ص:2

ص:3

ابراهیم 41

پروردگارا من و پدر و مادرم و همه مومنان را در آن روز که حساب برپا می شود بیامرز!

ص:4

تصویر

ص:6

تصویر

ص:7

تصویر

ص:8

تصویر

ص:9

تصویر

ص:10

طریق نموده و به مقصد رسیده اند، راه آن ها را پیموده و به سرمنزل مقصود که رضوان الهی است نائل گردند. ان شاء اللَّه.

در مورد وقایعی که از نظر گرامی تان می گذرد، متذکر می شوم: حقیر این نوشتار را صرفاً جهت نقل وقایعی که در زمان گذشته رخ داده، نوشته ام، و در معرض استفاده شما خواننده عزیز قرار داده و انتظار دارم شما هم به دور از هر حبّ و بُغضی داستان های این کتاب را مطالعه نمایید و اندرز لازم را از گفتار و کردار صالحین و کُمّلین(1) که از آنها نام برده شده گرفته و در راهی که آنها سیر نموده اند، شما هم در حدّ توان قدم بردارید.

و اگر احیاناً به اشتباهی و یا کم و کاستی برخورد نمودند بدون هرگونه چشم پوشی بر حقیر منت نهاده آنها را تذکّر دهند؛ زیرا غیر معصوم خالی از اشتباه و لغزش نمی باشد.

در خاتمه خداوند متعال را شاکرم که این توفیق را نصیب حقیر کمترین نمود که در جمهوری اسلامی ایران در زمانی که سکان کشتی اقیانوس پیمای انقلاب اسلامی در امواج پرتلاطم و کوه پیکر جهان مادیت به مصداق «وَهِیَ تَجْرِی بِهِمْ فِی مَوْجٍ کالْجِبالِ»(2) در کف با کفایت شخصیتی چون خلف صالح امام راحل، مقام معظم رهبری حضرت آیت اللَّه خامنه ای (ادام اللَّه ظلّه العالی علی رؤوس المسلمین) می باشد، با الهام بخشی پروردگار مهربان این نوشتار را به پایان برسانم.

السلام علینا و علی عباداللَّه الصالحین

من اللَّه التوفیق و علیه التّکلان

آمین رب العالمین

الاحقر: احمد شهامت پور

ص:12

هدایت خلق رسیده بود. او خود جز به رضا و سخط الهی فکر نمی کرد و مردم را تشویق به عمل کردن به واجبات و نهی از محرمات می نمود. او همه عمر خویش را در طریق ارشاد خلق خدا صرف نموده و در اثر مواعظ و تربیت و تعلیم و تعلم خالصانه ای که برای خداوند متعال انجام می داد، شاگردانی تربیت نموده بود که هر یک از آنها از صلحا بودند. معظّم له به برکت متابعت دستورات شرع مقدّس و عمل به احکام الهی صاحب نفوذ کلام شده بود.

شاگردانی که از مواعظ ایشان استفاده می نمودند گاهی مصالح و مفاسد امورشان را در ضمن موعظه ایشان استنباط می نمودند و گاهی به طور ضمنی جناب شیخ خیر و شرّشان را به آنها گوشزد می نمودند. آری بنده ای که شب و روزش را به یاد معبود و محبوب خود بگذراند و آیینه قلبش را به یاد پروردگار خود صیقل دهد، دل او محلّ الهام باری تعالی گشته، آنچه را که عوام الناس در آیینه زنگار گرفته دلشان نمی بینند، آن پیر عارف در جلوه جمال محبوب می بیند.

آنکه اگر تذکّر و آینده نگری ایشان نبود، چهل کارتن قرقره را خریداری نموده بودم و در اثر تنزّل قیمت سرمایه خود را از دست داده و از هستی ساقط می شدم. آن مرحوم با این پیشگویی، مرا از ورطه ورشکستگی نجات بخشید.

ص:18

(لامپا) که پایه بلندی داشت و سه پایه هایی هم به بلندی چراغ بود که اگر چیزی را می خواستند گرم نگه دارند، چراغ را زیر آن سه پایه قرار می دادند. توجّه نمودم که مرحومه والده غذای مرا روی سه پایه قرار داده و در اثر دیر آمدن من، محتویات غذا به حالت خشکی درآمده. در هر صورت آنچه از غذا در ظرف مانده بود را آهسته تناول نمودم و به بستر خواب رفتم. اذان صبح که به جهت نماز بیدار شدیم، مادرم با کمال تعجب به من نگاه کرد. همه این مطالب مقدمه این جمله بود: فرمود: «سیّد مهدی تو چگونه داخل منزل شدی من که کلون درب خانه را انداخته بودم». تازه به خود آمدم، اینکه درب بسته در نیمه شب به رویم باز شد که این عنایتی از جانب پروردگار و کرامتی از کرامت های مرحوم جناب شیخ می باشد.

اگر تو گویی: آیا می شود مسیر شیخ را طی نمود؟ می گویم: آری. ابواب رحمت الهی به سوی همه بندگانش باز است؛ زیرا از طریق تقوای الهی که اتیان به واجبات و ترک محرمات است، می توان به این مقام والا رسید. همچنان که جناب شیخ رسیده بود.

ص:20

راهی منزل ایشان شدم. درب خانه را زدم. خوشبختانه، جناب شیخ درب منزل را باز نمود. حقیر پس از عرض سلام و ارادت آنچه را که در عالم رؤیا دیده بودم، غیر از جمله ای که در جواب سؤال من فرمودند، برای ایشان نقل نمودم و منتظر تعبیر آن شدم. ایشان پس از کمی تأمّل جمله ای را که در خواب به بنده فرموده بودند، در بیداری عنوان کردند و فرمودند: «با ترک محرمات و اتیان به واجبات به این مقام می رسید». لذا انسان از طریق ترک گناهان و به جا آوردن واجبات الهی می تواند، راهی را که شیخ رفته طی نماید؛ زیرا ملاک رسیدن به قرب الهی، تقوا می باشد؛ همچنان که خداوند متعال در قرآن کریم فرموده: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَیاکُمْ».(1)

ص:24

آیت اللَّه حقّ شناس در طریق سلوک و مراقبه

سخن درباره شخصیتی است که عمر با برکتش را در راه تهذیب نفس و مراقبه و ریاضات شرعیه به پایان برد. در این راه روز و شب کوشش نمود و در اثر جدیت خویش کمالاتی کسب نمود. و دارای تأثیر کلام شده بود و در این راستا جوانان بسیاری را جذب نموده و چون پروانه به گرد شمع وجودش می گردیدند و در اثر تعلیم و تربیت معظم له مسیر تقوا و پرهیزکاری را طی می نمودند.

به فرمایش یکی از تربیت شدگان مکتب اخلاق او جناب حجّت الاسلام و المسلمین حاج آقا جاودان (آیت اللَّه حقّ شناس شکسته ای بود که به هزارها درست می ارزید. او نسبت به اوامر و نواهی پروردگار متعال؛ یعنی ترک محرمات و اتیان به واجبات اصرار مافوق طاقت داشت، تقید معظم له به تهجد و نماز اول وقت به جماعت و اجتناب از غیبت و دیگر محرمات در کمتر کسی از اقران او مشاهده می شد، امّا تقید ایشان به تهجد اظهر من الشمس بود؛ گرچه نمازشب بر ایشان واجب نبود، لکن او در رابطه با این مستحب در حدّ واجب به مصداق آیه شریفه «وَمِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّکَ عَسَی أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَّحْمُوداً»(1) با تمام وجود عمل می نمود، او الگوی شاخصی بود برای شاگردان و مریدان و دوستان خود. گاهی

ص:25

از لسان قرآن دیگران را تشویق می کرد، چون آیه شریفه «إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ....وَطَآئِفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ مَعَکَ...»(1)

زمانی از لسان روایات اهل البیت همچون امثال این حدیث شریف «عن الصادق علیه السلام: فیما ناجی اللَّه عزّوجلّ به موسی بن عمران علیه السلام أنّه قال یا بن عمران کذب من زعم أنّه یحبنی و إذا جنّه الیل نام عنّی ألیس کل محب یحب خلوة حبیبه»(2)

و گهگاهی از لسان شعر ترغیب به تهجد می نمودند. امثال این اشعار:

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

بیخود از شعشعه پرتو ذاتم کردند

باده از جام تجلی صفاتم دادند

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده دمی

آن شب قدر که این تازه براتم دادند

و گاهی با نقل رؤیاهای صادقه مخاطبین را تشویق به شب زنده داری می کردند و می فرمودند: شب زنده داری بر عمر و روزی تان می افزاید.

ص:26

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ

از یمن دعای شب و درس سحری بود

ضمناً می فرمودند هرچه خداوند متعال به من عنایت فرمود در رابطه خدمت به خلق خدا بود.

باید عرض کنم در حالی که در اواخر عمر، قدرت و توان خویش را از دست داده و حضور در مسجد و اقامه جماعت و موعظه از ایشان سلب شده بود؛ لکن مقید بود که احیای شب های مبارک رمضان را اقامه نمایند؛ زیرا هزاران نفر که اکثر آنان جوانان بودند در احیای ایشان شرکت و از مواعظ معظم له در این سه شب استفاده کرده و بهره مند می شدند. به خاطر دارم شبی در عالم رؤیا مکانی را که محل احیای معظم له بود به حقیر نشان دادند که متراکم از جمعیت بود. در عالم رؤیا فرمودند که اگر آقای حقّ شناس در این سه شب در احیاء شرکت نمی کردند (با حضرت ملک الموت ملاقات می کردند). کنایه از آنکه به ملاقات پروردگار نائل می گردیدند. بعد از این رؤیا روزی شرفیاب محضر ایشان شدم و صورت خواب را برایشان نقل نمودم. معظم له پس از شنیدن در جواب به بنده فرمودند همین مطلب را که در رؤیا به شما گفتند به بنده هم در خواب فرمودند.

خاطره ای از استخاره معظم له

یکی از بستگان که حقیر خود شاهد بودم نقل نمود که در نوجوانی توفیق آشنایی با مرحوم آیت اللَّه حقّ شناس را خداوند متعال نصیبم نمود. مناسبتی در امر ازدواج کردن برایم پیش آمد. به

ص:27

محضر معظم له شرفیاب شدم و از ایشان درخواست نمودم تا در مورد ازدواج حقیر استخاره نمایند. ایشان پس از آنکه با قرآن استخاره نمودند فرمودند (وضع شی ء در غیر محل می باشد) لکن به یاد ندارم به چه دلیل عمل به استخاره ننمودم. ناخودآگاه در امر ازدواج واقع شدم. بعد از ازدواج با عدم توافق اخلاق روبرو شدم و سالیان درازی با مشکلات عدیده ای زندگی را ادامه دادم و نتیجتاً امر ازدواج ما به متارکه منجر گردید. یک روز در مسجد بعد از نماز ظهر و عصر معظم له بنده را صدا زدند و فرمودند شب هنگام، خوابی درباره شما دیدم. عرض کردم بفرمایید. فرمودند در عالم رؤیا دیدم تسبیحی در دست شما می باشد. ناگهان تسبیح در دست شما پاره شد و دانه های آن نقش بر زمین گردید. عرض نمودم خواب شما از رؤیاهای صادقه است؛ زیرا امر ازدواج حقیر به متارکه انجامید. ایشان با شنیدن این مطلب بسیار متأثر گردیدند.

تقید معظم له به نماز اول وقت به جماعت و اجتناب از غیبت

به عنوان شاهد مثال باید عرض کنم روزی از حقیر خواستند که در معیت ایشان محموله ای از کتاب را به قم حمل نماییم. بنا به دستور معظم له باربری را به مبلغ معینی اجیر نمودم و قرار گذاشتم محموله را به گاراژی که محل اتوبوس های قم بود ببرد. به اتفاق معظم له و باربر به طرف مقصد پیاده حرکت نمودیم. در بین راه باربر چندین مرتبه زبان به جسارت و اعتراض گشود. زمانی که به مقصد رسیدیم و محموله را به زمین نهاد و حقّ الزحمه خود را دریافت

ص:28

نمود با جسارت دیگری راه خود را در پیش گرفت و رفت. در این مدت جناب ایشان کوچک ترین عکس العملی نسبت به جسارت باربر نشان نداده و تحمل نمودند. حقیر به ایشان عرض نمودم که این باربر برای آخرین بار (نیش خود را به ما زد و رفت)، ایشان فرمودند داداش جان دیگر پشت سرایشان چیزی نگو که ممکن است غیبت شود، از این نمونه از تقید ایشان به اجتناب از غیبت کردن بسیاری که خود شاهد آن بودم.

امّا در مورد تقید ایشان به نماز جماعت اوّل وقت، در حدود چهل سالی که از محضر ایشان استفاده می نمودم و در خدمت ایشان بودم برای یک بار هم مشاهده ننمودم که نماز واجب ایشان فرادا خوانده شود. حتی به خاطر دارم در مسافرتی به قم که در معیت ایشان بودم، یک ساعت بعد از اذان ظهر به مقصد رسیدیم که نماز جماعت ائمه جماعات خوانده شده بود. به بنده فرمودند نماز خود را نخوان تا با اتفاق به جماعت بخوانیم. اینچنین ایشان در سفر و وطن مقید به اقامه جماعت بودند.

آخرین خاطره آنکه روزی در مشهد مقدّس توفیق دیدار معظم له را پیدا نمودم. در معیت آن مرحوم به طرف منزل آن جناب رهسپار بودیم. در بین راه باب صحبت را باز نمودم. از ایشان سؤال کردم معنی «علماء امتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل» چیست؟ ایشان جواب مستدل و قانع کننده ای ارائه فرمودند، رشته کلام با مطالب مختلفی ادامه پیدا نمود. یاد ندارم که مناسبت موضوع صحبت چه بود. ایشان

ص:29

فرمودند «اگر به جایی بروم که مکان آن غصبی یا وقف باشد، آن را احساس می نمایم» آری! این کمترین مقامی است که اولیای خداوند متعال به آن می رسند.

عاش سعیداً و مات سعیداً

ص:30

کردم علّت آن چیست؟ فرمودند: برای آنکه قرآن ناطق در آنجا می باشد. عرض کردم: قرآن ناطق کیست؟ فرمودند: «آقا شیخ مرتضی زاهد». پس از شنیدن این جمله از خواب بیدار شدم.

توضیح آنکه: قرآن ناطق ائمه معصومین علیهم السلام و در رأس ایشان، مولا امیرالمؤمنین علیه السلام است. چون ایشان در درجه عالیه و کامل این معنا هستند که حقیقت قرآن را در جامعه مسلمین به منصه ظهور و بروز می رسانند و مردم را توسط قرآن که وحی الهی است به صراط مستقیم هدایت و راهنمایی می نمایند و لذا شیعیان واقعی ایشان هر یک در مرتبه ایمان خود مردم را به صراط مستقیم دلالت می نمایند. و به همین دلیل در درجه بعدی قرآن ناطق می باشند و مرحوم شیخ هم یکی از راهنمایان صراط مستقیم دین خداوند متعال بود.

ص:32

پیدا نمودند. پس از آنکه وضوی ایشان خاتمه یافت حوله ای به ایشان تعارف نمودم. در حالی که حوله را به ایشان می دادم، جناب شیخ دست مرا گرفتند و بدون مقدمه به بنده فرمودند: «حاج شیخ! خوشی در بهشت، لذّت در بهشت، راحتی در بهشت...» و مرادف این لغات را تکرار نمودند. آن چنان این کلمات را با یقین می فرمودند گویا بهشت و رضوان الهی را آشکار می دیدند. آیا مرحوم شیخ، یقینِ زید بن مالک بن النعمان الانصاری، آن جوان صحابی را پیدا نکرده بود! که در جواب پرسش رسول خدا که به ایشان فرمودند: «کیف اصبحت یا زید؟»؛ چگونه شب را صبح نمودی؟ عرض نمود: «اصبحت موقناً» یعنی شب را در حال یقین به صبح رسانیدم. حضرت فرمودند: «لکلّ شی ء علامة و ما علامة یقینک؟» عرضه داشت: «کأنّی انظر الی اهل الجنّة یتزاورون فی الجنة و اهل النار و هم فیها معذبون مصطرخون».(1) آیا اجازه می فرمایید بهشتی ها و جهنّمی های مجلس شما را معرفی نمایم؟ رسول خداصلی الله علیه وآله زید را امر به سکوت فرمودند.

لب ببندم یا که بگشایم نفس؟

لب گزیدش مصطفی یعنی که بس

آری، جناب شیخ این راه را در حدّ ایمان و یقین خویش طی کرده بود؛ چون قیامت و حساب و کتاب و صراط و بهشت و جهنم را به دیده یقین می دید.

ص:34

رسیده و به مسلمانان هشدار داده شده از قبیل:

«لا تلبسوا ملابس اعدائی و لا تطعموا مطاعم اعدائی و لا تشاکلوا بمشاکلهم فإنّکم اعدائی کما انّهم اعدائی».(1)

هیچ گاه حکومت های شرق و غرب؛ یعنی یهود و نصاری بر مسلمین مسلط نمی شدند و منابع زیرزمینی و روی زمینی آنها را به تاراج نمی بردند و با آوردن صنایع خویش فرهنگ خود را بر مسلمین جهان تحمیل و حکومت های آنها را دست نشانده خود نمی نمودند. و نفتی را که خداوند متعال در سرزمین مسلمانان به جهت آقایی ایشان به ودیعه نهاده به ثمن بخس از ممالک مسلمین به یغما نمی بردند، با این ترفند حکومت ها را سرگرم عیش و نوش نموده و ملّت ها را در فقر و تنگ دستی نگه داشته تا از حقوق خود نتوانند دفاع نمایند.

من از مفصل این قصّه مجملی گفتم

تو خود حدیث مفصّل بخوان از این مجمل

پس ای عزیز! اگر مرحوم شیخ از تشبه به اعمال و گفتار کفار؛ یعنی غربی ها پرهیز می نمود، تعجب نخواهی نمود؛ زیرا او شاید با همان یقین خود که قیامت و حساب و کتاب و بهشت و جهنم را مشاهده می نمود، آینده مسلمین را می دید که در اثر مخالطه(2) با اجانب همه چیز خود را از دست داده و دشمن بر منابع طبیعی و منابع

ص:36

زیرزمینی شان مسلط می شود و همه ثروت های خدادادی مسلمین را به تاراج برده و دست گدایی حکومت های مسلمین را به سوی یهود و نصارا که بعضی از آنها دزدان دریایی و بعضی در گذشته نشانی در تاریخ نداشته دراز می نمایند و نام ننگی از خود در تاریخ به یادگار می گذارند.

ص:37

تعریف کردی؟ چه جواب دهم؟! «جوابی برای گفتن ندارم». ایشان با ضمیر روشن خود می دید که در هر مملکت اسلامی که رفته رفته صنایع کفار وارد می شود به دنبال آن فرهنگشان را که لازم لاینفکّ صنعتشان می باشد وارد می کنند تا مسلمانان را اسیر تفکّر خود کنند، که کردند و نتیجه اش را هم در ممالک اسلامی دیدیم.

ص:39

الهی در آن فضا می وزد. مرحوم شیخ غافل از وجود محبوبی که سالیان دراز در انتظارش ندبه می خواند و ندبه می کند بود.

یار نزدیک تر از من به من است

وین عجب تر که من از وی دورم

دعای ندبه رو به اتمام رفت و آن فضای نورانی هم کم کم از آن مجلس معنوی رخت بر می بست.

مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر

ما همچنان در اوّل وصف تو مانده ایم

در این هنگام پس از آنکه مجلس خالی از اغیار گشت، مرحوم آقا سیّد کریم، سر در گوش شیخ نهاد و فرمود: آقا، هنگامی که مشغول دعای ندبه بودی، مولا و سرور ما در مجلس دعا حضور به هم رسانیده بودند. با شنیدن این مطلب مرحوم جناب شیخ آن چنان اظهار تأسف و تأثر نمودند که گویی مصیبتی عظمی همه وجودش را فرا گرفت که چرا توفیق زیارت و دیدار حضرتش را نتوانستند پیدا نمایند؟

مرحوم آقا سیّد کریم، مکان جلوس حضرت را نشان دادند.

صد رنج که اندر طلب دوست کشیدیم

از در چو درآید همه بیرون رود از دل

گر قصه عشق من و یارم بنگارند

صد لیلی و مجنون همه بیرون رود از دل

در قتل من ای مه بکش آهسته کمان را

حیف است که پیکان تو بیرون رود از دل

ص:42

این عمل جناب شیخ در جوانی در مقام اطاعت و اجابت دعوت پدر پیام هایی برای شنونده دارد. آری! حقیر باید عرض کنم اولین پیام عمل شیخ، در سرعت اطاعت بدون کمترین تأمّلی در برابر اجابت دعوت پدر می باشد. و پیام دیگر اینکه او چون امر پدر را عدل فرمان پروردگار می دانست، کمترین تأملی نکرد و بلافاصله اطاعت کرد.

ص:44

گرچه به دیده دیده ام چهره دل ربای تو

دل به درون سینه ام پر زند از برای تو

دیده چو می نهم به هم در نظرم عیان شوی

قامت دل ربای تو چهره آشنای تو

مردم چشم من از آن آینه دار روی تو

تا که به کام دل زنم بوسه به خاک پای تو

ص:47

به القاب مختلف به تناسب اعمال روزانه ام صدا می زدند. اگر در آن روز عمل خیرم زیاد بود به نام «آقا شیخ مرتضی» و اگر کم بود به نام «شیخ مرتضی» و اگر عمل جزئی داشتم به نام «مرتضی» صدا می زدند. خداوند متعال راضی نمی شد که تهجّد از من سلب شود.

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ

از یمن دعای شب و ورد سحری بود

ص:49

و طاهر جناب شیخ مشاهد می کند. این قصه را عبد صالح مرحوم حاج آقا فخر تا سالیانی بعد از فوت مرحوم شیخ اظهار نمی کرد ولی در آخرین سال های حیاتش، آن را برای بعضی از دوستانش تعریف نموده بود.(1)

ص:51

بودند) ایشان فرمودند: من یک وقت به خود آمدم که راه رفتن من با آهنگ آنها توأم شده. خواستم توقف نمایم. دیدم باید استماع آلات لهو و لعب ایشان را بنمایم. به خاطرم رسید که حرکت کنم امّا بر خلاف آهنگ آنها. بدین طریق که قدم هایم را روی زمین بکشم. تعبیر ایشان این چنین بود. هنگام حرکت پاهایم را (خش و خش) برخلاف نواختن آنها به روی زمین کشیده و به سرعت از آنها فاصله گرفتم. این چنین دوستان خداوند متعال در امر دینشان به مراقبه می نشستند و لحظه ای از خود غافل نمی شدند و دائماً با نفس خویش جهاد می کردند.

نفس اژدرهاست او کی خفته است

از غم بی حالتی افسرده است

ص:55

فقرا پول جمع می نمود. و مردم هم به خاطر علاقه و محبّتی که به مرحوم مقدّس داشتند بی ریا پول زیادی جهت فقرا به ایشان می دادند. حاج مقدّس پول های پرداختی مردم را بین فقرا تقسیم می نمود.

ص:60

من در آنها اثر نگذاشته، در آن جمع می باشند و قبل از آنکه عکاس عکس دسته جمعی ما را بگیرد عکس ما در ملکوت و ماوراء این عالم منعکس می گردد. و خداوند متعال از مقدّس انتظار ندارد که او را در بین افرادی که متظاهر به فسق می باشند، ببیند. لذا از آمدن به جلسه خودداری نمودم». «وَاتَّقُوا اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ».(1)

ص:63

چیز دیگری بود. خدا می داند وقتی ایشان تکبیر افتتاحیه نماز را می گفت، و شروع به قرائت حمد و سوره نماز می کرد، در اثر طنین صوت و جذابیت قرائت ایشان چنان سکوتی در فضای مسجد حاکم می شد «کأنّ فی رؤوسهم الطّیر»(1) صدای ایشان آنچنان بود که به مأمومین حالی می داد.

ص:65

اگرچه بگویید سالوس می کند. دو رکعت نماز خواندم در حدود شش ساعت در حال جذبه الهی بودم و اشک چشمانم خشک نمی شد. نزدیک بود در آن حالت قالب تهی کنم. از خداوند متعال درخواست نمودم که این حال را از من بگیرد و مرا از این حال خارج کند. دعایم مستجاب شد و از آن حالت بیرون آمدم. لکن نفرمودند که این نماز را کی و در کجا خوانده بودند. از بعضی دوستان شنیدم که ایشان این نماز را در مکّه معظمه خوانده و به مقام قرب الهی رسیده است. «هنیئاً لارباب النّعیم نعیمها».(1)

ص:68

فروش گذارده می شود، فروشندگان از ابتدا تا انتهای کتاب را خوانده و مطمئن به صحّت آن شده اند تا در اختیار مشتری قرار دهند؟ یا آنکه نظر تجاری و سوددهی درباره آنها دارند؟ آیا این نظریه مرحوم مقدّس ناظر به تقوا و احتیاط ایشان در امر دین نمی باشد؟ آیا او به مصداق «اخوک دینک فاحتط لدینک» عمل نمی کرده است؟

ص:70

توجّه ذهنی که به این احادیث داشتم، دستی را که برای نفرین به سوی پروردگار بالا برده بودم، پایین نیاوردم الّا اینکه به دعا در حقّ او مزیّن نمودم. و هدایتش را از خداوند متعال خواستار شدم. لکن نتیجه دعای خود را نفرمودند.

ص:72

خرید منصرف شد و رفت. شخص دلال با تصور به اینکه معامله انجام شده به نزد من آمد که حقّ دلالی خود را بگیرد. مشاهده نمود که حیوان نزد من است و اثری از خریدار نمی باشد. علّت را سؤال نمود و من هم مشکل چهارپا را که باعث فسخ معامله شد، برای او بیان نمودم. دلال، بی اطّلاع از مسائل بیع، با عصبانیت و پرخاشگرانه گفت من مدّتی زحمت کشیدم خریدار را راضی به خرید چهارپای شما نمودم. شما با یک کلمه او را منصرف و مرا از حقّ دلالی محروم نمودی. به او گفتم که این وظیفه شرعی من بود که عیب حیوان را به او بگویم؛ زیرا اگر او متوجه عیب می شد تا سه روز حقّ داشت معامله را از باب خیار حیوان فسخ نماید. بدین جهت من قبلاً او را مطّلع نمودم.

ص:76

امیرالمؤمنین علیه السلام مشرف می شوند. هنگامی که از رواق مطهر عبور می نمایند که وارد حرم شوند، دیگر جز خداوند متعال و مولا امیرالمؤمنین علیه السلام کسی نمی داند که به ایشان چه گذشته. شاید عظمتی از مولا امیرالمؤمنین علیه السلام می بیند و به زمین می افتد و پیشانی مبارکش به معجر(1) درب اصابت نموده و خون از پیشانی اش جاری شده و در دم جان به جان آفرین تسلیم و به پیشگاه مولی الموحدین، سلطان عالم برزخ مشرف و مستغرق روح و ریحان الهی می شود.

