سرشناسه:روضاتی، سیدمحمدجعفر، 1352 -
عنوان و نام پديدآور:کلیدواژه ی آیات مهدوی در قرآن کریم: روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات مهدویت... [کتاب]/ تهیه و تنظیم سیدمحمدجعفر روضاتی.
مشخصات نشر:قم: عطر عترت، 1392.
مشخصات ظاهری:480 ص.+ یک لوح فشرده.
شابک:200000ریال: با لوح فشرده: 978-600-243-086-1
وضعیت فهرست نویسی:فاپا
يادداشت:بخشی از کتاب حاضر به زبان عربی است.
یادداشت:کتابنامه: ص. 474 - 478؛ همچنین به صورت زیرنویس.
موضوع:محمدبن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. - -- در قرآن
موضوع:محمدبن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. - -- احادیث
موضوع:مهدویت -- جنبه های قرآنی
موضوع:مهدویت -- انتظار -- جنبه های قرآنی
موضوع:مهدویت-- احادیث
موضوع:مهدویت-- انتظار-- احادیث
رده بندی کنگره:BP104 /م86 ر95 1392
رده بندی دیویی:297/159
شماره کتابشناسی ملی:3283508
کلید واژۀ آیات مهدوی در قرآن کریم
تألیف: ..................................................... سید محمد جعفر روضاتی
مقدّمه: ...................................................... استاد علی اکبر مهدی پور
ناشر: .............................................................................. دار العلوم
چاپ سوّم: .............................................................................1403
چاپخانه: .................................................................چهارده معصوم
شمارگان: ........................................................................ 500 نسخه
مرکز پخش: ............................................................... 1518 967 0910
ص: 1
کلیدواژه آیات مهدوی در قرآن کریم
روشی جدید برای حفظ و آموزش آیات مهدوی در قرآن کریم
تقریظ آیت الله سید محمود بحر العلوم میردامای
مقدمه:استاد محقق حاج شیخ علی اکبر مهدی پور
تالیف: سید محمد جعفر روضاتی
ص: 2
بسم الله الرحمن الرحیم
اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الحُجَهِ بنِ الحَسَن. صَلَواتُکَ علَیهِ و عَلی آبائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَهِ وَ فِی کُلِّ سَاعَهٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناًحَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتعَهُ فِیهَا طَوِیلا
ص: 3
به محضر مقدّس امام و مقتدای حضرت فاطمه علیها السلام ،
امیرالمؤمنین، حضرت علیّ بن ابی طالب علیهما السلام
و انتقام گیرندۀ آن ها،
حضرت بقیة الله الأعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف
ص: 4
فهرست مطالب. 5
تقریظ. 19
مقدّمه 21
سیمای موعود در آیینۀ قرآن. 21
1.اطلاع رسانی مصلح جهانی در کتب آسمانی. 21
2.انتظار منجی در قرآن و دیگر کتب آسمانی. 22
3.سیمای یاران در آییۀ قرآن. 24
4.قرآن و آیین فراگیر. 25
5.نزول حضرت عیسی علیه السلام 25
6.قرآن و بانگ آسمانی. 26
7.قرآن و خسف بیداء 27
8.قرآن و ارتباط با موعود 28
9.قرآن و آیندۀ جهان. 29
10.قرآن و سیمای جهان در عصر ظهور امام نور. 30
پیشینۀ این پژوهش.. 31
کتابنامۀ توصیفی قرآنی_ مهدوی. 33
کتاب حاضر. 39
پیشگفتار. 41
سورۀ مبارکۀ بقره(2) 47
1_ کد آیه:2/3 اسم آیه: ایمان به امام غایب. 47
2_ کد آیه: 2/114 اسم آیه: خواری و رسوایی دشمنان. 50
ص: 5
3_ کد آیه: 2/124 اسم آیه: آخرین کلمۀ الهی. 51
4_ کد آیه:2/133اسم آیه: شباهت به حضرت یعقوب علیه السلام 53
5_ کد آیه:2/143اسم آیه: آخرین شاهد 55
6_ کد آیه:2/148 اسم آیه: اصحاب خاص حضرت مهدی علیه السلام 58
7_ کد آیه: 2/155 اسم آیه: علائم ظهور. 63
8_ کد آیه: 2/157 اسم آیه: فضیلت شهدای راه مهدی علیه السلام 67
9_ کد آیه: 2/249 اسم آیه: امتحان اصحاب. 69
10_ کد آیه:2/257 اسم آیه: نور و ظلمت. 71
11_ کد آیه:2/259اسم آیه: مثالی برای ظهور. 75
12_ کد آیه:2/261 اسم آیه: هفتمین خوشه 77
13_ کد آیه:2/269اسم آیه: حکمت، شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف 79
14_ کد آیه:2/285 اسم آیه: ستارۀ درخشان. 82
سورۀ مبارکۀ آل عمران(3) 85
15_ کد آیه:3/7 اسم آیه: راسخون. 85
16_ کد آیه:3/18 اسم آیه: صاحب علم 89
17_ کد آیه:3/33 اسم آیه: وارث انبیاء 91
18_ کد آیه:3/36 اسم آیه: سنگسار کردن شیطان. 94
19_ کد آیه:3/37اسم آیه: ظرف غذای حضرت علیه السلام 95
20_ کد آیه:3/55اسم آیه: حضرت عیسی علیه السلام پشت سر حضرت مهدی علیه السلام 97
21_ کد آیه:3/68 اسم آیه: شباهت به حضرت ابراهیم علیه السلام 100
22_ کد آیه:3/83 اسم آیه: فقط اسلام 102
23_ کد آیه:3/97 اسم آیه: ایمنی در پناه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف 106
24_ کد آیه:3/125 اسم آیه: ملائکه یاوران حضرت مهدی علیه السلام 110
25_ کد آیه:3/140 اسم آیه: دولت حضرت قائم علیه السلام 113
26_ کد آیه:3/142 اسم آیه: امتحان مؤمنین قبل از ظهور. 114
27_ کد آیه:3/200 اسم آیه: وظیفۀ منتظران. 116
ص: 6
سورۀ مبارکۀ نساء(4) 119
28_ کد آیه:4/41اسم آیه: شاهد 119
29_ کد آیه:4/47 اسم آیه: خسف بیداء 121
30_ کد آیه:4/59 اسم آیه: اولی الامر. 125
31_ کد آیه:4/69 اسم آيه: بهترین رفيق. 129
32_ کد آیه:4/77 اسم آیه: تأخیر. 131
33_ کد آیه:4/130 اسم آیه: وفور نعمت در زمان ظهور. 134
34_ کد آیه:4/159 اسم آیه: نزول حضرت عیسی علیه السلام 136
35_ کد آیه:4/165 اسم آیه: طول عمر. 138
سورۀ مبارکۀ مائده(5) 140
36_ کد آیه:5/3 اسم آیه: روز نا امیدی کفّار. 140
37_ کد آیه:5/12 اسم آیه: دوازدهمین امام 141
38_ کد آیه:5/14 اسم آیه: گروهی از یاوران حضرت. 145
39_ کد آیه:5/41اسم آیه: خواری و رسوایی دشمنان. 146
40_ کد آیه:5/54 اسم آیه: یاران حضرت مهدی علیه السلام 147
41_ کد آیه:5/55 اسم آیه: ولیّ الله.. 151
سورۀ مبارکۀ انعام(6) 154
42_ کد آیه:6/2اسم آیه: حتمیّت خروج سفیانی. 154
43_ کد آیه:6/37 اسم آیه: نشانه های آخر الزّمان. 157
44_ کد آیه:6/44اسم آیه: ناگهانی بودن قیام حضرت. 158
45_ کد آیه:6/65اسم آیه: فتنه های آخرالزمان. 160
46_ کد آیه:6/89 اسم آیه: یاران حضرت مهدی علیه السلام 162
47_ کد آیه:6/115 اسم آیه: بر بازوی راست حضرت. 164
48_ کد آیه:6/158 اسم آیه: ایمان بی سود و منفعت. 167
49_ کد آیه:6/164 اسم آیه:انتقام از بازماندگان بنی امیّه 171
سورۀ مبارکۀ اعراف(7) 174
ص: 7
50_ کد آیه:7/46 اسم آیه: آخرین مرد اعراف.. 174
51_ کد آیه:7/53 اسم آیه: روز تحقّق تأویل آیات. 177
52_ کد آیه:7/71 اسم آیه: انتظار فرج. 178
53_ کد آیه:7/128 اسم آیه: عاقبت زمین. 180
54_ کد آیه:7/157 اسم آیه: رستگاران. 184
55_ کد آیه:7/172 اسم آیه: عهد و پیمان پیامبران. 186
56_ کد آیه:7/180 اسم آیه: بهترین اسم 189
57_ کد آیه:7/181 اسم آیه: آخرین هدایت کنندۀ حق. 191
58_ کد آیه:7/187 اسم آیه: قیام ناگهانی. 193
سورۀ مبارکۀ انفال(8) 197
59_ کد آیه:8 و8/7 اسم آیه: نابود کردن باطل. 197
60_ کد آیه:8/39 اسم آیه: از بین بردن شرک و کفر. 199
61_ کد آیه:8/75 اسم آیه: یکی از مصادیق اولوا الارحام 201
سورۀ مبارکۀ توبه(9) 204
62_ کد آیه:9/3 اسم آیه: اعلان جهانی ظهور حضرت. 204
63_ کد آیه:9/16 اسم آیه: بهترین پناه 206
64_ کد آیه:9/32 اسم آیه: اتمام نور خدا 210
65_ کد آیه:9/33 اسم آیه: پیروزی اسلام بر تمام ادیان. 215
66_ کد آیه:9/34 اسم آیه: گنج های دنیا در خدمت حضرت علیه السلام 219
67_ کد آیه:9/36 اسم آیه:دوازدهمین ماه 221
68_ کد آیه:9/52 اسم آیه: انتظار هلاکت دشمنان. 228
69_ کد آیه:9/119 اسم آیه: با آخرین صادق. 230
70_ کد آیه:9/122 اسم آیه: تلاش برای شناخت امام علیه السلام 233
سورۀ مبارکۀ یونس(10) 236
71_ کد آیه:10/20 اسم آیه: ایمان به امام غایب. 236
72_ کد آیه:10/24 اسم آیه: امر خدا، قیام با شمشیر. 238
ص: 8
73_ کد آیه:10/35 اسم آیه: ندای آسمانی، جدا کنندۀ حق از باطل. 242
74_ کد آیه:10/48 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 245
75_ کد آیه:10/50 اسم آیه:عذاب فاسقان در آخر الزّمان. 248
76_ کد آیه:10/62 اسم آیه: پیروان حضرت، اولیای خدا 249
77_ کد آیه:10/64 اسم آیه:بشارت به ظهور و قیام حضرت. 252
78_ کد آیه:10/98 اسم آیه:مسخ دشمنان حضرت در آستانۀ ظهور. 254
سورۀ مبارکۀ هود(11) 256
79_ کد آيه:11/8 اسم آیه: امّت معدوده، اصحاب حضرت. 256
80_ کد آیه:11/18 اسم آیه: ندای آسمانی هنگام ظهور حضرت. 260
81_ کد آیه:11/80 اسم آیه: قدرت حضرت مهدی علیه السلام و اصحابشان. 263
82_ کد آیه:11/83 اسم آیه: عذاب های دشمنان حضرت. 265
83_ کد آیه:11/86 اسم آیه: بقیّت الله.. 266
84_ کد آیه:11/93 اسم آیه: دستور به صبر و انتظار. 270
85_ کد آیه:11/110 اسم آیه: عاقبت منکرین حضرت مهدی علیه السلام 272
سورۀ مبارکۀ یوسف(12).. 274
86_ کد آیه:12/94 اسم آیه: پیراهن یوسف.. 274
87_ کد آیه:12/110 اسم آیه: ظهور حضرت علیه السلام پس از یأس و ناامیدی. 276
سورۀ مبارکۀ رعد(13) 278
88_ کد آیه:13/7 اسم آیه: آخرین هادی. 278
89_ کد آیه:13/13 اسم آیه: دوران فریبکاری. 281
90_ کد آیه:13/29 اسم آیه: خوشا به حال پیروان حضرت علیه السلام 283
سورۀ مبارکۀ ابراهیم علیه السلام (14) 285
91_ کد آیه:14/5 اسم آیه: روزهای خاص خدا 285
92_ کد آیه:14/28 اسم آیه: نعمت خدا 287
93_ کد آیه:14/44 اسم آیه: تأخیر. 290
94_ کد آیه:14/45 اسم آیه: خانه های حضرت مهدی علیه السلام 292
ص: 9
95_ کد آیه:14/46 اسم آیه: مکر و حیلۀ دشمنان حضرت علیه السلام 294
سورۀ مبارکۀ حجر(15) 295
96_ کد آیه:15/17 اسم آیه: سنگسار کردن شیطان. 295
97_ کد آیه:38_15/36 اسم آیه: پایان مهلت شیطان و پایان تقیّه 297
98_ کد آیه:15/75 اسم آیه: مُتوسّمین. 300
99_ کد آیه:15/87 اسم آیه: سبع مثانی و حضرت مهدی علیه السلام 303
سورۀ مبارکۀ نحل(16) 305
100_ کد آیه:16/1 اسم آیه: امر خدای سبحان. 305
101_ کد آیه:16/45 اسم آیه: خسف بیداء 307
102_ کد آیه:16/84 اسم آیه: با امام زمان علیه السلام تا قیامت. 309
سورۀ مبارکۀ اسراء(17) 311
103_ کد آیه:17/5 اسم آیه: قیام یاران حضرت مهدی علیه السلام 311
104_ کد آیه:17/33 اسم آیه: منصور. 314
105_ کد آیه:17/71 اسم آیه: پشت سر امام زمان علیه السلام 318
106_ کد آیه:17/81 اسم آیه: نابودی دولت های باطل. 321
سورۀ مبارکۀ کهف(18) 323
107_ کد آیه:18/98 اسم آیه: پایان تقیّه 323
سورۀ مبارکۀ مریم(19) 324
108_کد آیه:19/37 اسم آیه: وقایع قبل از ظهور. 324
109_ کد آیه:19/75 اسم آیه: عظمت قیام حضرت مهدی علیه السلام 327
سورۀ مبارکۀ طه(20) 329
110_ کد آیه:20/82 اسم آیه: معرفت الحجّة، شرط قبولی اعمال. 329
111_ کد آیه:20/110 اسم آیه: اخبار حضرت مهدی علیه السلام 332
112_ کد آیه:20/113 اسم آیه: قیام حضرت مهدی علیه السلام و خروج سفیانی. 333
113_ کد آیه:20/115 اسم آیه: عهد و پیمان پیامبران. 334
114_ کد آیه:20/123 اسم آیه: هدایت مهدوی علیه السلام 338
ص: 10
115_ کد آیه:20/135 اسم آیه: راه صاف و هموار. 339
سورۀ مبارکۀ انبیاء(21) 341
116_ کد آیه:15تا 21/12 اسم آیه: فرار و شکست دشمنان حضرت. 341
117_ کد آیه:21/38 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 344
118_ کد آیه:21/73 اسم آیه: هدایت مهدوی علیه السلام 346
119_ کد آیه:21/105 اسم آیه: وارثان حقیقی زمین. 350
سورۀ مبارکۀ حج(22). 352
120_ کد آیه:22/39 اسم آیه: انتقام 352
121_ کد آیه:22/41 اسم آیه: تسلّط حضرت مهدی علیه السلام بر تمام عالم 354
122_ کد آیه:22/45 اسم آیه: محرومیّت مردم از علم امام در عصر غیبت. 357
123_ کد آیه:22/60 اسم آیه: حضرت مهدی علیه السلام یاور امام حسین علیه السلام 359
124_ کد آیه:22/65 اسم آیه: برکات وجودی حضرت مهدی علیه السلام 360
سورۀ مبارکۀ مؤمنون(23). 364
125_ کد آیه:23/101 اسم آیه: ارث بردن برادران دینی در عصر ظهور. 364
سورۀ مبارکۀ نور(24). 366
126_ کد آیه:24/35 اسم آیه: نور خدا 366
127_ کد آیه:24/53 اسم آیه: طاعةٌ معروفة 371
128_ کد آیه:24/55 اسم آیه: وعدۀ خدا 373
سورۀ مبارکۀ فرقان(25) 377
129_ کد آیه:25/11 اسم آیه: ساعت دوازدهم 377
130_ کد آیه:25/26 اسم آیه: عبادت خدا در عصر ظهور. 379
131_ کد آیه:25/54 اسم آیه: اجتماع نسب و سبب در حضرت قائم علیه السلام 380
132_ کد آیه:25/63 اسم آیه: بندۀ خاص خدا 381
سورۀ مبارکۀ شعراء(26) 383
133_ کد آیه:26/4 اسم آیه: صیحۀ آسمانی. 383
134_ کد آیه:26/21 اسم آیه: شباهت به حضرت موسی علیه السلام 386
ص: 11
135_ کد آیه:207و26/206 اسم آیه: پایان مهلت ستمگران. 388
136_ کد آیه:26/227 اسم آیه: پایان کار ستمگران. 389
سورۀ مبارکۀ نمل(27) 393
137_ کد آیه:27/59 اسم آیه: برگزیدۀ خدا 393
138_ کد آیه:27/62 اسم آیه: مُضطر. 394
139_ کد آیه:27/71 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 399
سورۀ مبارکۀ قصص(28)... 401
140_ کد آیه:28/5 اسم آیه: وارثان زمین. 401
141_ کد آیه:28/88 اسم آیه: وجه خدا 405
سورۀ مبارکۀ عنکبوت(29) 409
142_ کد آیه:29/2 اسم آیه: امتحان. 409
143_ کد آیه:29/10 اسم آیه: نصرت پروردگار. 410
144_ کد آیه:29/49 اسم آیه: اوتوا العلم 411
سورۀ مبارکۀ روم(30) 413
145_ کد آیه:5_30/3 اسم آیه: شادی مؤمنین در پیروزی حضرت. 413
146_ کد آیه:30/19 اسم آیه: زنده شدن زمین. 415
سورۀ مبارکۀ لقمان(31). 416
147_ کد آیه:31/12 اسم آیه: حکمت، شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف 416
148_ کد آیه:31/20 اسم آیه: نعمت پنهان خدا 418
سورۀ مبارکۀ سجده(32) 420
149_ کد آیه:32/21 اسم آیه: عذاب بزرگ، قیام با شمشیر. 420
150_ کد آیه:32/29 اسم آیه: روز فتح و پیروزی. 422
سورۀ مبارکۀ احزاب(33) 424
151_ کد آیه:33/6 اسم آیه: یکی از مصادیق اولوا الارحام 424
152_ کد آیه:33/7 اسم آیه: عهد و پیمان پیامبران. 429
153_ کد آیه:33/11 اسم آیه: شدّت فتنه ها و امتحانات قبل از ظهور. 430
ص: 12
154_ کد آیه:33/33 اسم آیه: آخرین معصوم 432
155_ کد آیه:62و33/61 اسم آیه: ملعونان، دشمنان حضرت مهدی علیه السلام 435
سورۀ مبارکۀ سبأ(34) 437
156_ کد آیه:34/18 اسم آیه: ایمنی در پناه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف 437
157_ کد آیه:34/28 اسم آیه: ندای اسلام در تمام زمین. 440
158_ کد آیه:34/29 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 442
159_ کد آیه:53تا34/51 اسم آیه: خروج سفیانی، خسف بیداء 444
سورۀ مبارکۀ فاطر(35). 447
160_ کد آیه:35/41 اسم آیه: برکات وجودی حضرت مهدی علیه السلام 447
سورۀ مبارکۀ یس(36) 449
161_ کد آیه:36/30 اسم آیه: برکات وجودی حجّت خدا 449
162_ کد آیه:36/33 اسم آیه: اعجاز مهدوی. 451
163_ کد آیه:36/48 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 452
164_ کد آیه:36/52 اسم آیه: سروَر خلائق. 454
سورۀ مبارکۀ صافات(37). 456
165_ کد آیه:37/83 اسم آیه: شیعه 456
سورۀ مبارکۀ ص(38) 461
166_ کد آیه:38/17 اسم آیه: صبر کن. 461
167_ کد آیه:38/39 اسم آیه: عطای الهی. 462
168_ کد آیه:38/77 اسم آیه: سنگسار کردن شیطان. 465
169_ کد آیه:38/81 اسم آیه: پایان مهلت شیطان و پایان تقیّه 466
170_ کد آیه:38/88 اسم آیه: زمان. 468
سورۀ مبارکۀ زُمَر(39). 469
171_ کد آیه:39/56 اسم آیه: جَنب الله.. 469
172_ کد آیه:39/69 اسم آیه: نورانیّت زمین در عصر ظهور. 470
سورۀ مبارکۀ فصلت(41). 472
ص: 13
173_ کد آیه:41/16 اسم آیه: مسخ دشمنان حضرت در آستانۀ ظهور. 472
174_ کد آیه:41/17 اسم آیه: شمشیر حضرت قائم علیه السلام 474
175_ کد آیه:41/30 اسم آیه: استقامت در مسیر ولایت. 476
176_ کد آیه:41/34 اسم آیه: پایان تقیّه 479
177_ کد آیه:41/45 اسم آیه: عاقبت منکرین حضرت مهدی علیه السلام 481
178_ کد آیه:41/53 اسم آیه: آشکار شدن نشانه های ظهور. 483
سورۀ مبارکۀ شوری(42). 486
179_ کد آیه:42/1 اسم آیه: رمزهای حروف: «ح، م، ع، س، ق». 486
180_ کد آیه:42/18 اسم آیه: تعجیل در ظهور. 488
181_ کد آیه:42/20 اسم آیه: محرومیّت دنیاپرستان در دولت حضرت. 490
182_ کد آیه:42/21 اسم آیه: مهلت معیّن. 492
183_ کد آیه:42/24 اسم آیه: استقرار حقّ توسّط حضرت مهدی علیه السلام 493
184_ کد آیه:42/41 اسم آیه: گرفتن انتقام از دشمنان. 496
185_ کد آیه:42/45 اسم آیه: ذلّت و خواری دشمنان حضرت مهدی علیه السلام 498
سورۀ مبارکۀ زخرف(43).. 499
186_ کد آیه:43/28 اسم آیه: کلمۀ باقیه 499
187_ کد آیه:43/61 اسم آیه: قیام حضرت مهدی علیه السلام 503
188_ کد آیه:43/65 اسم آیه: وقایع قبل از ظهور. 504
189_ کد آیه:43/66 اسم آیه: ساعت ناگهانی. 505
سورۀ مبارکۀ دخان(44). 506
190_ کد آیه:4 تا 44/1 اسم آیه: صاحب شب قدر. 506
سورۀ مبارکۀ جاثیه(45) 508
191_ کد آیه:45/14 اسم آیه: روزهای خاص خدا 508
سورۀ مبارکۀ احقاف(46).. 509
192_ کد آیه:46/13 اسم آیه: استقامت در مسیر ولایت. 509
سورۀ مبارکۀ محمّد صلی الله علیه و اله (47) 510
ص: 14
193_ کد آیه:47/17 اسم آیه: پاداش هدایت مهدوی. 510
194_ کد آیه:47/18 اسم آیه: وقت ظهور. 511
سورۀ مبارکۀ فتح(48) 513
195_ کد آیه:48/25 اسم آیه: غربال. 513
196_ کد آیه:48/28 اسم آیه: پیروزی اسلام بر تمامی ادیان. 516
سورۀ مبارکۀ ق(50). 518
197_ کد آیه:42و50/41 اسم آیه: ندای آسمانی. 518
سورۀ مبارکۀ ذاریات(51). 520
198_ کد آیه:51/22 اسم آیه: وعدۀ قیام حضرت مهدی علیه السلام 520
199_ کد آیه:51/23 اسم آیه: قیام بر حق. 521
سورۀ مبارکۀ طور(52) 522
200_ کد آیه:3_52/1 اسم آیه: عهدنامۀ پیامبر صلی الله علیه و اله 522
سورۀ مبارکۀ قمر(54) 524
201_ کد آیه:54/6 اسم آیه: دعوت به اسلام واقعی. 524
سورۀ مبارکۀ الرحمن(55). 525
202_ کد آیه:55/41 اسم آیه: شناسایی و رسوایی کفّار. 525
سورۀ مبارکۀ حدید(57) 527
203_ کد آیه:57/16 اسم آیه: طولانی شدن روزگار غیبت. 527
204_ کد آیه:57/17 اسم آیه: زنده شدن زمین. 529
205_ کد آیه:57/19 اسم آیه: پاداش منتظران. 533
206_ کد آیه:57/28 اسم آیه: نور امام علیه السلام 536
سورۀ مبارکۀ ممتحنه(60) 537
207_ کد آیه:60/13 اسم آیه: یأس و ناامیدی کفّار. 537
سورۀ مبارکۀ صف(61).. 539
208_ کد آیه:61/8 اسم آیه: آخرین نور الهی. 539
209_ کد آیه:61/9 اسم آیه: پیروزی اسلام بر تمامی ادیان. 542
ص: 15
210_ کد آیه:61/13 اسم آیه: بشارت مؤمنین به فتح. 543
سورۀ مبارکۀ تغابن(64). 544
211_ کد آیه:64/8 اسم آیه: نور امام علیه السلام 544
سورۀ مبارکۀ مُلک(67).. 547
212_ کد آیه:67/25 اسم آیه: فضیلت صابران در غیبت. 547
213_ کد آیه:67/30 اسم آیه: ماء معین. 549
سورۀ مبارکۀ قلم(68) 554
214_ کد آیه:68/15 اسم آیه: پندار بی دینان. 554
سورۀ مبارکۀ حاقّه(69) 555
215_ کد آیه:69/24 اسم آیه: بخورید و بیاشامید 555
سورۀ مبارکۀ معارج(70). 556
216_ کد آیه:70/1 اسم آیه: آتش قبل از قیام 556
217_ کد آیه:70/26 اسم آیه: ایمان به قیام حضرت مهدی علیه السلام 559
218_ کد آیه:70/44 اسم آیه: روز ذلّت کفّار. 560
سورۀ مبارکۀ جن(72). 561
219_ کد آیه:72/16 اسم آیه: استقامت در مسیر ولایت. 561
220_ کد آیه:72/24 اسم آیه: ضعف کفّار. 563
221_ کد آیه:72/26 اسم آیه: اخبار حضرت مهدی علیه السلام 564
سورۀ مبارکۀ مزّمّل(73). 565
222_ کد آیه:73/10 اسم آیه: انتقام حضرت مهدی علیه السلام از ظالمین. 565
سورۀ مبارکۀ مدّثر(74). 566
223_ کد آیه:74/4 اسم آیه: لباس حضرت مهدی علیه السلام 566
224_ کد آیه:74/8 اسم آیه: نشانه ای از ظهور. 568
225_ کد آیه:74/31 اسم آیه: ارادۀ خدا 570
226_ کد آیه:74/46 اسم آیه: روز حضرت مهدی علیه السلام 573
سورۀ مبارکۀ تکویر(81). 575
227_ کد آیه:16و81/15 اسم آیه: ستارۀ درخشان. 575
سورۀ مبارکۀ مطفّفین(83). 577
ص: 16
228_ کد آیه:83/13 اسم آیه: انکار حضرت مهدی علیه السلام 577
سورۀ مبارکۀ انشقاق(84) 578
229_ کد آیه:84/19 اسم آیه: یکی از سنّتهای انبیاء 578
سورۀ مبارکۀ بروج(85). 579
230_ کد آیه:85/1 اسم آیه: آخرین برج. 579
سورۀ مبارکۀ طارق(86). 582
231_ کد آیه:17 تا 86/15 اسم آیه: پایان مهلت کفّار. 582
سورۀ مبارکۀ غاشیه(88) 584
232_ کد آیه:4 تا 88/1 اسم آیه: شمشیر حضرت مهدی علیه السلام 584
سورۀ مبارکۀ فجر(89). 586
233_ کد آیه:4 تا 89/1 اسم آیه: فجر. 586
سورۀ مبارکۀ شمس(91).. 588
234_ کد آیه:91/3 اسم آیه: تجلّی حضرت مهدی علیه السلام 588
سورۀ مبارکۀ لیل(92). 591
235_ کد آیه:92/2 اسم آیه: تجلّی حضرت مهدی علیه السلام 591
236_ کد آیه:92/14 اسم آیه: قیام مقتدرانه 593
سورۀ مبارکۀ قدر(97). 595
237_ کد آیه:97/5 اسم آیه: صبح قیام 595
سورۀ مبارکۀ بیّنه(98) 599
238_ کد آیه:98/5 اسم آيه: دين حضرت قائم علیه السلام 599
سورۀ مبارکۀ تکاثر(102). 600
239_ کد آیه:102/8 اسم آيه: نعمت محبّت مهدوی علیه السلام 600
سورۀ مبارکۀ عصر(103) 602
240_ کد آیه:103/1 اسم آیه: زمان. 602
ص: 17
منابع و مآخذ 604
آثار دیگری از نویسنده 612
جدول فهرست سوره های قرآن کریم 614
ص: 18
بزرگی و شرافت هر درس و کتاب به بزرگی و شرف موضوع آن است.
کتاب حاضر در موضوع امامت و مهدویّت نوشته شده و از بزرگی و عظمت خاصّی برخوردار است.
نویسندۀ محترم، حجت الاسلام و المسلمین حاج سیّد محمّد جعفر روضاتی دام بقائه در بیان آیات مهدویّت از ابتکار خوبی استفاده کرده است.
امیدواریم همگان به ویژه نسل جوان از این کتاب بهره مند گردند و برای دفاع از حریم مقدّس امام زمان، آماده گردند.
این آمادگی همان چیزی است که در آیۀ شریفۀ : «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ»(1)، و در آیۀ شریفۀ : «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون»(2)، شیعیان بدان امر شده اند.
آمادگی شیعه در برابر جنگ فرهنگی دشمنان، آمادگی شیعه در برابر عمّال یهود، وهابیّت و دیگر فرق ضالّه، این آمادگی با مطالعه و تحقیق به دست می آید، و به شیعه نشاط و قدرت می بخشد.
خدا کند این کتاب چراغ راه شود و بر قدرت دفاع مدافعین قرآن و عترت بیفزاید.
السّلام علی المهدی و علی آبائه
نجف اشرف_ سیّد محمود بحرالعلوم میردامادی
18 ذی الحجّة، عید سعید غدیر 1434 ق.
ص: 19
ص: 20
در بیش از 300 آیه از آیات نورانی قرآن کریم پیرامون غیبت، ظهور، نشانه ها، حکومت، کارکرد و دیگر ابعاد مربوط به دوازدهمین امام نور سخن رفته، که در اینجا به شماری از آنها اشاره می کنم:
قرآن کریم از اطلاع رسانی کتب آسمانی پیرامون موعود قرآن گزارش داده، به صراحت می فرماید:
وَلَقَدْ كَتَبْناٰ فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ اَنَّ الْاَرْضَ یَرِثُهاٰ عِباٰدِیَ الصّاٰلِحُونَ105
ما گذشته از ذکر_ تورات_ در زبور نیز نوشتیم که به راستی بندگان شایسته ام زمین را به ارث خواهند برد.(1)
در احادیث فراوان از طریق شیعه و اهل سنّت آمده است که این آیه پیرامون قیام جهانی حضرت بقیة الله ارواحنا فداه نازل شده است و منظور از بندگان صالح، حضرت مهدی و یاران او می باشند.(2)
ص: 21
اگر چه به جز قرآن، دیگر کتب آسمانی دستخوش تحریف شده اند، جز اینکه محتوای این آیه به صراحت در تورات و زبور فعلی از تحریف مصون مانده و موجود می باشد.
در بخش آغازین تورات آمده است:
خداوند بر ابراهیم ظاهر گشت و گفت:
به ذریّت تو این زمین را خواهم بخشید.(1)و در زبور آمده است:
امّا منتظران خداوند وارث زمین خواهند شد ...
و امّا حلیمان وارث زمین خواهند شد ...
و امّا صالحان را خداوند تأیید می کند و زمین میراث آن ها خواهد بود تا ابد الآباد.(2)
از نخستین روزی که انسان قدم در کرۀ خاکی نهاده، همۀ پیامبران الهی نوید منجی را به امّت خود داده، آنها را به انتظار منجی فرمان داده اند.
در 53 مزمور از مزامیر حضرت داود پیرامون منجی و انتظار سخن رفته، سر تا سر کتاب زبور سرود انتظار منجی است، نغمه های دلنشین حضرت داود، که زیباترین
ص: 22
سروده های خیمۀ تاریخ را به خود اختصاص داده، همه در وصف این یار گریز پا و اظهار اشتیاق به دیدار یار است.(1)
در کتاب حیقوق نبی آمده است:
اگر چه تأخیر نماید برایش منتظر باش، زیرا که البتّه خواهد آمد.(2)
در عهد جدید در بیش از 50 مورد از ظهور منجی به تعبیر: «پسر انسان» خبر داده، فرمان انتظار داده و تأکید نموده است که:
از آن روز و ساعت، غیر از پدر هیچکس اطلاع ندارد، نه فرشتگان و نه پسر هم.(3)آنگاه از ناگهانی بودن ظهور خبر داده می فرماید:
زیرا در ساعتی که گمان نبرید، پسر انسان می آید.(4)
خداوند منّان در شب معراج، نور درخشان آخرین حجّت خود را چون ستاره ای فروزان بر حبیب خود نمودار ساخت، از آن لحظه او نیز به خیل منتظران پیوست.
منطق وحی از این سوز و گداز پرده برداشت و به صراحت اعلام فرمود:
... فَقُلْ اِنَّمَا الْغَیْبُ لِلّٰهِ فَانْتَظِرُوا اِنّٖی مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرٖینَ20
ص: 23
پس بگو که غیب از آنِ خداست، پس منتظر باشید که من(منِ پیامبر) نیز همراه شما از منتظران هستم.(1)
در احادیث فراوان آمده است که منظور از «غیب» در این آیه، امام غائب، و منظور از انتظار، چشم به راهیِ آن حجّت قائم علیه السلام می باشد.(2)
در میان ده ها هزار نفر که در نخستین روز قیام جهانی با حضرت بقیّة الله ارواحنا فداه بیعت می کنند، 313 نفر فرماندهان لشکری و کشوری آن حضرت می باشند که قرآن کریم از آنها به عنوان «امّت معدودة» تعبیر کرده و امام صادق علیه السلام در تفسیر آن فرموده:
به خدا سوگند آنهایند «امّت معدوده» که چون قطعات ابر پاییزی در یک ساعت گرد آیند.(3)منطق وحی در این رابطه می فرماید:
... اَیْنَ ماٰ تَكُونُوا یَاْتِ بِكُمُ اللّٰهُ جَمٖیعًا...148
هر کجا باشید، خداوند همۀ شما را گرد می آورد.(4)
رئیس مذهب، حضرت امام صادق علیه السلام در تفسیر آن فرمود:
ص: 24
چون فرمان ظهور صادر شود، 313 تن یاران او چون ابر پاییزی گرد می آیند، که آن ها پرچمداران حضرت مهدی علیه السلام می باشند. برخی از آن ها شبانه از رختخواب های خود ربوده می شوند و برخی دیگر در روز روشن سوار بر ابر حرکت می کنند، که آیۀ «این ما تکونوا» در حق آنها نازل شده است.(1)
قرآن کریم به صراحت اعلام نموده که آیین مقدّس اسلام بر تمام ادیان جهان پیروز خواهد شد.(2)
در احادیث فراوان تصریح شده که شرق و غرب عالم به دست آن حضرت گشوده خواهد شد.(3) دامنۀ حکومتش به شرق و غرب گسترده خواهد شد و آیین اسلام بر همۀ ادیان چیره و پیروز خواهد شد.(4)
منظور از این پیروزی، سیطرۀ نظامی و پیروزی ظاهری است، وگرنه از نظر منطق و برهان، اسلام همواره بر همۀ ادیان غلبه داشته است.
منطق وحی در این رابطه می فرماید:
ص: 25
وَاِنْ مِنْ اَهْلِ الْكِتاٰبِ اِلّاٰ لَیُؤْمِنَنَّ بِهٖ قَبْلَ مَوْتِهٖ...159
کسی از اهل کتاب نیست، جز اینکه پیش از مرگش به او ایمان می آورد.(1)
حجّاج بن یوسف تفسیر این آیه را از «شهر بن حوشب» پرسید، او در پاسخ گفت:
حضرت عیسی علیه السلام پیش از رستاخیز به روی زمین نزول می کند، هیچ یهودی یا نصرانی در روی زمین نمی ماند، جز اینکه به او ایمان می آورد. او در پشت سر حضرت مهدی نماز می خواند.
حجّاج پرسید: این تفسیر از کیست؟ گفت: از امام باقر علیه السلام . حجّاج گفت: به خدا آن را از سرچشمۀ زلال گرفته ای.(2)
یکی از نشانه های حتمی قیام جهانی، صیحۀ آسمانی است، که در شب ظهور، شب 23 رمضان، توسّط منادی آسمانی، اعلام می شود، همۀ انسان ها در شرق و غرب جهان آن را به زبان مادری خود می شنوند.(3)
قرآن کریم در این رابطه می فرماید:
اِنْ نَشَاْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماٰءِ ءاٰیَةً فَظَلَّتْ اَعْناٰقُهُمْ لَهاٰ خاٰضِعٖینَ4
ص: 26
اگر بخواهیم نشانه ای از آسمان برای آ ن ها نازل می کنیم که گردن هایشان در برابر آن منقاد شوند.(1)به محضر امام صادق علیه السلام عرض شد: برخی از مردم اعتقاد ما را به بانگ آسمانی مسخره می کنند، حضرت فرمود:
صیحۀ آسمانی در قرآن آمده است.
آنگاه این آیه را تلاوت فرمود.(2)
یکی دیگر از نشانه های حتمی قیام حضرت، خسف سرزمین بیداست.
«بیداء» سرزمین شن زاری در میان مکّه و مدینه است.(3)
چون سپاه سفیانی به سرزمین بیداء برسند، منادی آسمانی بانگ برآورد:
ای سرزمین بیداء! نابودشان ساز.
پس زمین دهان باز کند و همۀ آنها را که 70/000 نفر هستند، در کام خود فرو برد.(4)
جز سه تن، که آنها نیز صورتشان به پشت سرشان برمی گردد.
ص: 27
این مطلب در قرآن کریم به صراحت آمده است:
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ اُوتُوا الْكِتاٰبَ ءاٰمِنُوا بِماٰ نَزَّلْناٰ مُصَدِّقًا لِماٰ مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهاٰ عَلٰى اَدْباٰرِهاٰ ...47
هان ای کسانی که به آن ها کتاب داده شده، ایمان بیاورید به آن (قرآنی) که نازل کرده ایم، که تصدیق کنندۀ آن (کتابی) است کهبا شماست، پیش از آنکه به چهره هایی بزنیم و آن ها را به پشت شان برگردانیم.(1)
در این رابطه احادیث فراوانی در ذیل آیۀ شریفه آمده است.(2)
قرآن کریم در این رابطه می فرماید:
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اصْبِرُوا وَصاٰبِرُوا وَراٰبِطُوا ...200
ای کسانی که ایمان آورده اید، شکیبا و بردبار باشید و رابطه بر قرار کنید.(3)
امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
ص: 28
در انجام فرائض دینی شکیبا باشید، در برابر دشمنان بردبار باشید و با امام منتظر در ارتباط باشید و از حریم او با تمام قدرت دفاع کنید.(1)
به کسی که مرزداری، مرزبانی و نگهبانی مرز را بر عهده دارد «مُرابِط» گویند.(2)
به کسی که خود را وقف هدایت مردم کرده باشد، یعنی حفاظت و حراست از مرز کشور ایمان را عهده دار شود «مُرابِط» گویند.(3)
حضرت ولی عصر ارواحنا فداه در توقیعی که به افتخار شیخ مفید صادر نموده، از خود به عنوان «مرابط» تعبیر کرده می نویسد:مِن عَبدِ اللهِ المُرابِطِ فِی سَبیلِهِ؛
از بندۀ خدا، که مُرابط در راه اوست.(4)
برای ارتباط با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ، خودسازی، تهذیب نفس، انتظار سازنده، دفاع راستین از حریم امامت و تلاش خستگی ناپذیر_ همانند یک سرباز جانباز_ برای تعمیم فرهنگ مهدویّت لازم است.
قرآن کریم برای همۀ مستضعفان جهان وعدۀ بهروزی و آیندۀ درخشان داده می فرماید:
ص: 29
وَنُرٖیدُ اَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذٖینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْاَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ اَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْواٰرِثینَ5
ما اراده نمودیم که به آنان که در روی زمین به ضعف کشیده شده اند، منّت نهاده، آنها را پیشوایان و وارثان زمین قرار دهیم.(1)
بر اساس روایات فراوان این آیه در حق مصلح جهان و بنیانگذار حکومت واحد جهانی بر اساس عدالت و آزادی است، که در آخر الزّمان قیام کرده، بساط ننگین ظلم و ستم را در هم پیچیده، پرچم عدالت و آزادی را در سرتاسر جهان به اهتزاز در خواهد آورد.(2)
جهان در تلاش و تکاپوست که روزی انرژی خورشیدی را جایگزین دیگر انرژی ها بنماید، ولی قرآن کریم نوید می دهد که چون خورشید فروزان امامت از پشت پردۀ غیبت رخ بنماید، جهان با فروغ نورش روشن گردد، حتّی از انرژی خورشیدی نیز بی نیاز شوند:
وَاَشْرَقَتِ الْاَرْضُ بِنُورِ رَبِّهاٰ ...69
زمین با نور صاحبش روشن گردد.(3)
رئیس مذهب، امام به حق ناطق، حضرت جعفر صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود:
ص: 30
چون قائم ما قیام کند، زمین با نور پروردگارش روشن گردد، مردم از نور خورشید بی نیاز شوند، شب و روز یکسان گردد و تاریکی از جهان رخت بربندد.(1)
این ها نمی از یم، مشتی از خروار و اندکی از ویژگی های بسیار سیمای موعود در آیینۀ قرآن می باشد، که در این کتاب به تفصیل پیرامون آنها بحث و گفتگو شده است.
در همۀ کتب تفسیری و در بسیاری از کتب حدیثی پیرامون آیات نورانی قرآن که در شأن دوازدهمین امام نور نازل شده، سخن رفته است، جز اینکه جمعی از علمای اعلام، کتاب مستقل در این رابطه تألیف کرده اند، که با عناوین تعدادی از آنها در همین مقدمه آشنا می شویم.
اوّلین شخصیّت برجسته ای که در این عرصه وارد شده و گوی سبقت را از همگان ربوده، محدّث جلیل القدر: احمد بن محمد بن عبید الله بن حسن بن عیّاش بن ابراهیم بن ایّوب جوهری، متوفّای 401 ق. می باشد.
نجاشی پیشتاز رجالیون در رجال خود از او یاد کرده، پدر و پدر بزرگش را از شخصیّتهای برجسته شمرده، از 16 اثر تألیفی او نام برده، که یکی از آن ها کتاب: «ما نزل من القرآن في صاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه الشریف » می باشد.(2)
ص: 31
مشهورترین اثر او «مقتضب الأثر في النصّ علی الأئمّة الاثنی عشر» می باشد که به سال 1346 ق. در نجف اشرف به طبع رسیده و نسخۀخطّی_ به تاریخ 575 ق._ را علامۀ تهرانی مشاهده کرده(1)، نسخۀ دیگری که از روی آن استنساخ شده، در کتابخانۀ إحیاء التّراث قم، به شمارۀ 4093 موجود است(2)، و دو نسخه به شمارۀ 8183 و 14432در آستان قدس رضوی موجود است.(3)
نجاشی با ایشان دوست صمیمی بوده و در ده ها مورد از رجال خود از ایشان مطالبی در ترجمۀ حال دیگران نقل کرده و به آن استناد نموده است.(4)
شیخ طوسی نیز در فهرست 16 عنوان از آثار ایشان را برشمرده، از جمله کتاب: «ما نزل من القرآن في صاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ».(5)
اسماعیل پاشا نیز در ذیل کشف الظّنون از این کتاب به عنوان: «ما نزل من القرآن في صاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه الشریف » نام برده است.(6)
علامۀ تهرانی شماری از مشایخ اجازۀ مؤلّف را برشمرده، از جمله ابن عُقده، متوفای 333ق. و از آن استنتاج کرده که مؤلّف از معمّرین بوده است.(7)
ص: 32
به هر تقدیر این نخستین شخصیّت جلیل القدری است که در این عرصه قدم نهاده و کتاب مستقلّی در این رابطه تألیف کرده است.
بعد از ایشان گروهی از محدثّان، مفسّران، متکلّمان، تراجم نگاران و دیگر طبقات، در این زمینه آثار ارزشمندی تألیف نموده، در طبق اخلاص نهاده، به پیشگاه مقدّس حضرت بقیة الله ارواحنا فداه تقدیم نموده اند، که دراین فرصت با عناوین شماری از آنها آشنا می شویم، به این امید که محقّقان را به کار آید.
در اینجا تنها از کتابهایی نام می بریم که مستقلّاً پیرامون حضرت بقیّة الله ارواحنا فداه از دیدگاه قرآن کریم تألیف شده و سیمای نورانی آن حضرت را در آیینۀ آیات نورانی قرآن کریم ترسیم نموده است:
1_ الآیات الباهرة، فی بقیّة العترة الطّاهرة (عربی)، سید داود میرصابری، چاپ تهران، بعثت، 496صفحۀ رقعی، 1402ق.
2_ آیات الحجّة، نجف آقازاده، چاپ تبریز، 135صفحه، 1379ش.
3_ آیات الحجّة و الرّجعة (عربی)، شیخ محمد علی همدانی حائری (1378ق)، الذّریعة، ج1، ص47.
4_ آیات الظّهور، فی انتظار الفرج و السّرور، علی قلی ناصح دهخوارقانی، (ح1353ق) چاپ سنگی، 128 صفحه، 1350ق.
5_ آیات الکریم فی ما نزّل فی بقیّة الله فی الأرضین، مهندس علی اصغر اکبری، چاپ تهران، 764 صفحۀ وزیری، 1386ش.
ص: 33
6_ آیات المهدی علیه السلام ، محمد باقر شریعت پناه (مخطوط).
7_ الآیات المؤوّلة بقیام القائم علیه السلام (عربی)، مؤلّف ناشناخته، از منابع: الآیات الباهرة (مخطوط).
8_ آیه های ظهور، محمد علی کریمی نیا، چاپ سوم، قم، 136 صفحۀ رقعی، 1385ش.
9_ اثبات مهدویّت از دیدگاه قرآن، علی صفائی کاشانی، چاپ تهران، مفید، 183 صفحۀ رقعی، 1376 ش.
10_ امام مهدی علیه السلام از دیدگاه قرآن و عترت، مؤلّف ناشناخته، چاپ قم، 107 صفحۀ وزیری، 1404 ق.
11_ امام مهدی علیه السلام در روایات تفسیری، شاه گل حسین سجادی، قم، 203 صفحه، 1382 ش. (پایان نامه)
12_ امام مهدی علیه السلام در قرآن، آیة الله سید صادق شیرازی، مترجم محمد رضا انصاری، چاپ قم، بی تا، پیام اسلام، 192 صفحۀ جیبی.
13_ الامام المهدي علیه السلام في القرآن و السّنّة، سعید ابو معاش (عربی)، چاپ مشهد مقدّس، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 603 صفحۀ وزیری، 1422 ق.
14_ امامت و رهبری_ ویژگیهای آخرین امام_ از دیدگاه قرآن و احادیث، مائده امیدزاده و آزاده دادخواه، نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، 50 صفحه، 1382 ش. (پایان نامه)
15_ برهان البیان، سید ابو القاسم تقی بن سید حسن رضوی قمی، مقیم لاهور، چاپ سنگی، لاهور، 1317 ق.
ص: 34
16_ بشارات قرآن در شأن حضرت مهدی آل محمّد علیهم السلام ، چاپ تهران، فراهانی، دو مجلد، 44 + 56 صفحۀ وزیری، 1383 ق.
17_ تأویل آیات قرآن پیرامون حضرت مهدی علیه السلام ، ثمانه اختر دانش، مشهد مقدّس، 84 صفحه، 1383 ش. (پایان نامه)
18_ تفسیر آیۀ : وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ، زین العابدین خان کرمانی، فهرست کتب شیخیّه.
19_ تفسیر آیۀ : يَوْمَ يَأْتي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ (عربی)، غیاث الدّین منصور، نسخۀ خطی آن در تاریخ 1067 ق. به آستان قدس رضوی اهداء شده، به شمارۀ 1294 محافظت می شود.
20_ تفسیر حضرت حجّت عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ابو تراب آل آقا کرمانشاهی، چاپ قم، مصطفوی، 16 صفحۀ رقعی، بی تا.
21_ تفسیر سورۀ مبارکۀ والعصر، یعسوب الدّین رستگاری، چاپ قم، در سه مجلّد، هر جلد 600 صفحۀ وزیری، 1381 ش.
22_ حضرت مهدی علیه السلام و قرآن، عبد الامیر فولادزاده، چاپ تهران، اعلمی، 44 صفحۀ رقعی، بی تا.
23_ الدّرر الغیبیّة، شیخ محمد بن مقیم بارفروشی مازندرانی_ قرن 13_ تاریخ تألیف 1260 ق. (مخطوط).
24_ سورۀ والعصر حضرت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است، عباس راسخی نجفی، چاپ قم، قیام، 262 صفحۀ وزیری، 1372 ش.
ص: 35
25_ سیمای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در آیینۀ قرآن، علی اکبر مهدی پور، شامل 313 آیه، (مخطوط).
26_ سیمای حضرت مهدی علیه السلام در قرآن، علّامه سید هاشم بحرانی (1107ق)، مترجم سید مهدی حائری قزوینی، چاپ تهران، آفاق، 478 صفحۀ وزیری، 1367ش.
27_ سیمای حضرت مهدی علیه السلام در قرآن، همان، تلخیص سید علی حسینی مؤذّن، چاپ قم، 29 صفحۀ رقعی.
28_ سیمای حضرت مهدی علیه السلام در قرآن و نهج البلاغه، عبد الرّحیم زارعیان جهرمی، فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، 177 صفحه، 1376ش. (پایان نامه)
29_ سیمای حضرت مهدی علیه السلام در آیات و روایات، ملایر، دانشگاه، 124 صفحه، 1385ش. (پایان نامه).
30_ سیمای منتظران از دیدگاه قرآن، عباس رضائی، چاپ قم، دبیرخانۀ اجلاس، 32 صفحۀ پالتوئی، 1385ش.
31_ سیمای مهدویّت در قرآن، محمد جواد مولوی نیا، چاپ قم، 200 صفحۀ رقعی، 1381ش.
32_ سیمای مهدی علیه السلام در قرآن، محمد بیستونی، چاپ قم، 275 صفحۀ جیبی، 1386ش.
33_ سیمای نورانی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در قرآن و نهج البلاغه، عباس کمساری، چاپ قم، سماء، 135 صفحۀ رقعی، 1381 ش.
34_ عقیدۀ ظهور مهدی علیه السلام _ قرآن کریم، احادیث نبوی، اور تاریخ کی روشن مین_ اردو_ چاپ کراچی، الرّحمن، 64 صفحۀ رقعی.
ص: 36
35_ قاطع البیان فی الآیات المؤوّلة بصاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ، فضل الله عابدی خراسانی، چاپ مشهد مقدّس، نشر مرتضی، 455 صفحۀ وزیری، 1404 ق.
36_ قرآن، مهدی و جوانان، محمد رضا تصوّری، چاپ قم، بنیاد فرهنگی، 120 صفحۀ رقعی، بی تا.
37_ قرآن و آخرین حجّت، شیخ رضا توحیدی، چاپ قم، سیمای آفتاب، 824 صفحۀ وزیری، 1384 ش.
38_ القرآن و الحجّة، همان، 280 صفحۀ وزیری، 1382 ش.
39_ قرآن و ظهور، علی اصغر رضوانی، چاپ قم، جمکران، 72 صفحۀ رقعی، 1385ش.
40_ ما نزل من القرآن فی صاحب الزّمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ، احمد بن محمد بن عیاش جوهری، (410 ق)، رجال نجاشی، ص86.
41_ مباحثی پیرامون آیۀ شریفۀ : بَقیةُالله خَیرُ لَکُم، سید احمد پور موسویان، 393 صفحۀ وزیری.
42_ المحجّة فیما نزل في القائم الحجّة عجل الله تعالی فرجه الشریف ، علّامه سید هاشم بحرانی (1107 ق)، چاپ بیروت، الوفاء، 284 صفحۀ وزیری، 1403 ق.
43_ مصلح جهانی از دیدگاه قرآن، عباس راسخی نجفی، چاپ قم، دار النّشر، 390 صفحۀ وزیری، بی تا.
44_ ملاحم القرآن، ابراهیم انصاری زنجانی، چاپ قم، 135 صفحۀ وزیری، 1400 ق.
45_ مهدویّت از نظر قرآن و عترت، خیر الله مردانی، چاپ تهران، 68 صفحۀ رقعی، 1400ق.
ص: 37
46_ مهدی علیه السلام در قرآن، سید محمد عابدین زاده، چاپ قم، لاهیجی، 40 صفحۀ جیبی، 1380ش.
47_ مهدی علیه السلام در قرآن، رضا فیروز، چاپ تهران، رایحه، 45 صفحۀ جیبی، 1378ش.
48_ المهدی علیه السلام فی القرآن (عربی)، آیة الله سید صادق شیرازی، چاپ بیروت، دار الصّادق، 262 صفحه، 1398ق.
49_ المهدی الموعود فی القرآن (عربی)، محمد حسین رضوی، چاپ بیروت، دار الهادی، 231 صفحۀ وزیری، 2001 م.
50_ موعود علیه السلام در قرآن، سید عباس سید کریمی،چاپ قم، دبیرخانۀ اجلاس، 61 صفحۀ پالتوئی، 1385ش.
51_ موعود قرآن، آیة الله سید صادق شیرازی، مترجم مؤسّسۀ امام مهدی، چاپ تهران، 152 صفحۀ رقعی، 1360ش.
52_ موعود قرآن، مؤسّسۀ فرهنگی موعود، چاپ تهران، موعود، 84 صفحۀ پالتوئی، 1386ش.
53_ موعود قرآن، علیرضا رجالی تهرانی، چاپ تهران، بزرگ اندیشه، 77 صفحه، 1379ش.
54_ موعود قرآن، علی اکبر مهدی پور، چاپ تهران، دوازدهمین نمایشگاه قرآن کریم، 1425ق.
55_ نور پنهان در افق قرآن، جعفر شیخ الاسلامی،چاپ تهران، یکان، 71 صفحۀ رقعی، 1378ش.
ص: 38
کتابی که در پیش رو دارید، جدیدترین اثر در این عرصه است که توسّط یکی از فرهیختگان عرصۀ مهدویّت سامان یافته است.
مؤلّف که از سلالۀ پاکان و از شجرۀ طیّبۀ آل روضات هستند، از نخستین روز تأسیس مرکز جهانی حضرت ولی عصر ارواحنا فداه، در کنار حضرت آیة الله بحر العلوم میردامادی، یار و یاور ایشان و از فعّالان پرکار و پربار این مرکز می باشند.
مؤلّف با ذوق سرشار، حسن ابتکار و در اختیار داشتن منابع فراوان_ کتابخانۀ تخصّصی_ این اثر بدیع را تدوین کرده، دست به ابتکار تازه زده، برای هر آیه یک عنوانِ قرار دادی تعیین نموده، آنگاه برای هر آیه «کُد» ساخته، که این کُد بیان گر ردیف سوره در میان سوره ها و شمارۀ آیه در میان آیات آن سوره می باشد.
در تفسیر هر آیه، یک یا چند حدیث از منابع اوّلیه نقل کرده، سپس دیگر منابع حدیثی یا تفسیری را یاد آور شده است.
متن کامل، سپس ترجمۀ هر حدیث را به قلم روان سامان داده است.
امید است این مجموعه پژوهشگران را به کار آید و حفظ آیات مهدوی را برای علاقه مندان آسان سازد و زمینۀ لبخند رضایت حضرت بقیّة الله ارواحنا فداه را فراهم نماید.از خداوند منّان خواستار است که این تلاش را به احسن وجه بپذیرد و آن را موجب قرب ظهور و تقرّب به پیشگاه آن امام نور قرار دهد، إن شاء الله.
13 شوال 1434 ق.
حوزۀ علمیّۀ قم
علی اکبر مهدی پور
ص: 39
ص: 40
الحمد لله من اوّل الدّنیا إلی فنائِها، و مِنَ الاخرةِ إلی بقائِها، الحمد لله عَلی کُلِّ نعمة، و صلّی الله علی سیّدنا و نبیّنا، حبیب إله العالمین، و شفیع المذنبین، أبی القاسم المصطفی محمّد و عَلی آلِهِ أئمة الطّیبین الطّاهرین المعصومین، لا سیّما امام عصرنا و حجّتنا و مولانا و سیّدنا و انیسنا و مونسنا و ولیّ أمرنا، حجة بن الحسن العسکری، ارواحنا و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء، و عجّل الله تعالی فرجه، و مُدّ فی عمره الشّریف و زیّن الأرض بطول بقائه، و لعنة الله علی أعدائهم و مخالفیهم و غاصبی حقوقهم و منکری فضائلهم و مناقبهم، من الآن إلی قیام یوم الدّین.
*خداوند در کتاب خودش قرآن کریم، همه چیز را بیان فرموده است.
خدای متعال در آیۀ 16/89 می فرماید:
... وَنَزَّلْناٰ عَلَیْكَ الْكِتاٰبَ تِبْیاٰنًا لِكُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرٰى لِلْمُسْلِمٖینَ89
و ما بر تو اين كتاب را فرستاديم تا حقيقت هر چيز را روشن كند و براى مسلمين هدايت و رحمت و بشارت باشد.
*فقط مفسّرین قرآن، که ائمّۀ اطهار علیهم السلام هستند می توانند از تأویل آیات قرآن خبر دهند.
خدای متعال در آیۀ 3/7 می فرماید:
... وَماٰ یَعْلَمُ تَاْوٖیلَهُۥ اِلَّا اللّٰهُ٭ۗ وَالرّاٰسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ ءاٰمَنّاٰ بِهٖ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّناٰ٭ۗ وَماٰ یَذَّكَّرُ اِلّاٰ اُولُوا الْاَلْباٰبِ7
ص: 41
در حالى كه تفسير آن ها را، جز خدا و راسخان در علم نمى دانند. (آن ها كه به دنبال فهم و درکِ اسرارِ همۀ آيات قرآن در پرتو علم و دانش الهى) مى گويند: «ما به همۀ آن ايمان آورديم و همه از طرف پروردگارِ ماست.» و جز صاحبان عقل، متذكّر نمى شوند.
از ابو بصیر نقل است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند:نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ.(1)
مائيم راسخون در علم و ما تأويل متشابهات قرآن را مى دانيم.
*رسول خدا صلی الله علیه و اله ، ضمن بیان جدایی ناپذیری قرآن و عترت علیهم السلام ، از یکدیگر، همه را به بهترین راه سعادت، یعنی تمسّک به این دو چیز گران بهاء سفارش نمودند.
حضرت امام حسن علیه السلام فرمودند: روزى رسول خدا صلی الله علیه و اله خطبه ای خواندند، و بعد از حمد و ثناى پروردگار متعال فرمودند:
مَعَاشِرَ النَّاسِ كَأَنِّي أُدْعَى فَأُجِيبُ وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي، مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، فَتَعَلَّمُوا مِنْهُمْ وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْكُمْ، لَا يَخْلُو الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَ لَوْ خَلَتْ إِذًا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا.(الحدیث)(2)
ص: 42
اى گروه مردم! من به سوى خداوند خوانده شده ام و به زودی دعوت حق را اجابت می كنم، من در بین شما دو چيز گران بها را باقی مى گذارم: كتاب خدا و عترتم أهل بيتم را، هر آينه اگر به اين دو، چنگ بزنيد هرگز گمراه نخواهید شد، از آن ها علوم را فرا گيريد، و به آن ها تعليم نكنيد زيرا آن ها از شما داناترند، زمين از ايشان خالى نماند، و اگر خالى شود اهلش را فرو برد.
*در هر زمانی امامی از اهل بیت علیهم السلام وجود دارد تا مردم را هدایت نماید.
خداوند در این رابطه در آیۀ 13/7 می فرماید:
... اِنَّماٰ اَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هاٰدٍ7همانا وظيفۀ تو اندرز و ترسانيدن (خلق از نافرمانى خدا) است و هر قومى را (از طرف خدا) راهنمايى است.
