ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

عظيم الشّأن ايران و خون پاك شهيدان والامقام، آن قدر عظيم و گران سنگ است كه يكايك ما را وا مى دارد تا در فراسوى مرزها، آن گونه عمل كنيم كه به حق، تابلويى زيبا و تمام نما از آن همه عظمت، شكوه، جهاد، ايثار و اخلاص را در مقابل ديدگان برادران و خواهران مسلمان خود از ديگر كشورهاى جهان به نمايش بگذاريم. انشاءاللَّه.

*** زائران محترم! ضمن آرزوى سلامتى و سفرى خوش براى شما، قبولى طاعات و زيارت هايتان را از درگاه ايزد متعال خواهانيم.

حتماً مى دانيد كه عمرِ اين گونه سفرهاى معنوى بسيار كوتاه است، پس بايد از تجربيات ديگران كه در سال هاى گذشته اين گونه سفرها را داشته اند، استفاده نماييم.

بدين منظور، مجموعه اى را كه در پيش روى داريد، شامل بعضى از يادداشت ها و تذكّرات لازم مى باشد كه با بهره گيرى از تجربيات و راهنمايى هاى مسؤولان و كارگزاران حج در طول چندين سال تهيّه و تنظيم شده است، كه اميد است با به كارگيرى آنها شما نيز همچون افراد باسابقه، كمال لذّت و استفاده را از اين سفر روحانى ببريد. توجّه داشته باشيد كه اين مجموعه، شما را از مطالب و تذكّراتى كه مدير و روحانى محترم كاروان در جلسات مى فرمايند، بى نياز نمى كند.

ص: 11

اين مجموعه در چهارده بخش تنظيم شده است:

1- مقدّمات سفر؛

2- فرودگاه؛

3- مدينه و مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله؛

4- بهداشت؛

5- هتل؛

6- بازار؛

7- احكام؛

8- مناسك؛

9- عرفات؛

10- مشعر؛

11- منا؛

12- فرم ها و نقشه ها؛

13- زيارات؛

14- بعد از سفر.

ص: 12

ص: 13

ص: 14

مى شود شركت نماييد و به تذكّرات مدير و روحانى محترم كاروان و مسؤولان ديگر با دقّت و توجّه كامل، عمل نماييد.

3. به منظور حفظ سلامت خود لازم است به پزشك كاروان مراجعه نماييد. ايشان پس از معاينات كامل، كارت سلامتى شما را صادر مى كند. اين كارت را بايد تا آخر سفر به همراه داشته باشيد.

4. واكسن هاى مننژيت و آنفلوانزا را در يكى از مراكز بهداشتى كه مشخّصات آن ها توسط پزشك كاروان اعلام مى شود، تزريق و كارت واكسيناسيون را دريافت كرده و به پزشك كاروان نشان دهيد.

5. مقدار واجب لباس احرام براى آقايان دو عدد حوله يا پارچه احرام مى باشد، ولى اگر به سرما حساس هستيد يا مى خواهيد براى حمّام استفاده كنيد، حداكثر سه يا چهار قطعه حوله همراه خود ببريد. دو جفت دمپايى احرامى و يك كمربند (كه احتياطاً دوخته نباشد)، نيز به همراه داشته باشيد.

امّا براى خواهران محترم يك دست لباس سفيد احرام كافى است. البته بايستى دقّت نماييد لباس ها نازك نباشد، زيرا مواضع بدن در هنگام خيس شدن لباس يا عرق كردن، نمايان مى شود و اين كار علاوه بر آثار سوئى كه در پى دارد موجب باطل شدن اعمال مى گردد.

ضمناً يكى از پارچه نوشته هاى مخصوص كاروان را در پشت چادر احرامى خود نصب كنيد تا در مواقع ازدحام كاملًا شناسايى شويد.

ص: 15

6. وصيّتنامه ى خود را نوشته و در جاى مخصوصى كه يك نفر از اعضاى خانواده مطّلع باشد، قرار دهيد. در وصيتنامه طلب كارى ها، بدهكارى ها، وجوهات شرعى كه بدهكاريد، مسأله نماز، روزه و ساير حقوق الهى و حقوقى را كه مردم بر گردن شما دارند، ذكر نموده و سفارش هاى لازم را به اعضاى خانواده بنماييد.

7. فرم شماره (1) را كه در صفحه 112 كتاب آمده حتماً ملاحظه و براى پاسخ به سؤال هاى آن به دفتر مرجع يا نمايندگان ايشان مراجعه نماييد.

8. براى تأمين آسايش هرچه بيشتر زائران، شما زائر گرامى از ابتدا تا پايان سفر تحت پوشش بيمه ويژه اى كه قرارداد آن از سوى سازمان حجّ و زيارت بسته شده است قرار داريد. بدين ترتيب علاوه بر مزاياى زياد اين كار، طى سفر مى توانيد با مراجعه به پزشك از درمان رايگان استفاده نماييد.

9. چنانچه به صورت دائم به ويلچر نياز داريد، در ايران خريدارى نماييد، تا در طول سفر راحت باشيد، امّا اگر نياز هميشگى نداريد درعربستان نيز مى توانيد از ويلچر استفاده كنيد.

10. تهيه ى ارز براى هزينه هاى شخصى بر عهده ى زائران است. با هماهنگى مديركاروان، به شعب بانك ملّى مراجعه و ارز مورد نياز خود را دريافت نماييد.

11. واحد پول عربستان سعودى، ريال است، و نرخ برابرى آن با دلار تقريباً ثابت است؛ يعنى هر دلار آمريكا برابر با 75/ 3 ريال

ص: 16

سعودى است. با اين حساب اگر بخواهيد 100 دلار را عوض كنيد، در ازاى آن بايد 375 ريال سعودى دريافت نماييد.

البته در صرّافى هاى مكّه و مدينه در برابر هر 100 دلار 372 يا 373 ريال مى پردازند.

12. شما مى توانيد با مراجعه به صرّافى هاى مورد اعتماد داخل ايران يا صرّافى هايى كه در مكّه و مدينه هستند دلار خود را با ريال عربستان عوض كنيد، ولى انجام اين كار در داخل كشور مقرون به صرفه تر است.

در هنگام معاوضه ى دلار با ريال، شماره پول خود را به خاطر بسپاريد، چون ممكن است بخواهند پول شما را پس بدهند و آن وقت با دلار تقلّبى عوض نمايند.

13. شايسته است براى اين سفر تقريباً يك ماهه اين وسايل را به همراه داشته باشيد:

چند قرص مسكّن (بدون كدئين)، سرماخوردگى، اسهال، چسب زخم، پماد سوختگى، مسواك و خميردندان، كمى نمك، سوزن و مقدارى نخ سياه و سفيد، ناخن گير، قيچى، كارد ميوه خورى، ساعت زنگ دار، مقدارى آجيل و تنقّلات، يك قاشق و ليوان استيل، چند سنجاق قفلى، ليف حمّام، صابون كوچك بى بو، تيغ، خودكار و دفترچه ى يادداشت، قرآن و كتاب دعاى كوچك (از كتاب هايى كه براى سفر مجاز است)، مقدارى طناب بند لباس، عطر يا موادّ خوش بوكننده، مقدار كمى دستمال كاغذى و چند

ص: 17

دستمال پارچه اى و ....

14. از لباس هاى زير، مانند شورت و زيرپيراهنى، جوراب و زيرشلوارى هر كدام حداكثر سه عدد به همراه داشته باشيد، ولى از لباس هاى ديگر بيش تر از دو دست لازم نيست.

15. براى ارتباط آسان با بستگان مى توانيد اطلاعات محل استقرار خود را در هتل هاى مكّه و مدينه، از مدير كاروان پرسيده و در اختيار خانواده و بستگان خود قرار دهيد، گرچه اين اطلاعات در كارت هاى شناسايى مخصوصى كه به هر زائر مى دهند، نوشته شده است.

16. اشياى فلزى، مانند چاقو، قيچى، ناخن گير و ... را در ساك بزرگ بگذاريد تا بتوانيد در مكّه و مدينه از آنها استفاده كنيد.

چنانچه اين وسايل را در ساك دستى يا در جيب خود بگذاريد، در بازرسى هاى فرودگاه امكان عبور آنها نيست، از اين جهت با مشكل روبه رو خواهيد شد.

17. پول و جواهرات خود را در ساك ها قرار ندهيد، بلكه به همراه خود داشته باشيد تا آن ها را در هتل (مدينه يا مكّه) به صندوق امانات تحويل دهيد، گرچه بهتر است كه خواهران محترم، جواهرات زينتى خود را از ايران به همراه نياورند.

18. برخى از وسايلى كه خروج آنها بر اساس قانون گمرك ممنوع بوده يا ورود آنها به كشور عربستان مجاز نمى باشد، عبارت اند از:

ص: 18

فرش دست باف، اوراق بهادار، اشياى عتيقه، كتاب هاى خطى و قديمى، جواهرات (در صورتى كه مقدار آن زياد باشد)، مواد مخدّر (كه بر اساس قوانين عربستان همراه داشتن آن، مجازات اعدام دارد) و ....

19. يك يا دو روز قبل از حركت، ساك هاى بزرگ توسط مدير و خدمه ى كاروان به فرودگاه عربستان و بعد به هتل هاى محل سكونت شما ارسال مى شود، پس آنچه را لازم داريد، در آنها گذاشته و تحويل دهيد. البته زائرين مدينه بعد، لباس احرام خود را در ساك هاى بزرگ نگذارند، بلكه در ساك هاى دستى خود قرار دهند تا در ميقات جحفه از آن استفاده كنند.

20. روى تمام ساك ها و بسته هايى كه به همراه داريد، نام، نام خانوادگى، شماره ى كاروان و نشانى محلّ سكونت خود را در مدينه، مكّه و ايران بنويسيد يا دست كم داخل آنها قرار دهيد.

21. در تمام مراحل سفر مواظب عينك خود باشيد، زيرا تعويض آن شما را با مشكل روبرو مى كند همچنين جلد و بند مخصوصِ آويزان كردن آن را به همراه داشته باشيد.

22. كارت هاى شناسايى خود را در طول سفر بر سينه الصاق نموده يا داخل جيب خود قرار دهيد تا اگر در مواردى لازم شد به پليس يا افراد راهنما نشان دهيد.

23. زائران عزيز، در اين سفر كه سرشار از معنويت است، نياز بيشترى به همكارى و صميميّت دارند، بنابراين سعى نماييد دوستان

ص: 19

خوبى انتخاب كنيد تا در همه جا با هم باشيد و در مسائل و مشكلات به يكديگر كمك كنيد. دوستانى كه در اين سفر پيدا مى كنيد، ممكن است سال هاى زيادى رفاقت را با شما ادامه دهند.

بنابراين از اخلاق انسانى و اسلامى غافل نباشيد كه منافع بسيارى براى شما در دنيا و آخرت دارد. معمولًا اين شناسايى ها از همان جلسات كاروان در مسجد شروع مى شود.

24. اعضاى كاروان همچون اعضاى خانواده اى هستند كه بايد در طول سفر به يكديگر كمك كنند، حساسيت هاى لازم را براى حفظ آبرو و حيثيت يكديگر داشته باشند و مسؤولان را از هر حركت مشكوك آگاه نمايند.

25. صبر و تحمّل، مهم ترين وسيله اى است كه شما بايد از ابتداى سفر به همراه داشته باشيد. بدانيد همان طورى كه چهره ى افراد مختلف است، روحيّات و اخلاق آنها نيز تفاوت دارد.

بنابراين، كوشش نماييد خود را با اخلاق همه ى افراد تطبيق دهيد، و از خطاها، لغزش ها و رفتارهاى ناشايست ديگران كه قابل گذشت است اغماض كنيد و از هرگونه درگيرى و مشاجره جدّاً خوددارى نماييد. البته اگر نصيحت مى نماييد يا امر به معروف و نهى از منكر مى كنيد به گونه اى باشد كه به برخوردهاى تند و نامناسب منجر نشود.

26. موقعيّت شما به عنوان شيعيان اهلبيت در كشور عربستان حسّاس است. مواظب باشيد كارى نكنيد كه بهانه اى به دست افراد

ص: 20

تندرو بيفتد و از آن به عنوان يك سوژه عليه تشيع بهره بردارى كنند. در رهنمودهاى ائمه معصومين عليهم السلام آمده است كه: كار نيك از هر فرد نيكو است، ولى از شما شيعيان نيكوتر است و كارهاى زشت از هركسى سر زند زشت است، ولى از شما شيعيان زشت تر.

اين بيان به دليل موقعيتى است كه شما نسبت به خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام داريد.

ص: 21

ص: 22

در باجه هاى تحويل اثاث، نوبت را رعايت كرده و هيچ عجله اى نداشته باشيد، چون وقت بسيارى تا سوار شدن به هواپيما داريد.

بار ديگر تكرار مى شود كه اشياى فلزّى را مى بايست در ساك بزرگ بگذاريد تا تحويل قسمت بار هواپيما شود. مجدّد بررسى كنيد كه از همراه داشتن وسايل ضرورى سفر و همراه نداشتن وسايل ممنوع، مطمئن شويد. پس با ساك دستى خود حركت كرده و به سالن بعدى مى رويد.

بايستى از باجه هايى كه در اين سالن وجود دارد، عبور كنيد.

در اين باجه ها گذرنامه هاى شما كنترل مى شود و مهر خروج روى آنها مى خورد. چنانچه در يك گذرنامه، نام افراد خانواده يا همراهيان شما نوشته شده، بايد با هم در يك باجه حاضر باشيد.

پس از بازرسى، وارد سالن انتظار مى شويد. وقتى همه ى افراد كاروان وارد سالن مى شوند، اعلام مى شود كه براى سوار شدن به هواپيما آماده شويد. شما نيز با در دست داشتن كارت پرواز و نشان دادن آن به مأموران، از سالن خارج و سوار هواپيما مى شويد.

هنگام ورود به هواپيما كارت پرواز را در دست داشته باشيد تا مهمان داران طبق شماره ى صندلى، شما را به محل استقرار، راهنمايى كنند.

چنانچه بين شما، دوستان و خانواده در هواپيما فاصله وجود دارد و مى خواهيد در كنار هم باشيد، از مهمان دار هواپيما بخواهيد

ص: 23

اين كار را انجام دهد يا با اطرافيان خود به توافق برسيد تا جابه جايى به آسانى صورت گيرد. اگر اطرافيان شما موافقت نكردند، اصرارى نداشته باشيد، زيرا زمان پرواز طولانى نيست تمام اين سفر (از تهران تا جدّه) بيش تر از 5/ 2 تا 3 ساعت نخواهد بود.

3. علاوه بر گذرنامه و بليت، لازم است دو كارت ديگر در اين سفر به همراه داشته باشيد:

اوّل- كارتى زرد رنگ كه پزشك پس از تزريق واكسن مننژيت و آنفولانزا و بررسى وضعيت جسمانى و سلامتى تان به شما مى دهد.

دوّم- كارت ديگرى كه بايد مشخصات شما به زبان عربى روى آن نوشته شده باشد. اين كارت به زبان عربى بطاقة الدّخول نام دارد. بايد اين كارت را تكميل كرده و در فرودگاه عربستان به مأموران گذرنامه تحويل دهيد. مدير و عوامل وى مى توانند در تكميل اين كارت به شما كمك كنند.

4. شتاب زدگى در فرودگاه، چه در رفت و چه در بازگشت، به آشفتگى و بى نظمى منجر شده و در نهايت، موجب تأخير در انجام كارهاى لازم مى گردد. پس، آرامش و نظم را رعايت نموده و طبق دستور مأموران فرودگاه عمل نماييد. از برخورد مستقيم و مجادله با مأموران سعودى كه زبان آنها را هم نمى دانيد، جدّاً بپرهيزيد.

5. چنانچه نماز نخوانده ايد يا به دستشويى نياز داريد، پيش از سوار شدن به هواپيما (در سالن هاى انتظار) اقدام كنيد تا در هواپيما

ص: 24

دچار مشكل نشويد.

6. گاهى مجبور مى شويد نمازتان را در هواپيما بخوانيد. از اين رو بهتر است پيش از سوارشدن، وضو بگيريد. البته در هواپيما نيز مى توانيد وضو بگيريد.

همچنين هنگام رفتن به مكّه جهت قبله تقريباً به طرف جلوى هواپيما و در برگشت، به سوى عقب هواپيما مى باشد.

7. سعى كنيد مقررات داخل هواپيما را كه توسط مهمان داران اعلام مى شود رعايت نماييد (مانند نكشيدن سيگار، بستن كمربند، خوددارى از رفت وآمدهاى اضافه و بى موقع، صحبت كردن با صداى بلند، باز و بسته كردن صندوق هاى بالاسر و ...).

8. رعايت مقرّرات و نظافت در هواپيما، به ويژه اگر مربوط به خطوط سعودى يا شركت هاى خارجى ديگر باشد، بسيار لازم است؛ زيرا همين رفتار مى تواند بيان كننده ى تربيت و اخلاق دينى و مذهبى شما باشد.

9. پس از رسيدن به مقصد، هنگام خروج از هواپيما عجله نكنيد، اسباب و اثاثيه ى خود را جمع كرده و به آرامى و با رعايت نوبت، خارج شويد.

