چرا نهج البلاغه اين همه جاذبه دارد

مشخصات كتاب

شماره كتابشناسي ملي: ايران83-16111

سرشناسه: مكارم شيرازي ، ناصر

عنوان و نام پديدآور: چرا نهج البلاغه اين همه جاذبه دارد/ مكارم شيرازي ، ناصر

منشا مقاله:، معارف ، ش 17، (بهمن و اسفند 1382): ص 5 - 7.

توصيفگر: نهج البلاغه

توصيفگر: علي بن ابيطالب (ع )، امام اول

توصيفگر: شيوه زندگي

توصيفگر: آزادي

توصيفگر: عدالت

موقعيت ويژه و استثنائي نهج البلاغه

اشاره

مدتها بود كه نهج البلاغه در ميان ما بود با تمام شكوه و عظمتش، با خطبه هاي الهام بخش و تكان دهنده اش، با ابعاد گسترده فكري و اجتماعيش، با درسهاي پر مغز خدا شناسيش، با حماسه هاي شور انگيزش و با دفاع بي قيد و شرطش از توده هاي مستضعف و رنجديده انسانها!

ولي جز خواص از آن آگاهي نداشتند، و بعنوان يك كتاب الهام بخش انقلابي در سطح توده ي مردم مورد شناسائي زيادي نبود، و اين درد بزرگي است كه بايد روزي علل و اسباب آن دقيقا بررسي شود. اما سرانجام نهج البلاغه پرده هاي بيخبري را شكافت و گرد و غبار نسيان را از خود دور كرد و همچون قرآن در دسترس همگان قرار گرفت و جنبش در توده مردم ايجاد كرد و آتش انقلاب را شعله ور ساخت، در خطابه ها و حماسه ها و نظم و نثر و فرهنگ انقلابي جاي خودش را در يك سطح گسترده و عمومي باز كرد و نشان داد تا چه اندازه در روزهاي سخت و بحراني مي تواند كارساز و پيروزي آفرين باشد.

كار بجايي رسيد كه (طاغوتيان گذشته) نهج البلاغه را بعنوان يك كتاب ممنوع الانتشار از خانه ي جوانان انقلابي جمع آوري مي كردند! و درست فهميده بودند. چرا كه نهج البلاغه خصم آشتي ناپذير آنها و دوست و مهربان و دلسوز مظلومان و محرومان و مسلمانان زجر ديده بود.

از اين به بعد موج تازه اي در تمامي افكار جهت شناخت نهج البلاغه

به وجود آمد و تمامي قشرها مخصوصا جوانان با تشنگي روز افزوني سعي داشتند خود را به نهج البلاغه نزديك كنند و از سرچشمه ي زلالش سيراب شوند. امروز شايد كمتر خانه ايست كه نهج البلاغه در آن نباشد و كمتر كسي است در محيط ما كه تحت جاذبه فوق العاده آن قرار نگرفته باشد.

به عقيده ما آنچه موقعيت ويژه و استثنائي را به نهج البلاغه بخشيده گذشته از اينكه (گفتار امام و پيشواي انسانهاست) وجود ويژگيهاي مهم زير است:

[صفحه 2]

بيانگر مسائل عيني و ملموس زندگي است

در بخشهاي سه گانه اين كتاب بزرگ (خطبه ها- نامه ها- كلمات قصار) همه جا سخن از مسائل عيني كه به زندگي معنوي و مادي انسانها مربوط است به ميان آمده همه جا انگشت روي دردها، روي آلام و مشكلات، روي رنجهاي انسانها گذارده شده و طرق درمان نيز ارائه گرديده است، نهج البلاغه به سراغ كلي گوئي و فلسفه بافي و مسائل پنداري نمي رود علي عليه السلام مرد مبارزه و عمل، مرد زندگي و حيات، مرد هدف و پيروزي بود و سخنانش همه جا همين آهنگ را دارد.

اگر مي بينيم فلسفه افلاطون و ارسطو نتوانست توده هاي مردم را به حركت درآورد و نظام فاسد حاكم بر يونان را- چه رسد به نقاط ديگر جهان- واژگون سازد، ولي نهج البلاغه ي علي (ع) به دنبال خط قرآن و سنت پيامبر، دنيايي را بحركت درآورد به خاطر همين تفاوت بارز است كه يكي تنها به سراغ كل گويي مي رود و از زندگاني انسانها دور مي شود و ديگري انگشت روي فصل، فصل و فراز، فراز و بند، بند زندگي مي گذارد و همه در دل جامعه حركت مي كند و اين به خاطر آنست كه اولي زاييده پندار انساني است

اسير چنگال محيط و نظامهاي حاكم بر آن و ديگري مولود تعليمات آسماني و از سرچشمه ي وحي كه هماهنگ با فطرت و قوانين آفرينش است.