عمرم تمام کشت و ندیدم جمال دوست

ای وای من که سر نشکافم به معجرش

ص:81

و در دم جان می سپارند و به لقاء اللَّه نایل می گردند. با اطّلاع از خبر ناگوار فوت ایشان توسط دوستان هم سفر تهرانی، جنازه ایشان را به غسال خانه نجف حمل نموده و غسل شایسته ای دادیم و با کفنی که ایشان با خود آورده بود تکفین نمودیم و با دوستان تهرانی تصمیم گرفتیم بدن مطهر ایشان را در تابوت گذاشته و از نجف اشرف به کربلای معلی جهت طواف مرقد مطهر حضرت سیدالشهداعلیه السلام ببریم. حقیر چون جوانی قوی بودم به دوستان پیشنهاد نمودم که جنازه را با دوش پیاده به کربلا ببریم. لکن دوستان موافقت ننمودند و گفتند برای ما قابل تحمل نمی باشد. لذا دو ماشین تهیه نمودیم یکی را مخصوص جنازه و دیگری را با دوستان سوار شده به سمت کربلا به عنوان تشییع حرکت نمودیم. پس از طی مسافت در شب جمعه وارد کربلای معلا شدیم. بعد از نماز توسط یکی از علمای کربلا و طواف دادن جنازه به دور ضریح مقدّس توسط همان ماشین هایی که تهیه شده بود در روز جمعه به سوی نجف اشرف روانه شدیم و پس از ورود به نجف و طواف مرقد مقدّس مولا امیرالمؤمنین علیه السلام او را در قبری که قبلاً در وادی السلام تهیه شده بود کنار دو پیامبر بزرگ الهی حضرت هود و حضرت صالح علیهما السلام به خاک سپردیم. (عاش سعیداً و مات سعیداً) در خاتمه باید عرض کنم برادران تهرانی که به نجف اشرف مشرف می شوند و مطّلع از قبر ایشان می باشند از نعمت زیارت قبر وی بهره مند می گردند «وفّقنا اللَّه و ایاکم بزیارة قبر مولانا

امیرالمؤمنین علیه السلام»

ص:83

در بین سفر ترک همه همسفران کرد ما را نگران کرد

دانی به کجا رفت و چه آمد به سر او؟ دارم خبر از او

مهمان علی بود و به فردوس مکان کرد ما را نگران کرد

چون دید شکافی به سر صاحب خانه از جور زمانه

خود شیعه او بود و سر خویش چنان کرد ما را نگران کرد

می خواست به اتمام رساند عمل خویش این نکته بیندیش

پس پیروی از اُخت شه تشنه لبان کرد ما را نگران کرد

جان در کف و بر درگه معشوق بزد سر تا باز شدش در

از فرق سر، او خونِ دلِ خویش روان کرد ما را نگران کرد

ای هادی ما گمشدگان، خود به کجایی؟ رفتی که بیایی

گویا دل پاکت به نجف میل جنان کرد ما را نگران کرد

ای دوست چه داغی به دل ما بنهادی! از پای فتادی

دست اجل امسال چه تیری به کمان کرد ما را نگران کرد

صد حیف از آن طلعت نیکو که تو را بود رویت به خدا بود

بر گو چه کسی روی تو در خاک نهان کرد ما را نگران کرد

سلمان زمان، مظهر زهد، عنصر ایمان یا آیت رحمان

بودی تو و همتای تو پیدا نتوان کرد ما را نگران کرد

قد عشتَ سعیداً و لقد متَّ سعیداً بل انت شهیداً

این قول خدا باشد و در ذکر بیان کرد ما را نگران کرد

هادیّ و مقدّس نتوان گفت به هر کس در شأن تو این بس

کردار تو خوش معنی این هر دو عیان کرد ما را نگران کرد

ص:85

سجادی(1) مرحوم چنین گفت و شنیدم باللَّه که بدیدم

کامل ز تو حقّ، حجت خود بر دگران کرد ما را نگران کرد

پس مدح تو تنها نه همین شعر حزین است بالاتر از این است

تعریف تو و مثل تو خلّاق جهان کرد ما را نگران کرد

ص:86

سر داشتند با این حدیث شریف مولا امام صادق علیه السلام روشن می شود. آن بزرگوار به یکی از اصحاب خود فرمودند: «من اتّقی و اصلح فهو منّا اهل البیت. قیل یابن رسول اللَّه منکم اهل البیت؟ قال علیه السلام: منّا اهل البیت».(1) آری مرحوم مقدّس در تمام طول عمر با برکتش جز طریق تقوا و صلاح راه دیگری نپیمود و آن عمامه سیاه که در عالم برزخ بر سر او نهادند، تاج افتخاری است که نشانگر منّا اهل البیت شدن او می باشد.

ص:88

یکی دیگر از شاگردان مرحوم آقا شیخ مرتضی زاهد به نام مرحوم حاج سیّد ذبیح اللَّه

معروف به آقا فخر تهرانی (طاب ثراه) است ایشان در مکتب مرحوم شیخ زاهد به مدارج عالیه تقوا رسیده و از راه رعایت زهد و تقوا به معارف اسلام ناب محمدی که طریق اهل البیت علیهم السلام می باشد دست یافته بود. خلوص او در رفتار و گفتار و پاکی نیّتش گروهی از فُضلا حوزه قم را جذب نموده بود. او در جوانی از شیک پوش ترین جوانان زمان خود بود. که با یک برخورد با مرحوم شیخ زاهد گذشته ها را به پشت سر انداخت و به فراموشی سپرد و با یک تصمیم جدی و یک مجاهده بی نظیر در عنفوان جوانی قدم در راه جناب شیخ نهاد و طوق ارادت و اطاعت و محبّت شیخ را به گردن نهاد. و در حالی که از دنیا و ذخارفش، اعراض و از لذائذ دنیوی چشم پوشی نموده بود و از باب «وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ...»(1) تقوا و توکّل را شعار خویش قرار داده و در زمره صالحین و از اولیای خداوند متعال گردیده بود. و جهت امرار معاشش از راه عبا دوزی به زندگی زاهدانه همچون استادش رو آورد. او در برخوردش با خلق خدا خصوصاً فقرا و نیازمندان آن چنان بود که

ص:89

همه را مجذوب خُلق و خوی خویش نموده و گروهی از فقرا در زیر پوشش خدمات معظّم له همچون اجداد طاهرینش بودند. او در راه و مقصد امام راحل رحمه الله که مبارزه علیه دستگاه فاسد حکومت بود گام نهاده و با افرادی؛ چون زنده یاد مرحوم حجت الاسلام حاج سیّد علی اکبر ابوترابی اسوه مقاومت و پایداری که الگویی جهت استقامت اسرای ایرانی در زندان های بعث عراق بود و همچنین زنده یاد مرحوم حجت الاسلام شهید سیّد علی اندرزگو اسوه شهادت و شهامت که علیه دستگاه ستم شاهی مبارزه می نمود دوستی و رابطه تنگاتنگ داشت.

تو مو می بینی و من پیچش مو

تو ابرو بینی و من تاب ابرو

او از مصادیق «المؤمن کیس»(1) و «المؤمن ینظر بنور اللَّه»(2) بود که با زیرکی زندگانی سعادت مندانه ای را شروع نمود و با مرگی «ختامه مسک» به دیدار محبوب شتافت. «جعلنا اللَّه معه فی الجنّة».

آمین رب العالمین

ص:90

اَلا یا ایها المهدی من آل هاشم

و من اجلک یجری کل من فی العوالم

و متنا لطول الانتظار فاحینا

و انت حیات الکون و محیی الرمائم

تا کی همه اوصاف تو باید بشنیدن

در کوی تو سرگشته و روی تو ندیدن

بردار ز رخ پرده که تا خلق جهانی

سر تا به قدم چشم شده روی تو دیدن

ص:94

مرحوم حاج سیّد مهدی خرازی یکی دیگر از تربیت شدگان مکتب آقا شیخ مرتضی زاهدرحمه الله

مرحوم حاج سیّد مهدی خرازی که در اوایل کتاب، ذکر خیری از ایشان گذشت، مردی با تقوا و متعبد به عبادات و مستحبات و مورد توجّه بعضی از مراجع تقلید زمان خود بود. روزی به بنده فرمودند: من گاهی اموراتم را به عنوان استخاره به مفاتیح الجنان تفأل می زنم و از خداوند متعال طلب خیر می نمایم. امتیاز مخصوصی در بین شاگردان مرحوم شیخ داشت. مشهور بود در هر اختلاف لاینحلی که در بین فامیل یا دوستان و یا همکاران بازاری معظم له حادث می شد و طرفین دعوا از حل آن عاجز می شدند متوسل به ایشان شده و به مجلس اختلاف دعوتشان می نمودند. زمانی که نظریه طرفین اختلاف را می شنید با بیانی شیرین و دلپذیر نظریه خود را ارائه می نمود. طرفین دعوا از داوری مشارالیه راضی و خرسند مجلس را ترک می نمودند. داوری به حقی که ایشان در حل اختلاف می نمودند در بین همکاران و دوستان، معروف و زبانزد بود.

ص:99

داستان درخواست حاج سیّد مهدی خرازی از پروردگار متعال در رابطه با آزمایش خویش

ایشان به بنده فرمودند: روزی در منزل در اتاق مخصوص خود نشسته بودم. فکری به خاطرم رسید از پروردگار متعال درخواستی نمایم، به دنبال این فکر عرض نمودم بارالها اگر مرا امتحان بنمایی شاید بتوانم از عهده امتحان برآیم. در این فکر و نحوه چگونگی امتحان خداوند متعال بودم. ناگهان از داخل حیاط صدای یکی از اهالی منزل با وحشت زایدالوصفی مرا به کمک طلبید. «آقا آقا» بچه داخل حوض افتاد. نزدیک است که خفه شود. من از آن ارتباط معنوی که در وجودم پیدا شده بود به خود آمدم و سراسیمه از اتاق خارج شده و خود را به حوض منزل رسانیدم و طفل کوچکم را که در حال غرق شدن بود نجات دادم. امّا متوجه درخواست خود از خداوند متعال نشدم. سپس داخل اتاق مخصوص خود شده و مشغول اعمال مستحبه روزانه شدم. مدتی نگذشته بود همچنان که مشغول اعمال عبادی خود بودم ناگهان برای بار دوم صدایی از منزل با اضطراب عجیبی مرا به کمک طلبید. «آقا آقا» آشپزخانه آتش گرفت. با عجله ای هرچه تمام تر خود را به آشپزخانه رسانیدم. در کمال تعجب دیدم شعله های آتش از آشپزخانه به درون حیاط می آید. به هر زحمتی بود با کمک اهالی منزل آتش را خاموش نمودیم. پس از آنکه به اتاقم مراجعه نمودم ناگهان به ذهنم خطور

ص:102

نمود درخواستی را که از خداوند متعال نموده بودم با خود گفتم سیّد مهدی تو ساعتی قبل از پروردگار خود تقاضای امتحان نموده بودی. این دو مورد که پیشامد کرد امتحان پروردگار بود. سپس وضو گرفتم و دو رکعت نماز خوانده و در سجده از پروردگار متعال اعتذار جسته و طلب عفو و آمرزش از ساحت قدسش درخواست نمودم و عرض نمودم پروردگارا! بزرگان در مقابل امتحان تو کمیتشان لنگ می باشد اگر کمک تو نباشد، حقیر در مقابل آنها کسی نمی باشم که درخواست امتحان نمودم.

آنجا که عقاب پر بریزد

از پشه لاغری چه خیزد

ص:103

مطلع گردیدند و در اثر علاقه ای که به معظم له داشتند، با قصد قربت به حرم مطهر حضرت اباالفضل علیه السلام مشرف می شوند و پس از توسل به ذیل عنایت آن حضرت، آستین لباس خود را بالا می زنند و به نیت دست مرحوم حاج سیّد مهدی دست خود را به ضریح می مالند و به دست دیگر خود به عنوان دست شکسته آن مرحوم می کشند. پس از آن ماوقع حرم مطهر حضرت اباالفضل علیه السلام را به عرض حاج سیّد مهدی می رساند. پس از یک هفته که آقای کرمانشاهی برای معاینه کردن دست مرحوم حاج سیّد مهدی شرفیاب می شود، در کمال تعجب و بهت زدگی می گوید برخلاف عادت آثار ترمیم و عافیت در دست شما می بینم! معظم له جریان حرم مطهر را برای ایشان نقل می نماید. آقای کرمانشاهی تخته هایی را که به دست ایشان بسته بود باز می نماید و پس از آزمایش های فنی از دست معظم له، می بیند هیچ گونه آثاری از شکستگی در دست ایشان نمی باشد و دست در کمال صحّت و سلامتی است. مرحوم حاج سیّد مهدی به بنده فرمودند: آقای کرمانشاهی وقتی یقین کردند که دست این جانب به معجزه حضرت اباالفضل علیه السلام صحّت یافته، تخته هایی که به دست بنده بسته بودند به عنوان تبرّک و تیمّن با خود بردند.

ص:106

به قانون اختیار «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَإِمّا کَفُوراً»(1) توسط این مرکب به هر طریق که اراده نماید از خیر و شرّ حرکت می نماید. و اگر این مرکب نبود نفس ناطقه از قوه به فعلیت نمی رسید. لذا بدن نقش اساسی در به کمال رساندن نفس ناطقه دارد. اگر نفس ناطقه عنان خود را به دست عقل و شرع بسپارد توسط بدن که مرکب اوست به کمال مطلوب که سرانجام آن رضوان الهی است می رسد و اگر عنان خود را به دست جهل و شیطان سپرد سرانجام توسط این مرکب به درکات جحیم رهسپار می شود.

ص:108

انوار مقدسه حضرات پنج تن علیهم السلام در آنجا حضور دارند. در این هنگام رسول خداصلی الله علیه وآله برخاستند در حالی که عبایی در دست مبارکشان بود به من نزدیک شدند و آن عبا را بر دوش من انداختند. در عالم رؤیا الهام شدم که این افتخاری که نصیبم شده به جهت تصحیح و غلطگیری کتاب مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی می باشد (رحمة اللَّه علیهما).

ص:111

بودند به یاد می آورند و در ذهن خویش تعبیر خواب را در وجود این مولود مبارک می بینند. و با خود می گویند این مولود باید در زمان آینده وجودش در علم و عمل و خدمت به اسلام و به ساحت مقدّس امام زمان علیه السلام درخششی چون نور ماه داشته باشد. لذا به اطرفیان نوزاد اعلام می دارند که من نام این مولود را محسن می گذارم؛ زیرا این نام را دیشب در عالم رؤیا روی قرص ماه نوشته شده مشاهده نمودم. رؤیای حاج شیخ وجه نام گذاری معظم له به «محسن» که نامی از نام های پروردگار متعال است می باشد.

ص:114

را که با خود داشتم سریعاً کنار ماشین پهن نمودم و قصد نماز جماعت نمودیم. در آن حال متوجه شدم که وضو ندارم. به ایشان عرض نمودم که بنده وضو ندارم و در این بیابان تاریک، جهت وضو آب از کجا تهیه نمایم؟ در حال اضطراب و ناامیدی بودم که در آن تاریکی مطلق شب در کنارم نهر آبی مشاهده نمودم چون لعل موج زنان در حرکت بود. به سرعت وضو گرفتم و نماز مغرب و عشا را به امامت ایشان، به جماعت خواندیم. آخرین سلام نماز عشا را که قرائت نمودیم در کمال تعجب و ناباوری مشاهده نمودیم که موتور ماشین به صدا درآمد و روشن گردید و آماده حرکت شد. ما هم پس از ادای فریضه بلافاصله داخل ماشین شده و آماده حرکت شدیم. و این توقف جبری وسیله نقلیه و پیدا شدن نهر آب در آن تاریکی شب، محملی برای حقیر جز کرامتی از ناحیه معظم له نداشت که خداوند متعال به ما عنایت فرمود.

ص:117

متعال درخواست نمودم که شما را به قم بیاورد تا از نزدیک دیدارتان نمایم. در خاتمه باید به عرض برسانم معظم له به جهت تقربی که از جوانی به ساحت قدس پروردگار متعال داشتند، درخواست های ایشان سریعاً مورد اجابت واقع می گردید. شاهد مثال هایی در این رابطه به خاطر دارم که به دلایلی از بیان آنها صرف نظر می نمایم. «حشرنی اللَّه معه یوم القیامة کما حشرنی فی الدنیا معه».

ص:119

دو سال ذهن جوانان مسلمان را که تحت تأثیر شوائب ضلالت مسیحیت قرار گرفته بودند پاک نمود و بعد از این مدت دو مجموعه از جزوات منتشره تحت عنوان «در جستجوی حقیقت و پس از جستجوی حقیقت» منتشر نمود و در مرحله بعد جزواتی اعتقادی و مکاتباتی در سطح مدارس و دبیرستان ها و دانشگاه ها منتشر نمود. چنانچه خواننده ای بخواهد به خدمات این مؤسسه در طول زمان متمادی چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب مطلع شود، با مکاتبه با مؤسسه در راه حقّ می تواند اطلاعات جامعی در این رابطه پیدا نماید. (من از مفصل این قصه مجملی گفتم...) در خاتمه لازم دانستم نسبت به امور اقتصادی مؤسسه یادآور شوم که در ابتدای تأسیس جزواتی به طور رایگان در اختیار خوانندگان قرار می گرفت و بودجه آن توسط دوستان از طریق قبوض پنجاه ریالی که چاپ شده بود در مقابل هر پنجاه ریال قبضی ارائه می شد. کم کم با استقبال خوانندگان بودجه موجود جوابگوی تکثیر نشریه ها نبود. لذا به فکر چاره اندیشی در سطح بودجه بالاتری افتادیم. حقیر به محضر آیت اللَّه خرازی پیشنهاد نمودم چنانچه اجازه بفرمایید با یکی از دوستان خیّر به نام آقای حاج محمود لولاچیان که از نزدیک با وی مراوده و دوستی دارم، موقعیت مؤسسه را از نظر مالی در میان بگذارم. امید است که نتیجه مطلوبی گرفته شود؛ زیرا هرگونه مشکلی را که به ایشان ارجاع می دهند به دستشان گره گشایی می شود. با موافقت معظم له به ایشان مراجعه و موقعیت مؤسسه را برایشان تشریح

ص:121

نمودم و قرار شد یک روز جمعه جهت صرف صبحانه به خدمت ایشان برسیم. در روز موعود در معیّت حضرت آیت اللَّه خرازی به منزل آقای لولاچیان رفتیم. پس از معارفه و صرف صبحانه، معظم له شرح جامعی از خدمات مؤسسه را برای ایشان بیان نمودند. و فرمودند در این مدت که جوانان مسلمان تحت پوشش خدمات مؤسسه می باشند، درصد کمی از خلاء اعتقادی آنها را پر نموده است؛ زیرا امکانات مالی مؤسسه اجازه بیش از این را به ما نمی دهد. سپس مجموعه جزواتی را که تا آن روز چاپ و منتشر شده بود، ارائه فرمودند. جناب آقای لولاچیان پس از آنکه خلاصه ای از آن مجموعه را مطالعه فرمودند، آن چنان تحت تأثیر بیانات آیت اللَّه و خواندن جزوات قرار گرفتند که ناخودآگاه اشک از چشمانشان جاری شد و عرضه داشتند به مصداق (از تو به یک اشارت از من به سر دویدن) این جانب آمادگی هرگونه امکانات مالی جهت پیشبرد اهداف مؤسسه را تضمین می نمایم. از آن روز به بعد ارتباط تنگاتنگی با مؤسسه برقرار نمودند. و شب های جمعه هر هفته جهت تأمین بودجه مؤسسه جلسه ای در تهران تشکیل می دادند و حضرت آیت اللَّه خرازی در آن جلسه حاضر و گزارش فعالیت های مؤسسه و پیشرفت های آن را به عرض دوستان می رسانیدند. امور مالی مؤسسه بدانجا رسید که فراموش نمی نمایم قبل از انقلاب جلسه ای را جناب آقای لولاچیان در تهران خیابان ظفر در منزل یکی از دوستان متدین و هوادار مؤسسه منعقد نمود که در آن مجلس

ص:122

مدعوین آن گروهی از تجار و همچنین حضرات آیات جناب آقای خرازی و آقای مصباح یزدی و آقای استادی که از فعالین مؤسسه بودند شرکت داشتند. و پس از سخنرانی آقایان در رابطه با خدماتی که مؤسسه در ایران اسلامی و در سطح برخی ممالک اسلامی ارائه داده بود، مبلغ چهارده میلیون تومان جهت بودجه یک سال مؤسسه جمع آوری گردید.

جناب آقای لولاچیان به این مقدار هم بسنده ننمودند، بعد از این با بودجه کلانی که تهیه نمودند مکان فعلی مؤسسه را که در کوچه آقازاده قم می باشد خریداری و بعد از تخریب، بنای معظمی ساخت و ساز نمودند که در حال حاضر مورد استفاده مؤسسه می باشد. و همچنین زمین وسیعی در خارج شهر قم خریداری و چاپ خانه ای تأسیس و کتاب ها و جزوات منتشره به زبان های مختلف در سطح ایران و ممالک اسلامی چاپ و منتشر می گردید، ضمناً یکی از دوستان حاج آقا لولاچیان در سال حدود 1365 هجری شمسی جناب آقای حاج حسن آقا پور عظیما یکی از خیرین محترم تهران زمینی در قسمت شرقی بیمارستان سینا خریداری و جهت مؤسسه وقف و اقدام به ساخت پاساژ نمودند که هم اکنون بخشی از هزینه های مؤسسه از درآمد آن موقوفه می باشد. ناگفته نماند خدمات روشنگرانه فرهنگی مؤسسه قبل از انقلاب کمک مؤثری در پیشبرد اهداف انقلاب نمود. و شایان ذکر است بعد از انقلاب خدمات مؤسسه را به محضر حضرت امام عرضه داشتند و مورد توجّه معظم

ص:123

له واقع شد و دستور فرمودند جهت توسعه خدمات مؤسسه هر ماه مبلغ سیصد هزار تومان به بودجه آن کمک شود و هنوز هم که حدود چهل سال از عمر مؤسسه می گذرد لب تشنگانی که از خلاء اعتقادی رنج می برند، از چشمه زلالی که از مؤسسه جاری است سیراب می شوند. حقیر به ضرس قاطع و یقین اعتقاد دارم خدماتی را که مؤسسه در سطح جامعه اسلامی ارائه داد بی شک از توجهات خاصه حضرت ولی عصر عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف برخوردار بود و این توجّه همچنان ادامه دارد.

این همه آوازه ها از شه بود

گرچه از حلقوم عبداللَّه بود

«من کان للَّه کان اللَّه معه»

ص:124

نقل داستانی از مرحوم حجةالاسلام حاج شیخ حسنعلی اصفهانی

در رابطه با چند داستان و رؤیایی که از مرحوم حاج سیّد مهدی خرازی نقل نمودم مناسب دیدم داستانی از لسان ایشان که برای حقیر نقل نموده بودند به عرض برسانم. و آن داستان درباره سالک الی اللَّه و صاحب نفس قدسی و روح ملکوتی، آیة الحق، محبّ اهل بیت عصمت و طهارت، جناب حجت الاسلام حاج شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی می باشد.(1) امّا نقل داستان: مرحوم حاج سیّد مهدی فرمودند زمانی قصد زیارت و تشرف به خدمت حضرت ثامن الحجج علیه السلام داشتم. اخوی بنده مرحوم حاج سیّد مصطفی خرازی فرمودند چنانچه مشرف شدی و پس از زیارت موفق به دیدار جناب حاج شیخ شدی سلام بنده را خدمت ایشان عرض نما و جهت سلامتی کسالت حقیر، درخواست دعا کن؛ زیرا مدّتی است که مبتلا به دل درد مزمن شده ام و هرچه به اطباء مراجعه نموده ام نتیجه ای نگرفته ام. شاید به برکت انفاس قدسیه ایشان، خداوند متعال حقیر را شفا عنایت فرماید.(2)

در هر صورت مرحوم حاج سیّد مهدی فرمودند پس از آنکه به زیارت حضرت ثامن الحجج علیه السلام توفیق پیدا نمودم به قصد زیارت جناب حاج شیخ به محل اقامت ایشان که در حوالی مشهد بود رفتم.

ص:125

پس از آنکه به محضر ایشان مشرف شدم بعد از مدّت کوتاهی که در خدمت ایشان بودم، هنگام مراجعت پیغام اخوی را به ایشان عرض نمودم. معظم له پس از دعا درباره اخوی از زیر تشکی که بر روی آن جلوس فرموده بودند انجیری درآورده و به حقیر عنایت کردند و فرمودند این انجیر را میل کن ان شاء اللَّه تعالی درد معده اخوی خوب خواهد شد. من در ذهنم گذشت که معده اخوی مبتلا به درد می باشد، معده من که سالم است، به چه دلیل من انجیر بخورم و درد معده اخوی که هزار کیلومتر با من فاصله دارد خوب شود! در هر صورت حقیر انجیر را در حضور جناب حاج شیخ به امر ایشان تناول نمودم. پس از استجازه از محضر معظم له مرخص گردیدم و به تهران مراجعت نمودم و چون اخوی را ملاقات نمودم به من فرمودند قبل از آنکه شما به تهران بیایی دل درد من خوب شده و اثری از درد در من نمی باشد.

آری، این نمونه ای از ولایت الهی است که در اولیاء خود از کمّلین و اوحدیّ(1) از بندگان خاص خود قرار می دهد. که در هر چیزی به اذن خداوند متعال در حدّ سعه وجودی شان تصرف می نمایند. انجیری را که به مرحوم حاج سیّد مهدی می دهد و می فرماید تناول کن در ظاهر بهانه ای بیش نیست جهت آنکه کسی درباره ایشان غلو ننماید امّا در باطن امر در مرحوم آقا سیّد مصطفی تصرف ولایتی می نماید و دل درد ایشان را خداوند متعال شفا عنایت می فرماید.

ص:126

اطرافیان وی می گوید این شیخی را که نشانی می دهد، جناب آقای حاج شیخ حسنعلی نخودکی می باشد، نزد او بروید و از او عذرخواهی نمایید. شاید از گناهش درگذرد. بستگان به منزل جناب شیخ رفته و عذر تقصیر پاسبان را می خواهند. حضرت شیخ به ایشان می فرماید بروید و به او بگویید: حاج شیخ می گوید از سر جای خود برو. وقتی بستگان پاسبان پیغام شیخ را به او می رسانند پاسبان بلادرنگ از جای خود که به زمین میخکوب شده بود توان حرکت کردن را به دست می آورد.

ص:128

به دستور ایشان عمل نمودم. پس از مدت کوتاهی از آن بیماری نجات پیدا کردم. پس از این جریان به خدمت جناب شیخ مشرف شدم. جریان طبابت آن پیرزن را به محضر جناب شیخ عرضه نمودم. حاج شیخ به بنده فرمودند: محمود می دانی چرا دانستنی های من و شما در امر طبابت مؤثر واقع نشد و حال آنکه این بیماری را کراراً با همین داروها معالجه نموده بودیم؟ خداوند متعال می خواهد به من و شما بفهماند که «ازمّة الامور طرّاً بیده و الکلّ مستمدّة من مدده»(1) یعنی همه امور در اختیار من است و شماها هیچ کاره می باشید. علم طبابت را از شما می گیرم و در ذهن پیرزن عوامی قرار می دهم و با یک گیاهی که به تجربه برای او ثابت شده با یک طبابت عوامانه شما را از بیماری ممتد نجات می بخشم.

دیده ای خواهم سبب سوراخ کن

تا سبب را برکند از بیخ و بن

ص:130

مستغرق عبادت می باشد که از آمدن برف که سراسر وجودش را پوشانیده مطلع نگردیده. این چنین است حال صالحین و کملین از بندگان مخلص پروردگار متعال هنگامی که غرق در عبادت می شوند آن چنان از عبادت و بندگی لذّت می برند که منقطع از ماسوی اللَّه می شوند. پس شما ای خواننده عزیز فکر کن و تعجب مکن جایی که جناب شیخ یکی از رهروان مکتب مولایمان امیرمؤمنان علیه السلام در مقام مقایسه در درجه نازله در عبادت و بندگی می باشد که سوز و سرمای شب زمستانی و فرو رفتن سراپای وجودشان در برف و بی خبر از ماسوی باشد، پس به طریق اولی مولایمان این چنین بوده، هنگامی که در حال نماز و مستغرق در راز و نیاز با معبود خود زمانی که پیکان از پای مبارکشان بیرون می کشند احساس درد نمی کنند و بعد از نماز می فرمایند مطلع از بیرون آمدن تیر از پایم نشدم.

