر نه این که فاطمه دخت حبیب من شما را شفاعت کرده است؟ پاسخ می دهند: پروردگارا! دوست داریم در این روز قدر و منزلت ما شناخته شود. از جانب خدا ندا می رسد: دوستانم! بنگرید هر کس شما را در برابر ارادت و محبت شما به فاطمه دوست می داشت، بنگرید که چه کسی به شما به خاطر دوستی فاطمه اطعام می کرد، و به خاطر دوستی او لباس می پوشانید، و به خاطر دوستی او شربتی آب می نوشانید و چه کسی به خاطر دوستی فاطمه، غیبتِ غیبت کننده را از شما رد می کرد، اینک دست همه اینان را برگیرید و به همراه خود وارد بهشت سازید...»(1)

از مرحوم آیة اللَّه ملاعلی معصومی همدانی قدس سره که از شاگردان برجسته آیة اللَّه حاج شیخ عبد الکریم حایری بودند، نقل شده که می فرمود: در عالم رؤیا عالم زاهد متقی مرحوم آیة اللَّه شیخ ابوالقاسم قمی قدس سره را دیدم. ایشان فرمود: وقتی از دنیا رفتم دو ملک - یکی در طرف راست و دیگری در طرف چپ من - ایستادند. یکی فرمود: خوشا به حالت که مظلمه مردم در گردنت نیست و دیگری فرمود: خوشا به حالت که حضرت فاطمه علیها السلام را دوست می داری.

ص:145

2 - بارها به فاطمه علیها السلام فرمودند:

«فِداکِ أَبُوکِ.»(1)

«پدرت به قربانت.»

یا این که می فرمودند:

«فِداکِ أَبِی وَ أُمِّی.»(2)

«پدر و مادرم به قربانت»

3 - همیشه دخت گرانمایه خود را می بوسید؛ به طوری که تا زیر گلو و میان دو چشمش را نمی بوسید نمی خوابید. نیز هنگامی که بر ایشان وارد می شد، او را می بوسید و در جای خود می نشانید. همچنین هرگاه پیامبر از سفر باز می گشت، نخست به سراغ فاطمه می رفت و او را می بوسید.(3)

4 - امام صادق علیه السلام روایت می کند که حضرت فاطمه علیها السلام فرمود:

«هنگامی که آیه:

ص:147

«لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً».(1)

فرود آمد، من نیز همانند دیگران، پدرم رسول خدا را با عنوان «یا رسول اللَّه» صدا می زدم؛ ولی پدرم که مایل بود به او بگویم: «ای پدر!» چندین مرتبه به من پاسخ نداد. آن گاه فرمود:

فاطمه جان! این آیه در مورد تو و خاندان و نسل تو نیست؛

«أَنْتِ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکِ» «تو از من هستی و من از تو».

این آیه در باره عناصر ستم پیشه و خشن و گستاخ قریش که تکبّر می ورزند نازل شده است. از این رو، تو مرا با عنوان «پدر» صدا بزن که قلبم را زنده تر و پروردگارم را خشنودتر می سازد.» (2)

5 - شخصی از حسین بن روح، نایب خاص امام زمان - عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف - پرسید: رسول خدا صلی الله علیه وآله دارای چند دختر بودند؟ فرمود: چهار دختر. پرسید: کدامین آنان برتر بود؟ پاسخ داد: حضرت فاطمه علیها السلام. پرسید: با این که از همه کوچک تر و مصاحبتش با پیامبر کمتر بود، چرا برتر بود؟ پاسخ داد: به دلیل دو موهبت و ویژگی که خداوند به او ارزانی داشت. سؤال کرد: آن دو موهبت چیست؟ فرمود: نخست آن که او وارث پیامبر خدا صلی الله علیه وآله است. دوم آن که نسل آن حضرت از او به وجود آمد. خداوند این امتیازها را تنها به دلیل اخلاص (و پاکی دل) به او ارزانی داشت. (3)

ص:148

6 - در روایات فراوانی از شیعه و سنی آمده است که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند:

«فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی مَنْ آذاها فَقَدْ آذانِی.» (1)

«فاطمه پاره وجود من است؛ هر کس او را بیازارد، مرا آزرده است.»

این روایات با تعبیرهای گوناگون، همگی گواه پیوند عمیق و ناگسستنی بین این پدر و دختر است.

ص:149

«برترین بانوان اهل بهشت: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمد، آسیه دختر مزاحم (همسر فرعون) و مریم دختر عمران اند.»

3 - و نیز فرموده اند:

«فاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِساءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ سَیِّدا شَبابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ.»(1)

«فاطمه علیها السلام سالار زنان بهشت و امام حسن و امام حسین سالار جوانان بهشت اند.»

4 - همچنین فرموده اند:

«کَمُلَ مِنَ الرِّجالِ کَثِیرٌ وَ لَمْ یَکْمُلْ مِنَ النِّساءِ اِلّا مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْران، وَ آسِیَةُ بِنْتُ مُزاحِم إِمْرَءَةُ فِرعَون وَ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیلِد وَ فاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّد (ص).» (2)

ص:151

«بسیاری از مردان به (اوج) کمال رسیده اند، ولی از بانوان تنها مریم و آسیه همسر فرعون و خدیجه و فاطمه دختر محمد صلی الله علیه وآله به (اوج) کمال نایل آمده اند.»

البته در میان این بانوان، بدون شک حضرت فاطمه علیها السلام از همگی آنان برتر است.

ضمن سفارش های پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به حضرت علی علیه السلام چنین آمده است:

«إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَشْرَفَ عَلَی الدُّنْیا فَاخْتارَنِی مِنْها عَلی رِجالِ الْعالَمِینَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِیَةَ فَاخْتارَکَ عَلی رِجالِ الْعالَمِینَ بَعْدِی، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّالِثَةَ فَاخْتارَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ عَلی رِجالِ الْعالَمِینَ بَعْدَکَ، ثُمَّ اطَّلَعَ الرَّابِعَةَ فَاخْتارَ فاطِمَةَ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ.»(1)

«به راستی خداوند به دنیا توجه نمود و از میان مردان گیتی مرا برگزید؛ بار دیگر توجه نمود و پس از من از میان مردان جهان تو را برگزید؛ دیگر بار پس از تو از مردان گیتی امامان از فرزندان تو را برگزید؛ چهارمین بار نظر کرد و از میان زنان گیتی فاطمه را برگزید.»

مفضل می گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: مرا از گفتار رسول خدا صلی الله علیه وآله با خبر سازید که در باره حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند: «او سالار زنان گیتی است.» آیا منظور سالار زنان عصر خود اوست؟ پاسخ داد:

«این مربوط به حضرت مریم است که سالار زنان عصر خود بود، ولی

ص:152

حضرت فاطمه سالار زنان گیتی از اوّلین تا آخرین است.» (1)

آری روایاتی که به صراحت بیانگر این واقعیت اند که حضرت فاطمه علیها السلام بر سایر زنان گیتی برتری دارد، فراوان و متواترند، و ده ها دانشمند و حدیث شناس شیعه و سنی در کتاب های معتبر خود آنها را نقل کرده اند.(2)

افزون بر روایات، با مقایسه آیاتی که مربوط به آن بانوی گرانمایه است و آیاتی که در باره بانوان نمونه و شایسته دیگر، نظیر حضرت مریم و آسیه است، روشن می گردد که حضرت فاطمه علیها السلام در پیشگاه الهی تا چه اندازه موقعیتی ممتاز و ویژه دارد.

حال با این همه مجد و عظمت و شکوه، آیا سزاوار نبود که رسول خدا صلی الله علیه وآله او را بیش از دیگران دوست بدارد و تکریم نماید؟ آیا سزاوار بود پس از رحلتش، بیدادگران امت آن همه ستم و آزار در حقّ او روا دارند؟

سینه ای کز معرفت گنجینه اسرار بود

کی سزاوار فشار آن در و دیوار بود

ص:153

«هر کس این بانو را می شناسد که شناخته، و هر کس او را نمی شناسد، بداند که او فاطمه دختر محمد است. او پاره وجود من و قلب (و روح) من است که در درونم قرار دارد.

هر کس او را آزار دهد، مرا اذیت نموده، و آن که مرا آزار دهد، خدا را اذیت کرده است.» (1)

آن دو بزرگوار بسان یک روح در دو کالبدند که جدایی افکندن میان آنان، در واقع، جدا ساختن روح و جسم است.

3 - «إِنَّ فاطِمَةَ شَجْنَةٌ مِنِّی یُؤْذِینِی ما آذاها وَ یَسُرُّنِی ما سَرَّها (2) وَ إِنَّ اللَّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی لَیَغْضِبُ لِغَضَبِ فاطِمَةَ وَ یَرْضی لِرِضاها.»(3)

«به راستی فاطمه شاخه ای از درخت وجودی من است. آنچه او را آزرده سازد، مرا آزرده می کند، و آنچه باعث شادمانی او شود، مرا شادمان می نماید، همانا خداوند متعال به خشم فاطمه غضب می کند و

ص:155

به خشنودی او خشنود می گردد.»

نکته مهم آن که در این حدیث شریف نمی فرماید: «هنگامی که فاطمه علیها السلام غضب می نماید خدا خشم می کند» بلکه می فرماید: «خداوند با خشم فاطمه غضب می نماید». اگر حضرت فاطمه علیها السلام از گناه، لغزش، خطا، هوا و هوس مصون نبود، رضا و غضب او، رضا و غضب خداوند نمی شد. این بالاترین مقام عصمت است؛ زیرا رضا و غضب هرگاه از حدّ حیوانی و عقلانی بگذرد، به مرحله الهیّت می رسد، و در آن مرحله، رضا و خشم او رضا و خشم خداوند می شود.

بنا بر این، آن بانو دارای درجه ای از عصمت بود که حتی حضرت عیسی و موسی و ابراهیم علیهم السلام به آن نرسیده بودند.(1)

4 - «فاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی یُؤْذِینِی ما آذاها وَ یَنْصِبُنِی ما أَنْصَبَها.»(2)

«فاطمه پاره تن من است. آنچه او را بیازارد، مرا آزرده سازد، و آنچه او را به زحمت اندازد باعث دشواری من گردد.»

نظایر این روایات را ده ها دانشمند و حدیث شناس معروف شیعه و سنی در کتاب های خود نقل کرده اند که به حد تواتر می رسند. برای طولانی نشدن بحث، از نقل همه آن ها خودداری می شود.(3) تنها علامه امینی رحمه الله در کتاب الغدیر

ص:156

و کتاب فاطمة الزهراء علیها السلام (1) حدود شصت نفر از بزرگان و حدیث شناسان و مفسران و تاریخ نویسان سنی را نام می برد. ایشان بعد از نقل برخی از این احادیث و نام بردن شماری از علمای سنی که آنها را در کتاب های خود آورده اند، می نویسند:

«مطلب مورد بحث نزد علمای اهل سنت نیز بسیار حائز اهمیت است، و به این روایات که ذکر شد، به طور صریح استدلال نموده و ثابت کرده اند که هر کس به حضرت زهرا علیها السلام محبت نداشته یا به نحوی او را آزرده باشد، کافر است؛ لذا ما این موضوع را عمیقاً بررسی می کنیم:

گاهی مطلبی را فقط معتقدان به مذهبی عنوان می کنند ولی گاهی موضوعی، صد در صد عمومی و اسلامی است. با توجه به مدارک و اسنادی که از دانشمندان شیعه و سنی نقل شد، کاملاً ثابت می شود این یک مطلب اسلامی است که هر کس حضرت صدّیقه زهرا سلام اللَّه علیها را آزار دهد و آن حضرت از او دل آزرده و ناخشنود شود، کافر است.

روایتی است فوق العاده مهم و حیرت انگیز از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله که فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی یَغْضِبُ لِغَضَبِ فاطِمَةَ وَ یَرْضی لِرِضاها.»

«همانا خداوند متعال به خشم فاطمه علیها السلام غضب می کند و به خشنودی او خشنود می گردد.»

ص:157

در روایتی دیگر، به حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند:

«إِنَّ اللَّهَ یَغْضِبُ لِغَضَبِکِ وَ یَرْضی لِرِضاکِ.»

«ای فاطمه! خداوند با خشم تو خشم می نماید، و با خشنودی تو خشنود می گردد.»

این دو روایت عجیب را شماری بسیار از دانشمندان اهل سنت نقل کرده اند...

با توجه به این که هر انسانی حالاتی مختلف دارد و در هر ساعت، دستخوش تحولاتی گوناگون است، از این رو معقول نیست که کسی در تمام لحظات زندگانی با وجود آن همه دگرگونی ها، همیشه و همه جا مورد توجه خدا باشد و رضایتش رضای خدا، و غضبش خشم خدا، مسرّتش خشنودی خدا، محبتش دوستی خدا، و دشمنی با او دشمنی با خدا باشد، و بر هر کس به چشم حقارت نگاه کند خدا نیز با نظر حقارت بر او بنگرد؛ مگر این که آن شخص صاحب مقام ولایت مطلقه بوده باشد؛ و همان مقامی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و امیر مؤمنان علیه السلام دارا بودند داشته باشد. تنها در این صورت، این موضوع معقول به نظر می رسد.

عدم توجه به شئون ولایت موجب شده است که سنی ها معتقد باشند:

«پیامبر اکرم نیز همانند سایر مردم دشنام و ناسزا می گوید و خشمناک می شود.»

... و بالاخره سخن را به جایی رساندند که وقتی پیامبر صلی الله علیه وآله در بستر مرگ بود به او گفتند:

«إِنَّ الرَّجُلَ لَیَهْجُر»؛ «این مرد هذیان می گوید.»

حضرت فاطمه علیها السلام وجود مقدسی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله تا آخر عمر او را به تمام امتش معرفی نمود و مقامات معنوی اش را بیان فرمود.

چنان که گفته شد، کاملاً روشن و مبرهن است آن بشری که محبتش محبت خدا، اطاعتش اطاعت خدا، رضایتش خشنودی خدا، مخالفتش نافرمانی خدا،

ص:158

سخطش سخط خدا، غضبش خشم خداست، باید صاحب مقام شامخ ولایت مطلقه باشد. در نتیجه، هر کس به صاحب ولایت ایمان نیاورد و محبتش را در دل نداشته باشد، کافر است. این مطلبی است که علمای اهل سنت نیز به آن ایمان و اعتقاد دارند. در اینجا نقل بعضی از عبارات آنان مفید و ضروری است...».(1)

بخاری، از حدیث شناسان متعصب اهل سنت، در کتاب صحیح خود چنین روایت می کند:

«بعد از وفات رسول خدا، حضرت فاطمه نزد ابوبکر آمد و از او ارث پدرش را درخواست کرد. ابوبکر گفت: پیامبر فرمود:

«لا نُوَرِّثْ، ما تَرَکْناهُ صَدَقَةٌ.»

«ما چیزی به ارث نمی گذاریم؛ هرچه بگذاریم صدقه است».

حضرت فاطمه خشمگین شد و از او دوری گزید و پیوسته به همین حال بود تا از دنیا رفت.» (2)

بخاری همین روایت را در باب غزوه خیبر نقل نموده و در ادامه آورده است:

«ابوبکر به درخواست حضرت فاطمه اعتنا نکرد. حضرت فاطمه از وی ناراحت شد و از او دوری جست تا از دنیا رفت. آن حضرت بعد از پیامبر شش ماه زنده بود. چون از دنیا رفت، شوهرش علی شبانه او را دفن نمود و بر او نماز گزارد؛ زیرا زهرا وصیت نمود که او را در شب دفن نماید و ابوبکر را با خبر نسازد.» (3)

حال با توجه به این روایات و آیه شریفه:

ص:159

«إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً».(1)

اصحاب سقیفه چه پاسخی خواهند داشت؟ و شما خوانندگان منصف، پس از نگرشی ژرف، چگونه داوری می کنید؟!

ص:160

چنان که اشاره شد، «رجس» در گناه خلاصه نمی شود، و این بزرگواران از هر گونه نقصی، پاک و پاکیزه اند. آنان نه تنها گناه نمی کردند و افکارشان آلوده نبود، بلکه از نسیان، خطا، لغزش و سایر چیزهایی که برای انسان نقص به شمار می آید و با پاکی و قداست سازگار نیست، مصون بودند.

در زیارت جامعه کبیره چنین آمده است:

«عَصَمَکُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَ آمَنَکُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَ طَهَّرَکُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکُمْ تَطْهِیراً»

«خداوند شما را از لغزش ها حفظ نمود، و از فتنه ها و انحرافات در امان داشت، و از آلودگی ها پاک ساخت، و پلیدی را از شما دور کرد و شما را کاملاً پاک و پاکیزه گردانید.»

پیشوایان معصوم علیهم السلام برای اثبات عصمت، به همین آیه شریفه استدلال می کردند. امیر مؤمنان علیه السلام برای ردّ گفتار ابوبکر - که از صدّیقه کبرا علیها السلام درخواست گواه برای فدک کرد - و اثبات عصمت همسر سرفرازش به همین آیه استدلال کرده، فرمودند:

«تو شهادت و گواه خداوند را رد کردی و شهادت دیگران را پذیرفتی. خداوند بزرگ به طهارت و عصمت این بانو گواهی داده است. هرگاه گواه خداوند را رد کنی و گواهی دیگر را بپذیری، نزد خداوند از کافران

ص:162

به شمار آیی.» (1)

حال دیگر جای شک در عصمت آن بانوی فرزانه برای بد اندیشان باقی نمی ماند، مگر کسی که تاریکی تعصبات جاهلی وجود او را فرا گرفته و چشمان بصیرتش کور و از درک حقایق عاجز باشد.

2 - پیش تر اشاره شد که مراد از «نساءنا» در آیه مباهله، فاطمه زهرا علیها السلام است. و باید توجه داشت که مباهله کاری عادی نیست و با افراد عادی نمی توان دست به مباهله زد و طرف مقابل را مغلوب و رسوا ساخت؛ به ویژه آن که کفر و اسلام به مقابله با یکدیگر برخاسته، سرنوشت اسلام به این مباهله گره خورده بود. اگر رسول خدا صلی الله علیه وآله در این قضیه پیروز نمی شد، برای همیشه اسلام نابود می گشت. بنا بر این، بایست کسانی برای این مباهله حاضر می شدند که از جانب پروردگار انتخاب شده باشند و از نظر شایستگی بسان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله باشند (و لذا از امیرمؤمنان علیه السلام به «أنفسنا» تعبیر شده است). از این رو، لیاقت حضور در این مباهله، امری است خطیر و فراتر از عصمت.

گفتنی است اکثر آیاتی که برای اثبات فضایل بانوی گرامی اسلام آورده شده، برای عصمت ایشان نیز می تواند دلیل باشد؛ اما به منظور طولانی نشدن بحث، از توضیح و تفصیل در این باره خودداری می شود.

3 - شماری از روایات، آن بانوی فرزانه را همتا و کفوِ حضرت علی علیه السلام معرفی می نماید که برخی از آنها پیش تر آورده شد؛ از جمله:

«اگر حضرت علی علیه السلام آفریده نمی شد، برای حضرت فاطمه علیها السلام همتا و کفوی وجود نداشت.»

در تعبیری دیگر چنین آمده است:

ص:163

«اگر حضرت علی علیه السلام همسر آن بانو نمی شد، تا روز رستاخیز در زمین برایش کفو و همتایی از آدم به بعد یافت نمی شد.»

اگر کسی معصوم نباشد، چگونه ممکن است همتا و همشأن حضرت علی علیه السلام باشد که با ادله محکم، معصوم بوده است؟ با توجه به این که در حدیث اخیر، فاطمه علیها السلام از همه انبیا علیهم السلام برتر دانسته شده، آیا معقول است که انبیا معصوم باشند و کسی که از آن بزرگوار برتر و بالاتر است معصوم نباشد؟!(1)

4 - روایاتی که اثبات می نماید رضا و خشم فاطمه، رضا و خشم خداوند است نیز بر عصمت آن حضرت دلالت می کند. چنان که گفته شد، بشر حالاتی مختلف دارد و در هر لحظه دستخوش تحولات گوناگون می شود، و معقول نیست که آدمی در تمام لحظات زندگی، خشنودی اش خشنودی خدا و خشم او خشم خدا باشد؛ مگر این که دارای ملکه عصمت و صاحب مقام ولایت کلیه الهیه باشد و در تمام حالات، از خطا، نسیان، لغزش و گناه مصون باشد. این امر، مقامی بالاتر و فراتر از عصمت انبیا را برای حضرت فاطمه علیها السلام اثبات می نماید، که عقل بشر از درک آن عاجز است.

5 - روایات فراوان و متواتری که شیعه و سنی در بخش فضایل و مناقب و نیز روایات متواتری که در قسمت خلقت و نور وجودی آن بانوی گرانمایه آورده اند، بیانگر این مطلب است که دختر فرزانه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله دارای مقام شامخ ولایت عُظماست، و همان ملاک ها و معیارهای والایی که در پدر بزرگوار و شوهر گرامی اش وجود داشت، در او نیز به خوبی مشاهده می شود، و آن بانو برترین و والاترین مقام عصمت را دارا بود. حال آیا معقول است کسی که وجود او منشأ خلقت پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و علی مرتضاست و از این آب و خاک نیست و نور

ص:164

وجودی اش از شعاع نور پر فروغ الهی است و ناقه سوار پیشتاز بهشتیان است، از حضرت حق نافرمانی نماید؟!

6 - روایاتی فراوان، آن بانوی گرامی را از همه انبیا - جز پدر گرامی اش - و از فرشتگان الهی برتر و والاتر معرفی می نماید. آیا امکان دارد کسی با عصیان و لغزش و خطا، از انبیا و ملائکه که همگی با برهان قاطع معصوم اند، برتر و بالاتر باشد؟! آیا سزاوار است گهواره جنبان کودکانشان؛ یعنی ملائکه، معصوم باشند ولی خود ایشان معصوم نباشند؟!(1)

7 - روایات بی شماری نیز از شیعه در این باره نقل شده و عصمت آن بانوی سرافراز را اثبات می نماید. (2) هرچند مخالفان، این روایات را نمی پذیرند و از قبول آنها خودداری می کنند.

از مسائل بهت انگیز و شگفت آور آن که بسیاری از مخالفان، با این روشنی و آشکاری حاضر به پذیرش و اعتراف به این واقعیت نبودند که بانوی بانوان که در اوج کمال و شرافت است از ملکه عصمت حتی مرتبه نازله اش برخوردار است. آنان این حقیقت روشن را به خاطر انگیزه جاهلی و تعصبات مذهبی و سرپوش گذاشتن به اعمال ننگین بیدادگران و جاه طلبان، منکر شده اند!

و چه بسیارند دنیا طلبان که در اثر حسد و کینه ای که به اهل بیت پیامبر خدا علیهم السلام دارند، ناجوانمردانه حقوقشان را پایمال نموده، فضیلت ها و مناقب و مقامات آن بزرگواران را منکر شده، تا چشمه وجودشان را از درخشش و جوشش

ص:165

باز دارند و شگفت آورتر آن که در موارد فراوانی، فضایل آن بزرگوار را به دیگران نسبت داده اند غافل از این که نور الهی هرگز خاموش شدنی نیست.

اما شما ای پژوهشگران حق جو! اگر به دیده انصاف به روایاتی که شخصیت والای آن بانو را ترسیم می نماید بنگرید، هرگز سخنان ساختگی و بی اساسی که دست های خیانت و تعصب و جهل، آنها را ساخته و پرداخته و زبان های کینه و دشمنیِ دروغ سازان، آنها را گفته و بافته است، شما را گمراه نمی سازد.

ص:166

عرض کردم: مصحف فاطمه چیست؟

فرمودند:

مصحفی است سه برابر قرآن که در دست شماست...» (1)

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«... حضرت فاطمه علیها السلام پس از رحلت پدر، چنان غم و اندوه داشت که جز خداوند بزرگ کسی اندازه اش را نمی دانست. از این رو، فرشته ای فرو فرستاد که او را دلداری دهد و با ایشان سخن گوید. حضرت فاطمه علیها السلام جریان را به امیر مؤمنان علیه السلام گزارش داد. آن حضرت فرمودند: هر گاه آمدنِ فرشته را احساس نمودی و صدایش را شنیدی، به من بگو. حضرت فاطمه علیها السلام حضرت علی علیه السلام را از آمدنِ فرشته با خبر می ساخت و امیر مؤمنان علیه السلام هر چه می شنید، می نوشت، تا مصحفی پدید آمد... در آن مصحف، چیزی از حلال و حرام نیست، بلکه در آن، آگاهی از روی دادهای آینده است. (2)

در روایتی دیگر از آن حضرت آمده است:

«... حضرت فاطمه علیها السلام پس از رحلت پیامبر خدا صلی الله علیه وآله 75 روز در این جهان زندگی نمود و از سوگ پدر سخت اندوه زده بود؛ لذا مدام جبرئیل فرود می آمد و ضمن تسلیت و دلداری به آن بانو، او را از پدر و جایگاه ایشان و روی دادهایی که پس از او در باره ذریّه اش رخ خواهد داد، با خبر می ساخت و حضرت علی علیه السلام آن ها را می نوشت. و همین،

ص:168

«مصحف فاطمه» است. (1)

روشن است که برای آفریدگار هستی بخش دشوار نیست که سرور زنان گیتی را از همه رویدادها و حوادثی که اتفاق می افتد، آگاهی بخشد. و او بر هر کاری تواناست.

ص:169

هنگامی که چشمان فاطمه علیها السلام بر آن حضرت افتاد، فرمود:

«أُدْنُ لِاُحَدِّثُکَ بِما کانَ وَ بِما هُوَ کائِنٌ وَ بِما لَمْ یَکُنْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ...»

نزدیک بیا تا به تو بگویم که (در جهان هستی) چه بوده و چه هست و تا روز رستاخیز چه خواهد شد...» (1)

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ عَلِیّاً وَ زَوْجَتَهُ وَ أَبْناءَهُ حُجَجَ اللَّهِ عَلی خَلْقِهِ وَ هُمْ أَبْوابُ الْعِلْمِ فِی أُمَّتِی، مَنِ اهْتَدی بِهِمْ هُدِیَ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ.»(2)

«به راستی خداوند حضرت علی و همسرش فاطمه و فرزندان او را حجت های خویش بر بندگانش قرار داد. آنان دروازه های دانش در میان امت من هستند. هر کس هدایت و رستگاری را از آنان بجوید، به راه راست رهنمون می گردد.»

بهترین نمونه و گواه بر علم بی کران حضرت فاطمه علیها السلام همان خطبه ها و احادیثی است که از ایشان به یادگار مانده است؛ (3) به ویژه خطبه پر محتوا و تاریخ ساز او که در مسجد پدرش، در احتجاج با خلیفه اول ایراد کرد. خطبه ای که می توان بند بند آن را با فقرات خطبه های امام علی علیه السلام در نهج البلاغه مقایسه نمود. بی دلیل نیست که آن بانو را «امّ العلوم» و «امّ الفضائل» لقب داده اند.

متأسفانه حوادث غمبار و وضعیت حساس بعد از پدر بزرگوارش و زندگی کوتاه آن بانو، ما را از علوم و حقایق و معارف بلند ایشان محروم کرد. اگر بیش از این می زیست و فرصت کافی و آزادی لازم را در اختیار داشت، بی شک جهان را

ص:171

از دانش واقعی و معارف الهی لبریز می ساخت. با این همه، جای شگفت است که برخی معاندان مطالبی را بیان می کنند که جز آبرو ریزی برای خودشان، ثمره ای در بر ندارد.

ص:172

شیوه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله چنین بود که هرگاه از سفر باز می گشت، نخست به خانه حضرت فاطمه علیها السلام وارد می شد و مدتی طولانی در کنارش می ماند.(1)

در یکی از سفرها حضرت فاطمه علیها السلام از غنایمی که سهم شوهرش علی علیه السلام بود، دو دستبند نقره و گلوبند و دو گوشواره و پرده ای برای در خانه - برای تشریف فرمایی پدر و همسرش - تهیه ساخت. هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله از سفر بازگشت و مثل همیشه نخست به خانه فاطمه علیها السلام رفت، اصحاب و یاران در بیرون خانه منتظر بودند، چون آن حضرت بسیار مکث می نمود. اما آن روز پیامبر بی درنگ از خانه بیرون آمد و با ناراحتی (به مسجد رفت و) کنار منبر نشست.

حضرت فاطمه علیها السلام پنداشت که تهیه این ها پسندِ خاطر پدرش نیست؛ لذا همه را (به وسیله امام حسن و امام حسین علیهما السلام) نزد آن حضرت فرستاد و فرمود: دختر شما سلام می رساند و می گوید: همه را در راه خدا انفاق کنید.

چون فرستادگان نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله مشرف شدند و جریان را به عرض ایشان رسانیدند، آن حضرت سه مرتبه فرمود: پدرش به قربانش. دنیا زیبنده محمد و آل محمد نیست. اگر دنیا نزد خداوند به اندازه بال پشه ای ارزش داشت، جرعه آبی به کافر نمی داد.

آن گاه برخاست و به منزل حضرت فاطمه علیها السلام رفت.(2)

آری، ثروت و زرق و برق دنیا در نظر آن بانو حقیر جلوه می کرد، و ایشان به امکاناتی ناچیز و خوراک و پوشاکی اندک قناعت می نمود، و اگر درآمدی به دست

ص:174

می آمد، تهیدستان را بر خود مقدم می داشت.

