ص:2

امید حرم: زندگی حضرت ابوالفضل عباس علیه السلام

تدوین و ناظر متن ابوالقاسم حمیدی

ص:3

ص:4

تصویر

ص:6

ص:8

عنوان و جایگاه او هنگام شهادت: پرچمدار و سپهدار سپاه امام حسین علیه السلام.

قاتل: یزید بن رُقاء جهنی و حکیم بن طفیل طایی (طبق زیارت ناحیه).(1)

عقیل گفت: او پسر همان زنی است که بسیار دزدی می کرد و... .(1)

به این ترتیب می بینیم، عقیل هم نسب شناس بود و هم قاطع و صریح اللّهجه که بینی دشمنان کینه توز را در فرصت های به دست آمده به خاک می مالید.

حضرت علی علیه السلام برای انتخاب همسر اصیل و شجاع، با برادرش عقیل مشورت نمود و از او خواست در این مورد او را یاری کند و در تعبیرها آمده که حضرت علی علیه السلام به عقیل فرمود: همسری را برای من در نظر بگیر که از برجستگان و شجاع زادگان عرب باشد و خداوند از او فرزندانی دلاور و جنگجو به من ارزانی دارد.

عقیل، فاطمه دختر خرام بن خالد را که بعدها به امّ البنین (مادر حضرت عبّاس و سه پسر دیگر) معروف گردید و از خاندان شجاع بنی کلاب بود، معرفی کرد. همین شناسایی موجب شد که علی علیه السلام از امّ البنین خواستگاری کرد، که او و خاندانش پاسخ مثبت دادند و علی علیه السلام با او ازدواج کرد.(2)

بعد مرا فاطمه صدا نزن؛ زیرا وقتی که مرا با این نام صدا می زنی، فرزندان حضرت زهراعلیها السلام به یاد مادرشان می افتند و مصایب حضرت زهراعلیها السلام به خاطرشان می آید و رنجیده خاطر می گردند.

حضرت علی علیه السلام تقاضای او را پذیرفت و از آن روز به بعد، او را که دارای فرزندانی شده بود، امّ البنین (مادر پسرها) خواند. آری امّ البنین از چنین روحیه عالی برخوردار بود و افتخار می کرد که در خانه سرور انسان ها، حضرت علی علیه السلام به خدمتگزاری فرزندان حضرت زهراعلیها السلام اشتغال دارد و مادر دوّمی برای آنان است. آنان نیز به امّ البنین احترام شایانی می نمودند و همچون مادر، او را دوست داشتند.

روایت شده: هنگامی که امّ البنین به خانه حضرت علی علیه السلام آمد، امام حسن و امام حسین علیهما السلام هر دو بر اثر بیماری، بستری بودند. امّ البنین علیها السلام همچون یک مادر دلسوز و مهربان، از آنان پرستاری کرد و به خدمت آنان کمر همت بست.

عالم ربّانی، زین الدین، معروف به شهید ثانی (متوفی 965 ه.ق) می نویسد: امّ البنین علیها السلام از بانوان با معرفت و پرفضیلت بود، نسبت به خاندان نبوّت، محبّت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آنان نموده بود. خاندان نبوّت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام مخصوصی می گذاشتند. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می رفتند و ادای احترام می کردند و حضرت زینب علیها السلام شریک نهضت حسینی پس از بازگشت از سفر کربلا به مدینه،

ص:12

به محضر او رفت و شهادت فرزندانش را به او تسلیت گفت.(1)

امّ البنین علیها السلام به قدری با ایمان و با معرفت بود - چنان که خاطر نشان کردیم - پس از آنکه خبر شهادت چهار پسرش در کربلا، به او که در مدینه بود، رسید به مسجد آمد. وقتی که بشیر از شهادت فرزندان او خبر می داد گفت:

ای بشیر! از امام حسین علیه السلام به من خبر بده، همه فرزندانم و همه آنچه در زیر آسمان کبود است به فدای امام حسین علیه السلام باشند.

وقتی که بشیر خبر شهادت امام حسین علیه السلام را اعلام کرد، آنگاه امّ البنین علیها السلام در حالی که بسیار منقلب شده بود، گفت: «قَدْ فَطَّعْتَ نِیاطَ قَلْبِی؛ ای بشیر! با این خبر بندهای دلم را پاره پاره کردی».

علاّمه مامقانی پس از نقل این مطلب، می گوید: این برخورد بیانگر قوّت ایمان و قوّت تشیع امّ البنین است و این گونه علاقه و محبّت پرشور امّ البنین علیها السلام به امام حسین علیه السلام جز از این جهت نیست که امّ البنین علیها السلام به امامت امام حسین علیه السلام اعتقاد و معرفت داشت و کشته شدن چهار فرزند رشیدش را در برابر مقام عظمای امام حسین علیه السلام کوچک و ناچیز می دانست و این روش، از مقام بسیار ارجمند امّ البنین در معرفت و دیانت حکایت می کند.(2)

نیر روایت شده: هنگامی که بازماندگان کربلا به مدینه بازگشتند، حضرت امّ البنین علیها السلام با حضرت زینب علیها السلام ملاقات کرد و احوال پسرانش

ص:13

را از او پرسید، حضرت زینب علیها السلام فرمود: همه آنان کشته شدند.

امّ البنین علیها السلام عرض کرد: جان همه به فدای حسین علیه السلام از حسین علیه السلام چه خبر؟

زینب علیها السلام فرمود: حسین علیه السلام را با لب تشنه کشتند.

امّ البنین علیها السلام تا این سخن را شنید، آن چنان دگرگون شد که بی اختیار دست هایش را بلند کرد و بر سرش کوبید و چندین بار فریاد زد: وا حسیناه! وای حسین جان.(1)

عقیل پس از اندکی فکر، گفت: چنین بانویی را از میان قبیله بنی کلاب به نام فاطمه دختر حزام بن خالد کلبی(1) سراغ دارم که در میان قبایل عرب، شجاع تر از پدران او نیست. شاعر معروف (لبید) برای پادشاه حیره، نعمان بن متدر، شعری را در شأن شجاعت قبیله بنی کلاب گفت که کسی از قبایل عرب، آن شعر را انکار نکرد و او را در این مورد انتقاد ننمود و آن شعر این بود:

و نحن خیر عامر بن صعصعة

الضاربون الهام وسط الجمجمة

و ما از نسل نیک عامر بن صعصعه هستیم؛ آنان که در معرکه جنگ با ضربات شکننده و سرکوبگر خود جمجمه های دشمن را درهم می شکنند. ابوبراء (عامر بن مالک، جدّ دوم او) در شجاعت در میان قبایل، بی نظیر بود و کسی را شجاع تر از او جز شما، نمی شناسند، از این رو او را (ملاعب لاسنة)، بازی کننده با نیزه ها(2) می خواندند.(3) (پایان گفتار عقیل).

امیرالمومنین علی علیه السلام پیشنهاد برادرش عقیل را پذیرفت و با فاطمه که بعدها به امّ البنین شهرت یافت، ازدواج کرد.

موضوع ازدواج حضرت علی علیه السلام با امّ البنین علیها السلام به خاطر به وجود

ص:15

آمدن فرزندان رشید، از جمله حضرت عبّاس علیها السلام از اموری بود که بسیاری از آن اطلاع داشتند، تا آنجا که روایت شده: در روز عاشورا، زهیر بن قین (یکی از یاران بزرگ و شجاع امام حسین علیه السلام) از جانب امام حسین علیه السلام پرچم بزرگ را به دست عبّاس علیه السلام داد و عرض کرد: ای پسر امیرمؤمنان! می خواهم حدیثی را که به خاطر سپرده ام، برای تو نقل کنم.

حضرت عبّاس علیه السلام فرمود: نقل کن. زهیر عرض کرد: هنگامی که پدرت امیرمؤمنان علی علیه السلام می خواست با مادرت امّ البنین علیها السلام ازدواج کند، برادرش عقیل را که به نسب ها و اصالت ها و عدم اصالت های خانواده ها اطّلاع وسیع داشت، طلبید و از او خواست که بانویی از دودمان شجاع و نجیب را برایش خواستگاری کند. عقیل هم مادرت امّ البنین علیها السلام را انتخاب کرد و از او خواستگاری نمود. همانا پدرت تو را برای چنین روزی ذخیره کرده است. پس مبادا در یاری برادرت و نگهبانی او کوتاهی کنی. حضرت عبّاس علیه السلام پرچم را در دست گرفت و برای جهاد با دشمن به سوی دشمن شتافت.(1)

در جنگ صفین، سنِّ آن حضرت بین پانزده تا هفده سال بوده، لذا حضرت زینب علیها السلام حدود بیست سال از او بزرگ تر بوده است، با این حساب، با اندکی اختلاف، حضرت ابوالفضل علیه السلام از سی و پنج سال کمتر و از سی و هشت سال بیشتر نداشته است.(1)

بنابراین، هنگام شهادت پدر بزرگوارش امام علی علیه السلام، هیجده سال و در کربلا سی و هفت ساله بوده است. و اخبار هم همین را تأیید می کند. سید محسن عاملی در مجالس السنّیه می نویسد: آن جناب در سال 26 هجری به دنیا آمد و در بعضی از جنگ ها شرف حضور داشته، لکن پدرش به او اجازه رزم نمی داد و هنگام شهادت سی و چهار سال از سن مبارکش گذشته بود.(2)

چون خبر شهادت برادر را شنید، اشک از چشمانش جاری گشت و فرمود: «ألْانَ إِنْفَصَمَ ظَهْرِی»؛ با خبر مرگ جعفر، استخوان های پشتم از هم جدا شد؛ ولی امام حسین علیه السلام در مرگ برادرش حضرت ابوالفضل علیه السلام فرمود: «اَلْانَ اِنْکَسَرَ ظَهْرِی»؛ با خبر شهادت برادرم، کمرم شکست.(1)

در تاریخ آمده است که حضرت لقمان از سفری بازگشت، غلامش را در راه ملاقات کرد. از احوال پدر و همسر و خواهر خود جویا شد، سپس پرسید: از برادرم چه خبر؟ غلامش گفت: از دنیا رفت. حضرت لقمان با شنیدن این خبر گفت: پشتم شکست.(2)

واعظ محترم و بزرگوار، مرحوم حاج سید مرتضی برقعی (که از وعّاظ مشهور قم بود و در کتب معروف تاریخ و مقتل و ...زیاد تحقیق کرده بود) در بیت مراجع عظام منبر می رفت. در یکی از منبرهای خود چنین نقل کرد: هنگامی که دست های حضرت ابوالفضل علیه السلام را قطع کردند، تیری به چشم مبارک آن بزرگوار اصابت کرد، چون دست نداشت زانوهای خود را بالا آورد تا با زانو تیر را از چشم مبارک بیرون آورد. چون خم شد، ظالمی عمود آهنین به فرق آن حضرت زد، که با صورت به زمین افتاد.