ز منزلات هَوس گر برون نهی قدمی

نزول در حرم کبریا توانی کرد

اگر ز هستی خود بگذری یقین می دان

که عرش و فرش و فلک زیر پا توانی کرد

ولیک این عمل رهروان چالاک است

تو نازنین جهانی کجا توانی کرد

ص:132

فرمایی می نمایند. جناب شیخ به اتفاق اطرافیان بر بالین وی حاضر می شود. وقتی که وارد اتاق او می شود پاکروان را در بستر بیماری در حال ناله کردن می بیند. می فرماید شما را چه می شود؟ ایشان عرض می کند آقا این دل درد امان مرا بریده و معالجات اطبّاء کوچک ترین اثری در من ننموده. جناب شیخ با نوک عصای خود روی شکم پاکروان می گذارد و می فرماید اینجای شکمت درد می کند؟ وقتی نوک عصای جناب شیخ به شکم پاکروان می رسد عرض می کند آقا دیگر درد احساس نمی کنم. سریع از جای خود بر می خیزد و می گوید بروید دسته چک مرا بیاورید. وقتی دسته چک ایشان را می آورند مبلغ 2000 تومان آن زمان که شاید بیش از 20 میلیون تومان زمان ما باشد روی چک می نویسد و تقدیم جناب شیخ می نماید. معظم له می فرماید ما به پول احتیاجی نداریم. از پاکروان اصرار و از جناب شیخ انکار.

پاکروان می گوید تا از من چیزی نخواهی نمی گذارم تشریف ببرید. جناب شیخ می فرماید: حال که چنین است شنیده ام که شهرداری مشهد جهت تعریض یکی از خیابان مشهد که در او امام زاده ای به نام گنبد سبز می باشد قصد تخریب آن را دارد. دستور دهید که از تخریب آن جلوگیری نمایند.

پاکروان از درخواست جناب شیخ استقبال نموده پس از رفتن ایشان دستور می دهد اطراف امام زاده را فلکه نمایند. و امام زاده را در وسط فلکه قرار دهند و از آن زمان تا به حال به همان صورت باقی

ص:134

مانده و مردم از زیارت نمودن آن امام زاده بهره مند می شوند و حقیر هم در عنفوان جوانی با بعضی از دوستان به زیارت آن امام زاده مشرف شدیم.

تذکر: اگر خواننده ای از ما بپرسد آیا باورکردنی است نوک عصایی که از چوب ساخته شده به شکم پاکروان برسد دل دردی را که اطبّاء از مداوای آن عاجز شده شفا بخشد؟ می گوییم بسیار سهل و آسان است؛ زیرا عصایی که در دست حضرت موسی علیه السلام بود و توسط آن گوسفندانش را به طرف علف زارها و چشمه سارها هدایت می فرمود خداوند متعال با قدرت لایزالی خود آن عصا را در مقابل فرعون به صورت اژدها در می آورد، در درجه نازله در عصای جناب شیخ هم اثر برطرف کردن درد شکم لاعلاج پاکروان را و بنا بر مصلحتی که حفظ آثار مزار یکی از امام زادگان به نام گنبد سبز باشد موقتاً شفا می بخشد. این است تصرف در اشیاء عالم که شیعه آن را «ولایت من عنداللَّه» می نامد. مؤیّد این معنا حدیث قدسی است که خداوند متعال می فرماید: «عبدی اطعنی حتی اجعلک مثلی انا اقول للأشیاء کن فیکون و انت تقول کن فیکون»(1).

ص:135

کثرت شوق به هیجان آمده و از خواب بیدار شدم. پس از این رؤیا به خود آمدم و به فکر فرو رفتم و با خود حدیث نفس نموده که آیا سزاوار است خود را از این اقیانوس بی کرانه لطف و عنایت ثامن الحجج علیه السلام بی بهره نموده و از بارگاه ملکوتی حضرتش صرف نظر نمایم و رهسپار دیار خود اصفهان شوم. لذا از تصمیم خود منصرف شده و عرض پوزش از درگاه حضرتش نموده و وصیت کردم که پس از مرگم قبرم را در آن مکانی که محل جلوس مولایم بود و در خواب مشاهده نموده بودم قرار داده و به خاکم بسپارند.

حقیر بارها که موفق به تشرف به ساحت مولا علی بن موسی الرضاعلیه السلام شدم به زیارت قبر جناب شیخ به همان محل رفتم و از پروردگار متعال طلب رحمت از برای معظم له نمودم. سزوار دیدم در این زمینه اشعاری را که حضرت آیت اللَّه جناب آقای وحید خراسانی در مدح ثامن الحجج علیه السلام سروده به عنوان «ختامه مسک» تقدیم نمایم.

این روضه که رشک روضه رضوان است

رضوان به در روضه او دربان است

سایند بر این زمین ملائک رخ خویش

چون عرش برین فرش این ایوان است

ایوان حریم وی خرد دید و بگفت

گوی فلک اندر خم این چوگان است

ص:137

سرّ ملکوت است در این مخزن فُلک

یا در دل خاک گنج حقّ پنهان است

چون نقطه خال توست در مرکز خاک

این چرخ برین گرد زمین گردان است

هرچند اذا زلزلت الارض شود

خرگاه تو را خدای پشتیبان است

شاها چو وحیدی سگ کهف تو شود

نازد به جهان که از جوانمردان است

السلام علی نور اللَّه فی ظلمات الارض

ص:138

چکار کند. خدایا راه چیست. کدام راه را بروم. یک بزرگواری هم او را به راه متن شرع و فقاهت؛ یعنی همین راهی که الآن فقها می روند دعوت می کرد. او در میان این راه ها گیج مانده بود. اینها جزء اسراری بود که به من گفته و تا زنده بود مأذون نبودم که بگویم. امّا الآن چون از دنیا رفته است به جهت تقویت افکار اهل علم و اخلاص و ارادتی که به طلاب دارم عرض می کنم، من به این طلبه ها نهایت ارادت را دارم، چون اینها فداکاری عجیبی می کنند. از لذّت ها و شهوات مادی می گذرند و می روند در مدرسه ها درس می خوانند. اینها خیلی قیمت دارند. اینها می توانند در مدارس جدیده دوازده کلاس بخوانند بعد وارد دانشگاه شوند سپس به عنوان مهندس و دکتر وارد جامعه شوند و هر ماه پول های هنگفت دریافت کنند. ولی همه اینها را زیر پا گذاشته و پشت سر انداخته اند. در اتاق های مدرسه با حداقل ها می سازند و فقه آل محمّدعلیهم السلام را می خوانند. (پس از دعایی مفصل فرمودند) غرض از اینکه این قضیه را برای طلبه ها می گویم (مرحوم استاد) فرمود متحیر مانده بودم که چه کنم. یک روز در وادی السلام نجف کنار قبر هود و صالح متوسل شدم، خدایا بیچاره ام، عاجز و حیرانم، نمی دانم به کدام راه بروم. «اهْدِنا الصِّرَ اطَ الْمُسْتَقِیمَ» راه راست را به من بنما. خدایا گم شده ام، حیران شده ام. (وقتی اینها را می گفت اشک در چشمانش ظاهر می شد و در همان حال به خدا ملتجی می شد). فرمود با خدا راز و نیاز کردم و نالیدم. خدایا چه کنم؟ حیران و ویلانم، راه را نمی دانم.

ص:140

فرمود در همین حال یک وقت دیدم حضرت بقیّة اللَّه (ارواحنا فداه) تشریف فرما شدند. خود وجود جسمانی حضرت را با همین چشم های مادی دیدم. حضرت تشریف آوردند و در فاصله بیست قدمی من ایستادند. ناگهان دیدم نوار سبزی زیر سینه حضرت نگاه کردم. دیدم با خط نور اینچنین نوشته شده است. «طلب المعارف من غیر طریقتنا اهل البیت مساوق لانکارنا و قد اقامنی اللَّه و انا حجة ابن الحسن» ایشان می فرمود مدتی است که نمی دانم آیا کلمه (مساوق) بود یا (یساوق). و کلمه حجة بن الحسن مثل امضاء نوشته شده بود. ایشان فرمود دلم آرام گرفت، نگاه کردم، خواندم و ضبط کردم. ولی حضرت اجازه حرف زدن ندادند. وقتی خوب این جمله را دیدم و نقش خاطرم شد حضرت از نظرم دور شدند. ایشان فرمود در حال صحّت مغز و قلب و اعصاب و همه نظامات جسمانی حضرت بقیّة اللَّه (ارواحنا فداه) را با چشم دیدم.

السلام علیک یا ناضر شجرة طوبی و سدرة المنتهی

قمر تکامل فی نهایة حسنه

مثل القضیب علی رشافة قدّه

فالبدر یطلع من ضیاء جبینه

و الشمس تغرب فی شقائق خدّه

ملّک الجمال بأسره فکأنّما

حسن البریّة کلّها من عنده

ماهی که در نهایت درجه زیبایی به کمال رسیده، به سان نی قدش موزون است.

از روشنایی، روی او چون ماه شب چهارده می درخشد، و خورشید در سرخی گونه اش ناپدید می شود.

ص:141

همه حسن و جمال و زیبایی را مالک شده، مثل اینکه همه حسن و زیبایی مردم از اوست.

السلام علی الکهف الحصین و غیاث المضطرّ المستکین

گر می خری شکسته تو، ما خود شکسته ایم

گر خسته می پذیری، ما سخت خسته ایم

لطف تو می گشاید اگر کار بسته را

ما پای خود به دست خود ای دوست بسته ایم

ای خضر رهنما نظری کن به ما که ما

عمری به انتظار بر سر کویت نشسته ایم

ای رستگان ز خویش ای بستگان به حق

لطفی به ما کنید که از خود نرسته ایم

ص:142

أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ»(1) بود. زمانی محدود در آن فضای روحانی و روح بخش متلذّذ بودم که سیر نزولی برایم شروع شد و از آن مسیری که صعود نموده بودم سیر نزولی را طی نموده و ناگهان به خود آمدم و متوجه شدم که پشت سر آن بزرگوار نشسته و مشغول تعقیب نماز می باشم.

آن جناب می فرمودند که آن بزرگوار دارای قدرت انخلاء روح بودند که روح شخص را از بدن خارج و هر کجا که اراده می نمودند سیر می دادند. و دوباره با همان قدرت به بدن شخص بر می گرداندند. اینها نمونه های تصرفات ولایتی می باشد که خداوند در اثر بندگی و اطاعت بندگان مخلص و صالح به اذن خود در ایشان قرار می دهد.

ص:144

ایشان به هم خورد. فرمودند: حلبی! البته اینهایی که می گویی قبول است ولی ما هم آنقدرها از امام زمان علیه السلام دور نیستیم. غرض اینکه در فکر هستیم. از جایشان بلند شدند و دولابچه ای (صندوق) را که بالای سرشان بود آوردند. از لابه لای پاکت هایی که در آن بود پاکتی را پیدا کردند و بوسیدند و آن پاکت را به دست گرفتند و نشستند و فرمودند: «خلاصه ما هم آنطور که تو می گویی خیلی دور نیستیم». آن بزرگوار - حضرت ولی عصر (عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف) - چیزهایی امر فرمودند و ما نیز به توفیق خداوند متعال اطاعت کرده و می خواهیم اطاعت کنیم. ان شاء اللَّه امیدواریم که خوب عمل کنیم. بعد پاکت را به من دادند. پاکت را باز نمودم. داخل آن پاکت یک کاغذی بود که من عین آن عبارت را با اجازه مرحوم سیّد نوشتم. بالای ورقه نوشته بود:

فرمانه علیه السلام:

«قل له ارخص نفسک، و اجعل مجلسک فی الدهلیز، و اقض حوائج الناس، نحن ننصرک؛ بگو ای فلانی از ناحیه مقدسه ما به سیّد.....» (بعداً من آن شخص را شناخته به مرحوم سیّد عرض کردم که منظور از فلانی فلان شخص است؟ فرمودند: بله).

حضرت بقیة اللَّه (عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف) به آن شخص فرموده اند یا نوشته اند و او فرمان حضرت را به مرحوم سیّد نوشته بود.

«قل له به سیّد بگو»، «ارخص نفسک؛ خودت را ارزان کن؛ یعنی

ص:146

در دسترس همه قرار بده» و راستی سیّد در دسترس همه بود درب و دربانی نداشت. طلبه ها ایشان را مانند پدر خودشان و ایشان طلبه ها را مانند فرزند خود می دانست و مانند پدری مهربان با آنان رفتار می نمود.

«واجعل مجلسک فی الدهلیز؛ دهلیز خانه ات (سرداب) را محل جلوست قرار بده» کنایه از اینکه اتاق انتظار نداشته باش. و واقعاً سیّد محل جلوسش در دهلیز خانه اش (هر که خواهی گو بیا و هر که خواهی گو برو) بود. اگر شخصی کار خصوصی داشت ده دقیقه یک ربع کسی را راه نمی داد تا به کار آن شخص رسیدگی کند و الّا مجلس او در دسترس همگان بود.

«واقض حوائج الناس نحن ننصرک؛ حاجت ها و خواسته های عموم مردم را برآور، ما تو را یاری و کمک می نماییم».

این فرمان حضرت بقیة اللَّه علیه السلام به مرحوم سیّد بود که به وسیله آن واسطه ای که نمی خواهم اسمش را ببرم آورده شده بود.

توضیح: ناگفته نماند آن واسطه ای که به دلیلی در آن زمان از ذکرش خودداری نموده بودند بنا به نقل بعضی مطلعین از اهل تقوا، جناب شیخ محمّد کوفی می باشد که مورد اعتماد و وثوق و شناخته شده در نزد بسیاری از مؤمنین آن زمان بوده، است.

اَلا یا ایها المهدی من آل هاشم

و من اجلک یجری کلّ من فی العوالِم

و متنا لطول الانتظار فأحینا

و انت حیاة الکون و محی الرمائم

ص:147

تا کی همه اوصاف تو باید بشنیدن

در کوی تو سرگشته و روی تو ندیدن

بردار ز رخ پرده که تا خلق جهانی

سر تا به قدم چشم شده روی تو دیدن

ای گمشده دل کجات جویم

در دست که مبتلات جویم

ای طائر ز آشیان پریده

در دامگه بلات جویم

گاهی به دوات چاره سازم

گاهی به دعا شفات جویم

کسی چاره درد تو نداند

درمان مگر از خدات جویم

(هاتف) پی دل چرا نرفتی

هر جایی دل کجات جویم

ص:148

وقتی که بقچه را باز نمودیم مشاهده نمودیم که نان ها گرم است. مثل آنکه تازه از تنور درآمده. با کمال تعجب دیدیم در میان نان ها مقدار زیادی حلوا می باشد. همگی شام را از آن نان و حلوا خوردیم و سفره را جمع نموده صبح جهت صبحانه باز نمودیم و در کمال تعجب دیدیم که نان ها و حلوا به مقدار شب گذشته باقی است! مرحوم سیّد به من فرمود حاج سیّد محمّد باور کن تا یک هفته ما از آن نان و حلوا استفاده می کردیم و هرگز کم نمی شد. بعد از یک هفته سفره را باز نمودیم اثری از نان و حلوا باقی نبود. از اهل بیت پرسیدم چه شد که نان و حلوا تمام شد؟ ایشان گفتند: حقیقت این است که دیروز خانمی از همسایه ها به منزل ما آمد و پرسید حدود یک هفته است که از منزل شما بوی عطر عجیبی استشمام می کنم. چه چیزی در منزل شماست که منزل ما را هم معطر کرده؟ من هم در کمال سادگی داستان نان و حلوا را برای ایشان نقل نمودم. مرحوم آقا سیّد کریم گفت: شاید این سرّی بود که نمی بایست دیگران مطلع می شدند. به همین جهت این برکت از منزل ما بیرون رفت. مرحوم حاج سیّد محمّد می فرمود مرحوم آقا سیّد کریم موقعیتی پیدا کرده بود که به خدمت حضرت ولی عصرعلیه السلام شرفیاب می شد.

ص:150

تشرّف مشهدی عباس سبزی کار به محضر حضرت ولی عصرعلیه السلام

پس از آنکه رضاخان به سلطنت رسید و بی حجابی زنان را اجباری نمود، عید نوروزی خانواده او بدون حجاب به قصد تفریح و سیاحت به قم مسافرت نموده و به حرم حضرت معصومه علیها السلام وارد شدند. در این هنگام با اعتراض شدید مرحوم حاج شیخ محمّد تقی بافقی یزدی رو به رو شدند. آنها از حرم خارج شده و بلافاصله به تهران تلگراف زده و ماوقع را به رضاخان گزارش کردند. رضاخان خود را سریعاً به قم رسانید (که شرح آن مفصل می باشد و باید در جای خود مشروحاً نقل شود). و حاج شیخ را پس از ضرب و شتم به تهران فرستاده زندانی نمود سپس به حضرت عبدالعظیم تبعید و زیر نظر گرفت. معظم له حدود یازده سال در حضرت عبدالعظیم تبعید و در این مدت مسجدی بنا نمود و شب و روز در ترویج اسلام کوشا بود. مرحوم مشهدی عباس سبزی کار که یکی از اولیای خدا بود برایم نقل نمود که در این مدت تبعید در خدمت معظم له بودم. و شب ها به جلساتی جهت تبلیغ می رفتیم. چون شب ها محله ها و کوچه ها در تاریکی مطلق بود رسم بر این بود که مردم و علما شبانگاه که به محلی می رفتند شخصی به عنوان چراغ کش از پیشاپیش آنها با چراغ فانوسی حرکت می نمود تا آنکه آن عالم بزرگوار پیش پای خود را در راه ببیند و مرحوم مشهدی عباس در

ص:151

این یازده سال تبعید معظم له افتخار چراغ کشی ایشان را به عهده داشت و می گفت در این مدت کراماتی از معظم له مشاهده نموده بودم. چون ارادت و موقعیت ایشان را نسبت به حضرت ولی عصرعلیه السلام می دانستم، کراراً از ایشان عاجزانه تقاضا می نمودم راهی جهت زیارت آن حضرت به حقیر ارائه نمایند. روزی که در خدمت ایشان بودم به من فرمودند: عباس! امسال مشرف به عتبات عالیات می شوی و موفق به زیارت حضرت خواهی شد. آنچه به تو می گویم به خاطر بسپار و به آن بدون کم و زیاد عمل نما. وقتی وارد کربلای معلا شدی بعد از آنکه غسل زیارت کردی و وضو گرفتی بدون آنکه به کسی یا مکانی توجّه کنی وارد حرم مطهر می شوی و مستقیماً بالاسر حضرت می روی. در آن مکان مقدّس حضرت بقیة اللَّه علیه السلام در حال تشهد نماز بالاسر حضرت سیدالشهداعلیه السلام می باشد، در کمال تواضع و ادب در محضر ایشان جلوس می نمایی. هنگامی که نماز ایشان به اتمام رسید، دست دراز می کنی و با ایشان مصافحه و التماس دعا می نمایی و بس مرحوم مشهدی عباس برایم بارها نقل نموده بود طبق فرمایش معظم له همان سال به طریق معجزه آسایی وسایل تشرفم به عتبات عالیات فراهم گردید. پس از آنکه به کربلا مشرف شدم، پس از مقدمات مشرف به حرم مطهر شدم. با حالتی معنوی داخل حرم گردیدم و مستقیماً به طرف بالای سر رفتم. همان گونه که مرحوم حاج شیخ فرموده بود، حضرت ولی عصرعلیه السلام را در حال

ص:152

تشهد نماز مشاهده نمودم. بی اختیار و در کمال خضوع و خشوع در محضر آن ولی اللَّه مطلق به زانو درآمدم و با این تعبیر برایم نقل نمود عبایی بر دوش مبارکش مشاهده نمودم که اگر در شرق و غرب عالم به جستجو می رفتی چنین عبایی را نمی یافتی. به انتظار تمام شدن نماز لحظه شماری می نمودم. آخرین سلام نماز را با صوتی دل انگیز که هرگز چنین صوتی روح انگیز و دل افزا در همه عمرم نشنیده بودم به گوش سر و گوش جانم شنیدم. هنگامی که مطمئن شدم نماز حضرت به اتمام رسیده، دست های ناقابلم را به عنوان مصافحه دراز نمودم و ایشان هم متقابلاً دست های مبارکشان را به عنوان قبولی مصافحه به سوی حقیر آوردند. دست هایم در دست های ایشان قرار گرفت. در آن زمان که دست هایم در دست مبارک ایشان بود، در چه عوالمی بودم فقط خدا می داند. بی اختیار عرض کردم «التماس دعا». امّا من چه می گویم و تو چه می شنوی! دست های مبارک آن چنان لطافت و نرمی خاصی داشت، تو گویی ماهی زنده ای را در دست داری و آن ماهی با آن کیفیت و لطافت، ناگهان از دست تو خارج شود. با همان خصوصیت چون ماهی دستان مبارک از دستم خارج شد و دیگر وجود نازنینش را ندیدم و از نظرم غایب گردید.

امّا مقام و منزلت حاج شیخ محمّد تقی را از إخبار کردن مشهدی عباس به رسیدن به محضر آن حضرت و آنکه حضرت، بالای سر، در نماز و در حال تشهد می باشد. مصافحه نمودن و التماس دعا گفتن که

ص:153

در آینده زمان اتفاق می افتد، کاشف از تقرب و موقعیت معظم له به محضر بقیة اللَّه الاعظم علیه السلام می باشد.

من از مفصل این قصه مجملی گفتم

تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل

«السلام علی ناضر شجرة طوبی و سدرة المنتهی»

تا که شد کشتی ما غرقه دریای فراق

بر سر کوی وصال تو بود ساحل ما

به امیدی که ببینیم دمی چهره دوست

ساربان تند مران بهر خدا محمل ما

حجة بن الحسن ای خسرو خوبان جهان

دارم امید شود لطف شما شامل ما

ص:154

نگاهی تعجب آمیز به یکدیگر نگاه کرده، یکی می گفت: این پدر من نیست. دیگری می گفت شوهر من نیست. و آن دگر می گفت این برادر من نیست. پس از آنکه غریق را تحت معالجه قرار دادند و سلامتی خود را باز یافت از او پرسیدند: تو کیستی و سرگذشت تو چیست؟ گفت من از اهالی فلان شهر می باشم به قصد تجارت سوار بر کشتی شده به سوی مقصد در حرکت بودم، ناگهان طوفان شدیدی کشتی ما را در دریا واژگون نمود. من از همه وسائط قطع امید نمودم و به پروردگار متعال متوسل شدم. دیگر چیزی نفهمیدم و الآن خود را در حضور شما درون این کشتی می بینم. مرحوم آقای دربندی فرمودند: باید طوفان کشتی را واژگون کند. فردی از اهالی کشتی در حال ناامیدی بر خداوند متعال اتکال پیدا کند و شخصی دیگر ناامید از زندگانی خود را به دریا بیندازد و همزمان غواصان به غریق قبلی برخورد کنند و او را از مرگ حتمی نجات دهند. چه قدرتی این دو غریق را به هم نزدیک و ربط داده جز قدرت لایزالی پروردگار متعال؟ یکی را که از خداوند نجات خواسته نجات دهد و دیگری را که مرگ را انتخاب نموده وسیله نجات دیگری قرار دهد. سپس فرمودند: با بیان این داستان آیا به حقیقت توحید رسیدی؟ و با دیده دل پروردگار متعال را مشاهده نمودی؟

ص:156

عنایت فرمود که امروز در قم یکی از مدرسین سطح بالای حوزه و یکی از وزنه های تدریسی و نمونه ای در بین اقران خود در حوزه علمیه قم به نام حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا رسول موسوی تهرانی است که وجودش منشأ برکات زیادی در بین طلاب می باشد.

در این رابطه واقعه دیگری را که برای شخص ایشان اتفاق افتاده بود برای حقیر نقل نمود که شرح آن مزید بر اعتقادات خواننده می گردد. شرح واقعه این است:

فرمودند در جوانی پس از آنکه متأهل شده بودم و خداوند فرزندی عنایت کرده بود مبتلا به پادرد شدیدی شدم و هرچه به اطبّا مراجعه می نمودم نتیجه ای نمی گرفتم و روز به روز بر شدت درد پایم افزوده می شد تا به جایی که ساق پاهایم به رانم چسبید و از راه رفتن عاجز گردیدم و اگر احیاناً به طبیبی می خواستم مراجعه نمایم بستگانم مرا به کول می گرفتند. مدتی بدین منوال گذشت. و آنچه سرمایه داشتم هزینه نمودم و کمترین نتیجه ای در رابطه با معالجه نگرفتم. شبی در عین استیصال به فکر فرو رفته بودم و به عاقبت امر خویش می اندیشیدم. از یک طرف مسؤولیت اهل و عیال، از طرفی از دست دادن سرمایه کسب و از طرفی مصیبت از پا افتادن و بالاتر از همه اینکه این مشکلات در جوانی و اوّل زندگی چون طوفانی به وجودم هجوم آورده و ارکان وجودی ام را متزلزل گردانیده بود و از زندگانی مأیوس نموده، از خود بی خود شدم و جدّ بزرگوارم حضرت موسی بن جعفرعلیهما السلام را مخاطب قرار داده در حالی که اشک

ص:158

از چشمانم جاری بود عرض کردم: «یا جداه! اگر از فردا کسی به من بگوید سیّد، او را ناسزا می گویم». در حالی که وجودم را سراسر غم و اندوه فرا گرفته بود به خواب رفتم. نمی دانم چه مقدار در خواب بودم. ناگهان متوجه شدم که آقایی بزرگوار در کمال عظمت و هیبت و نورانیت در مقابلم ایستاده، با تشدد فرمودند: «سیّد این چه غلطی بود که کردی؟ برخیز برو وضو بگیر و نمازت را بخوان». من از وحشت از خواب بیدار شدم و سراسیمه به قصد وضو به طرف حوض رفتم. صورت و دست هایم را شستم. مسح سر کشیدم. هنگامی که می خواستم مسح پا بکشم با خود گفتم من که پایم قابل حرکت نبود! آیا خوابم یا بیدارم!؟ پس از آنکه یقین نمودم که بیدارم مطمئن شدم که مورد توجّه و شفای جدّ بزرگوارم واقع گردیدم. مسح پایم را کشیدم و مشغول نماز صبح شدم. پس از نماز از نعمت سلامتی که خداوند متعال عنایت کرده بود سپاسگزاری نموده و از گفته خودم از جدّ بزرگوار خود عذرخواهی نمودم. انتظار دارم که خوانندگان عزیز از خواندن این داستان پندی آموزنده دریافت نمایند و توسلاتشان را نسبت به ائمه معصومین علیهم السلام بیشتر نمایند. آمین رب العالمین

ص:159

خداوند متعال درخواست نمایم تا از این مشکل زندگانی رهایی یابم. با این تصمیم خود را به عتبات عالیات رسانیدم و پس از توسل در زیر قبه آن مظهر رحمت الهی، خواسته خود را از پروردگار متعال تمنّا نمودم. پس از آن از حرم مطهر خارج و به محل سکونت خویش مراجعت نمودم و شب را به صبح رسانیدم. صبح هنگام، مبتلا به سرماخوردگی شدیدی شدم. پس از معالجه و مداوا تارهای صوتی حنجره ام ضعیف تر گردید و صدایم رو به وخامت نهاد که دیگر برای خود من هم قابل قبول نبود. بعد از آنکه قصد حرکت از عتبات به سوی تهران نمودم بعد از زیارت وداع، حضرت را مخاطب قرار دادم و عرض نمودم: آقاجان من به امیدی به زیارت شما شرفیاب شدم، سزاوار نبود این مقدار صدایی که با آن ذکر مصیبت شما را می نمودم به آن لطمه وارد شود! با این حال دیگر کسی مرا به مجالس عزای شما دعوت نمی نماید. در هر حال با ناامیدی به تهران مراجعت نمودم. پس از آنکه مقدمات دید و بازدید به اتمام رسید به اوّلین مجلس هفتگی خود رفتم. هنگامی که با صدای گرفته خود شروع به ذکر مصیبت نمودم شور و ولوله ای در مستمعین افتاد. بعد از اتمام ذکر مصیبت پرسیدم چه شده که قبلاً من ذکر مصیبت می نمودم این چنین شور و حالی در شما پیدا نمی شد. جواب دادند قبلاً روضه خواندن شما این چنین جاذبه و تأثیر نداشت. نمی دانیم که در صوت و نغمه شما چه چیزی نهفته شده که همه ما را در ذکر عزای حضرت سیّد الشهداعلیه السلام از خود بی خود نمود. اشخاصی که در آن مجلس بودند هر

ص:161

کدامشان مرا برای روز معینی در هفته و ماه دعوت نمودند. به هر مجلسی که می رفتم شور و انقلابی برپا می شد و روز به روز بر تعداد دعوت کنندگان بیشتر می گردید که دیگر برای خود من هم وقتی باقی نماند و از این طریق زندگانی راحتی پیدا نمودم. و از این لطفی که خداوند متعال به خاطر آقا اباعبداللَّه الحسین علیه السلام در حقّ من نمود، جاذبه ای در صدای بی صدای من قرار داد که مستمعین مرا شگفت زده و مجذوب نموده و به پاس این لطف پروردگار متعال همیشه از او در تشکر و سپاس می باشم.