بريد بن معاويه گويد: به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام عرض کردم: معناى اين آيه: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، چيست؟ حضرت فرمودند:
الْمُنْذِرُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ عَلِيٌّ الْهَادِي، وَ فِي كُلِّ وَقْتٍ وَ زَمَانٍ إِمَامٌ مِنَّا، يَهْدِيهِمْ إِلَى مَا جَاءَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله .(1)
منذر، رسول خدا صلی الله علیه و اله و هادى على علیه السلام است، و در هر وقت و زمانى امامى از ما وجود دارد كه مردم را به آنچه رسول خدا صلی الله علیه و اله آورده اند، هدايت نماید.
ص: 43
*هر که می خواهد از گمراهی و مرگ جاهلی نجات پیدا کند، باید امام زمانش عجل الله تعالی فرجه الشریف را بشناسد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند:
مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً.(1)
هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، مثل مردم زمان جاهلیت از دنیا رفته است.
*قرآن کریم، بهترین راه شناخت و معرفی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
با اینکه تا کنون ده ها عنوان کتاب از علماء بزرگ شیعه و نویسندگان محترم، با موضوع مهدویّت در آیات قرآن کریم، به رشتۀ تحریر در آمده و بعضاً به طبع هم رسیده است، ولی باز می بینیم محبّان و منتظران ظهور حضرتش، به خصوص قشر جوان، از وجود چنین آیاتی در قرآن کریم، که البته توسّط ائمّۀ اطهار علیهم السلام تفسیر و تبیین شده است، آگاهی و شناخت لازم را نداشته و از رسیدن به درجۀ والای معرفت الحجّة عجل الله تعالی فرجه الشریف ، محروم مانده اند.*کتاب حاضر با بکار گیری روشی جدید، راه را جهت آموزش و حفظ آیات مهدوی در قرآن کریم، برای همۀ جویندگان معارف مهدوی، به خصوص جوانان و دانشجویان عزیز، هموار نموده است.
*نکات این طرح:
ص: 44
الف_ برای هر یک از آیات، یک «اسم» و یک «کُد» تعریف شده است، که اسم آیه بیانگر موضوع و محتوای آن آیه است، و کُد آیه، آدرس آیه را در قرآن کریم به ما نشان می دهد.
ب_ کُد هر آیه از یک عدد اعشاری تشکیل شده، که رقم صحیحش بیانگر شمارۀ سوره است و رقم اعشاری شمارۀ آیه را به ما نشان می دهد.
ج_ به عنوان مثال به این نمونه توجّه نمایید:
اسم آیه: مضطر، کد آیه: 27/62، یعنی در بیست و هفتمین سورۀ قرآن کریم، که سورۀ مبارکۀ نمل است، آیۀ شصت و دو: «أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَليلاً ما تَذَكَّرُونَ».
د_ البته شایان ذکر است که شمارۀ آیات بر اساس رسم الخط «عثمان طه» تعریف شده است.
ه-_ عزیزان لازم است، شمارۀ یکصد و چهارده سورۀ قرآن را به ترتیب حفظ نمایند، تا بتوانند به راحتی آیات را در قرآن کریم پیدا نمایند، البته برای سهولت این کار جدول شمارۀ سوره ها، آخر همین کتاب درج شده است.
*خدای متعال را شاکرم که در طی 12 سال گذشته پس از این که این کتاب شریف، دو بار به چاپ رسید، به بنده توفیق داد تا چاپ سوّم را با ویرایش جدید و بازنگری مطالب و منابع، به سرانجام برسانم؛ البته قابل توجّه است که چون پس از چاپ اوّل این کتاب، آیات مربوط به بحث رجعت، به صورت جداگانه و با عنوان «کلید واژۀ آیات رجعت در قرآن کریم» به چاپ رسید، در ویرایش جدید، این آیات حذف شده است.
ص: 45
*در پایان از اساتید خودم و همۀ عزیزانی که این حقیر را در نشر این اثر یاری نمودند، به خصوص حضرت آیة الله حاج سیّد محمود بحر العلوم میردامادی دام ظله و همچنین استاد محقّق، متخصّص معارف مهدویّت، علّامه شیخ علی اکبر مهدی پور دام عزّه، که با نوشتن تقریظ و مقدّمه، این کتاب را مزیّن و حقیر را مورد الطاف خود قرار داده اند، تشکّر نموده و از خداوندمتعال برای همگان آرزوی طول عمر با عزّت و توفیق روز افزون مسئلت می نمایم.
*امید است این کتاب مورد قبول مولایمان حضرت صاحب الزّمان ارواحنا فداه قرار گیرد و ذخیره ای برای روز جزا باشد.
السّلام علی المهدی و علی آبائه و اللّعن علی أعدائه
قم مقدّسه _ سیّد محمّد جعفر روضاتی
ربیع الاول 1446 هجری قمری
ص: 46
شماره: 1
اَلَّذٖینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقٖیمُونَ الصَّلٰوةَ وَمِمّاٰ رَزَقْناٰهُمْ یُنْفِقُونَ3
(پرهيزكاران) كسانى هستند كه به غيب ايمان مى آورند و نماز را برپا مى دارند و از تمام نعمتها و مواهبى كه به آنان روزى داده ايم، انفاق مى كنند.
1_ عَنْ دَاوُد الرقِّيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، قَالَ: مَنْ أَقَرَّ بِقِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام أَنَّهُ حَقٌّ.(1)
از داود رقّی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، فرمودند: متّقین کسانی هستند که به قیام حضرت قائم علیه السلام ، که البته حق است، اقرار و ایمان داشته باشند.
ص: 47
2_ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ، قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «الم»، «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ»، «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، فَقَالَ: الْمُتَّقُونَ شِيعَةُ عَلِيٍّ علیه السلام ، وَ أَمَّا الْغَيْبُ، فَهُوَ الْحُجَّةُ الْغَائِب، وَ شَاهِدُ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»(1).(2)از يحيى بن ابو القاسم نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «الم»، «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ»، «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، پرسيدم، حضرت فرمودند: مقصود از متّقين، شيعيان حضرت على علیه السلام هستند، و منظور از غيب، امام غائب است، و دليل آن، گفتار خداى متعال است که می فرماید: «وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، (و می گويند آيا آيه اى از طرف پروردگارش بر او نازل نشود؟ بگو همانا غيب از آن خدا است شما منتظر باشيد به راستى من هم با شما از منتظرانم).
ص: 48
3_ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ، عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و اله ، فِي حَدِيثٍ يذكُرُ فِيهِ الأَئِمَّةِ الاِثنَي عَشَر، قَالَ: ... إلَی أن قَالَ: طُوبَى لِلصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ، طُوبَى لِلْمُقِيمِينَ عَلَى مَحَجَّتِهِمْ، أُولَئِكَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ، فَقَالَ: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ».(1)
از جابر بن عبدالله انصاری نقل است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در حدیثی طولانی مطالبی را پیرامون ائمّۀ دوازده گانه علیهم السلام بیان فرمودند تا اینکه فرمودند: خوشا به حال صبركنندگان در غيبت او، و خوشا به حال باقى ماندگان در محبّت او، این ها هستند كه خداوند در کتابش دربارۀ آن ها فرموده است: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، (کسانی که ايمان به غيب مى آورند).
ص: 49
شماره: 2
...اُولٰئِكَ ماٰ كاٰنَ لَهُمْ اَنْ یَدْخُلُوهاٰ اِلّاٰ خاٰئِفٖینَ٭ۚ لَهُمْ فِی الدُّنْیاٰ خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الْءاٰخِرَةِ عَذاٰبٌ عَظٖیمٌ114
... شايسته نيست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد اين (كانونهاى عبادت) شوند؛ بهرۀ آن ها در دنيا (فقط) رسوايى است و در سراى ديگر، عذاب عظيم (الهى)!
عَن السُدَي، فِي قَولِه تَعالى: «لَهُم فِي الدُّنِيا خِزيٌ»، أَما خِزيُهُم فِي الدُّنِيا فَإِنَّه إذا قامَ المَهدِيّ علیه السلام وَ فُتِحَت قُسطَنطَينيّة قَتَلَهُم، فَذلِكَ الخِزي.(1)
از سدّى نقل است که در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «لَهُم فِي الدُّنِيا خِزيٌ»، گفت: امّا رسوائى دشمنان دين در دنيا هنگامى است كه حضرت مهدى علیه السلام قیام کنند و قسطنطنيه را فتح نمایند و آن ها را بكشند، اين براى آن ها، همان خواری و رسوائى است.
ص: 50
شماره: 3
وَاِذِ ابْتَلٰى اِبْراٰهٖیمَ رَبُّهُۥ بِكَلِماٰتٍ فَاَتَمَّهُنَّ٭ۖ قاٰلَ اِنّٖی جاٰعِلُكَ لِلنّاٰسِ اِماٰمًا٭ۖ قاٰلَ وَمِنْ ذُرِّیَّتٖی٭ۖ قاٰلَ لاٰ یَناٰلُ عَهْدِی الظّاٰلِمٖینَ124
و (به خاطر آوريد) هنگامى كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود، و او به خوبى از عهدۀ اين آزمايش ها برآمد، خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من (نيز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمى رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاک و معصوم باشند، شايسته اين مقامند)».
عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ»، مَا هَذِهِ الْكَلِمَاتُ؟ قَالَ: هِيَ الْكَلِمَاتُ الَّتِي تَلَقَّاهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ فَتابَ عَلَيْهِ، وَ هُوَ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَبِّ! أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ إِلَّا تُبْتَ عَلَيَّ، فَتَابَ اللَّهُ عَلَيْهِ، «إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»، فَقُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَمَا يَعْنِي عَزَّ وَ جَلَّ بِقَوْلِهِ: «فَأَتَمَّهُنَّ»؟ قَالَ: يَعْنِي فَأَتَمَّهُنَّ إِلَى الْقَائِمِ علیه السلام ، اثْنَيْ عَشَرَ إِمَاماً، تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ علیهم السلام .(الحدیث)(1)
ص: 51
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام این سخن خدای عزوجل: «وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ»، پرسيدم: اين كلمات چيست؟ حضرت فرمودند: همان كلماتی است كه آدم از پروردگارش ياد گرفت و بوسیلۀ آن ها توبه كرد و توبه اش پذيرفته شد، و آن اين است، گفت:پروردگارا! از تو می پرسم به حقّ محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين علیهم السلام ، كه توبۀ مرا بپذيرى، پس خداوند توبه اش را قبول كرد، همانا او توّاب و رحيم است، عرض كردم: اى پسر رسول خدا! پس معنى این سخن خداى عزوجل چيست كه فرموده: «فَأَتَمَّهُنَّ»؟ حضرت فرمودند: يعنى كلمات را تا قائم علیه السلام تمام كرد، يعنى دوازده امام، كه نُه امام از آن ها، از فرزندان امام حسين علیه السلام می باشند.
ص: 52
شماره: 4
اَمْ كُنْتُمْ شُهَداٰءَ اِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ اِذْ قاٰلَ لِبَنٖیهِ ماٰ تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدٖی٭ۖ قاٰلُوا نَعْبُدُ اِلٰهَكَ وَاِلٰهَ ءاٰباٰئِكَ اِبْراٰهٖیمَ وَاِسْماٰعٖیلَ وَاِسْحاٰقَ اِلٰهًا واٰحِدًا وَنَحْنُ لَهُۥ مُسْلِمُونَ133
آيا هنگامى كه مرگ يعقوب فرا رسيد، شما حاضر بوديد؟! در آن هنگام كه به فرزندان خود گفت: «پس از من، چه چيز را مى پرستيد؟» گفتند: «خداى تو، و خداى پدرانت، ابراهيم و اسماعيل و اسحاق، خداوند يكتا را، و ما در برابر او تسليم هستيم.»
عَن جابِر، عَن أبِي جَعفَر علیه السلام ، قالَ: سَأَلتُه عَن تَفسِيرِ هذِهِ الآيَة مِن قَولِ الله: «إِذْ قالَ لِبَنِيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ
ص: 53
إِلهاً واحِداً»، قَالَ: جَرت فِي القَائِمِ علیه السلام .(1)
از جابر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام از تفسیر آیۀ: «إِذْ قالَ لِبَنِيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه در بارۀ حضرت قائم علیه السلام جاری است.
توضیح: مرحوم فیض در کتاب شریف «تفسیر صافی» می فرماید:
شاید منظور امام باقر علیه السلام از این که فرمودند: «این آیه در بارۀ حضرت قائم علیه السلام جاری است»، این باشد که هر امام قائمی از ایشان به هنگام مرگش، همان چیزی را می گوید که حضرت یعقوب علیه السلام به فرزندانش گفت، و آنان به همان نحو جوابمی دهند که: «نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ».(2)
ولی با مراجعۀ به روایات می بینیم که گاهی «جَرَت» به معنای «ظَهَرت» به کار برده شده، پس می توانیم بگوییم: توحیدی که امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف دارند، همان توحیدی است که حضرت ابراهیم علیه السلام و انبیاء دیگر داشته اند. لذا این «جَرَت» می رسد به آن جایی که با ظهور امام علیه السلام ، توحید ایشان در عالم هستی جلوه می کند و با این تجلّی توحیدی، قلب ها و دل ها روشن شده، زمینه برای پذیرش عدل و قسط کامل در جهان، فراهم می شود. (إن شاء الله)
ص: 54
شماره: 5
وَكَذٰلِكَ جَعَلْناٰكُمْ اُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَداٰءَ عَلَى النّاٰسِ وَیَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهٖیدًا...143
و ما همچنان شما را به آيين اسلام هدايت كرديم و به سيرت نيكو بياراستيم تا گواه مردم باشيد و پيامبر نيز گواه شما باشد.
1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام ، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِيَّانَا عَنَى بِقَوْلِهِ: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»، فَرَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله شَاهِدٌ عَلَيْنَا، وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ فِي أَرْضِهِ؛ وَ نَحْنُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ جَلَّ اسْمُهُ فِيهِمْ: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً».(1)
از جناب سليم بن قيس هلالی نقل است که گفت: حضرت على علیه السلام فرمودند: همانا خدای متعال در آیۀ: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»، تنها ما را قصد نموده، نه غير ما را، پس رسول خدا صلی الله علیه و اله بر ما گواه است و
ص: 55
ما شاهدان خداوند بر خلقش و حجّت های او در زمینش هستیم، و ما همان کسانى هستیم كه خدای متعال در بارۀ ايشان فرموده: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً». یعنی در هر زمانى امامى از ما وجود دارد كه شاهد بر اهل زمان خود است.
2_ عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام : قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْشَهِيداً»، قَالَ: نَحْنُ الْأُمَّةُ الْوَسَطُ وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى خَلْقِهِ وَ حُجَجُهُ فِي أَرْضِهِ.(1)
از برید بن معاویه عجلی نقل است که گفت: به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام عرض کردم: تفسیر این سخن خدای متعال: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»، چیست؟ حضرت فرمودند: امّت وسط ما هستيم و مائيم گواهان خدای متعال بر خلقش و حجّت هاى او در زمينش.
3_ عَنْ مَيْمُونٍ الْبَانِ مَوْلَى بَنِي هَاشِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : مِنَّا شَهِيدٌ عَلَى كُلِّ زَمَانٍ، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ الْحَسَنُ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فِي زَمَانِهِ، وَ كُلُّ مَنْ يَدْعُو مِنَّا إِلَى أَمْرِ اللَّهِ.(2)
ص: 56
از میمون البان، غلام بنی هاشم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً»، فرمودند: از ما، برای هر زمانی گواهی است، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام در زمان خودشان، و امام حسن علیه السلام در زمان خودشان، و امام حسین علیه السلام نیز در زمان خودشان شاهدان بر خلق بودند، و هر یک از ما که مأموریت دعوت به سوی خدا را دارد.4_ المناقب لابن شهرآشوب: عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْحُسَيْنِ، عَنْ زَيْنِ الْعَابِدِينَ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، قَالَ: نَحْنُ هُمْ.(1)
در کتاب شریف مناقب، روایتی از جناب عبدالله بن حسین نقل نموده که گفت: حضرت امام سجاد علیه السلام در تفسیر این سخن خدای متعال: «لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ»، فرمودند: ما همان کسانی هستیم که خداوند بر مردم گواه قرار داده.
ص: 57
شماره: 6
وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلّٖیهاٰ٭ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراٰتِ٭ۚ اَیْنَ ماٰ تَكُونُوا یَاْتِ بِكُمُ اللّٰهُ جَمٖیعًا٭ۚ اِنَّ اللّٰهَ عَلٰى كُلِّ شَیْءٍ قَدٖیرٌ148
هر طايفه اى قبله اى دارد كه خداوند آن را تعيين كرده است، پس در نيكى ها و اعمال خير، بر يكديگر سبقت جوييد! هر جا باشيد، خداوند همۀ شما را حاضر مى كند، زيرا او بر هر كارى تواناست.
1_ عَنْ أَبِي خَالِدٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»، قَالَ: الْخَيْرَاتُ الْوَلَايَةُ، وَ قَوْلُهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»، يَعْنِي أَصْحَابَ الْقَائِمِ الثَّلَاثَمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا، قَالَ: وَ هُمْ وَ اللَّهِ! الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ، قَالَ: يَجْتَمِعُونَ وَ اللَّهِ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعٌ كَقَزَعِ الْخَرِيفِ.(1)
از ابو خالد كابلى نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير اين فرمایش خداوند عزوجل: «فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»،
ص: 58
فرمودند: مقصود از خيرات، ولايت است و این فرمایش خدای متعال: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»، یعنی ياران حضرت قائم علیه السلام كه بیش از سيصد و ده نفر مرد هستند، سپس حضرت فرمودند: به خدا قسم! آن ها همان امّت معدوده اى هستند كه خداوند آن ها را در يک ساعت گرد هم جمع می کند، همان طور که پاره هاى ابر پائيز را در يک جا جمع مى كند.2_ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام ، أَوْ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، أَنَّهُ قَالَ: الْفُقَدَاءُ قَوْمٌ يُفْقَدُونَ مِنْ فُرُشِهِمْ، فَيُصْبِحُونَ بِمَكَّةَ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزوجل: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»، وَ هُمْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام .(1)
از ابو خالد کابلی نقل است که گفت: حضرت امام سجّاد علیه السلام و يا حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: گمشدگان، گروهى هستند كه در بسترهايشان مفقود می شوند و صبح در مكّه خواهند بود و این همان سخن خداى عزوجل است که فرمود: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً»، (هرکجا که باشید، خداوند همگی شما را می آورد)، و آنان ياران حضرت قائم علیه السلام هستند.
3_ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ رضی الله ، قَالَ: قُلْتُ لِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى علیهم السلام : يَا مَوْلَايَ! إِنِّي لَأَرْجُو أَنْ تَكُونَ الْقَائِمَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ، الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ
ص: 59
عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، فَقَالَ علیه السلام : مَا مِنَّا إِلَّا قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ هَادٍ إِلَى دِينِ اللَّهِ، وَ لَكِنَّ الْقَائِمَ الَّذِي يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ أَهْلِ الْكُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا، هُوَ الَّذِي يَخْفَى عَلَى النَّاسِ وِلَادَتُهُ وَ يَغِيبُ عَنْهُمْ شَخْصُهُ وَ يَحْرُمُ عَلَيْهِمْ تَسْمِيَتُهُ، وَ هُوَ سَمِيُّ رَسُولِ اللَّهِ وَ كَنِيُّهُ، وَ هُوَ الَّذِي تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ وَ يُذَلُّ لَهُ كُلُّ صَعْبٍ، يَجْتَمِعُ إِلَيْهِ مِنْ أَصْحَابِهِ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَقَاصِي الْأَرْضِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ»، فَإِذَا اجْتَمَعَتْ لَهُ هَذِهِ الْعِدَّةُ مِنْ أَهْلِ الْإِخْلَاصِ، أَظْهَرَ اللَّهُ أَمْرَهُ، فَإِذَا كَمَلَ لَهُ الْعَقْدُ وَ هُوَ عَشَرَةُ آلَافِ رَجُلٍ خَرَجَ بِإِذْنِ اللَّهِ، فَلَا يَزَالُ يَقْتُلُ أَعْدَاءَ اللَّهِ، حَتَّى يَرْضَى عزوجل.قَالَ عَبْدُ الْعَظِيمِ: فَقُلْتُ لَهُ: يَا سَيِّدِي! فَكَيْفَ يَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ قَدْ رَضِيَ؟ قَالَ: يُلْقِي فِي قَلْبِهِ الرَّحْمَةَ، فَإِذَا دَخَلَ الْمَدِينَةَ أَخْرَجَ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى فَأَحْرَقَهُمَا.(1)
از جناب عبد العظيم حسنى رضی الله نقل است که گفت: به حضرت امام جواد علیه السلام عرض کردم: اميدوارم شما قائم اهل بيت حضرت محمّد صلی الله علیه و اله باشيد، همان كسى كه زمين را پر از عدل و داد می نمايد همچنان كه آكنده از ظلم و جور شده باشد، حضرت فرمودند: اى أبو القاسم! هيچ يک از ما نيست جز این كه قائم به امر خداى متعال و هادى به دين الهى باشد، امّا قائمى كه خداوند عزوجل به وسیلۀ او زمين را از اهل كفر و انكار پاک می سازد و آن را پر از عدل و داد می نمايد، كسى است كه ولادتش بر مردم پوشيده و شخصش از ايشان نهان و بردن نامش بر آن ها حرام است،
ص: 60
و او هم نام و هم كنيه رسول خدا صلی الله علیه و اله است، و او كسى است كه زمين در اختیارش می گردد و هر دشوارى برايش هموار می شود، و اصحابش، به تعداد اصحاب بدر، یعنی سيصد و سيزده مرد، از دورترين نقاط زمين به گرد او جمع می شوند، و اين همان فرمایش خداوند عزوجل است كه فرمود: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ»، پس هنگامی که اين تعداد از اهل اخلاص به گرد او جمع شوند، خداى متعال امرش را ظاهر می سازد و هنگامی که پیمان كامل گشت یعنی تعداد آن ها به ده هزار نفر رسید، به اذن خداى متعال قيام می كند و آن قدر دشمنان خدا را بكشد تا خداى تبارک و تعالى خشنود گردد.
عبد العظيم گفت: به آن حضرت عرض کردم: اى آقای من! چگونه مى فهمد كه خدا راضی شده است؟ حضرت فرمودند: خداوند در قلبش رحمت مى افكند و چون به مدينه بیايد، «لات» و «عزّى» را از خاک بيرون كشيده و آن دو را آتش می زند.
4_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : إِذَا أُذِنَ الْإِمَامُ دَعَا اللَّهَ بِاسْمِهِ الْعِبْرَانِيِّ، فَأُتِيحَتْ لَهُ صَحَابَتُهُ، الثَّلَاثُمِائَةِ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ، قَزَعٌ كَقَزَعِ الْخَرِيفِ، فَهُمْ أَصْحَابُ الْأَلْوِيَةِ، مِنْهُمْ مَنْ يُفْقَدُ مِنْ فِرَاشِهِ لَيْلًا فَيُصْبِحُ بِمَكَّةَ، وَ مِنْهُمْ مَنْ يُرَى يَسِيرُ فِي السَّحَابِ نَهَاراً، يُعْرَفُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِيهِ وَ حِلْيَتِهِ وَ نَسَبِهِ، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ!
ص: 61
أَيُّهُمْ أَعْظَمُ إِيمَاناً؟ قَالَ: الَّذِي يَسِيرُ فِي السَّحَابِ نَهَاراً، وَ هُمُ الْمَفْقُودُونَ وَ فِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «أَيْنَ ما تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعاً».(1)
از مفضل بن عمر نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که به امام علیه السلام اجازۀ ظهور داده شود، خدا را با نام عبرانیش می خواند، پس اصحابش که سیصد و سیزده نفرند، مانند پاره ابرهای پاییزی گرد او اجتماع می کنند و آنان صاحبان بیرق هستند، بعضی از آنان شبانه از بستر خود ناپدید شده و صبحگاهان در مکّه حاضر می شوند و بعضی دیگر دیده می شوند که در روز بر روی ابری نشسته سیر می کنند و هر یک با نام خود و نام پدر و صفات و نسبش شناخته می شوند؛ عرض کردم: فدایتان شوم! ایمان کدام یک بیشتر است؟ حضرت فرمودند: همان که روی ابرها در روز حرکت می کند و آنان ناپدیدشوندگان اند و این آیه دربارۀ آنان نازل شده است: « أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعا»، (هر کجا که باشید، خداوند همگی شما را می آورد).
ص: 62
شماره: 7
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْاَمْواٰلِ وَالْاَنْفُسِ وَالثَّمَراٰتِ وَبَشِّرِ الصّاٰبِرٖینَ155
و قطعاً همۀ شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در اموال و جان ها و ميوه ها، آزمايش مى كنيم و بشارت ده به صبر كنندگان!
1_ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍمُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ»، فَقَالَ: يَا جَابِرُ! ذَلِكَ خَاصٌّ وَ عَامٌّ، فَأَمَّا الْخَاصُّ مِنَ الْجُوعِ فَبِالْكُوفَةِ، وَ يَخُصُّ اللَّهُ بِهِ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ، فَيُهْلِكُهُمْ، وَ أَمَّا الْعَامُّ فَبِالشَّامِ، يُصِيبُهُمْ خَوْفٌ وَ جُوعٌ مَا أَصَابَهُمْ مِثْلُهُ قَطُّ، وَ أَمَّا الْجُوعُ، فَقَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَمَّا الْخَوْفُ، فَبَعْدَ قِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام .(1)
از جابر بن یزید جعفی نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام پرسیدم كه معنای این سخن خدای متعال: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ»، چیست؟ حضرت فرمودند: ای جابر! (این آیه) یک معنای خاصّ دارد و یک معنای عام، و امّا معنای خاصّ آن، گرسنگی در كوفه است كه خداوند آن را مخصوص دشمنان آل محمّد علیهم السلام قرار داده پس به وسیلۀ آن، آن ها را هلاک می كند، و امّا معنای عام آن، در
ص: 63
شام محقّق می شود كه اهل آن جا طوری به خوف و هراس و گرسنگی مبتلا می شوند كه احدی مثل آن مبتلا نشده باشد، پس گرسنگی، قبل از قیام حضرت قائم علیه السلام است ولی خوف و هراس، پس از قیام حضرت قائم علیه السلام می باشد.
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ قُدَّامَ قِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام عَلَامَاتٍ بَلْوَى مِنَ اللَّهِ تَعَالَى لِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ، قُلْتُ: وَ مَاهِيَ؟ قَالَ: ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، قَالَ: «لَنَبْلُوَنَّكُمْ»، يَعْنِي الْمُؤْمِنِينَ، «بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ»، مِنْ مُلُوكِ بَنِي فُلَانٍ فِي آخِرِ سُلْطَانِهِمْ، «وَ الْجُوعِ»، بِغَلَاءِ أَسْعَارِهِمْ، «وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ»، فَسَادِ التِّجَارَاتِ وَ قِلَّةِ الْفَضْلِ فِيهَا، «وَ الْأَنْفُسِ»، قَالَ: مَوْتٌ ذَرِيعٌ، «وَ الثَّمَراتِ»، قِلَّةِ رَيْعٍ مَا يُزْرَعُ وَ قِلَّةِ بَرَكَةِ الثِّمَارِ، «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، عِنْدَ ذَلِكَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام ، ثُمَّ قَالَ لِي: يَا مُحَمَّدُ! هَذَا تَأْوِيلُهُ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»(1).(2)
از محمّد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا پيش از قيام حضرت قائم علیه السلام نشانه هایی از بلاها و آزمايشهایی از جانب خداى متعال براى بندگان با ايمان خواهد بود، عرض كردم: آن آزمايشها چيست؟ حضرت
ص: 64
فرمودند: همان فرمايش خداى عزوجل است كه فرمود: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، (و حتماً شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و كاهش در مال ها و جان ها (عمرها) و فرزندان خواهيم آزمود و بردباران را بشارت ده)، آن حضرت فرمودند: «لَنَبْلُوَنَّكُمْ»، يعنى مؤمنان را، «بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ»، از پادشاهان فلان خاندان در پايان سلطنتشان،(يعنى سلاطين بنى عباس)، «وَ الْجُوعِ»، بوسیلۀ گرانى قیمت هايشان، «وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ»، منظور کساد تجارت و كم شدن سود آن است، «وَ الْأَنْفُسِ»، حضرت فرمودند: يعنى مرگ و میر زودرس و فراوان، «وَ الثَّمَراتِ»، نقصان میوه ها به خاطر كم شدن برداشت محصولات زراعتی، «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، پس مژده بده صابران را به هنگامی که حضرت قائم علیه السلام خروج می کند(یعنی: به آنان که در آن موقع، در عقيدۀ به ما ثابت قدم مانده اند، مژده بده)؛ سپس فرمودند: اى محمّد! اين است تأويل آن آيه، به درستى كه خداوند عزوجل مى فرمايد: «وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»، و تأويل آن را کسی نمی داند، مگر خدا و راسخان در علم).
3_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لَا بُدَّ أَنْ يَكُونَ قُدَّامَ الْقَائِمِ سَنَةٌ تَجُوعُ فِيهَا النَّاسُ وَ يُصِيبُهُمْ خَوْفٌ شَدِيدٌ مِنَ الْقَتْلِ وَ نَقْصٌ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ، فَإِنَّ ذَلِكَ فِي كِتَابِ اللَّهِ لَبَيِّنٌ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ».(1)
ص: 65
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: ناگزير بايد پيش از آمدن حضرت قائم علیه السلام ، سالى باشد كه مردم در آن سال، گرسنه بمانند و آنان را ترسى سخت از كشتار و كاهش در مال ها و كم شدن عمرها و محصولات، فرا گيرد، پس همانا اين در كتاب خدای متعال بسيار آشكار است، سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ»، (و شما را حتماً به چيزى از ترس و گرسنگى و كاهش در اموال و جان ها و ميوه ها خواهيم آزمود و بردباران را بشارت ده).
ص: 66
شماره: 8
اُولٰئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَواٰتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ٭ۖ وَاُولٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ157
اين ها، همان ها هستند كه الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده و همان ها هستند هدايت يافتگان!
عَتِيقُ بْنُ يَعْقُوبَ، قَالَ: حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ بْن رَبِيعَة، في حدیثٍ طویل:... إلی أن قال: ثُمَّ الْمُنْتَظَرُ بَعْدَهُ اسْمُهُ اسْمُ النَّبِيِّ صلی الله علیه و اله ، يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ يَفْعَلُهُ وَ يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يَجْتَنِبُهُ، يَكْشِفُ اللَّهُ بِهِ الظُّلَمَ، وَ يَجْلُو بِهِ الشَّكِّ، وَ الْعَمَى يَرْعَى الذِّئْبُ فِي أَيَّامِهِ مَعَ الْغَنَمِ، وَ يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ الطَّيْرُ فِي الْجَوِّ وَ الْحِيتَانُ فى الْبِحَارِ، يَا لَهُ مِنْ عَبْدٍ مَا أَكْرَمَهُ عَلَى اللَّهِ، طُوبَى لِمَنْ أَطَاعَهُ وَ وَيْلٌ لِمَنْ عَصَاهُ، طُوبَى لِمَنْ قَاتَلَ بَيْنَ يَدَيْهِ، فَقَتَلَ أَوْ قُتِلَ، «أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»، «وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(1)، «وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ»(2).(3)
از عتیق بن یعقوب نقل است که گفت: عبد الله بن ربیعة برای من حدیثی طولانی نقل نمود، تا آن جا که گفت: سپس بعد از نوبت کسی است که انتظارش را می کشند، نام او نام پیامبر صلی الله علیه و اله است، به عدل و داد دستور می دهد و خود بدان عمل می نماید، و
ص: 67
از منکر نهی و جلوگیری می کند، و خود از آن می پرهیزد و اجتناب می نماید، خداوند به وسیلۀ او تاریکی ها را بر می دارد و به وسیلۀ او شک و تردید و کور دلی را بر طرف می نماید، به گونه ای که در دوران او، گرک و میش در کنار هم در امنیّت خواهند بود، و اهل آسمان و پرندگان در هوا و ماهیان دریاها، از او راضی و خشنود می گردند، چه بندۀخوبی است که خداوند نسبت به او عنایت دارد، خوشا به حال کسی که از او فرمان برد، و وای بر آن که نافرمانی او کند، خوشا به حال کسی که در رکاب او بجنگد، بکشد یا کشته شود، آنان مشمول درود و رحمت پروردگارشانند و از جمله هدایت یافتگانند و آنان همان رستگارانند و آنان همان پیروزمندانند.
ص: 68
شماره: 9
... قاٰلَ اِنَّ اللّٰهَ مُبْتَلٖیكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنّٖی وَمَنْ لَمْ یَطْعَمْهُ فَاِنَّهُۥ مِنّٖی اِلّاٰ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِیَدِهٖ٭ۚ فَشَرِبُوا مِنْهُ اِلّاٰ قَلٖیلًا مِنْهُمْ...249
... به آن ها گفت: «خداوند، شما را به وسيلۀ يک نهر آب، آزمايش مى كند، پس آن ها که از آن بنوشند، از من نيستند و آن ها كه جز يک پيمانه با دست خود، بيشتر از آن نخورند، از من هستند» پس جز عدۀ كمى، همگى از آن آب نوشيدند.
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: إِنَّ أَصْحَابَ مُوسَى ابْتُلُوا بِنَهَرٍ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزوجل: «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ»، وَ إِنَّ أَصْحَابَ الْقَائِمِ يُبْتَلَوْنَ بِمِثْلِ ذَلِك.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا خداوند، اصحاب موسى علیه السلام را به وسيلۀ نهر آبى امتحان كرد، چنان كه خدا فرمود: «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ»، اصحاب قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف هم، چنين امتحانی خواهند داشت.
ص: 69
2_ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لَا يَخْرُجُ الْقَائِمُ علیه السلام فِي أقَلٍّ مِنَ الفِئَةِ، وَ لَا تَكُونُ الفِئَةُ أَقَلّ مِن عَشرَةِ آلَافٍ.(1)از حمّاد بن عثمان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام نمی کند مگر با عدّه ای کمتر از «فِئَة»، و تعداد «فِئَة» کمتراز ده هزار نفر نخواهد بود.
توضیح: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: کسانی که از آن آب ننوشیده بودند، گفتند: «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَيْنا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ»(2)، یعنی: پروردگارا! پیمانۀ شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و ما را ثابت قدم بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان.
بنا بر این منتظر واقعی باید صابر باشد، بر امتحانات، ناملایمات روزگار، آزار و طعنه های مخالفان، طولانی شدن زمان غیبت و فراق و هجران مولای خویش شکیبایی پیشه سازد و از درگاه پروردگار ثبات قدم طلب نماید، تا در زمرۀ آن عدّۀ قلیلی باشد که در زمان ظهور، جزء یاران و مدافعان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار می گیرند.
ص: 70
شماره: 10
اَللّٰهُ وَلِیُّ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماٰتِ اِلَى النُّورِ٭ۖ وَالَّذٖینَ كَفَرُوا اَوْلِیاٰؤُهُمُ الطّاٰغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ اِلَى الظُّلُماٰتِ٭ۗ اُولٰئِكَ اَصْحاٰبُ النّاٰرِ٭ۖ هُمْ فٖیهاٰ خاٰلِدُونَ257
خداوند، ولىّ و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده اند، آن ها را از ظلمت ها، به سوى نور بيرون مى برد. (امّا) كسانى كه كافر شدند، اولياى آن ها طاغوت ها هستند كه آن ها را از نور، به سوى ظلمت ها بيرون مى برند، آن ها اهل آتشند و هميشه در آن خواهند ماند.
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: كُلُّ رَايَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام ، فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ يُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ عزوجل.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هر پرچمى كه پيش از قيام حضرت قائم علیه السلام برافراشته شود، صاحبش طاغوتى است كه در برابر خداوند عزوجل، پرستيده مى شود.
ص: 71
2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یعْفُورٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : إِنِّی أُخَالِطُ النَّاسَ، فَیكْثُرُ عَجَبِی مِنْ أَقْوَامٍ لَا یتَوَلَّوْنَكُمْ، وَ یتَوَلَّوْنَ فُلَاناً وَ فُلَاناً، لَهُمْ أَمَانَةٌ وَ صِدْقٌ وَ وَفَاءٌ، وَ أَقْوَامٌ یتَوَلَّوْنَكُمْ، لَیسَ لَهُمْ تِلْک الْأَمَانَةُ وَ لَا الْوَفَاءُ وَ الصِّدْقُ.
قَالَ: فَاسْتَوَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جَالِساً، فَأَقْبَلَ عَلَی كَالْغَضْبَانِ، ثُمَّ قَالَ: لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ اللَّهَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ، وَ لَا عَتْبَ عَلَى مَنْ دَانَ بِوَلَایةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ.قُلْتُ: لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ؟! قَالَ: نَعَمْ، لَا دِینَ لِأُولَئِک، وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ، ثُمَّ قَالَ: أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»؟ یعْنِی مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَى نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ، لِوَلَایتِهِمْ كُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ، وَ قَالَ: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ»، قَالَ: قُلْتُ: أَ لَيْسَ اللَّهُ عَنَى بِهَا الْكُفَّارَ حِينَ قَالَ: «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا»؟
قَالَ: فَقَالَ: وَ أَيُّ نُورٍ لِلْكَافِرِ وَ هُوَ كَافِرٌ فَأُخْرِجَ مِنْهُ إِلَى الظُّلُمَاتِ؟ إِنَّمَا عَنَى بِهَذَا، أَنَّهُمْ كَانُوا عَلَى نُورِ الْإِسْلَامِ، فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا كُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، خَرَجُوا بِوَلَایتِهِمْ إِیاهُ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَى ظُلُمَاتِ الْكُفْرِ، فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْكُفَّارِ، فَ «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».(1)
از عبداللَّه بن ابى یعفور نقل است كه گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض كردم كه: من با مردم آمیزش و معاشرت دارم، و خیلی تعجّب مى کنم از مردمى
ص: 72
كه شما را دوست نمى دارند، بلکه دوستدار فلانى و فلانى هستند، ولی در عین حال امانتدار و راستگو و وفادار هستند. و مردمى را می بینم كه شما را دوست مى دارند، ولی آن امانتداری و وفاداری و راستگویى را ندارند.
راوى گفت: حضرت صادق علیه السلام ، به صورت رسمی نشستند و مثل كسى كه خشمگین است، به من نگاه کردند ، و سپس فرمودند: هر کس پیرو پیشوای ستمگری باشد که از جانب خدا معیّن نشده، دین ندارد، و هر كس وابسته به امام عادلى باشد كه از جانب خدا برگزیده شده است، سرزنش و عتابى ندارد.
عرض كردم: آن ها دین ندارند، و این ها سرزنش و عتاب ندارند؟ حضرت فرمودند: آرى، آن ها دین ندارند، و این ها سرزنش و عتابی ندارند.سپس فرمودند: آیا نشنیده اى این سخن خداوند عزوجل را كه می فرماید: «اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»، یعنى: خداوند، مؤمنان را، از تاریكى هاى گناهان به سوى نور توبه و آمرزش بیرون می برد، چون این ها به امام عادلی که برگزیدۀ خداوند است وابسته اند، سپس می فرماید: «وَ الَّذِینَ كَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ». راوی گفت: عرض کردم: مگر مقصود خداوند از اینکه می فرماید: «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا» کفار و غیر مسلمانان نیست؟
حضرت فرمودند: آیا کافر در حالی که کفر ورزیده نوری دارد تا از آن به سوی تاریکی ها خارجش کنند؟! همانا مقصود خداوند از این جمله، کسانی هستند که ابتدا در نور اسلام بودند، ولی پس از آنکه تن به ولایت هر پیشوای ستمگری دادند که برگزیدۀ خدا نمی باشد، از نور اسلام به سوی تاریکی های کفر بیرون شدند. در نتیجه خداوند آتش را بر آن ها واجب نمود تا همراه کفّار، محکوم به خلود در آتش شوند و لذا فرموده است: «أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ».
ص: 73
3_ حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در حدیثی طولانی در شرح و تفسیر بعضی از آیات قرآن کریم، رسیدند به این آیه: وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِي سُورَةِ الْبَقَرَةِ: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»، يَعْنِي مِنْ ظُلْمَةِ الْكُفْرِ إِلَى نُورِ الْإِيمَانِ، فَسُمِّيَ الْإِيمَانُ هَاهُنَا نُوراً، وَ مِثْلُهُ فِي سُورَةِ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام : «لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»(1)، وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي سُورَةِ بَرَاءَةَ: «يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ»(2)، يَعْنِي نُورَ الْإِسْلَامِ بِكُفْرِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ.(الحدیث)(3)
و خدای سبحان در سورۀ بقره فرمود: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»، یعنی خداوند آن ها را از تاریکی کفر به سوی روشنایی ایمان خارج می کند، پس در این جا ایمان، نور نامیده شده است، و نظیر آن در سورۀ ابراهیم علیه السلام است که خدای متعال فرمود: «لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ»،(تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی ها به سویروشنایی بیرون آوری) و همچنین در سورۀ توبه خدای عزوجل فرمود: «یُرِیدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ»،(می خواهند نور خدا را با دهان خویش خاموش کنند)، یعنی نور اسلام را با کفر و انکارشان خاموش کنند.
ص: 74
شماره: 11
اَوْ كَالَّذٖی مَرَّ عَلٰى قَرْیَةٍ وَهِیَ خاٰوِیَةٌ عَلٰى عُرُوشِهاٰ قاٰلَ اَنّٰى یُحْیٖی هٰذِهِ اللّٰهُ بَعْدَ مَوْتِهاٰ٭ۖ فَاَماٰتَهُ اللّٰهُ مِائَةَ عاٰمٍ ثُمَّ بَعَثَهُۥ٭ۖ قاٰلَ كَمْ لَبِثْتَ٭ۖ قاٰلَ لَبِثْتُ یَوْمًا اَوْ بَعْضَ یَوْمٍ٭ۖ قاٰلَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عاٰمٍ ...259
يا همانند كسی كه از كنار يک آبادی عبور كرد، در حالی كه ديوارهای آن، به روی سقف ها فرو ريخته بود، (و اجساد و استخوان های اهل آن، در هر سو پراكنده بود، او با خود) گفت: چگونه خدا اين ها را پس از مرگ، زنده می كند؟! (در اين هنگام) خدا او را يكصد سال می راند، سپس زنده كرد، و به او گفت: چه قدر درنگ كردی؟ گفت: يک روز، يا بخشی از يک روز، فرمود: نه، بلكه يكصد سال درنگ كردی!
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ: مَثَلُ أَمْرِنَا فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى، مَثَلُ صَاحِبِ الْحِمَارِ، أَمَاتَهُ «اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ».(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: مَثَل امر ما در کتاب خدای متعال، مثَل صاحب حمار است که خداوند او را یکصد سال میراند، سپس زنده کرد.
ص: 75
2_ عَنْ مُؤَذِّنِ مَسْجِدِ الْأَحْمَرِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، هَلْ فِي كِتَابِ اللَّهِ مَثَلٌ لِلْقَائِمِ علیه السلام ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، آيَةُ صَاحِبِ الْحِمَارِ، أَمَاتَهُ «اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ».(1)
از مؤذّن مسجد احمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسیدم: آیا در کتاب خدای متعال مثالی برای حضرت قائم علیه السلام هست؟ حضرت فرمودند: بلی، او مانند صاحب حمار است که خداوند او را یکصد سال میراند و سپس زنده نمود.
ص: 76
شماره: 12
مَثَلُ الَّذٖینَ یُنْفِقُونَ اَمْواٰلَهُمْ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنْبَتَتْ سَبْعَ سَناٰبِلَ فٖی كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ٭ۗ وَاللّٰهُ یُضاٰعِفُ لِمَنْ یَشاٰءُ٭ۗ وَاللّٰهُ واٰسِعٌ عَلٖیمٌ261
كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، همانند بذرى هستند كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه، يكصد دانه باشد و خداوند آن را براى هر كس بخواهد، دو يا چند برابر مى كند و خدا (از نظر قدرت و رحمت،) وسيع، و (به همه چيز) داناست.
عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِیِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «کَمَثَلِ حَبَّهًٍْ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ»، قَالَ: الْحَبَّةُ فَاطِمَةُ علیها السلام ، وَ السَّبْعُ السَّنَابِلُ، سَبْعَةٌ مِنْ وُلْدِهَا سَابِعُهُمْ قَائِمُهُمْ عجل الله تعالی فرجه الشریف ، قُلْتُ: الْحَسَنُ علیه السلام ؟ قَالَ: إِنَّ الْحَسَنَ علیه السلام إِمَامٌ مِنَ اللَّهِ مُفْتَرَضٌ طَاعَتُهُ، وَ لَکِنْ لَیْسَ مِنْ السَّنَابِلِ السَّبْعَةِ، أَوَّلُهُمْ الْحُسَیْنُ علیه السلام وَ آخِرُهُمْ الْقَائِمُ عجل الله تعالی فرجه الشریف .
فَقُلْتُ: قَوْلُهُ: «فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ»؟ قَالَ: یُولِدُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ فِی الْکُوفَةِ مِائَةً مِنْ صُلْبِهِ، وَ لَیْسَ ذَاکَ إِلَّا هَؤُلَاءِ السَّبْعَةَ.(1)
ص: 77
از مفضل بن محمد جعفی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «کَمَثَلِ حَبَّهًٍْ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور از «حبّه»، حضرت فاطمه علیها السلام است، و منظور از «سَبعَ سَنابِل»، هفت تن از فرزندان آن حضرت است، که هفتمین آن ها، قائمشان عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد.
پس من عرض کردم: اوّلین نفرشان حسن علیه السلام است؟ فرمودند: همانا حسن علیه السلام امامی است که از جانب خداوند اطاعت از او واجب شده است، ولیجزء آن سنبل های(خوشه های) هفتگانه نیست، بلکه نخستین فرد آنان حسین علیه السلام ، و آخرینشان حضرت قائم علیه السلام است، عرض کردم اینکه خداوند فرموده: «فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ»، منظور چیست؟ حضرت فرمودند: از نسل و صُلب هر یک از آنان در کوفه، صد نفر متولّد می شود، ولی آن ها جزء این هفت تن نیستند.
توضیح: نکته این است که اگر اسامی ائمّۀ اطهار علیهم السلام ، که اولاد حضرت زهرا علیها السلام هستند را، بدون تکرار، محاسبه کنید، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هفتمین نفر می شوند.
یعنی: 1_ حسن علیه السلام (امام حسن عسکری علیه السلام )، 2_ حسین علیه السلام ، 3_ علی علیه السلام ، 4_ محمّد علیه السلام ، 5_ جعفر علیه السلام ، 6_ موسی علیه السلام ، 7_ مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف .
ص: 78
شماره: 13
یُؤْتِی الْحِكْمَةَ مَنْ یَشاٰءُ٭ۚ وَمَنْ یُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِیَ خَیْرًا كَثٖیرًا٭ۗ وَماٰ یَذَّكَّرُ اِلّاٰ اُولُوا الْاَلْباٰبِ269
(خداوند) دانش و حكمت را به هر كس بخواهد (و شايسته بداند) مى دهد و به هر كس دانش داده شود، خير فراوانى داده شده است، و جز خردمندان، (اين حقايق را درک نمى كنند، و) متذكّر نمى گردند.
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، فَقَالَ: هِيَ طَاعَةُ اللَّهِ وَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ تفسير این سخن خداوند تبارک و تعالی: «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: حكمت، اطاعت از خداوند و شناخت و معرفت امام علیه السلام است.
ص: 79
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، قَالَ: مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَ اجْتِنَابُ الْكَبَائِرِ الَّتِي أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَيْهَا النَّارَ.(1)از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که دربارۀ آیۀ: «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، می فرمودند: منظور از حكمت، شناخت و معرفت امام علیه السلام است، و دوری گزیدن از گناهان بزرگى كه خدای متعال از براى آن ها آتش جهنم را واجب نموده است.
3_ فِي تَفسِيرِ عَلِيّ بنِ إِبرَاهِيم: قولُهُ: «يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، قال: الخَیْرُ الکَثِیرُ مَعْرِفَةُ أَمِیرِالمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الأَئِمَّةِ علیهم السلام .(2)
جناب علی بن ابراهیم در تفسیر این سخن خدای متعال: «يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً»، می فرماید: مقصود از خیر کثیر، معرفت و شناخت امیرالمؤمنین علیه السلام و ائمّۀ اطهار علیهم السلام است.
4_ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ: مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمَوْتُهُ مِيتَةٌ جَاهِلِيَّةٌ، وَ لَا يُعْذَرُ النَّاسُ حَتَّى يَعْرِفُوا إِمَامَهُمْ، وَ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ
ص: 80
لِإِمَامِهِ لَا يَضُرُّهُ تَقَدُّمُ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخُّرُهُ، وَ مَنْ مَاتَ عَارِفاً لِإِمَامِهِ كَانَ كَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِي فُسْطَاطِهِ.(1)از فضیل بن یسار نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: هر كس كه بى امام بميرد، مرگ او همچون مرگ در زمان جاهليّت است، و اگر مردمان امامشان را نشناسند، هرگز عذرى از ايشان پذيرفته نمی شود، و هر كس كه با شناخت و معرفت امام بميرد، دیر یا زود شدن اين امر (يعنى ظهور حضرت قائم علیه السلام ) به او زيانى نمى رساند، و هر كس با شناخت امام خود از دنيا برود، مثل كسى است كه با حضرت قائم علیه السلام ، در خيمۀ او بوده است.
ص: 81
شماره: 14
ءاٰمَنَ الرَّسُولُ بِماٰ اُنْزِلَ اِلَیْهِ مِنْ رَبِّهٖ وَالْمُؤْمِنُونَ٭ۚ كُلٌّ ءاٰمَنَ بِاللّٰهِ وَمَلاٰئِكَتِهٖ وَكُتُبِهٖ وَرُسُلِهٖ لاٰ نُفَرِّقُ بَیْنَ اَحَدٍ مِنْ رُسُلِهٖ٭ۚ وَقاٰلُوا سَمِعْناٰ وَاَطَعْناٰ٭ۖ غُفْراٰنَكَ رَبَّناٰ وَاِلَیْكَ الْمَصٖیرُ 285
پيامبر، به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده، ايمان آورده است و همۀ مؤمنان (نيز)، به خدا و فرشتگان او و كتابها و فرستادگانش، ايمان آورده اند (و مى گويند:) ما در ميان هيچ يک از پيامبران او، فرق نمى گذاريم و (مؤمنان) گفتند: «ما شنيديم و اطاعت كرديم، پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داريم) و بازگشت (ما) به سوى توست.»
عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَزِيدَ بْنِ جَابِرٍ، قَالَ: سَمِعْتُ سَلَّامَ بْنَ أَبِي عُمْرَةَ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا سَلْمَى رَاعِيَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله يَقُولُ: لَيْلَةَ أُسْرِىَ بِي إِلَى السَّمَاءِ، قَالَ الْعَزِيزُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ»، قُلْتُ: «وَ الْمُؤْمِنُونَ»، قَالَ: صَدَقْتَ، يَا مُحَمَّدُ! مَنْ خَلَّفْتَ لِأُمَّتِكَ؟ قُلْتُ: خَيْرَهَا، قَالَ: عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: يَا مُحَمَّدُ! إِنِّي اطَّلَعْتُ عَلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً، فَاخْتَرْتُكَ مِنْهَا، فَشَقَقْتُ لَكَ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي، فَلَا أُذْكَرُ فِي مَوْضِعٍ إِلَّا وَ ذُكِرْتَ مَعِي، فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ، ثُمَّ اطَّلَعْتُ فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِيّاً، وَ شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي، فَأَنَا الْأَعْلَى وَ هُوَ عَلِيٌّ.
ص: 82
يَا مُحَمَّدُ! إِنِّي خَلَقْتُكَ وَ خَلَقْتُ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ مِنْ سِنْخِ نُورِي، وَ عَرَضْتُ وَلَايَتَكُمْ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ، فَمَنْ قَبِلَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْمُؤْمِنِينَ، وَ مَنْ جَحَدَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْكَافِرِينَ.
يَا مُحَمَّدُ! لَوْ أَنَّ عَبْداً مِنْ عِبَادِي عَبَدَنِي حَتَّى يَنْقَطِعَ أَو يَصِيرَ كَالشَّنِّ الْبَالِي، ثُمَّ أَتَانِي جَاحِداً لِوَلَايَتَكُمْ، مَا غَفَرْتُ لَهُ أَوْ يُقِرَّ بِوَلَايَتِكُمْ.
يَا مُحَمَّدُ! تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، يَا رَبِّ! فَقَالَ لِي: الْتَفِتْ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ فَالْتَفَتُّ وَ إِذَا بِعَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ، وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِىٍّ؛ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى، وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ الْمَهْدِيِّ فى ضَحْضَاحٍ مِنْ نُورٍ قِيَاماًيُصَلُّونَ، وَ هُوَ فِي وَسَطِهِمْ- يَعْنِي الْمَهْدِيَّ- كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ، فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ! هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ وَ هُوَ الثَّائِرُ مِنْ عِتْرَتِكَ، وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي! إِنَّهُ الْحُجَّةُ الْوَاجِبَةُ لِأَوْلِيَائِي، وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِي.(1)
از عبد الرحمن بن یزید بن جابر نقل است که گفت: از سلّام بن ابی عمره شنیدم که گفت: از ابو سلمی، چوپان رسول خدا صلی الله علیه و اله شنیدم که می گوید: از رسول خدا صلی الله علیه و اله شنیدم که می فرمودند: در آن شبی که مرا به معراج بردند، خداوند عزیز، جلّ ثنائه فرمود: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ»، (پیامبر بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است، ایمان آورده است) عرض کردم: «وَ الْمُؤْمِنُونَ»، فرمود: راست گفتی،
ص: 83
ای محمّد! چه کسی را در اُمّتت جانشین خود قرار دادی؟ عرض کردم: بهترینِ آن ها را، فرمود: علی بن ابی طالب را؟ عرض کردم: آری! فرمود: ای محمّد! من دقیقاً در زمین جستجو کردم و تو را از میان مردم آن برگزیدم، سپس نامی از نام های خودم را برایت مشتق کردم، به گونه ای که هرجا از من یاد شود، از تو نیز یاد می شود، پس من «محمود» هستم و تو «محمّد»؛ سپس در زمین نگریستم و علی را از میان آن برگزیدم و نام او را از نام خودم مشتق نمودم، پس من «أعلی» هستم و او «علی».
ای محمّد! من، تو را و علی، فاطمه، حسن و حسین را از جنس نور خودم آفریدم و ولایت شما را بر اهل آسمان ها و زمین ها عرضه کردم، پس هرکس آن را پذیرفت، نزد من از مؤمنان خواهد بود و هرکه آن را انکار کند، نزد من از کافران خواهد بود.
ای محمّد! اگر بنده ای از بندگان من آن قدر مرا عبادت کند که از پا درآید، یا چون مشک خشکیدۀ کهنه شود، امّا در حالی نزد من آید که منکر ولایت شما باشد، او را نمی آمرزم، تا زمانی که به ولایت شما اقرار نماید.ای محمّد! دوست داری آن ها را ببینی؟ عرض کردم: آری، پروردگارا! پس به من فرمود: نگاهی به سمت راست عرش بینداز، پس چون نظر کردم، علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن حسین، محمّد بن علی، جعفر بن محمّد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمّد بن علی ، علی بن محمّد، حسن بن علی و مهدی علیهم السلام را در هاله ای از نور دیدم که به پا ایستاده و مشغول نماز هستند و او (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) نیز در وسط ایشان همچون ستاره ای درخشان می درخشد؛ پس خداوند فرمود: ای محمّد! اینان حجّت های من هستند و او (حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ) خونخواه و انتقام گیرندۀ عترت تو است؛ به عزّت و جلالم سوگند! او حجّتی است که ولايتش بر اولياى من واجب است و اوست كه از دشمنان من انتقام خواهد گرفت.
ص: 84
شماره: 15
هُوَ الَّذٖی اَنْزَلَ عَلَیْكَ الْكِتاٰبَ مِنْهُ ءاٰیاٰتٌ مُحْكَماٰتٌ هُنَّ اُمُّ الْكِتاٰبِ وَاُخَرُ مُتَشاٰبِهاٰتٌ٭ۖ فَاَمَّا الَّذٖینَ فٖی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ماٰ تَشاٰبَهَ مِنْهُ ابْتِغاٰءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغاٰءَ تَاْوٖیلِهٖ٭ۖ وَماٰ یَعْلَمُ تَاْوٖیلَهُۥ اِلَّا اللّٰهُ٭ۗ وَالرّاٰسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ ءاٰمَنّاٰ بِهٖ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّناٰ٭ۗ وَماٰ یَذَّكَّرُ اِلّاٰ اُولُوا الْاَلْباٰبِ7
او كسى است كه اين كتاب را بر تو نازل كرد، كه قسمتى از آن، آيات «محكم» است كه اساس اين كتاب مى باشد و قسمتى از آن، «متشابه» است، امّا آن ها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه انگيزى كنند و تفسير (نادرستى) براى آن مى طلبند، در حالى كه تفسير آن را، جز خدا و راسخان در علم، نمى دانند، مى گويند: «ما به همۀ آن ايمان آورديم، همه از طرف پروردگارِ ماست» و جز صاحبان عقل، متذكّر نمى شوند.
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: «الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»، أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام مِنْ بَعْدِهِ.(1)
ص: 85
از عبدالرحمن بن کثیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: راسخان در علم، امیر المؤمنین علیه السلام ، و امامان علیهم السلام پس از ایشان، می باشند.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: إِنَّ الْقُرْآنَ زَاجِرٌ وَ آمِرٌ، يَأْمُرُ بِالْجَنَّةِ وَ يَزْجُرُ عَنِ النَّارِ، وَ فِيهِ مُحْكَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ، فَأَمَّا الْمُحْكَمُ فَيُؤْمِنُ بِهِ وَ يَعْمَلُ بِهِ وَ يَدِينُ بِهِ، وَ أَمَّا الْمُتَشَابِهُ فَيُؤْمِنُ بِهِ وَ لَا يَعْمَلُ بِهِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: «فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِيلِهِ وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا»، وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ آلُ مُحَمَّدٍ علیهم السلام .(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم كه می فرمودند: همانا قرآن کریم بازدارنده و امرکننده است، به رفتن به بهشت امر می کند و از آتش جهنم باز می دارد، و در آن، آیات محکم و متشابه وجود دارد، پس به محکمات، ایمان آورده و عمل می شود و از آن ها پند و عبرت گرفته می شود و به متشابهات، ایمان آورده می شود ولی به آن ها عمل نمی شود، و این همان سخن خداوند است که می فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَهِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ
ص: 86
مِنْ عِنْدِ رَبِّنا»، (امّا کسانی که در دل هایشان انحراف است برای فتنه جویی و طلب تأویل آن از متشابه آنپیروی می کنند، با آنکه تأویلش را جز خدا و ریشه داران در علم و دانش کسی نمی داند، (همان ها که) می گویند: ما بدان ایمان آوردیم، همه از جانب پروردگار ماست)، فرمودند: پس راسخان در علم، آل محمّد علیهم السلام می باشند.
3_ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : يَا أَبَا الصَّبَّاحِ! نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَنَا لَنَا الْأَنْفَالُ، وَ لَنَا صَفْوُ الْمَالِ، وَ نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ، وَ نَحْنُ الْمَحْسُودُونَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»(1).(2)
از ابو صالح نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمودند: اى ابو صباح! ما گروهى هستيم كه خدای متعال اطاعت از ما را واجب نموده، و انفال و برگزيدۀ اموال(خمس) برای ماست، و ما راسخان در دانشيم، ما مورد حسد قرار گرفته ايم، همانان كه خداوند در کتاب خود می فرمايد: «أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»، (بلکه به مردم برای آن چه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده، رشک می ورزند).
ص: 87
4_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: نَحْنُ «الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»، وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ.(1)از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: مقصود از «الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»، (راسخان در علم و دانش) ما هستیم، و ما تأویل آن را می دانیم.