جابر بن عبد اللَّه می گوید:

«روزی نماز عصر را با رسول خدا صلی الله علیه وآله خواندیم. پس از نماز، آن حضرت در محراب نشست و مردم بر گردش حلقه زدند. ناگاه سالخورده ای از مهاجرین عرب به مسجد وارد شد. لباسی کهنه و پاره بر تن داشت و بر اثر پیری و ناتوانی، توان کنترل خویش را نداشت. آن حضرت از حالش جویا شد. عرض کرد: سخت گرسنه ام، سیرم نمایید؛ لباس ندارم مرا بپوشانید؛ تهیدستم مرا بی نیاز سازید.

پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: خود چیزی ندارم تا به تو کمک کنم، اما از آنجا که «هر کس دیگری را به کاری نیک راهنمایی کند، بسان انجام دهنده آن است» تو را به خانه کسی رهنمون می کنم که خدا و پیامبرش را دوست می دارد و خدا و پیامبر نیز او را دوست می دارند و خدا را بر خویش مقدم می دارد. اینک به خانه دخترم فاطمه برو؛ و به بلال دستور داد او را راهنمایی کند.

صحرا نشین همراه بلال به راه افتاد. هنگامی که به خانه حضرت فاطمه علیها السلام رسید، با صدای رسا ندا داد: سلام بر شما خاندان رسالت! و بر شما که سرایتان جایگاه رفت و آمد فرشتگان و محل فرودِ جبرئیل امین و نزول قرآن از نزد پروردگار عالمیان است. آن بانو پاسخ او را داد و پرسید: تو کیستی؟ گفت: مرد سالخورده ای هستم که به محضر پدرت، سرور انسان ها، مشرف شدم. اینک برهنه و گرسنه ام، به من کمک کنید.

آن هنگام، سومین روزی بود که حضرت فاطمه و حضرت علی و رسول خدا علیهم السلام غذایی نخورده بودند، و این جریان را رسول خدا صلی الله علیه وآله

ص:175

می دانستند...

آن بانوی بانوان گردن بندی را که در گردن داشت - که هدیه فاطمه دختر عمویش حمزه سید الشهداء بود - به صحرا نشین داد و فرمود: بگیر و بفروش. امید است خداوند بهتر از آن را به تو ارزانی کند.

مرد سالخورده آن را گرفت و به مسجد باز گشت؛ در حالی که پیامبر هنوز در حلقه یاران نشسته بود. پیر مرد جریان را به عرض رسانید. آن بزرگوار گریست و فرمود: چگونه خدا به تو خیر ندهد (و گره از کار تو نگشاید) در حالی که آن را فاطمه دختر محمد، سرور بانوان به تو بخشیده است.

عمّار یاسر عرض کرد: ای پیامبر خدا! آیا اجازه می دهید این گردن بند را بخرم؟... (و به اجازه پیامبر آن را خرید).

به هر حال، عمّار گردن بند را از آن مرد گرفت و با مشک عطرآگین ساخت و در برد یمانی پیچید و به غلام خویش - که نامش «سهم» و از غنایم خیبر بود - سپرد و گفت: این را به پیامبر خدا تقدیم نما و خودت نیز از این پس در خدمت آن حضرت باش.

غلام آن را نزد پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله آورد و پیام عمّار را به عرض ایشان رساند. آن حضرت فرمود: نزد دخترم فاطمه برو و گردن بند را به او تقدیم دار و خودت نیز در خدمت او باش.

غلام گردن بند را نزد حضرت فاطمه علیها السلام برد و پیام آن حضرت را رسانید. آن بانوی گرامی گردن بند را گرفت و غلام را در راه خدا آزاد ساخت.

غلام از این جریان خندید. حضرت فاطمه علیها السلام از علت خنده اش سؤال کرد. پاسخ داد: برکت فراوان این گردن بند مرا به خنده افکند که

ص:176

گرسنه ای را سیر نمود، برهنه ای را پوشانید، و تهیدستی را بی نیاز ساخت، بنده ای را آزاد نمود و در آخر به صاحبش بازگشت.» (1)

روزی حضرت فاطمه علیها السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله تقاضای انگشتری نمود. آن حضرت فرمود: نمی خواهی تو را به بهتر از آن آگاهی دهم؟ پس از نماز شب، خواسته ات را از خداه بخواه، برآورده می شود.

حضرت زهرا طبق دستور پدر عمل نمود. چنین ندا آمد: ای فاطمه! آنچه می خواهی زیر سجاده ات است. سجاده را کنار زد، انگشتری گرانبها از یاقوت یافت. آن را با خوشحالی در دست کرد. شب بعد در عالم خواب دید که در بهشت است؛ در مقابل سه قصر زیبا که در بهشت مانندش را ندیده بود. آن بانو پرسید: این قصرها از کیست؟ پاسخ دادند: برای فاطمه دختر محمد صلی الله علیه وآله است. با خوشحالی داخل یکی از آن قصرها شد. در آنجا تختی را دید که تنها سه پایه داشت. فاطمه علیها السلام پرسید: چرا سه پایه دارد؟ پاسخ دادند: صاحبش از خداوند انگشتری تقاضا نموده است. از این رو، یکی از پایه ها به صورت انگشتری برای او درآمده است.

بامداد خدمت رسول خدا صلی الله علیه وآله مشرف شد و جریان را نقل کرد. پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود:

«ای خاندان عبدالمطلب! دنیا زیبنده شما نیست. برای شما تنها سرای جاودانه آخرت است. وعده گاه شما بهشت خواهد بود. چه می کنید با دنیا که آن فریبنده ای گذرا بیش نیست».

آن گاه دستور داد که دخترش آن انگشتری را زیر سجاده بگذارد. او نیز همین کار را کرد. چون بر روی سجاده اش خوابش برد، در عالم خواب دید که داخل

ص:177

همان قصر بهشتی شده است، اما این بار تخت چهار پایه دارد. وقتی از علت این امر سؤال کرد، پاسخ دادند: صاحبش انگشتری را پس فرستاد و پایه های تختش کامل شد.(1)

ص:178

خویش لباس پدر را پاک کرد و بر آن گمراهان لعن فرستاد و عمل زشتشان را محکوم ساخت.

هنوز چند سالی از عمر شریفش سپری نشده بود که ناگهان با رحلت جانسوز مادر گرانمایه اش حضرت خدیجه رو به رو شد؛ فاجعه ای که غم و رنج آن برای همیشه بر زندگی اش سایه افکند و هیچ چیز نتوانست آن را جبران نماید، ولی چنان پایداری کرد که شکیبایی به شگفت آمد!

آن گاه که آتش جنگ اُحد افروخته شد و منافقینِ سپاه پدر بزرگوارش پا به فرار گذاشتند و شیطان فریاد برآورد که «محمد» کشته شد، فاطمه زهرا علیها السلام، با تنی چند از زنان به سرعت به طرف احد شتافتند و هنگامی که پدر عزیز خود را با دندانی شکسته و پیشانی ای مجروح مشاهده کرد، با کمک همسرش امیر مؤمنان علیه السلام صورت پدر را شست و شو داد و زخم هایش را بست و با ابراز محبت خویش، پدر را دلداری داد.

در جنگ احزاب که مدینه در محاصره دشمن قرار داشت، و به هنگام فتح مکه و... آن بانوی مهربان در کنار پدر بزرگوارش بود و بخشی از نیازهای او را تأمین می کرد.

از مشکلات و گرفتاری هایی که بی اندازه حضرت زهرا علیها السلام را ناراحت می کرد، کینه و حسد برخی همسران پدر بزرگوارش بود؛ به طوری که گاه پرخاشگرانه بر سرش فریاد می کشیدند. این کینه ها و حسدها سال ها ادامه داشت؛ تا آن جا که منشأ بسیاری از حوادث ناگوار گشت.

در خانه همسرش، علاوه بر دشواری های بی شمار، از نظر خوراک و پوشاک و سایر لوازم زندگی، در نهایت سختی به سر می برد؛ حتی روزهای متمادی گرسنه بود و به همسر مهربانش نیز اظهار نمی کرد. در عین حال، در سختی ها یار و یاور آن حضرت بود. با فداکاری و ابراز محبت، شوهرش را دلداری می داد؛ به گونه ای

ص:180

که هرگاه چهره نورانی اش را مشاهده می کرد، غم هایش زدوده می شد.

آن گاه که پدر بزرگوارش رحلت نمود و بیدادگران با او و همسرش سرِ ستیز داشتند، با همه مصیبت های طاقت فرسا، در مقابل غاصبان حق همسرش، به تنهایی ایستاد و لحظه ای از حمایت او دریغ نداشت و عاقبت جان شریفش را فدای او ساخت.

در سراسر عمر کوتاهش که با سخت ترین و هراس انگیزترین حالات سپری می شد، گام به گام همراه همسرش بود و او را حمایت می کرد و در کران تا کران وجودش، پایداری و خشنودی موج می زد.

ص:181

عرض کردم: مادر جان! چرا همان گونه که همه را دعا می کنی، برای خویش دعا نمی کنی؟ پاسخ داد: فرزندم!

«اَلْجار ثُمَّ الدَّار» «نخست همسایه، آن گاه اهل خانه.» (1)

سالار بانوان گیتی علیها السلام با آن که خود به تدبیر امور خانه و فرزندانش می پرداخت، مدام با نماز، قرآن، دعا و مناجات مأنوس بود؛ به طوری که دشمن سرشناس او، حسن بصری درباره اش می گوید:

در میان امت، هیچ کس عابدتر از حضرت فاطمه نبود. به اندازه ای به عبادت ایستاد که پاهایش ورم کرد.(2)

بانوی بانوان هنگام عبادت، با تمام وجود غرق در عظمت حضرت حق گشته و از خود بی خود می شد، به گونه ای که در خداوند مستغرق، و از همه چیز غافل می گشت. از همین رو، آفریدگار جهان فرشته ای را می فرستاد تا گهواره فرزندش را بجنباند و کودکش را آرام سازد.(3)

ص:183

را مطرح نمودند که بهترین و شایسته ترین چیز برای زنان چیست. همگی در پاسخ آن درماندند. چون متفرق شدیم، نزد حضرت فاطمه علیها السلام رفتم و جریان را گفتم. ایشان فرمود:

«خَیْرٌ لِلنِّساءِ أَنْ لا یَرَیْنَ الرِّجالَ وَ لا یَراهُنَّ الرِّجالُ»

«نیکوترین چیز برای بانوان آن است که مردان بیگانه را نبینند و مردان نیز آنان را نبینند».

آن گاه نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله باز گشتم و پاسخ فاطمه را بیان نمودم.

آن حضرت فرمودند: پاسخ را از چه کسی دریافتی؟ عرض کردم: از فاطمه علیها السلام. ایشان با شگفتی فرمودند: به راستی که او پاره وجود من است.»(1)

حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام از پدران بزرگوارش روایت می کند که حضرت علی علیه السلام فرمودند:

«مرد نابینایی اجازه گرفت و وارد منزل شد. حضرت فاطمه علیها السلام خود را از او پوشانید. رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیدند: او که نابیناست، چرا خود را پوشاندی؟ پاسخ داد: او نمی بیند، اما من که وی را می نگرم؛ (افزون بر این) حس بویایی که دارد.

ص:185

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: گواهی می دهم که تو پاره وجود منی.»(1)

ذهبی از علمای اهل سنت، آورده است که حضرت علی علیه السلام به همسرش فاطمه علیها السلام فرمود:

«فاطمه جان! نیکوترین چیز برای زن چیست؟ پاسخ داد: او مردها را نبیند و آنان او را نبینند.»

حضرت علی علیه السلام همیشه می فرمود:

«أَلا تَسْتَحْیُونَ! أَلا تُغارُونَ! یَتْرُکُ أَحَدُکُمْ امْرَءَتَهُ تَخْرُجُ بِیْنَ الرِّجالِ تَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَ یَنْظُرُونَ إِلَیْها».(2)

«آیا حیا نمی کنید؟ آیا غیرت نمی ورزید که همسر خود را رها می کنید بیرون می رود در میان مردها؛ او به مردان (بیگانه) نگاه می کند و آنان او را می نگرند.»

از جمله وصیت های حضرت فاطمه علیها السلام این بود:

«ای پسر عمو! سفارش می کنم برایم تابوتی تهیه نما، همان گونه که فرشتگان شکل آن را به من نشان داده اند.» (3)

از امام صادق علیه السلام در باره نخستین کسی که برای او تابوت ساختند، سؤال شد، فرمودند: فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه وآله بود.(4)

و نیز فرمودند: نخستین کسی که در اسلام برای او تابوت قرار داده شد، حضرت فاطمه علیها السلام بود.

ص:186

پس از ابراز ناراحتی از این که جنازه اش را روی تابوتی سرباز می گذارند که حجم بدن معلوم می گردد، اسما گفت: در سرزمین حبشه برای جنازه تابوتی می سازند که بدن آنان را می پوشاند. آن گاه با چوب و شاخه درخت آن را ساخت. حضرت فاطمه علیها السلام با خوشحالی فرمود: ای اسما! برایم تابوتی مثل این تهیه کن تا مرا بپوشاند، که خداوند تو را از آتش دوزخ بپوشاند.(1)

بنا بر نقلی چون تابوت را دید، از خوشحالی لبخندی زند که پس از فوت پدر بزرگوارش این تنها لبخندی بود که بر لب های مبارکش نشست و فرمود: این تابوت چه زیبا و نیکوست که زن و مرد بودن جنازه مشخص نمی شود.(2)

چنان که پیش از این گذشت، حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: چقدر خوشحال شدم از این که پدرم مرا از کار بیرون خانه معاف داشت تا با مردها سر و کار نداشته باشم.(3)

به نظر می رسد که دو چیز سبب شهادت آن بانوی فرزانه شد: دفاع از حریم ولایت علوی، و دیگر؛ پاسداری از حریم عفت و حجاب. گواه آن که وقتی بیدادگران و ریاست طلبان به خانه اش هجوم آوردند، آن حضرت پشت در پنهان گشت تا نا محرمان او را نبینند، و آن ستمگر با فشار در، دختر گرامی پیامبر و فرزندش محسن را به شهادت رساند.

با توجه به مطالبی که بیان شد، این سؤال پیش می آید که چگونه حضرت فاطمه علیها السلام در مسجد علیه خلفا می شورد، و یا شبانه با همسرش بر در خانه های

ص:187

مهاجر و انصار می رود، و یا فریاد می زند که اگر دست از علی علیه السلام بر ندارید شما را نفرین می کنم، و در حضور بیدادگران خطبه می خواند؟

در پاسخ می گوییم: نباید این ها را بر تناقض گویی حمل کرد؛ زیرا ملاک قرب به خدا اطاعت است، و اطاعت در موقعیت های مختلف و ضرورت های متفاوت و با افراد گوناگون یکسان نیست. بلی، آن جا که ضرورتی در کار نیست، نمی توان و نباید با مردان برخوردی داشت. اما آنجا که حقّ بزرگ تری؛ همچون حقّ ولایت و حفظ جان ولیّ و بالمآل حفظ دین - که جزئی از آن عفاف و حجاب می باشد - در میان است، جز این گونه برخورد چاره ای نیست.

دختر گرامی اش عصمت صغری، حضرت زینب کبرا علیها السلام نیز بر همین شیوه مشی نمود و به اذن ولیّ برای حفظ دین و ولایت حرکت کرد.

البته این بدان معنا نیست که هر کس به دل خواه خود کاری انجام دهد و پای معصومی را در میان آورد، و یا با سلیقه ای که دارد، احکام الهی را با رأی و اجتهاد خود توجیه نماید، یا این که از فرهنگ بیگانگان اثر پذیرد و از سر حق بگذرد.

ص:188

برکت و خیر فراوانی قرار داده بود.» (1)

زمخشری از اهل سنت، نظیر همین روایت را در کشاف (در قضیه حضرت زکریا و مریم) نقل نموده، و در ادامه آورده است که پیامبر صلی الله علیه وآله (خطاب به حضرت زهرا علیها السلام) فرمود:

«أَنَّی لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ».(2)

آن حضرت فرمود:

«سپاس خدای را که تو را بسان مریم، سرور زنان بنی اسرائیل قرار داد...» (3)

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«حضرت فاطمه علیها السلام تعهد داد که تمام کارهای داخل منزل؛ از قبیل خمیر کردن، نان پختن و نظافت منزل را انجام دهد. در مقابل همسرش حضرت علی علیه السلام کارهای خارج از منزل؛ مانند تهیه هیزم و خوراک را به عهده گرفت.

روزی حضرت علی علیه السلام به همسرش فاطمه علیها السلام فرمود: در خانه چیزی داری؟ پاسخ داد: سوگند به خدایی که حق تو را بزرگ قرار داده، سه روز است که چیزی نداریم. آن حضرت فرمود: چرا به من خبر ندادی؟

پاسخ داد: پدرم رسول خدا صلی الله علیه وآله مرا نهی نمود از این که چیزی از شما

ص:190

درخواست نمایم؛ و فرمود: اگر همسرت چیزی برایت آورد، بپذیر وگرنه هرگز از او چیزی درخواست مکن.

حضرت علی علیه السلام از خانه خارج شد و در بین راه دیناری را قرض نمود تا طعامی برای خانه فراهم آورد... هنگامی که به خانه باز گشت، مشاهده نمود که پیامبر صلی الله علیه وآله نشسته و فاطمه علیها السلام در عبادتگاه خویش مشغول نماز است و ظرفی سر پوشیده نیز در کنارشان قرار دارد.

حضرت فاطمه علیها السلام پس از فراغت از نماز، آن ظرف را که پر از نان و گوشت بود، جلو کشید.

علی علیه السلام فرمود: فاطمه جان! این غذا از کجاست؟ پاسخ داد: از جانب خدا آمده است که خداوند هر کس را بخواهد، روزی بی شمار می دهد.

پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در ادامه فرمودند: تو بسان زکریا هستی، هنگامی که بر حضرت مریم وارد شد، در عبادتگاهش غذایی مشاهده نمود. «از او پرسید: که از کجا برای تو آمده است؟ فرمود: از جانب خداست، که خداوند هر کس را بخواهد روزیِ بی شمار می دهد.»(1)

مدت یک ماه از آن غذا می خوردند و تمام نمی شد. آن ظرف، همان است که حضرت قائم - عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف - از آن غذا خواهد خورد و هم اکنون نزد ما موجود است.» (2)

حضرت فاطمه علیها السلام بیمار بود. امیر مؤمنان علیه السلام به خانه تشریف آورد. سر مطهرش را به دامن گرفت و فرمود: چه چیز میل داری؟ بعد از اصرار، آن بانو

ص:191

عرض کرد: چیزی نمی خواهم؛ زیرا پدرم رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: از همسرت هرگز چیزی مخواه، مبادا خجالت بکشد. آن حضرت فرمود: به حق من، آنچه میل داری درخواست کن. عرض کرد: اگر اناری باشد نیکوست.

آن حضرت بیرون آمد، بعد از تهیه انار، شخص نابینا و بیمار و غریبی را مشاهده نمود که از شدت درد می نالید. حضرت بر بالین او نشست. از حالش پرسید. او نیز درخواست انار نمود. حضرت آن غریب ناتوان را مقدم داشت و انار را به او خورانید و رهسپار خانه شد؛ ولی از ورود به خانه خجالت می کشید. از بیرون مشاهده نمود طبق اناری در مقابل همسرش قرار دارد.

هنگام ورود، از جریانِ آن جویا شد. فاطمه علیها السلام عرض کرد: هنگامی که تشریف بردید، مدتی نگذشت که درِ خانه را کوبیدند. چون فضّه پشت در رفت، شخصی این طبق انار را آورد و فرمود: این از طرف امیر مؤمنان علیه السلام برای حضرت فاطمه است.(1)

ص:192

و در روایت ابن عباس چنین آمده که حضرت فاطمه علیها السلام نخستین کسی است که دوازده هزار حوریه از بهشت فردوس او را استقبال خواهند کرد، که هرگز کسی را استقبال نکرده و نخواهند کرد...(1)

امام باقر علیه السلام از جابر انصاری روایت می کنند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرموده اند:

«هنگامی که روز رستاخیز فرا می رسد، دخترم فاطمه در حالی می آید که بر یکی از ناقه های بهشتی سوار است... قبّه ای از نور بر پشت آن ناقه نصب شده که اندرون آن از بیرون آشکار، درون آن حاوی عفو پروردگار، و برون آن رحمت خداوند است.

آن بانو تاجی از نور بر سر دارد که دارای هفتاد رکن است. هر رکنی از آن با دُرّ و یاقوت مرصّع است که نظیر ستاره ای درخشان می درخشد.

در طرف راست و چپ، هر کدام هفتاد هزار فرشته خواهد بود. جبرئیل مهار ناقه را گرفته، با صدای بلند فریاد می زند: دیدگانتان را ببندید تا فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه وآله عبور نماید. در آن روز هیچ پیامبر و رسول و صدّیق و شهیدی نیست جز آن که دیدگان خویشتن را می بندد تا آن که آن بانوی سرافراز عبور می نماید و در مقابل عرش الهی قرار می گیرد...» (2)

البته این که از خلایق درخواست می شود چشمان خود را ببندند، به دلیل نامحرم بودنشان نیست؛ زیرا اوّلاً در آن عالم تکلیف نیست، ثانیاً بسیاری از آنها با حضرت فاطمه علیها السلام محرم اند، مانند سادات و بسیاری از انبیا و اوصیا، بلکه به اندازه ای نور آن بانو احاطه نموده که دیدگان را خیره ساخته و هیچ کس، حتی

ص:194

پیام آوران، قدرت دیدنِ آن را ندارند، چرا که در آن عالم آن بانوی سرافراز بدون پرده و حجب متجلّی می شود و نور وجودی اش سراسر محشر را فرا می گیرد.

طبق نقل اهل سنت، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند:

«هنگامی که روز رستاخیز می رسد و بندگان در مقابل خداوند قرار می گیرند، نداگری از ورای حجاب ندا می دهد که ای مردم!

«غُضُّوا أَبْصارَکُمْ، وَ نَکِّسُوا رُؤُوسَکُمْ فَإِنَّ فاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ (ص) تَجُوزُ عَلَی الصِّراطِ».

دیدگانتان را ببندید، و سرهای خود را به زیر افکنید که فاطمه دختر محمد صلی الله علیه وآله از صراط عبور می نماید.»(1)

ص:195

بر یکی از ناقه های بهشتی سوار است...

آن بانوی سرافراز عبور می نماید تا در مقابل عرش الهی قرار می گیرد. از آن مرکب فرود می آید و عرض می کند: بار الها! سرور و سالارم! بین من و آن افرادی که در حق من ستم روا داشتند و نیز فرزند مرا شهید نموده اند قضاوت کن.

از جانب خداوند ندا می رسد: ای حبیبه ام! ای فرزند حبیبم! از من درخواست نما تا به تو عطا نمایم. در باره هر کس می خواهی شفاعت نما، تا من بپذیرم. به عزّت و جلالم سوگند که امروز ظلم و ستم هیچ ستمگری از نظرم محو نخواهد شد.

آن گاه عرض می کند: بار الها! سرور و سالارم! نسل من، دوستداران و رهروان راهم، پیروان و دوستداران نسل من و دوستِ دوستداران فرزندانم را مورد عنایت قرار ده.

آن گاه است که از بارگاه الهی ندا می رسد: کجایند فرزندان و نسل فاطمه و رهروان راهش و دوستداران او و دوستِ دوستداران نسل او؟ آنان در حالی که فرشتگانِ رحمت آنها را در بر گرفته اند، می آیند و حضرت فاطمه علیها السلام پیشاپیش آنان همگی به بهشت وارد می شوند.»(1)

در روایت امیر مؤمنان علیه السلام آمده است:

«روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله بر فاطمه علیها السلام وارد شد، مشاهده نمود که حضرت فاطمه علیها السلام محزون است. فرمود: دخترم! چرا محزونی؟ عرض کرد: به یاد محشر و وقوف مردم افتادم...

آن گاه جبرئیل علیه السلام عرض می کند: فاطمه جان! خواسته ات را درخواست

ص:197

کن. تو عرض می کنی: پروردگارا! شیعیان و رهروان راهم. خدای بزرگ در پاسخ می فرماید: بدون شک آنها را مورد عفو قرار دادم...

تو عرض می کنی: پروردگارا! دوستانِ راهروان راهم. خداوند در پاسخ می فرماید: برو، هر کس به تو اعتصام ورزد و دست به دامن تو شود، با تو در بهشت خواهد بود.

«فَعِنْدَ ذلِکَ یَوَدُّ الْخَلائِقُ أَنَّهُمْ کانُوا فاطِمِیِّینَ»

«در آن روز، عموم خلایق آرزو می کنند؛ ای کاش از فاطمیون بودند!...»(1)

آری، روح هایِ پر کشیده و بزرگ تر از هستی، هرگز به فکر خویشتن نیستند؛ بلکه پیوسته به یاد دیگران اند و برای رنج هایشان می سوزند؛ لذا سکان دار کشتی شفاعت، حضرت فاطمه علیها السلام، آن پر کشیده از تمام هستی در هنگام ازدواج به پدر بزرگوارش عرض می کند: فرق من و دیگر دختران چیست؟ از شما تقاضا می کنم که این مَهر دنیوی را بازگردانی و از خدای متعال بخواهی که مهر مرا شفاعت گناهکاران امت قرار دهد. در حین گفت و گو، فرشته وحی جبرئیل، فرود آمد و کاغذی از حریر با خود آورد که در آن نوشته شده بود:

«خداوند مَهر حضرت فاطمه زهرا را شفاعت گناهکاران امت پدرش قرار داد...».(2)

روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله نشسته بودند و حضرت علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام تشریف داشتند، پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند:

«... گویا دخترم فاطمه علیها السلام را می نگرم که در روز رستاخیز بر ناقه ای از

ص:198

نور سوار است. در طرف راست، چپ، پیش رو و دنبالش، از هر طرف هفتاد هزار فرشته قرار دارند و او بانوان امتم را به بهشت راهنمایی می کند.

هر بانویی که نماز واجب پنج گانه را به جای آورد، ماه مبارک رمضان را روزه بگیرد، (و در صورت استطاعت) حج خانه خدا به جای آورد، زکات مالش را بپردازد، از همسرش اطاعت نماید، پس از من علی را دوست دارد و سرپرست خود بداند، به شفاعت دخترم فاطمه علیها السلام به بهشت وارد می شود؛ زیرا او سرور و سالار زنان گیتی است.

سؤال شد: یا رسول اللَّه! آیا او سالار بانوان عصر خویش است؟ فرمودند: حضرت مریم چنین بود؛ اما دخترم فاطمه علیها السلام سالار زنان جهان از نخستین تا واپسین است.

هنگامی که به محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار فرشته مقرّب به او سلام می کنند و او را بسان مریم مورد خطاب قرار داده، می گویند: ای فاطمه! إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی نِساءِ الْعالَمِینَ...»(1)

ص:199

رسول خدا صلی الله علیه وآله می فرمایند:

«إِنَّ أَوَّلَ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَنَا وَ عَلِیٌّ وَ فاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ.»(1)

«نخستین کسی که وارد بهشت می شود، من و علی و فاطمه و حسن و حسین خواهیم بود.»

شما ای خوانندگان حق جو و عدالت خواه و منصف! ملاحظه کنید با این همه فضایل و کمالات، چگونه برخی مدعیان اسلام، حریم حرمتش را در زندگی رعایت نکردند، و با قساوت، انواع رنج ها و مصیبت ها را به او چشاندند و حقِ او و شوی گرامی اش را پایمال نمودند.

آری، دریغ و درد! نه حرمت آن بانو را پاس داشتند، و نه عظمت پدر گرامی اش را، و نه حرمت خدا و آیات قرآن را. آنان همه آیات و روایات را در باره آن فرزانه عصرها و نسل ها به فراموشی سپردند، به خانه اش هجوم آوردند و او را با انواع شکنجه ها آزردند.

بی شک، آفریدگار جهان در روز رستاخیز، آنان را رسوا می گرداند و کیفر کردار ننگینشان را افزون می نماید. و به عذاب های دردناک گرفتار می سازد که خداوند در کمین ستمکاران است.

ص:201

ص:202

«این جوان، برادر و وصی و جانشین من در میان شماست؛ به سخنان او گوش دهید و از او پیروی نمایید.» (1)

اعلان وصایت و جانشینی حضرت علی علیه السلام در آغاز رسالت، گویای آن است که منصب رسالت و خلافت و امامت از هم جدا نیستند و اساس هر دو را یک شالوده تشکیل می دهد. این دو مقام بسان حلقه های زنجیر به یکدیگر متصل اند و از هم جدا نمی شوند.

در مراحل بعد، آیاتی فراوان از قبیل آیه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ» (2) و آیه «تطهیر»

ص:205

و آیه «مباهله» و آیه «مودّت» (1) و احادیثی بی شمار و غالباً در حدّ تواتر، از شیعه و سنی نقل شده است؛ نظیر حدیث «ثقلین»، (2) حدیث «خلفائی اثنی عشر»، (3) حدیث «منزلت»، (4) حدیث «أنا مدینة العلم و علیّ بابها»، (5) حدیث «الحقّ مع علیّ و علیّ مع الحقّ»، (6) حدیث کسا، (7) حدیث «إنّ علیّاً منّی...»، (8) حدیث «علیّ أخو رسول اللَّه صلی الله علیه وآله». (9) تا می رسد به واقعه غدیر که هفتاد روز پیش از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله به وقوع پیوست. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله برای آخرین دفعه به حج مشرف می شوند و بعد از انجام دادن اعمال، آیه «تبلیغ» (10) نازل می شود و آن حضرت با شدت و تأکید مأمور می گردد که مولا امیر مؤمنان علیه السلام را به مردم

ص:206

معرفی نماید.