«السلام علیک یا رحمة اللَّه الواسعة و باب نجات الامّة و رحمة اللَّه و برکاته»

ص:162

واقعه به سیّد که ملامتی نیست. شاید در این امر سرّی باشد. لهذا به آن مکان رفت و جریان واقعه را به سیّد عرض نمود. سیّد چون این سخن شنید، فرمود: «صدق جدّی امیرالمؤمنین علیه السلام»(1) به او گفت فردا ظهر به مسجد بیا تا آنکه پول تو را بدهم. پس منادی سیّد به اهل نجف صَلا در داد که فردا ظهر مردم در مسجد حاضر شوند. مردم چون می دانستند واقعه تازه ای اتفاق افتاده از عالم و جاهل و عادل و فاسق جمع آمدند. جناب سیّد نماز ظهر و عصر را به جماعت ادا نمود. سپس بر منبر برآمد و فرمود: ایها الناس! بدانید و آگاه باشید، من زمانی در شهر کاظمین ساکن بودم. روزی به بغداد رفتم. به مغازه یک یهودی جهت خرید جنس مراجعه نمودم. جنسی از او خریدم و از پولی که به او دادم یک درهم به او بدهکار شدم. وعده کردم در مراجعت بعدی به بغداد طلب او را بپردازم. بعد از مدتی که به بغداد مراجعه نمودم، جهت بدهی یهودی به مغازه او رفتم. مغازه را بسته دیدم. معلومم شد که یهودی از دنیا رفته. نزدیک مغازه شدم و آن درهم را از روزنه درب به داخل انداختم. به این گمان که وارث او هنگامی که اثاث مغازه را تصرف می نماید، آن درهم را هم متصرف می شود و من از دِین آن یهودی بیرون می آیم. پس به کاظمین برگشتم و به منزل خود رفتم. شب هنگام که به خواب فرو رفتم، چنان دیدم که قیامت برپا شده و خلق اوّلین و آخرین به حساب و کتاب

ص:164

درآمدند. و اهوال(1) آن موقف و عقبات آن را چنان دیدم که احدی از عهده عشری از اعشار(2) آن نتواند برآید. به هر حال، پس از طی مراحل و عبور از منازل مرا بر صراط عبور دادند که خداوند در قرآن می فرماید: «وَإِن مِنکُمْ إِلَّا وَارِدُها کانَ عَلَی رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیّاً»(3) چه گویم که چه دیدم. راهی چون مو بر بالای جهنم کشیده شده بود که بدایت و نهایت آن را خدا می داند و آتش جهنم بر زیر آن برافروخته، اگر آن را به دریایی از آتش تشبیه کنم از هزار یک نگفته ام که خلایق بر آن وارد می شوند و پروانه وار در آتش می ریزند و فرشتگان اطراف آن را گرفته و «ربّ سلّم سلّم امة محمّدصلی الله علیه وآله» می گویند. و گروهی به دست آویخته و برخی به پا و گروهی به سینه راه می روند و طایفه ای چون پیادگان و قومی مانند سواران و جمعی مانند باد تند و بالجمله من در نهایت خوف وارد شدم و خداوند اعانت نمود، روانه شدم. لکن از مشاهده آن دریای بی پایان از آتش دلم می تپید و هوش از سرم پریده بود. لکن به هر حال خود را به وسط صراط رسانیدم که ناگاه کوهی از آتش از قعر جهنم بلند شد و در جلوی من واقع شد و راه عبور بر من بست و مرا مضطرب گردانید؛ لذا مراجعت و استقامت غیر مقدور گردید و ندانستم آن آتش سوزان چه بود. خوب تأمّل کردم دیدم آن شخص یهودی بغدادی است که بدن او از برای سوختن در جهنم چون کوهی عظیم، بزرگ شده و مجاورت

ص:165

آتش مانند حدیده محمات(1) یک پارچه آتش شده. چون او را بدیدم بر خود لرزیدم. صدا برآورد که ای سیّد درهم مرا بده. جواب گفتم ای مرد مرا رها کن. من از کجا درهم تو را بیاورم؟ گفت راست می گویی درهم نداری. لکن در عوض درهم مرا با خود ببر. گفتم نمی شود؛ زیرا خداوند بهشت را بر کفّار حرام فرموده. گفت پس بیا به نزد من. گفتم ای مرد بر من رحم کن. آمدن و سوختن من برای تو چه فایده دارد؟ گفت قدری دلم تسلا می شود. الحاح(2) و التماس کردم. مفید واقع نگردید. بالاخره چون الحاح من به طول انجامید گفت پس بگذار تو را در آغوش بگیرم و قدری به سینه خود بچسبانم تا آنکه خنک شوم. چون دست ها گشود که مرا به سینه بچسباند، دیدم که مثل مس گداخته می شوم. دیگر بار التماس نمودم. پنجه خود را گشود و گفت پس پنجه خود را به سینه ات گذارم. دیدم طاقت ندارم. ابا کردم. پس انگشت سبابه خود را جلو آورد و گفت از این دیگر چاره ای نیست. باید قدری از حالت من مستحضر شوی. لاعلاج تمکین نمودم. چون آن انگشت بر سینه ام نهاد از شدت حرارت آن گویا جمیع اعضا و جوارحم بسوخت و از خواب بیدار شدم و جای آن انگشت را در سینه خود دیدم. سپس سینه خود گشود و آن موضع را به حاضرین نشان داد. و گفت از آن وقت تاکنون آنچه معالجه نموده ام نتیجه ای حاصل نشده است. چون آن جمع مشاهده کردند، اثری موحش دیدند که بر خود لرزیدند. پس جناب سیّد فرمود: ای

ص:166

مردم خداوند از حقّ الناس نمی گذرد، اگرچه درهم یهودی از سیّد نجفی بوده باشد، پس چگونه می باشد حال کسی که خرج راه زوار و دوست امیرالمؤمنین علیه السلام را به سرقت ببرد. هر کس از پول این زائر غریب خبر دارد به او رد نماید. ناگاه شخصی از حاضرین مجلس برخاست و عرض کرد: آقا! من از کیسه پول این زائر خبر دارم. پس او را با خود برد و پول او را به او رد نمود.

نقل شده شخصی دوست خود را بعد از مرگش در خواب دید. احوال او را پرسید. جواب داد مدّتی است در عالم برزخ گرفتارم. سؤال نمود علّت گرفتاری ات چیست؟ در جواب گفت: در زمان حیاتم مرد خارکنی پشته ای از خار بر دوش داشت. من مقداری از خار را از پشته جدا نموده و خلال دندانم نمودم. بعد از مرگم در زیر سؤالم که چرا بدون اجازه خارکن از پشته او خاری را جدا نمودی؟ می گویم این خار که قیمتی ندارد. به من می گویند درست است که ارزشی ندارد لکن ملکیت داشته و منوط به استجازه صاحبش بوده، چرا بدون اجازه صاحب آن، خار را از پشته خارکن برگرفتی؟

از جهنم خبری می شنوی

دستی از دور بر آتش داری

گر مسلمانی همین است که حافظ دارد

وای اگر از پس امروز بود فردایی

ص:167

و مادرم را اسم بردند که فلان و فلان بودند چون اولاد ذکور از آنها نمی ماند پدرت نذر کرد اگر خداوند اولاد پسری به او عنایت فرماید او را اهل حدیث و خبر ائمه معصومین علیهم السلام قرار دهد و خداوند تو را به او کرامت فرمود. او هم به نذر خود وفا نمود. عرض کردم: بلی این تفسیر را شنیده ام. بعد فرمودند حالا خیلی میل به قلیان داری؟ در این چند تایی من قلیان است. بیرون آر بساز. در ذهنم گذشت به نوکرم ارجاع دهم. فرمودند: نه خودت بساز. عرض کردم به چشم. دست در چندتایی فرو برده، قلیانی بود با آب تازه. به در آوردم و تنباکو و ذغال مو و سنگ چخماق به قدر همان یک دفعه بود ساختم و خود کشیدم. فرمودند: آتش قلیان را بریز و در چندتایی بگذار. اطاعت نمودم. فرمودند: چند روز است وارد این مکان شده ام و از اهل این شهر خوشم نمی آید و میل نکرده ام وارد شهر شوم. اکنون اراده مازندران کرده ام که به دیدن دوستی در آنجا بروم. فرمودند: در این قبرستان چند نبی مدفون می باشند و کسی نمی داند. بیا آنها را زیارت کنیم و برخاستند و چندتایی را به دست گرفته روانه شدند. رسیدیم به جایی، فرمودند: اینجاست قبر آن انبیا. و زیارتی خواندند که با آن عبارت در کتب ادعیه ندیده بودم. پس از آن قبور دور شدند و فرمودند: عازم مازندران هستم. از من چیزی به یادگار بخواه. زادالمسافرین خواستم. فرمودند نمی آموزم. اصرار کردم. گفتند روزی مقدر است. تا هستی، روزی تو می رسد. گفتم: چه شود که با در به دری نرسد؟ فرمودند دنیا اینقدر قابل نیست. عرض کردم این

ص:169

استدعا نه از برای دنیادوستی است. فرمودند: پس چرا از چیزهای منتخبه دنیا خواستی؟ باز استدعای خود را تکرار نمودم. فرمودند اگر مرا در مسجد سهله دیدی به تو می آموزم. عرض کردم پس دعایی به من بیاموزید. فرمودند: دو دعا می آموزم؛ یکی مخصوص خودت و یکی اینکه نفعش عام باشد که اگر مؤمنی در بلیه افتد بخواند، مُجرّب است. هر دو دعا را قرائت فرمودند. عرض کردم که افسوس که قلمدان با خود ندارم و نمی توانم حفظ نمایم. فرمودند من قلمدان دارم. از چندتایی به در آور. دست در چندتایی نمودم نه قلیانی بود و نه لوازم قلیان. فقط قلمدانی با یک قلم و یک دوات و قطعه کاغذی به قدر نوشتن آن دعا. متأمل و متعجب شدم. به من تندی کردند و فرمودند: زود باش مرا معطل نکن که می خواهم بروم. من هم با اضطراب سر به زیر افکنده مهیای نوشتن شدم. اوّل دعای مخصوص را املا کردند و نوشتم. و به دعای دیگر رسیدند و خواندند: «یا محمّد یا علی یا فاطمه یا صاحب الزمان ادرکنی و لا تهلکنی»(1) قدری صبر کردم. فرمودند این عبارت را غلط می دانی؟ عرض کردم: بلی، چون خطاب به چهار نفر است باید به صیغه جمع گفته شود یعنی (ادرکونی و لا تهلکونی) فرمودند: خطا اینجا گفتی. «ناظم کل حضرت صاحب الامر است و غیر را در ملک او تصرفی نیست. محمّد و علی و فاطمه را به شفاعت نزد آن بزرگوار می خواهیم و از او به تنهایی استمداد می کنیم». دیدم جواب متینی است و نوشتم. همین که تمام شد سر

ص:170

بلند نمودم، به هر طرف نگریستم ایشان را ندیدم. از نوکرم پرسیدم او هم ندیده بود. حالی که در من ایجاد شده بود مثل آن در وجود من هرگز پیدا نشده بود. به شهر و به خانه حاج محمّد ابراهیم از دوستانم آمدم. در کتابخانه بودند. به من گفت آخوند مگر تب کرده ای؟ گفتم: نه. واقعه ای بر من گذشته. نشستم و به ایشان حکایت را گفتم.

گفتند این دعا را آقای بیدآبادی به من آموخته اند و در پشت کتاب دعا نوشته ام. برخاستند کتاب مزبور را آوردند. ادرکونی و لا تهلکونی نوشته شده بود. او را پاک نمودند و هر دو را به فعل مفرد «ادرکنی و لا تهلکنی» نوشتند و دیگر با کسی این واقعه را به میان نیاوردند.(1)

لی حبیș̠مدنیّ عربیّ قرشیّ

که بود عشق رخش مایه رندی و خوشی

لاف عشقش نزنم او عربی من عجمی

فهم رازش نکنم او قرشی من حبشی

ص:171

روی داده که چنین ماتمی گرفته اید؟ پس حضرت از شدت غصه و گریه آه سوزناکی از دل غمناک برکشید و فرمود که من صبح این روز نظر در کتاب جفر نمودم و آن کتابی است مشتمل بر علم منایا و بلایا و در آن کتاب جفر بلاهایی که به ما می رسد نام برده شده و همچنین علوم گذشته و آینده تا روز قیامت در آن ذکر شده و خداوند متعال آن علوم را مخصوص محمّدصلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام بعد از او گردانیده. نگاه کردم در آن کتاب ولادت حضرت صاحب الامرعلیه السلام و غیبت آن حضرت و طول غیبت و درازی عمر او و ابتلاء مؤمنان را در زمان غیبت و بسیار شدن شک و شبهه در دل مردم از جهت طول غیبت او و مرتد شدن اکثر مردم در دین و بیرون کردن ریسمان اسلام را از گردن خود که حقّ تعالی در گردن بندگان خود قرار داده است. پس رقت مرا دست داد و حزن بر من غالب شده است.

باید عرض کنم جایی که امام معصوم در فراق آن حضرت قبل از تولدش اشک می ریزد و آقای من ن آقای من! بر زبان جاری می نماید و از برای مؤمنین در غیبت آن حضرت که مبتلا به انواع امتحانات می شوند و به شک و شبهه می افتند و تا آنجا که اکثر خلق اللَّه از دین خدا بیرون رفته و مرتد شده و ریسمان بندگی را از گردن خود خلع می نمایند، ناله می کند، سزاوار است که مؤمنین در غیبت حضرتش به امام صادق علیه السلام تأسی نموده در فراق مولای خود ندبه نموده و اشک چشمانشان خشک نگردد و دست توسل خود را از ذیل عنایت

ص:173

وجود مبارکش کوتاه نگردانند. و علی الدوام بگویند: «عزیز علیّ ان اری الخلق و لاتری»(1) و دائماً به محضر مبارکش عرض کنند: «رضیتک یا مولای اماماً و هادیاً و ولیّاً و مرشداً» و با یقینی راسخ و با ایمانی مطمئن عرض کنند: «ذخرک اللَّه لنصرة الدّین و اعزاز المؤمنین و الانتقام من الجاحدین المارقین»(2) و دگر بار با تمام وجود و از سویدای قلب ندا در دهند: «اذ انت نظام الدین و یعسوب المتقین و عزّ الموحدین و بذلک امرنی ربّ العالمین».

«السلام علی مهدیّ الامم»

تو مهدی موعود منی

تو مقصد و مقصود منی

تو شاهد و مشهود منی

تو حجت معبود منی

از پرده غیبت کی به درآیی

جانم به فدایت آخر تو نیایی

شاهد بزم الستم

از باده عشق تو مستم

بر سر راه تو نشستم

تا آیی و گیری دستم

از پرده غیبت کی به درآیی

جانم به فدایت آخر تو نیایی

ص:174

گرفتن و آوردن به منزل نمودند. من توسط قاصد به سرچشمه رفتم و دو گونی برنج و یک حلب روغن را تحویل گرفته و قاطری اجاره نموده و آنها را توسط قاطرچی به سوی منزل حرکت نمودیم. در بین راه یکی از اشرار با چماقی که در دست داشت ناگهان افسار قاطر را گرفت و قصد سرقت آن را نمود. قاطرچی به عجز و لابه و التماس افتاد که ما را رها کن اینها صاحب دارد. او توجّه ننمود. من به او گفتم اینها مال آقای سیّد ابوالقاسم مدرسی از علمای تهران می باشد. توجهی نکرد. اصرار نمودم. ناگهان چوب دستی خود را بالا برد و به شدت به گردنم نهاد. همانجایی که زخم خنازیر بود. من از شدت درد بیهوش شدم و دیگر چیزی نفهمیدم. زمانی چشم باز کردم و بستگان را در اطراف خود مشاهده و مرحوم پدرم مرا تسلی می داد و می فرمود محمّد باقر ان شاء اللَّه خیر من و شما در این بوده. مدّتی از این واقعه گذشت. همچنان که پدرم فرموده بود خیر ما در این پیشامد بود؛ زیرا چوبی را که آن دزد شرور به گردنم روی خنازیر نواخت، آنچه عفونت در آن بود خارج و سبب عافیت آن زخم گردید و مرا از درد و رنجی که سالیان درازی به آن مبتلا بودم نجات داد.

عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد

امّا خیری که برای آن دزد و عاقبت بخیری برای او مقدر بود آنکه یک سال از این واقعه گذشت. روزی کوبه درب منزل دوباره به صدا درآمد. رفتم درب را باز نمودم. مشاهده نمودم شخصی دهنه قاطری در دست دارد و دو کیسه برنج و یک حلب روغن روی آن نهاده. سؤال نمود منزل حجت الاسلام آقای سیّد ابوالقاسم مدرسی یزدی

ص:176

اینجاست؟ گفتم بلی اینجاست. گفت ممکن است به ایشان بگویید بیاید که عرضی خدمت ایشان دارم. به خدمت مرحوم والد رفتم و جریان را عرض نمودم به اتفاق ایشان آمدیم درب منزل. آن شخص در کمال شرمندگی و عذرخواهی عرض نمود که من آن شخصی هستم که در سال گذشته جلو قاطری را که حامل برنج و روغن و متعلق به شما بود گرفتم و آنها را به سرقت بردم. ضمن آنکه پسر شما را هم به ضرب چماق از پای درآوردم. مدّتی است از اعمال زشت خود دست برداشته و توبه نموده ام و این برنج و روغن را از کارکرد خود از پول حلال تهیه نموده و به خدمت شما آوردم تا شما هم مرا عفو نموده و از من درگذرید و از خداوند هم بخواهید مرا ببخشد. ضمناً از شما یک خواهش دارم و آن اینکه یک کفن از مال خودتان به من عنایت فرمایید که اگر از دنیا رفتم مرا با کفن حلال شما به خاک بسپارند. مرحوم پدرم دستور داد که برنج و روغن ها را از قاطر پیاده نمودند و معظم له کفنی از خود به ایشان هبه نمودند. بعداً مطلع شدیم آن دزد تائب بعد از یک هفته از دنیا رحلت نموده و با کفن پدرم به خاک سپرده شد.

«اللّهمّ اجعل عواقب امورنا خیراً»

ص:177

و در بالای آن فرش ها از حریر و سندس و استبرق بهشتی انداخته بودند و بالای آنها تشک های مختلفه و نمارق مصفوفه و زرابیّ مبثوثه و مخدّه ای متعدده گذاشته بودند.(1) و آن مجلس را به انواع طیب و اقسام عطریات از مشک و کافور و عبیر و عنبر و نحو آنها خوشبو و معطر نموده بودند و مجمره های عود و غیر آن در آن چیده بودند و در اطراف آن مجلس مشعل ها برپا شده و قندیل ها و چلچراغ ها در سقف آن آویخته شده و اقسام زینت آلات و انواع وسایل تفریح که مجالس و محافل را شاید و باید در آنجا به کار برده بودند. پس روح آن مرد اهوازی را با نهایت اعزاز و اکرام در صدر آن مجلس نشانیدند و مرحبا گفتند و به انواع تحیّات و تهنیت، او را سرافراز نمودند. پس سفره ای ملوکانه مشتمل بر انواع مأکولات و مشروبات و فواکه لطیفه حاضر کردند. پس آن شخص شروع در خوردن نمود و مرا هم امر به استفاده از آن نعمت ها نمود. و من هم اطاعت امر نمودم و از آن اغذیه و اشربه تناول نمودم. پس به سوی من نظر افکند و گفت ای مَرد صالح چه می بینی؟ گفتم درجه ای بلند و عطایی عظیم از خداوند کریم در حقّ تو مشاهده می نمایم. گفت آیا می دانی که باعث انکشاف این امر از برای تو چه بود که این امر غریبه و اوضاع عجیبه را مشاهده کردی با آنکه عادت بر این نیست که این راز منکشف گردد؟

ص:179

گفتم نمی دانم سبب چه بوده! گفت سبب این امر که بر تو منکشف شده آن است که پدر تو نزد من مقدار دو من گندم طلبکار بود. چون خداوند متعال می خواست درجه مرا بلند گرداند و نعمت خود را بر من تمام نماید روح مرا در این نشئه به تو نشان داد تا آنکه برائت ذمه از حقّ تو حاصل نمایم. بدانکه یا مرا بری ء الذمه نمایی یا آنکه حقّ خود را از من اخذ نمایی. هر یک از این دو امر را می خواهی اختیار کن. چون این کلام را از او شنیدم گفتم حقّ خود را می خواهم. چون این بگفتم یکی از آن فرشتگان گفت عبای خود را پهن نما. من عبای خود را پهن نمودم. او از طرف دیگر گندم در عبای من ریخت. تا آنکه گفت عبای خود را جمع نما که حقّت به تو رسید. چون آن را جمع نمودم و دیگر بار نظر نمودم از آن جماعت و آن نشئه و اوضاع عجیب و غریب چیزی ندیدم مگر آنکه عبای خود را پر از گندم دیدم. پس آن را بر پشت خود گرفته روانه به خانه خود در شهر نجف شدم. آن گندم را در محلی مخفی نموده و مدت ها از آن آرد کرده و طبخ می نمودم و کماکان بر مقدار خود باقی بود. تا آنکه سرّ آن شایع و فاش گردید. دیگر از آن چیزی ندیدم. شیخ جواد ناقل این واقعه از پدرش نقل نموده که آن شخص اهوازی از علمای اعلام و یا از سادات عظام نبوده؛ بلکه مردی از عوام شیعه بود که محبّت شدید و موالات اکیدی به اهل بیت رسالت داشته. مردی بوده کاسب که در کسب خود نسبت به امر حلال و حرام اهتمام داشته و زاید از معیشت

ص:180

سال خود را صرف خیرات و تعزیه داری خامس آل عبا حضرت سیّد الشهداعلیه السلام می نموده، و در ایام عاشورا در مجالس آن حضرت اطعام می کرده است.(1)

«هنیئاً له ثمّ هنیئاً له»(2)

ص:181

جواب می فرماید: نظر خود را در رابطه با درخواست شما بعداً به عرض می رسانم.

در همان شب که مرحوم میرزا جهت تهجد بر می خیزد، پس از ادای نوافل شب دست ها را به سوی آسمان بلند می کند و با تضرّع و زاری به پیشگاه پروردگار متعال عرضه می دارد خداوندا من هرگز راضی نیستم که رحمم به رحم ظالمی به مثل فتحعلی شاه وصل شود. پروردگارا تو هم به این عمل راضی مباش. پس از این درخواست مرحوم میرزا در آن دل شب زمانی نگذشت که از پشت درب اتاق تهجد میرزا صدا زدند که آقازاده مبتلا به دل درد شدیدی شده. هرچه زودتر دستور فرمایید طبیبی را جهت مداوای ایشان حاضر نمایند. اطرافیان به دستور مرحوم میرزا در آن دل شب با سرعت طبیبی را نزد فرزند میرزا حاضر می نمایند. با کمال تأسف مشاهده می نمایند قبل از آنکه طبیب برسد فرزند میرزا جان به جان آفرین تسلیم نموده است.

بترس ز ناله و آه و فغان نیمه شبی

که آه و زمزمه نیمه شب اثر دارد

چند روز بعد فرستاده ای از طرف شاه جهت گرفتن پاسخ به محضر مرحوم میرزا مشرف می شود. مرحوم میرزا به فرستاده شاه می فرماید به شاه سلام مرا برسانید و به ایشان بگویید: «سالبه به انتفاء موضوع شد». من دیگر فرزندی ندارم. فرستاده به تهران مراجعت و پیام تأسف انگیز مرحوم میرزا را به شاه ابلاغ می نماید.

قبر شریف مرحوم میرزای قمی در شیخان قم محل زیارتگاه اهل ایمان می باشد. درود و رحمت الهی بر روح ظالم ستیزش باد.

ص:183

بنشین! مرحوم مجلسی عرض نمود فدایتان شوم، با وجود اینکه انبیا ایستاده اند چگونه من بنشینم؟ پس آن حضرت، انبیاعلیهم السلام را مورد خطاب قرار دادند و فرمودند انبیا بنشینند تا آنکه آخوند بنشیند. به دستور آن حضرت، انبیاعلیهم السلام بنشستند و آخوند ملامحمدباقر هم نشست.

مقام و منزلت مرحوم مجلسی بالاتر از آن است که امثال این رؤیاهای صادقه معرف ایشان شود. خدماتی که معظم له به اسلام و احادیث اهل بیت نموده خود کاشف عظمت ایشان در نزد پروردگار متعال و رسول گرامی اسلام و اهل بیت علیهم السلام می باشد. او سبب شد که احادیث و اخبار ائمه معصومین علیهم السلام از اندراس و فراموشی به درآید و حیاتی تازه پیدا نماید.

مؤلف گوید: کرامات این بزرگوار محتاج به ذکر و اظهار نیست زیرا که مقامات و کمالات او از غایت اشتهار «کالشمس فی رابعة النهار»(1) است و اگر نباشد مگر تألیفات باقیه آن جناب در هر باب که گویند معادل روزی یک هزار بیت از عمر شریف او می شود کفایت می نماید.