ص: 88
شماره: 16
شَهِدَ اللّٰهُ اَنَّهُۥ لاٰ اِلٰهَ اِلّاٰ هُوَ وَالْمَلاٰئِكَةُ وَاُولُوا الْعِلْمِ قاٰئِمًا بِالْقِسْطِ٭ۚ لاٰ اِلٰهَ اِلّاٰ هُوَ الْعَزٖیزُ الْحَكٖیمُ18
خداوند، گواهى مى دهد كه معبودى جز او نيست و فرشتگان و صاحبان دانش، گواهى مى دهند در حالى كه (خداوند در تمام عالم) قيام به عدالت دارد معبودى جز او نيست، كه هم توانا و هم حكيم است.
1_ في تفسير العياشي: عَنْ مَرْزُبَانَ الْقُمِّيِّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ»، قَالَ: هُوَ الْإِمَامُ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده است: از مرزبان قمی نقل است که گفت: از حضرت ابا الحسن، امام کاظم علیه السلام ، در بارۀ این سخن خدای متعال: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: او، امام علیه السلام است.
2_ عَنْ غِيَاثِ بْنِ أَسِيد، شَهِدْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ، يَقُولُ: لَمَّا وُلِدَ الْخَلَفُ الْمَهْدِيُّ علیه السلام ، سَطَعَ نُورٌ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ إِلَى أَعْنَانِ السَّمَاءِ، ثُمَّ سَقَطَ لِوَجْهِهِ سَاجِداً لِرَبِّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ هُوَ يَقُولُ: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ
ص: 89
الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»، قَالَ: وَ كَانَ مَوْلِدُهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ.(1)از غیاث بن اسید نقل است که گفت: از محمّد بن عثمان عمری قدس سره (دوّمین نایب خاصّ حضرت ولیّ عصر ارواحنا فداه) شنیدم که مى گفت: هنگامی که خلف حضرت عسکری علیه السلام ، حضرت مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف به دنیا آمدند، نورى از بالاى سر مبارکشان به اطراف آسمان تابيد، پس صورت به خاک نهادند و خدای متعال را سجده کردند، آنگاه سر خود را برداشتند در حالى كه مى گفتند: «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِكَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»، و نیز محمّد بن عثمان گفت: ولادت آن حضرت، روز جمعه بوده است.
ص: 90
شماره: 17
اِنَّ اللّٰهَ اصْطَفٰى ءاٰدَمَ وَنُوحًا وَءاٰلَ اِبْراٰهٖیمَ وَءاٰلَ عِمْراٰنَ عَلَى الْعاٰلَمٖینَ33
به حقيقت، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد.
عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ علیهم السلام : يَا جَابِرُ! الْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تُحَرِّكْ يَداً وَ لَا رِجْلًا حَتَّى تَرَى عَلَامَاتٍ أَذْكُرُهَا لَكَ إِنْ أَدْرَكْتَهَا، أَوَّلُهَا اخْتِلَافُ بَنِي الْعَبَّاسِ وَ مَا أَرَاكَ تُدْرِكُ ذَلِكَ وَ لَكِنْ حَدِّثْ بِهِ مِنْ بَعْدِي عَنِّي...
إلى أن قال: وَ الْقَائِمُ علیه السلام يَوْمَئِذٍ بِمَكَّةَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْبَيْتِ الْحَرَامِ مُسْتَجِيراً بِهِ، فَيُنَادِي: يَا أَيُّهَا النَّاسُ! إِنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ، فَمَنْ أَجَابَنَا مِنَ النَّاسِ فَإِنَّا أَهْلُ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ مُحَمَّدٍ، وَ نَحْنُ أَوْلَى النَّاسِ بِاللَّهِ وَ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ، فَمَنْ حَاجَّنِي فِي آدَمَ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِآدَمَ، وَ مَنْ حَاجَّنِي فِي نُوحٍ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِنُوحٍ، وَ مَنْ حَاجَّنِي فِي إِبْرَاهِيمَ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ، وَ مَنْ حَاجَّنِي فِي مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ، وَ مَنْ حَاجَّنِي فِي النَّبِيِّينَ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِالنَّبِيِّينَ، أَ لَيْسَ اللَّهُ يَقُولُ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى
ص: 91
الْعالَمِينَ»، «ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»، فَأَنَا بَقِيَّةٌ مِنْ آدَمَ وَ ذَخِيرَةٌ مِنْ نُوحٍ وَ مُصْطَفًى مِنْ إِبْرَاهِيمَ وَ صَفْوَةٌ مِنْ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِم.(1)
از جابر بن یزید جعفى نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: اى جابر! دست و پاى خود را جمع كن و در جاى خود بنشين تا هنگامی كه اين علامات را كه هم اكنون براى تو نقل می کنم، ببينى؛ نخستينعلامت كشمكش بنى عباس بر سر حکومت است، كه گمان نمى كنم آن را ببينى، ولى بعد از من اين ها را نقل كن...
تا آنجا که حضرت فرمودند: در آن روز، قائم علیه السلام در مكّه است، او در آنجا تكيه به خانۀ خدا می دهد و در حالى كه پناه به آن برده است، می گويد: اى مردم! ما از خداوند و هر كس كه دعوت ما را بپذيرد استمداد مى كنيم، من از خانوادۀ پيغمبرتان، حضرت محمّد صلی الله علیه و اله هستم، ما از هر كس به خداوند و حضرت محمّد صلی الله علیه و اله نزديكتريم.
هر كس می خواهد در بارۀ آدم با من گفتگو كند، بداند كه من از هر كسی به آدم نزديكترم، و هر كس مى خواهد در بارۀ نوح با من سخن بگويد، بداند كه من از هر كسی به نوح نزديكترم، و هر كس می خواهد با من در بارۀ ابراهيم گفتگو نمايد، بداند كه من نزديكترين مردم به ابراهيم هستم، و هر كس مى خواهد با من در بارۀ حضرت محمّد صلی الله علیه و اله گفتگو كند، بداند كه من از هر كسی به حضرت محمّد صلی الله علیه و اله نزديكترم، و هر كس مى خواهد با من در بارۀ پيامبران گفتگو كند، پس بداند كه من از هر كسی به پيامبران نزديكترم، مگر خداوند در كتاب محكم خود نفرموده: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ»، «ذُرِّيَّةً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ
ص: 92
عَلِيمٌ»، يعنى: (خداوند آدم و نوح و فرزندان ابراهيم و فرزندان عمران را بر جهانيان تفضيل داد، اينان ذريّه اى هستند كه بعضى از بعضى ديگر پديد آمده اند و خداوند شنوا و داناست)، بدانيد كه من بازماندۀ آدم و ذخيرۀ نوح و برگزيدۀ ابراهيم و منتخب حضرت محمّد صلی الله علیه و اله هستم.
ص: 93
شماره: 18
... وَاِنّٖی اُعٖیذُهاٰ بِكَ وَذُرِّیَّتَهاٰ مِنَ الشَّیْطاٰنِ الرَّجٖیمِ36
... او و فرزندانش را از شرّ شيطان رانده شده در پناه تو قرار می دهم.
عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيَّ علیهما السلام ، يَقُولُ: مَعْنَى الرَّجِيمِ، أَنَّهُ مَرْجُومٌ بِاللَّعْنِ، مَطْرُودٌ مِنْ مَوَاضِعِ الْخَيْرِ، لَا يَذْكُرُهُ مُؤْمِنٌ إِلَّا لَعَنَهُ، وَ إِنَّ فِي عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ أَنَّهُ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام ، لَا يَبْقَى مُؤْمِنٌ فِي زَمَانِهِ إِلَّا رَجَمَهُ بِالْحِجَارَةِ، كَمَا كَانَ قَبْلَ ذَلِكَ مَرْجُوماً بِاللَّعْنِ.(1)
از جناب عبد العظيم بن عبد اللّه حسنى علیه السلام نقل است که گفت: از حضرت ابا الحسن، امام على بن محمّد النقى علیهما السلام شنيدم كه مى فرمودند: مفهوم رجيم آن است كه شيطان با لعن از درگاه خدا رانده شده، و از هر جاى خير و نيكى دور شده، هیچ مؤمنی او را ياد نمی كند، مگر اینکه بر او لعنت می فرستد و به راستى در علم اولیّۀ خداوند گذشته است که، وقتى حضرت قائم علیه السلام قيام نمايد، هيچ مؤمنی نمى ماند مگر آن كه در آن زمان همان طور که قبلاً او را لعن و نفرين می کرد، سنگ بر او مى زند و او را از خود دور مى سازد.
ص: 94
شماره: 19
...كُلَّماٰ دَخَلَ عَلَیْهاٰ زَكَرِیَّا الْمِحْراٰبَ وَجَدَ عِنْدَهاٰ رِزْقًا٭ۖ قاٰلَ یاٰ مَرْیَمُ اَنّٰى لَكِ هٰذاٰ٭ۖ قاٰلَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللّٰهِ٭ۖ اِنَّ اللّٰهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاٰءُ بِغَیْرِ حِساٰبٍ37هر وقت زكريا وارد محراب او می شد، غذای مخصوصی در آن جا می ديد، از او می پرسيد: ای مريم! اين را از كجا آورده ای؟! او می گفت: اين از سوی خداست، خداوند به هر كس بخواهد، بی حساب روزی می دهد.
في تفسير العياشي، عَنْ نَجْمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: إِنَّ فَاطِمَةَ علیها السلام ضَمِنَتْ لِعَلِيٍّ علیه السلام عَمَلَ الْبَيْتِ وَ الْعَجِينَ وَ الْخُبْزَ وَ قَمَّ الْبَيْتِ وَ ضَمِنَ لَهَا عَلِيٌّ علیه السلام مَا كَانَ خَلْفَ الْبَابِ نَقْلَ الْحَطَبِ وَ أَنْ يَجِي ءَ بِالطَّعَامِ... إلَی أن قَالَ:
فَأَقْبَلَ، فَوَجَدَ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله جَالِساً وَ فَاطِمَةُ تُصَلِّي وَ بَيْنَهُمَا شَيْ ءٌ مُغَطًّى، فَلَمَّا فَرَغَتْ اجْتَرَّتْ ذَلِكَ الشَّيْ ءَ، فَإِذَا جَفْنَةٌ مِنْ خُبْزٍ وَ لَحْمٍ، قَالَ: يَا فَاطِمَةُ! «أَنَّى لَكِ هذا؟ قالَتْ: هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ»، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : أَ لَا أُحَدِّثُكَ بِمَثَلِكَ وَ مَثَلِهَا؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: مَثَلُكَ مَثَلُ زَكَرِيَّا، إِذَا دَخَلَ عَلَى مَرْيَمَ الْمِحْرَابَ،
ص: 95
فَ «وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ»، فَأَكَلُوا مِنْهَا شَهْراً، وَ هِيَ الْجَفْنَةُ الَّتِي يَأْكُلُ مِنْهَا الْقَائِمُ علیه السلام وَ هِيَ عِنْدَنَا.(1)
در تفسیر عیاشی، از نجم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: همانا حضرت فاطمه علیها السلام به حضرت علی علیه السلام تعهّد دادند كه تمام كارهاى داخل خانه را از قبيل خمير كردن آرد، پختن نان، نظافت منزل و غيره را انجام دهند و حضرت على علیه السلام نيز تعهّد دادند كه امور خارج از خانه، مانند آوردن هيزم و تهيّۀ طعام را انجام دهند... تا آنجا که: پس هنگامی که حضرت علی علیه السلام به منزل برگشتند دیدند که رسول خدا صلی الله علیه و اله نشسته اند و حضرت فاطمه علیها السلام درحال خواندن نماز هستند و بین آن دو، یک ظرف سرپوشیده ای قرار دارد، پس هنگامی که نماز حضرت فاطمه علیها السلام تمام شد، آن ظرف را جلو کشیدند، ناگهان دیدند که در آن پر از نان و گوشت است، حضرت علی علیه السلام پرسیدند: ای فاطمه! این را از کجا آوردید؟ جواب دادند: «هُوَ مِنْ عندِاللهِ إنَّ اللهَ یَرْزُقُ مَن یَشَاء بِغَیْرِ حِسَابٍ».آنگاه رسول خدا صلی الله علیه و اله به حضرت علی علیه السلام فرمودند: آیا دوست داری برایت بگويم مثَل تو و فاطمه چيست؟ عرض کردند: بله، رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: مثَل تو مثَل جناب زكريا است، زیرا او هم وقتى در مصلّاى مريم غذايى ديد، از او پرسيد: «قَالَ یَا مَرْیَمُ أَنَّی لَکِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عندِ اللهِ إنَّ اللهَ یَرْزُقُ مَن یَشَاء بِغَیْرِ حِسَابٍ»؛ امام باقر علیه السلام فرمودند: حضرت على و فاطمه علیهما السلام مدّت یک ماه از آن غذا می خوردند و تمام نمی شد، و آن ظرف همان ظرفی است که حضرت قائم علیه السلام نیز از آن می خورد و آن، هم اکنون نزد ما می باشد.
ص: 96
شماره: 20
اِذْ قاٰلَ اللّٰهُ یاٰ عٖیسٰى اِنّٖی مُتَوَفّٖیكَ وَراٰفِعُكَ اِلَیَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذٖینَ كَفَرُوا ...55
(به ياد آوريد) هنگامی را كه خدا به عيسی فرمود: من تو را بر می گيرم و به سوی خود، بالا می برم و تو را از كسانی كه كافر شدند، پاک میسازم.
1_ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ رَاشِدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام يَقُولُ: أَتَى يَهُودِيٌّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و اله ، فَقَامَ بَيْنَ يَدَيْهِ يُحِدُّ النَّظَرَ إِلَيْهِ، فَقَالَ: ... إلی أن قَالَ:
يَا يَهُودِيُّ! وَ مِنْ ذُرِّيَّتِيَ الْمَهْدِيُّ، إِذَا خَرَجَ نَزَلَ عِيسَى بْنُ مَرْيَمَ لِنُصْرَتِهِ، فَقَدَّمَهُ وَ صَلَّى خَلْفَهُ.(1)از معمر بن راشد نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: يک يهودى نزد پيامبر صلی الله علیه و اله آمد و با حالتی تند به آن حضرت نگاه می كرد، پس حضرت به او فرمودند: ... تا آنجا که فرمودند:
ص: 97
ای یهودی! و یکی از فرزندان من مهدی است، هنگامی که قیام كند، عيسى بن مريم علیهما السلام براى ياريش فرود می آيد و او را جلوی خود قرار می دهد و پشت سرش نماز می خواند.
2_ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ، قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ يَوْماً وَ عِنْدَهُ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام وَ قَدِ اجْتَمَعَ الْفُقَهَاءُ وَ أَهْلُ الْكَلَامِ مِنَ الْفِرَقِ الْمُخْتَلِفَةِ، فَسَأَلَهُ بَعْضُهُمْ ... إلی أن قَال:
فَقَالَ الْمَأْمُونُ: يَا أَبَا الْحَسَنِ! فَمَا تَقُولُ فِي الرَّجْعَةِ؟ فَقَالَ الرِّضَا علیه السلام : إِنَّهَا لَحَقٌّ قَدْ كَانَتْ فِي الْأُمَمِ السَّالِفَةِ وَ نَطَقَ بِهِ الْقُرْآنُ، وَ قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : يَكُونُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ كُلُّ مَا كَانَ فِي الْأُمَمِ السَّالِفَةِ، حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ، قَالَ صلی الله علیه و اله : إِذَا خَرَجَ الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِي نَزَلَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ علیهما السلام ، فَصَلَّى خَلْفَهُ.(الحدیث)(1)
از حسن بن جهم نقل است که گفت: روزی در مجلس مأمون شرکت کردم در حالی که حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام نزد او نشسته بودند و جمعی از فقهاء و دانشمندان علم کلام از گروه های مختلف حضور داشتند، و بعضی از آن ها سؤالاتی را از آن حضرت می پرسیدند، تا آنجا که گفت:
پس مأمون گفت: ای ابا الحسن! در بارۀ رجعت چه می گویید؟ حضرت رضا علیه السلام فرمودند: همانا آن حقیقتی است که در امّتهاى گذشته نیز بوده و قرآن نیز ۀ آن را بيان
ص: 98
مى كند و به تحقیق رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: هرچه در امّتهاى گذشته رخ داده، بدون كم و زياد، در اين امّت هم خواهد بود، و نيز فرمودند: هنگامى كه مهدى علیه السلام ، که از اولاد من است، خروج كند، عيسى بن مريم علیهما السلام پشت سرش نماز گزارد.3_ عَنْ خَيْثَمَةَ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو أَيُّوبَ الْمَخْزُومِيُّ، قَالَ: ذَكَرَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ علیه السلام ، سَيْرَ الْخُلَفَاءِ الِاثْنَيْ عَشَرَ الرَّاشِدِينَ علیهم السلام ، فَلَمَّا بَلَغَ آخِرَهُمْ، قَالَ: الثَّانِي عَشَرَ، الَّذِي يُصَلِّي عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ علیهما السلام خَلْفَهُ، عَلَيْكَ بِسُنَّتِهِ وَ الْقُرْآنِ الْكَرِيمِ.(1)
از خثیمۀ جعفی نقل است که گفت: ابو ايّوب مخزومىّ برای من حدیثی را نقل نمود و گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام نام دوازده تن از خلفاى راشدين علیهم السلام را برای من بیان فرمودند و چون به آخرين نفر آن ها رسيدند، فرمودند: دوازدهمی كسى است كه عيسى بن مريم علیهما السلام پشت سر او نماز گزارد و بر توست كه ملازم سنّت او و قرآن كريم باشى.
ص: 99
شماره: 21
اِنَّ اَوْلَى النّاٰسِ بِاِبْراٰهٖیمَ لَلَّذٖینَ اتَّبَعُوهُ وَهٰذَا النَّبِیُّ وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا٭ۗ وَاللّٰهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنٖینَ68
نزديكترين مردم به ابراهيم كسانى هستند كه از او پيروى كنند و اين پيامبر و امّتش كه اهل ايمانند و خدا دوستدار و سرپرست مؤمنان است.
1_ عَن إِسْمَاعِيل بْنِ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام (في حدیثٍ طویل) ... أَنَّهُ قَالَ: وَ اللَّهِ! لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْحَجَرِ، فَيَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ، ثُمَّ يَقُولُ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ! مَنْ يُحَاجُّنِي فِي اللَّهِ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِاللَّهِ؛ أَيُّهَا النَّاسُ! مَنْ يُحَاجُّنِي فِي آدَمَ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِآدَمَ؛ أَيُّهَا النَّاسُ! مَنْ يُحَاجُّنِي فِي نُوحٍ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِنُوحٍ؛ أَيُّهَا النَّاسُ! مَنْ يُحَاجُّنِي فِي إِبْرَاهِيمَ، فَأَنَا أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ.(الحدیث)(1)
از اسماعیل بن جابر نقل است که گفت: حضرت ابا جعفر، امام محمد باقر علیه السلام در حدیثی طولانی فرمودند: به خدا سوگند! گویی او (قائم علیه السلام ) را می بینم که با پشت، به حجر (الاسود) تکیه زده، پس خدا را به حقّ خودش سوگند می دهد و سپس می فرماید:
ص: 100
ای مردم! هر کس دربارۀ خدا با من محاجّه و بحث کند، پس من سزاوارترین فرد به خدا هستم؛ ای مردم! هر کس در بارۀ آدم علیه السلام با من محاجّه نماید، پس من سزاوارترین شخص به آدم علیه السلام هستم؛ ای مردم! هر کس دربارۀ نوح با من احتجاج کند، پس من سزاوارترین مردم به نوح علیه السلام هستم؛ ای مردم! هر کس در بارۀ ابراهیم علیه السلام با من احتجاج نماید، پس من سزاوارترین فرد به ابراهیم علیه السلام می باشم.2_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ مَنِ اتَّبَعَهُمْ.(1)
از عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير این سخن خدای متعال: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِيُّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، فرمودند: مقصود، ائمّه علیهم السلام و پيروان آن ها مى باشند.
ص: 101
شماره: 22
اَفَغَیْرَ دٖینِ اللّٰهِ یَبْغُونَ وَلَهُۥ اَسْلَمَ مَنْ فِی السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَاِلَیْهِ یُرْجَعُونَ83
آيا كافران، دينى غير دين خدا را مى طلبند؟ و حال آنكه هر كه در آسمان ها و زمين است، خواه ناخواه، مطيع امر خداست و همه به سوى او بازگردانده می شوند.
1_ عَن ابْنِ بُكَيْرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِهِ: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً»، قَالَ: أُنْزِلَتْ فِي الْقَائِمِ علیه السلام ، إِذَا خَرَجَ بِالْيَهُودِ وَ النَّصَارَى وَ الصَّابِئِينَ وَ الزَّنَادِقَةِ وَ أَهْلِ الرِّدَّةِ وَ الْكُفَّارِ فِي شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا، فَعَرَضَ عَلَيْهِمُ الْإِسْلَامَ، فَمَنْ أَسْلَمَ طَوْعاً أَمَرَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ، وَ مَا يُؤْمَرُ بِهِ الْمُسْلِمُ وَ يَجِبُ لِلهِ عَلَيْهِ، وَ مَنْ لَمْ يُسْلِمْ ضَرَبَ عُنُقَهُ حَتَّى لَا يَبْقَى فِي الْمَشَارِقِ وَ الْمَغَارِبِ أَحَدٌ، إِلَّا وَحَّدَ اللَّهَ.
قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! إِنَّ الْخَلْقَ أَكْثَرُ مِنْ ذَلِكَ، فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَمْراً قَلَّلَ الْكَثِيرَ وَ كَثَّرَ الْقَلِيلَ.(1)
ص: 102
از عبد اللَّه بن بكير روايت است كه گفت: از حضرت ابا الحسن علیه السلام در بارۀ اين سخن خدای متعال: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»، پرسيدم، حضرت فرمودند: اين آيه در بارۀ حضرت قائم علیه السلام نازل شده، هنگامى كه عليه يهود و نصارا و صابئين و مادّی ها و برگشتگان از اسلام و كفّار در شرق و غرب كرۀ زمين، قيام می كند، و اسلام را بر آن ها عرضه مى نمايد، هر كس با ميل خود پذيرفت، دستور می دهد كه نماز بخواند و زكات بدهد و به آنچه که هر مسلمانى به انجام آن مکلّف شده و خداوند بر او واجب گردانیده، امر می کند و هر كس اسلام را نپزیرد، گردنش را می زند تااینكه در شرق و غرب جهان، کسی باقى نمی ماند، مگر اینکه به وحدانیّت خدای متعال معتقد باشد.
عرض كردم: فدایتان شوم! همانا مردم بسياری در روى زمين هستند، (چگونه حضرت قائم علیه السلام می توانند همۀ آن ها را مسلمان كنند و يا گردن بزنند؟) حضرت فرمودند: هنگامى كه خداوند چيزى را اراده نماید، چيز اندک را زياد و زياد را كم می گرداند.
2_ عَنْ رِفَاعَةَ بْنِ مُوسَى قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً»، قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِم علیه السلام لَا تَبْقَى أَرْضٌ إِلَّا نُودِيَ فِيهَا بِشَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله .(1)
ص: 103
از رفاعة بن موسى نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ آیۀ: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً»، می فرمودند: هنگامی كه حضرت قائم علیه السلام قیام کند، هیچ جایی از زمين باقی نمی ماند، مگر اینكه در آن جا، ندای شهادت به لا اله إلّا اللَّه و محمّد رسول اللَّه صلی الله علیه و اله ، بلند می شود.
3_ فِي الإرشاد: رَوَى عَلِيُّ بْنُ عُقْبَةَ ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام حَكَمَ بِالْعَدْلِ وَ ارْتَفَعَ فِي أَيَّامِهِ الْجَوْرُ، وَ أَمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ، وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ بَرَكَاتِهَا، وَ رَدَّ كُلَّ حَقٍّ إِلَى أَهْلِهِ، وَ لَمْ يَبْقَ أَهْلُ دِيْنٍ حَتَّى يُظْهِرُوا الْإِسْلَامَ، وَ يَعْتَرِفُوا بِالْإِيمَانِ، أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ»، وَ حَكَمَ بَيْنَ النَّاسِ بِحُكْمِ دَاوُدَ وَ حُكْمِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ، فَحِينَئِذٍ تُظْهِرُ الْأَرْضُ كُنُوزَهَا، وَ تُبْدِي بَرَكَاتِهَا، وَ لَا يَجِدُ الرَّجُلُ مِنْكُمْ يَوْمَئِذٍ مَوْضِعاً لِصَدَقَتِهِ، وَ لَا لِبِرِّهِ، لِشُمُولِ الْغِنَى جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ دَوْلَتَنَا آخِرُ الدُّوَلِ، وَ لَمْ يَبْقَ أَهْلُ بَيْتٍ لَهُمْ دَوْلَةٌ إِلَّا مَلَكُوا قَبْلَنَا، لِئَلَّايَقُولُوا إِذَا رَأَوْا سِيرَتَنَا إِذَا مَلَكْنَا سِرْنَا بِمِثْلِ سِيرَةِ هَؤُلَاءِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»(1).(2)
در کتاب «الارشاد» مرحوم شیخ مفید قدس سره روایتی را از علی بن عقبه از پدرش نقل نموده که گفت: هنگامی که حضرت قائم علیه السلام قيام كند، به عدالت حكم می فرمايد، و
ص: 104
در دوران او ستم بر داشته می شود، و راه ها امن می گردد و زمين بركت هاى خود را بيرون می آورد، و هر حقّى به صاحبش برگردانده می شود، و اهل هيچ كيش و آئينى به جاى نمی ماند، جز اينكه همگى اظهار به اسلام می كنند و اعتراف به ايمان می نمايند، مگر نشنيده اى كه خداى سبحان می فرمايد: «وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ»، (و براى او اسلام آورد هر كه در آسمان ها و زمين است خواه و ناخواه و به سوى او بازگردانيده می شوند)، و آن حضرت به حكم حضرت داود علیه السلام و حضرت محمّد صلی الله علیه و اله در ميان مردم حكومت می کند، و این همان روزی است كه زمين گنج هاى خود را ظاهر ساخته و بركاتش را آشكار نمايد، و كسى از شما در آن زمان جايى براى پرداخت صدقه و احسان خود نمی يابد، زيرا همۀ مؤمنين را توانگرى فرا گرفته و همگى بى نياز می شوند، سپس فرمود: همانا دولت ما پايان دولت ها است، و هيچ خاندانى كه بخواهند به دولت و سلطنت برسند، به جاى نمی مانند، جز اينكه پيش از ما به سلطنت رسیده اند، تا هنگامی که راه و روش ما را ببينند نگويند: اگر ما هم به سلطنت می رسيدیم، مانند اينان رفتار می کرديم، و این همان فرمایش خداى متعال است: «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»،(و پايان كارها از آنِ پرهيزكاران است).
ص: 105
شماره: 23
فٖیهِ ءاٰیاٰتٌ بَیِّناٰتٌ مَقاٰمُ اِبْراٰهٖیمَ وَمَنْ دَخَلَهُۥ كاٰنَ ءاٰمِنًا وَلِلّٰهِ عَلَى النّاٰسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاٰعَ اِلَیْهِ سَبٖیلًا٭ۚ وَمَنْ كَفَرَ فَاِنَّ اللّٰهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعاٰلَمٖینَ97
در آن، نشانه هاى روشن، (از جمله) مقام ابراهيم است و هر كس داخل آن شود در امان خواهد بود، و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانۀ (او) كنند، آن ها كه توانايى رفتن به سوى آن را دارند و هر كس كفر ورزد (و حج را ترک كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همۀ جهانيان، بى نياز است.
1_ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فی حدیثٍ طویل إلی أن قَالَ: دَخَلَ عَلَيْهِ أَبُو حَنِيفَةَ، فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ»(1)، أَيْنَ ذَلِكَ مِنَ الْأَرْضِ؟ قَالَ: أَحْسَبُهُ مَا بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ، فَالْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِلَى أَصْحَابِهِ، فَقَالَ: أَ تَعْلَمُونَ أَنَّ النَّاسَ يُقْطَعُ عَلَيْهِمْ بَيْنَ الْمَدِينَةِ وَ مَكَّةَ، فَتُؤْخَذُ أَمْوَالُهُمْ، وَ لَا يَأْمَنُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ يُقْتَلُونَ؟! قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: فَسَكَتَ أَبُو حَنِيفَةَ. فَقَالَ: يَا ابَا حَنِيفَةَ! أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، أَيْنَ ذَلِكَ مِنَ الْأَرْضِ؟ قَالَ: الْكَعْبَةُ، قَالَ: أَ فَتَعْلَمُ أَنَّ الْحَجَّاجَ بْنَ يُوسُفَ حِينَ وَضَعَ الْمَنْجَنِيقَ عَلَى
ص: 106
ابْنِ الزُّبَيْرِ فِي الْكَعْبَةِ، فَقَتَلَهُ كَانَ آمِناً فِيهَا؟ قَالَ: فَسَكَتَ، فَلَمَّا خَرَجَ، قَالَ أَبُو بَكْرٍ الْحَضْرَمِيُّ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! الْجَوَابُ فِي الْمَسْأَلَتَيْنِ؟
فَقَالَ: يَا ابَا بَكْرٍ! «سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ»، فَقَالَ: مَعَ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، فَمَنْ بَايَعَهُ وَ دَخَلَ مَعَهُ وَ مَسَحَ عَلَى يَدِهِ وَ دَخَلَ فِي عَقْدِ أَصْحَابِهِ كَانَ آمِناً.(1)در حدیثی طولانی از یکی از اصحاب حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل است که روزی ابوحنیفه بر امام صادق علیه السلام وارد شد، پس حضرت به او فرمودند: اى ابو حنيفه! مرا خبر ده از این فرمایش خداوند عزوجل: «سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ»، (به آن ها گفتيم در آن، شب ها و روزها با ايمنى كامل مسافرت كنيد) آن ها، کدام نقطه از زمین است؟
ابو حنيفه گفت: تصوّر مى كنم بين مكّه و مدينه باشد، پس امام صادق علیه السلام رو به اصحابشان کردند و فرمودند: شما مى دانيد كه در بين مدينه و مكّه راه امن نبوده و قطّاع الطّريق(راهزنان) در اين جا راه را بر مسافرين مى بستند و اموالشان را به يغما مى بردند و آن ها هيچ بر جان خود اطمينانى نداشتند و حتّی كشته مى شدند؟ اصحاب عرض كردند: بله، همين طور است كه شما مى فرماييد؛ راوى گفت: پس ابو حنيفه ساكت شد.
سپس حضرت به او فرمودند: اى ابو حنيفه! مرا خبر ده از این فرمایش خداوند عزوجل: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، (كسى كه داخل آن مكان شود در امان مى باشد) اين مكان كدام
ص: 107
نقطۀ زمين مى باشد؟ ابو حنيفه گفت: مقصود كعبه است، امام علیه السلام فرمودند: آيا مى دانى که حجّاج بن يوسف در كعبه منجنيق قرار داد و ابن زبير را كشت، پس چطور ابن زبير در آن در امان نبود؟
راوى گفت: ابو حنيفه ساكت شد، پس هنگامی که ابوحنیفه رفت، ابو بكر حضرمى به آن حضرت عرض کرد: فدايتان شوم! پس تفسیر این آیه دو چيست؟
حضرت فرمودند: اى ابو بكر! مقصود از «سِيرُوا فِيها لَيالِيَ وَ أَيَّاماً آمِنِينَ»، اين است كه با قائم ما اهل بيت علیهم السلام ، سير و مسافرت كنيد كه در ايمنى كامل مى باشيد، و مقصود از: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، اين است كه هر كس با قائم ما بيعت كند و همراه او داخل خانۀ خدا شود و دست او را بفشارد و در زمرۀ یاران او درآید، البته از هر گزندى در امان مى باشد.2_ عَنْ عَبْدِ الْخَالِقِ الصَّيْقَلِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، فَقَالَ: لَقَدْ سَأَلْتَنِي عَنْ شَيْ ءٍ مَا سَأَلَنِي أَحَدٌ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ، قَالَ: مَنْ أَمَّ هَذَا الْبَيْتَ وَ هُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ الْبَيْتُ الَّذِي أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ وَ عَرَفَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ حَقَّ مَعْرِفَتِنَا، كَانَ آمِناً فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.(1)
از عبدالخالق صیقل نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خدای عزوجل: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»، سؤال کردم، حضرت فرمودند: دربارۀ چیزی
ص: 108
از من سؤال کردی که کسی از من نپرسیده، مگر کسی که خدا خواسته باشد. کسی که این خانه را قصد کند، درحالی که می داند این خانه ای است که خدای عزوجل به سوی آن امر نموده و ما اهل بیت علیهم السلام را آن گونه که حقِّ شناخت ما است، بشناسد، در دنیا و آخرت در امان می باشد.
ص: 109
شماره: 24
بَلٰى٭ۚ اِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَیَاْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هٰذاٰ یُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ ءاٰلاٰفٍ مِنَ الْمَلاٰئِكَةِ مُسَوِّمٖینَ125
آرى، (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پيشه كنيد، و دشمن به همين زودى به سراغ شما بيايد، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان، كه نشانه هايى با خود دارند، مدد خواهد داد!
1_ في تفسير العياشي، عَنْ ضُرَيْسِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمَلَائِكَةَ الَّذِينَ نَصَرُوا مُحَمَّداً صلی الله علیه و اله يَوْمَ بَدْرٍ فِي الْأَرْضِ مَا صَعِدُوا بَعْدُ وَ لَا يَصْعَدُونَ، حَتَّى يَنْصُرُوا صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ وَ هُمْ خَمْسَةُ آلَافٍ.(1)
در تفسیر عیاشی، از ضریس بن عبد الملک نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: فرشتگانی که حضرت محمّد صلی الله علیه و اله را روز جنگ بدر، در زمین یاری نمودند، از آن پس به آسمان بالا نرفتند و نمی روند، تا اینکه حضرت صاحب الامر علیه السلام را یاری نمایند، که تعدادشان، پنج هزار نفر است.
ص: 110
2_ في تفسير العياشي، عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى الْحَلَبِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ، ثُمَّ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ ذِي طُوًى... إلی أن قال: لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ مُصْعِدِينَ مِنْ نَجَفِ الْكُوفَةِ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا، كَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِيدِ، جَبْرَئِيلُ عَنْ يَمِينِهِ وَ مِيكَائِيلُعَنْ يَسَارِهِ، يَسِيرُ الرُّعْبُ أَمَامَهُ شَهْراً وَ خَلْفَهُ شَهْراً، أَمَدَّهُ اللَّهُ «بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ»، حَتَّى إِذَا صَعِدَ النَّجَفَ.(الحدیث)(1)
در تفسیر عیاشی، از عبد الاعلی حلبی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: برای صاحب این امر غیبتی است در بعضی از این درّه ها، سپس با دستشان به ناحیۀ ذی طُوی اشاره کردند، تا آن جا که فرمودند:
گویا من ایشان را می بینم که از نجف کوفه بالا می روند، سیصد و اندی مرد که دل هایشان مانند آهن پاره قرص و محکم است؛ جبرئیل در سمت راست آن حضرت و میکائیل در سمت چپ ایشان است و ترس و وحشت به اندازۀ مسیر یک ماه، از جلو و پشت حضرت حرکت می کند و خداوند او را با پنج هزار فرشتۀ نشان دار، یاری می نماید، تا هنگامی که از نجف بالا می رود.
توضیح: البته به غیر از این روایات، در بسیاری از ادعیه و زیارات نیز، به این امر، یعنی یاری رساندن و نصرت ملائکه برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ، اشاره شده است.
ص: 111
مرحوم علّامۀ مجلسی قدس سره در کتاب شریف «بحار الأنوار»، پس از زیارتی که برای آن حضرت نقل نموده، به ذکر صلوات مخصوص ایشان می پردازد:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ صَلِّ عَلَى وَلِيِّ الْحَسَنِ وَ وَصِيِّهِ وَ وَارِثِهِ، الْقَائِمِ بِأَمْرِكَ، وَ الْغَائِبِ فِي خَلْقِكَ، وَ الْمُنْتَظِرِ لِإِذْنِكَ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ، وَ قَرِّبْ بُعْدَهُ، وَ أَنْجِزْ وَعْدَهُ، وَ أَوْفِ عَهْدَهُ، وَ اكْشِفْ عَنْ بَأْسِهِ حِجَابَ الْغَيْبَةِ، وَ أَظْهِرْ بِظُهُورِهِ صَحَائِفَ الْمِحْنَةِ، وَ قَدِّمْ أَمَامَهُ الرُّعْبَ، وَ ثَبِّتْ بِهِ الْقَلْبَ، وَ أَقِمْ بِهِ الْحَرْبَ، وَ أَيِّدْهُ بِجُنْدٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ، وَ سَلِّطْهُ عَلَى أَعْدَاءِ دِينِكَ أَجْمَعِينَ.(1)خدایا! بر محمّد و اهل بیت او درود فرست، و بر ولیّ و جانشین و وارث امام حسن عسکری علیه السلام ، و قیام کنندۀ به فرمان تو، و غائب در میان آفریدگان، و همان که منتظر اجازۀ توست، درود فرست.
خدایا! بر او درود فرست، و دوری او را نزدیک ساز، و وعدۀ او را به انجام رسان، و به عهدش وفا کن، و از قدرت او حجاب را بر طرف نما، و با ظهور او دفترهای رنج و محنت را پدیدار ساز، و پیش از ظهور او، ترس را در دل دشمنان بینداز، و قلب ها را به وسیلۀ او ثابت کن، و جنگ و جهاد را به ظهورش برانگیز، و او را با سپاهی از فرشتگان نشان دار مورد تأیید قرار ده، و او را بر همۀ دشمنان دینت، مسلّط و پیروز گردان.
ص: 112
شماره: 25
... وَتِلْكَ الْاَیّاٰمُ نُداٰوِلُهاٰ بَیْنَ النّاٰسِ وَلِیَعْلَمَ اللّٰهُ الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَیَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداٰءَ٭ۗ وَاللّٰهُ لاٰ یُحِبُّ الظّاٰلِمٖینَ140
و ما اين روزها (ى پيروزى و شكست) را در ميان مردم مى گردانيم تا خداوند مقام اهل ايمان را معلوم كند و از ميان شما، شاهدانى بگيرد و خدا ستمكاران را دوست ندارد.
في تفسیر العیاشی، عَنْ زُرَارَة، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاسِ»، قَالَ: مَا زَالَ مُنْذُ خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ دَوْلَةٌ لِلَّهِ وَ دَوْلَةٌ لِإِبْلِيسَ، فَأَيْنَ دَوْلَةُ اللَّهِ؟ أَمَا! هُوَ قَائِمٌ وَاحِدٌ.(1)
در تفسير عيّاشى، از زراره نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ تِلْكَ الْأَيَّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النَّاسِ»، فرمودند: از زمان خلقت آدم هميشه دولتى از خدا و دولتى از شيطان بوده، پس در اين زمان دولت خدا کجاست؟ آگاه باشيد كه صاحب دولت خدا، حضرت قائم علیه السلام می باشد.
ص: 113
شماره: 26
اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمّاٰ یَعْلَمِ اللّٰهُ الَّذٖینَ جاٰهَدُوا مِنْكُمْ وَیَعْلَمَ الصّاٰبِرٖینَ142
آيا چنين پنداشتيد كه (تنها با ادّعاى ايمان) وارد بهشت خواهيد شد، در حالى كه خداوند هنوز مجاهدان شما و صابران را مشخّص نکرده است؟!
1_ عَنِ الْبَزَنْطِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام : أَمَا وَ اللَّهِ! لَا يَكُونُ الَّذِي تَمُدُّونَ إِلَيْهِ أَعْيُنَكُمْ، حَتَّى تُمَيَّزُوا وَ تُمَحَّصُوا، وَ حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْكُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ، ثُمَّ تَلَا: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا ...»(1)، «... وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرِينَ».(2)
از احمد بن ابى نصر بزنطى نقل است كه گفت: حضرت امام اباالحسن الکاظم علیه السلام فرمودند: آگاه باشید، به خدا قسم! آنچه شما چشم به سوی آن دوخته ايد واقع نمی شود، مگر بعد از اينكه تميز داده شويد و امتحان بدهيد و تا زمانى كه جز گروهى اندک، كسى از شما (شيعيان) باقی نمى ماند، سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا...»، «... وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرِينَ».
ص: 114
2_ وَ كَانَ جَعْفَرٌ علیه السلام يَقُولُ: وَ اللَّهِ! لَا يَكُونُ الَّذِي تَمُدُّونَ إِلَيْهِ أَعْنَاقَكُمْ، حَتَّى تُمَيَّزُونَ وَ تُمَحَّصُونَ، ثُمَّ يَذْهَبَ مِنْ كُلِّ عَشْرَةٍ شَيْ ءٌ وَ لَا يَبْقَى مِنْكُمْ إِلَّا نَزْرٌ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصَّابِرِينَ».(1)حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می فرمودند: به خدا سوگند! آنچه آرزویش را دارید واقع نمی شود، تا زمانی که خالص از ناخالص شما جدا شود و آزمایش شوید، سپس در این آزمایش از هر ده نفر به قدری مردود می شوند که جز تعداد اندکی از شما باقی نمی ماند، سپس آن حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَعْلَمِ اللهُ الَّذِینَ جاهَدُوا مِنْکُمْ وَ یَعْلَمَ الصَّابِرِینَ».
ص: 115
شماره: 27
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اصْبِرُوا وَصاٰبِرُوا وَراٰبِطُوا وَاتَّقُوا اللّٰهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ200
اى اهل ايمان، (در كار دين) صبور باشيد و يكديگر را به صبر و مقاومت سفارش كنيد و مهيّا و مراقب كار دشمن بوده و خداترس باشيد، شاید رستگار شويد.
1_ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام ، فِي مَعْنَى قَوْلِهِ تَعَالَى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، قَالَ: اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ، وَ صابِرُوا عَدُوَّكُمْ، وَ رابِطُوا إِمَامَكُمُ الْمُنْتَظَرَ.(1)
از برید بن معاویه نقل است که گفت: حضرت اباجعفر، امام محمّد باقر علیه السلام در معنی این فرمایش خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، فرمودند: بر انجام واجبات صبر کنید و در مقابل دشمنانتان پایدار باشید، و مواظب ظهور امام خود، حضرت مهدى منتظَر عجل الله تعالی فرجه الشریف باشيد.
ص: 116
2_ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا»، قَالَ: اصْبِرُوا عَلَى الْفَرَائِضِ، وَ صَابِرُوا عَلَى الْمَصَائِبِ، وَ رَابِطُوا عَلَى الْأَئِمَّةِ علیهم السلام .(1)از ابن ابی یعفور نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا»، فرمودند: بر انجام واجبات صبور باشید و در سختی ها و گرفتاری ها شکیبایی پیشه کنید و ارتباط خود را با ائمّه علیهم السلام حفظ نمایید.
3_ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، عَنْ أَبِيهِ، عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام : أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ بَعَثَ إِلَيْهِ مَنْ يَسْأَلُهُ عَنْ هَذِهِ الْآيَةِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، فَغَضِبَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام ، وَ قَالَ لِلسَّائِلِ: وَدِدْتُ أَنَّ الَّذِي أَمَرَكَ بِهَذَا وَاجَهَنِي بِهِ، ثُمَّ قَالَ: نَزَلَتْ فِي أَبِي وَ فِينَا، وَ لَمْ يَكُنِ الرِّبَاطُ الَّذِي أُمِرْنَا بِهِ بَعْدُ، وَ سَيَكُونُ ذَلِكَ ذُرِّيَّةً مِنْ نَسْلِنَا الْمُرَابِطُ، ثُمَّ قَالَ: أَمَا! إِنَّ فِي صُلْبِهِ، يَعْنِي ابْنَ عَبَّاسٍ، وَدِيعَةً ذُرِئَتْ لِنَارِ جَهَنَّمَ، سَيُخْرِجُونَ أَقْوَاماً مِنْ دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجاً، وَ سَتُصْبَغُ الْأَرْضُ بِدِمَاءِ فِرَاخٍ مِنْ فِرَاخِ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام تَنْهَضُ تِلْكَ الْفِرَاخُ فِي غَيْرِ وَقْتٍ، وَ تَطْلُبُ
ص: 117
غَيْرَ مُدْرَكٍ، وَ يُرَابِطُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَصْبِرُونَ وَ يُصَابِرُونَ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِين.(1)
از ابو طفیل نقل است که گفت: حضرت اباجعفر، امام محمّد باقر علیه السلام ، از پدرشان، حضرت على بن الحسين علیهما السلام روايتی را بیان فرمودند كه ابن عبّاس كسى را نزد حضرت على بن الحسين علیهما السلام فرستاد تا معنى آيۀ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا»، را از ایشان بپرسد، پس حضرت سجاد علیه السلام خشمگين شدند و به سئوال كننده فرمودند: دوست داشتم آن كسی كه تو را به اين امر گسيل داشته، خودش بدان پرسش با من روبرو مى شد، سپس فرمودند: آيه در بارۀ پدرم و ما خاندان نازل شده است، و آن مرابطه كه ما به آن مأمور شده ايم هنوز وقتش نرسیده است، در آينده اى نزديک ذريّه اى از نسلما كه آن را به عهده دارد، به وجود خواهد آمد، سپس فرمودند: آگاه باش! كه در صلب او (يعنى ابن عبّاس) سپرده اى است كه براى آتش دوزخ آفريده شده است، و به زودی اقوامى را دسته دسته از دين خدا خارج خواهد ساخت، و زمين با خون هاى جوجه گانى از جوجه گان آل محمّد علیهم السلام رنگين خواهد شد، آن جوجه گان كه بى موقع و نابهنگام قيام مى كنند و چيزى را كه مى طلبند بدان نخواهند رسيد، ولى آنان كه اهل ايمانند مراقب بوده و صبر مى كنند و يکديگر را به بردبارى و صبر سفارش مى نمايند، تا خداوند حكم فرمايد و او بهترين حاكمان است.
ص: 118
شماره: 28
فَكَیْفَ اِذاٰ جِئْناٰ مِنْ كُلِّ اُمَّةٍ بِشَهٖیدٍ وَجِئْناٰ بِكَ عَلٰى هٰؤُلاٰءِ شَهٖیدًا41
پس حال آن ها چگونه است آن روزى كه از هر امّتى، شاهد و گواهى (بر اعمالشان) مى آوريم، و تو را نيز بر آنان گواه خواهيم آورد؟
1_ عَنْ سَمَاعَة، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عزوجل: «فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي أُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله خَاصَّةً فِي كُلِّ قَرْنٍ مِنْهُمْ إِمَامٌ مِنَّا شَاهِدٌ عَلَيْهِمْ، وَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و اله شَاهِدٌ عَلَيْنَا.(1)
از سماعه نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِيداً»، فرمودند: این آیه به طور خاص، در بارۀ امّت حضرت محمّد صلی الله علیه و اله نازل شده، در هر دوره ای از ما خانواده امامى وجود دارد كه گواه و شاهد بر مردم است و حضرت محمد صلی الله علیه و اله گواه و شاهد بر ما است.
ص: 119
2_ فِي كِتَابِ فَضَائِلِ الشِّيعَةِ، لِلصَّدُوقِ رحمة الله ، بِإِسْنَادِهِ عَنِ الثُّمَالِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : نَحْنُ الشُّهَدَاءُ عَلَى شِيعَتِنَا، وَ شِيعَتُنَا شُهَدَاءُ عَلَى النَّاسِ، وَ بِشَهَادَةِ شِيعَتِنَا يُجْزَوْنَ وَ يُعَاقَبُونَ.(1)مرحوم شیخ صدوق قدس سره در کتاب «فضائل الشیعه»، روایتی را از جناب ابو حمزه ثمالی نقل کرده که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: ما شاهد و گواه شیعیان خود هستیم، و شیعیان ما گواهان مردمند، و مردم با گواهی و شهادت شیعیان ما، پاداش و عذاب می بینند.
ص: 120
شماره: 29
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ اُوتُوا الْكِتاٰبَ ءاٰمِنُوا بِماٰ نَزَّلْناٰ مُصَدِّقًا لِماٰ مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهاٰ عَلٰى اَدْباٰرِهاٰ اَوْ نَلْعَنَهُمْ كَماٰ لَعَنّاٰ اَصْحاٰبَ السَّبْتِ٭ۚ وَكاٰنَ اَمْرُ اللّٰهِ مَفْعُولًا47
ای اهل کتاب! به آنچه بر پیامبر نازل کرده ایم که تصدیق کنندۀ تورات و انجیلِ همراه شماست ایمان آورید، پیش از آن که چهره هایی را از صورت واقعیِ انسانی محو کنیم، و آن ها را واژگون کنیم، یا چنان که اصحاب سَبت را لعنت کردیم، لعنتشان کنیم؛ فرمان و خواست خداوند همواره شدنی است.
عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْبَاقِرُ علیه السلام : يَا جَابِرُ! الْزَمِ الْأَرْضَ وَ لَا تُحَرِّكْ يَداً وَ لَا رِجْلًا، حَتَّى تَرَى عَلَامَاتٍ أَذْكُرُهَا لَكَ إِنْ أَدْرَكْتَهَا، أَوَّلُهَا اخْتِلَافُ بَنِي الْعَبَّاسِ، وَ مَا أَرَاكَ تُدْرِكُ ذَلِكَ، وَ لَكِنْ حَدِّثْ بِهِ مِنْ بَعْدِي عَنِّي.
وَ مُنَادٍ يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ، وَ يَجِيئُكُمُ الصَّوْتُ مِنْ نَاحِيَةِ دِمَشْقَ بِالْفَتْحِ، وَ تُخْسَفُ قَرْيَةٌ مِنْ قُرَى الشَّامِ تُسَمَّى الْجَابِيَةَ، وَ تَسْقُطُ طَائِفَةٌ مِنْ مَسْجِدِ دِمَشْقَ الْأَيْمَنِ، وَ مَارِقَةٌ تَمْرُقُ مِنْ نَاحِيَةِ التُّرْكِ، وَ يَعْقُبُهَا هَرْجُ الرُّومِ، وَ سَيُقْبِلُ إِخْوَانُ التُّرْكِ، حَتَّى يَنْزِلُوا الْجَزِيرَةَ، وَ سَتُقْبِلُ مَارِقَةُ الرُّومِ، حَتَّى يَنْزِلُوا الرَّمْلَةَ.
ص: 121
فَتِلْكَ السَّنَةَ، يَا جَابِرُ! اخْتِلَافٌ كَثِيرٌ فِي كُلِّ أَرْضٍ مِنْ نَاحِيَةِ الْمَغْرِبِ، فَأَوَّلُ أَرْضِ الْمَغْرِبِ أَرْضُ الشَّامِ، يَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِكَ عَلَى ثَلَاثِ رَايَاتٍ: رَايَةِ الْأَصْهَبِ، وَ رَايَةِ الْأَبْقَعِ، وَ رَايَةِ السُّفْيَانِيِّ، فَيَلْتَقِي السُّفْيَانِيُّ بِالْأَبْقَعِ، فَيَقْتَتِلُونَ وَ يَقْتُلُهُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ مَعَهُ، وَ يَقْتُلُ الْأَصْهَبَ، ثُمَّ لَا يَكُونُ لَهُ هِمَّةٌ إِلَّا الْإِقْبَالَ نَحْوَ الْعِرَاقِ، وَ يَمُرُّ جَيْشُهُ بِقِرْقِيسَا، فَيَقْتَتِلُونَ بِهَا، فَيَقْتُلُ مِنَ الْجَبَّارِينَ مِائَةَ أَلْفٍ، وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ، وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً، فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صَلْباً وَ سَبْياً، فَبَيْنَاهُمْ كَذَلِكَ إِذْ أَقْبَلَتْ رَايَاتٌ مِنْ قِبَلِ خُرَاسَانَ، تَطْوِي الْمَنَازِلَ طَيّاً حَثِيثاً وَ مَعَهُمْ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ علیه السلام .
ثُمَّ يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِي أَهْلِ الْكُوفَةِ فِي ضُعَفَاء، فَيَقْتُلُهُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ بَيْنَ الْحِيرَةِ وَ الْكُوفَةِ، وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بَعْثاً إِلَى الْمَدِينَةِ، فَيَنْفِرُالْمَهْدِيُّ علیه السلام مِنْهَا إِلَى مَكَّةَ، فَيَبْلُغُ أَمِيرَ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ أَنَّ الْمَهْدِيَّ علیه السلام قَدْ خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ، فَيَبْعَثُ جَيْشاً عَلَى أَثَرِهِ، فَلَا يُدْرِكُهُ حَتَّى يَدْخُلَ مَكَّةَ خائِفاً يَتَرَقَّبُ عَلَى سُنَّةِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ.
قَالَ: وَ يَنْزِلُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ الْبَيْدَاءَ، فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ: يَا بَيْدَاءُ! أَبِيدِي الْقَوْمَ، فَيُخْسَفُ بِهِمْ، فَلَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ يُحَوِّلُ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ إِلَى أَقْفِيَتِهِمْ وَ هُمْ مِنْ كَلْبٍ، وَ فِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها»، الْآيَة.(الحدیث)(1)
ص: 122
از جابر بن يزيد جعفىّ نقل است که گفت: حضرت ابو جعفر امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: اى جابر! در خانه ات بنشين و دست و پائى نزن، تا آنگاه كه نشانه هائى كه برايت می گويم را ببينى، البته اگر آخرالزمان را درک كردى.
اوّلش اختلاف بنى عبّاس است و به نظر من تو آن روز را درک نخواهى كرد، ولى از من به كسانى كه پس از من خواهند آمد بازگو كن.
نشانۀ دیگر منادی كه از آسمان ندا خواهد داد و از سوى دمشق آوازۀ فتح و پيروزى به شما خواهد رسيد، و يكى از آبادی هاى شام به نام (جابيه) فرو خواهد رفت و قسمت راست مسجد جامع دمشق فرو مى ريزد، و گروهى خارج از دين كه از ناحيۀ ترک باشند خروج كنند، و از پى آن فرو پاشى و هرج و مرج در (روم) خواهد بود، آنگاه (تركان) در جزيره و رومی ها در (رمله) فرود مى آيند.
اى جابر! در آن سال در سراسر مغرب زمين اختلافات بزرگ و بسيارى روى خواهد داد. نخستين سرزمينى كه ويران مى گردد، سرزمين شام است و آن به خاطر سه پرچمى است كه در آن جا به اهتزاز در مى آيد: پرچم (اصهب) يا زرد چهره، پرچم (ابقع) و مردى كه نقطه هاى سياه و سفيد بر صورت دارد، و پرچم سفيانى.پس سفيانى با ابقع برخورد كند و بجنگد و سفيانى او و پيروانش را بكشد، و سپس اصهب را بكشد، سپس همّتى به جز آنكه رو به سوی عراق كند نخواهد داشت و سپاهيانش به (قرقيسياء) گذر كنند و در آن جا بجنگند، و يک صد هزار نفر از ستمگران در آن جنگ كشته شوند، و سفيانى سپاهى به كوفه روانه كند كه هفتاد هزار به شمار آيند و اهل كوفه را بكشند و به دار آويزند و اسير كنند.
ص: 123
درست در اين شرايط دردناک است كه پرچم هایى از طرف خراسان مى رسد. نيرويى كه به سرعت خود را به كوفه مى رساند و در ميان همين نيرو، گروهى از ياران راستين حضرت مهدى علیه السلام می باشند.
مردى از عجم و از اهل کوفه قيام مى كند و با گروهى اندک بر ضدّ لشکر سفيانى وارد عمل مى گردد، امّا فرماندۀ لشكر سفيانى او را ميان كوفه و حيره به قتل مى رساند.
سفيانى سپاهى نيز به سوى مدينه گسيل مى دارد، امّا امام مهدى علیه السلام از مدينه به سوى مكّه حركت مى كنند. پس گزارش به فرماندۀ سپاه سفيانى مى رسد كه حضرت مهدى علیه السلام به سوى مكّه در حركت اند و او سپاهى از پى آن حضرت مى فرستد، امّا آنان به آن حضرت نمى رسند و آن گرامى بسان موسى بن عمران علیه السلام و بر سيره و روش او، وارد مكّه مى گردند.
سپس حضرت فرمودند: فرماندۀ سپاه سفيانى در بيابانى فرود مى آيد و ندائی از آسمان ندا مى فرماید: (اى کوير خشک و سوزان! اين سپاه تجاوزكار را نابود ساز!)
و اين جاست كه زمين ، آنان را فرو مى برد و جز سه نفر از آنان باقى نمى ماند و خدا آنان را نيز به گونه اى مسخ و به شدّت كيفر مى كند و چهره هایشان را به عقب بر مى گرداند و آنان از قبيلۀ كلب خواهند بود و اين آيه در بارۀ آنان نازل شده است: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها»، (اى كسانى كه براى شما كتاب آسمانى فرستاده شد به قرآنى كه فرو فرستاديم كه تورات و انجيل را كه با شما است تصديق می كند ايمان آوريد، پيش از آنكه بر چهره هایى خط خذلان بكشيم و آن ها را به پشت هايشان برگردانيم).
ص: 124
شماره: 30
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اَطٖیعُوا اللّٰهَ وَاَطٖیعُوا الرَّسُولَ وَاُولِی الْاَمْرِ مِنْكُمْ٭...59
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا را اطاعت كنيد و از پيامبر خدا و اولو الأمر (اوصياى پيامبر) نیز اطاعت كنيد.
1_ عَنْ جَابِر الْجُعْفِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ، يَقُولُ: لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عزّ و جلّ عَلَى نَبِيِّهِ صلی الله علیه و اله : «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! عَرَفْنَا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ، فَمَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِينَ قَرَنَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِكَ؟
قَالَ: هُمْ خُلَفَائِي، يَا جَابِرُ! وَ أَئِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ بَعْدِي، أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَيْنُ، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ الْمَعْرُوفُ فِي التَّوْرَاةِ بِالْبَاقِرِ، وَ سَتُدْرِكُهُ، يَا جَابِرُ! فَإِذَا لَقِيتَهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّي السَّلَامَ، ثُمَّ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، ثُمَّ مُوسَى بنِ جَعفَر، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، ثُمَّ سَمِيِّي وَ كَنِيِّي حُجَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ بَقِيَّتُهُ فِي عِبَادِهِ، ابْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ، ذَاكَ الَّذِي يَفْتَحُ اللَّهُ تَعَالَى ذِكْرُهُ عَلَى يَدَيْهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا، ذَاكَ الَّذِي يَغِيبُ عَنْ شِيعَتِهِ وَ أَوْلِيَائِهِ غَيْبَةً لَا يَثْبُتُ فِيهَا عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ، إِلَّا مَنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ.
قَالَ: فَقَالَ جَابِرٌ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَهَلْ يَنْتَفِعُ الشِّيعَةُ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ؟ فَقَالَ صلی الله علیه و اله : إِي، وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالنُّبُوَّةِ! إِنَّهُمْ لَيَنْتَفِعُونَ بِهِ يَسْتَضِيئُونَ بِنُورِ وَلَايَتِهِ فِي غَيْبَتِهِ، كَانْتِفَاعِ
ص: 125
النَّاسِ بِالشَّمْسِ، وَ إِنْ جَلَّلَهَا السَّحَابُ، يَا جَابِرُ! هَذَا مَكْنُونُ سِرِّ اللَّهِ وَ مَخْزُونُ عِلْمِهِ، فَاكْتُمْهُ إِلَّا عَنْ أَهْلِه.(1)از جابر بن يزيد جعفى نقل است که گفت: از جناب جابر بن عبد اللَّه انصارى شنیدم كه می گفت: چون خداى متعال اين آيه را بر پيامبرش صلی الله علیه و اله نازل فرمود: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، (اى كسانى كه ايمان آورده ايد خداى را اطاعت كنيد و پيغمبر و صاحبان امر خويش را فرمان بريد)، عرض كردم: اى رسول خدا! ما، خدا و پيامبر او را شناخته ايم (اكنون بيان فرمایید) صاحبان امرى كه خداوند فرمانبردارى ايشان را به فرمانبردارى خودش همراه و قرين نموده، چه كسانی هستند؟
حضرت صلی الله علیه و اله فرمودند: اى جابر! آن ها، جانشينان و امامان مسلمين بعد از من می باشند، نخستين آن ها على بن ابى طالب علیهما السلام است، سپس حسن علیه السلام ، و پس از او حسين علیه السلام ، و سپس على بن الحسين علیهما السلام ، و پس از او محمّد بن على علیهما السلام است، كه در تورات به باقر معروف است، و اى جابر! تو او را درک خواهى كرد، پس هر گاه او را ملاقات نمودى سلام مرا به او برسان، و پس از او صادق جعفر بن محمّد علیهما السلام ، سپس موسى بن جعفر علیهما السلام ، و پس از او على بن موسى علیهما السلام ، سپس محمّد بن على علیهما السلام ، و پس از او على بن محمّد علیهما السلام ، سپس حسن بن على علیهما السلام ، و پس از او همنام و هم كنيۀ
ص: 126
من، حجّت خداى تعالى در زمين، و بقية الله در ميان بندگان او، فرزند حسن بن على علیهما السلام ، همان كسى كه خداوند شرق و غرب زمين را به دست او بگشايد، آن كسى كه از شيعيان و دوستانش پنهان شود و غيبت كند، غيبتى كه در آن غيبت به اعتقاد به امامت او پابرجا نمی ماند، مگر كسى كه خداوند قلبش را به ايمان آزمايش كرده باشد.