نهج البلاغه مرهمي بر دردهاي جانكاه بشريت

كدام كتاب را پيدا مي كنيد كه اينگونه براي انسانهاي محروم فرياد بر آورده باشد؟ فريادي آميخته با آگاه سازي توده ها و حركت دادن آنها به سوي هدف.

في المثل: هنگامي كه در فرمان مالك اشتر سخن از قشرهاي جامعه مي گويد، و وظايف و مسئوليتهاي هر يك از آنها را با دقت و ظرافت و جامعيت و عمق خاص خود بر مي شمرد، لحن سخن آرام و منظم پيش مي رود ولي همينكه به قشر محروم و ستمديده مي رسد گفتار امام چنان اوج مي گيرد كه گويي از پرده دل فرياد مي كشد:

«الله الله في الطبقه السفلي من الذين لا حيله لهم من المساكين و المحتاجين و اهل البوسي و الزمني»

«خدا را خدا را، اين مالك! در باره قشر پايين و محروم، نيازمندان، رنجديدگان و از كار افتادگان بينديش»

و اين سخن را با دستور ويژه اي كه درباره آنها صادر مي كند تكميل مي سازد.

[صفحه 3]

مي فرمايد: «بايد شخص خودت بدون هر واسطه ديگري وضع آنها را در سراسر كشور اسلام زير نظر بگيري و بطور مداوم از آنها سركشي كني، تا مشكلاتشان با سر پنجه عدالت گشوده شود».

باز براي اينكه محرومان و ستمديدگان بر اثر دخالت اطرافيان، حاجبان، دربانان و واسطه ها زير دست و پا نمانند و فريادهايشان مستقيما به گوش رهبران برسد به مالك چنين دستور مي دهد:

«و اجعل لذوي الحاجات منك قسما- «تفرغ لهم فيه شنحصك و تجلس لهم مجلسا عاما فتتواضع فيه لله الذي خلقك و تعقد عنهم جندك و اعوانك من احراسك و شرطك حتي يكلمك

متكلمهم غير متتعتع، فاني سمعت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يقول في غير موطن لن تقدس امه لا يوخذ للضعيف فيها حقه من القوي غير متتعتع»

«براي نيازمندان بخشي از اوقات خود را اختصاص ده كه فارغ البال از همه چيز به آنها بپردازي، و در يك مجلس عمومي كه درهاي آن به روي همه گشوده باشد بنشين، و تواضع را براي خدايي كه آفريننده توست پيشه كن پاسداران و محافظان و اعوان و انصارت را در اين مجلس كنار بگذار تا در نهايت آزادي هر كس سخني دارد بدون ترس و وحشت، و خالي از لكنت، بيان كند، چرا كه من از رسول خدا (ص) شنيدم كه در مواطن متعددي اين سخن را تكرار فرمود: «امتي كه حق ضعيفان را با صراحت از زورمندان نگيرد هرگز روي پاكي بخود نخواهد ديد».

نه تنها در اين فرمان كه در وصيتها به فرزندانش و به همه ي دوستانش از بستر شهادت همين فرياد را مي كشد.

[صفحه 4]

در كجاي تاريخ جهان ديده ايد كه پيشوايي فرماندارش را تنها به خاطر شركت در يك مجلس ميهماني مجلل توبيخ و سرزنش كند كه علي (ع) در نامه ي (عثمان بن حنيف) فرموده است: آنهم تنها به اين دليل كه اغنيا بر سر آن سفره حاضر بودند و گرسنگان محروم و ممنوع. كجا شنيده ايد كه پيشوايي، بدترين درد را براي يك زمامدار اين بشمارد كه او شب سير بخوابد و در اطراف او گرسسنگان باشند و به فرماندارش بگويد:

و حسبك داء ان تبيت ببطنه

و حولك اكباد تحن الي القدر

علي (ع) در نهج البلاغه ناراحتي شديد خود را در نامه هايش از اينكه لشكر به هنگام

عبور از آباديها مزاحم مردم شوند اظهار مي دارد و بدون توجه به سياستهاي معمول دنيا كه به هنگام نياز به ارتش در برابر تندرويهاي آنها اغماض روا مي دارد در نامه ي 60 نهج البلاغه بخش نامه ها دستور مي دهد كه هر كدام از اين لشكريان به هنگام عبور از شهرها و روستاها از هر گونه مزاحمت و غصب حقوق مردم و اموال آنها خود داري كند، مگر آنكه به قدري مضطر و گرسنه باشند كه جانشان به خطر بيفتد كه در اين هنگام تنها به مقدار حفظ جان مي توانند استفاده كنند.

