بهش__ت••• 67

سس_ت عه___دى آدم••• 70

وس__وس__ه شي_ط_ان••• 72

اولين حك__م تشريعى••• 73

ت_اريخ شروع فساد در نس_ل انسان••• 74

(476)

اولي___ن دع___اى آدم••• 77

(477)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل سوم: هابيل و قابيل و شروع فساد و جنايت در نسل انسان••• 81

پسران آدم••• 81

تعلي__م و نظ__م در نس__ل ه_اى اولي__ه انس__ان••• 90

اولين ق_انون جن__اي_ت و ج_زا••• 96

ش__رح زن_دگى انس_ان ه_اى اولي__ه در ت__ورات••• 98

فصل چه_ارم: اولي_ن بن_اى ش_ريعت هاو آغ_از تمدن اديان••• 105

اولي_ن فرمان در تش_ريع دين••• 105

مشت_رك_ات ادي___ان در ريش_ه ه_اى تش_ري__ع••• 109

(478)

الف: حكم پوشش هاى انسان:••• 109

(479)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ب: حكم آگاهى هاى انسان:••• 112

ج: حك__م استف__اده از رزق ه__ا و زينت ه___ا:••• 116

ه: حكم پي__روى از انبي__اء:••• 120

فصل پنجم: تكثي_ر فرزندان آدم و تشكيل جوامع ساده اوليه••• 123

كيفيت تكثير نسل و ازدواج در انسان هاى اولي_ه••• 123

اجتم__اع__ات س__اده انس__ان ه_اى اولي_____ه••• 127

تشكيل خ__انواده انس_انى••• 131

مب_دأ ن__ژاده_اى انس_انى••• 134

(480)

عم__ر ن______وع انس__ان••• 136

(481)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل ششم: ادريس، پيامبرى در نسل اوليه و پدر علوم بشرى••• 141

ادريس پي_امب_ر، از اج__داد ن___وح••• 141

ادريس دانشمند، پايه گذار دانش ها••• 144

فصل هفتم: حض_رت ن_وح عليه السلام : اولين پيامبر صاحب شريعت••• 149

نق__ل ت__اري_خ ن___وح در ق___رآن••• 149

ن__وح، اولين پي_امبر ص_احب كتاب••• 151

اصول ش__ريع_ت ن_وح••• 155

عمومى بودن نبوت نوح••• 157

(482)

خصوصي_ات و درجات حض_رت نوح••• 161

(483)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تع____داد پي__روان ن__وح و خ_ان__واده او••• 163

عم___ر ط__ولان__ى ن___وح••• 164

مح____ل زن_دگ__ى ن___وح••• 167

اوضاع اجتماعى و شرايط زمان دعوت نوح••• 171

چگ__ونگ_ى انتق_ال عق_اي_د ب_ت پرست_ى••• 173

دع___وت دين__ى ن____وح••• 175

قي_ام ن_وح عليه بت پرستى••• 175

روش تبليغ__ات_ى ن____وح••• 176

(484)

عك_س العم_ل اش___راف قوم در برابر نوح••• 178

(485)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

است___دلال ه____اى ن_____وح••• 181

جدال كافى است! عذاب بياور !••• 185

تلاش هاى نوح در دعوت دينى••• 187

س__ه پي__ام اصل___ى ن____وح••• 188

مب_____احث___ات ن________وح••• 191

دع_ا و شكايت و

نف_ري_ن ن_وح••• 194

آخ__رين م_راحل دع_وت ن__وح••• 199

وع__ده ه__اى مغف_رت ن___وح••• 203

(486)

وع__ده ت__أخي__ر اج_ل ق__وم••• 204

(487)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مداومت در دع__وت••• 205

دع__وت ب_ه ق__ان__ون رف_اه ج__امع_ه••• 206

شك__وائي_ه ن___وح••• 208

ع_ذاب دني_وى و ب_رزخى ق_وم ن___وح••• 212

اتم_ام حج_ت ن_وح••• 213

آخ_رين نفرين نوح••• 216

آخ_رين دعاى ن_وح••• 218

آغاز سنت جارى در هلاكت اقوام فاسد••• 219

(488)

فصل هشتم: طوفان ن_وح دلايل شروع ونتايج آن••• 221

(489)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

كشت___ى ن____وح••• 221

مح_ل و زم_ان س_اخت كشت_ى ن___وح••• 225

آغاز ط_وف_ان ن_وح••• 227

محل آغ_از ط_وف_ان••• 229

عم__وم_ى ب__ودن ط__وف__ان ن___وح••• 231

ماجراى پس_ر نوح••• 233

ادب نوح در درخواست نجات پسرش••• 242

پ_اي_ان ط_وف__ان••• 250

(490)

نسل جديد بشر پا به زمين مى گذارد!••• 255

(491)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

دودم_ان ن__وح وارثي_ن ج_دي__د زمي_ن••• 258

كوه ج_ودى، مح_ل ف__رود كشتى ن__وح••• 260

بقاى نسل ص_الح••• 261

طوفان نوح در تواريخ و افسانه ه_اى ملل••• 266

داستان طوفان نوح در روايات كل_دانى ها••• 267

طوفان نوح در روايات ي_ون_اني_ان••• 268

طوفان نوح در روايات ايران قديم••• 269

طوفان نوح در روايات هن_د قديم••• 269

(492)

طوفان نوح در روايات ساي_ر مل_ل••• 270

(493)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

رواي___ت ط_وف___ان در اوست____ا••• 270

روايت طوفان نوح در ادبيات هن__د••• 271

ت_اري_خ ن_وح در ت_ورات فعل_____ى••• 273

اخت__لاف نق_ل ت__ورات ب__ا ق__رآن••• 284

فص_ل نه_م: ه__ود پي_امب_ر مب_ارزات و دع_وت دين_ى او••• 289

شيوع بت پرستى در نسل اصلاح شده بعداز نوح••• 289

آغاز نزول بلا••• 294

ذكر شخصي_ت معنوى هود در قرآن••• 296

(494)

بحثى درباره ع_اد، قوم حضرت هود••• 297

(495)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ط___رز تبليغ___ات ه____ود عليه السلام ••• 302

فصل دهم: نابودى شهر احقاف و بهشت ارم••• 309

ارم، شه_ر احق_اف و ق_وم منق_رض ش_ده ع__اد••• 309

مشابهت تاريخى انقراض قوم عاد با قوم فرعون••• 311

جزئيات ديگر از نابودى ق_وم عاد و شهر اح_قاف••• 313

مح__ل زندگى و ن__ژاد قوم ع_اد••• 317

ص_اعق_ه

و باد صرصر عامل ن_ابودى ق_وم ع__اد••• 322

فصل يازدهم: حض_رت ص_الح و قوم ثمود••• 325

(496)

ق____وم ثم____ود در ت___اري_خ••• 325

(497)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

خلاص_ه ح_وادث دوران بعث_ت ص_الح عليه السلام ••• 327

شخصي_ت معن__وى حض__رت ص__ال__ح••• 330

دعوت دينى صالح عليه السلام ••• 332

لجاجت قوم ثمود در ب_راب_ر دعوت ص_الح••• 336

مخاصمات قوم صالح••• 338

نُ___ه گ__ردن كلف_ت شه__ر ص_ال__ح عليه السلام ••• 341

اش__راف مُس_رف در مق_اب_ل ص_ال_ح عليه السلام ••• 343

فصل دوازده_م: ن_اقه صالح••• 347

(498)

ن__اق__ه ص_ال_ح به عن_وان ي_ك معج_زه••• 347

(499)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

تكذيب رس_ول، كشتن ن_اقه••• 349

كشتن ن_اقه و نابودى ق__وم••• 350

استخدام شقى ترين انسان براى كشتن ناقه••• 352

عذاب فردى دامن گير جامعه••• 355

ن__وع فس__اد و ن__وع مج_ازات ق_وم ثم_ود••• 357

ن_اقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات••• 362

فص_ل سي_زدهم: اصحاب رس اق_وام بع_د از قوم ثمود••• 371

تاريخ اصحاب رس در قرآن••• 371

(500)

جوانان توصيه مى كنم كه از اين آثار بهره مند شوند.

توفيقات بيش از پيش ايشان را از خداوند متعال خواهانم.

محمد يزدى

رييس دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى 1/2/1388

از همكاران قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات اله_ى برخ__وردار باشند.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

(10)

«تفسير الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان

(12) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در س__وره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى ده__د، تحلي__ل و مقايس__ه مى كن__د و ب__راى درك پي__ام آيه به شي__وه ت_دبّ_رى و اجته_ادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از

مقدمه ناشر (13)

انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلم__ان__ان، حق__وق زن و پ__اس__خ به شبه__ات م__اركسيس__م و ده ها موضوع روز، روى آورده و ب__ه ط__ور عمي_ق م__ورد بح__ث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن

مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى

(14) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (15)

بالغ گرديد.

از لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

مقدمه مؤلف (17)

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

(18) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين

مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

مقدمه مؤلف (19)

اص__ول اي__ن مط__ال__ب با ت__وضي__ح و تفصي__ل در «تفسير الميزان» موجود است ك__ه خ_وانن__ده مى تواند براى پى گيرى آن ها به خود الميزان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستند ه__ر مطل__ب با ذك__ر شم__اره مجل__د و شماره صفحه مربوطه و آيه م_ورد استناد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان، تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

(20) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه

انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

مقدمه مؤلف (21)

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(22) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

شم_ا را از بهش_ت بي__رون ك__رد!» (27 / اع_راف)

(24) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

(شيط_ان گفت:) - اگ_ر مرا تا روز قيامت مهلت بدهى، جز اندكى، كليه اولاد آدم را ب_ه س_وى ه_لاك_ت مى كش_انم؟!» (62 / اسراء)

ق_رآن مجي_د ب_ا ظاه_ر عب_ارت «وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» (1 / نساء) مى خ_واهد بگ_وي_د:

- زوج اين فرد هم مثل خودش از همين نوع است و اين افراد پراكنده همه به دو فرد همانند بر مى گردند!

(مط_الب و اخب_ارى ك_ه در ب_رخى تف_اسي_ر ذك_ر ش_ده ك_ه: "جفت اين فرد از خ_ودش گ_رفت_ه ش_ده و خ_داون_د او را از جزء ب_دن وى آف_ري_ده است؛ " و ي_ا اي_ن ك_ه:

"خ__داون__د زن آدم را از يكى از دنده هاى وى آفريده؛ " هيچ شاهدى از خود آيه بر آن نم_ى ت__وان ي_اف_ت.)

آغاز تاريخ بشر فعلى (25)

در روايات اسلامى درباره اين كه آيا آدم پدر نسل كنونى بشر و هم چنين افراد بشر فعلى تنها انسان هائى هستند كه خداوند آفريده و يا اين كه قبلاً نيز اين آفرينش تكرار ش__ده اس__ت؟ از حض_رت ام_ام ص_ادق عليه السلام (در كت_اب ت_وحي_د) نق_ل ش_ده ك_ه فرمود:

«ش_ايد ت_و فكر مى كنى ك_ه خ_داون_د ج_ز شما بشرى نياف_ريده است؟ بلى، قس_م به خدا كه خداوند هزار هزار آدم آفريده كه شما در آخر اين سلسل_ه قرار داري_د!» (1)

براى خدا عهدى است بر گردن بشر كه از آن عهد بازخواست خواهد كرد، ولى بيشتر مردم با اين كه حجت برايشان تم_ام ش_ده،

به آن عهد وفا نمى كنند!؟

آي___ه ف___وق م_ى ف____رم___اي___د:

«ذك__ر ك__ن ب___راى م__ردم م__وطن_ى را ك__ه در آن م__وط__ن،

خ_داون_د از بش_ر، از صلب ه__ايش_ان ذري___ه ش_ان را گ__رف__ت،

تاريخ بى زمان نسل بشر (27)

به طورى كه احدى از افراد نماند مگر اين كه مستقل و مشخص از ديگران باشد،

و هم__ه در آن م_وطن ج__دا ج__داى از ه_م اجتم_اع ك_ردن_د،

و خداوند ذات وابسته به پروردگارشان را به ايشان نشان داد،

و علي___ه خ____ودش__ان گ__واهش__ان گ__رف__ت،

و ايش___ان در آن م___وط_ن غ_اي_ب و محج__وب از پ__روردگ__ارش__ان نب_____وده و پروردگارش_ان ه_م از ايش_ان محج_وب نبود،

بلكه به معاينه ديدند كه او پروردگارشان است،

هم چنان كه هر موجود ديگرى به فطرت خود از ناحيه ذات خود پروردگار خود را مى يابد، ب_دون اين ك_ه از او محج_وب ب_اش_د!»

(اين خط_اب و ج_واب از ب_اب زب_ان ح_ال نيس_ت، بلك_ه خطابى است حقيقى و

(28) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ك_لام_ى اس_ت اله_ى!)

اي_ن آي_ه اش_اره مى كن_د ب_ه يك نش_أت انس_انى ك_ه س_ابق بر نشأت دنيائى اوست، نشأتى است كه خداوند در آن نشأت ميان افراد نوع انسان تفرقه و تمايز قرار داده و هر يك از ايش_ان را بر نفس خ_ود ش_اه_د گ_رفت_ه است كه:

«اَلَسْ_تُ بِرَبِّكُ_مْ؟ _ آي_ا م_ن پ_روردگار شما نيستم؟»

«ق_الُ__وا: بَل__ى!» «گفتن__د: آرى!» (172 / اع__راف)

تقدم "عالم ذَر" بر اين عالم تقدم زمانى نيست، نشأتى است كه به حسب زمان هيچ انفكاك و جدائى از نشأت دنيوى ندارد، بلكه با آن و محيط بر آن است و سابقت_ى ك_ه

ب_ر آن دارد س_ابقت__ى اس_ت ك_ه "كُ_نْ" ب___ر"فَيَكُ_ونُ" دارد.

پس: اين گفت و شنود مربوط به نشأت دنيا نبوده بلكه ظرف آن سابق بر ظ_رف

تاريخ بى زمان نسل بشر (29)

دني_است و اشه_اد ه_م معن_اى حقيق_ى اش اراده ش_ده است. و خطاب ه_م زبان حال نيست بلكه خ_طاب حقيق_ى اس_ت.(1)

خلافت، همان طور كه از نام آن پيداست، تمام نمى شود مگر به اين كه خليفه نمايش گر مستخلف باشد و تمامى شئون وجودى و آثار و احكام و تدابير او را حكايت كند، البت_ه آن شئ_ون و آث_ار و احك_ام و ت_دابيرى ك_ه به خ_اط_ر تأمين آن ها خليفه و جانشين براى خود معين كرده است.

خداى سبحان كه مستخلف اين خليفه است، در وجودش مسماى به اسماء حسنا و متصف به صفات عليائى، از صفات جمال و جلال است و در ذاتش منزه از هر نقصى و در فعل__ش مق_دس از ه_ر ش_ر و فس__ادى است.

خليفه اى كه در زمين نشو و نماء كند و با آن آثارى كه در بالا گفته شد، زندگى زمينى دارد، لايق مقام خلافت نيست و با هستى آميخته با نقص و عيبش نمى تواند آئينه

(32) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

هست__ى خ_دائى من__زه از هر عيب و نقص گردد!

البته خداى سبحان در پاسخ ملائكه مسئله فساد در زمين و خون ريزى در آن را از خليفه زمينى نفى نكرد، بلكه مطلب ديگرى عنوان نمود و آن اين بود كه در اين ميان مصلحتى هست كه ملائكه قادر بر ايفاى آن نيستند و نمى توانند آن را تحمل نمايند ولى اين خليفه زمينى قادر بر تحمل و ايفاى آن است.

آرى، انس___ان از خ___دا كم_الات_ى را نم_ايش م__ى ده_د و اس_رارى را تحم_ل مى كن___د ك___ه در وس___ع و ط__اق_ت م__لائك__ه نيس__ت :

«و خ_دا همه اسماء را به آدم آموخت و...!» (31 / بقره)

آن چه آدم از خدا گرفت و آن علمى كه خدا به وى آموخت، "حقيقت علم به اسماء" بود، كه فرا گرفتن آن براى

آدم ممكن بود و براى ملائكه ممكن نبود. آدم اگر مستحق و لايق خلافت خدائى شد به خاطر همين "علم به اسماء" بود!

تاريخ اولين خليفه در روى زمين (33)

آن مسميات كه براى آدم معلوم شد حقايق و موجوداتى خارجى بودند، كه در پس پرده غيب آسمان ها و زمين نهان بودند و عالم شدن به آن موجودات غيبى، يعنى آن ط_ورى كه هستند، از يك سو تنها ب_راى م_وج_ود زمين_ى ممك_ن ب_وده است، ن_ه ف_رشتگ_ان آسم_انى و از س_وى ديگ_ر آن عل_م در خ_لافت الهيه دخالت داشته است. (1)

بهتر است به آيات 24 به بعد سوره اعراف مراجعه كنيم و بدانيم كه از همان روزهاى اول "اصول قوانين هدايت بشرى" نازل شده است و خداوند آن ها را براى ما نقل كرده است كه در واقع "هدف قرآن"همين است (و در محدوده اين تأليفات نيز هدف مؤلف همين است،) كه از تاريخ و سرگذشت ها آن چه كه داراى فايده و اثر است بيان شود تا مفيد افتد، نه آن چه كه در يك دوره كوتاه بر يك يا چند خانواده اى و قبيله اى چه گذشته است؟!

آن چ__ه بي__ان مى ش__ود در واق__ع آن چي____زى است ك__ه با ج_امع__ه بشرى در كل، در همه زمان ها و با روحيات و اعتقادات مردم و معنويات و اخلاق آن ها سروكار پي__دا مى كن__د، ن__ه ي__ك قص__ه س_اده و شني____دن_ى! امي___ن[.

(36) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

حال كه از روح خودم بر او دميدم پس شما اى ملائكه بر او سجده كنيد!

مبدأ خلقت آدم (39)

خداوند مى فرمايد كه همگى ملائكه براى آدم سجده كردند و احدى از آن تخلف نكرد مگر ابليس كه تكبر كرد و از سجده براى او دريغ ورزيد و او از سابق بر اين كافر بود. اين كه ابليس قبل از اين صحنه كافر بوده است، در سوره حجر از زبان خود او چني__ن نق__ل كرده است:

«- من از نخست حاضر نبودم براى بشرى به خاك بيفتم،

ك__ه ت_و او را از گل__ى از لج__ن خشكي___ده درس_ت ك__رده ب_اش__ى!» (33 / حجر) (1)

اولين موجودى ك_ه بقيه اف_رادش از آن منشعب مى شوند در حقيقت خلق ك_ردن همه آن هاست.

خداوند ملائكه را مورد خطاب قرار داده و به ايشان خبر مى دهد كه مى خ_واه_م آدم را خلق كنم و شما بايد بعد از آن كه روحم را در او دمي_دم ب_ه او سج__ده كني_د!

منظ__ور از دمي__دن روح، ارتب__اط دادن و برقرار كردن علقه بين بدن و روح است، به ط__ورى ك__ه در آي__ه ديگ__ر مى ف_رم_اي_د:

«پس او را نطفه اى در جاى امنى قرار داديم،

پ_س آن نطف_____ه را علق____ه ك____ردي____م،

(42) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آن گ____اه علق____ه را مضغ____ه ك___ردي____م،

مضغه را استخوان ها نموديم،

و سپ__س آن استخ__وان ه__ا را با گ__وش__ت پ_وش_ان__دي_م،

و در آخر او را خلقى ديگر كرديم!» (13 و 14 / مؤمنون)

آن گاه خداوند متعال حكايت مى كند كه ملائكه همه سجده كردند به طورى كه حتى يك نفر ه_م جاى نم_اند و فق_ط از تم_امى ملائكه ابليس سجده نكرد. البته، ملائكه مأمور شده بودند بر نوع بشر سجده كنند، نه بر شخص آدم و خصوصيات فردى آدم دخالتى در اين امر نداشته است، بلكه خصوصيات نوعى اش باعث شده و اين سجده هم صرفا از ب__اب تش__ريف__ات اجتم__اعى نب__وده بلك__ه نتيج__ه اى حقيقى و واقعى باعث آن شده اس__ت و آن عب___ارت اس_ت از خض__وع ب_رحس___ب خلقت.