جابر گفت: عرض كردم: اى رسول خدا! آيا براى شيعيانش در حال غيبت او بهره و نفعى از او هست؟
حضرت فرمودند: آرى، قسم به آنكه مرا به راستى به پيامبرى مبعوث فرموده! ايشان به نور او روشنى جويند، و به ولايت او بهر ه مند شوند، همان گونه كه مردم از خورشيد بهره مند می شوند، اگر چه ابر آن را بپوشاند. اى جابر! اين (كه برايت گفتم) از اسرار مكنونه، و علم مخزون خداوند است، پس جز از اهلش، آن را مخفی نما.
2_ عَنْ أَبِي بَصِير، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عزّ و جلّ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قَالَ: الْأَئِمَّةُ مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ علیهما السلام إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»،
ص: 127
فرمودند: مقصود از اولوا الأمر، ائمّه علیهم السلام ، از اولاد على و فاطمه علیهما السلام هستند، تا زمانى كه قيامت برپا گردد.
3_ في تفسير العياشي، عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ: «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»، قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام وَ الْأَوْصِيَاءُ مِنْ بَعْدِهِ علیهم السلام .(1)
در تفسیر عیاشی، از عمرو بن سعید نقل است که گفت: از حضرت امام کاظم علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «أَطِیعواْ اللهَ وَأَطِیعواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: منظور، علیّ بن ابی طالب علیهما السلام و اوصیای بعد از آن حضرت می باشند.
ص: 128
شماره: 31
وَمَنْ یُطِعِ اللّٰهَ وَالرَّسُولَ فَاُولٰئِكَ مَعَ الَّذٖینَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیّٖینَ وَالصِّدّٖیقٖینَ وَالشُّهَداٰءِ وَالصّاٰلِحٖینَ٭ۚ وَحَسُنَ اُولٰئِكَ رَفٖیقًا69
و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، (در روز رستاخيز،) همنشين كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان و آن ها رفيق هاى خوبى هستند!
1_ عَنْ زُرَارَة، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: ... وَ أمّا قَولُهُ: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، قَالَ: «النَّبِيِّينَ»، رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، «وَ الصِّدِّيقِينَ»، عَلِيٌّ علیه السلام ، «وَ الشُّهَداءِ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام ، «وَ الصَّالِحِينَ»، الْأَئِمَّةُ علیهم السلام ، «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام .(1)
از زراره نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسیر این آیه: «وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ
ص: 129
الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، فرمودند: مقصود از «النبيّين»، رسول خدا صلی الله علیه و اله هستند، «و الصدّيقين»، حضرت على بن ابى طالب علیهما السلام هستند، «و الشهداء»، امام حسن و امام حسين علیهما السلام هستند، «و الصالحين»، ائمّۀ معصومين علیهم السلام هستند، «و حسُن اولئك رفيقا»، حضرت قائم آل محمّد علیهم السلام می باشند.
2_ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ: «فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، قَالَ: «الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ»، أَنَا، «وَ الصِّدِّيقِينَ»، عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام ، «وَ الشُّهَداءِ»، الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ علیهما السلام ، «وَ الصَّالِحِينَ»، حَمْزَةُ، «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، الْأَئِمَّةُ الِاثْنَا عَشَرَ بَعْدِي.(1)
از جناب امّ سلمه نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و اله دربارۀ این سخن خدای سبحان: «فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: مقصود از «الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ» من هستم، «وَ الصِّدِّيقِينَ»، علی بن ابی طالب علیهما السلام است، «وَ الشُّهَداءِ»، امام حسن و امام حسين علیهما السلام هستند، «وَ الصَّالِحِينَ»، حمزه است، «وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»، ائمّۀ دوازده گانه بعد از من می باشند.
ص: 130
شماره: 32
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ قٖیلَ لَهُمْ كُفُّوا اَیْدِیَكُمْ وَاَقٖیمُوا الصَّلٰوةَ وَءاٰتُوا الزَّكٰوةَ فَلَمّاٰ كُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتاٰلُ اِذاٰ فَرٖیقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النّاٰسَ كَخَشْیَةِ اللّٰهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْیَةً٭ۚ وَقاٰلُوا رَبَّناٰ لِمَ كَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتاٰلَ لَوْلاٰ اَخَّرْتَناٰ اِلٰى اَجَلٍ قَرٖیبٍ٭ۗ قُلْ مَتاٰعُ الدُّنْیاٰ قَلٖیلٌ وَالْءاٰخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقٰى وَلاٰ تُظْلَمُونَ فَتٖیلًا77
آيا نديدى كسانى را كه (در مكّه) به آن ها گفته شد: «فعلاً دست از جهاد برداريد! و نماز را برپا كنيد! و زكات بپردازيد!»، ولى هنگامى كه (در مدينه) فرمان جهاد به آن ها داده شد، جمعى ازآنان، از مردم مى ترسيدند، همان گونه كه از خدا مى ترسند، بلكه بيشتر! و گفتند: «پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتى؟! چرا اين فرمان را تا زمان نزديكى تأخير نينداختى؟!» به آن ها بگو: «سرمايۀ زندگى دنيا، ناچيز است! و سراى آخرت، براى كسى كه پرهيزگار باشد، بهتر است! و به اندازۀ رشتۀ شكافِ هستۀ خرمايى، به شما ستم نخواهد شد!»
1_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: وَ اللَّهِ! الَّذِي صَنَعَهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام كَانَ خَيْراً لِهَذِهِ الْأُمَّةِ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ، وَ اللَّهِ! لَفِيهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ»، إِنَّمَا هِيَ طَاعَةُ الْإِمَامِ فَطَلَبُوا الْقِتَالَ، «فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ»، مَعَ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، «قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ
ص: 131
لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ»، «... نُجِبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ»(1)، أَرَادُوا تَأْخِيرَ ذَلِكَ إِلَى الْقَائِمِ علیه السلام .(2)
از محمّد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: به خدا قسم! آن عملى كه حسن بن علی علیهما السلام براى اين امّت انجام دادند، از آنچه كه آفتاب بر آن مى تابد بهتر بود، به خدا قسم! اين آيه كه می فرمايد: «آيا نديدى آن افرادى را كه به آنان گفته شد: دست نگه داريد، نماز را بر پا و زكات را پرداخت نمائيد»، اين آيه در بارۀ اطاعت كردن از امام است، ولى ايشان طالب قتال شدند، ولی هنگامى كه جنگيدن بر آنان واجب شد، كه در ركاب امام حسين علیه السلام با دشمنان بجنگند، گفتند: «پروردگارا! چرا جنگيدن را بر ما واجب كردى، كاش این کار را برای ما تا زمانی نزديک به تأخير مى انداختى، تا دعوت تو را اجابت و از پيامبرانمتابعت مى نموديم»، که منظور آنان از تأخير، تا زمان حضرت قائم علیه السلام بود.
2_ عَنْ إِدْرِيسَ، مَوْلًى لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي تَفْسِيرِ هَذِهِ الْآيَةِ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ»، مَعَ الْحَسَنِ علیه السلام ، «وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ ... فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ»، مَعَ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، «قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا
ص: 132
أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ»، إِلَى خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام ، فَإِنَّ مَعَهُ النَّصْرَ وَ الظَّفَرَ، قَالَ اللَّهُ: «قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى»، الْآيَةَ.(1)
از ادریس، غلام عبدالله بن جعفر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در تفسیر این آیه: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ»، (آیا ندیدی کسانی را که به آنان گفته شد: فعلًا دست از جنگ بردارید)، فرمودند: یعنی با امام حسن علیه السلام ، «وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ ... فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ»، (و نماز را برپا دارید و زکات را بدهید، ولی همین که کارزار بر آنان مقرّر شد)، یعنی در رکاب امام حسین علیه السلام ، «قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ»، (آن ها گفتند: پروردگارا، چرا بر ما کارزار مقرّر داشتی؟ چرا ما را تا مدّتی کوتاه مهلت ندادی؟)، یعنی تا زمان خروج حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف ، زیرا که همانا نصرت و پیروزی با آن حضرت خواهد بود، خداوند فرمود: «قُلْ مَتاعُ الدُّنْيا قَلِيلٌ وَ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى»، (بگو: برخورداری از این دنیا اندک است، و برای کسی که تقوا پیشه کرده، آخرت بهتر است).
ص: 133
شماره: 33
وَاِنْ یَتَفَرَّقاٰ یُغْنِ اللّٰهُ كُلًّا مِنْ سَعَتِهٖ٭ۚ وَكاٰنَ اللّٰهُ واٰسِعًا حَكٖیمًا130
و اگر از هم جدا شوند، خداوند هر كدام از آن ها را از فضل و كرم خود، بی نياز می كند و خداوند صاحب فضل و كرم و حكيم است.
فِي خُطْبَةٍ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام تُسَمَّى الْمَخْزُونَ، وَ هِيَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَحَدِ الْمَحْمُودِ، الَّذِي تَوَحَّدَ بِمُلْكِهِ، وَ عَلَا بِقُدْرَتِهِ، أَحْمَدُهُ عَلَى مَا عَرَّفَ مِنْ سَبِيلِهِ، وَ أَلْهَمَ مِنْ طَاعَتِهِ، وَ عَلَّمَ مِنْ مَكْنُونِ حِكْمَتِهِ...إلی أن قال:
ثُمَّ يَسِيرُ إِلَى مِصْرَ، فَيَصْعَدُ مِنْبَرَهُ، فَيَخْطُبُ النَّاسَ، فَتَسْتَبْشِرُ الْأَرْضُ بِالْعَدْلِ، وَ تُعْطِي السَّمَاءُ قَطْرَهَا، وَ الشَّجَرُ ثَمَرَهَا، وَ الْأَرْضُ نَبَاتَهَا، وَ تَتَزَيَّنُ لِأَهْلِهَا، وَ تَأْمَنُ الْوُحُوشُ، حَتَّى تَرْتَعِيَ فِي طُرُقِ الْأَرْضِ كَأَنْعَامِهِمْ، وَ يُقْذَفُ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ الْعِلْمُ، فَلَا يَحْتَاجُ مُؤْمِنٌ إِلَى مَا عِنْدَ أَخِيهِ مِنْ عِلْمٍ، فَيَوْمَئِذٍ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ: «يُغْنِ اللَّهُ كُلًّا مِنْ سَعَتِهِ»، وَ تُخْرِجُ لَهُمُ الْأَرْضُ كُنُوزَهَا، وَ يَقُولُ الْقَائِمُ علیه السلام : كُلُوا «هَنِيئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخالِيَةِ»(1).(الحدیث)(2)
در خطبه ای از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل است به نام «خطبة المخزون» که در آن خطبه فرمودند: حمد برای خدای یگانه و ستوده است که به سلطنتش یکتاست و
ص: 134
به سبب قدرتش، بلند مرتبه است، او را به خاطر نشان دادن راهش و الهام کردن طاعتش بر بشر و تعلیم دادن حکمت های مخفی اش می ستایم، ...(سپس به اخبار و حوادثی که در آخر الزّمان، برای فرزندشان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اتّفاق می افتد اشاره می فرمایند)، تا آن جا که فرمودند:
سپس به مصر می رود و از منبر آن بالا می رود و برای مردم خطبه می خواند و زمین را به عدالت بشارت می دهد، و آسمان باران خود، درختانمیوه های خود و زمین گیاهان خود را بیرون می دهند، و زمین برای اهلش زینت می شود و مردم از حیوانات وحشی ایمنی می یابند، تا جایی که مانند چارپایان اهلی در زمین می چرند، و علم در قلوب مؤمنان افکنده می شود به طوری که هیچ مؤمنی نیازمند مطالب علمی برادر مؤمنش نمی باشد، و آن روز تأویل این آیه است که: «یُغْنِ اللَّهُ کُلاًّ مِنْ سَعَتِهِ»، (خداوند هر یک را از گشایش خود بی نیاز گرداند)، و زمین گنج های خود را برایشان خارج می کند و قائم علیه السلام می فرماید: از آنچه که در گذشته پیش فرستادید، بخورید!
ص: 135
شماره: 34
وَاِنْ مِنْ اَهْلِ الْكِتاٰبِ اِلّاٰ لَیُؤْمِنَنَّ بِهٖ قَبْلَ مَوْتِهٖ٭ۖ وَیَوْمَ الْقِیاٰمَةِ یَكُونُ عَلَیْهِمْ شَهٖیدًا159
و هيچ كس از اهل كتاب نيست جز آنكه پيش از مرگ به وى (عيسى) ايمان خواهد آورد و در روز قيامت او بر آنان گواه خواهد بود.
في تفسير القمي، عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ، قَالَ: قَالَ لِيَ الْحَجَّاجُ: يَا شَهْرُ! آيَةٌ فِي كِتَابِ اللَّهِ قَدْ أَعْيَتْنِي، فَقُلْتُ: أَيُّهَا الْأَمِيرُ! أَيَّةُ آيَةٍ هِيَ؟ فَقَالَ: قَوْلُهُ: «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»، وَ اللَّهِ! إِنِّي لَأَمُرُّ بِالْيَهُودِيِّ وَ النَّصْرَانِيِّ، فَتُضْرَبُ عُنُقُهُ، ثُمَّ أَرْمَقُهُ بِعَيْنِي، فَمَا أَرَاهُ يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ حَتَّى يَخْمُدَ؛ فَقُلْتُ: أَصْلَحَ اللَّهُ الْأَمِيرَ! لَيْسَ عَلَى مَا تَأَوَّلْتَ، قَالَ: كَيْفَ هُوَ؟ قُلْتُ: إِنَّ عِيسَى علیه السلام يَنْزِلُ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ إِلَى الدُّنْيَا، فَلَا يَبْقَى أَهْلُ مِلَّةِ يَهُودِيٍّ وَ لَا غَيْرِهِ إِلَّا آمَنَ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَ يُصَلِّي خَلْفَ الْمَهْدِيِّ علیه السلام .
قَالَ: وَيْحَكَ! أَنَّى لَكَ هَذَا وَ مِنْ أَيْنَ جِئْتَ بِهِ؟ فَقُلْتُ: حَدَّثَنِي بِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهم السلام ، فَقَالَ: جِئْتَ وَ اللَّهِ! بِهَا مِنْ عَيْنٍ صَافِيَةٍ.(1)
ص: 136
در تفسير قمى، از شهر بن حوشب نقل است که گفت: حجّاج به من گفت: يک آيه در قرآن مرا خسته كرده، گفتم: امير، بفرمائيد كدام آيه است؟ گفت: اين آيه: «وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ»، (هيچ يک از اهل كتاب نيستند، مگر اينكه قبل از مرگش، به او ايمان مى آورند)، گفت: من دستور مى دهم گردن يک يهودى يا نصرانى را بزنند، بعد با دقّت تماشامى كنم، هرگز لبهاى خود را حركتى نمى دهد، تا وقتى كه مى ميرد و چيزى نمى گويد كه معلوم شود ايمان آورده است؛ گفتم: خدا امير را خير دهد! آن طور كه تو تأويل كرده اى نيست، پرسيد پس چگونه است؟
گفتم: همانا حضرت عيسى علیه السلام قبل از قيامت به دنيا فرود خواهد آمد، پس احدى از ملّتها چه يهودى و چه ديگران باقی نمى مانند، مگر اينكه به او ايمان مى آورند و او پشت سر حضرت مهدى علیه السلام نماز می خواند.
حجّاج گفت: واى بر تو! اين مطلب را از كجا آوردى و از چه كسی یاد گرفته اى؟ گفتم: اين مطلب را حضرت محمّد بن على بن حسين بن على بن ابى طالب علیهم السلام برايم نقل نموده، حجّاج گفت: به خدا قسم! آن را از سرچشمۀ پاكى گرفته ای.
ص: 137
شماره: 35
... لِئَلّاٰ یَكُونَ لِلنّاٰسِ عَلَى اللّٰهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ٭ۚ وَكاٰنَ اللّٰهُ عَزٖیزًا حَكٖیمًا165
... تا برای مردم بعد از اين پيامبران، بر خدا حجّتی باقی نماند (و بر همه اتمام حجّت شود) و خداوند توانا و حكيم است.
عَنْ سَدِيرٍ الصَّيْرَفِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ الرَّقِّيُّ وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ، عَلَى مَوْلَانَا الصَّادِقِ علیه السلام ، فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ قَال: ... قَالَ: أَمَّا الْعَبْدُ الصَّالِحُ أَعْنِي الْخَضِرَ علیه السلام ، فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى مَا طَوَّلَ عُمُرَهُ لِنُبُوَّةٍ قَرَّرَهَا لَهُ، وَ لَا لِكِتَابٍ نَزَّلَ عَلَيْهِ، وَ لَا لِشَرِيعَةٍ يَنْسِخُ بِهَا شَرِيعَةَ مَنْ كَانَ قَبْلَهُ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ علیهم السلام ، وَ لَا لِإِمَامَةٍ يُلْزِمُ عِبَادَهُ الِاقْتِدَاءَ بِهَا، وَ لَا لِطَاعَةٍ يَفْرِضُهَا، بَلَى، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمَّا كَانَ فِي سَابِقِ عِلْمِهِ أَنْ يُقَدِّرَ مِنْ عُمُرِ الْقَائِمِ علیه السلام فِي أَيَّامِ غَيْبَتِهِ مَا يُقَدِّرُهُ، وَ عَلِمَ مَا يَكُونُ مِنْ إِنْكَارِ عِبَادِهِ بِمِقْدَارِ ذَلِكَ الْعُمُرِ فِي الطُّولِ، طُولِ عُمُرِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ مِنْ غَيْرِ سَبَبٍ، أَوْجَبَ ذَلِكَ إِلَّا لِعِلَّةِ الِاسْتِدْلَالِ بِهِ عَلَى عُمُرِ الْقَائِمِ علیه السلام ، لِيَقْطَعَ بِذَلِكَ حُجَّةَ الْمُعَانِدِينَ: «لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ».(1)
ص: 138
از سدیر صیرفی نقل است که گفت: من و مفضل بن عمر و داود بن کثیر رقّی و ابو بصیر و ابان بن تغلب بر مولایمان حضرت امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدیم: ... حضرت فرمودند: و امّا عبد صالح يعنى حضرت خضر علیه السلام ، خداى متعال عمر او را طولانى ساخته است، ولى نه به خاطر نبوّتى كه براى وى تقدير كرده است و يا كتابى كه بر او فرو فرستاده است، و يا شريعتى كه به واسطۀ آن شرايع انبياء پيشين را نسخ كرده باشد، و يا امامتى كه بر بندگانش اقتداء به آن لازم باشد، و يا طاعتى كه انجام دادن آنبر وى واجب باشد، بلكه چون در علم خداوند گذشته بود كه عمر حضرت قائم علیه السلام در دوران غيبتش طولانى خواهد شد، تا جائى كه پیروانش آن را به واسطۀ طولانى شدن عمرش انكار كنند، عمر بندۀ صالح خود را طولانى كرد، تا از طول عمر او به طول عمر قائم علیه السلام استدلال شود و حجّت دشمنان و معاندان منقطع گردد، «لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ» و براى مردم عليه خداوند حجّتى نباشد.
ص: 139
شماره: 36
... اَلْیَوْمَ یَئِسَ الَّذٖینَ كَفَرُوا مِنْ دٖینِكُمْ فَلاٰ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ...3
امروز، كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند بنا بر اين، از آن ها نترسيد! و از (مخالفت) من بترسيد!
عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : فِي هَذِهِ الْآيَةِ: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ»، يَوْمَ يَقُومُ الْقَائِمُ علیه السلام ، يَئِسَ بَنُو أُمَيَّةَ، فَهُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا يَئِسُوا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام .(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير اين آيه: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ»، فرمودند: آن روز، روز ظهور حضرت قائم علیه السلام است، كه بنى اميّه نا اميد می شوند، پس آن ها همان کسانی هستند كه كافر گشته و از آل محمّد علیهم السلام نا اميد می شوند.
ص: 140
شماره: 37
وَلَقَدْ اَخَذَ اللّٰهُ مٖیثاٰقَ بَنٖی اِسْراٰئٖیلَ وَبَعَثْناٰ مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقٖیبًا٭...12
و خدا از بنى اسرائيل پيمان گرفت و از آن ها دوازده نقيب (سرپرست) برانگيختيم.
1_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله يَقُولُ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! اعْلَمُوا أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بَاباً، مَنْ دَخَلَهَا أَمِنَ مِنَ النَّارِ وَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ، فَقَامَ إِلَيْهِ أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! اهْدِنَا إِلَى هَذَا الْبَابِ حَتَّى نَعْرِفَهُ.
فَقَالَ: هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، سَيِّدُ الْوَصِيِّينَ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَخُو رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ خَلِيفَتُهُ عَلَى النَّاسِ أَجْمَعِينَ؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى الَّتِي لَا انْفِصامَ لَها، فَلْيَسْتَمْسِكْ بِوَلَايَةِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍُ، فَإِنَّ وَلَايَتَهُ وَلَايَتِي وَ طَاعَتَهُ طَاعَتِي؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَعْرِفَ الْحُجَّةَ بَعْدِي، فَلْيَعْرِفْ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَتَوَالَى وَلَايَةَ اللَّهِ، فَلْيَقْتَدِ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، فَإِنَّهُ خِزَانَةُ عِلْمِي؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ! مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَلْقَى اللَّهَ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ، فَلْيُوَالِ عِدَّةَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام ؛ فَقَامَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، فَقَالَ: وَ مَا عِدَّةُ الْأَئِمَّةِ؟
فَقَالَ: يَا جَابِرُ! سَأَلْتَنِي يَرْحَمُكَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ بِأَجْمَعِهِ، عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الشُّهُورِ، وَ هِيَ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ، وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الْعُيُونِ الَّتِي انْفَجَرَتْ لِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام حِينَ ضَرَبَ بِعَصَاهُ الْحَجَرَ، فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً، وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ
ص: 141
مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً»، وَ الْأَئِمَّةُ، يَا جَابِرُ! اثْنَا عَشَرَ، أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ علیه السلام .(1)از ابن عباس نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و اله شنيدم که می فرمودند: اى گروه مردم! بدانيد براى خداوند دری است که هر كس از آن داخل شود از آتش جهنّم و ترس و وحشت روز قيامت در امان خواهد بود؛ پس ابو سعيد خدرى برخاست، و عرض كرد: اى رسول خدا! ما را به سوى آن در، راهنمائى بفرمایید تا آن را بشناسيم.
حضرت فرمودند: آن در، على بن ابى طالب علیهما السلام ، سيّد الوصيين و امير المؤمنين و برادر رسول رب العالمين و جانشين او بر تمام مردم جهان است.
اى گروه مردم! هر كس دوست دارد كه به دستگيرۀ محكمى چنگ بزند، كه هرگز جدا نشود، بايد به ولایت و دوستى علی بن ابى طالب علیهما السلام ، چنگ زند، زيرا كه ولایت على علیه السلام ، ولایت من است، و اطاعت از او، اطاعت از من است.
اى گروه مردم! هر كس می خواهد حجّت پس از من را بشناسد، بايد على بن ابى طالب علیهما السلام را بشناسد.
اى گروه مردم! هر كس به ولایت خداوند خوشنود است، بايد اقتدا به على بن ابى طالب علیهما السلام نماید، زيرا كه او گنجينۀ علم و دانش من است.
اى گروه مردم! هر كس دوست دارد كه خدا را ديدار كند در حالى كه از او خوشنود باشد، بايد همۀ ائمّه علیهم السلام را دوست بدارد.
ص: 142
پس جابر بن عبدالله برخاست و عرض كرد: امامان چند نفرند؟ حضرت فرمودند: ای جابر! خدا تو را رحمت کند، از همۀ اسلام از من سؤال نمودی، تعداد امامان به تعداد ماه ها در نظر خداوند، دوازده تاست، در كتاب خدا از آن روزى كه آسمان و زمين را آفريد، تعداد امامان به تعداد چشمه هائی است كه براى موسى بن عمران علیه السلام پدید آمد، هنگامى كه عصايش را به سخره ای زد و دوازده چشمه جارى شد، و تعداد آنان، به تعداد نقيبان بنى اسرائيل است، که خداى متعال می فرمايد: «وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ بَنِي إِسْرائِيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْعَشَرَ نَقِيباً»، پس اى جابر! امامان دوازده نفرند، اوّل آنان على بن ابى طالب علیهما السلام است و آخرینشان حضرت قائم علیه السلام می باشند.
2_ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ، رَفَعَهُ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : مِنْ وُلْدِيَ اثْنَا عَشَرَ نَقِيباً، نُجَبَاءُ مُحَدَّثُونَ مُفَهَّمُونَ، آخِرُهُمُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ، يَمْلَأُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً.(1)
از ابو سعید مرفوعاً نقل است که گقت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: از بین فرزندان من، دوازده نفرشان نقيب (سرپرست) و نجيب (اصيل) و محدَّث و مُفَهَّم می باشند، که آخرين آن ها، قائم به حقّ است، كه زمين را از عدالت پر می كند، چنان كه از ظلم و ستم پر شده باشد.
ص: 143
3_ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و اله : إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَخَذَ مِيثَاقِي وَ مِيثَاقَ اثْنَيْ عَشَرَ إِمَاماً بَعْدِي، وَ هُمْ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، الثَّانِي عَشَرَ مِنْهُمْ الْقَائِمُ، الَّذِي يَمْلَأُ بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً.(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند: همانا خدای متعال از من و از دوازده امام پس از من، پیمان گرفت و آن ها حجّت های خداوند بر خلق او هستند، دوازدهمین آن ها قائم علیه السلام می باشد که خداوند زمین را به وسیلۀ او، از قسط و عدل پر می کند، همان طور که از ظلم و ستم پرشده باشد.
ص: 144
شماره: 38
وَمِنَ الَّذٖینَ قاٰلُوا اِنّاٰ نَصاٰرٰى اَخَذْناٰ مٖیثاٰقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمّاٰ ذُكِّرُوا بِهٖ...14
و از كسانى كه ادّعاى نصرانيّت (و يارى مسيح) داشتند (نيز) پيمان گرفتيم، ولى آن ها قسمت مهمّى را از آنچه به آنان تذكّر داده شده بود فراموش كردند.
عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ الشَّامِيِّ، قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لَا تَشْتَرِ مِنَ السُّودَانِ أَحَداً، فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَمِنَ النُّوبَةِ، فَإِنَّهُمْ مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عزّ و جلّ: «وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ»، أَمَا إِنَّهُمْ سَيَذْكُرُونَ ذَلِكَ الْحَظَّ، وَ سَيَخْرُجُ مَعَ الْقَائِمِ علیه السلام مِنَّا عِصَابَةٌ مِنْهُمْ.(1)
از ابو ربیع شامی نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به من فرمودند: از غلام های سیاه پوست کسی را خریداری نکن، و اگر چاره ای جز این نبود، از حبشه (اتیوپی) خریداری نما، زیرا آنان از جمله کسانی هستند که خداوند عزوجل دربارۀ آنان فرموده: «وَ مِنَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى أَخَذْنا مِيثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ»، هان! آگاه باش که آنان، آن بخت (میثاق با پیامبر و ائمّه) را به یاد خواهند آورد، و گروهی از آنان با حضرت قائم علیه السلام خروج خواهند کرد.
ص: 145
شماره: 39
... اُولٰئِكَ الَّذٖینَ لَمْ یُرِدِ اللّٰهُ اَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ٭ۚ لَهُمْ فِی الدُّنْیاٰ خِزْیٌ٭ۖ وَلَهُمْ فِی الْءاٰخِرَةِ عَذاٰبٌ عَظٖیمٌ41... آن ها كسانی هستند كه خدا نخواسته دلهايشان را پاک كند، در دنيا رسوائی و در آخرت مجازات بزرگ نصيب آنان خواهد شد.
عَن السُدَي، فِي قَولِه تَعالى: «لَهُم فِي الدُّنِيا خِزيٌ»، أَما خِزيُهُم فِي الدُّنِيا فَإِنَّه إذا قامَ المَهدِيّ علیه السلام وَ فُتِحَت قُسطَنطَينيّة قَتَلَهُم، فَذلِكَ الخِزي.(1)
از سدى نقل است که در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «لَهُم فِي الدُّنِيا خِزيٌ»، گفت: امّا رسوائى دشمنان دين در دنيا هنگامى است كه حضرت مهدى علیه السلام قیام کنند و قسطنطنيه فتح نمایند و آن ها را بكشند، اين براى آن ها، همان خواری و رسوائى است.
توضیح: البته آیۀ فوق و روایت ذیل آن، در کد شمارۀ 2/114 تکرار شده است.
ص: 146
شماره: 40
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دٖینِهٖ فَسَوْفَ یَاْتِی اللّٰهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُۥ اَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنٖینَ اَعِزَّةٍ عَلَى الْكاٰفِرٖینَ یُجاٰهِدُونَ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ وَلاٰ یَخاٰفُونَ لَوْمَةَ لاٰئِمٍ٭ۚ ذٰلِكَ فَضْلُ اللّٰهِ یُؤْتٖیهِ مَنْ یَشاٰءُ٭ۚ وَاللّٰهُ واٰسِعٌ عَلٖیمٌ54
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد، به خدا زيانى نمى رساند، خداوند جمعيّتى را مى آورد كه آن ها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند، آن ها در راه خدا جهاد مى كنند، و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند، اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد مى دهد و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست.
1_ في تفسير علي بن إبراهيم، قُولُهُ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»، قَالَ: هُوَ مُخَاطَبَةٌ لِأَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، الَّذِينَ غَصَبُوا آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ، وَ ارْتَدُّوا
ص: 147
عَنْ دِينِ اللَّهِ، «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ»، نَزَلَتْ فِي الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَصْحَابِهِ، الَّذِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، «وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ».(1)
جناب على بن ابراهيم قمی دربارۀ اين آيه: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»، می گويد: خطاب به اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و اله است، همان كسانى كه حقّ آل محمّد علیهم السلام را غصب كردند و از دين خدابرگشتند، در آينده خدا مردمى را می آورد كه آن ها را دوست دارد و آن ها نیز او را دوست دارند، تا آخر آيه، فرمود: این، در بارۀ حضرت قائم علیه السلام و اصحابش نازل شده است كه در راه خدا جهاد می كنند و از سرزنش هیچ ملامت كننده ای نهراسند.
2_ عَنْ سُلَيْمَان بْنِ هَارُون الْعِجْلِيِّ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مَحْفُوظَةٌ لَهُ أَصْحَابُهُ، لَوْ ذَهَبَ النَّاسُ جَمِيعاً أَتَى اللَّهُ لَهُ بِأَصْحَابِهِ، وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»(2)، وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ فِيهِمْ: «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ».(3)
ص: 148
از سلیمان بن هارون عجلی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: یاران صاحب این امر، محفوظ هستند، اگر همۀ مردم از بین بروند، خداوند اصحاب و یاران او را می آورد، و آنان همان کسانی هستند که خداوند عزوجل در بارۀ آنان فرموده: «فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»، (اگر اینان به آن کفر ورزند، گروهی را بر آنان نگاهبان قرار می دهیم که به آن کفر نمی ورزند)، و هم آنان که خداوند در بارۀ آن ها فرموده: «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ»، (خداوند گروهی را خواهد آورد که آن ها را دوست دارد و آن ها نیز دوستدار اویند، نسبت به مؤمنین فروتن و نسبت به کافران، سخت گیر هستند).
3_ في تفسير العياشي، عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ هَارُونَ، قَالَ: الصادق علیه السلام : وَ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مَحْفُوظٌ لَهُ، فَلَا تَذْهَبَنَّ يَمِيناً وَ لَا شِمَالًا، فَإِنَّ الْأَمْرَ وَ اللَّهِ وَاضِحٌ، وَ اللَّهِ! لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يُحَوِّلُوا هَذَا الْأَمْرَ مِنْ مَوْضِعِهِ، الَّذِي وَضَعَهُ اللَّهُ فِيهِ، مَا اسْتَطَاعُوا، وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ كَفَرُوا جَمِيعاً، حَتَّى لَا يَبْقَى أَحَدٌ، لَجَاءَ اللَّهُ لِهَذَا الْأَمْرِ بِأَهْلٍ يَكُونُونَ مِنْ أَهْلِهِ، ثُمَّ قَالَ: أَ مَاتَسْمَعُ اللَّهَ يَقُولُ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى
ص: 149
الْكافِرِينَ»، حَتَّى فَرَغَ مِنَ الْآيَةِ، وَ قَالَ فِي آيَةٍ أُخْرَى: «فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»(1)، ثُمَّ قَالَ: إِنَّ أَهْلَ هَذِهِ الْآيَةِ هُمْ أَهْلُ تِلْكَ الْآيَةِ.(2)
در تفسیر عیاشی از سلیمان بن هارون نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: همانا این امر برای صاحبش محفوظ است، پس هرگز به راست و چپ منحرف نشوید، به خدا قسم! مطلب واضح است؛ به خدا قسم! اگر اهل آسمان و زمین جمع شوند تا این امر را، که خداوند جایگاهش را تعین کرده، تغییر دهند، نمی توانند این کار را انجام دهند، هرچند همۀ مردم کافر شوند، به طوری که احدی باقی نماند، خداوند گروهی را خواهد آورد که از او باشند، سپس فرمودند: آیا این کلام خداوند را شنیده ای که می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّهٍ عَلَی الْکافِرِینَ»، (ای کسانی که ایمان آورده اید، هر کس از شما از دین خود برگردد به زودی خدا گروهی را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان نیز او را دوست دارند اینان با مؤمنان فروتن و بر کافران سرسختند)؟ و تا اینکه آیه را به پایان بردند، و در آیه دیگر می فرماید: «فَإِنْ یَکْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَکَّلْنا بِها قَوْماً لَیْسُوا بِها بِکافِرِینَ»، (و اگر اینان بدان کفر ورزند بی گمان گروهی را بر آن گماریم که بدان کافر نباشند)، سپس فرمودند: افرادی که در این آیه مورد نظرند، همان کسانی هستند که در آن آیه از ایشان یاد شده است.
ص: 150
شماره: 41
اِنَّماٰ وَلِیُّكُمُ اللّٰهُ وَرَسُولُهُۥ وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا الَّذٖینَ یُقٖیمُونَ الصَّلٰوةَ وَیُؤْتُونَ الزَّكٰوةَ وَهُمْ راٰكِعُونَ55
سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و کسانی كه ايمان آورده اند همان ها كه نماز را برپا مى دارند، و در حال ركوع، زكات مى دهند.
عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِيسَى، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، قَالَ: إِنَّمَا يَعْنِي أَوْلَى بِكُمْ، أَيْ أَحَقُّ بِكُمْ وَ بِأُمُورِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ وَ أَمْوَالِكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، «وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، يَعْنِي عَلِيّاً وَ أَوْلَادَهُ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، ثُمَّ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَقَالَ: «الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي صَلَاةِ الظُّهْرِ وَ قَدْ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَ هُوَ رَاكِعٌ، وَ عَلَيْهِ حُلَّةٌ قِيمَتُهَا أَلْفُ دِينَارٍ، وَ كَانَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و اله كَسَاهُ إِيَّاهَا، وَ كَانَ النَّجَاشِيُّ أَهْدَاهَا لَهُ، فَجَاءَ سَائِلٌ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللَّهِ وَ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، تَصَدَّقْ عَلَى مِسْكِينٍ، فَطَرَحَ الْحُلَّةَ إِلَيْهِ، وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَيْهِ أَنِ احْمِلْهَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ هَذِهِ الْآيَةَ، وَ صَيَّرَ نِعْمَةَ أَوْلَادِهِ بِنِعْمَتِهِ، فَكُلُّ مَنْ بَلَغَ مِنْ أَوْلَادِهِ مَبْلَغَ الْإِمَامَةِ يَكُونُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ
ص: 151
مِثْلَهُ، فَيَتَصَدَّقُونَ وَ هُمْ راكِعُونَ، وَ السَّائِلُ الَّذِي سَأَلَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، مِنَ الْمَلَائِكَةِ، وَ الَّذِينَ يَسْأَلُونَ الْأَئِمَّةَ مِنْ أَوْلَادِهِ، يَكُونُونَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ.(1)
از احمد بن عيسى نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خداوند عزوجل: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، فرمودند: همانا مقصود از «وَلِيُّكُمُ»، أولى بكم است، يعنى: احقّ و سزاوارتر به شما و به امورشما از خود شما و مال هاى شما، خداست و رسول او، «وَ الَّذِينَ آمَنُوا»، (و آنان كه ايمان آوردند)، يعنى: حضرت على علیه السلام و اولاد ایشان تا روز قيامت، كه ائمّه علیهم السلام هستند، سپس خداوند عزوجل ايشان را وصف نموده و فرموده: «الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»، و این هنگامی است که امير المؤمنين علیه السلام دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بودند و در ركوع بودند، و بر دوش ایشان حلّه ای بود كه ارزش آن هزار دينار شرعى بود، که آن را پيامبر صلی الله علیه و اله به حضرت على علیه السلام پوشانده بودند، و نجاشى آن را به رسم هديه براى آن حضرت فرستاده بود.
در این هنگام سائلى آمد و عرض كرد: سلام بر تو باد اى ولىّ خدا! و ای سزاوارتر به مؤمنان از خود ايشان! به فقیر صدقه ای بده، پس حضرت علی علیه السلام آن حُلّه را به طرف او انداختند، و با دست خويش اشاره کردند كه بردار.
پس خداوند عزوجل اين آيه را در شأن آن حضرت فرو فرستاد و این نعمت را برای اولاد آن حضرت نیز قرار داد.
ص: 152
پس هر كدام از اولاد آن حضرت، که به مقام امامت رسيدند، مانند خود او، همين صفت را دارد كه در حال ركوع تصدّق می دهد، و آن سائلى كه از امير المؤمنين علیه السلام تقاضا نمود، از فرشتگان بود، و كسانى كه از امامان از فرزندان آن حضرت سؤال مى كنند نیز، از فرشتگان مى باشند.
ص: 153
شماره: 42
هُوَ الَّذٖی خَلَقَكُمْ مِنْ طٖینٍ ثُمَّ قَضٰى اَجَلًا٭ۖ وَاَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُۥ٭ۖ ثُمَّ اَنْتُمْ تَمْتَرُونَ2
او كسى است كه شما را از گِل آفريد سپس مدّتى مقرّر داشت و اجل حتمى نزد اوست، با اين همه، شما ترديد مى كنيد!
1_ عَنْ حُمْرَان بْنِ أَعْيَن، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «ثُمَّ قَضى أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ»، فَقَالَ: إِنَّهُمَا أَجَلَانِ، أَجَلٌ مَحْتُومٌ وَ أَجَلٌ مَوْقُوفٌ، فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ: مَا الْمَحْتُومُ؟ قَالَ: الَّذِي لِلَّهِ فِيهِ الْمَشِيئَةُ.
قَالَ حُمْرَانُ: إِنِّي لَأَرْجُو أَنْ يَكُونَ أَجَلُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَوْقُوفِ، فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : لَا، وَ اللَّهِ! إِنَّهُ لَمِنَ الْمَحْتُومِ.(1)
از حمران بن أعين نقل است که گفت: حضرت اباجعفر ، محمّد بن علی علیهما السلام در بارۀ این فرمايش خداى متعال: «ثُمَّ قَضى أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ»، فرمودند: همانا اجل دو گونه است، اجلى حتمى، و اجلى موقوف(معلّق)، پس حمران به آن حضرت
ص: 154
عرض كرد: اجل محتوم چيست؟ حضرت فرمودند: آنچه كه خداوند آن را خواسته باشد، حمران عرض كرد: من اميدوار بودم كه اجل سفيانى از نوع موقوف (غير حتمى) باشد، امام باقر علیه السلام فرمودند: نه، به خدا قسم! كه آن، از امور حتمى است.
2_ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْيَنَ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فَجَرَى ذِكْرُ الْقَائِمِ علیه السلام ، فَقُلْتُ لَهُ: أَرْجُو أَنْ يَكُونَ عَاجِلًا وَ لَا يَكُونَ سُفْيَانِيٌّ، فَقَالَ: لَا، وَ اللَّهِ! إِنَّهُ لَمِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِي لَا بُدَّ مِنْهُ.(1)از عبد الملک بن اعین نقل است که گفت: در محضر حضرت امام محمّد باقر علیه السلام بودم که از حضرت قائم علیه السلام صحبت به میان آمد، پس من عرض کردم: امیدوارم که به زودی قائم علیه السلام ظهور کند و سفیانی هم نباشد، حضرت فرمودند: نه، به خدا قسم! آمدن سفیانی حتمی است و ناچار باید بیاید.
3_ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: الْأَجَلُ الْمَقْضِيُّ هُوَ الْمَحْتُومُ الَّذِي قَضَاهُ اللَّهُ وَ حَتَمَهُ، وَ الْمُسَمَّى هُوَ الَّذِي فِيهِ الْبَدَاءُ، يُقَدِّمُ مَا يَشَاءُ وَ يُؤَخِّرُ مَا يَشَاءُ، وَ الْمَحْتُومُ لَيْسَ فِيهِ تَقْدِيمٌ وَ لَا تَأْخِيرٌ.(2)
ص: 155
از ابن مسکان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: اجل مقضیّ (محکم و استوار) همان اجل حتمی است که خداوند آن را محکم و استوار ساخته و حتمی نموده است، و «اجل مسمّی» همان است که در آن بدا و تغییر وجود دارد؛ پس آنچه خواست مقدّم می کند و آنچه خواست تأخیر می اندازد ولی در اجل حتمی مقدّم کردن و تأخیر انداختن نیست.
ص: 156
شماره: 43
وَقاٰلُوا لَوْلاٰ نُزِّلَ عَلَیْهِ ءاٰیَةٌ مِنْ رَبِّهٖ٭ۚ قُلْ اِنَّ اللّٰهَ قاٰدِرٌ عَلٰى اَنْ یُنَزِّلَ ءاٰیَةً وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لاٰ یَعْلَمُونَ37
و گفتند: «چرا نشانه (و معجزه اى) از طرف پروردگارش بر او نازل نمى شود؟!» بگو: «خداوند، قادر است كه نشانه اى نازل كند ولى بيشتر آن ها نمى دانند!»
فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً»، وَ سَيُرِيكُمْ فِي آخِرِ الزَّمَانِ آيَاتٍ، مِنْهَا دَابَّةُ الْأَرْضِ، وَ الدَّجَّالُ، وَ نُزُولُ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ علیهما السلام ، وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا.(1)
از ابو جارود نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام دربارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّ اللَّهَ قادِرٌ عَلى أَنْ يُنَزِّلَ آيَةً»، (همانا خداوند قادر است كه نشانه اى نازل كند)، فرمودند: خداوند در آخر الزّمان آياتى (علاماتى) را به شما نشان می دهد، كه از آن جمله، دابة الارض (يعنى جنبندۀ روى زمين)، و خروج دجّال، و آمدن حضرت عيسى بن مريم علیهما السلام و طلوع خورشید از مغرب است.
ص: 157
شماره: 44
فَلَمّاٰ نَسُوا ماٰ ذُكِّرُوا بِهٖ فَتَحْناٰ عَلَیْهِمْ اَبْواٰبَ كُلِّ شَیْءٍ حَتّٰى اِذاٰ فَرِحُوا بِماٰ اُوتُوا اَخَذْناٰهُمْ بَغْتَةً فَاِذاٰ هُمْ مُبْلِسُونَ44
پس هنگامى كه آنچه را به آن ها يادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى همه چيز (از نعمت ها) را به روى آن ها گشوديم تا (كاملاً) خوشحال شدند (و دل به آن بستند) ناگهان آن ها را گرفتيم، در اين هنگام، همگى مأيوس شدند.
عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّ و جلّ: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ ءٍ»، قَالَ: أَمَّا قَوْلُهُ: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ»، يَعْنِي فَلَمَّا تَرَكُوا وَلَايَةَ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ قَدْ أُمِرُوا بِهِ، «فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ ءٍ»، يَعْنِي دَوْلَتَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ مَا بُسِطَ لَهُمْ فِيهَا، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ»، يَعْنِي قِيَامَ الْقَائِمِ علیه السلام .(1)
از جناب ابو حمزه نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ ءٍ»، پرسیدم،
ص: 158
حضرت فرمودند: امّا این سخن خدای متعال: «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ»، (آنچه را به آن ها يادآورى شده بود فراموش كردند)، یعنی چون ولایت حضرت علی علیه السلام را وا گذاشتند، با اینکه به آن مأمور شده بودند، «فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَيْ ءٍ»، (درهای همه چیز را بر آنان گشودیم،) یعنی دولتشان در دنیا و آنچه در آن برایشان گسترده شده بود، و امّا اینکه خداوند فرموده: «حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ»، (تا آنگاه که به آنچه عطا شدند مغرور و شادمان گشتند و دل به آن بستند، ناگهان آن ها راگرفتيم، پس در اين هنگام، همگى نا امید و مأيوس شدند)، مقصود، قیام حضرت قائم علیه السلام است که به صورت ناگهانی اتفاق می افتد.
ص: 159
شماره: 45
قُلْ هُوَ الْقاٰدِرُ عَلٰى اَنْ یَبْعَثَ عَلَیْكُمْ عَذاٰبًا مِنْ فَوْقِكُمْ اَوْ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِكُمْ اَوْ یَلْبِسَكُمْ شِیَعًا وَیُذٖیقَ بَعْضَكُمْ بَاْسَ بَعْضٍ٭ۗ نِ اُنْظُرْ كَیْفَ نُصَرِّفُ الْءاٰیاٰتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ65
بگو: او قادر است كه از بالا يا از زير پاى شما، عذابى بر شما بفرستد يا به صورت دسته هاى پراكنده شما را با هم بياميزد و طعم جنگ (و اختلاف) را به هر يک از شما به وسيلۀ ديگرى بچشاند. ببين چگونه آيات گوناگون را (براى آن ها) بازگو مى كنيم، شايد بفهمند!
فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِكُمْ»، قَالَ: هُوَ الدَّجَّالُ وَ الصَّيْحَةُ، «أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ»، وَ هُوَ الْخَسْفُ، «أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً»، وَ هُوَ اخْتِلَافٌ فِي الدِّينِ وَ طَعْنُ بَعْضِكُمْ عَلَى بَعْضٍ، «وَ يُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ»، وَ هُوَ أَنْ يَقْتُلَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً، وَ كُلُّ هَذَا فِي أَهْلِ الْقِبْلَةِ.(الحدیث)(1)
در روایت ابو جارود است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ اين آيه: «قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلى أَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذاباً مِنْ فَوْقِكُمْ»، (ای پيامبر! بگو خداوند
ص: 160
قادر است كه عذابى از بالايتان به سوی شما بفرستد)، فرمودند: اين عذاب دجال و صداى آسمانى است، و مقصود از: «أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ»، (يا عذابى از زير پاى شما بفرستد)، یعنی خسف و فرو رفتن در زمین، «أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعاً»، (يا شما را با گروه هاى مختلف به هم ريزد)، مقصود، اختلافاتى است كه در امور دين پيدا مى شود و طعنه زدن به يكديگر است، «وَ يُذِيقَ بَعْضَكُمْ بَأْسَ بَعْضٍ»، (سختى بعضى از شما را به بعضىديگر مى چشاند)، مقصود، قتل و کشتن یکدیگر است، و تمام اين بلاها و سختی ها، در ميان اهل قبله رخ می دهد.
ص: 161
شماره: 46
اُولٰئِكَ الَّذٖینَ ءاٰتَیْناٰهُمُ الْكِتاٰبَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ٭ۚ فَاِنْ یَكْفُرْ بِهاٰ هٰؤُلاٰءِ فَقَدْ وَكَّلْناٰ بِهاٰ قَوْمًا لَیْسُوا بِهاٰ بِكاٰفِرٖینَ89
آن ها كسانى هستند كه كتاب و حكم و نبوّت به آنان داديم و اگر نسبت به آن كفر ورزند، كسان ديگرى را نگاهبان آن مى سازيم كه نسبت به آن، كافر نيستند.
عَنْ سُلَيْمَان بْنِ هَارُون الْعِجْلِيِّ، قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ: إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ مَحْفُوظَةٌ لَهُ أَصْحَابُهُ، لَوْ ذَهَبَ النَّاسُ جَمِيعاً أَتَى اللَّهُ لَهُ بِأَصْحَابِهِ، وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»، وَ هُمُ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ فِيهِمْ: «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ»(1).(2)
از سلیمان بن هارون عجلی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: یاران صاحب این امر، محفوظ هستند، اگر همۀ مردم از بین بروند، خداوند اصحاب و یاران او را می آورد، و آنان همان کسانی هستند که خداوند عزوجل
ص: 162
دربارۀ آنان فرموده: «فَإِنْ يَكْفُرْ بِها هؤُلاءِ فَقَدْ وَكَّلْنا بِها قَوْماً لَيْسُوا بِها بِكافِرِينَ»، (اگر اینان به آن کفر ورزند، گروهی را بر آنان نگاهبان قرار می دهیم که به آن کفر نمی ورزند)، و هم آنان که خداوند در بارۀ آن ها فرموده: «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ»، (خداوند گروهی را خواهد آورد که آن ها را دوست دارد و آن ها نیز دوستدار اویند، نسبت به مؤمنین فروتن و نسبت به کافران، سخت گیر هستند).توضیح: البته برای مطالعۀ بیشتر، می توانید به کد شمارۀ 5/54 مراجعه فرمایید.
ص: 163
شماره: 47
وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا٭ۚ لاٰ مُبَدِّلَ لِكَلِماٰتِهٖ٭ۚ وَهُوَ السَّمٖیعُ الْعَلٖیمُ115
و كلام پروردگار تو، با صدق و عدل، به حدّ تمام رسيد، هيچ كس نمى تواند كلمات او را دگرگون سازد و او شنونده داناست.
1_ عَنْ يُونُس بْنِ ظَبْيَان، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، يَقُولُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ الْإِمَامَ مِنَ الْإِمَامِ، بَعَثَ مَلَكاً فَأَخَذَ شَرْبَةً مِنْ مَاءٍ تَحْتَ الْعَرْشِ، ثُمَّ أَوْقَعَهَا أَوْ دَفَعَهَا إِلَى الْإِمَامِ، فَشَرِبَهَا فَيَمْكُثُ فِي الرَّحِمِ أَرْبَعِينَ يَوْماً لَا يَسْمَعُ الْكَلَامَ، ثُمَّ يَسْمَعُ الْكَلَامَ بَعْدَ ذَلِكَ، فَإِذَا وَضَعَتْهُ أُمُّهُ بَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِ ذَلِكَ الْمَلَكَ الَّذِي أَخَذَ الشَّرْبَةَ، فَكَتَبَ عَلَى عَضُدِهِ الْأَيْمَنِ: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ»، فَإِذَا قَامَ بِهَذَا الْأَمْرِ رَفَعَ اللَّهُ لَهُ فِي كُلِّ بَلْدَةٍ مَنَاراً يَنْظُرُ بِهِ إِلَى أَعْمَالِ الْعِبَادِ.(1)
از يونس بن ظبيان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنيدم که می فرمودند: هنگامی که خداوند عزوجل بخواهد امامى را از امام دیگر خلق کند، فرشته ای را مأمور کند تا شربتی از آب زیر عرش بگیرد و به امام دهد تا بنوشد، سپس
ص: 164
چهل روز در رحِم می ماند در حالی که سخنی نمی شنود، ولی پس از آن می شنود، و هنگامی که مادرش او را به دنیا آورد، خداوند همان فرشته را می فرستد تا بر بازوى راست امام بنويسد: «وَ تَمَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»، (و سخن پروردگارت به راستی و عدل سرانجام گرفته است و هیچ تغییردهنده ای برای کلمات او نیست و او شنوای داناست)، و چون به امر امامت قيام كند،خداوند در هر شهرى برايش چراغى برافرازد كه به وسيلۀ آن، اعمال بندگان را بنگرد.
2_ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: إِذَا خَلَقَ اللَّهُ الْإِمَامَ فِي بَطْنِ أُمِّهِ، يَكْتُبُ عَلَى عَضُدِهِ الْأَيْمَنِ: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ».(1)
از ابن مسکان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که خداوند امام را در رحم مادرش می آفریند، بر بازوی راست او نوشته می شود: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ».
3_ عَنْ عِدَّةٍ مِنَ الْمَشَايِخِ وَ الثِّقَاتِ، عَنْ سَيِّدَيْنَا أَبِي الْحَسَنِ وَ أَبِي مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، قَالا: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ الْإِمَامَ أَنْزَلَ قَطْرَةً مِنْ مَاءِ الْجَنَّةِ فِي الْمُزْنِ، فَتَسْقُطُ فِي ثَمَرَةٍ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّةِ، فَيَأْكُلُهَا الْحُجَّةُ فِي الزَّمَانِ علیه السلام ، فَإِذَا اسْتَقَرَّتْ فِيهِ، فَيَمْضِي لَهُ أَرْبَعُونَ يَوْماً
ص: 165
سَمِعَ الصَّوْتَ، فَإِذَا آنَتْ لَهُ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ وَ قَدْ حُمِلَ كُتِبَ عَلَى عَضُدِهِ الْأَيْمَنِ: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»، فَإِذَا وُلِدَ قَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ، وَ رُفِعَ لَهُ عَمُودٌ مِنْ نُورٍ فِي كُلِّ مَكَانٍ يَنْظُرُ فِيهِ إِلَى الْخَلَائِقِ وَ أَعْمَالِهِمْ، وَ يَنْزِلُ أَمْرُ اللَّهِ إِلَيْهِ فِي ذَلِكَ الْعَمُودِ، وَ الْعَمُودُ نُصْبُ عَيْنِهِ حَيْثُ تَوَلَّى وَ نَظَرَ.(الحدیث)(1)
مرحوم علّامۀ مجلسی قدس سره در کتاب شریف «بحار الأنوار» می فرماید: در يكى از تأليفات علماى شيعه روايتى را ديدم كه عدّه ای از مشایخ و ثقات، با سلسله سند از امام هادی علیه السلام و امام حسن عسكرى علیه السلام نقل كرده اند كه فرمودند: هنگامی که خداوند عزوجل اراده کند که امامی را خلق نماید، قطره اى از آب بهشت در ابرى فرو می فرستد و در ميوه اى از ميوه هاى بهشتىمی چكد پس امام و حجّت آن زمان علیه السلام ، آن را می خورد (و از اين ميوه نطفۀ امام بسته مى شود)، چون این قطره در رحِم مادر قرار گرفت، چهل روزه سخن را می شنود، و هنگامى كه چهار ماه بگذرد بر بازوى راستش نوشته مى شود: «وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ صِدْقاً وَ عَدْلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»، پس هنگامى كه متولّد می گردد به امر خداوند می ايستد و نورى از وى به اطراف جهان می تابد و بدین وسيله مردمان و اعمال آن ها را می بيند و در آن نور است كه امر الهى بر او نازل مى شود و به هر طرف كه رو كند آن نور جلو چشم اوست.
ص: 166
شماره: 48
هَلْ یَنْظُرُونَ اِلّاٰ اَنْ تَاْتِیَهُمُ الْمَلاٰئِكَةُ اَوْ یَاْتِیَ رَبُّكَ اَوْ یَاْتِیَ بَعْضُ ءاٰیاٰتِ رَبِّكَ٭ۗ یَوْمَ یَاْتٖی بَعْضُ ءاٰیاٰتِ رَبِّكَ لاٰ یَنْفَعُ نَفْسًا اٖیماٰنُهاٰ لَمْ تَكُنْ ءاٰمَنَتْ مِنْ قَبْلُ اَوْ كَسَبَتْ فٖی اٖیماٰنِهاٰ خَیْرًا٭ۗ قُلِ انْتَظِرُوا اِنّاٰ مُنْتَظِرُونَ158
آيا جز اين انتظار دارند كه فرشتگان (مرگ) به سراغشان آيند، يا خداوند (خودش) به سوى آن ها بيايد، يا بعضى از آيات پروردگارت (و نشانه هاى رستاخيز)؟! امّا آن روز كه بعضى از آيات پروردگارت تحقّق پذيرد، ايمان آوردن افرادى كه قبلاً ايمان نياورده اند، يا در ايمان شان عمل نيكى انجام نداده اند، سودى به حالشان نخواهد داشت! بگو: «انتظار بكشيد ما هم انتظار مى كشيم!»
1_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، أَنَّهُ قَالَ: فِي قَوْلِ اللَّهِ عزّ و جلّ: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ»، فَقَالَ: الْآيَاتُ، هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام وَ الْآيَةُ الْمُنْتَظَرَةُ، هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام ، فَيَوْمَئِذٍ «لَا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلِ»، قِيَامِهِ بِالسَّيْفِ، وَ إِنْ آمَنَتْ بِمَنْ تَقَدَّمَهُ مِنْ آبَائِهِ علیهم السلام .(1)
ص: 167
از علىّ بن رئاب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ اين سخن خداوند عزوجل: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ»، فرمودند: مقصود از آيات، ائمّه علیهم السلام هستند و آيۀ مورد انتظار، حضرت قائم علیه السلام می باشند، پس در آن روز، ايمان كسى كه قبل از قيام با شمشيرحضرت، ايمان نياورده باشد، برای او سودى نخواهد داشت، اگر چه به پدران آن حضرت علیهم السلام ايمان داشته باشد.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ، جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام : فِي قَوْلِ اللَّهِ عزّ و جلّ: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً»، يَعْنِي خُرُوجَ الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ مِنَّا، ثُمَّ قَالَ علیه السلام : يَا أَبَا بَصِيرٍ! طُوبَى لِشِيعَةِ قَائِمِنَا، الْمُنْتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ فِي غَيْبَتِهِ، وَ الْمُطِيعِينَ لَهُ فِي ظُهُورِهِ، أُولَئِكَ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ الَّذِينَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ اين فرمایش خداوند عزوجل: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً»، فرمودند: يعنى خروج قائم ما علیه السلام که مورد انتظار است، سپس حضرت علیه السلام فرمودند: اى ابو بصير! خوشا به حال شيعيان قائم ما علیه السلام ، كسانى كه در غيبتش منتظر ظهور او هستند، و در زمان ظهورش نيز فرمانبردار و مطیع او هستند، آنان اولياى خدا هستند كه نه خوفى بر آن هاست و نه اندوهگين مى شوند.
ص: 168
3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْعَامِرِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: مَا زَالَتِ الْأَرْضُ إِلَّا وَ لِلَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ فِيهَا حُجَّةٌ يَعْرِفُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ يَدْعُو إِلَى سَبِيلِ اللَّهِ، وَ لَا تَنْقَطِعُ الْحُجَّةُ مِنَ الْأَرْضِ إِلَّا أَرْبَعِينَ يَوْماً قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، فَإِذَا رُفِعَتِ الْحُجَّةُ، أُغْلِقَ بَابُ التَّوْبَةِ، وَ «لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ»، أَنْ تُرْفَعَ الْحُجَّةُ أُولَئِكَ شِرَارُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ وَ هُمُ الَّذِينَ يَقُومُ عَلَيْهِمُ الْقِيَامَةُ.(1)از عبد اللَّه بن سليمان عامرى نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: پیوسته زمین دارای حجّت و امام از جانب خدای متعال است، حجّتی که حلال و حرام را می شناسد و مردم را به راه خدا دعوت می کند، و هیچ وقت زمین بدون حجّت نخواهد بود، مگر چهل روز قبل از برپاشدن قیامت، پس هنگامی که حجّت از روی زمین برداشته شود، دیگر درِ توبه بسته می شود و اگر کسی قبلاً ایمان نیاورده باشد، بعد از آن دیگر ایمان آوردن برایش سودی نخواهد داشت، چنین مردمی بدترین خلق خدا هستند و قیامت بر علیه همین مردم به پا می شود.