آن بزرگوار در سرزمین غدیر آن جایی که حجاج از یکدیگر جدا می شوند، در حضور صد هزار نفر، در آن هوای گرم و سوزان، حضرت علی علیه السلام را برای رهبری و امامت امت اسلامی نصب فرمود، و آیه:

«اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً».(1)

نازل شد و دین همراه ولی شد و به اکمال و اتمام رسید. (2)

شگفت آورتر این که سید علی همدانی از اهل سنت در کتاب «مودة القربی» روایت می کند از «ابی حمراء» خادم رسول خدا، که روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله بر عایشه وارد شد و به او فرمود:

«اُدْعِی لِی سَیِّدَ الْعَرَب».

«سالار عرب را بگو نزد من آید».

عایشه پدرش ابوبکر را خواست تا نزد آن حضرت آید. چون آمد او را نپذیرفت. نزد حفصه آمد و فرمود: سالار عرب را بگو نزد من آید. او نیز پدرش عمر را خواست، ولی آن حضرت وی را نپذیرفت. نزد همسرش ام سلمه تشریف آورد و فرمود: سالار عرب را بگو نزد من آید. ام سلمه (که به مرام همسرش آگاهی داشت)، حضرت علی علیه السلام را خواست تا نزد آن حضرت آمد.

آن گاه پیامبر خدا صلی الله علیه وآله به ابوحمراء، خادم خود، فرمود: برو صد نفر از قریش، هشتاد نفر از عرب، شصت نفر از عجم و چهل نفر از حبشه نزد من حاضر نما.

ص:207

چون حاضر شدند، فرمود: صحیفه و نامه ای از پوست نزدم آورید. چون آوردند آن دویست و هشتاد نفر (از اقوام مختلف) را - بسان صف نماز جماعت - به صف کشیده، فرمود:

«ای مردم! آیا خداوند اولی و سزاوارتر به من از جانم نیست که مرا (به دستوراتی مفتخر ساخته و به من) امر و نهی هایی داده و من بر او هیچ گونه امر و نهیی ندارم؟ عرض کردند: آری، ای رسول خدا!

سپس فرمود: آیا من سزاوارتر و صاحب اختیارتر به شما از جانتان نیستم که شما را به امر و نهی هایی دستور دادم و شما بر من هیچ گونه امر و نهیی ندارید؟ عرض کردند: آری.

فرمود: هر کس خدا و رسول مولای اوست، این علی مولای او خواهد بود که (بسان خدا و رسول) شما را به امر و نهی هایی دستور می دهد و شما بر او هیچ گونه امر و نهیی ندارید...

آن گاه فرمود: یا علی! این نامه را بگیر و نزد خود نگاه دار...» (1)

ص:208

زنده در باره خلافت به یادگار بگذارد؛ لذا دستور فرمود:

کاغذ و دواتی برایم بیاورید تا برای شما چیزی بنویسم که پس از من گمراه نشوید.

عمر گفت: بیماری بر پیامبر غلبه کرده است - و طبق برخی روایات، پیامبر هذیان می گوید - قرآن در اختیار شماست، کتاب خدا برای ما کافی است.(1)

به گفته شیعه و سنی، بعد از درگذشت پیامبر صلی الله علیه وآله، برخی منکر فوت آن حضرت شده، تا مانع خلافت حضرت علی علیه السلام شوند و چون متوجه شدند که زمینه آماده است و می توان خلافت را به چنگ آورد، بلافاصله نقشه را تغییر داده، هنگامی که حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام به دفن و تجهیز آن حضرت

ص:210

می پرداختند، و مردم مشغول عزاداری بودند، با نقشه های از پیش طراحی شده بی درنگ خود را به سقیفه رساندند و تمام سفارش های پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در باره اهل بیت و حضرت علی علیه السلام و هشدارهای مدام آن بزرگوار را به فراموشی سپرده، خلافت را از محور اصلی خود منحرف ساخته و زمینه را برای حکومت های طاغوتی و استبدادی فراهم آوردند. در نتیجه چراغ هدایت خاموش شد و تاریکی و ظلمت گمراهی همه جا را فراگرفت، و در طول تاریخ اسلام، هزاران رنج و گرفتاری را برای مسلمانان پدید آورد.

و آنان که به خوبی می دانستند چه عواملی باعث پیشرفت مکتب اهل بیت علیهم السلام و نفوذ آنان است - نظیر پای بندی خاندان رسالت به دین و حقیقت، و یاران قوی و توانمند، و برخورداری از امکانات اقتصادی - در گام های بعدی با سم پاشی ها و جعل احادیث و خدشه دار کردن اهل بیت، نابودی یاران توانمند، و گرفتن فدک، در صدد نابودی آن بزرگواران برآمدند، و دست کم توانستند مردم را از اطراف آنان پراکنده کنند. و در همان روزهای نخستین، پیشوای پرهیزگاران، امیر مؤمنان علی علیه السلام را خانه نشین کردند و سال ها محرومیت را برای امت اسلامی به ارمغان آوردند.

ص:211

شریفش بر ولایت علی علیه السلام و نشان دادن شایستگی های او اصرار ورزید و سفارش هایی نموده و هیچ جایی برای نگرانی باقی نگذاشت؛ اما غالب افراد که طالب دنیا بودند و با هر بادی می لرزیدند، از اطراف سالار پیشوایان، امیر مؤمنان علی علیه السلام، پراکنده گشتند و راه را از چاه نشناختند و از صراط مستقیم منحرف شدند. عده ای از صالحان نیز در جنگ های مختلف در رکاب خاتم پیام آوران به شهادت رسیده بودند؛ و لذا مولا علی علیه السلام تنها ماند و هیچ کس از او دفاع نکرد. شماری اندک هم که همراه او بودند، از بیم بیدادگران خاموش نشستند و کاری از پیش نبردند.

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«... سوگند به خدا، اگر حضرت حمزه و جعفر در جریان آن دو حاضر بودند، به مقصود خود نمی رسیدند، و اگر حضرت حمزه و جعفر آن دو نفر را (بدان حال) مشاهده می کردند آن دو را می کشتند (و نمی گذاشتند حضرت علی علیه السلام خانه نشین شود)»(1)

ابوهیثم می گوید: حضرت امیر مؤمنان علیه السلام در مدینه خطاب به مردم فرمودند:

«... به خدا اگر برای من یاورانی به تعداد یاران طالوت یا اهل بدر بود، شما را با شمشیر به حق بر می گرداندم...».

سپس از مسجد خارج شد و از محل نگهداری گوسفندانی، که حدود 30 رأس بودند، عبور کرد و فرمود:

«سوگند به خدا، اگر به اندازه این گوسفندان، مردان خیرخواهِ خدا و رسولش داشتم ابوبکر را از حکومت خلع می کردم.»

چون شب فرا رسید، 360 نفر با آن حضرت بیعت کردند که تا حدّ جان

ص:213

همراهی نمایند. امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند:

«فردا لباس رزم پوشیده، در فلان موضع حاضر شوید، که هیچ کس همراهی نکرد جز ابوذر، مقداد، حذیفة بن یمان و عمّار یاسر، و در آخر، حضرت سلمان تشریف آورد...» (1)

شگفت آن که امثال ابن عباس هم صحنه را خالی کردند و عملاً به مخالفان پیوستند.

شیخ قمیون، مرحوم علی بن ابراهیم، از امام باقر علیه السلام روایت می کند که بعد از درگذشت پیامبر خدا صلی الله علیه وآله، امیر مؤمنان علیه السلام وارد مسجد شد، در حالی که مردم اجتماع کرده بودند، آن حضرت این آیه را با صدای بلند قرائت فرمود:

«الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ».(2)

ابن عباس عرض کرد: ای ابا الحسن! چرا (در حضور مسلمانان) این آیه (مربوط به کفار) را تلاوت می کنید؟ فرمود: آیه ای از قرآن را خواندم.

عرض کرد: لابد برای امری قرائت نمودید؟ فرمود: آری، خداوند در قرآن می فرماید:

«وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا».(3)

آیا گواهی می دهی که رسول خدا صلی الله علیه وآله ابوبکر را جانشین خود نمود؟ عرض کرد: از آن حضرت نشنیدم که غیر شما کسی را جانشین خود قرار دهد. آن حضرت

ص:214

فرمود: پس چرا با من بیعت نکردی؟ پاسخ داد: مردم اطراف ابوبکر اجتماع کردند (و با او بیعت کردند) من هم همراه مردم شدم.

امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: نظیر بنی اسرائیل که (در غیاب حضرت موسی) دنبال گوساله سامری رفتند (و از حضرت هارون، جانشین او پیروی نکردند) خداوند بدین وسیله شما را آزمایش نمود. آن گاه این آیه را (1) تلاوت نمود:

«اینان (منافقان) بسان کسی هستند که آتشی افروخته است، و چون پیرامون خود را روشن نمود، خدا نورشان را خاموش و در میان تاریکی هایی که نمی بینند رهایشان می کند. آنها کر، گنگ، و کورند. بنا براین (هیچ گاه از راه خطا) باز نمی گردند .».(2)

پس از ماجرای سقیفه و بردن حضرت علی علیه السلام به مسجد برای بیعت، آن حضرت سر به آسمان بلند کردند و فرمودند:

«بار الها! تو خود می دانی که پیامبر صلی الله علیه وآله به من فرمودند: اگر بیست نفر یاور داشتی، جهاد کن؛ و این همان گفته تو در قرآن است:

«إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ».(3)

بار الها! بیست نفر هم پیدا نشد. و آیه را سه مرتبه تکرار نمود. آن گاه به خانه بازگشت.» (4)

ص:215

برای خاندان رسالت و غصب فدک و اهانت به ساحت مقدس حضرت فاطمه علیها السلام فراهم آورد. پس از گذشت چند ساعت از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله دست حجت خدا را به ظاهر از ولایت و سرپرستی امت کوتاه کردند و حکومت جهانی اسلام را غاصبانه از خاندان عصمت علیهم السلام خارج ساختند. و امت فدایی دیروز، بدون کوچک ترین عکس العملی، به آسانی از کنار این حوادث گذشتند؛ به طوری که آن حضرت می فرمایند:

«... چون دیدم که به غیر از اهل بیت خود یاوری ندارم، راضی نشدم که آنان کشته گردند؛ و چشمی را که خاشاک در آن رفته بود، بر هم نهادم و با استخوانی که گلویم را گرفته بود، آشامیدم؛ و بر گرفتن راه نفس (از بسیاری غم و اندوه) و بر حوادث تلخ تر از طعم عَلْقم (= گیاهی بسیار تلخ) شکیبایی نمودم...» (1)

اگر این زمینه ها نبود، چگونه جرئت می کردند ریسمان به گردن حبل اللَّه المتین بیندازند و او را به جبر برای بیعت به مسجد ببرند؟ چگونه می توانستند خلیفه و حجت خدا و پسر عمّ مصطفی و همسر بتول عذرا را 25 سال خانه نشین کنند و هیچ کس چیزی نگوید؟ «اُم سلمه هم که برآشفت، در آن سال سهمیه اش را از بیت المال قطع کردند.» (2)

شخصی از حضرت علی علیه السلام سؤال نمود: اگر رسول خدا صلی الله علیه وآله پسری بالغ و رشید داشت، آیا پس از درگذشت آن حضرت عرب ها تسلیم امر وی می شدند (و می گذاشتند او به خلافت برسد)؟ در پاسخ فرمود:

«هرگز! بلکه اگر کاری غیر از آنچه من کردم، انجام می داد، او را

ص:217

می کشتند... اگر قریش اسم رسول خدا را وسیله ای برای ریاست دنیوی و نردبانی برای رسیدن به قدرت نمی دانستند، پس از درگذشت آن بزرگوار حتی یک روز هم خدا را عبادت و پرستش نمی کردند.» (1)

بنا بر این، با سرعت به سقیفه روی آورده و با ابوبکر بیعت کردند. عمر همیشه می گفت:

«کانَتْ بَیْعَةُ أَبِی بَکْر فَلْتَةً وَقَی اللَّهُ الْمُسْلِمِینَ شَرَّها وَ مَنْ أَتی (أَوْ دَعاکُمْ إلی مِثْلَها فَاقْتُلُوهُ».(2)

«بیعت با ابوبکر شتابزده و ناگهانی بود، و خداوند مسلمانان را از شرّ آن حفظ نمود، و هر کس به این شکل در انتخاب خلیفه عمل نماید، او را بکشید.»

تا آنجا که حتی ابوبکر و عمر و عایشه در دفن پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شرکت نداشتند.(3)

حضرت فاطمه علیها السلام می فرمایند:

«همانند این روز سراغ ندارم، هیچ اجتماعی را بدتر از این اجتماع سراغ ندارم. جنازه رسول خدا صلی الله علیه وآله را نزد ما رها کردید (و به جانب سقیفه شتافتید) و بی مشورت ما بین خود هر چه خواستید انجام دادید (و حق مسلّم ما را به ما باز نگرداندید).» (4)

ص:218

آن گاه برای ادامه حکومت خود و از میان برداشتن موانع و خاموش کردن اعتراضات، گام ها برداشتند؛ از جمله:

1 - ایجاد رعب و وحشت. عده ای را با تهدید به کشتن و ضرب و شتم، از صحنه خارج می کردند؛ مثلاً اهل سنت می نویسند:

قبیله «بنی اسلم» پس از وارد شدن به مدینه، چنان در کوچه های آن جمع شدند که کوچه ها گنجایش آنان را نداشت و عمر می گفت: همین که قبیله اسلم را دیدم، به پیروزی یقین پیدا کردم.(1)

ابن اثیر می نویسد:

«وَ جائَتْ أَسْلَمُ فَبایَعَتْ، فَقَوِیَ اَبُوبَکْرُ بِهِمْ وَ بایَعَ النَّاسُ بَعْدُ».(2)

«قبیله بنی اسلم آمدند و بیعت نمودند. پس ابوبکر قوی شد و آن گاه مردم با او بیعت کردند.»

شیخ مفید در این باره می نویسد:

«گروهی از اعراب صحرانشین برای تهیه آذوقه و خواربار وارد مدینه شدند؛ اما مردم مدینه به علت درگذشت پیامبر صلی الله علیه وآله به آنان اعتنا نکردند. آنان نیز با خلیفه جدید بیعت کردند و امر او را گردن نهادند.

آن گاه عمر آنها را طلبید و گفت: در ازایِ بیعت با خلیفه، آنچه نیاز دارید بدون عوض، برگیرید و به سوی مردم درآیید و آنها را گرد آورده وادار به بیعت کنید، و هر که امتناع نمود، گردن بزنید».

راوی گوید: سوگند به خدا، دیدم که آن قبیله بیابانی در همان لحظه کمربندها

ص:219

را محکم کردند و دستارها را بر گردن حمایل نمودند و با چوب به سوی مردم حمله کرده، با آن محکم مردم را می زدند و آنان را به زور وادار به بیعت می نمودند.(1)

شمشیر زبیر را شکستند (و بر سینه اش نشستند).(2) به سلمان حمله ور شدند که حضرت علی علیه السلام به فریادش رسید (3). حُباب بن منذر، آن صحابی بزرگ با آن همه سوابق درخشان، به جرم این که در سقیفه در برابر ابوبکر شمشیر کشیده و خلافتش را نپذیرفته بود، در همان جا ا و را گرفتند و لگدکوبش کردند و دهانش را پر از خاک نمودند. (4)

سعد بن عباده، بزرگ قبیله خزرج را به دلیل بیعت نکردن، تهدیدش کردند و شبانه او را در تاریکی با تیری کشتند و اعلان کردند که او را جن کشته است، و از زبان آنها برایش شعر هم سرودند. (5) در حالی که همگی از پیش شنیده بودند که عمر در سقیفه فریاد زد: سعد را بکشید خدا او را بکشد.(6)

می گویند: ابوحنیفه از «مؤمن طاق» پرسید: اگر خلافت حق حضرت علی علیه السلام بود، چرا با آن که قوی و شجاع بود، آن را مطالبه نکرد؟ در پاسخ گفت: ترسید او را

ص:220

جن بکشد. (1)

بسیاری از افراد بی گناه را به جرم نپرداختن زکات کشتند.

بد نیست جریان کشتن مالک بن نویره، صحابی پیامبر، و همبستر شدن با همسرش توسط خالد را ملاحظه فرمایید.(2)

کار را به جایی رساندند که تصمیم گرفتند صدّیقه طاهره، فاطمه زهرا علیها السلام را بکشند. مشروح این بحث خواهد آمد.

نیز چندین بار تصمیم گرفتند حضرت علی علیه السلام را ترور کنند که موفق نشدند؛ از جمله هنگام بیعت که چندین بار تکرار نمود: اگر بیعت نکنم، چه می کنید؟ گفتند: تو را می کشیم. این در حالی بود که عمر و خالد و قنفذ، شمشیرها را برای کشتن آماده کرده و در کنارش ایستاده بودند.

بعدها نیز خالد را مأمور کردند که هنگام سلام آخر نماز ابوبکر، آن حضرت را ترور کند که ابوبکر از این کار به هراس افتاد و پشیمان شد و در حال نماز گفت:

«یا خالِد! لا تَفْعَلْ ما أَمَرْتُکَ بِهِ».

«ای خالد! آنچه به تو دستور دادم، اجرا نکن.»(3)

این که آن حضرت توانست از سیاست ترور جان سالم به در برد، به علت تقیه شدیدی بود که بر اساس سفارش پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در پیش گرفته بود. (4) لذا به

ص:221

عبادت و زراعت روی آورد، و در مشکلات و مسائل، امت اسلامی را یاری می کرد.

ابن ابی الحدید از استاد خود می پرسد: چگونه حضرت علی در مدتی طولانی توانست از کشته شدن جان سالم به در برد؟ پاسخ داد: اگر تسلیم نمی گشت کشته می شد. او خود را از حضور بازداشت و به عبادت و نماز و قرآن روی آورد و از روش گذشته خود دست برداشت و شمشیرش را به کناری گذاشت...(1)

2 - تطمیع و خریدن مردم با پول؛ تا آنجا که اهل سنت نقل می کنند: هنگامی که ابوبکر بر سر کار آمد، پولی در میان زنان مهاجر و انصار تقسیم کرد. در این میان، مقداری را برای زنی از قبیله بنی عدیّ بردند. آن زن پرسید: این پول برای چیست؟ گفتند: پولی است که ابوبکر برای زنان داده (و سهمی نیز به تو رسیده است). آن زن گفت:

«أَتُراشُونَنِی عَنْ دِینِی؟...»

«می خواهید در امر دین به من رشوه بدهید؟ به خدا سوگند، هرگز از او چیزی نخواهم پذیرفت. آن را به ابوبکر برگردانید.» (2)

3 - گرفتن فدک از دست بانوی بانوان، دختر سرافراز پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله؛ آنان خوب می دانستند که زیر بنای حکومت، اقتصاد است، و اگر زر و سیم در کار نباشد، مردم پراکنده می شوند و حکومت از هم می پاشد؛ لذا در نخستین روزهایی که به قدرت رسیدند، با جعل یک روایت، فدک را - که بسان ذوالفقار بود - از دست مظلومه تاریخ گرفتند. آنان با جعل این روایت، هم قدرت اقتصادی

ص:222

را از اهل بیت سلب نمودند، و هم مردم را در برابر آنان قرار دادند.

این، همان سیاست یک بام و دو هواست که در دنیای کنونی رایج است. از یک سو فدک را از دست بانوی گرامی اسلام و اهل بیت می گیرند و از سوی دیگر، اموال بیت المال را در میان مردم، به ویژه افراد سرشناس و بانوان تقسیم می کنند، تا از این راه، مردم را از اطراف اهل بیت پراکنده سازند و به سوی خود جلب کنند.

ص:223

و سنی، (1) به شخص پیامبر خدا صلی الله علیه وآله تعلق داشت و اختیارش با آن بزرگوار بود تا نیازمندی های خود و نزدیکانش را آبرومندانه برطرف سازد. بنا بر این، چون فدک بدون جنگ و درگیری به دست آمد، بنا به دستور پروردگار سبحان از آنِ رسول خدا و اختیارش به دست آن بزرگوار بود.(2)

فدک در اختیار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بود تا این که آیه شریفه:

«وَ آتِ ذَاالْقُرْبی حَقَّهُ».(3)

ص:225

نازل گردید. پیامبر اسلام فاطمه علیها السلام را خواست و فدک را به وی واگذار کرد. آن گاه بزرگان و سرشناسان از اصحاب خود را حاضر نمود، و در حضور آنان فدک و باغ های آن را تسلیم فاطمه علیها السلام نمود، و در نامه ای به عنوان وثیقه نوشت که فدک با همه منافع آن به حضرت فاطمه و فرزندان او، حسن و حسین علیهم السلام اختصاص دارد.

در این که منظور از «ذا القربی» حضرت فاطمه علیها السلام و فرزندان اوست و آیه در حق آن بزرگواران نازل شده، میان دانشمندان و محدثان و مفسران اسلام، از شیعه و سنی اتفاق نظر وجود دارد.(1)

اما در باره این که پیامبر فدک را هنگام نزول این آیه به دختر گرامی اش بخشید، میان شیعه اتفاق است و بسیاری از بزرگان و دانشمندان سنی نیز با آن موافق اند، که تنها به مدارک آنها اشاره می شود:

حاکم حسکانی، از بزرگان اهل سنت در قرن پنجم، به هفت طریق روایت نموده است:

لَمّا نَزَلَتْ «وَ آتِ ذَاالْقُرْبی حَقَّهُ» دَعا رَسُولُ اللَّه (ص) فاطِمَةَ فَأَعْطاها فَدَکاً»(2)

«هنگامی که آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ» نازل شد، پیامبر خدا (ص)

ص:226

حضرت فاطمه را خواست و فدک را به او بخشید.»

نظیر آن را برخی دیگر از محدثان و عالمان سنی نقل کرده اند.(1)

روزی مأمون برای پاسخ به شکایات، بر کرسی مخصوص نشست. نخستین نامه ای که به دست او رسید از شخصی بود که خود را مدافع حضرت فاطمه علیها السلام معرفی می کرد. مأمون پس از خواندن نامه گریست و گفت: مدافع آن بانو کیست؟ پیرمردی برخاست و خود را مدافع او معرفی نمود...

سرانجام مأمون خود را محکوم دید و به رئیس دیوان دستور داد نامه ای بنویسد و فدک را به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام برگرداند...(2)

مأمون وقتی خواست فدک را به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام برگرداند، به عبد اللَّه بن موسی - یکی از محدّثان معروف - نامه ای نوشت و از او راهنمایی خواست. او این حدیث را خواند که هنگامی که آیه «ذَاالْقُرْبی نازل شد، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فدک را به دخترش بخشید. مأمون فدک را به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام باز گردانید.(3)

امیر مؤمنان علیه السلام در نامه اش به فرماندار بصره عثمان بن حنیف، می نویسد:

«بَلی کَانَتْ فِی أَیْدِینَا فَدَکٌ مِنْ کُلِّ مَا أَظَلَّتْهُ السَّمَاءُ فَشَحَّتْ عَلَیْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ وَ سَخَتْ عَنْهَا نُفُوسُ قَوْمٍ آخَرِینَ وَ نِعْمَ الْحَکَمُ اللَّهُ».(4)

ص:227

«آری، از تمام آنچه آسمان بر آن سایه افکنده است، تنها فدک در دست ما بود، که گروهی بر آن بخل ورزیدند، و گروهی دیگر، (روی مصالحی) سخاوتمندانه از آن گذشتند. راستی که خداوند نیکو داوری است.»

معنای این جمله این است که فدک در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله در اختیار آن بزرگوار بوده است. حال با تصریح به این مطلب چگونه می توان در صدق آن تردید کرد؟!

ص:228

بررسی پرونده فدک به خوبی ثابت می کند که گرفتن آن از دختر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و بازداری از حق مشروع آن بانو، جریانی سیاسی بود، و قضیه روشن تر از آن بود که برای حاکم وقت پنهان بماند.

آنان خوب می دانستند در روزگار نخستین اسلام، اگر با شمشیر و ذوالفقار حضرت علی علیه السلام و ثروت حضرت خدیجه علیها السلام بود که اسلام پیشرفت نمود، امروز فدک، ذوالفقاری است برای علی علیه السلام و ادامه ولایت و امامت او؛ لذا در آغاز کار، زمانی که پایه های حکومت خود را محکم نمودند و مهاجرین و دیگر مخالفان را سرکوب کردند، بلافاصله کارگران حضرت فاطمه علیها السلام را از فدک اخراج، و دستور مصادره آن را دادند.

ابن ابی الحدید، از بزرگان اهل سنت، به علی بن نقی یکی از دانشمندان شیعه، می گوید: فدک آن چنان وسعت نداشت، و سرزمینِ به این کوچکی که جز چند درخت خرما بیشتر در آنجا نبود، اینقدر ارزش نداشت که مخالفان حضرت فاطمه در آن طمع ورزند. (او می خواست با کم ارزش جلوه دادن فدک افکار فرزانگان را منحرف سازد و بیدادگران تاریخ را تبرئه نماید.)

وی در پاسخ فرمود: تو در این پندار اشتباه می کنی؛ زیرا شمار نخل های آنجا از درختان خرمای کنونیِ (شهر بزرگ) کوفه کمتر نبود. به طور مسلّم، بازداشتن خاندان پیامبر از این سرزمین حاصل خیز برای این بود که مبادا امیر مؤمنان علیه السلام از درآمد آنجا برای مبارزه با دستگاه خلافت کمک بگیرد. از این رو، نه تنها حضرت فاطمه علیها السلام را از فدک محروم ساختند، بلکه همه بنی هاشم و فرزندان عبدالمطلب را از حقوق مشروع خود - یعنی خمس غنائمی که در زمان خلفا به دست

ص:230

می آوردند - باز داشتند (و راه را برای حکومت بنی امیه و بنی عباس نیز هموار نمودند).

بی تردید جمعیتی که باید دنبال زندگی و امرار معاش بروند و با کمال نیازمندی به سر برند، هرگز اندیشه مبارزه با وضع موجود را در سر نمی پرورانند.(1)

بی دلیل نیست که دانشمندان اهل سنت، این کارِ حاکمان را امضا نمایند. آنان نه تنها از گذشتگان و پدران خود پیروی می کنند بلکه خوب می دانند که اگر بپذیرند خلفا به ناحق دختر گرامی پیامبر را از حق مسلّمش محروم ساختند، در حقیقت، پذیرفتن جانشینیِ خلفا زیر سؤال می رود.

راستی اگر انتخاب خلفا از جانب خدا و رسول نباشد، و کردارشان با یگانه یادگار رسول خدا نیز این چنین باشد، چگونه آنان را بر خود مقدم دارند و فرمانشان را مطاع دانند؟! پس چه بهتر که چراغ عقل و وجدان خود را خاموش کنند و چشمان خود را ببندند و سر خود را از زیر برف بیرون نیاورند، تا از اطراف خود هیچ گونه اطلاعی نداشته باشند، و با جملاتی از این قبیل، خود را آسوده سازند که: «آنان بر ما امیرند» و «مجتهدند، و اگر خطایی کنند بخشوده می شوند.»

نیز ابن ابی الحدید می نویسد: از علی بن فارقی استاد مدرسه بغداد پرسیدم: آیا دختر پیامبر در ادعای خود راستگو بود؟ و آیا خلیفه او را راستگو می دانست؟ در پاسخ گفت: آری. گفتم: پس چرا خلیفه حقّ مسلّم او را در اختیارش نگذاشت؟

استاد که همیشه با وقار بود، لبخندی زد و گفت: اگر خلیفه ادعای حضرت فاطمه را می پذیرفت، فردا می آمد حق غصب شده همسرش را مطالبه می نمود،

ص:231

و خلیفه ناچار بود خلافت را به حضرت علی برگرداند؛ زیرا او را راستگو می دانست. اما خلیفه برای این که راه تقاضاها را ببندد، او را از حق مسلّمش ممنوع ساخت.(1)

حلبی که از مورّخان مشهور اهل سنت است، به گونه ای دیگر جریان را توجیه می نماید و می نویسد:

ابوبکر نامه فدک را برای حضرت فاطمه نوشته بود. ناگهان عمر وارد شد و پرسید: این چیست؟ گفت: سندی است که برای فاطمه نوشته ام، در باره میراث پدرش. عمر گفت: اگر فدک را رد کنی، از کجا مخارج مسلمانان را تأمین خواهی کرد؟ در حالی که عرب ها به جنگ تو روی آورده اند. آن گاه سند را گرفت و پاره کرد.(2)

حال از او سؤال می شود: آیا به حکم قرآن و سنت، جایز است به بهانه مخارج مسلمانان و هزینه جنگ، اموال دیگران را غصب نمود؟!

چرا بی درنگ اموال دختر سرافراز پیامبر خدا را مصادره و غصب نمود و نه تنها دیگر مسلمانان را معاف داشت، بلکه آنان را تحت پوشش عطایای خلیفه قرار داد؟! وانگهی چرا دیروز خلیفه اول با استناد به حدیث:

«إِنَّا مَعاشِرَ الْأَنْبِیاءِ لا نُوَرِّثُ».

دستور مصادره فدک را داد، و امروز خلیفه دیگر مصلحت را در چیز دیگری می بیند؟ آیا حلبی و دیگران برای این گونه پرسش ها پاسخی دارند؟!