خصوص کتاب بحارالانوار که او را بیست و چهار مجلد می گویند. (چاپ جدید صد و بیست جلد) گویند که تاریخ ولادت او مطابق با عدد جامع بحارالانوار است که سنه هزار و سی و هفت می شود (به حروف ابجد). و عمر شریف او تقریباً هشتاد و چهار سال بوده «جزاه اللَّه عن الاسلام و اهله خیر الجزاء» و والد ماجد این

ص:186

بزرگوار آخوند ملامحمّد تقی ابن مقصود علی معروف به مجلسی اوّل است و نیز دارای کمالات عملیه و علمیه و ریاضات شاقه و مظهر کمالات بوده و از کتاب شرح فقیه او نقل شده که او گفته چون حضرت آفریدگار مرا توفیق زیارت حیدر کرار داد به برکت آن بزرگوار مکاشفات بسیار بر من روی داد که عقول ضعیفه آن را تحمل نتواند کرد. بلکه اگر خواهم می گویم که در میان نوم و یقضه بودم که خود را در سامرّا دیدم و دیدم که بر قبر عسکریین علیهما السلام لباس سبز بهشتی انداخته اند و مولای من صاحب الامرعلیه السلام بر قبر تکیه کرده. پس من مانند مداحان شروع به زیارت جامعه کردم. چون تمام شد آن حضرت فرمود که خوب زیارتی است و بیا بنشین. عرض کردم خلاف ادب است. فرمود: نه. پیاده آمده ای؟ پس نشستم. چون به خود آمدم به زودی اسباب زیارت آماده شد و پیاده مشرف به زیارت آن مشهد شدم.(1)

«جعلنا اللَّه زیارة مشهد مولانا امیرالمؤمنین علیه السلام فی الدنیا و شفاعته فی الآخرة»

ص:187

عرض حاجت به محضر حضرت ولی عصرعلیه السلام توسط نامه نگاری

نامه نگاری در اعصار گذشته امری شایع و در بین جوامع بشری مرسوم بوده و هست. نامه نگاری فاصله بین دو مملکت و دو شهر و دو دوست و دو فامیل را به هم نزدیک می نماید. اگر دوستی دسترسی به دوستش برایش میسّر نباشد منویات قلبی و خواسته های خود را توسط نامه به او ابلاغ می نماید. در زمان ائمه معصومین علیهم السلام هم بسیاری از شیعیان چون فاصله زیادی از نظر مکانی با موالیان خویش داشتند و دسترسی به وجود مبارکشان حضوراً میسر نبود گاهی مسائل شرعی و مشکلات فردی و اجتماعی خود را توسط نامه به محضر شریفشان عرضه می داشتند. و همچنین از ابتدای غیبت کبری تاکنون هذا ما شیعیان چون دسترسی به مولایمان حضرت ولی اللَّه الاعظم علیه السلام برایمان مقدور نمی باشد توسط نامه به محضر مبارکشان عرض حاجت می نماییم. امّا در کمال تأسف و تأثر این سنّت نیکوی نامه نگاری که در اعصار گذشته در بین شیعیان رایج و مرسوم بوده رو به فراموشی گذاشته شده و با غفلت از عرضه مشکلات و نارسایی های دنیوی و اخروی توسط عریضه به محضر مقدّس آن حضرت از درک فیوضات و الطاف خاصه حضرتش محروم شده ایم.

دوست نزدیک تر از من به من است

وین عجیب است که من از وی دورم

در عین حال با همه غفلت از آن و جود نازنین، آن بزرگوار از ما

ص:188

غافل نمی باشد؛ زیرا در فرازی از توقیعی که از ناحیه مقدسه صادر شده می فرماید:

«انّا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم»(1)

به عنوان راهنمایی باید عرض کنم اگر کسی بخواهد عریضه ای به محضر آن بزرگوار انشاء نماید مؤثرترین نامه استغاثه، نامه ای است که مرحوم حاجی نوری رحمه الله در کتاب نجم الثاقب در حکایت ششم از حکایات کسانی که در غیبت کبری خدمت حضرتش شرفیاب شده دستور فرموده اند می باشد و آن این است:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

«توسلت الیک یا اباالقاسم محمّد بن الحسن بن علی بن محمّد بن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب النبأ العظیم و الصراط المستقیم و عصمة اللاجین بامک سیدة نساء العالمین و بآبائک الطاهرین و بامهاتک الطاهرات بیس و القرآن الحکیم و الجبروت العظیم و حقیقة الایمان و نور النور و کتاب مسطور ان تکون سفیری الی اللَّه تعالی فی حاجةٍ...»

حاجت خود را می نویسی و سپس آن نامه را در بندقه ای (گلوله ای از گل پاک) قرار داده در آب جاری یا چاه آب می اندازی و در حال انداختن نامه دو نایب خاص حضرت را که در زمان غیبت صغری بوده اند خطاب قرار می دهی و به نام می خوانی و می گویی: یا عثمان بن سعید و یا محمّد بن عثمان اوصلا رقعتی الی مولای

ص:189

صاحب الزمان علیه السلام یعنی ای دو بزرگوار نامه مرا به محضر مقدّس حضرت صاحب الزمان علیه السلام برسانید.

و نحوه دیگر ارسال عریضه به محضر حضرت ولی عصرعلیه السلام به نقل از تحفة الزائر مرحوم مجلسی و مفاتیح النّجاة سبزواری مروی است که هرکه را حاجتی باشد درخواست خود را بعد از نوشتن توسل به نام مبارک حضرت و آباء گرامی اش بنویسد و در ضریح یکی از ائمه علیهم السلام بیندازد.

ص:190

دوستان در رأس نامه به ترتیب نوشته شده بود: 1- سیّد مهدی 2- محمّد حسین 3- احمد و بر اساس درخواست هایمان جواب مساعد از ناحیه مقدسه داده شده بود.

خوشا آن زمانی که ساقی تو باشی

دهی دم به دم باده های نهانی

خوشا آن زمانی که هر ذره ما

به وجد اندر آید که ربی سقانی

ص:192

و در آنجا حقایق را به گوش ملّت ایران می رسانم. امّا متوجه نشدیم که از ناحیه رژیم چه عکس العملی نشان داده شد که امام از رفتن به مسجد منصرف شدند؛ زیرا آنچه که در داخل منزل امام از نظر تصمیم گیری به اجرا گذشته می شد، کسانی که در خارج از منزل اجتماع داشتند بی خبر بودند جز آنکه از ناحیه مرحوم امام پیامی فرستاده می شد. از طرفی از ناحیه آیت اللَّه گلپایگانی رحمه الله اعلام شده بود بعدازظهر، مجلس روضه جهت سالگرد شهادت حضرت امام صادق علیه السلام در مدرسه فیضیه از طرف معظم له منعقد می باشد. آن روز چون به ظهر نزدیک شده بود مردم از اطراف منزل امام متفرّق شدند و بعدازظهر در مدرسه فیضیه در حالی که جمعیت انبوهی بودند اجتماع و فضای مدرسه را پر نمودند. و حضرت آیت اللَّه گلپایگانی رحمه الله هم حضور به هم رسانیدند. شروع مجلس اعلام شد. پس از آنکه قرآن تلاوت شد مرحوم حاج شیخ مرتضی انصاری قمی در صحن حیاط مدرسه به منبر رفتند. ضمن سخنرانی، گروهی از جوان ها که سرهای خود را به طرز مخصوصی آرایش نموده و از طرف رژیم جهت بر هم زدن مجلس ختم به مدرسه آمده و مجتمعاً به نزدیک منبر نشسته بودند به عنوان مقدمه به هم زدن مجلس دو نفر ایشان به عنوان سیگار کشیدن با هم به جنگ زرگری پرداختند و ایستادند که با هم گلاویز شوند. یادم می آید که حقیر چون ناخودآگاه در بین جمع آنها واقع شده بودم شانه یکی از آنها را گرفته و به حالت غضب به زمین نشانیدم. و بعضی از مستمعین هم شروع

ص:195

به اعتراض به آن دو نفر نمودند. نزدیک بود که مجلس از نظم خود خارج شود که مرحوم انصاری با درایتی که از خود نشان داد از روی منبر صدا زدند خواهشمندم کسی دخالت نکند من خودم مجلس را اداره می کنم. گروه طرفداران رژیم چون با انبوه اعتراض مردم رو به رو شدند ناچار به سکوت گردیدند. مجلس پس از خاتمه منبر بدون درگیری پایان یافت. من و دوستم آقای حاج علی پزشکیان، نزدیک منبر و داخل طرفداران رژیم ایستاده بودیم که ناگهان شخص قوی هیکل و بلند قامتی که بعداً معلوم شد فرمانده گروه می باشد با لهجه ای ترکی فارسی با صدای بلند فریاد زد: «زنده باد رضا شاه پهلوی» پس از این شعار جوانی که در کنار یکی از حجره های مدرسه نزدیک منبر ایستاده بود و احتمالاً از بچه های انقلابی قم بود متقابلاً با صدایی بلند او را مخاطب قرار داد و فریاد زد: «خفه شو» همین که این کلام از دهان وی خارج شد ناگهان دیدم جوان هایی که بعداً معلوم شد که آنها چتربازهای نیروی هوایی رژیم بودند (بنابر قول مرحوم حجت الاسلام فلسفی در یکی از منبرهایش) که با لباس های مبدّل داخل مدرسه شده، دست هایشان در جیب رفت و با پنجه بوکس هایی که قبلاً آماده کرده بودند در حالی که به هم پیوسته بودند با شعار جاوید شاه به مردم حمله کردند و مردم از ترس گروه گروه مدرسه را ترک می نمودند. پس از آنکه مهاجمین، مدرسه را از مردم خالی نمودند دسته جمعی در مدرسه به طور رژه حرکت می کردند و شعار جاوید شاه می دادند. در این هنگام طلبه هایی که در

ص:196

حجره های طبقه های فوقانی بودند برای دفاع از خود و خارج کردن آنها از مدرسه آجرهایی را که در جلو حجره های مشرف به حیاط بود با دست آجرها را کندند و از بالا به طرف چتربازها پرتاب نمودند. گروهی از آنها زخمی و بقیه پا به فرار گذاشتند و از دالان های خروجی مدرسه خارج شدند و همه این منظره ها را بنده و دوستم آقای پزشکیان ناظر بودیم.

در این هنگام صدایی به طور دسته جمعی از پشت بام مدرسه از ضلع جنوب شرقی که منتهی به محوطه جلو درب صحن می بود به گوشمان رسید مشاهده نمودیم گروهی از پاسبان های قم از راهی نامعلوم خود را به پشت بام مدرسه رسانده و با صدای بلند به مراجع تقلید از جمله آیت اللَّه بروجردی و آیت اللَّه کاشانی (رحمة اللَّه علیهما) و سایر مراجع عظام با الفاظ رکیک فحاشی می نمودند و قصد داشتند که از راه پشت بام داخل مدرسه شوند. من به دوستم گفتم دیگر جای درنگ نیست باید خود را به جای امنی برسانیم. سپس از راه پله ای که در ضلع جنوب غربی مدرسه بود بالا رفتیم درب یکی از حجره ها باز بود. گروهی از مردم داخل حجره شده و ما را هم دعوت به داخل نمودند. پس از داخل شدن ما درب حجره را بستند. در این هنگام پاسبان هایی که روی پشت بام بودند در حالی که هیاهو می نمودند درب ورودی پشت بام را شکسته و از طریق راه پله به حجره ها نزدیک شدند. صدای شکسته شدن درب حجره ها به گوش می رسید. سپس ضرباتی چند به حجره ای که در آن ساکن

ص:197

بودیم زده شد. صاحب حجره صدا زد که درب را نشکنید آن را باز می کنم. درب حجره که باز شد با حمله ای که پاسبان ها به داخل حجره نمودند بنده از تاریکی حجره استفاده نموده از لابلای پاسبان ها خود را از طریق راه پله ها به داخل صحن حیاط مدرسه رسانیدم. اوّلین چیزی که دیدم گروهی از اوباش چماق دار و مأمورین رژیم را دیدم که مدرسه را تسخیر نموده بودند. اوّلین کلامی که به گوشم رسید این بود بگو: «جاوید شاه» چاره ای جز فرار ندیدم. در حال فرار ضربت شدید چماقی را بر گرده خویش احساس نمودم. (امّا جوانی کجایی که یادت بخیر). از چنگال های خون آشام آنها مانند آهویی که از درنده ای بگریزد خود را تا به نزدیکی های منبر رسانیدم. امّا چه سود که ناگهان پنجه ای قوی مچ دستم را گرفت و به چماق دارانی که در تعقیب من بودند صدا زد کاری نداشته باشید او را گرفتم. مثل آنکه فتح خیبر کرده بود و مرا در ایوانی که در سمت شمال مدرسه می باشد داخل گروهی از مردم و طلابی که اسیر کرده بودند قرار داد. اینجا باید این حقیقت را بگویم در عین حالی که آن همه اعمال وحشیانه ضد انسانی و جنایات عمال رژیم را از نزدیک شاهد بودم آن چنان سکینه و طمأنینه ای در وجودم ایجاد شده بود که به جرأت می توانم قسم یاد کنم در مقابل آن همه جنایات که حتی احتمال کشته شدن هم می رفت کمترین ترسی در خود احساس نمی کردم در حالی که آینده نامعلومی در پیش رو داشتم. مثل اینکه همه این منظره ها برایم عادی جلوه می کرد. زمانی که داخل اسرا شدم چشمم به مرحوم حاج

ص:198

محسن زندیه که او هم مانند بنده نوجوانی بود از شاگردان و طلبه مدرسه آیة اللَّه حاج آقای مجتهدی بود. در کنار وی نشستم و در طرف دیگرم جوانی بود که زخمی شده و خون پایش به لباس من سرایت کرده بود. در حالی که ناظر اعمال جنایت کارانه طرفداران رژیم و چماق داران و اوباش بودم مشاهده کردم سرهنگی با لباس ارتشی و با هیکلی بسیار قوی در کنار حوض مدرسه ایستاده و با صوت زدن، اوباش و چماق داران را به دور خود جمع می کرد و دستور صادر می نمود و اوباش به دستورات او عمل می نمودند. و این همان سرهنگ مولوی بود که امام رحمه الله در اعلامیه ای که روز بعد از واقعه فیضیه صادر نموده بود و در مطلع آن به پدر پیر طلبه شهید که در فیضیه به شهادت رسیده و پدرش به نزد امام آمده به ایشان تسلیت گفته نام برده بود. و در ضمن اعلامیه اشاره به سرهنگ مولوی نموده بود که صوت می زنی و اوباش را به دور خود جمع می کنی و دستور حمله به افراد بی پناه می دهی. (دستور می دهم گوش هایت را ببرند) یک هفته از اعلامیه امام رحمه الله به جنایات سرهنگ مولوی نگذشته بود که خداوند متعال به او مهلت نداد و در راه مأموریتی که از طرف رژیم به عهده داشت توسط بالگردی که به سوی مأموریت می رفت در آبعلی اطراف تهران بالگرد او به طرز نامعلومی سقوط نمود و روح پلیدش به درکات جحیم واصل شد.

دیدی که خون ناحقّ پروانه شمع را

مهلت نداد که شب را سحر کند

ص:199

امّا چگونگی خروج ما از مدرسه فیضیه:

هوا تاریک شده بود. فضای غم انگیزی چون هاله ای بر مدرسه حاکم شده بود. جوانی که در کنار بنده نشسته و زخمی شده بود بسیار ناله می نمود. فکری به خاطرم رسید. به نزدیک یکی از مأمورینی که از ما مراقبت می نمود رفتم و آن جوان را نشان دادم و گفتم حال این جوان بسیار وخیم می باشد. اگر او را به بیمارستان نرسانی خون وی به گردن شماها می افتد. به من و او اجازه خروج از مدرسه را داد. آمدم دست جوان را گرفتم و به مرحوم محسن زندیه اشاره نمودم که دست دیگر او را بگیرد و با این ترفند سه نفری از چنگال دژخیمان نجات یافته و از مدرسه فیضیه خارج شدیم.

شب هنگام به حجره حجت الاسلام آقای سیّد محمود سجادی یکی از دوستان و شاگردان آیت اللَّه مجتهدی در مدرسه حجّتیه وارد شدیم و تا صبح در آنجا به سر بردیم. امّا چگونه شب را به صبح رساندم. شب عجیب و فراموش ناشدنی بود. باید عرض کنم از شدت درد چماقی که به پشتم در فیضیه خورده بود تا صبح به خواب نرفتم. امّا این درد با لذتی باورناکردنی توأم بود. خداوند متعال از باب «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»(1) لذتی معنوی در آن شب به ذائقه روحم چشانید که هرگز فراموش نمی کنم.

ص:200

خشکیده به چشم می خورد. حال چه کرده بودند با سربازان حضرت ولی عصر (عجل اللَّه تعالی فرجه الشریف) خدا می داند.

من از مفصل این قصه مجملی گفتم

تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل

ص:202

این بود گوشه ای از جنایات رژیم منحوس محمّد رضا پهلوی در قم، که خود از نزدیک ناظر آن در مدرسه فیضیه و همچنین طلاب عزیز مصدومی که در منازلشان ملاقات نمودم.

«اللّهمّ العن پهلوی و من تبعه»

ص:204

مدفون می باشند در معرض طغیان آب دجله واقع گردیده و احتمال تخریب قبر ایشان حتمی می باشد.

پس از مشورت با علمای حاضر و سیاستمداران حکومت، قرعه فال به نام شخص شخیص جنابعالی زده شده که جهت جابه جایی ابدان مطهر این دو بزرگوار جناب عالی را نامزد این عمل خداپسندانه نموده اند. این جانب به محضر آیت اللَّه اصفهانی مشرف شده و شرح واقعه را خدمت ایشان عرضه داشتم و اجازه نبش قبر و انتقال جنازه آن دو بزرگوار را به جای مناسبی درخواست نمودم. معظم له با توجّه به موقعیتی که قبور ایشان در کنار دجله در معرض تخریب بود، با درخواست بنده موافقت نمودند. پس از کسب اجازه در معیت فرستادگان حکومت، به بغداد عزیمت نمودیم.

هنگامی که به کنار قبرها رسیدیم با اجتماع علما و بزرگان و مسؤولین حکومت مواجه شدیم. بلافاصله دستور نبش قبر و خاکبرداری دو قبر مطهر را که مشرف به خراب شدن بود صادر نمودیم.

چون قبلاً غسل نموده و وضو گرفته بودم لباس سفید بلندی بر تن نمودم پس از برداشتن لحد اوّلین قبر، با احتیاط داخل قبری شدم که منسوب به حذیفه یمانی بود و او کسی بود که در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله معروف شده بود که اسامی و اشخاص منافقین را می شناسد. و علّت شناسایی منافقین آن بود که شب هنگام پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سوار بر شتر از جنگ تبوک مراجعت می نمودند. حذیفه یمانی حفاظت پیامبرصلی الله علیه وآله را

ص:206

که بر ناقه ای سوار بود برعهده داشت و یکی دیگر از اصحاب افسار شتر را به دست داشت. منافقین طبق نقشه قبلی در بالای گردنه ای که در زیر آن جاده باریکی مشرف به دره بود به انتظار عبور پیامبرصلی الله علیه وآله از آن جاده در کمین نشسته بودند و مشک هایی خشک از سنگ و ریگ تعبیه نموده هنگامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سوار بر ناقه در حال عبور از آن جاده بود منافقین مشک ها را با هم به سوی مرکب پیامبرصلی الله علیه وآله رها نمودند. در این حال مرکب از ترس بنای فرار گذاشت. خداوند متعال جبرئیل علیه السلام را مأمور نگهداری مرکب نمود. چنانچه جبرئیل علیه السلام شتر را مهار ننموده بود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به قعر دره پرتاب و نقشه منافقین عملی می گردید، ولکن «وَمَکَرُوا وَمَکَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ».(1)

در این موقع برقی در آسمان زده شد و آن فضای تاریک چون روز روشن شد و جناب حذیفه منافقین را که حدود چهارده نفر بودند مشاهده و کاملاً شناسایی کرد، امّا بنابر دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله مأمور به معرفی آنها نبود. بدین جهت بود که در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله معروف بود که حذیفه اسامی منافقین را می داند و افراد آنها را می شناسد.

مشاهده نمودم که بدن حذیفه داخل کفن بعد از هزار و سیصد سال و اندی، تر و تازه و صحیح و سالم خودنمایی می نماید. فکری به خاطرم رسید. دست مبارک ایشان را از کفن بیرون آوردم. انگشت خود را بر پشت دست ایشان فشار دادم. هنگامی که انگشتم را بعد از

ص:207

فشار از پشت دست ایشان برداشتم جای انگشتم همانند شخصی که زنده باشد سفید و بلافاصله قرمز گردید. کاشف از این بود که خون در بدن جریان دارد. چشمانم به چهره مبارک ایشان که دارای محاسنی سیاه و سفید بود و از کفن بیرون بود و بر روی خاک قرار داشت انداختم.

یک لحظه به فکرم رسید که لب های حذیفه کراراً دست های یداللهی رسول اللَّه صلی الله علیه وآله را بوسیده. با خود گفتم من که زمان رسول خداصلی الله علیه وآله را درک نکردم که مشرف به دست بوسی آن وجود مقدّس شوم. حال که خداوند متعال توفیقی نصیبم نموده با یک واسطه دست رسول خداصلی الله علیه وآله را ببوسم. خم شدم و لبی را که دست رسول خداصلی الله علیه وآله را بوسیده بود بوسیدم و به این فیض عظمی نائل شدم.

سپس بدن مبارک ایشان را بغل نموده به بیرون قبر منتقل نمودم و از قبر خارج شدم و با احتیاط داخل قبر جابر بن عبداللَّه انصاری شدم. آن بزرگوار هم مانند حذیفه بدن مبارکش داخل کفن تر و تازه و صحیح و سالم با محاسن سفید که با حنا رنگ شده بود مثل آنکه روز قبل به خاک سپرده شده بود مشاهده نمودم.

ایشان را هم مانند حذیفه دستش را از درون کفن خارج نموده و انگشت خود را به پشت دست ایشان فشار دادم. بعد از آنکه جای انگشتم سفید، سپس قرمز گردید یقین نمودم که ایشان هم بعد از هزار و سیصد سال خون در بدن مبارکش جریان دارد. با بوسیدن لب های ایشان هم با یک واسطه دوباره دست مبارک پیغمبرصلی الله علیه وآله را

ص:208

بوسیدم.

سپس جنازه را بغل کردم و از قبر خارج نمودم. شایان ذکر است مردمی که در کنار قبر اجتماع نموده بودند و ناظر خارج نمودن ابدان مطهره بودند گروهی از عکاسان از موقعیت استفاده نموده شرف حضور پیدا کرده که از ابدان طاهره ایشان عکس برداری نمایند. لکن متأسفانه با مخالفت بعضی از بزرگان از عکس برداری ممانعت به عمل آمد.

و پس از تشریفات خاصی ابدان پاک آنها را تشییع و به مدائن بردیم و دو قبر حفر نموده و در کنار قبر حضرت سلمان علیه السلام به خاک سپردیم. بعد از نقل این داستان عجیب و تاریخی، بنده از موقعیت استفاده نموده در حالی که معظم له به پشت خوابیده بود عرضه داشتم خداوند متعال حضرت عالی را به این نعمت عظمی مشرف فرموده که به یک واسطه دست رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله را ببوسید اجازه بفرمایید که خداوند این توفیق را هم نصیب ما نماید که دست پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله را با دو واسطه ببوسیم.

بلافاصله خم شده لب های ایشان را که به لب های حذیفه و جابر رسیده بود بوسیدم و با استجازه از محضر مبارکشان از خدمتشان مرخّص شدم.

جهت روشن شدن اذهان خوانندگان عزیز باید عرض کنم این واقعه در زمان زعامت مرحوم آیت اللَّه حاج سیّد ابوالحسن اصفهانی اتفاق افتاده و آنها که ناظر این جریان بودند و یا آنهایی که بعداً از لسان مرحوم سلطان الواعظین شنیده بودند رخت از این عالم

ص:209

برکشیده و دیده در عالم برزخ باز نموده اند. و در این زمان کسی را سراغ ندارم که از این واقعه تاریخی مطلع باشد. لذا خود را مدیون جامعه شیعه می دانستم که این واقعه را که در گذشته از تاریخ اتفاق افتاده و در خاطر من به ودیعه نهاده شده بود موفق شدم به توفیق الهی به رشته تحریر درآورم تا این جابجایی قبور دو صحابی بزرگوار رسول اللَّه صلی الله علیه وآله که یک شگفتی تاریخ اسلام می باشد در اذهان دوستداران اهل بیت علیهم السلام و در نسل های آینده باقی بماند و آنهایی که به مدائن جهت زیارت قبر مطهر حضرت سلمان علیه السلام مشرف می شوند بدانند که قبر این دو صحابی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در مدائن جدید الاحداث می باشد و جبر تاریخ، ایشان را همسایه حضرت سلمان علیه السلام قرار داده در حالی که فوت ایشان در صدر اسلام و مدفنشان کنار دجله بغداد بوده است.(1) « و الحمدللَّه رب العالمین»

ص:210

و استراحت. بدین معنا که هیچ گاه در منزل دستور نمی دهم چه غذایی برایم تهیه کنید. هرگونه غذایی را تناول می نمایم. هرگونه لباسی را می پوشم. در هر مکانی می خوابم و در هر جا استراحت می نمایم. امّا در یک مورد روحم بسیار لطیف و حساس می باشد و آن اینکه مطلبی را با همه زحمتی که در تحقیق آن کشیده و با بیانی رسا و شیوا در منبر مطرح می نمایم اگر متوجه شوم که شنونده آن را درک و فهم ننموده متأثّر شده و در روحم اثر نامطلوب می گذارد.

ص:212

نتوانستم اقدامی نمایم. از عمل بازماندگان متوفی پندی گرفتم؛ زیرا من در وصیت نامه خود نوشته بودم که فرزندانم بعد از فوتم یک سال نماز و روزه برایم انجام دهند. بعد از این واقعه به فکر فرو رفتم و با این تجربه ای که برایم حاصل شده بود تصمیم گرفتم خود کمر همت را ببندم و تا در قید حیات می باشم، یک سال نماز و روزه را خود انجام دهم.

حقیر هرگز فراموش نمی کنم که در چهل شبی که ایشان را در مسجد حمام گلشن تهران دعوت نموده بودم ایشان پس از اتمام منبر در یکی از طاق نماهای مسجد می ایستادند و یک شبانه روز نماز می خواند و این داستان خود پند و اندرزی بود برای شنوندگان پای منبر ایشان که تا زنده هستند خود به فکر خودشان باشند و از بازماندگان و وارثان خود انتظاروتوقعی برای بعد از فوتشان نداشته باشند. کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من

روحش شاد

ص:214

می گذرد و در کمال وقاحت گفت من در این اختلاس مبلغ سیصد هزار تومان اندوخته کرده ام و قاضی پرونده مرا به سه سال زندان محکوم نموده است. بعد از سه سال که از زندان آزاد شدم شب هنگامی پول ها را از مخفیگاه خارج می نمایم و این اسکناس ها را در کف اتاق منزلم پهن می نمایم. در ابتدای اتاق روی پول ها می خوابم و تا انتهای اتاق می غلطم و با خود می گویم: فلانی این جبران تحمل یک سال زندان. این عمل را دوباره تکرار می نمایم و می گویم این جبران تحمل سال دوم زندان. به همین نحو بار سوم را انجام می دهم و می گویم این هم جبران تحمل سال سوم زندان و تا آخر عمر به بهترین نحو به زندگی ادامه می دهم.

این یک نمونه از صدها یا هزارها نمونه مسؤولین حکومت پهلوی بود که با چپاول بیت المال در حالی که مردم در فقر و استضعاف زندگی می نمودند بر گرده آنها سوار و بر آنها حکم فرمایی می نمودند.