4_ قَالَ أمیرُ المُؤمنین عَلِیٌّ علیه السلام ، في خطبةٍ طویلة:... ثُمَّ تَرْفَعُ الدَّابَّةُ رَأْسَهَا فَيَرَاهَا مَنْ بَيْنَ الْخَافِقَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ، وَ ذَلِكَ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَعِنْدَ ذَلِكَ
ص: 169
تُرْفَعُ التَّوْبَةُ، فَلَا تَوْبَةٌ تُقْبَلُ وَ لَا عَمَلٌ يُرْفَعُ وَ «لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً».(الحدیث)(1)
حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام در خطبه ای طولانی فرمودند: ... سپس آن جنبنده سر بلند كند و به اذن خداى متعال همۀ كسانى كه بين مشرق و مغرب هستند او را می بينند، و اين، پس از آن است كه خورشید از مغرب طلوع می کند، در اين هنگام است که توبه برداشته می شود و هيچ توبه اى پذيرفته نمی شود و هیچ عملى بالا نمی رود و پذیرفته نمی شود، و «لايَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً».
ص: 170
شماره: 49
... وَلاٰ تَزِرُ واٰزِرَةٌ وِزْرَ اُخْرٰى٭ۚ ثُمَّ اِلٰى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَیُنَبِّئُكُمْ بِماٰ كُنْتُمْ فٖیهِ تَخْتَلِفُونَ164
...و هيچ گنهكارى گناه ديگرى را متحمّل نمى شود، سپس بازگشت همه شما به سوى پروردگارتان است و شما را از آنچه در آن اختلاف داشتيد، خبر خواهد داد.
عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام : يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! مَا تَقُولُ فِي حَدِيثٍ رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام قَتَلَ ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِفِعَالِ آبَائِهَا؟ فَقَالَ علیه السلام : هُوَ كَذَلِكَ، فَقُلْتُ: فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»، مَا مَعْنَاهُ؟
فَقَالَ: صَدَقَ اللَّهُ فِي جَمِيعِ أَقْوَالِهِ، لَكِنَّ ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام يَرْضَوْنَ أَفْعَالَ آبَائِهِمْ وَ يَفْتَخِرُونَ بِهَا، وَ مَنْ رَضِيَ شَيْئاً كَانَ كَمَنْ أَتَاهُ، وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ فِي الْمَشْرِقِ فَرَضِيَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ فِي الْمَغْرِبِ لَكَانَ الرَّاضِي عِنْدَ اللَّهِ شَرِيكَ الْقَاتِلِ، وَ إِنَّمَا يَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ علیه السلام إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ.
ص: 171
قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: بِأَيِّ شَيْ ءٍ يَبْدَأُ الْقَائِمُ علیه السلام مِنْكُمْ إِذَا قَامَ؟ قَالَ: يَبْدَأُ بِبَنِي شَيْبَةَ وَ يَقْطَعُ أَيْدِيَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَيْتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.(1)
از عبد السلام بن صالح هروى نقل است که گفت: به حضرت ابالحسن، علی بن موسی الرّضا علیه السلام عرض کردم: اى پسر رسول خدا! در بارۀ حديثى كه از جدّ بزرگوارتان، حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روايت شده كه فرموده¬اند:وقتى حضرت قائم علیه السلام خروج كنند، آن حضرت، فرزندان قاتلين حضرت امام حسين علیه السلام را به خاطر عمل پدرانشان، خواهند كشت، چه مى فرمايید؟ پس حضرت رضا علیه السلام فرمودند: بله، همینطور است كه فرموده اند، پس من عرض کردم: پس معنى فرمایش خداوند عزوجل كه فرموده: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»، چیست؟
حضرت فرمودند: خدای متعال در همۀ اقوال خود، راستگو است، ولی ذريّه و فرزندان قاتلین امام حسين علیه السلام ، به آنچه که پدرانشان انجام داده اند، راضی اند و به عمل زشت پدران خود، افتخار می كنند و كسى كه راضى به چيزى باشد، مانند كسى است كه آن چيز را انجام داده، و اگر کسی، شخصى را در مشرق كشته باشد و دیگری در مغرب به آن قتل راضى باشد، هر آينه راضى به قتل، نزد خداوند عزوجل، شريک قاتل خواهد بود، پس همانا حضرت قائم علیه السلام هنگامی که خروج می کند، ذرارى و فرزندان قاتلین امام حسين علیه السلام را می كشد، به خاطر این كه آن ها به عمل پدرانشان راضى اند؛ راوی گفت: به
ص: 172
ایشان عرض كردم: حضرت قائم علیه السلام ، که از خاندان شماست، با چه كارى قیام خودش را شروع مى كند؟ حضرت فرمودند: با بنى شيبه آغاز می کند و دستان آنان را قطع مى کند، زيرا آنان دزدان خانۀ خدای عزوجل هستند.
ص: 173
شماره: 50
وَبَیْنَهُماٰ حِجاٰبٌ٭ۚ وَعَلَى الْاَعْراٰفِ رِجاٰلٌ یَعْرِفُونَ كُلًّا بِسٖیماٰهُمْ٭ۚ وَناٰدَوْا اَصْحاٰبَ الْجَنَّةِ اَنْ سَلاٰمٌ عَلَیْكُمْ٭ۚ لَمْ یَدْخُلُوهاٰ وَهُمْ یَطْمَعُونَ46
و ميان اين دو گروه حجاب و پرده اى است و بر اعراف (جايگاهى ميان بهشت و جهنم) مردانى هستند كه همه را به سيمايشان مى شناسند و بهشتيان را كه هنوز داخل بهشت نشده و چشم اميد به دخول آن دارند ندا كنند كه سلام بر شما باد.
1_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی، قَالَ: أُقْسِمُ بِاللَّهِ! لَسَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله یقُولُ لِعَلِی علیه السلام : یا عَلِی! إِنَّک وَ الْأَوْصِیاءَ مِنْ بَعْدِی، أَوْ قَالَ: مِنْ بَعْدِک، أَعْرَافٌ، لَا یعْرَفُ اللَّهُ إِلَّا بِسَبِیلِ مَعْرِفَتِكُمْ، وَ أَعْرَافٌ لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفْتُمُوهُ وَ عَرَفَكُمْ، وَ لَا یدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَكُمْ وَ أَنْكَرْتُمُوهُ.(1)
از اصبغ بن نباته، از سلمان فارسى نقل است كه گفت: به خدا قسم! من از رسول خدا صلی الله علیه و اله شنیدم كه به حضرت على علیه السلام می فرمودند: اى على! تو و اوصیاى پس از من، یا اینكه فرمودند: پس از تو، اعراف هستید و خداوند شناخته نمى شود، مگر از راه
ص: 174
معرفت و شناخت شما، و اعراف همان كسانى هستند كه هیچ کس وارد بهشت نمى شود، مگر كسى كه او را شناخته است و او نیز شما را شناخته است، و كسى وارد آتش نمى شود، مگر كسى كه او شما را انكار كرده است و شما نیز او را انكار كرده اید.
2_ مرحوم سیّد رضی قدس سره در کتاب شریف «نهج البلاغه» خطبه ای ازحضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل نموده، که ایشان در ضمن بیان بعضی از صفات خدای متعال و پیشوایان دین، می فرمایند:
وَ إِنَّمَا الْأَئِمَّةُ قُوَّامُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ، وَ عُرَفَاؤُهُ عَلَى عِبَادِهِ، وَ لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ عَرَفَهُمْ وَ عَرَفُوهُ، وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ أَنْكَرُوهُ.(1)
همانا امامان دین، از طرف خداوند تدبير كنندۀ امور مردم و کارگزاران آگاه بندگان هستند، پس به بهشت نمى رود مگر كسى كه آنان را شناخته و آنان نیز او را بشناسند، و به جهنّم نمى رود مگر كسى كه آنان را انكار نمايد و آنان نیز او را نپذیرند.
3_ عَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ: سَمِعْتُ فَاطِمَةَ علیها السلام ، تَقُولُ: سَأَلْتُ أَبِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ بَعْدِي، عَلِيٌّ، وَ سِبْطَايَ، وَ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَيْنِ، هُمْ رِجَالُ الْأَعْرَافِ، لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ يَعْرِفُهُمْ وَ يَعْرِفُونَهُ، وَ لَا يَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَنْكَرَهُمْ وَ يُنْكِرُونَهُ، لَا يُعْرَفُ اللَّهُ تَعَالَى
ص: 175
إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِهِمْ.(1)
از ابوذر نقل است که گفت: از حضرت زهرا علیها السلام شنیدم که می فرمودند: از پدر بزرگوارم در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، پرسیدم، پدرم صلی الله علیه و اله فرمودند: آنان، امامان بعد از من هستند، علی علیه السلام و دو نوۀ دختری من، و نُه فرزند از نسل حسین علیه السلام ، آن ها مردان اعراف هستند، کسی وارد بهشت نمی شود مگر آنکه آن ها را بشناسد، و آن ها نیز او را بشناسند، و وارد دوزخ نمی شود مگر کسی که آن ها را نشناخته و آن ها نیز او را نشناسند، زیرا خدای متعال، جز از طریق شناخت آن ها، شناخته نمی شود.4_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، وَ إِسْحَاق بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام .(2)
از ابو حمزه نقل است از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام ، و از اسحاق بن عمّار نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيماهُمْ»، فرمودند: آن ها، ائمّه علیهم السلام هستند.
ص: 176
شماره: 51
هَلْ یَنْظُرُونَ اِلّاٰ تَاْوٖیلَهُۥ٭ۚ یَوْمَ یَاْتٖی تَاْوٖیلُهُۥ یَقُولُ الَّذٖینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جاٰءَتْ رُسُلُ رَبِّناٰ بِالْحَقِّ ...53
آيا آن ها انتظار دارند سرانجام تهديدهای الهی را مشاهده كنند؟ آن روز كه اين امر انجام گيرد آن ها كه آن را قبلاً فراموش كرده بودند می گويند فرستادگان پروردگار ما به حق آمدند.
فِي تَفسِيرِ عَلِيّ بنِ إِبرَاهِيم، قُولُهُ: «هَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ»، فَهُوَ مِنَ الْآیَاتِ الَّتِي تَأْوِیلُهَا بَعْدَ تَنْزِیلِهَا، قَالَ: ذلِكَ فِي الْقَائِمِ علیه السلام وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.(1)
جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این کلام خدای متعال: «هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ»، می فرماید: پس این آیه از جمله آیاتی است که تأویل آنها پس از تنزیل آشکار می شود، آن تأویل در هنگام قیام حضرت قائم علیه السلام و روز قیامت صورت خواهد گرفت.
ص: 177
شماره: 52
... ماٰ نَزَّلَ اللّٰهُ بِهاٰ مِنْ سُلْطاٰنٍ٭ۚ فَانْتَظِرُوا اِنّٖی مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرٖینَ71
... در حالى كه خداوند هيچ دليلى دربارۀ آن نازل نكرده است؟! پس شما منتظر باشيد، من هم با شما انتظار مى كشم!
1_ عَنْ أَحْمَد بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ، قَالَ: قَالَ الرِّضَا علیه السلام : مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ»(1)، «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ، فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ، فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ.(2)
از احمد بن محمد بن ابی نصر نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: صبر و انتظار فرج چه نيكوست، آيا فرمایش خداوند عزوجل را نشنيده اى كه فرموده: «وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ»، «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، (چشم به راه باشيد كه من نيز با شما چشم به راهم)، و فرموده: (منتظر باشيد كه من نيز با شما از منتظرانم)، پس بر
ص: 178
شما باد كه صبر كنيد، همانا فرج پس از يأس و ناامیدی مى آيد، و به تحقیق پيشينيان شما از شما صبورتر بودند.2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْفَرَجِ، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ».(1)
از محمّد بن فضيل نقل است که گفت: از حضرت ابالحسن الرّضا علیه السلام در بارۀ فرَج پرسیدم، حضرت فرمودند: همانا خداوند عزوجل مى فرمايد: «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، منتظر باشيد كه من نيز با شما از منتظرانم.
ص: 179
شماره: 53
قاٰلَ مُوسٰى لِقَوْمِهِ اسْتَعٖینُوا بِاللّٰهِ وَاصْبِرُوا٭ۖ اِنَّ الْاَرْضَ لِلّٰهِ یُورِثُهاٰ مَنْ یَشاٰءُ مِنْ عِباٰدِهٖ٭ۖ وَالْعاٰقِبَةُ لِلْمُتَّقٖینَ128
موسى به قوم خود گفت: از خدا يارى جوييد، و استقامت پيشه كنيد، كه زمين از آنِ خداست، و آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد، واگذار مى كند و سرانجام براى پرهيزكاران است!
1_ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: وَجَدْنَا فِي كِتَابِ عَلِيٍّ علیه السلام : «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»، أَنَا وَ أَهْلُ بَيْتِيَ الَّذِينَ أَوْرَثَنَا اللَّهُ الْأَرْضَ، وَ نَحْنُ الْمُتَّقُونَ، وَ الْأَرْضُ كُلُّهَا لَنَا، فَمَنْ أَحْيَا أَرْضاً مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَلْيَعْمُرْهَا وَ لْيُؤَدِّ خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي، وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا، فَإِنْ تَرَكَهَا أَوْ أَخْرَبَهَا وَ أَخَذَهَا رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ مِنْ بَعْدِهِ فَعَمَرَهَا وَ أَحْيَاهَا، فَهُوَ أَحَقُّ بِهَا مِنَ الَّذِي تَرَكَهَا يُؤَدِّي خَرَاجَهَا إِلَى الْإِمَامِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي، وَ لَهُ مَا أَكَلَ مِنْهَا حَتَّى يَظْهَرَ الْقَائِمُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي بِالسَّيْفِ، فَيَحْوِيَهَا وَ يَمْنَعَهَا وَ يُخْرِجَهُمْ مِنْهَا كَمَا حَوَاهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ مَنَعَهَا، إِلَّا مَا كَانَ فِي أَيْدِي شِيعَتِنَا، فَإِنَّهُ يُقَاطِعُهُمْ عَلَى مَا فِي أَيْدِيهِمْ وَ يَتْرُكُ الْأَرْضَ فِي أَيْدِيهِم.(1)
ص: 180
از ابوخالد کابلی نقل است که گفت: حضرت ابا جعفر، امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: ما در كتاب حضرت على علیه السلام يافتيم كه مصداق: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»، (زمين از آنِ خدا است، و آن را به هر کدام از بندگان خود كه بخواهد واگذار نماید، و سرانجام از آنِ پرهيزكاران است)، من و خاندان من هستيم، همان كسانى كهخداوند زمين را به ما ارث داده، و ما هستيم پرهيزكاران و همۀ زمين از آنِ ما است.
هر كه از مسلمانان زمينى را احياء كند بايد آن را آباد دارد و خراج آن را به امام از خاندان من بپردازد، و هر چه از آن خرج خود كند حق او است، و اگر از آن دست كشيد و يا آن را بایر و خراب كرد و مرد مسلمان ديگرى پس از وى آن را به دست گرفت و آباد كرد و زنده نمود، او بدان سزاوارتر است از آن كه دست از آن كشيده و آن را رها كرده، و او بايد خراج آن را به امام از خاندان من بپردازد، و هر چه از آن خرج بخورد حق او است، تا زمانی که امام قائم علیه السلام از اهل بيت من با شمشير و قدرت، عيان شود و آن را تصرّف نماید و از آنِ خود دارد، و آن ها را از آن بيرون كند، چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و اله آن ها را تصرّف كرد و براى خود داشت، جز آنچه در دست شيعيان ما باشد، كه امام با آن ها قراردادى ببندد نسبت بدان چه در دست آن ها است، و زمين را در دست آن ها واگذارد.
ص: 181
2_ عَنْ سُفْيَانَ الْجَرِيرِيِّ، عَنْ أَبِي صَادِقٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: دَوْلَتُنَا آخِرُ الدُّوَلِ، وَ لَنْ يَبْقَى أَهْلُ بَيْتٍ لَهُمْ دَوْلَةٌ إِلَّا مَلَكُوا قَبْلَنَا، لِئَلَّا يَقُولُوا إِذَا رَأَوْا سِيرَتَنَا إِذَا مَلِكْنَا سِرْنَا مِثْلَ سِيرَةِ هَؤُلَاءِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ».(1)
از سفیان جریری از ابو صادق نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: دولت ما آخرین دولت هاست؛ پیش از ما، از هر خاندانی گروهی به سلطنت می رسند، تا هنگامی که ما بر سر کار آمدیم و روش دولت ما را دیدند، نگویند که اگر ما به سلطنت می رسیدیم، مانند اینان (آل محمّد علیهم السلام ) عمل می کردیم، و این است معنی فرمایش خداوند عزوجل: «وَ الْعاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ»، (و عاقبت از آنِ پرهیزگاران است).
3_ حضرت امام حسن عسكرى علیه السلام در ضمن توقیعی (نامه ای) به جناب على بن الحسين بن بابويه القمى، سفارشاتی را بیان فرمودند، تا آنجا که فرمودند:
وَ عَلَيْكَ بِالصَّبْرِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ، فَإِنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و اله قَالَ: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ، وَ لَا يَزَالُ شِيعَتُنَا فِي حُزْنٍ، حَتَّى يَظْهَرَ وَلَدِيَ الَّذِي بَشَّرَ بِهِ النَّبِيُّ صلی الله علیه و اله أَنَّهُ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً، كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، فَاصْبِرْ يَا شَيْخِي! يَا أَبَا الْحَسَنِ! وَ أْمُرْ جَمِيعَ شِيعَتِي بِالصَّبْرِ، فَ «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ
ص: 182
لِلْمُتَّقِينَ»، وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى جَمِيعِ شِيعَتِنَا وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ.(1)
و تو را به صبر و پايدارى و انتظار فرج توصيه مى كنم، زيرا پيامبر اكرم صلی الله علیه و اله فرمودند: بهترين كارهاى امّت من، انتظار فرج است؛ پس شيعيان ما همواره در غم و اندوه به سر مى برند تا فرزندم ظهور كند، همان كسى كه پيامبر صلی الله علیه و اله بشارت آمدنش را داده اند، او زمين را از عدل و داد پر مى كند، همان گونه كه از ظلم و ستم پر شده است، پس تو را به صبر و استقامت توصيه مى كنم، ای شیخ ما و ای ابالحسن! و تو نيز همۀ شيعيان و پيروان مرا، به صبر و استقامت فرمان بده، که «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»، (به راستى زمين از آنِ خداست و آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد به ارث مى دهد و عاقبت از آنِ پرهيزگاران است)، سلام و رحمت و بركت حقّ بر تو و بر همۀ شيعيان ما، و درود خداوند بر محمّد و آل او باد.
ص: 183
شماره: 54
الَّذٖینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْاُمِّیَّ الَّذٖی یَجِدُونَهُۥ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرٰىةِ وَالْاِنْجٖیلِ یَاْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهٰىهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباٰتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَباٰئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ اِصْرَهُمْ وَالْاَغْلاٰلَ الَّتٖی كاٰنَتْ عَلَیْهِمْ٭ۚ فَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا بِهٖ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذٖی اُنْزِلَ مَعَهُۥ اُولٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ157
همان ها كه از فرستادۀ (خدا)، پيامبر «امّى» پيروى مى كنند پيامبرى كه صفاتش را، در تورات و انجيلى كه نزدشان است، مى يابند آن ها را به معروف دستور مى دهد، و از منكر باز می دارد أشياء پاكيزه را براى آن ها حلال مى شمرد، و ناپاكی ها را تحريم مى كند و بارهاى سنگين، و زنجيرهايى را كه بر آن ها بود، بر مى دارد، پس كسانى كه به او ايمان آوردند، و حمايت و ياريش كردند، و از نورى كه با او نازل شده پيروى نمودند، آنان رستگارانند.
عَنْ أَبِي عُبَيْدَة الْحَذَّاءِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ الِاسْتِطَاعَةِ وَ قَوْلِ النَّاسِ ...
إلی أن قَالَ: ثُمَّ قَالَ: «يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ»، يَعْنِي النَّبِيَّ صلی الله علیه و اله وَ الْوَصِيَّ وَ الْقَائِمَ، «يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ»، إِذَا قَامَ، «وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ»، وَ الْمُنْكَرُ مَنْ أَنْكَرَ فَضْلَ الْإِمَامِ وَ جَحَدَهُ، «وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ»، أَخْذَ الْعِلْمِ مِنْ أَهْلِهِ، «وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ»، وَ الْخَبَائِثُ قَوْلُ مَنْ خَالَفَ، «وَ يَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ»، وَ هِيَ الذُّنُوبُ الَّتِي كَانُوا
ص: 184
فِيهَا قَبْلَ مَعْرِفَتِهِمْ فَضْلَ الْإِمَامِ، «وَ الْأَغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ»، وَ الْأَغْلَالُ مَا كَانُوا يَقُولُونَ مِمَّا لَمْ يَكُونُوا أُمِرُوا بِهِمِنْ تَرْكِ فَضْلِ الْإِمَامِ، فَلَمَّا عَرَفُوا فَضْلَ الْإِمَامِ وَضَعَ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ، وَ الْإِصْرُ، الذَّنْبُ وَ هِيَ الْآصَارُ ثُمَّ نَسَبَهُمْ.(الحدیث)(1)
از ابو عبيده حذاء نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ استطاعت و گفتار مردم پرسيدم، ... تا آنجا که فرمودند: سپس فرمايد: «يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ»، (او را نزد خود در تورات و انجيل نوشته می يابند»، مقصود از او، پيامبر اکرم صلی الله علیه و اله و وصیّ ایشان و امام قائم علیه السلام است، و هنگامی كه قیام کند ايشان را امر به معروف می كند و از منكر بازشان می دارد، و منكر كسى است كه فضائل امام را نپذيرد و انكار نماید، «و چيزهاى پاكيزه را براى ايشان حلال می كند»، و آن، به دست آوردن علم، از اهلش می باشد، «و پليدى ها را بر ايشان حرام می كند»، و پليدی ها گفتار مخالفين است، «و بار سنگين را از گردنشان بنهد»، و آن گناهانى است كه پيش از شناختن فضائل امام، در ميانش بودند، «و بند و زنجيرهائى كه بر دوش داشتند»، و زنجيرها همان سخنانى است كه در بارۀ ترک فضائل امام مى گفتند، در صورتى كه به آن دستور نداشتند، پس چون فضائل امام را شناختند، بار گران را از دوششان بنهد و بار گران همان گناه است.
ص: 185
شماره: 55
وَاِذْ اَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنٖی ءاٰدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَاَشْهَدَهُمْ عَلٰى اَنْفُسِهِمْ اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ٭ۖ قاٰلُوا بَلٰى شَهِدْناٰ٭ۚ اَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیاٰمَةِ اِنّاٰ كُنّاٰ عَنْ هٰذاٰ غاٰفِلٖینَ172
و (به خاطر بياور) زمانى را كه پروردگارت از صلب فرزندان آدم، نسلشان را پدید آورد و آن ها را گواه بر خويشتن ساخت و فرمود: آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مى دهيم! پس ما این اقرار را گرفتیم تا مبادا روز رستاخيز بگوييد: ما از اين، غافل بوديم!
عَنْ حُمْرَان، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَيْثُ خَلَقَ الْخَلْقَ، خَلَقَ مَاءً عَذْباً وَ مَاءً مَالِحاً أُجَاجاً، فَامْتَزَجَ الْمَاءَانِ فَأَخَذَ طِيناً مِنْ أَدِيمِ الْأَرْضِ، فَعَرَكَهُ عَرْكاً شَدِيداً، فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ وَ هُمْ كَالذَّرِّ يَدِبُّونَ: إِلَى الْجَنَّةِ بِسَلَامٍ، وَ قَالَ لِأَصْحَابِ الشِّمَالِ: إِلَى النَّارِ، وَ لَا أُبَالِي، ثُمَّ قَالَ: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ»، ثُمَّ أَخَذَ الْمِيثَاقَ عَلَى النَّبِيِّينَ، فَقَالَ: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ»، وَ أَنَّ هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولِي، وَ أَنَّ هَذَا عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ؟ «قالُوا بَلى»، فَثَبَتَتْ لَهُمُ النُّبُوَّةُ، وَ أَخَذَ الْمِيثَاقَ عَلَى أُولِي الْعَزْمِ، أَنَّنِي رَبُّكُمْ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولِي وَ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَوْصِيَاؤُهُ مِنْ بَعْدِهِ وُلَاةُ أَمْرِي وَ خُزَّانُ عِلْمِي، وَ أَنَّ الْمَهْدِيَّ أَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِي، وَ أُظْهِرُ بِهِ دَوْلَتِي، وَ أَنْتَقِمُ بِهِ مِنْ أَعْدَائِي، وَ أُعْبَدُ بِهِ طَوْعاً وَ كَرْهاً، قَالُوا: أَقْرَرْنَا، يَا رَبِّ! وَ شَهِدْنَا، وَ لَمْ يَجْحَدْ آدَمُ وَ لَمْ يُقِرَّ، فَثَبَتَتِ الْعَزِيمَةُ لِهَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ فِي الْمَهْدِيِّ،
ص: 186
وَ لَمْ يَكُنْ لآِدَمَ عَزْمٌ عَلَى الْإِقْرَارِ بِهِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»(1)، قَالَ: إِنَّمَا هُوَ فَتَرَكَ، ثُمَّ أَمَرَ نَاراً فَأُجِّجَتْ، فَقَالَ لِأَصْحَابِ الشِّمَالِ: ادْخُلُوهَا، فَهَابُوهَا، وَ قَالَ لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ: ادْخُلُوهَا، فَدَخَلُوهَا، فَكَانَتْ عَلَيْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً، فَقَالَ أَصْحَابُ الشِّمَالِ: يَا رَبِّ!أَقِلْنَا، فَقَالَ: قَدْ أَقَلْتُكُمُ، اذْهَبُوا فَادْخُلُوا، فَهَابُوهَا، فَثَمَّ ثَبَتَتِ الطَّاعَةُ وَ الْوَلَايَةُ وَ الْمَعْصِيَةُ.(2)
از حمران نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: همانا خداى تبارک و تعالى چون خواست خلق را بيافريند، نخست آبى گوارا و آبى شور و تلخ آفريد، و آن دو آب را به هم آميخت، سپس خاكى از روی زمين گرفت و آن را به شدّت مالش داد و مخلوط کرد، آنگاه در عالم ذرّ به اصحاب يمين كه مانند مورچه می جنبيدند، فرمود: با سلامت به سوى بهشت بروید، و به اصحاب شمال فرمود: به سوى دوزخ بروید، که مرا باكى نیست، سپس فرمود: «مگر من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آری گواهى می دهيم، تا در روز قيامت نگويند: ما از اين، بى خبر بوديم»، سپس از پيامبران پيمان گرفت و فرمود: مگر من پروردگار شما نيستم؟ و آیا اين محمّد صلی الله علیه و اله فرستادۀ من نيست و اين على علیه السلام امير مؤمنان نمی باشد؟ انبیاء گفتند: آری، پس نبوّت آن ها ثابت شد، و از پيامبران اولو العزم پيمان گرفت كه من پروردگار شمايم و محمّد صلی الله علیه و اله رسولم و على علیه السلام امير مؤمنان و اوصياء بعد از او، فرمانروایان و گنجینۀ علم من هستند و اين كه مهدى علیه السلام
ص: 187
كسى است كه به وسيلۀ او دينم را نصرت می دهم و دولتم را آشكار می سازم و از دشمنانم انتقام می گيرم و خواه ناخواه به وسيلۀ او عبادت می شوم، گفتند: اقرار داریم و گواهی می دهیم، امّا حضرت آدم، نه انکار کرد و نه اقرار نمود، پس منصب اولوالعزم به این پنج نفر اختصاص یافت، و در حضرت آدم عزمی بر اقرار به حضرت مهدی علیه السلام نبود و این همان فرمایش خداوند عزوجل است که فرمود: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»، (پیش از این، از آدم پیمان گرفته بودیم امّا او فراموش کرد و عزم استواری برای او نیافتیم)، حضرت فرمودند: یعنی ترک کرد.
سپس خداوند به آتش دستور داد شعله ور شود، پس به اصحاب شمال فرمود: داخل آتش شوید، پس همگی آن ها ترسیدند، پس به اصحاب یمین فرمود: داخل شوید، آن ها داخل شدند و آتش برایشان سرد و سلامت شد، اصحاب شمالگفتند: خدایا! اجازه بده ما هم داخل شویم، فرمود: بروید و داخل شوید، باز ترسیدند، پس در آنجا بود که اطاعت و معصیت و ولایت ثابت شد.
ص: 188
شماره: 56
وَلِلّٰهِ الْاَسْماٰءُ الْحُسْنٰى فَادْعُوهُ بِهاٰ٭ۖ وَذَرُوا الَّذٖینَ یُلْحِدُونَ فٖی اَسْماٰئِهٖ٭ۚ سَیُجْزَوْنَ ماٰ كاٰنُوا یَعْمَلُونَ180
و براى خدا، نامهاى نیكی است، خدا را به آن (نامها) بخوانید! و كسانى را كه در اسماء خدا تحریف مى كنند، رها سازید! آنان به زودى جزاى اعمالى را كه انجام مى دادند، مى بینند!
1_ عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام : ... نَحْنُ الِاسْمُ الْمَخْزُونُ الْمَكْنُونُ، نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى، الَّتِي إِذَا سُئِلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا أَجَابَ، نَحْنُ الْأَسْمَاءُ الْمَكْتُوبَةُ عَلَى الْعَرْشِ، وَ لِأَجْلِنَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ الْعَرْشَ وَ الْكُرْسِيَّ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ.(الحدیث)(1)
از جناب سلمان فارسی علیه السلام روایت است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ما اسم مخزون مکنون هستیم، ما اسماء حسنی هستیم که وقتی خداوند عزوجل را به آن اسم ها بخوانند، جواب خواهد داد، ما اسم های نوشته شده بر عرش خدا هستیم، و به واسطۀ ما، خداوند عزوجل آسمان و زمین و عرش و کرسی و بهشت و جهنّم را آفرید.
ص: 189
2_ عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى، الَّتِی لَا یقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا، إِلَّا بِمَعْرِفَتِنَا.(1)از معاویة بن عمّار نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این سخن خداى تبارک و تعالى: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها»، فرمودند: به خدا سوگند! اسامى حُسنىٰ، ما هستیم، خدای متعال عمل هیچ كس از بندگان را نمى پذیرد، مگر با معرفت و شناخت ما.
3_ في تفسير العياشي، عَنِ الرِّضَا علیه السلام ، قَالَ: إِذَا نَزَلَتْ بِكُمْ شِدَّةٌ فَاسْتَعِينُوا بِنَا عَلَى اللَّهِ، وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها».(2)
در تفسیر عیاشی آمده است که، حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: هرگاه بلایی بر شما نازل شد، برای گرفتن حاجت از خدای عزوجل، از ما کمک بگیرید و این همان سخن خدای متعال است که می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها».
ص: 190
شماره: 57
وَمِمَّنْ خَلَقْناٰ اُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهٖ یَعْدِلُونَ181
و از آن ها كه آفريديم، گروهى به حق هدايت مى كنند، و به حق اجراى عدالت مى نمايند.
1_ عَنْ حُمْرَان، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ»، قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام .(1)
از حمران نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ»، (از ميان مردم گروهى راهنماى به حق هستند و مردم را متوجّه حقيقت مى كنند)، فرمودند: آن ها، ائمّه علیهم السلام هستند.
2_ رَوَى الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، أَنَّهُ قَالَ: يُخْرِجُ الْقَائِمُ مِنْ ظَهْرِ الْكُوفَةِ سَبْعَةً وَ عِشْرِينَ رَجُلًا، خَمْسَةَ عَشَرَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى علیه السلام ، الَّذِينَ كَانُوا «يَهْدُونَ
ص: 191
بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ»، وَ سَبْعَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكَهْفِ وَ يُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَ سَلْمَانَ وَ أَبَا دُجَانَةَ الْأَنْصَارِيَّ وَ الْمِقْدَادَ وَ مَالِكَ الْأَشْتَرِ، فَيَكُونُونَ بَيْنَ يَدَيْهِ أَنْصَاراً وَ حُكَّاماً.(1)از مفضّل بن عمر روایت است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: از پشت کوفه، بیست و هفت مرد به همراه حضرت قائم علیه السلام خروج می کنند که پانزده نفر آن ها، از قوم حضرت موسی علیه السلام هستند که به حق راهنمایی می کنند و به حق، داوری می نمایند، و هفت تن آن ها از اصحاب کهف هستند و یوشع بن نون و سلمان و ابودجانۀ انصاری و مقداد و مالک اشتر نیز هستند، که در دولت او، یاور و حکمران می شوند.
ص: 192
شماره: 58
یَسْئَلُونَكَ عَنِ السّاٰعَةِ اَیّاٰنَ مُرْسٰىهاٰ٭ قُلْ اِنَّماٰ عِلْمُهاٰ عِنْدَ رَبّٖی لاٰ یُجَلّٖیهاٰ لِوَقْتِهاٰ اِلّاٰ هُوَ٭ۚ ثَقُلَتْ فِی السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضِ٭ۚ لاٰ تَاْتٖیكُمْ اِلّاٰ بَغْتَةً٭ۗ یَسْئَلُونَكَ كَاَنَّكَ حَفِیٌّ عَنْهاٰ قُلْ اِنَّماٰ عِلْمُهاٰ عِنْدَ اللّٰهِ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النّاٰسِ لاٰ یَعْلَمُونَ187
(اى رسول ما) دربارۀ قيامت از تو سؤال مى كنند، كى فرامى رسد؟! بگو: علمش فقط نزد پروردگار من است و هيچ كس جز او (نمى تواند) وقت آن را آشكار سازد، (قيام قيامت، حتى) در آسمانها و زمين، سنگين است و جز به طور ناگهانى، به سراغ شما نمى آيد! (باز) از تو سؤال مى كنند، چنان كه گويى تو از زمان وقوع آن با خبرى! بگو: علمش تنها نزد خداست ولى بيشتر مردم نمى دانند.
1_ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْذِرِ بْنِ حَيْفَرَ، قَالَ: قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام : سَأَلْتُ جَدِّي رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله عَنِ الْأَئِمَّةِ بَعْدَهُ، فَقَالَ: الْأَئِمَّةُ بَعْدِي عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ اثْنَا عَشَرَ، أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِي وَ فَهْمِي وَ أَنْتَ مِنْهُمْ يَا حَسَنُ! قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَمَتَى يَخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ؟ قَالَ: يَا حَسَنُ! إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ، «ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً».(1)
ص: 193
از احمد بن محمد بن منذر بن حیفر نقل است که گفت: حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: از جدّم رسول خدا صلی الله علیه و اله در بارۀ امامان پس از ایشان پرسیدم، آن حضرت فرمودند: امامان بعد از من، به عدد نقيبان بنى اسرائيل، دوازده نفرند، كه خدای متعال علم و فهم مرا به ايشان مرحمت فرموده و تو اى حسن! از ايشان هستى.عرض كردم: اى رسول خدا! پس چه زمانى قائم ما اهل بيت قیام می کند؟ حضرت فرمودند: اى حسن! همانا حكايت او، حكايت قيامت است که خداوند فرموده: «ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»، (در آسمان ها و زمين گران است، و نيايد شما را مگر به طور ناگهانى).
2_ عَنِ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَر، قَالَ: سَأَلْتُ سَيِّدِيَ الصَّادِقَ علیه السلام : هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِيِّ علیه السلام مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ يَعْلَمُهُ النَّاسُ؟ فَقَالَ: حَاشَ لِلَّهِ أَنْ يُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ يَعْلَمُهُ شِيعَتُنَا، قُلْتُ: يَا سَيِّدِي! وَ لِمَ ذَاكَ؟ قَالَ: لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»، الْآيَةَ، وَ هُوَ السَّاعَةُ الَّتِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها»، وَ قَالَ: «عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ»(1)، وَ لَمْ يَقُلْ إِنَّهَا عِنْدَ أَحَدٍ، وَ قَالَ: «فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها»(2)، الْآيَةَ، ... إلی أن قَالَ:
قُلْتُ: أَ فَلَا يُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ؟ فَقَالَ: يَا مُفَضَّلُ! لَا أُوَقِّتُ لَهُ وَقْتاً وَ لَا يُوَقَّتُ لَهُ وَقْتٌ، إِنَّ مَنْ وَقَّتَ لِمَهْدِيِّنَا وَقْتاً، فَقَدْ شَارَكَ اللَّهَ تَعَالَى فِي عِلْمِهِ وَ ادَّعَى أَنَّهُ ظَهَرَ عَلَى سِرِّهِ، وَ مَا لِلَّهِ مِنْ
ص: 194
سِرٍّ إِلَّا وَ قَدْ وَقَعَ إِلَى هَذَا الْخَلْقِ الْمَعْكُوسِ الضَّالِّ عَنِ اللَّهِ، الرَّاغِبِ عَنْ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ، وَ مَا لِلَّهِ مِنْ خَبَرٍ إِلَّا وَ هُمْ أَخَصُّ بِهِ لِسِرِّهِ وَ هُوَ عِنْدَهُمْ وَ إِنَّمَا أَلْقَى اللَّهُ إِلَيْهِمْ لِيَكُونَ حُجَّةً عَلَيْهِم.(1)
از مفضل بن عمر نقل است كه گفت: از مولایم حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسيدم: آيا مأموريت مهدى منتظَر علیه السلام وقت معيّنى دارد و مردم بايد بدانند كى خواهد بود؟ حضرت فرمودند: حاشا كه خداوند وقت ظهور او را طورى معيّن كند كه شيعيان ما، آن را بدانند، عرض كردم: آقای من! براى چه؟ فرمودند: زيرا وقت ظهور او همان ساعتى است كه خداوند می فرمايد:«يَسْئَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً»، و نيز اين همان ساعتى است كه خدا فرموده: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها»، و هم فرموده: «إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ»، يعنى: علم آن وقت، فقط در نزد خداست، و در آيۀ ديگر فرموده: «فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها»، ... تا آنجا که راوی گفت:
عرض كردم: آيا وقتى براى آن تعيين نشده؟ حضرت فرمودند: اى مفضل! نه من وقتى برای آن معيّن می کنم و نه وقتى براى آن تعيين شده است! هر كس براى ظهور مهدى ما وقتی تعيين كند، خود را در علم خداوند شريک دانسته و (به ناحق) ادّعا كرده كه توانسته است بر اسرار خدا آگاهى يابد، در صورتى كه خداوند هر سرّى دارد براى اين مخلوق كه از خدا و اولياء خدا برگشته اند واقع شده است، هر خيرى خدا داشته باشد اختصاص به بندگانش دارد كه بايد به آن برسند، زيرا كه خدا همه وقت با بندگانش است، آن اسرار كه به آن ها می دهد براى اين است كه بر آن ها حجّت باشد.
ص: 195
شماره: 59
وَاِذْ یَعِدُكُمُ اللّٰهُ اِحْدَى الطّاٰئِفَتَیْنِ اَنَّهاٰ لَكُمْ وَتَوَدُّونَ اَنَّ غَیْرَ ذاٰتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَیُرٖیدُ اللّٰهُ اَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماٰتِهٖ وَیَقْطَعَ داٰبِرَ الْكاٰفِرٖینَ7 لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْباٰطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ8
و (به ياد آريد) هنگامى را كه خداوند به شما وعده داد كه يكى از دو گروه نصيب شما خواهد بود و شما دوست مى داشتيد كه كاروان (غير مسلح) براى شما باشد (و بر آن پيروز شويد) ولى خداوند مى خواهد حق را با كلمات خود تقويت، و ريشۀ كافران را قطع كند.(7) تا حق را تثبيت كند، و باطل را از ميان بردارد، هر چند مجرمان كراهت داشته باشند.(8)
عَنْ جَابِرٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ تَفْسِيرِ هَذِهِ الْآيَةِ فِي قَوْلِ اللَّهِ: «يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ»، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : تَفْسِيرُهَا فِي الْبَاطِنِ يُرِيدُ اللَّهُ فَإِنَّهُ شَيْ ءٌ يُرِيدُهُ وَ لَمْ يَفْعَلْهُ بَعْدُ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ»، فَإِنَّهُ يَعْنِي يُحِقُّ حَقَّ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «بِكَلِماتِهِ»، قَالَ: كَلِمَاتُهُ فِي الْبَاطِنِ، عَلِيٌّ علیه السلام ، هُوَ كَلِمَةُ اللَّهِ فِي الْبَاطِنِ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ»، فَيَعْنِي بَنِي أُمَيَّةَ هُمُ الْكَافِرُونَ يَقْطَعُ اللَّهُ دَابِرَهُمْ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «لِيُحِقَ الْحَقَّ»، فَإِنَّهُ يَعْنِي لِيُحِقَّ حَقَّ آلِ مُحَمَّدٍ حِينَ يَقُومُ
ص: 196
الْقَائِمُ علیه السلام ، وَ أَمَّا قَوْلُهُ: «وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ»، يَعْنِي الْقَائِمَ علیه السلام ، فَإِذَا قَامَ يُبْطِلُ بَاطِلَ بَنِي أُمَيَّةَ، وَ ذَلِكَ: «لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ».(1)
از جابر نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ تفسير اين آيه که خدای متعال فرموده: «يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ»، پرسيدم، حضرت فرمودند: تفسير اين آيه در باطن ايناست كه خدای متعال اراده کرده ولى هنوز انجام نداده، و و امّا این که فرموده: «يُحِقَ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ»، يعنى احقاق حقّ آل محمّد علیهم السلام را كند، و امّا مقصود از: «بِكَلِماتِهِ»، در باطن حضرت على علیه السلام كلمة اللَّه هستند، و امّا: «وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ»، منظور بنى اميّه است كه خداوند دمار از روزگار آن ها در خواهد آورد، و اينكه فرموده: «لِيُحِقَّ الْحَقَّ»، يعنى هنگام قيام حضرت قائم علیه السلام ، احقاق حقّ آل محمّد علیهم السلام را می كند، «وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ»، يعنى هنگامی که حضرت قائم علیه السلام قيام می كند، باطل بنى اميّه را از ميان می برد، اين همان سخن اوست که: «لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ».
توضیح: همان طور که در روایات متعدد به این موضوع اشاره شده که یکی از اقدامات حضرت علیه السلام ، پس از ظهور، مقابله با کلّ باطل و از بین بردن آن است، در بعضی از ادعیه نیز، مثل «دعای ندبه» می خوانیم: اللَّهُمَّ وَ أَقِمْ بِهِ الْحَقَّ وَ أَدْحِضْ بِهِ الْبَاطِلَ وَ أَدِلْ بِهِ أَوْلِيَاءَكَ وَ أَذْلِلْ بِهِ أَعْدَاءَكَ.
ص: 197
شماره: 60
وَقاٰتِلُوهُمْ حَتّٰى لاٰ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَیَكُونَ الدّٖینُ كُلُّهُۥ لِلّٰهِ٭ۚ فَاِنِ انْتَهَوْا فَاِنَّ اللّٰهَ بِماٰ یَعْمَلُونَ بَصٖیرٌ39
و با آن ها پيكار كنيد، تا فتنه برچيده شود، و دين همه مخصوص خدا باشد! و اگر آن ها خوددارى كنند، خدا به آنچه انجام مى دهند بيناست.
في تفسير العياشي، عَنْ زُرَارَة، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : سُئِلَ أَبِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً»(1)، «حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»، قَالَ: إِنَّهُ لَمْ يَجِئْ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ، وَ لَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا سَيَرَى مَنْ يُدْرِكُهُ مَا يَكُونُ مِنْ تَأْوِيلِ هَذِهِ الْآيَةِ، وَ لَيَبْلُغَنَّ دِينُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله مَا بَلَغَ اللَّيْلُ حَتَّى لَا يَكُونَ شِرْكٌ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ، كَمَا قَالَ اللَّه تعالی: «يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئا»(2).(3)
در تفسير عياشى آمده است، از زراره نقل است كه گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: از پدرم، در بارۀ اين سخن خدای متعال: «قاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَما
ص: 198
يُقاتِلُونَكُمْ كَافَّةً»، «حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»، سؤال شد، پدرم فرمودند: تأويل اين آيه هنوز فرا نرسيده است، هنگامى كه قائم ما قيام كند كسانى كه زمان او را درک كنند، تأويل اين آيه را خواهند ديد، در آن موقع دين حضرت محمّد صلی الله علیه و اله به تمام نقاطى كه شب پوشش آرام بخش خود را بر آن مى افكند، خواهد رسيد، تا در سراسر روى زمين مشرک و بی دينىباقى نماند، چنان كه خداوند می فرماید: تنها مرا پرستش می كنند و چيزى را شريک من قرار نمی دهند.
توضیح: در دعای ندبه نیز می خوانیم:
أَيْنَ هَادِمُ أَبْنِيَةِ الشِّرْكِ وَ النِّفَاقِ، أَيْنَ مُبِيدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَ الْعِصْيَانِ وَ الطُّغْيَانِ، أَيْنَ حَاصِدُ فُرُوعِ الْغَيِّ وَ النِّفَاقِ.
كجا است ويران كنندۀ بناهاى شرک و نفاق؟ کجاست نابودکنندۀ اهل فسق و گناه و طغیان گری؟ کجاست قطع کنندۀ شاخه های درختان گمراهی و نقاق؟
ص: 199
شماره: 61
وَالَّذٖینَ ءاٰمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهاٰجَرُوا وَجاٰهَدُوا مَعَكُمْ فَاُولٰئِكَ مِنْكُمْ٭ۚ وَاُولُوا الْاَرْحاٰمِ بَعْضُهُمْ اَوْلٰى بِبَعْضٍ فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ٭ۗ اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖیمٌ75
و آن ها كه بعداً ايمان آوردند و هجرت كردند و با شما جهاد نمودند از شما هستند و خويشاوندان نسبت به يكديگر در احكامی كه خدا مقرر داشته سزوارترند، خداوند به همه چيز دانا است.
عَنْ إِسْمَاعِيل بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام : لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى هَذِهِ الْآيَةَ: «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ»، سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله عَنْ تَأْوِيلِهَا، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! مَا عَنَى بِهَا غَيْرَكُمْ وَ أَنْتُمْ أُولُو الْأَرْحَامِ، فَإِذَا مِتُّ فَأَبُوكَ عَلِيٌّ أَوْلَى بِي وَ بِمَكَانِي، فَإِذَا مَضَى أَبُوكَ فَأَخُوكَ الْحَسَنُ أَوْلَى بِهِ، فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ فَأَنْتَ أَوْلَى بِهِ.
قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَمَنْ بَعْدِي أَوْلَى بِي؟ فَقَالَ: ابْنُكَ عَلِيٌّ أَوْلَى بِكَ مِنْ بَعْدِكَ، فَإِذَا مَضَى فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ جَعْفَرٌ أَوْلَى بِهِ بِمَكَانِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى جَعْفَرٌ فَابْنُهُ مُوسَى أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُوسَى فَابْنُهُ عَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى مُحَمَّدٌ فَابْنُهُ عَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى عَلِيٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِهِ، فَإِذَا مَضَى الْحَسَنُ
ص: 200
وَقَعَتِ الْغَيْبَةُ فِي التَّاسِعِ مِنْ وُلْدِكَ، فَهَذِهِ الْأَئِمَّةُ التِّسْعَةُ مِنْ صُلْبِكَ، أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِي وَ فَهْمِي طِينَتُهُمْ مِنْ طِينَتِي، مَا لِقَوْمٍ يُؤْذُونَنِي فِيهِمْ لَا أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِي.(1)
از اسماعیل بن عبدالله نقل است که گفت: حضرت حسین بن علی علیهما السلام فرمودند: هنگامی که خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود: «وَ أُوْلُواْالْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلیَ بِبَعْضٍ فیِ کِتَابِ الله »، از رسول خدا صلی الله علیه و اله دربارۀ تأویل آن پرسیدم، آن حضرت فرمودند: به خدا سوگند! منظور آیه کسی غیر از شما نیست، شما همان خویشاوندان هستید، پس هنگامی که من بمیرم، پدرت علی از هرکسی نسبت به من و جانشینی من اولویّت دارد، و هنگامی که پدرت درگذرد، برادرت حسن سزاوار جانشینی اوست، و هنگامی که حسن درگذرد، تو به جانشینی او سزاوار هستی.
عرض کردم: ای رسول خدا! پس از من چه کسی سزاوار و شایستۀ آن است، که جای من باشد؟ حضرت فرمودند: پس از تو، پسرت علی از هرکس دیگر سزاوارتر به جانشینی توست، و هنگامی که درگذرد، پس از او فرزندش محمّد شایستۀ جانشینی اوست، پس هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش جعفر شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش موسی شایستۀ جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش علی شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش محمّد شایستۀ جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش علی شایستگی جانشینی او را دارد، و هنگامی که درگذرد، پس از او پسرش حسن شایستۀ
ص: 201
جانشینی اوست، و هنگامی که درگذرد، غیبت در زمان نهمین فرزند تو واقع می شود، پس این نُه امام از صُلب تو هستند؛ خداوند علم و فهم مرا به ایشان داده و آن ها از طینت من آفریده شده اند، چرا گروهی، با آزردن آن ها مرا آزار می دهند؟! خداوند شفاعت مرا به آنان نرساند!
ص: 202
شماره: 62
وَاَذاٰنٌ مِنَ اللّٰهِ وَرَسُولِهٖ اِلَى النّاٰسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ اَنَّ اللّٰهَ بَرٖیءٌ مِنَ الْمُشْرِكٖینَ وَرَسُولُهُۥ٭ۚ فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَكُمْ٭ۖ وَاِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّٰهِ٭ۗ وَبَشِّرِ الَّذٖینَ كَفَرُوا بِعَذاٰبٍ اَلٖیمٍ3
و اين، اعلامى است از ناحيۀ خدا و پيامبرش به (عموم) مردم در روز حجّ اكبر كه: خداوند و پيامبرش از مشركان بيزارند! با اين حال، اگر توبه كنيد، براى شما بهتر است! و اگر سرپيچى نماييد، بدانيد شما نمى توانيد خدا را ناتوان سازيد! و كافران را به مجازات دردناك بشارت ده!
عَنْ جَابِرٍ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، وَ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ»، قَالَ: خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام وَ أَذَانٌ دَعْوَتُهُ إِلَى نَفْسِه.(1)
از جابر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ
ص: 203
الْأَكْبَرِ»، فرمودند: حجّ بزرگ ظهور حضرت قائم علیه السلام است و اعلان دعوت به خویش می باشد.
توضیح: ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ابتدا به وسيلۀ منادی آسمانی اعلام می گردد، سپس آن حضرت در حالی كه به كعبه تكيه داده اند، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام می دارند، و این دعوت، هم به منظور اعلامظهور است و هم به منظور فراخوان عمومی جهت پذيرش حكومت جهانی صورت می گيرد.
حضرت امام علی علیه السلام فرمودند: هنگامی كه منادی از آسمان ندا می دهد: حق از آنِ آل محمّد علیهم السلام است و اگر طالب هدايت و سعادت هستيد، به دامان آل محمّد علیهم السلام چنگ بزنيد، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور می كند.(1)
ص: 204
شماره: 63
اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تُتْرَكُوا وَلَمّاٰ یَعْلَمِ اللّٰهُ الَّذٖینَ جاٰهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَلاٰ رَسُولِهٖ وَلَا الْمُؤْمِنٖینَ وَلٖیجَةً٭ۚ وَاللّٰهُ خَبٖیرٌ بِماٰ تَعْمَلُونَ16
آيا گمان كرديد كه (به حال خود) رها می شويد در حالی كه هنوز آن ها كه از شما جهاد كردند و غير از خدا و رسولش را محرم اسرار خويش انتخاب ننمودند (از ديگران) مشخص نشده اند (بايد آزمون شويد و صفوف از هم جدا شود) و خداوند به آنچه عمل می كنيد آگاه است.
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ
ص: 205
لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً»، يَعْنِي بِالْمُؤْمِنِينَ الْأَئِمَّةَ علیهم السلام لَمْ يَتَّخِذُوا الْوَلَائِجَ مِنْ دُونِهِمْ.(1)
از عبد الله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً»، فرمودند: منظور از مؤمنين در آيه، ائمّه علیهم السلام هستند، يعنى به جز آن ها، هیچ پشت و پناهى نمی گيرند.
توضیح: مرحوم علّامۀ مجلسی قدس سره در ذیل روایت مذکور می فرماید:الظاهر أن تأويله علیه السلام ، أوفق بالآية إذ ضمّ المؤمنين إلى الله و الرسول يدل على أنّ المراد بالوليجة من يتولّى أمراً عظيماً من أمور الدّين و ليس الكامل في الدّين القويم و المستحق لهذا الأمر العظيم إلّا الأئمة علیهم السلام .(2)
این تأويل امام علیه السلام با ظاهر آيه سازگارتر است، زيرا مؤمنين را به پيامبر و خدا ضميمه نموده، از اين مطلب فهميده مى شود كه وليجه كسى است كه عهده دار كار بزرگى از امور دين باشد، لذا شايستۀ كمال در امور دين و لايق اين مقام بزرگ، فقط ائمّۀ اطهار علیهم السلام هستند.
در تفسیر عیاشی آمده از ابوصبّاح کنانی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند:
يَا أَبَا الصَّبَّاحِ! إِيَّاكُمْ وَ الْوَلَائِجَ، فَإِنَّ كُلَّ وَلِيجَةٍ دُونَنَا فَهِيَ طَاغُوتٌ، أَوْ قَالَ: نِدٌّ.(3)
ص: 206
ای ابوصبّاح! بپرهيزيد از پشت و پناه گرفتن ها، پس همانا هر پشت و پناهى جز ما، طاغوت است، يا فرمودند: رقيب و مخالف خدا است.
در بخشی از زیارت حضرت امام رضا علیه السلام که مرحوم ابن قولویه قدس سره در کتاب شریف «کامل الزیارات» نقل نموده، می خوانیم:
اللَّهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ بِحُبِّهِمْ وَ بِمُوَالاتِهِمْ وَ أَتَوَلَّى آخِرَهُمْ بِمَا تَوَلَّيْتُ بِهِ أَوَّلَهُمْ وَ أَبْرَأُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَهُمْ.(1)
خدایا! با دوستی و ولایت ایشان، به سوی تو تقرّب می جویم، و همان طور که پیرو و دوست اوّلین آن ها بودم، پیرو و دوستآخرین آن ها نیز هستم، ،و از هر پناه و یاری غیر آن ها، بیزاری می جویم.
و در فرازی از «زیارت جامعۀ کبیره» می خوانیم:
وَ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَعْدَائِكُمْ، وَ مِنَ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ الشَّيَاطِينِ، وَ حِزْبِهِمُ الظَّالِمِينَ لَكُمْ، الْجَاحِدِينَ لِحَقِّكُمْ، وَ الْمَارِقِينَ مِنْ وَلَايَتِكُمْ، وَ الْغَاصِبِينَ لِإِرْثِكُمْ، الشَّاكِّينَ فِيكُمْ، الْمُنْحَرِفِينَ عَنْكُمْ، وَ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَكُمْ، وَ كُلِّ مُطَاعٍ سِوَاكُمْ، وَ مِنَ الْأَئِمَّةِ الَّذِينَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ.(2)
و از دشمنان شما به سوی خدا بیزاری می جویم، و نیز از جبت و طاغوت (که منظور عمر و ابوبکر است) و شیاطین و گروهشان که به شما ظلم کرده اند و حقّ شما را انکار نموده اند و از ولایت شما سرپیچی کرده اند،
ص: 207
ارث (ظاهری: فدک؛ و باطنی: خلافت) شما را غصب کرده و نسبت به شما شک دارند، و از شما روی گردانند؛ همچنین بیزاری می جویم از معتمد و پناهگاهی غیر از شما و از هر کسی که غیر از شما در جایگاه رهبری، اطاعت می شود، و از پیشوایانی که مردم را به سوی آتش می خوانند.
در بخشی از زیارت ائمّۀ بقیع علیهم السلام ، که مرحوم کفعمی قدس سره در کتاب شریف «مصباح»، نقل نموده، می خوانیم:
اللَّهُمَّ إِنِّي أَتَوَلَّى آخِرَهُمْ كَمَا تَوَلَّيْتُ أَوَّلَهُمْ، وَ أَبْرَأُ مِنْ كُلِّ وَلِيجَةٍ دُونَهُمْ، آمَنْتُ بِاللَّهِ، وَ كَفَرْتُ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ اللَّاتِ وَ الْعُزَّى وَ كُلِّ نِدٍّ يُدْعَى مِنْ دُونِ اللَّهِ.(1)
خدایا! من دوست دار آخرین آن ها هستم چنان که دوست دار اوّلین شان بودم، و از هر پناه و همدمى غیر از آن ها بیزارى می جویم و به خدا ایمان آوردم و به جبت و طاغوت و لات وعزّى و هر شریکی غیر از خدا که خوانده می شود، کفر مى ورزم.
به هر حال با دقّت در آیۀ شریفه و روایات و ادعیه و زیارات نقل شده، به این نتیجه می رسیم که امروزه، تنها «ولیجه» و دوست و پناه برای تمام جهانیان، فقط وجود ذی جود حضرت اعلی حضرت، بقیة الله الأعظم، مهدی آل محمّد عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند.
ص: 208
شماره: 64
یُرٖیدُونَ اَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللّٰهِ بِاَفْواٰهِهِمْ وَیَاْبَى اللّٰهُ اِلّاٰ اَنْ یُتِمَّ نُورَهُۥ وَلَوْ كَرِهَ الْكاٰفِرُونَ32
همواره می خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند، ولی خداوند جز اين که نور خود را کامل کند نمی خواهد، هر چند كافران كراهت داشته باشند.
1_ عَنْ سَدِيرٍ الصَّيْرَفِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ الرَّقِّيُّ وَ أَبُو بَصِيرٍ وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ، عَلَى مَوْلَانَا الصَّادِقِ علیه السلام ، فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ قَال: ... إلی أن قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَدَارَ لِلْقَائِمِ مِنَّا ثَلَاثَةً أَدَارَهَا فِي ثَلَاثَةٍ مِنَ الرُّسُلِ علیهم السلام ، قَدَّرَ مَوْلِدَهُ تَقْدِيرَ مَوْلِدِ مُوسَى علیه السلام ، وَ قَدَّرَ غَيْبَتَهُ تَقْدِيرَ غَيْبَةِ عِيسَى علیه السلام ، وَ قَدَّرَ إِبْطَاءَهُ تَقْدِيرَ إِبْطَاءِ نُوحٍ علیه السلام ، وَ جَعَلَ لَهُ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عُمُرَ الْعَبْدِ الصَّالِحِ، أَعْنِي الْخَضِرَ علیه السلام دَلِيلًا عَلَى عُمُرِهِ.
فَقُلْنَا لَهُ: اكْشِفْ لَنَا، يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! عَنْ وُجُوهِ هَذِهِ الْمَعَانِي، قَالَ علیه السلام : أَمَّا مَوْلِدُ مُوسَى علیه السلام فَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَمَّا وَقَفَ عَلَى أَنَّ زَوَالَ مُلْكِهِ عَلَى يَدِهِ أَمَرَ بِإِحْضَارِ الْكَهَنَةِ، فَدَلُّوهُ عَلَى نَسَبِهِ، وَ أَنَّهُ يَكُونُ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ، وَ لَمْ يَزَلْ يَأْمُرُ أَصْحَابَهُ بِشَقِّ بُطُونِ الْحَوَامِلِ مِنْ نِسَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ، حَتَّى قَتَلَ فِي طَلَبِهِ نَيِّفاً، وَ عِشْرِينَ أَلْفَ مَوْلُودٍ وَ تَعَذَّرَ عَلَيْهِ الْوُصُولُ إِلَى قَتْلِ مُوسَى علیه السلام بِحِفْظِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِيَّاهُ وَ كَذَلِكَ بَنُو أُمَيَّةَ وَ بَنُو الْعَبَّاسِ لَمَّا وَقَفُوا عَلَى أَنَّ زَوَالَ مُلْكِهِمْ وَ مُلْكِ الْأُمَرَاءِ وَ الْجَبَابِرَةِ مِنْهُمْ عَلَى يَدِ الْقَائِمِ
ص: 209
مِنَّا نَاصَبُونَا الْعَدَاوَةَ وَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ فِي قَتْلِ آلِ الرَّسُولِ علیهم السلام وَ إِبَادَةِ نَسْلِهِ طَمَعاً مِنْهُمْ فِي الْوُصُولِ إِلَى قَتْلِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ يَأْبَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَكْشِفَ أَمْرَهُ لِوَاحِدٍ مِنَ الظَّلَمَةِ «إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ ... وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ».(الحدیث)(1)از سدیر صیرفی نقل است که گفت: من و مفضل بن عمر و داود بن کثیر رقّی و ابو بصیر و ابان بن تغلب بر مولایمان حضرت امام جعفر صادق علیه السلام وارد شدیم: ... تا آنجا که فرمودند: همانا خدای متعال سه چیز را که در مورد پیامبران علیهم السلام عملی ساخت، که برای قائم ما نیز، عملی می سازد، ولادت او را مانند ولادت موسی علیه السلام ، غیبتش را مثل غیبت عیسی علیه السلام و طول عمرش را همچون طول عمر نوح علیه السلام مقدّر فرموده و سپس طول عمر بندۀ صالح خدا، حضرت خضر علیه السلام را دلیل طول عمر آن حضرت قرار داده است.