تأیید این مطلب، خوابی است که مرحوم سید محمّد ابراهیم

ص:18

قزوینی (متوفی سال 1360 هجری قمری) دیده بودند. ایشان در صحن حضرت ابوالفضل علیه السلام امام جماعت بودند و مرحوم آقا شیخ محمّد علی خراسانی (متوفی سال 1383 ه.ق) که واعظی بی نظیر بود، بعد از ایشان منبر می رفت. یک شب مرحوم واعظ خراسانی، مصیبت حضرت ابوالفضل علیه السلام را خوانده و از اصابت تیر به چشم مقدّس آن بزرگوار یاد کرده بود. مرحوم قزوینی که سخت متأثر شده و بسیار گریه کرده بود، به ایشان گفته بود: چنین مصیبت های سختی را که سند ندارد چرا می خوانید؟

شب در عالم رؤیا به محضر حضرت ابوالفضل علیه السلام مشرّف شده بود.آقا خطاب به ایشان فرموده بودند:

سید ابراهیم! آیا تو در کربلا بودی که بدانی روز عاشورا با من چه کردند؟ پس از آنکه دو دستم از بدن جدا گردید، سپاه دشمن مرا تیرباران کردند، در این زمان تیری به چشم من خورد (و شاید فرموده بود به چشم راست من) هرچه سر را تکان دادم که تیر بیرون بیاید، بیرون نیامد و عمامه از سرم افتاد، زانوها را بالا آوردم و خم شدم که به وسیله زانو، تیر را از چشم بیرون بکشم ولی دشمن با عمود آهنین بر سرم زد.(1)

نمی کنند، بلکه عین حقّ را بازگو می کنند. اینک نمونه هایی از گفتار آنان در شأن حضرت عبّاس علیه السلام را بیان می کنیم تا در این آینه نیز جمال و کمال حضرت عبّاس علیه السلام را مشاهده کنیم:

ب - امام سجادعلیه السلام آن گاه که روز سیزدهم محرم همراه با بنی اسد برای دفن پیکرهای مطهّر شهیدان به کربلا آمد، وقتی که در کنار بدن بی دست عمویش حضرت عبّاس علیه السلام قرار گرفت، خود را به روی پیکر مطهّر آن حضرت انداخت و در حالی که آن را می بوسید، فرمود: «عَلَی الدُنیا بَعْدَکَ الْعَفا یا قَمَرَ بَنی هاشِم؛ ای ماه بنی هاشم! بعد از تو خاک بر سر دنیا».(1)

ج - ثابت بن ابی صفیه روایت می کند: روزی نگاه امام سجادعلیه السلام در مدینه به عبیداللَّه (فرزند حضرت عبّاس علیه السلام) افتاد، بی اختیار اشک از چشمانش سرازیر شد، آنگاه فرمود: هیچ روزی بر رسول خداصلی الله علیه وآله سخت تر از روز جنگ احد نبود، در آن روز عمویش حضرت حمزه، شیر خدا و شیر رسول خداصلی الله علیه وآله کشته شد و بعد از آن روز، هیچ روز بر رسول خداصلی الله علیه وآله

ص:22

سخت تر از روز جنگ موته نبود، که در آن روز پسرعمویش جعفر طیار کشته شد. آنگاه فرمود: هیچ روزی سخت تر از روز شهادت حسین علیه السلام نبود، سی هزار نفر از دشمن که می پنداشتند از امّت اسلام هستند، حسین علیه السلام را احاطه نمودند و در ریختن خون او به خدا تقرّب می جستند، به نصیحت امام حسین علیه السلام گوش نکردند و از روی ظلم و دشمنی، آن حضرت را کشتند، سپس فرمود: خداوند رحمت کند عبّاس علیه السلام را، او ایثار کرد و دچار مصایب و امتحان عظیم گردید و جانش را فدای برادرش حسین علیه السلام نمود، تا آنجا که دست هایش در این راه قطع گردید، خداوند به جای آن دو دست، دو بال به او عنایت کرد، که در بهشت همراه فرشتگان با آن دو بال پرواز می کند؛ چنان که خداوند به جعفر بن ابی طالب علیه السلام نیز (به جای دو دستش که در جنگ موته قطع شد) دو بال عنایت کرد که در بهشت به پرواز درآید.

آنگاه امام سجادعلیه السلام این جمله را در شأن حضرت عبّاس علیه السلام فرمود: برای عبّاس علیه السلام در پیشگاه خداوند بزرگ، مقامی بس ارجمند است که همه شهیدان در روز قیامت، از آن مقام حسرت می برند.(1)

عبّاس علیه السلام بینشی دقیق و تیز، و ایمانی محکم و استوار داشت و در رکاب برادرش با دشمنان جهاد کرد و به خوبی از عهده آزمایش الهی برآمد و به مقام شهادت نایل شد.(1)

در فرازی از زیارت نامه ای که از امام صادق علیه السلام در مورد حضرت عبّاس علیه السلام نقل شده، چنین می خوانیم: سلام بر تو ای بنده شایسته و پیرو فرمان خدا و رسول خداصلی الله علیه وآله و امیرالمومنین و حسن و حسین علیهم السلام که رحمت و درود خداوند بر آنان، سلام و رحمت و برکات و آمرزش و رضوان خدا بر تو و بر روح و بدن تو، گواهی می دهم و خدا را گواه می گیرم که تو همانند جنگجویان مسلمان بدر و مجاهدان راه خدا، از این جهان رفتی، همانند همان مجاهدانی که در جهاد با دشمنان، خیر خواه دین بودند و آخرین کوشش را در یاری اولیاء خدا نمودند و به خوبی از حریم دوستان خدا به دفاع برخاستند، خداوند به تو بهترین و بیشترین و کامل ترین پاداشی را که به یکی از افرادی که به بیعتش با خدا وفا کرده و دعوت خدا را اجابت نموده و از ولّی امر حقّ و خلفای الهی اطاعت می کند، عطا می نماید.

و در فراز آخر این زیارت نامه، امام صادق علیه السلام می فرماید: گواهی می دهم که تو ای عبّاس، در امر دینت هیچ گونه سستی نکردی و در برابر دشمن، باز نایستادی و به راستی با کمال بصیرت و آگاهی از دنیا

ص:24

رفتی، در حالی که اقتدا به صالحان نمودی و از پیامبران پیروی کردی.(1)

نقل کردند که ایشان فرمود:

یکی از علمای نجف اشرف که مدّتی به قم آمده بود، برای من نقل کرد که مشکلی داشتم، به مسجد جمکران رفتم. درد دلم را در عالم معنی به حضرت ولی عصرعلیه السلام عرض کردم و از او خواستم که وساطت کرده و از درگاه خدا شفاعت کند تا مشکل من حل گردد.

برای این منظور به طور مکرّر به مسجد جمکران می رفتم، ولی نتیجه ای نگرفتم، تا اینکه روزی در آن مسجد، در هنگام نماز دلم شکست و خطاب به امام زمان علیه السلام عرض کردم: مولا جان! آیا جایز است که در محضر شما و در منزل شما باشم و به دیگری متوسّل شوم؟ شما امام من می باشید، آیا زشت نیست با وجود امام، حتی به علمدار کربلا قمر بنی هاشم علیه السلام متوسّل شوم و او را نزد خدا شفیع قرار دهم؟

از شدّت ناراحتی، بین خواب و بیداری قرار گرفته بودم، ناگهان با چهره نورانی قلب عالم امکان، حضرت حجت علیه السلام روبه رو شدم، بی درنگ سلام کردم، جواب سلامم را داد و فرمود: نه تنها زشت نیست و ناراحت نمی شوم که به علمدار کربلا متوّسل گردی، بلکه شما را راهنمایی نیز می کنم که هنگام توسّل به علمدار کربلا چه بگویی، هنگامی که برای روای حاجت به آن حضرت متوسّل شدی، بگو: «یا أَبَا الْغَوْثِ اَدْرِکْنِی؛ ای پدر پناه دهندگان به فریادم برس و به من پناه ده».(1)

ص:26

روزی امام علی علیه السلام به حضرت عبّاس علیه السلام که در دوران کودکی به سر می برد، فرمود: بگو یک. حضرت عبّاس علیه السلام گفت: یک. علی علیه السلام فرمود: بگو دو. حضرت عبّاس علیه السلام در پاسخ گفت: من با آن زبانی که یک گفته ام (و به یکتایی خدا اقرار نموده ام) شرم می کنم که بگویم: دو (و از دایره یکتایی خدا خارج گردم). امام علی علیه السلام دو چشمان عبّاس علیه السلام را بوسید.(1)

طبق پاره ای از روایات، حضرت عبّاس علیه السلام در این هنگام پنج سال داشت.

بر همین اساس، امام صادق علیه السلام در شأن حضرت عبّاس علیه السلام فرمود: «کان عمّنا العباس نافذ البصیرة؛ عموی ما عبّاس، بصیرت نافذ (چشم تیزبین و عمق نگر) داشت».(2)

لذا مرحوم محمّد باقر بیرجندی می نویسد: همانا عبّاس، از فقهای بزرگ و از بزرگان خاندان نبوّت بود.(3)

الْعَقْلِ...؛ پسرم! ادب بارور شدن عقل و بیداری قلب و سرفصل فضیلت و ارزش هاست».(1)

نیز فرمود: «مَنْ اَخَّرَ عَدَمُ اَدَبِهِ لَمْ یقَدِّمْهُ کِثافَةُ حَسَبِهِ؛ کسی که بی ادبی، او را عقب انداخت،عظمت مقام حَسَب و فامیل، او را به جلونخواهد انداخت».(2)

و نیز فرمود: «لامِیراثَ کَاْلاَدَبِ؛ هیچ ارثی ارزشمندتر از ادب نیست».(3)

بر همین اساس، حضرت علی علیه السلام فرزندانش را به خوبی تربیت کرد، از این رو آنان از با ادب ترین افراد جامعه خود بودند. حضرت عبّاس علیه السلام از همین مکتب درخشان، درس ادب آموخته بود؛ لذا از ویژگی های زندگی سراسر درخشان حضرت عبّاس علیه السلام ادب او در همه دوران سال های زندگی اش از کودکی تا آخر عمر بود. در این راستا نظر شما را به چند نمونه زیر جلب می کنیم:

1 - روایت شده که حضرت عبّاس علیه السلام بدون اجازه در کنار امام حسین علیه السلام نمی نشست و اگر پس از اجازه می نشست، مانند عبدی خاضع، دو زانو در برابر مولایش می نشست.(4)

2 - روایت شده که در طول 35 سال عمر حضرت عبّاس علیه السلام آن بزرگوار هرگز برادرش امام حسین علیه السلام را برادر خطاب نکرد، بلکه با تعبیراتی مانند: سیدی، مولای، یا بن رسول اللَّه، آقای من، سرور من، ای پسر رسول خداصلی الله علیه وآله، آن حضرت را صدا می زد، به جز در مورد آخرین

ص:29

ساعت عمر و در لحظه شهادت که صدا زد: برادر، برادرت را دریاب!