خداوند متعال بر ما منت نهاد و با نعمت انقلاب اسلامی که ثمره آن حکومت جمهوری اسلامی شد ما را از نحوست و شرارت و رذالت حکومت خاندان پهلوی نجات عنایت فرمود. خداوندا ملّت ما را شاکر و قدردان این موهبت عظمای خود قرار ده.

آمین رب العالمین

ص:216

نمود اجازه فرمایید اوّل کسی باشم که به میدان جنگ بروم و جانم را در راه دفاع از حریم شما فدا نمایم. حضرت اجازه فرمودند. حر به میدان رفت. پس از آنکه خود را معرفی نمود و حقانیت امام را بیان کرد جنگ نمایانی نمود. بر اثر ضربات نیزه و شمشیر از پا درآمد و از مرکب به زمین افتاد. آقا امام حسین علیه السلام به بالین او آمد و سر وی را بر زانو نهاد. و دستمالی را که با خود داشت بر پیشانی حر که از اثر شمشیر دشمن شکافته شده بود بست. و به او فرمود: «انت حرّ فی الدنیا و الآخرة کما سمّتک امّک»(1) و در این حال حُر جان به جان آفرین تسلیم نمود. و این مدال افتخار آفرین «انت حرّ فی الدنیا و الآخرة» را امام به سینه حر نصب نمود. کنایه از داستانی است که قبل از آنکه حر متولد شود برای مادر حر در جوانی اتفاق افتاده بود که بیانش از حوصله این نوشتار خارج می باشد.

این دو مبنای اعتقادی مخالف و موافق بود که باعث اختلاف بین دو گروه مذهبی شد.

شاه از علمای شهر درخواست چاره جویی نمود. پس از شور و مشورت به این نتیجه رسید که یکی از دلایل حقانیت اولیای خدا آن است که بدن آنها در قبر از بین نمی رود و شواهد زیادی در اعصار گذشته و حال بر این واقعیت گواهی می دهد و لذا شاه تصمیم گرفت به اتفاق گروهی از علما و درباریان قبر حرّ بن یزید را نبش تا حقیقت امر برای عموم مردم روشن و آتش فتنه خاموش شود.

ص:218

بعد از این تصمیم شاه عازم عتبات عالیات شد. پس از زیارت قبور ائمه معصومین علیهم السلام بر کنار مزار حر رفتند و به دستور شاه قبر حر را نبش و خاک های قبر را خارج و به تنه درخت خرمایی برخورد نمودند که به جای لحد حدّ فاصل بین خاک و بدن شریف حر به طول قبر گذاشته شده بود. عجیب این بود که تنه درخت در اثر مجاورت بدن شریف حر بعد از هزار سال بدون آنکه پوسیده شده باشد تر و تازه مانده بود. به دستور شاه تنه درخت را که برداشتند جنازه حر نمایان شد.

مشاهده نمودند که جنازه با بدنی تر و تازه در حالی که لباس جنگ بر تن و چکمه ای به پا داشت درون قبر خودنمایی می نماید. شاه توجّه نمود که دستمالی به پیشانی حرّ بسته شده، علّت را سؤال نمود.

طبق اخباری که از واقعه کربلا به آنها رسیده بود گفتند این همان دستمالی است که آقا امام حسین علیه السلام در اثر شمشیری که فرق حر را شکافته بود به سر او بسته، (شاید این دستمال از بافته های بی بی صدیقه کبری علیها السلام بوده باشد) شاه با شنیدن این مطلب طمع در دستمال نموده و دستور داد دستمال را از سر حُر باز نمایند. هنگامی که دستمال را از سر حرّ باز نمودند از فرق شکافته شده حر، خون تازه جاری شد. دستمالی را که قبلاً آماده نموده بودند به سر حر بستند. هنگامی که دستمال را بستند جریان خون از دستمال نفوذ نمود. دستمال دیگری بر روی دستمال اوّل بستند. باز خون نفوذ نمود. چندین دستمال عوض نمودند و خون از جریان باز نماند.

ص:219

بالاخره علما گفتند حر راضی نمی شود دستمالی را که امام به او هدیه کرده از او باز ستانید؛ زیرا این دستمال سند رضایت امام و افتخاری است در روز قیامت به پیشگاه پروردگار متعال. سپس شاه ناچار شد به پیشنهاد علما تن در دهد و قطعه ای از دستمال را جدا کرده و اصل دستمال را دوباره به سر حر ببندد. بعد از آنکه این عمل را انجام دادند خون سر حرّ قطع گردید. سپس آن تنه درخت خرما را که به عنوان لحد بود به جای خود نهادند و قبر را با خاک پوشانیدند. آن قطعه دستمال را رشته رشته نمودند و هر یک از رشته ها را که از نخ بود بین علما و امرا و درباریان تقسیم نمودند.

مرحوم حاج محقق فرمودند: تا آنجایی که من اطّلاع دارم یک رشته از نخ آن دستمال از طریق گذشتگان خلفاً عن سلف به مرحوم آمیرزا محمّد همدانی واعظ معروف به ارث رسیده بود که ایشان زیر نگین انگشتر خود جاسازی نموده بودند. بعد از فوتش به فرزندش مرحوم آمیرزا مهدی همدانی به ارث رسیده بود و بعد از فوت مرحوم آمیرزا مهدی معلوم نشد که آن انگشتر چه شد. این پدر و پسر به برکت آن نخ دستمال که در زیر نگین انگشتر خویش قرار داده بودند از معاریف عصر خویش بودند.

ص:220

درآورد و علناً مخالفت با قانون مشروطه ملعونه را نمود. و سر در راه عقیده حقّه خود داد. و نام پربرکت خود را با خون خود در زمره شهیدان راه تشیّع در تاریخ اسلام ناب محمدی صلی الله علیه وآله ثبت نمود.

طوبی لارباب النعیم نعیمها

ص:222

«فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً»(1)

چگونگی دستگیری و محاکمه و شهادت آیت اللَّه حاج شیخ فضل اللَّه نوری (طاب ثراه) به نقل از کتاب "شهید هرگز نمی میرد"

مقدمه دستگیری

حاج شیخ: مشهدی نادعلی چه خبره؟ این صدای گروپ گروپ چیست روی پشت بام.

مشهدی نادعلی: آقا! مجاهدین مثل مور و ملخ با اسلحه از در و دیوار مانند دزدها بالا آمده و همه جا را اشغال نموده اند.

حاج شیخ از کتابخانه بیرون آمد. دو دستش را دو طرف در تکیه داد. و رئیس مجاهدین را مخاطب قرار داد و فرمود: باز چه خبره؟!

رئیس مجاهدین جلو آمد و عرض نمود: آقا بفرمایید با هم برویم.

حاج شیخ: به در و پشت بام نگاه نمود و فرمود: این همه تفنگچی برای گرفتن من یک نفر؟!

رئیس مجاهدین: آقا ما شنیده بودیم شما سیلاخوری(2) دارید.

حاج شیخ: می بینید که ندارم.

حاج شیخ: حاج میرزا هادی! عبا و عمامه مرا بیاور. آقازاده رفت و با عبا و عمامه بازگشت.

ص:223

حاج شیخ عمامه را به سر و عبا را به دوش نهاد و با رئیس مجاهدین به راه افتاد. حاج میرزا هادی دنبالشان راه افتاد.

آقا فرمود: تو کجا می آیی؟ برگرد پیش مادرت بمان.

آقا را بردند. مشهدی نادعلی هم سیاهی به سیاهی ایشان رفت.(1)

دوران حبس و محاکمه شیخ از زبان مدیر نظام:

در دهه اوّل ماه رجب بود که آقا را گرفتند. آقا حدود چهار پنج روزی بیشتر در زندان نماند. چند روزی که آقا در حبس بود مردم مرتب در میدان توپخانه تظاهرات می کردند تا آنکه سیزدهم رجب روز تولد مولای متقیان امیرمؤمنان علیه السلام رسید. آن روز من صاحب منصب کشیک بودم. سه ساعت بعدازظهر بود که آقا را از بالاخانه نظمیه پایین آوردند و مرا با چند نفر مجاهد مأمور کردند تا ایشان را به عمارت گلستان ببریم.

آقا را توی درشکه گذاردیم و بردیم به عمارت گلستان. وارد یکی از تالارهایی که از پیش تعیین شده بود شدیم. تالار مفروش نبود. وسط تالار یک میز گذاشته بودند که یک طرف میز یک صندلی بود و یک طرفش یک نیمکت. شش نفر آنجا روی نیمکت از قبل نشسته بودند. آقا را روی صندلی نشانیدیم. من توی درگاهی ایستادم. تقریباً بیست نفر تماشاچی بود که هم عقیده خودشان بودند. سه نفر از این شش نفر بازجو، آنها را می شناختند. یکی شیخ ابراهیم زنجانی بود که

ص:224

اصلاً معلوم نبود این شیخ چه دین و آیینی دارد. و دو نفر دیگر از صاحب منصبان قزّاق خانه بودند. در رأس این شش نفر بازجو، شیخ ابراهیم قرار داشت که فوراً از آقا سؤال از تحصن در حضرت عبدالعظیم نمود که چرا رفتی؟ چرا آن حرف ها را زدی؟ چرا آن چیزها را نوشتی؟ پول از کجا آوردی؟ آقا جواب هایی می داد. مخصوصاً می خواستند بدانند آقا مخارج تحصّن را که گروهی از مؤمنین هم با ایشان بودند از کجا تأمین می نموده؟ آقا هم یکی یکی قرض های خود را شمرد و آخر سر گفت دیگر نداشتم که خرج کنم والّا باز هم به تحصن ادامه می دادم.

در ضمن بازجویی آقا اجازه نماز خواست. اجازه دادند. آقا عبایش را پهن نمود و نماز ظهر را خواند. امّا دیگر نگذاشتند نماز عصرش را بخواند. (آقا این روزها همین طور مریض بود و پایش هم از همان وقتی که تیر خورده بود درد می کرد) زیر بازویش را گرفتم و دوباره روی صندلی نشاندم.

دوباره شروع کردند در اطراف تحصن سؤال کردن. در ضمن سؤالات (یپرم ارمنی رئیس نظمیه آن زمان) آهسته وارد تالار شد. و پنج شش قدمی پشت سر آقا برای او صندلی گذاشتند و نشست. آقا ملتفت آمدن او نشد. چند دقیقه ای که گذشت یک واقعه ای پیش آمد که تمام وضعیت تالار را تغییر داد. من از آقا یک قدرتی دیدم که در تمام عمر ندیده بودم. تمام تماشاچیان وحشت کرده بودند. تن من می لرزید. یک مرتبه آقا از بازجوها پرسید: یپرم کدام یک از شما

ص:225

هستید؟ همه به احترام یپرم از سر جایشان بلند شدند. یکی از آنها با احترام یپرم را که پشت سر آقا نشسته بود نشان داد و گفت: یپرم خان ایشان هستند. آقا همین طور که روی صندلی نشسته بود و دو دستش را روی عصا تکیه داده بود به طرف چپ نصفه دوری زد و سرش را برگرداند و یا تغیّر و عصبانیت گفت: یپرم تویی؟!! یپرم گفت: بله، شیخ فضل اللَّه تویی؟!! آقا جواب داد: بله منم. یپرم گفت تو بودی مشروطه را حرام کردی؟ آقا جواب داد بله من بودم و تا ابدالدهر هم حرام خواهد بود.

آقا رویش را از یپرم برگرداند و به حالت اوّل خود نشست. در این موقع که این کلمات با هیبت مخصوصی از دهان آقا در می آمد نفس از در و دیوار در نمی آمد. همه ساکت و گوش می دادند. تن من رعشه گرفت و با خود می گفتم این چه کار خطرناکی است که آقا دارد انجام می دهد. آخر یپرم رئیس مجاهدین و نظمیه بود. بعد از چند دقیقه یپرم از همان راهی که آمده بود رفت. من در تمام مدت بازجویی همانجا توی درگاه ایستاده بودم. بازجویی که تمام شد جلو آمدیم و آقا را بردیم و توی درشکه گذاشتیم و به طرف توپخانه راه افتادیم. تجمع در میدان توپخانه به قدری زیاد بود که ممکن نبود درشکه رد شود و به در نظمیه برسد. آقا را با درشکه زیر دروازه باب همایون نگه داشتیم و مجاهدین مسلّح جمعیت را شکافتند و راه را برای ما باز کردند. آقا را پیاده کردیم و بردیم داخل نظمیه.

وزیر نظام: تا یادم نرفته بگویم فردای شهادت شیخ ورقه ای

ص:226

منتشر شد راجع به محاکمه آقا. چیزی نوشته بودند که ابداً و اصلاً ربطی به آنچه من روز محاکمه دیده و شنیده بودم نداشت.

جناب شیخ به دار نزدیک می شود. قبل از محاکمه بساط دار در میدان توپخانه آماده شده بود و کثیری از مردم همج الرّعاء هم منتظر آوردن شیخ بودند که چگونگی به دار زدن یک ولی خدا و نائب امام زمان علیه السلام را از نزدیک مشاهده کنند و هلهله کنان رقص و شادی نمایند.

محاکمه فرمایشی و صوری، کمتر از یک ساعت و نیم به طول انجامید. حتی اجازه نماز عصر ایشان را هم ندادند. پس از آنکه آقا را وارد نظمیه کردیم او را روی نیمکت نشانیدیم. تابستان گرمی بود. عرق از پیشانی ایشان می ریخت. آقا در حالی که مریض بود خسته به نظر می رسید. دو دستش را روی دسته عصایش و پیشانی را روی دست هایش گذاشته بود. آقا از قرائنی که دیده بود به شهادتش یقین پیدا کرده بود. دوربین های عکاسی در ایوان تلگراف خانه و چند گوشه و کنار مجهّز به روی پایه ها سوار شده بودند. هیاهوی عجیبی صحن توپخانه را پر کرده بود که من هرگز نظیر آن را ندیده بودم. ناگهان کسی از سران مجاهدین به سرعت وارد نظمیه شد. آقا سرش را به سوی او کردند و با آرامی و در کمال شجاعت فرمودند اگر من باید بروم آنجا (با دست میدان توپخانه را نشان داد) معطّلم نکنید. و اگر باید بروم آنجا (با دست اتاق حبس را نشان داد) که باز هم معطّلم نکنید.

ص:227

چه زیبا این شعر درباره مرحوم شیخ مصداق پیدا کرد:

مرگ اگر مرد است گو نزد من آی

تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ

من از او عمری بگیرم جاودان

او ز من دلقی ستاند رنگ رنگ

به سرعت به طرف بالا رفت و برگشت و گفت بفرمایید آنجا (میدان توپخانه را نشان داد).

آقا با طمأنینه برخاست و عصازنان به طرف در نظمیه رفت. مجاهدین مسلّح مردمی را که جلو درب را مسدود کرده بودند کنار زدند. آقا همان طوری که ایستاده بودند نگاهی به مردم انداختند رو به آسمان نمودند و این آیه را تلاوت کردند:

«وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ»(1)

و به طرف دار راه افتادند.

او همچنان با طمأنینه به سوی دار پیش می رفت و مردم را تماشا می کرد. با کمال شجاعت تا نزدیک چهارپایه دار رسید. یک مرتبه به عقب برگشت و صدا زد: ناد علی. او که دائماً در تعقیب آقا بود فوراً جمعیت را عقب زد و خود را به آقا رسانید و گفت بله آقا. آقا دست در جیب نمود کیسه ای را درآورد و انداخت جلو نادعلی و گفت این مهرها را خرد کن.

اللَّه اکبر ببینید در آن ساعت آقا چقدر ملتفت بوده که نمی خواسته بعد از خودش مهرهایش به دست دشمنانش بیفتد تا مبادا سندسازی نمایند. نادعلی در مقابل آقا مهرهایش را خرد نمود، آقا نادعلی را امر

ص:228

به رفتن نمود و به طرف چوبه دار حرکت نمود. پهلوی چهارپایه دار ایستاد. اوّل عصایش را به طرف جمعیت پرتاب نمود (قاپیدند) عبایش را از دوشش گرفت و به سوی مردم پرتاب کرد (قاپیدند). زیر بغل آقا را گرفتند و رفت روی چهارپایه. قریب ده دقیقه برای مردم صحبت کرد. مطالبی که به یادم مانده این جمله هاست:

خدایا تو شاهد باش که من آنچه را که باید بگویم به این مردم گفتم. خدایا تو شاهد باش.

در حالی که قرآنش را از جیبش در آورده بود گفتند قوطی سیگارش بود.

توضیح: اشاره به یکی از نطق های خود در تحصّن عبدالعظیم می باشد. زمانی که قرآنش را از جیب در می آورد و سه مرتبه در رابطه با مشروطه به قرآن قسم می خورد، مخالفین گفتند: ما دیدیم قرآن نبود، قوطی سیگارش بود! این حرف پای دار اشاره به قسم روی منبر حضرت عبدالعظیم بود.

خدایا تو خود شاهد باش که در این دم آخر هم باز به این مردم می گویم که مردم را فریب داده اند. این اساس، مخالف اسلام است. محاکمه من و شما مردم بماند پیش پیغمبر محمّد بن عبداللَّه صلی الله علیه وآله.

بعد از اینکه اتمام حجت نمود عمامه اش را از سر برداشت و تکان داد و فرمود از سر من این عمامه را برداشتند از سر همه برخواهند داشت. این را فرمود عمامه را به سوی مردم پرتاب نمود. لا اله الّا اللَّه

در این وقت طناب دار را به گردن او انداختند و چهار پایه را از زیر

ص:229

پای ایشان کشیدند. و طناب دار را به سوی بالا کشیدند و دیگر کسی از آقا کمترین حرکتی ندید. در همین گیر و دار باد و طوفان شدیدی از غبار و خاک فضا را پر کرد. آثار غضب الهی نمایان شد به طوری که عکاس ها نتوانستند از مصلوب عکس برداری کنند.

زبان حال شیخ شهید بر فراز دار:

ندانم که ناخوشی کدام است یا خوشی

خوش آن است که بر ما خدا می پسندد

چرا دست آزم چرا پای کوبم

مرا یا بی دست و پا می پسندد

ص:230

حدیث امام جوادعلیه السلام در رابطه با شهادت مرحوم شیخ

شبی در محضر استاد مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ ابوالفضل خراسانی «طاب ثره» بودم و از مواعظ معظم له حقر و دوستان استفاده می نمودیم. رشته کلام ایشان به پیدایش مشروطه کشیده شد که به مخالفت مرحوم آیت اللَّه شیهد حاج شیخ فضل اللَّه نوری با مشروطیت و تحصن معظم له در حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام و سرانجام به دستگیری و شهادت ایشان گردید. به یاد دارم در آن شب معظم له حدیثی از امام جواد «علیه آلاف التحیة و الثناء» نقل نمودند بدین مضمون که در آخرالزمان دشمنان اسلام از برای هدم اسلام قیام می نمایند و در مقابله با آنان شخصی از اهالی طبرستان (مازندران) با آنان معارضه و مخالفت می نماید و در اثر این مخالفت او را دستگیر و به دار زده و شهید می نمایند.

مضمون فراز آخر حدیث اینچنین است: «و یعارضهم رجل طبری فیصلب و یقتل»

در مسلخ عشق جو نکو را نکشتند

لاغر صفتان زشت خو را نکشند

گر عاشق صادقی ز کشتن نهراس

مردار بود هر آنکه او را نکشند

نقلی از مأمور محافظ جنازه شیخ شهید

در این رابطه معظم له داستان دیگری از قول یکی از مأمورین نظمیه آن زمان که مسؤول حفاظت از جنازه مطهر مرحوم شیخ بوده،

ص:232

این چنین نقل نموده: من در محلی جنب اتاقی که جنازه مرحوم شیخ در آن بود جهت حفاظت جنازه ساکن بودم. ناگهان صدای تلاوت قرآنی از اتاقی که جنازه مرحوم شیخ در آن بود به گوشم رسید. حس کنجکاوی، مرا به اتاقی که جنازه شیخ در آن بود کشانید. با ورود من صدای قرآن قطع شد. به محل خود برگشتم. دوباره صدای تلاوت قرآن شروع شد. مجدداً به اتاقی که جنازه شیخ در آن بود داخل شدم. این بار هم با ورود من صدای تلاوت قطع شد. این صدای تلاوت قرآن تا هنگام صبح ادامه داشت. و هر زمان که داخل اتاق شیخ می شدم نه صاحب صدا را می دیدم و نه صدای تلاوت را می شنیدم.

تأیید بر حدیث امام جوادعلیه السلام در رابطه با شهادت شیخ رحمه الله:

مرحوم آیت اللَّه بهجت از مرحوم آیت اللَّه خویی و ایشان از مرحوم آیت اللَّه نایینی نقل فرمودند: در محضر مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ محمّد تقی شیرازی بودم. آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آقای حاج شیخ فضل اللَّه نوری نیز بودند. شیخ ژولیده مویی با لباسی نامرتب وارد شد. او را نمی شناختیم. مسئله ای از آقای حاج شیخ محمّد تقی پرسید. حاج شیخ جواد نداد. کسی گفت علماء این طور فرموده اند. شخص ژولیده موی گفت درست نگفته اند. مسئله باید چنین و چنان باشد. ما در تعجب فرو رفتیم ولی حاج شیخ گفته او را تقریر نمود. شخص ژولیده مو رو کرد به حاج شیخ فضل اللَّه نوری و فرمود: (کسی به نام شیخ فضل اللَّه در تهران به دار آویخته می شود. نکند تو او باشی!) و رو کرد به آقای حاج شیخ عبدالکریم

ص:233

و فرمود: (کسی به نام عبدالکریم در قم پرچم علم و مرجعیت را بالا می برد. نکند تو او باشی!) حاضرین تعجب کردند. او بلند شد که برود، مرحوم حاج شیخ کفش های او را جلو پایش جفت نمودند. و از منزل بیرون رفت. از حاج شیخ پرسیدند این آقا که بود؟ فرمود آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی بود. مرحوم آقای بهجت فرمودند: آقای شیخ فضل اللَّه بعد مرید آخوند ملا فتحعلی شده است.(1)

توضیح آنکه مرحوم آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی از کملین زمان و آیتی از آیات الهی در عصر خویش بود. بنا بر نقلی در حضور سلطان زمان خود در مقام اثبات حقانیت تشیع مرده ای را زنده نمود.

روح و ریحان الهی بر روح پاکش باد.

ص:234

اولین نقشه شیطانی سفارت انگلیس به عنوان مقدمه مشروطیت

یکی از نزدیکان برادر عزیز و ارجمند جناب حاج محسن آقای لبّانی «زید توفیقه الشّریف» که خدمات ایشان در راه به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی اظهر من الشمس می باشد، به نام حاج آقا مهدی لبّانی است که مدّتی قبل از انقلاب در مدرسه آیت اللَّه مجتهدی مشغول خواندن جامع المقدمات بود. ایشان برای حقیر نقل نمودند که: دوستی معمار داشتم که او برایم نقل نمود: که روزی توسط شخصی مرا به سفارت انگلستان دعوت نمودند. وقتی که به سفارت رفتم، از من خواستند که چاهی در مکانی از سفارت برای ایشان حفر نمایم. من هم طبق دستور ایشان یک مقنّی آوردم و در عرض چند روز چاهی حفر نمودیم. پس از اتمام چاه مسؤول سفارت دستور داد دهنه چاه را مسدود نماییم. و سپس دستور داد چاه دیگری در چند متری آن چاه احداث نماییم. پس از حداث چاه دوم و مسدود نمودن آن، دستور چاپ سوم به طریق چاه قبلی. به همین نحو حدود سی حلقه چاه حفر نمودیم و دهنه چاه ها را مسدود نمودیم و پس از تصفیه حساب از سفارت خارج شدیم. مدت ها در این فکر بودم که این سی حلقه چاه چه دردی را از سفارت دوا خواهد کرد و منظور سفارت از این کار چه می باشد؟ چندی نگذشت که مسئله مشروطیت پیش آمد و بین طرفداران مشروطه و مخالفین درگیری ایجاد شد و دست های نامرئی عمّال انگلستان، موافقین مشروطه را

ص:235

به تحصّن در سفارت دعوت نمودند. گروهی انبوه از مردم (همجٌ رعاء) رو به سفارت آورده و در آنجا متحصّن شدند. چندین شبانه روز در آنجا ماندند. آشپزخانه مفصلی به راه افتاد. هر روز و هر شب، با غذاهایی متنوع از متحصنین پذیرایی می نمودند. زمانی که در تهران منتشر شد که انبوهی از مردم به سفارت انگلستان پناه برده و متحصن شده و سفارت در کمال جود و بخشش از آن ها پذیرایی می نمایند، آقای معمار می گفت: معمّایی که در ذهن من در رابطه با حفر سی حلقه چاه لا ینحل مانده بود، برایم روشن و آشکار گردید که دولت مکّار انگلستان نقشه تحصّن طرفداران مشروطه را از قبل طرّاحی نموده برای آنکه متحصّنین برای ادامه تحصّن احتیاج به سرویس بهداشتی پیدا می کنند پیش بینی آن را با حفر چاه های متعدد از قبل کرده بودند که مردم از سفارت برای استفاده از سرویس بهداشتی خارج نشوند، تا نقشه شیطانی انگلستان با تثبیت مشروطیت انجام پذیرد.

ص:236

تسریع بخشیدن به این تفکّر، دستور داد توسط عمال حکومت مجالس جشنی در تمام دوائر دولتی و تمام شهرهای ایران و محله های سرشناس تهران برپا نمایند و رؤسای دولت و تجار معروف و افراد سرشناس با لباس فرنگی؛ یعنی کت و شلوار با زن های خود بدون چادر و بی حجاب در آن مجالس جشن شرکت نمایند. رضاشاه برای آنکه قبح بی حجابی و بی عفتی را در هم شکند در یک روز مقرر، در معیت زن و دختران خود بدون حجاب با سر و صورت آرایش کرده و لباس های مهیّج و مبتذل در کمال بی غیرتی در یکی از جشن های مهم دولتی شرکت نمود و این بدعت شوم را در محله های مشهور تهران به مرحله اجرا گذارد. و افراد سرشناس یا با اجبار و یا با اختیار با زن های خود در آن جشن ها شرکت نمودند. حتی در محل سکونت ما به نام حمام گلشن که معروف به دارالمؤمنین بود در خانه یکی از افراد سرشناس محل که در حال حاضر آن خانه به حسینیه تبدیل شده مجلس جشن منعقد گردید و افرادی در آن مجلس با زن هایشان شرکت نمودند. (سلطه رضاشاه آثار غضب الهی بود که بعد از شهادت مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ فضل اللَّه نوری بر مردم ایران نازل گردید و امتحانی بس بزرگ برای قاطبه مسلمان بود). پاسبان ها مأمور شدند با هر زنی که چادر به سر داشت چادر از سر او بردارند و در زیر چکمه خود پاره نمایند. بدین ترتیب گروهی از خانم های مؤمنه برای حفظ دینشان سالیانی دراز از منازلشان خارج نشدند تا ملک الموت را ملاقات نمودند.