ما به ایشان عرض کردیم: ای پسر رسول خدا! معانی آنچه که فرمودید را برای ما شرح بدهید، حضرت فرمودند: ولادت حضرت موسی علیه السلام بدین گونه بود که چون فرعون دانست زوال ملکش به دست او انجام می پذیرد، کاهنان را احضار کرد و آن ها به وی گفتند که این مرد، از تیرۀ بنی اسرائیل خواهد بود، پس او هم به مأمورین خود دستور داد که شکم زنان باردار را شکافته و اطفال آن ها را سر ببرند، به همین دلیل، بیش از بیست هزار طفل را به قتل رساندند، با این حال خداوند، موسی علیه السلام را حفظ کرد و آن ها به وی دسترسی نیافتند.
ص: 210
بنی امیّه و بنی عبّاس هم، چون دانستند که دولت و امراء و ستمگرانشان به دست قائم ما نابود می شوند، دشمنی ما را به دل گرفتند و با شمشیر کشیده، به کشتن و قطع نسل خاندان پیامبر علیهم السلام پرداختند، به این امید که «قائم آل محمّد علیهم السلام » را به قتل برسانند، ولی خداوند نگذاشت که یک نفر از ستمگران به وی دست یابد و بدین گونه نور خود را کامل کرد، هر چند این کار برای کافران و مشرکان ناخوش باشد.
2_ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام عَنِ النَّبِيّ صلی الله علیه و اله فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ، أَنَّهُ قَالَ يَومُ الغَدِيرِ:... إلی أن قَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! النُّورُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيَّ، ثُمَّ مَسْلُوكٌ فِي عَلِيٍّ، ثُمَّ فِي النَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقَائِمِ الْمَهْدِيِّ، الَّذِي يَأْخُذُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِكُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنَا، ... إلی أن قَالَ:
أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِيُّ، أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَى الدِّينِ، أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِينَ، أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا، أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ كُلِّ قَبِيلَةٍ مِنْ أَهْلِ الشِّرْكِ، أَلَا إِنَّهُ الْمُدْرِكُ بِكُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِيَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِينِ اللَّهِ، أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ مِنْ بَحْرٍ عَمِيقٍ، أَلَا إِنَّهُ قَسِيمُ كُلِّ ذِي فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ كُلِّ ذِي جَهْلٍ بِجَهْلِهِ، أَلَا إِنَّهُ خِيَرَةُ اللَّهِ وَ اللَّهُ مُخْتَارُهُ، أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِيطُ بِهِ، أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ إِيمَانِهِ، أَلَا إِنَّهُ الرَّشِيدُ السَّدِيدُ، أَلَا إِنَّهُالْمُفَوَّضُ إِلَيْهِ، أَلَا إِنَّهُ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَيْنَ يَدَيْهِ، أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِي حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ، أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَيْهِ، أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِيُّ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ حَكَمُهُ فِي خَلْقِهِ وَ أَمِينُهُ فِي سِرِّهِ وَ عَلَانِيَتِهِ.(الحدیث)(1)
ص: 211
از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام روایت است که فرمودند: در حدیثی طولانی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در خطبۀ روز غدیر خُم فرمودند: ... ای گروه مردم! نور خداوند عزوجل در من راه یافته، سپس در علی علیه السلام می باشد، و پس از آن در نسل او، تا قائم مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف جاری خواهد بود، و او همان کسی است که حقّ خدا و هر حقّی که برای ماست را می گیرد، ... تا آنجا که فرمودند: بدانيد! كه خاتم امامان، حضرت قائم مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف ، از ما است، بدانيد كه او مسلّط و قاهر در دين است، بدانيد! او از ستمكاران انتقام خواهد گرفت، بدانيد! او فاتح قلعه ها و شهرها است، بدانيد! او مشركان و دشمنان دين را نابود مى كند، بدانيد! او خونبهاى اولياى خدا را مى گيرد، بدانيد! او يارى رسان دين خدا است، بدانيد! او از درياى وسيع حقيقت و معرفت مى نوشد، بدانيد! كه او هر كس را به فراخور حال و استعداد و كردارش مقام و رتبه مى دهد، بدانيد! او برگزيده و منتخب خداوند است، بدانيد! او وارث علوم (انبياء) و محيط بر آن است، بدانيد! او مخبر پروردگار و معرّف ايمان به او است، بدانيد! او صاحب عقل سليم و ثبات در رأى و عمل است، بدانيد! امور دين الهى به او واگذار مى شود، بدانيد! كه پيامبران گذشته به وجود او بشارت داده اند، بدانيد! او حجّت باقى خدا است و پس از او حجّتى نيست، و حقّ تنها با اوست، و نور تنها نزد او مى باشد، بدانيد! او هميشه پيروز است و شكست در او راهى ندارد، بدانيد! او ولىّ خدا در زمين، و حاكم او در ميان بندگان، و امين به اسرار و ظواهر خدا است.
ص: 212
شماره: 65
هُوَ الَّذٖی اَرْسَلَ رَسُولَهُۥ بِالْهُدٰى وَدٖینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُۥ عَلَى الدّٖینِ كُلِّهٖ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ33
او كسى است كه رسولش را با هدايت و آيين حق فرستاد، تا او را بر همۀ ادیان غالب سازد، هر چند مشركان كراهت داشته باشند!
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَابِطٍ، قَالَ: قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام : مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً، أَوَّلُهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٌّ علیه السلام وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِي، وَ هُوَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ، يُحْيِي اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها، وَ يُظْهِرُ بِهِ دِينَ الْحَقِّ «عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»، لَهُ غَيْبَةٌ يَرْتَدُّ فِيهَا قَوْمٌ وَ يَثْبُتُ عَلَى الدِّينِ فِيهَا آخَرُونَ، فَيُؤْذَوْنَ وَ يُقَالُ لَهُمْ: «مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»(1)، أَمَا إِنَّ الصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِينَ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله .(2)
ص: 213
از عبد الرحمن بن سابط نقل است که گفت: حضرت حسين بن علی علیهما السلام فرمودند: دوازده مهدی، از ما هستند و نخستین آن ها امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام هستند و آخرین آن ها نهمین فرزند من است، و او قائم به حق است، خدای متعال زمین را به واسطۀ او زنده می کند پس از اینکه مرده باشد، و دين حقّ را به دست او بر همۀ اديان چيره نمايد، هر چند مشرکان را خوش نیاید، او را غیبتی است که عدّه اى در آن به تردید افتاده و مرتد شوند و گروهىدر آن پابرجا بمانند و اذيّت شوند، پس به آن ها بگويند: اگر راست می گویید، این وعده چه وقت عملی می شود؟ امّا هر کس در غیبت آن حضرت، در برابر آزارها و تکذیب ها شکیبا باشد، مانند مجاهدی است که با شمشیرش در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و اله جهاد می کند.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزّ وَ جَلّ: «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»، فَقَالَ: وَ اللَّهِ! مَا نَزَلَ تَأْوِيلُهَا بَعْدُ وَ لَا يَنْزِلُ تَأْوِيلُهَا حَتَّى يَخْرُجَ الْقَائِمُ علیه السلام ، فَإِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام لَمْ يَبْقَ كَافِرٌ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ لَا مُشْرِكٌ بِالْإِمَامِ إِلَّا كَرِهَ خُرُوجَهُ، حَتَّى أَنْ لَوْ كَانَ كَافِراً أَوْ مُشْرِكاً فِي بَطْنِ صَخْرَةٍ لَقَالَتْ: يَا مُؤْمِنُ! فِي بَطْنِي كَافِرٌ فَاكْسِرْنِي وَ اقْتُلْهُ.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ
ص: 214
كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»، فرمودند: به خدا سوگند! هنوز تأویل این آیه بروز پیدا نکرده و تا خروج قائم علیه السلام تأویلش آشکار نمی شود، پس هنگامی که خروج كند، کافری نسبت به خدای بزرگ باقی نمی ماند و مشرکی نسبت به مقام امام نمی ماند، مگر اینکه از قیام او کراهت دارد، تا جایی که اگر كافر يا مشركى در دل صخره اى باشد، آن صخره می گويد: اى مؤمن! در دل من كافرى است، پس مرا بشكن و او را بكش.
3_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ، مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الْبَاقِرَ علیهما السلام يَقُولُ: الْقَائِمُ مِنَّا مَنْصُورٌ بِالرُّعْبِ، مُؤَيَّدٌ بِالنَّصْرِ، تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ، وَ تَظْهَرُ لَهُ الْكُنُوزُ، يَبْلُغُ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ، وَ يُظْهِرُ اللَّهُ عَزّ وَ جَلَّ بِهِدَيْنَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، فَلَا يَبْقَى فِي الْأَرْضِ خَرَابٌ إِلَّا قَدْ عُمِرَ، وَ يَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ علیهما السلام فَيُصَلِّي خَلْفَهُ.(1)
از محمد بن مسلم ثقفی نقل است که گفت: از حضرت ابا جعفر، محمّد بن علی الباقر علیهما السلام شنیدم که می فرمودند: خدای متعال، قائم ما را به وسیلۀ رعب نصرت داده و با نصرت مؤیّد داشته، زمین در زیر پای او درنوردیده می شود و گنجهای خود را برای او آشکار می سازد، سلطنتش شرق و غرب عالم را فرا می گیرد، خداوند عزوجل به وسیلۀ او، دین خود را بر همۀ مسلک ها و ادیان، غالب می گرداند، هر چند مشرکان نخواهند، پس
ص: 215
ویرانه ای در روی زمین نمی ماند، مگر اینکه آن را آباد می سازد؛ و روح الله، حضرت عیسی بن مریم علیهما السلام نازل می شود و پشت سر آن حضرت نماز می خواند.
4_ في تفسير مجمع البيان، قَالَ أَبُو جَعْفَر علیه السلام : إنَّ ذَلِکَ یَکُونُ عِنْدَ خُرُوجِ المَهْدِي مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ، فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ إلَّا أَقَرَّ بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله .(1)
در تفسیر مجمع البیان آمده است که: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: همانا آن اتّفاق هنگامی صورت می گیرد که مهدی آل محمّد علیهم السلام ، قیام کند، پس کسی باقی نمی ماند مگر اینکه به نبوّت حضرت محمّد صلی الله علیه و اله اقرار کند و ایمان بیاورد.
ص: 216
شماره: 66
... وَالَّذٖینَ یَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاٰ یُنْفِقُونَهاٰ فٖی سَبٖیلِ اللّٰهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذاٰبٍ اَلٖیمٍ34
... و كسانى كه طلا و نقره را گنجينه (و ذخيره و پنهان) مى سازند، و در راه خدا انفاق نمى كنند را، به مجازات دردناكى بشارت ده!
1_ عَنْ مُعَاذِ بْنِ كَثِيرٍ، صَاحِبِ الْأَكْسِيَةِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: مُوَسَّعٌ عَلَى شِيعَتِنَا أَنْ يُنْفِقُوا مِمَّا فِي أَيْدِيهِمْ بِالْمَعْرُوفِ، فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا حَرَّمَ عَلَى كُلِّ ذِي كَنْزٍ كَنْزَهُ، حَتَّى يَأْتِيَهُ، فَيَسْتَعِينَ بِهِ عَلَى عَدُوِّهِ، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهُ: «الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِيمٍ».(1)
از معاذ بن كثير كه صاحب كيسه ها بود، نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنيدم که فرمودند: دست شیعیان ما در انفاق آنچه که در دست آنان است، به گونه ای شایسته، باز است؛ پس هرگاه قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند، گنج هایی که ثروتمندان اندوخته اند را بر آنان تحریم می کند تا این که آن گنج ها را
ص: 217
بیاورند و از آن ها بر علیه دشمن خود کمک گیرد و این همان فرمایش خدای متعال است که می فرماید: «و کسانی که طلا و نقره را گنجینه (و ذخیره و پنهان) می سازند، و در راه خدا انفاق نمی کنند، به مجازات دردناکی بشارت ده!»
2_ في تفسير العياشي: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُلْوَانَ، عَمَّنْ ذَكَرَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا كَانَ عِنْدَهُ مِنْ ذَلِكَ شَيْ ءٌ يُنْفِقُهُ عَلَى عِيَالِهِ مَا شَاءَ، ثُمَّإِذَا قَامَ الْقَائِمُ فَيَحْمِلُ إِلَيْهِ مَا عِنْدَهُ، وَ مَا بَقِيَ مِنْ ذَلِكَ يَسْتَعِينُ بِهِ عَلَى أَمْرِهِ، فَقَدْ أَدَّى مَا يَجِبُ عَلَيْهِ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده است: از حسین بن علوان، مرفوعاً، از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت نقل نموده که آن حضرت فرمودند: همانا انسان مؤمن، اگر چیزی از اموال دنیا نزد خود ذخیره کرده باشد، می تواند آن را به هر مقداری که بخواهد برای خانواده اش مصرف کند، سپس هنگامی که حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند، آنچه دارد را باید در اختیار آن حضرت قرار دهد و از باقیمانده، برای امرار معاش خویش کمک بگیرد، پس در این صورت، آنچه بر او واجب شده است را، ادا کرده است.
ص: 218
شماره: 67
اِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللّٰهِ اثْناٰ عَشَرَ شَهْرًا فٖی كِتاٰبِ اللّٰهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمٰواٰتِ وَالْاَرْضَ مِنْهاٰ اَرْبَعَةٌ حُرُمٌ٭ۚ ذٰلِكَ الدّٖینُ الْقَیِّمُ٭ۚ فَلاٰ تَظْلِمُوا فٖیهِنَّ اَنْفُسَكُمْ٭ۚ وَقاٰتِلُوا الْمُشْرِكٖینَ كاٰفَّةً كَماٰ یُقاٰتِلُونَكُمْ كاٰفَّةً٭ۚ وَاعْلَمُوا اَنَّ اللّٰهَ مَعَ الْمُتَّقٖینَ36
تعداد ماه ها نزد خداوند در كتاب الهى، از آن روز كه آسمان ها و زمين را آفريده، دوازده ماه است كه چهار ماه از آن، ماه حرام است، اين آيين ثابت و پابرجا(ى الهى) است! بنا بر اين، در اين ماه ها به خود ستم نكنيد! و با مشركان، دسته جمعى پيكار كنيد، همان گونه كه آن ها دسته جمعى با شما پيكار مى كنند و بدانيد خداوند با پرهيزگاران است!
1_ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، يَقُولُ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! ... إلَی أن قَالَ: فَقَامَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا عِدَّةُ الْأَئِمَّةِ؟
فَقَالَ: يَا جَابِرُ! سَأَلْتَنِي رَحِمَكَ اللَّهُ عَنِ الْإِسْلَامِ بِأَجْمَعِهِ، عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الشُّهُورِ، وَ هِيَ: «عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»، وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ الْعُيُونِ الَّتِي انْفَجَرَتْ لِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ علیه السلام حِينَ ضَرَبَ بِعَصَاهُ الْحَجَرَ، «فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً»(1)، وَ عِدَّتُهُمْ عِدَّةُ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «وَ
ص: 219
بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً»(1)، فَالْأَئِمَّةُ يَا جَابِرُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً، أَوَّلُهُمْ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ الْمَهْدِيُّ علیه السلام .(2)از ابن عباس نقل است که گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و اله شنيدم که می فرمودند: اى گروه مردم! ... تا آنجا که راوی گفت: پس جابر بن عبدالله انصاری برخاست و عرض كرد: ای رسول خدا! تعداد امامان چند تاست؟ حضرت فرمودند: اى جابر! خداوند تو را رحمت كند! گويا از همۀ اسلام پرسيدى، تعداد آنان تعداد ماه ها است، كه نزد خدا دوازده عدد است، و آن را در كتاب خدا آورده است: «عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»، و تعدادشان، به تعداد چشمه هايى است كه براى موسى بن عمران علیه السلام ، جوشيد: «فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً»، و تعدادشان به اندازۀ نقبای بنى اسرائيل است، و خدای متعال فرموده: «وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيباً»، پس اى جابر! تعداد ائمّه علیهم السلام دوازده نفر است، اوّلشان حضرت على علیه السلام هستند و آخرشان حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند.
2_ رَوَى جَابِر الْجُعْفِيّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ تَأْوِيلِ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ»، قَالَ: فَتَنَفَّسَ سَيِّدِيَ
ص: 220
الصُّعَدَاءَ، ثُمَّ قَالَ: يَا جَابِرُ! أَمَّا السَّنَةُ فَهِيَ جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ شُهُورُهَا اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فَهُوَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام إِلَيَّ وَ إِلَى ابْنِي جَعْفَرٍ وَ ابْنِهِ مُوسَى وَ ابْنِهِ عَلِيٍّ وَ ابْنِهِ مُحَمَّدٍ وَ ابْنِهِ عَلِيٍّ وَ إِلَى ابْنِهِ الْحَسَنِ وَ إِلَى ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الْهَادِي الْمَهْدِيِّ، اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً، حُجَجُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَى وَحْيِهِ وَ عِلْمِهِ، وَ الْأَرْبَعَةُ الْحُرُمُ الَّذِينَ هُمُ الدِّينُ الْقَيِّمُ أَرْبَعَةٌ مِنْهُمْ يَخْرُجُونَ بِاسْمٍ وَاحِدٍ عَلِيٌّ، أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَ أَبِي عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، فَالْإِقْرَارُ بِهؤُلَاءِ هُوَ الدِّينُ الْقَيِّمُ، «فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ»، أَيْ قُولُوا بِهِمْ جَمِيعاً تَهْتَدُوا.(1)از جابر جعفى نقل است كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام از تأويل اين فرمایش خداوند عزوجل: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ»، پرسیدم، جابر گفت: پس آقاى من حضرت باقر علیه السلام ، آه سردى كشيدند، سپس فرمودند: ای جابر! امّا منظور از سال، جدم رسول خدا صلی الله علیه و اله هستند، و ماه هاى آن دوازده است، از امير المؤمنين علیه السلام تا من، و تا فرزندم جعفر و فرزندش موسى، و فرزند او على، و فرزندش محمّد و فرزندش على و تا فرزندش حسن و تا فرزندش مهدى علیهم السلام دوازده امام هستند، كه حجّت هاى خدا بر خلق و امين هاى او بر وحى و علمش مى باشند، و چهار ماه حرامى كه آيين استوارند، چهار تن از ايشان به يک نام، پا به عرصه مى گذارند، على امير المؤمنين علیه السلام ، و پدرم على بن الحسين علیهما السلام ، و على بن موسى علیهما السلام ، و على بن
ص: 221
محمّد علیهما السلام ، پس گواهى دادن به اين ها، همان دین قیّم و آيين استوار است، و مقصود از: «فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ»، یعنی به امامت همۀ آنان ایمان بیاورید تا هدايت شويد.
3_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام ذَاتَ يَوْمٍ، فَلَمَّا تَفَرَّقَ مَنْ كَانَ عِنْدَهُ، قَالَ لِي: يَا أَبَا حَمْزَةَ! مِنَ الْمَحْتُومِ الَّذِي لَا تَبْدِيلَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ قِيَامُ قَائِمِنَا، فَمَنْ شَكَّ فِيمَا أَقُولُ لَقِيَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ بِهِ كَافِرٌ وَ لَهُ جَاحِدٌ، ثُمَّ قَالَ: بِأَبِي وَ أُمِّي الْمُسَمَّى بِاسْمِي وَ الْمُكَنَّى بِكُنْيَتِي، السَّابِعُ مِنْ بَعْدِي! بِأَبِي مَنْ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً! ثُمَّ قَالَ: يَا أَبَا حَمْزَةَ! مَنْ أَدْرَكَهُ فَلَمْ يُسَلِّمْ لَهُ فَمَا سَلَّمَ لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ علیهما السلام ، وَ قَدْ «حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ»(1)، «وَ بِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ»(2).(3)از جناب ابوحمزۀ ثمالی نقل است که گفت: روزی در محضر حضرت ابوجعفر، امام محمّد باقر علیه السلام بودم، پس هنگامی که حاضران مجلس را ترک کردند، حضرت به من فرمودند: ای ابوحمزه! آنچه نزد خدا حتمی است و تبدیلی در آن راه ندارد، قیام قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشد، پس هر که در آنچه من می گویم شک نماید، در حالی که کافر شده و منکر وی گشته، خدا را ملاقات می کند؛ سپس فرمودند: پدر و مادرم فدای آن که همنام
ص: 222
من است و کنیۀ مرا دارد و هفتمین امام پس از من است! پدرم فدای او باد که زمین را از عدل و داد پر می کند همان طور که از ظلم و ستم پر شده باشد! سپس فرمودند: ای ابوحمزه! هر که او را درک کند و مطیع فرمانش نگردد، از حضرت محمّد صلی الله علیه و اله و حضرت علی علیه السلام اطاعت نکرده است و خداوند بهشت را بر وی حرام کرده و جایگاهش در آتش است و جایگاه ستمگران چه بد جایگاهی است.
سپس مرحوم نعمانی قدس سره در ذیل این روایت می فرماید: و خدا را شکر که کلامی واضح تر، روشن تر و درخشان تر از این برای کسی که خداوند هدایتش فرموده و در حق او احسان نموده، وجود دارد و آن فرمایش خداوند عزوجل است که در محکم کتابش فرموده: «إِنَّ عِدَّهَ الشهُُّورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شهَْراً فیِ کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ مِنهَْا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلَا تَظْلِمُواْ فِیهِنَّ أَنفُسَکُمْ»، و شناسایی ماه ها، مثل محرّم و صفر و ربیع و ماه هایی که در پی آن می آیند، و نیز ماه های حرام که رجب، ذی قعده، ذی حجّه و محرّم هستند، دین استوار خدا نیست، زیرا یهود و نصاری و مجوس و سایر ملّت ها و همگی منافقان و مخالفان، این ماه ها را می شناسند و از آن ها با نام هایشان یاد می کنند، بلکه مقصود از این ماه ها، ائمّۀ اطهار علیهم السلام می باشند که دین خدا را به پا می دارند و مقصود از یکی از ماه های حرام، امیرالمؤمنین، علی بن ابی طالب علیهما السلام هستند که خدای متعال نامی از نام های خود که «علی» باشد را برای او مشتق گردانید، همان طور که برای رسول خدا صلی الله علیه و اله نیز نامی از نام های خود که «محمود» باشد، مشتق گردانید و نام سه تن از فرزندان آن حضرت، «علی» است که عبارتند از: علی بن حسین، علی بن موسی الرضا و علی بن محمّد علیهم السلام ؛از این رو، این اسم که از نام خداوند عزوجل مشتق گردیده، دارای حرمت شده است.
ص: 223
4_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ، جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام بِالْمَدِينَةِ، فَقَالَ لِي: مَا الَّذِي أَبْطَأَ بِكَ، يَا دَاوُدُ! عَنَّا؟ فَقُلْتُ: حَاجَةٌ عَرَضَتْ بِالْكُوفَةِ... إلَی أن قَالَ: ثُمَّ نَادَى: يَا سَمَاعَةَ بْنَ مِهْرَانَ! ايتِنِي بِسَلَّةِ الرُّطَبِ، فَأَتَاهُ بِسَلَّةٍ فِيهَا رُطَبٌ، فَتَنَاوَلَ مِنْهَا رُطَبَةً، فَأَكَلَهَا وَ اسْتَخْرَجَ النَّوَاةَ مِنْ فِيهِ، فَغَرَسَهَا فِي الْأَرْضِ، فَفَلَقَتْ وَ أَنْبَتَتْ وَ أَطْلَعَتْ وَ أَغْدَقَتْ، فَضَرَبَ بِيَدِهِ إِلَى بُسْرَةٍ مِنْ عَذْقٍ فَشَقَّهَا وَ اسْتَخْرَجَ مِنْهَا رَقّاً أَبْيَضَ، فَفَضَّهُ وَ دَفَعَهُ إِلَيَّ، وَ قَالَ: اقْرَأْهُ، فَقَرَأْتُهُ وَ إِذَا فِيهِ سَطْرَانِ، السَّطْرُ الْأَوَّلُ: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ»، وَ الثَّانِي: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ»، أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ، الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ، الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ، عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ، جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ، عَلِيُّ بْنُ مُوسَى، مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ، عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ، الْخَلَفُ الْحُجَّةُ، ثُمَّ قَالَ: يَا دَاوُدُ! أَ تَدْرِي مَتَى كُتِبَ هَذَا فِي هَذَا؟ قُلْتُ: اللَّهُ أَعْلَمُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنْتُمْ، فَقَالَ: قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ.(1)
از داود بن کثیر رقّی نقل است که گفت: در مدینۀ منوّره خدمت حضرت ابا عبدالله، امام جعفر صادق علیه السلام رسیدم، حضرت به من فرمودند: ای داود! چه چیزی باعث شده که دیر نزد ما بیایی؟ عرض کردم: در کوفه کاری برایم پیش آمده بود...
تا آنجا که راوی گفت: سپس حضرت صدا زدند: ای سماعة بن مهران! سبد خرما را برای من بیاور، پس چون آورد، آن حضرت یک دانه خرما برداشته و آن را خوردند، سپس هسته اش را از دهان خارج کردند و در زمین کاشتند، پس آن هسته ریشه دوانید، رویید،
ص: 224
شکوفه کرده و خوشه داد و به بار نشست، سپس با دست خود به خوشه ای زدند و خرمایی چیدند و آن را دو نیم کرده، پوست سفیدی از داخلش بیرون آوردند و آن را باز کرده، به من دادند و فرمودند:بخوان! پس من خواندم و دیدم دو سطر در آن نوشته شده، در سطر اوّل آن، نوشته: «لا إله إلّا الله محمّدٌ رسول الله» و در سطر دوّم نوشته شده: «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّم»، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام ، حسن بن علی علیهما السلام ، حسین بن علی علیهما السلام ، علی بن حسین علیهما السلام ، محمّد بن علی علیهما السلام ، جعفر بن محمّد علیهما السلام ، موسی بن جعفر علیهما السلام ، علی بن موسی علیهما السلام ، محمّد بن علی علیهما السلام ، علی بن محمّد علیهما السلام ، حسن بن علی علیهما السلام و الخلف الحجّة؛ سپس فرمودند: ای داود! آیا می دانی این نوشته، از کی در این دانۀ خرما نوشته شده است؟ عرض کردم: خدا و رسولش و شما بهتر می دانید، فرمودند: دو هزار سال قبل از آفرینش حضرت آدم علیه السلام .
ص: 225
شماره: 68
قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِناٰ اِلّاٰ اِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ٭ۖ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ اَنْ یُصٖیبَكُمُ اللّٰهُ بِعَذاٰبٍ مِنْ عِنْدِهٖ اَوْ بِاَیْدٖیناٰ٭ۖ فَتَرَبَّصُوا اِنّاٰ مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ52
بگو: آيا دربارۀ ما، جز يكى از دو نيكى را انتظار داريد؟! (يا پيروزى يا شهادت) ولى ما انتظار داريم يا عذابی از طرف خداوند (در آن جهان) يا به دست ما (در اين جهان) به شما برسد، اكنون كه چنين است پس شما انتظار بكشيد، ما هم با شما انتظار مى كشيم!
عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: ... قُلْتُ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ»، قَالَ: إِمَّا مَوْتٌ فِي طَاعَةِ اللَّهِ أَوْ إِدْرَاكُ ظُهُورِ إِمَامٍ، وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِهِمْ مَعَ مَا نَحْنُ فِيهِ مِنَ الشِّدَّةِ، «أَنْ يُصِيبَهُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ»، قَالَ: هُوَ الْمَسْخُ أَوْ بِأَيْدِينَا وَ هُوَ الْقَتْلُ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِيِّهِ صلی الله علیه و اله : «قُلْ تَرَبَّصُوا فَإِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ»، وَ التَّرَبُّصُ انْتِظَارُ وُقُوعِ الْبَلَاءِ بِأَعْدَائِهِمْ.(1)
از جناب ابو حمزه نقل است که گفت: به حضرت امام محمّد باقر علیه السلام عرض كردم: منظور از اين فرمایش پروردگار عزوجل: «هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ»،
ص: 226
چيست؟ حضرت فرمودند: يا مرگ در راه اطاعت از خدا است و يا درک ظهور امام علیه السلام ، ولى ما در بارۀ آن ها با همين سختى و دشوارى كه داريم انتظار مى كشيم كه: «أَنْ يُصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ»، سپس فرمودند: آن عذاب، یا همان مسخ است، و یا به دست ما گرفتار می شوند، كه همان كشته شدن است؛ خداوند عزوجل به پيامبرش می فرماید:«فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ»، و مقصود از تربّص، انتظار بلا و گرفتاری براى دشمنان ايشان است.
ص: 227
شماره: 69
یاٰ اَیُّهَا الَّذٖینَ ءاٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَكُونُوا مَعَ الصّاٰدِقٖینَ119
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا بپرهيزيد، و با صادقین باشيد!
1_ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ، قَال: في حديثٍ طویل،... ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ علیه السلام : أَنْشُدُكُمُ اللَّهَ! أَتَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَنْزَلَ فِي كِتَابِهِ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، فَقَالَ سَلْمَانُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! عَامَّةٌ هَذِهِ أَمْ خَاصَّةٌ؟ فَقَالَ: أَمَّا الْمَأْمُورُونَ، فَعَامَّةُ الْمُؤْمِنِينَ أُمِرُوا بِذَلِكَ وَ أَمَّا الصَّادِقُونَ، فَخَاصَّةٌ لِأَخِي عَلِيٍّ وَ أَوْصِيَائِي مِنْ بَعْدِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، قَالُوا: اللَّهُمَّ نَعَمْ.(الحدیث)(1)
جناب سلیم بن قیس هلالی در حدیثی طولانی از امیر المؤمنین علیه السلام روایت کرده: ... سپس حضرت على علیه السلام فرمودند: شما را به خدا قسم مى دهم! آيا مى دانيد كه خداوند اين آيه را نازل كرد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، پس سلمان عرض كرد: يا رسول اللَّه! آيا اين آيه عموميّت دارد، يا به عدّۀ خاصّى مربوط است؟ حضرت فرمودند: امرشدگان همۀ مؤمنين هستند كه به اين مطلب دستور داده شده اند، امّا
ص: 228
«صادقين» مخصوص برادرم على علیه السلام و اوصيای من بعد از او تا روز قيامت می باشد، آن ها گفتند: به خدا چنين است.
2_ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، قَالَ: الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ، وَ الصِّدِّيقُونَ بِطَاعَتِهِمْ.(1)
از ابن ابی نصر نقل است که گفت: از حضرت ابا الحسن الرضا علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: صادقان، همان امامانی هستند که در اطاعت از خداوند، صداقت را به كمال رساندند.
توضیح: در آیۀ فوق خدای متعال به مؤمنین دو دستور داده: نخست دستور به تقوا و پرهیزکاری داده و سپس دستور به همراهی و همگامی با صادقین، و این دستور، مطلق و بدون هيچ گونه قيد و شرطی است، که مصداق آن، فقط در وجود حضرات معصومين علیهم السلام می باشد، که اوّل آن ها امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام هستند و آخرینشان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند.
ص: 229
بنابراین آیه دلالت بر این دارد که کسانی که جایز الخطا هستند، باید به کسانى اقتدا کنند که معصوم هستند، تا در پرتو آن ها، از خطا و اشتباه مصون بمانند، و این معنى در هر زمانى خواهد بود، و هیچ دلیلى بر اختصاص آن به زمان پیامبر صلی الله علیه و اله نداریم. پس آیۀ فوق، از آیاتى است که بر وجود پیشوای معصوم، در هر عصر و زمانی دلالت دارد.
ص: 230
شماره: 70
وَماٰ كاٰنَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا كاٰفَّةً٭ۚ فَلَوْلاٰ نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طاٰئِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدّٖینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذاٰ رَجَعُوا اِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ122
شايسته نيست مؤمنان همگى (بسوى ميدان جهاد) كوچ كنند چرا از هر گروهى از آنان، طايفه اى كوچ نمى كند، تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهى يابند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آن ها را بيم دهند؟! شايد بترسند، و خوددارى كنند!
1_ عَنْ يَعْقُوب بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: إِذَا هَلَكَ الْإِمَامُ فَبَلَغَ قَوْماً لَيْسُوا بِحَضْرَتِهِ، قَالَ: يَخْرُجُونَ فِي الطَّلَبِ، فَإِنَّهُمْ لَا يَزَالُونَ فِي عُذْرٍ مَا دَامُوا فِي الطَّلَبِ، قُلْتُ: يَخْرُجُونَ كُلُّهُمْ أَوْ يَكْفِيهِمْ أَنْ يَخْرُجَ بَعْضُهُمْ، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»، قَالَ: هَؤُلَاءِ الْمُقِيمُونَ فِي السَّعَةِ حَتَّى يَرْجِعَ إِلَيْهِمْ أَصْحَابُهُمْ.(1)
از يعقوب بن شعيب نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: اگر امام از دنيا برود و اين خبر، به كسانى كه در شهر امام زندگی نمی کنند برسد، چه بايد بكنند؟! حضرت فرمودند: باید براى تشخيص امام، به جستجو بپردازند و
ص: 231
خارج شوند و تا وقتى در جستجو و شناخت امام هستند، معذورند؛ عرض كردم: آیا همه بايد خارج شوند يا بعضى اگر خارج شدند، كافى است؟!
حضرت فرمودند: خداوند مى فرمايد: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»، فرمودند: آن هایى كه در محل مانده و منتظر آمدن كسى كه به جستجوى امام رفتهاست، هستند، مؤاخذ و مسئول نيستند، تا آن كسى كه به جستجو رفته بازگردد.
2_ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : إِنْ بَلَغَنَا وَفَاةُ الْإِمَامِ كَيْفَ نَصْنَعُ؟ قَالَ: عَلَيْكُمُ النَّفِيرُ، قُلْتُ: النَّفِيرُ جَمِيعاً؟ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا»،الْآيَةَ، قُلْتُ: نَفَرْنَا فَمَاتَ بَعْضُهُمْ فِي الطَّرِيقِ، قَالَ: فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ: «وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ»(1).(2)
از عبد الاعلی نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: اگر شنیدیم که امام علیه السلام از دنیا رفته، تکلیف ما چیست؟ حضرت فرمودند: باید در جستجویش کوچ کنید، عرض کردم: آیا همه باید برویم؟ فرمودند: همانا خداوند می فرماید: «فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ»، تا آخر آیه، عرض
ص: 232
کردم: اگر به جستجوی امام خارج شدیم و بعضی در بین راه از دنیا رفتند چه؟ راوی گفت: پس حضرت فرمودند: همانا خدای متعال می فرماید: «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ»، (و هر کس به قصد مهاجرت در راه خدا و پیامبر او از خانه اش بیرون آمد، سپس مرگش فرا رسید، پاداش او قطعاً بر خداست.
توضیح: با دقّت در آیۀ فوق و روایات مذکوره، نتیجه می گیریم که تفقّه در دین، یعنی تفقّه در امامت و ولایت معصومین علیهم السلام ، که امروزه تنها مصداقش ولایت و صاحب اختیاری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند، واجب است و این واجب بر عهدۀ عدّه ای از مؤمنین است، همان کسانی که برای کسب معرفت وشناخت امام علیه السلام ، حرکت و تلاش نموده، تا بقیّه را نسبت به عدم شناخت و معرفت امام علیه السلام ، انذار و بیدار نمایند.
ص: 233
شماره: 71
وَیَقُولُونَ لَوْلاٰ اُنْزِلَ عَلَیْهِ ءاٰیَةٌ مِنْ رَبِّهٖ٭ۖ فَقُلْ اِنَّمَا الْغَیْبُ لِلّٰهِ فَانْتَظِرُوا اِنّٖی مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرٖینَ20
و مى گويند: چرا معجزه اى از پروردگارش بر او نازل نمى شود؟! بگو: غيب (و معجزات) تنها براى خدا (و به فرمان او) است! شما در انتظار باشيد، من هم با شما در انتظارم!
عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ، قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «الم»، «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ»، «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»(1)، فَقَالَ: الْمُتَّقُونَ شِيعَةُ عَلِيٍّ علیه السلام ، وَ أَمَّا الْغَيْبُ، فَهُوَ الْحُجَّةُ الْغَائِب، وَ شَاهِدُ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: «وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، فَأَخْبَرَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّ «الْآيَةَ» هِيَ «الْغَيْبُ» وَ «الْغَيْبُ» هُوَ «الْحُجَّةُ» وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً»(2)، يَعْنِي حُجَّةً.(3)
ص: 234
از يحيى بن ابو القاسم نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این فرمایش خداى عزوجل: «الم»، «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ»، «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ»، پرسيدم، حضرت فرمودند: مقصود از متّقين، شيعيان حضرت على علیه السلام هستند، و منظور از غيب، امام غائب است، و دليل آن، گفتار خداى متعال است که می فرماید: «وَ يَقُولُونَ لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، (و می گويند آيا آيه اى از طرف پروردگارش بر او نازل نشود؟ بگو همانا غيب از آنِ خدااست، شما منتظر باشيد به راستى من هم با شما از منتظرانم)، لذا خداوند عزوجل، «غیب» را به نام «آیَةٌ» بیان کرده و «غیب» همان «حجّت» است و شاهد این گفتار، کلام خداوند عزوجل است که می فرماید: «وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَ أُمَّهُ آیَةً»، (ما فرزند مریم و مادرش را آیه و نشانۀ خود قرار دادیم)، یعنی حجّت قرار دادیم.
تذکّر: البته خالی از لطف نیست که به کُد آیۀ: 2/3 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 235
شماره: 72
... حَتّٰى اِذاٰ اَخَذَتِ الْاَرْضُ زُخْرُفَهاٰ وَازَّیَّنَتْ وَظَنَّ اَهْلُهاٰ اَنَّهُمْ قاٰدِرُونَ عَلَیْهاٰ اَتٰىهاٰ اَمْرُناٰ لَیْلًا اَوْ نَهاٰرًا فَجَعَلْناٰهاٰ حَصٖیدًا كَاَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْاَمْسِ٭ۚ كَذٰلِكَ نُفَصِّلُ الْءاٰیاٰتِ لِقَوْمٍ یَتَفَكَّرُون24
... تا زمانى كه زمين، زيبايى خود را يافته و آراسته مى گردد، و اهل آن مطمئن مى شوند كه مى توانند از آن بهره مند گردند، (ناگهان) فرمان ما، شب هنگام يا در روز، فرامى رسد و آن چنان آن را درو مى كنيم كه گويى ديروز هرگز (چنين كشتزارى) نبوده است! اين گونه، آيات خود را براى گروهى كه مى انديشند، شرح مى دهيم!
1_ عَن مُفَضَّلِ بْنِ عُمَر، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: نَزَلَتْ فِي بَنِي فُلَانٍ ثَلَاثُ آيَاتٍ: قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «حَتَّى إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّيَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَيْها أَتاها أَمْرُنا لَيْلًا أَوْ نَهاراً»، يَعْنِي الْقَائِمَ بِالسَّيْفِ، «فَجَعَلْناها حَصِيداً كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ».(الحدیث)(1)
از مفضل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: در بارۀ بنی فلان سه آیه نازل شده: یکی این فرمایش خداوند عزوجل که فرموده: «حَتَّى إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّيَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَيْها أَتاها أَمْرُنا لَيْلًا أَوْ نَهاراً»،
ص: 236
تا آن گاه كه زمين (از خرّمى و سبزى) به خود زيور بسته و آرايش كند و مردمش خود را بر آن قادر و متصرّف پندارند، ناگهان فرمان ما به شب يا روز در رسد)، یعنی حضرت قائم علیه السلام با شمشیر قیام کنند، «فَجَعَلْناها حَصِيداً كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ»، (پس آن چنان زمين را درو می كنیم كه گويى ديروز هرگز چیزی نبوده است).2_ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَاصِمٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ عِنْدَهُ أُبَيُّ بْنُ كَعْبٍ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : مَرْحَباً بِكَ، يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ! يَا زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ... إلی أن قَال: وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَكَّبَ فِي صُلْبِ الْحَسَنِ نُطْفَةً مُبَارَكَةً زَكِيَّةً طَيِّبَةً طَاهِرَةً مُطَهَّرَةً، يَرْضَى بِهَا كُلُّ مُؤْمِنٍ مِمَّنْ أَخَذَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِيثَاقَهُ فِي الْوَلَايَةِ، وَ يَكْفُرُ بِهَا كُلُّ جَاحِدٍ، فَهُوَ إِمَامٌ تَقِيٌّ نَقِيٌّ بَارٌّ مَرْضِيٌّ هَادٍ مَهْدِيّ... إلی أن قَال: وَ لَهُ سَيْفٌ مُغَمَّدٌ، فَإِذَا حَانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ، اقْتَلَعَ ذَلِكَ السَّيْفُ مِنْ غِمْدِهِ، وَ أَنْطَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَنَادَاهُ السَّيْفُ: اخْرُجْ يَا وَلِيَّ اللَّهِ! فَلَا يَحِلُّ لَكَ أَنْ تَقْعُدَ عَنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ، فَيَخْرُجُ وَ يَقْتُلُ أَعْدَاءَ اللَّهِ حَيْثُ ثَقِفَهُمْ.(الحدیث)(1)
از علی بن عاصم نقل است که گفت: حضرت جواد علیه السلام از قول پدرانشان، از حسین بن علی علیهما السلام فرمودند: من بر رسول خدا صلی الله علیه و اله وارد شدم در حالی که اُبیّ بن کعب نزد آن حضرت بود، پس رسول خدا صلی الله علیه و اله به من فرمودند: مرحبا به تو، ای ابا عبدالله! ای زینت آسمان ها و زمین ها!
ص: 237
تا آنجا که فرمودند: و همانا خداوند عزوجل در صلب حسن علیه السلام نطفۀ مبارک و پاكيزه و زكيّه و طاهره و مطهّره اى تركيب فرمود كه هر مؤمنى كه خداوند پيمان ولايت از او گرفته است از آن خشنود است و هر منكرى بدان كافر است، و او امامى است تقىّ و نقىّ و نيكوكار و مرضىّ و هادى و مهدى.
تا آنجا که فرمودند: و نيز برای او شمشيرى در غلاف است که چون وقت خروجش فرا رسد، آن شمشير از غلاف به در آمده و خداوند عزوجل آن را گويا ساخته پس ندا مى دهد: اى ولىّ خدا! قیام کن، كه ديگر روا نيست از دشمنان خدا دست بدارى، پس او نيز خروج مى كند و دشمنان خدا را هر جا كه ببيند، نابود مى سازد.
3_ مرحوم شیخ صدوق قدس سره در کتاب شریف «کمال الدّین و تمام النعمة» در باب کسانی که حضرت قائم علیه السلام را دیده اند و با آن حضرت تکلّم کرده اند،تشرّفی را نقل می کند که هنگامی که علی بن ابراهیم مهزیار در سفر حجّ خانۀ خدا، در کنار کوه طائف محضر مبارک حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء می رسد، آن حضرت پس از بیان مطالبی اين فرمایش خداى متعال را تلاوت می فرمایند:
«أَتاها أَمْرُنا لَيْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِيداً كَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ»، فَقُلْتُ: سَيِّدِي! يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، مَا الْأَمْرُ؟ قَالَ: نَحْنُ أَمْرُ اللَّهِ وَ جُنُودُهُ، قُلْتُ: سَيِّدِي! يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! حَانَ الْوَقْتُ؟ قَالَ: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»(1).(2)
ص: 238
یعنی (امر ما در شب يا روز بر آن ها درآيد و آن ها را آنچنان درو خواهيم كرد، که گویا از ديروز گذشته اصلاً نبوده اند)، عرض کردم: اى آقاى من! و اى پسر رسول خدا! مقصود از امر چيست؟ حضرت فرمودند: ما، امر خدا و لشكريان او هستيم؛ عرض کردم: اى آقاى من! و اى پسر رسول خدا! آيا وقت آن نرسيده است؟ فرمودند: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ».
توضیح: اینکه قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با شمشیر خواهد بود، قطعی است و از اوامر خدای متعال می باشد، لذا حتّی در بعضی از زیارات نیز، به آن اشاره شده، مثل زیارت آن حضرت در روز جمعه، که در فرازی از آن می خوانیم:
يَا مَوْلاىَ! يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ! صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْكَ وَعَلَىٰ آلِ بَيْتِكَ، هٰذَا يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَهُوَ يَوْمُكَ الْمُتَوَقَّعُ فِيهِ ظُهُورُكَ، وَالْفَرَجُ فِيهِ لِلْمُؤْمِنِينَ عَلَىٰ يَدَيْكَ، وَقَتْلُ الْكافِرِينَ بِسَيْفِكَ.(1)
ای سرور من! ای صاحب زمان! درودهای خدا بر تو و بر خاندانت، امروز روز جمعه و روز شماست، روزی که در آن، امیدواریم به ظهور شما، و گشایش کار اهل ایمان به دست شما، و کشتن کافران با شمشیر شما، واقع گردد.
ص: 239
شماره: 73
قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكاٰئِكُمْ مَنْ یَهْدٖی اِلَى الْحَقِّ٭ۚ قُلِ اللّٰهُ یَهْدٖی لِلْحَقِّ٭ۗ اَفَمَنْ یَهْدٖی اِلَى الْحَقِّ اَحَقُّ اَنْ یُتَّبَعَ اَمَّنْ لاٰ یَهِدّٖی اِلّاٰ اَنْ یُهْدٰى٭ۖ فَماٰ لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ35
بگو: آيا هيچ يک از معبودهاى شما، به سوى حق هدايت مى كند؟! بگو: تنها خدا به حق هدايت مى كند! آيا كسى كه هدايت به سوى حق مى كند براى پيروى شايسته تر است، يا آن كس كه خود هدايت نمى شود مگر هدايتش كنند؟ شما را چه مى شود، چگونه داورى مى كنيد؟!
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مَسْلَمَة الْجَرِيرِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : يُوَبِّخُونَّا وَ يُكَذِّبُونَّا أَنَّا نَقُولُ إِنَّ صَيْحَتَيْنِ تَكُونَانِ يَقُولُونَ: مِنْ أَيْنَ تُعْرَفُ الْمُحِقَّةُ مِنَ الْمُبْطِلَةِ إِذَا كَانَتَا؟ قَالَ: فَمَا ذَا تَرُدُّونَ عَلَيْهِمْ؟ قُلْتُ: مَا نَرُدُّ عَلَيْهِمْ شَيْئاً، قَالَ: قُولُوا يُصَدِّقُ بِهَا إِذَا كَانَتْ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِهَا مِنْ قَبْلُ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ: «أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ».(1)
ص: 240
از عبد الرحمن بن مسلمۀ جريرى نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض كردم: دشمنان، ما را سرزنش مى كنند و دروغگو مى پندارند، چرا که ما مى گوييم: آن دو بانگ آسمانى زده خواهد شد، (اشاره به دو صیحۀ آسمانی است که قبل از ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اتّفاق می افتد)، آن ها مى گويند: اگر این دو بانگ زده شود، چگونه حق از باطل شناخته می شود؟ حضرت فرمودند: شما چه پاسخى به آن ها مى دهيد؟ عرض كردم: ما پاسخى نداريم که به آن ها بگوييم؛ حضرت فرمودند: به آن ها بگوييد: هنگامىكه آن بانگ و فرياد بلند شود، هر كس قبل از آن، بدان ايمان آورده، حق را تشخیص می دهد و تصديق می كند، همانا خداوند عزوجل مى فرمايد: «أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ»، آيا آن كس كه راهنماى به سوى حقّ است سزاوارتر به پيروى است، يا كسى كه خودش راهياب نيست، مگر آن كه راهنمائيش كنند، شما را چه شده است، اين چگونه قضاوتى است كه شما داريد؟!
2_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ، قَالَ: سَمِعَ رَجُلٌ مِنَ الْعِجْلِيَّةِ هَذَا الْحَدِيثَ، قَوْلَهُ: يُنَادِي مُنَادٍ: أَلَا إِنَّ فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ أَوَّلَ النَّهَارِ، وَ يُنَادِي آخِرَ النَّهَارِ: أَلَا إِنَّ عُثْمَانَ وَ شِيعَتَهُ هُمُ الْفَائِزُونَ؛ قَالَ: وَ يُنَادِي أَوَّلَ النَّهَارِ مُنَادَى آخِرِ النَّهَارِ، فَقَالَ الرَّجُلُ: فَمَا يُدْرِينَا أَيُّمَا الصَّادِقُ مِنَ الْكَاذِبَ؟ فَقَالَ علیه السلام : يُصَدِّقُهُ عَلَيْهَا مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِهَا قَبْلَ أَنْ
ص: 241
يُنَادِيَ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى»، الْآيَةَ.(1)
از داود بن فرقد نقل است که گفت: مردی از گروه عِجلیّه این حدیث را شنید که: منادی در اوّل روز صدا می زند که: آگاه باشید که فلانی پسر فلانی و پیروانش رستگارند، و در آخر روز منادی ندا می دهد: آگاه باشید که عثمان و پیروانش رستگارند، (و صدای منادی اوّل روز همان صدای منادی آخر روز است)، آن مرد عجلی می پرسد: چگونه بفهمیم کدام راستگو و کدام دروغگو است؟ (ظاهراً امام صادق علیه السلام ) فرمودند: هر کس قبل از آن که ندا شود به آن ایمان داشته، آن را تصدیق خواهد کرد، همانا خداوند عزوجل می فرماید: «أَفَمَن یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ یَهِدِّیَ إِلاَّ أَن یُهْدَی»،(آیا آن که خلق را به راه حق رهبری می کند سزاوارتر به پیروی است یا آن که نمی تواند هدایت کند مگر آن که خودش هدایت شود).
ص: 242
شماره: 74
وَیَقُولُونَ مَتٰى هٰذَا الْوَعْدُ اِنْ كُنْتُمْ صاٰدِقٖینَ48
آن ها مى گويند: اين وعده كى خواهد آمد اگر راست مى گوييد؟!
1_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَلِيطٍ، قَالَ: قَالَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهم السلام : مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً، أَوَّلُهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِي، وَ هُوَ الْإِمَامُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ، يُحْيِي اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها، وَ يُظْهِرُ بِهِ دِيْنَ الْحَقِّ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، لَهُ غَيْبَةٌ يَرْتَدُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَثْبُتُ فِيهَا عَلَى الدِّينِ آخَرُونَ فَيُؤْذَوْنَ وَ يُقَالُ لَهُمْ: «مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»، أَمَا إِنَّ الصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله .(1)
از عبد الرّحمن بن سليط نقل است که گفت: حضرت حسين بن علی علیهما السلام فرمودند: دوازده مهدی، از ما هستند و نخستین آن ها امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام هستند و آخرین آن ها نهمین فرزند من است، و او قائم به حق است، خدای متعال زمین را به واسطۀ او زنده می کند پس از اینکه مرده باشد، و دين حقّ را به دست او بر همۀ اديان
ص: 243
چيره نمايد، هر چند مشرکان را خوش نیاید، او را غیبتی است که عدّه اى در آن به تردید افتاده و مرتد شوند و گروهى در آن پابرجا بمانند و اذيّت شوند، پس به آن ها بگويند: اگر راست می گویید، این وعده چه وقت عملی می شود؟ امّا هر کس در غیبت آن حضرت، در برابر آزارها و تکذیب ها شکیبا باشد، مانند مجاهدی است که با شمشیرش در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و اله جهاد می کند.
2_ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله يَوْماً، فَقَالَ بَعْدَ مَا حَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ: مَعَاشِرَ النَّاسِ! كَأَنِّي أُدْعَى فَأُجِيبُ وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي، مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا، فَتَعَلَّمُوا مِنْهُمْ وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْكُمْ، لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْهُمْ، وَ لَوْ خَلَتْ إِذًا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا... إلی أن قال:
وَ يُخْرِجُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ صُلْبِ الْحَسَنِ، الْحُجَّةَ الْقَائِمَ، إِمَامَ زَمَانِهِ وَ مُنْقِذَ أَوْلِيَائِهِ، يَغِيبُ حَتَّى لَا يُرَى، فَيَرْجِعُ عَنْ أَمْرِهِ وَ يَثْبُتُ آخَرُونَ، «وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»، وَ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ، لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ، حَتَّى يَخْرُجَ قَائِمُنَا، فَيَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا، كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.(1)
حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: روزى رسول خدا صلی الله علیه و اله خطبه ای خواندند، و پس از حمد و ثناى خدای متعال فرمودند: اى گروه مردم! من به سوى خدا خوانده شده ام و به زودی دعوت حق را اجابت می كنم، و من در ميان شما دو چيز
ص: 244
گرانبها باقی مى گذارم: كتاب خدا، و عترتم أهل بيتم را، هر آينه اگر به اين دو چنگ بزنيد هرگز گمراه نشويد، از ايشان علوم را فرا گيريد، و به ايشان تعليم نكنيد زيرا آن ها از شما داناترند، هیچگاه زمين از ايشان خالى نماند که اگر خالى بماند اهلش را فرو برد.
تا آنجا که فرمودند: سپس خدای متعال از صلب حسن(امام عسکری علیه السلام ) حجّت قائم علیه السلام ، امام زمانش، و نجات دهندۀ دوستانش را بيرون آورد، پس او پنهان می شود به طورى كه ديگر ديده نمی شود، پس عدّه اى از اعتقاد به امامت او برمی گردند و عدّه اى ثابت قدم باقی می مانند، «وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ»، (که به آن ها می گويند: اين وعده چه وقت است، اگر راست می گوييد؟) و اگر از دنيا جز روزی باقی نمانده باشد، خداوند عزوجل آن روز را آن قدر طولانى می كند تا قائم ما عجل الله تعالی فرجه الشریف خروج کرده و زمين را از عدل و داد پر كند همان طور که از ظلم و ستم پر شده باشد.
ص: 245
شماره: 75
قُلْ اَرَاَیْتُمْ اِنْ اَتٰىكُمْ عَذاٰبُهُۥ بَیاٰتًا اَوْ نَهاٰرًا ماٰذاٰ یَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ50
بگو: اگر مجازات او، شب هنگام يا در روز به سراغ شما آيد، (آيا مى توانيد آن را از خود دفع كنيد؟!) پس مجرمان براى چه عجله مى كنند؟!
فِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً»، يَعْنِي لَيْلًا «أَوْ نَهاراً ما ذا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ»، فَهَذَا عَذَابٌ يَنْزِلُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ عَلَى فَسَقَةِ أَهْلِ الْقِبْلَةِ، وَ هُمْ يَجْحَدُونَ نُزُولَ الْعَذَابِ عَلَيْهِمْ.(1)
در روایت ابو جارود آمده است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در تفسير این سخن خدای متعال: «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً»، یعنی شبانه، «أَوْ نَهاراً ما ذا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ»، فرمودند: اين عذابى است كه در آخر الزّمان بر بدکاران اهل قبله (يعنى مسلمانان ظاهری) فرود مى آيد، در حالى كه آن ها نزول چنین عذابی را بر خودشان انكار می کنند.
ص: 246
شماره: 76
اَلاٰ اِنَّ اَوْلِیاٰءَ اللّٰهِ لاٰ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاٰ هُمْ یَحْزَنُونَ62
آگاه باشيد! اولياى خدا، نه ترسى دارند و نه غمگين مى شوند!
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ، جَعْفَرُ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً»، قَالَ: يَعْنِي يَوْمَ خُرُوجِ الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ مِنَّا، ثُمَّ قَالَ علیه السلام : يَا ابَا بَصِيرٍ! طُوبَى لِشِيعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ فِي غَيْبَتِهِ وَ الْمُطِيعِينَ لَهُ فِي ظُهُورِهِ، أُولَئِكَ أَوْلِيَاءُ اللَّهِ الَّذِينَ، «لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون».(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در تفسير اين فرمایش خداوند عزوجل: «يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً»، فرمودند: يعنى خروج قائم منتظَر ما، سپس فرمودند: اى ابا بصير! خوشا به حال شيعيان قائم ما، كسانى كه در غيبتش منتظر
ص: 247
ظهور او هستند و در حال ظهورش نيز فرمانبردار اويند، آنان اولياى خدا هستند كه نه خوفى بر آن هاست و نه اندوهگين مى شوند.
2_ مرحوم ابن فهد حلّی در کتاب شریف «التحصين في صفات العارفين»، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله روایتی را نقل نموده که ایشان خطاب به اصحابشان فرمودند:أَ تَدْرُونَ مَا غَمِّي وَ فِي أَيِّ شَيْ ءٍ تَفَكُّرِي وَ إِلَى أَيِّ شَيْ ءٍ أَشْتَاقُ؟ قَالَ أَصْحَابُهُ: لَا، يَا رَسُولَ اللَّهِ! مَا عَلِمْنَا بِهَذِهِ مِنْ شَيْ ءٍ، أَخْبِرْنَا بِغَمِّكَ وَ تَفَكُّرِكَ وَ تَشَوُّقِكَ، قَالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و اله : أُخْبِرُكُمْ إِنْ شَاءَ اللَّهُ، ثُمَّ تَنَفَّسَ، وَ قَالَ: هَاهْ شَوْقاً إِلَى إِخْوَانِي مِنْ بَعْدِي! فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَ لَسْنَا إِخْوَانَكَ؟ قَالَ: لَا، أَنْتُمْ أَصْحَابِي، وَ إِخْوَانِي يَجِيئُونَ مِنْ بَعْدِي، شَأْنُهُمْ شَأْنُ الْأَنْبِيَاءِ، قَوْمٌ يَفِرُّونَ مِنَ الْآبَاءِ وَ الْأُمَّهَاتِ وَ مِنَ الْإِخْوَةِ وَ الْأَخَوَاتِ وَ مِنَ الْقَرَابَاتِ كُلِّهِمْ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ... إلی أن قال:
يَا أَبَا ذَرٍّ! إِنِّي إِلَيْهِمْ لَمُشْتَاقٌ، ثُمَّ غَمَّضَ عَيْنَيْهِ وَ بَكَى شَوْقاً، ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ احْفَظْهُمْ وَ انْصُرْهُمْ عَلَى مَنْ خَالَفَ عَلَيْهِمْ وَ لَا تَخْذُلْهُمْ وَ أَقِرَّ عَيْنِي بِهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ».(الحدیث)(1)
آیا می دانید اندوه من از چیست و به چه چیزی می اندیشم و به چه چیزی اشتیاق دارم؟ اصحاب عرض کردند: نه، ای رسول خدا! به هیچ کدام از این ها آگاهی نداریم، ما را از اندوه و اندیشه و اشتیاقتان آگاه فرمایید، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند: به خواست خدا به شما خواهم گفت، سپس نفس عمیقی کشیدند و فرمودند: آه! چه قدر مشتاق (دیدنِ) برادرانِ بعد از خودم هستم! پس ابوذر رحمة الله عرض کرد: ای رسول خدا! آیا ما
ص: 248
برادران شما نیستیم؟ حضرت فرمودند: نه، شما اصحاب من هستید، در حالی که برادرانم بعد از من خواهند آمد، منزلت آن ها همچون منزلت انبیاست، آن ها مردمانی هستند که به خاطر جلب رضایت الهی از پدران، مادران، برادران، خواهران و همۀ بستگانشان دوری می گزینند... تا آنجا که فرمودند:
ای ابوذر! من بسیار به آن ها مشتاقم، سپس چشمان مبارکشان را بستند و گریۀ شوقی نمودند، آن گاه گفتند: خداوندا! آن ها را حفظ فرما و بر مخالفینشان، یاریشان نما! آن ها را خوار مگردان و چشمان مرا در روز قیامت به دیدنِ آن ها روشن فرما، «أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».