خلقت آدم و نقش ملائكه و ابليس (43)

پس ملائكه بر حسب غرضى كه در خلقتشان بوده خاضع براى انسانند، آن هم بر حسب غرضى كه در خلقت انسان بوده است، (يعنى نتيجه خلقت بشر اشرف از نتيجه خلقت ملائكه است.) ملائكه مسخر براى بشر و در راه سعادت زندگى اويند و به عبارت ديگر

انسان منزلتى از قرب و مرحله اى از كمال دارد كه مافوق قرب و كمال ملائكه است.

اين كه مى بينيم همه ملائكه مأمور به سجده بر آدم شدند، مى فهميم همه آنان مسخر در راه به كمال رساندن سعادت بشرند و براى رستگارى او كار مى كنند. مثلاً يك طايفه از ايشان مأمور حيات بخشى، طايفه ديگر مأمور مرگ، طايفه سوم مأمور رزق و طايفه چهارم مأمور رساندن وحى هستند. طايفه اى مُعَقَّباتَند، طايفه اى نويسنده و هم چنين مابقى ملائكه هر كدام مشغول يكى از كارهاى بشرند.

(44) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اين جاست كه براى كسانى كه تفكر كنند روشن مى شود كه امتناع ابليس از سجده به آدم به خاطر استنكافى بود كه از خضوع در برابر نوع بشر داشت و او نم_ى خ_واست مانند م_لائكه در راه سعادت بشر قدم بردارد و او را در رسي_دن ب_ه كم_الش كمك كن_د.

(قرآن مجيد در ادامه مطلب اشاره به دشمنى شيطان و نقشه هاى او عليه آدمى دارد كه مشروح اين مط_ال_ب قب_لاً در جلد هفت_م اين سلسل__ه تأليفات آمده است.) (1)

انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ب___ه ف____رشتگ____ان گفتي__م:

- آدم را سج_____ده كني_____د!

همه سجده كردند مگر ابليس،

ك__ه از سج____ده كن__ان نبود.

گفت: - مانعت چه بود كه وقت_ى به تو فرمان دادم سجده نكردى؟

گفت: - م__ن از او بهت_____رم!

م___را از آت_____ش آف__ري__دى و او را از گ__ل خل___ق ك____رده اى!

گفت: - از آسمان فرود ش__و!

در اي__ن ج_____ا ب_____زرگ____ى ك_____ردن ح____ق ت_____و نيس___ت!

برون شو، ك_ه ت_و از حقيرانى!

خروج آدم از بهشت و ابتداى سكونت در زمين (47)

گفت: - م___را ت__ا روزى ك_ه ب_رانگيخت_ه م_ى ش__ون__د، مهل_ت ده!

گفت: - مهلت خ_واهى يافت!

گفت: - براى اين ضلالت كه مرا نصيب داده اى در راه راست تو بر سر راه آنان كمي______ن م____ى نشين______م،

آن گاه از جلوى رويشان و از پشت سرشان و از راستشان و از چپشان بر آنان مى ت_ازم و بيشترشان را سپ_اس گزار نخواهى يافت!

گفت: - از آسمان من بيرون شو! مذموم و مطرود!

ه__ر ك__ه از آن_ان پي_روى ت_و كن_د جهن_م را از هم___ه شم___ا لب__ري_ز م_ى كن_م !

و

- اى آدم!

(48) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ت__و و همس__رت در اي__ن بهش_ت آرام گي__ري___د!

و از هر جا خواستيد بخوريد!

و ب_____ه اي___ن درخ___ت ن___زدي___ك مش__وي___د!

كه از ستم گران خواهي_د ش_د!

شيطان وس_وس_ه ش_ان ك_رد ت_ا عورت هايشان را كه پنهان بود بر آنان نمودار كند. گفت: - پروردگارتان شم_ا را از اي_ن درخت منع نكرد

مگ_ر از بي_م اين كه دو ف_رشت_ه شويد،

ي_ا از زن_دگ_ان ج__اوي___د گ_ردي__د!؟

ب_رايش_ان س_وگند خ__ورد ك_ه م_ن خي_رخ_واه شم_اي_م!

پ_س با همين ف_ريب سق_وط شان داد،

خروج آدم از بهشت و ابتداى سكونت در زمين (49)

و چ__ون

از آن درخ_ت خ__وردن_د، ع_ورت ه_ايش_ان در نظ_رش_ان نم__ودار ش__د،

و بنا كردند از برگ هاى بهشت به خودشان بچسب_انند،

و پروردگارشان به ايش_ان بان_گ زد:

- مگ___ر م__ن از اي__ن درخ__ت من__ع ت__ان نك__ردم؟!

و ب_ه شم_ا نگفتم كه شيطان دشمن آشك_ار شم_اس_ت!

گفتند: - پ_روردگ_ارا! م_ا ب_ه خ_ويشت_ن ستم كرديم !

و اگ___ر م__ا را ني__ام__رزى و رح_م م__ان نكن__ى از زي_ان ك__اران خ_واهي__م ب_ود!

گفت: - چنين كه دشمن هم ديگريد پائين رويد!

و شم__ا را در زمي__ن ت___ا زم__ان_ى معي_ن ق__رارگ__اه و ب__رخ__وردارى هس___ت! گفت: - در آن ج____ا زن___دگ___ى م_ى كني______د،

(50) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و در آن ج_ا م_ى مي_ري__د،

و از آن ج__ا بي__رون آورده مى ش__وي__د...!» (1)

را از دست ندادند ولكن ابليس بدبخت از آن مقام ساقط گرديد، چون از جنس جن بوده و فسق ورزيد و زندگى اى را اختيار كرد كه جز خروج از كرامت الهى و اطاعت بن_دگى چيز ديگرى نبود.

از اين آيات استفاده مى شود كه اگر ابليس عصيان ورزيد و مستحق طرد شد به

ابليس در برابر انسان (53)

خاطر تكبرش بود وگرچه به ظاهر مى خواسته بر آدم تكبر ورزد، لكن از اين كه ابليس با سابقه اى كه از داستان خلافت آدم داشت و تعبيرى كه از خداوند درباره خلقت آدم شنيده بود - كه من او را به دو دست خود آفريده ام - مع ذلك زير بار نرفت، برمى آيد كه وى در مق_ام استكب_ار بر خ_داون_د بوده نه استكبار بر آدم!

ابليس از خداوند مهلت مى خواهد و خداوند هم به وى مهلت مى دهد. البته ابليس به طور مطلق از خدا مهلت خواسته است ولكن خداوند او را تازمانى "معين" مهلت داده است.

(ش_رح ك_امل ق_رارگرفتن آدم و همس_رش در بهشت و خ_روج آن ه_ا ب_ه دليل وس__وس__ه شيط__ان و بقي__ه داست_ان در جل_د هشت_م اي_ن مجل__دات آم__ده اس_ت.)(1)

1- المي_____زان ج: 15 ص: 24.

(54) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

از بهشت و فرود به زمين (55)

كرد. خلقت آدم طورى بود كه بدون امر و نهى و غذا و لباس و مسكن و نكاح نمى توانست بسر ببرد و سود و زيان خود را جز به راهنمائى خداوند تشخيص نمى داد، پس ابليس بر او برآمد و گفت كه اگر تو و همسرت از اين درخت بخوريد فرشته خواهيد شد و براى هميشه در بهشت خ__واهي__د زيس__ت و اگر نخوريد خداوند بيرونتان خ__واه_د ك__رد. آن گ___اه قس__م خ_ورد كه خي__رخ__واه آنان است.

آدم گفته او را پذيرفت و به اتفاق همسرش از آن درخت خوردند و كارشان ب_دان ج_ا كشي_د كه خداى تعالى فرمود: «بَدَتْ لَهُما سَوْاتُهُما...،» (121 / طه)

خلاصه آن كه، لباس هاى بهشتى شان از تن فرو ريخت و ناگزير از برگ درختان بهشت_ى خ_ود را پوش_اندند.

خداوند خطابشان فرمود:

(56) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

- آيا شما را نگفتم كه از اين درخت نخوريد؟!

در جواب ع_رض ك_ردن_د:

- پ_روردگ_ارا م_ا ب_ه خ_ودم_ان ظل_م ك__ردي_م،

و اگ____ر ت__و م__ا را نبخش_ى و ت_رح__م نكن_ى،

م_____ا از زي____ان ك____اران خ___واهي__م ش____د!

خ___داون____د در ج__وابش__ان ف___رم_____ود:

- ف_____رود ش_______وي____د!

ب____رخ__ى از شم__ا دشم__ن ب___رخ__ى ديگ___ر،

و شما را در زمين است مستقر و متاعى تا وقت معين، يعنى تا روز قيامت!

... در آن جا زندگى مى كنيد،

خروج آدم از بهشت و فرود به زمين (57)

و در آن ج___ا م___ى مي_ري____د،

و از آن ج__ا بي_رون آورده مى ش_وي_د!» (22 تا 25 / اعراف)(1)

را از گ_ل،

سپس نس__ل او را از چكي__ده اى از آبى بى مق__دار كرد،

و سپ____س او را انس____ان تم_____ام عي____ار نم____وده،

و از روح خ___ود در او ب__دمي____د!» (7 تا 9 / سجده)

اين آيات دلالت مى كند بر اين كه انسان جزئى از اجزاء كره زمين است و از آن جدا نمى شود و مباين آن نيست. چيزى كه هست از همين زمين نشو نموده و شروع به تط_ور ك_رده و م_راحل خ_ود را ط_ى مى كن_د، ت_ا م_ى رس_د ب_ه آن ج_ائى ك_ه خلقت_ى غي_ر زمينى و غي_ر مادى مى شود:

«ثُ__مَّ اَنْشَ_أْناهُ خَلْ_ق_ا اخَ___رَ!»

«فَتَبارَكَ اللّهُ اَحْسَنُ الْخالِقينَ!»

حركت وجودى انسان (59)

«سپس او را خلق_ى ديگ_ر ك_رد،

پ__س مب_____ارك اس__ت خ____دا، ك__ه بهت___ري_ن خ____ال__ق اس__ت!» (14 / م__ؤمن__ون)

اين موجود غير مادى عينا همان است كه از زمين نشو كرد و خلقتى ديگر شد و به اين كمال جديد تكامل يافت، آن گاه وقتى به اين مرحله رسيد فرشته مرگ او را از بدنش مى گيرد - و بدون كم و كاست مى گيرد - و سپس اين موجود به سوى خداى سبحان ب_رم_ى گ_ردد... اي_ن ص____راط و راه هست____ى انس___ان اس__ت!

«مِنْ_____ه_ا خَلَ____قْ__ن_اكُ_______مْ،»

«وَ في_____ها نُع_____ي_____دُكُ____مْ،»

«وَ مِنْ____ها نُخْرِجُكُ_مْ تارَةً اُخْرى»

«ما شما را از زمين درست كرديم،»

(60) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«دوب_اره ب_ه زمين ب_رمى گ_رداني_م،»

«آن گ__اه ب_ار ديگ__ر، از زمين بيرونتان مى آوريم!» (55 / طه)

انسان براى هر غرضى كه دارد از هر چيزى استفاده مى كند و آن را به خدمت خود مى گيرد و لايزال گذشت زمان هم اين موجود عجيب را در تكثير تصرفات و عميق تر س_اختن نظريه هايش ت_أئي_د مى كن_د:

«وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِى السَّمواتِ وَ ما فِى الاَْرْضِ جَميعا مِنْهُ...!»

«براى شم_ا آن چ_ه در آسم_ان ها

و آن چ_ه در زمي_ن است مسخ_ر ك_رد، در ح__ال__ى كه همه اش از اوس_ت!» (13 / جاثيه)

«ثُ__مَّ اسْتَ_وى اِلَى السَّ_ماءِ،»

«سپس به آسمان پرداخت.» (29 / بقره)

حركت وجودى انسان (61)

از ك_لام اله_ى ب_رم_ى آي_د ك_ه است_واء خ_دا ب_ر آسم_ان ني_ز ب_راى انس_ان ب_وده اس_ت و اگ_ر آن را هف_ت آسم_ان ق_رار داد، ني_ز ب_ه خ_اط_ر اين موجود عزيز بوده است.

اين بود صراط انسان در مسير وجودش و اين وسعت شعاع عمل انسان در تصرف_اتش در ع_الم ك_ون، هم_ان است ك_ه خ_داى سبحان نيز آن را بيان كرده كه از كج_ا آغ_از مى ش_ود و به كجا ختم مى شود.

چيزى كه هست قرآن كريم همان طور كه احيانا مبداء حيات دنيوى انسان را كه از آن شروع كرده، عالم طبيعت و كون شمرده است و هستى اش را نيز مرتبط بدان معرفى مى كن_د، در عين حال آن را مرتب_ط ب_ا پ_روردگ_ار متع_ال م_ى دان_د.

«من تو را از پيش آفريدم، در حالى كه چيزى نبودى!» (9 / بقره)

انسان مخلوقى است تربيت يافته در گهواره تكوين و از پستان صنع و ايجاد

(62) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ارتضاع نموده و در سير وجودى اش تطور دارد و سلوك او همه با طبيعت مرده مرتبط است. و از نظ_ر فطرت و ابداع مرتبط به "امر" خدا و"ملكوت" اوست.

اين از جهت آغاز خلقت بشر و پيدايشش در نشئه دنيا و اما از جهت عود و برگشتش به س__وى خ__دا، قرآن كريم، صراط آدمى را منشعب به دو طريق مى داند: طريق سعادت و طريق شقاوت!

طريق سعادت را نزديك ترين طريق _ يعنى صراط مستقيم، دانسته كه به رفيع اعلى منتهى مى شود و اين طريق لايزال انسان

را به سوى بلندى و رفعت بالا مى برد تا او را به پ_روردگ_ارش برس_ان_د.

طريق شقاوت، كه آن را راهى دور و منتهى به اسفل السافلين - پست ترين پستى ها - مع__رفى مى كن__د، ت_ا آن كه به رب الع_المي_ن منته_ى ش___ود.

حركت وجودى انسان (63)

- و خدا در ماوراء صاحبان اين طريق ناظر و محيط بر آنان است! (20 / بروج) (1)

است در اين كه بشر موجود در امروز كه ما

(66) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

افرادى از ايشانيم، از طريق تناسل منتهى مى شوند به يك زن و شوهر معين، كه قرآن نام آن شوهر را "آدم" معرفى كرده است. و نيز صريح است در اين كه اين اولين فرد بش___ر و همس__رش از هي__چ پ__در و مادرى مت_ول_د نش_ده ان_د بلكه از خ_اك ي_ا گ_ل ي_ا لاي_ه يا زمين - به اخت__لاف تعبي__رات ق__رآن - خلق شده اند.

اين آن معنائى است كه آيات با ظهور قوى خود آن را افاده مى كنند. اين معنا را كه نسل حاضر بشر منتهى به مردى به نام "آدم" است ممكن است از ضروريات قرآن دانست. اين آدم و همسرش از پدر و مادر متولد نشده اند بلكه از زمين تكون يافت_ه ان_د.

آيات قرآنى بيان نكرده اند كه چگونه آدم از زمين خلق شد؟ آيا در خلقت او علل و عوامل خارق العاده دست داشته است؟ و آيا خلقتش به تكوين الهى آنى بوده و بدون اين كه مدت زمانى طول كشيده باشد و جسد ساخته شده از گل مبدل به بدنى معمولى و

ماده اوليه انسان (67)

عادى و داراى روح انسانى شود؟ و يا آن كه در زمان هاى طولانى اين دگرگونى صورت گرفته است و استعدادهائى يكى پس از ديگرى درباره اش تبديل يافته و نيز صورت هائى يكى پس از ديگرى به خود گرفته است تا آن كه استعدادش براى گرفتن روح انسانى به حد كمال رسيده و آن گاه روح در او دميده شده است؟ و سخن ك_وتاه، آي_ا نظي__ر نطف_ه در رح_م عل_ل و ش__رايطى يك_ى پس از ديگرى در او اث_ر

ك_رده است؟

هيچ يك از اين احتم_الات در ق_رآن ك_ريم ني_امده اس_ت!

تنه__ا روش__ن ترين آي__ه اى كه درب__اره خلقت آدم در قرآن ديده مى شود آيه اى است ك_ه درب_اره مسيح عليه السلام ن_ازل ش_ده و ف_رم_وده است :

«صفت عيس__ى م_انن__د صف___ت آدم اس___ت

(68) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

كه خداى تعالى او را از خاك زمين خلق كرد

ب__دون اين ك_ه پ__درى داشت__ه ب_اش_د ك_ه از نطف__ه او مت_ول_د ش___ود.» (59 / آل عمران) تمامى آيات قرآنى كه از خلقت آدم از تراب يا از گل يا امثال آن خبر مى دهند مى فهمانند كه خلقت انسان آنى و بدون گذشت زمان و بدون پدر و مادر بوده است و خلق_ت آدم ب_ا خلق_ت س_اي_ر اف__راد بش__ر و س__اي_ر ج_ان_داران ف__رق داشت_ه است.(1)

خلقت_ى ديگ__رش ك_ردي_م!

پس آفرين بر خدا كه بهترين آفرينندگان است!» (12 تا 14 / مؤمنون)

در آخ__ري__ن م__رحل__ه خ__داون__د سي__اق عبارت را از "خلقت " به "انشاء" تغيير داد تا دلالت كند بر اين ك__ه آن چ__ه به وج__ود آورديم چيز ديگرى و حقيقت ديگرى بود، غي__ر آن چ__ه در م_راحل قبلى بود.

مثلاً علقه هر چند از نظر اوصاف و خواص و رنگ و طعم و شكل و امثال آن با نطفه

انساء خلق آخر (71)

فرق داشت الاّ اين كه اوصافى كه نطفه داشت از دست داد و اوصافى هم جنس آن به خود گرفت. خلاصه اين كه اگر عين اوصاف نطفه در علقه نبود، هم جنس آن بود، مثلاً اگر سفيد نبود قرمز بود و هر دو از يك جنسند به نام رنگ، به خلاف اوصافى كه خداوند در آخر به آن داد و آن را انسان كرد! كه نه عين آن اوصاف در مراحل قبلى بودند، نه ه__م جن_س آن، مث__لاً در انش__اء اخي__ر او را ص__اح_ب حي_ات و ق_درت و علم ك_رد...!

در اين مرحله خداوند به انسان جوهره ذاتى داد، (كه ما از آن تعبير مى كنيم به "من"،) كه نسخه آن در مراحل قبلى يعنى در نطفه و علقه و مضغه و عظام پوشيده به لحم، نبود، هم چنان كه در آن مراحل اوصاف علم و قدرت و حيات نبود. پس در مرحله اخي__ر چي__زى به وج__ود آمد كه مسب_وق به ع_دم بود، يعنى هيچ سابقه اى نداشت. (1)

(72) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

1- الميزان ج : 29 ص : 29 .

انساء خلق آخر (73)

(74)

(35 تا 39 / بق_ره)

آدم در اصل و در آغاز براى اين خلق شده بود كه در زمين زندگى كند و نيز در زمين بميرد و اگر خداى تعالى او را (چند روزى) در بهشت منزل داد براى اين بود كه امتحان خود را پس بدهد.

(75)

اي_ن معن__ا را آي__ه «اِنّى ج_اعِ_لٌ فِ_ى الاَْرْضِ خَليفَ_ةً،» (30 / بقره) به دست م_ى دهد.

پ__س ه___دف و منظ___ور از خلق__ت آدم اي__ن ب__ود ك__ه در زمي_ن سك_ون_ت كن__د.

چيزى كه هست ، راه زمينى شدن آدم همي_ن بوده كه نخست در بهشت منزل گيرد.

ق_رآن ك__ري_م روزه__اى بهشت_ى آدم زمين_ى را چني_ن تع_ري_ف مى كن_د:

«و گ_فتي__م:

- اى آدم !