ص:239

هرگز فراموش نمی نمایم در سنین کودکی منظره ای مشاهده نمودم که خانم جوانی برای حفظ چادر و حجابش از دست پاسبانی فرار نموده و داخل خانه خود که در آن نزدیکی بود شد. پاسبان تعقیب کننده به جوانی که در آن محل ایستاده بود و امروز پیرمرد متدینی از کسبه معروف حمام گلشن می باشد دستور داد برو درب خانه را بزن و چادر او را بگیر و به نزد من بیاور که طبق دستور قانون آن را پاره نمایم. خوشبختانه او که جوان متدینی بود به گفته او وقعی ننهاد. (زهی بی شرمی و وقاحت). و همچنین لباس های بلندی که مردان می پوشیدند و به نام سرداری معروف بود تبدیل به کت و شلوار شد که لباس رسمی کفار بود و کلاه شاپو که مختص یهودیان و کراوات که مختص مسیحیان که متخذ از صلیب مسیحیت بود به سر و گردن مسلمانان نهادند و به خاطر بی حجاب کردن زنان و متّحد الشکل کردن مردان توسط حکومت، قائله مسجد گوهرشاد به پا شد و جمعی از مسلمانان غیور و متدین، به پا خاستند و در مسجد اجتماع و علیه پهلوی قیام نمودند و به دستور مستقیم رضاشاه در مقابل (عین اللَّه ناظرة) مولایمان حضرت علی بن موسی الرضاعلیه السلام به خاک و خون کشانده و به درجه رفیع شهادت رسیدند(1) و همچنین به

ص:240

دستور شاه در تمام بلاد از عزاداری حضرت سیدالشهداعلیه السلام جلوگیری نمودند؛ زیرا او از طریق اربابانش مطلع شده بود که ادامه حکومتش بستگی به تعطیلی مجالس عزاداری دارد؛ زیرا در مجالس عزاداری سالار شهیدان است که مردم در آن اجتماع نموده گویندگان و خطیبان ظلم ظالم و مظلومیت مظلوم را تبیین می نمایند و اعمال ظالمانه و ضد دین و ضد مذهب شاه را گوشزد مردم و او را به عنوان یزید زمان به جامعه مسلمین معرفی می نمایند. به همین دلیل از مجالس عزاداری حضرت جلوگیری نمود و ضمناً حکم نمود که در تمام شهرهای ایران عمامه از سر اهل علم بردارند و بیشترین فشار را در قم به روحانیت و طلاب وارد نمود.

ص:241

مقداری کلاه شاپو با خود داشتند. با خود گفتند طبق دستوری که به ما رسیده باید مردم کلاه های پهلوی را تبدیل به کلاه شاپو نمایند و کلاه پهلوی را از سر ما برداشتند و به جای آن کلاه شاپو به سر ما گذاشتند و گفتند از این به بعد ملتزم هستید که از این کلاه استفاده نمایید و ما هم هر روز جهت ادامه کارمان با کلاه شاپو به کاخ سعد آباد می رفتیم.

باید عرض کنم مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ ابوالفضل خراسانی (نوّر اللَّه مرقده) استاد عزیزم که مجسمه ای از تقوا و دینداری بود، می فرمود: همچنان که عمامه شعار اسلام می باشد و بنابر نقلی رسول خداصلی الله علیه وآله فرمودند: «العمامة تیجان الملائکة»(1) و با دست مبارک خود بر سر مولا امیرالمؤمنین علیه السلام بستند و تا امروز بر سر آقایان اهل علم می باشد و این شعار تا به حال حفظ گردیده و در مقابل کلاه شاپو و کراوات از شعائر یهود و نصاری و اهل کفر می باشد و در مجامع بین المللی هم در کمال وضوح می بینیم که یهودیان از کلاه شاپو و مسیحیت از کراوات و پاپیون استفاده می نمایند و صد در صد ملتزم به آن می باشند. به حمد اللَّه به برکت خون شهدا و انقلاب اسلامی، این دو شعار کفر در جامعه اسلامی ایران ما رو به انزوا رفته و کم رنگ گردیده. امید است این شعار کفر که گروهی اندک از مسلمانان شیعه از روی جهالت و بی اطلاعی از آن استفاده می نمایند به طور کلی در جامعه شیعه ریشه کن شود. به امید آن روز آمین رب العالمین

ص:244

مطهر مشرف و پس از زیارت متفرق شدند. می توان گفت امروز در مشهد مهم ترین قدم در راه تجدد نسوان برداشته شد. هر روز از طرف یک طبقه از اصناف جشن گرفته می شود و جشن ها همین طور ادامه خواهد داشت تا اینکه نسوان کلیه طبقات مردم، ترک چادر نمایند.

20/11/1314، نمره 338

پاکروان دفتر مخصوص

ص:246

«انا للَّه و انا الیه راجعون - و علی الاسلام السلام»

هرچه هست در زیر نگاه این ژنده پوش ژوکی می باشد. در نزد او ایستاد و او را مخاطب قرار داد. به او گفت می توانم از شما سؤال کنم که چرا به لوکوموتیو قطار خیره شده ای؟ او در جواب گفت: آری! برای اینکه به من جسارت شده و مرا از قطار بیرون نموده اند. من هم با نگاهم مانع از حرکت قطار شده ام.

سپس شخص مذکور به سرعت به دفتر مدیریت قطار مراجعه و جریان را به اطّلاع مدیر قطار رسانید. مدیر قطار با گروهی از افراد خود به نزد ژنده پوش آمدند و از او عذرخواهی نمودند و او را با احترام سوار قطار نمودند. پس از سوار شدن او قطار به حرکت درآمد.

جایی که یک نفر مرتاض پس از ریاضت های شیطانی می تواند آن چنان قدرت پیدا کند که با نگاه خویش لوکوموتیوی که قدرت سه هزار اسب را دارد از قدرت بیندازد، چرا بندگان صالح خداوند متعال نتوانند از فاصله هزار کیلومتری کسالت مزمن یکی از دوستان خود را با تصرف ولایتی به اذن خدا شفا دهند، که داستان آن در رابطه با مرحوم حاج شیخ حسنعلی نخودکی بیان شد.

ص:249

شیطانی صاحب قدرت می شود که روح شخص را از کالبد وی خارج و او را ناظر اعمال زن و بچه خود قرار می دهد و حتی مطلع از نیت او می شود که اراده بوسیدن بچه اش را می نماید. اگر از راه باطل انسان می تواند به چنین قدرتی برسد، پس اگر قدم در راه حقّ و بندگی خداوند متعال گذاشت به جایی می رسد که عرش و فرش و فلک را زیر پای خود می نهد. امّا هیهات که قدر خود نشناختیم و در ورطه هوی و هوس فرو رفتیم.

ص:251

داستانی متخذ از منبر حجة الاسلام مرحوم آقای فلسفی

ایشان در منبر می فرمودند: چند نفر از تجّار ایرانی جهت تجارت به هند مسافرت نمودند. پس از آنکه معاملات تجاری آنها به انجام رسید، جهت گشت و گذار و دیدن عجایب هند، عازم به اطراف و اکناف هند شدند. تا رسیدن به شهری که مرتاضان و جوکیان هند در آنجا سکنی گزیده بودند، عجایبی از آنها دیدند. از جمله آنکه شخص مرتاضی را مشاهده نمودند (با عرض معذرت) که از مدفوع خویش ارتزاق می کند. یکی از آن تجار که از دور ناظر این جریان بود، در ضمیر خود گفت: چقدر انسان باید پست شود که از... خود ارتزاق کند. پس از آنکه به نزدیک مرتاض رسیدند، مرتاض آن شخص تاجر را مخاطب قرار داد و به او گفت: آیا انسان از مال وقف به طور نامشروع ارتزاق کند بدتر است یا از... خویش؟

شخص تاجر با شنیدن این مطلب در بهت و حیرت فرو رفت که چگونه مرتاض از ضمیر او خبردار شد. اوّلاً شخص مرتاض از ضمیر شخص تاجر خبر داد، ثانیاً خبر دادن از متولی بودن ایشان در تهران در رابطه با اموال وقفی که در اختیار شخص ایشان بوده، ثالثاً از اموال موقوفه غیر مشروع استفاده می نموده.

توضیح آنکه مرتاضی با ریاضت های غیر مشروع و غیر انسانی از طریق باطل جسم خود را در مضیقه قرار می دهد تا آنکه روح خود را قوی نموده و بتواند به ماورای این عالم احاطه پیدا کند و در نتیجه به

ص:252

مقامی برسد که از ضمائر و اعمال اشخاص خبر دهد. امّا اگر انسان موحد از طریق ریاضات شرعیه و عبادات موضوعه در شرع مقدّس و با اخلاص کامل برای خدا عمل نماید، خداوند متعال چشمه های حکمت را از قلبش به لسانش جاری می نماید و چه بسا با گفتار و کردارش جامعه ای را رهنمود به صلاح و سداد می نماید.

«من أخلص للَّه اربعین صباحاً جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه»(1)

باده درد آلود اگر مجنون کند

گر بود صافی ندانم چون کند

ص:253

«ثم انهملت عیونهم حتی تبلّ ثیابهم»؛ سپس اشک از دیدگانشان می ریخت به طوری که جامه هایشان تر می شد.

«ثم نهض علیه السلام و هو یقول کأنّما القوم باتوا غافلین»؛ سپس برخاستند در حالی که ما مورد خطاب آن حضرت بودیم زیر لب می فرمودند گویا این مردم در حال بی خبری شب را به روز آورده اند.(1)

ص:255

جنیان بود که نزدیک بود به واسطه آن باد آن گروه به رو درافتند و قدم های آنان از ترس جنیان و آنچه دیدند بر زمین بلغزد.

امیرالمؤمنین علیه السلام بر جنیان فریاد زد: منم علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب، وصی رسول خدا و پسرعموی او. اگر قدرت دارید در جای خود بایستید؟ پس آن مردم اشخاصی را به چهره های سیاه و کریه مشاهده نمودند. پس امیرالمؤمنین علیه السلام یک تنه به میان دره رفت. و همچنان قرآن می خواند و شمشیر خود را به راست و چپ حرکت می داد و آن اشخاص از جنیان را دیدند که به جای نمانده و مانند دود سیاهی از میان رفتند. و امیرالمؤمنین علیه السلام تکبیرگویان از همانجای دره که فرود شده بود بالا آمد و به کنار همراهانش رفته و ایستاد تا آن دودها بالا رفته و هوا صاف شد.

پس آن گروه عرض کردند: چه دیدی ای ابوالحسن!؟ ما که نزدیک بود از ترس هلاک شویم و ترس ما برای شما بیشتر از ترسی بود که برای خود داشتیم.

حضرت فرمود: همین که جنیان در مقابل من درآمدند نام های خدای تعالی را به آواز بلند در میان آنها خواندم. دیدم خود را کوچک کردند و درصدد فرار و گریز درآمدند. پس من به میان آن دره درآمدم بی آنکه از ایشان هراسی داشته باشم. و اگر به همان شکلی که در آغاز داشتند می ماندند تا آخرین نفرشان را به قتل می رساندم.

همانجا خداوند نقشه شوم ایشان را کفایت کرد و رسول خداصلی الله علیه وآله و مسلمانان را از شر ایشان آسوده گردانید. و باقیمانده ایشان پیش از

ص:260

من به خدمت پیغمبرصلی الله علیه وآله خواهند رسید و به آن حضرت ایمان خواهند آورد.

امیرالمؤمنین با همراهان به نزد رسول خداصلی الله علیه وآله بازگشتند و جریان را به عرض رسانیدند و بدین وسیله اندوه آن بزرگوار برطرف شد و در حقّ علی علیه السلام دعای خیر کرد و فرمود: یا علی! پیش از رسیدن تو به اینجا آن گروه از جنیان را که خداوند به سبب تو ایشان را به ترس و وحشت افکنده بود به نزد من آمدند و اسلام آوردند و من اسلامشان را پذیرفتم. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله با گروه مسلمانان از آن دره بدون خوف و ترس گذشتند.

این حدیث را سنیان مانند شیعه نقل کرده اند و چیزی از آن را منکر نشده اند.(1)

ص:261

البیت»؛ او دریایی است از علم که هرچه از او برداشته شود تمام نشود و او از ما خانواده است. چرا که او از مُحَدَثین است.(1)

و او به مقام تالی تلوی معصوم رسیده بود؛ زیرا بعد از مرگش مولا امیرالمؤمنین علیه السلام به طیّ الارض از کوفه به مدائن حاضر شدند و جنازه مطهرش را غسل داده و کفن نمودند و به خاک سپردند. و غیر از جناب سلمان هیچ یک از صحابه پیامبر و اصحاب ائمه معصومین علیهم السلام به این مقام و مرتبه مفتخر نشدند که امام معصوم مباشر غسل و کفن و دفن آنها شوند. و این مقام منحصراً برای جناب سلمان می باشد.(2)

ص:263

نخلستان هایی را که به دست مبارک خود احداث و به نام چشمه ابی نیزر و بُغیبغة نامگذاری نموده، مسؤولیت و حراست او را به ابی نیزر واگذار کرده بود.

«قال ابونیزر: جآءنی علی بن أبی طالب علیه السلام و أنا أقوم بالضیعتین عین أبی نیزر و البغیبغة»؛ ابونیزر می گوید روزی مشغول رسیدگی به این دو نخلستان بودم که ناگاه مولایم بر من وارد شد. «فقال هل عندک الطعام؟»؛ فرمودند آیا در نزدت غذا و طعامی می باشد؟ «فقلت طعام لا ارضی لامیرالمؤمنین. قرع من قرع الضیعه. صنعته باهالة سنخه»؛ عرض کردم کدویی از کدوهای باغ چیده ام و با روغن بودار پخته ام. لکن در شأن شما نمی دانم که عرضه نمایم و شما آن را میل نمایید. «فقال علیه السلام: عَلَیّ به»؛ حضرت فرمودند: همان را حاضر نما. پس از جا برخاستند و به طرف جوی آبی که جدول بندی شده بود رفتند و دست های مبارک را شستشو دادند. و بعد از آن بر سر سفره غذا جلوس نمودند و مقداری از آن غذا را تناول کردند. پس از صرف غذا دوباره به طرف جوی آب رفتند و دست های مبارک را با رمل های کنار جو شستشو دادند تا آنکه دستانشان کاملاً نظیف گردید. «ثم ضمّ یدیه کلّ واحدة منهما الی اختها و شرب منهما حسی من الربیع»؛ سپس دو کف دست مبارک را به هم متصل نمودند و به زیر آب برده و از آن آب روان، آشامیدند. در این موقع دو جمله حکمت فرمودند، جمله اوّل:

«فقال علیه السلام یا ابانیزر انّ الاکف انظف الآنیة»؛ سپس فرمودند ای ابانیزر به درستی که دو کف دست پاکیزه ترین ظرف هاست. «ثم مسح ندی ذلک

ص:265

الماء علی بطنه»؛ سپس دو کف دست خود را که در اثر آشامیدن مرطوب و خیس شده بود با شکم مبارک خشک نمودند. « و قال علیه السلام من ادخله بطنه النار فابعده اللَّه»؛ و در آن حال دومین کلام حکمت را فرمودند: دور است از رحمت خدا کسی که به خاطر شکمش داخل جهنم شود.

(نکته ظریف آنکه حضرت وقتی با کف دست مبارک آب می آشامند، نظافت دو کف دست را تأیید می نمایند و زمانی که تری دست را با ظاهر شکم خشک می نمایند، آن جمله حکمت را که مناسب از طریق شکم به جهنم رفتن می باشد بیان می نمایند. در این هنگام حضرت توجّه به آب ضعیفی که در جوی روان و از چشمه منشعب گردیده بود نمودند و تصمیم گرفتند آب چشمه را تقویت نمایند. بدین جهت به ابی نیزر امر فرمودند معولی(1) نزد ایشان حاضر نماید.

ابی نیزر به سرعت معولی در نزد آن حضرت حاضر نمود.

« و اخذ المعول و انحدر فجعل یضرب و ابطأ علیه الماء»؛ حضرت معول را گرفته به طرف چشمه سرازیر شدند و شروع نمودند به کندن اطراف چشمه. در حالی که آب به کندی جوشش داشت. و مسیری به طرف ابتدای چشمه احداث نمودند «فخرج و قد تنضح جبینه عرقاً فانتکف العرق من جبینه»؛ حضرت در اثر خستگی در حالی که اطراف چشمه را وسعت داده بودند از درون مسیر چشمه خارج شدند، معول را در کنار نهادند در حالی که بر چهره مبارکشان عرق نشسته بود. و با کف دست عرق جبین

ص:266

خود را زدودند. «ثم اخذ المعول و عاد الی العین فأقبل یضرب فیها و جعل یهمهم»؛ سپس معول را به دست گرفته دوباره به سوی چشمه رفتند. این بار با قدرت تمام شروع به کندن مسیر چشمه نمودند. مسیر آن چنان وسیع شده بود که خود داخل شده بودند و آن چنان معول می زدند که به نفس نفس افتادند. «فانثالت کأنّها عنق جزور»؛ که ناگهان در اثر ضربات پی در پی معول سدی که مانع خروج آب بود فرو ریخت و آب چشمه که سالیان درازی در زیر زمین جمع شده بود در اثر رفع مانع چون گردن شتر به طرف آن حضرت حمله ور شد. «فخرج علیه السلام مسرعاً»؛ آن حضرت از درون نقبی که احداث نموده بود به سرعت خارج شد. « و قال اشهد اللَّه انّها صدقه»؛ و به شکرانه این نعمت فرمودند: خداوند را شاهد می گیرم که این چشمه را صدقه قرار دادم. «قال علیه السلام علیّ بدوات و صحیفة»؛ سپس به ابی نیزر فرمودند دوات و کاغذی به نزدم حاضر نما.

«قال فعجّلت بهما الیه»؛ ابونیزر می گوید به سرعت دوات و کاغذی حاضر نمودم. «فکتب بسم اللَّه الرحمن الرحیم. هذا ما تصدّق به عبداللَّه امیرالمؤمنین تصدّق بالضّیعتین بعین ابی نیزر و البغیبغه علی فقراء المدینه و ابن السبیل»؛ حضرت مرقوم فرمودند: به نام خداوند بخشنده مهربان. این است آنچه را که به عنوان صدقه قرار داده است بنده خدا امیرمؤمنان. این چشمه را احداث نمودم با دو نخلستان که از آب این چشمه مشروب می شوند به نام نخلستان عین ابی نیزر و نخلستان بغیبغه بر مستمندان و در راه ماندگان مدینه. «لیتّقی بهما وجهه حرّ النار یوم القیامة»؛ تا آنکه خداوند متعال به جهت این صدقه مرا در روز قیامت از حرارت آتش حفظ

ص:267

نماید. « و لا یباعاً و لا توهّباً حتی یرثهما اللَّه و هو خیر الوارثین»؛ و این دو نخلستان نه قابل فروش و نه قابل بخشیدن می باشد تا اینکه به ارث به پروردگار متعال برسد که اوست بهترین ارث برندگان. «الا ان یحتاج الیهما الحسن و الحسین علیهما السلام فهما طلق لهما و لیس لأحد غیرهما»؛ مگر آنکه امام حسن و امام حسین علیهما السلام به آن احتیاج پیدا کنند که آزادند هرگونه تصمیمی درباره آن دو نخلستان بگیرند و برای احدی غیر از این دو بزرگوار جایز نیست دخالتی داشته باشند. «قال ابو محلم محمّد بن هشام فرکب حسین دین فحمل الیه المعاویه بعین ابی نیزر مأتی الف دینار» راوی می گوید: زمانی حضرت حسین علیه السلام در اثر بذل و بخشش بدهکار شد. معاویه ملعون از بدهی آن حضرت مطلع گردید. از موقعیت استفاده نمود و مبلغ دویست هزار دینار طلا به محضر آن حضرت فرستاد که در مقابل، نخلستان چشمه ابی نیزر را خریداری نماید. «فأبی أن ابیع»؛ حضرت از گرفتن پول خودداری نمودند و به فرستاده معاویه فرمودند: «انّما تصدّق بهما ابی لیقی اللَّه وجهه حرّ النار و لست بایعهما بشی ء»؛ بنا به وصیت پدرم امیرالمؤمنین علیه السلام مجاز به فروش نیستم؛ زیرا پدرم منفعت دو نخلستان را جهت فقرای مدینه قرار داده تا آنکه خداوند در قیامت او را از حرارت آتش حفظ نماید.(1)

والسلام

ص:268

او گفت: به خدا سوگند اگر پیرو محمّد شوی، چیزی از آنچه که به تو بخشیده ام در دستت باقی نخواهم گذاشت و حتی لباس هایت را هم از تو می گیرم.

عبداللَّه که در آن هنگام نامش عبدالعزی(1) بود، گفت: به خدا قسم من پیرو محمّدصلی الله علیه وآله و مسلمانم و پرستش سنگ و بت را ترک کرده ام، این هم آنچه در دست من است، آن را بگیر. و از آنچه به عبداللَّه داده بود از او گرفت حتی جامه هایی که در تن داشت از برش بیرون آورد. او با بدن برهنه به نزد مادرش آمد و گفت آهنگ مسلمانی دارم و از تو جز تن پوشی نمی خواهم مادرش پارچه ای خشن و کهن به او داد. او آن پارچه را به دو نیم کرد. نیمی را به کمر بست و نیمی را به دوش افکند و قصد شرفیابی به محضر رسول خداصلی الله علیه وآله را نمود. نیمه شب مخفیانه راهی مدینه شد. زمانی که به مدینه رسید بین الطلوعین بود که مردم برای ادای فریضه گرد آمده بودند، وارد مسجد شد و نماز صبح را با پیامبر به جماعت خواند. سپیده دم پس از آنکه رسول خداصلی الله علیه وآله نماز خود را به اتمام رسانید؛ مثل همیشه روی به مردم کرد.

چشمش به عبداللَّه افتاد. او را نشناخت. رسول اکرم او را نزد خود طلبید و فرمود:

کیستی؟ گفت: نامم عبدالعزی و سرگذشت خود را به عرض مبارک رسول اللَّه رسانید. حضرت فرمود: اسم تو عبداللَّه است و چون دید خود را با دو جامه پوشانده است او را ذوالبجادین خواند

ص:270

و از آن پس بین مسلمین به همان لقبی که پیامبر به او داده بود مشهور شد.

سپس فرمود: نزدیک من باش و از آن پس عبداللَّه از خادمان مخصوص پیامبرصلی الله علیه وآله شد و حضور در خدمت پیامبرصلی الله علیه وآله را به همه چیز مقدم داشت.

او از میهمانان و خادمان رسول خدا شمرده می شد. پیامبرصلی الله علیه وآله خود به او قرآن می آموخت و او مقدار زیادی از قرآن را خواند. در آن هنگام که مردم برای حرکت به تبوک آماده می شدند، او که صدای بلندی داشت در مسجد می ایستاد و با صدای بلند قرآن می خواند. عمر گفت: ای رسول خداصلی الله علیه وآله آیا می شنوید که این اعرابی صدایش را در قرآن خواند بلند می کند به طوری که مانع قرآن خواندن دیگران می شود؟

رسول خداصلی الله علیه وآله در پاسخ به عمر فرمود: آزادش بگذار که او از سرزمین خود به قصد هجرت به سوی خدا و رسول خدا بیرون آمده است.

در سرزمین تبوک به حضور پیامبرصلی الله علیه وآله آمد و عرض کرد: «برای من دعا کن تا شهادت، نصیب من گردد».

پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «نخ گندمگونی را بیاور» او آن را به حضور رسول خداصلی الله علیه وآله آورد، با آن نخ بازوی او را آن حضرت بست و فرمود: «خدایا خون این مرد را بر کفّار، حرام کن».

به نقلی پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: پوست درختی را بیاور. عبداللَّه پوسته

ص:271

درخت خرمایی را به حضور آورد و با آن پوسته بازوی او را بست و عرض نمود پروردگار! من خون این مرد را بر کافران حرام کردم.

او عرض کرد: «ای رسول خداصلی الله علیه وآله من این مطلب را نمی خواستم».

پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «هنگامی که به عنوان جنگ جوی در راه خدا از منزل بیرون رفتی، سپس بیماری تب بر تو عارض شد و بر اثر آن کشته شدی تو شهید هستی و اهمیت مده که مرگت چگونه باشد».

هنگامی که او همراه سپاه اسلام مدّتی در سرزمین تبوک ماندند، او به بیماری تب مبتلا شد و از دنیا رفت.

عبداللَّه بن مسعود می گوید: من نیز در میان سپاه بودم، شبی از خواب برخاستم، در گوشه لشگرگاه، شعله آتشی را دیدم، با خود گفتم: «این آتش برای چیست؟ اکنون که وقت روشن کردن آتش نیست» به پیش رفتم، دیدم پیامبرصلی الله علیه وآله در میان قبری ایستاده و در انتظار است که با افرادی جنازه ای را دفن نماید. رسول خداصلی الله علیه وآله به حاضران گفت: جنازه برادرتان را نزدیک بیاورید، آنان جنازه را به حضرت دادند، و پیامبرصلی الله علیه وآله او را به خاک سپرد، اطلاع یافتم جنازه عبداللَّه است، وقتی پیامبرصلی الله علیه وآله جنازه او را در خاک سپرد، به طرف آسمان رو کرد و عرض نمود: «اللهمّ إنی امسیت راضیا عنه فارض عنه»؛ «خدایا من از او راضی و خشنودم، تو هم از او راضی و خشنود باش».

ابن مسعود می گوید: «من و همه حاضران گفتیم: "کاش ما صاحب این قبر بودیم، و پیامبرصلی الله علیه وآله در مورد ما این گونه دعا می کرد"».(1)

ص:272

عبداللَّه ذوالبجادین در سال هشتم هجرت، مسلمان شد و مدّتی به آموختن قرآن پرداخت، تا جریان جنگ تبوک (بین سپاه اسلام و سپاه روم در سال نهم هجرت) پیش آمد، او در میان سپاه اسلام، همراه رسول خداصلی الله علیه وآله به سوی تبوک حرکت نمود. و قبل از شروع جنگ همچنان که رسول خداصلی الله علیه وآله خبر داده بود در اثر عارضه تب، دارفانی را وداع نمود آنان که با خلوص نیت به سوی جبهه اسلام می روند، گرچه در جبهه به خاطر بیماری از دنیا بروند، خداوند متعال آنها را در صف شهیدان قرار می دهد.

هر شیشه گلرنگ عقیق یمنی نیست

هر کس که برش خرقه، اویس قرنی نیست

خوبی به خوش اندامی و سیمین زقنی نیست

حسن، آیت روح است به نازک بدنی نیست

اللهم اجعل عواقب امورنا خیرا

پیام ها و مواعظ آموزنده این داستان

اولین پیام: ایمان سرمایه ای است معنوی که انسان برای حفظ آن از ارحام و خویشاوندان مخالف می گذرد و برای مال و ثروت ارزشی قائل نمی شود. همچنان که عبداللَّه در مقابل ایمانی که به خدا و رسول او آورده بود، هم از عمویش و هم از اموالی که در اختیار داشت، حتی از تن پوشی که از آن استفاده می نمود، رفع ید نمود.

دومین پیام: عبداللَّه به مصداق «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ

ص:273

سُبُلَنا»(1) عمل نمود. او که به خاطر هدفش از امور مادی چشم پوشی نموده بود، خداوند متعال هم به خاطر این مجاهدت او را مورد توجّه رسول گرامی اش قرار داد.

رسول خدا با اوّلین برخورد، نام او را عبدالعزی به (عبداللَّه) تغییر داد و با این تغییر نام، اهمیت نامگذاری را در اسلام به مسلمانان آموخت. سپس او را از خادمین مخصوص خویش نمود.

سومین پیام: پس از آنکه عبداللَّه قرآن خواندن را از شخص پیامبرصلی الله علیه وآله آموخت، روزی با بلند خواندن قرآن در مسجد، مورد اعتراض عمر به خطاب قرار گرفت. پیامبرصلی الله علیه وآله، به این اعتراض وقعی ننهاد و او را مفتخر به «مهاجر إلی اللَّه و رسول» نمود.