این تعبیر نیز یک نوع ادب بود؛ زیرا بیانگر آن بود که برادرت رسم برادری را با بهترین وجه ادا کرد و تو ای برادر، اکنون با مهر برادری به من بنگر.

در کتاب «مستطرف الاحادیث» نقل شده: روزی امام حسین علیه السلام در مسجد آب خواست. عبّاس علیه السلام که در آن هنگام کودک بود، بی آنکه به کسی بگوید با شتاب از مسجد بیرون آمد. پس از چند لحظه دیدند، ظرفی را پر از آب کرده و با احترام خاصی ظرف آب را به برادرش امام حسین علیه السلام تقدیم کرد.

روز دیگری، خوشه انگوری را به او دادند. او با اینکه کودک بود، با شتاب از خانه بیرون آمد، پرسیدند: کجا می روی؟ فرمود: می خواهم این انگور را برای مولایم، حسین علیه السلام ببرم.(1)

حضرت علی علیه السلام در همان خردسالی عبّاس علیه السلام، توجّه خاصّی به ادب ایشان داشت. او را به تلاش و کارهای مهم و سخت مانند کشاورزی، تقویت روح و جسم، تیراندازی و شمشیرزنی و سایر فضایل اخلاقی، تعلیم و عادت داده بود.

حضرت عبّاس علیه السلام گاهی در کنار پدر مشغول کشاورزی و باغداری در نخلستان ها بود و زمانی احادیث و برنامه های اسلام را در مسجد به دیگران می آموخت و به تهیدستان و بینوایان کمک می کرد. او به برادران و خواهرانش احترام شایانی می گذاشت. و دوش به دوش آنان در بالا بردن سطح فرهنگ مردم می کوشید و در یک کلام، بازوی

ص:30

پرتوان پدر و چشم نافذ اسلام و مطیع برادرانش امام حسن و امام حسین علیهما السلام بود. حضرت عباس علیه السلام سخن امام علی علیه السلام را در زبان و سیمای امام حسن علیه السلام را در چهره و خون امام حسین علیه السلام را در رگ ها داشت.(1)

سبط پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله می گردد، شکر نمود.(1)

حضرت علی علیه السلام به امّ البنین علیها السلام فرمود: عبّاس علیه السلام در پیشگاه خداوند بزرگ، دارای مقام بسیار ارجمندی است، خداوند به جای دو دست، دو بال به او عنایت می کند، او با آن دو بال، همراه فرشتگان در فضای بهشت به پرواز در می آید، چنان که این موهبت را به جعفر طیار، عنایت نموده است. امّ البنین با شنیدن این مژده، خشنود شد و خدا را سپاس گفت.(2)

آری مادر حضرت عبّاس علیه السلام از شیرزنان مخلص و نمونه ای بود که اگر گریه می کرد، گریه اش عاطفی بود ولی وقتی از فداکاری پسرش در راه حقّ و پاسداری از حریم امام حسین علیه السلام باخبر شد از اعماق دل خشنود شد و از عمق دل، خدا را به خاطر داشتن چنین فرزندی سپاس می گفت.(3)

باشکوهی از علما و بزرگان تشکیل شده، شخصی خبر داد که حضرت ابوالفضل علیه السلام به مجلس شما می آید. پس از لحظاتی، نور تابان آن حضرت بر آن مجلس تابید و با شکوه بی نظیری وارد مجلس شد و در صدر مجلس روی صندلی نشست. حاضران همه در برابرش خضوع نموده بودند. به خاطر جسارتی که کرده بودم ترس و وحشتی عجیب مرا فرا گرفت. آن بزرگوار به همه افراد حاضر با نظر مهرانگیز نگریست و صحبت کرد و وقتی که نوبت به من رسید، فرمود: تو چه می گویی؟ من از گفته ام اظهار پشیمانی کردم. فرمود: من در نزد پدرم و برادرانم حسن و حسین علیهما السلام درس آموخته ام و در دین خود و آنچه آموخته ام به مرحله یقین رسیده ام، ولی تو در شک و تردید به سر می بری و در امامت امامان حقّ شک داری، آیا چنین نیست؟ و پس از بیانی دیگر با دست مبارک به دهانم زدند که از خواب بیدار شدم. اکنون به جهل و گمراهی خود اعتراف می کنم و به آستان مقدّسش برای درخواست عفو و لطف آمده ام.(1)

نظیر این ماجرا در مجلس یکی از افرادی که ظاهراً اهل علم به نظر می رسید اتّفاق افتاد. او می گفت: سلمان از نظر علمی بر حضرت عبّاس علیه السلام برتری دارد؛ زیرا حضرت علی علیه السلام در شأنش فرموده: «سَلْمانٌ بَحْرٌ لا ینْزَحُ؛ سلمان دریای بی پایان است».(2)

او بعد از گفتن این سخن، شبی در عالم خواب دید در مجلس باشکوهی است و حضرت عبّاس علیه السلام در صدر مجلس نشسته و سلمان

ص:33

دست به سینه برای خدمت گذاری آن حضرت ایستاده است و به او می گوید: ای مرد! چرا اشتباه می کنی، افتخار من این است که خدمت گذار فرزند علی علیه السلام حضرت عبّاس علیه السلام می باشم.(1)

سفیدی که تعدادشان در هر میلیمتر مکعب خون، حدود شش هزار عدد است و در کل بدن، بیش از سی میلیارد عدد می باشند. این گلبول ها مأمور دفع دشمن و راندن آن از کشور بدن هستند تا موجب خسارت رسانی به بدن و سد راه تکامل جسمی نشوند. وظیفه و مأموریت این گلبول های سرخ که تعدادشان بسیار و تقریباً در هر میلیمتر مکعب خون، پنج میلیون گلبول سرخ است، جذب و پخش غذا به سراسر بدن است.

به این ترتیب به اهمیت نقشِ جذب و دفع، پی می بریم که اگر خدای نکرده به نیروی جذب و دفع بدن اخلال وارد شود (مانند ابتلا به بیماری ایدز که موجب تنبلی و از کار اندازی گلبول های سفید است) انسان را با خطر مرگ رو به رو می سازد.

در رابطه با شخصیت معنوی انسان نیز همین قانون وجود دارد، یعنی رشد و تعالی شخصیت انسان، بستگی به دفع و جذب (تزکیه و تعلیم) دارد، از یکسو باید عوامل و زمینه های سقوط؛ مانند گناهان را از روح و روان، دفع و پاک سازی نمود و از سوی دیگر باید فضایل و ارزش ها؛ مانند ایمان، علم، عمل صالح و خصال نیک را جذب کرده و با آنان، روح و روان را آراست، که از این دفع و جذب و نتیجه آن، علمای اخلاق به «تخلیه و تجلیه و تحلیه» تعبیر می کنند؛ یعنی نخست باید با نیروی تقوا، روح و روان را از موانع کمال (گناهان) خالی ساخت، سپس باید روح و روان را با فضایل اخلاقی زینت داد و در

ص:35

مرحله سوم است که نور خدا و ارزش های ملکوتی در وجود انسان متجلّی و آشکار شده، انسان به هدف از خلقت خود خواهد رسید.

به گفته سعدی:

تن آدمی شریف است به جان آدمیت

نه همین لباس زیباست نشان آدمیت

اگر آدمی به چشم است و دهان و گوش و بینی

چه میان نقش دیوار و میان آدمیت

طیران مرغ دیدی، تو ز پای بند شهوت

به درآی تا ببینی طیران آدمیت

در قرآن مجید، هدف از فرستادن پیامبران از طرف خدا، همین تزکیه و تعلیم (دفع و جذب یا پاک سازی و بهسازی) عنوان شده، چنان که این معنی در آیات 2 سوره جمعه و 164 سوره آل عمران و 129 و 151 سوره بقره آمده است.

برای روشن شدن مطلب به ذکر یکی از این آیات می پردازیم، در آیه 2 سوره جمعه می خوانیم «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولاً مِّنْهُمْ یتْلُوا عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکِّیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَللٍ مُّبِینٍ»؛ خداوند کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت تا آیاتش را برای آنان بخواند و آنان را پاکیزه کند و کتاب و حکمت بیاموزد، هرچند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند.

رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: اگر شیطان ها دل های انسان ها را احاطه

ص:36

نکنند، انسان ها می توانند به جهان ملکوت بنگرند.(1)

همچنین فرمود: اگر زیاده روی در سخنان شما و آزادی دل هایتان در برابر فساد نبود، آنچه را من می بینم مشاهده می کردید و آنچه را من می شنوم، شما هم می شنیدید.(2)

نتیجه اینکه: پایه و مایه شخصیت معنوی، دوری از گناه و داشتن ارزش های والای انسانی است.(3)

روایت شده، صفیه، دختر حی بن اخطب یهودی، پس از ماجرای فتح خیبر، مسلمان شد و همسر پیامبرصلی الله علیه وآله گردید. روزی گریان نزد رسول خداصلی الله علیه وآله آمد، پیامبرصلی الله علیه وآله از علت گریه او پرسید، او عرض کرد: عایشه به من می گوید: ای یهودی زاده!

پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: چرا به او جواب ندادی که پدرم هارون برادر موسی است و عمویم موسی علیه السلام است و همسر پیامبرصلی الله علیه وآله اسلام هستم. در این هنگام آیه فوق نازل شد.(1)

از این روایت فهمیده می شود که مسلمانان باید از لقب گذاری زشت نسبت به مؤمنان بپرهیزند و لقب های نیک را (مانند موسی زاده، هارون زاده، برادر زاده موسی و ...) برای آنان برگزینند.(2)

نیز روایت شده، یکی از اصحاب در موردی به بلال حبشی گفت: یا بن السوداء؛ ای سیاه پوست زاده!

پیامبر برآشفت و او را سرزنش کرد و فرمود: تو، جز با عملَت بر سیاه پوست یا سرخ پوست برتری نداری.

نظر به اینکه حضرت عبّاس علیه السلام در ابعاد مختلف زندگی دارای عالی ترین ارزش ها بود و آن ارزش ها به طور آشکار و کامل در او دیده می شد، به تدریج همان ها برای او لقب ها و کنیه هایی شدند و مردم با ذکر آن لقب ها و کنیه ها که بیانگر فضایل حضرت عبّاس علیه السلام بودند، عظمت اخلاقی او را بازگو می کردند و در مجموع او را ابوفاضل (پدرارزش ها) می خواندند.