ص: 249
شماره: 77
لَهُمُ الْبُشْرٰى فِی الْحَیٰوةِ الدُّنْیاٰ وَفِی الْءاٰخِرَةِ٭ۚ لاٰ تَبْدٖیلَ لِكَلِماٰتِ اللّٰهِ٭ۚ ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظٖیمُ64
آن ها همیشه در زندگى دنيا و در آخرت، شاد (و مسرور) ند، وعده هاى الهى تخلّف ناپذير است! اين است آن رستگارى بزرگ!
1_ عَنْ أَبِي عُبَيْدَة الْحَذَّاءِ، فِی حَدیثٍ طَویل، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَولِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «لَهُمُ الْبُشْرى فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»، قالَ: وَ الْإِمَامُ يُبَشِّرُهُمْ بِقِيَامِ الْقَائِمِ وَ بِظُهُورِهِ، وَ بِقَتْلِ أَعْدَائِهِمْ، وَ بِالنَّجَاةِ فِي الْآخِرَةِ، وَ الْوُرُودِ عَلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ، الصَّادِقِينَ عَلَى الْحَوْضِ.(1)
در حدیثی طولانی از ابو عبیدۀ حذّاء نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «لَهُمُ الْبُشْرى فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: يعنى امام علیه السلام ، آن ها را به ظهور و قيام قائم علیه السلام ، و به
ص: 250
كشتن دشمنان ایشان، و به نجات و رهایی در آخرت و ورود بر حضرت محمّد صلی الله علیه و اله و آل راستگوی او علیهم السلام در کنار حوض كوثر، بشارت می دهد.
2_ مرحوم حسن بن محمّد دیلمی در کتاب «أعلام الدين في صفات المؤمنين»، روایتی را از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل نموده که در قسمتی از آن حضرت می فرمایند:إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَكَّ رِقَابَكُمْ مِنَ النَّارِ بِوَلَايَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ، فَأَنْتُمْ صَفْوَةُ اللَّهِ، وَ لَوْ أَنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ يَأْتِي بِذُنُوبٍ مِثْلِ رَمْلِ عَالِجٍ لَشَفَعْنَا فِيهِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى، فَلَكُمُ «الْبُشْرى فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ لا تَبْدِيلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».(1)
همانا خدای متعال به برکت ولایت ما اهل بیت، شما شیعیان را از آتش دوزخ رهایی بخشیده است، پس شما برگزیدگان خدا هستید و اگر فردی از شما گناهانی به تعداد ریگ های انبوه داشته باشد، در روز قیامت نزد خدای متعال، او را شفاعت خواهیم کرد، پس برای شما در زندگانی دنیا و آخرت بشارت است، وعده های خدا تخلّف ناپذیر است، این است آن رستگاری بزرگ.
ص: 251
شماره: 78
فَلَوْلاٰ كاٰنَتْ قَرْیَةٌ ءاٰمَنَتْ فَنَفَعَهاٰ اٖیماٰنُهاٰ اِلّاٰ قَوْمَ یُونُسَ لَمّاٰ ءاٰمَنُوا كَشَفْناٰ عَنْهُمْ عَذاٰبَ الْخِزْیِ فِی الْحَیٰوةِ الدُّنْیاٰ وَمَتَّعْناٰهُمْ اِلٰى حٖینٍ98
پس چرا هيچ يک از شهرها و آبادی ها ايمان نياوردند كه به حالشان مفيد افتد؟! مگر قوم يونس، هنگامى كه آن ها ايمان آوردند، عذاب رسوا كننده را در زندگى دنيا از آنان برطرف ساختيم و تا مدّت معيّنى آن ها را بهره مند ساختيم.
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فی قَوْل اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «عَذابَ الْخِزْيِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ»، مَا هُوَ عَذَابُ خِزْيِ الدُّنْيَا؟ فَقَالَ علیه السلام : وَ أَيُّ خِزْيٍ أَخْزَى يَا أَبَا بَصِيرٍ! مِنْ أَنْ يَكُونَ الرَّجُلُ فِي بَيْتِهِ وَ حِجَالِهِ وَ عَلَى إِخْوَانِهِ وَسْطَ عِيَالِهِ إِذْ شَقَّ أَهْلُهُ الْجُيُوبَ عَلَيْهِ وَ صَرَخُوا، فَيَقُولُ النَّاسُ: مَا هَذَا؟ فَيُقَالُ: مُسِخَ فُلَانٌ السَّاعَةَ، فَقُلْتُ: قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ علیه السلام أَوْ بَعْدَهُ؟ قَالَ: لَا، بَلْ قَبْلَهُ.(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض كردم: در بارۀ این فرمايش خداوند عزوجل كه فرموده: «عَذابَ الْخِزْيِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ»، این عذاب خوار کنندۀ دنيا چيست؟
ص: 252
حضرت علیه السلام فرمودند: اى ابو بصير! كدام ننگى رسواكننده تر از اين است كه مرد در خانه و در اطاق خود و در كنار برادران و در ميان اهل و عيال خود باشد، ناگهان خانواده اش گريبان چاک زنند و فرياد بر آورند، و مردم می گويند: چه شده است؟ گفته می شود: هم اكنون فلانى مسخ شد، عرض كردم: این، قبل از قيام حضرت قائم علیه السلام است يا بعد از آن؟ حضرت فرمودند: نه، بلكه قبل از آن است.
ص: 253
شماره: 79
وَلَئِنْ اَخَّرْناٰ عَنْهُمُ الْعَذاٰبَ اِلٰى اُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَیَقُولُنَّ ماٰ یَحْبِسُهُۥ٭ۗ اَلاٰ یَوْمَ یَاْتٖیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحاٰقَ بِهِمْ ماٰ كاٰنُوا بِهٖ یَسْتَهْزِءُونَ8
و اگر مجازات را تا زمان محدودى از آن ها به تأخير اندازيم، (از روى استهزاء) مى گويند: چه چيز مانع آن شده است؟! آگاه باشيد، آن روز كه (عذاب) به سراغشان آيد، از آن ها بازگردانده نخواهد شد و آنچه را مسخره مى كردند، دامانشان را مى گيرد.
1_ عَنْ هِشَامِ بْنِ عَمَّارٍ، عَنْ أَبِيهِ وَ كَانَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِيٍّ علیه السلام ، عَنْ عَلِيٍّ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ ما يَحْبِسُهُ»، قَالَ: الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ أَصْحَابُ الْقَائِمِ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ.(1)
از هشام بن عمّار از پدرش که از اصحاب حضرت علی علیه السلام بود، نقل است که گفت: حضرت علی علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ لَيَقُولُنَّ ما يَحْبِسُهُ»، فرمودند: منظور از آن جماعت اندک، یاران قائم علیه السلام هستند که سیصد و چند ده نفرند.
ص: 254
2_ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : وَ اللَّهِ! لَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى الْقَائِمِ علیه السلام وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْحَجَرِ، ثُمَّ يَنْشُدُ اللَّهَ حَقَّهُ... إلی أن قَالَ:
وَ قَالَ فِي مَوْضِعٍ آخَرَ: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، وَ هُمْ، وَ اللَّهِ! أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام يَجْتَمِعُونَ، وَ اللَّهِ! إِلَيْهِ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ، فَإِذَا جَاءَإِلَى الْبَيْدَاءِ يَخْرُجُ إِلَيْهِ جَيْشُ السُّفْيَانِيِّ، فَيَأْمُرُ اللَّهُ الْأَرْضَ فَتَأْخُذُ بِأَقْدَامِهِمْ.(الحدیث)(1)
از ابو خالد کابلی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: به خدا سوگند! گویا حضرت قائم علیه السلام را مى بينم كه به حجرالاسود تكيه زده، سپس خداوند را به حق خودش سوگند می دهد ... تا آنجا فرمودند:
خداوند در جای دیگر می فرماید: «لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلی أُمَّهٍ مَعْدُودَهٍ»، (و اگر عذاب را تا چندگاهی از آنان به تأخیر افکنیم)، به خدا سوگند! این جمعیّت کم، همان اصحاب حضرت قائم علیه السلام هستند که در یک لحظه نزد او جمع می شوند پس چون حضرت قائم علیه السلام به بیابان «بیداء» می آید، لشکر سفیانی به سوی ایشان می رود، پس خداوند هم به زمین فرمان می دهد و زمین پاهای آن ها گرفته در خود فرو می برد.
3_ في تفسير العياشي، عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى الْحَلَبِيِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام : يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ ... إلی أن قَالَ: أَصْحَابُ الْقَائِمِ علیه السلام الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الْبِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا، قَالَ: هُمْ، وَ اللَّهِ! الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ الَّتِي قَالَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ:
ص: 255
«وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، قَالَ: يَجْتَمِعُونَ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قَزَعاً كَقَزَعِ الْخَرِيفِ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده از عبد الاعلی حلبی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: برای صاحب این امر، در بعضی از این درّه ها، غیبتی است... تا اینکه فرمودند: آنان اصحاب حضرت قائم علیه السلام هستند که سیصد و اندی نفرند، به خدا قسم! آنان، امّت معدوده ای هستند كه خدای متعال دربارۀ ایشان در کتابش فرموده: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»،سپس حضرت فرمودند: آن ها در یک ساعت واحد، مانند ابرهای پاییزی دور هم جمع می شوند.
4_ عَنْ إِسْحَاق بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، قَالَ: الْعَذَابُ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ الْأُمَّةُ الْمَعْدُودَةُ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ وَ أَصْحَابُهُ.(2)
از اسحاق بن عبد العزيز نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمايش خداى متعال: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، فرمودند: آن عذاب، همان خروج حضرت قائم علیه السلام است و مقصود از امّت معدوده، عدّه ای هستند
ص: 256
که تعدادشان، تعداد اصحاب جنگ بدر (یعنی سیصد و سیزده نفر) است و آن ها اصحاب آن حضرت می باشند.
5_ في تفسير العياشي، عَنِ الْخَزَّازِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، قَالَ: هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام وَ أَصْحَابُهُ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده، از خزّاز نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این آیه: «وَ لَئِنْ أَخَّرْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِلى أُمَّةٍ مَعْدُودَةٍ»، فرمودند: ایشان، (امّت معدوده) حضرت قائم علیه السلام و اصحاب او می باشند.
ص: 257
شماره: 80
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرٰى عَلَى اللّٰهِ كَذِبًا٭ۚ اُولٰئِكَ یُعْرَضُونَ عَلٰى رَبِّهِمْ وَیَقُولُ الْاَشْهاٰدُ هٰؤُلاٰءِ الَّذٖینَ كَذَبُوا عَلٰى رَبِّهِمْ٭ۚ اَلاٰ لَعْنَةُ اللّٰهِ عَلَى الظّاٰلِمٖینَ18
چه كسی ستمكارتر است از آن ها كه بر خدا افترا می بندند، آنان (روز رستاخيز) بر پروردگارشان عرضه می شوند و شاهدان (پيامبران و فرشتگان) می گويند اين ها همان ها هستند كه به پروردگار دروغ بستند، آگاه باشید! لعنت خدا بر ظالمان باد.
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، قَالَ: قَالَ لِيَ الرِّضَا علیه السلام : يَا حَسَنُ! إِنَّهُ سَتَكُونُ فِتْنَةٌ صَمَّاءُ صَيْلَمٌ، تَسْقُطُ فِيهَا كُلُّ وَلِيجَةٍ وَ بِطَانَةٍ، وَ ذَلِكَ عِنْدَ فِقْدَانِ الشِّيعَةِ الثَّالِثَ مِنْ وُلْدِي، يَحْزَنُ لِفَقْدِهِ أَهْلَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ، كَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ مُتَأَسِّفٍ مُتَلَهِّفٍ حَيْرَانَ حَزِينٍ لِفَقْدِهِ، ثُمَّ أَطْرَقَ، ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ: بِأَبِي وَ أُمِّي! سَمِيُّ جَدِّي وَ شَبِيهِي وَ شَبِيهُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ، عَلَيْهِ جُيُوبُ النُّورِ يَتَوَقَّدُ مِنْ شُعَاعِ ضِيَاءِ الْقُدْسِ، كَأَنِّي بِهِ آيَسَ مَا كَانُوا قَدْ نُودُوا نِدَاءً يَسْمَعُهُ مَنْ بِالْبُعْدِ كَمَا يَسْمَعُهُ مَنْ بِالْقُرْبِ، يَكُونُ رَحْمَةً عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ عَذَاباً عَلَى الْكَافِرِينَ.
فَقُلْتُ: بِأَبِي وَ أُمِّي أَنْتَ! وَ مَا ذَلِكَ النِّدَاءُ؟ قَالَ: ثَلَاثَةُ أَصْوَاتٍ فِي رَجَبٍ، أَوَّلُهَا: «أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ»، وَ الثَّانِي: «أَزِفَتِ الْآزِفَةُ»(1)، يَا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِينَ! وَ الثَّالِثُ: يَرَوْنَ
ص: 258
يَداً بَارِزاً مَعَ قَرْنِ الشَّمْسِ، يُنَادِي: أَلَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ فُلَاناً عَلَى هَلَاكِ الظَّالِمِينَ، فَعِنْدَ ذَلِكَ يَأْتِي الْمُؤْمِنِينَ الْفَرَجُ، وَ يَشْفِي اللَّهُ صُدُورَهُمْ، وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ.(1)از حسن بن محبوب نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام به من فرمودند: ای حسن! به زودى گرفتارى بى پايان و وحشتزايى روى خواهد داد كه همۀ دوستی ها و صميميّت ها ساقط می شود و اين، هنگامى است كه شيعيان، سوّمين فرزند مرا از دست بدهند، كه اهل زمين و آسمان به رفتن او اندوهگين خواهند شد، چه بسيار مرد و زن مؤمن كه به از دست دادن او اسفناک و اندوهناک و حيران و غمگين خواهند بود، سپس حضرت سر به زير افكندند، آنگاه سر برداشته و فرمودند: پدر و مادرم به فداى هم نام جدّم! و كسى كه شبيه من و شبيه موسى بن عمران است، پیرامونش هاله ای از نور است كه از شعاع نورانيّت عالم قدس روشنى می گيرد، گویا او را مى بينم هنگامى كه مردم در نهايت نوميدى هستند، ندایی به گوششان می رسد كه دور و نزديک يكسان می شنوند و آن ندا، براى مؤمنان رحمت و براى كافران عذاب است.
عرض كردم: پدرم و مادرم بفدايتان باد! آن ندا چیست؟ حضرت فرمودند: در ماه رجب، سه ندا بر آيد، نخستين آن این است: «أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ»، (هان كه لعنت خداوند بر ستمكاران)، و دوّمين آن: اى گروه مؤمنان! «أَزِفَتِ الْآزِفَةُ»، گرفتاری هولناک فرا رسید، و در ندای سوّم، دستى را (و در بعضی نسخه ها: پيكرى را) در پيشاپيش خورشید مى بينند كه ندا می دهد: هان که خداوند برای برانداختن
ص: 259
ستمگران، فلانى را برانگيخت، در آن هنگام گشايش و فرجى براى مؤمنان فرا می رسد و خداوند سينه هاى آنان را شفا می بخشد و عقده هاى دلشان را بر طرف می کند.
توضیح: بنا بر روایات معصمومین علیهم السلام ، یکی از پنج نشانۀ حتمی ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، ندا یا صیحۀ آسمانی است که در کنار خروج سفیانی، خروج یمانی، خَسفِ بَیداء و قتل نفس زکیه، نشانه های حتمی ظهور را تشکیل می دهند و همان طور که نقل شد، ندایی در ماه رجب به گوش می رشد، ولی مرحوم نعمانی قدس سره در روایت دیگری، اوّلینِ این نشانه ها را، ندای آسمانی در ماه رمضان، معرّفی می کند:
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! مَتَى خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام ؟ فَقَالَ: يَا أَبَا مُحَمَّدٍ! إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَا نُوَقِّتُ، وَ قَدْ قَالَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و اله : كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ، يَا أَبَا مُحَمَّدٍ! إِنَّ قُدَّامَ هَذَا الْأَمْرِ خَمْسَ عَلَامَاتٍ، أُولَاهُنَّ: النِّدَاءُ فِي شَهْرِرَمَضَانَ، وَ خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ، وَ خُرُوجُ الْخُرَاسَانِيِّ، وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ، وَ خَسْفٌ بِالْبَيْدَاءِ.(الحدیث)(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: فدای شما بشوم! خروج حضرت قائم علیه السلام کی خواهد بود؟ حضرت فرمودند: ای ابا محمّد! همانا ما اهل بیت علیهم السلام هرگز وقتی برای آن تعیین نمی کنیم، زیرا که به تحقیق حضرت محمّد صلی الله علیه و اله فرمودند: وقت تعیین کنندگان دروغگو هستند؛ ای با محمّد! همانا پيشاپيش اين امر، پنج نشانه می باشد، نخستين آن ها: ندایی است در ماه رمضان، و بعد خروج سفيانى و خروج خراسانى، و كشته شدن نفس زكيّه و فرو رفتن زمين در بیداء.
ص: 260
شماره: 81
قاٰلَ لَوْ اَنَّ لٖی بِكُمْ قُوَّةً اَوْ ءاٰوٖی اِلٰى رُكْنٍ شَدٖیدٍ80
لوط گفت: (افسوس!) اى كاش در برابر شما قدرتى داشتم يا تكيه گاه و پشتيبان محكمى در اختيار من بود!
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : مَا كَانَ قَوْلُ لُوطٍ علیه السلام لِقَوْلِهِ: «لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلى رُكْنٍ شَدِيدٍ»، إِلَّا تَمَنِّياً لِقُوَّةِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ لَا ذَكَرَ إِلَّا شِدَّةَ أَصْحَابِهِ، وَ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَيُعْطَى قُوَّةَ أَرْبَعِينَ رَجُلًا، وَ إِنَّ قَلْبَهُ لَأَشَدُّ مِنْ زُبَرِ الْحَدِيدِ، وَ لَوْ مَرُّوا بِجِبَالِ الْحَدِيدِ لَقَلَعُوهَا، وَ لَا يَكُفُّونَ سُيُوفَهُمْ حَتَّى يَرْضَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ.(1)از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: وقتى حضرت لوط علیه السلام به قومش مى گفت: «لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلى رُكْنٍ شَدِيدٍ»، (اى كاش در برابر شما قدرتی داشتم، يا پناهگاه نیرومندی داشتم)، آرزو داشت كه توانايى حضرت قائم علیه السلام را داشته باشد و با اين كلام استوارى اصحاب او را ياد كرده است، زيرا هر یک از اصحاب او توانايى چهل مرد را دارد، و قلب هر کدام از آن ها از
ص: 261
پارۀ آهن محکم تر و استوارتر است، و اگر بر كوه هاى آهن بگذرند آن را بر كنند، و شمشيرهاى خود را در نيام نكنند تا آنكه خداوند عزوجل خشنود گردد.
2_ في، تفسير العياشي، عَنْ صَالِحِ بْنِ سَعْدٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلى رُكْنٍ شَدِيدٍ»، قَالَ: «قُوَّةُ»، الْقَائِمِ علیه السلام ، وَ «الرُّكْنُ الشَّدِيدُ»، ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ أَصْحَابُهُ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده از صالح بن سعد نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلى رُكْنٍ شَدِيدٍ»، فرمودند: مقصود از «قوّت»، حضرت قائم علیه السلام می باشد و مقصود از «رکن شدید»، سیصد و سیزده تن از اصحاب آن حضرت می باشد.
ص: 262
شماره: 82
مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ٭ۖ وَماٰ هِیَ مِنَ الظّاٰلِمٖینَ بِبَعٖیدٍ83
كه آن سنگ ها از امر خدا نشاندار و معيّن بود و البته چنين هلاكتى از ظالمان عالم دور نخواهد بود.
قالَ اَمیرُ المُؤمنِین عَليٌّ علیه السلام فِي خُطبةٍ: ... وَ يَأْتِيهِمْ يَوْمَئِذٍ الْخَسْفُ وَ الْقَذْفُ وَ الْمَسْخُ، فَيَوْمَئِذٍ تَأْوِيلُ هَذِهِ الْآيَةِ: «وَ ما هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ».(1)
حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام در خطبه ای فرمودند:... و سزای آن ها در آن روز، خسف (فرورفتن در زمین) و قذف (پرتاب سنگ به آن ها) و مسخ (به صورت حيوانى تبديل شدن) خواهد بود، پس در آن روز این آیه تأویل می گردد: «وَ ما هِيَ مِنَ الظَّالِمِينَ بِبَعِيدٍ».
ص: 263
شماره: 83
بَقِیَّتُ اللّٰهِ خَیْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنٖینَ٭ۚ وَماٰ اَنَا عَلَیْكُمْ بِحَفٖیظٍ86
آنچه خداوند براى شما باقى گذارده، برايتان بهتر است اگر ايمان داشته باشيد! و من، بر شما نگهبان نيستم!
1_ عَنْ عُمَر بْنِ زَاهِرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ الْقَائِمِ يُسَلَّمُ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ؟ قَالَ: لَا، ذَاكَ اسْمٌ سَمَّى اللَّهُ بِهِ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، لَمْ يُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا يَتَسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلَّا كَافِرٌ، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! كَيْفَ يُسَلَّمُ عَلَيْهِ؟ قَالَ: يَقُولُونَ: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ! ثُمَّ قَرَأَ: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِين».(1)
از عمر بن زاهر نقل است که گفت: مردی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام پرسيد: آيا به حضرت قائم علیه السلام با عنوان امير مؤمنان سلام مى کنند؟ حضرت فرمودند: نه، اين اسمى است كه خداوند آن را مخصوص حضرت علی علیه السلام قرار داده است، پيش از او كسى به اين نام، نامیده نشده و بعد از او هم كسى اين نام را بر خود نمى گذارد، مگر این که كافر باشد، راوى گفت: عرض کردم: فداى شما شوم! پس چگونه بر او سلام
ص: 264
مى كنند؟ حضرت فرمودند: مى گويند: «السّلام عليک يا بقيّة اللّه»، سپس اين آيه را قرائت فرمودند: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِين».
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ الثَّقَفِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ، مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الْبَاقِرَ علیه السلام يَقُولُ: الْقَائِمُ مِنَّا مَنْصُورٌ بِالرُّعْبِ، مُؤَيَّدٌ بِالنَّصْرِ، تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ، وَ تَظْهَرُ لَهُ الْكُنُوزُ، يَبْلُغُ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ ... إلی أن قَالَ: وَ أَوَّلُ مَا يَنْطِقُبِهِ هَذِهِ الْآيَةُ: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»، ثُمَّ يَقُولُ: أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ، وَ خَلِيفَتُهُ، وَ حُجَّتُهُ عَلَيْكُمْ، فَلَا يُسَلِّمُ عَلَيْهِ مُسَلِّمٌ إِلَّا قَالَ: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ».(الحدیث)(1)
از محمّد بن مسلم ثقفی نقل است که گفت: از حضرت ابوجعفر، امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: قائم ما، به وسیلۀ ترس در دل دشمنان يارى شده، و به يارى خدای متعال تأييد شده، و زمين برايش درنورديده شود، و گنج ها برايش آشكار گردد، و تسلّطش مشرق و مغرب را فرا گيرد ... تا آن جا که فرمودند: چون حضرت قائم علیه السلام ظاهر شود، اوّلين سخنش اين آيه است: «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»، سپس مى فرمايد: من بقيّة اللَّه در زمين، و خليفۀ او، و حجّت خدا بر شما هستم، پس هيچ سلام دهنده ای نباشد مگر آنكه اين گونه او را سلام گويد: السّلام عليک يا بقيّة اللَّه في أرضه.
ص: 265
3_ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ، الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ، فَقَالَ لِي مُبْتَدِئاً: يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ! إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يُخَلِّ الْأَرْضَ مُنْذُ خَلَقَ آدَمَ علیه السلام وَ لَا يُخَلِّيهَا إِلَى أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ بِهِ يَدْفَعُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ، وَ بِهِ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ، وَ بِهِ يُخْرِجُ بَرَكَاتِ الْأَرْضِ.
قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! فَمَنِ الْإِمَامُ وَ الْخَلِيفَةُ بَعْدَكَ؟ فَنَهَضَ علیه السلام مُسْرِعاً، فَدَخَلَ الْبَيْتَ، ثُمَّ خَرَجَ وَ عَلَى عَاتِقِهِ غُلَامٌ كَأَنَّ وَجْهَهُ الْقَمَرُ لَيْلَةَ الْبَدْرِ، مِنْ أَبْنَاءِ الثَّلَاثِ سِنِينَ، فَقَالَ: يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ! لَوْ لَا كَرَامَتُكَ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَى حُجَجِهِ، مَا عَرَضْتُ عَلَيْكَ ابْنِي هَذَا، إِنَّهُ سَمِيُّ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ كَنِيُّهُ، الَّذِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً، يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ! مَثَلُهُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ مَثَلُ الْخَضِرِ علیه السلام ، وَ مَثَلُهُ مَثَلُ ذِي الْقَرْنَيْنِ، وَ اللَّهِ! لَيَغِيبَنَّ غَيْبَةً لَا يَنْجُو فِيهَا مِنَ الْهَلَكَةِ إِلَّا مَنْ ثَبَّتَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ، وَ وَفَّقَهُ فِيهَا لِلدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ فَرَجِهِ.
فَقَالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ: فَقُلْتُ لَهُ: يَا مَوْلَايَ! فَهَلْ مِنْ عَلَامَةٍ يَطْمَئِنُّ إِلَيْهَا قَلْبِي؟ فَنَطَقَ الْغُلَامُ علیه السلام بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ فَصِيحٍ، فَقَالَ: أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ، وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ، فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ، يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ!(الحدیث)(1)از احمد بن اسحاق بن سعد اشعری نقل است که گفت: خدمت حضرت ابا محمّد، امام حسن عسکری علیه السلام شرفياب شدم و می خواستم از آن حضرت، در بارۀ جانشين پس از ایشان، سؤال كنم، حضرت آغاز سخن كردند و فرمودند: اى احمد
ص: 266
بن اسحاق! به درستى كه خداى متعال از هنگامی كه آدم علیه السلام را آفريده، زمين را از وجود حجّت خود بر خلقش، كه به وسیلۀ او بلا و گرفتاری را از اهل زمين برطرف کند و به وسیلۀ او باران ببارد و به واسطۀ او مواهب و بركات زمين را بدر آورد، خالى نگذاشته و تا روز قیامت نیز خالی نمی گذارد.
راوی گفت: به آن حضرت عرض کردم: ای پسر رسول خدا! امام و جانشین پس از شما كيست؟ آن حضرت شتابانه برخاسته و به درون خانه رفتند و سپس برگشتند در حالی که بچه پسرى که حدود سه سال داشت و رخسارش همچون ماه شب چهارده می درخشید را، بر روی دوش خود گرفته بودند، آنگاه فرمودند: اى احمد بن اسحاق! اگر نزد خداوند عزوجل و سفرای او قرب و منزلت نداشتى، فرزندم را به تو نشان نمی دادم، همانا او، هم نام و هم کنیۀ رسول خدا صلی الله علیه و اله است كه زمين را پر از عدل و داد می کند چنان که پر از ظلم و جور شده باشد، اى احمد بن اسحاق! مثَل او در اين امّت، مثَل خضر علیه السلام و ذو القرنين است، به خدا قسم! غيبتى دارد كه در آن، كسى از مهلكۀ (گمراهی و بی دینی) نجات نمی یابد، جز آن كه خداوند عزوجل او را در عقیده به امامتش ثابت قدم داشته و به او توفیق دعا برای تعجيل فرجش را عنایت فرماید.
احمد بن اسحاق گفت: به آن حضرت عرض کردم: اى مولاى من! آيا نشانه اى هست كه دل من بدان مطمئن شود؟ ناگهان آن كودک به سخن آمد و با زبان فصيح فرمود: من بقية اللَّه در روی زمین و انتقام گیرنده از دشمنان اویم، ای احمد بن اسحاق! بعد از آنکه با چشمت، حقیقت را دیدی، دیگر دلیلی مخواه!
ص: 267
شماره: 84
وَیاٰقَوْمِ اعْمَلُوا عَلٰى مَكاٰنَتِكُمْ اِنّٖی عاٰمِلٌ٭ۖ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ یَاْتٖیهِ عَذاٰبٌ یُخْزٖیهِ وَمَنْ هُوَ كاٰذِبٌ٭ۖ وَارْتَقِبُوا اِنّٖی مَعَكُمْ رَقٖیبٌ93
ای قوم من! به اندازه ای که توان دارید بکوشید! من هم در ادای وظیفۀ خود می کوشم، به زودی آگاه خواهید شد چه کسی را عذاب رسواکننده خواهد آمد، و دروغگو کیست، پس شما منتظر باشيد كه من هم منتظرم.
عَنْ أَحْمَد بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ، قَالَ: قَالَ الرِّضَا علیه السلام : مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ، أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ»، «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»(1)، فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ، فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ، فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ.(2)
از احمد بن محمد بن ابی نصر نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: صبر و انتظار فرج چه نيكوست، آيا فرمایش خداوند عزوجل را نشنيده اى كه
ص: 268
فرموده: «وَ ارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ»، «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ»، (چشم به راه باشيد كه من نيز با شما چشم به راهم)، و فرموده: (منتظر باشيد كه من نيز با شما از منتظرانم)، پس بر شما باد كه صبر كنيد، همانا فرج پس از يأس و ناامیدی مى آيد، و به تحقیق پيشينيان شما از شما صبورتر بودند.تذکّر: البته شما می توانید در این زمینه، به کُد: 7/71 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 269
شماره: 85
وَلَقَدْ ءاٰتَیْناٰ مُوسَى الْكِتاٰبَ فَاخْتُلِفَ فٖیهِ٭ۚ وَلَوْلاٰ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ٭ۚ وَاِنَّهُمْ لَفٖی شَكٍّ مِنْهُ مُرٖیبٍ110
ما كتاب آسمانی به موسی داديم سپس در آن اختلاف كردند، و اگر فرمان قبلی خدا (در زمينۀ آزمايش و اتمام حجّت بر آن ها) نبود در ميان آن ها داوری می شد، و آن ها (هنوز) در شک اند، شكّی آميخته با سوءظن و بدبينی.
عَنْ أَبِي حَمْزَة، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، ... فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ»، قَالَ: اخْتَلَفُوا كَمَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ فِي الْكِتَابِ، وَ سَيَخْتَلِفُونَ فِي الْكِتَابِ الَّذِي مَعَ الْقَائِمِ، الَّذِي يَأْتِيهِمْ بِهِ حَتَّى يُنْكِرَهُ نَاسٌ كَثِيرٌ، فَيُقَدِّمُهُمْ فَيَضْرِبُ أَعْنَاقَهُم.(1)
از جناب ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ»، (و به راستى به موسى كتاب داديم و در آن اختلاف روى داد)، فرمودند: اختلاف كردند، همان طور
ص: 270
كه اين امّت در بارۀ كتاب خدا اختلاف کردند و در آينده نیز در بارۀ كتابى كه با حضرت قائم علیه السلام است، اختلاف خواهند کرد، به طورى كه جمع زیادی از مردم منكر آن مى شوند، پس آن حضرت با آن ها رودررو خواهد شد و گردنشان را خواهد زد.
تذکّر: البته می توانید در این زمینه به کُد: 41/45 نیز مراجعه فرمایید.
ص: 271
شماره: 86
وَلَمّاٰ فَصَلَتِ الْعٖیرُ قاٰلَ اَبُوهُمْ اِنّٖی لَاَجِدُ رٖیحَ یُوسُفَ٭ۖ لَوْلاٰ اَنْ تُفَنِّدُونِ94
هنگامى كه كاروان (از مصر) بيرون آمد، پدرشان (يعقوب) گفت: من بوى يوسف را احساس مى كنم، اگر مرا نادان نشماريد!
عَن مُفَضَّلِ بْنِ عُمَر، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: أَ تَدْرِي مَا كَانَ قَمِيصُ يُوسُفَ علیه السلام ؟ قَالَ: قُلْتُ: لا، قَالَ: إِنَّ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام لَمَّا أُوقِدَتْ لَهُ النَّارُ، أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ علیه السلام بِثَوْبٍ مِنْ ثِيَابِ الْجَنَّةِ، فَأَلْبَسَهُ إِيَّاهُ، فَلَمْ يَضُرَّهُ مَعَهَا حَرٌّ وَ لَا بَرْدٌ، فَلَمَّا حَضَرَ إِبْرَاهِيمَ الْمَوْتُ جَعَلَهُ فِي تَمِيمَةٍ وَ عَلَّقَهُ عَلَى إِسْحَاقَ، وَ عَلَّقَهُ إِسْحَاقُ عَلَى يَعْقُوبَ، فَلَمَّا وُلِدَ يُوسُفُ عَلَّقَهُ عَلَيْهِ، وَ كَانَ فِي عَضُدِهِ حَتَّى كَانَ مِنْ أَمْرِهِ مَا كَانَ، فَلَمَّا أَخْرَجَهُ يُوسُفُ بِمِصْرَ مِنَ التَّمِيمَةِ وَجَدَ يَعْقُوبُ علیه السلام رِيحَهُ، وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَى حِكَايَةً عَنْهُ: «إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ»، فَهُوَ ذَلِكَ الْقَمِيصُ الَّذِي أُنْزِلَ مِنَ الْجَنَّةِ.
قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ فَإِلَى مَنْ صَارَ هَذَا الْقَمِيصُ؟ قَالَ: إِلَى أَهْلِهِ، وَ هُوَ مَعَ قَائِمِنَا إِذَا خَرَجَ، ثُمَّ قَالَ: كُلُّ نَبِيٍّ وَرِثَ عِلْماً أَوْ غَيْرَهُ فَقَدِ انْتَهَى إِلَى مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله .(1)
ص: 272
از مفضّل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنيدم كه مى فرمودند: آيا مى دانى پيراهن يوسف علیه السلام چه بود؟ عرض کردم: نه، حضرت فرمودند: زمانی که براى حضرت ابراهيم علیه السلام آتش افروختند،جبرئيل علیه السلام براى او پيراهنى از بهشت آورد و به او پوشاند، تا گرما و سرما بر او اثر نكند، پس چون هنگام وفاتش فرا رسيد آن را در تميمه اى (کیسۀ دعا که معمولاً برای حفظ فرزندان از چشم بد، به گردن آویزان می کنند) قرار داد و به گردن اسحاق آويخت، و او نيز به گردن يعقوب آويخت، و هنگامی که يوسف به دنيا آمد، آن را به بازويش بست، آن با او بود تا آن جریان ها برای یوسف اتّفاق افتاد، پس هنگامی که یوسف در مصر آن پيراهن را از کیسه اش بيرون آورد، يعقوب بوى آن را استشمام کرد و این همان سخن خداى متعال است كه در حکایت از او مى فرمايد: «إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْ لا أَنْ تُفَنِّدُونِ»، (اگر مرا خطا كار ندانيد، من بوى يوسف را استشمام مى كنم)، و این همان پيراهنى است كه از بهشت آوردند.
عرض کردم: فدایتان شوم! اكنون آن پيراهن در نزد كيست؟ حضرت فرمودند: در دست اهل آن است، و آن، هنگام خروج قائم ما همراهش می باشد، سپس فرمودند: آنچه از علم يا هر چيز ديگرى كه پيامبران از خود به ارث گذاشتند، همه در اختیار حضرت محمّد صلی الله علیه و اله قرا گرفته است.
ص: 273
شماره: 87
حَتّٰى اِذَا اسْتَیْاَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا اَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاٰءَهُمْ نَصْرُناٰ فَنُجِّیَ مَنْ نَشاٰءُ٭ۖ وَلاٰ یُرَدُّ بَاْسُناٰ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمٖینَ110
(مردم با انبياء چنان ضديّت كردند) تا آنجا كه رسولان مأيوس شده و (مردم) گمان كردند كه به آنان دروغ گفته شده است، در اين هنگام يارى ما به سراغ آنها آمد، پس آنان كه ما خواستيم، نجات يافتند، و نيز قهر و انتقام ما از بدكاران عالم باز گردانده نمی شود!
عَن مُفَضَّلِ بْنِ عُمَر، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، فَشَكَا إِلَيْهِ طُولَ دَوْلَةِ الْجَوْرِ، فَقَالَ لَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام : وَ اللَّهِ! لَا يَكُونُ مَا تَأْمُلُونَ حَتَّى يَهْلِكَ الْمُبْطِلُونَ، وَ يَضْمَحِلَّ الْجَاهِلُونَ، وَ يَأْمَنَ الْمُتَّقُونَ، وَ قَلِيلٌ مَا يَكُونُ حَتَّى لَا يَكُونَ لِأَحَدِكُمْ مَوْضِعُ قَدَمِهِ، وَ حَتَّى تَكُونُوا عَلَى النَّاسِ أَهْوَنَ مِنَ الْمَيْتَةِ عِنْدَ صَاحِبِهَا، فَبَيْنَا أَنْتُمْ كَذَلِكَ إِذْ جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ، وَ هُوَ قَوْلُ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ فِي كِتَابِهِ: «حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا».(1)
از مفضّل بن عمر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: مردی خدمت حضرت اميرالمؤمنين علیه السلام شرفياب شد و از طولانی شدن دولت جور و ستم به ایشان شکايت کرد، پس اميرالمؤمنين علیه السلام به او فرمودند: به خدا سوگند!
ص: 274
آنچه آرزويش را داريد نخواهد شد تا اينکه باطل جويان هلاک شوند و جاهلان از ميان بروند، و متّقيان که اندک هستند در امان گردند، تا جایی که احدی از شما جای پايی برای خودش نخواهد يافت، و تا آن جا که شما در نظر مردم از مردار در چشم صاحبش نيز بی ارزشتر خواهيد شد، پس همان طور که شما در آن حال هستيد، ناگهان ياری خداوند و پيروزی بيايد، و اين است فرمایش پروردگار من عزوجل در کتابش: «حَتَّى إِذَا اسْتَيْأَسَ الرُّسُلُ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا جاءَهُمْ نَصْرُنا»، (تاآن گاه كه رسولان مأيوس شدند، و (مردم) گمان كردند كه به آنان دروغ گفته شده است، در اين هنگام يارى ما به سراغ آن ها آمد).
ص: 275
شماره: 88
وَیَقُولُ الَّذٖینَ كَفَرُوا لَوْلاٰ اُنْزِلَ عَلَیْهِ ءاٰیَةٌ مِنْ رَبِّهٖ٭ۗ اِنَّماٰ اَنْتَ مُنْذِرٌ٭ۖ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هاٰدٍ7
کافران می گویند: چرا از سوی پروردگارش آیه و معجزه ای بر او نازل نشده؟ همانا تو فقط بيم دهنده اى! و براى هر گروهى هدايت گرى است.
1_ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَة، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : أَنَا الْمُنْذِرُ، وَ فِي كُلِّ زَمَانٍ إِمَامٌ مِنَّا يَهْدِيهِمْ إِلَى مَا جَاءَ بِهِ نَبِيُّ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ الْهُدَاةُ مِنْ بَعْدِهِ عَلِيٌّ وَ الْأَوْصِيَاءُ مِنْ بَعْدِهِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ، أَمَا وَ اللَّهِ! مَا ذَهَبَتْ مِنَّا وَ لَا زَالَتْ فِينَا إِلَى السَّاعَةِ، رَسُولُ اللَّهِ الْمُنْذِرُ وَ بِعَلِيٍّ يَهْتَدِي الْمُهْتَدُونَ.(1)
از بريد بن معاويه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام ، در بارۀ این سخن خدای متعال: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: من بيم دهنده هستم؛ و در هر زمانی از ما (اهل بیت) امامى خواهد بود كه مردم را به آنچه که پيامبر خدا صلی الله علیه و اله آورده اند، هدايت مى كند، و هدایت کنندگان پس از ایشان،
ص: 276
حضرت على علیه السلام هستند و سپس اوصياى آن حضرت که يكى پس از ديگرى، به امامت می رسند؛ آگاه باشید! به خدا قسم! هدايت امّت از بین ما خاندان بيرون نرفته و تا روز قيامت هم در ميان ما خواهد بود، و تا آن زمان، رسول خدا صلی الله علیه و اله منذر و هشداردهنده هستند و به وسیلۀ حضرت على علیه السلام ره يافتگان به هدایت خواهند شد.
2_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: الْمُنْذِرُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، وَ الْهَادِي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، وَ بَعْدَهُ الْأَئِمَّةُ علیهم السلام ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: «وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ»، أَيْ فِي كُلِّ زَمَانٍ إِمَامٌ هَادٍ مُبِينٌ، وَ هُوَ رَدٌّ عَلَى مَنْ يُنْكِرُ أَنَّ فِي كُلِّ عَصْرٍ وَ زَمَانٍ إِمَاماً، وَ أَنَّهُ لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ حُجَّةٍ، كَمَا قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام : لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ بِحُجَّةِ اللَّهِ، إِمَّا ظَاهِرٍ مَشْهُورٍ وَ إِمَّا خَائِفٍ مَغْمُورٍ، لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُهُ.(1)
از ابو بصیر نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: بیم دهنده رسول خدا صلی الله علیه و اله هستند و هدایت کننده امیرالمؤمنین علیه السلام و بعد از ایشان، ائمّۀ اطهار علیهم السلام می باشند، و این همان سخن خدای متعال است که: «وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ»، یعنی در هر زمانی امام هدایت و آشکارکننده ای وجود دارد، این پاسخی است به آنان که وجود امام علیه السلام را در هر دوره و زمانی انکار می کنند، و خدای متعال هیچ گاه زمین را از حجّت، خالی نخواهد کرد، چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: هيچ گاه صفحۀ زمين، از قيام كننده ای که حجّت الهی است، خالى نمى ماند، خواه ظاهر و مشهور باشد، يا
ص: 277
ترسان و پنهان، چرا که اگر چنین شود، حجّت های خداوند و دلایل روشن او باطل خواهد شد.
3_ عَنِ الْفُضَيْلِ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، قَالَ: كُلُّ إِمَامٍ هَادٍ لِلْقَرْنِ الَّذِي هُوَ فِيهِمْ.(1)
از محمد بن فضیل نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام دربارۀ این فرمایش خدای متعال: «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: یعنی هر امامی، هدایت گر مردمان دوره ای است که او در آن است.
ص: 278
شماره: 89
وَیُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهٖ وَالْمَلاٰئِكَةُ مِنْ خٖیفَتِهٖ وَیُرْسِلُ الصَّواٰعِقَ فَیُصٖیبُ بِهاٰ مَنْ یَشاٰءُ وَهُمْ یُجاٰدِلُونَ فِی اللّٰهِ وَهُوَ شَدٖیدُ الْمِحاٰلِ13
و رعد تسبيح و حمد او می گويد، و (نيز) فرشتگان از ترس او، و صاعقه ها را می فرستد و هر كس را بخواهد گرفتار آن می سازد، در حالی كه آن ها دربارۀ خدا به مجادله مشغولند! و او قدرتى بى انتهاست (و مجازاتى دردناک) دارد!
عَنِ ابْنِ نُبَاتَة، قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيّاً علیه السلام ، يَقُولُ: إِنَّ بَيْنَ يَدَيِ الْقَائِمِ سِنِينَ خَدَّاعَةً، يُكَذَّبُ فِيهَا الصَّادِقُ وَ يُصَدَّقُ فِيهَا الْكَاذِبُ، وَ يُقَرَّبُ فِيهَا الْمَاحِلُ، وَ فِي حَدِيثٍ وَ يَنْطِقُ فِيهَا الرُّوَيْبِضَةُ، قُلْتُ: وَ مَا الرُّوَيْبِضَةُ؟ وَ مَا الْمَاحِلُ؟ قَالَ: أَ مَا تَقْرَءُونَ الْقُرْآنَ قَوْلَهُ: «وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ»، قَالَ: يُرِيدُ الْمَكْرَ، فَقُلْتُ: وَ مَا الْمَاحِلُ؟ قَالَ: يُرِيدُ الْمَكَّارَ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: از حضرت على علیه السلام شنيدم که مى فرمودند: همانا پيش از قائم علیه السلام سالهاى فريبكارى خواهد بود، كه راستگو در آن دروغگو و دروغگو در آن راستگو قلمداد می شود، و ماحل در آن مقرّب می باشد، و در حديثى است كه: «رويبضه» در آن به سخن آيد.
ص: 279
عرض كردم: «رويبضه» چيست؟ و «ماحل» كدام است؟ حضرت فرمودند: مگر قرآن نمى خوانيد كه در آن مى فرمايد: «وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ»، سپس فرمودند: مقصود مكر و نیرنگ است، پس عرض كردم: ماحل چه باشد؟ فرمودند: يعنى مكّار سخن چين و جاسوس.
ص: 280
شماره: 90
اَلَّذٖینَ ءاٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصّاٰلِحاٰتِ طُوبٰى لَهُمْ وَحُسْنُ مَابٍ29
آن ها كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، پاكيزه ترين (زندگى) نصيبشان است و بهترين سرانجام ها را دارند!
1_ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ، جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ علیهما السلام : طُوبَى لِمَنْ تَمَسَّكَ بِأَمْرِنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا، فَلَمْ يَزِغْ قَلْبُهُ بَعْدَ الْهِدَايَةِ، فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! وَ مَا طُوبَى؟ قَالَ: شَجَرَةٌ فِي الْجَنَّةِ، أَصْلُهَا فِي دَارِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیهما السلام ، وَ لَيْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِي دَارِهِ غُصْنٌ مِنْ أَغْصَانِهَا، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ».(1)
از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: خوشا به حال كسى كه در غيبت قائم ما به امر ما تمسّک جويد و قلبش پس از هدايت منحرف نشود، عرض کردم: فداى شما شوم! طوبى چيست؟ حضرت فرمودند: درختى است در بهشت، كه ريشۀ آن در خانۀ حضرت على بن أبى طالب علیهما السلام است، و هيچ مؤمنى نيست جز آنكه شاخه اى از شاخه هاى آن درخت در خانۀ اوست، و این همان قول خداى متعال است كه فرمود: «طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ».
ص: 281
2_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله : طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ قَائِمَ أَهْلِ بَيْتِي، وَ هُوَ يَأْتَمُّ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ قَبْلَ قِيَامِهِ، وَ يَتَوَلَّى أَوْلِيَاءَهُ وَ يُعَادِي أَعْدَاءَهُ، ذَاكَ مِنْ رُفَقَائِي وَ ذَوِي مَوَدَّتِي، وَ أَكْرَمِ أُمَّتِي عَلَيَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(1)
از جناب ابو حمزه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کند در حالی که در زمان غیبتش و پیش از قیامش از او پیروی کرده باشد، و دوستان او را دوست و دشمنانش را دشمن بدارد، اینان دوستان و رفقای من هستند، و در روز قیامت نزد من، گرامی ترین امّتم می باشند.
ص: 282
شماره: 91
...وَذَكِّرْهُمْ بِاَیّاٰمِ اللّٰهِ٭ۚ اِنَّ فٖی ذٰلِكَ لَءاٰیاٰتٍ لِكُلِّ صَبّاٰرٍ شَكُورٍ5
و روزهای خدا را به آنان يادآوری نما، همانا در آن، نشانه هايى است براى هر صبر كنندۀ شكرگزار.
1_ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ: «أَيَّامُ اللَّهِ»، ثَلَاثَةٌ يَوْمُ، يَقُومُ الْقَائِمُ وَ يَوْمُ الْكَرَّةِ وَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ.(1)
از مثنّی حنّاط نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: روزهای خداوند عزوجل سه روزند، روزی که حضرت قائم علیه السلام قیام می کند و روز رجعت و روز قیامت.
ص: 283
2_ فِي تَفْسِيرِ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيم القمّي: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ»، قَالَ: أَيَّامُ اللَّهِ ثَلَاثَةٌ: يَوْمُ الْقَائِمِ علیه السلام وَ يَوْمُ الْمَوْتِ وَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ.(1)
جناب علی بن ابراهیم قمی در تفسیر این آیه: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ»، می فرماید:روزهای خداوند سه روز هستند، روزی که حضرت قائم علیه السلام قیام می کند و روز مرگ و روز قیامت.
ص: 284
شماره: 92
اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذٖینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللّٰهِ كُفْرًا وَاَحَلُّوا قَوْمَهُمْ داٰرَ الْبَواٰرِ28
آيا نديدی كسانی را كه نعمت خدا را به كفران تبديل كردند و جمعيت خود را به دار البوار (نيستی و نابودی) كشاندند.
1_ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، قَالَ: نَزَلَتْ فِي الْأَفْجَرَيْنِ مِنْ قُرَيْشٍ، بَنِي أُمَيَّةَ وَ بَنِي الْمُغِيرَةِ، فَأَمَّا بَنُو الْمُغِيرَةِ فَقَطَعَ اللَّهُ دَابِرَهُمْ يَوْمَ بَدْرٍ، وَ أَمَّا بَنُو أُمَيَّةَ فَمُتِّعُوا إِلَى حِينٍ، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! نِعْمَةُ اللَّهِ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا يَفُوزُ مَنْ فَازَ.(1)
از عثمان بن عیسی نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، پرسیدم، حضرت فرمودند: این آیه در بارۀ دو گروه تبهکار قریش، بنی امیّه و بنی مغیره است؛ امّا بنی مغیره در جنگ بدر کارشان ساخته شد(همه هلاک شدند) ولی بنی امیّه مدّتی خواهند بود، سپس فرمودند: به خدا قسم! ما نعمت خدا هستیم که بر بندگان ارزانی داشته، هر کس رستگار گردیده، به وسیلۀ ما رستگار شده است.
ص: 285
2_ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ، قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام : مَا بَالُ أَقْوَامٍ غَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله وَ عَدَلُوا عَنْ وَصِيِّهِ، لَا يَتَخَوَّفُونَ أَنْ يَنْزِلَ بِهِمُ الْعَذَابُ؟ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَالْبَوارِ جَهَنَّمَ»، ثُمَّ قَالَ: نَحْنُ النِّعْمَةُ الَّتِي أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَى عِبَادِهِ، وَ بِنَا يَفُوزُ مَنْ فَازَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(1)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: چه شده است مردمى را كه سنّت رسول خدا صلی الله علیه و اله را تغییر دادند و از وصىّ او روی گردان شدند؟ آیا نمی ترسند كه عذاب بر آن ها فرود آید؟! سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ جَهَنَّمَ»، (مگر آنان را نديدى كه نعمت خدا را به ناسپاسى تغيير دادند و قوم خويش را به دوزخ كه سراى هلاكت است، در آوردند)، سپس فرمودند: ما همان نعمتی هستيم كه خدای متعال به بندگانش عطا فرموده و هر که در روز قيامت رستگار شود، بوسيلۀ ما می باشد.
3_ فِي المناقب لابن شهرآشوب: الصَّادِقُ وَ الْبَاقِرُ علیهما السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، نِعْمَةُ اللَّهِ رَسُولُهُ، إِذْ يُخْبِرُ أُمَّتَهُ بِمَنْ يُرْشِدُهُمْ مِنَ
ص: 286
الْأَئِمَّةِ، فَأَحَلُّوهُمْ دارَ الْبَوارِ، ذَلِكَ مَعْنَى قَوْلِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و اله : لَا تَرْجِعُنَّ بَعْدِي كُفَّاراً يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ.(1)
در کتاب مناقب ابن شهرآشوب آمده: امام صادق علیه السلام و امام باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً»، فرمودند: نعمت خدا، رسول خدا صلی الله علیه و اله می باشند، زیرا امّت خود را متوجّه ائمّه علیهم السلام می کنند، که سبب ارشاد آن ها می شوند، پس مقصود از کسانی که خود را به سرای هلاکت درآوردند، این معنی فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله است که فرمودند: مبادا پس از من کافر شوید و به جان یکدیگر بیفتید.
ص: 287
شماره: 93
وَاَنْذِرِ النّاٰسَ یَوْمَ یَاْتٖیهِمُ الْعَذاٰبُ فَیَقُولُ الَّذٖینَ ظَلَمُوا رَبَّناٰ اَخِّرْناٰ اِلٰى اَجَلٍ قَرٖیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَكَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ٭ۗ اَوَلَمْ تَكُونُوا اَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ماٰ لَكُمْ مِنْ زَواٰلٍ44
و مردم را از روزى كه عذاب الهى به سراغشان مى آيد، بترسان! آن روز كه ظالمان مى گويند: پروردگارا! مدّت كوتاهى ما را مهلت ده، تا دعوت تو را بپذيريم و از پيامبران پيروى كنيم! مگر قبلًا سوگند ياد نكرده بوديد كه زوال و فنايى براى شما نيست؟!
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: وَ اللَّهِ! الَّذِي صَنَعَهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام كَانَ خَيْراً لِهَذِهِ الْأُمَّةِ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ، وَ اللَّهِ! لَفِيهِ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ»(1)، إِنَّمَا هِيَ طَاعَةُ الْإِمَامِ فَطَلَبُوا الْقِتَالَ، «فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ»(2)، مَعَ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، «قالُوا رَبَّنا لِمَ كَتَبْتَ
ص: 288
عَلَيْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ»(1)، «... نُجِبْ دَعْوَتَكَ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ»، أَرَادُوا تَأْخِيرَ ذَلِكَ إِلَى الْقَائِمِ علیه السلام .(2)
از محمّد بن مسلم نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: به خدا قسم! آن عملى كه حسن بن علی علیهما السلام براى اين امّت انجام دادند، از آنچه كه آفتاب بر آن مى تابد بهتر بود، به خدا قسم! اين آيه كهمی فرمايد: «آيا نديدى آن افرادى را كه به آنان گفته شد: دست نگه داريد، نماز را بر پا و زكات را پرداخت نمائيد»، اين آيه در بارۀ اطاعت كردن از امام است، ولى ايشان طالب قتال شدند، ولی هنگامى كه جنگيدن بر آنان واجب شد، كه در ركاب امام حسين علیه السلام با دشمنان بجنگند، گفتند: «پروردگارا! چرا جنگيدن را بر ما واجب كردى، كاش این کار را برای ما تا زمانی نزديک به تأخير مى انداختى، تا دعوت تو را اجابت و از پيامبران متابعت مى نموديم»، که منظور آنان از تأخير، تا زمان حضرت قائم علیه السلام بود.
تذکّر: البته می توانید در این زمینه، به کد: 4/77 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 289
شماره: 94
وَسَكَنْتُمْ فٖی مَساٰكِنِ الَّذٖینَ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ وَتَبَیَّنَ لَكُمْ كَیْفَ فَعَلْناٰ بِهِمْ وَضَرَبْناٰ لَكُمُ الْاَمْثاٰلَ45
(آرى شما بوديد كه) در منازل (و كاخهاى) كسانى كه به خويشتن ستم كردند، ساكن شديد و براى شما آشكار شد چگونه با آنان رفتار كرديم و براى شما، مثَلها زديم!
عَنْ سَعْدِ بْنِ عُمَر، عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِمَّنْ حَضَرَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، وَ رَجُلٍ يَقُولُ: قَدْ ثَبَتَ دَارُ صَالِحٍ وَ دَارُ عِيسَى بْنِ عَلِيٍّ وَ ذَكَرَ دُورَ الْعَبَّاسِيِّينَ، فَقَالَ رَجُلٌ: أَرَانَاهَا اللَّهُ خَرَاباً أَوْ خَرَّبَهَا بِأَيْدِينَا؛ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : لَا تَقُلْ هَكَذَا! بَلْ يَكُونُ مَسَاكِنَ الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِهِ، أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ يَقُولُ: «وَ سَكَنْتُمْ فِي مَساكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ».(1)
از سعد بن عمر، از چند نفر از کسانی که در محضر حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شرفیاب بوده اند، نقل است که: مردی در آن مجلس می گفت: خانۀ صالح و خانۀ عیسی بن علی ثابت مانده، و از خانه های عبّاسیان یاد کرد، پس مرد دیگری گفت: خداوند آن خانه ها را در حال خرابی به ما نشان دهد، یا آن ها را به دست ما خراب کند؛
ص: 290
پس امام صادق علیه السلام به او فرمودند: اینچنین سخن مگوی! چرا که این منازل، خانه های حضرت قائم علیه السلام و اصحاب او خواهند شد، آیا نشنیده ای که خدای متعال می فرماید: «وَ سَكَنْتُمْ فِي مَساكِنِ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ»، (و در منازل و مساکن ستمگران ( قبل از خودتان) مسکن گرفتید).
ص: 291
شماره: 95
وَقَدْ مَكَرُوا مَكْرَهُمْ وَعِنْدَ اللّٰهِ مَكْرُهُمْ وَاِنْ كاٰنَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِباٰلُ46
آن ها نهايت مكر خود را به كار زدند، و همۀ مكرها (و توطئه هایشان) نزد خدا آشكار است، هر چند كوه ها با مكرشان از جا بركنده شود!
عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، يَقُولُ: «وَ إِنْ كٰانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبٰالُ»، وَ إِنْ كَانَ مَكْرُ بَنِي الْعَبَّاسِ بِالْقَائِمِ لِتَزُولَ مِنْهُ قُلُوبُ الرِّجَالِ.(1)
از جمیل بن درّاج نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که در بارۀ این آیه: «وَ إِنْ كٰانَ مَكْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبٰالُ»، (هرچند که با مکر خود کوه ها را از جای برکنند)، می فرمودند: یعنی هر چند که مکر و کید بنی العباس نسبت به حضرت قائم علیه السلام به گونه ای باشد که دل های مردان سست شده و از جای کنده شود.
ص: 292
شماره: 96
وَحَفِظْناٰهاٰ مِنْ كُلِّ شَیْطاٰنٍ رَجٖیمٍ17
و آن را از هر شيطان رانده شده اى حفظ كرديم.
عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيَّ علیهما السلام ، يَقُولُ: مَعْنَى الرَّجِيمِ، أَنَّهُ مَرْجُومٌ بِاللَّعْنِ، مَطْرُودٌ مِنْ مَوَاضِعِ الْخَيْرِ، لَا يَذْكُرُهُ مُؤْمِنٌ إِلَّا لَعَنَهُ، وَ إِنَّ فِي عِلْمِ اللَّهِ السَّابِقِ أَنَّهُ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ علیه السلام ، لَا يَبْقَى مُؤْمِنٌ فِي زَمَانِهِ إِلَّا رَجَمَهُ بِالْحِجَارَةِ، كَمَا كَانَ قَبْلَ ذَلِكَ مَرْجُوماً بِاللَّعْنِ.(1)
از جناب عبد العظيم بن عبداللَّه حسنى علیه السلام نقل است که گفت: از حضرت ابا الحسن، امام هادی علیه السلام شنيدم كه مى فرمودند: مفهوم رجيم آن است كه شيطان با لعن از درگاه خدا رانده شده، و از هر جاى خير و نيكى دور شده، هیچ مؤمنی او را ياد نمی كند، مگر اینکه بر او لعنت می فرستد و به راستى در علم اولیّۀ خداوند گذشته است که، وقتى حضرت قائم علیه السلام قيام نمايد، هيچ مؤمنی نمى ماند مگر آن كه در آن
ص: 293
زمان همان طور که قبلاً او را لعن و نفرين می کرده، سنگ بر او مى زند و او را از خود دور مى سازد.
تذکّر: البته شما می توانید در این زمینه، به کُد: 3/36 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 294
شماره: 97
قاٰلَ رَبِّ فَاَنْظِرْنٖی اِلٰى یَوْمِ یُبْعَثُونَ36 قاٰلَ فَاِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرٖینَ37 اِلٰى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ38
گفت: پروردگارا! مرا تا روز رستاخيز مهلت ده(36) فرمود: تو از مهلت يافتگانى،(37) (امّا نه تا روز رستاخيز، بلكه) تا روز وقت معيّنى.