ت___و و همس___رت در بهش__ت آرام گي____ري_____د،

و از آن به ف_راوانى از هر جا كه خواستيد بخوريد،

(76) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و ن_زدي_ك اي_ن درخ_ت مش_وي_د ك_ه از ست_م ك_اران خ_واهي_د ش__د!

و شي_طان ايش_ان را از نعم_ت بهش_ت بين_داخ_ت،

و از آن زندگى آس_وده كه داشتند بيرونش_ان ك_رد،

گفتي_______م:

- ب___ا همي__ن وض_ع ك___ه دشم_ن ه_م ديگ_ري_د،

پائين رويد،

كه تا مدتى،

در زمي_____ن، ق____رارگ____اه و به______ره داري____د!

و آدم از پ____روردگ___ار خ___ود سخن___ان__ى ف_را گ_رفت،

و خ___دا او را ببخشي_د، ك__ه وى بخشن_ده و رحي_م است!

اقامت موقت (77)

گفتي________م:

_ همگى از بهشت پائين رويد!

اگر هدايتى از من به سوى شما آمد - و البته خواهد آمد،

آن ه_ا ك_ه ه_داي_ت م_را پي_روى كنن_د، ن_ه بيم_ى دارن_د و ن_ه اندوهگين مى شوند و كسانى كه كافر شوند و آيه ه_اى م_ا را دروغ شم_ارن_د،

اهل جهنم اند،

و خ______ود در آن ج____اودان ان__د!» (35 تا 39 / بقره)

پس راه

زمينى شدن آدم همين بوده كه نخست در بهشت منزل گيرد و برترى اش به ملائكه و لياقتش براى خلافت ثابت شود و سپس ملائكه مأمور به سجده براى او شوند

(78) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و آن گاه در بهشت منزلش دهند و از نزديكى به آن درخت نهى كنند و او به تحريك شيطان از آن بخورد و در نتيجه عورت خود و نيز از همسرش ظاهر گردد و در آخر به زمين هبوط كنند.

گو اين كه خلقت بشرى و زمينى آدم و همسرش تمام شده بود و بعد از آن خدا آن دو را داخل بهشت كرد، ولى مدت زيادى در اين بين فاصله نشد و خلاصه آن قدر به آن دو مهل__ت ن__دادن__د كه در همين زمين متوجه عيب خود شوند و نيز به ساير لوازم حي___ات دني___وى و احتي_اج_ات آن پ_ى بب_رن_د...

بلكه بلافاصله آن دو را داخل بهشت كردند... .

و وقتى داخل بهشت كردند كه هنوز روح ملكوتى و ادراكى كه آدم از عالم ارواح و

اقامت موقت (79)

ف_رشتگ_ان داشت، به زندگى دنيا آلوده نشده بود.

معلوم مى ش__ود پ__وشي__دگى هاى عي__ب آن دو موقتى بوده است و يك دفعه صورت گرفته است، چ__ون در زن__دگ__ى زمينى ممكن نيست براى مدت طولانى اين عيب پوشيده بماند.

آخرين عامل و علتى كه باعث زمينى شدن آن دو شد، همان مسئله ظاهر شدن "عيب" آن دو ب_ود!

"عيب" نام برده هم به قرينه اين كه فرموده: «بر آن شدند كه از برگ هاى بهشت بر خ_ود بچسب_انند،» هم__ان "عورت" آن دو بوده است.

معل___وم اس_ت ك__ه اي__ن دو عض__و، مظه__ر هم__ه تم__اي__لات حي_وان_ى اس_ت، چ___ون

مستل__زم غ_ذا خ_وردن و نم_و ني_ز هستن_د.

(80) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ابلي__س ه__م ج_ز اين ه__دف و كوششى نداشته كه به هر وسيله كه شده عيب آن دو را ظ_اه__ر س_ازد.

ظهور عيب در زندگى زمينى و به وسيله خوردن از آن درخت، يكى از قضاهاى حتمى خدا بوده، كه بايد مى شد و ملاحظه مى شود كه خداى تعالى نيز خطيئه آنان را بعد از آن كه ت__وب__ه ك__ردن__د بي__ام__رزي__د ولى در عي__ن ح__ال آن ها را به بهشت ب_رنگ_ردانيد، بلك__ه به س__وى دني__ا هب__وطش__ان داد، ت__ا در آن ج__ا زن_دگ_ى كنن_د.

اگر محكوميت زندگى كردن در زمين، با خوردن از آن درخت و هويدا گشتن "عيب" قضائى حتمى نبود و ني__ز ب__رگش__ت آن ه__ا به بهشت محال نبود، بايد بعد از توبه و قب____ول آن ب_ه بهش__ت ب_رمى گشتند.

پ___س معل________وم م__ى ش____ود:

اقامت موقت (81)

علت بيرون شدن از بهشت و زمينى شدن آدم، خود آن "گناه" نبود، بلكه علت اين بود كه "به وسيله "آن گناه،" عيب" انسان ظاهر مى شود. و اين "به وسيله شيطان " صورت گرفت.

ولى اگر پدر بشر و مادرش به زمين نمى آمدند كى مى توانستند متوجه فقر و ذلت و مسكنت و حاجت و قصور خود شوند؟

و چگونه بدون برخورد با تعب و زحمت و رنج زندگى، به روح و راحت در حظيرة القدس و جوار رب العالمين مى رسيدند؟

و براى جلوه كردن اسماء حسناى خدا، از عفو و مغفرت و رأفت و توبه و ست_ر و فضل و رحمت موردى يافت نمى شد چون مورد اين اسماء حسناى خ_دا گن_ه ك_ارانن_د!

(82) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و خ__دا را در اي__ام ده__ر نسيم ه__اى

رحمتى است، كه از آن بهره مند نمى شوند مگ__ر گن__ه ك__ارانى كه متع__رض آن ش__ون__د و خ__ود را در مع__رض آن قرار دهن__د!

آدم هر چه كه به خود ستم كرد و خود را در پرتگاه هلاكت و دوراهى سعادت و شقاوت، كه همان زندگى دنياست، افكند، به طورى كه اگر در همان مهبط خود، يعنى دنيا باقى مى ماند، هلاك مى شد و اگر به سعادت اولى خود برمى گشت تازه خود را به تعب افكنده بود، پس در هر حال به نفس خود ستم كرد، الاّ اين كه با اين عمل، خود را در مسير سعادت و در طريق منزلى از كمال قرار داد، كه اگر اين عمل را نمى كرد و به زمين ن_ازل نمى شد و يا بدون خطا نازل مى شد، به آن سعادت نمى رسي_د!

اقامت موقت (83)

واضح است كه نحوه حيات آدم بعد از هبوط، با نحوه آن قبل از هبوط، فرق مى كرد. حيات دنيا حقيقتش آميخته با حقيقت زمين است، يعنى داراى گرفتارى و مستلزم سختى و بدبختى است و لازمه اين نيز اين است كه انسان در آن تكوّن يابد و دوباره با مردن جزو زمين شود و آن گاه براى بار ديگر از زمين مبعوث گردد.

در ح__الى كه حي__ات بهشت__ى حي__اتى است آسم__انى و از زمين__ى كه محل تحول و دگرگونى است منشأ نگرفته است.از اين جا ممكن است به طور جزم گفت كه - بهشت آدم در آسم__ان ب__وده، هر چن__د كه بهش__ت آخ__رت و جن___ت خل__د نبوده است، چ_ون ب_ه جن_ت خل__د هر ك__س وارد ش__ود بي___رون نم_ى ش__ود! (1)

لَقَ_____دْ عَهِ___دْن_ا اِل_ى ادَمَ مِ__نْ قَبْ___لُ فَنَسِ___ىَ....» (115 تا 126 / طه)

در اين آيات داستان داخل شدن آدم و همسرش در بهشت و بيرون شدنشان به وسوسه اى از شيطان، مطرح شده و هم چنين بيان حكمى كه خداى تعالى در اين موقع راند و دينى تشريع نمود و سعادت بنى نوع آدمى را منوط به پيروى ه_دايت او و شق_اوت آن_ان را در اع_راض از آن قرار داد.

اين داستان در چند جاى قرآن آمده است ولى در اين سوره با كوتاه ترين عبارات و زيباترين بيان ايراد شده است. عمده عنايت در اين آيات بيان همان حكمى است كه به تش_ري_ع دي__ن و ث_واب و عق_اب كرده است.

عوامل خروج آدم از بهشت (85)

اين داستان، حال بنى نوع آدم را برحسب طبع زمينى اش و زندگى مادى اش تمثيل مى كند و مجسم مى سازد، چه خدا او را در بهترين قوام خلق كرده و در نعمت هائى بى شمار غرق ساخته و در بهشت اعتدالش منزل داده است و از تعدى و خروج به يك سوى افراط و تفريط كه ناشى از پيروى هواى نفس و تعلق به فريب هاى دنيا و در نتيجه فراموشى جانب رب العزّة است، تهديد فرمود، تا عهد بين خود و خدا را فراموش نكند و او را نافرمانى و شيطان را در وساوسش پيروى نكند.

بعد از آن كه دل به دنيا بست و مقام پروردگارش را فراموش كرد، رفته رفته زشتى هاى دنيا برايش روشن مى شود و آثار سوء شقاوت با نزول بلاها و خيانت روزگ__ار و انك__ول اسب__اب و پش__ت ك__ردن شيط_ان به او، برايش ه_وي_دا م_ى گ_ردد.

آن گاه شروع مى كند با نعمتى نعمت از دست

داده اى ديگر را تلافى نمايد، به عذابى

(86) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

روى مى آورد تا از عذابى شديدتر از آن فرار كرده باشد و در گريز از دردى ناگوار، دردى ديگر ناگوارتر را تحمل مى كند تا وقتى كه به او بگويند از بهش_ت نعمت ه_ا به كلى بي_رون گشته و به مهبط شقاوت و بدبختى هبوط كند.

اي__ن هم__ان ص__ورت__ى است از زن__دگ__ى دني__ا ك__ه ب__راى آدم ممثل شده است. نخست خداى تعالى او را داخل بهشت كرده و ك__رام__ت داد ت__ا سرانج__ام كارش ب__دان ج__ا كشي_د ك_ه كشيد!

(از آن جائى كه اين واقعه قبل از تشريع دين اتفاق افتاده و بهشت آدم بهشت برزخى بوده كه در يك زندگى غير دنيوى برايش ممثل شده است و لذا نهى در آن نيز نهى دينى و مولوى نبوده است بلكه نهى ارشادى بوده كه مخالفتش كار او را و سرنوشتش را به امرى قهرى كشانده است.) (1)

عوامل خروج آدم از بهشت (87)

1- المي__________زان ج: 28 ص: 25.

(88) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آدم سج_ده كني_د،

پس همگ_ى سج_ده ك_ردن_د مگر ابليس،

م_ا اين صحنه را به وجود آورديم تا براى خود آدم معلوم شود

كه چگونه سفارش ما را ف_رام_وش ك_رد،

و بر حفظ آن عزم راسخى ننمود!» (115 / طه)

وقت___ى ابلي___س از سج____ده امتن___اع ورزي__د خ__دا ب_ه منظ___ور خي_رخ_واه_ى و ارش____اد آدم ب_ه س____وى ص____لاح ب____ه او گف____ت:

- اي_ن ك_ه م_ى بين_ى از سج_ده امتن_اع ورزي_د "ابليس" دشم_ن ت_و و همس_رت مى ب__اش___د، زنه___ار ك_ه از بهش__ت بي___رونت_ان نكن__د.!!

اگر در اين آيه به جاى نهى ابليس از اين كار، آدم و حوا را نهى كرد، در حقيقت كنايه

(90) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

از نهى او از اطاعت ابليس و نيز نهى از غفل_ت كي_د و دس_ت ك__م گرفت__ن مك__ر اوس_ت.

_ او را اطاعت مكن و از كي_د و تس_ويلات او غفلت مورز،

ت__ا ب_ر شم_ا مسلط نشود و در بي__رون ك__ردن شما از بهشت و بدبخت كردنتان قوى نگردد! (1)

ميان آدم و بنى آدم است اي__ن اس__ت ك__ه آزم__ايش آدم قب__ل از تش__ري__ع ش__راي__ع ب__ود و در نتيجه نهيى كه متوجه او شد ارشادى و مخالفت او ترك اولى بود، ولى آزمايش بنى آدم بع__د از تش__ري__ع دي__ن و مخ__الف_ت ب__ا آن ن_اف_رم_انى ام__ر مولوى خداست. (1)

(94) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

را استثن_ا ك___رد ك___ه از بن_دگ_ان مُخلَ_ص خ__دا ب_اشن_د.

(96) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مقصود آيه شريفه بيان علل و عواملى است كه باعث شد بنى آدم در ظلم و فسوق خود استمرار و دوام يابد ولى نسلش برچيده نشود.

در اين باره نخست اين را فرمود كه اولين بشر به آيات و معجزات درخواستى خودش ايمان نياورد و آخرين هم پيرو همان اولى اند و ايمان نخواهند آورد. در اوايل اين آيات به پيغمبر خود يادآور شد كه در اين ميانه فتنه ها در كار است كه به زودى ظهور نموده و امت اسلام را در بوته امتحان داغ مى كن_د و آن گ_اه داست_ان آدم و ابليس را خ_اط_رنش_ان س_اخت ك_ه ابليس س_وگن_د خ_ورد ذري_ه آدم را گم_راه سازد و از خدا درخ__واست ك__رد ك__ه او را بر آن ها مسلط نم_اي_د.

پس خيلى بعيد نيست كه اكثر مردم به سوى راه ضلالت گرائيده و در ظلم و طغيان و اعراض از آيات خدا غوطه ور گردند، چون از يك سو فتنه هاى الهى آن ها را احاطه كرده

تاريخ شروع فساد در نسل انسان (97)

و از س__وى ديگ__ر شيط_ان ب_ا قشون سواره و پياده خود محاصره شان كرده است. (1)

ن_اف_رم__ان_ى اش درگ__ذش_ت،

و هدايتش ف_رم_ود.» (122 / طه)

چه شد كه آدم پس از محروميت از بهشت به مقامى كه در آيه قيد شده رسي_د؟ دع_ا و توب_ه و ان_اب_ه اى اس_ت ك_ه آدم عليه السلام ب_ا ادب خ_اص_ى آن را ب_ه پيشگ_اه اله_ى ع_رض_ه ك__رد، در اي_ن م_راس_م همس_ر او نيز سهي__م بود.

آن ه________ا گفتن____________د:

«پ______روردگ_______ارا!

اولين دعاى آدم (99)

ما بر خود ستم كرديم!

و اگر ت_و ما را نبخش_ائ_ى و ب_ه م_ا ت_رح_م نكن_ى،

مسلما از زيان كاران خواهيم بود!» (22 / اعراف)

اين دعا راز و نيازى است كه آن دو بزرگوار بعد از خوردن از درختى كه خداوند از ن_زدي_ك ش_دن به آن نه_ى كرده بود، با خ_داى خود كردند.

البته آنان با اين كه گناهى نكرده بودند، (چون نهى الهى نهى ارشادى بود،) در هر صورت، وقتى پاى امتحان به ميان آمد و بلا شامل حالشان شد و سعادت زندگى بهشتى براى يك عمر با آنان وداع كرد، ولى آن ها مأيوس نشدند و نوميدى رابطه شان را با پروردگار قطع نكرد بلكه با التجاء به خداوند خود و با توسل به صفت ربوبيت او جبران گذشته را كردند. (1)

(100) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

1- المي____زان ج : 12 ص : 114 .

(101)

م_ى پ__ذي__رد،

اگ_ر دست_ت را ب_ه س_وى م_ن بگش_ائ_ى ك_ه م_را بكش_ى،

من دست خويش به سوى تو باز نمى كنم كه تو را بكشم،

پسران آدم (103)

م_ن از خ__دا، پ__روردگ__ار جه__اني__ان م__ى ت___رس____م!

م_ن م_ى خ_واه_م ك_ه گن_اه م_ن و گن_اه خ_ويش را بب_رى،

و از آتشي_____ان ش_______وى،

و اين است پاداش ستم گران !

دل_ش او را ب__ه كشت__ن ب__رادر رام ك__رد و او را كش_ت،

و از زي_ان ك___اران ش____د...!»

اين آيات از قصه دو پسر آدم خبر مى دهند. خداوند متعال واقعى بودن بيان اين تاريخ را با كلمه «بِالْحَقِّ» تأكيد فرموده است. اين امر دلالتى دارد بر اين كه اين قصه به طور تحريف شده و غير واقعى و غير حق در ميان مردم شايع بوده است و آن قصه اى

(104) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

است كه در فصل چهارم "سفِر تكوين" تورات ذكر شده ولى جريان برانگيختن زاغ و كاويدنش در زمين بيان نشده است و اصل قصه هم طورى بيان شده كه خدا را به طور صريح جس_م دانست_ه اس_ت!؟

در اين آيات مشخص است كه هر يك از آن دو برادر چيزى را كه مايه تقرب او باشد به نزد خداوند برده اند. و آن دو فهميده بودند كه قربانى يكى قبول و قربانى ديگرى پذيرفته نشده است. حالا از كجا فهميدند؟ و به چه وسيله استدلال كرده و اثبات نمودند؟ آيه از اين قسمت ساكت است.

ولى در يك جاى قرآن (آيه 183 سوره آل عمران) بيان شده كه در ملت هاى گذشته و يا خصوص بنى اس_رائي_ل رس_م ب_وده ك_ه ق_رب_ان_ى مقب_ول را آتش بسوزاند و بخورد.

قربانى تا امروز هم پيش اهل كتاب معروف است.

(يهود قربانى هاى گوناگون دارد:

پسران آدم (105)

كشت__ن حي__وان__ات، تق__دي__م آرد و زيت__ون و س__رش_ي___ر و ميوه هاى نوبار. نصارى هم نان و شراب تقديم مى كنند و به خيال خود در عالم حقيقت تبديل به گوشت و خون مسيح مى شود!!؟)

ممكن است قبولى ق__رب__انى اين قص__ه ه__م به هم__ان طور ب__وده است، خصوصا اي__ن ك__ه روى سخ__ن با اه__ل كت__اب كه معتق__د به آن روش ب__وده ان__د، مى ب__اش_د.

به هر حال قاتل و مقتول هر دو مى دانسته اند كه قربانى يكى قبول و از ديگرى م___ردود ش__ده اس_ت.

از سياق آيه فهميده مى شود كه گوينده - حتما تو را مى كشم - همان كسى است كه قربانى اش پذيرفته نشده است و اين سخن را از روى حسد گفته است، زيرا علت ديگرى در كار نبوده و مقتول پيش از اين هم كارى كه جرم باشد نكرده است كه با اين گفته رو

(106) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ب___ه رو ش_ده و ب_ه قت__ل ته_دي_د ش__ود.

جوابى كه خداوند از مقتول نقل مى كند: «گفت خدا تنها از پرهيزكاران مى پذيرد،» پاسخ گفته قاتل است كه اولاً به او تذكر مى دهد كه جريان قبول و عدم قبول قربانى به دست او نبوده و او در اين باره جرمى ندارد. جرم از قاتل است كه پرهيزكارى نداشت و خداوند هم به جزايش قربانى او را نپذيرفته است.

ثانيا تذكر داد كه اگر قاتل قصد كشتن او را داشته باشد و به اين منظور دست خود را به سويش دراز كند او هرگز دست به طرفش دراز نخواهد كرد زيرا از خدا پرهيزكارى داشته و مى ترسد، او در اين صورت مى خواهد قاتل گناه خود و

گناه مقتول را ب____ه دوش كشي__ده و از جهنّمي__ان ش___ود، ك__ه اي_ن اس_ت پ__اداش ست__م گ__ران!

پسر مقتول آدم از پرهيزكاران و صاحب معرفت درباره خدا بوده است.

پسران آدم (107)

پرهيزكارى اش از اين عبارت به دست مى آيد كه گفت: «همانا خداوند از پرهيزكاران قبول مى كند.» و ضمنا ادعاى پرهيزكارى كرده و خدا هم كه آن را نقل نموده و رد نكرده است، ادعاى او را امضاء نموده است.