واقعیت این است که با وجود اسناد و مدارک خدشه ناپذیر، روشن است که فدک حق مسلم حضرت فاطمه علیها السلام به شمار می آمد، و مصادره آن، کاری غاصبانه

ص:232

و زورمدارانه و دارای انگیزه های سیاسی بود؛ از جمله:

الف - فدک در دست فاطمه علیها السلام و در اختیار آن بانو بود؛ خصوصاً با صراحت گفتار پیشوای راست گویان و امیر متقیان و سالار مؤمنان علی علیه السلام که فرمودند:

«بَلَی کَانَتْ فِی أَیْدِینَا فَدَکٌ»

همین در دست داشتن و تصرّف نشانه مالکیت است. با این حال، برخلاف تمام موازین قضایی اسلام و غیر اسلام، دستگاه خلافت، کارگران را بیرون کرد و از آن بانوی بانوان گواه طلبید؛ در صورتی که در هیچ جای دنیا از «ذو الید» و مسلّط بر مال، گواه نمی خواهند.

ب - دختر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بعد از مصادره فدک، از آنها درخواست کرد که آن را به او برگردانند. چگونه سخن بانویی را که آیه تطهیر در شأن او نازل شده است و خداوند به عصمت او گواهی می دهد، رد نمودند و ادعایش را نپذیرفتند؟

ج - روایات فراوانی از شیعه و سنی نقل شده است که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در زمان حیات خود، فدک را به دختر گرامی اش بخشید. آنان با چه جرئتی عمل آن حضرت را نادیده گرفتند و آن را مصادره کردند؟! آیا دست درازی به هدیه و بخشش خاتم پیام آوران، با هر دستاویزی، کاری ظالمانه و غاصبانه نیست؟!

د - فرض می کنیم این بخشش در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله صورت نگرفت، لابد «فدک» (که قطعاً جزء اموال آن حضرت بود) بعد از درگذشت آن بزرگوار جزء «ما ترک» و اموال باقی مانده او محسوب می گشت. چرا بر خلاف آیات قرآن و روایات مسلّم، با جعل یک حدیث، یگانه وارث پیامبر را از ارث

ص:233

خویش محروم ساختند؟(1)

به هر حال، بانوی بانوان از جهات مختلفی لازم دید در مقابل آنها عکس العمل نشان داده، حقوق پایمال شده خویش را درخواست نماید. در حقیقت، با این کار خلافت و حقوق از دست رفته همسر گرانمایه اش حضرت علی علیه السلام را نیز مطالبه کرد.

راستی، با آن بلندیِ روح و شکوه معنوی و مقام والا که دنیا و ارزش های مادی آن را در نظرش از بال مگسی بی ارزش تر ساخته بود، راز پافشاری او چیزی جز دفاع از ولایت می تواند باشد؟

صدّیقه طاهره علیها السلام اگر در برابر مخالفان ایستاد و برای حق از دست رفته خویش تلاش کرد، قطعاً برای آب، درخت و پول نبود، بلکه به منظور رسوایی حاکمان غاصب و براندازی حکومت مستبد، و بر پایی و استقرار حکومت علوی بود؛ (2) زیرا آن حضرت به خوبی می دانست که آنان در نظر دارند با غصب فدک،

ص:234

خاندان وحی و رسالت را از نظر اقتصادی و امکانات زندگی دچار ضعف و ناتوانی سازند. در نتیجه، نه تنها مردم از اطراف آنان پراکنده می شدند، بلکه رو در رویشان قرار می گرفتند.

از سوی دیگر، وجود فدک و درآمد سالانه آن - که تا هفتاد هزار دینار (1) نقل شده است - در دست غاصبان، موجب می شد که هر روز پایه های حکومتیِ آنان محکم تر و بر قدرتشان افزوده گردد. در نتیجه، ارکان هدایت، دیانت و عدالت، روز به روز سست تر شود.

اگر فاطمه علیها السلام در برابر مخالفان می ایستد، نه فقط حق از دست رفته خویش را می طلبد، بلکه می خواهد باطل رسوا شود و منطق زور و مخالف قرآن و سنت سرکوب گردد.

این ها و جز این ها حضرت فاطمه علیها السلام را بر آن داشت که با آن که نماد پارسایی و تبلور ارزش های معنوی بود، حقوق پایمال شده خویش؛ از جمله «فدک» را مطالبه کند و در مقابل مخالفان قد برافرازد.

در نخستین گام، بنا به گفته بزرگان و محدثان اهل سنت، دختر پیامبر صلی الله علیه وآله کسی را نزد ابوبکر فرستاد و فدک و باقی مانده خمس خیبر را مطالبه کرد.

ابوبکر گفت: پیامبر فرمود:

«لا نُوَرِّثْ ما تَرَکْناهُ صَدَقَةٌ إِنَّما یَأْکُلُ آلُ مُحَمَّدٍ مِنْ هذَا الْمالِ...»

و سرانجام چیزی به فاطمه علیها السلام نداد و آن بانو از وی ناراحت شد؛ و تا زنده بود از او دوری جست و با او سخن نگفت...(2)

ص:235

در برخی روایاتِ اهل سنت آمده است که حضرت فاطمه علیها السلام نزد ابوبکر آمد و فدک را به عنوان ملک شخصی خود از او درخواست نمود. ابوبکر از آن بانوی گرامی شاهد خواست. حضرت فاطمه علیها السلام حضرت علی علیه السلام و امّ ایمن را به عنوان گواه نزد او برد، ولی گواهانش را نپذیرفت.

فخر رازی و دیگران می نویسند: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله از دنیا رفت، حضرت فاطمه ادعا نمود که پیامبر صلی الله علیه وآله فدک را به او بخشیده است. ابوبکر گفت: تو چه در حال تهیدستی و چه در حال بی نیازی، نزد من عزیز و محبوب هستی؛ اما من به درستی و صحت گفتار تو تردید دارم و نمی توانم به نفع تو حکم نمایم. امّ ایمن و یکی از نزدیکان رسول خدا صلی الله علیه وآله به نفع فاطمه گواهی دادند. ولی ابوبکر شهادت آن دو را نپذیرفت... و در برخی نقل ها، نام علی بن ابی طالب علیه السلام به عنوان شاهد آمده است.(1)

در نقلی دیگر آمده است: چون حضرت فاطمه علیها السلام نزد ابوبکر آمد و در باره فدک با او سخن گفت، ابوبکر گریست و گفت: ای دختر رسول خدا! پدرت دینار و درهمی به ارث نگذاشته و خودش فرموده است پیامبران چیزی به ارث نمی گذارند.

حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند: رسول خدا فدک را به من بخشیده است. ابوبکر گفت: چه کسی این مطلب را گواهی می دهد؟ حضرت علی علیه السلام و امّ ایمن آمدند و گواهی دادند. از آن سو، عمر و عبدالرحمان بن عوف هم آمدند و گواهی دادند که

ص:236

پیامبر صلی الله علیه وآله درآمد فدک را تقسیم می کرد.

ابوبکر گفت: ای دختر رسول خدا! هم تو راست می گویی، هم علی و امّ ایمن و هم عمر و عبدالرحمان. همگی راست می گویید...(1)

چیست؟ ابوبکر پاسخ داد: فاطمه ادعا می کند که فدک از آنِ اوست و امّ ایمن و علی نیز گواهی داده اند. من نامه ای در این باره به او دادم. عمر نامه را برگرفت، آب دهان افکند و آن را پاره کرد».(1)

حضرت فاطمه علیها السلام گریان و غمگین از آنجا خارج شد. حضرت علی علیه السلام از پی ابوبکر به مسجد رفت و همان گونه که در حلقه گروهی از مهاجران و انصار نشسته بود، به او فرمود: چرا فاطمه را از ارث پدری اش باز می داری، در حالی که رسول خدا صلی الله علیه وآله در زمان حیات خود او را مالکِ آن کرده بود؟ ابوبکر گفت: فدک از غنایم و فی ء مسلمانان است. اگر فاطمه گواهانی بیاورد که پیامبر آن را به او بخشیده است، (به او می دهم) و گرنه در آن هیچ حقی نخواهد داشت.

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: ای ابوبکر! در مورد ما خاندان رسالت، برخلاف قانون خدا و مقررات اسلامی داوری می کنی؟ ابوبکر پاسخ داد: نه. آن حضرت فرمود: اگر در دست مسلمانی چیزی باشد و من مدعی آن شوم از کدام طرف گواه می خواهی؟ پاسخ داد: از شما گواهی می خواهم که مدعی هستی. آن حضرت فرمود: هر گاه در دست من چیزی باشد و مسلمانان مدعی آن شوند، از من که مال در دستم هست گواه می طلبی؟! (با این بیان، حضرت فاطمه چه گناهی داشت که) با وجود در اختیار داشتن فدک از زمان پیامبر تا کنون، از او شاهد می خواهی و از دیگران شاهد نمی طلبی؟! ابوبکر ساکت شد.

آن گاه عمر گفت: بس کن که ما توان ایستادگی در برابر منطق و استدلال تو را نداریم. اگر می توانی گواهانی عادل بیاور، و گرنه از فی ء و غنایم مسلمانان محسوب می شود و تو و فاطمه در آن حقّی نخواهید داشت.

ص:238

امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: ای ابوبکر! آیا قرآن را می خوانی؟ پاسخ داد: آری. فرمودند: این آیه در مورد چه کسانی نازل شده است:

«إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»؟

آیا در باره ما نازل شده است یا دیگران؟ ابوبکر پاسخ داد: البته که در باره شما فرود آمده است. فرمود: بر این اساس، اگر برخی گواهی دهند که حضرت فاطمه کاری ناپسند انجام داده، شما با او چگونه برخورد خواهی کرد؟ ابوبکر گفت: مانند دیگر مسلمانان. آن حضرت فرمودند: در آن صورت کافر شده ای. پرسید: چرا؟ فرمود: بدان دلیل که گواهی خداوند بر پاکی و پاکیزگی او را وانهاده و رد نموده ای و گواهی دروغین بندگان گناهکار او را پذیرفته ای؛ همان گونه که فرمان خدا و رسول را در باره فدک - که به حضرت فاطمه بخشیده است - وانهاده ای و شهادت اعرابی و بیابانی را که بر پشت خود بول می کند می پذیری و چنین می پنداری که جزء غنایم و اموال مسلمانان است؛ در حالی که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرموده اند:

«اَلْبَیِّنَةُ عَلی مَنِ ادَّعی وَ الْیَمِینُ عَلی مَنِ ادَّعی عَلَیْهِ»

«بر مدعی است که اقامه گواه نماید، و بر عهده انکار کننده، سوگند خواهد بود.»

درست در همین جا بود که سر و صدا بلند شد و مردم به بگو مگو پرداختند. برخی می گریستند و می گفتند: به خدا علی راست می گوید. حضرت علی علیه السلام به خانه برگشت...(1)

ص:239

امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر می فرمایند:

«هنگامی که ابوبکر بر مسند قدرت نشست، عمر به او گفت: مردم بنده دنیا هستند و جز دنیا خواسته ای ندارند؛ لذا علی و خاندانش را از خمس و فی ء و فدک باز دار. چون پیروانش آگاهی یافتند به خاطر علاقه به دنیا علی را رها کرده، به سوی تو روی می آورند. ابوبکر سخن او را پذیرفت و اموال آنان را گرفت. آن گاه پیکی به میان مردم گسیل داشت که هر کس از پیامبر خدا صلی الله علیه وآله طلبی دارد، یا وعده ای گرفته، پیش من آید تا آن را ادا نمایم.

جابر بن عبد اللَّه و جریر نزد او آمدند و ادعای آنان را پذیرفت.

حضرت فاطمه علیها السلام به دستور همسرش علی علیه السلام نزد ابوبکر آمد و فدک، خمس و فی ء را مطالبه کرد؛ اما ابوبکر درخواست گواه نمود. فاطمه علیها السلام به قرآن استدلال کرد و آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ» را تلاوت نمود و فرمود: من و فرزندانم نزدیک ترین افراد به رسول خدا صلی الله علیه وآله هستیم؛ لذا فدک را به ما بخشید...

عمر گفت: بر ادعای خود گواه حاضر نما. حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: شما ادعای جابر و جریر را بی آن که از آنان گواه بخواهید پذیرفتید؛ حال آن که گواه من در قرآن و کلام خداوند است...

سرانجام حضرت فاطمه، حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و امّ ایمن و اسما همسر ابوبکر را حاضر کرد و همگی گواهی دادند، ولی گواهی آنان را نپذیرفتند...

حضرت علی علیه السلام فرمود: فاطمه پاره وجود پیامبر است. هر کس او را بیازارد پیامبر خدا را آزرده، و هر کس او را دروغگو شمارد، پیامبر خدا را دروغگو شمرده است. اما امام حسن و امام حسین؛ اینان که فرزندان

ص:240

پیامبر و سالار جوانان بهشت اند، هر کس آنان را دروغگو شمارد پیامبر خدا را دروغگو پنداشته است؛ چرا که بهشتیان همه راستگویند.

اما من؛ رسول خدا درباره ام فرمودند:

«أَنْتَ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ، وَ أَنْتَ أَخِی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ، وَ الرّادُّ عَلَیْکَ هُوَ الرّادُّ عَلَیَّ، وَ مَنْ أَطاعَکَ فَقَدْ أَطاعَنِی، وَ مَنْ عَصاکَ فَقَدْ عَصانِی».

«تو از من هستی و من از تو، تو در دنیا و آخرت برادرم خواهی بود، هر کس تو را رد نماید و نپذیرد، مرا نپذیرفته، و هر کس از تو پیروی نماید، مرا پیروی نموده، و هر کس از تو نافرمانی کند، مرا نافرمانی کرده است.»

اما امّ ایمن؛ پیامبر خدا صلی الله علیه وآله او را به بهشت وعده داد و برای اسما و نسل او نیز دعا فرمود.

عمر گفت: آری، شما همان گونه هستید که خود را وصف نمودید. اما گواهی کسانی که به سود خویش گواهی می دهند، پذیرفته نیست. حضرت علی علیه السلام فرمودند: اگر ما همان گونه هستیم که گفته شد، و شما هم می دانید و انکار نمی کنید، با این وصف گواهی ما و گواهی رسول خدا پذیرفته نمی شود. پس دیگر باید به خدا پناه برد. إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون...».(1)

بنا به ضرورت در ادامه بحث، سؤالاتی به اختصار مطرح می شود و از اهل سنت می خواهیم به دور از تعصبات مذهبی آنها را پاسخ دهند:

1 - پیش تر آورده شد که فدک در تصرف حضرت فاطمه علیها السلام بود. حال چگونه و با چه جرئتی آن را مصادره کردند و از صاحب ید درخواست شاهد و گواه نمودند؟

ص:241

2 - چگونه گفتار و ادعای کسی را که آیه تطهیر در شأن او نازل شده و خداوند به عصمت و پاکی او گواهی داده بود، رد کردند؟ آیا در باره صدّیقه طاهره که رمز آفرینش گیتی و سالار زنان عالم و پاره وجود پیامبر است، می توان احتمال دروغگویی داد؟

وانگهی، مگر اهل سنت، حتی خودِ ابوبکر و دخترش عایشه، به راستگویی فاطمه علیها السلام گواهی نداده اند؟ آیا این روایت از عایشه نقل نشد که می گفت:

«من احدی را بعد از پیامبر (ص) راستگوتر از فاطمه سراغ ندارم»؟(1)

مگر این حدیث نزد مسلمانان قابل انکار است که رسول خدا صلی الله علیه وآله آن بانو را سالار زنان گیتی معرفی نموده است؛ به طوری که از همه بانوان عالم، حتی حضرت مریم، از نظر پاکی، قداست، پرهیزگاری و سایر فضایل، برتر معرفی شده است؟

آیا رسول خدا صلی الله علیه وآله او را پاره تن وجود خود معرفی نکردند و نفرمودند: «هر کس او را بیازارد مرا آزرده است»؟ (2)

3 - چگونه ابوبکر شهادت صدیق امت، اعلم و اتقای مسلمین، پیشوای مؤمنان و سالار پرهیزگاران را رد نمود؟ مگر در روز غدیر پیامبر صلی الله علیه وآله از جانب خداوند او را جانشین خود معرفی نکرد؟ آیا خداوند در آیه تطهیر به عصمت و پاکی او گواهی نداده است؟ مگر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در موارد فراوانی او را وصی، وزیر، برادر و جانِ خود معرفی نکرد؟ آیا از پیامبر روایت نشده که علی با حق و حق با علی است؟ مگر شما ای اهل سنت! او را خلیفه چهارم نمی دانید؟

وانگهی، آیا مقام حضرت فاطمه علیها السلام و شوی گرانقدرش حضرت علی علیه السلام نزد

ص:242

ابوبکر کمتر از جابر انصاری است (1) که از جابر گواهی نمی خواهد، ولی از آن بزرگوار درخواست گواه می نماید، و چون حضرت علی علیه السلام گواهی می دهد شهادتش را رد می کند؟

آیا مقام و شخصیت حضرت علی علیه السلام از خزیمة بن ثابت کمتر بود که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شهادت او را به جای دو شهادت پذیرفت و او را «ذو الشهادتین» خواند؟ (2)

4 - بر فرض که فدک از فاطمه علیها السلام نبود، آیا از ابوبکر درخواست نکرد که آن را به او بدهد؟ حال چگونه در دستگاه خلافت تقاضای دیگران پذیرفته می شود، ولی درخواست بانوی بانوان و پاره وجود پیامبر و نور چشم آن حضرت پذیرفته نمی شود؟ (3)

ص:243

5 - همان گونه که پیش تر اشاره شد، بر فرض که بخشش فدک در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله صورت نگرفت؛ اما شیعه و سنی فدک را جزء اموال پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می دانند. بنا بر این، بعد از وفات، جزء ما ترک و اموال موروثی آن حضرت محسوب می گردد. چرا بر خلاف آیات قرآن و روایات مسلّم، با جعل

ص:244

حدیث: «نَحْنُ مَعاشِرَ الْأنْبِیاءِ لا نُوَرِّثُ ما تَرَکْناهُ صَدَقَةٌ» (1) یگانه وارث پیامبر را از ارث مسلّم خویش محروم ساختند؟

ابوبکر، نخستین کسی بود که این حدیث را از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل نمود.

حتی بزرگان اهل سنت نیز به این مطلب تصریح کرده اند.(2) تا آنجا که ابن حجر تنها بودن او را در نقل این حدیث، گواه بر اعلمیتش گرفته است.(3)

این حدیث، صرف نظر از این که ممکن است معنای دیگری داشته باشد، (4)

خبر واحد و برخلاف آیات قرآن است. از این رو، باید آن را کنار بگذاریم.

شگفت آن که حضرت فاطمه علیها السلام به خلیفه فرمودند: آیا تو از پیامبر ارث می بری یا خاندان پیامبر؟ خلیفه پاسخ داد: خاندانش از او ارث می برند.

ابن ابی الحدید در توجیه این مطلب بازمانده و می گوید: این کلام از خلیفه عجیب است (5) به علاوه اگر این حدیث صحیح باشد باید از زمان حضرت آدم

ص:245

تا زمان خاتم پیامبران، این حکم معروف و مشهور باشد؛ زیرا امری است برخلاف عادت و می بایست آن را نقل نمایند.

وانگهی، اگر اموال پیامبر صدقه بود، لازم بود آن حضرت در حضور مسلمانان اعتراف نماید و به خاندان خود اعلان کند تا در آنها تصرف نکنند.

اگر اموال باقی مانده پیامبر خدا صلی الله علیه وآله صدقه است، چرا ابوبکر را در خانه آن حضرت دفن نمودند؟ شگفت آن که عایشه خود را مالک حجره پیامبر می دانست؛ لذا هنگامی که خواستند جنازه امام حسن علیه السلام را در آن دفن نمایند، عایشه و بنی امیه مانع شدند و عایشه گفت: خانه خانه من است، و به کسی اجازه نمی دهم که در اینجا دفن شود.(1)

و بالاخره اگر فدک از مسلمانان بود و این حدیث صحیح شمرده می شد، چرا عمر و برخی از خلفا آن را به فرزندان حضرت فاطمه رد نمودند؟ که شرح آن خواهد آمد.

6 - چنان که نقل شد، حضرت فاطمه علیها السلام، پس از مصادره فدک، از ابوبکر ناراحت شد، و تا زنده بود از او دوری جست و با وی سخن نگفت. حال با توجه به روایات فراوانی که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرموده اند: هر کس فاطمه را بیازارد، مرا آزرده، و هر کس مرا آزرده سازد، خدا را آزرده است» و یا فرموده اند: «خداوند با خشم فاطمه غضب می نماید» و نیز با توجه به آیه 57 از سوره احزاب، اهل سنت چه پاسخی خواهند داد؟

7 - با بررسی روایات اهل سنت روشن می شود که خلیفه عقیده خاصی ندارد، و در مواقع مختلف، عقایدی گوناگون ابراز داشته است؛ از جمله: «فدک

ص:246

مال پیامبر صلی الله علیه وآله نبود» «فدک مال پیامبر صلی الله علیه وآله بود، ولی فرموده اند بعد از من مال مسلمانان خواهد بود» «فدک از پیامبر است، اما آن حضرت ارثی باقی نمی گذارد، هر آنچه باقی گذاشته، صدقه است».

همچنین گاهی شهادت حضرت علی و دیگران را نمی پذیرد و گاه می گوید: ای دختر پیامبر! هم تو و علی و ام ایمن، و هم عمر و عبدالرحمان، همگی راست می گویید. نیز خلیفه اول سند مالکیت حضرت فاطمه را امضا می نماید، ولی خلیفه دوم آن را پاره می کند. اگر فدک از حضرت فاطمه علیها السلام است، چگونه آن را مصادره می نمایید و گواهی می طلبید و عمر سند آن را پاره می کند و اگر از فاطمه علیها السلام نیست، چرا سند ملکیت آن را می نویسد و تصمیم می گیرد آن را برگرداند؟ در مقابل این همه اختلافات و تناقض گویی ها چه باید کرد؟

ص:247

نیست و شریکی ندارد. (این) سخنی است که تأویل (و روح) آن را اخلاص قرار داد...

و گواهی می دهم که پدرم حضرت محمد (ص) بنده و فرستاده اوست. پیش از آن که (برای نجات و هدایت مردم) او را بفرستد، برگزید و پیش از آن که او را بیافریند (برای این مقام)، انتخاب نمود...

او را پیام آور برانگیخت تا امرش را تمام و کامل نماید، و تصمیم قطعی گرفت بر این که حکم خویش را جاری و مقدرّات حتمی خود را نفوذ بخشد.

امت ها را مشاهده نمود که آیین های پراکنده ای برگزیده اند؛ گروهی در برابر آتش، کرنش و دسته ای بت، پرستش می کردند، و با آن که خداوند را (در پرتو فطرت خویش) می شناختند او را انکار می کردند. (در چنین اوضاعی) خداوند در پرتو نور محمد صلی الله علیه وآله تاریکی ها را برطرف و پرده های جهل و نادانی را از دل ها زدود و ابرهای تیره و تار اشتباه و سرگردانی را از جلوی چشم ها برداشت و برای هدایت مردم به پا خاست و آنان را از گمراهی نجات بخشید...

خداوند ایمان را سبب پاک سازی شما از شرک، و نماز را وسیله پاک ساختن شما از (آفت) غرور و تکبر، و زکات را باعث تزکیه نفس و افزون شدن روزی تان، و روزه را عاملی برای استواری اخلاص، و حج را وسیله ای برای استوار ساختن بنیان دین، و عدالت را موجب انتظام و انسجام دل ها قرار داد.(1)

ص:249

فرمانبرداری از ما خاندان رسالت را باعث نظام ملت، و امامت و پیشوایی ما را عاملی برای در امان ماندن از پراکندگی ها، و جهاد را وسیله ای برای عزّت و سربلندی اسلام مقرر فرمود...

«پیامبری از میان شما به سویتان آمد که رنج های شما بر او گران آمده، به ارشاد و هدایت شما حریص، و با مؤمنان دلسوز و مهربان بود.»(1)

هرگاه نسب او را بجویید، خواهید دید که او پدر من است، نه پدر زنان شما، و برادرِ عمو زاده ام امیر مؤمنان است، نه برادر مردان شما. راستی که این انتساب، عزّت آفرین و پر افتخار است. درود خدا بر او و خاندانش باد.

پیامبر رسالت خویش را در اندرز و بیم دادن، به خوبی به پایان برد. از راه و رسم مشرکان روی برتافت و بر گردن آنان شمشیر عدالت را فرود آورد. گلوی زور مداران را فشرد و با زبان حکمت و اندرزِ نیکو، مردم را به راه خداوند فرا خواند. بت ها را درهم شکست و بر مغز سرکردگان ستم و متکبران کوبید تا پراکنده و نابود شده، تاریکی ها(ی شرک و جهل) برطرف شد و سپیده دم (نجات) فرا رسید و حق آشکار گردید. زعیم و پیشوای دین به سخن آمد و عربده های شیاطین به خاموشی گرایید. پیروان نفاق نابود گشته و گره های کفر و اختلاف و دشمنی

ص:250

گشوده شد و شما در میان افرادی پاک و سپید چهره و اهل تقوا کلمه اخلاص را بر زبان جاری کردید...

تا آن که خداوند در آن موقعیت وحشتناک، شما را به برکت حضرت محمد صلی الله علیه وآله نجات بخشید. او با شجاعان روزگار و گرگان خونخوار عرب و سرکشان حق ستیز، از اهل کتاب، سخت درگیر شد، و هرگاه آتشی برای جنگ روشن کردند، خداوند آن را خاموش نمود، و هرگاه شاخی (سرکرده ای) از شیاطین نمایان گشت، یا اژدهایی از مشرکان دهان گشود، پدرم، برادرش علی علیه السلام را در کام آنها افکنده، آنان را سرکوب ساخت. او هرگز از این مأموریت های خطرناک باز نمی گشت جز آن که سرهای دشمنان را (با شهامت) پایمال می کرد و آتشِ آتش افروزان را با شمشیر خود خاموش می ساخت.

وی در هر تلاش و جهادی رنج ها را به جان می خرید و در انجام دادن فرمان الهی نهایت کوشش را داشت. او از همه کس به پیامبر خدا صلی الله علیه وآله نزدیک تر و سالار اولیای الهی بود. وی کوشا، خیرخواه، جدّی و پر تلاش بود، اما شما در آن موقعیت، در آسایش و رفاه زندگی می کردید...

شما که مرکب خلافت را گرفتید، به این مقدار درنگ نکردید تا رام گردد، بلکه آتش فتنه ها را دامن زدید و شعله های آن را برافروختید و ندای شیطان اغواگر را پاسخ گفتید و برای خاموش ساختن انوار دین و از میان برداشتن سنت های پیامبر همت گماشتید... و ما نیز بسان کسی که تیزیِ کارد بر گلو و نوک نیزه بر دل او نشسته، شکیبایی می نماییم.

شگفت آن که می پندارید برای ما ارثی نیست. «آیا به راستی احکام زمان جاهلیت را می خواهند؟ برای مردمی که یقین دارند، داوری چه

ص:251

کسی از خدا بهتر است؟» (1)

آیا شما این حقایق را نمی دانید؟ چرا می دانید! بسان آفتاب برای شما روشن است که من دختر پیامبرم. هان ای مسلمانان! آیا زیبنده است که من از ارث پدر خود محروم شوم؟!

دختر گرامی پیامبر، در ادامه، خطاب به ابوبکر چنین فرمودند:

هان ای پسر ابی قحافه! آیا در قرآن و کتاب خداوند آمده است که تو از پدرت ارث ببری، اما من از پدرم ارث نبرم؟! راستی که افترا و دروغ رسوایی آورده ای. آیا آگاهانه و عمداً کتاب خدا را ترک نموده و آن را پشت سر افکنده ای که می فرماید:

«وَ وَرِثَ سُلَیْمانُ داوُدَ».(2)

و نیز قرآن در سرگذشت زکریا دعای او را این چنین ترسیم می کند که فرمود:

«فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا ا یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ».(3)

و در قرآن آمده است:

«وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ».(4)

و نیز می فرماید:

ص:252

«یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلادِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ».(1)

و خداوند می فرماید:

«إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ».(2)

با این آیات، چنین می پندارید که من از پدرم بهره ای ندارم و از او ارثی نمی برم و خویشاوندی میان من و او نیست؟! آیا خداوند آیه ای مخصوص شما فرو فرستاد که پدرم مرا از آن خارج ساخت؟! یا این که می گویید دو ملت و پیروان دو دین از یکدیگر ارث نمی برند و من و پدرم از یک ملت نیستیم و یک دین و آیین نداریم؟! یا این که می پندارید از پدرم رسول خدا و عمو زاده ام حضرت علی به عام و خاصّ قرآن آگاه ترید؟!

اینک که چنین است، این تو و این هم فدک و ارث من که بسان مرکبی آماده بر آن بنشین، اما بدان که در روز محشر و قیامت تو را دیدار خواهد کرد و در آن روز خداوند چه نیکو داور و حضرت محمد (ص) چه نیکو زعیم (و دادخواه) و قیامت چه جالب وعده گاهی است. آ گاه است که باطل گرایان و بیهوده کاران زیان کارند، اما پشیمانی برای شما سودی نخواهد داشت.

سپس آیه 67 از سوره انعام و آیه 39 از سوره هود و زمر را تلاوت فرمودند.

ص:253

آن گاه روی سخن را متوجه گروه انصار ساخته، فرمودند:

ای جوان مردان! ای بازوان ملت! ای یاران و سنگرهای محکم اسلام! آخر این چه سستی و سهل انگاری است که در باره گرفتن حق من از خود نشان می دهید؟ آیا پدرم رسول خدا صلی الله علیه وآله نمی فرمود: باید حرمت و احترام هر کس را در مورد فرزندانش رعایت نمود؟

چه زود شرایط را دگرگون و نامطلوب ساختید، و چه شتابان به بیراهه رفتید (و از سنت ها و احکام دین دست برداشتید) با آن که نیروی کافی برای دفاع از من و احقاق حقم را دارید و توانایی عمل به خواسته من در شما هست...