ص:38

اینکه به حضرتش، ابوالفضل می گفتند به خاطر یکی از این دو علّت بود:

1) پسری به نام فضل داشت

2) سراسر زندگی درخشان آن حضرت پر از فضل و فضیلت بود.

البته به نظر می رسد علت دوم مناسبت تر باشد.

به هر حال حضرت عبّاس علیه السلام دارای القاب است، تا آنجا که علاّمه مامقانی، رجالی معروف در تنقیح المقال می نویسد: و قد عدت له ستة عشر لقباً؛ برای حضرت عبّاس علیه السلام شانزده لقب برشمرده اند.

محدّث محقق، مرحوم شیخ ذبیح اللَّه محلاّتی پس از یادآوری اینکه القاب حضرت عبّاس علیه السلام بسیار است، به ذکر چهارده لقب پرداخته است: 1) قمربنی هاشم 2) باب الحوائج 3) الشهید 4) عبدصالح 5) سقّا و ساقی و ابوالقربه 6) المستجار (پشت و پناه) 7) فرمانده لشکر 8) حامی 9) فادی(فداکار) 10) ضیغم(شیر) 11) مؤثر(ایثارگر) 12) سردار و پیشتاز 13) پرچمدار 14) ظهر الولایه (پشتیبان ولایت).(1)

در اینجا القاب دیگری نیز برای آن حضرت ذکر کرده اند؛ مانند: 15) المواسی 16) الواقی 18) اطلس 18) باب الحسین 19) الشاعی 20) صدیق 21) البطل العلقمی و ... آمده است.(2)

مخفی نماند که القابی دیگر؛ مانند: مجاهد، ناصر، مجیب، راغب و... در زیارت نامه حضرت و کتب دیگر آمده است.

ص:39

اینکه به شرح کوتاه و مختصر برای القاب بیست و یک گانه حضرتش می پردازیم:

نذر برای آن حضرت و مادرش امّ البنین علیهما السلام و توسّل به آنان حاجتمندان را به مقصود رسانده است.

گفتنی است که به گفته بعضی از علما، واژه عبّاس به حروف حساب ابجد، معادل عدد 133 است، هرکس بعد از نماز 133 بار با عبارت ذیل به حضرت عبّاس علیه السلام متوسل شود به امید خدا به مقصود می رسد: «یا کاشف الکرب عن وجه الحسین، اِکْشِف کربی بحقّ اخیک الحسین علیه السلام؛ ای عبّاس که اندوه را از چهره حسین علیه السلام برطرف ساختی، به حقّ برادرت حسین علیه السلام اندوه مرا برطرف ساز.(1)

امام سجادعلیه السلام وقتی که روز 13 محرم، سال 61 ه.ق همراه بنی اسد کنار پیکر مطهر حضرت عبّاس علیه السلام آمد، تا آن را به خاک بسپارد، خطاب به او فرمود: و علیک منّی السّلام من شهید محتسب؛ ای شهید مخلص راه خدا، سلام من بر تو باد.(1)

امام صادق علیه السلام در ضمن ستایش او فرمود: ومضی شهیداً، او شهید از دنیا رفت.(2)

و در زیارت نامه ای که برای آن حضرت تنظیم نمود، خطاب به او فرمود: بعثک اللَّه فی الشهداء؛ خداوند تو را در میان شهیدان برانگیخت.(3)

به هر حال، حضرت عبّاس علیه السلام شهید حاضر وناظری است که بر قلّه شهادت، راست قامت ایستاده ونظاره گر صحنه هاست تا با جاذبه معنوی خود، شهادت طلب بپروراند و نام نامی اش به دل ها قوّت بخشد، روح ها را نشاط دهد، پاها و بازوان را محکم و استوار سازد و انسان های شایسته را برای جبهه ها و صحنه های سخت اسلامی ذخیره نماید.

و بندگی او هیچ گونه شائبه نبود، نه تنها در نماز و امور عبادی؛ بلکه در همه امور، بنده مطیع خدا بود. هرگز خطایی در زندگی او دیده نشد.(1)

عبودیت و بندگی خالص خدا، اساس و سنگ زیر بنای سایر ارزش هاست. عظمت هر انسانی بستگی به درجه عبودیت او در پیشگاه خدا دارد. خداوند وقتی که می خواهد اوج عظمت پیامبرصلی الله علیه وآله را که در مسئله معراج آشکار شد، بیان کند، عامل اصلی آن را بندگی محمدصلی الله علیه وآله معرفی کرده، در آغاز سوره اسراء می فرماید: پاک و منزه است خدایی که بنده اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجدالاقصی که گرداگردش را پر برکت ساختیم، برد تا آیات خود را به او نشان دهیم. او شنوا و بینا است.(2)

آری، شنوایی و بینایی مطلق خدا، بندگان صالح را به مقام بسیار بلند می رساند، به قول شاعر:

بندگی کن تا که سلطانت کنند

تن رها کن تا همه جانت کنند

خوی حیوانی سزاوار تو نیست

ترک این خو کن، سلیمانت کنند

در آیه مذکور اشاره ای به این معنی شده که عبودیت و بندگی خالصانه پیامبرصلی الله علیه وآله - نه رسالت او - سبب معراج او (که از شاخصه های عظمای رسالت اوست) گردید است.(3)

روایت شده، قاسم بن اصبغ نباته گفت: مردی از طایفه بنی دارِم را

ص:43

دیدم که رویش سیاه شده بود. به او گفتم: چهره تو سفید بود، چرا این گونه سیاه شده است؟ در پاسخ گفت: من مردی را که در میان دو چشمانش (پیشانیش) اثر سجده آشکار بود کشتم. گفتم: او چه کسی بود؟ گفت: اوعبّاس فرزند علی علیه السلام بود.(1)

در نقل دیگر آمده، این شخص سنگدل گفت: از آن وقتی که این آقا (حضرت عبّاس علیه السلام) را کشته ام، هر شب نزد من می آید و گریبان مرا می گیرد و کشان کشان مرا به پرتگاه دوزخ می برد و مرا در میان دوزخ می افکند. در عالم خواب فریاد و شیون می زنم، به طوری که همه افراد محل، صدای شیون مرا می شنوند.(2)

برده باشد و شاید این سخن مورد قبول امام حسین علیه السلام واقع نگردد.

شب هنگام در عالم خواب، امام حسین علیه السلام به او فرمود: آنچه را گفته ای صحیح است، من به برادرم پناهنده شدم، مصرع این شعر را با این جمله تکمیل کن: «والشمس من کدر العجاج لثامها؛ در آن هنگام به عبّاس علیه السلام پناه بردم که بر اثر حمله ها و درگیری و گرد و غبار، بین زمین و آسمان تیره و تار شده بود، به طوری که نقاب گرد و غبار جلوی نور خورشید را گرفته و هوا را تاریک نموده بود».(1)

در بعضی از عبارات، آن حضرت به عنوان (حامی الضعینه) یاد شده است.(1)

ضعینه به معنی هودج است، کنایه از این است که او یگانه حامی بانوان هودج نشین بود و در سفر کربلا از آنان نگهبانی می کرد و آنان در پناه چنین نگهبان نیرومند و شجاعی هیچ گونه نگرانی نداشتند.

و همانگونه که پدرش علی علیه السلام (اسد اللَّه الغالب) شیر غالب و چابک خدا بود. او نیز این خصلت را از آنان به ارث برده و چون شیر از دشمن نمی هراسید و با شجاعتی بی بدیل، با عالی ترین نبردی که قهرمانان را به تعجّب وا می دارد، نبرد می کرد.

حضرت عبّاس علیه السلام با اینکه به شدّت تشنه بود، دیگران را بر خود مقدم داشت.

او سه برادرش را جلوتر از خود به میدان فرستاد و ایثار کرد و طبق بعضی روایات، دو پسرش به نام عبداللَّه و محمّد را که نوجوان بودند، به میدان فرستاد و هر دو در کربلا شهید شدند.(1)

شما را به قضیه جالب زیر جلب می کنیم:

در نقل های تاریخی آمده است هنگامی که وسایل غارت شده از شهدای کربلا را به شام نزد یزید بردند، در میان آنها پرچم بزرگی وجود داشت. یزید و حاضران بهت زده دیدند، همه پرچم، آسیب دیده و سوراخ شده ولی دسته آن سالم است. یزید از روی حیرت و تعجّب پرسید: این پرچم را چه کسی حمل می کرد؟ گفتند: عبّاس علیه السلام پسر علی علیه السلام.

یزید از روی حیرت و تجلیل از پرچمدار، سه بار برخاست و نشست و به حاضران گفت: به این پرچم بنگرید که بر اثر صدمات و ضربه ها هیچ جای سالم در آن نمانده جز دستگیره آن که پرچمدارش آن را با دست حمل می کرده است. (یعنی دستگیره سالم، نشان می دهد که پرچمدار، تیرها وضربه هایی را که بر دستش وارد می شده تحمّل کرده و پرچم را رها نکرده است.)

سپس گفت: أَبَیتَ الْلَعْنَ یا عَبَّاسُ هکَذا یکُونُ وَفاءَ الاَخِ لاَخیهِ؛ ای عبّاس! لعن و ناسزا را از خود دور ساختی (و هرگز روا نیست کسی به تو ناسزا گوید) این است معنی وفای برادر نسبت به برادرش.(1)

راست قامت نگه می دارد و پشتوانه محکمی برای حرکت انسان است، حضرت عبّاس علیه السلام نیز چنین نقشی را برای نگهبانی از حریم ولایت و امامت دارا بود و به راستی پشت و پناه امر ولایت و تا آخرین حدّ توان از ولایت وآرمانهایش پشتیبانی کرد.

از این رو وقتی که حضرت عباس به شهادت رسید، امام حسین علیه السلام به بالینش آمد و فرمود: «اَلانَ اِنْکَسَرَ ظَهْری وَقَلّتْ حیلَتی؛ اکنون پشتم شکست و چاره ام کم شد».(1)

بگفتش کای سپهدار قبیله

زمرگت مرا کم گشت حیله

شکستی پشتم ای شمشاد قامت

نمی باید درستی تا قیامت

دریغ از بازوی زور آزمایت

دریغ از پنجه خیبر گشایت

دریغ از اهل بیت بی پناهم

دریغ از یاور و میر سپاهم(2)

مقام عشق را در درگه بسی بالاتر از عقل است

کسی این آستان بوسد که جان در آستین دارد

به این ترتیب، درس برادری، وفا، فداکاری و گذشت بی نظیر را به جهانیان آموخت و به انسانیت، بها و آبروی فوق العاده داد.(1)

و باب الحوائج بودن او نیز از یک نظر به این خاطر است که باب و پیشکار امام حسین علیه السلام است و با وساطت، نیازهای نیازمندان را تأمین می کند و بی سامانان را سامان می بخشد.