معرفت او به خدا هم از اين گفته اش معلوم مى شود كه: «من از خدا، پروردگار جهانيان خوف و ترس دارم.» اين ادعاى او ني_ز از ط_رف خ_دا نقل ش_ده و امض_اء گ_ردي_ده اس_ت. خداوند در سوره فاطر مى فرمايد: «از ميان بندگان خدا فقط علماء از او خوف و هراس دارند.» با توجه به اين آيه و نقل ادعاى ترس او در قرآن و امضاء آن از طرف خدا، عملاً ملاحظه مى شود كه او به علم نيز توصيف شده است. و همين گفته هاى محكم و مستدل و مؤعظه هاى خوبى كه در خطاب به برادرش بيان كرده بهترين گواه علم و دانش اوست. او با هم_ان طين_ت پ_اك و فط_رت ص_اف خ_ود درك نموده و بيان كرده است كه:

(108) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

_ به زودى عده افراد بشر زياد مى شود و آن گ_اه ب_ه اقتض_اى طبع بشرى اجتماعات مختلفى پ_دي_د م_ى آي_د و ع_ده اى پ_رهي_زك_ار و دست_ه ديگ_رى ستم گ_ر خ_واهن_د ش_د.

آن ها و تمام جهانيان ديگر يك پروردگار دارند كه مالك آن ها بوده و كارشان را تدبير مى كند. و يكى از تدبيرهاى قاطع او اين است كه عدالت و نيكى را دوست بدارد و ستم و ظلم را مغبوض

و بد بدارد: و لازمه اين معنى اين است كه تقوى و ترس از خدا بر بشر فرض و واجب باشد و اين همان "دين" است.

و بنابراين طاعت ها و قرب و منزلت ها و بدى ها و گناهانى خواهد بود و طاعت ها تنها در صورتى پذيرفته مى شود كه از روى تقوى و پرهيزكارى باشد. و نافرمانى ها و ستم ها، گناهانى است كه ستم گر آن ها را به دوش خود حمل مى كند. و از لوازم آن اين است كه يك دنياى ديگر باشد كه دنياى پاداش باشد و پاداش ستم گران هم آتش خواهد بود!

پسران آدم (109)

و اين ها - چنان كه مى دانيد - اصول معارف دينى و مبانى اساسى علوم مبدأ و معاد است كه اين بنده صالح خدا همه را براى برادر نادان خود كه حتى نمى دانست ممكن است چيزى را با دفن كردن در زمين از ديده ها پوشيده داشت و آن را از زاغى آموخت، بي__ان ك_رد!

اين بنده صالح خدا در سخن هاى خود به برادرش نگفت كه اگر تو قصد كشتن مرا داشته باشى من خودم را جلوى تو انداخته و از كشته شدن پرهيز نخواهم كرد و از خود دفاع نمى كنم: و تنها گفت: من چنين نيستم كه تو را بكشم! و نگفت كه من مى خواهم به هر صورت به دست تو كشته شوم تا تو ستم گر شوى واز دوزخيان گردى!

سبب سازى براى گمراهى و بدبختى كسى در زن__دگ__ى اش در ش__رع فط__رت (ب__دون اختص__اص ب__ه دي__ن معين__ى) ست__م و گم__راهى مى ب__اش_د.

(110) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

او گفت: - اگر تو براى كشتن من دست بگشائى من هم آن را بر كشتن تو اختيار مى كنم.

او نگفت كه من از خود دفاع نمى كنم، بلكه گفت كه من تصميم به قتل تو نمى گيرم! در آيه شريفه هم بيان نشده كه او با اين كه متوجه موضوع بود از خود دفاع نكرد و كشت__ه شد.

اين احتمال هست كه او را غفلتا و ناگهانى و يا پس از دفاع كامل از خودش به قتل رسانده است.

در رواي_ات اسلامى از امام محمد باقر عليه السلام نقل شده كه:

«ق_ابي_ل هميش_ه مت_رص_د و م_راقب وق__ت تنه_ائ_ى ه__ابي__ل ب__ود ت__ا وقت__ى او را دور از آدم ي__اف__ت، ن__اگه__ان ب__ر او جس__ت و او را كش_ت....»

در روايت ديگ_رى از ام_ام سج_اد عليه السلام نق_ل ش_ده ك__ه:

پسران آدم (111)

«قابيل دلش براى او كشتن برادرش را جلوه داد ولى نفهميد چگون_ه او را بكش_د ت_ا ابليس آم_د و ب_ه او ي__اد داد و گف_ت س__رش را مي_ان دو سن_گ بگ_ذار و آن گ_اه س__رش را بشك_ن!»

ظاه_ر اي_ن رواي_ات ح_اك_ى اس_ت ك_ه ق_ابي_ل به طور ناگهانى ه_ابيل را كشته است نه اين كه ه_ابي_ل خ__ود را در اختي_ار او گ_ذاشت_ه ب_اش_د؟!

در روايات نام اين دو فرزند آدم را "هابيل و قابيل" ذكر كرده اند ول__ى ت__ورات راي__ج فعل__ى آن ه__ا را "ه__ابي_ل و ق__ائي_ن" ضب__ط ك__رده اس_ت ك__ه البت__ه چ__ون ت__ورات فعل_ى سن_ديّت ن__دارد و دس__ت تح__ريف در آن رفته، قابل استناد نيست. (1)

1- المي__________________زان ج : 10 ص : 147 .

(112) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اولين جنايت تاريخ بشر: به يك نكته بسيار علمى درباره چگونگى تعليم و تربيت در روزهاى نخستين حيات انسان، آن زمان ها كه انسان ب_ا ي__ك ذه__ن س_اده و ب_دون هي__چ تعليم__اتى به س__ر مى ب_رد، اش__اره كرده است.

قرآن مجيد در اين بيان تاريخى، به طور ضمنى ما را به اين نكته مى رساند كه بشر

تعليم و تعلم در نسل هاى اوليه انسان (113)

اوليه قدم به قدم ب_ا تعليم_ات و آم_وزش ه_ائى از طرف الهى زندگى خود را مى گذرانيد.

اين آموزش اكثرا از طريق پيامبران، كه اول آن ها خود حضرت آدم عليه السلام بوده اس_ت، ص_ورت م_ى گ_رفت، ول_ى در اين داستان ما مى بينيم كه افراد انسانى آموخته هاى خود را از يك طرف به وسيله علايم و آگاهى هايى كه به صورت نمايش و تجسم يا الهام از طرف خدا درباره خواص اشياء داده مى شد، دريافت مى كرد و از طرف ديگر با كمك ح__س و تحلي__ل ذهن_ى خ__ود، چي_زه_ائى را براى گذران زندگى خويش ياد مى گرفت.

در اي_ن آي_ه م_ى ف_رم_اي_د:

«دل_ش او را ب_ه كشت_ن ب_رادر رام ك__رد و او را كش_ت و از زي__ان ك___اران ش___د، خ__دا زاغ_ى را فرست_اد ك__ه در زمي_ن م_ى ك_اوي__د

تا به او نشان دهد كه چگونه جسد برادر را بپوشاند.

(114) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

گف_ت: - اى واى! م_ن از اي_ن ه_م درم__ان_ده ت_رم ك_ه چ__ون اي_ن زاغ ب__اش___م؟! و جسد برادرم را پنهان كنم؟

و از پشيم_____ان___ان ش__د! (30 و 31 / مائده)

سي__اق آي__ه مى رس__ان__د ك__ه ق__ات__ل م__دت_ى متحي__ر ب__وده و مى ترسيده كسى از كارش مطلع شود و نمى دانسته چكار بكند كه كسى جسد مقتول را پيدا نكند، تا اين كه خداوند زاغى را برانگيخته است.

اگر جريان برانگيختن زاغ و تفتيش او در زمين با جريان قتل هم زمان بودند ديگر وجهى نداشت بگويد: «- واى بر من! عاجزم كه چون اين زاغ باشم!» باز از سي_اق آي_ه به دست مى آي_د ك_ه آن زاغ پس از ك_اوي_دنش چي__زى را در زمي__ن دف_ن ك__رده اس_ت.

تعليم و تعلم در نسل هاى اوليه انسان (115)

ظاهر كلام اين است كه زاغ مى خواسته راه دفن را نشان دهد نه راه كاويدن را و صرف كاويدن و تفتيش زمين راه دفن را ياد او نمى دهد، او به قدرى ذهن ساده داشته كه باز هم معناى كاويدن را درك نكرد، آن گاه چگونه از كاويدن به دفن منتقل مى شد، با اين ك__ه م_لازم__ه اى بين آن دو نيست. بن__ابراين او از اين ج_ا ب_ه دفن منتقل ش_د ك_ه ديد زاغ زمي_ن را ك_اويد و چيزى دفن كرد.

(معم__ولاً در مي__ان پرن__دگان ع__ادت كلاغ اي__ن است كه قدرى از چيزى را كه براى خود صيد مى كند در زمين دفن مى كند و بدين وسيله براى خود ذخيره غذائى تأمين مى نمايد.)

(116) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اين قسمت از سرگذشت پسران آدم، يعنى كاويدن زاغ و فكر قاتل درباره آن تنها آيه اى است در قرآن كه حال بشر را در بهره بردارى از حواس نشان مى دهد و مى رساند كه انسان خواص چيزها را به وسيله حس به دست مى آورد و سپس با تفكر در آن ها به اغراض و مقاصد حياتى خود مى رسد.

يك بشر، گرچه از نادان ترين مردم در فكر و فهم باشد، صورت هاى زياد و ادراكات بسيارى دارد كه دست شماره بدان ها نرسيده و جز پروردگار جهانيان كسى نمى تواند آن ها را شماره كند. با

اين زيادى كه از حد شماره بيرون است، يك چيز مشهود و روشن است و آن اين كه اين صورت ها در طول زندگى انسانى در دنيا دائما رو به تزايد است. از آن طرف اگر به عقب برگرديم ملاحظه مى كنيم كه رو به تقليل رفته و كم كم به حد صفر مى رسد و بشر به جائى مى رس_د كه هي_چ گونه دانش_ى به ط_ور فعلي_ت ن_دارد.

تعليم و تعلم در نسل هاى اوليه انسان (117)

تأمل در حال انسان و دقت در آيات شريفه قرآنى به دست مى دهد كه علوم نظرى انسانى يعنى علم به خواص اشياء و معارف عقلى كه به دنبال آن است از حس سرچشمه مى گيرد و خداوند از راه خواص اشياء خارجى به او مى آموزد، همان طور كه از آيه فوق يعنى "برانگيختن زاغ" استفاده مى شود.

نسبت دادن برانگيختن زاغ براى نشان دادن چگونگى دفن به خداوند در حقيقت نسبت دادن آموختن چگونگى دفن به خداوند است. زاغ اگرچه نداند كه خدا او را فرستاده و هم چنين پسر آدم گرچه نداند كه مدبرى هست كه كار فكر و تعلّم او به دست آن مدبر است و خيال كند كه ارتباط زاغ و كاويدنش با تعلّم او هم چون ساير اسباب

(118) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اتفاقى است ولى در حقيقت خداست كه انسان را آفريده و او را به طرف كمال دانش براى اه_داف زندگى اش س_وق داده است.

خ__داون__د است ك__ه خواص اشياء را كه حواس بشرى به نحوى بدان مى رسد به او ي__اد داده اس__ت و از راه ح__واس ب__ه او كم__ك داده و آن گ__اه هم__ه زمي__ن و آسمان هارا مسخر او كرده است. (1)

1- المي____زان ج : 10 ص

: 158 .

تعليم و تعلم در نسل هاى اوليه انسان (119)

قت_ل، افس_اد در آف_رينش و ب_اطل ك__ردن ه__دف اله__ى در انس__انيت، كه بقايش با تكثير افراد و طريق جانشينى يكى از ديگ_رى است، مى ب_اشد.

از طرفى بنى اسرائيل هم - چنان كه آيات زيادى در قرآن تذكر مى دهد - در حسد و تكبر و پيروى هوى و پايمال كردن حق سابقه طولانى داشتند، خداوند دقيقا حقيقت و واقع اين جنايت بزرگ را شرح داده و ايشان را باخبر كرد كه پيش او قتل يك نفر به منزله قتل همه و زنده داشتن يك نفر به منزله زنده داشتن همه است.

ارتباط اين آيات با بنى اسرائيل از جهت اين است كه سرپيچى آنان از پذيرش دعوت حقه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله جز از روى حسد و كينه نبود و حساب حسد اين است كه بشر را به كشتن برادر وا مى دارد و سپس او را در ندامت و حسرت ابدى قرار مى دهد! ايشان از اي_ن حك_ايت عب_رت بگي_رن_د و اي_ن ق_در در حس_د و آن گاه كفر خود اصرار نورزند. (1)

(122) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و قايين در زمين ك_ار مى كرد (كشاورز بود،)

پ_س از چن_د روز ق_ايي_ن از مي_وه ه_اى زمي_ن ق_رب_ان_ى ب_راى خ_داون_د تق_دي_م نم_ود، هابيل ه_م از گ_وسفندان جوان و فربه خود تقديم نمود،

خ__داون__د ب__ه ه__ابي_ل و ق_رب_ان_ى اش نظ__ر افكن_د،

ول__ى ب__ه ق__ايي_ن و ق__رب__ان__ى اش نگ__اه نك____رد،

قايين سخت ناراح_ت ش_د و چهره اش پ_ژم_رده گشت،

(124) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

خدا به قايين گفت:

- چ_را غضبن__اك شدى؟ و چ_را چه__ره ات پ_ژم_رده ش_د؟

اگر نيكى كنى آيا بالا نمى روى؟ و اگر نيكى نكن_ى ن_زد گن_اه مستق_ر و پ_اگي_رى اس_ت،

ك__ه مشت_اق ب__ه ت__و و هم___ه ج___ا ب_ه دنب_ال ت_وس_ت،

ق_ايي_ن ب__ا ب_رادرش هابيل سخن گفت و چنين اتفاق افتاد

ك__ه وقت_ى آن دو در مجلس_ى ب__ودن__د ق_ايي_ن ب__ر ب__رادرش ه__ابي__ل قي__ام ك____رد

و او را كش______________ت،

پروردگار ب_ه قايين گفت:

- هابيل برادرت كجاست؟

گف___ت: - نم_ى دان_م! مگ__ر م__ن نگهبان ب__رادرم هست___م؟

شرح زندگى انسان هاى اوليه در تورات (125)

گف___ت: - چ__ه ك__ردى؟ ص_داى خ_ون ب_رادرت از زمي_ن ب_ه ط_رف م_ن ف_ري_اد م_ى كن_د!

اكن____ون ت____و ملع____ون و دور از آن زمي__ن هست____ى،

ك_ه ب_راى قب_ول خ_ون ب_رادرت از دستت ده_ان ب_از ك_رد،

ه_ر چ_ه كن_ى زمي_ن غ__ذاى خ__ود را ب_ه ت_و نخ__واه_د داد!

ق__ايي_ن ب__ه خ__دا گف_ت:

- گن____اه م_ن ب_زرگ ت_ر از اي_ن اس_ت ك__ه حس__اب ش__ود!

تو ام_روز مرا از روى زمين راندى، از نظر تو پنهان مى شوم

ت_ا در نتيج___ه ه_ر ك__ه م__را بي_اب___د ب_ه قت__ل ب_رس_ان_د.

ب__ه اي_ن جه__ت پ__روردگ__ار ب__ه او گف_ت:

- هر كه قايين را بكشد هف__ت ب__راب__ر از او انتقام مى گيرم،

(126) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

سپس قايين از ن_زد پ_روردگ_ار

بي_رون شد

و در زمين "نود" در خاور عدن مسكن گزيد.»

اين ب_ود آن چ_ه در ت_ورات ح_اض_ر از روزگ_اران نخستين انسان قصه پرداخته است و شما بار ديگر آي_اتى ك_ه در ق_رآن ك_ري_م درباره اين قصه آمده (و در مطالب قبل_ى ذك___ر و تفسي_ر گ___ردي_د،) از نظ_ر بگ_ذراني_د ت_ا تف_اوتش خ_وب معل_وم ش_ود!

نخستين چيزى كه از تورات در نظر مى آيد اي_ن است ك_ه ت_ورات خدا را ي_ك م_وج_ود زمينى به صورت بشرى قرار داده كه ب_ا م_ردم معاشرت نموده و هم چون يك___ى از م_ردم در س_ود و ي_ا زي_ان آن ه_ا حك_م م_ى كن_د. ب___ه او ن_زديك م_ى ش_ون_د.

با او هم چون خود مردم با هم، سخن مى گويند و آن گاه به وسيله غيبت نمودن و دور شدن از نظرش پنهان مى شوند و او هم اشخاص دور و غايب را نمى بيند و تنها

شرح زندگى انسان هاى اوليه در تورات (127)

نزديكان حاضر را مى بيند!؟

و ب_ه ه_ر حال در تورات، خ_دا چون يكى از اف_راد بشر زمين_ى بوده و در ه_ر جهت مانن_د اوست ج_ز اين كه اراده خود را وقتى بخواهد نفوذ مى دهد و حكم خود را چون حك__م نم__اي__د مى گ_ذراند.

كلي_ه تعليم_ات ت_ورات و انجي_ل ب_ر همي_ن اس_اس اس_ت، (و خ_داون_د سبح_ان من_زه است از اين سخن_ان!)

لازمه قصه به طورى كه در تورات است اين است كه: در آن زمان بشر به طور حض__ورى و مق__ابل__ه و هم ك__لامى با خ__دا زن_دگى مى كرده است و سپس از قايين و ي___ا از او و امث__ال او در پ__رده ش__ده و ام__ا ديگ__ران به ح__ال خ__ود ب_اقى م_ان_دن_د.

(128) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ول__ى ق__رآن مجي__د اي__ن قص__ه را

ب__راس__اس هم__انن__د ب__ودن افراد بيان مى كند و به دنبال قصه قتل، جريان برانگيختن زاغ را تذكر مى دهد و مى رساند كه انسان حقيقت__ى اس__ت ك__ه كمال تدريجى داشته و مراتب و درجات كمال حياتى خودرا براساس حس و فكر بنانهاده است.

آن گاه قرآن جريان گفت و شنود دو برادر را متذكر مى شود و به نقل از مقتول معارف فطرى و انسانى و اصول و مبانى دينى گران بهائى از توحيد و نبوت و معاد را حكايت مى كند و سپس حساب تقوى و ستم گرى را كه دو اصل فعال در تمام قوانين الهى و احكام شرعى هستند، مى رس__د. آن گ__اه ع__دالت اله__ى را در مسئل__ه قبول و رد و پاداش اخ__روى، بيان مى فرمايد.

شرح زندگى انسان هاى اوليه در تورات (129)

سپس پشيمانى قاتل پس از ك__ارش و زي__انش در دنيا و آخرت را تذكر مى دهد و پس از اين ها هم__ه بي__ان مى كن__د كه مسئل__ه قت__ل به قدرى اهميت دارد كه اگر بر يك نفر واق__ع ش__ود چن__ان است كه بر همه مردم واقع شده و اگر يكى را احياء كند گويا هم__ه م_ردم را زنده كرده است. (1)

1- المي___زان ج : 10 ص : 183. (بح__ث علم__ى و تطبيق__ى ادي__ان ذي__ل آيه 27 تا 32 س__وره م__ائ__ده).

(130) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نم__ى ش___ون_____د!

و كسانى كه پيروى آن نكنند و كفر بورزند

و آي______ات م_____ا را تك___ذي_ب كنن_____د،

آنان اصحاب آتشن_د و در آن ج_اودانه اند!»

(132) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اين آيه اولين فرمانى است كه در تشريع دين، براى آدم و ذريه او صادر شده است و "دين" را در دو جمله خلاصه كرده است، كه ت__ا روز قي__ام__ت چي__زى بر آن دو جمله اضافه نمى شود!

اين دو آيه، كلامى است كه تمامى تشريع ها، تك تك قوانينى را كه خداى تعالى در دنيا از طريق ملائكه، كتاب هاى آسمانى و انبيائش مى فرستد، شامل است. و اولين تش__ري__ع و ق__ان__ون را كه خداى تعالى در دنياى آدم و براى بشر مقرر فرموده، حكايت مى كن__د.