10. هنگام رسيدن به فرودگاه جدّه يا مدينه، ابتدا به سالنى وارد مى شويد كه گذرنامه ها را در آن بررسى مى كنند و كارت (بطاقة الدّخول) را تحويل مى گيرند. سعى كنيد پشت سر هم جلوى كيوسك هاى بازديد قرار بگيريد و تا وقتى بررسى گذرنامه ى نفر

ص: 25

جلويى تمام نشده از خط قرمزى كه به فاصله ى يك مترى باجه ها روى زمين كشيده شده است، عبور نكنيد. در ضمن بايد افرادى كه نامشان در يك گذرنامه نوشته شده با هم باشند و چنانچه كارت مشخصات (بطاقةالدّخول) را پر نكرده ايد، همان جا مى توانيد آن را تكميل كرده و تحويل باجه ها دهيد.

پس از عبور از باجه هاى كنترل گذرنامه در فرودگاه هاى جدّه يا مدينه، معمولًا كارت زرد رنگ (واكسيناسيون) را بازديد مى كنند، سپس وارد سالنى مى شويد كه پيش از اين ساك هاى شما رسيده يا در حال رسيدن است. ساك ها را برمى داريد و به ايستگاه هاى بازرسى اساس مى بريد. در آن جا همه ى ساك هاى بزرگ و كوچك شما مورد بازرسى قرار مى گيرند. سپس منتظر خروج و حركت به سوى مدينه يا مكّه مى شويد. پس از اين كه همه ى اعضاى كاروان جمع شدند، مدير و خدمه ى كاروان، شما را به طرف اتوبوس ها راهنمايى مى كنند.

هر نفر بايد شماره صندلى و شماره اتوبوس خود را كه سوار شده به ياد داشته باشد تا در هنگام پياده و سوار شدن دچار مشكل نشود. البته براى دورى از هرگونه اشتباه مى توانيد اطلاعات دقيق را از مسؤول اتوبوس سؤال كنيد و سوار شويد.

اگر مدينه بعد باشيد اتوبوس ها از همان فرودگاه جدّه مستقيماً به طرف ميقات جحفه حركت كرده و پس از محرم شدن به سوى مكّه مى رويد. امّا مدينه قبلى ها وارد فرودگاه مدينه مى شوند يا پس از

ص: 26

ورود به فرودگاه جدّه به مدينه مى روند و سپس از مدينه محرم مى شوند.

فاصله ى فرودگاه مدينه تا هتل حدود نيم ساعت، و فاصله ى جدّه تا مدينه 440 كيلومتر است كه تقريباً در مدت شش ساعت اين مسافت طى مى شود و در بين راه استراحت و پذيرايى مختصرى در ايستگاه ساسكو انجام مى شود.

در صورت گم شدن يا بروز هرگونه تأخير، نگران و مضطرب نشويد، بلكه در فرودگاه به دفتر ستاد ايرانيان مراجعه نماييد تا شما را به كاروان برسانند يا با شماره تلفن هتل محل اقامت در مدينه يا مكّه تماس گرفته و موقعيّت خود را اعلام نماييد.

11. هنگامى كه در وسط راه براى استراحت و پذيرايى پياده مى شويد، به دقت محل توقّف اتوبوس، رنگ و نشان آن را به خاطر بسپاريد، زيرا فراوانى اتوبوس ها و شباهت آنها به يكديگر موجب سرگردانى زائران مى شود.

پس از صرف غذا در زمان اعلام شده، به سرعت برگرديد و با سرشمارى مجدّد، مطمئن شويد كه همه ى افراد سوار شده اند.

ص: 27

شود، پرهيزكنيد.

13. چنانچه براى بار زدن ساك ها اعلان نياز شد به مدير و خدمه كاروان كمك نماييد، به ويژه زائران جوانى كه توانايى انجام اين كارها را دارند، بسيار پسنديده است چنين خدمتى را بنمايند.

14. هم چنان كه براى سفر به عربستان گفته شد در سفر برگشت نيز بردن اين اشيا به داخل هواپيما ممنوع است: چاقو، قيچى، ناخن گير و هر شى ء فلزى، حتى اسباب بازى، قاب فلزى و شيشه اى، انواع قاشق و چنگال و .... پس اين لوازم را در ساك بزرگ گذاشته و به قسمت بار هواپيما حويل دهيد.

15. متوجّه باشيد كه شركت هواپيمايى سعودى از خروج اين كالاها جلوگيرى مى كند: تلويزيون، كپسول گاز، انواع اسپرى و لوازم كمپرسور يخچال و .... چنانچه گالن هاى آب زمزم به همراه داريد، بايد در فرودگاه جدّه به دفتر مراجعه كرده و آن را در كيسه هاى مخصوصى گذاشته و داخل هواپيما ببريد. نام اين كيسه ها «كيس الماء» است.

16. وسايل مخصوص دفاتر هواپيمايى و هم چنين لوازم داخل هواپيما، مانند جليقه ى نجات و ... را از هواپيما بيرون نبريد.

چنانچه غذا يا تغذيه ى وسط روز در هواپيما توزيع شد، حتى المقدور آن را به همراه نبريد. زيرا ممكن است تا رسيدن به منزل

ص: 28

فاسد شود.

17. حداكثر بار مجاز براى هر زائر سى كيلوگرم مى باشد و هر كيلو بار اضافه 21 ريال سعودى جريمه دارد. حداكثر بار مجاز براى بردن به داخل هواپيما نيز هفت كيلوگرم مى باشد.

18. فاصله ى زمانى از مكّه تا جدّه تقريباً يك ساعت و فاصله ى جدّه تا ايران حدود سه ساعت است.

19. براى وارد شدن به سالن فرودگاه تهران (مقصد) نظم و ادب را رعايت نماييد و تحمل داشته باشيد تا گذرنامه ها بررسى شده و مهر مراجعت بر آنها زده شود. هيچ عجله نكنيد، چون معلوم نيست كه شما زودتر از ديگران از سالن اصلى خارج شويد.

20. هنگام تحويل گرفتن اثاثيه و ساك ها نيز حقوق يكديگر را رعايت نماييد و از مزاحمت و برخوردهاى غيراخلاقى پرهيز كنيد، زيرا در مدت زمان كوتاهى همه افراد كاروان اثاثيه ها را تحويل گرفته و خارج مى شوند.

ص: 29

ص: 30

دريغ نورزيد، زيرا سلام كردن تأثير بسيارى خوبى در برخوردهاى مهربانانه ى آنها با شما دارد.

4. خواهران محترمه! حجاب كامل را حفظ كرده و از رفت وآمد در قسمت هايى از حرم، كه مخصوص مردان است، خوددارى كنيد. همه بايد سعى كنند در دو شهر مكّه و مدينه، به ويژه در مسجدالحرام و مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله اصول و احكام اسلامى را رعايت كنند. و با عمل به دستورات اخلاقى، مبلّغ مذهب جعفرى باشند.

5. زائران محترم! امربه معروف و نهى ازمنكر، همانند نماز، از واجبات الهى است. بنابراين، بر همه ى شما لازم است، در صورت مشاهده ى موارد خلاف، به هموطنان خود تذكر دهيد. به ياد داشته باشيد كه برخوردهاى نامناسب و اهانت آميز افراد خلاف كار نبايد موجب ترك اين واجب الهى شود.

خواهران محترم نيز به بانوانى كه عفاف و حجاب اسلامى را رعايت نمى كنند، محترمانه تذكّر دهند. شما مؤمنان بايد تلاش كنيد تا افراد به انجام كارهاى خوب و نيك تشويق شوند.

6. در تمام نقاط مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام و برخى اماكن ديگر دوربين هاى مداربسته نصب شده است، بنابراين، از هر كارى كه موجب خدشه دار شدن ايرانيان و وهن مذهب شيعه است پرهيز كنيد.

نمازهاى جماعت مسجدالحرام ومسجدالنّبى صلى الله عليه و آله به طور

ص: 31

مستقيم از تلويزيون سراسرى عربستان و از طريق ماهواره نيز براى كشورهاى ديگر پخش مى شود. بنابراين رفتار شما در نماز در بينندگان تأثير خواهد گذاشت، لذا، از نگاه كردن به اطراف، و بى نظمى هاى ديگر جدّاً بپرهيزيد.

7. براى خواندن نماز جماعت در مسجدالنّبى و مسجد الحرام و مسائل خاصّ آن، بخش مناسك را مطالعه و يا از روحانيون محترم كاروان سئوال نماييد.

8. با توجه به اينكه شما بر زبان عربى مسلط نبوده و اطّلاعات لازم را براى يك مباحثه ى منطقى نداريد، لذا از ورود به مباحث اعتقادى و سياسى خوددارى كنيد. علاوه بر اين، اصولًا مباحث علمى و اعتقادى بايد در محيطهاى آرام و مناسب، آن هم با اهل علم و تحقيق، انجام شود. بنابراين، هرگاه در چنين موقعيّت هايى قرار گرفتيد، افراد مذكور را به مبلّغان و مقامات ذى ربط ارجاع دهيد تا از عهده ى اين كار برآيند.

9. البته از آن جا كه در اين سفر با فرقه هاى مختلف اهل سنّت روبه رو هستيد، لازم است در زمينه ى مباحث امامت و ولايت و مسائل اعتقادىِ شيعه، مطالعاتى داشته و مخصوصاً در جلساتى كه برگزار مى شود، از محضر روحانيون محترم كاروان ها استفاده نماييد.

تكرار مى كنيم كه گفت وگوهاى سرپايى، آن هم در كوچه و خيابان، فايده ى چندانى ندارد. بنابراين، از مجادله و مباحثه هاى

ص: 32

بى حاصل و پر سروصدا پرهيز كنيد.

10. چه بسا از سوى عناصر تندرو به بهانه هاى مختلف، مورد اهانت، بى مهرى و برخوردهاى غير اخلاقى قرار بگيريد، در اين صورت، بهترين جواب و برخورد، سكوت و رفتار كريمانه است.

اصولًا حضور شما در حرمين شريفين، به تنهايى، تبليغ بسيار مهمّى براى مذهب شيعه است.

11. رعايت نظافت، نشانه ى ادب و احترام شما به اماكن مقدّس و نشان دهنده ى شخصيّت شماست. از كثيف كردن حرم و ريختن دستمال كاغذى، پوسته ى تخمه، شكلات، پسته و مانند اين ها روى زمين جدّاً پرهيز نموده و آنها را در سطل هاى مخصوص زباله بيندازيد.

12. وهابيان بوسيدن ضريح، درها و ديوارها را حرام و از مصاديق شرك مى دانند از اين رو براى جلوگيرى از برخوردهاى تند و متعصبانه، از انجام اين اعمال پرهيز نماييد.

13. از برداشتن خاكِ اماكن زيارتى، به ويژه قبرستان بقيع، خوددارى فرماييد، زيرا سفارشى از جانب اهل بيت عليهم السلام براى اين كار نداريم، علاوه بر اين كه موجب برخورد تند مأموران مى شود.

14. از خريد گندم و ريختن آن در بقيع يا هر جاى ديگر خوددارى كنيد، زيرا معمولا اين گندم ها به مصرف نمى رسد، و بار ديگر جمع آورى و معلوم نيست به چه مصرفى مى رسد.

15. از خواندن برخى زيارتنامه ها و دعاها با صداى بلند كه

ص: 33

اهل سنت نسبت به آن حساسيت نشان مى دهند خوددارى كنيد و با انجام اين اعمال، زمينه ى درگيرى و برخوردهاى اهانت آميز را به وجود نياوريد.

16. توجّه داشته باشيد كه حرم نبوى در مدينه ى منوّره از ساعت 22 تا دو ساعت قبل از اذان صبح بسته است؛ در اين ساعات نمى توانيد وارد مسجدالنبّى صلى الله عليه و آله شويد، امّا مسجدالحرام در مكّه شبانه روز باز مى باشد.

17. در سال هاى گذشته، برنامه هاى زيارت به صورت دسته جمعى و با حضور كاروان هاى مختلف، در پشت بقيع انجام مى شد. متأسفانه، به دليل پاره اى رفتارها، اين برنامه ها ممنوع و يا محدود گرديد. بنابراين، زيارت نامه را به صورت انفرادى و آهسته قرائت كرده و تلاش كنيد برنامه هاى دسته جمعى را در هتل ها انجام دهيد.

18. بهترين عمل در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام، اقامه نماز خصوصا به جماعت، قرائت قرآن و دعا و نيايش است، سعى كنيد در طول سفر حداقل يكبار قرآن را ختم كنيد.

19. آن دسته از زائرانى كه سواد ندارند، از ديگر زائران بخواهند كه دعا را براى آنها با صداى آرام بخوانند. علاوه براين مى توانند در زيارت هاى گروهى، از محضر روحانيون كاروان استفاده كنند. اگر اين هم ممكن نشد، مى توانند به نيابت از پدر، مادر و بستگان ديگر نمازهاى قضا و مستحبى بخوانند يا به ذكرهاى

ص: 34

مستحب، مانند صلوات، استغفراللَّه ربّى واتوب اليه، سبحان اللَّه، الحمداللَّه، اللَّه اكبر، لا اله الّا اللَّه و ... مشغول باشند. هم چنين خواندن فاتحه در قبرستان بقيع براى هر كدام از بزرگان دين نيز امرى بسيار پسنديده است. علاوه بر اين، يادكردن از همه ى حاجت مندان و دعاكردن براى برآورده شدن حاجات ملتمسين دعا، پاداش زيادى دارد.

20. افراد باسواد هنگام تشرّف به حرم مطهر و قبرستان بقيع، كتاب هاى زيارت را به همراه داشته باشند و چنانچه افراد بى سواد از آنان درخواست كردند، ادعيه را به صورت آرام براى ايشان بخوانند. عنايت داشته باشيد كه صداى شما به اندازه اى باشد كه همان دو يا سه نفر نزديك بشنوند، زيرا اگر صدا بلندتر از اين مقدار شود، مأموران جلوگيرى مى كنند.

21. از فرصتى كه در اين سفر براى شما به دست آمده بيش ترين استفاده ى معنوى را بنماييد و بيشتر وقت خود را در حرم بگذرانيد. اين فرصتى است كه هزاران نفر آرزوى آن را در دل دارند.

22. برادران جوان از پوشيدن لباس هاى نامناسب و پيراهن آستين كوتاه و همراه داشتن زنجير، حلقه، انگشتر و ساعت طلا پرهيز نمايند زيرا علاوه بر حرمت اين كار، موجب بدبينى ديگران به مذهب شيعه مى شود.

23. در همه جا، رعايت حال سالمندان و بانوان بر جوان ترها

ص: 35

لازم است، مثل سوار و پياده شدن از ماشين، ورود و خروج از آسانسورها و موارد ديگر.

24. افراد پير و مريض توجه داشته باشند كه اگر براى انجام زيارت يا اعمال حجّ و عمره به ويلچر نياز دارند، براى كرايه ى اين وسايل يا مزد كارگر، پول كافى داشته باشند تا با مشكل بى پولى رو به رو نشوند.

25. زائران محترم! حتماً اطلاع داريد كه مدير و خدمه ى كاروان ها از افراد متديّن و خدمت گزار جامعه هستند و تنها به قصد خدمت افتخارى به زائران بيت اللَّه، بخشى از عمر عزيزشان را در اين راه صرف مى كنند. زحمات اين عزيزان با پول جبران پذير نيست و فقط توجّه و احترام متقابل شما، خستگى را از تن ايشان دور مى كند.

26. مدير و خدمه ى محترم كاروان در چند اتوبوس تقسيم مى شوند تا افراد را به اماكن موردنظر انتقال دهند. اين عزيزان براى اداره ى اتوبوس و راهنمايى راننده و مسائل ديگر مى بايست در قسمت جلوى اتوبوس باشند. علاوه بر اين، اجازه دهيد مردان جوان نيز در صندلى هاى رديف جلوى اتوبوس بنشينند تا در تقسيم آب و غذا و هدايت كاروان نقش داشته باشند.

27. كارت شناسايى را كه مديريت كاروان به شما داده، كاملًا حفظ كرده و در همه جا و هر زمان به همراه داشته باشيد؛ زيرا اين كارت، تنها وسيله ى شناسايى افراد بوده و نشانى محلّ اقامت آنها

ص: 36

در شهرهاى مكّه و مدينه، روى آن نوشته شده است. در صورت نياز آن را به مأموران سازمان حج يا پليس سعودى ارائه تا شما را راهنمائى كنند.

28. اهميّت گذرنامه در خارج از كشور مانند شناسنامه در داخل است، پس آن را نزد مدير كاروان بگذاريد و در مواقع لزوم تحويل بگيريد. اين كارى است كه در تمام كاروان ها انجام مى شود.

پس اصرارى در گرفتن گذرنامه خود نداشته باشيد.

29. در صورت گم شدن يا احتياج به راهنمايى و هر نياز ديگرى تنها با زائران ايرانى يا نيروهاى امداد گمشدگان كه لباس هاى آبى رنگ دارند، صحبت نماييد. در اين زمينه، كاملًا احتياط نموده و به ديگران نيز اين تذكّر مهم را بدهيد.

30. در اين سفر، جابه جايى هائى، چه در ماشين و چه در منزل داريد. پس در مواظبت از اسباب و اثاثيه ى خود كوشا بوده و مراقب باشيد كه چيزى را جاى نگذاريد، زيرا در بسيارى از موارد امكان برگشت به محلّى كه بوده ايد، وجود ندارد و پس از حركت اتوبوس، ديگر اميدى به پيداشدن اشياى شما نيست.