هان ای فرزندان اوس و خزرج! آیا در مورد میراث پدرم، مظلوم واقع شوم و شما می نگرید و می شنوید و در حضور و مجمع شما از حق خود مرا محروم می کنند؟ دعوت من به همه شما رسید و همگی از ماجرا و وضع من اطلاع دارید، اما مرا یاری نمی کنید، با آن که همه گونه آمادگی و ساز و برگ و لوازم جنگی، حتی شمشیر و سپر، دارید. ندای دادخواهی و ناله مظلومیت من به گوش شما می رسد، ولی پاسخم را نمی دهید و مرا یاری نمی کنید...

«چرا با گروهی که پیمان های خود را شکستند و آهنگ بیرون راندن پیامبر نمودند کارزار نمی کنید، در حالی که آنان نخستین بار (جنگ را) با شما آغاز نمودند؟ آیا از آنان می ترسید، با آن که اگر مؤمنید خداوند سزاوارتر است که از او بترسید؟» (1)

آری، شما را چنین می نگرم که به خوشی و راحتی خو گرفته اید

ص:254

و شخصیت والا و با کفایتی را که در اداره امور و رفع گرفتاری ها از همه سزاوارتر است کنار زده و به تنبلی و آسایش و تن پروری در گوشه ای خلوت تن داده اید...

اما این سخن ها به دلیل لبریز شدن جان و بیرون افکندن خشم درونی و اندوهی است که در سینه ام موج می زند. ضمناً با این سخنان با شما اتمام حجت نمودم. اکنون که حق را روشن ساختم، این شما و این مرکب خلافت؛ آن را بگیرید، اما به هوش باشید که پشتش زخم خورده و پایش شکاف برداشته و ننگ و عار آن همیشه بر دامن شما می ماند و نشان از خشم خدا و رسوایی ابدی را با خود دارد، و سرانجام به آتش خشم خدا که تا اعماق دل نیز نفوذ می کند خواهد پیوست...».

دختر سرافراز پیامبر، پس از افشاگری و ایراد خطبه معجزه آسای خویش، خود را روی قبر منور پدر افکند و اشعاری را با سوز و شور خواند که بنا بر نقل «کشف الغمه» طوفانی از اشک و ناله از زن و مرد برخاست که تا آن روز دیده نشده بود.

آن گاه بانوی بانوان به خانه خویش بازگشت، در حالی که امیر مؤمنان علیه السلام در انتظار طلوع خورشید جهان افروزش بود. هنگامی که به خانه خود وارد شد، به امیر مؤمنان علیه السلام فرمود:

«ای فرزند ابوطالب! چون است که بسان کودکی که در رحم مادر است، پرده نشینی را برگزیدی و در سرای اتّهام زمین گیر شده ای؟ تو مدام شهپرهای بازهای شکاری را در هم می شکستی، اما اینک پرهای مرغک ناتوان به تو خیانت ورزیده است.

این [= ابوبکر] فرزند ابی قحافه است که بخشش و هدیه پدرم و مخارج زندگی فرزندانم را به ستم و زور از من ربوده و آشکارا با من به

ص:255

دشمنی برخاسته است و در گفتار با من کینه توزی می کند، تا آنجا که انصار دست از یاریِ من شسته و مهاجران از من بریده و مردم نیز از یاری من چشم پوشیده اند؛ نه کسی از حقوقم دفاع می کند و نه شخصی در برابر ستم ایستادگی می نماید... کاش پیش از این (ستمدیدگی و طغیانگری اینان) از دنیا رفته بودم.

علی جان! از این که با شما این گونه سخن گفتم، از بارگاه خداوند عذر می خواهم...»

آن گاه امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند:

«وای بر تو نیست، بلکه وای بر دشمن توست... و خداوند در برابر آنچه از تو برده اند، برتر از آن را برایت فراهم ساخته است. از این رو، شکیبایی پیشه ساز و به خدا واگذار».

در این هنگام حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند:

«حَسْبِیَ اللَّهُ.» «خدای مرا بسنده است و به او وامی گذارم».

و مهر سکوت بر لب مبارک نهاده و دیگر چیزی نفرمودند.(1)

ص:256

سخنان بانوی بانوان، مردم را منقلب نمود؛ به طوری که طوفانی از اشک و ناله و فریاد از زن و مرد برخاست که تا آن روز چنین دیده نشده بود. آنان زبان به اعتراض گشودند و به تدریج سر و صدا علیه خلیفه و اعمال او به گوش می رسید. ابوبکر بعد از گفت و گو با عمر بر منبر رفت و سخنانی بر زبان آورد که آدمی از نقل آنها شرم می نماید؛ اما به ناچار چند سطر را می آوریم:

«ای مردم! این چه بلوایی است که به دنبال هر صدا و گفتاری که بلند می شود گوش می سپارید و بدان دل می دهید؟ این آرزوها و خواسته ها کجا در عصر پیامبر وجود داشت؟ اینک هر کس شنیده یا دیده، بیاید و بازگوید. او همانند روباهی است که شاهدش دم او است... فتنه و هرج و مرج را پس از فرسودگی اش باز گردانید!!... اگر بخواهم، می گویم، اما اگر از من دست بدارند و کاری به کارم نداشته باشند، ساکت خواهم بود. در این باره، از زنان و ناتوانان کمک می گیرند...

آگاه باشید که من دست و زبان خویش را به روی کسی که مستحق کیفر نباشد نمی گشایم».

پس از این سخنان (تهدیدآمیز و جسارت ها و اهانت های تکان دهنده به پیشوای پرهیزگاران و امیر مؤمنان، برادر و وصی و داماد و امین و فدایی پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و دختر سرافرازش) از منبر به زیر آمد.(1)

ص:257

شگفت آن که همگان از ترس و تهدید خلیفه، لب فرو بستند. تنها همسر گرامی خاتم پیامبران، امّ سلمه هنگامی که از این جسارت ها آگاه شد، سخت برآشفت و سرش را از خانه بیرون آورد و فرمود: آیا در باره شخصیت والایی چون حضرت فاطمه علیها السلام، چنین سخن می گویید؟ او حوریه ای در میان انسان هاست که در دامان پیامبر پرورش یافته و بر روی دست های ملائکه، دست به دست گشته و در دامان بانوان پاک و پاکیزه رشد نموده و به برترین شخصیت ها و تربیت ها نایل آمده است.

آیا می پندارید که رسول خدا میراث خود را بر او تحریم نموده، اما به خود او اعلان نکرده، با آن که قرآن می فرماید:

«وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ».(1)

یا این که بر این پندارید که مطلب را به او رسانده، اما او (نافرمانی پدر نموده و) مطالبه ارث می کند؟ با آن که حضرت فاطمه علیها السلام برترین بانوان گیتی و مام پُر فضیلت دو سالار جوانان بهشت و همتای حضرت مریم و پدرش خاتم پیامبران است.

به خدا سوگند، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله او را از سرما و گرما مراقبت می کرد، و دست راستش را زیر سر او و دست چپش را پوشش او می ساخت.

ص:258

هان! آهسته تر که رسول خدا صلی الله علیه وآله در برابر دیدگان شماست و رفتار شما را می نگرد و به زودی بر خداوند وارد خواهید شد و خواهید دانست که کیفر کردارتان چگونه خواهد بود.

امّ سلمه به دلیل این حق گویی و دفاع از دختر پیامبر، از حقوق سالانه خویش محروم گشت، و به دستور خلیفه، آن سال چیزی از حقوقش را نپرداختند.(1)

امیر مؤمنان علیه السلام نامه ای کوبنده برای ابوبکر فرستاد که بخشی از آن چنین است:

«امواج آشوب و فتنه ها را با سینه های کشتی های نجات شکافتند، و تاج های فخر فروشی متکبران را با محدود کردن افراد حیله گر فرو گذاشتند، و از پرتو نور (پیامبر) روشنی گرفتند (ولی در پایان کار) میراث (اهل بیت و) پاکان و نیکان را میان خود تقسیم نمودند، و بار گناهان را - بر اثر ربودن بخشش و عطای پیامبر مختار صلی الله علیه وآله - به دوش کشیدند. گویا می نگرم بسان شتری چشم بسته که به دور آسیاب می گردد، در وادی گمراهی سرگردان گام بر می دارید.

سوگند به خدا! اگر - به آنچه شما به آن آگاهی ندارید - مأذون بودم، سرهای شما را مانند درو کردن محصول، با داس های برنده و تیز از تن جدا می کردم و فرق دلیران شما را می شکافتم؛ به گونه ای که چشمان شما مجروح می گشت؛ و چنان فرصت را از شما می گرفتم که به وحشت می افتادید. شما نیک می دانید که درهم شکننده صفوف لشکرها بودم...

اگر از حق سخن بگویم، می گویید حسادت می ورزد و اگر ساکت بنشینم،

ص:259

خواهید گفت: از مرگ بیمناک است...

آهسته تر! زود باشد که گرفتگی و غبار ابرها از جلوی شما برطرف گردد و آثار شوم کردارتان را بنگرید و دانه های تلخی را که کاشته اید به صورت سمّ کشنده درو نمایید که داوری خداوند، دشمنی و دادخواهی پیامبر و وعده گاه قیامت کافی است. خداوند تنها شما را از رحمت خویش دور سازد و تنها شما را به هلاکت رساند. و السلام علی من اتبع الهدی». (1)

سردار بدر و خیبر و سالار مؤمنان حضرت علی علیه السلام، تا آنجا که امکان داشت، از فرصت های پیش آمده شایسته ترین بهره ها را گرفت، تا اولاً حقوق پایمال شده خود و همسرش را بر همه مؤمنان و حق جویان ثابت کند، و ثانیاً بر افراد اتمام حجت نماید و خیرخواهانه به آنها هشدار دهد و از گمراهی ها آگاهشان سازد. افزون بر این ها بدون شک، این حقایق در تاریخ ثبت خواهد شد، تا عصرها و نسل هایی که از آن پس خواهند آمد، آنچه را روی داده بنگرند و پیشوایان حق و عدالت را از بیدادگران و سردمداران باطل باز شناسند.

از این رو، امیر مؤمنان علیه السلام برای روشنگری و اتمام حجت بر همگان، حضرت فاطمه علیها السلام را بر مرکب می نشاند و همراه دو فرزند ارجمندش به درِ خانه مهاجر و انصار می برد و از آنها می خواست که از او پشتیبانی کنند. آنها در پاسخ می گفتند: بیعت ما با ابوبکر انجام شد و کار از کار گذشت. اگر پیش از این می آمدید، به شما پاسخ مثبت می دادیم.

حضرت علی علیه السلام در پاسخ آنها می فرمودند:

«آیا من جنازه رسول خدا را در خانه اش رها کنم و آن را دفن نکرده

ص:260

بگذارم و به سوی شما بیایم و با مردم در باره حکومت به جای پیامبر صلی الله علیه وآله منازعه کنم؟»

و حضرت فاطمه علیها السلام می فرمودند:

«بر ابو الحسن علی علیه السلام لازم و سزاوار بود که تجهیز پیکر مطهر رسول خدا صلی الله علیه وآله را انجام دهد، ولی مهاجر و انصار کاری کردند که خداوند آنها را بازخواست و مجازات خواهد کرد.» (1)

امام صادق علیه السلام (در ادامه) می فرمایند:

«سرانجام روزی حضرت فاطمه علیها السلام به در خانه معاذ بن جبل آمد، به او فرمود: ای معاذ!»

«إِنِّی قَدْ جِئْتُکَ مُسْتَنْصِرَةً» (2)

«آمده ام (تا در برابر ستم و بیدادگری) تو را به یاری خویش فرا خوانم و از تو کمک بطلبم.»

تو با پیامبر بیعت نموده ای که او و نسل و ذریه اش را یاری نمایی و مانند دفاع نمودن از خود و ذریه ات از حقوق آنها دفاع نمایی و ستم و ناراحتی را از آنان برطرف سازی. اینک ابوبکر فدک را مصادره و غصب نموده و کارگزار مرا از آنجا بیرون رانده است.

معاذ عرض کرد: آیا جز من دیگران نیز هستند که شما را یاری نمایند؟ آن بانوی گرامی فرمود: نه، هیچ کس مرا پاسخ مثبت نداد. معاذ عرض کرد: پس با یاریِ من چه کاری ساخته است؟ (و پاسخ منفی داد).

در این هنگام که حضرت فاطمه علیها السلام بیرون می رفت، فرزند معاذ به خانه رسید

ص:261

و از پدرش پرسید: دختر پیامبر برای چه آمده بود؟ پاسخ داد: آمده بود تا ضد ابوبکر از من کمک بخواهد؛ چون فدک را از او گرفته است. پسرش گفت: چه پاسخی به آن حضرت دادی؟ گفت: از من کاری ساخته نبود. پسرش گفت: به یاری او برنخاستی؟ پاسخ داد: آری. پسرش گفت: پس از آن به تو چه فرمود؟ معاذ گفت: فرمود:... دیگر تا روز قیامت و هنگامه دیدار با رسول خدا صلی الله علیه وآله با تو سخن نخواهم گفت. پسرش نیز گفت: پدر! سوگند به خدا! من نیز با تو سخن نخواهم گفت تا بر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وارد شوم.

امام صادق علیه السلام چنین ادامه می دهند:

«حضرت فاطمه علیها السلام به خانه بازگشتند. همسرش حضرت علی علیه السلام به ایشان فرمودند: هنگامی که ابوبکر تنها باشد، خودت نزد او برو؛ زیرا او (به ظاهر) از عمر نرم تر است. به او بگو که تو ادعا می کنی من جانشین پیامبرم؛ به فرض که فدک از تو باشد، وقتی من آن را درخواست کنم، لازم است آن را به من برگردانی.

هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام نزد ابوبکر رفت و چنین سخنانی را بازگو کرد، ابوبکر گفت: راست گفتی. و کاغذی درخواست کرد و در آن نوشت که فدک را به حضرت فاطمه برگردانند. حضرت فاطمه علیها السلام بیرون آمد، در حالی که آن نامه را در دست داشت. در راه با عمر ملاقات نمود. او از جریان نامه پرسید. (1)

آن حضرت فرمودند: نامه ای از ابوبکر در باره فدک است. عمر گفت: آن را به من بده. آن حضرت امتناع نمود. عمر با پای خود به آن حضرت

ص:262

جسارت نمود، که بر اثر آن لگد، فرزندش حضرت محسن علیه السلام سقط گردید. آن گاه عمر سیلی ای به گونه بانوی بانوان نواخت که گوشواره اش از شدّت آن سیلی شکست. سپس نامه را گرفت و پاره کرد.

دختر گرانمایه پیامبر بر اثر این جسارت 75 روز بیمار شد. آن گاه از دنیا رفت...».(1)

روزی که به کوچه خصم راهم بگرفت

ابر سیهی چهره ماهم بگرفت

با دست به دنبال حسن می گشتم

سیلی عدو برق نگاهم بگرفت

ص:263

عبدالعزیز بود. (1)

اما هنگامی که یزید بن عبدالملک به قدرت رسید، آن را از اولاد حضرت فاطمه علیها السلام پس گرفت و همچنان در دست بنی مروان و بنی امیه بود تا این که حکومت به دست عباسیان منتقل گردید.

در دوران خلافت بنی عباس، سفّاح آن را به عبد اللَّه بن حسن واگذار نمود. پس از او منصور دوانیقی آن را باز پس گرفت، ولی فرزندش مهدی آن را به اولاد زهرا علیها السلام بازگردانید. پس از وی، موسی و هارون آن را از دست آنها گرفتند تا آن که نوبت به مأمون رسید. او طی تشریفاتی فدک را به اولاد حضرت زهرا واگذار نمود.(2)

پس از فوت مأمون، باز اوضاع دگرگون شد. گاه آن را از فرزندان حضرت زهرا علیها السلام می گرفتند، و گاهی به آنها باز می گرداندند.

ص:265

فرمودند: ای عمر! ما را با تو چه کار؟! عمر گفت: در را باز کن، و گرنه خانه را با خودتان آتش می زنم. حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند:

از خدا نمی ترسی که به خانه ام وارد می شوی؟ عمر از کار خود شرم نکرد و آتش خواست و با آن درِ خانه را به آتش کشید و با فشار به در، وارد خانه شد.

حضرت فاطمه علیها السلام جلو آمد و فریاد زد: بابا، رسول خدا!

عمر شمشیرش را که در غلاف بود بلند کرد و به پهلوی سالار زنان گیتی زد، که ناله اش بلند شد: بابا، رسول خدا!

عمر دگر بار تازیانه خود را بلند نمود و بر بازوی مبارک آن بانوی گرامی زد که ناله اش بلند شد: یا رسول اللَّه! ابوبکر و عمر پس از تو چه بد رفتاری کردند.

با مشاهده این جریان! حضرت علی علیه السلام از جا برخاست و گریبان عمر را گرفت و او را بر زمین کوبید، به طوری که گردن و بینی او مجروح شد؛ و خواست او را بکشد که سفارش و گفتارهای رسول خدا صلی الله علیه وآله در باره شکیبایی را به یاد آورده، فرمود: ای پسر صحّاک! سوگند به خدایی که حضرت محمد صلی الله علیه وآله را به پیامبری ارج نهاد، اگر کتاب و حکم خدا سبقت نگرفته بود و پیمانی که رسولش گرفته بود در میان نبود، می فهمیدی که نمی توانی داخل خانه من شوی.

در اینجا عمر کسی را فرستاد و از مردم درخواستِ یاری کرد. مردم به خانه حضرت علی علیه السلام هجوم آوردند. امیر مؤمنان علیه السلام دست به شمشیر برد. قنفذ از ترس آن که مبادا آن حضرت با شمشیر خارج شود، نزد ابوبکر بازگشت. آنان از دلاوری ها و صلابت و شدت آن حضرت نیک باخبر بودند.

ابوبکر به قنفذ دستور داد که برگردد، و به او گفت: اگر علی بیرون نیامد سر سختانه وارد شوید، و اگر مانع شد، خانه را با آنان آتش بزنید.

قنفذ برگشت و با همراهانش با سرسختی، بدون اجازه، وارد خانه شدند. حضرت علی علیه السلام دست به شمشیر برد که آنها پیش دستی کرده، به طرف آن حضرت هجوم آوردند، و چون تعدادشان زیاد بود، شمشیر را گرفتند و عده ای

ص:268

شمشیر به دست اطراف آن حضرت را محاصره کرده و ریسمان به گردن «حبل اللَّه المتین» انداختند.

حضرت فاطمه علیها السلام جلو آمد و خواست کنار در مانع شود و نگذارد آن حضرت را بیرون برند.

«فَضَرَبَها قُنْفُذُ بِالسَّوْطِ فَماتَتْ حِیْنَ ماتَتْ وَ إِنَّ فِی عَضُدِها کَمِثْلِ الدُّمْلَجِ مِنْ ضَرْبَتِهِ».

«قنفذ چنان تازیانه بر بازوی (جگرگوشه و پاره وجود پیامبر صلی الله علیه وآله) حضرت فاطمه زد که بر اثر آن از دنیا رفت و پس از شهادت، آثار آن بسان بازوبندی در بازوی مبارک ایشان نمایان بود».(1)

آن گاه حضرت علی علیه السلام را با زور و کشان کشان برای بیعت نزد ابوبکر بردند...(2)

... پس از بازگشتِ قنفذ، ابوبکر، عمر، عثمان، خالد بن ولید، مغیره، ابوعبیده جراح، سالم غلام ابی حذیفه و قنفذ از جا حرکت کرده، به سوی خانه حضرت

ص:269

علی علیه السلام به راه افتادند. نزدیک خانه که رسیدند، دیدند حضرت فاطمه علیها السلام درِ خانه را بسته است. - آن بانو می پنداشت که بی اجازه وارد نمی شوند - عمر با پایش به در، که از چوب خرما بود، لگد زد و آن را شکست. سپس وارد خانه شدند و حضرت علی را (برای بیعت) بیرون بردند...(1)

در حدیث معراج، خداوند به پیامبر صلی الله علیه وآله می فرماید:

«... اما دخترت، به او ستم کنند و او را از حقش محروم سازند و حقی که تو برایش قرار می دهی غصب نمایند، در حالی که حامله است او را بزنند، بدون اجازه از او، در حریم و منزلش وارد شوند، او را خوار و ذلیل سازند. و کسی نیست او را یاری نموده، از او دفاع کند. و بر اثر ضربات و کتک، بچه اش سقط شود و از دنیا برود.

پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: «إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون» این امور را پذیرفتم و تسلیم تو هستم و توفیق شکیبایی از درگاه توست...»(2)

آری، فاطمه زهرا علیها السلام در آن موقعیت وصف ناپذیر - و در برابر این زورمداری و حق کشی و بیدادگری از مردمی که دیروز در صف های طولانی به پدر بزرگوارش اقتدا می کردند - یاری خواست، اما نه کسی به فریادِ یاری خواهی اش پاسخ مثبت داد، و نه کسی به کمک او شتافت.

عالم بزرگوار و محدث گرانقدر، فیض کاشانی، آورده است که عمر برخی آزادشدگان و منافقان را گرد آورد و با آنان به خانه امیر مؤمنان و سالار مظلومان علیه السلام رهسپار شدند. دیدند درِ خانه بسته است. فریاد زدند: ای علی! از خانه بیرون بیا که خلیفه تو را می طلبد. کسی در را باز نکرد. آنان هیزم آوردند

ص:270

و کنار در خانه گذاشتند تا خانه را آتش بزنند. عمر فریاد زد: سوگند به خدا، اگر در را باز نکنید، خانه را به آتش می کشم.

هنگامی که حضرت فاطمه علیها السلام متوجه شد می خواهند خانه اش را آتش بزنند، در را گشود. جمعیت، بی آن که مهلت بدهند که خود را از دید نامحرمان بپوشاند، با فشار وارد شدند. حضرت فاطمه علیها السلام برای آن که در برابر نامحرمان نباشد، به پشت در رفت. عمر در را فشار داد که آن بانوی بانوان و جگر گوشه خاتم پیامبران بین در و دیوار قرار گرفت. آن گاه عمر و همراهانش اطراف امیر مؤمنان علیه السلام را گرفته، به او حمله ور شدند. دامانش را چنگ زده، به زور و کشان کشان به طرف مسجد بردند. حضرت فاطمه علیها السلام بین آنان و همسر مظلومش قرار گرفت و فرمود: سوگند به خدا نمی گذارم او را از روی ستم ببرید. وای بر شما! چه زود به خدا و رسولش خیانت ورزیدید...

عمر به پسر عمویش قنفذ دستور داد که با تازیانه او را بزند، که با تازیانه به پشت و پهلوی حبیبه خدا فاطمه زهرا علیها السلام چندان زد که آثار آن در بدن مبارکش پدیدار شد. همین ضربات، قوی ترین اثر را در سقط جنین آن بانو داشت.

پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نام مبارک آن کودک سقط شده را «محسن» نهاده بود...(1)

مؤلف «ارشاد القلوب» می نویسد: حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند:

«هیزم بسیار به در خانه ما آوردند تا خانه و اهلش را بسوزانند. من در پشت در ایستاده بودم. مهاجمین را به خدا و رسولش سوگند می دادم که

ص:271

دست از ما بردارند و ما را یاری نمایند. عمر تازیانه را از دست قنفذ، غلام ابوبکر گرفت و به بازویم زد که اثر آن مانند بازوبند باقی ماند. آن گاه لگد به در زد و در را به طرف من فشار داد.

در این هنگام، به صورت به زمین افتادم، در حالی که فرزند در رحم داشتم، آتش زبانه می کشید و صورتم را می سوزانید. او با دستش مرا می زد، به گونه ای که گوشواره ام قطع و پراکنده شد. در این حالت درد زایمان مرا فرا گرفت و محسنم بی گناه سقط و شهید شد.»(1)

سینه ای کز معرفت گنجینه اسرار بود

کی سزاوار فشار آن در و دیوار بود؟

طور سینای تجلّی مشعلی از نور بود

سینه سینای عصمت مُشتعل از نار بود

آن که کردی ماه تابان پیش او پهلو تهی

از کجا پهلوی او را تاب آن آزار بود

گردش گردون دون بین کز جفای سامری

نقطه پرگار وحدت مرکز مسمار بود

ناله بانو زد اندر خرمن هستی شرر

گویی اندر طور غم چون نخل آتش بار بود

صورتی نیلی شد از سیلی که چون نیل سیاه

روی گیتی زین مصیبت تا قیامت تار بود

شهریاری شد به بندِ بنده ای از بندگان

آن که جبرئیل امینش بنده دربار بود

ص:272

از قفای شاه، بانو با نَوائی جان گداز

تا توانائی به تن، تا قوّت رفتار بود

گرچه بازو خسته شد، وز کار دستش بسته شد

لیک پای همتش بر گنبد دوّار بود

دست بانو گر چه از دامان شه کوتاه شد

لیک برگردون بلند از دست آن گمراه شد(1) * * *

من ندانم حال زهرا، از دل مضطر بپرسید

یا که از دیوار خون آلود و از در بپرسید

محسنش شد سقط، اما در کجا افتاد جسمش

من ندانم، مگر از آستان در بپرسید

آستانِ در خجل گردیده، خون افشان بگفتا

حال طفل بی گنه، باید که از مادر بپرسید

گفتمش از زیر پیراهن چرا شب داد غسلش

گفت باید ز اشک چشم ساقی کوثر بپرسید

گفتم آثاری به جا مانده از فدک، گفت که باید

از کبودیِّ رخ صدّیقه اطهر بپرسید

بوده زینب در همه احوال با او من چگویم

شرح حال مادرش، باید از آن دختر بپرسید

* * *

می سوخت در و فاطمه پشت در بود

اما دل او زشعله سوزان تر بود

ص:273

بر فاطمه فضّه بود نزدیک اما

نزدیک تر از کنیز میخ در بود

* * *

زهرا که شهیده گشت بی جرم و گناه

شد از غم او دل دو عالم پُرآه

ناموس خدا کجا و سیلی خوردن

لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه

* * *

یک ضربه روز خندق کز شصت حیدر است

ز افعال نیک جن و بشر پربهاتر است

آن سیلی ای که صورت زهرا کبود کرد

از جرم جن و انس گناهش بیشتر است

* * *

به پیش باغبان گل را جفا کاری نمی چیند

مگر چشم عدو چشمان مولا را نمی بیند

به پیش دیده طفلی نخورده مادری سیلی

مگر دشمن، حسن را همره زهرا نمی بیند

* * *

طبیبا! مادرت از درد پهلو می کند فریاد

ز تو غمدیده مادر، انتظار مرهمی دارد

بیا ای غمگسارم! مردم انصار را برگو

چه باعث شد که زهرا این قدر عمر کمی دارد؟

* * *

منظومه عشق هستی از کار افتاد

پرگار خدا پرستی از کار افتاد

از بوسه تازیانه بر دست بتول

یک لحظه تمام هستی از کار افتاد

ص:274

* * *

«آن قدر فراوان است که به شمار نیاید.

آن گاه عرض کرد: مولا و سرورم! در باره «وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ ابِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ» (1) چه می فرمایید؟ فرمودند: ای مفضل! سوگند به خدا! «موؤدة» و مقتول حضرت محسن است؛ زیرا مقتول در این آیه تنها از ما خاندان است، و هر کس جز این گوید، او را تکذیب نمایید...»(2)

حضرت علی علیه السلام می فرمایند:

«من و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام در محضر رسول خدا صلی الله علیه وآله بودیم که آن حضرت به ما توجه نموده، گریست. عرض کردم: ای رسول خدا! چرا گریه می کنید؟ فرمودند: برای آنچه پس از من با شما انجام می دهند. عرض کردم: آنها چیست؟ فرمودند: گریه ام از ضربتی است که بر فرق تو فرود آوردند و از سیلی ای که بر گونه فاطمه زنند...»(3)

ابن عباس روایتی طولانی از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده که گوشه ای از ستم های اهل بیت علیهم السلام در آن ترسیم شده است:

«... اما دخترم فاطمه؛ او سالار بانوان گیتی از اولین و آخرین است. او پاره وجود من، نور دیدگانم، میوه دلم و روح من است...

گویا می نگرم که ذلّت و خواری به خانه اش راه یابد، حرمتش هتک شود، حقّش را غصب نمایند، از ارث خود منع گردد، پهلویش شکسته و طفلش سقط شود، فریاد برآورد: وامحمدا! اما کسی او را پاسخ

ص:276

ندهد.استغاثه نماید، ولی کسی به فریادش نرسد. پیوسته پس از من محزون، پریشان و گریان باشد. گاهی قطع وحی از خانه اش را به یاد آورد و گاه مفارقت و جدایی مرا...

آن گاه که بیماریِ او آغاز گردد، خداوند حضرت مریم را برای پرستاری و انس با او بفرستد. اینجاست که می گوید: پروردگارا! دلتنگ شده ام و از اهل دنیا خسته ام، مرا به پدرم ملحق نما. و خداوند او را به من ملحق سازد. وی نخستین فرد از خاندانم باشد که به من ملحق گردد، و اندوه زده، پریشان، غمناک، با حقّی غصب شده و شهید، بر من وارد خواهد شد.