به طورى كه قرآن حكايت كرده، اين قضيه بع_د از امر دوم_ى ب_ه هب_وط واق_ع ش_ده است. ام_ر ب_ه هبوط، كه امرى تكوينى بوده، بعد از زندگى آدم در بهشت و ارتك_اب آن مخ_الفت ب_وده است: در روزى ك_ه، مخ_الفت آن دست_ور و خ_وردن از درخت اتف_اق

اولين فرمان در تشريع دين (133)

افت_اد، هن_وز دين_ى تش_ريع نش_ده ب___ود. بع_د از هب_وط آدم، دي_ن خ___دا ن__ازل ش_د.

اگر در موضوع بهشت آدم، مخصوصا شر حى كه در سوره طه آمده است. دقت شود، ملاحظه مى گ_ردد ك_ه جريان امر طورى بوده كه ايجاب مى كرده خداوند اين قضاء را درباره آدم و ذري_ه اش ب_راند و اين دو ف_رم_ان را در اولين حكمش ق_رار بدهد. خوردن از آن درخت ايجاب كرد تا قضاء هبوط او و استقرارش در زمين و زندگيش را در آن براند: همان زندگى شقاوت بارى را كه آن روز وقتى او را از آن

درخت نهى مى كرد از آن تحذيرش كرد و زنهارش داد.

توبه اى كه آدم كرد باعث شد قضائى ديگر و حكمى دوم درباره او براند و او و ذريه اش را بدين وسيله احترام كند و با هدايت آنان به سوى عبوديت خود، آب رفته را ب_ه ج_وى ب_ازگ_ردان_د.

(134) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

قض_ائى ك_ه اول ران_ده شد، تنه_ا زندگى در زمين بود.

ولى توبه اى كه آدم كرد خداوند همان زندگى زمينى را زندگى طيب و طاهرى كرد، به اين طور كه هدايت به سوى عبوديت را با آن زندگى تركيب فرمود و يك زندگى خاصى از تركيب دو زندگى زمينى و آسمانى فراهم آورد.

توبه آدم بين اين دو فرمان صورت گرفت. اين نشان مى دهد كه در آن زمان هنوز از بهشت جدا نشده بودند، هر چند كه در بهشت هم نبودند و موقعيت قبلى را نداشتند. (1)

1- المي_زان ج : 1 ص : 253 .

اولين فرمان در تشريع دين (135)

بروز معايب باطنى بيشتر و ناگوارتر و دوامش زيادتر است، زيرا حساب گران مردم نيستند بلكه خداى تعالى است و نتيجه اش هم اعراض نيست بلكه شقاوت و بدبختى دائمى و آتشى است كه به دل ها سر مى زند و به همين دليل لباس تقوى نيز از لباس ظاهر بهتر است:

و «اي__ن از آي__ات خ__داس__ت، ش__اي__د مت____ذك____ر ش____ون___د!»

اين جا لباسى را كه انسان به استفاده از آن هدايت شده، آيتى الهى شمرده شده كه رذايل نفس را پوش_اني_ده اس_ت و در ص_ورتى ك_ه آشك_ار ش_ود باعث رسوائى است، لذا پوش_اندن آن واجب ت_ر از پ_وشش عيب و ع_ورت ظاه_رى اس_ت.

پس همان طور كه براى پوشاندن معايب ظاهرى لباسى است، براى پوشاندن معايب

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (139)

درونى ني_ز لباسى است كه همان لباس تقوى است كه خداوند به آن امر فرموده و به زبان انبي_اء خود براى بشر بيان كرده است.

آدم و حوا كرده است _ يعنى كندن لباس براى نماياندن عورت هايشان - تمثيلى است كه كندن لباس تقوى را از تن همه آدميان به سبب فريفتن ايشان، نشان مى دهد و هر انسانى تا فريب شيطان را

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (141)

نخورده در بهشت است و همين كه فريفته او شد خ_داون_د او را از آن بي_رون مى كن___د.

4 _ هوشيارى و آگاهى

«شي_ط_ان و دست_ه او شم_ا را از آن ج_ائى مى بينن_د كه شم_ا نمى بيني_د!» (27 / اع_راف)

خداى تعالى به انسان اين آگاهى را مى دهد كه راه نجات از فتنه ه_اى ابليس بسي_ار ب_اريك اس_ت زي__را وى از ج_ائ_ى ك_ار انس__ان را م_ى س_ازد و ط__ورى ب_ه انس__ان ن_زديك م_ى ش_ود و او را م_ى ف_ريب_د ك_ه خ_ود او نم_ى فهم_د. آرى، انس_ان غي_ر از خ_ود كس_ى را سراغ ندارد كه به جانب شر دعوت و به سوى شقاوت راهنمائى اش كند!

5 - مبارزه با بى ايمانى

(142) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«م_ا شيط__ان را س_رپ_رست كس_انى ق_رار داده ايم ك_ه ايمان نمى آورن_د.» (27 / اع__راف)

خداى تعالى به انسان مى فهماند كه ولايت شيطان ها در آدمى تنها ولايت و قدرت بر ف__ري__ب دادن اوس__ت، ب__ه ط__ورى كه اگر از اين راه توانستند كارى بكنند به دنبالش هر ك____ار ديگ_رى مى كنن_د.

از آيات قرآنى برمى آيد كه شيطان ها بر مؤمنين و متوكلين و آنان كه خداوند ايشان را بنده خود به شمار آورده، هيچ گونه ولايتى ندارند، اگرچه احيانا به لغزششان دست ي__ابن__د. تنه__ا ولايت آن ه__ا بر كسى است كه ايمان به خدا نياورده اند، يعنى خدا و آيات او را تك__ذيب مى كنن_د.

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (143)

6 _ مبارزه با بى عفت_ى

«چ_ون

ك_ار زشت_ى كنن_د گ_وين_د پ_دران خ_ود را چني_ن ي_افتي_م و خ_دايم_ان ب_ه آن ف__رم____ان داده اس__ت، بگ__و خ____دا ب__ه زشت__ى دست___ور نم__ى ده___د!» (28 / اع__راف)

در داستان بهشت آدم اصل ثابتى بود و آن اين كه باعث بيرون شدن آدم و همس__رش از بهش__ت هم__ان__ا ب__روز "سَ__ؤْآت - ع__ورت ها" ب__ود و از آن اص__ل ث__ابت ني__ز چنين استف__اده شد كه خداى تعالى به هيچ وجه راضى نيست كه بنى آدم م__رتك__ب فحش__اء و عم_ل زشت شوند.

7 - دعوت به اعتدال و دين خالص

(144) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«بگ__و خ__داي_م ب__ه قس__ط ف___رمان داده اس_ت !

و روى خود را نزد هر مسجدى متوجه خدا سازيد،

و او را با اخلاص در دين بخوانيد!» (29/ اعراف)

در آيه قبلى امر به فحشاء را نفى فرمود و در اين آيه چيزى را كه خداوند به آن امر فرموده است، ذكر مى كند و معلوم است كه چنين چيزى مقابل آن امر شنيعى است كه در آيه قبلى بود و آن قسط (ميانه روى) است. كه قرار گرفتنش در برابر آن امر شنيع مى فهماندكه آن امر كارى بوده كه از حد ميانه به طرف افراط و يا تفريط منحرف بوده است.

پس معلوم است آن چه خداوند فرموده قس_ط و عب_ادت خ_الص اس_ت. و راه مي_ان_ه در عب_ادت اي_ن است ك_ه م_ردم ب_ه س_وى خ_دا ب_ازگش_ت كنن_د و ب_ه ج_اى پ_رستش

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (145)

ب_ت ه__ا و تقلي__د از ب__زرگان ق__وم، به معابد درآمده و خداى را به خلوص عبادت كنند!

مسجدى اتخاذ كنيد!

و بخ__وري_د و بي__اش__امي__د، ول__ى از ح___د نگ__ذري__د

و اس_راف نكني__د!

(146) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد!» (31 / اعراف)

معنى همراه برداشتن زينت در موقع بيرون شدن به سوى مسجد، آرايش ظاهرى نيست، بلكه آرايشى است معنوى كه مناسب با نماز و طواف و ساير عبادات باشد. پس معنى آيه برمى گردد به امر به زينت كردن نيكو براى نماز و غير آن و اطلاق آن شامل نماز اعياد و جم_اع_ات و نم_ازه_اى ي_ومي_ه و س_اي_ر وج_وه عب_ادت و ذك_ر م_ى ش_ود.

و "امر به خوردن و نوشيدن " دو امر اباحى است و "امر به اسراف نكردن " نهى تحريمى است. اين امر و نهى و علتى كه براى آن ذكر شده همه از متفرعات داستان بهشت آدم است و خطاب اين آيه عمومى است و اختصاص به يك دين و يك صنف ندارد.

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (147)

9 _ رزق ه_ا و زينت هاى پاكيزه

«بگ_و!

چ__ه كس__ى ح__رام ك__رده زين__ت اله__ى را كه براى بندگان خ__ود ايج__اد نم__وده است،

و هم چنين روزى ه_اى پ__اكي_زه را؟

بگ__و!

آن در قي_امت مخص_وص كس_ان_ى اس_ت ك_ه در دني_ا ايم_ان آورده ان_د!» (32 / اعراف)

خداوند سبحان در اين آيه شريفه زينت هائى را سراغ مى دهد كه براى بندگانش ايجاد كرده و آنان را فطرتا به وجود آن زينت ها و به استعمال و استفاده از آن ها ملهم ك__رده اس__ت. البته فطرت الهام نمى كند مگر به چيزهائى كه وجود و بقاى انسان

(148) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

محتاج به آن است.

امر پروردگار به ضروريات زندگى از قبيل لباس پوشيدن و خود را آراستن از

اين باب است و مى خ__واه__د ت_ربيت__ش حت__ى در اين گ__ونه امور ساده و پيش پا افتاده رعايت شده باشد.

10 _ تحريم فواحش ظاهرى و ب_اطنى

«بگو!

خ___داي__م ك_رداره__اى زش__ت را، چ__ه آشك__ار و چه نه__ان، حرام ك_رده اس_ت،

و هم چنين گناه و تجاوز بدون حق،

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (149)

و اين كه چيزى را كه خدا نيرو و سلطه اى نداده به او شريكش كنيد،

و اين كه به خدا نسبت دهيد چيزى را كه نمى دانيد!» (33 / اعراف)

م_راد از "فَواحِشْ " گناهانى است كه حد اعلاى شناعت و زشتى را داشته باشند، م__انن__د: زن_ا و ل__واط و امث___ال آن.

مراد از "اِثْم" گناهانى است كه باعث انحطاط و ذلت و سقوط در زندگى گردد، مانند: مى گس__ارى و ش_____راب خ____وارى.

مراد از "بَغْى " تعدى و طلب كردن چيزى است كه حق طلب كردن آن را نداشته باشد، م__انن__د: ان__واع ظل__م ه_ا و تع_دي_ات.

در اين آيه، چيزهائى كه غير طيبات هستند به طور خلاصه ذكر نموده است، كه به بيانى شامل تمامى انواع گناهان است.

(150) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

محرمات دينى از دو حال خارج نيستند، يا محرمات مربوط به فعل انسانند، يا مربوط به قول و عقايد انس_ان.

كلم_ات "فَ_واحِشْ، اِثْ_م و بَغْ_ى " م_رب_وط ب_ه افع_الن_د ك_ه ش_امل ح_ق الن_اس م_انن_د: بغى و غي_ر حق الناس م_انن_د گن_اه_ان زشت و شنيع و غي_ر گن_اه_ان زشت م_انن_د مف_اس_دى ك_ه ض_ررش ع_ايد شخص مى شود كه جملگى "اِثْم" ناميده مى شوند.

اما محرمات مربوط به قول و عقيده، مانند: شرك به خدا يا افترا بر خدا و امثال آن است.

در ريشه هاى تشريع (151)

«اى ف_____رزن______دان آدم!

اگر پيامبرانى از ميان خودتان مبعوث شدند

تا آيات مرا بر شما بخوانند

ه_ر كس پ_رهي_ز ورزد و ب_ه ص_لاح گ_رايد،

بيمى برايش_ان نيست و اندوهگين نمى شوند،

و كس__ان_ى ك___ه آي__ات ما را ت_كذي_ب كنن___د و از قب__ول آن ه__ا تكب__ر ورزند، آنان اصح__اب آتشن_د ك__ه در آن جاودان خ_واهن_د م_اند!» (35 و 36/ اع_راف)

اين آيات مشتمل بر چهارمين خطاب عمومى است به فرزندان آدم كه از قصه بهشت

(152) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آدم استخراج شده است.

اي_ن خط_اب ك_ه آخ_ري_ن خط_اب اس_ت، تش_ريع ع_ام اله_ى در خص__وص "پي_روى از انبياء" و متابعت از طريق وحى را بيان م_ى كن_د. (1)

1- المي_زان ج : 15 ص : 94 .

مشتركات اديان در ريشه هاى تشريع (153)

(154)

منحصر به آنان ب_وده است و مانعى هم ندارد زيرا اين مطلب يك حكم تشريعى است كه زمام آن به دست خداوند است. خدا مى تواند گاهى اين امر را حلال و زمانى حرام كن_د.

مسلم است كه اولين طبقه انسان يعنى آدم و همسرش با هم ازدواج و توالد و تناسل كردند و پسران و دخترانى آوردند كه خواهر و برادر بودند، سپس اين فرزندان با اين كه خواهر و برادر بودند با هم ازدواج كردند و راه ديگرى در پيش نگرفتند. از ظاهر آيه مى توان فهميد كه نر و ماده ديگرى در اين ماجراى نسل انسانى غير از آدم و همسرش شركت نداشته است.

قرآن منشأ انتشار افراد انسان را تنها همان زوج اولى مى داند و معلوم است كه مبدأ نسل اگر منحصر به آدم و زنش باشد ناچار بايد پسران آدم و حوا با خواهران خود

كيفيت تكثير نسل و ازدواج در انسان هاى اوليه (157)

ازدواج كرده باشند، در صورتى كه در اسلام و ساير اديان الهى اين نوع ازدواج حرام شده است، ولى در ابتداى شروع تكثير نسل انسان ضرورتى در كار بوده و خدا آن را حلال كرده بود و سپس آن را حرام فرموده است، چه آن كه ديگر ضرورتى در تشريع آن نبوده و به علاوه باعث شيوع فحشاء و فساد در جامعه مى شده است.

اين نوع ازدواج و متمايل نبودن طبع انسانى به آن نه از آن جهت است كه از آن تنفر دارد بلكه اين عدم تمايل از آن جهت است كه ازدواج خواهر و برادر را موجب اشاعه فحش___اء و اعم_ال زش__ت و از بي__ن رفت__ن غ__ري__زه عف__ت

مى دان___د.

معلوم است كه اين نوع ازدواج در جامعه جهانى امروز است كه عنوان فجور و فحشاء دارد ولى در جامعه آن روز كه فقط چند خواهر و برادر را شامل مى شده و مشي_ت اله_ى هم چنين تعلق گرفته بود كه عده آن ها زياد شده و منتشر گردند، ه_رگ_ز

(158) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

عن___وان فحش___اء و فج___ور ب___ر آن منطب___ق نب___وده اس___ت.

در اين زمينه حضرت سج_اد عليه السلام چنين استدلال فرموده است:

«مگر نه اين است كه خ_داون_د زوج__ه آدم را از خود او آفريد و سپس برايش حلال كرد!»

و آن چ_ه در بع_ض رواي_ات اس_ت ك_ه فرزندان آدم با حورى هاى بهشتى و يا اجنه هائ_ى ك_ه ف_رست_اده ش_ده ب_ودن_د ازدواج ك_ردن__د مع_ارض ظاهر كتاب است. (1)

1- المي_____________زان ج : 7 ص : 231 .

كيفيت تكثير نسل و ازدواج در انسان هاى اوليه (159)

ش_ده است. مى ف_رم_ايد:

«م_ردم گ__روه واح__دى ب__ودن__د، پ_س پيغمب_ران_ى ف__رست__اد،

و با آن ها كتاب نازل كرد تا در اختلافات ايش_ان حكم كنند...»

بنابراين، اختلاف در امور زندگى بعد از دوران وحدت و اتحاد بوده است. دليل بر اين كه در امور دينى اختلاف نداشتند اين است كه مى ف_رم_اي_د:

«درب_اره كت_اب اخت_لافى نكردن_د، مگر كسانى كه "حامل" آن بودند،

اجتماعات ساده انسان هاى اوليه (161)

كه از روى بغى و تعدى ايجاد اختلاف كردند.» (213 / بقره)

در آن دوران آشنائى انسان به رموز زندگى و اسرار طبيعت كم تر بوده است. انسان مسلما فوق العاده ساده مى زيسته و از شئون زندگى و مزاياى حياتى جز اندكى برخوردار نبوده است. گويا از معلومات تنها علوم بديهى و پاره اى مطالب فكرى را كه ب__راى ادام__ه حي__ات آن روزى لازم ب____وده، داشت___ه اس__ت.

براى خوردن، به طور ساده از پاره اى گياهان يا مختصرى شكار جانوران استفاده مى كرده و براى سكونت به غارها يا شكاف كوه ها پناه مى برده و براى دفاع از دشمن، به سنگ و چوب مت_وسل مى شده اس_ت.

(162) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

البته، جمعيتى كه زندگيش بدين منوال باشد، چندان اختلاف و فساد قابل اهميتى در ميان ايشان پيدا نمى شود،بلكه حالشان حال گله گوسفندى است كه دور هم جمع مى شوند و در مسكنى آرام مى گيرند و در چراگاهى چرا مى كنند و از چشمه آبى سيراب مى شوند و اگر احيانا اختلافى در ميانشان رخ دهد بسيار ناچيز خواهد بود. ولى اين اجتماع و تعاون قهرى مانع از اين نمى شود كه"غريزه استخدام" كه در نهاد بشر نهفته است بيدار نشود و به مقتضاى آن، انسان در صدد غلبه بر ديگران بر نيايد،

مخصوصا با نظر اين كه هر روز بر دانش و نيرويش افزوده شده و راه هاى استف_اده از طبيع_ت را بهت_ر ي_اد مى گي_رد و مت_وج__ه م__زاي__اى ت__ازه ت__رى شده و وسايل دقيق ترى ب__راى به_ره بردارى پيدا مى كند .

طبعا بين افراد از حيث نيروى طبيعى و واجد بودن وسايل و ساير جهات اختلافى

اجتماعات ساده انسان هاى اوليه (163)

پديد مى آيد و دسته اى نيرومندتر و صاحب زور و قدرت مى شوند و از لحاظ مزاياى حياتى از ديگران جلو مى افتند و دسته اى ديگر قهرا عقب مى مانند و زيردست واقع مى شوند و همين منشأ اختلاف فطرى كه مقتضاى "قريحه استخدام" است مى گردد و بالاخره به مدنيت و اجتماع منتهى مى شود.

تزاحم بين دو حكم "فطرى" در صورتى كه فوق آن ها ثالثى باشد كه بر آن دو حكومت داشته باشد و آن ها را تعديل و اصلاح كند، مانعى ندارد، چنان كه قواى انسان گ__اهى در فع_الي_ت مزاحم يك ديگر مى ش__ون__د و "عق__ل" مي_انشان قض__اوت مى كند.

مثلاً جاذبه تغذى اقتضا دارد كه بيش از گنجايش معده غذا خورده شود، ولى معده

(164) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

عليه آن فعاليت مى كند و عقل بين آن دو قضاوت مى كند و فعل هر يك را به طورى كه م_زاح__م با ديگ__رى نب_اش_د تعديل مى كند.