از علاّمه طباطبایی قدس سره صاحب تفسیر المیزان نقل شده که فرمود: مرحوم سید السالکین و برهان العارفین آقای آقاسید علی قاضی (استاد علاّمه در عرفان) فرمود: در هنگام کشف، بر من روشن و آشکار شد که وجود مقدّس ابا عبداللَّه الحسین علیه السلام مظهر رحمت الهیه است و باب پیشکار آن حضرت، سقای کربلا، سرحلقه ارباب وفا، آقا باب الحوائج الی اللَّه، ابوالفضل العباس علیه السلام است.(1)

تلاش و سعی او به جایی رسید که هنگامی که دست راستش را قطع کردند، چنین رجز خواند: «سوگند به خدا اگر دست راستم را قطع کردید، من بدون درنگ تا جان در بدن دارم از دینم و از حریم امام راستگو، فرزند راستین پیامبر پاک و امین حمایت می کنم».(1)

بزرگان و شخصیت هایی مثل مرحوم محقق خبیر، شیخ عبدالواحد مظف کتاب هایی پیرامون زندگانی پر افتخار حضرت عبّاس علیه السلام تحت همین نام (بطل علقمی) به رشته تحریر درآورده اند.

پس از عبدالمطلب مقام سقایت به پسرش ابوطالب رسید و ابوطالب آن را به برادرش عبّاس واگذار کرد.(1)

امام باقرعلیه السلام فرمود: کسی که تشنه ای را سیراب کند، خداوند از شراب طهور و زلال در بسته شده ی مخصوص بهشتیان، او را سیراب خواهد کرد.(2)

در ماجرای کربلا، یکی از بی رحمانه ترین کارهای دشمن این بود که به دستور ابن زیاد، آب را به روی اهل بیت و یاران امام حسین علیه السلام بستند و امام حسین علیه السلام و همراهانش را در محاصره شدید آب قرار دادند. در روز هفتم محرم، عمرو بن حجاج یکی از سران دشمن با پانصد سوار، مأمور نگهبانی شریعه فرات شدند، تا شخصی از یاران امام حسین علیه السلام از آنجا آب نبرد.(3)

از آن پس، یکی از کارهای مهمّ حضرت عبّاس علیه السلام آب رسانی به اهل بیت و یاران امام حسین علیهم السلام بود و شهادت ایشان وقتی بود که برای آب آوردن به شریعه فرات رفته بود هنگام بازگشت، سر راهش را گرفتند و در کنار نهر علقمه او را به شهادت رساندند.

نخستین بار وقتی به حضرت عبّاس علیه السلام سقّا (آب رسان) گفته شد که امام حسین علیه السلام پس از ممنوع شدن آب در روز هفتم، با حضرت عبّاس علیه السلام در مورد آب رسانی گفت و گو کرد، سپس حضرت عبّاس علیه السلام را (ظاهراً در شب هشتم محرم) همراه بیست نفر سواره و سی نفر پیاده با بیست مشک به سوی فرات فرستاد. آنان به سوی فرات رفتند.

ص:55

درگیری شدیدی بین حضرت عبّاس علیه السلام و همراهان با نگهبانان شریعه رخ داد، جمعی همراه حضرت عبّاس علیه السلام با دشمن می جنگیدند و جمعی مشک ها را پر می کردند، حضرت عبّاس علیه السلام بی آنکه یک نفر از همراهانش شهید شود، بیست مشک پر از آب را به خیمه ها رساندند و همراهان امام حسین علیه السلام از آن آب نوشیدند.

در آخر این روایت آمده: «ولِذالِکَ سُمِّی الْعَبّاسُ علیه السلام السَّقّاءُ»؛ از این رو بود که عبّاس علیه السلام به عنوان سقّا نامیده شد(1)».(2)

نکته قابل توجّه اینکه: مطابق آنچه گفته شد و آنچه در بعضی از تواریخ آمده، حضرت عبّاس علیه السلام منصب سقایت و آب رسانی را که به عبّاس علیه السلام عموی پیامبرصلی الله علیه وآله حضرت عباس علیه السلام رسیده بود و بعد از عبّاس به فرزندانش. این مقام را از پدرش حضرت علی علیه السلام (که در جنگ بدر، با کمال شجاعت کنار چاهی که نزدیک دشمن بود رفت و از آن چاه برای مسلمانان آب آورد،)(3) به ارث برده بود. با توجّه به اینکه همراهان امام حسین علیه السلام در آغاز بیش از هزار نفر بودند و با افزودن حیواناتشان نتیجه می گیریم که تأمین آب آنان کار بسیار مهمّی بوده است.

علّت آب نیاشامیدن حضرت عبّاس علیه السلام در روز عاشورا، هنگامی که خود را به شریعه فرات رسانید؛ این بود که به یاد لب تشنه برادرش امام حسین علیه السلام و تشنگی همراهان آن حضرت افتاد و این بیانگر مقام سقایت کامل آن حضرت است؛ چرا که در روایت آمده، رسول خداصلی الله علیه وآله

ص:56

فرمود: «لِیشرِبْ ساقِی الْقَومِ آخِرَهُمْ؛ ساقی و آب رساننده قوم، باید آخرین نفری باشد که خود آب بنوشد».(1)

حضرت عبّاس علیه السلام ساقی لب تشنگان بود، به این سنّت عمل کرد و قبل از آنان از آب ننوشید.(2)

حضرت عباس علیه السلام در موضوع آب رسانی به قدری کوشا بود که پس از قطع شدن دست هایش، مشک را به دندان گرفت تا بلکه آب را به خیمه ها برساند و در لحظات آخر عمر، به امام حسین علیه السلام عرض کرد: من از دخترت سکینه علیها السلام خجالت می کشم؛ زیرا به او وعده آب دادم ولی نتوانستم آب را به او برسانم.(3)

به این ترتیب حضرت عبّاس علیه السلام زندگی درخشان خود را در عصر پدر، با کمال درایت، صلابت و وفاداری به پدر، به پایان رسانید و در کنار بستر پدر، وصیت های پدر را شنید و به خاطر سپرد و تصمیم گرفت، همچون زمان پدر، یار با وفا و راستین برای امام بعد از او یعنی امام حسن علیه السلام باشد و تا آخرین توان خود، از حریم اسلام و امامت دفاع کند.

سرکوبی مخالفان داخلی، به سوی صفین برای نبرد با سپاه معاویه حرکت نمایند. عبّاس علیه السلام که در این هنگام جوانی نورس بود، همراه پدر و برادران به سوی بصره حرکت کرد. در بصره مذاکرات برای اصلاح مفید واقع نشد. دشمنان جنگ را شروع کردند، در نتیجه درگیری به اوج شدّت خود رسید ولی سرانجام پیروزی نصیب یاران علی علیه السلام گردید. از مخالفان سیزده هزار نفر کشته شدند و از یاران حضرت علی علیه السلام پنج هزار نفر به شهادت رسیدند.(1)

در این جنگ، سخنی از عبّاس علیه السلام در تاریخ به میان نیامده؛ ولی قطعاً او از یاران تلاشگر و فداکار این صحنه بود و چون نوجوانی بوده، گویی تاریخ او را فراموش نموده است.(2)

پس از جنگ جمل، جنگ بزرگ صفّین شروع شد و این جنگ که با معاویه و سپاه او رخ داد، هیجده ماه طول کشید و از سخت ترین جنگ های عصر خلافت حضرت علی علیه السلام بود.

حضرت عبّاس علیه السلام همراه برادرانش حسن و حسین علیهما السلام در این نبرد، حضور فعّال داشتند.

بعضی سنّ حضرت عبّاس علیه السلام را در این نبرد، هفده سال تعیین کرده اند. چنان که این مطلب در مناقب اخطب خوارزمی(3) صفحه 54

ص:59

آمده است، اگر چنین باشد، باید تولد آن حضرت را قبل از سنه 26 دانست؛ زیرا آغاز جنگ صفّین در سال 36 رخ داد. به هر حال دو واقعه عجیب در رابطه با شجاعت حضرت عبّاس علیه السلام در جنگ صفّین نقل شده که هرکدام نمونه ای روشن بر شجاعت و دلاوری های ممتاز آن بزرگ مرد الهی در این جنگ در دوران نوجوانی می باشد. نظر شما را به آن دو حادثه جلب می کنیم:

جمعی از سواران و دلاوران مخلص و بی بدیل (مانند مالک اشتر) به سوی قرارگاه ابوالاعور اسلمی حمله کردند، حمله آنان آن چنان محکم و شدید بود که طولی نکشید آبراه فرات توسط امام حسین علیه السلام و همراهان گشوده شد و سپاه نگهبان معاویه از اطراف شریعه پراکنده شده و بعضی به هلاکت رسیدند و این نخستین فتحی بود که در جنگ بزرگ صفین نصیب سپاه علی علیه السلام گردید.(1)

جالب اینکه علاّمه بیرجندی می نویسد: مطابق نقل بعضی از کتب معتبر در گشایش آبراه صفّین، حضرت عبّاس علیه السلام همراه برادرش امام حسین علیه السلام بود و دوش به دوش هم، رکاب زدند و با یورش های قهرمانانه خود، شریعه فرات را از چنگ دشمن خارج ساختند.(2)

مشورت پرداختند تا هماورد رشیدی را به میدان او بفرستند، ولی بر اثر رعب و وحشت عجیبی که بر آنان چیره شده بود، نتوانستند تصمیم بگیرند. سرانجام معاویه به یکی از سرداران شجاع لشکرش به نام ابن الشعثاء (یا ابوالشعثاء که می گفتند قدرت رزمیدن با هزاران نفر جنگجوی سواره را دارد) را به حضور طلبید و به او گفت: به میدان این جوان ناشناس برو و با او جنگ کن.

ابن شعثاء گفت: ای امیر! مردم مرا به عنوان قهرمان در برابر ده هزار جنگجو می شناسند، چگونه شایسته است که مرا به جنگ با این کودک روانه سازی؟

معاویه گفت: پس چه کنم؟

ابن شعثاء پاسخ داد: من هفت پسر دارم، یکی از آنان را به جنگ او می فرستم، تا او را بکشد.

معاویه گفت: چنین کن.

ابن شعثاء، یکی از فرزندانش را به میدان آن نوجوان فرستاد، طولی نکشید که به دست او کشته شد.

ابن شعثاء فرزند دومش را به میدان فرستاد، باز به دست او کشته شد، او فرزند سوم و چهارم، تا هفتمین فرزند را فرستاد، همه آنان به دست آن نوجوان ناشناس به هلاکت رسیدند.

در این هنگام خود ابن شعثاء به میدان تاخت و فریاد زد:

ای جوان! تو همه پسرانم را کشتی، سوگند به خدا قطعاً پدر و مادرت را به عزایت می نشانم.