در آن حال می گویم: خداوندا! لعن کن افرادی را که بر او ستم روا داشته اند، و کیفر ده آن که حقوقش را غصب نموده، و خوار و ذلیل نما هر کس او را خوار کرده است، و در دوزخ جاودانه کن آن که به پهلویش زد تا فرزندش سقط گردید. و ملائکه و فرشتگان آمین گویند...»(1)

امام حسن مجتبی علیه السلام در پاسخ مغیرة بن شعبه (همان کسی که به حضرت علی علیه السلام تهمت های ناروا زده بود) می فرمایند:

«اما تو ای مغیره! دشمن خدا، مخالف قرآن و تکذیب کننده پیامبر صلی الله علیه وآله هستی... تو آن چنان فاطمه دختر رسول خدا را زدی که به خون خویش آغشته گشت، و فرزندش را سقط نمودی. تمام این کردارها را برای خوار کردن پیامبر و مخالفت با او و هتک حرمتش انجام دادی، با آن که آن حضرت در باره آن بانو فرمودند: تو ای فاطمه! سید و سالار بانوان بهشتی هستی.

ص:277

ای مغیره! خداوند تو را به دوزخ افکند و سنگینیِ گناه گفتار دروغینت را به گردنت نهد...».(1)

خلیفه دوم عمر به معاویه نامه ای نوشته است که گزیده ای از آن آورده می شود:

هنگامی که خبر شهادت امام حسین علیه السلام و فرزندان و یارانش و اسارت اهل بیت او به مدینه رسید، در خانه ام سلمه و خانه های مهاجر و انصار سوگواری بر پا شد. عبداللَّه فرزند عمر، فریاد کنان از خانه بیرون آمد. سیلی به صورت می زد و گریبان چاک کرده، می گفت: ای گروه بنی هاشم! ای قریش! ای مهاجر و انصار! این گونه با خاندان پیامبر رفتار می شود و شما زنده هستید. قرار نگیرم تا نزد یزید روم.

شبانه از مدینه خارج شد. از هر شهری که می گذشت، فریاد می زد و مردم را از یزید بیراز می نمود. کارهای او را به یزید گزارش دادند.

عبد اللَّه وارد دمشق شد، در حالی که گروهی او را همراهی می کردند. یزید تنها به او اجازه داد تا وارد قصرش شود. او داخل شد و فریاد می زد و خطاب به یزید می گفت: کاری انجام دادی که ترک و روم نکردند. از مقام خود دست بردار. یزید او را بغل کرد، و پس از خوش آمد گویی، گفت: خشمت را فرو نه و به سخنم گوش کن. در باره پدرت عمر چه می گویی؟ آیا پدرت امر شام را به پدرم معاویه واگذار نکرد و به آن راضی نبود؟ عبد اللَّه تصدیق کرد. یزید او را به خزینه ای برد و صندوقی را باز کرد. در آن، نامه ای سربسته بود. نامه را گشود و گفت: این خط پدر توست؟ گفت: آری. آن را گرفت و خواند. بعد از بسیاری از گفتارهای ناروا، در آن چنین آمده بود:

به خانه علی رفتم - البته پیش از این، در باره اخراج او با دیگران

ص:278

مشورت کرده بودم - خالد، قنفذ، و برخی خواص دوستانم با من بودند. درِ خانه را به شدّت کوبیدم. فضّه پشت در آمد. بعد از تهدید، فاطمه پشت در آمد و فرمود: از ما چه می خواهید؟ گفتم: چرا پسر عمویت نیامد؟ پاسخ داد: طغیان و ستم تو بود که مرا از خانه بیرون آورد و حجت بر تو تمام است. گفتم: این حرف ها را رها کن و به علی بگو از خانه بیرون آید، وگر نه هیزم فراوانی اینجا آورم و آتش برافروزم و خانه و اهلش را بسوزانم. و با آن که علی را برای بیعت به سوی مسجد می بردم، تازیانه را از قنفذ گرفتم و با آن فاطمه را زدم.

به خالد گفتم: تو و مروان و دیگران بار هیزم بیاورید. و به فاطمه گفتم: خانه را به آتش می کشم. او با دو دستش خواست مانع شود که داخل شوم، من او را دور نموده، و با شدت در را فشار دادم و با تازیانه بر دست های او زدم تا در را رها کند. از شدّت درد تازیانه، ناله کرد و گریست. گریه و ناله اش چنان جانسوز بود که نزدیک بود دلم نرم شده، منصرف شوم، به یاد کینه های علی افتادم... و با پای خود لگد بر در زدم، ولی او همچنان پشت در بود. هنگامی که لگد بر در زدم، صدای ناله فاطمه را شنیدم که پنداشتم این ناله مدینه را زیر و رو نمود. در آن حال فرمود:

«یا أَبَتاهُ یا رَسُولَ اللّهِ! هکَذا یُفْعَلُ بِحَبِیبَتِکَ وَ ابْنَتِکَ، آه! یا فِضَّةُ! إِلَیْکِ فَخُذِینِی فَقَدْ وَ اللّهِ قُتِلَ ما فِی أَحْشائِی مِنْ حَمْلٍ».

«بابا رسول اللَّه! بنگر با حبیبه و دختر تو این چنین رفتار می شود. آه! ای فضّه! مرا دریاب. سوگند به خدا فرزندی که در رحم داشتم کشته شد.»

دریافتم که فاطمه در اثر درد زایمان پشت در به دیوار تکیه داده

ص:279

است. در را به شدت فشار دادم، در باز شد. چون وارد شدم با همان حال رو به روی من ایستاد، ولی از شدت خشم چنان سیلی بر روی روپوش و مقنعه او زدم که به زمین افتاد و گوشواره از گوش او جدا شد...(1)

و مرحوم کلینی به سند صحیح از جناب علی بن جعفر از برادر بزرگوارش حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام روایت می کند که فرمودند:

«إِنَّ فاطِمَةَ علیها السلام صِدِّیقَةٌ شَهِیدَةٌ...»(1)

«همانا حضرت فاطمه علیها السلام صدّیقه و شهیده است.»

عالم بزرگوار و حدیث شناس بی نظیر علامه مجلسی، در ذیل حدیث می فرماید:

این حدیث دلالت دارد که حضرت فاطمه (را شهید کرده اند و) شهید از دنیا رفته است، و این، از متواترات است (که قابل خدشه نیست). آن گاه نحوه شهادت آن بانو را از شیعه و سنی ترسیم می نماید.(2)

بسیاری از عالمان و حدیث شناسان، در طول تاریخ، ستم های وارد بر آن حضرت را در کتاب های خود آورده اند؛ مثلاً عالم فرزانه، خواجه نصیر الدین طوسی می نویسد:

«هنگامی که حضرت علی علیه السلام از بیعت امتناع نمود، ابوبکر افرادی را به خانه او فرستاد و آن را به آتش کشیدند، در حالی که حضرت فاطمه علیها السلام و گروهی از بنی هاشم در آن خانه بودند. و در پایان از کردار خود پشیمان شد».

عالم بزرگوار و فرهیخته زمان ها علامه حلی، در شرح عبارت ایشان چنین آورده است:

«هنگامی که امیر مؤمنان علیه السلام از بیعت امتناع نمود، ابوبکر افرادی را به خانه او فرستاد و خانه را به آتش کشیدند، در حالی که حضرت فاطمه و گروهی

ص:281

از بنی هاشم در آن خانه بودند. و حضرت علی علیه السلام را با اکراه برای بیعت بیرون بردند... و حضرت فاطمه را زدند که طفلش حضرت محسن سقط شد... و هنگام مرگ چنین گفت: کاش خانه فاطمه را رها کرده، و هتک حرمت او نمی نمودم».(1)

اسوه عارفان، عالم بزرگوار مرحوم سید بن طاووس، به فرزندش می فرماید:

«... تنها به این امور (از تخلف لشکر اسامه و غصب خلافت و...) اکتفا نکرد. عمر را به درِ خانه پدرت حضرت علی و مادرت حضرت فاطمه علیها السلام فرستاد، در حالی که عباس عموی پیامبر و گروهی از بنی هاشم در آن جا حاضر و مشغول سوگواری بودند. عمر دستور داد اگر برای بیعت حاضر نشدند، آنان را با آتش بسوزانند، چنان که صاحب کتاب العقد الفرید، (2) و گروهی دیگر که در نقل روایات متهم نیستند، این مطلب را آورده اند.

چنین کاری را هیچ کس، نه در سلسله انبیا و اوصیا و نه در سلسله زمامداران و پادشاهان - که به قساوت قلب و ستم معروفند - حتی پادشاهان کافر انجام نداده اند. بدین صورت که هر کس از بیعت با آنان تخلف ورزید و متابعت نکرد، علاوه بر تهدید به کشتن و زدن، آنان را به آتش بکشند.

فرزندم! هرگز شنیده نشده و به ما نرسیده که پیامبر یا پادشاهی مردم را از تهیدستی و ذلت و زیان نجات دهد و آنان را به سعادت دنیا و آخرت راهنمایی کند و در پرتو او شهرها فتح شود، سپس آن پیامبر یا زمامدار از دنیا برود و تنها یک دختر از او باقی بماند و در باره او بگوید: او سالار بانوان دو جهان است و دو کودک کمتر از هفت سال داشته باشد و جزای آن پیامبر یا زمامدار را این گونه

ص:282

بدهند که گروهی را بفرستند که آن یگانه دختر و دو کودکش را که به منزله روح و قلب او هستند، بسوزانند...».(1)

گفتار عالم بی نظیر، سید مرتضی، را در کتاب الشافی، جلد 4 ملاحظه فرمایید.

خوشبختانه ابن ابی الحدید، عالم سنی، در شرح خود، جلد 16، برخی از آنها را نقل نموده است. نیز به گفتار فقیه بی نظیر، حدیث شناس وارسته، عالم بزرگوار، شیخ طوسی در کتاب تلخیص الشافی مراجعه شود.

اسوه پارسایان، محقق و مقدس اردبیلی می نویسد:

«از مطاعن عمر - که با همه طعن ها برابر است -: دستور داد خانه حضرت فاطمه زهرا علیها السلام را بسوزانند، در حالی که می دانستند حضرت فاطمه علیها السلام پشت در است. نیز دستور داد آن بانو را بزنند. و عمر در به شکم آن بانو زد و قنفذ تازیانه بر کتف مبارک او زد که به سبب آن فرزندش سقط شد و اثر آن مدتی ماند، و به همان سبب، بیمار شده، از دنیا رفت...

برخی در صدد پاسخگویی برآمده اند، نظیر ملا علی قوشچی که پاسخ های او پوچ (و سطحی) است».(2)

عالم فرهیخته، محقق فرزانه، شیخ مفید، گرچه در محیط مخالفان بود و نمی توانست به طور آشکار مطالب را بیان کند، ولی بسیاری از نکات را در لابلای کتاب های خود گوشزد نموده است. ایشان علاوه بر مطالبی که در کتاب «جمل» و جز آن آورده است، در ارشاد می نویسد:

«در میان شیعه کسانی هستند که می گویند: همانا حضرت فاطمه علیها السلام پس از پیامبر صلی الله علیه وآله پسرش را سقط کرد، که هنگام حاملگی، پیامبر خدا صلی الله علیه وآله او را محسن

ص:283

نامید».(1)

عالم وارسته، حدیث شناس بزرگوار، مرحوم مجلسی اول می نویسد:

«در روایت صحیح از علی بن جعفر، از برادر بزرگوارش امام موسی بن جعفر علیهما السلام، آمده است که فرمودند:

«همانا فاطمه علیها السلام صدّیقه و شهیده است...»

شهادت آن بانو - صلوات اللَّه علیها - از ضربت عمر با درِ خانه بر شکم آن بانو بود، آن گاه که خواستند امیر مؤمنان علیه السلام را برای بیعت با ابوبکر ببرند. نیز زدنِ قنفذ با تازیانه بر آن بانو که به اذن عمر بود، که جریان آن نزد شیعه و سنی مشهور و در کتاب سلیم بن قیس مفصل آمده است. بر اثر این زدن، حضرت محسن سقط شد و شیخ مفید آن را در ارشاد نقل نموده است».(2)

فرزند بزرگوارش حدیث شناس بی نظیر علامه مجلسی، می آورد:

«از روایات شیعه و اهل سنت که مورد اتفاق است، استفاده می شود که عمر به دستور ابوبکر - یا به رضایت او - برای آتش زدن خانه حضرت فاطمه علیها السلام همت گمارد، در حالی که امیر مؤمنان و فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام در خانه بودند. نیز آن بزرگواران را تهدید نمود و آزار و اذیت کرد، با آن که بلندی شأن آنان نزد خدا و رسول را کسی انکار نمی کند، مگر کسی که از اسلام خارج شده باشد.

در احادیث فراوان شیعه، بلکه احادیث اهل سنت، چنین آمده است که عمر حضرت فاطمه علیها السلام را ترساند، تا آن که بچه اش سقط شد. و در روایات متواتر شیعه و اهل سنت آمده که آزار حضرت فاطمه و حضرت علی علیهما السلام آزار رسول خداست. خداوند هم می فرماید:

ص:284

«همانا کسانی که خدا و پیامبر او را آزار می رسانند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده، و برایشان عذابی خفت آور آماده ساخته است.» (1)...».(2)

محقق فرهیخته، سید شرف الدین عاملی، می فرماید:

«تَهْدِیدُهُمْ عَلِیّاً بِالتَّحْرِیقِ ثابِتٌ بِالتَّواتُرِ الْقَطْعِیِ ّ».

«به تواتر قطعی ثابت است که حضرت علی علیه السلام را به سوزانیدن تهدید کردند.»

آن گاه برخی گفتار عالمان سنی را می آورد.(3)

برخی بزرگان و حدیث شناسان برجسته، نظیر مرحوم کلینی و استاد بزرگوارش علی بن ابراهیم و شیخ المحدثین مرحوم صدوق روایت هایی در این باره از آنها آورده اند.

عالم نستوه، دانشمند فرزانه، آیة اللَّه شیخ محمد حسین اصفهانی (کمپانی) می فرماید:

أَیُضْرَمُ النَّارُ بِباب دارها

وَ آیَةُ النُّورِ عَلی مَنارها

وَ بابُها بابُ نَبِیّ الرَّحْمَةِ

وَ بابُ أَبْوابِ نجاةِ الاُمَّةِ

بَلْ بابُها بابُ الْعَلِیِ ّ الْأعْلی

فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ قَدْ تَجَلّی

مَا اکْتَسَبُوا بِالنَّارِ غَیْرَ الْعارِ

وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابُ النَّارِ

لکِنَّ کَسْرَ الْضِلْعِ لَیْسَ یَنْجَبِر

اِلّا بِصَمْصامِ عَزِیزٍ مُقْتَدِر

إِذْ رَضَّ تِلْکَ الْأضْلُعِ الزَّکِیَّةِ

رَزِیَّةٌ لا مِثْلُها رَزِیَّةٌ

ص:285

* * *

وَ لَسْتُ أَدْرِی خَبَرَ الْمِسْمارِ

سَلْ صَدْرَها خَزانَةَ الْأسْرار

وَ فِی جَنِینِ الْمَجْدِ ما یُدْمَی الْحَشا

وَ هَلْ لَهُمْ اِخْفاءُ أَمْرٍ قَدْ فَشی

وَ الْبابُ وَ الْجِدارُ وَ الدِّماءُ

شُهُودُ صِدْقٍ ما بِهِ خِفاء

* * *

تَاللَّهِ یَنْبَغِی لَها تَبْکِی دَماً

ما دامَتِ الْأرْضُ وَ دارَتِ السَّماء

«بابا رسول خدا! بنگر که پس از شما از دست عمر و ابوبکر چه ستم هایی بر ما وارد می آید».

عمر نگاهی به اطرافیان خود کرد و گفت: فاطمه را بزنید. همراهانش هجوم آورده، آن قدر حبیبه رسول خدا و پاره وجود او را زدند که جسم مبارکش غرق خون شد و در بستر بیماری افتاد و سخت بیمار و محزون گردید و پس از اندک زمانی به دست عمر شهید شد. (1)

شهرستانی، که تعصب او و عنادش به خاندان رسالت بر کسی پوشیده نیست، در ترجمه ابراهیم بن سیّار، معروف به نظام، از او چنین نقل می کند:

عمر هنگام بیعت آن قدر به پهلوی فاطمه زد تا محسنش را سقط نمود. عمر پیوسته فریاد می زد که خانه را با هر که در آن است آتش بزنید. و در خانه جز علی و فاطمه و حسن و حسین ( علیهم السلام ) کسی نبود.(2)

نیز صلاح الدین خلیل صفدی، در ترجمه همین نظام آورده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با نص صریح، علی را به جانشینی پس از خود تعیین کرد؛ ولی عمر به خاطر ابوبکر آن را کتمان نمود و عمر آن چنان فاطمه را زد که فرزندش محسن ساقط شد. (3)

شگفت آن که صفدی همین موضوع را طعن بر نظام گرفته است؛ اما مطلب روشن تر از آن است که بتوان آن را مخفی نمود.

ابن قتیبه (م: 322 یا 276 ق) می نویسد:

ص:287

ابوبکر در باره کسانی که بیعت نکردند به جستجو پرداخت و آنان را در خانه علی یافت. عمر را نزد آنان فرستاد. او به خانه علی آمد و فریاد زد که برای بیعت بیرون آیید. آنان امتناع ورزیدند. عمر درخواست هیزم کرد و گفت: سوگند به خدا، باید بیرون آیید، و گرنه خانه را با اهلش به آتش می کشم.

به عمر گفتند: حضرت فاطمه در خانه است. گفت: اگر چه فاطمه در خانه باشد. ناگزیر همه بیرون آمدند، جز علی...

عمر با گروهی به درِ خانه فاطمه آمدند. در را کوبیدند. هنگامی که فاطمه صدای آنان را شنید، با صدای بلند فرمود:

«بابا رسول خدا! پس از تو از عمر و ابوبکر چه ستم هایی بر ما وارد آمد».

چون مردم صدای ناله و گریه فاطمه را شنیدند، متفرّق شدند، و آن چنان ناراحت بودند که نزدیک بود دل هایشان از غم و اندوه از هم بپاشد و جگرهایشان پاره شود. ولی عمر با گروهی باقی ماندند و علی را از خانه بیرون آوردند...

عمر به ابوبکر گفت: ما را نزد فاطمه ببر که ما او را خشمگین کرده ایم...

فاطمه فرمودند: خدا و فرشتگانش را گواه می گیرم که شما مرا خشمگین کردید و مرا خشنود نساختید، و هرگاه پیامبر را ملاقات کردم، از شما به آن حضرت شکایت می کنم...

فاطمه به ابوبکر فرمودند: بعد از هر نمازی که می خوانم، تو را نفرین می کنم...(1)

طبری (م: 310 ق) می نویسد: عمر به منزل علی آمد، طلحه، زبیر و عده ای دیگر از مهاجران در خانه علی بودند. عمر گفت: به خدا اگر خارج نشوید، برای

ص:288

بیعت، خانه را آتش می زنم...(1)

مسعودی، که از علمای قرن چهارم است و شیعه و سنی او را قبول دارند (و برخی او را شیعه می دانند) در باب خلافت ابوبکر و عمر می نویسد:

به خانه حضرت علی سرازیر شدند. پس هجوم آوردند و درِ خانه را به آتش کشیدند و با اکراه و فشار او را از خانه بیرون آوردند و سالار زنان را کنار در، آن چنان فشار دادند که فرزندش محسن سقط شد.(2)

دانشمند معروف اهل سنت، ابن ابی الحدید، می نویسد:

اما حدیث هجوم آوردن به خانه حضرت فاطمه، پیش از این آورده شد، ظاهراً نزد من، آنچه را سید مرتضی و شیعه روایت کرده اند، صحیح است، ولی نه همه پندار آنها، بلکه برخی از آنها واقع شده است.(3)

در جایی دیگر می نویسد:

... عمر با عده ای به درِ خانه فاطمه آمد و گفت: سوگند به خدا، اگر برای بیعت بیرون نیایید، خانه را با شما به آتش می کشم...

عمر و همراهان، علی و زبیر را با اکراه و اجبار به سوی مسجد بردند. مردم از هر سو اجتماع کرده، تماشا می نمودند؛ به طوری که کوچه های مدینه پر از جمعیت شد. حضرت که این گونه رفتار عمر را مشاهده کرد، با فریاد و فغان میان جمعیت آمد. زن های بنی هاشم و دیگر زنان، اطراف او را گرفتند. آن گاه حضرت فاطمه در کنار خانه ایستاد و فریاد زد: ای ابوبکر! چقدر زود بر اهل بیت رسول خدا یورش بردید و جسارت کردید. به خدا دیگر با عمر سخن نگویم تا خدای را ملاقات نمایم...

ص:289

ابن ابی الحدید در ادامه می نویسد:

نزد من صحیح آن است که حضرت فاطمه هنگامی که از دنیا رفت، در دلش از ابوبکر و عمر ناراحت و خشمگین بود، لذا وصیت کرد که آنان در نماز بر او شرکت نکنند...(1)

آن گاه (عذر بدتر از گناه آورده) می گوید: گناه ابوبکر و عمر صغیره و کوچک بود، و نزد اصحاب ما از امور بخشوده شده است؛ گرچه بهتر این بود که ابوبکر و عمر به حضرت فاطمه احترام می کردند و به مقام ارجمندش توجه می نمودند...(2)

این دانشمند سنی، بعد از نقل این جریانات، گفتار عمر در باره پیامبر خدا - که معصوم است و جز وحی سخنی ندارد - را نقل می کند؛ و آن این که پیامبر هذیان می گوید. در پایان اضافه می کند که این حدیث را بخاری و مسلم در صحیح خود نقل کرده اند و همه محدثین بر آن اتفاق دارند.(3)

همچنین می نویسد:

چون ابوبکر بر منبر نشست، حضرت علی و زبیر و عده ای از بنی هاشم در خانه حضرت فاطمه بودند. عمر نزد آنان آمد و گفت: به خدا اگر برای بیعت

ص:290

بیرون نیایید، خانه را با شما آتش می زنم...(1)

نیز روایت می کند که ابوبکر هنگامی که از دنیا می رفت، چنین می گفت: سه عمل انجام داده ام که ای کاش انجام نمی دادم: نخست: دوست داشتم هتک حرمت خانه فاطمه را نمی کردم و درِ خانه را نمی گشودم...(2)

نیز می گوید: اما حدیثِ آتش زدن و جریانات نظیر آن از امور رسوا کننده، و این که حضرت علی را گرفتند و با عمامه اش او را به مسجد بردند و مردم اطراف او بودند، امری بعید است که تنها شیعه نقل کرده؛ گرچه گروهی از حدیث شناسان هم نظیر آن را روایت نموده اند و به زودی آنها را نقل می کنیم.(3)

شگفت آن که همو می نویسد:

مورّخان آورده اند: هنگامی که پیامبر (ص) دامادش ابوعاص را که در جنگ بدر اسیر شده بود آزاد نمود، از او پیمان گرفت که زینب دختر آن حضرت را رها کند. چون وارد مکه شد و جریان را به همسرش زینب گفت، او هم آماده مسافرت به مدینه شد. قریش چون با خبر شدند که دختر پیامبر (ص) به راحتی از میان آنها رفته است، خشمگین شدند و به سرعت در محل «ذی طُوی سر راه او را گرفتند. نخست هبار بن اسود، (نوه عبدالمطلب) پیش آمد و با نیزه خود زینب را که حامله بود ترساند و به وحشت انداخت. زینب بر اثر ترس، بچه اش سقط شد. از این رو، پیامبر خدا (ص) ریختن خون هبار را مباح نمودند.

ابن ابی الحدید گوید: این خبر را بر استادم ابوجعفر نقیب خواندم. گفت: هرگاه رسول خدا (ص) ریختن خون هبار را به خاطر ترساندن زینب و سقط نمودن طفلش مباح شمارد، کاملاً روشن می شود که اگر آن حضرت زنده بود، بی شک

ص:291

ریختنِ خون کسی که حضرت فاطمه را ترسانید و بچه اش را سقط نمود مباح و جایز می شمرد.

به استادم گفتم: این را از تو روایت کنم که می گویند: حضرت فاطمه ترسانیده شد و محسن او سقط گردید؟ پاسخ داد: صحت و بطلان آن را از قول من روایت نکن، چون در این باره متوقفم و نظری ندارم.(1)

گویا ترس او را فرا گرفت و از اظهار حق خودداری نمود. چه خوب بود شهامت به خرج می داد و آشکارا جریان را افشا می کرد. گرچه انسان بصیر و آگاه واقعیت را به خوبی در می یابد.

نیز آورده است که حضرت فاطمه به ابوبکر فرمودند:

سوگند به خدا، بعد از این هرگز با تو سخن نمی گویم. ابوبکر گفت: به خدا من هرگز از تو دوری نمی کنم. حضرت فاطمه فرمودند: سوگند به خدا تو را نفرین می کنم. ابوبکر گفت: به خدا تو را دعا می کنم.

هنگامی که حضرت فاطمه در بستر مرگ قرار گرفت، وصیت نمود که ابوبکر بر جنازه او نماز نخواند. از این رو، شبانه او را دفن کردند و عباس عموی پیامبر بر جنازه اش نماز خواند. فاصله میان رحلت پدرش و وفات او 72 شب بود.(2)

ابن عبد ربّه اندلسی مالکی می نویسد:

گروهی که از بیعت با ابوبکر اجتناب کردند، علی بن ابی طالب، عباس، زبیر و سعد بن عباده بودند؛ اما علی و عباس و زبیر در خانه فاطمه نشسته بودند، تا آن که ابوبکر، عمر را به سوی آنان فرستاد که ایشان را بیرون آورد، و به عمر فرمان داد که اگر بیرون نیامدند با آنان جنگ نما.

ص:292

عمر پاره آتشی آورد که خانه را با ایشان بسوزاند. فاطمه فرمود: ای پسرِ خطاب! آیا آمده ای خانه مرا بسوزانی؟! عمر پاسخ داد: آری، مگر به آنچه مردم به آن اجتماع کرده اند همراه شوید.(1)

محمد حسین هیکل، از وزرای اسبق مصر، در کتاب خود داستان اختلافات را ذکر نموده است؛ از جمله می گوید: گروهی در خانه فاطمه بودند. عمر به منزل علی آمد و گفت: اگر برای بیعت بیرون نیایید، خانه و شما را به آتش می کشم... فاطمه از دنیا رفت، در حالی که بر ابوبکر و عمر خشمناک و ناراحت بود.(2)

عمر رضا کحاله، در ترجمه حضرت فاطمه، گفتار ابن قتیبه، و ابن ابی الحدید و ابن عبد ربّه را با اضافاتی نقل نموده است.(3)

بالاخره دکتر عبدالفتاح عبدالمقصود مصری در کتاب خود عباراتی بهت انگیز آورده که از شیعیان نیز تندتر است.(4)

نیز از آنها روایاتی در این باره نقل شده، نظیر روایت فرائد السمطین (ج 2، ص 34، ح 371) که پیش تر آورده شد و بیانگر بسیاری از ستم های وارد شده بر آن بانو است.

مرحوم محلاتی در این باره 38 نفر از عالمان و حدیث شناسان سنی را نام برده است.(5) به کتاب هایی نظیر الغدیر، شبهای پیشاور، ظُلامات فاطمة الزهراء نیز مراجعه گردد.

ص:293

در پایان، به دو روایت که بسیاری از حدیث شناسان اهل سنت نقل کرده اند اشاره می شود:

1 - ابوبکر در بستر مرگ چنین گفت: من در دنیا از چیزی تأسف نمی خورم جز سه عمل را که کاش انجام نمی دادم:... دوست داشتم هتک حرمت خانه فاطمه را نمی کردم و درِ خانه را نمی گشودم...(1)

2 - بعد از شهادت حضرت فاطمه علیها السلام، هنگام دفن آن بانو، حضرت علی علیه السلام گفتاری دارند که گواهی بر رنج ها و ستم های وارد شده بر آن بانوست، که بسیاری از دانشمندان سنی آن را شرح نموده اند.(2)

ص:294

ص:295

ص:296

روز از خانه بیرون نیامد. روز هشتم برای زیارت قبر پدر از خانه خارج شد و با گریه و آه و ناله به طرف قبر مطهر پدر رهسپار شد... از شدت گریه، چشم های مبارکش چیزی را نمی دید. چون نگاهش به قبر پدر افتاد، از شدت ناله و گریه و زاری بی هوش بر زمین افتاد. زنان مدینه به سوی او شتافتند، آب به صورتش پاشیدند، تا آن که به هوش آمد. آن گاه خطاب به پدر بزرگوارش فرمود:

«توانم رفت، طاقتم به سرآمد، دشمنم شماتت کرد، غم و اندوهِ فراوان مرا می کشد. پدر جان! تنها، حیران و بی کس باقی ماندم، صدایم گرفت، کمرم شکست، زندگی ام ناگوار و روزگارم تیره و تار گردید...».

آن گاه به خانه آمد و شب و روز گریه و زاری می کرد. نه اشکش پایانی داشت و نه آه و ناله اش.

بزرگان مدینه گرد آمدند و به سوی امیر مؤمنان علیه السلام شتافتند و عرض کردند: فاطمه علیها السلام شب و روز گریان است و گریه های او هم استراحت و خواب شب را از ما ربوده و هم آرامش انجام کارهای روزانه را. از او بخواهید که یا شب سوگواری نماید یا روز. (1) حضرت نزد آن بانوی گرامی آمد که نه گریه امانش می داد و نه تسلیت در او اثر می کرد، ولی چون آن حضرت را مشاهده نمود، به تدریج آرام شد و امیر مؤمنان علیه السلام پیام آنان را رسانید.