و مخصوصا در اين نامه تاكيد مي كند كه من به دنبال لشكر در حركتم هر گونه شكايتي از آنها داشته باشيد به من برسانيد تا اقدام كنم.

زندگي شخصي امير مومنان كه در لابلاي سطور نهج البلاغه به روشني ترسيم شده است خود الگويي است براي همه آنها كه مي خواهند راه و رسم همدردي با مستضعفان را دريابند، همه جا با آنها و در كنار آنها است.

كوتاه سخن اينكه نهج البلاغه حامي رنجديدگان، پشتيبان مستضعفان، يار و غمخوار محرومان، و دشمن سر سخت ظالمان و ستمگران و مستكبران است. به همين دليل يكي از مهمترين شرايطي را كه براي فرماندهان لشكر ضروري مي شمرد آنست كه در برابر زرومندان، قوي و محكم، و در برابر ضعيفان مهربان و ملايم باشند (و يراف بالضعفاء و ينبو علي الاقوياء). [1].

نهج البلاغه و آزادي

مي دانيم كه يكي از مهمترين هدفهاي انساني پيامبران آزاد ساختن انسانها از زنجيرهاي اسارت است كه به مقتضاي «و يضع عنهم اصرهم و الاغلال التي كانت عليهم» [2] در يك سطح وسيع و گسترده انجام مي گيرد. در نهج البلاغه اين برنامه اساسي پيامبران به عاليترين

وجهي

[صفحه 5]

تعقيب شده و آزادي انسانها از اسارت در بغداد مختلفش مورد توجه دقيق قرار گرفته است.

آزادي از زنجير ستمگران خود كامه كه همواره مردم محروم و زحمتكش را آزار مي داده است،

آزادي از زنجير اسارت جهل و بيخبري كه سرچشمه جسارت خود كامگان و توانايي آنها بر ادامه ظلمها و ستمهاست،

آزادي از زنجير هوي و هوس و حرص و آز و شهوت و كبر و غرور و نخوت و ساير رذايل اخلاقي كه بدتر از هر زنجير اسارت ديگريست و مبارزه در راه آن در منطق اسلام جهاد اكبر شناخته شده است.

مخصوصا در خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار همه جا روي مساله جهاد با نفس آنچنان تاكيد شده كه در كمتر موضوعي اينچنين تاكيد شده است و بر خلاف آنچه بعضي مي پندارند اينگونه خطبه ها و كلمات تنها يك بحث اخلاقي را تعقيب نمي كند بلكه مستقيما با موضعگيريهاي اجتماعي در برخورد با مسائل سر و كار دارد، چرا كه مي بينيم انگيزه بسياري از شكستها، عقب گردها، توطئه ها و نابسامانيها و هرج و مرجهاي اجتماعي همان نقطه ضعفهاي اخلاقي، همچون خود محوري، حسادت، خود خواهي، انحصار طلبي، كبر و غرور، خود بيني و خود پسندي است.

نهج البلاغه منادي عدالت اجتماعي

در دنيايي كه ظلم و جور و تبعيض و بي عدالتي همه جا را گرفته باشد و ظالمان مكيدن خون مظلومان را براي خود افتخار بشمرند هر نعمه ي عدالت خواهي برخيزد گيرا و جذاب و اميد انگيز است تا چه رسد به اينكه طرحي همه جانبه در زمينه عدل و داد در همه ابعادش ارائه شود.

درخشندگي نهج البلاغه نيز يك دليلش همين است كه همه جا منادي عدالت و حمايت از مظلومان

و ستمديدگان و پيكار آشتي ناپذير با ظالمان و ستمگران است.

نام پر افتخار علي عليه السلام همه جا ياد آورنده اصول عدالت و دادگري است و نام پر ابهت نهج البلاغه تنظيم خطوط آن را در خاطره ها مجسم مي كند، چرا كه خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار به هر مناسبت سخن از حمايت از مظلومان و پيكار با ستم پيشگان به ميان آمده است.