31. به هنگام پياده شدن از اتوبوس هايى كه براى زيارت دوره و اماكن مختلف رفته ايد، كاملًا دقّت كنيد رنگ اتوبوسى كه سوار شده ايد، نشانه ى مخصوص و شماره آن و نيز نقطه اى را كه پياده شده ايد، به خاطر بسپاريد تا هنگامى كه براى سوارشدن مجدّد برمى گرديد حيران و سرگردان نشويد. البته بهتر است كه در همه جا

ص: 37

به همراه دو يا سه نفر از دوستان خود باشيد تا چنين اتّفاقاتى پيش نيايد.

32. عبور و مرور در خيابان ها، چه در مدينه و چه در مكّه براى رهگذران و عابران پياده، امن نيست، ماشين ها بسيار تند حركت مى كنند و برخى رانندگان بسيار بى احتياط مى باشند. بنابراين، دقّت نماييد فقط از پياده روها استفاده نموده و براى رفت وآمد از عرض خيابان، حتماً از محل هاى ويژه ى عبور اشخاص پياده، آن هم با احتياط كامل، استفاده كنيد.

33. خواهران محترم! سعى كنيد براى رفت و آمدها تنها از سرويس هاى محلّ سكونت خود استفاده كرده، سوار خودروهاى شخصى نشويد و چنانچه به تاكسى نياز داريد حتماً همراه يكى از دوستان يا خانواده ى خود باشيد و از تردد انفرادى و بدون همراه، خصوصاً در ساعات پايانى شب بپرهيزيد.

34. زائران محترم! توجّه داشته باشيد كه از چند سال پيش زائران ايرانى در مدينه و مكّه از سرويس هاى ويژه كه با پرچم جمهورى اسلامى مزيّن هستند، استفاده مى كنند. سعى كنيد كه شماره ى خط و محلّ توقّف اتوبوس مسير خود را به خاطر بسپاريد.

35. در صورت مشاهده ى هر تخلّف، شماره ى اتوبوس يا ماشينى را كه سوار مى شويد، يادداشت كنيد تا به تخلّفات آنها رسيدگى شود.

36. به همراه داشتن تلفن هاى دوربين دار در داخل حرم مطهّر،

ص: 38

از طرف علماى عربستان تحريم شده و با چنين افرادى، برخورد و گاهى آنها را جريمه مى كنند.

37. براى تلفن زدن، از مدينه يا مكّه به ايران، مى توانيد از كابين هاى مخابراتى كه در سطح شهر فراوان هستند، استفاده كنيد.

البته تماس گرفتن با تلفن همراه زائر؛ از ايران به عربستان، مقرون به صرفه تر است.

38. از بستن هر نوع كيف يا تلفن همراه (موبايل) به كمر و تظاهر به داشتن آن خوددارى كنيد، زيرا در معرض خطر و سرقت قرار مى گيريد.

39. در مسجدالحرام و مسجدالنّبى (به ويژه هنگام اقامه ى نماز تلفن همراه خود را خاموش كنيد.

40. از دمپايى هاى ابرى كه در صورت خيس بودن زمين، بسيار لغزنده مى شوند استفاده نكنيد، بلكه از دمپايى هاى پلاستيكى و مانند آن استفاده كنيد كه وقتى روى كاشى يا سنگ صافى كه روى آن آب ريخته شده، راه مى رويد، دچار مشكل نشويد.

41. بردن هر وسيله اى به داخل حرم مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه، و مسجدالحرام در مكّه، ممنوع است. از طرفى بيرون از حرم نيز جاى امنى براى گذاشتن اثاثيه نيست، بنابراين وقت خود را طورى تنظيم نماييد كه پس از خريد اجناس از بازار مستقيماً به هتل يا محلّ سكونت خود برويد.

42. جايگاه خواهران محترم در مدينه ى منوّره، در قسمت هاى

ص: 39

عقب مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله است. چنانچه بخواهيد از قسمت هاى جلوى حرم كه مرقد پيامبر صلى الله عليه و آله و خانه ى حضرت فاطمه ى زهرا عليها السلام قرار دارد، بهره مند شويد، مى توانيد از ساعت ويژه ى خواهران (صبح ها از طلوع آفتاب تا حدود ساعت 10 و ظهرها نيم ساعت پس از نماز ظهر تا حدود ساعت 15) استفاده كنيد. در اين صورت بايد ساعات زيارت خود را طورى تنظيم نماييد كه هم به صبحانه و ناهار هتل برسيد وهم از فيض حضور در قسمت هاى نزديك قبر مطهّر و روضه ى منوّره بهره مند شويد.

43. با عكس بردارى، فيلم بردارى و كشيدن سيگار در تمام اماكن مقدّس به شدّت برخورد مى شود، لذا از انجام اين كارها پرهيز نماييد.

44. از خوابيدن در مسجد و حرم مطهّر بپرهيزيد، زيرا علاوه بركراهت، ممكن است اتّفاقاتى همچون سرقت پول، كفش و وسايل ديگر براى شما پيش بيايد.

45. زائران محترم! هنگامى كه قرآن را از جايگاه هاى مخصوص برمى داريد، پس از قرائت، آن را در همان جا قرار دهيد و از گذاشتن آن روى زمين، فرش يا هر جاى ديگر جدّاً خوددارى نماييد. هم چنين از حمل قرآن و كفش ها با يك دست، بپرهيزيد، زيرا اين كار، از ديدگاه اهل تسنّن، بى احترامى به كتاب خداست.

رعايت اين نكته در هر موقعيّتى، ضرورى مى باشد.

46. از بردن كفش ها به محوّطه ى روضه ى منوّره، كه همان

ص: 40

قسمت قديمى مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله است پرهيز نماييد، زيرا اهل سنت چنين كارى را نوعى بى احترامى به آن مكان مقدّس مى دانند.

47. براى جابه جايى كفش هاى خود، هنگام تشرّف به حرم مطهر نبوى صلى الله عليه و آله از كيسه هاى مخصوصى كه توسط كاروان ها به شما داده مى شود، استفاده كرده و آنها را در قفسه هاى ويژه اى كه در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله و مسجدالحرام وجود دارند، قرار دهيد. البته شماره ى آن قفسه را به خاطر بسپاريد تا هنگام برگشت محلّ آن را فراموش نكنيد.

48. كلمن هاى آب سرد در همه جاى حرم موجود است. در طرف راست آن، ليوان هاى استفاده نشده و در طرف چپ آن، ليوان هاى استفاده شده قرار دارد. شما نيز براى نوشيدن آب از ليوان هاى سمت راست استفاده نموده و پس از مصرف، آن را در سمت چپ قرار دهيد.

49. از سخن گفتن با صداى بلند در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله پرهيز كرده و افراد يا دوستان خود را با صداى بلند نخوانيد، زيرا برخى از اهل سنت اين كارها را حرام و نشانه ى بى احترامى به اين مكان هاى مطهّر مى دانند.

50. هنگام استفاده از تلفن همراه در اماكن مقدّس ضمن رعايت احترام، از انتخاب زنگ تلفن با آهنگ هاى غيرمناسب و گفت وگوهاى طولانى، آن هم با صداى بلند (به ويژه در اوقات قبل از نماز كه حالت سكوت و معنويت در صفوف نماز حاكم است)

ص: 41

جدّاً خوددارى نماييد.

51. در برخى از اماكن مقدّس، مانند مسجد ذوقبلتين و مسجد قُبا حتى از همراه داشتن كفش جلوگيرى مى شود، بنابراين، ضمن پرهيز از بحث و نزاع با مأموران، كفش ها را در جاى مخصوص قرار دهيد.

ص: 42

ص: 43

3. توجّه داشته باشيد كه در طول سفر تحت پوشش بيمه هستيد. پس هرگاه احساس ناراحتى نموديد، به پزشك كاوان مراجعه كرده، در صورت لزوم وى شما را به مراكز بهداشتى و درمانى ايرانيان راهنمايى خواهد كرد تا رايگان درمان شويد.

4. كسانى كه بيمارى خاصّى دارند، پيش از سفر، پزشك و مدير كاروان را در جريان بگذارند و از قرص ها و داروهايى كه مصرف مى نمايند به اندازه ى مورد نياز، به همراه ببرند.

5. گرچه در مراكز بهداشتى انواع داروها يافت مى شود، ولى براى احتياط، داروهاى زير را به مقدار كم در ساك بزرگ بگذاريد:

قرص هاى بدون كُدئين مسكّن، سرماخوردگى و اسهال، چسب زخم و پماد سوختگى. هم چنين وسايلى از قبيل: قاشق، ليوان استيل، مسواك، خميردندان، تيغ، صابون كوچك، ليف حمّام، دستمال كاغذى، چند دستمال پارچه اى و عطر يا ماده ى خوشبوكننده براى بهداشت فردى لازم است.

6. پس از دستشويى و پيش از غذا خوردن و بعد از آن حتماً دست هاى خود را با آب و صابون شسته و با حوله ى اختصاصى خشك كنيد.

7. كسانى كه به بيمارى قند مبتلا هستند، از پرخورى و مصرف نوشابه و آب ميوه ها، عسل و مواد شيرين دورى نمايند. هم چنين كسانى كه فشار يا چربى خون بالا دارند از مصرف غذاهاى چرب يا نمك دار پرهيز كنند.

ص: 44

8. با توجّه به گرمى هوا (در مدينه و مكه) و پياده روى هاى زياد، ازشست وشوى بدن، به ويژه پاها، غفلت نكنيد. چنانچه هر موضعى از بدن عرق سوز شد، آن محل را كاملًا با آب و صابون شسته و خشك نماييد، سپس طبق نظر پزشك كاروان با پماد «تتراسيكلينِ» آن را چرب كنيد تا به زودى بهبودى يابد.

9. يكى از بيمارى هاى خطرناك، گرمازدگى است كه حتى گاهى به مرگ افراد منجر مى شود، پس به محض احساس گرماى زياد و بى حالى، با پايين آوردن درجه ى حرارت بدن (به وسيله ى نوشيدن آب خنك، كم كردن لباس يا پاشيدن آب به بدن و باد زدن) خود را از مشكلات بيشتر نجات دهيد. براى اين كه دچار گرمازدگى نشويد فقط در اوقات مناسب (صبح زود يا شب)، براى زيارت و طواف، به مسجدالحرام برويد، هم چنين از پياده رفتن زير نور مستقيم آفتاب خوددارى نماييد.

10. چنانچه چشمان شما از نور آفتاب اذيت مى شود، از عينك هاى آفتابى يا كلاه هاى مخصوص كه لبه ى بلندى دارند، استفاده كنيد.

11. چنانچه به اسهال مبتلا شديد، يك يا دو وعده غذا نخوريد و تنها از مايعات استفاده كنيد. بعد از اين دوره، غذا خوردن را، كم كم با كته يا برنج و ماست آغاز كنيد (البته با نظر پزشك كاروان).

12. خوب است مقدارى عرق نعنا و خاكشير به همراه داشته باشيد تا در مواقع لزوم مصرف كنيد.

ص: 45

13. نوشابه هاى گازدار، با برخى از مزاج ها سازگارى ندارد و ناراحتى معده ايجاد مى كند. اگر ناراحتى گوارشى احساس نموديد، نخستين كار، ترك نوشابه است. سعى كنيد بيشتر از آب خالص استفاده نماييد.

14. از نوشيدن آب يا نوشابه ى بسيار سرد، به ويژه هنگامى كه از زيارت برمى گرديد، پرهيزكنيد. اين كار معمولًا باعث سرماخوردگى، سينه درد و گلودرد مى شود.

15. گاهى اوقات در مراسم حجّ تمتّع به دليل كمبود وسايل نقليه و مسافت زياد هتل تا حرم، اتّفاق مى افتد كه مقدارى پياده روى كنيد، از اين جهت، دستمال سفيد يا كلاه مناسب به همراه داشته باشيد تا در صورت لزوم از آن استفاده كنيد.

16. از انجام غسل هاى مستحبى، به ويژه در فصل سرما يا زمانى كه ممكن است موجب سرماخوردگى شما شود، پرهيز نماييد، به ويژه بعد از غسل با سر و بدن خيس، مقابل باد پنكه ها و كولرهاى داخل ماشين و حرم و منازل قرار نگيريد.

17. در صورت ابتلا به سرماخوردگى، مايعات گرم، مانند چاى كم رنگ، بيشتر بنوشيد و از آشاميدن آب يخ و نوشابه و نيز خوردن غذاهاى سنگين، چرب و سرخ كرده خوددارى كنيد. هم چنين با استراحت كافى و پرهيز از رفت وآمدهاى زياد در كوچه و بازار، زمينه ى بهبودى سريع تر خود را فراهم آوريد. در ضمن بايد مواظب باشيد كه هنگام عطسه و سرفه حتماً جلوى دهان و بينى

ص: 46

خود را با دستمال بگيريد و از روبوسى بپرهيزيد تا ديگران را به بيمارى مبتلا نسازيد.

18. چنانچه اشتها نداريد، از غذاى داخل هواپيما استفاده نكنيد، هم چنين اگر در ميان راه جدّه و مدينه از شما پذيرايى مختصرى شد و آن غذاها باب طبع شما نبود، تا حد امكان از آن استفاده نكنيد تا دچار مشكلات بعدى نشويد.

19. از نگه دارى غذا در اتاق محل استراحت خويش خوددارى نموده و حتماً غذا را در زمانِ توزيع و در محل معين شده ميل كنيد. در ضمن از خوردن غذا در ميان وعده هاى غذايىِ ناهار و شام بپرهيزيد تا هنگام صرف غذا، اشتهاى شما بهتر باشد.

20. به منظور حفظ سلامت شخصى و براى استفاده ى هرچه بيشتر از معنويات اين سفر، كوشش نماييد از غذاهاى سبك و ساده استفاده كنيد.

21. توجّه داشته باشيد، كه در طول اين سفر، چه در مدينه و چه در مكّه، از نعمت هاى الهى (غذا و ميوه) بهره مند هستيد، حتى در صورت درخواست نيز به شما غذاى اضافه داده مى شود. به همين دليل در خوردن غذا زياده روى نكنيد، زيرا منجر به بيمارى شده و خداى ناكرده اين سفر را براى شما تلخ مى گرداند.

22. از خريد هرگونه مواد غذايى از دست فروش ها و اغذيه فروش هاى داخل شهرهاى مكه و مدينه خوددارى نماييد كه به دليل بهداشتى نبودن برخى آنها گرفتار عوارض بعدى نشويد.

ص: 47

23. داخل اتاق ها كولرهاى گازى وجود دارد، هواى اتاق را در حدّى تنظيم كنيد كه گرم نباشد، و به اندازه اى سرد نكنيد كه وقتى مى خواهيد به حرم يا خيابان برويد احساس گرماى زياد نماييد.

24. براى رفت وآمد به حرم از كفش هاى راحتى استفاده كنيد و چنانچه پادرد داريد، از عصا كمك بگيريد.

25. هنگام بارندگى يا شستشوى صحن ها، به دليل لغزندگى كف صحن هاى مسجدالحرام و مسجدالنبى صلى الله عليه و آله امكان زمين خوردن و آسيب ديدگى زياد است، مراقب خود باشيد.

26. هنگام سوار و پياده شدن از سرويس ها شتاب ننماييد؛ اجازه دهيد كه خودرو كاملًا متوقف شده تا دچار سانحه نشويد.

27. از خاك بقيع يا مكان هاى مقدّس ديگر در مكّه و مدينه هرگز استفاده ننموده، آن را به عنوان تبرك براى كسى نبريد؛ اين خاك ها آلوده و خوردن آن زيان آور است.

28. پيوسته نظافت حمام و سرويس هاى بهداشتى را حفظ كنيد و از نگه دارى زباله در اتاق پرهيز نموده و آنها را در صبح و عصر به مأموران تنظيف تحويل دهيد يا در كيسه هاى زباله ريخته و گره بزنيد، سپس زباله ها را در سطل هاى بزرگ كنار سالن ها بگذاريد تا مأموران ببرند.

29. در صورت نياز از مأموران تنظيف بخواهيد تا به شما مايع ضدّعفونى كننده بدهند. هنگامى كه مى خواهيد از اتاق خارج شويد، در اتاق را كاملًا بسته و كليد آن را تحويل دهيد و يا در جاى

ص: 48

مطمئن بگذاريد.

30. هر نفر بايد حوله مخصوصى داشته باشد و تنها از آن استفاده نمايد، هم چنين از مسواك، شانه، تيغ، ليف و صابون مخصوص خود استفاده نمايد. هيچ گاه در اين موارد، از وسايل مشترك استفاده نكنيد.

31. در تمام مدّتى كه در مدينه يا مكّه هستيد، كوشش نماييد ساعات استراحت خود را طورى تنظيم كنيد كه بيش ترين استفاده را از لحظات معنوى حضور در حرمين شريفين ببريد و البته مراقبت كنيد دچار خستگى و بى خوابى هم نشويد.

32. از خريد لباس هاى ارزان قيمت كه از آنها استفاده شده و در حراجى هاى كنار خيابان ها است بپرهيزيد؛ چنين لباس هايى معمولًا ناقل بيمارى هاى خطرناكى هستند.

33. از خريد لوازم آرايشى غيرمطمئن و داروها، بدون مجوّز پزشك خوددارى كنيد كه پيامدهاى بسيار خطرناكى دارد. در اين موارد با پزشك كاروان يا پزشكان مستقر در هيأت پزشكى حج مشورت نماييد.

34. چنانچه دچار مشكلات تنفسى هستيد، از ماسك هاى مخصوص استفاده كنيد. هم چنين اگر به سرماخوردگى و زكام، مبتلا شديد حتماً از اين نوع ماسك ها كه در اختيار مراكز پزشكى حج مى باشد استفاده نماييد.