منافات دو حكم فطرى در مورد بحث ما نيز از همين قبيل است، يعنى سير فطرت انسانى به طرف "مدنيت" منافات با سير آن به سوى "اختلاف" دارد ولى خداى متعال آن ها را تعديل فرموده و اختلاف را با فرستادن پيامبران و نازل كردن كتابى كه حاكم بي__ن اخت__لاف اس__ت، م__رتف__ع مى س___ازد. (1)

خانواده انسانى (165)

«وَ اللّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْواج_ا وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَزْواجِكُمْ بَنينَ وَ حَفَدَةً،»

«خدا براى شما از خودتان همسران قرار داد و براى شما از همسرانتان فرزندان و ن_وادگان پ_دي_د آورد... .» (72/ نحل)

مراد از "حَفَدَة" اعوان و خدمت كاران از فرزندان است. چون در آيه فوق حفده را مقيد كرد به متولد از همسران، به همين جهت بعضى بنين و حفده را به فرزندان خردسال و بزرگسال تفسير كرده اند و بعض ديگر "بنين"را به فرزند بلافصل و حفده را به فرزندان ب__ا ف__اصل__ه يعن__ى ن_وه تفسي___ر ك____رده ان_د.

معناى آيه اين است كه خداوند براى شما از همسرانتان فرزندان و ياورانى قرار

(166) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

داده كه به خدمت آنان در حوايج ت_ان استعانت بجوئيد و با دست آنان مكاره و ناملاي_مات را از خود دور س_ازيد.

در پ_ايان آي__ه م_ى ف_رم_اي__د:

«وَ بِنِعْمَتِ اللّ_هِ هُ_مْ يَكْفُرُونَ،»

«و به نعمت خدا كفران مى ورزند.» (72 / نحل)

مقصود از "نعمت" همان است كه همسرانى از جنس خود بشر براى ايشان درست كرد و فرزندان و نوه هائى از همسران پديد آورد، چه اين از بزرگ ترين و آشكارترين نعمت هاست، زيرا يك اساس تكوينى است كه ساختمان مجتمع بشرى بر آن بنا مى شود و اگر آن نبود مجتمعى تشكيل نمى يافت و اين تعاون و همكارى كه ميان افراد

تشكيل خانواده انسانى (167)

هست پ_دي_د نمى آم_د و تش_ريك در ع_مل و سع_ى ميس_ر نم_ى ش_د و در نتيج_ه بش_ر ب__ه سع__ادت دني_ا و آخ_رت خ_ود نم_ى رسي_د.

اگر اين رابطه تكوينى را كه خدا به بشر انعام كرده است انسان قطع كند و اين رشته پيوند را بگسلد آن وقت به

هر وسيله ديگرى كه فرض شود متوسل گردد، جاى اين رابطه تكوينى را پر نمى كند و جمعش جمع نمى شود و با متلاشى شدن جمع بشر و پراكندگ_ى وح_دتش ه_لاكتش قطع_ى اس_ت. (1)

1- الميزان ج : 24 ص : 188 .

(168) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نژادهاى انسانى (171)

ميزان حساب كنيم تا هفت هزار سال (70 قرن) خواهيم ديد كه از دو ميليارد و نيم تجاوز مى كند و اين همان

عمر نوع انسان (173)

ع__دد تق__ريب__ى است كه آمار جهانى در سال ه__اى نيم__ه دوم ق__رن بيستم راجع به تع__داد نف__وس بش__رى نش__ان مى داد.

اي__ن م_وض__وع ت__أئي__د مى كن__د ك__ه عم__ر ن__وع انس_ان همان است كه گفته شد.

لكن دانشمندان ژئولوژى گفته اند كه عمر نوع انسان از ميليون ها سال هم تجاوز مى كند و آثار فسيل هائى هم كه مربوط به پيش از پانصد هزار سال قبل است، به دست آورده اند ولى اين دانشمندان دليل قانع كننده اى كه ثابت كند نسل موجود، متصل و پيوسته به آن انسان هاست در دست ندارند.

احتم_ال مى رود زم_ان_ى ن_وع انس_ان در زمي_ن پي_دا ش_ده و سپس رو به ازدياد گ___ذاشت___ه و زن_دگ_ى ك___رده اس_ت و بع_د منق_رض ش_ده و ب_از پي_دا ش_ده و منق_رض شده و همي__ن ط__ور ادوارى بر او گ__ذشت__ه است تا نسل موجود كه آخرين

(174) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

دوره ه___اى اوس___ت، پ_دي_د آم_ده اس__ت؟!

اما قرآن صريحا بيان نكرده است كه آيا ظهور نوع انسان منحصر به همين دوره است ي__ا اي__ن كه قب__لاً ه__م ادوارى ب__ر او گذشته است كه ما آخرين آن ها هستيم، گرچه بسا مى توان از آيه زير در سوره بق__ره استشمام كرد كه قبل از دوره كنونى ادوار ديگرى نيز بر نوع انسان گذشته باشد:

«آن گاه كه پروردگ_ارت ب_ه م_لائك_ه گفت:

من مى خواهم در زمين ج_انشينى ق_رار دهم!

م____لائك______ه گفتن_____د:

آي_ا م_ى آف_رين_ى كس_ى را ك_ه در زمين فس_اد نم_اي_د و خ_ون ريزى كن_د؟؟» (30 / بقره)

عمر نوع انسان (175)

(ظاهرا ملائكه قبلاً چنين تجرب_ه اى از

ن_وع آدم داشت_ه و مش_اه_ده ك_رده ب_ودن_د!)

در روايات اسلامى نيز از ائمه عليه السلام نقل شده كه نوع انسان ادوار زيادى قبل از اين دوره به خود ديده است. (1)

1- المي________زان ج : 7 ص : 236 .

(176) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

(177)

از آيات بالغه قدرت الهى است و همين خود مزيت بزرگ است.

در قرآن كريم داستان ادريس جز در دو آيه از سوره مريم و يك آيه از سوره انبياء نيامده است. در اين آيات خدا او را به ثنائى جميل ستوده و او را "نَبِىِّ صِدّيق" و از زم_ره صابرين و صالحين شمرده و خبرداده كه او را ب_ه مك_انى منيع و بلند رفعت داده است.

در ميان اهل تاريخ و سيره معروف است كه ادريس عليه السلام اولين كسى بوده كه با قلم نوشته و اولين كسى بوده كه خياطى كرده است.

(180) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

در تفسي____ر قم____ى آم__ده اس__ت ك__ه اگ__ر ادري__س را ادري__س ن__امي__ده ان__د ب__ه خاطر كثرت دراست كتاب بوده است.

(داستان ها و روايات عجيب و غريبى درباره زندگى ادريس عليه السلام راه انداخته اند كه به هيچ نقاد با بصيرت جاى شك نمى گذارد كه آن گونه روايات از اسرائيلياتى است كه دست جعالان حديث آن را در مي__ان رواي__ات م__ا وارد ك__رده اس__ت، براى اين كه هيچ يك از آن ها با موازين علمى و اصول مسل___م س_____ازگ_____ارى ن__دارن__د.)(1)

پيشوايان علم بوده و نطفه و بذر علوم را در ميان بشر افش__ان__ده و افك__ار بش__رى را ب__ا است__دلال و دق__ت در بح__ث و جستج__وى معارف الهى آشن_ا ساخته يا خود اولين مبتكر آن ها بوده است.

ادريس "هاهرمس " نيز نام داشته است. وقتى "قفطى " در كتاب "اِخْبارُ الْعُلَماءِ بِاَخْب_ارِ الْحُكَم_اءِ"به ش_رح ح_ال ادريس م_ى رس_د، م_ى گ__وي_د:

(182) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«حكم_اء در مح_ل ولادت و منش_أ و است_اد قب_ل از نب_وت او اخت__لاف ك__رده ان__د.

گروهى گفته اند: او در مصر به دنيا آمده و او را "هرمس الهرامسه"نامند و مولودش در "منف" بوده است. و نيز گفته اند: كلمه "هرمس" عربى كلمه "ارميس" يونانى است و ارميس به زبان يونانى به معناى عطارد است. و بعضى ديگر گفته اند: نام او به زبان يونانى "طرميس" و به زبان عبرى "خُنُوخ" بود كه به كلمه "اُخْنُوخ" تقريب شده و خداى ع_زوج_ل در كت_اب عربى مبين خود او را "اِدْريس" ناميده است.

همين صاحب نظران گفته اند: نام معلم ادريس "غوثاذيمون" بوده است. غوثاذيمون مصرى بوده ولى نگفته اند چه كاره بوده است، فقط گفته اند يكى از انبياء يونانيان و مصريان بود. و نيز او را "اورين دوم" خوانده اند و ادريس نزد ايشان "اورين سوم" بوده است. معنى كلمه "غوثاذيمون" خوشبخت است. آن وقت گفته اند كه هرمس از مصر

ادريس دانشمند، پايه گذار دانش ها (183)

بيرون گشته و همه زمين را گردش كرد و دوباره به مصر برگشت و خداوند در مصر او را بالا برد و در آن روز هشت_اد و دو سال از عمرش مى گذشت.

فرقه ديگرى گفته اند: ادريس در بابل به دنيا آمده و نشو و نماء كرده است.

او در اول عمرش از "شيث بن آدم" كه جد جد پدرى اش بود، درس گرفت. چون ادريس پسر "يارد" و او پس__ر "مه_لائل" و او پس__ر "قين__ان" و او پس__ر "ان_وش" و او پس_ر "شي_ث اس__ت.

شه__رست__انى گفت__ه: "غ_وث_اذيم__ون" هم_ان "شيث" است.

و چون ادريس بزرگ شد خداوند او را به افتخار نبوت مفتخر ساخت، پس به كار نهى مفسدين از بنى آدم پرداخت كه با شريعت آدم و شيث مخالفت مى كردند و سپس به مصر كوچ كرد.

ادريس و همراهان در مصر اقامت كردند و به امر به معروف و نهى از منكر

(184) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پرداختند. مردم زمان به هفتاد و دو زبان حرف مى زدند و خداوند همگى را به ادريس تعليم داده بود. ادريس علاوه بر تعليم زبان، آداب و طريقه نقشه كشى براى شهرسازى را به ايشان آموخت و از هر طرف دانش جويان دور او جمع شدند و او سياست مدنيت و قواعد آن را به آن ها تعليم مى داد.

اولين كسى كه حكمت را استخراج نمود و علم نجوم را به مردم ياد داد ادريس بود. خ__داون__د عل__م اف__لاك و عل_م ع__دد و سني__ن و حس__اب را ب__ه او ي__اد داده ب____ود.

ادريس براى هر امتى در هر اقليمى سنتى شايسته آن امت و اقليم به پا داشت. زمين را ب__ه چه__ار قسمت نموده و براى هر قسمتى پادشاهى تعيين كرد تا به سياست و آبادانى آن ه__ا هم__ت گمارند. (1)

1- المي___زان ج : 7 ص : 231 .

ادريس دانشمند، پايه گذار دانش ها (185)

(186)

در اين آيات قسمتى از تاريخ زندگى او به طور اجمال يا تفصيل بيان گرديده ولى در هيچ يك از

(187)

اين موارد قصه او را به طور كامل به شيوه داستان سرائى تاريخى كه نسب و خاندان و تاريخ تولد و محل زندگى و نشو و نما و شغل و عمر و وفات و مدفن و ساير چيزهائى را كه به زندگى شخصى او بستگى داشته باشد، نياورده است، زيرا قرآن ب_ه عن_وان ي_ك كت_اب ت_اريخ ن_ازل نش_ده ك_ه ت_واري__خ م_ردم را از ني_ك و ب_د ب_راى ما ب_ازگ_و كن__د.

قرآن كتاب هدايت است و وسايل سعادت و حق صريح را براى مردم بيان و شرح مى كند تا بدان عمل كنند. براى اين كه سنت هاى خدا را كه در بين بندگان خود جارى بوده، روشن سازد، گاهى هم به گوشه اى از داستان ها و تاريخ پيغمبران و امت هاى پيشين اشاره مى كند و هدف از اين كار اتمام حجت براى امت هاى آينده و پند و عب_رت براى كس_انى است ك_ه مشم_ول عن_ايت اله_ى هستن_د و ت_وفي_ق ك_رام_ت او را يافته اند.

قص__ه ن_وح در شش س_وره ق__رآن ب__ه ش___رح زي__ر نق__ل ش__ده اس__ت:

(188) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

سوره اعراف، سوره هود، سوره مؤمنون، سوره شعرا، سوره قمر و سوره نوح

مفص__ل ت__رين رواي__ت آن در س__وره ه__ود اس__ت كه در بيست و پنج آيه از 20 تا 49 ذك__ر ش__ده است. (1)

اولين پيامبر صاحب كتاب (189)

خ_داوند در آيه زير مى فرمايد:

«شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدّينِ ما وَصّى بِه نُوحا وَ الَّذى اَوْحَيْنا اِلَيْك وَ ما وَصَّيْنا بِه اِبْ__راهي__مَ وَ مُ____وس__ى وَ عيس___ى....» (13 / ش___ورى)

«شريعت و آئينى كه خدا براى شما مسلمين قرار داد حقايق و احكامى است كه نوح را هم ب_دان سف__ارش ك_رد، و بر تو ني_ز همان را وحى كرديم،

و به اب_راهيم و موسى و عيسى هم آن را سفارش كرديم كه....»

و اگر قبل از آن كتابى نازل شده بود بايد شريعتى هم قبل از شريعت آن حضرت باشد و در آيه فوق ذكر شده باشد. ضمنا از آيه فوق استفاده مى شود كه شريعت،

(190) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مخصوص پيامبرانى است كه نامشان در آيه مزبور ذكر شده است، (زيرا آيه مزبور در مقام بيان اين است كه شريعت اسلام اضافه بر موضوعات عاليه مخصوص به خود، ج__ام__ع جمي__ع ش__رايع قبل__ى ني__ز مى ب__اش__د.) و اگر شريعت ديگرى نيز بود بايستى ذكر مى شد.

در آي_____ه زي____ر مى ف___رم__اي___د:

«م__ردم ي__ك گ___روه ب_ودن_د،

خدا رسولان را فرستاد تا نيكوكاران را بشارت دهن_د و ب_دك_اران را بت_رس_انن__د،

و با آن ها كتاب به حق فرستاد

ت__ا در مي__ان م__ردم در آن چ__ه اخت__لاف ك__رده ان__د حك_م كند!» (213 / بقره)

عصرى كه آيه فوق بدان اشاره دارد و مى فرمايد "مردم يك گروه بودند،" قبل از

نوح، اولين پيامبر صاحب كتاب (191)

زمان حضرت نوح است و كت__اب آن حض__رت در مي__ان اهل آن عصر نازل شده و حك_ومت كرده است.

از اين آيه برمى آيد كه شريعت به واسطه كتاب است و بنابراين اولين شريعت و كت____اب، ش_ريع_ت و كت_اب

حض___رت ن___وح عليه السلام است.

در روايات اسلامى در تفسير عياشى از حضرت امام صادق عليه السلام نقل شده كه ف_رم_ود: «آي__ه كانَ النّاسُ اُمَّةً واحِدَةً_ (213 / بقره) مربوط به زمان قبل از حضرت نوح است. سؤال شد:

آن ها هدايت يافته بودند؟ فرمود: _ بلكه گمراه بودند.

جريانش اي_ن است ك_ه بع_د از رحل_ت حض_رت آدم و انق_راض ذري_ه ص_الح او، حض_رت شي_ث ك_ه وص_ى آدم ب_ود، نم_ى ت_وانست دي_ن خ_دا را آشك_ار س_ازد و ب__ا تقي_ه و كتم_ان مى زيست، زيرا

(192) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

قابيل كه هابيل را به قتل رسانده بود او را نيز تهديد به قتل مى كرد و هر روز بر گم_راه_ى م_ردم افزوده مى شد تا اي_ن ك_ه روى زمي_ن ج_ز او وصى گ_ذشتگ_ان نمانده بود و او هم به جزيره اى رفت و ب_ه عب_ادت خ_دا پ_رداخت. بع__دا ب__داء ح_اص_ل ش_د و خ__دا اراده ك__رد كه پيغمب_رانى را برانگي_زد.

راوى مى گويد. گفتم: مردم قبل از نوح گمراه بودند يا هدايت يافته بودند؟ فرمود: راه ي__افت__ه نب__ودند و بر فطرت الهى مى زيستن_د و البته تا خدا هدايتشان نكرده بود، هدايت نمى يافتند... .»

اين جمله از آخر روايت كه مى فرمايد: "راه يافته نبودند و بر فطرت الهى مى زيستند" جمل_ه ديگ_رى را ك_ه در اول روايت بي_ان ش_ده و "انس_ان اولى"را گمراه معرفى كرده است، تفسي_ر مى كند.

يعن___ى منظ___ور از گم__راه__ى اي__ن اس__ت ك__ه ايش__ان تفصيلاً به معارف دينى

نوح، اولين پيامبر صاحب كتاب (193)

ه__داي__ت نش____ده ب__ودن____د، ن__ه اي__ن ك__ه ب__ه ط__ور كل__ى گم_____راه ب____ودن__د.

در تفسي_ر عي_اش_ى از اب_وحم_زه ثم_الى از حضرت باقر عليه السلام روايت شده كه فرمود: «بي_ن آدم و ن_وح پيغمب_رانى ب_ودند ك_ه

نبوت خود را مخفى نگه مى داشتند و لذا در ق_رآن ن_ام ايشان مانند پيغمبرانى كه آشكارا دعوت مى كردند، برده نشده اس__ت.» (1)

نوح و وى نه صدوپنجاه سال در بين قوم خود بماند و علنى و نهانى ايش_ان را دعوت كرد.» (1)

1- الميزان ج: 20 ص: 83 و 88 .

(196) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

شريعت نوح است،

(198) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

3 _ اگ__ر ش__ريع__ت ن__وح نسبت به عم__وم بش__ر و مخصوصا در زمان خود عم__وميت ن__داش__ت بايد در همان زمان براى اقوام ديگر پيغمب__ر ص__احب شريعت ديگ__رى وج__ود داشت_ه باشد،

4 _ چنين مطلبى نه در اين آيه ذكر شده و نه در جاى ديگرى از كلام خدا آمده است و در غير اين صورت بايد ساير مردم، غير از قوم نوح، در زمان او و مدتى بعد از او ن_ادي_ده گ__رفته ش__ده باشند.

پس روش_ن ش_د ك_ه نب_وت ن_وح عم_ومى ب_وده و كت_ابى مشتم_ل ب_ر ش_ريعتى ك_ه رف_ع اخت_لاف م_ى ك_رده، داشت_ه است و اي_ن ك_ه كت_اب او اولين كتاب آسمانى بود. در آيه 213 سوره بقره مى فرمايد:

«مردم همگى يك امت بودند، پس خدا پيغمبران را نويد دهنده و بيم رسان مبعوث كرد و

عمومى بودن نبوت نوح (199)

ب_ا آن_ان به ح_ق كتاب فرستاد تا ميان مردم در مواردى كه با هم اختلاف دارند حكم كنند.»

در اين آيه كه مى فرمايد بعد از يكى بودن همه مردم كتابى فرستاده شده مراد همان كتاب نوح است و يا كتاب نوح و كتب انبياء اولواالعزم ديگر، يعنى ابراهيم و موسى و عيس_ى و محم__د صلى الله عليه و آله .

پ__س رواي__اتى كه دلال__ت ب__ر ع__دم عم__ومي__ت دع__وت ن__وح مى كند مخالف قرآن است و صحت رواياتى كه دلال__ت بر عموميت دع__وت مى كنن__د با ن__ص قرآن ث__اب__ت مى ش__ود، از اين جمل__ه روايت__ى اس__ت از حض__رت رض__ا عليه السلام كه ف_رم_وده:

«انبي_اء اول_واالع_زم پن_ج ت_ن ب_ودن_د ك_ه همگ_ى ش_ريع_ت و كت_اب داشتن_د و نبوت آنان نسبت به غير خودشان اع_م از پيغمب_ر و غي_ر پيغمب_ر عم_ومى

ب___وده اس___ت.» (1)

1- الميزان ج: 20 ص: 101 .

(200) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«و او را "عبد شكور" يعنى بنده بسيار شكرگزار ناميد.» (3 / اس_راء)

«و او را از بن__دگ_ان م__ؤم__ن خ___ود شم______رد.» (81 / صافات)

«و او را بن______ده ص_____ال_____ح ن______امي_________د.» (10 / تحريم)

آخرين دعائى كه خ__دا از نوح نق__ل ك_رده اي_ن اس_ت:

«پ__روردگ__ارا! م_ن و پ__در و م__ادرم و هر ك_ه با ايم_ان داخ_ل خ_ان_ه ام شود،

و م______ردان و زن_____ان م__ؤم__ن را بي___ام_رز!