1_ عَنْ وَهْبِ بْنِ جُمَيْعٍ، مَوْلَى إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ إِبْلِيسَ: «رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»، «قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ»، «إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»، قَالَ لَهُ وَهْبٌ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! أَيُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قَالَ: يَا وَهْبُ! أَ تَحْسَبُ أَنَّهُ يَوْمُ يَبْعَثُ اللَّهُ فِيهِ النَّاسَ؟ إِنَّ اللَّهَ أَنْظَرَهُ إِلَى يَوْمِ يَبْعَثُ فِيهِ قَائِمَنَا، فَإِذَا بَعَثَ اللَّهُ قَائِمَنَا كَانَ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ، وَ جَاءَ إِبْلِيسُ حَتَّى يَجْثُوَ بَيْنَ يَدَيْهِ عَلَى رُكْبَتَيْهِ، فَيَقُولُ: يَا وَيْلَهُ مِنْ هَذَا الْيَوْمِ! فَيَأْخُذُ بِنَاصِيَتِهِ، فَيَضْرِبُ عُنُقَهُ، فَذَلِكَ يَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ.(1)
از وهب بن جميع که غلام اسحاق بن عمار است نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن شیطان: «رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»،
ص: 295
«قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ»، «إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ»، (پروردگارا! مهلتم ده تا روزى كه مبعوث شوند، فرمود: تو مهلت دارى تا روز وقت معلوم) پرسیدم، به آن حضرت عرض کردم: فدای شما شوم! آن چه روزی است؟
حضرت فرمودند: اى وهب! آیا می پندارى كه آن روز، روز رستاخيز مردم است؟ نه، بلکه خدايش مهلت داده تا روزى كه قائم ما ظهور كند، وچون قائم ما ظهور كند و در مسجد كوفه باشد، پس ابليس می آيد و برابرش زانو می زند و می گويد: اى واى بر من از اين روز! پس در آن روز حضرت قائم علیه السلام موى جلوی سر ابلیس را گرفته و گردنش را می زند و آن روز، روز وقت معلوم و معیّن است.
2_ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ، قَالَ: قَالَ الرِّضَا علیه السلام : لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ، وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ، وَ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَعْمَلُكُمْ بِالتَّقِيَّةِ، فَقِيلَ لَهُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! إِلَى مَتَى؟ قَالَ: إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هُوَ يَوْمَ خُرُوجِ قَائِمِنَا، فَمَنْ تَرَكَ التَّقِيَّةَ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَيْسَ مِنَّا.(الحدیث)(1)
از حسين بن خالد نقل است که گفت: حضرت امام رضا علیه السلام فرمودند: كسى كه ورع ندارد دين ندارد، و كسى كه تقيّه ندارد ايمان ندارد، و براستی گرامى ترين شما نزد خداوند، كسى است كه بيشتر به تقيّه عمل كند، کسی به آن حضرت عرض کرد: اى
ص: 296
پسر رسول خدا! تا چه وقتى؟ حضرت فرمودند: تا روز وقت معلوم كه روز خروج قائم ما اهل بيت است، و هر كس پيش از خروج قائم ما، تقيّه را ترک نماید از ما نيست.
توضیح: تذکّر این نکته لازم است که کشته شدن شیطان یا بی تأثیر بودن او، با تکلیف انسان ها منافاتی ندارد، زیرا انگیزه های معصیت، تنها وسوسه های شیطان نمی باشد، بلکه وسوسه های نفسانی و عوامل درونی و نیز انگیزه های بیرونی، از عوامل تحریک انسان به گناه است که همواره وجود دارد و راه معصیت، هم چنان باز است. با این تفاوت که انسان های آن جامعه، با توجّه به رشد عقلانی فوق العاده و تربیت بی مانندی که در پرتو حکومت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نصیب آنان می شود، با آگاهی و اختیار، از آلودگی و معصیت دوری کرده، راه اطاعت و بندگی الهی را پیش می گیرند. پس طبیعت انسان هایآن دوران، تبدیل نمی شود، بلکه درجۀ اعلای علم و آگاهی و ایمان آنان، موجب می شود که انجام گناه، به حدّاقل ممکن برسد.
ص: 297
شماره: 98
اِنَّ فٖی ذٰلِكَ لَءاٰیاٰتٍ لِلْمُتَوَسِّمٖینَ75
همانا در آن، نشانه هايى است براى هوشياران!
1_ عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ: إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ مَخْلُوقٍ إِلَّا بَيْنَ عَيْنَيْهِ مَكْتُوبٌ مُؤْمِنٌ أَوْ كَافِرٌ، ذَلِكَ مَحْجُوبٌ عَنْكُمْ وَ لَيْسَ بِمَحْجُوبٍ عَنِ الْأَئِمَّةِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ، ثُمَّ لَيْسَ يَدْخُلُ عَلَيْهِمْ أَحَدٌ إِلَّا عَرَفُوهُ مُؤْمِنٌ أَوْ كَافِرٌ، ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، فَهُمُ الْمُتَوَسِّمُون.(1)
از ابوبكر حضرمى نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: همانا هیچ انسانى خلق نشده مگر اینکه بین دو چشمش(در پيشانيش) نوشته شده که مؤمن است يا كافر، اين مطلب از ديدگان شما پنهان است، ولى ائمّه از آل محمّد علیهم السلام آن را مى بينند، لذا هر كس بر آن ها وارد شود تشخیص می دهند مؤمن است يا كافر، سپس اين آيه را خواندند: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، بنا بر این، ائمّه علیهم السلام متوسّمين هستند.
ص: 298
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، قَالَ: حَجَجْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فَإِنِّي مَعَهُ فِي بَعْضِ الطَّرِيقِ إِذْ صَعِدَ عَلَى جَبَلٍ، فَنَظَرَ إِلَى النَّاسِ، فَقَالَ: مَا أَكْثَرَ الضَّجِيجَ! فَقَالَ لَهُ دَاوُدُ بْنُ كَثِيرٍ الرَّقِّيُّ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! هَلْ يَسْتَجِيبُ اللَّهُ دُعَاءَ الْجَمْعِ الَّذِي أَرَى؟
فَقَالَ: وَيْحَكَ! يَا أَبَا سُلَيْمَانَ! إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ، إِنَّ الْجَاحِدَ لِوَلَايَةِ عَلِيٍّ علیه السلام كَعَابِدِ وَثَنٍ، فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! هَلْ تَعْرِفُونَ مُحِبِّيكُمْ مِنْ مُبْغِضِيكُمْ؟فَقَالَ: وَيْحَكَ! يَا أَبَا سُلَيْمَانَ! إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يُولَدُ إِلَّا كُتِبَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ مُؤْمِنٌ أَوْ كَافِرٌ، وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَدْخُلُ إِلَيْنَا يَتَوَلَّانَا وَ يَتَبَرَّأُ مِنْ عَدُوِّنَا، فَنَرَى مَكْتُوباً بَيْنَ عَيْنَيْهِ مُؤْمِنٌ.
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، فَنَحْنُ نَعْرِفُ عَدُوَّنَا مِنْ وَلِيِّنَا.(1)
از عبد الرحمن بن كثير نقل است که گفت: در خدمت حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به حج مشرّف شدم، در مسیری که می رفتیم ناگهان حضرت بر فراز كوهی رفتند و جمعیّت را نگاه كرده، فرمودند: چقدر داد و فريادکن زياد است! در این بین داود بن کثیر رقّى به ایشان عرض كرد: ای پسر رسول خدا! آيا خدای متعال دعاى اين جمعيّت كه می بينم را مستجاب خواهد کرد؟
حضرت فرمودند: واى بر تو! ای ابا سليمان! خداوند نمى آمرزد كسى را كه شريک برايش قرار دهد، همانا منكر ولايت حضرت علی علیه السلام مانند بت پرست است، پس عرض کردم: فدايتان شوم! آیا شما دوستان خود را از دشمنانتان تشخیص می دهيد؟
حضرت فرمودند: واى بر تو! ای ابا سليمان! هیچ بنده اى متولّد نمی شود مگر اینکه بر پيشانیش نوشته شده که مؤمن است يا كافر، همانا هر کس بر ما وارد شود و در زمرۀ
ص: 299
دوستان ما باشد و از دشمنان ما تبرّی و بیزاری جوید، می بینیم که در پيشانى او نوشته شده است: مؤمن، چنانکه خداوند عزوجل می فرمايد: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، آری، ما هستیم که دوستانمان را از دشمنانمان تشخيص می دهيم.
3_ رَوَى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَجْلَانَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، قَالَ: إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ، حَكَمَ بَيْنَ النَّاسِ بِحُكْمِ دَاوُدَ علیه السلام ، لَا يَحْتَاجُ إِلَى بَيِّنَةٍ، يُلْهِمُهُ اللَّهُ تَعَالَى، فَيَحْكُمُ بِعِلْمِهِ، وَ يُخْبِرُ كُلَّ قَوْمٍ بِمَا اسْتَبْطَنُوهُ، وَ يَعْرِفُ وَلِيَّهُ مِنْ عَدُوِّهِبِالتَّوَسُّمِ، قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى: «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْمُتَوَسِّمِينَ»، «وَ إِنَّها لَبِسَبِيلٍ مُقِيمٍ».(1)
از عبدالله بن عجلان نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: وقتی قائم آل محمّد علیهم السلام قیام کند، مانند حکم کردن داود علیه السلام بین مردم حکم می کند و به دلیل و بیّنه احتیاج ندارد، خدای متعال به او الهام می کند و او به علم خویش حکم می نماید و به هر قومی استنباطشان را خبر می دهد و دوستش را از دشمنش با هوشیاری می شناسد، خدای سبحان می فرماید: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ»، «وَ إِنَّها لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ».
ص: 300
شماره: 99
وَلَقَدْ ءاٰتَیْناٰكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثاٰنٖی وَالْقُرْءاٰنَ الْعَظٖیمَ87
ای محمّد صلی الله علیه و اله ! به تحقیق ما هفت آيه اى را كه دو مرتبه نازل شده و قرآن عظيم را به تو عطا كرديم.
1_ عَنْ يُونُس بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، رَفَعَهُ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»، قَالَ: إِنَّ ظَاهِرَهَا الْحَمْدُ وَ بَاطِنَهَا وُلْدُ الْوَلَدِ، وَ السَّابِعُ مِنْهَا الْقَائِمُ علیه السلام .(1)
از یونس بن عبد الرحمن مرفوعاً نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: ظاهر آن سورۀ حمد است و باطن آن فرزندِ فرزند، و هفتمین آن ها حضرت قائم علیه السلام است.
ص: 301
2_ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَة، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»، قَالَ: سَبْعَةَ أَئِمَّةٍ وَ الْقَائِمَ علیه السلام .(1)از قاسم بن عروه نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»، فرمودند: مقصود، هفت امام و حضرت قائم علیه السلام می باشد.
3_ عَنْ سَوْرَةَ بْنِ كُلَيْبٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: نَحْنُ الْمَثَانِي الَّتِي أَعْطَاهَا اللَّهُ تَعَالَى نَبِيَّنَا، وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ الَّذِي نَتَقَلَّبُ فِي الْأَرْضِ بَيْنَ أَظْهُرِكُمْ، مَنْ عَرَفَنَا فَإِمَامُهُ الْيَقِينُ، وَ مَنْ جَهِلَنَا فَإِمَامُهُ السَّعِير.(2)
از سورة بن كُليب نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: ما همان مثانى هستيم كه خدای متعال به پيامبرمان عطا نموده، و ما وجه اللَّه هستيم كه روى زمين بين شما زندگی می كنيم، پس هر كه ما را بشناسد پیش رویش (هنگام مرگ) یقین است، و هر كه نسبت به حق ما جاهل باشد، آتش سوزان در پیش خواهد داشت.
ص: 302
شماره: 100
اَتٰى اَمْرُ اللّٰهِ فَلاٰ تَسْتَعْجِلُوهُ٭ۚ سُبْحاٰنَهُۥ وَتَعاٰلٰى عَمّاٰ یُشْرِكُونَ1
فرمان خدا به زودى فرا مى رسد، پس براى آن عجله نكنيد! منزّه و برتر است خداوند از آنچه همتاى او قرار مى دهند!
1_ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُ الْقَائِمَ علیه السلام جَبْرَئِيلُ، يَنْزِلُ فِي صُورَةِ طَيْرٍ أَبْيَضَ فَيُبَايِعُهُ، ثُمَّ يَضَعُ رِجْلًا عَلَى بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ وَ رِجْلًا عَلَى بَيْتِ الْمقدّس، ثُمَّ يُنَادِي بِصَوْتٍ طَلِقٍ تَسْمَعُهُ الْخَلَائِقُ: «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ».(1)
از ابان بن تغلب نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: اوّلین كسى كه با حضرت قائم علیه السلام بيعت می كند، جبرئيل علیه السلام است، كه به شکل پرندۀ سفيدى از آسمان فرود مى آيد و با آن حضرت بيعت می كند، آنگاه يک پاى خود را روى خانۀ خدا در مكه می گذارد و پاى ديگر را در بيت المقدّس، سپس با صداى رسا و فصيح، به طورى كه تمام مردم روى زمين بشنوند، مى گويد: «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ».
ص: 303
2_ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، قَالَ: هُوَ أَمْرُنَا،(1) أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ لَا تَسْتَعْجِلَ بِهِ، حَتَّى يُؤَيِّدَهُ اللَّهُ بِثَلَاثَةِ أَجْنَادٍ: الْمَلَائِكَةِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الرُّعْبِ، وَخُرُوجُهُ علیه السلام كَخُرُوجِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله ، وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى: «كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِ»(2).(3)
از عبد الرّحمن بن كثير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمايش خداى متعال: «أَتى أَمْرُ اللَّهِ فَلا تَسْتَعْجِلُوهُ»، (فرمان خدا به زودى فرا مى رسد پس در مورد آن عجله نكنيد)، فرمودند: آن، امر ما است، (یعنی قیام قائم ما اهل بیت علیهم السلام )، كه خداى عزوجل امر فرموده در مورد آن شتاب نکنید، تا اينكه خداوند او را با سه لشكر، یاری نماید، كه عبارتند از: فرشتگان و مؤمنان و هراس، و خروج آن حضرت همانند خروج رسول اللَّه صلی الله علیه و اله خواهد بود، آنجا كه خدای متعال می فرمايد: «كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ».(ظاهراً اشاره به هجرت پیامبر صلی الله علیه و اله از مکه به مدینه دارد)
تذکّر: البته شما می توانید در این زمینه، به کد: 10/24 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 304
شماره: 101
اَفَاَمِنَ الَّذٖینَ مَكَرُوا السَّیِّئاٰتِ اَنْ یَخْسِفَ اللّٰهُ بِهِمُ الْاَرْضَ اَوْ یَاْتِیَهُمُ الْعَذاٰبُ مِنْ حَیْثُ لاٰ یَشْعُرُونَ45
آيا توطئه گران از اين ايمن گشتند كه ممكن است خدا آن ها را در زمين فروبرد، و يا مجازات (الهى)، از آن جا كه انتظارش را ندارند، به سراغشان آيد؟!
فِي تفسير العياشي، عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ: الْزَمِ الْأَرْضَ لَا تُحَرِّكَنَّ يَدَكَ وَ لَا رِجْلَكَ أَبَداً، حَتَّى تَرَى عَلَامَاتٍ أَذْكُرُهَا لَكَ فِي سَنَةٍ و... إلی أن قَالَ:
فَإِنَّ عَهْدَ نَبِيِّ اللَّهِ صلی الله علیه و اله صَارَ عِنْدَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام ، ثُمَّ صَارَ عِنْدَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، «وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ»(1)، فَالْزَمْ هَؤُلَاءِ أَبَداً، وَ إِيَّاكَ وَ مَنْ ذَكَرْتُ لَكَ، فَإِذَا خَرَجَ رَجُلٌ مِنْهُمْ مَعَهُ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ بِضْعَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ مَعَهُ رَايَةُ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله عَامِداً إِلَى الْمَدِينَةِ، حَتَّى يَمُرَّ بِالْبَيْدَاءِ، حَتَّى يَقُولَ هَذَا مَكَانُ الْقَوْمِ الَّذِينَ يُخْسَفُ بِهِمْ وَ هِيَ الْآيَةُ الَّتِي قَالَ
ص: 305
اللَّهُ: «أَ فَأَمِنَ الَّذِينَ مَكَرُوا السَّيِّئاتِ أَنْ يَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَيْثُ لا يَشْعُرُونَ»، «أَوْ يَأْخُذَهُمْ فِي تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِينَ».(الحدیث)(1)
در تفسیر عیاشی آمده، از جابر جعفى نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: در جای خود بنشین و حرکتی از خود نشان مده، تا علائمی که در سال طاق روی می دهد و من اکنون برای تو ذکر می کنم را ببینی... تا آنجا که فرمودند:پس همانا عهدنامۀ پیامبر صلی الله علیه و اله به حضرت علی بن الحسین علیهما السلام رسید و بعد از او به محمّد بن علی علیهما السلام (خود حضرت) رسید و بعد هم، خدای متعال هر چه بخواهد انجام می دهد، پس همیشه با اینان باش و از آنان که برای تو ذکر کردم جدّاً بپرهیز، مگر هنگامی که مردی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله قیام کند که سیصد و سیزده نفر مرد با اوست و پرچم رسول خدا صلی الله علیه و اله را به همراه دارد، پس هنگامی که به قصد رفتن به مدینه از بیابان «بیداء» عبور می کند، می گوید: اینجا جای کسانی است که زمین آن ها را فرو می برد، چنان که خدای متعال فرموده: «أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ»، «أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ»، (آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند، ایمن شدند از این که خدا آنان را در زمین فرو ببرد، یا از جایی که حدس نمی زنند عذاب برایشان بیاید؟)
تذکّر: البته شما می توانید در این زمینه، به کُد: 4/47 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 306
شماره: 102
وَیَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ اُمَّةٍ شَهٖیدًا ثُمَّ لاٰ یُؤْذَنُ لِلَّذٖینَ كَفَرُوا وَلاٰ هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ84
(به خاطر بياوريد) روزى را كه از هر امّتى گواهى بر آنان برمى انگيزيم سپس به آنان كه كفر ورزيدند، اجازه (سخن گفتن) داده نمى شود و اجازۀ عذرخواهى و تقاضاى عفو به آنان نمى دهند!
1_ فِي كِتابِ المَنَاقِبِ لِابنِ شَهر آشُوب: أَبُو حَمْزَةَ الثُّمَالِيُّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً»، قَالَ: نَحْنُ الشُّهُودُ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ.(1)در کتاب شریف مناقب ابن شهرآشوب آمده، از ابو حمزۀ ثمالی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ يَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً»، فرمودند: ما، شاهدان بر این امّت هستیم.
2_ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : لِكُلِّ زَمَانٍ وَ أُمَّةٍ إِمَامٌ، تُبْعَثُ كُلُّ أُمَّةٍ مَعَ إِمَامِهَا.(2)
ص: 307
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هر زمان و امّتی امامی دارد، و هر امّتی با امامش مبعوث می گردد.
تذکّر: البته شما می توانید در این زمینه، به کُدهای: 2/143 و 4/41 نیز مراجعه فرمائید.
ص: 308
شماره: 103
فَاِذاٰ جاٰءَ وَعْدُ اُولٰىهُماٰ بَعَثْناٰ عَلَیْكُمْ عِباٰدًا لَناٰ اُولٖی بَاْسٍ شَدٖیدٍ فَجاٰسُوا خِلاٰلَ الدِّیاٰرِ٭ۚ وَكاٰنَ وَعْدًا مَفْعُولًا5
پس هنگامی كه نخستين وعده فرا رسد مردانی جنگجو و نیرومند خو را بر شما می فرستيم، پس خانه ها را جستجو می كنند، و اين وعده ای است قطعی.
1_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ الْبَطَلِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ»، قَالَ: قَتْلُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام وَ طَعْنُ الْحَسَنِ علیه السلام ، «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيراً»، قَالَ: قَتْلُ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»، فَإِذَا جَاءَ نَصْرُ دَمِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ»، قَوْمٌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ علیه السلام ، فَلَا يَدَعُونَ وَتْراً لآِلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام ، إِلَّا قَتَلُوهُ، «وَ كانَ وَعْداً مَفْعُولًا»، خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام .(الحدیث)(1)
ص: 309
از عبدالله بن قاسم نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ قَضَيْنا إِلى بَنِي إِسْرائِيلَ فِي الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ»، فرمودند: منظور از این دو بار، کشتن حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و نیزه زدن به حضرت امام حسن علیه السلام است، «وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوّاً کَبیراً»، (و قطعاً به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست)، و مقصود از این سرکشی، کشتن حضرت امام حسین علیه السلام می باشد، «فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما»،(پس آنگاه که وعدۀ نخستین آن دو فرا رسد) فرمودند: منظور فرا رسیدن زمان انتقام و یاری خون امام حسین علیه السلام می باشد، «بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ»، (بندگانی از خود را که سخت نیرومندند، بر شما می گماریم تا میان خانه ها به جستجو درآیند) فرمودند: منظور قومی هستند که خدا قبل از قیام حضرت قائم علیه السلام برمی انگیزد و آنان هیچ دشمنی از آل محمّد را رها نمی کنند، مگر اینکه او را می کشند، «وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً»، (و این تهدید تحقّق یافتنی است) فرمودند: منظور قیام حضرت قائم علیه السلام است.
2_ في تفسير العياشي، عَنْ حُمْرَانَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: كَانَ يَقْرَأُ: «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ»، ثُمَّ قَالَ: وَ هُوَ الْقَائِمُ وَ أَصْحَابُهُ أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ.(1)
ص: 310
در تفسیر عیاشی آمده، از حمران نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام این آیه را می خواندند: «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ»، سپس فرمودند: منظور، حضرت قائم علیه السلام و یاران او هستند، که مردانی جنگجو و نیرومند می باشند.
توضیح: البته خالی از لطف نیست که در اینجا به حدیث امام صادق علیه السلام در فضیلت قرائت این سورۀ مبارکه در شب جمعه، اشاره ای نماییم:
عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام ، أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي كُلِّ لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ، لَمْ يَمُتْ حَتَّى يُدْرِكَ الْقَائِمَ علیه السلام ، فَيَكُونَ مِنْ أَصْحَابِهِ.(1)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: کسى که سورۀ بنى اسرائیل (إسراء) را در هر شب جمعه بخواند، از دنیا نخواهد رفت تا اینکه حضرت قائم علیه السلام را درک کند و از یاران ایشان خواهد شد.
ص: 311
شماره: 104
... وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْناٰ لِوَلِیِّهٖ سُلْطاٰنًا فَلاٰ یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ٭ۖ اِنَّهُۥ كاٰنَ مَنْصُورًا33
و آن كس كه مظلوم كشته شده، براى وليّش سلطه (و حق قصاص) قرار داديم، امّا در قتل اسراف نكند، چرا كه او مورد حمايت است.
1_ في تفسير فرات بن إبراهيم، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِيّ، مُعَنْعَناً، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً»، قَالَ: الْحُسَيْنُ، «فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، قَالَ: سَمَّى اللَّهُ الْمَهْدِيَّ الْمَنْصُورَ كَمَا سَمَّى أَحْمَدَ وَ مُحَمَّداً مَحْمُوداً وَ كَمَا سَمَّى عِيسَى الْمَسِيحَ علیهم السلام .(1)
در تفسیر فرات بن ابراهيم كوفى آمده، از جعفر بن محمد فزاری معنعناً، نقل است از امام محمّد باقر علیه السلام كه آن حضرت در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً» فرمودند: او، حسين بن على علیهما السلام است، و در تفسیر: «فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، (پس او نباید در قتل زیاده روی کند، زیرا او یاری شده است)، فرمودند: خداوند، مهدی را منصور نامیده، چنان که احمد و محمّد را محمود نامید و همانطور که عیسی را مسیح نامید.
ص: 312
2_ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ رَجُلٍ، قَالَ: سَأَلْتُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، قَالَ: ذَلِكَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ يَخْرُجُ فَيَقْتُلُ بِدَمِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، فَلَوْ قَتَلَ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمْ يَكُنْ مُسْرِفاً، وَ قَوْلُهُ: «فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، لَمْ يَكُنْ لِيَصْنَعَشَيْئاً يَكُونُ سَرَفاً، ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : يَقْتُلُ، وَ اللَّهِ! ذَرَارِيَّ قَتَلَةِ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِفَعَالِ آبَائِهَا.(1)
از محمّد بن سنان از مردى نقل است كه گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، پرسيدم، حضرت فرمودند: مقصود از «ولىّ» قائم آل محمّد عجل الله تعالی فرجه الشریف است كه قیام می کند، پس گروهی را به خون خواهى حضرت امام حسین علیه السلام ، می كشد به طورى كه اگر اهل زمين را بكشد، اسراف نكرده است، و در بارۀ ادامۀ آیه: «فلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»، فرمودند: حضرت قائم علیه السلام اقدام به عملی نمی کند كه اسراف باشد؛ سپس امام صادق علیه السلام فرمودند: به خدا قسم! حضرت قائم علیه السلام بازماندگان قاتلان امام حسین علیه السلام را به خاطر عمل پدران شان، خواهد کشت.
3_ عَنْ سَلَّامِ بْنِ الْمُسْتَنِيرِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِهِ: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، قَالَ: هُوَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام ، قُتِلَ مَظْلُوماً وَ نَحْنُ أَوْلِيَاؤُهُ، وَ الْقَائِمُ مِنَّا إِذَا قَامَ طَلَبَ بِثَأْرِ الْحُسَيْنِ علیه السلام ، فَيَقْتُلُ حَتَّى يُقَالَ: قَدْ أَسْرَفَ فِي الْقَتْلِ، وَ قَالَ: الْمَقْتُولُ الْحُسَيْنُ علیه السلام وَ وَلِيُّهُ الْقَائِمُ علیه السلام وَ الْإِسْرَافُ فِي الْقَتْلِ
ص: 313
أَنْ يَقْتُلَ غَيْرَ قَاتِلِهِ، «إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، فَإِنَّهُ لَا يَذْهَبُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُنْتَصَرَ بِرَجُلٍ مِنْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ علیهم السلام ، يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْما.(1)
از سلّام بن مستنیر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، فرمودند: او، حسین بن علی علیهما السلام است، زيرا که آن بزرگوار مظلومانه کشته شد و ما امامان خونخواهآن حضرت هستيم و هنگامى كه قائم ما قيام كند، خون امام حسين علیه السلام را طلب خواهد كرد، پس او به قدرى از قتلۀ امام حسين علیه السلام را می كشد كه خواهند گفت: در قتل اسراف کرد، و حضرت فرمودند: منظور از مقتول، امام حسين علیه السلام است و ولیّ او، حضرت قائم علیه السلام ، و منظور از اسراف در قتل، كشتن کسی غير از قاتل می باشد، «إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً»، و منظور از يارى شدن اين است كه دنيا به پایان نمی رسد تا اينكه مردى از خاندان رسول خدا صلی الله علیه و اله ، او را يارى می کند، زمين را پر از عدل و داد می كند، همان طور كه پر از ظلم و ستم شده باشد.
4_ عَنْ حُمْرَانَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، ... قَالَ: نَحْنُ، وَ اللَّهِ! أَصْحَابُ الْأَمْرِ، وَ فِينَا الْقَائِمُ، وَ مِنَّا السَّفَّاحُ وَ الْمَنْصُورُ، وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ: «وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً»، نَحْنُ أَوْلِيَاءُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام وَ عَلَى دِينِهِ.(2)
ص: 314
از حمران نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: به خدا قسم! ما، صاحبان این امر هستیم، و حضرت قائم علیه السلام در بین ما است، و سَفّاح و منصور از ما می باشد، و همانا خدای متعال فرموده: «وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا»، (و هر کس مظلوم کشته شود، به سرپرست او قدرتی داده ایم)، ما، اولیاء و ولیّ دم حسین بن علی علیهما السلام هستیم، و بر دین او می باشیم.
ص: 315
شماره: 105
یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُناٰسٍ بِاِماٰمِهِمْ٭ۖ فَمَنْ اُوتِیَ كِتاٰبَهُۥ بِیَمٖینِهٖ فَاُولٰئِكَ یَقْرَءُونَ كِتاٰبَهُمْ وَلاٰ یُظْلَمُونَ فَتٖیلًا71
(به ياد آوريد) روزى را كه هر گروهى را با پيشوايشان مى خوانيم! كسانى كه نامۀ عملشان به دست راستشان داده شود، آن را (با شادى و سرور) مى خوانند و به قدر رشتۀ شكاف هستۀ خرمايى به آنان ستم نمى شود!
1_ عَنِ الرِّضَا علیه السلام ، عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، قَالَ: يُدْعَى كُلُّ قَوْمٍ بِإِمَامِ زَمَانِهِمْ، وَ كِتَابِ رَبِّهِمْ، وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِمْ.(1)
حضرت امام رضا علیه السلام از پدران بزرگوارشان، بیان فرمودند که حضرت رسول خدا صلی الله علیه و اله در بارۀ این سخن خداوند عزوجل: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فرمودند: در روز قيامت هر گروهى به نام امام زمانشان، و كتاب پروردگارشان، و سنّت پيامبرشان، فرا خوانده مى شوند.
ص: 316
2_ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فَقَالَ: يَا فُضَيْلُ! اعْرِفْ إِمَامَكَ، فَإِنَّكَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَكَ لَمْ يَضُرَّكَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ، وَ مَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ يَقُومَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ، كَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ كَانَ قَاعِداً فِي عَسْكَرِهِ،لَا، بَلْ بِمَنْزِلَةِ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوَائِهِ، قَالَ: وَ قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: بِمَنْزِلَةِ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و اله .(1)
از فضيل بن يسار نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداى متعال: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، (روزى كه هر دسته از مردم را به امامشان می خوانيم)، پرسيدم؟ حضرت فرمودند: اى فضيل! تو امام خود را بشناس، زيرا هر گاه امام خود را شناختى تقدّم يا تأخّر اين امر زيانی به تو نمی رساند، و كسى كه امامش را بشناسد، سپس پيش از قيام حضرت صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه الشریف بميرد، مانند كسى است كه در لشكر آن حضرت نشسته است، نه، بلكه مانند كسى است كه زير پرچم آن حضرت نشسته باشد.
راوی گفت: و يكى از اصحاب امام صادق علیه السلام این گونه بیان کرد که: مانند كسى است كه در ركاب رسول خدا صلی الله علیه و اله شهيد شده باشد.
ص: 317
3_ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام : «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، قَالَ: إِمَامِهِمُ الَّذِي بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ وَ هُوَ قَائِمُ أَهْلِ زَمَانِهِ.(1)
از عبد اللَّه بن سنان نقل است که گفت: به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام عرض کردم: مقصود آیۀ: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود، امامى است كه در ميان آن هاست و او قائم اهل زمان خود است.
4_ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، يَقُولُ: اعْرِفِ الْعَلَامَةَ، فَإِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ يَضُرَّكَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ، إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، فَمَنْ عَرَفَ إِمَامَهُ كَانَ كَمَنْ كَانَ فِي فُسْطَاطِ الْمُنْتَظَرِ علیه السلام .(2)
از عمر بن ابان نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند: علامت (ظهور حضرت قائم علیه السلام ) را بشناس، که اگر آن را بشناسی دیگر برای تو ضرری ندارد که این امر زود واقع شود و یا به تأخیر بیافتد، همانا خداوند عزوجل می فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»، پس هر کس امام خود را بشناسد، مانند کسی است که در خیمۀ امام منتظَر علیه السلام باشد.
ص: 318
شماره: 106
وَقُلْ جاٰءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْباٰطِلُ٭ۚ اِنَّ الْباٰطِلَ كاٰنَ زَهُوقًا81
و بگو: حق آمد، و باطل نابود شد، يقيناً باطل نابود شدنى است!
1_ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنَ الشُّيُوخِ، أَنَّ حَكِيمَةَ حَدَّثَتْ بِهَذَا الْحَدِيثِ، وَ ذَكَرَتْ أَنَّهُ كَانَ لَيْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، وَ أَنَّ أُمَّهُ نَرْجِسُ، وَ سَاقَتِ الْحَدِيثَ إِلَى قَوْلِهَا: فَإِذَا أَنَا بِحِسِّ سَيِّدِي وَ بِصَوْتِ أَبِي مُحَمَّدٍ علیه السلام ، وَ هُوَ يَقُولُ: يَا عَمَّتِي! هَاتِي ابْنِي إِلَيَّ، فَكَشَفْتُ عَنْ سَيِّدِي، فَإِذَا هُوَ سَاجِدٌ مُتَلَقِّياً الْأَرْضَ بِمَسَاجِدِهِ، وَ عَلَى ذِرَاعِهِ الْأَيْمَنِ مَكْتُوبٌ: «جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً».(1)مرحوم شیخ طوسی قدس سره در کتاب «الغیبة» از گروهی از بزرگان نقل نموده که حضرت حکیمه خاتون این حدیث را نقل نموده و گفته است که این قضیّه در شب نیمۀ شعبان رخ داده و همانا مادر آن حضرت، نرجس است، تا آنجای حدیث که حکیمه فرمود: پس آنگاه که من تولّد آقای خودم را حس کردم، صدای حضرت امام حسن عسکری علیه السلام را شنیدم که فرمودند: ای عمه جان! پسرم را بیاور، پس هنگامی که روپوش را از روی او برداشتم، دیدم که بر روی مواضع سجده اش بر زمین افتاده و خدا را سجده می کند و بر
ص: 319
روی دست راستش نوشته شده: «جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً»، (حق آمد و باطل از میان رفت، زیرا باطل رفتنی است).
2_ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، ... وَ فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ: «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ»، قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام ذَهَبَتْ دَوْلَةُ الْبَاطِلِ.(1)
از ابو حمزه نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً»، فرمودند: وقتی حضرت قائم علیه السلام قیام نماید، دولت باطل از بین می رود.
ص: 320
شماره: 107
قاٰلَ هٰذاٰ رَحْمَةٌ مِنْ رَبّٖی٭ۖ فَاِذاٰ جاٰءَ وَعْدُ رَبّٖی جَعَلَهُۥ دَكّاٰءَ٭ۖ وَكاٰنَ وَعْدُ رَبّٖی حَقًّا98
گفت اين از رحمت پروردگار من است، امّا هنگامی كه وعدۀ پروردگارم فرا رسد، آن را در هم می كوبد و وعدۀ پروردگارم حق است.
في تفسير العياشي، عَنِ الْمُفَضَّلِ، قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ علیه السلام عَنْ قَوْلِهِ ... وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاءَ»، قَالَ: رَفَعَ التَّقِيَّةَ عِنْدَ الکَشْفِ (قِيَامِ الْقَائِمِ)، فَيَنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ.(1)
در تفسیر عیاشی آمده، از مفضّل نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاءَ»، پرسیدم، حضرت فرمودند: برداشته شدن حکم تقیّه در هنگام ظاهر شدن امر خدای متعال (یعنی قیام حضرت قائم علیه السلام ) است، چرا که او، از دشمنان خداوند انتقام می گیرد.
ص: 321
شماره: 108
فَاخْتَلَفَ الْاَحْزاٰبُ مِنْ بَیْنِهِمْ٭فَوَیْلٌ لِلَّذٖینَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ یَوْمٍ عَظٖیمٍ37
ولى (بعد از او) گروه هايى از ميان پيروانش اختلاف كردند، پس واى به حال كافران از مشاهدۀ روز بزرگ (رستاخيز)!
1_ عَنْ دَاوُدَ الدِّجَاجِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، قَالَ: سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام ، عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ»، فَقَالَ: انْتَظِرُوا الْفَرَجَ مِنْ ثَلَاثٍ، فَقِيلَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ! وَ مَا هُنَّ؟ فَقَالَ: اخْتِلَافُ أَهْلِ الشَّامِ بَيْنَهُمْ، وَ الرَّايَاتُ السُّودُ مِنْ خُرَاسَانَ، وَ الْفَزْعَةُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ.(الحدیث)(1)
از داود دجاجی نقل است که گفت: حضرت اباجعفر، امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ»، سؤال شد، حضرت فرمودند: پس از پدید آمدن سه چیز، منتظر گشایش و فرج باشید، از ایشان سؤال شد: ای امیر مؤمنان! آن ها کدامند؟ پس حضرت فرمودند:
ص: 322
اختلافی که در بین اهل شام پدید می آید، و آمدن پرچم های سیاه از خراسان، و وحشتی در ماه رمضان.
2_ عَنْ جَابِر الْجُعْفِيِّ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ: الْزَمِ الْأَرْضَ لَا تُحَرِّكَنَّ يَدَكَ وَ لَا رِجْلَكَ أَبَداً حَتَّى تَرَى عَلَامَاتٍ أَذْكُرُهَا لَكَ فِي سَنَةٍ، وَ تَرَى مُنَادِياً يُنَادِي بِدِمَشْقَ، وَ خُسِفَ بِقَرْيَةٍ مِنْ قُرَاهَا، وَ يَسْقُطُ طَائِفَةٌ مِنْ مَسْجِدِهَا، فَإِذَا رَأَيْتَ التُّرْكَ جَازُوهَا، فَأَقْبَلَتِ التُّرْكُ حَتَّى نَزَلَتِ الْجَزِيرَةَ، وَ أَقْبَلَتِ الرُّومُ حَتَّىنَزَلَتِ الرَّمْلَةَ، وَ هِيَ سَنَةُ اخْتِلَافٍ فِي كُلِّ أَرْضٍ مِنْ أَرْضِ الْعَرَبِ، وَ إِنَّ أَهْلَ الشَّامِ يَخْتَلِفُونَ عِنْدَ ذَلِكَ عَلَى ثَلَاثِ رَايَاتٍ، الْأَصْهَبِ وَ الْأَبْقَعِ وَ السُّفْيَانِيِّ، مَعَ بَنِي ذَنَبِ الْحِمَارِ مُضَرُ، وَ مَعَ السُّفْيَانِيِّ أَخْوَالُهُ مِنْ كَلْبٍ، فَيَظْهَرُ السُّفْيَانِيُّ وَ مَنْ مَعَهُ عَلَى بَنِي ذَنَبِ الْحِمَارِ، حَتَّى يَقْتُلُوا قَتْلًا لَمْ يَقْتُلْهُ شَيْ ءٌ قَطُّ، وَ يَحْضُرُ رَجُلٌ بِدِمَشْقَ فَيُقْتَلُ هُوَ وَ مَنْ مَعَهُ قَتْلًا لَمْ يَقْتُلْهُ شَيْ ءٌ قَطُّ، وَ هُوَ مِنْ بَنِي ذَنَبِ الْحِمَارِ، وَ هِيَ الْآيَةُ الَّتِي يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ».(الحدیث)(1)
از جابر جعفى نقل است كه گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: در جاى خود بنشين و حركتى از خود نشان مده، تا آنگاه كه علائمى را كه در سال طاق روى می دهد و من اكنون براى تو ذكر می کنم ببينى و آن علائم این است که كسى از دمشق صدائى می زند، و در يكى از دهات آن فرورفتگى پديد مى آيد، و قسمتى از مسجد آن فرو می ريزد، و می بینی كه طايفۀ تُرک از آن جا (دمشق) می گذرند و در
ص: 323
جزيره (موصل) فرود مى آيند، روميان هم در رمله فرود می آيند، و آن سالى است كه در تمام سرزمين عرب اختلافات روى می دهد، اهل شام بر گرد سه پرچم مختلف جمع می شوند، يكى زرد و سفيد و ديگر سرخ و سفيد و سوّمى پرچم سفيانى است، سفيانى با دائی هایش كه از قبيلۀ كلب هستند خروج می كند و بر قبيلۀ بنى ذنب الحمار، که همان قبيلۀ مضَر هستند حمله مى کند و جنگى اتفاق می افتد كه تا آن روز چنین جنگى واقع نشده است، سپس مردى از بنى ذنب به دمشق مى آيد و با همراهانش طورى كشته مى شود كه تا به حال كسى را این گونه نكشته اند، اين است معنى آيه ای که خدای متعال می فرماید: «فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ»، (طوائفى از ميان مردم به جان هم مى افتند، پس واى بر كفّارى كه آن روز بزرگ در آن جنگ شركت می جویند).
ص: 324
شماره: 109
قُلْ مَنْ كاٰنَ فِی الضَّلاٰلَةِ فَلْیَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمٰنُ مَدًّا٭ۚ حَتّٰى اِذاٰ رَاَوْا ماٰ یُوعَدُونَ اِمَّا الْعَذاٰبَ وَاِمَّا السّاٰعَةَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاٰنًا وَاَضْعَفُ جُنْدًا75
بگو: كسى كه در گمراهى است، بايد خداوند به او مهلت دهد تا زمانى كه وعدۀ الهى را با چشم خود ببينند، يا عذاب (اين دنيا)، يا (عذاب) قيامت! (آن روز) خواهند دانست چه كسى جايش بدتر، و لشكرش ناتوانتر است!
عَنْ أَبِي بَصِيرٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فِي خَبَرٍ طویل... قُلْتُ: قَوْلُهُ: «حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً»، قَالَ: أَمَّا قَوْلُهُ: «حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ»، فَهُوَ خُرُوجُ الْقَائِمِ علیه السلام ، وَ هُوَ السَّاعَةُ فَسَيَعْلَمُونَ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ مَا نَزَلَ بِهِمْ مِنَ اللَّهِ عَلَى يَدَيْ قَائِمِهِ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ: «مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً»، يَعْنِي عِنْدَ الْقَائِمِ علیه السلام ، «وَ أَضْعَفُ جُنْداً».(الحدیث)(1)
ص: 325
در خبری طولانی، از ابو بصير نقل است که گفت: حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً»، فرمودند: امّا اينكه می فرمايد: «حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ»، (تا هنگامی که موعود خويش را ببينند)، مقصود خروج حضرت قائم علیه السلام است، و این همان ساعتی است که در آن روز خواهند فهمید آنچه را كه خداوند به دست قائمش بر آن ها فرود آورده، اين است معنی آیه كه می فرمايد: «مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً»، (كيست كه مكانش بدترباشد)، يعنى نزد حضرت قائم علیه السلام ، «وَ أَضْعَفُ جُنْداً»، (و سپاهش ناتواناتر است.
ص: 326
شماره: 110
وَاِنّٖی لَغَفّاٰرٌ لِمَنْ تاٰبَ وَءاٰمَنَ وَعَمِلَ صاٰلِحًا ثُمَّ اهْتَدٰى82
و همانا من كسانی را كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند و سپس هدايت شوند می آمرزم.
1_ عَنْ دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام ، فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ! قَوْلُهُ تَعَالَى: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، فَمَا هَذَا الْهُدَى بَعْدَ التَّوْبَةِ وَ الْإِيمَانِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ؟ قَالَ: فَقَالَ: مَعْرِفَةُ الْأَئِمَّةِ، وَ اللَّهِ! إِمَامٍ بَعْدَ إِمَامٍ.(1)
از داود بن کثیر رقّی نقل است که گفت: محضر حضرت امام جعفر صادق علیه السلام رسیدم پس به ایشان عرض کردم: فدای شما شوم! خدای متعال فرموده: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، (به راستى من نسبت به كسى كه توبه كند و ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد و سپس هدايت يابد، بسيار آمرزنده ام)، منظور از
ص: 327
هدایتی که پس از توبه و ایمان و عمل صالح آمده چیست؟ راوی گفت: پس حضرت فرمودند: به خدا قسم! شناخت و معرفت ائمّه علیهم السلام است، امامی پس از امام دیگر.
2_ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ، مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السلام ، قَالَ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، قَالَ: وَ اللَّهِ! لَوْ أَنَّهُتَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحاً، وَ لَمْ يَهْتَدِ إِلَى وَلَايَتِنَا وَ مَوَدَّتِنَا وَ يَعْرِفْ فَضْلَنَا، مَا أَغْنَى عَنْهُ ذَلِكَ شَيْئاً.(1)
جناب فرات کوفی در تفسیرش، از عُبید بن کثیر معنعناً نقل نموده از حضرت ابا جعفر، محمّد بن علی علیهما السلام که فرمودند: خدای متعال در کتابش می فرماید: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، حضرت فرمودند: به خدا قسم! اگر توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد، ولی راه به ولایت و محبّت ما نداشته باشد، و فضل و مقام ما را نشناسد، توبه و ایمان و عمل صالح او برایش هیچ سودی نخواهد داشت.
3_ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ يَحْيَى، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، قَالَ: أَ لَا تَرَى كَيْفَ اشْتَرَطَ وَ لَمْ تَنْفَعْهُ التَّوْبَةُ أَوِ
ص: 328
الْإِيمَانُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ، حَتَّى اهْتَدَى؟ وَ اللَّهِ! لَوْ جَهَدَ أَنْ يَعْمَلَ مَا قُبِلَ مِنْهُ، حَتَّى يَهْتَدِيَ؛ قَالَ: قُلْتُ: إِلَى مَنْ؟ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ! قَالَ: إِلَيْنَا.(1)
از حارث بن یحیی نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خدای متعال: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، فرمودند: آیا نمی بینید که خداوند چگونه شرطی گذاشته است که نه توبه، نه ایمان و نه عمل صالح به حال انسان سودی نمی بخشد، مگر آنکه هدایت یابد، به خدا قسم! بنده هر قدر هم تلاش کند تا عمل صالحی انجام دهد، از او پذیرفته نمی شود تا اینکه هدایت یابد؛ حارث گفت: عرض کردم: به سوی چه کسی هدایت شود؟ فدای شما شوم! حضرت فرمودند: به سوی ما (ائمّه علیهم السلام ).
ص: 329
شماره: 111
یَعْلَمُ ماٰ بَیْنَ اَیْدٖیهِمْ وَماٰ خَلْفَهُمْ وَلاٰ یُحٖیطُونَ بِهٖ عِلْمًا110
آنچه را پيش رو دارند، و آنچه را (در دنيا) پشت سرگذاشته اند مى داند ولى آن ها به (علم) او احاطه ندارند!
فِي تَفسِيرِ عَلِيّ بنِ إِبرَاهِيم، وَ قَوْلُهُ: «یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً»، قَالَ: «مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ»، مَا مَضَی مِنْ أَخْبَارِ الْأَنْبِیَاءِ، «وَ مَا خَلْفَهُمْ»، مِنْ أَخْبَارِ الْقَائِمِ علیه السلام .(1)
جناب علی بن ابراهیم قمّی در بارۀ این سخن خدای متعال: «يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً»، می فرماید: «مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ»، (آنچه بر آنان گذشته)، یعنی آنچه از اخبار و جریانات پیامبران علیهم السلام گذشته است، و مقصود از: «وَ مَا خَلْفَهُمْ»، (آنچه در آینده خواهد آمد)، اخبار حضرت قائم علیه السلام می باشد.
ص: 330
شماره: 112
وَكَذٰلِكَ اَنْزَلْناٰهُ قُرْءاٰنًا عَرَبِیًّا وَصَرَّفْناٰ فٖیهِ مِنَ الْوَعٖیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ اَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْرًا113
و اين گونه آن را قرآنى عربى (فصيح و گويا) نازل كرديم، و انواع وعيدها (و انذارها) را در آن بازگو نموديم، شايد تقوا پيشه كنند يا براى آنان تذكّرى پديد آورد!
في تفسير القمي: «أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْراً»، يَعْنِي مَا يُحْدِثُ مِنْ أَمْرِ الْقَائِمِ علیه السلام وَ السُّفْيَانِيِّ.(1)
جناب علی بن ابراهیم قمّی در تفسیرش آورده که مقصود از: «أَوْ يُحْدِثُ لَهُمْ ذِكْراً»، یعنی آن وقایعی که از ظهور و قیام حضرت قائم علیه السلام و خروج سفیانی اتفاق می افتد.
ص: 331
شماره: 113
وَلَقَدْ عَهِدْناٰ اِلٰى ءاٰدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُۥ عَزْمًا115
پيش از اين، از آدم پيمان گرفته بوديم امّا او فراموش كرد و عزم استوارى براى او نيافتيم!
1_ عَنْ حُمْرَان، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَيْثُ خَلَقَ الْخَلْقَ خَلَقَ مَاءً عَذْباً وَ مَاءً مَالِحاً أُجَاجاً، فَامْتَزَجَ الْمَاءَانِ، فَأَخَذَ طِيناً مِنْ أَدِيمِ الْأَرْضِ، فَعَرَكَهُ عَرْكاً شَدِيداً، فَقَالَ لِأَصْحَابِ الْيَمِينِ: وَ هُمْ كَالذَّرِّ، يَدِبُّونَ إِلَى الْجَنَّةِ بِسَلَامٍ، وَ قَالَ لِأَصْحَابِ الشِّمَالِ: إِلَى النَّارِ وَ لَا أُبَالِي، ثُمَّ قَالَ: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ»، ثُمَّ أَخَذَ الْمِيثَاقَ عَلَى النَّبِيِّينَ، فَقَالَ: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ»، وَ أَنَّ هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولِي وَ أَنَّ هَذَا عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ، «قَالُوا بَلَى»، فَثَبَتَتْ لَهُمُ النُّبُوَّةُ وَ أَخَذَ الْمِيثَاقَ عَلَى أُولِي الْعَزْمِ أَنَّنِي رَبُّكُمْ وَ مُحَمَّدٌ رَسُولِي وَ عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَوْصِيَاؤُهُ مِنْ بَعْدِهِ وُلَاةُ أَمْرِي وَ خُزَّانُ عِلْمِي، وَ أَنَّ الْمَهْدِيَ أَنْتَصِرُ بِهِ لِدِينِي وَ أُظْهِرُ بِهِ دَوْلَتِي وَ أَنْتَقِمُ بِهِ مِنْ أَعْدَائِي وَ أُعْبَدُ بِهِ طَوْعاً وَ كَرْهاً.
ص: 332
قَالُوا: أَقْرَرْنَا، يَا رَبِّ! وَ شَهِدْنَا، وَ لَمْ يَجْحَدْ آدَمُ علیه السلام وَ لَمْ يُقِرَّ، فَثَبَتَتِ الْعَزِيمَةُ لِهَؤُلَاءِ الْخَمْسَةِ فِي الْمَهْدِيِّ علیه السلام وَ لَمْ يَكُنْ لِآدَمَ عَزْمٌ عَلَى الْإِقْرَارِ بِهِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»، قَالَ: إِنَّمَا یَعْنِی فَتَرَکَ.(الحدیث)(1)
از حمران نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمودند: همانا وقتی خدای متعال خلق را آفرید، آب گوارا و آب شور تندی را مخلوط کرد،خاکی از روی زمین گرفت، آن را به شدّت مالید و مخلوط کرد و به اصحاب یمین در حالی که در عالم ذرّ بودند، گفت: به سلامت بدوید به سوی بهشت، و به اصحاب شمال فرمود: بدوید به سوی جهنّم، مرا باکی نیست، سپس فرمود: «أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هذا غافِلِينَ»، (مگر من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: چرا، ما گواهی می دهیم بر اینکه بگویید روز قیامت ما از این غافل بودیم)، بنابراین از پیامبران پیمان گرفت، پس فرمود: «أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ»، و همانا این محمّد صلی الله علیه و اله ، فرستادۀ من است و این علی علیه السلام ، امیرالمؤمنین است؟ گفتند: چرا، پس نبوّت برای آن ها ثابت شد و از انبیای اولوالعزم پیمان گرفت که من پروردگار شمایم و محمّد صلی الله علیه و اله ، رسول من است و علی علیه السلام ، امیرالمؤمنین است و اوصیای پس از او، فرمانروایان و گنجینه های علم من هستند و همانا مهدی علیه السلام ، ناصر دین من است و
ص: 333
به وسیلۀ او دینم را آشکار می کنم و از دشمنانم انتقام می گیرم و از روى رغبت و كراهت، پرستش می شوم.
آن پيامبران عرض كردند: پروردگارا! ما اقرار داريم و گواهى می دهيم، امّا آدم نه انکار کرد و نه اقرار نمود، پس عزیمت برای این پنج نفر در مهدی علیه السلام رسوخ یافت، امّا آدم عزم و همّتی بر اقرار به او نداشت و این همان سخن خداوند عزوجل است که فرمود: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلی آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»، (پیمان بستیم با آدم قبل از این فراموش کرد و برای او عزمی نیافتیم)، حضرت فرمودند: یعنی همانا پس ترک کرد.
2_ عَنْ جَابِر، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام ، فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»، قَالَ: عَهِدْنَا إِلَيْهِ فِي مُحَمَّدٍ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ، فَتَرَكَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ عَزْمٌ أَنَّهُمْ هَكَذَا، وَ إِنَّمَا سُمِّيَ أُولُو الْعَزْمِ أُوْلِي الْعَزْمِ لِأَنَّهُ عَهِدَ إِلَيْهِمْ فِي مُحَمَّدٍ وَ الْأَوْصِيَاءِ مِنْ بَعْدِهِ وَ الْمَهْدِيِّ وَ سِيرَتِهِ، وَ أَجْمَعَ عَزْمُهُمْ عَلَى أَنَّ ذَلِكَ كَذَلِكَ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ.(1)از جابر نقل است که گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «وَ لَقَدْ عَهِدْنا إِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً»، فرمودند: ما در بارۀ حضرت محمّد صلی الله علیه و اله و امامان پس از ایشان، با آدم عهد و پیمان بستیم، ولی او آن
ص: 334
پیمان را ترک نموده و فراموش کرد، و در مورد این که ایشان این چنین هستند، عزم و همّتی نداشت، و همانا پیامبران اولوالعزم بدین خاطر اولوالعزم نامیده شده اند که خداوند از آنان در بارۀ حضرت محمّد صلی الله علیه و اله و اوصیاء پس از ایشان، و حضرت مهدی علیه السلام و سیرت او، عهد و پیمان گرفت، پس آنان همگی با عزمى راسخ، یقین حاصل کردند که آن حضرات، این چنین اند و به آن عهد اقرار نمودند.
ص: 335
شماره: 114
قاٰلَ اهْبِطاٰ مِنْهاٰ جَمٖیعًا٭ۖ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ٭ۖ فَاِمّاٰ یَاْتِیَنَّكُمْ مِنّٖی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُداٰیَ فَلاٰ یَضِلُّ وَلاٰ یَشْقٰى123
(خداوند) فرمود: هر دو از آن (بهشت) فرود آئيد، در حالی كه دشمن يكديگر خواهيد بود، ولی هرگاه هدايت من به سراغ شما آيد، هر كس از هدايت من پيروی كند، نه گمراه می شود، و نه در رنج خواهد بود.
عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى»، قَالَ: مَنْ قَالَ بِالْأَئِمَّةِ وَ اتَّبَعَ أَمْرَهُمْ وَ لَمْ يَجُزْ طَاعَتَهُمْ.(1)
از علی بن عبدالله نقل است که گفت: مردی از امام باقر علیه السلام در بارۀ این سخن خدای متعال: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى»، (هر کس از هدایتم پیروی کند نه گمراه می شود و نه بد بخت)، سؤال کرد، حضرت فرمودند: یعنی، هر کس به امامت ائمّۀ اطهار علیهم السلام معتقد باشد و از دستورات آنان پیروی کند و از اطاعتشان بیرون نرود.
ص: 336
شماره: 115
قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا٭ۖ فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ اَصْحاٰبُ الصِّراٰطِ السَّوِیِّ وَمَنِ اهْتَدٰى135
بگو: همه (ما و شما) در انتظاريم! پس حال كه چنين است، انتظار بكشيد! امّا به زودى مى دانيد چه كسى از اصحاب صراط مستقيم، و چه كسى هدايت يافته است!
1_ عَنْ عِيسَى بْنِ دَاوُد النَّجَّارِ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ، مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى»، قَالَ: «الصِّرَاطُ السَّوِيُّ»، هُوَ الْقَائِمُ علیه السلام وَ الْمَهْدِيُّ مَنِ اهْتَدَى إِلَى طَاعَتِهِ، وَ مِثْلُهَا فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»(1)، قَالَ: إِلَى وَلَايَتِنَا.(2)
از عیسی بن داود نجّار نقل است که گفت: حضرت ابا الحسن، موسى بن جعفر علیهما السلام فرمودند: از پدرم در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى»، سؤال نمودم: پدرم فرمودند: منظور از «الصِّرَاطُ السَّوِيُّ»، حضرت قائم علیه السلام است، و مهدى كسى است كه راه به اطاعت از او پيدا كند، و شبيه
ص: 337
اين در قرآن این آيه است: «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»، يعنى: به ولايت ما هدايت پيدا می كند.
2_ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الصِّرَاطِ، فَقَالَ: هُوَ الطَّرِيقُ إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُمَا صِرَاطَانِ، صِرَاطٌ فِي الدُّنْيَا وَ صِرَاطٌ فِي الْآخِرَةِ، وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الَّذِي فِي الدُّنْيَا فَهُوَ الْإِمَامُ الْمُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ، مَنْ عَرَفَهُ فِي الدُّنْيَا وَ اقْتَدَى بِهُدَاهُ مَرَّ عَلَى الصِّرَاطِ الَّذِي هُوَ جِسْرُجَهَنَّمَ فِي الْآخِرَةِ، وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهُ فِي الدُّنْيَا زَلَّتْ قَدَمُهُ عَنِ الصِّرَاطِ فِي الْآخِرَةِ، فَتَرَدَّى فِي نَارِ جَهَنَّمَ.(1)
از مفضّل بن عمر نقل است که گفت: از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بارۀ صراط پرسیدم، حضرت فرمودند: صراط، راهی به سوی معرفت و شناخت خداوند عزوجل می باشد و آن، دو صراط است، یکی در دنیا و دیگری در آخرت، و امّا صراط دنیا امام است که اطاعتش واجب می باشد، پس هر کس در دنیا او را بشناسد و از دستوراتش پیروی نماید، از صراط آخرت که پلی است بر روی جهنّم، خواهد گذشت، و هر کس در دنیا او را نشناسد، در آخرت هنگام عبور از صراط، پایش می لغزد و در آتش جهنّم خواهد افتاد.
ص: 338
شماره: 116
فَلَمّاٰ اَحَسُّوا بَاْسَناٰ اِذاٰ هُمْ مِنْهاٰ یَرْكُضُونَ12 لاٰ تَرْكُضُوا وَارْجِعُوا اِلٰى ماٰ اُتْرِفْتُمْ فٖیهِ وَمَساٰكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ13 قاٰلُوا یاٰ وَیْلَناٰ اِنّاٰ كُنّاٰ ظاٰلِمٖینَ14 فَماٰ زاٰلَتْ تِلْكَ دَعْوٰىهُمْ حَتّٰى جَعَلْناٰهُمْ حَصٖیدًا خاٰمِدٖینَ15
هنگامى كه عذاب ما را احساس كردند، ناگهان پا به فرار گذاشتند!(12) (گفتيم:) فرار نكنيد و به زندگى پر ناز و نعمت، و به مسكن هاى پر زرق و برقتان بازگرديد! شايد از شما تقاضا كنند! (13) گفتند: اى واى بر ما! به يقين ما ستمگر بوديم!(14) پس هم چنان اين سخن را تكرار مى كردند، تا آن ها را درو كرده و خاموش ساختيم(15)
1_ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْخَلِيلِ الْأَسَدِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام ، يَقُولُ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ»، «لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ»، قَالَ: إِذَا قَامَ الْقَائِمُ علیه السلام وَ بَعَثَ إِلَى بَنِي أُمَيَّةَ بِالشَّامِ، فَهَرَبُوا إِلَى الرُّومِ، فَيَقُولُ لَهُمُ الرُّومُ: لَا نُدْخِلَنَّكُمْ حَتَّى تَتَنَصَّرُوا، فَيُعَلِّقُونَ فِي أَعْنَاقِهِمُ الصُّلْبَانَ فَيُدْخِلُونَهُمْ، فَإِذَا نَزَلَ بِحَضْرَتِهِمْ أَصْحَابُ الْقَائِمِ طَلَبُوا الْأَمَانَ وَ الصُّلْحَ، فَيَقُولُ أَصْحَابُ الْقَائِمِ: لَا نَفْعَلُ حَتَّى تَدْفَعُوا إِلَيْنَا مَنْ قِبَلَكُمْ مِنَّا، قَالَ: فَيَدْفَعُونَهُمْ إِلَيْهِمْ، فَذَلِكَ قَوْلُهُ: «لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ»، قَالَ: يَسْأَلُهُمُ الْكُنُوزَ وَ هُوَ
ص: 339
أَعْلَمُ بِهَا، قَالَ: فَيَقُولُونَ: «يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ»، «فَما زالَتْ تِلْكَ دَعْواهُمْ حَتَّى جَعَلْناهُمْ حَصِيداً خامِدِينَ»، بِالسَّيْفِ.(1)از بدر بن خليل اسدى نقل است که گفت: از حضرت امام محمّد باقر علیه السلام شنيدم که در بارۀ این فرمایش خداوند عزوجل: «فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْكُضُونَ»، «لا تَرْكُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلى ما أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَساكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ»، مى فرمودند: هرگاه امام قائم علیه السلام قیام كند، به دنبال بنى اميّه در شام می فرستد و آن ها از آن جا به روم فرار می کنند و روميان به آن ها مى گويند: ما شما را نمى پذيريم مگر آنكه مسيحى شويد، و آن ها صليب به گردن مى آويزند و روميان آن