35. هميشه، در اماكن زيارتى، از سجّاده ى مخصوصى كه

ص: 49

بالاى آن حصير دوخته شده، استفاده كنيد تا مجبور نباشيد دستان خود را روى زمين يا فرش هاى آلوده بگذاريد، دراين صورت، گردوخاك و آلودگى هاى زمين را نيز از راه بينى، استنشاق نمى كنيد.

36. زائران محترم! سيگاركشيدن، در تمامى اماكن عمومى عربستان، ممنوع است. بنابراين، از كشيدن آن حتّى در اتاق ها و راه روهاى منازل خوددارى نماييد.

37. ناخن هاى خود را طى سفر، كوتاه نگه داريد، زيرا ناخن هاى بلند يكى از راه هاى انتقال ميكروب است.

38. لباس هاى زير خود را بموقع عوض كنيد و بشوييد. بهتر است اين لباس ها سفيد رنگ و از جنس نخى باشند.

39. چنانچه قصد رفتن به اماكن يا گردش در بازار را داريد، يك قمقمه يا دست كم يك ليوان مخصوص و يك بادبزن كوچك، به همراه داشته باشيد، و تا آن جا كه ممكن است از منبع هاى آب آشاميدنى سرراهى، به ويژه از ظروفى كه در آب خورى هاى عمومى هستند، استفاده نكنيد.

40. مرتب استحمام كنيد تا بوى پا و بدن شما موجب آزردگى همسفرانتان نشود.

41. پرخورى نكنيد و اگر تحت رژيم يا پرهيز غذايى هستيد، آن را دنبال كنيد. هم چنين هرگونه مشكلات غذايى خود را با مدير و خدمه ى كاروان در ميان بگذاريد.

42. برخى از زائران به يبوست مبتلا مى شوند كه مهم ترين

ص: 50

دلايل آن عبارت اند از:

1. عرق كردن زياد و كاهش آب بدن

2. آشاميدن نوشابه هاى گازدار و چاى پررنگ؛

3. مصرف زياد موز، به ويژه موزهاى نرسيده.

بنابراين، با رعايت اين موارد از بروز بيمارى جلوگيرى كنيد.

43. قابل توجه شما بانوان محترم! پيش از سفر حجّ براى آغاز مصرف قرص جلوگيرى از عادت ماهيانه و مسائل ديگر، با پزشك كاروان مشورت كنيد و اگر دچار آن شديد، بدون هيچ اضطرابى مى توانيد مسائل شرعى خود را نيز از روحانى محترم كاروان بپرسيد.

44. خواهران گرامى! طى اين مسافرت، از فشارهاى روحى (اضطراب و تشويش خاطر) و پياده روى هاى زياد، دورى كنيد تا به مشكل لكّه بينى و نگرانى هاى ديگر دچار نشويد.

ص: 51

ص: 52

بيت اللَّه الحرام را بخوبى درك نمايند.

2. اقامت و اسكان در مدينه منوره از حدود چهار سال قبل به ميزان قابل توجهى از بخش غير مركزى به منطقه مركزى انتقال يافته تا حدى كه در حج سال 84 به حول و قوه ى الهى تلاش شده 74/ 31% باقيمانده، از منزل مسكونى خوب و تا حدى نوساز در حاشيه منطقه مركزى و خيابان هاى قابل دسترس به مسجدالنبى صلى الله عليه و آله و قبرستان بقيع كه خود از امتياز ويژگى خاصى برخوردار مى باشد، بهره مند شوند.

اميد است اقدامات انجام شده در سال جارى بهتر از گذشته، در اختيار عموم قرار گيرد.

3. زائران گرامى، هنگام ورود به هتل و يا ساختمان محل اقامت خود صبر و حوصله را در پيش گيريد تا مديران و مسئولان محترم كاروان بتوانند زمينه را براى استقرار فورى شما فراهم سازند.

4. زائران محترم! توجه داشته باشيد كه قراردادهاى تنظيمى با مالكان ساختمان ها بر اساس گروه هاى قيمتى و طبق سرانه ى پرداختى به آنها تعيين شده، لذا توقع شما بايد در حد امكانات موجود در ساختمان ها باشد و از تقاضاهاى غيرممكن جداً خوددارى نماييد.

5. در ساختمان هايى كه كاروان ها به طور مشترك اسكان دارند، ايجاب مى نمايد همكارى مديران و عوامل و زائرين بسيار صميمى و تنگاتنگ باشد تا خدمات بهينه و رفاه بيشترى براى

ص: 53

ضيوف الرحمن صورت پذيرد و انشاءا ... اقامت خوشى براى زائرين پيش بيايد.

6. محدوديت آسانسورها در تمام ساختمان ها به ويژه در اوقات پيك مصرف و ازدحام، ايجاب مى نمايد كه زائرين از استفاده غيرضرورى پرهيز نموده و براى سرعت در رسيدن آسانسور از توقف بيش از حدّ در طبقات خوددارى كنند.

7. ساختمان هاى خارج از منطقه مركزى پس از بررسى عملكرد مالك و ميزان همكارى و كيفيت آن انتخاب شده و تعيين گروه قيمتى هم بر اساس امكانات موجود صورت پذيرفته است.

البته طبيعى است كه امكانات ساير ساختمان ها در منطقه مركزى را نخواهند داشت.

8. زائرين محترم! توجه داشته باشيد كه حضور و اسكان در منطقه مركزى و نزديك به حرم شريف نبوى و مسجدالحرام در مكه، شرايط خاصى در روزهاى پر از ازدحام دارد كه تذكرات لازم توسط مدير كاروان در همه ى موارد براى شما بيان مى شود.

9. به زائرين محترم توصيه مى شود تا ضمن همراه داشتن كارت شناسايى و نصب آن به لباس خود طورى زمان رفت و آمد را انتخاب نمايند كه قبل از نمازهاى پنج گانه نيم ساعت زودتر از هتل خارج شوند و بلافاصله بعد از اتمام نماز جماعت به هتل ها و ساختمان هاى محل اقامت خود مراجعه نكنند. اجراى اين توصيه و تذكر در جهت رفاه بيشتر حال زائرين بوده و از ازدحام در

ص: 54

آسانسورها و شلوغى احتمالى سالن غذاخورى جلوگيرى خواهد كرد.

10. در سفر حج تمتع ملاك در هتل ها و محل سكونت، درجه نيست، بلكه گروه قيمتى منظور مى شود، و مبلغ اجاره، گروه قيمتى را تعيين مى نمايد ضمناً چون همه ى امكانات و هتل ها يكسان نيست نمى شود هتلها را با هم مقايسه كرد.

11. به زائرين تاكيد مى شود پول و اشياء قيمتى خود را به صندوق امانات هتل ها و ساختمان ها سپرده و اگر كليدى دريافت نموديد حتماً در نگهدارى كليد صندوق دقت لازم را داشته باشيد.

12. به زائرين محترم توصيه و تأكيد مى شود كه كليد اتاق ها را به هيچ عنوان همراه خود نبريد، چرا كه ممكن است ديگران پشت در اتاق معطل بمانند.

13. از روزى كه وارد مكّه يا مدينه مى شويد يك اتاق به شما و دوستان همراه داده مى شود. پس از چند روز بايد آن را تحويل دهيد. پس نظافت را از جهات مختلف مراعات نماييد. خدمه ى كاروان و مأموران ويژه، وسايل نظافت از قبيل: پلاستيك، سطل زباله، حوله، ملحفه و امكانات ديگر را در اختيار شما قرار مى دهند، پس مهم، رفتار شماست. سعى كنيد لباس هاى خود را طورى پهن كنيد كه در محل ديد و باعث زحمت ديگران نباشد.

پاكت ها، كاغذها و زباله ها را نيز در سطل هاى مخصوص اتاق بريزيد.

ص: 55

حرمت و شخصيت خود را در احترام به ديگران و رعايت حقوق و شرايط يك زندگى مشترك بدانيد.

14. در بيش تر مواقع، جهت قبله با علامت ويژه اى بر ديوار يا سقف اتاق ها معين و نصب شده است.

معمولًا در ساخت توالت ها جهت قبله رعايت نشده است و از نظر شرعى در مذهب شيعه، رو يا پشت به قبله نشستن در حال تخلّى، حرام است، ليكن در عربستان چنين اعتقادى نيست. بنابراين هنگام استفاده قدرى به سمت چپ يا راست بنشينيد.

15. توالت ها معمولًا فرنگى است. بنابراين، از ايستادن روى لبه ى آنها پرهيز كنيد. و اگر چگونگى استفاده از آن را نمى دانيد احتياط لازم را بنماييد تا مشكلى براى شما پيش نيايد.

16. زائران محترمى كه تاكنون از وان حمّام استفاده نكرده اند، به ويژه سالمندان عزيز توجّه داشته باشند كه در وان هاى حمام خطر ليز خوردن وجود دارد، به ويژه اگر پابرهنه يا با دمپايى ابرى باشند.

بنابراين، مراقب باشيد هنگام استحمام، خداى ناكرده مشكلى براى شما پيش نيايد. (هم چنين پرده ى حمام را در داخل وان قرار دهيد تا آب دوش به كف حمام نريزد و موجب بروز مشكلات ديگر نشود.)

17. حمّام، توالت و آشپزخانه هايى كه در هر اتاق يا سوئيت وجود دارد، مربوط به همه ى افراد ساكن در همان اتاق است.

ص: 56

بنابراين، پس از استفاده از اين محل ها آن جا را تميز و از باقى گذاشتن موى سر و صورت، صابون و شامپو و تيغ هاى مصرف شده و ... جداً پرهيز نماييد.

18. زائران محترم! توجّه نماييد كه سالن هاى هتل يا محل سكونت و رستوران هاى غذاخورى، محلّ رفت وآمد افراد مختلف بوده و محلّى عمومى است، پس با لباس هاى راحتى، كه آنها را در اتاق مى پوشيد، خارج نشويد.

19. گرچه محيطهاى محل سكونت، امنيّت لازم را دارد، ولى با خروج از اتاق درها را قفل كنيد.

20. هنگام خروج، كليد ياكارت خود را داخل اتاق جا نگذاريد، زيرا گرفتن دوباره ى كليد مشكلات زيادى دارد، مخصوصاً اگر مدير كاروان شما در آن ساعت در محل سكونت نباشد. در سيستم هاى هتلى مسئول هتل تا مطمئن نشود كه اتاق براى خود شماست، كليد را نمى دهد. اگر كليد را به همراه خود مى بريد، در حفظ آن دقّت زيادى داشته باشيد.

21. چنانچه با مزاحمت هاى ديگران مواجه شديد، به سرعت مدير و خدمه ى كاروان را آگاه سازيد تا برخورد مناسب و قانونى صورت گيرد.

22. در ساعاتى از روز كه كارگران بومى براى نظافت وارد اتاق ها مى شوند، از گذاشتن پول، طلا و جواهرات در اتاق (به ويژه در زمانى كه خودتان حضور نداريد) خوددارى كنيد، بلكه آنها را به

ص: 57

صندوق امانات ساختمان تحويل داده و با مشخّصات كامل، رسيد دريافت نماييد.

23. در روزهاى نخست براى استفاده از آسانسور و پلّه هاى برقى، حتماً همراه افرادى باشيد كه با كار آنها آشنا هستند.

سال مندان عزيز و برادران و خواهرانى كه تاكنون از اين وسايل استفاده ننموده اند، در اين باره بيش تر دقّت كنند و از افراد آشنا كمك بخواهند. ظرفيت آسانسورها را رعايت كنيد تا باعث سقوط يا خرابى و از كار افتادن آن نشود.

24. خواهران محترمه، به ويژه در شب كه داخل اتاق روشن و بيرون تاريك است، مواظب پنجره ى اتاق هاى خود باشند؛ حتماً پرده ها آويخته و جاى ديگرى به آن مشرف نباشد.

25. مدير كاروان را به سرعت از هرگونه نقص ساختمانى در داخل اتاق، مانند چكّه نمودن آب از سقف، شكسته شدن شيرها و دست شويى ها يا كاستى هاى ديگر آگاه سازيد تا مشكل را برطرف نمايد.

26. از ايجاد سروصدا در داخل اتاق و زياد كردن صداى تلويزيون يا ضبط صوت خوددارى كنيد، زيرا همسايگان شما ممكن است در حال استراحت باشند و آزار آنان، حتى در ساعات ميانى روز، سزاوار نيست.

27. هنگامى كه در آسانسورها هستيد ادب را رعايت نموده و به ديگران احترام بگذاريد. از شوخى هاى ناراحت كننده، كلمات

ص: 58

نامناسب و سخنان آزار دهنده پرهيز نماييد. شخصيّت ديگران را در نظر داشته باشيد، به ويژه اگر افراد را نمى شناسيد.

28. هيچ يك از وسايل ساختمان را بيرون نبريد و از آنها استفاده ى نابه جا نكنيد. چنانچه هريك از اسباب و اثاثيه گم، خراب يا تلف شود خسارت آن را از سازمان حج مى گيرند و از نظر شرعى، شما ضامن هستيد.

29. توجه داشته باشيد كه هتل ها و ساير منازل مدينه به واسطه ى وسعت مكانى و كوهستانى و امتيازات ديگر، در مقايسه با ساختمان هاى مكّه، از امكانات بسيار بهترى برخور دارند. بنابراين در صورتى كه در منازل مكّه محدوديت هايى را ديديد، تصوّر نكنيد كه تغييرى در سيستم خدمات دهى ايجاد شده است، بلكه عموماً مراكز اقامتى در مكّه سطح پايين ترى دارند.

30. زائران محترم! مدير و خدمه كاروان در سفر حج، وظايف خاصى دارند كه حتماً آنها را انجام مى دهند، امّا در برخى موارد هيچ نوع دخالتى نمى توانند داشته باشند، زيرا كارها به صورت متمركز و طبق برنامه ى مشخّصى كه از طرف ستاد حج تنظيم شده، انجام مى شود، مثلًا در امورى مانند نوع غذا، كيفيت هتل و منازل مسكونى و امكانات اتاق ها، آنها تنها مى توانند كمبودها را گزارش دهند، بنابراين توقّع بيجا و ناممكن از ايشان نداشته باشيد.

31. در هر كاروان طبق برنامه و سهميه اى ويژه، به هر زائر

ص: 59

مقدارى پودر لباس شويى، تعدادى شامپو و صابون حمام داده مى شود، در مصرف آنها زياده روى و اسراف نكنيد. البته مديران محترم كاروان تا حد امكان موارد نياز را تأمين مى كنند.

32. صد درصد غذاى زائران در مدينه و شصت درصد در مكه در آشپزخانه هاى مراكزى طبخ، و طبق آمار در هتل ها توزيع مى شود. سعى كنيد وعده هاى غذايى را در هتل خود باشيد.

33. افراد سال مند و مريض را در اتاق تنها نگذاريد، حتّى اگر براى دقايق كوتاهى باشد. هم چنين سعى كنيد هنگام خروج آنها جهت احتياط بيشتر مشخصات كامل و آدرس محل اقامت و شماره كاروان را همراه داشته باشند.

ص: 60

ص: 61

التماس و چَك و چانه زدن با مردان بيگانه جداً پرهيز نماييد.

6. مراقب كيف پول و اجناس خريدارى شده ى خود باشيد تا آنها را در مغازه ها جانگذاريد، و سعى كنيد با در اختيار داشتن اسكناس هاى مختلف «خُرد» قيمت اجناس خريدارى شده را پرداخت كنيد و از دادن اسكناس هاى درشت پرهيز كنيد چون برخى از فروشندگان در پس دادن باقيمانده ها سخت گير بوده يا در محاسبه عمداً يا سهواً اشتباه مى كنند.

7. پاساژها و فروشگاه هايى در شهرهاى مدينه و مكّه بنا شده كه از مركز شهر فاصله دارند. فروشندگان اين مراكز ماشين هاى ويژه اى را جلوى هتل ها مى آورند و افراد را، براى خريد اجناس به آن جا مى برند. بايد دقّت لازم را داشته باشيد تا اجناس را گران تر نفروشند و فريب خودروى رايگان آنها يا شلوغى هاى دروغين فروشگاه را نخوريد.

8. هنگام خريد اجناس كاملًا دقّت كنيد كه قلّابى و خراب نباشند، زيرا تا هنگامى كه در فروشگاه هستيد، امكان تعويض وجود دارد، امّا پس از آن حتماً به مشكلات زيادى برمى خوريد.

9. تا حدّ امكان از فروشگاه هايى كه برچسب قيمت دارند، خريد نماييد، البته پيش از خريد قيمت ها را از فروشگاه هاى ديگر نيز سؤال كنيد.

ص: 62

ص: 63

شركت در نمازهاى جماعت است، ولى اهل سنّت شركت در نماز جماعت را واجب دانسته و شركت نكردن در آن را حرام مى دانند، بنابراين، دقت فرماييد كه در اوقات نماز در حرم باشيد يا در نزديك ترين مسجد محل سكونت خود حضور يابيد. در اين مواقع از راه رفتن يا نشستن در كنار خيابان ها يا جلوى مغازه ها و هتل ها جداً خوددارى فرماييد خصوصاً بر خلاف جهت جمعيت كه عازم حرم هستند حركت نكنيد.

4. براى خواندن نمازهاى واجب، در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله از سجاده هايى استفاده نماييد كه در قسمت بالاى آن حصير دوخته شده است و به هيچ وجه از مهر و كاغذ استفاده نكنيد.