و ست__م گ__ران را ج__ز تب__اهى ميف__زاى!» (28 / ن__وح) (1)

1- المي___________زان ج : 20 ص : 92 .

خصوصيات و درجات حضرت نوح (203)

كرده اند متوجه نشده اند كه قرآن مجيد شمارش سال و ماه را دقيقا تعيين كرده و آن را يك امر تكوينى و از آغاز خلقت تغييرناپذير اعلام كرده است.) (36 / توبه)

پاره اى ديگر گفته اند: طول عمر نوح يك نوع كرامت و امر خارق العاده اى بوده است.

ثعلبى در قصص الانبياء در خصايص نوح گويد:

(206) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«عمر نوح از همه پيامبران طولانى تر بود و به او "اَكْبَرُالاَْنْبِياء" و "شَيْخُ الْمُرْسَلين " گفت_ه ان_د. معج_زه او در خ_ود او ق_رار داده ش_ده ب_ود، زي_را او ه_زار س_ال عم_ر ك_رد ن_ه دن__دانش ريخ__ت و ن_ه ني__روي_ش ك__م ش___د.»

ولى حق اين است كه تا به حال دليلى قائم نشده كه اين قبيل عمرها براى انسان محال باشد و بلكه از نظر عقلى، نزديك تر به واقع آن است كه بشر اولى عمرى بسيار طولانى تر از عمرهاى طبيعى امروزى داشته است، چون زندگى اش ساده بود و گرفتارى ها و بيمارى هائى كه امروز بر ما مسلط است و هم چنين ساير عللى كه زندگى را نابود مى كند، نداشته است. امروزه نيز اگر كسى را پيدا كنيم كه صد و بيست تا صد و شصت سال عمر كرده باشد ملاحظه مى كنيم كه زندگى بى تكلف و گرفتارى هاى ان_دك و فهمى ساده دارد. بنابراين بعيد نيست كه عمر بعضى از پيشينيان به صدها سال بالغ م_ى ش_ده اس__ت.

عمر طولانى نوح (207)

به علاوه، اعتراض بر قرآن درباره عمر عجيب نوح عجيب است زيرا اين كتاب معجزات خارق العاده زيادى درب_اره انبي_اء نقل ك_رده است. (1)

مفضل در كافى ك_ه روايت كرده است:

1- الميزان ج: 20 ص: 117 .

(208) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«در ايامى كه حضرت امام صادق عليه السلام به كوفه آمده و بر ابوالعباس وارد شده بود، پيش آن حضرت بودم وقتى با هم به "كناسه - خرابه " رسيديم،

حض__رت ف_رمود:

در اي_ن ج_ا عم_وي__م زي_د رحم__ة اللّه را مصل__وب ك_ردن__د.

حضرت از آن محل گذشت ت_ا ب_ه طاق روغن ف_روش ه_ا ك_ه در آخ_ر ب_ازار س___راج ه_ا بود رسي_د و در آن ج_ا پي_اده ش_د و ف_رم__ود:

- پي_اده ش__و ك__ه اي_ن ج_ا مسج_د ك_وف_ه اول است، ك_ه آدم نقش_ه آن را كشي__د،

م_ن خ__وش___م نم_ى آي___د س____واره وارد آن ش___وم!

گفت_م: - ك______ى نقش_________ه آدم را تغيي_________ر داد؟

فرمود: - اولين بار در طوفان نوح بود. بعدا اطرافيان "كسرى" و "نعمان" (پادشاهان

محل زندگى نوح (209)

اي_ران و يم__ن) تغيي_رش دادن_د و بار ديگر نيز زياد ابن ابى سفي_ان دگرگونش ساخت.

گفتم: - در زمان نوح كوفه و مسجد كوفه وجود داشت؟

فرمود: - آرى مفضل! من_زل نوح و قوم او در دهى وافع در يك منزلى فرات در قسمت غربى كوفه قرارداشت.

....

حضرت برخاست و نماز ظهر و عصر را خواند و آن گاه از مسجد بيرون آمد و به طرف چپ خود توجه كرد و با دست خود اشاره به موضع "دارالدارين " كه جاى خانه "ابن حكي_م " ب___ود و اكن____ون ف____رات اس_ت، ك__رد و ف_رم__ود:

- مفضل! اين جا ج_اى نص_ب بت ه__اى ك__اف__ران ق_وم ن_وح يعن_ى "يغ_وث، يع_وق و نس___ر" اس_ت. آن گ__اه حض_رت رفت و س_وار م_ركب_ش ش__د.

(210) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

گفتم: - قربانت گردم،

نوح در چه مدتى كشتى خود را ساخت؟

ف____رم_____ود: - در دو دوره.

گفتم: - دو دوره چقدر است؟

فرمود: - هشت_____اد س____ال.

گفتم: - ع__ام__ه م_ردم م_ى گ_وين_د وى ب__ه م__دت پ__انصد سال كشتى را ساخت؟ فرمود: - اين طور نيس__ت! چه ط_ور چنين چيزى مى شود و حال آن كه خدا مى فرمايد: «وَ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنا وَ وَحْ__يِ__نا» (37 / ه___ود)

مفض__ل گ___وي__د، گفت__م: - ب__ه م_ن بف__رم__ائي__د ج_اى تنور كجا و چگونه بود؟

فرمود: - تن__ور در خ__ان_ه پي__رزن م__ؤمن__ى ب__ود پش__ت قبل__ه راس_ت مسج__د. گفتم : - اين موضع كجاست؟

محل زندگى نوح (211)

فرمود: - اكنون موضع زاويه "ب_ابُ الفيل" است.

گفتم : - آي_ا ابت_داء آب از اين تن_ور بيرون آمد؟

فرمود: - آرى، خدا مى خواست به قوم نوح آيه و علامتى نشان دهد، پس بر آنان باران بسيار تند و خروشانى فرستاد و چشمه سارها نيز به جوش آمدند و سرانجام خدا غرقشان ك__رد و ن__وح و هم__ه كس__انى را كه در كشتى با او بودند نجات داد....(تا آخر حديث) (1)

به وسيله ق_درت من_دان، دوشيدن زيردستان، پيداشدن منازعات و مشاج_رات در بي_ن م_ردم! ب_دين ترتيب در زمان نوح تباهى در روى زمين شيوع پيدا كرد و مردم از دي_ن توحيد و سنّت ع__دال__ت اجتم__اعى اع_راض ك___ردن_د و ب_ه پ_رست__ش ب__ت ه_ا روى آوردن__د.

اين اولين تجربه تلخ بش_ر ب_لاف_اصل_ه ان_دك_ى بع_د از استق_رار در روى زمي_ن بود!

اسامى بت هاى بت پرستان زمان نوح كه در سوره نوح در قرآن ذكر شده به ترتيب زير است: "وَدْ،" "سُواع،" "يَغُوث،" يَعُوق،" و "نَسر."

وضعيت اجتماعى زمان نوح را قرآن مجيد در سوره هاى اعراف و هود و نوح شرح

اوضاع اجتماعى و شرايط زمان دعوت نوح (213)

كرده كه چگونه فاصله طبقاتى زياد شد و زورمندان با اموال و اولادى كه داشتند، حقوق ضعفا را پايمال كردند و زورگ_وي_ان زي_ردست_ان را ضعي_ف شم_ردن_د و ب__ه دل خ__واه خ___ود ب_ر آن___ان حك_ومت ك__ردن_د.

(ريشه اولين تجربه تلخ بشر از حكومت زورگويان و اشراف به همين اولين دوره حيات بشر برمى گردد و مبارزه اولين پيامبر صاحب شريعت الهى با آنان و تضاد دين با قلدرى و سياست مداران برخاسته از "قانون جنگل" در همين نسل اول مشاهده مى ش__ود ك__ه ب__الاخ__ره منج__ر به ن_اب_ودى كامل آن ها و ايجاد يك نسل جديد شد.)

در اين هنگام بود كه خداوند نوح را مبعوث كرد و او را با كتاب و شريعت و قانون الهى به سوى مردم فرستاد تا آنان را با نويد و بيم به توحيد الهى و دورافكندن شريكان قلابى خدا و برقرارى مساوات، فراخواند. ق__رآن مجي__د در آي__ه 213 س__وره بق__ره به

(214) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اين مطل_ب مت_ذكر شده است. (1)

اب__ن عب__اس رواي__ت شده كه همان اصنام و اوثان كه در قوم ن_وح خدا ب__ودن__د در ع__رب جاهلي__ت ه__م معب__ود شدند، مانند: بت هاى "ود، س_واع، يغ__وث، يع__وق و نسر".

(البته، اين معنا بعيد است كه عين آن بت ها از قوم نوح به عرب منتقل شده باشند بلكه

1- المي_____زان ج : 20 ص : 88 .

چگونگى انتقال عقايد بت پرستى (215)

منظ_ور راوى ش_اي_د اي_ن ب_وده ك_ه بت ه_اى ع_رب نيز هم نام بت هاى قوم نوح بوده و آن اس___ام_ى را داشت__ه اس_ت.)

در چگونگى به وجود آمدن اين بت ها و بت پرست شدن اقوام قديم در ادامه همين روايت ابن عب_اس مى گوي_د ك_ه:

«اين اسماء قبلاً اسامى مردانى صالح از قوم نوح بودند، وقتى از دنيا رفتند، شيطان به بازماندگان آن ها وحى كرد در مجلسى كه ايشان جلسه داشتند مجسمه هائى نصب كنند و نام ايشان را بر سر آن مجسمه ها بگذارند و مردم هم اين كار را كردند ولى آن مجسمه ها را نمى پرستيدند تا آن نسل منقرض شد و نسل بعدى روى كار آمد و چون علم و اطلاعات نسل قبلى را نداشتند مجسمه ها را م__ورد پ__رست__ش ق__رار دادند.» (1)

1- المي___________زان ج : 29 ص : 182 .

(216) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

چگونگى انتقال عقايد بت پرستى (217)

اين آيات قص_ه نوح را به چند فصل تقسيم كرده است:

حقيقت يك دليل برهانى و براساس يقين است، ولى مردم اين دليل را به عنوان يك دليل جدلى كه بر پايه ظن و گمان استوار است تلقى مى كردند زيرا آنان بر اثر فهم هاى ساده خود توقع داشتند كه خدا در برابر مخالفت آنان غضب كند و عذاب بفرستد. چون آن ها معتقد بودند خدا سرپرست امور و مصلح شئون آن هاست و از اين رو كار خدا را با كار اولياى امور و حكمرانان بشر نسبت به افراد زيردست اجتماع

روش تبليغاتى نوح (221)

خود مقايسه مى كردند و با اين ظن و گمان فكر مى كردند با تقديم قربانى و غيره مى ت__وانن__د آتش غضب خ__دا را مانند خ__داي__انى كه اعتقاد داشتند، خاموش سازند.

ولى مسئله نزول عذاب در قبال استنكاف از عبادت خدا و تكبر ورزيدن از تسليم و خض_وع ب_ر آست_ان_ه رب_وبي_ت او مسئل_ه حقيق_ى و يقين_ى اس_ت.

نوح قوم خود را دعوت مى كرد كه عبادت بت ها را دور افكنيد و آنان را مى ت_رس_اني_د از روزى ك_ه خ_دا ب_ر آنان عذابى الم انگيز بفرستد.

را به سه طريق بيان كردند و گفتند:

1 _ ما مى بينيم تو بشرى مثل مائى !

2 _ ما مى بينيم كس__انى از ت__و پي_روى كرده اند كه در رأى ابتدائى و پست ترين اف_____راد م__اين____د!

3 _ م__ا مى بيني__م ك__ه هي__چ ك__دام از شم__ا ب__ر م_ا ب_رت_رى و فضل_ى ن_داري_د!

عكس العمل اشراف قوم در برابر نوح (223)

اي__ن است__دلال كه ذيلاً توضيح مى دهيم با تمامى اجزائش بر اساس انكار ماوراء ح__س ق___رار دارد:

1 _ در اولين جواب آن ها هم مثل بودن نوح را با خودشان دستاويز قرار دادند. (اين رسم امت هاى ساير پيامبران نيز بوده است و قرآن از آنان نقل كرده است.) آنان گفتند: تو در بشر بودن مثل ما هستى و اگر از طرف خدا به سوى ما فرستاده شده بودى نبايد بشر مى شدى و ما جز بشر بودن چيز ديگرى از تو نمى بينيم و چون تو مثل ما بشر هستى پس م_وجب_ى ندارد كه ما از تو پي__روى كنيم؟

2 _ دومين استدلال قوم نوح اين بود كه مى گفتند: ما مشاهده مى كنيم كه پيروان تو اراذل و مردم پست قوم هستند و اگر ما از تو پيروى كنيم با آن ها مساوى مى شويم و در زمره آنان داخل مى گرديم و اين با شرافت ما منافات دارد و ارزش ما را در اجتماع

(224) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پائين مى آورد! متأسفان_ه، يكى از معتقدات عامه مردم اين است كه اگر سخنى حق باشد اشراف و بزرگان و صاحبان قدرت از آن پيروى مى كنند!؟

3 _ سومين استدلالشان اين بود كه شما ما را در اوضاع و شرايطى دعوت مى كنيد كه از مزاياى زندگى دنيا از

قبيل مال و فرزند و علم و قدرت بهره منديم و اين دعوت در صورتى درست است كه شما بر ما برترى داشته باشيد، يعنى با زينت و زيور زندگى دنيا و يا با علم غيب يا نيروى ملكوتى بر ما برترى داشته باشيد و اين چيزها موجب خضوع ما در برابر شما باشد، در حالى كه ما هيچ كدام از اين ها را نزد شما نمى بينيم. پس ب__ه چ__ه عل__ت مت__ابعت از شم__ا ب__ر م__ا واجب است؟ بلكه ما شما را دروغگ_و مى پن_داريم!

عكس العمل اشراف قوم در برابر نوح (225)

از شم__ا اج__ر و م__زدى نم_ى خ__واه__م....

3 _ اگر اين ها را كه ايمان آورده اند طرد كنم چه كسى مرا در برابر عذاب خدا يارى خواهد كرد؟!

در استدلال اول، نوح آن ها را متوجه صدق دعوت خود مى كند و معجزه اى را كه از طرف خدا دارد و كتاب و علمى را كه آورده بر صدق دعوت خود دليل مى آورد و نشان مى دهد كه هر چه يك رسول در رسالت خود لازم دارد من دارم و شما را نيز بر آن واقف ساخته ام ولى شما از سر تكبر ايمان نمى آوريد و من هم حق ندارم كه شم_ا را بدان مجب____ور كن__م چ_ون در دي__ن خ__دا اجب__ارى نيس__ت.

استدلال هاى نوح (227)

اين آيه دلالت دارد بر اين كه حكم و مسئله عدم اكراه در دين از قديمى ترين شرايع يعنى شريعت نوح بوده و همواره به قوت خود باقى است.

استدلال دوم كه در رد تهمت كافران در مورد طمع مال و برترى مالى بوده، نشان مى دهد كه هيچ گونه اجرى از طرف رسول در مقابل رسالتش خواسته نمى شود و لذا حق ندارند چنين تهمتى بزنند.

در استدلال سوم كه آن ها گفته بودند اراذل تو را پيروى مى كنند عبارت را برگردانده به "كسانى كه ايمان آورده اند " تا شأن مؤمنان را با بزرگى ياد كند و اشاره كند آنان با پروردگار خود ارتباط دارند. و وى كسى نيست كه مؤمنان را از خود براند و اين مردم حسابشان با خداست! درخواست طرد كردن آن ها از طرف قوم بر اثر جهالتى بود كه آن ها داشتند و متوقع بودند فقرا و مساكين و بيچارگان از اجتماع خير طرد شوند و نعمت و شرافت و

كرامت را از آنان سلب كنند .

(228) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

استدلال نوح در مورد نداشتن خزاين غيب نشان مى دهد كه او ادعاى برترى را كه ك__اف__ران ت__وق__ع داشتن_د، رد مى كند و مى گويد كه چنين ادعائى نكرده است. و مى گويد كه شما خيال مى كنيد كه بر يك پيغمبر لازم است مالك خزاين رحمت الهى باشد و بتواند مستقلاً فقير را غنى كند و مريض را شفا دهد و مردگان را زنده سازد و در آسمان و زمين و ساير اجزاى هستى هر تصرفى را كه با هر كيفيتى مى خواهد انجام دهد. شما خيال مى كنيد كه پيغمبر بايد علم غيب داشته باشد و شما خيال مى كنيد پيغمبر از مقام بشرى به مقام فرشته برسد و از نيازهاى انسانى و خورد و خوراك و زناشوئى و غيره بى ني__از ب__اش_د، ولى شما خطا كرده ايد چون پيغمبر چيزى جز رسالت ن_دارد و من م_دعى هيچ يك از اين ه_ا نيست__م.

استدلال هاى نوح (229)

فراخوانده بود و با ايشان از در انواع مخاصمه و محاجه وارد شده بود و همه عذرتراشى هاى آنان را قطع كرده و حق را برايشان آشكار ساخته بود.

قرآن مجيد مى گ_وي_د: ن_وح در بين ق_وم خ_ود ه_زار و پنج_اه س_ال كم درنگ ك__رد.

احتجاجات نوح و جواب هاى قوم او كه خدا در اين جا به صورت يك گفتگو درآورده عملاً در ظرف صدها سال انج_ام گ_رفت_ه است.

در پ_اي_ان اين مب_احث_ات ن__وح مى ف_رمايد:

جدال كافى است! عذاب بياور! (231)

«و اگر خدا خواسته باشد شما را اغوا كند و من بخواهم نصيحتتان كنم، نصيحت من ب__ه شم__ا س__ود نخ__واهد داد، ك_ه او پ__روردگ__ار شماست و شما را به سوى او بازگشت مى دهند.» (1)

1- الميزان ج : 20 ص : 10 .

(232) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

است كه طبقه اشراف

سه پيام اصلى نوح (235)

هرگز توقع نداشتند كه يك نفر پيدا شود و بر بت پرستى آنان اعتراض كند و صريحا پيشنهاد ترك خدايانشان را بدهد و از اين عمل انذارشان كند.

نوح عليه السلام در جواب آنان گمراهى را از خود نفى مى كند و خود را پيامبرى مبعوث از ج__انب خ__داى سبح__ان مع__رفى مى كن__د و مى ف__رم__اي_د:

«م_ن از آن ج_ائى ك_ه رس_ولى از ن_احي_ه پ_روردگ_ار هست_م ب_ه مقتض_اى رسالتم پيام هائى را به شما مى رس_انم!»

منظور نوح از "پيام ها" نشان دادن اين نكته است كه او علاوه بر مبعوث شدن به توحيد و معاد، احكام بسيار ديگرى نيز آورده است. چون نوح عليه السلام از پيامبران اولى العزم و صاحب كتاب و شريعت بوده است.

او فرمود: «م_ن خي_رخ_واه شم_اي_م، ب_ا شم_ا نصيحت ه_ائى دارم ك_ه شم_ا را ب_ه

(236) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

خ_داون_د و اطاعت او ن__زدي_ك مى كن_د و من چيزهائى مى دان_م ك_ه شم_ا نم_ى دانيد!»

منظورش از آن "چيزها كه مى دانست " معارفى است كه خداوند از سنن جارى در عالم و از آغاز و انجام آن به وى آموخته بود، مانند: وقايع قيامت، جزئيات مسئله ث_واب و عق_اب، اط__اعت و معصي__ت بن_دگ__ان، رض_ا و غض_ب و نعم__ت و ع__ذاب الهى. (1)

1- المي_زان ج : 15 ص : 241 .

سه پيام اصلى نوح (237)

نمى ترسيد؟

ك_ه م_ن پيغمب_رى خي_رخ_واه شم__اي_م.

(238) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

از خ___دا بت__رسي__د و اطاعت__م كني___د!