ص:62

ابن شعثاء به آن نوجوان حمله کرد و بین آن دو، چند ضربه رد و بدل شد، در این هنگام، آن نوجوان چنان ضربه ای به ابن شعثاء زد که او را دو نصف کرد و به پسرانش محلق ساخت. حاضران از شجاعت او تعجب کردند، در این هنگام امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام فریاد زد: ای فرزندم! برگرد که ترس دارم دشمنان تو را چشم زخم بزنند.

او بازگشت، امیرمؤمنان علیه السلام به استقبال او رفت و نقاب را از چهره او برداشت و بین دو چشمانش را بوسید.

حاضران نگاه کردند دیدند او قمر بنی هاشم حضرت عبّاس علیه السلام است.(1)

این ماجرا به روشنی، سیمای حضرت عبّاس علیه السلام را نشان می دهد که در همان سنین نوجوانی از شجاعت بسیار بالایی برخوردار بوده، به راستی که شجاعت را از پدر و مادر به ارث برده است، از این رو مادرش امّ البنین علیها السلام در مدینه پس از شنیدن خبر شهادت عبّاس علیه السلام در کربلا، در فرازی در سوگ عبّاس علیه السلام خطاب به او می گوید: اگر دست در بدن داشتی و شمشیر در دستت بود هیچ کس جرأت نزدیک شدن به تو را نداشت.

و در همین اشعار، در فرازی، از عبّاس علیه السلام به عنوان (شیرزاد) یاد کرده، می گوید: ای وای که عمود آهنین بر سر شیر بچه ام وارد شد.(2)

ص:63

می دهم که تو از دنیا رفتی، در حالی که اقتدا به صالحان نمودی و از پیامبر پیروی کردی.(1)

به این ترتیب می بینیم امام صادق علیه السلام آن حضرت را مطیع امام حسن و امام حسین علیهما السلام دانسته و او را تا آخر عمر، پیرو صالحان و پیامبران براساس بصیرت و آگاهی، معرفی کرده است.

امام حسن علیه السلام پس از شش ماه خلافت در کوفه، بر اثر نابسامانی های کوفه به مدینه بازگشت و نه سال و چهار ماه به دور از خلافت، در مدینه زیست.

حضرت عبّاس علیه السلام همراه برادرش، از کوفه به مدینه بازگشت و در کنار امام و برادرش زیست، هرگز به حکومت سیاه معاویه اعتنا نکرد، موضع گیری و مخالفت خود را همانند موضع گیری برادرش امام حسن علیه السلام به صورت بی اعتنایی و قهر از حکومت ننگین معاویه، ادامه داد تا آنگاه که امام حسن علیه السلام توسط جعده دختر اشعث که عامل نفوذی معاویه بود، مسموم شده و به شهادت رسید.(2)

بگویی و با مطرح کردن آن جنگ کنی که صلاح اسلام و شیعیان در این شرایط نیست.(1)

وصیت امام حسن علیه السلام گرچه به امام حسین علیه السلام بود، ولی حقیقت این وصیت به همه برادران بنی هاشم و شیعیان بود، از این رو حضرت عبّاس علیه السلام نیز مورد خطاب این وصیت بوده است.

امام حسن علیه السلام به لقاءاللَّه پیوست و امام حسین علیه السلام جنازه امام حسن علیه السلام را مطابق وصیت، پس از غسل و کفن و نماز، در میان تابوت نهاد و به همراه برادران و بستگان و شیعیان، برای دفن به سوی مرقد منوّر پیامبرصلی الله علیه وآله حرکت داد، بدخواهان کینه توز، مروان و دار و دسته اش به همدیگر گفتند که حسین و بنی هاشم می خواهند، جنازه امام حسن علیه السلام را در کنار قبر پیامبرصلی الله علیه وآله دفن کنند بنابراین همدیگر را تحریک کردند و اجتماع نمودند تا از دفن جنازه آن حضرت در کنار قبر پیامبرصلی الله علیه وآله جلوگیری نمایند، تا آنجا که عایشه سوار بر قاطر شد و به آنان پیوست و فریاد زد: نَحُّو اِبْنَکُمْ عَنَ بَیتِی؛ پسر خود را از خانه ام دور کنید».

امام حسین علیه السلام و برادران هرکدام پاسخ آنان را دادند و به آنان فهماندند که جنازه را برای تجدید عهد، کنار مرقد پیامبرصلی الله علیه وآله آورده ایم. آنگاه امام حسین علیه السلام همراه برادران و بستگان، جنازه را به بقیع برده و درآنجا به خاک سپردند.(2)

کینه های پلید بدخواهان به جایی رسید که جنازه امام حسن علیه السلام را

ص:66

تیرباران کردند، به طوری که هنگام دفن، هفتاد چوبه تیر از بدن مطهرش بیرون آوردند.(1)

آنچه که در اینجا قابل توجّه است این است که حضرت عبّاس علیه السلام که در این هنگام 24 سال داشت، هم شجاع بود و هم احساس جوانی در سرداشت، در عین حال طبق وظیفه به وصیت برادر عمل کرد و با کمال حلم و بردباری و صبر انقلابی، اطاعت از وصیت امام حسن علیه السلام را بر احساسات و خواسته خود مقدم داشت و با خویشتن داری و تسلط بر خود به خاطر اصلاح اسلام، دندان بر روی جگر گذاشت و قهرمانانه خود را کنترل کرد و تعهد و وفاداری خود را نسبت به امام حسن علیه السلام ایفا نمود.(2)

مرحوم علاّمه سید عبدالرزاق مقرّم می نویسد: روایت شده پس از تیر باران جنازه مطهّر امام حسن علیه السلام هنگامی که عبّاس علیه السلام این وضع دلخراش را دید، غیرتش به جوش آمد، کاسه صبرش لبریز شد، شمشیر به دست گرفت و تصمیم حمله به آن حرامیان بد طینت گرفت، ولی امام حسین علیه السلام به سراغ عبّاس علیه السلام آمد و بنا به وصیت برادرش امام حسن علیه السلام که خونریزی را در آن مورد، روا ندانسته بود، عبّاس را از حمله کردن بازداشت. حضرت عبّاس علیه السلام آتش خشمش را فرو خورد و به اطاعت از امام حسین علیه السلام، صبر و تحمل کرد و به انتظار فرصت وعده الهی نشست تا اینکه این فرصت فرا رسید و در شهادتگاه کربلا جان خود را فدای آیین اسلام نمود و به سعادت ابدی دست یافت.(3)

ص:67

فرزندان دیگرش به نام های حسن، قاسم (عبداللَّه) محمّد و دختری که نامش معلوم نیست، «امّ ولد» بوده است.(1)

مرحوم علاّمه سید محسن امین، دو نفر از فرزندان حضرت عبّاس علیه السلام به نام های محمّد بن عبّاس و عبداللَّه بن عبّاس را در شمار شهیدان کربلا می شمرد.(2)

صاحب کتاب مناقب، یک فرزند او یعنی محمّد را جزو شهیدان کربلا شمرده است.(3)

هیچ بعید نیست که حضرت عبّاس علیه السلام با خانواده خود به کربلا آمده باشد و دو فرزند جوانش را به میدان فرستاده و آنان، قبل از خود به شهادت رسیده باشند، همانطورکه اکثر شهیدان کربلا با زن و فرزند خود به کربلا آمده بودند؛ چنان که در حوادث روز عاشورا آمده است، که حضرت عبّاس علیه السلام دارای خیمه مخصوص بود و هنگام وداع به آن خیمه آمد و با همسر و فرزندانش وداع کرد.(4)

براساس قلم تقدیر، قلم پیروی عبّاس علیه السلام از حسین علیه السلام را رقم می زد، چرا که همیشه، چهار پیرو سه است.(1)

ماجرای بیعت گرفتن برای یزید در عصر معاویه و نیز بعد از معاویه و ماجرای کربلا، در میان حوادث مربوط به حضرت عبّاس علیه السلام دو حادثه بزرگ و مهم است، که حضرت عبّاس علیه السلام در کنار برادر درخشیده و هرگز از خط فکری و عملی برادر جدا نشد.

نوشته بود، به ضحّاک داد. ضحّاک آن را در حضور مردم خواند و مردم را به بیعت با یزید که در این هنگام سی ساله بود دعوت کرد.

بعضی از حاضران از روی ترس و بعضی از روی طمع، بیعت کردند و بعضی اعتراض نمودند. گفت وگو در این مورد بسیار شد، حتی مروان اعتراض کرد، معاویه با تطمیع، او را راضی نمود و به او گفت: تو را ولیعهد یزید نمودم. وقتی که مروان چنین دید، تسلیم شد. معاویه به او دستور داد تا به مدینه برود و فرماندار مدینه شود و مردم حجاز را به پذیرش بیعت با یزید دعوت کند.(1)

مطابق روایات دیگر، عایشه به معاویه اعتراض کرد، معاویه به طور محرمانه در مدینه دستور داد چاهی را کندند و داخل آن را پر از آهک نمود، سپس عایشه را برای مذاکره، دعوت کرد وقتی که عایشه نزد معاویه آمد، معاویه با ظاهرسازی و پشت هم اندازی و تعارف او را بر سر آن چاه آورد، عایشه به چاه افتاد و در همانجا مرد و همانجا قبر او شد و مردم مدت ها نمی دانستند که عایشه کجا رفته است.(2)

در مقابل این بیعت گرفتن با زور و اکراه، عده ای آشکارا مخالفت کردند، در رأس آنان امام حسین علیه السلام بود که با کمال صراحت، مخالفت نمود حتی در ضمن نامه ای به معاویه، که بدعت ها و مخالفت های او با اسلام را برمی شمرد، چنین نوشت: «... و اگر مردم را با زور و اکراه به بیعت با پسرت یزید می کشانی با اینکه او جوانی بی تجربه، شرابخوار و

ص:71

سگباز است، در حقیقت بر ضرر و زیان خود، اقدام کرده ای و دین خود را تباه نموده ای.(1)

حضرت عبّاس علیه السلام در این ماجرا نیز همچون امام حسین علیه السلام فکر کرد و از او اطاعت می نمود و هرگز دیده و شنیده نشد که او بیعت با یزید را بپذیرد، بلکه مو به مو همان خط فکری و عملی امام حسین علیه السلام را دنبال می کرد. مرحوم علاّمه محقّق سید عبدالرزاق مقر (متوفّی سال 1391ه.ق) در مورد مقام اطاعت حضرت عبّاس علیه السلام از امام حسین علیه السلام پس از بیان بخشی از فضایل حضرت عبّاس علیه السلام می نویسد: این فضیلت ها همه از پرتو انوار سید الشهداء امام حسین علیه السلام بود، که عبّاس علیه السلام بر اثر پیروی از او کسب نموده و آینه تمام نمای وجود امام حسین علیه السلام شده بود. بی شک امام حسین علیه السلام و حضرت عبّاس علیه السلام از مصادیق بارز این آیات قرآن بودند که خداوند در آیه 1 و 2 سوره شمس می فرماید: «والشَّمْسِ و ضُحی ها والقمَرِ اِذا تَلیها؛ سوگند به خورشید و آن هنگام که فروغ بخشد و سوگند به ماه و آن زمان که دنبال خورشید روان است».