در مورد خواندن نمازهاى مستحبى، مانند نماز زيارت يا تحيّت مسجد، اگر امكان سجده روى سنگ يا آن سجاده ها نبود، (مانند روضه ى منوّره در مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله) مى توانيد روى همان فرش ها سجده كنيد. البته بيشتر مراجع تقليد، سجده كردن روى فرش را در نماز جماعت جايز مى دانند، ولى با اين حال، خوب است قبلًا از نظر مرجع خود آگاه باشيد.

5. از آن جا كه اهل سنّت نماز خواندن را در كنار قبور و قبرستان حرام مى دانند، براى جلوگيرى از برخوردهاى تند و نامناسب آنها نمازهاى زيارت را داخل حرم و مسجد نبوى بخوانيد كه ثواب بيش ترى هم دارد. خواهران محترمه از خواندن نماز زيارت روى سنگ فرش هاى پشت ديوار و پنجره هاى بقيع جدّاً

ص: 64

پرهيز نمايند.

6. معمولًا پس از نمازهاى جماعت اعلان نماز ميّت مى شود و موذن مى گويد:

«الصَّلاةُ عَلَى الأمواتِ يَرحَمُكُمُ اللَّه».

بنابراين شما نيز در اين نماز (كه چهار تكبير دارد) شركت كرده و زمانى كه نماز ميّت خوانده مى شود، از رفت وآمد در بين صفوف جدّاً پرهيز نماييد.

7. اهل سنت خواندن نمازمستحبى را بعد از نماز جماعت صبح حرام مى دانند (البته شيعه نيز مكروه مى داند) بنابراين بعد از نماز جماعت صبح، نمازهاى زيارت، نوافل، نماز قضا و نمازهاى مستحبى ديگر را نخوانيد، زيرا برخى از افراد تندرو با شما برخوردهاى نامناسب مى نمايند. مى توانيد در اين ساعت به قرائت قرآن يا خواندن زيارت نامه و مناجات مشغول باشيد يا براى زيارت ائمه ى اطهار عليهم السلام به بقيع مشرف شويد.

از خواندن نمازهاى مستحبى در اين يك ساعت (يعنى بعد از نماز جماعت صبح) در روضه ى منوّره، محراب حضرت صلى الله عليه و آله و ستون توبه پرهيز نماييد، زيرا با ممانعت سخت مأموران روبه رو مى شويد كه كنار محراب ايستاده اند و با صداى بلند مرتب مى گويند:

«النّافِلةُ بَعدَ صَلاةِ الصُّبحِ حَرامٌ».

8. توجّه داشته باشيد كه دستور به شركت در نماز جماعت اهل سنّت به معناى آن نيست كه همه ى كارهايى را كه آنها در نماز انجام مى دهند، بايد طبق نظر آنها به جا آوريم، بنابراين، هنگام خواندن

ص: 65

نماز جماعت، از قراردادن دست ها روى هم و گفتن آمين پرهيز نماييد.

9. طبق نظر بيشتر مراجع، حدود شرعى مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله عبارت است از تمام ساختمانى كه در حال حاضر ديوار و سقف دارد، البته به ضميمه ى دو محوطه اى كه به جاى سقف آن، چتر است، پس حياطهاى اطراف، حكم مسجد را ندارد. بنابراين اگر مى خواهيد از فضيلت مسجد بهره مند باشيد، بايد از محوطه هاى داخلى مسجد، آن هم هرچه نزديك تر به مسجد اصلى كه در جلو است، استفاده نماييد.

10. در بعضى از روزها، مانند روزهاى جمعه كه جمعيّت نمازگزار بسيار است، شايد مجبور شويد كه به طبقات بالاى مسجد برويد. توجّه داشته باشيد كه اتّصال صفوف نماز در آن جا برقرار نمى باشد. بنابراين نماز خود را پس از اقامه ى نماز جمعه اعاده نماييد يا قبل از نماز (دقايق بين اذان اوّل و اقامه ى نمازجمعه) نماز ظهر را قبلًا بخوانيد.

11. اهل سنّت در نماز جماعت به نظم در صفوف بسيار اهمّيّت مى دهند، ولى در مورد اتّصال صفوف، اين دقّت را ندارند.

بنابراين، لازم است در مكان هايى بايستيد كه اتّصال صفوف تا جلوى نماز، برقرار باشد.

در اين باره خواهران توجّه فرمايند كه معمولًا در موسم عمره، اين اتّصال در قسمت بانوان برقرار نمى باشد. پس نمازهاى خود را

ص: 66

يا پس از نماز جماعت اعاده نمايند يا پيش از نماز جماعت بخوانند. امّا در زمان حج معمولًا اتصال وجود دارد.

(با اين حال بايد به نظر رساله ى مرجع خود مراجعه كنيد.)

12. توجّه داشته باشيد كه امام جماعت اهل سنّت معمولًا بعد از حمد به جاى سوره، چند آيه و گاهى در نماز صبح، به ويژه نماز صبح جمعه، آيه هاى سجده دار مى خواند. در اين وقت همه ى نمازگزاران به سجده مى روند و سپس به حالت قيام برگشته و نماز را ادامه مى دهند و شما تصوّر مى كنيد كه يك ركعت بدون ركوع به نماز اضافه شد. به هر حال، شما نيز از آنها پيروى كرده، ولى پس از چنين نمازى حتماً بايد نماز صبح را اعاده كنيد. يا اينكه بايد پيش از اقامه ى جماعت، نماز صبح را خوانده باشيد.

13. از جهت محلّ سجده و مهر نيز مشكلى نداريد، زيرا- چنانچه ذكر شد- مى توانيد از سجّاده هايى كه در قسمت بالاى آن حصير دوخته شده، استفاده كنيد و آن را در همه جا و هر زمان به همراه داشته باشيد. شايد بعضى از سنّى هاى تندرو با شما برخوردهاى اهانت آميز داشته باشند، ولى با خوش رويى از كنار مسأله بگذريد، البته آنها از نظر قانونى مجاز به چنين برخوردهايى نيستند، و قابل پى گيرى است.

14. وقتى كه اذان اوّل براى هر نماز جماعت تمام مى شود، همه مشغول خواندن نماز نافله و مستحبى مى شوند و منتظر اذان دوم، يعنى اقامه ى نماز جماعت هستند. شما نيز بعضى از نمازهاى

ص: 67

مستحبى يا قضا را در همين فاصله انجام دهيد و تا هنگام اذان دوم از سخن گفتن با يكديگر خوددارى نماييد.

15. صفوف نماز بايد مستقيم و كامل باشند. اين، دستورى است كه امام جماعت پيش از شروع هر نماز مى دهد:

«سَوُّوا صفوفكم و اعتدلوا فانَ تسوية الصفوف من تمام الصلاة»،

بنابراين، شما نيز تا جاى خالى در صف جلو ايجاد شد آن را پر كنيد.

16. در نمازهاى جماعت بايد نظم در صفوف را رعايت كنيد.

براى اين منظور سعى كنيد دقيقا در كنار ديگران قرار گرفته و جلو يا عقب تر از آنها نايستيد.

17. اهل سنّت در نماز جماعت پس از ركوع، مكث زيادى دارند. توجّه داشته باشيد كه در روزهاى نخست، دچار اشتباه نشويد و طبق عادت، سريعاً به سجده نرويد.

18. هنگام خواندن نماز، چه در نماز جماعت و چه در نماز فرادى، فقط به محل سجده نگاه كنيد. برخى به اين نكته توجّه ندارند و در نتيجه ديگران همين را دليلِ اهميّت ندادن به نماز و بدون خضوع و خشوع بودن آن مى دانند.

19. چنانچه نماز (واجب يا مستحب) را به صورت فرادى مى خوانيد، كوشش كنيد سجده و ركوع را (همان طور كه اهل سنّت عمل مى كنند) كامل انجام دهيد؛ يعنى پس از ركوع و سجده نيز مقدارى صبر كنيد (البته در همان حدّ واجب) تا بدن آرام گيرد.

ص: 68

20. در نماز جماعت، اذكار را مانند اهل سنّت، بسيار آرام بخوانيد تا در آن سكوت خاصّى كه در هنگام نماز بر مسجد حاكم است، صداى شما شنيده نشود.

21. حالت نشستن آنها در وقت نماز به صورتى است كه سنگينى بدن روى پاى چپ است و كف پاى راست آنها از پشت سر پيداست. ما نيز اين نوع نشستن را مستحب مى دانيم.

22. اهل سنّت در حال تشهّد، انگشت سبّابه ى دست راست را بلند مى كنند و تكان مى دهند. (شايد اين را به معناى شهادت گرفتن انگشت، براى روز قيامت مى دانند) شما اين كار را انجام ندهيد، چون هيچ دستورى در اين مورد نداريم.

23. اهل سنّت در پايان نماز با گفتن:

«السّلام عليكم و رحمةاللَّه»،

صورت را به طرف راست و بعد به طرف چپ بر مى گردانند. اين كار نزد ما هيچ استحبابى ندارد، و ما سه مرتبه مى گوييم

«اللَّه اكبر»

البته توجه داشته باشيد به دليل تبليغ نادرستى كه براى بالا آوردن دستها تا كنار گوش صورت گرفته است، بدون بالا آوردن دست سه مرتبه اللَّه اكبر بگوئيد.

و يا اگر چنين كرديد، ذكر

«اللَّه اكبر»

را طورى ادا كنيد كه معلوم باشد چه مى گوييد.

24. تا جايى كه ممكن است در صفوف جماعت به ديگران، به ويژه هم وطنان ايرانى خود، جاى دهيد.

25. معمولًا پس از نمازها و نماز ميّت، دو يا چهار ركعت

ص: 69

نافله ى نماز را به صورت فرادى مى خوانند. شما هم نيّت كنيد و چند ركعت نماز مستحبى بخوانيد و توجّه داشته باشيد تا نمازهاى نافله تمام نشده و صفوف نماز به هم نريخته از بين صفوف نمازگزاران حركت نكنيد، زيرا بعضى از افراد در حال خواندن نافله هستند و رفت وآمد افراد را در جلوى خود جايز نمى دانند، و چه بسا با دست به سينه ى شما بزنند. پس مقدارى صبركنيد و مشغول تعقيبات نماز باشيد، سپس به قصد خروج از حرم، حركت كنيد.

26. از مُحرم نمودن اطفال خردسالى كه احكام شرعى را نمى دانند، جدّاً بپرهيزيد؛ هم خود و هم آنها را به مشكل نيندازيد.

البته مى توانيد به آنها لباس احرام بپوشانيد و به همراه خودتان بياوريد و كارهايى را كه شما انجام مى دهيد آنها انجام دهند. به اين ترتيب شما و فرزندتان اجر و ثواب بسيارى خواهيد برد.

27. كودكان مميّزى را كه تا حدودى به احكام دين آشنايى دارند و مسائل وضو، نماز، طهارت و نجاست را تشخيص مى دهند، حتماً محرم كنيد و احكام را به آنها نيز آموزش دهيد.

28. چنانچه خواستيد فرزندان پسر را محرم كنيد، حتماً توجّه داشته باشيد كه ختنه شده باشند.

29. دختربچّه هايى كه محرم شده اند بايد مانند بزرگترها حجاب و پوشش اسلامى را رعايت كنند. احكام و مناسك حجّ را به آنها آموزش داده و مواظبت نماييد اعمال را به درستى انجام دهند.

ص: 70

30. خواهران محترم! در مسجد شجره كه محل احرام مى باشد، نظافت را رعايت كرده و از ريختن پاكت و زباله ى ميوه و تنقّلات خوددارى كنيد.

31. مواد آرايشى خانم ها مانع رسيدن آب به مواضع وضو و غسل است، پس در هنگام احرام و خواندن نماز به اين مسأله دقّت نموده و آن را برطرف نمايند.

32. به هنگام پوشيدن لباس احرام، حتى اگر در هتل باشد، قصد قربت بنماييد.

33. به فتواى بعضى از مراجع، سوار شدن مُحرِم بر ماشين سقف دار در روز، حتّى از محلّه هاى جديد مكّه يا از مسجد تنعيم تا مكّه ى قديم، جايز نيست.

پس اگر قصد انجام اعمال عمره ى تمتّع را داريد تا هوا تاريك است خود را نزديك مسجدالحرام برسانيد (در اين باره به فتواى مرجع خود مراجعه كنيد).

34. خواهران محترم! اگر براى خواندن نماز طواف در قسمت هاى جلويى پشت مقام ابراهيم جا نبود به قسمت هاى عقب تر برويد.

35. سجدهِ ى نماز طواف روى سنگ فرش مسجدالحرام صحيح و بى اشكال است.

36. هنگام حركت در مسجدالحرام يا مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله روى جانماز افراد پا نگذاريد، زيرا انجام اين كار نوعى بى احترامى به

ص: 71

نمازگزاران محسوب مى شود.

37. بانوان محترم سعى كنند در مواقعى كه محل طواف شلوغ است از انجام طواف مستحبى خوددارى كنند.

38. اگر خواستيد عمره ى مفرده را پس از اعمال حجّ انجام دهيد، در همان ساعات نخستين شب، يعنى پس از نماز عشا انجام دهيد تا خلوت باشد و به استراحت شبانه نيز برسيد و از طرفى نماز صبح هم قضا نشود.

39. برنامه هايى را كه مى توانيد در وقت تشرّف به مسجدالحرام داشته باشيد، عبارت اند از:

1. طواف هاى مستحبّى به نيابت از دوستان و اقوام (هر طواف هفت دور و دو ركعت نماز دارد). البته اگر ديگران طواف واجب انجام مى دهند و جمعيت زياد است، طواف مستحبى را ترك كنند؛

2. ختم قرآن مجيد؛

3. خوا ندن نماز قضا؛

4. دعا و نيايش كه بهترين دعاها، همان مناجات هاى موجود در مفاتيح الجنان و صحيفه ى سجّاديه است، مانند دعاى جوشن كبير، دعاى مجير و ...؛

5. نگاه كردن به كعبه كه بسيار توصيه شده است.

40. بوسيدن حجرالأسود و هروله براى بانوان مستحب نيست و خاص مردان است، بنابراين بانوان از بوسيدن حجرالأسود به دليل اين كه موجب اختلاط با مردان مى باشد، جدّاً پرهيزكنند، حتى

ص: 72

بعضى مواقع خطرات جانى براى آنها دارد.

41. حجّاج محترم پس از انجام عمره ى تمتّع و قبل از احرام براى حج تمتع، حق خروج از شهر مكّه را ندارند، پس براى خريد سوغات و اجناس به شهرهاى ديگر مانند جدّه نبايد بروند.

42. خواهران محترم اگر مى دانند در ايامى كه خاص اعمال حجّ تمتّع است، مبتلا به عادت ماهيانه مى شوند، مسأله را از روحانى محترم كاروان سؤال كنند تا با جلو انداختن اعمال مكه مكرمه، با مشكلات بعدى روبه رو نشوند.

43. در مسجدالحرام مشاهده مى فرماييد از هر طرف به جانب كعبه نماز جماعت مى خوانند. يكى از احكام جماعت نزد شيعه، ايستادن پشت سر امام جماعت است. پس شما توجّه داشته باشيد كه در طرفى كه امام جماعت ايستاده، قرار بگيريد. براى اين منظور بدانيد كه امام جماعت مسجدالحرام، در نماز صبح، مغرب و عشا، پشت مقام ابراهيم و براى نماز ظهر در طبقه ى اوّل، تقريباً بين ركن حجرالاسود و ركن يمانى و براى نماز عصر نيز در قسمت مطاف، كنار ركن عراقى مى ايستد. بنابراين تا ممكن است بايد طورى در صفوف نماز جماعت بايستيد كه با رعايت اتّصال صفوف، جلوتر از امام جماعت يا در مقابل وى قرار نگيريد.

44. سعى بين صفا و مروه هيچ استحبابى ندارد، بنابراين پس از انجام طواف مستحبى نيازى به انجام سعى نيست.

45. خواهران گرامى! بكوشيد در محيط معنوى و ملكوتى

ص: 73

مسجدالحرام عفاف را رعايت نموده و از تردّد در قسمت هايى كه معمولًا برادران هستند، بپرهيزيد.

46. چنانچه طواف مستحبى انجام مى دهيد، براى نماز طواف، در هر جاى مسجدالحرام مى توانيد نماز طواف بخوانيد؛ اصرار نداشته باشيد كه در پشت مقام ابراهيم نماز بخوانيد، حتى در طواف واجب نيز چنانچه طواف تا پشت مقام ابراهيم امتداد دارد سعى نكنيد كه با ايجاد مزاحمت براى طواف كنندگان، پشت مقام، نماز بخوانيد.

47. در قسمت هايى از مسجدالحرام، زيرزمين هايى وجود دارند كه بيش تر محل حضور برادران شده است. بنابراين، خواهران محترم در چنين مكان هايى رفت وآمد نكنند.

48. در هيچ جايى با دستورات پليس و مأموران انتظامات مخالفت نكنيد، زيرا آنها مجرى قوانينى هستند كه به آنها دستور داده اند. البته چنانچه برخوردهاى بى ادبانه اى داشته باشند، مى توانيد از آنها شكايت كنيد و به همراه يكى از برادران ايرانى كه به زبان عربى مسلّط باشد، شكايت خود را در دفاتر مسئولان آنها مطرح نماييد.

49. در ساعاتى كه نزديك به اذان و نماز است، حجر اسماعيل را خلوت مى كنند. پس چنانچه قصد داريد در اين مكان مقدّس، نماز بخوانيد، در ساعاتى كه اجازه حضور در آنجا داده مى شود برويد و در مواقع ديگر اصرارى براى ورود به حجر اسماعيل

ص: 74

نداشته باشيد.