ص:300

بانوی بانوان فرمود:

«ای ابا الحسن! زندگی و درنگ من اندک خواهد بود، و به زودی از میان آنان می روم. سوگند به خدا، نه شب ها از گریه آرام خواهم گرفت و نه روزها، تا به پدرم رسول خدا صلی الله علیه وآله بپیوندم».

امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: آنچه می خواهی همان را انجام بده. به همین دلیل آن حضرت خارج از شهر مدینه، کنار بقیع، سایه بانی ساخت که آن را «بیت الاحزان» نامیدند.(1) آن بانو هر بامداد دست دو کودک خود، حسن و حسین علیهما السلام را می گرفت و به سوی بیت الاحزان می رفت و تا غروب می گریست و سوگواری می نمود. چون غروب می شد، امیر مؤمنان علیه السلام به آنجا می رفت و او را به خانه باز می گردانید...(2)

از علامه سید باقر هندی (م: 1329 ق) حکایت شده است که او شب عید غدیر، در عالم خواب، حضرت صاحب الامر امام زمان - عجّل اللَّه تعالی فرجه - را دید که محزون و غمگین است. عرض کرد: سرور و سالارم! با آن که همه مردم در عید غدیر شاد و مسرورند، شما را محزون می نگرم؟ پاسخ فرمود: حزن و اندوه مادرم را به یاد آوردم. سپس فرمودند:

لا تَرانِی اتَّخَذْتُ لا وَ عَلاها

بَعْدَ بَیْتِ الْاَحْزانِ بَیْتَ سُرُورٍ

ص:301

* به جایگاه بلندش [= حضرت فاطمه علیها السلام] سوگند، نمی بینی مرا که پس از بیت الاحزان خانه شادی بگیرم.

هنگامی که آن مرحوم از خواب بیدار می شود، در باره غدیر و آنچه برای حضرت زهرا علیها السلام پس از پدر بزرگوارش رخ داده است، قصیده ای می سراید که مطلع آن چنین است:

کُلُّ غَدْرٍ وَ قَوْلِ إِفْکٍ وَ زُور

هُوَ فَرْعُ مَنْ جَحَدَ نَصَّ الْغَدِیر(1) * * *

مرا به مردم شهر مدینه کاری نیست

دلم گرفته و این گریه اختیاری نیست

بگو به خلق که زهرا گذشت از دنیا

همین چند روز دیگر هست میهمان شما

* * *

مکن منع دلم می میرم آخر

دلم زین زندگانی سیر آخر

بگو با مردم شهر مدینه

چه می خواهید از این زار حزینه

اگر این است اینجا جای من نیست

روم صحرا و آنجا می کنم زیست

* * *

خداوندا نمی دانم چرا زهرا نمی خوابد

سحر از نیمه هم بگذشت چرا زهرا نمی خوابد

سپیده دم شد و بینم در آه و افغان است

رحیم من کریم من چرا زهرا نمی خوابد

ز سوز سینه و پهلوست که او پیوسته می گرید

بمیرم، روز روشن هم چرا زهرا نمی خوابد

ص:302

* * *

امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«حضرت فاطمه علیها السلام 75 روز بعد از رسول خدا صلی الله علیه وآله زندگی نمود. در این مدت، هیچ کس او را خوشحال ندید...»(1)

سالار بانوان گیتی که به عمق فاجعه رحلت جانسوز پدر بزرگوارش آگاه بود و بیش از هر کس قدر و منزلت وصف ناپذیر او را می دانست، اثر گذاری این مصیبت بر قلب مبارکش عمیق تر و تکان دهنده تر بود. از این رو، امواج غم و اندوه در سینه مبارکش موج می زد و با سرودن اشعاری در سوگ پدر، خود را تسلّی می داد؛ از جمله می فرمود:

صُبَّتْ عَلَیَّ مَصائِبٌ لَوْ أَنَّها

صُبَّتْ عَلَی الْأَیّامِ صِرْنَ لَیالِیا

قَدْ کُنْتُ ذاتَ حِمیً بِظِلِ ّ مُحَمَّدٍ

لا أَخْشی مِنْ ضَیْمٍ وَ کانَ حِمالَیا

فَالْیَوْمَ أَخْضَعُ لِلذَّلِیلِ وَ أتَّقِی

ضَیْمِی وَ أَدْفَعُ ظالِمِی بردائِیّا

فَإذا بَکَتْ قُمرِیَّةٌ فِی لَیْلِها

شَجَناً عَلی غُضْنٍ بَکَیْتُ صَباحِیا

فَلَأجْعَلَنَّ الْحُزْنَ بَعْدَکَ مُؤنِسِی

وَ لَأجْعَلَنَّ الدَّمْعَ فِیکَ وَشاحِیا(2)

* آن چنان ناگواری ها و باران غم و اندوه بر جانم ریخته که اگر آنها بر روزها وارد شوند، بسان شب تاریک می گردد.

* من در سایه حمایت حضرت محمد صلی الله علیه وآله بودم و از هیچ ستم و بیدادی هراس نداشتم.

* اینک در برابر ناکسان به ناگزیر سر فرود می آورم و از تندباد ستم و بیداد، تنها لباس و چادرم مرا حمایت می کند.

* قمری شبانگاه بر شاخساران ناله کند و بگرید و من صبحگاهان می گریم. (زیرا

ص:303

روزهایم بسان شب تار است).

* پس از تو، اندوه و غمت را مونسم قرار دهم، و گوهر اشک بر تو، زیور و گلوبندم باشد.

قَلَّ صَبْرِی وَ بانَ عَنِّی عَزائِی

بَعْدَ فَقْدِی لِخاتَمِ الْأنْبِیاء

عَیْن! یا عَیْنُ! أُسْکُبِی الدَّمْعَ سَحّاً

وَیْکِ لا تَبْخَلِی بِفَیْضِ الدِّماء

یا رَسُولَ الْإلهِ یا خِیَرَةَ اللَّهِ

وَ کَهْفِ الْأیْتامِ وَ الضُّعَفاء

قَدْ بَکَتْکَ الْجِبالُ وَ الْوَحْشُ جَمْعاً

وَ الطَّیْرُ وَ الْأرْضُ بَعْدَ بَکْیِ السَّماء(1)

* پس از رحلت تو، ای واپسین پیامبر! شکیبایی ام اندک شد، و (آثار اندوه و) سوگواریم آشکار گشت.

* چشم! هان ای چشم! پیاپی باران اشک ببار، وای بر تو اگر از فرو باریدن خون (بر این مصیبت) بخل ورزی.

* ای پیامبر خدا! ای برترین برگزیده او! ای پناه یتیمان و ناتوانان.

* کوه ها، حیوانات بیابان، پرندگان و زمین، آسمان ها، همه و همه برتو گریستند.

روایت شده است که حضرت زهرا علیها السلام بعد از پدر بزرگوارش پیوسته سر خود را می بست. جسمش لاغر شده، و قوّت و توان خود را از دست داده بود. چشمانی گریان و قلبی سوخته داشت. ساعت به ساعت بی هوش می شد و به امام حسن و امام حسین علیهما السلام می فرمود: جدّ شما که پیوسته شما را گرامی می داشت و شما را در آغوش می گرفت کجاست؟ آن کس که از همه مردم بیشتر به شما مهربان بود و نمی گذاشت روی زمین راه بروید کجاست؟ افسوس که هرگز جدّ شما را نخواهم دید که درِ خانه مرا باز نماید و شما را به دوش خود بگیرد،

ص:304

در صورتی که پیوسته این عمل را انجام می داد.(1)

محمود بن لبید آورده است: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه وآله از دنیا رفت، فاطمه علیها السلام به قبرستان شهدای احد می آمد و نزد قبر عمویش حمزه توقف می کرد و باران اشک می بارید.

روزی کنار قبر حضرت حمزه رفتم، فاطمه علیها السلام در آنجا می گریست. او را به خود واگذاشتم تا آرام گرفت. به حضورش مشرف شدم. بعد از سلام، عرض کردم: ای سالار بانوان! سوگند به خدا، با این (سوز و گداز و) گریه های تو بندهای دلم پاره پاره شد. فرمودند: ای اباعمر! سزاوار است چنین گریه کنم. چه آن که برترینِ پدران، رسول خدا صلی الله علیه وآله را از دست داده ام. آه! چقدر مشتاق دیدار پدر هستم. و این شعر را خواند:

إِذا ماتَ یَوماً مَیِّتٌ قَلَّ ذِکْرُهُ

وَ ذِکْرُ أَبِی مُنْذُ ماتَ وَ اللَّهِ أَکْثَرُ

* هرگاه شخصی از دنیا برود، به تدریج یاد او کم می شود، ولی سوگند به خدا! از آن روزی که پدرم از دنیا رفت، یاد او بیشتر شده است...(2)

انسان دردمندی که از جامعه سخت آزرده شده و هر چه برای نجات و نیک بختی افراد تلاش می کند به جایی نمی رسد، حتی دوستانی هم ندارد که با آنان الفت گیرد، بدون شک از جامعه کناره می گیرد. از همین رهگذر است که بانوی بانوان از مردم برید و به پاس پر شرافت ترین و عزیزترین انسان ها، - پدر بزرگوارش خاتم پیام آوران - به سوگ نشست.

به علاوه، به یاد می آورد که به مرزهای ولایت تجاوز شده و همسر سرافرازش را خانه نشین کرده و حکومت را که حق مسلم اوست از او گرفته اند؛ لذا استراحت

ص:305

و آسایش از او سلب شد و شب و روز گریان بود.

امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت می کند که در لحظات واپسین و هنگامی که فوت حضرت فاطمه علیها السلام نزدیک شد، اشک از چشمانش جاری شد. امیر مؤمنان علیه السلام از وی سؤال نمود: سالارم! چرا گریه می کنی؟ فرمود: برای رخ دادها و ستم هایی که پس از من خواهی دید. آن حضرت فرمود: (عزیزم!) گریان مباش؛

«إِنَّ ذلِکَ لَصَغِیرٌ عِنْدِی فِی ذاتِ اللَّه».

«سوگند به خدا، این مصائب برایم در محضر خدا کوچک و ناچیز است».(1)

من فاطمه ام که غم ز جان سیرم کرد

بیداد ستمگران زمین گیرم کرد

بیهوده نشد سفید موی سرِ من

چون خانه نشینی علی پیرم کرد

* * *

من علی ام که خدا قبله نما خواند مرا

جز خدا و نبی و فاطمه نشناخت مرا

من که یکباره درِ قلعه خیبر کندم

داغ زهرا به خدا از نفس انداخت مرا

بر اثر صدمات وارد شده بر آن حضرت، در بستر بیماری افتاده بود. ناگواری ها توانش را ربوده و ستم بیدادگران آن چنان او را آزرده بود که دنیا با همه گستردگی اش بر او تنگ گشته، برای شهادت و پرواز به ملکوت، لحظه شماری می کرد. و با آن که معصومه بود و در دامان وحی پرورش یافته، و از کوه های استوار، استقامتش افزون تر بود، از خداوند درخواست نمود که او را از این جهان به سرای همیشگی ببرد.

ص:306

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«به راستی فاطمه دختر پیامبر خدا پس از پدر بزرگوارش شصت روز زندگی کرد. سپس بیمار شد و به تدریج بیماری اش شدّت یافت و دست نیایش به بارگاه خدا بر می داشت و عرض می کرد:

«یا حَیُّ یا قَیُّومُ، بِرَحْمَتِکَ أَسْتَغِیثُ، فَأَغِثْنِی، اَللّهُمَّ زَحْزِحْنِی عَنِ النَّارِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ وَ أَلْحِقْنِی بِأَبِی مُحَمَّد صلی الله علیه وآله»

«هان ای خدای حیّ و قیّوم! من به رحمت تو پناه آورده ام. مرا پناه بده و دریاب. بار الها! مرا از آتش دور ساز و در بهشت درآور و به پدرم محمد صلی الله علیه وآله ملحق ساز.»

و هنگامی که امیر مؤمنان علیه السلام به او می فرمود:

«خدای تو را عافیت بخشد و عمری طولانی به تو ارزانی دارد.»

می فرمود:

«یا اباالحسن! لحظات پیوستن به پیامبر خدا صلی الله علیه وآله چقدر نزدیک است...»(1)

و گاه بعد از ترسیم رخ دادهای پس از پیامبر صلی الله علیه وآله و غربت دین و قرآن می فرمود:

یا إلهِی عَجِّل وَفاتِی سَرِیعاً

فَلَقَدْ تَنَغَّضَتِ الْحَیاةُ یا مَولایَ(2)

* الها! بی درنگ مرگ مرا برسان، که بی گمان زندگی ناگوار شده است.

پیش تر نیز آورده شد که می فرمود:

«پروردگارا! دلتنگ شده ام و از اهل دنیا خسته ام، مرا به پدرم ملحق نما.» (3)

دریغ که آن صدمات و بیدادگری ها، آن چنان نشاط و توان را در جوانی از او می رباید که این گونه نیایش می نماید، و آرزو دارد که زودتر به پدر بزرگوارش ملحق

ص:307

شود!

الهی من دلی پر خون ز جور دشمنان دارم

چو بلبل در نوا آه و فغان روز و شبان دارم

مرا با خلق کاری نیست، کز من شکوه سر کردند

دلم تنگ است می گریم، به دل غم ها نهان دارم

همی می نالم و می گریم و می سوزم و سازم

گه از درد و گه از داغ و گه از هجران فغان دارم

الهی پهلویم بشکست از در، محسنم کشتند

به دل این داغ تا محشر، ز ظلم دشمنان دارم

منم زهرا، گُل دامان پیغمبر، چنین خوارم

پریشان روزگاری از جفای امّتان دارم

ز عمرم سیرم و دل بَر کَنم چون از عزیزانم

کشم آه از جگر هر دم نظر بر کودکان دارم

الهی هر جوانی در زندگانی حسرتی دارد

ولی من آرزوی مرگ در دار جهان دارم

نه تنها از مصیبت ها نمایم شیون اندر روز

به شب از درد پهلو تا سحرگه الأمان دارم

ص:308

شبی در خواب دیدم باب خود، فرمود: یا زهرا!

مخور غم نور دیده، انتظارت در جنان دارم

ص:309

هنگامی که «اللَّه أکبر» گفت، فاطمه علیها السلام به یاد پدر و زمان او افتاد و نتوانست از گریه خودداری کند. آن گاه که «أشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه» گفت، آه و ناله فاطمه علیها السلام بلند شد. بی هوش بر زمین افتاد.

مردم به بلال گفتند: از ادامه اذان خودداری کن که فاطمه علیها السلام از دنیا رفت. آنان پنداشتند که آن حضرت جان داده است. بلال اذان خود را ناتمام گذاشت و ادامه نداد.(1)

2 - پس از آن که به شام تبعید شد، مدتی گذشت تا آن که شبی رسول خدا صلی الله علیه وآله را در خواب دید که فرمودند: بلال! این چه ستمی است که بر ما روا می داری؟ آیا هنوز وقت آن نرسیده که ما را زیارت کنی؟ بلال از خواب بیدار شد، در حالی که اندوه زده بود. دمشق را به مقصد مدینه ترک نمود.

آن گاه که به مدینه رسید، به حرم پیامبر صلی الله علیه وآله رفت و خود را بر قبر آن حضرت انداخت و گریه کرد. هنگامی که امام حسن و امام حسین علیهما السلام را در کنار قبر دید، آنها را بوسید و به سینه اش چسبانید. آن دو بزرگوار فرمودند: بلال! دوست داریم که در سحر اذان بگویی، بلال هم پذیرفت. بامداد به بام مسجد رفت و مشغول اذان شد، چون «اللَّه أکبر» گفت، مدینه تکان خورد (مردم به یاد رسول خدا صلی الله علیه وآله و دوران او افتادند) و آن گاه که «أشهد أن لا اله الا اللَّه» گفت، مدینه بیشتر تکان خورد و چون «أشهد أنّ محمّداً رسول اللَّه» به زبان جاری کرد زنان از خانه هایشان بیرون دویدند و فریاد ناله و گریه مردم بلند شد که روزی چنین نالان و گریان دیده نشدند.(2)

ص:311

روا داشتند.

به خدا سوگند، پرده حرمتِ جانشین پیامبر را هتک نموده، مقام امامت و ولایتش را - بر خلاف فرمان خداوند در قرآن و تأویلی که پیامبر صلی الله علیه وآله از آن فرمود - از کفش برگرفتند. آنان انگیزه ای نداشتند جز کینه هایی که از جنگ بدر و اُحد و انتقام هایی که در دل های نفاق پیشه آنها باقی مانده بود.

پس از رحلت پدرم، تیر آنها به هدف خورد، کینه های انباشته و پنهانشان بروز کرد و با دستیاری مفسدان، به دشمنی با ما برخاستند و یکباره کمند ایمان را بریدند و به رسالت پیامبر و جانشینی امیر مؤمنان پشت پا زدند، پس از آن که منافع دنیای فریبای خود را حفظ کردند. آنها به یاری طلبیِ همسرم علی توجه نکردند؛ چرا که پدران آنها را در جنگ ها و در گیری ها به قتل رسانده بود.»(1)

ص:314

دین و دنیا دور ساختند؟ به هوش باشید که این زیانی آشکار و جبران ناپذیر است.

راستی، اینان از امیر مؤمنان چه ناراحتی و ایرادی داشتند؟ آری، به خدا سوگند، بر شمشیر زدن، پایداری و مردانگی های او و جسارتش در برابر مرگ در میدان های پیکار عیب می گرفتند...

به خدا سوگند، اگر مردان شما زمام مرکب خلافت - که رسول خدا صلی الله علیه وآله به دست با کفایت او سپرده بود - و تنظیم امور را به کف او می سپردند و شهامت دفاع از او را داشتند، می دیدند که مردم را به نرمی و راحتی به راه می آورد و به سر منزل مقصود هدایت می کرد؛ به طوری که نه مرکب خسته و فرسوده می گردید و نه سواره خسته و آزرده می شد. و سرانجام این کاروان را به سرچشمه زلال و گوارای رستگاری رهبری می کرد...

بدون شک، اگر او زمام امور را به دست می گرفت، هرگز از دنیا بهره ای نمی گرفت جز به منظور سیراب ساختن تشنگان و سیر کردن گرسنگان، و برای خود جز اندکی به اندازه نیاز چیزی بر نمی داشت. آن گاه بود که دنیا پرست از پارسا، و راستگو و راست کردار از دروغ پرداز برای همیشه شناخته می شد.

(به راستی اگر چنین کرده بودند) «و اگر مردم شهرها و آبادی ها ایمان آورده، پرهیزگاری را پیشه خود می ساختند، بی تردید (درهای) برکات آسمان و زمین را برایشان می گشودیم؛ ولی آنان (آیات ما را) تکذیب نمودند. پس ما نیز به کیفر دستاوردشان (گریبان) آنان را گرفتیم.» (1)

ص:316

اما...

... ای کاش می دانستم که اینان به کدامین سند استناد جستند، و به کدامین پشتوانه اعتماد نمودند، و به چه ریسمان و دستاویزی چنگ زدند، و به کدامین نسل و خاندانی پیش قدم شده، استیلا جستند... اینان پیشتازان را رها کرده، به دنبال پس ماندگان رفتند، و به جای شاه پرها برای پرواز، روی پرهای کوچک و ناتوان نشستند، و سر را رها کرده دم را اختیار نمودند. بینیِ گروهی که می پندارند با این اعمال کار خوبی انجام می دهند، به خاک مذلت مالیده باد.

«به هوش باشید که اینان فسادگرانند اما خود نمی فهمند.» (1)

وای بر آنان! «آیا کسی که به حق راهبری می کند سزاوار پیروی است یا کسی که راه نمی یابد مگر آن که خود هدایت شود؟ شما را چه شده و چگونه داوری می کنید؟!» (2)

به جان خودم سوگند، این (روی کار آوردن بیدادگران) باردار، و نطفه شوم (این تبه کاری ها)، بسته شده؛ در انتظار آثار شوم و مولود ناپاک آن باشید. آن گاه است که به جای شیر، خون و سمّ کشنده بدوشید، و آنجاست که باطل گرایان، گرفتار زیانی جبران ناپذیر خواهند شد و آیندگان، فرجامِ کاری را که سردمدارانشان پایه گذار آن بودند در خواهند یافت و آثار شوم آن را خواهند دید. اینک بروید و به دنیای خود خوش باشید، ولی برای آزمون و فتنه هایی که در پیش دارید آماده شوید.

ص:317

شما را به شمشیرهای برنده و هرج و مرج فراگیرنده و دیکتاتوری و استبداد بیدادگران خونخوار بشارت باد؛ استبدادی که به نام دین، ثروت ها و دسترنج های شما را تصاحب کنند و مقداری ناچیز به شما بدهند و جمع شما را با شمشیر (خود کامگی) درو نمایند.

دریغ و افسوس بر شما! کارتان به کجا خواهد انجامید، در حالی که حقایق بر شما نهان مانده، از آن بی خبرید؟! آیا ممکن است شما را (به حق و حقیقت) مجبور سازم، در حالی که خودتان آن را خوش ندارید؟» (1)

بنگرید که حضرت زهرا علیها السلام در این ملاقات ها از رنج ها و صدمات خود صرف نظر می کند و در این فرصت پیش آمده، انگشت روی مسائل اساسی و کلیدی می نهد و ضمن بیان مسأله امامت و خلافت امیر مؤمنان علیه السلام، آثار شوم غصب خلافت و عملکرد زشت غاصبان را گوشزد می نماید.

ص:318

ما اجازه دیدار بگیرید.

امیر مؤمنان علیه السلام درخواست آنها را خدمت همسرش بازگو نمود؛ اما فاطمه علیها السلام پاسخ داد: نه به آنان اجازه می دهم و نه حاضرم با آنان سخنی بگویم تا پدرم را دیدار نمایم و شکایت آن دو را به عرض او برسانم.

امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند: من برای آنان ضمانت داده ام.

فاطمه علیها السلام فرمود: اکنون که ضمانت داده ای، مانعی ندارد؛ چرا که خانه خانه توست و بانوان باید از همسران خویش پیروی کنند و من نیز در هیچ جا با تو مخالفت نخواهم کرد.

آن حضرت از خانه خارج شد و به آنان اجازه ورود داد. هنگامی که وارد شدند، سلام کردند؛ اما آن بانو پاسخ نداد و از آن دو روی بر گردانید. آنان چندین بار کوشیدند که خشنودی وی را جلب نمایند، ولی موفق نشدند، و همان گونه که در بستر بیماری بود، فرمود: علی جان! این پارچه را بر رویم بیفکن. و به بانوانی که در اطراف بسترش بودند دستور داد چهره اش را از آن دو برگردانند.(1)

در این هنگام ابوبکر گفت: ای دختر پیامبر! آمده ایم تا خشنودی تو را حاصل نماییم و از خشم تو بر حذر باشیم. تقاضا داریم از عملکرد ما بگذری. زهرای اطهر علیها السلام فرمودند: با شما دو نفر به طور مستقیم سخن نخواهم گفت تا پدرم پیامبر را دیدار کنم و شکایت شما را نزد او برم و به او بگویم که پس از رحلتش چه بیدادی در حق من روا داشتید.

عرض کردند: ما آمده ایم که از تو پوزش بطلبیم و رضایت حاصل نماییم، لذا ما را ببخش و از ما درگذر و مؤاخذه نفرما.

ص:320

آن گاه فاطمه زهرا علیها السلام به علی علیه السلام توجه نموده ، فرمود: علی جان! به طور مستقیم با آنان گفت و گو نخواهم کرد تا آن که از گفتار پیامبر صلی الله علیه وآله از آنان جویا شوم. آن دو گفتند: بگو، خدا را شاهد می گیریم به راستی و درستی پاسخ دهیم.

حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: شما را به خدا به خاطر می آورید که پیامبر صلی الله علیه وآله شبانگاهی شما را خواستند و چنین فرمودند:

«فاطمه پاره وجود من است، و من از او هستم. هر کس او را بیازارد، بی ترید مرا آزرده است، و هر کس مرا بیازارد خدای را آزرده است. هر کس پس از رحلت من او را بیازارد بسان کسی است که در حیات من او را آزرده است، و هر کس او را در زمان حیاتم بیازارد، بسان کسی است که او را پس از رحلت من آزرده است.»

پاسخ دادند: آری، به خدا چنین گفتاری را شنیدیم. حضرت فاطمه علیها السلام فرمود: الحمد للَّه. سپس در ادامه فرمود:

«بار خدایا! تو را گواه می گیرم، و ای حاضران! شما نیز گواه باشید که این دو تن هم در زمان حیاتم و هم در آستانه مرگم مرا آزردند. به خدا سوگند، با شما دو نفر سخنی نخواهم گفت تا پروردگارم را ملاقات کنم و شکایت خویش را از ستم و بیدادی که به من روا داشتید به او برم.»

ابوبکر صدایش به وا ویلاه بلند شد و گفت: کاش مادر مرا به دنیا نیاورده بود. اما عمر بر او آشفت و گفت: شگفت از مردمی که تو را زمامدار خویش قرار داده اند. تو پیری خرفت هستی و عقل خود را از دست داده ای که از خشم زنی بی تابی می کنی و از خشنودی او شادمان می گردی. چه مانعی دارد که شخصی

ص:321

زنی را خشمناک کند. (1) آن گاه برخاستند و رفتند. (2)

به نظر می رسد که نه نیازی به پوزش خواهی داشت و نه گریستن، و نه لازم بود مرگ خویش را بخواهد. بهتر نبود که حقوق پایمال شده دختر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و همسرش را به آن بزرگواران باز می گرداند؟ روند اوضاع گویای این است که خلیفه در اندیشه ادای حقوق و کسب خشنودی آن حضرت نبود، بلکه بر آن بود که با وجود پافشاری بر موضع خود، مردم را ساکت کند و از اعتراضات و انتقادات بکاهد و خود را از اتهامات رهایی بخشد؛ لذا بانوی بانوان، سالار زنان گیتی، پاسخ مثبت نداد و از آنها روی گرداند؛ حتی از پاسخ سلام آنان خودداری نمود.

شگفت آن که در کتاب های معتبر اهل سنت نیز آمده است که حضرت فاطمه علیها السلام از ابوبکر ناراحت شد و تا زنده بود از او دوری کرد و با او سخن نگفت. (3) و وصیت نمود شبانه دفن شود تا ابوبکر و عمر متوجه نشوند.(4)

ممکن است این سؤال به ذهن آید که انگیزه نرمش ابوبکر در برخی جاها چه بود؟ خوشبختانه یکی از دانشمندان معروف و متعصب اهل سنت، ابوعثمان جاحظ بصری، همین سؤال را مطرح نموده و پاسخ آن را داده است. او می گوید:

اگر بپرسند که چگونه می توان گفت که ابوبکر به حضرت فاطمه آزار رسانید،

ص:322

در صورتی که هر چه فاطمه در برابر ابوبکر بیشتر خشمگین می شد و تندی می کرد، او با کمال نرمش پاسخ می داد؟ مثلاً حضرت فاطمه به او می فرمود: «سوگند به خدا از این پس هرگز با تو سخن نمی گویم.»

ابوبکر می گفت: من هرگز از تو دوری نمی کنم.

حضرت فاطمه به او می فرمود: «تو را نفرین می کنم».

ابوبکر در پاسخ می گفت: تو را دعای خیر می کنم...

جاحظ در پاسخ می گوید: نرمش و ملاطفت، دلیل بر ظالم و ستمگر نبودن و پاکی از تعدی و تجاوز و بیدادگری نیست؛ زیرا بسیار اتفاق می افتد که ظالم و فریبکار از راه مکر و فریب (و مظلوم نمایی) وارد می شود. به ویژه اگر زیرک و عاقل باشد، با کلمات زیبا و واژه های نرم، سخن خود را مطرح می کند و خود را عادل و با انصاف جلوه داده، خویش را از امور پیش آمده، اندوهگین نشان می دهد.(1)

آری، در عالم سیاست این گونه گفتار و کردارها فراوان است. گاهی مصلحت می دانند با نرمش وارد میدان شوند و گاه با خشونت؛ لذا خلیفه در برخی مواقع با نرمش و ملاطفت برخورد می کرد، و گاهی با دشنام و سخن تند و خشن، و نمونه آن پیش تر در پایان خطبه جاودانه حضرت فاطمه علیها السلام آورده شد، که از تکرار آن شرم داریم.

ص:323

عمو جان! از شما می خواهم که از این خواسته چشم بپوشی؛ زیرا آن بانو وصیت کرده است که این موضوع را پوشیده بدارم.

آن گاه که پیام آن حضرت به عباس رسید، گفت: خدا برادر زاده ام را مورد غفران و رحمت خود قرار دهد. چه آن که رأی او محکم و استوار است. و برای عبدالمطلب، جز پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرزندی از علی علیه السلام مبارک تر زاده نشد. او در میدان کرامت و بزرگواری و فضیلت ها پیشتاز و از همه داناتر بود، و در برابر ناگواری ها و فشارها شجاع تر، و در پیکار و جهاد با دشمنان خدا و یاری رسانی به دین، پر توان تر بود. او نخستین کسی است که به خدا و رسول ایمان آورد.(1)

ص:325

بر من بسی بزرگ است. «إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون» آه! چه مصیبت دردناک، جانسوز و اندوه آوری است که به خدا جبران پذیر نخواهد بود.

آن دو بزرگوار ساعتی گریستند. آن گاه امیر سرافراز، سر مقدس همسرش را به سینه خویش چسبانیده، فرمودند: هر وصیتی داری بگو، که آنچه را فرمان دهی به انجام رسانم و خواسته تو را بر خواسته خویش ترجیح دهم.