خورشید، حسین علیه السلام و ماه عبّاس علیه السلام است، چرا که عبّاس، هیچ سخنی نمی گفت مگر آنکه قبلاً از برادرش شنیده باشد و هیچ عملی انجام نمی داد، مگر اینکه به جهت پیروی از امامش انجام پذیرد و در یک کلام، عبّاس علیه السلام هیچگاه خویش را بر وجود مقدّس امام حسین علیه السلام مقدّم نمی داشت و به عبارت روشن تر عظمت و شخصیت معنوی

ص:72

ابوالفضل علیه السلام به خاطر نور مقدّس امام حسین علیه السلام بود که در آینه وجود پیراسته اش، تابیده بود.(1)

گفت: نه هرگز، فرماندهی را به تو واگذار نمی کنم، تو امیر پیاده نظام باش. آنگاه بعدازظهر تاسوعا لشکر را به حرکت درآورد و برای جنگ با حسین علیه السلام و یارانش آماده ساخت.(1)

از وقایع روز تاسوعا این که، نبودن آب و شدّت تشنگی اصحاب و کودکان و اهل خیام، باعث شد که جمعی از آنان نزد امام حسین علیه السلام آمده از تشنگی شکایت کردند و دست به دامن او شدند، امام علیه السلام به عبّاس و چند نفر دیگر فرمود: بروید و در چند قدمی چاهی حفر کنید، بلکه به آب برسید. آنان رفتند و مشغول کندن چاه شدند، ولی پس از تلاش بسیار، به آب نرسیدند.(2)

ابراهیم بن محمّد بیهقی که از علمای برجسته قرن سوم هجری است در کتاب (المحاسن و المساوی) در ذکر ورود امام حسین علیه السلام به کربلا می نویسد: بین امام حسین علیه السلام و یارانش با آب فاصله کمی بود، دشمنان بین آب و امام حسین علیه السلام حائل شدند و امام و یارانش را از دستیابی به آب منع کردند. شمر به آنان گفت: هرگز از آب نیاشامید تا اینکه از آب سوزان و چرکین دوزخ بیاشامید. حضرت عبّاس علیه السلام به امام حسین علیه السلام عرض کرد: آیا ما بر حقّ نیستیم؟

امام حسین علیه السلام پاسخ داد: آری ما بر حقّ هستیم.

حضرت عبّاس علیه السلام پس از شنیدن این پاسخ، آن چنان به صف دشمن حمله کرد، که آنان را تارومار و پراکنده ساخت و امام حسین علیه السلام و یارانش به آب دست یافتند، از آب نوشیدند و از آن آب برداشتند.(3)

ص:74

حسین علیه السلام اقتدا کرد. نماز صبح با حضور قلب و اخلاص و عرفان خوانده شد، سپس امام حسین علیه السلام خطبه خواند، در آن خطبه پس از حمد و ثنای الهی فرمود: خداوند در کشته شدن شما و من در این روز اجازه داد و من نیز شما را به استقامت و جنگیدن، توصیه می کنم.

امام علیه السلام یاران را برای جنگ آماده ساخت. سپاه اندک امام حسین علیه السلام صف آرایی کردند، آنان 72 نفر سواره و پیاده بودند و به قولی آنان سی و دو نفر سواره و چهل نفر پیاده بودند.(1)

امام حسین علیه السلام زهیر بن قین را فرمانده ستون سمت راست لشکرش نمود و حبیب بن مظاهر را فرمانده ستون چپ لشکر قرار داد و پرچم جنگ را به دست حضرت عبّاس علیه السلام سپرد و خود و بنی هاشم در قلب لشکر قرار گرفتند و خیمه ها را پشت سر خود قرار دادند. در اطراف خیمه ها قبلاً خندق کنده بودند و آن را پر از هیزم نموده و آتش زدند، تا مبادا دشمن از پشت سر به خیمه ها هجوم برد.

از آن سو عمرِ سعد به صف آرایی لشکر خود پرداخت، عمروبن حجاج را فرمانده سمت راست لشکرش، شمر بن ذی الجوشن را فرمانده جانب چپ لشکر و پرچم را به غلامش داد.(2)

امام حسین علیه السلام نیز در میان یاران خود، پرچم را به عبّاس علیه السلام داد؛ زیرا

ص:77

او را برای حمل و نگهداری از پرچم، لایق تر، با کفایت تر، قوی دل تر، شجاع تر و توانمندتر یافت.(1)

آنان گفت: اندکی صبر کنید تا بروم برای شما آب بیاورم. در این هنگام، حضرت عبّاس علیه السلام صدای امام حسین علیه السلام را شنید، با شتاب اهل خانه اش را ترک کرد و به یاری امام علیه السلام شتافت. لشکر دشمن را دید که به طرف خیمه ها هجوم آورده اند و امام حسین علیه السلام با آنان می جنگد و آنان را درهم می ریزد.

حضرت عبّاس علیه السلام نیز در کنار امام وارد نبرد شد، آن دو بزرگوار هر دو می جنگیدند و در آن وقت نبرد بسیار سختی رخ داد.(1)

رفت و بر سکوی پرافتخار قهرمانی و شهادت ایستاد.(1)

کودکان را شنید، حضرت عبّاس علیه السلام سوار بر اسب شد، نیزه خود و مشکی را برداشت و به طرف فرات حرکت کرد، چهارهزار نفر نگهبانان شریعه فرات سر راه آن حضرت را بستند و آن حضرت را تیرباران کردند، حضرت عبّاس علیه السلام با شجاعتی بی نظیر بر آنان حمله کرد، به طوری که هشتاد نفر از آنان کشته شده و بقیه پراکنده شدند و عبّاس علیه السلام خود را به شریعه فرات رسانید. به آب نزدیک شد، مقداری آب به کف دست گرفت تا بیاشامد، تشنگی حسین علیه السلام و اهل بیت حسین علیهم السلام را به یاد آورد، آب را از کف دستش ریخت.

سپس مشک را پر از آب کرد و بر شانه راستش نهاد و به سوی خیمه ها روانه شد، به امید آنکه آب را به لب تشنگان برساند.(1)

نگهبانان شریعه به حضرت عبّاس علیه السلام حمله کردند، او نیز به آنان حمله کرد و در این حال چنین رجز می خواند «من از مرگ در آن هنگام که فریاد برآورد، باک و هراسی ندارم تا آنکه پیکرم در میان دلاور مردان به خاک افتد. جانِ من نگهبان، فدای جان پاک مصطفی، پیامبرصلی الله علیه وآله، منم عبّاس که با مشک برای سیراب کردن تشنگان می آیم و از مرگ در درگیری با دشمن نمی ترسم» عبّاس علیه السلام به جنگ خود همچنان ادامه می داد و دشمن را پراکنده نمود، در این هنگام زید بن ورقا یا (زید بن رقاد) از پشت نخله خرما کمین کرد و با همیاری حکیم بن طفیل، شمشیر خود را بر دست راست عبّاس علیه السلام فرود آورد و دست راست آن

ص:81

حضرت را قطع نمود، حضرت عبّاس علیه السلام شمشیرش را بر دست چپ گرفت و به نبرد خود با دشمن ادامه داد، در این میان حکیم بن طفیل که در پشت نخله خرما کمین کرده بود، شمشیرش را بر دست چپ آن حضرت فرود آورد که دست چپش نیز قطع گردید.

عجب اینکه حضرت عبّاس علیه السلام (همانند عمویش جعفر طیار در جنگ موته) پرچم را به سینه اش چسبانید و با بازوان قطع شده آن را نگه داشت، در این هنگام ظالمی عمود آهنین بر سرش زد که آن حضرت از پشت اسب بر زمین افتاد.(1)

رسید، به زمین افتاد و صدا زد: «یا اخاه! اَدْرِکْ اخاک؛ ای برادر! برادرت را دریاب».

و به روایت صاحب کتاب مناقب، در این هنگام ملعونی به پیش آمد و عمود آهنین بر فرق مبارکش زد که به شهادت رسید. امام حسین علیه السلام صدای برادرش را شنید و خود را به بالین او رسانید وقتی که او را با آن حال دید، صدا زد: «الان انکسر ظهری و قلت حیلتی؛ اکنون پشتم شکست و چاره من اندک شد».(1)

و بعضی دیگر نوشته اند: وقتی که صدای عبّاس علیه السلام به یا اخاه ادرک اخاک(2) بلند شد، امام حسین علیه السلام مانند شهاب ثاقب به بالین عبّاس علیه السلام آمد، او را با دست های قطع شده و بدن پاره پاره دید، با صدای بلند گریه کرد و فرمود: اکنون پشتم شکست و چاره ام اندک شد.

در این بین، معمار نگاهی به قبر و نگاهی به علاّمه کرد و پرسید: آقا اجازه می فرمایید از شما سؤال کنم؟

علاّمه فرمود: بپرس.

معمار گفت: ما تاکنون خوانده و شنیده بودیم که حضرت عبّاس علیه السلام قامتی بلند داشت، بنابراین باید قبر آن حضرت، طول بیشتری داشته باشد، ولی من می بینم صورت قبر کوچک است، آیا شنیده های من دروغ است و یا کوچکی قبر علّت دیگری دارد؟

علاّمه به جای پاسخ، سر به دیوار نهاد و گریه شدید کرد. گریه طولانی و جانسوز او، معمار را نگران ساخت و عرض کرد: آقای من چرا منقلب و گریان شدی، مگر من چه گفتم؟

علاّمه فرمود: شنیده های تو درست است، همان گونه که گفتی حضرت عبّاس علیه السلام قامتی بلند و رشید داشت، ولی سؤال تو مرا به یاد مصائب جانکاه حضرت عبّاس علیه السلام انداخت، زیرا به قدری پیکر مطهرش، آماج تیر و شمشیر و نیزه قرار گرفت که به قطعاتی تبدیل شد. آیا تو انتظار داری بدن حضرت عبّاس علیه السلام (با دست ها و سربریده و اعضای قطع شده) قبری بزرگ تر از این قبر داشته باشد؟!(1)

در پیشگاه خدای بزرگ، آبروی ممتازی پیدا می کنند و بر اثر بندگی خالص و با معرفت، خداگونه می شوند و صاحب کشف و کرامات شده و حتّی می توانند در عالم تکوین تصرف کنند.(1)

یکی از مصداق های شاخص و بزرگ از اولیای خدا که در پرتو خصال عالی، به این مقام رسید و از این رو با لقب (باب الحوائج) خوانده شد، حضرت عبّاس علیه السلام است که کرامات او در طول تاریخ بی شمار است. به راستی که حضرت عبّاس علیه السلام هم اکنون نیز همانند دوران زندگی اش، معدن غیرت و مردانگی و دریای جود و کرم است و توجّه خاصی به بی نوایان دارد و همواره لطف و مرحمت های سرشار او، به صورت کرامت های خارق العاده و عجیب به پناهندگان درگاهش می رسد.