بنابر اين جاي تعجب نيست كه در محيط پر ظلم و فساد دنياي كنوني نهج البلاغه مر امنامه و آئين نامه مستضعفان را تشكيل دهد و همواره چون تشنگان گرد اين چشمه زلال عدالت پرور جمع شوند.

[صفحه 6]

جامعيت نهج البلاغه

يكي ديگر از علل جاذبه نيرومند نهج البلاغه آنست كه در هر ميداني گام مي نهد چنان حق سخن را ادا مي كند و دقايق را مو بمو شرح مي دهد كه گويي گوينده اين سخن تمامي عمر را به بحث و بررسي روي همين موضوع مشغول بوده و تخصصش منحصرا همان است.

هنگامي كه امام خطبه اي در زمينه توحيد آغاز مي كند و به شرح اسماء و صفات جمال و جلال خدا مي پردازد، چهره يك فيلسوف بزرگ الهي در نظر انسان مجسم مي گردد كه ساليان دراز همه وقت سخن از توحيد گفته، و درهاي گرانبها در اين زمينه سفته و غير از آن گفتار نداشته است.

نه به سوي «تجسم» گام برمي دارد و نه به سوي (تعطيل صفات) و آنچنان خدا را معرفي مي كند كه انسان با چشم دل او را همه جا، در آسمانها، در زمين و درون جان خود حاضر مي بيند به گونه اي كه روحش سرشار از انوار معرفي الهي مي گردد.

اما همين كه نهج البلاغه را ورق مي زنيم ناگاه چشم ما روي خطبه

«جهاد» متوقف مي گردد. فرمانده شجاع و دلاوري را مي بينيم كه لباس رزم در تن كرده و دقيق ترين دستورات و تاكتيكهاي جنگي را براي افسران و لشكريان خود تشريح مي كند آنچنان كه گويي در تمام عمر جز با ميدان جنگ و فنون نبرد سر و كار نداشته است.

نهج البلاغه را ورق مي زنيم امام را بر كرسي حكومت و رهبري امت مي بينيم كه آيين كشور داري را براي استانداران و فرمانداران خود شرح مي دهد، رموز انحطاط و اوج گرفتن تمدنها، سرنوشت اقوام ظالم و ستمگر و راه وصول به يك آرامش اجتماعي و سياسي و نظامي را با پخته ترين عبارات بيان مي كند، آنچنان كه گويي در سرتا سر عمر كاري جز حكومت نداشته است.

دگر بار آن را ورق مي زنيم امام (ع) را بر مسند درس اخلاق و تهذيب نفوس و تربيت ارواح و افكار مي بينيم مرد وارسته اي بنام (همام) از او تقاضاي درس جديدي در زمينه صفات و پرهيزكاري كرده و آنچنان تشنه است كه با يك پيمانه و دو پيمانه سيراب نمي گردد.

امام منافذ، چشمه هاي دانش سرشار خود را بر روي او گشوده آنچنان درس پارسايي و وارستگي و پرهيزكاري به او مي دهد و حدود يكصد صفت از صفات پرهيزكاران را در عباراتي محكم، عميق و نافذ براي سالكان راه حق بر مي شمرد، آنچنان كه گويي كه قرنها بر همين مسند و همين جايگاه به ارشاد خلق و تربيت نفوس و تدريس اخلاق مشغول بوده است، به گونه ايي كه سئوال كننده (همام) پس از شنيدن اين گفتار صيحه اي مي زند و نقش بر زمين مي شود، اينگونه نفوذ سخن چيزي است كه در تاريخ سابقه ندارد.

[صفحه 7]

براستي اين صحنه هاي

مختلف نهج البلاغه كه هر كدام در نوع خود بي نظير است از اعجاب انگيزترين ويژگيها اين كتاب بزرگ محسوب مي شود.

كوتاه سخن اينكه نهج البلاغه كتابي است براي امروز و فردا و فرداهاي ديگر، براي اين نسل و همه نسلهاي آينده، اثري است:

به درخشندگي آفتاب

به لطافت گل

به قاطعيت صاعقه

به غرش توفان

به تحرك امواج

و … به بلندي ستارگان دور دست به اوج آسمانها.

پاورقي

[1] فرمان مالك اشتر نهج البلاغه صبحي الصالح، صفحه ي 433.

[2] سوره ي اعراف آيه ي 157.

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109