50. چنانچه توفيق اين را داشتيد كه در حجر اسماعيل نماز بخوانيد، دو ركعت نماز به نيّت همه ى افرادى كه در نظر داريد، به جا آوريد. و سپس محلّ نماز را خالى كنيد و به ديگران هم نوبت استفاده از اين فيض الهى را بدهيد.

ص: 75

ص: 76

4- سعى بين صفا و مروه؛

5- تقصير.

چنانچه محرم اين اعمال را انجام دهد تمام مواردى كه به واسطه ى محرم شدن حرام شده بود، بر او حلال مى شود تا اينكه مرحله ى دوّم اعمال از شب و يا روز نهم ذى الحجّه شروع مى شود.

حجّ تمتّع مركب از سيزده عمل است:

1- احرام بستن درمكّه، نيت كردن و تلبيه گفتن؛

2- وقوف درصحراى عرفات (از ظهر تا مغرب روز نهم ذى الحجه)؛

3- وقوف درمشعرالحرام (از اذان صبح تاطلوع آفتاب روزدهم)؛

4- پرتاب ريگ به جمره ى عقبه (در صبح روز عيد قربان)؛

5- قربانى كردن گوسفند؛

6- تراشيدن سر يا كوتاه كردن مو و ناخن؛

7- بيتوته در منا در شب هاى يازدهم و دوازدهم؛

8- رمى جمرات (هرسه شيطان) در روزهاى يازدهم و دوازدهم؛

9- طواف حج تمتع؛

10- نماز طواف حج تمتع (دو ركعت)؛

11- سعى بين صفا و مروه؛

12- طواف نساء؛

ص: 77

13- نماز طواف نساء (دو ركعت).

هم اكنون به نكاتى چند در رابطه با مسائل مربوط به حج تمتع اشاره مى كنيم:

ص: 78

مغرب براى رفتن به مسجد شجره، سوار ماشين مى شوند و حركت مى كنند.

5. وقتى به مسجد شجره مى رسيد كاملًا دقت نماييد كه از كدام طرف مسجد و كدام در داخل شده ايد و اتوبوس شما كجا توقف كرده تا براى برگشت سرگردان نشويد، چون ورود شما به مسجد در روز است، ولى خروج شما پس از نماز مغرب و عشا مى باشد. در اين صورت اگر نشانه هايى براى خود نگذاشته باشيد، دچار مشكل مى شويد.

6. مسجد شجره، دو پاركينگ، يكى در جنوب (طرف قبله) مسجد و ديگرى در شمال (طرف مدينه) دارد. و در صورتى كه اتوبوس ها زياد شود از مناطق باز اطراف مسجد استفاده مى كنند.

ص: 79

تذكّرات اخلاقى و گوشزدكردن موقعيت زمانى و مكانى به زائران، نعمت هاى الهى را يادآورى مى كند و از تقصير و قصور بندگان و ارزش توبه و تضرّع، به درگاه الهى، سخن مى گويد. در پايان، از زائران مى خواهد تا نيّت احرام نمايند، به اين صورت كه بگويند:

«محرم مى شوم براى انجام عمره ى تمتّع از حجّةُالإسلام واجب قربةً الى اللَّه» كسانى هم كه به نيابت آمده يا حج مستحبى انجام مى دهند بايد نيت خاص خود را داشته باشند. البته توجه داريد كه نيت را لازم نيست بر زبان جارى كنيد، بلكه توجه ذهنى آن هم كافى است.

3. چنانچه بار اوّل شما در انجام حجّ تمتّع باشد، و شرعاً مستطيع باشيد بايد نيت حجّةُالإسلام واجب نماييد، امّا اگر سفرهاى دوّم و بيشتر است، نيت مستحب، و اگر از طرف كسى به نيابت آمده ايد، بايد نام و مشخّصات او را در اين جا و در موارد ديگر در نظر داشته باشيد. پس از نيّت احرام، ذكر «تَلبيه» را اين گونه مى گويند:

«لَبَّيك، اللّهمَّ لَبَّيك، لَبَّيكَ لاشَريكَ لَكَ لَبَّيك، انّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْك، لاشَريكَ لَكَ، لَبَّيك».

اين ذكر كه فقط يك بار آن واجب است، چند مرتبه آن را تكرار كرده و پس از آن، ذكرها و دعاهاى مستحبّى ديگر را مى خوانيد.

10. اكنون شما محرم شده ايد و 24 چيز بر شما حرام است.

ص: 80

ص: 81

17. استمناء كردن؛

18. عقد كردن؛

ص: 82

مراقب باشيد كه از هم كاروانى هاى خود جدا نشويد. البته اگر از جمع كاروان فاصله نگيريد يا با دوستان وارد و آشنا همراه باشيد، مشكلى نخواهيد داشت.

6. پس از سوار شدن در خودروها «سرپوشيده يا سربازى كه قبلًا برنامه ريزى آن شده» و سرشمارى دوباره، چنانچه شك، شبهه يا مسأله اى در مورد احرام داريد، با روحانى كاروان مطرح نماييد، زيرا برگشت به مسجد ميقات امكان ندارد و احرام نيز بايد در همين مكان، به طور كامل و صحيح، انجام شده باشد.

7. خواهران محترمه نيز در بخش اختصاصى خود در مسجد محرم مى شوند و اگر معذور باشند با راهنمائى روحانى محترم كاروان در بيرون مسجد نيت كرده، محرم مى شوند. پس از حركت اتومبيل ها به طرف مكّه ى مكرمه، ذكر لبيك و ديگر ذكرهاى مستحب را تكرار نماييد.

8. در همين مسير، شام مختصرى به شما داده مى شود. در توزيع غذا با يكديگر همكارى و نظافت داخل ماشين را هم رعايت كنيد.

9. اكنون كه در حال احرام هستيد از به زبان آوردن سخنان بيهوده و بى فايده، پرهيز نماييد، هم چنين با صداى بلند نيز سخن نگوييد، چون بعضى افراد كاروان به دليل خستگى مى خواهند بخوابند.

10. در نيمه ى راه مدينه تا مكّه، مدت زمان كوتاهى

ص: 83

براى استراحت و تجديد وضو، پياده خواهيد شد؛ و پس از پذيرايى، بار ديگر سوار خودروها مى شويد. در اين جا نيز چون شب است و كاروان هاى متعدّد، همگى تقريباً در يك زمان پياده و سوار مى شوند، دقّت كنيد تا اتوبوس خود را گم نكنيد.

11. زائرين مدينه قبل معمولًا حدود دو ساعت پس از نيمه شب، وارد مكّه ى مكرّمه، مى شوند. اگر شما مدينه قبل باشيد، در مجموع، شش ساعت در راه بوده ايد؛ طبعاً خسته هستيد، براى همين، يكسره به هتل و محل سكونت رفته و مدير يا معاون كاروان، پس از تشريفات ابتدايى، راهنمايى هاى لازم را بيان كرده و اتاق ها را، طبق شماره هايى كه پيش از اين در كارت شما نوشته شده بود، تحويل مى دهد. بدين ترتيب شما در اتاق ها مستقر مى شويد.

12. سپس تجديد وضو نموده، براى ادامه اعمال عمره ى تمتع روانه ى حرم مى شويد و پيش از ورود به مسجدالحرام، مستحبّات ورود و تذكّرات لازم توسط روحانى و مدير كاروان، بيان مى شود.

توجه داشته باشيد كه طواف و نماز طواف بدون وضو باطل است.

پس از ورود به مسجدالحرام، سجده ى شكر به جا مى آوريد.

در نخستين لحظه، با ديدن خانه ى كعبه، حاجات مهم خود را از خداوند متعال مى خواهيد، چرا كه در مهمانى خاص الهى وارد شده ايد و بايد قدر اين ساعات و لحظات را بدانيد.

13. بهتر است زائرانى كه براى نخستين بار به اين سفر پربركت مشرّف مى شوند، پيش از آغاز اعمال، مقدارى صبركنند تا به فضاى

ص: 84

مسجدالحرام آشنا شوند و به تذكّرات مجدد روحانى كاروان كاملًا گوش فرا دهند.

ص: 85

5. از رفتن به داخل حجر اسماعيل يا دست زدن به كعبه، خوددارى كنيد؛

6. هر دور دعاى ويژه اى دارد كه اگر امكان داشت، به صورت دسته جمعى يا تنها بخوانيد.

در مورد طواف، احكام ديگرى وجود دارد كه توسط روحانى محترم كاروان بيان مى شود.

ص: 86

ص: 87

تمتّع تمام مى شود. با اميد به رحمت الهى و قبولى طاعات، راهى منزل مى شويد و لباس احرام خود را از تن خارج و لباس هاى معمولى خود را مى پوشيد. آنگاه تا فرا رسيدن مرحلة دوّم اعمال منتظر مى مانيد.

2. در شهر مكّه و پس از تعيين منزل و انجام اعمال عمره، به تكميل فرم شماره 3 كه در صفحه 119 همين كتاب آمده اقدام كنيد.

3. به تجربه، ثابت شده كه بهترين زمان براى انجام و تكميل اعمال عمره ى تمتّع، در نيمه شب و يا پس از نماز صبح است. سعى كنيد همه با هم باشيد تا اعمال براى شما و كسانى كه اين سفر، نخستين سفرشان است به راحتى و خوبى انجام پذيرد.

4. زائران محترم! هنگام طواف و هم چنين سعى صفا و مروه، امكان اجتماع كاروان مشكل مى باشد، پس لازم است قبلًا احكام و وظيفه ى خود را بدانيد و طبق آن، عمل نماييد، گرچه روحانى محترم و مدير كاروان در هر حال، شما را همراهى خواهند كرد.

با دوستان و همراهيان خود قرار بگذاريد كه يكديگر را پس از هر عمل در نقطه ى مشخصى ببينيد. به طور مثال، بعد از طواف در قسمت هاى پشت مقام ابراهيم، و ...

مبادا به خاطر باهم بودن، از اعمال واجب غافل شده و موجب مشكلات بعدى شويد.

چنانچه از كاروان عقب افتاديد، بدانيد آقايان روحانيون كه در

ص: 88

محوّطه ى پشت مقام ابراهيم و روى كوه صفا مستقر هستند، پاسخ گوى پرسش هاى شما مى باشند، و اگر هم گم شديد نيروهاى واحد امداد كه لباس هاى آبى بر تن دارند شما را راهنمايى مى كند.

5. زائران سال مند و افرادى كه مبتلا به پادرد و كمردرد هستند و به كمك ديگران نياز دارند، اجازه دهند شخصى كه همراه آنهاست در روز اوّل، اعمال خود را انجام داده و سپس به كمك آنها بيايد، چون بسيار مشكل است كسى بخواهد در يك زمان، جداى از اعمال خود، كارهاى لازم ديگرى را انجام دهد، به ويژه اگر براى هر دو نفر، سفر اوّل باشد.

6. چنانچه در انجام سعى يا طواف به ويلچر نياز داريد مى بايست با در دست داشتن كارت شناسايى، به دفتر «العربات المجانيّه» به نزديك كوه صفا (طبقه دوم) مراجعه و ويلچرى را دريافت نماييد. البته اين كار را براى بار اوّل همراه با مدير يا خدمه ى كاروان انجام دهيد.

7. چنانچه بخواهيد از چرخ دستى هاى ويژه اى كه كارگران عرب آنها را مى برند استفاده نماييد، مى بايست كرايه را آماده كنيد و به همان دفتر، در محلّ كوه صفا، مراجعه نموده و طبق نوبت و مقرّرات ديگر، يكى از چرخ دستى ها را اجاره كنيد.

8. خواهران محترم از گره زدن چادرهايشان به يكديگر در حال طواف، خوددارى كنند، چون خودشان به زحمت مى افتند و ديگران را نيز به زحمت مى اندازند. علاوه بر اين، هريك از

ص: 89

خواهران در حالت عادى و انفرادى بهتر مى تواند طواف كند.

9. زائران محترم! سعى كنيد هنگام طواف ذكرها را آهسته بخوانيد (مگر اينكه طواف اوّل باشد كه براى انسجام و هماهنگى كاروان، معمولًا يك نفر بلند مى خواند و ديگران همراهى مى كنند).

ضمناً در حال طواف از ذكرهايى با صداى بلند مانند يا على عليه السلام، يا حسين عليه السلام، يا فاطمة الزهرا عليها السلام و ... به دليل حساسيت هاى اهل سنت، پرهز كنيد. بكوشيد از كتاب هاى دعاى مخصوص طواف يا مناجات هاى ديگرى كه در اين زمينه وجود دارد، استفاده كنيد و چنانچه سواد خواندن نداريد يا كتاب دعا همراهتان نيست، دعاهائى مانند:

«ربَّنا آتنا فى الدّنيا حسنه ...»، «يا رحمان يا رحيم»، «يا ارحم الرّاحمين»

و ... را زمزمه كنيد.

10. خواهران محترم هنگام طواف و خواندن نماز طواف در پشت مقام ابراهيم از چادرهاى نازك، استفاده نكنند كه چنانچه با آن چادر و لباس، نماز واجب را بخوانند، باطل بوده و اعمال آنان خراب مى شود.

11. تمامى مسجد الحرام سنگفرش است و شما هركجا روى اين سنگ ها سجده كنيد صحيح است.

12. خواهران محترم توجّه داشته باشند كه طواف مستحب يا واجب خود را در اوقاتى كه نزديك به اذان است انجام ندهند، زيرا با مشكلات زيادى روبه رو مى شوند. هم چنين تأكيد مى شود كه در

ص: 90

بين نماز مغرب و عشا و يك ساعت مانده به اذان صبح مشغول طواف نشوند، زيرا صفوف نماز بسته شده و مجبور هستند كه در جلوى مردها يا در بين صفوف آقايان نماز بخوانند كه اين كار دور از شأن يك زائر متعهّد است، علاوه بر اين، مأموران سعودى هم مخالفت مى كنند، ما هم نبايد با ايشان مخالفت كنيم، بلكه دوستان را راهنمايى كنيم. در اين دو سال اخير در محوطه ى پشت مقام، مكانى را براى خواندن نماز خواهران محصور كرده و مأمورين حرم زائران زن را براى نماز خواندن، به آنجا هدايت مى كنند.

13. برادران محترم! از باز و بسته كردن لباس احرام در برابر نامحرم و نمايان ساختن مواضع بدن و هم چنين از نشستن روى پله ها، به ويژه در حال احرام، جدّاً بپرهيزيد. خواهران محترم نيز وعده هاى ملاقات خود را روى پلّه ها قرار ندهند و در آن جا ننشينند، زيرا اوّلًا: كار درستى نيست، و ثانياً: مأموران از نشستن جلوگيرى مى كنند كه مشكلات ديگرى به وجود مى آيد، از جمله اينكه همراهتان شما را پيدا نمى كند.

ص: 91

زائرين محترم در هتل ها غسل احرام نموده و لباس هاى احرام را با قصد قربت مى پوشند و در ساعت معينى كه مدير محترم كاروان معلوم مى كند، وضو مى گيرند و براى محرم شدن حاضر مى شوند.

مراسم مُحرِم شدن كه خواندن سه نماز دو ركعتى و نيت كردن و ذكر «لبّيك» است، به اشكال مختلف و طبق نظر روحانى محترم كاروان انجام مى شود.

2. بعضى، تمام افراد كاروان را در سالن هتل و محل سكونت جمع مى كنند و اين مراسم را انجام مى دهند. بعضى، افراد كاروان را سوار بر ماشين ها كرده و تا نزديك مسجدالحرام مى آورند. سپس در نزديك ترين نقطه به مسجدالحرام آنها را محرم مى نمايند و برخى ديگر هم افراد كاروان را به صورت دسته جمعى به داخل مسجدالحرام مى برند و مراسم با توجه به تراكم جمعيت و مشكلات موجود در آن زمان، احرام را انجام مى دهند، سپس به هتل آمده و سوار بر ماشين ها شده و به سوى عرفات حركت مى نمايند.

به هر حال، اجراى اين مراسم با توجّه به تراكم جمعيت و مشكلات موجود در آن زمان، بستگى به تشخيص روحانى و مدير محترم كاروان دارد و هر چه را صلاح بدانند، به آن عمل مى نمايند.

3. معمولًا كاروان ها در عصر روز هشتم، يعنى دو يا سه ساعت پس از صرف ناهار اعلان حركت به سوى عرفات مى نمايند.

آقايان زائر در ماشين هاى بى سقف و خانم ها در ماشين هاى سقف دار سوار شده و پس از اعمال عرفات، مشعر و منا مجدّداً به

ص: 92

منازل خود باز مى گردند.

4. آنچه را شما زائرين محترم براى وقوف در عرفات، مشعر و منا لازم داريد عبارت است از: يك دست لباس معمولى كه راحت و خنك باشد تا پس از خارج شدن از احرام آن را در منا بپوشيد و نيز بعضى از وسايل شخصى و احياناً داروهايى كه براى اين مدّت مورد نياز است.

ضمناً چند عدد تيغ و وسايل لازم براى تراشيدن سر تهيه نموده و همه ى آنها را در ساك دستى قرار دهيد.

5. معمولًا شب هاى مشعر در اين سال ها كه حج در فصل زمستان و پاييز واقع شده، سرد است. چنانچه تحمّل آن را نداريد، دو عدد حوله ى اضافه يا پارچه و پتوى غير دوخته همراه داشته باشيد.