درگاه او چو قبله ارباب حاجت است

باب الحوائجش همه جا گفت و گو کنند

در اینجا به عنوان حسن ختام از میان صدها و هزاران مورد از کرامت های آن بزرگوار، نظر شما عزیزان را به چند مورد جلب می کنیم.

ایجاد می کرد، به راستی عالمی ربّانی و عارفی وارسته ای بود. او در کتاب خود «جامع الدرر» نقل می کند که پدرم سید اسحاق به طور مکرّر کرامت زیر را که از آنِ حضرت عبّاس علیه السلام است نقل کرد و می گفت: اگر من با دو چشمم ندیده باشم چشمانم کور گردند و اگر با گوشهایم نشنیده باشم، هر دو گوشم کر شوند و آن اینکه روزی در کربلا به حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام وارد شدم، ناگاه دیدم جمعیت زیادی از اعراب بادیه نشین، همراه دختر حامله ای وارد حرم شدند، حرم پر از جمعیت بود، آن دختر به ضریح چسبید، فریاد و شیون می کرد، همه حاضران متوجه او شدند، ناگهان همه حاضران ساکت شدند، صداهایی که همه آن را شنیدند چنین می گفت: پدرم شوهر مادرم می باشد. معلوم شد که این صدا از همان کودکی است که در رحم آن دختر است.

با شنیدن این صدا، احساسات مردم به جوش آمد، شادی و هلهله بلند شد و مردم به طرف آن دختر هجوم آوردند. خدّام آستانه با زحمت، آن دختر را از چنگ مردم نجات داده و به حجره ای که مرکز کلیددارهای آستانه بود بردند. کلیددار حرم، مرحوم سید حسن، پدر مرحوم آقا سید عبّاس بوده و من با او سابقه دوستی داشتم، پس از آنکه مردم رفتند، من به حضور آقای سید حسن رفتم و ماجرای آن دختر را از او پرسیدم، او در توضیح، چنین گفت:

این طایفه از اعراب بادیه نشین اطراف کربلا هستند، این دختر در عقد پسر عمویش بود، در بین آنان و ملاقات با همسر در دوران نامزدی، قبل از عروسی بسیار زشت است و اگر چیزی در این مورد

ص:87

کشف شود ممکن است موجب خونریزی گردد. پسر عمو و شوهر این دختر، به علّت محروم بودن از ملاقات همسر، یا به علّت کدورت با پدر زنش، می خواست او را ننگین کند. روزی مراقب دختر می شود و سرانجام با او محرمانه ملاقات کرده و همبستر می گردد، سپس از ترس آزار پدرزنش فرار می نماید.

پس از مدّتی آثار حمل بر دختر ظاهر می شود، بستگان دختر پس از اطلاع به تحقیق و بررسی می پردازند، دختر می گوید: من از شوهرم دارای حمل شده ام. شوهر او را پیدا می کنند و ماجرا را به او می گویند، او از ترس پدرزن، یا آزار رسانی به او، منکر قضیه می شود. بستگان دختر تصمیم می گیرند تا دختر را بکشند. به التماس های دختر اعتنا نمی کنند و وقتی دختر، خود را در تنگنای سختی می نگرد که می خواهند او را بی گناه بکشند می گوید: حضرت عبّاس علیه السلام را در مورد من حَکَم و داور قرار دهید، هرچه او فرمود، همان را اجرا کنید.

بستگان این پیشنهاد را می پذیرند، همراه دختر وارد حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام می شوند، دختر به ضریح عبّاس علیه السلام می چسبد و ملتمسانه از او می خواهد که داوری کند و او را از مهلکه نجات بخشد.

در اینجا بود که با لطف مخصوص حضرت عبّاس علیه السلام جنین در رحم دختر، با صدای بلند که همه حاضران می شوند، گواهی می دهد و می گوید: من فرزند شوهر مادرم هستم. به این ترتیب با اعلان پاکی مادر، آبروی او را حفظ کرده و آن دختر از مهلکه نجات می یابد.(1)

ص:88

و حضرت عبّاس علیه السلام همچون پدرش حضرت علی علیه السلام که همواره حلاّل مشکلات مردم بود و بینوایان و درماندگان را نجات می داد، به داد دختر رسید و با داوری عجیب مذکور، بستگان دختر را نزد بیگانگان و طعنه زنان رو سفید می کند و با کشف حقیقت، غائله عظمیی که ممکن بود موجب خونریزی و فتنه وسیع شود از بین می رود.

بسته ام که از خادمان ومداحان حضرت ابوالفضل علیه السلام کرایه نگیرم.(1)

و گستاخی خودم پشیمان شده استغفار نمودم. پس از آن به نجف اشرف بازگشتم، در نجف اشرف با پیام استادم شیخ مرتضی انصاری به محضرش رسیدم. دو کیسه پول به من داد و فرمود: این ها حواله حضرت ابوالفضل علیه السلام است، با آنها خانه ای خریداری کن و به زیارت خانه خدا برو. حاجت من همین دو مورد بود، که به این وسیله برآورده شد! مطابق نقل دیگر، مرحوم علاّمه شیخ عبدالرحیم شوشتری، سه حاجت داشت: 1 - ادای دویست تومان وام 2 - رفتن به مکّه برای انجام مناسک حجّ 3 - تأمین نیازهای زندگی)، از برکتِ لطف حضرت عبّاس علیه السلام هر سه جاجتش برآورده شد و در ضمن، مقام و عظمت شیخ مرتضی انصاری (اعلی اللَّه مقامه) در پیشگاه خاندان رسالت نیز آشکار گردید.(1)

می شد. سپس می نویسد: از یکی از اساتید شنیدم، مرد با ایمانی در کربلا سکونت داشت، او انسان صالح و اهل خیر بود، فرزند جوان صالحی داشت که بیماری سختی گرفت، او را (پس از مدّتی که درمان نیافت) به حرم حضرت عبّاس علیه السلام آورد و متوسل به عنایت آن حضرت شد تا شفای پسرش را از درگاه خدا بطلبد. شب را در حرم به سر برد، صبح آن شب، یکی از دوستانش نزدش آمد و گفت: من امشب خوابی دیده ام، می خواهم برایت تعریف کنم؛ در عالم خواب دیدم که حضرت عبّاس علیه السلام شفای پسرت را از درگاه خداوند می طلبید، در این هنگام فرشته ای از جانب رسول خداصلی الله علیه وآله نزد حضرت عبّاس علیه السلام آمد و عرض کرد: رسول خداصلی الله علیه وآله می فرماید: در مورد این جوان شفاعت نکن زیرا اجلش نزدیک شده و مدّت عمرش به سر رسیده است.

حضرت عبّاس علیه السلام به آن فرشته فرمود: سلام مرا به پیامبرصلی الله علیه وآله برسان و از قول من بگو در مورد شفای این جوان، از درگاه خدا درخواست شفا کن. آن فرشته پیام حضرت عبّاس علیه السلام را به رسول خداصلی الله علیه وآله ابلاغ کرد، رسول خداصلی الله علیه وآله همان سخن اوّل را تکرار فرمود و آن فرشته سخن پیامبرصلی الله علیه وآله را به عرض حضرت عبّاس علیه السلام رسانید. این موضوع سه بار تکرار شد و در مرتبه چهارم وقتی که فرشته آمد و پیام رسول خداصلی الله علیه وآله را به عبّاس علیه السلام رسانید (که عمر این جوان به سر آمده، از او شفاعت نکن) عبّاس علیه السلام متغییر شد و توجّه معنوی به رسول خداصلی الله علیه وآله پیدا کرد و به آن حضرت سلام نمود و عرض کرد: ای رسول خدا! آیا خداوند لقب

ص:92

باب الحوائج را به من نداده؟ مردم مرا به این سمَت می شناسند و به من متوسل می شوند، اگر چنین نیست این لقب را از من بگیرید.

رسول خداصلی الله علیه وآله در حالی که خنده بر لب داشت به عبّاس علیه السلام فرمود: خداوند چشمت را روشن سازد، بازگرد که تو باب الحوائج هستی و از هرکه خواستی شفاعت کن و خداوند این جوان بیمار را به برکت وجود تو شفا داد. آری، سوگند به خدا چنین خوابی را دیدم. به این ترتیب آن جوان شفا یافت.(1)

و ادامه زندگی من ناامید شدند، مرگ هرلحظه به من نزدیک می شد، در حال احتضار بودم، ناگهان منظره ای در برابر چشمم آشکار شد، دیدم خواهرم بربالای تپه ای که در جلو محل طایفه ما قرار دارد رفت، رو به سوی بارگاه عبّاس علیه السلام کرد و با گیسوی پریشان و دیده گریان گفت: (یا اباالفضل! (از خدا بخواه برادرم را شفا دهد) ناگاه دیدم دو نفر بزرگوار به بالین من آمدند، یکی از آنان به دیگری عرض کرد: (برادرم حسین! ببین این زن مرا وسیله شفای برادرش نموده، از خدا بخواه او را شفا دهد.)

امام حسین علیه السلام فرمود: برادرم عبّاس! این شخص نزدیک است از دنیا برود، کار از کار گذشته.

باز خواهرم برای دومین بار و سومین بار، از مولانا العباس علیه السلام تقاضای عنایت و لطف کرد، دیدم عبّاس علیه السلام با دیده اشکبار به امام حسین علیه السلام عرض کرد: ای برادر! از خدا بخواه، این بیمار شفا یابد، و گرنه لقب باب الحوائجی را از من سلب کن و بگیر.

امام حسین علیه السلام با توجهی کامل فرمود: ای برادر، خدایت سلام می رساند و می فرماید: این لقب و موقعیت گرانبها برای تو برقرار بوده و تا قیامت پابرجاست و ما به احترام تو این بیمار را شفا دادیم.

من سلامتی خود را بازیافتم، از آن پس خواهر من به هر کسی که ارادت خاصی داشته باشد (و مقام نورانی او در قلبش جای گیرد) او را خادم العباس علیه السلام می خواند، این است راز سلام دادن خواهرم به این طرز مخصوص به شما.(1)

ص:94