چهارمین پیام: شهادت در راه خدا نه تنها در میدان نبرد کشته شده است، بلکه اجر شهادت نیز به نیت می باشد. گرچه به نحوی از انحاء شخص قبل از رسیدن به میدان نبرد از دنیا برود. همچنان که عبداللَّه را شامل شد. که آن هجرت و آن تمایل واقعی به شهادت در راه خدا سبب شد که پیامبر خداصلی الله علیه وآله مباشر دفن جنازه او شود و سبب غبطه دیگران از صحابه گردد.

ص:274

برای بار سوم فرمود: برادر و یار مرا نزد من بخوانید. امّ السلمه علیها السلام گفت علی را نزدش حاضر نمایید؛ زیرا او جز علی را نخواهد. پس آن حضرت را نزدش حاضر نمودند. چون نزدیک او شد اشاره فرمود که علی سرش را روی سینه ایشان قرار دهد. پس رسول خداصلی الله علیه وآله زمانی طولانی با او نجوا نمود. سپس برخاست و به کناری نشست. تا آنکه رسول خدا را خواب در ربود. پس از آن حضرت علی از حجره رسول خداصلی الله علیه وآله بیرون رفت.

مردم به او گفتند: یا ابالحسن در آن نجوا رسول خدا چه چیزی به شما می گفت؟ فرمود: هزار باب علم به من آموخت که از هر بابی هزار باب علم به رویم گشوده شد و به چیزی مرا وصیت نمود که ان شاء اللَّه به آن عمل خواهم کرد.

سپس حال پیامبر سنگین شده و حال موت ایشان نزدیک شد. در این هنگام حضرت امیر نزد ایشان حاضر بود. همین که نزدیک بود روح از بدن مبارک ایشان خارج شود، فرمود: یا علی! سر مرا در دامن خود قرار بده؛ زیرا که امر الهی رسید. سپس فرمود: چون جان من از تن بیرون رود «فتناولها بیدک و امسح بها وجهک»؛ یعنی روح مرا با دست خود بگیر و به صورت خود بکش. آنگاه مرا رو به قبله قرار ده و کار غسل و کفن مرا خود انجام ده و تو پیش از همه مردم بر من نماز کن. و از من جدا مشو تا آنکه مرا در قبر نهی و در همه حال استعانت از خداوند بجوی.

پس علی علیه السلام سر پیامبر را در دامن نهاد و آن حضرت از خویش

ص:276

برفت. پس حضرت فاطمه علیها السلام پیش آمد و خود را بر او افکند و نگاه بر روی آن حضرت می کرد و گریه و ناله می نمود و این شعر را که حضرت ابوطالب علیه السلام درباره رسول خداصلی الله علیه وآله سروده بود، می خواند:

وابیضّ یستسقی الغمام بوجهه

ثمال الیتمی و عصمة لِلاراملی

ای سفید رویی که مردم به برکت چهره او طلب باران می نمایند، که او فریادرس یتیمان و پناه بیوه زنان است.

رسول خداصلی الله علیه وآله چشم باز نمود. با صدای ضعیفی فرمود: ای دخترکم این گفتار عمویت ابوطالب است، آن را مگو؛ ولی بگو: «وَما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ...»(1)

حضرت زهراعلیها السلام بسیار گریست. پس آن حضرت به او اشاره فرمود که نزدیک رود و آهسته چیزی به او فرمود که چهره اش از آن سخن شکفته شد. «ثم قبض علیه السلام و ید امیرالمؤمنین علیه السلام تحت حنکه ففاضت نفسه فیها، فرفعها امیرالمؤمنین الی وجهه، فمسحه بها»؛ سپس جان از تن شریفش خارج شد. در آن حال دست امیرالمؤمنین علیه السلام زیر چانه آن حضرت بود و جان رسول خداصلی الله علیه وآله در دست علی علیه السلام قرار گرفت و او بنابر وصیت پیامبر آن را بر چهره خویش کشید. سپس آن حضرت را رو به قبله خوابانید و چشمان مبارکش را بست و جامه بر بدن او کشید و سرگرم به کار غسل و کفن او شد.

چون امیرالمؤمنین خواست بدن طیّب و طاهر او را غسل دهد، فضل بن عباس را طلبید و به او دستور داد برای غسل دادن آب به

ص:277

دست آن حضرت بدهد. «بعد أن عصبت عینیه»؛ و بعد از آنکه چشمان فضل بن عباس را بست یا خود چشمانش را بست.

پس پیراهن رسول خدا را از گریبان تا ناف پاره نمود. و شروع به کار غسل و حنوط و کفن او کرد. و فضل به دستش آب می داد و با این کار به او کمک می کرد. و چون از انجام کار فارغ شد پیش ایستاد و بر آن حضرت نماز گزارد و هیچ کس را در نماز با خود شریک ننمود. سپس حضرت بیرون آمد و به مردمی که اجتماع نموده بودند، فرمود: همانا رسول خدا در زندگی و پس از مرگ، امام و پیشوای ما می باشد. پس دسته دسته بدون امام بر او نماز گزارید. همانا خداوند جان هیچ پیغمبری را در جایی نگیرد جز آنکه همانجا را برای دفن او پسندیده باشد. و من او را در همان حجره ای که از دنیا رفته دفن می نمایم.

پس از آنکه مسلمانان بر آن حضرت نماز خواندند، عباس بن عبدالمطلب کسی را نزد ابی عبیده جراح، قبرکن اهل مکّه و کسی را نزد زید بن سهل، قبرکن اهل مدینه فرستاد و هر دو آنها را خواست که برای کندن قبر آن حضرت حضور به هم رسانند. در این هنگام زید بن سهل از راه رسید. به او گفتم قبر رسول خدا را تو حفر نما. پس او قبری با لحد برای آن حضرت حفر نمود.

امیرالمؤمنین و عباس و فضل و اسامة بن زید داخل حجره شدند که کار دفن او را به عهده بگیرند. پس انصار مدینه از بیرون خانه فریاد زدند: یا امیرالمؤمنین! ما خداوند را امروز به یاد تو می آوریم که نگذاری حقّ ما از میان برود. از انصار مردی را وارد قبر کن تا ما در

ص:278

کار دفن بهره و نصیبی برده باشیم. حضرت فرمود: اوس بن خولی بیاید و او از کسانی بود که در جنگ بدر حاضر و مردی دانشمند بود.

چون اوس وارد خانه شد، علی علیه السلام به او فرمود: داخل قبر شو. پس او داخل شد و امیرالمؤمنین علیه السلام رسول خدا را روی دست های اوس نهاد و او جسد پیامبر را درون قبر نهاد. سپس به او فرمود بیرون آی. پس علی علیه السلام درون قبر شد. سپس کفن از چهره رسول خدا کنار زد و گونه ایشان را از طرف راست رو به قبله بر زمین نهاد. بعد از آن خشت چیده و خاک بر روی آن ریخت. و این واقعه جانگداز، در روز دوشنبه بیست و هشتم صفر، سال یازدهم هجرت واقع شد و از عمر شریف آن حضرت، شصت و سه سال گذشته بود.(1)

«انا للَّه و انا الیه راجعون»

ص:279

ص:280

«قال علیه السلام: لم استطع أن اصلّیها قائماً لمکانک یا رسول اللَّه و الحال الّتی کنت علیها فی استماع الوحی»؛ عرض کرد ای رسول خدا بدان جهت نتوانستم نمازم را ایستاده بخوانم به خاطر شما و آن حالتی که برای شنیدن وحی به شما دست داده بود. چون سر مبارک شما روی زانوی من بود.

«فقال له رسول اللَّه: ادعوا اللَّه حتی یردّ علیک الشمس لتصلّیها قائماً فی وقتها کما فاتتک»؛ سپس رسول خدا به امیرالمؤمنین فرمودند: از خداوند درخواست کن تا خورشید را برایت بازگرداند و شما نمازت را چنانچه فوت شده ایستاده بخوانی؛ زیرا خداوند متعال درخواست شما را در مورد بازگرداندن خورشید می پذیرد. چرا که شما همیشه در حال اطاعت خدا و رسولش می باشید.

«فسأل امیرالمؤمنین علیه السلام اللَّه فی ردّ الشمس فردّت علیه حتی صارت فی موضعها من السماء وقت صلوة العصر، فصلّی امیرالمؤمنین علیه السلام صلوة العصر فی وقتها ثمّ غربت»؛ سپس امیرالمؤمنین علیه السلام برگشتن خورشید را از خداوند متعال در خواست نمود و خورشید به فرمان پروردگار بازگشت. و در آنجایی از آسمان قرار گرفت که وقت نماز عصر بود. و امیرالمؤمنین علیه السلام نماز عصر را در وقت فضیلت خواند. سپس خورشید به سرعتی عجیب به طرف مغرب آفاق به حرکت درآمد و از انظار ناپدید گشت.

«فقال اسماء أم واللَّه لقد سمعنا لها عند غروبها صریراً کصریر المنشاة فی الخشب»؛ ناقل روایت اسماء بنت عمیس می گوید: به خدا سوگند

ص:283

هنگام حرکت خورشید به سمت مغرب چنان صدای هولناکی از او شنیدیم مثل صدای کشیدن ارّه میان چوب خشک.

دومین بازگشت خورشید

و امّا بازگشتن خورشید برای دومین بار به فرمان پروردگار جهت آن حضرت پس از وفات پیامبر این چنین بود:

«انّه لما اراد أن یعبر الفرات ببابل»؛ زمانی که آن حضرت می خواستند با لشکریان خویش به شهر بابل که نزدیک کوفه است از شطّ فرات عبور کنند، بسیاری از لشکریان و همراهان او سرگرم عبور دادن چهارپایان و اثاثیه خود از شطّ فرات بودند، « و صلّی علیه السلام بنفسه فی طائفة معه العصر فلم یفرغ الناس من عبورهم حتی غربت الشمس»؛ و خود آن جناب با گروهی نماز عصر را خواندند و هنوز همه یاران و همراهانش از آب نگذشته بودند که خورشید غروب نمود. «ففات الصلوة کثیراً منهم و فات الجمهور فضل الإجتماع معه»؛ و بسیاری نمازشان قضا شد و فضیلت نماز جماعت با آن حضرت نیز عموماً از آنها سلب شد.

«فتکلّموا فی ذلک فلمّا سمع کلامهم فیه سأل اللَّه تعالی ردّ الشمس علیه لیجتمع کافّة اصحابه علی صلوة العصر فی وقتها»؛ پس در این باره با آن حضرت سخن گفتند. چون آن حضرت سخن ایشان را شنید، از خداوند تعالی درخواست نمود که خورشید را برای او برگرداند تا همه همراهانش نماز عصر را به جماعت با آن حضرت در وقت بخوانند. «فأجابه اللَّه تعالی فی ردّها علیه»؛ و خدای تعالی درخواست

ص:284

ایشان را اجابت فرمودند. « و کانت فی الافق علی الحال الّتی علیه فی وقت العصر»؛ و خورشید به فرمان خداوند از افق مغرب تا همانجا که وقت نماز عصر بود به فرمان خداوند بازگردید. «فلمّا سلّم القوم غابت الشمس، فسمع لها وجیب شدید، هال الناس ذلک»؛ و چون سلام نماز را دادند خورشید به طرف مغرب حرکت نمود و هنگام حرکتش به سوی مغرب افق صدای هولناکی از آن برخاست که موجب وحشت و ترس مردم شد.

«فاکثروا من التسبیح و التحلیل و الإستغفار و الحمدللَّه علی النعمة الّتی ظهرت فیهم»؛ در این هنگام مردم از عظمت این معجزه ذکر «سبحان اللَّه و لا اله الّا اللَّه و استغفر اللَّه» را به زبان جاری کردند و برای این نعمتی که خداوند بر ایشان آشکار نموده بود، حمد خداوند نمودند و از پروردگار متعال سپاسگزاری کردند.

« و صار خبر ذلک فی الآفاق و انتشر ذکره فی الناس»؛ و خبر بازگشت خورشید در میان مردم شهرها پیچید و زبانزد مردم گشت.

و در این باره سیّد محمّد حمیری اشعاری انشاء کردند:

ردّت علیه الشمس لمّا فاته

وقت الصلوة و قد دنت للمغرب

هنگامی که نماز از او قضا شد، خورشید که نزدیک بود غروب کند برای او برگشت

حتی تبلّج نورها فی وقتها

للعصر ثمّ هوت هوی الکواکب

تا اینکه در جای وقت نماز عصر آمد و نورش می درخشید و پس از نماز ناپدید شد؛ مانند ستاره ای که ناپدید شود.

ص:285

علیه قد ردّت ببابل مرّة

اخری و ما ردّت للخلق معرّب

و یک بار دیگر نیز در بابل خورشید برایش برگشت، و برای هیچ کس (یعنی پیامبران) خورشید برنگشت.

الّا لیوشع اوّله و بعده

و یتردّها تأویل امر معجب

جز برای یوشع پیغمبر و پس از او برای علی بن ابی طالب علیه السلام و این برگشت خورشید از امر شگفت انگیزی پرده برداشت.

«السلام علیک یا امیرالمؤمنین یا مظهر العجائب یا مرتضی علی»

ص:286

«فتناوله علی علیه السلام فقمحه و عرق عرقاً خفیفاً»؛ پس علی علیه السلام آن را در دهان نهاد و تناول نمود و عرق مختصری کرد.

طبیب با دیدن این منظره به لرزه درآمد و با خود گفت الان مرا به جرم قتل علی بن ابی طالب دستگیر نموده و می گویند تو او را کشته ای و کسی از من نمی پذیرد.

«فتبسّم علی علیه السلام و قال یا یونانی اصحّ ما کنت بدناً الآن لم یضرّنی ما زعمت انّه سم»؛ حضرت لبخندی زدند و فرمودند: ای یونانی سالم ترین زمان بدن من الآن می باشد و آنچه تو گمان کردی سمّ کشنده است به من ضرری نرساند.

« و قال علیه السلام فقمض عینیک فقمض»؛ حضرت به طبیب فرمودند چشمانت را ببند. طبیب چشمانش را بر هم نهاد.

«ثم إفتح عینیک ففتح»؛ سپس فرمود چشمانت را باز نما. طبیب چشمانش را باز نمود.

« و نظر الی وجه علی علیه السلام فإذا هو ابیض احمر مشرب حمرة فارتعد الرجل لمّا رآه»؛ نگاه نمود به صورت علی علیه السلام دید چهره اش سرخ و سفید می باشد و با قرمزی مخلوط شده. طبیب وقتی او را دید بر خود لرزید.

«فتبسّم علی علیه السلام و قال أین الصفار الّذی زعمت انّه بی»؛ حضرت لبخندی زد و فرمود: آن زردی که گمان می کردی در چهره من است کجاست؟ طبیب عرض نمود به خدا قسم گویا تو آن نیستی که من قبلاً دیدم. آن وقت بسیار زرد بودی و اکنون گلگون می باشی.

ص:288

حضرت فرمودند: زردی من به آن سمّی که خیال می کردی کشنده من است برطرف شده. و امّا این دو ساق پای من که گمان کردی من در حمل بار باید نسبت به بدنم مراعات کنم تا ساق هایم نشکند.

« و انا اریک طبّ اللَّه عزّوجلّ خلاف طبّک»؛ و من به تو نشان می دهم که طب خداوند برخلاف طب تو می باشد.

« و ضرب بیده الی اسطوانة خشب عظیمة علی رأسها»؛ و دست مبارک را به ستون چوبی بزرگی زد که زیر آن اتاق بود. « و فوقه حجرتان احدیهما فوق الاخری»؛ و دو اتاق روی هم بالا رفته بود، یعنی دو طبقه بود. و حرّکها و احتملها»؛ آن را حرکت داد و از جا کند. «فارتفع السطح و الحیطان و فوقها الغرفتان»؛ و سطح و دیوارها و دو اتاق که روی هم قرار داشت بلند شد به طرف بالا رفت و یونانی با دیدن این منظره وحشتناک غش کرد و مدهوش شد.(1)

«یا مظهر العجائب یا مرتضی علی»

ص:289

جزای خیر دهد. حضرت رفت تا به آن مکان مشرف شد. اسب از ترس عبور نکرد و در آنجا ایستاد.

« و قال علی علیه السلام سِر بإذن اللَّه سالماً سویّاً. عجیباً شأنک. بدیعاً امرک. فتبادرت الدابّة»؛ حضرت به اسب فرمود به اذن خدا به سلامت و اعتدال حرکت کن. در حالتی که کار تو عجیب و عمل تو بی سابقه می باشد. و اسب حرکت نمود.

«فإذا ربّک عزّوجلّ قد متن الارض و سلبها»؛ و پروردگارت زمین را سخت و محکم کرد و اسب به آسانی از روی آن گذشت. «فلمّا جاوزها علیّ لوی الفرس عنقه و وضع جحفلته علی اذنه علیه السلام»؛ و چون علی علیه السلام از آن مکان گذشت اسب گردن کشید و لبانش را به گوش آن حضرت نهاد، « و قال ما اکرمک یا مولای علی ربّ العالمین»؛ و عرض نمود ای مولای من چقدر شما نزد پروردگار گرامی می باشید.

چون حدیث طولانی بود از ادامه آن خودداری شد.(1)

ص:291

شما راضی نمی شویم. «فإنّا نرید الغلام أن یشهد لنفسه عند اهله من قتله»؛ تا اینکه خود جوان زنده شود و قاتلش را نزد خاندانش معرفی کند. «لیرتفع الصیف من بینهم و الفتنة»؛ تا شمشیر فتنه؛ یعنی خونریزی از میان آنها برداشته شود.

«فقام علیه السلام و قال: ما بقرة بنی اسرائیل عند اللَّه باجل من علی بن ابی طالب فإنّها احییت میتاً بعد سبعة ایام»؛ سپس حضرت برخاستند و فرمودند: گاو بنی اسرائیل نزد خداوند متعال بالاتر از علی بن ابی طالب نیست که پس از هفت روز مرده ای را زنده نمود. «ثم دنی من المیّت و قال انّ بقرة بنی اسرائیل ضرب ببعضها المیّت و عاش»؛ آنگاه به آن مرده نزدیک شد و فرمود همانا جزئی از گاو بنی اسرائیل را به میت زدند و زنده شد. « و إنی لاضربه ببعضی و ان بعضی خیر من البقرة کلّها»؛ و من جزئی از خودم را به آن میت می زنم و جزئی از من از همه آن گاو بهتر است.

«ثم ضربه برجله الیمنی و قال علیه السلام قم بإذن اللَّه یا مدرک بن حنظله!»؛ سپس با پای راستشان به میت زدند و فرمودند: ای مدرک بن حنظله برخیز به اذن خدا. «فنهض غلام اضوء من الشمس و قال لبیک یا حجة اللَّه»؛ پس به ناگاه مقتول از جای برخاست در حالی که نورانی تر از خورشید می درخشید و عرض نمود بله، ای حجت خدا.

«فقال علیه السلام له من قتلک؟ قال قتلنی عمّی»؛ حضرت به او فرمودند: چه کسی تو را کشت؟ عرض نمود: عمویم مرا به قتل رسانید.

با این معجزه آن حضرت از خونریزی بین دو طایفه جلوگیری نمود.

این حدیث را سیّد مرتضی نیز در کتاب عیون المعجزات نقل نموده.(1)

ص:294

«فقام علی علیه السلام فسلّم علیهم فقالوا و علیک السلام یا وصیّ رسول اللَّه و رحمة اللَّه و برکاته»؛ سپس امیرالمؤمنین برخاست به آنان سلام نمود. عرض کردند بر تو سلام باد ای جانشین رسول خدا! پس آن حضرت فرمود ای اصحاب کهف و رقیم چرا جواب سلام صحابه رسول خدا را ندادید؟ عرض نمودند ما مأمور به جواب سلامی نمی باشیم مگر پیغمبر یا وصیّ پیغمبر باشد.

«ثم قال علیه السلام یا ریح احملینا، فحملتنا و سرنا ما شاء اللَّه الی أن غربت الشمس»؛ آنگاه حضرت فرمود ای باد ما را حمل نما. پس ما را حمل کرد و سیر داد و رفتیم به مقداری که خداوند متعال می خواست. تا اینکه نزدیک بود خورشید غروب کند.

«ثم قال علیه السلام یا ریح ضعینا، فإذا نحن فی ارض لیس فیها ماء. فقلنا یا امیرالمؤمنین دنت الصلوة و لیس معنا ماءاً»؛ حضرت فرمود: ای باد ما را به زمین بنه. دیدیم در زمینی هستیم که آبی در آن نیست. عرض نمودیم یا امیرالمؤمنین وقت نماز نزدیک شد و آبی نیست که با آن وضو بگیریم. پس حضرت تشریف بردند در مکانی و پای مبارکشان را به زمین زدند چشمه آبی جوشید. وضو گرفتیم و نماز خواندیم.

« و وقف علیه السلام یصلّی الی أن انتصف اللیل»؛ آنجناب ایستادند و تا نیمه شب مشغول به نماز شدند. سپس فرمودند بر جاهای خود به روی فرش بنشینید، به زودی همه نماز یا بعضی از نماز صبح را با پیامبر

ص:298

درک می نماییم. سپس فرمود ای باد ما را حمل نما و دیدیم در آسمان می باشیم. و به مقداری که خداوند می خواست ما را سیر داد.

«فإذا بمسجد رسول اللَّه و قد صلّی من الغداة رکعة فاتینا رکعة»؛ ناگهان به مسجد رسول خدا رسیدیم در حالی که حضرت یک رکعت از نماز صبح را خوانده بودند و ما به یک رکعت نماز رسیدیم. سپس آنچه را که انس مشاهده نموده بود به عرض حضرت رسانید.(1)

ص:299

زان می که ز دل خیزد با روح بیامیزد

مخمور کند جوشَش مر چشم خدا بین را

آن باده انگوری مر امّت عیسی را

وین باده منصوری مر امّت یاسین را

خُم هاست از آن باده خُم هاست از این باده

تا نشکنی آن خُم را هرگز نچشی این را

گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است

گفتا تو خود حجابی ورنه رخم عیان است

گفتم که از که پرسم جانا نشان کویت

گفتا نشان چه پرسی این کوی بی نشان است

گفتم مرا غم تو بهتر ز شادمانی است

گفتا که در ره ما غم نیز شادمانی است

گفتم که سوخت جانم از آتش نهانم

گفتا که سوخت او را، کی ناله و فغان است

گفتم فِراق تا کی گفتا که تا تو هستی

گفتا نفس همین است گفتا سخن همان است

گفتم که حاجتی هست گفتا بخواه از ما

گفتا که غم بیفزا گفتا که رایگان است

ص:306

طائر برج وحدتم از حقّ و هوست حجتم

طوطی هند رحمتم آمده ام شکر برم

یوسف مصر جان منم مانده به سجن، این تنم

تا که خلاص چون شوم دولت بی شمر برم

چیست خلاص سجن من اینکه رها کنم بدن

درگذرم ز جان و تن خود ز میانه در برم

علمی بطلب که به دل نور است

سینه ز تجلی او طور است

علمی که مجادله را سبب است

نورش ز چراغ ابولهب است

علمی بطلب که نماید راه

وز سرّ ازل کندت آگاه

علمی بطلب که حال آرد و کمال

ره توشه شود ز راه حلال

علمی بطلب که کند تو را

فانی سازد ز علائق جسمانی

رو کن به شریعت مصطفوی

دل ده به طریقت مرتضوی

به عقل نازی حکیم تا کی

به فکرت این ره نمی شود طی

به کنه ذاتش خرد برد پی

اگر رسد خس به قعر دریا

رقّ الزّجاج و رقّت الخمر

فتشابها و تشاکل الامری

فکأنّملت خمر و لا قدح

فکأنّما قدح و لا خمر

از صفای می و لطافت جام

به هم آمیخته رنگ جام و مدام

همه جام است و نیست گویی می

یا مدام(1) است و نیست گویی جام

انت امرضتنی و انت طبیبی

و تفضّل علیّ بنظرة یا حبیبی

و اسقنی من شراب وُدِّک کأساً

ثم زدنی حلاوة التّقریبی

«وَسَقَیهُمْ رَبُّهُمْ شَرَاباً طَهُوراً»(2)

خوشا آن زمانی که ساقی تو باشی

دهی دم به دم باده های نهانی

خوشا آن زمانی که هر ذرّه ما

به وجد اندر آید که ربّی سقانی

چندان برو این ره که دویی برخیزد

گر هست دویی ز رهروی برخیزد

تو او نشوی ولی اگر سعی کنی

جایی برسی کز تو تویی برخیزد

گر در یمنی که با منی پیش منی

گر پیش منی که بی منی در یمنی

من با تو چنانم ای نگار یمنی

خود در غلطم که من توام یا تو منی

ای دلبر ما مباش بی دل بر ما

یک دلبر ما به از دو صد دل بر ما

نه دل بر ما نه دلبر اندر بر ما

یا دلبر ما فرست یا دل بر ما

ای یک دله صد دله، دل یک دله کن

مهر دگران را ز دل خود یله کن

یک بار به اخلاص بیا بر در دوست

گر کام تو بر نیامد آنگه گله کن

تار مویی ز سر زلف تو بر عالم امکان ندهم

چه کنم نقد وجودت به سر و جان ندهم

گشته ام غرقه عشق در طلب مهر رخت

این دل زار من است بر سر پیمان ندهم

ص:310

آنکه زخم تو بر جگر برداشت

احتیاجش دگر به مرهم نیست

آنکه در آتش فراق تو سوخت

بیمش از آتش جهنم نیست

گو مرده بیا که روح بخشیم

گو تشنه بیا که ما فراتیم

ای درد کشیده دوا جو

از ما مگذر که ما دوائیم

آنی که تو حال دل نالان دانی

احوال دل شکسته بالان دانی

گر خوانمت از سینه سوزان شنوی

گر دم نزنم زبان لالان دانی

بره و مرغ را بدان ره کشت

که به انسان رسند آخر کار

جز بدین، ظلم باشد ار بکشد

بی نمازی مسبّحی را زار

وین راه می رود که پیدا کند غذا

وان دیگری برای هضم غذا راه می رود

با من بگو که کدامین دو ره نکوست

من گویمت آنکه بهر خدا راه می رود

بلبل به باغ روز ازل چونکه پا نهاد

گل دید عاشق است و بنای جفا گذاشت

ص:311

اوّل بنا نبود بسوزند عاشقان

آتش به جان شمع فتد کین بنا نهاد

للمؤمن نوران نور خیفة و رجاء

لو ووزن هذا لم یزد علی ذا

احساس سوختن به تماشا نمی شود

آتش بگیر تا که ببینی چه می کشم

کس ندانست که من می سوزم

سوختن هیچ و نگفتن هنر است

در عطایش اگر ز من پرسی

به عطایش رسیده ام که مپرس

احمدا خوش سروده است حافظ

درد عشقی کشیده ام که مپرس

از باده رخ شیخ به رنگ آوردن

اسلام ز جانب فرنگ آوردن

ناقوس به کعبه در درنگ آوردن

بتوان، نتوان تو را به چنگ آوردن

ابوسعید ابوالخیر با قید بتوان نتوان

در چشمه حیوان سر و صورت شویم

در کوره حداد به آتش سوزم

با پای شکسته روز و شب ره پویم

بتوان نتوان که ترا زکوی دشمن جویم

اندر کمک یار به زندان رفتن

بگذشته ز جان و سوی رندان رفتن

چون آهن مشتعل به سندان رفتن

بتوان امّا نتوان ز کوی جانان رفتن

پیروی از رباعی ابوسعید ابوالخیر

« و تمت کلمة ربک صدقاً و عدلاً لا تبدیل لکلمات اللَّه»

«والحمدللَّه رب العالمین وصلی اللَّه علی محمّد وآله الطاهرین»

ص:315