6. خانم هاى محترمه بدانند كه در اين چند روز كاملًا مستقل از شوهران خود هستند؛ يعنى آقايان در چادرى و خانم ها در يك چادر ديگر به صورت دسته جمعى مى باشند، بنابراين، وسايل و امكاناتى را كه هر نفر براى خود لازم دارد در ساك شخصى خود قرار دهد.

7. همراه داشتن كيف و وسايل ديگر گرچه دوخته باشند، براى مردِ مُحرم اشكالى ندارد، آنچه حرام است، پوشيدن لباس دوخته به عنوان «لباس احرام» است.

ص: 93

ص: 94

كنيد، زيرا امكان گم شدن در لابه لاى چادرها كه به صورت يك نواخت چيده شده بسيار است. گرچه جاى نگرانى نيست و نهايتاً با سؤال و جست وجو پيدا خواهيد كرد.

3. به دليل شلوغى سرويس هاى دستشويى، سعى كنيد دقايقى زودتر برويد و در نوبت باشيد تا مشكلى پيش نيايد و ديگران هم ناراحت نشوند.

4. خواهران محترم! هنگام خروج از چادرها و حتّى هنگامى كه در چادرها هستيد، حجاب كامل را رعايت كنيد، زيرا داخل چادرها از لابه لاى آن ها پيداست.

5. خواهران محترم! توجّه داشته باشيد كه دستشويى آقايان و خانم ها به هم متّصل است، لذا از صحبت كردن بلند و داد و فرياد زدن بى جا پرهيز نماييد. هم چنين نسبت به زائرين ديگر، رعايت نوبت، احترام و ادب را داشته باشيد، خصوصاً اگر از كاروان ها يا كشورهاى ديگر مى باشند.

6. پس از خروج از دستشويى ها حتماً دست هاى خود را با آب و صابون يا مايع دستشويى بشوييد.

7. تا زمانى كه عين نجاست را در جايى نديده ايد، همه جا را پاك بدانيد، پس چنانچه ترشّحى از آب ها به شما پاشيد يا گوشه اى از لباس احرام شما در آن افتاد، نگران نباشيد. از فرياد زدن و اهانت كردن به يكديگر جدّاً بپرهيزيد.

8. در نحوه ى جمع كردن لباس احرام يا درآوردن آن

ص: 95

براى رفتن به دستشويى ها بر اعصاب خود مسلّط باشيد. هيچ عجله نكنيد و مسائل شرعى را رعايت نماييد.

9. چنانچه كاروان شما قبل از غروب روز هشتم وارد عرفات شود، به دليل خلوتى عرفات، امكان استراحت شبانه و آشنايى بيشتر با منطقه وجود دارد.

10. پس از صرف صبحانه در روز نهم ذى حجّه طبق برنامه ى سنواتى، بعثه ى مقام معظّم رهبرى (مدّظلّه) مراسم برائت از مشركين را در چادرهاى محل استقرار بعثه برگزار كرده و از همه ى كاروان ها جهت شركت در اين مراسم، دعوت مى نمايد. لذا سزاوار است كليه ى خواهران و برادرانى كه امكان شركت براى آنها فراهم است، در اين مراسم سياسى- مذهبى شركت نمايند. هم چنين سعى كنيد با پرچم مخصوصى كه مى رويد، فاصله ى زيادى نداشته باشيد. البته مى توانيد نشانه هايى هم براى خود قرار دهيد تا اگر چنانچه در شلوغى جمعيت دوستان خود را گم كرديد، بتوانيد به چادر برگرديد و در غير اين صورت نيز مى توانيد با سؤال از مديران و خدمه ى كاروان هاى ديگر چادر خود را بيابيد، چون كاروان هاى هر استان در نزديك هم قرار دارند.

11. از آن جا كه در حال احرام هستيد، احكام آن را فراموش نكنيد. مواظب باشيد مبتلا به كندن گياه، كشتن حشرات، استعمال عطر و گرفتن بينى از بوى بد، جدال و ... نشويد، خصوصاً توجه داشته باشيد از دمپايى هايى استفاده كنيد كه ليز نخوريد. هم چنين در

ص: 96

حركت بين چادرها مواظب باشيد كه پا يا سر شما به طناب ها برخورد نكند.

12. مستحبّات روز عرفه را انجام دهيد. خواهران و برادرانى كه با سواد هستند مطالب را براى كسانى كه سواد ندارند بخوانند و به هر حال، سعى كنيد جمع كاروان خود را جمعى علمى و معنوى قرار دهيد و از فرصت ها حداكثر استفاده را بنماييد.

13. يكى از كارهايى كه در عرفات انجام مى شود دادن نيابت به فردى است كه مى خواهد فرداى آن روز (عيد قربان) به قربانگاه رفته و براى هر نفر، گوسفند قربانى كند. معمولًا براى اين كار چند نفر معين شده و هر يك نيابت از چند نفر را بر عهده مى گيرند. البته هر زائر بايد بداند كه نايب او چه كسى است.

14. توجه داشته باشيد كه نمازهاى ظهر و عصر و عشا در عرفات، مشعر و منا فقط براى كسانى كه قبل از عرفات با قصد اقامه ده روز در مكه بوده اند تمام و براى ديگران شكسته است.

15. قبل از اذان ظهرِ روز عرفه در هر كجا كه هستيد در چادر كاروان خود جمع شويد تا براى وقوف در عرفه نيت كنيد. نيت وقوف كه توسط روحانى محترم كاروان بيان مى شود بدين صورت است:

«وقوف مى نمايم در سرزمين عرفات از ظهر امروز تا مغرب شرعى براى حجّ تمتّع از حَجَّةُالإسلام، واجب (نيابت يا مستحب) قربةً الى اللَّه.»

ص: 97

16. در روز عرفه پس از اقامه ى نماز جماعت ظهر و عصر و صرف ناهار حتماً ساعتى را استراحت نماييد.

17. پس از نهار و استراحت هر كاروان مراسم دعاى عرفه را با جمع زائران خود شروع مى كند و چنانچه روحانيون محترم كاروان صلاح بدانند از بين چند كاروانى كه در مجاورت هم هستند، يك نفر را كه خوش صداتر است، براى خواندن دعا انتخاب مى كنند تا صداى بلندگوها براى ديگران ايجاد مزاحمت نكند. اين آيين معنوى در بعثه مقام معظم رهبرى نيز اقامه مى كرد.

18. با نزديك شدن به مغرب، اسباب و اثاثيه را جمع مى كنند كه پس از اقامة نماز جماعت مغرب و عشا به طرف مشعرالحرام حركت نمايند. دقّت نماييد چيزى را در چادرها جا نگذاريد، زيرا برگشت به اين نقطه، امكان پذير نيست.

19. اگر ممكن است هر زائر چند بطرى آب معدنى كوچك يا نوشابه و حتى كيك يا بيسكويت در ساك دستى خود به همراه بياورد.

20. يكى از مراحل دشوار حجّ تمتّع، خروج از منطقه ى عرفات تا رسيدن به محلّ استقرار در مشعرالحرام است. تصوّر كنيد كه هم زمان جمعيتى نزديك به دو ميليون حاجى با هر وسيله اى مى خواهند حركت كنند. تمام راه ها و خيابان ها مملو از ماشين هاى شخصى، تداركاتى و اتوبوس است و اضافه بر آن، سر و صداى پليس هم بر شلوغى مى افزايد. جالب اينكه معمولًا همه ى راه ها بسته

ص: 98

مى شوند يا حركت ماشين ها به كندى صورت مى گيرد و حتّى اين كندى حركت تا بعد از نيمه شب ادامه دارد.

21. خواهران محترمه و افراد سال مند و ضعيف از اين مرحله به بعد، تابع احكام خاصّى هستند. به اين صورت كه پس از وقوف اضطرارى، به همراه مدير كاروان به منا مى روند و پس از رمى جمره در شب در چادرها مستقر مى شوند ولى آقايان مجاز به اين كار نيستند.

22. يكى از طرح هاى جالبى كه در سال هاى اخير به آن توجه شده اين است كه افراد جوان در كاروان ها كه توان پياده روى حدود ده كيلومتر را دارند به صورت دسته جمعى از عرفات حركت مى كنند و خود را به مشعر مى رسانند كه علاوه بر معنويت آن، خستگى حركت با ماشين را نيز بر خود هموار مى كنند. البته اين كار بايد با موافقت مدير و روحانى محترم كاروان و پيش بينى هاى لازم صورت گيرد.

23. خدمة محترم، اثاثيه هاى شما را از عرفات در وانت بار گذاشته و به چادرهاى منا مى برند، ولى اگر وسايل ضرورى داريد آن را با خود برداريد، زيرا مشكل، فقط حمل ساك است كه در صبح روز عيد قربانى مى خواهيد پياده از مشعر تا منا ببريد (حدود چهار كيلومتر) و بايد باعث نشود كه حوله يا پتوى غيردوخته اى كه براى اين مرحله از اعمال آماده كرده ايد به همراه خود نياوريد؛ «يعنى شب مشعرالحرام».

ص: 99

ص: 100

جمره ى عقبه را انجام دهند و سپس به چادرهاى مخصوص محلّ اقامت در منا رفته و تا فردا صبح كه بقيّه ى افراد كاروان بياند در آنجا مستقر شوند.

4. يكى از اعمالى كه در سرزمين مشعرالحرام انجام مى شود، جمع كردن تعداد 49 عدد ريگ در اندازه ى حدود فندق يا پسته (يك بند انگشت) است. معمولًا براى احتياط مقدارى بيشتر جمع مى كنند.

5. برخى از افراد قبلًا اين تعداد سنگ را از همان كوه هاى شهر مكّه جمع كرده اند كه چون از داخل حرم جمع آورى شده مانع ندارد ليكن از عرفات نمى توان جمع كرد.

6. چنانكه قبلًا تذكّر داده شد، در اين سال ها شب هاى مشعر، سرد و همراه با باد و گردوغبار است. در چنين شرايطى مى توانيد از حوله هايى كه براى در امان بودن از اين سرما به همراه آورده ايد، استفاده كنيد؛ البته چنانچه روفرشى و پتوى غيردوخته نيز به همراه داشته باشيد مى توانيد خود را با آن بپوشانيد.

7. سعى كنيد مقدار كمى هم كه شده بخوابيد تا نيروى لازم را براى ادامه ى اعمال داشته باشيد، گرچه خداوند قدرت آن را هم مى دهد.

8. اگر روى زمين جاى مناسبى براى استراحت پيدا نكرديد، مى توانيد روى همان صندلى هاى ماشين استراحت كنيد.

9. سرويس هاى بهداشتى در نقاط مختلف مشعرالحرام است،

ص: 101

ولى چون تعداد آنها محدود است معمولًا شلوغ هستند. براى اين كار بايد قبلًا برويد و نوبت بگيريد.

10. نماز شب (يازده ركعت) را در آن شب سراسر رحمت و مغفرت فراموش نكنيد و با خواندن مناجات هاى متعدّدى كه در كتب ادعيه است، حالت معنوى خود و دوستان همراه را حفظ نماييد. اگر با اين برنامه ها مشغول نشويد طبعاً گفتگوهاى بى معنى و بى فايده اى پيش خواهد آمد كه بعدها افسوس اين لحظات را خواهيد خورد.

11. نيم ساعت قبل از اذان صبح بيدار شده، وضو بگيريد و آماده ى نيّت وقوف باشيد. اگر در جاى ديگرى هستيد در نقطه اى كه روحانى محترم معيّن مى كند، جمع شويد و چنين نيّت كنيد:

«وقوف مى كنم در مشعرالحرام از اذان صبح تا طلوع آفتاب، در انجام حجّ تمتّع از حَجَّةُالإسلام، واجب (مستحب يا نيابت) قربةً الى اللَّه.»

12. پس از اقامه ى نماز جماعت صبح و تعقيبات، ساعتى را مشغول ذكر و دعا و مناجات باشيد، بعد هم كم كم آماده ى حركت به سمت منا شده و چنانچه اثاثيه اى داريد، غير از يك بطرى آب، بقيه را در ماشين وانت بار مخصوص كاروان قرار دهيد كه بار سنگين نداشته باشيد. (البته اگر اين ماشين نزد شما باشد، امّا اگر اتوبوس بود، چون احتمال دارد از ورود آن جلوگيرى كنند، بهتر است، اثاثيه را به دست گرفته و به طرف منا حركت كنيد.)

ص: 102

13. با طلوع خورشيد، حركت از مشعر به طرف منا آغاز مى شود در اين مرحله، همه با بلندكردن پرچم كاروان خود و با شعارها و ذكرهاى اللَّه اكبر و لا اله الّا اللَّه و ذكرهاى ديگرى كه براى عيد قربان است، با حفظ جمعيّت كاروان و مواظبت از افراد ضعيف، حركت مى كنيد تا پس از وادى محسِّر وارد منطقه ى منا شويد.

چادرهاى مخصوصى با رنگ سفيد و منظم كه با اسكلت فلزى برپا شده است نشانه ى نزديك شدن شما به اين سرزمين است. با هدايت مدير و خدمه، وارد چادرهاى كاروان خود مى شويد.

14. چنانچه بعضى از افراد كاروان در نقطه اى از مشعرالحرام قرار گرفتند كه نتوانستند همراه جمع و با حضور روحانى كاروان نيّت وقوف نمايند، در هر كجا كه مى بينند كاروانى جمع شده و نيّت مى كنند، حاضر شده و اين عمل را همراه آنها انجام دهند، زيرا عقب افتادن از كاروان، دليل بر ترك عمل نمى شود، و حتى با آنان مى توانند به طرف سرزمين منا رهسپار شوند.

ص: 103

ص: 104

1. مسافتى را كه از مشعر تا منا مى پيماييد، چند كيلومتر است.

اين مسير، معمولًا مملو از جمعيّت و ماشين ها است كه بايد از لابه لاى آنها حركت نماييد. پس هر قدر مى توانيد بار و اثاث همراه كمتر داشته باشيد و چنانچه مدير كاروان مصلحت دانست آنها را در همان ماشين هاى وانت يا اتوبوس ها قرار دهيد تا بعداً به چادرهاى منا بياورند.

4. معمولًا در آغاز ورود به منا به چادرهاى مخصوص كاروان خود مى رويد و استراحت مختصرى مى نماييد، صبحانه را صرف كرده و سپس براى رمى جمره ى عقبه، حركت مى كنيد.

5. جمعيّت كاروان بعد از صرف صبحانه به طرف جمرات حركت مى نمايند، ولى در روز اوّل، فقط جمره ى عقبه (شيطان بزرگ) را سنگ مى زنند.

6. فاصله ى چادرهاى ايرانى تا محلّ رمى جمرات حدود 5/ 2 كيلومتر است. البته از راه هايى كه مى رويد، مشخّصات آن را به ذهن بسپاريد، چون ممكن است در برگشت گم شده يا عقب بمانيد و مجبور شويد به تنهايى بازگرديد.

7. براى رمى جمره ى روز اوّل، فقط هفت ريگ واجب است، ولى تعدادى سنگ اضافه نيز برداريد كه چنانچه به هدف نخورد، دچار كمبود نشويد.

8. پس از اينكه به محلّ جمرات رسيديد، نيت كرده بگوييد:

«رمى مى كنم جمره ى عقبه را در حجّ تمتّع از حَجَّةُالإسلام،

ص: 105

واجب (نيابت يا مستحب) قربَةً الى اللَّه.»

سپس شروع به پرتاب سنگ، به طرف ديوار كرده و سعى كنيد در قسمت وسط ديوار سيمانى بزنيد كه رعايت احتياط شده باشد.

پس از رمى نيز با احتياط خود را از جمعيت جدا كرده و به محلّى كه قبلًا توسط افراد كاروان تعيين شده، مى رويد.

9. در اين مرحله از اعمال، چنانچه سؤال و مشكلى در اجراى عمل داشتيد با روحانى محترم كاروان مطرح نماييد، چون اگر ناقص انجام داده باشيد، برگشت از چادرها بسيار مشكل است.

10. چنانچه در مسير برگشت، از كاروان عقب افتاديد به يكى از كاروان هايى كه ايرانى است بپيونديد. اگر مربوط به استان شما بود، كه بهتر، زيرا تقريباً نزديك محلّ كاروان شما مى روند و مى توانيد به راحتى به مقصد برسيد، امّا اگر از استان شما نبود به هر حال به منطقه اى مى رود كه ايرانى ها هستند و شما مى توانيد كاروان خود را پيدا كنيد.

11. براى رفت و برگشت از جمرات، ظرف آب، يا قمقمه به همراه داشته باشيد، گرچه آب به صورت فراوان موجود مى باشد، ولى براى عقب نيفتادن از كاروان چنين تمهيداتى خوب است. اگر چنانچه در شلوغى جمعيّت قمقمه يا ظرف آب شما هم از دست رفت، نگران نباشيد و معطّل نشويد. همراه كاروان حركت كنيد.

12. چادر امداد گمشدگان در طول ايام تشريق در عرفات و منا

ص: 106

مستقر است، چنانچه گم شديد به اين چادر مراجعه كنيد تا برادران امدادگر، شما را به محل خودتان هدايت نمايند.

ص: 107

(تراشيدن موى سر) براى آقايان، و تقصير (كوتاه كردن قدرى از موى سر) براى خانم ها فرامى رسد.