بانوی بانوان فرمودند: عمو زاده ام! خدا به شما برترین پاداش ها را ارزانی دارد. نخستین وصیت من آن است که پس از من دختر خواهرم، امامه را برای همسری خویش برگزینی؛ چرا که او بر فرزندانم بسان مادرشان (مهربان) است و شما به ناگزیر نیاز به همسر داری...

آن گاه فرمود:

«أُوصِیکَ أَنْ لا یَشْهَدَ أَحَدٌ جِنازَتِی مِنْ هؤلاءِ الَّذِینَ ظَلَمُونِی وَ أَخَذُوا حَقِّی. فَإِنَّهُمْ عَدُوِّی وَ عَدُوُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله وَ لا تَتْرُکَ أَنْ یُصَلِّیَ عَلَیَّ أَحَدٌ مِنْهُم وَ لا مِنْ أَتْباعِهِم، وَ ادْفِنِی فِی اللَّیْلِ إذا هَدَأَتِ الْعُیُونُ وَ نامَتِ الْأَبْصارُ.»

«وصیت دیگرم به شما این است که مبادا کسی از ستم پیشگان که بر من ستم روا داشتند و حق مرا گرفتند، در تشییع پیکرم حاضر شوند؛ چرا که اینان دشمن من و دشمن پیامبر خدا صلی الله علیه وآله هستند. مبادا اجازه دهی یکی از آنان یا پیروانشان بر من نماز گزارند. سفارش من این است که مرا شبانگاه وقتی که چشم ها به خواب رفته اند به خاک بسپاری.»(1)

ص:327

آن گاه روحش پرواز کرد...(1)

برای پاسخ گویی امیرمؤمنان علیه السلام و تأکید بیشتر بر عدم حضور بیدادگران در تشییع و مراسم خاک سپاری - طبق روایتی - حضرت فاطمه علیها السلام پاره ای از وصایای خود را در نامه ای نوشته، در کنارش نهاد. آن گاه که از دنیا رفت، حضرت علی علیه السلام آن را برداشت. در آن نوشته شده بود:

«بسم اللَّه الرحمن الرحیم. این وصیت فاطمه دختر پیامبر خداست. گواهی می دهد که معبودی جز خدای یگانه وجود ندارد و حضرت محمد (ص) بنده و رسول او می باشد. بی تردید بهشت و دوزخ حق است و بدون شک قیامت خواهد آمد و خداوند همگان را مبعوث خواهد نمود.

علی جان! منم فاطمه دخت حضرت محمد که خداوند متعال مرا به ازدواج تو درآورد تا در دنیا و آخرت برای تو باشم. شما در انجام دادن کارهایم از دیگران سزاوارتری.

«حَنِّطْنِی وَ غَسِّلْنِی وَ کَفِّنِی بِاللَّیْلِ وَ صَلِ ّ عَلَیَّ وَ ادْفِنِی بِاللَّیْلِ وَ لا تُعْلِمْ أَحَداً وَ أَسْتَوْدِعُکَ اللَّهَ وَ أَقْرَأُ عَلی وُلْدِیَ السَّلامَ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ.»

مراسم حنوط، غسل، کفن، نماز و خاک سپاری ام را در شب انجام ده،

ص:328

و هیچ کس را با خبر مکن. (1) تو را به خدا می سپارم و تا روز قیامت به فرزندانم سلام می رسانم.»(2)

به همسرش امیر مؤمنان علیه السلام نیز وصیت نمود: پس از آن که از دنیا رفتم، هیچ کس را آگاه مساز، مگر امّ سلمه (همسر پیامبر)، امّ ایمن و فضّه را. و از مردان، دو فرزندم (امام حسن و امام حسین علیهما السلام) عباس (عموی پیامبر)، سلمان، عمّار، مقداد، ابوذر، و حذیفه را. پس از مردنم تو را حلال کردم که مرا بنگری (چه آن که تا زنده بود، زخم بدنش را پوشیده می داشت) و با کمک بانوان (یاد شده) مرا غسل بده و مرا شبانه دفن کن و هیچ کس را از قبرم آگاه مکن.(3)

مخفی بودن قبر آن حضرت تا زمان ظهور فرزند دلبندش امام عصر - عجّل اللَّه تعالی فرجه الشریف - سند مظلومیت او خواهد بود.

امام باقر علیه السلام می فرمایند:

«پنجاه شب که از رحلت رسول خدا صلی الله علیه وآله گذشت، (شدت) بیماری حضرت فاطمه آغاز گردید، و دریافت که از دنیا خواهد رفت. از این رو، حضرت علی علیه السلام را خواست و وصیت های خود را با او در میان گذاشت و از آن حضرت پیمان گرفت که به آنها عمل نماید. امیر مؤمنان علیه السلام که سخت ناراحت و غمگین بود، پذیرفت که آن ها را انجام دهد.

ص:329

آن گاه فرمود: یا ابا الحسن! پدرم در آستانه رحلت به من خبر داد که نخستین فرد از خاندانش هستم که به او می پیوندم، و چاره ای جز این نیست. از این رو، در برابر امر الهی شکیبایی پیشه ساز و بر مقدرات او خشنود باش. مرا شبانه غسل بده، کفن کن و به خاکم بسپار. و آن حضرت همه را انجام داد.»(1)

در روایت دیگر - که خواهد آمد - در باره فرزندان دلبندش؛ خصوصاً سالار شهیدان ابی عبد اللَّه الحسین علیه السلام، سفارش نمود.(2)

زبان حال حضرت زهرا علیها السلام

زغم بر لب رسیده جانم امشب

خوشا وصل رخ جانانم امشب

بیا بنشین کنارم ای پسر عم!

دمی از قید غم برهانم امشب

نچیدم چون گلی از زندگانی

گل روی پدر خواهانم امشب

چه محنت ها در این دوران کشیدم

دگر لبریز شد پیمانم امشب

اگر دیدی تو از زهرا خطایی

ببخشای از ره احسانم امشب

* * *

بسان شمع سحرگاهی، از وجود من یک نفس مانده

تماشا کن از کبوتر تو، مشت بال و پری در قفس مانده

چنان شمعی رو به طوفانم حلالم کن ای علی جانم، حلالم کن ای علی جانم.

دگر خورده تیشه بر ریشه، زدست باد خزان کنده بنیانم

اگر چندین زحمتت دادم، یک شب دیگر بر تو مهمانم

ص:330

چنان شمعی رو به طوفانم حلالم کن ای علی جانم، حلالم کن ای علی جانم.

به عشق تو پشت در رفتم، کوچه ها دیدم، ناله ها کردم

تو را بیش از هر کس دیگر، در نماز شب، من دعا کردم

چنان شمعی رو به طوفانم حلالم کن ای علی جانم، حلالم کن ای علی جانم.

در این خانه نیمه عمرم را، با تو بشکفتم، با تو پژمردم

ز حالم تا با خبر نشوی، ناله هایم را، در گلو بردم

چنان شمعی رو به طوفانم حلالم کن ای علی جانم، حلالم کن ای علی جانم.

* * *

زبان حال امیر مؤمنان علیه السلام در پاسخ به حضرت زهرا علیها السلام

کبوترِ من مپر ز لانه

مبر صفا را ز آشیانه

کتاب و عترت ورق ورق شد

غروب گونه رخ شفق شد

چگونه دست تو بی رمق شد

که موی زینب نکرده شانه

کسی چه داند چه کرده دشمن

چه گشته با تو چه کرده بامن

تو را کشانده میان کوچه

مرا نشانده به کنج خانه

تمام دردم، تویی طبیبم

مزن شراره، مبر شکیبم

جوانی امّا، چرا خمیدی؟

به خانه من، خوشی ندیدی

نشان پاداش گرفتی امّا

نشان ندادی به من نشانه

* * *

شب غم من سحر ندارد

کسی ز حالم خبر ندارد

صفای خانه! به خانه برگرد

کبوتر من! به لانه برگرد

که جوجگانت در انتظارند

جواب طفلان پدر ندارد

کسی که آتش به باغ من زد

نمک همیشه به داغ من زد

دلم نخواهد گلی ببویم

به باغ و گلشن گذر ندارد

ص:331

امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل نموده که حضرت فاطمه علیها السلام هنگام احتضار به همسرش علی علیه السلام وصیت نمود:

«آن گاه که از دنیا رفتم، خودت مرا غسل بده، کفن کن، بر جنازه ام نماز بخوان و خودت در قبرم بگذار، لحد مرا بچین و خاک بر قبرم بریز. سپس بالای سر، مقابل رویم بنشین، و بسیار قرآن بخوان و دعا کن. چه آن که آن هنگام، ساعتی است که میّت به انس با زنده ها نیاز دارد. تو را به خدا می سپارم و در باره فرزندانم به نیکی سفارش می کنم.

آن گاه دخترش ام کلثوم را به سینه اش چسبانید و فرمود: وقتی که به حدّ بلوغ رسید، اثاث خانه از آنِ او باشد، و خداوند پشتیبان او باد.»(1)

به همسر گرامی خود نیز سفارش نمود که برایش تابوتی تهیه نماید، به همان شکلی که فرشتگان آن را ترسیم نموده بودند.(2)

نخستین کسی که در اسلام برایش تابوت قرار داده شد، حضرت فاطمه علیها السلام بود. چه آن که یکی از ناراحتی هایش این بود که جنازه اش را روی تابوتی سرباز گذارند که حجم بدنش معلوم گردد. از این رو، اسما عرض کرد: در سرزمین حبشه برای جنازه تابوتی می سازند که آن را می پوشاند. آن گاه با چوب درخت آن را ساخت. آن حضرت با خوشحالی فرمود: برایم تابوتی مثل این تهیه کن تا مرا بپوشاند، که خداوند تو را از آتش دوزخ بپوشاند.(3)

بنا بر روایتی، از خوشحالی لبخندی زد که پس از رحلت پدر بزرگوارش،

ص:332

این تنها لبخندی بود که بر لب های مبارکش نشست.(1)

امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش روایت می کند که حضرت فاطمه علیها السلام وصیت نمود که از مال خودش به هر کدام از همسران پیامبر صلی الله علیه وآله و زنان بنی هاشم دوازده اوقیه و به امامه خواهر زاده اش نیز مقداری بدهند.

و از زید بن علی نیز روایت شده است که حضرت فاطمه علیها السلام از مال خود به بنی هاشم و فرزندان عبدالمطلب بخشید. حضرت علی علیه السلام این کار را انجام داد و به دیگران نیز بخشید.(2)

ص:333

صدا زد: ای دختر محمّد مصطفی!... اما پاسخی نشنید. پارچه را از صورت مبارکش برداشت. دید از دنیا رفته است. (1) اسما خود را روی آن حضرت انداخت و او را می بوسید و می گفت: فاطمه جان! آن گاه که نزد پدرت رفتی سلام مرا خدمت آن حضرت برسان.

در همین حال، امام حسن و امام حسین علیهما السلام وارد شده، فرمودند: اسما! مادر ما در این ساعت نمی خوابید! پاسخ داد: مادرتان نخوابیده، بلکه از دنیا رفته است. امام حسن علیه السلام مادر را می بوسید و می فرمود: مادر جان! پیش از آن که روح از بدنم بیرون رود با من سخن بگوی. و امام حسین علیه السلام پای مادر را می بوسید و می فرمود: مادر جان! فرزند تو حسینم، با من سخن بگو، پیش از آن که قلبم شکافته شود و مرگم فرا رسد.

اسما به آن دو بزرگوار عرض کرد: نزد پدرتان بروید و او را از مرگ مادر با خبر سازید. آن دو روانه مسجد شدند. نزدیک مسجد صدای آنها به گریه بلند شد.

اصحاب عرض کردند: چرا گریانید؟ خدا چشمان شما را نگریاند. لابد نظرتان به جایگاه جدتان پیامبر خدا صلی الله علیه وآله افتاده و از شدت علاقه به آن حضرت گریه می کنید؟ فرمودند: آیا چنین نیست که مادر ما از دنیا رفته است؟ امیر مؤمنان علیه السلام با شنیدن این خبر جانسوز به رو بر زمین افتادند...(2)

ورقه چنین روایت می کند:

... امیر مؤمنان علیه السلام نماز ظهر را به جای آورد و به سوی منزل روانه بود. کنیزان را گریان و اندوه زده دید. پرسید: مگر چه خبر است که شما را دگرگون و ناراحت

ص:335

می نگرم؟ عرض کردند: سالار مؤمنین! همسرت زهرا را دریاب. چنین پنداریم که دیگر او را زنده نخواهی دید.

امیر مؤمنان علیه السلام بی درنگ به خانه آمد. همسرش را دید که در میان بستر افتاده و در حال جان دادن است. آن حضرت ردا و عبا را از دوش، و عمامه را از سر مبارک افکند و سر مبارک آن مظلومه را به دامن گرفت و ندا در داد: زهرا جان! ولی پاسخی نشنید. دومین بار فرمود: یا بنت محمد المصطفی! پاسخی نشنید. سومین بار فرمود: ای دختر آن کسی که زکات را در دامان گرفته نزد فقرا می برد! پاسخی نشنید. دگر بار فرمود: ای دختر آن کسی که ملائکه با او نماز به جای آوردند! ولی پاسخی نشنید. ناله اش بلند شد:

«یا فاطِمَةُ! کَلِّمِینِی! فَأَنَا ابْنُ عَمِّکِ عَلِیُّ بْنُ اَبِی طالبٍ».

«فاطمه جان! با من سخن بگو! من پسر عمویت علی هستم.»

آن مظلومه چشمان خود را به روی او باز نمود. هر دو گریستند. به آن بانوی سرافراز فرمود: تو را چه شده؟ من پسر عمویت علی هستم! پاسخ داد: اینک در آستانه مرگ می باشم، که از آن چاره ای نیست. (سفارشم این است که) ناچاری پس از من ازدواج نمایی، چون همسر اختیار نمودی، روز و شبی را با او باش و روز و شبی را هم برای فرزندانم قرار ده. همسرم! بر روی دو فرزندم فریاد مزن؛ زیرا یتیم، غریب و دل شکسته اند. دیروز جدّشان از دنیا رفت و امروز مادر را از دست می دهند. وای بر گروهی که آن دو را می کشند و با آنان دشمنی می ورزند. آن گاه اشعاری را انشا فرمود؛ از جمله:

اِبْکِنِی وَ ابْکِ لِلْیَتامی وَ لا تَنْسَ

قَتِیلَ الْعَدْیِ بِطَفِ ّ الْعِراق

* اینک بر من و کودکان بی مادر گریه کن، و آن شهید به خون خفته در کربلا - به دست اشرار - را فراموش مکن.

آن حضرت فرمود: همسرم! این خبر را از کجا دریافتی، با آن که وحی از خاندان

ص:336

ما قطع شده است؟ پاسخ داد: همین ساعت در عالم خواب، محبوبم پیامبر خدا صلی الله علیه وآله را در قصری پر شکوه از درّ سفید زیارت کردم. چون مرا دید، فرمودند:

«هَلُمِّی إِلَیَّ یا بُنَیَّةُ! فَإِنِّی إِلَیْکِ مُشْتاقٌ.»

«فرزند محبوبم! به سوی من بیا که مشتاق دیدار توام.»

عرض کردم:

«وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشَدُّ شَوْقاً مِنْکَ إِلی لِقائِکَ.»

«سوگند به خدا من به دیدار شما اشتیاق بیشتری دارم.»

پدرم در ادامه فرمودند: همین امشب نزد من خواهی بود.

گفتار پدرم راست است و به وعده خود وفا خواهد کرد. علی جان! آن گاه که سوره یس را قرائت نمودی، مرگم فرا می رسد...(1)

امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت می کند که حضرت فاطمه علیها السلام بین مغرب و عشا از دنیا رفت.

عبد اللَّه بن حسن از جدّش علیه السلام روایت می کند که فاطمه دختر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله هنگام احتضار، نگاه تند و عمیقی به اطراف خویش افکند و فرمود:

سلام بر جبرئیل، سلام بر پیامبر خدا. بار خدایا! مرا همراه پیامبرت - بار الها - در رضوان و جوار و خانه مهر و منزلگاه سلامت خویش جای ده.

سپس به حاضران فرمود: آنچه را می نگرم، شما نیز می بینید؟ پرسیدند: مگر چه می بینید؟ فرمود: اینها، انبوه موکب فرشتگان آسمان ها و این نیز جبرئیل، و آن هم پدرم پیامبر خدا صلی الله علیه وآله است که می فرماید: دخترم! نزد ما بیا که آنچه در پیش رو داری برای تو نیکوتر است.

و از زید بن علی روایت شده است که حضرت فاطمه علیها السلام هنگام احتضار،

ص:337

به جبرئیل، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و عزرائیل سلام کرد. حاضران حس ملائکه و صدای ظریف آنها را شنیدند و بهترین بوی خوش را نیز استشمام نمودند. (1)

در آن شبی که بانوی بانوان از دنیا رفت، فرمود: «علیکم السلام» عمو زاده ام! این جبرئیل است که برای عرض سلام آمده است و می فرماید:

«ای محبوبه حبیب خدا و میوه دل رسول! اینک خداوند به تو سلام می رساند. امروز در جایگاه رفیع و بهشت به او خواهی پیوست.» آن گاه برگشت.

بار دوم آن بانو فرمود: «علیکم السلام» عمو زاده ام! این میکائیل است که همان گفتار برادرش جبرئیل را بازگو می کند.

سومین بار فرمود: «علیکم السلام» و چشمانش را به سختی باز نموده، فرمود: عمو زاده ام! سوگند به خدا این عزرائیل است که بال های خود را در مشرق و مغرب پهن نموده و این همان است که پدرم او را چنین وصف فرمودند.

آن گاه فرمود: ای دریافت کننده جان ها! هرچه زودتر روح مرا برگیر، امّا آزرده ام مساز. سپس فرمود:

«إِلَیْکَ رِبِّی لا إِلَی النَّارِ».

«پروردگارم! به سوی تو روانم، نه به سوی آتش».

آن گاه پلک ها را روی هم نهاد، دست ها و پاهای مبارک خویش را دراز نمود و از دنیا رفت.(2)

بی درنگ خبر شهادت بانوی بانوان در شهر مدینه پخش شد. سراسر شهر را گریه های جانسوز مردان و زنان فرا گرفت که شهر را به لرزه درآورد، و مردم مانند روز رحلت غمبار پیامبر خدا صلی الله علیه وآله حیرت زده شده، و یکپارچه به شیون و ناله

ص:338

برخاستند.(1)

اهالی شهر یک صدا ناله و فریاد می کردند. زنان بنی هاشم در خانه آن مظلومه اجتماع نموده، آن چنان ناله و شیون سر دادند که شهر به لرزه درآمد. شیون کنان می گفتند: «یا سیّدتاه! یا بنت رسول اللَّه! ای سالار زنان! ای دختر پیامبر خدا!»

و از پی آن انبوه مردم بسان یال اسبان، شتابان راه خانه علی علیه السلام را در پیش گرفتند. همه بر گرد امیر سرافراز، علی علیه السلام و دو فرزندش امام حسن و امام حسین علیهما السلام گرد آمدند و در سوگ آن بانو هم ناله شدند و با گریه آن بزرگواران می گریستند.

امّ کلثوم در حالی که جامه ای بلند بر تن داشت و روی آن چادری انداخته بود، می گریست و می فرمود:

«یا أَبَتاهُ! یا رَسُولَ اللَّه! اَلآنَ حَقّاً فَقَدْناکَ فَقْداً لا لِقاءَ بَعْدَهُ أَبَداً»

«پدر جان! ای پیامبر خدا! گویی اکنون تو را از دست داده ایم که تا روز رستاخیز هیچ گاه دیداری نخواهد بود.»(2)

ابوبکر و عمر به خانه حضرت علی علیه السلام آمدند و آن حضرت را تسلیت گفتند؛ ولی آن بزرگوار پاسخ نداد. و یادآوری کردند که برای حضور در نماز بر پیکر حضرت فاطمه علیها السلام به ما اطلاع بده. حضرت دگر بار پاسخ نداد. عمر به ابوبکر گفت: علی از شدت غم و دوری فاطمه توان پاسخ گویی ندارد.(3)

هستی ام بودی، می روی تنها

رحم کن بر من، آخر ای زهرا

فاطمه جانم فاطمه جانم

از کفم رفتی، ای امید دل

زندگی بی تو، شد به من مشکل

ص:339

فاطمه جانم فاطمه جانم

گشتی آسوده، آخر از غم ها

تو شدی راحت، من شدم تنها

فاطمه جانم فاطمه جانم

من نشانه از، میخ در جویم

می روم با چاه، درد دل گویم

فاطمه جانم فاطمه جانم

بغض خود پنهان، در گلو دارم

چشم زینب را، پیش رو دارم

فاطمه جانم فاطمه جانم

هستی ام بودی، رفتی از دستم

تو چرا رفتی، من چرا هستم

فاطمه جانم فاطمه جانم

رفتی ای زهرا، پیش پیغمبر

علی تنها، گشته تنها تر

فاطمه جانم فاطمه جانم

تو کفن پوشی، من سیه پوشم

ناله های تو، مانده در گوشم

فاطمه جانم فاطمه جانم

از رخ بابت، من خجل باشم

تو شدی کشته، زنده من باشم

فاطمه جانم فاطمه جانم

گریه بر طفل بی گنه کردم

تو کتک خوردی، من نگه کردم

فاطمه جانم فاطمه جانم

طمعه آتش، بیت داور شد

قتل فرزند و قتل مادر شد

فاطمه جانم فاطمه جانم

جابر گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله سه روز پیش از آن که از دنیا برود، به حضرت علی علیه السلام فرمود: «السلام علیک ابا الریحانتین» در باره دو ریحانه و گل دنیوی خود سفارش می نمایم. طولی نمی کشد که دو رکن خویش را از دست خواهی داد. [تو را به خدا می سپارم].

ص:340

هنگامی که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله رحلت نمود، حضرت علی علیه السلام فرمودند: این یکی از دو رکن من بود که آن حضرت به من خبر داد و آن گاه که حضرت فاطمه علیها السلام از دنیا رفت، فرمودند: این دومین رکنی بود که آن حضرت مرا از آن باخبر ساخت.(1)

ص:341

داد. (1) در این لحظات جانسوز، اسما بانوی باوفا، حضور داشت و آن حضرت را در غسل دادن یاری می داد.

حضرت علی علیه السلام هنگام غسل دادن چنین نیایش فرمود:

«بار خدایا! این بنده تو و دختر پیامبر برگزیده ات و دخت برترین آفریدگانت است. خداوندا! دلیل روشن او را بر زبانش جاری و برهانش را عظیم و استوار و درجات او را برتر و بالاتر ساز و او را با پدرش حضرت محمد صلی الله علیه وآله همنشین قرار ده.»(2)

راستی، این لحظه ای غمبار و وصف ناپذیر در زندگانی خاندان رسالت بود که قلم از ترسیمش ناتوان است.

در روایت ورقه آمده است: امیر مؤمنان علیه السلام می فرمایند:

«خود مشغول غسل دادن شدم، (طبق وصیت آن بانو) او را در درون پیراهن، بی آن که پیراهنش را از تن بیرون آورم، غسل دادم. (3) به خدا سوگند، پاک و پاکیزه بود. سپس از باقی مانده حنوط رسول خدا صلی الله علیه وآله او را حنوط کردم و کفن بر او پوشانیدم.» (4)

(دریای موّاج بی کران عواطف، آن والاترین و پر مهرترین پدر روزگاران، موجی

ص:343

دیگر برداشت، از این رو می فرمایند:)

«هنگامی که خواستم بندهای کفن را ببندم، ندا دادم:

«یا اُمَّ کُلْثُوم! یا زَیْنَب! یا سُکَیْنَة! یا فِضّة! یا حَسَن! یا حُسَیْن! هَلُمُّوا تَزَوَّدُوا مِنْ أُمِّکُمْ، فَهذَا الْفِراقُ، وَ اللِّقاءُ فِی الْجَنَّةِ»

ای امّ کلثوم، ای زینب، سکینه، فضّه، ای حسن (جانم)، و ای حسین (جانم)! بیایید با مادرتان وداع کنید و از او توشه ای برگیرید، که اینک لحظه جدایی است و دیگر دیدار در بهشت خواهد بود.»

(کودکان دل سوخته که بی تابانه در انتظار بودند، به سرعت به سوی پیکر مادر آمدند و بسان پروانه ای که بر روی شمع می افتد، خویشتن را بر روی آن نازنین بدن انداختند) امام حسن و امام حسین علیهما السلام با آه و ناله می فرمودند: آه، چه شعله حسرت و اندوهی است - برای فقدان جدّمان محمّد مصطفی صلی الله علیه وآله و مادرمان فاطمه زهرا علیها السلام - که هرگز خاموش شدنی نیست. هان ای مادر حسن! ای مام حسین! هنگام دیدار با جدّمان سلام ما را به او برسان و به او بگو پس از تو در این جهان یتیم ماندیم.

(راستی منظره ای اندوه آور و بسیار رقت بار بود. آتش احساسات زبانه می کشید و امواج غم و اندوه از هر سو برانگیخته شده بود.) امیر مؤمنان علیه السلام می فرمایند:

«إِنِّی اُشْهِدُ اللَّهَ أَنَّها قَدْ حَنَّتْ وَ أَنَّتْ وَ مَدَّتْ یَدَیْها وَ ضَمَّتْها إِلی صَدْرِها مَلِیّاً وَ اِذاً بِهاتِفٍ مِنَ السَّماءِ: یا اَبَا الْحَسَنِ! اِرْفَعْهُما فَلَقَدْ أَبْکَیا وَ اللَّهِ مَلائِکَةَ السَّمواتِ، فَقَدِ اشْتاقَ الْحَبِیبُ إِلَی الْمَحْبُوبِ...»

«خدا را گواه می گیرم که حضرت فاطمه درون کفن، آه و ناله ای جانکاه کشید و دست های خود را از کفن بر آورد و فرزندانش را به سینه اش چسبانید و مدتی ادامه داد. (این منظره تکان دهنده و حزن انگیز،

ص:344

آسمانیان را تکان داد؛ لذا) هاتفی از آسمانیان ندا در داد: علی جان! آن دو فرزند را از روی پیکر مطهر مادرشان بردار که به خدا فرشتگان آسمان را به گریه افکنده است. اینک دوست مشتاقِ محبوب خود می باشد. آن دو کودک را از روی سینه مادرشان بلند کردم...»(1)

بتاب ای مه بر کاشانه من

که خاموش است امشب خانه من

بتاب ای مه که بینم روی نیلی

بشویم در دل شب جای سیلی

بتاب ای مه که من با قلب خسته

دهم من غسل پهلوی شکسته

بتاب ای مه که شویم من شبانه

ز اشک دیده جای تازیانه

بتاب ای مه که تا کلثوم و زینب

ببینند روی مادر در دل شب

بتاب ای مه حسن مادر ندارد

حسین من کسی بر سر ندارد

بتاب ای مه گلستانم خزان شد

به زیر خاک زهرای جوان شد

بتاب ای مه که زهرا از دل خاک

رود امشب برِ سلطان لولاک

* * *

بریز آب روان اسما

به جسم اطهر زهرا

بشویم من تک و تنها

ولی آهسته آهسته

بریز آب روان تا من

بشویم مخفی از دشمن

تنش از زیر پیراهن

ولی آهسته آهسته

همه خواب و علی بیدار

سرش بنهاده بر دیوار

بگرید با دلی خونبار

ولی آهسته آهسته

روم شب ها سراغ او

به قبر بی چراغ او

بگریم از فراق او

ولی آهسته آهسته

ص:345

بود خون جاری ای اسما

هنوز از پهلوی زهرا

بنال از این مصیبت ها

ولی آهسته آهسته

ببین بشکسته پهلویش

سیه گردیده بازویش

تو خود ریز آب بررویش

ولی آهسته آهسته

حسن ای نور چشمانم!

حسین ای راحت جانم!

بنالید ای عزیزانم!

ولی آهسته آهسته

* * *

خدا داند دلم خون گریه می کرد

به حالم دشت و هامون گریه می کرد

ندیدم زخم پهلو را در آن شب

ولی دیدم کفن خون گریه می کرد

* * *

من سیر در آن لحظه ز جان گردیدم

تا روی کبود و جای سیلی دیدم

مُردم به خدا تا بدن فاطمه را

دادم دل شب غسل و کفن پیچیدم

* * *

تو زهرا بینی و من روی نیلی

تو صورت بینی و من جای سیلی

تو بینی از علی آه شبانه

نمی بینی تو جای تازیانه

تو می بینی علی را زار و خسته

نمی بینی تو پهلوی شکسته

* * *

علی چون جسم زهرا را کفن کرد

شقایق را نهان در یاسمن کرد

دو نور دیده اش از ره رسیدند

به زاری جانب مادر دویدند

خود افکندند بر آن جسم رنجور

عیان شد معنیِ نورٌ علی نور

بغل بگشاد و در آغوششان برد

چنان نالید کز سر هوششان برد

ایا مادر دلت از ما رمیده

چو اشک افکنده ای ما را ز دیده

که ای مادر یتیمانت به بر گیر

و ز آفت جوجگانت زیر پر گیر

ص:346

گل و بلبل به نغمه ناله سر کرد

بغل بگشاد و گل هایش به بر کرد

حسین گفتا که ای صبر و قرارم

انیس و مونس شب های تارم

به جسم قدسیان از غم تب آمد

که نزد نعش مادر زینب آمد

* * *

مظلومه مدینه، جان داده مخفیانه

دارد به تن نشانه، از ضرب تازیانه