بانوان محترم دقت نمايند كه چيدن ناخن يا كوتاه كردن مو در محلّى نباشد كه مورد ديد و حضور آقايان است، نظافت را هم رعايت نموده، مو و ناخن خود را در سطل زباله بريزيد و از پراكنده ساختن آن در محيط خوددارى كنيد.

آقايان محترم قبلًا براى تراشيدن سر، وسائل لازم را برداشته و در محل هاى مخصوصى كه در كنار دستشويى ها موجود است رفته و عمل حلق را انجام دهند. البته قبل از حلق يا تقصير اين نيت را در ذهن داشته باشند:

«حلق يا تقصير مى كنم در حجّ تمتّع از حَجَّةُالإسلام، واجب (نيابت يامستحب) قربَةً إلى اللَّه.»

2. مهم ترين مسأله در انجام اين مرحله از اعمال، رعايت نظافت و بهداشت شخصى، خصوصاً محل تراشيدن مو و حلق است. براى اين منظور، به نكته هاى زير توجه فرماييد:

* از تيغ مشترك استفاده نكنيد؛

* از پيش بند پلاستيكى براى ج لوگيرى ازريزش مو استفاده كنيد؛

* موها را حتماً در سطل هاى زباله بريزيد؛

* چنانچه دچار بريدگى هاى بزرگ در پوست سر شديد با محلول بتادين و پانسمان، محلّ مورد نظر را معالجه نماييد.

* پس از انجام كار، زير دوش ها برويد و تمام بدن را با صابون

ص: 108

بشوييد و به شستن زير شيرها اكتفا نكنيد.

3. افرادى كه سال اوّل آنهاست بايد اول، خودشان حلق يا تقصير كرده باشند تا بتوانند براى ديگران حلق نمايند.

4. در انجام حلق، عجله نكنيد. اگر در روز اوّل ممكن نشد، در روز بعد اين كار را انجام دهيد. اصرارى نداشته باشيد كه سريعاً از حالت معنوى احرام خارج شويد.

5. حلق در شب به فرموده ى بسيارى از مراجع، اشكال دارد.

اين مسئله را از روحانى محترم كاروان بپرسيد.

ص: 109

ص: 110

و تصميم مى گيرند، شما هم تابع باشيد.

2. بعد از اعمال منا اوّلين عمل طواف است وضو مى گيريد و به همراه روحانى و مدير و خدمه و افراد كاروان براى انجام آن و بقيه ى اعمال، راهى مسجدالحرام مى شويد. ابتدا نيت طواف حج تمتع مى كنيد: «طواف مى كنم حجّ تمتّع از حَجَّةُالإسلام، واجب (نيابت يا مستحب) قربَةً الى اللَّه.»

و سپس طبق دستورات طواف كه قبلًا آموخته ايد، به طور صحيح عمل را انجام مى دهيد.

ص: 111

سپس هفت مرتبه مسافت بين صفا و مروه را مى پيماييد و در پايان، در مروه قرار مى گيرد.

اين جا ديگر عمل تقصير انجام نمى شود، چون شما اين كار را قبلًا در منا انجام داده ايد و از احرام خارج شده ايد.

ص: 112

ص: 113

7. حكم عمره ى مفرده در شب هايى كه پس از اعمال در مكّه هستيد؛

8. حكم گره زدن، سنجاق زدن، كمربند بستن و انواع دمپايى در لباس احرام؛

9. سوارشدن در اتومبيل سقف دار پس از احرام از مسجد شجره و هم چنين از مسجد تنعيم براى عمره هاى مفرده تا شهر مكّه (البته در شب)؛

10. محرم شدن در مسجد شجره ى فعلى و تعيين محلّ اصلى مسجد و حكم احرام خانم هاى عادى و حائض در اين مسجد.

11. نشانى دفتر نمايندگى مرجع تقليد شما در شهرهاى مكّه و مدينه و مسؤول آن.

ص: 114

ص: 115

عشا

اذان اوّل (براى اعلام وقت عشا)، ساعت:

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عشا)، ساعت:

* چند تذكّر

1- نماز صبح را حتماً حدود ده دقيقه پس از اذان دوم بخوانيد، زيرا اذان اوّل براى نافله ى شب است و هنوز وقت نماز نرسيده است.

2- توجّه داشته باشيد كه نماز را هنگام مغرب با اذان اوّل، نخوانيد، بلكه صبر كنيد تا نماز را با جماعت يا پس از آن اقامه نماييد.

ص: 116

ص: 117

ص: 118

ص: 119

ص: 120

عشا

اذان اوّل (براى اعلام وقت عشا)، ساعت:

اقامه ى نماز (اقامه ى نمازجماعت عشا)، ساعت:

ص: 121

ص: 122

ص: 123

ص: 124

يقيناً در اين سفر، دوستانى مخلص كه شرايط برادرى دينى را دارند پيدا خواهيد كرد تلاش كنيد اين دوستى ها را پايدار كنيد.

شما كه در مسجدالحرام به دورخانه ى حضرت حق طواف كرديد بايد از اين پس، محور زندگى و عمل شما حق و حقيقت باشد. و ديگر به گرد باطل نگرديد.

يقيقاً در مكان ها و زمان هاى مختلف با خداى بزرگ خلوت كرده ايد و پيمان هايى با خدا بسته ايد. آنچه مهم است وفادارى به قول و قرارهايى است كه با خدا نموده ايد. در اينصورت خداوند نيز به عهد خود وفا خواهد كرد.

اكنون كه لذت معنوى اين سفر را احساس كرديد، پس ديگران را كه استطاعت رفتن به اين سفر را دارند تشويق كنيد.

حال كه لقب حاجى را پيدا نموديد موقعيت ديگرى غير از سال هاى سابق داريد، پس مواظب اعمال و رفتار و گفتار خود بوده و به گونه اى باشيد كه امام صادق- عليه السلام- از شما خواسته است:

«مردم را نه با زبان، بلكه با اعمال خود به سوى ما بخوانيد.»

از بركات دنيايى اين سفر انشاءاللَّه دورى از فقر و تنگ دستى است، به شرط آن كه شما نيز واسطه ى فيض خدا به بندگان فقير و بى بضاعت باشيد. بياييد از تشريفات سنگين در زندگى خود بكاهيد و به مستمندان رسيدگى كنيد و ثابت كنيد زائر خانه ى خدا و در پى رضاى صاحب خانه هستيد.

ايتام و افراد ضعيف را در فاميل و همسايگان و دوستانى كه

ص: 125

نياز به كمك هاى شما دارند فراموش نكنيد، توجه به آنها بركات بيشتر خداوند را موجب مى شود و گرفتارى و شرور دنيايى را از شما دور مى كند.

شايد از اين سفر، فيلم و عكس تهيه كرده باشيد و به ديگران نشان دهيد، اما مهم خاطرات جالبى است كه از صفا و معنويت بندگان شايسته ى خدا با رنگها و مليت هاى مختلف ديده ايد؛ آنها را براى دوستان تعريف كنيد و بيان مناسك و فلسفه ى اعمال و حكايات و احياناً كراماتى كه شنيده يا ديده ايد مجالس را معطر نماييد.

ص: 126

ص: 127

لباس هاى دوخته را از تن كنده اى و نه غسل كرده اى ..! سپس از او مى پرسند: آيا خود را تميز كردى و احرام پوشيدى و پيمان حج بستى؟ شبلى: آرى.

امام عليه السلام: آيا اين نيت را داشتى كه خود را با نور توبه خالص پاكيزه مى سازى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام محرم شدن، نيت آن كردى كه هر چه را خداوند بر تو روا نداشته، بر خود حرام بدارى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام بستن پيمان حج، آيا قصد آن كردى كه هر پيمان غير الهى را گشوده اى (رها كرده اى)؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: نه احرام بسته اى، نه پاكيزه شده اى و نه نيت حج كرده اى! آنگاه چنين پرسيد: آيا به ميقات داخل شدى و دو ركعت نماز احرام بجاى آوردى و لبيك گفتى؟ شبلى: آرى.

امام عليه السلام: به هنگام خواندن دو ركعت نماز (طواف)، نيت آن داشتى كه به بهترين كارها و بزرگترين نيكى هاى بندگان (كه همان نماز است)، خود را به خدا نزديك مى كنى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: آنگاه كه لبيك گفتى، نيّت آن كردى كه به هر چه فرمانبردارى محض خداوند است سخن مى گويى و از هر نافرمانى و معصيتى سكوت مى كنى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: نه در ميقات داخل شده اى، نه نماز گزارده اى و نه لبيك گفته اى!

وباز پرسيد: آيا به حرم داخل شدى و كعبه را ديدى و نماز خواندى؟

شبلى: آرى.

ص: 128

امام عليه السلام: به هنگام ورود به حرم نيت آن كردى كه هر غيبت و بد گويى مسلمانى از جامعه اسلامى را بر خود حرام مى كنى؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: به هنگام رسيدن به مكه، نيت كردى كه فقط خدارا مى خواهى [و مى جويى]؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: پس نه به حرم وارد شده اى و نه كعبه را ديده اى و نه نماز گزارده اى! و ادامه داد: گرداگرد خانه خدا طواف كردى؟

واركان خانه را لمس نمودى؟ وسعى انجام دادى؟ شبلى: آرى.

امام عليه السلام: به هنگام سعى، نيّت آن داشتى كه (از شرّ شيطان ونفس) به خدا پناه مى برى و او كه آگاه به پنهان هاست، نسبت به اين مسأله داناست؟ شبلى: نه.

امام عليه السلام: پس نه طواف خانه كرده اى، نه اركان را لمس نموده اى و نه سعى نموده اى!

سپس فرمود: آيا با حجر الاسود دست دادى، كنار مقام ابراهيم ايستادى، و دو ركعت نماز خواندى؟ شبلى: نه.

در اين هنگام امام فريادى برآورد چونانكه گويى نزديك است از دنيا برود، سپس فرمود: آه، آه ... آنگاه فرمود: كسى كه با حجر الاسود دست داده، مصافحه كند، در حقيقت با خداوند متعال دست داده است، پس اى نادار ناتوان بنگر و بيانديش، و پاداش آنچه راحرمت قائل شده و بزرگ داشته اى، ضايع مگردان و همچون معصيت كاران، دستى كه به خدادادى (و پيمانى را كه با خدا بستى) نگسل و نشكن.

سپس فرمود: آنگاه كه نزد مقام ابراهيم قرار گرفتى آيا نيّت كردى كه مصمّم بر انجام همه دستورهاى الهى و فرمانبردارى از

ص: 129

آن و مخالف با هر معصيت و نا فرمانى خدا باشى؟ گفت: نه.

امام فرمود: آنگاه كه دو ركعت نماز طواف را به جاى آوردى آيا نيّت كردى كه با ابراهيم عليه السلام نمازگزاردى و با نمازت بينى شيطان را به خاك ماليدى؟ گفت: نه.

امام فرمود: پس در حقيقت، نه با حجرالاسود دست داده و مصافحه كرده اى، و نه در مقام ابراهيم توقّف كرده و ايستاده اى، و نه دو ركعت نماز آنجا خوانده اى!

سپس فرمود: آيا بر سر چاه زمزم رفتى و از آب آن نوشيدى؟

گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه بر فرمانبردارى خداوند اشراف يافته، و از گناه و معصيت چشم پوشيده و روى گردانده اى؟ شبلى گفت: نه. امام فرمود: پس در حقيقت بر چاه زمزم اشراف نيافته اى و از آب آن ننوشيده اى!

امام سپس فرمود: آيا سعى صفا و مروه را انجام دادى؟ و پياده بين آن دو كوه رفت و آمد داشتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه ميان خوف و رجاء و ترس و اميد در حركتى؟ گفت: نه.

امام فرمود پس سعى صفا و مروه انجام نداده اى و ميان آن دو كوه تردّد نكرده و راه نرفته اى!!

سپس فرمود: آيا سوى منا رفتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: آيا نيّت كردى كه مردم را از زبان و قلب و دست خود ايمن سازى؟ گفت: نه. امام فرمود: پس به منا نرفته اى! سپس پرسيد: آيا در عرفات وقوف كردى؟ و بالاى جبل الرحمه رفتى و

ص: 130

وادىِ نَمِره را شناختى و كنار جَمَره ها، خداى سبحان را خواندى؟

گفت: آرى.

امام فرمود: آيا با وقوف در عرفات آگاهى خداوند را بر شناخت ها و دانش ها دريافتى؟ و دانستى كه خداوند نامه عمل تو را مى گيرد و از درون و فكر و قلب تو آگاهى دارد؟ گفت: نه.

امام فرمود: آيا در بالا رفتن از جبل الرّحمه نيّت آن را داشتى كه خداوند به هر زن و مرد با ايمان رحمت آورد، و هر مرد و زن مسلمان را سرپرستى مى كند؟ گفت: نه.

امام فرمود: آيا در وادىِ نَمِره نيّت آن را داشتى كه فرمان ندهى تا خود فرمان برى و نهى نكنى تا زمانى كه خود نهى پذير باشى؟

گفت: نه.

آيا هنگامى كه نزد نشانه و دو نَمِره وقوف كردى، نيّت كردى كه آنها بر عبادات و طاعات تو گواه باشند و همراه با نگهبانان خداوند و به امر او از تو حفاظت كنند؟ گفت: نه، حضرت فرمود: پس تو در عرفات وقوف نكرده اى! واز جبل الرحمة بالا نرفته اى! ونَمِره را نشناخته اى! و دعا نكرده اى و نزد دو نمره وقوف نكرده اى!

آنگاه پرسيد: آيا از ميانِ دو نشانه عبور كردى و پيش از گذشتنِ از آنجا، دو ركعت نماز گزاردى؟ و پياده به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه جمع كردى؟ و از مشعر الحرام گذشتى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: وقتى دو ركعت نماز خواندى، نيّت كردى كه آن نماز، نماز شكرِ در شب دهم است، كه هر سختى را دور و كارها را آسان مى كند؟ گفت: نه.

امام فرمود: هنگامى كه از ميان دو نشانه عبور كردى و به چپ

ص: 131

و راست منحرف نشدى، آيا نيّت كردى كه از دين حق به چپ و راست منحرف نشوى، نه با قلبت، نه با زبانت و نه با اعضاى بدنت؟

گفت: نه.

امام فرمود: هنگامى كه به مزدلفه رفتى و از آنجا سنگريزه جمع كردى، آيا نيّت كردى كه هر معصيت و جهل را از خود برداشتى و هر علم و عمل صالحى را در خود پايدار سازى؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى كه بر مشعر الحرام گذر كردى، آيا نيّت كردى كه دلت را به بينش اهل تقوى و خوف از خدا بيارايى؟ گفت: نه.

امام فرمود: پس نه از دو كوه عبور كرده اى، نه دو ركعت نماز خوانده اى، نه به مزدلفه رفته اى، نه از آنجا سنگريزه برداشته اى و نه از مشعر الحرام عبور كرده اى! و همچنين پرسيد: آيا به منا رسيدى و آيا جمره را رمى كردى؟ و سرت را تراشيدى؟ و قربانى ات را سر بريدى؟ و در مسجد خيف نماز گزاردى؟ و به مكّه بازگشته «طواف افاضه» را انجام دادى؟ گفت: آرى.

امام فرمود: وقتى به منا رسيدى و رمى جمرات كردى، آيا احساس كردى كه به خواسته ات رسيده اى و خداوند همه حاجت هايت را برآورده است؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى سنگريزه به جمرات زدى، آيا نيّت كردى كه دشمنت ابليس را رمى كرده اى؟ و با تمامى حج گرانبهايت، او را به خشم آورده اى؟ گفت: نه.

امام فرمود: وقتى سرت را تراشيدى، آيا نيّت كردى كه از آلودگى ها و از گناهان بنى آدم پاك شده اى و از گناهانت بيرون آمدى همچون روزى كه از مادر زاده شدى؟ گفت: نه.

ص: 132

امام فرمود: وقتى در مسجد خيف نماز خواندى، نيّت كردى كه جز از خداى متعال و گناهت نترسى و جز به رحمت خدا اميدوار نباشى؟ گفت: نه.

امام فرمود: آنگاه كه قربانى ات را سربريدى، آيا نيّت كردى كه با تمسك به حقيقتِ ورع و پرهيزكارى گلوى طمع را ببرى و از ابراهيم عليه السلام، كه فرزندش و ميوه دلش و گُل قلبش را به قربانگاه آورد و آن را سنّتى براى آيندگان و وسيله اى براى تقرّب به خداوند براى نسل هاى بعد قرار داد، پيروى كنى؟ گفت: نه.

امام فرمود: چون به مكّه بازگشتى و «طواف افاضه» كردى، آيا نيّت كردى كه از رحمت خدا كوچ كرده به طاعت او بازگردى و به دوستى او چنگ زده و واجبات الهى را ادا كرده اى و به خدا نزديك شده اى؟ گفت: نه.

امام فرمود: پس نه به منا رسيده اى، نه سنگريزه پرتاب كرده اى، نه سرت را تراشيده اى، نه اعمال حجّ خود را انجام داده اى، نه در مسجد خيف نماز خوانده اى، نه «طوافِ كوچ» به جاآورده اى ونه به قرب خدا رسيده اى!

برگرد! زيرا تو حجّ بجا نياورده اى!

سپس شبلى سخت به گريه افتاد و از اينكه نتوانسته حجّ را آنگونه كه هست بشناسد و مناسك حج را عارفانه انجام دهد از شدّت ناراحتى به خود پيچيد و از آن پس به دنبال فراگيرى اسرار و معارف حج بود تا بتواند حج سال بعد را از روى شناخت و يقين به جاى آورد.