م_ن ب__راى پيغمب_رى خ__ود از شم__ا م___زدى نم_ى خ__واه__م،

ك__ه م__زد م_ن ج__ز ب_ه عه_ده پ_روردگ__ار جه_اني_ان نيس_ت،

از خ__دا بت_رسي___د و اطاعت__م كني____د!

گفتند: - چگون_ه ب_ه ت_و ايم_ان بي_اوريم ك_ه ف_روم_ايگ_ان پي_روى ات ك_رده ان_د؟

گف_ت : - م_ن چ__ه م_ى دان_م ك_ه چ_ه م_ى ك__رده ان_د، ك__ه اگ__ر فه___م داري____د؟

حس_ابش_ان ج_ز ب___ه عه__ده پ_روردگ_ار م_ن نيس__ت!

و م___ن اي__ن م__ؤمني___ن را دور نخ__واه____م ك____رد!

ك___ه م___ن ج___ز بي___م رس___ان__ى آشك__ار نيست___م!

گفتند: - اى نوح !اگر بس نكنى سنگ سار مى ش__وى!

مباحثات نوح (239)

گفت: - پروردگ_ارا ! قوم من دروغگويم مى شم__ارند،

بين من و آن ها حكم كن!

و م__را با م__ؤمن__انى ك_ه هم_راه منن___د نج___ات بخ_ش!» (105 _ 118 / شعراء)

مقصود مردم از اين كه به نوح عليه السلام گفتند كه پيروان تو از افراد پست هستند، اين ب_وده ك_ه شغ_ل پست و ك_اره_اى ك_وچك دارن_د. ظاه_را ق_وم ن_وح عليه السلام م_لاك شرافت و احت__رام را ام_وال و ف_رزن_دان و پي_روان بيشت_ر مى دانستند.

نوح عليه السلام فرمود كه من هيچ مأموريتى ندارم مگر انذار و دعوت و در نتيجه كسى را كه رو به من بياورد و دعوتم را بپذيرد، هرگز طردش نمى كنم! و نيز از اعمال گذشته شان تجسس نمى نمايم تا به حساب كرده هايشان برسم، چون حسابشان با

(240) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پروردگار من است نه با من، كه او پروردگار همه عالم است!

وقت__ى مى بيني__م كه قوم نوح او را تهديد به رجم و سنگ سار كردند اين بار تهديد آن ها قطعى ب__ود، چ__ون از مفردات آيه برمى آيد كه اين سخن را در اواخر

دعوت ط__ولانى ن_وح گفته اند.

حضرت نوح بالاخره بيان مى كند كه ديگر كار از كار گذشته و تكذيب به طور مطلق از قوم تحقق يافته به طورى كه ديگر هيچ اميدى به تصديق و ايمان در آنان نمانده است، از خ__دا مى خ__واهد بي_ن آن جن_اب و بين قومش قضاء براند.

خداوند مى فرمايد:

«پس او و همراه_ان او را در كشت_ى نج_ات دادي_م،

سپ___س ب___اق___ى م__ان_دگ____ان را غ____رق ك____ردي___م،

مباحثات نوح (241)

ك__ه در اي_ن عب_رت_ى است و بيشترشان ايمان آور نبودند،

و پ__روردگ_ارت هم_و ني_رومن_د و ف_رزانه اس_ت!» (119 تا 122 / شعراء) (1)

نصيحتش جز استكبار آنان اثرى نكرده است، شرح مى دهد:

دعا و شكايت و نفرين نوح (243)

نوح لايزال نصيحت و موعظه خود را بين قوم خود نشر مى داد و حق و حقيقت را به گوش آنان مى رسانيد ولى قومش لجاج و عناد به خرج مى دادند و بر خطاياى خود اصرار مى ورزيدند و در مقابل زحمات آن جناب مكر و خدعه به كار مى بردند تا اين كه ناراحتى و تأسفش از حد گذشت و غيرت الهى اش به جوش آمد و قوم خود را اين چنين نفرين كرد:

«پروردگارا! در زمين از كفار ديّارى باقى مگذار!

چ__ه اگ__ر ت__و آن__ان را مهلت ده_ى بن_دگ_انت را گم_راه خ_واهن_د س_اخ_ت،

و جز كفرپيشگان و بدكارانى مثل خود زاد و ولد نخواهند كرد!» (27 / نوح)

از گفتار نوح استفاده مى شود كه كفار عده زيادى از كسانى را كه به وى ايمان

(244) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آورده بودند مجددا گمراه ساخته بودند و از اين مى ترسيد كه مابقى را نيز گمراه كنند.

اين كه فرمود: "جز فاجر و كافر نخواهند زاد " از اخبار غيبى است كه از فراست نبوت و وح_ى اله_ى كس_ب ك_رده و فهمي_ده بود كه استعداد صلب مردان و رحم زنان ايشان از تك_وي_ن ف_رزن_دان م_ؤمن، از بي_ن رفت__ه اس_ت.

نوح درباره كسانى كه دعاى مغفرت كرد، ادب پيامبرى اش چنين ايجاب مى نمود كه مؤمنين پيرو خود را فراموش نكند با اين كه تعداد آن ها بسيار كم بود.

نوح اولين پيامبرى بود كه كتاب و شريعت آورده و مبعوث به نجات دنيا از گرداب بت پرستى شده بود ولى از مجتمع بشرى آن روز در تمام هزار

سال نبوت او جز عده قليلى كه بنا به برخى روايات از هشتاد نفر تجاوز نمى كرد به او ايمان نياوردند. نوح براى دنيا و آخرت آنان خير الهى را درخواست كرد و در دعايش گفت:

دعا و شكايت و نفرين نوح (245)

«پروردگ_ارا! م_را و پ_در و م_ادرم را و ه_ر ك_ه وارد خ_ان_ه م_ن ش_ود،

و جمي____ع م__ؤمني____ن و م___ؤمن__ات را بي_ام____رز!» (28 / ن__وح)

يعنى نخست خود را كه پيشوا و جلودار مردم است دعا كرد و دعا به جان خودش در واقع دعا به جان آن مردم نيز مى باشد. سپس پدر و مادرش را ذكر كرد كه نشان مى دهد آنان نيز مؤمن بوده اند. و آن گاه كسانى را كه وارد منزل او مى شوند دعا كرد كه عملاً دعا به جان مؤمنين معاصرش مى باشد و بالاخره همه اهل توحيد را دعا كرد، چه مؤمنين معاصرش و چه آيندگان، زيرا آيندگان نيز امت او هستند. و تا قيام قيامت همه اهل توحيد رهين منت اويند. او اولين فردى است كه دعوت دينى خود را با كتاب و شريعت اعلام نمود و پ__رچ__م ت__وحي__د را در بي__ن م__ردم برافراشت و از همين جهت ب____ود كه خ__داي_ش ف_رم_ود: «سَ__لامٌ عَل__ى ن_ُوحٍ فِ_ى الْع__الَمي__نَ!» (79 / صافات)

(246) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

تا قيام قيامت هر كسى ايمان به خدا آورد يا عمل صالحى را انجام دهد يا اسمى از خداى عزاسمه ببرد و تا زمانى كه از خير و سعادت در ميان بشر اسم و اثرى هست همه از بركت دعوت نوح و اثر و دنباله نهضت اوست كه بر تمام سلسله انبياء و مرسلين صل__وات خ__دا

ب__اد !(1)

"اى قوم من " مى خواهد اظهار دل سوزى و مهربانى كند و

آخرين مراحل دعوت نوح (249)

بفرمايد شما همگى مردم منيد و مجتمع قومى ما، من و شما را يك جا جمع كرده است و بدى و ناراحتى شما مرا ناراحت مى كند و من براى شما جز خير و سعادت چيزى نمى طلبم و به همين جهت از عذابى كه پشت سر داريد شما را هشدار مى دهم!

در قسمت دوم بيان خود مى گويد: اللّه را بپرستيد _ «اُعْبُدُوا اللّهَ» و با اين بيان قومش را به توحيد در عبادت فرا مى خواند، چون مردم نوح بت پرست شده بودند و مذهب وثنيت داشتند كه اجازه نمى دهد مردم خداى تعالى را بپرستند، نه به تنهائى و نه با غير، بلكه تنها مجاز بودند ارباب بت ها را با پرستش بت ها بپرستند تا آن ارباب كه مستقيما خدا را مى پرستند، نزد خدا شفاعت ايشان كنند. و در حقيقت عبادت پرستندگان خود را روى عبادت خود نهاده و تحويل خدا بدهند. اگر اين مذهب اجازه پرستش خداى تعالى را مى داد حتما خدا را به تنهائى مى پرستيدند، پس دعوت

(250) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

چنين مردمى به عبادت خدا در حقيقت دعوت به توحيد در عبادت است.

و عبارت "از عذابش بترسيد - وَاتَّقُوهُ " دعوتشان به اجتناب از گناهان كبيره و صغيره است يعنى شرك و پائين تر از شرك و انجام اعمال صالحى كه انجام ندادنش گن_اه است.

و عبارت "مرا اطاعت و پيروى كنيد - وَاَطيعوُنَ " دعوتشان به اطاعت از خودش است. اطاعتشان از او مستلزم اين است كه رسالتش را تصديق كنند و تعاليم دين را و دستور يكتاپرستى را

از او بگيرند و اين دستورات را سنت حياتى خود قرار دهند.

اين سه دستور: «اَنِ اعْبُدُواللّهَ، وَاتَّقُوهُ، وَاَطيعُونِ» ايشان را به اصول سه گانه دين دع__وت م__ى كن__د:

آخرين مراحل دعوت نوح (251)

اول__ى ب__ه ت_وحي_د،

دوم_ى ب_ه تص_دي_ق مع_اد ك_ه اس_اس تق_وى اس_ت،

(چ__ون اگ__ر مع_اد و حس_اب و ج_زاء نب_اش_د تق_واى دين_ى معن_اى درست_ى نم_ى ده_د،)

سومى به تصديق اصل نبوت كه همان اطاعت بى چون و چرا از پيامبر است.

خواهد آمد.

شم_ا رس_د به خ_اطر كاره_ائى است ك_ه ب_ه دست خ_ود كردي_د.»

(30 / شورى)

دعوت به قانون رفاه جامعه (257)

«اگر اهل شهرها ايمان آورند و تقوى كنند درهاى بركات آسمان و زمين را براى آنان مى گشائيم.» (96 / اعراف)

در رواي_ات اس_لام_ى ه_م در استف_اده از اي_ن نكت_ه از آي_ات ش_ريف_ه ك_ه استغف_ار سب_ب وسع__ت رزق و ام_داد ب_ه م_ال و ف_رزن_دان اس_ت، م_وارد بسيار دي__ده مى شود:

از عل___ى عليه السلام (در خص__ال) نق__ل ش__ده ك__ه ف_رم__ود:

«استغفار بسيار كن تا رزق را به سوى خود جلب كنى!»

- يك فرد از شما را نخست از خاك آفريد و آن گاه نطفه اش و سپس علقه و در مرحله بعد مضغه و جنين و طفل و جوان و سال خورده كرد، جمع شما را هم مختلف آفريد، از نظر نر و ماده ازواج شما نيز مختلف آفريد، آيا اين چيزى جز تدبير ربوبى است؟ پس مدبر امور شما هم اوست و رب شما اوست و خدا و اله شما هم اوست، از اين بت ها و ارباب آلهه دست برداريد.

گفتم: - مگر نمى بينيد كه چگ__ونه خ__دا هف_ت آسم_ان مطابق هم آفريد؟

(260) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

گفتم: - مگر نمى بينيد كه خدا ماه را آفريد و از آن نورى مى آيد كه زمين را روشن مى كند و خورشيد را سراج قرار داد و اگر اين چ__راغ خ__دا نب__ود ظلمت عالم ما را فرامى گرفت؟

گفتم: - خدا شما را از زمين رويانيد، رويانيدن نبات، سپس شما را مى مي__ران__د و ب__ه زمي__ن برمى گ__ردان__د و روز قيامت براى جزا از قب__ره_ايت__ان بي__رون مى آورد،

گفتم: - خدا زمين را مثل فرش برايتان گسترده كرد تا بتوانيد به آسانى در آن بگ_ردي_د و در زمين راه ه_ا و ج_اده ها قرار داد تا راهوار و هموار براى شم_ا ب_اش_د...! (1 تا 21 / نوح)

نوح عليه السلام بعد از ذكر اين شكوائيه و شرح دعوت خود به حضرت بارى تعالى نتيجه

شكوائيه نوح (261)

دع_وت خ__ود را در زمي__ن ش__وره بت پرستان بى ح__اص__ل خ_وان_د و گف_ت:

«- پ__روردگ__ارا! آن ه_ا عصي_ان م_ن ك__ردن_د،

و از كس__ى پي__روى ك__ردن_د كه م_ال و اولادش ج__ز خسارت بارش نياورد!»

منظور نوح بزرگان و توانگران عياش قوم بود كه مردم را

عليه او مى شورانيدند و ب_ر مخ__الف_ت و آزار او تح__ري__ك م_ى ك_ردن_د.

«...وَ مَكَ___روُا مَكْ___را كُبّارا....» (22 / ن__وح)

شك_ايت ن__وح ادام_ه ي_افت و ع__رض ك__رد:

«- ب__اراله_ا! آن ه__ا ني_رنگ_ى عظي__م علي__ه م__ن راه ان__داختن___د،

ب__ه م___ردم گفتن__د ك__ه از خ__داي__ان خ__ود دس_ت ب__رن_داري_د!

اله__ه "ود و س__واع و يغ__وث و يع___وق و نس__ر!» را ت__رك مكني_د!

(262) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

خيلى خيلى از مردم را گمراه كردند،

خ__داي_ا! ست_م گ_ران را ج_ز ض_لالت بيشت_ر ج__زا م_ده!» (22 تا 24 / نوح)

البته اين نفرين نوح كه از خدا مى خواهد گمراهى قوم را زيادتر كند، غير آن نفرينى است كه براى هلاكتشان كرده است. اين جا مى خواهد خدا گمراهى آن ها را زيادتر كند. البته اين گمراهى ابت__دا به س__اكن نيست بلك__ه مج__ازاتى است به جرم كفر و فسق شان، تا آماده آمدن عذاب خدا شوند و در كفر و ضلالت به ح__داكثر ظرفيت خود ب_رسند تا عذاب خ__دا نازل شود.

در آيه شريفه نگفته قوم نوح غرق ش__دن__د و در قي__امت داخ_ل آت_ش مى شوند تا منظور از آتش، آتش قيامت باشد.) (1)

1- الميزان ج: 39 ص: 165.

(264) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نكرده ايد و اين كار براى شما غم و اندوهى بار نياورد و سرانجام بر من حمله بريد و مرا از ميان برداريد و بكشيد و مهلت_م ن_دهي__د!» (71 / يونس)

در اين آيه نوح قوم خود را تحدى مى كند كه هر چه به نظرشان مى رسد انجام دهند و اي_ن مطلب را روش_ن م_ى كن_د ك_ه خداى او قادر اس_ت ك_ه آن_ان را دف_ع كن_د ه_ر چند عليه او تصميم گرفته و از شركاء و خدايان خود كمك گرفته باشند. آن گاه مى فرمايد:

«- اگر شما روى گردان شده و از استجابت دعوت من اعراض كنيد براى من اشك_ال_ى ن_دارد زيرا من از اعراض شما به هيچ وجه ضرر نمى كنم، چون من از شما ب_راى ك_ار خ_ودم اج_ر و م_زدى نخ_واست_ه ام و اج_ر و م_زد

اتمام حجت نوح (267)

م_ن ب_ر عه__ده خ__داست!»(72 / يونس)

خ_داون_د متع_ال پ_اي_ان ك__ار ق__وم ن__وح را چني_ن خ__لاص__ه م_ى كن__د:

«قوم نوح او را تكذيب كردند، پس او و همراهيانش را در كشتى نجات داديم،

و آن___ان را در زمي__ن ج_____انشي__ن ك_____ردي____م.

(اينان بعد از مكذبان باقى م_ان_دن_د و خلف سلف و ق_ائ_م مق_ام گذشتگان خود شدند.)

و كس__انى را ك__ه تك__ذي__ب آي_ات م_ا مى كردند، غرق ساختيم،

بنگر كه بيم داده شدگان چ_ه عاقبتى داشتن_د!؟»(73 / يونس) (1)

1- الميزان ج: 19 ص: 169.

(268) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

را ب__راى نف__ري__ن نهائى خود و درخواست هلاكت عليه آنان فراهم سازد و روشن شود كه غ__رق شدن ق__وم استج__ابت نفرين نوح بود و اين عذاب تا آخرين

آخرين نفرين نوح (269)

نف_رشان را ه_لاك كرد.

ن__وح ع__رض كرد:

«پروردگارا!

از ك___اف__ري__ن ديّ_ارى ب___ر روى زمي_ن ب___اق_ى مگ__ذار!

اگر حتى يك نفر باقى بماند بندگان تو را گمراه خواهد كرد!

از اين ه_ا ج_ز ك__اف__ر و ف___اج___ر مت__ول___د نم_ى ش___ود!» (26 و 27 / نوح)

اي_ن آي_ات دليل درخ_واست ه_لاكت ت_ا آخ_رين نف_ر آن_ان را بي_ان مى كن_د و حاصلش اين است كه اگر درخواست كردم كه همه آنان را هلاك كنى براى اين ب_ود كه هيچ فايده اى در بقاء آنان نيست، نه براى مؤمنين و نه براى فرزندان خودشان. ام_ا

(270) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

براى م_ؤمنين ف_ايده ن_دارن_د ب_راى اين ك_ه اگر زن_ده بمانن_د آن چند نف_ر م_ؤمن را هم گمراه مى كنن_د و ام_ا ب_راى ف_رزندان خ_ود ف_ايده ن_دارند دليلش اين است ك_ه اين_ان فرزندان س_ال_م نم_ى آورن_د و اگ_ر بي_اورن_د فرزندانى فاجر و ك____اف___ر م_ى آورن__د.

و ن__وح عليه السلام اين معن__ا را كه كف__ار در آين__ده جز فاجر و كافر نمى زايند از راه وحى فهمي____ده ب___ود.

ستم كاران را ج_ز بر ه__لاك و ع__ذاب ميف_زاى و در دني__ا و آخ__رت عذاب و هلاكت نصيبشان كن!(1)

از تاريخ دعوت حضرت نوح عليه السلام را بيان مى فرمايد كه ديگر از ايمان آوردن كافران قوم نااميدى حاصل شده و خداوند دستور ساختن كشتى را مى دهد.

در آيه اول م_ى ف_رم_اي_د:

«ب_ه ن_وح وحى ش_د ك_ه به جز آنان كه ايمان آورده اند،

ك_س ديگ__رى از ق__وم ت__و ايم__ان نخ__واه__د آورد،

پس، از كارهائى كه قومت مى كردند، اندوهگين مباش!

و با نظ_ارت و وح_ى م_ا كشت_ى بس_از،

و در مورد كسانى كه ستم كرده اند با م_ن سخ_ن مگ_و،

ك_ه اين__ان غ__رق ش___دن__ى هستن___د!

(276) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

......

و ن_____وح كشت___ى م__ى س____اخ____ت،

و هر وقت مردم سرشناس قوم بر او مى گذشتند، مسخره اش مى كردند،

گفت: - اگر شما ما را مسخره مى كنيد،

ما هم همان گونه ك_ه شما مسخره مان مى كنيد، مسخره تان خواهيم كرد!

و ب___ه زودى خ___واهي_د دانست ك_ه ب_ه چ_ه كس_ى ع_ذاب م_ى رس_د،

كه رس_وايش كن_د و ع_ذابى دي__رپ__ا او را ف_را گيرد.»

خ__داون_د مى خواهد نوح را نااميد از آن كن_د ك_ه كافران قوم او از اين ب_ه بع_د ايمان نخ__واهن_د آورد ل__ذا براى آرام ك__ردن روحي__ه او مى فرمايد:

«پس از كارهائى كه قومت مى كردند اندوهگين مباش!»

كشتى نوح (277)

اين جمله اشاره دارد به اين كه وقت داورى و فيصله ميان او و قومش فرا رسيده است و نيز مى خواهد جان او را از ناراحتى و غم باز دارد، زيرا از كارهائى كه ايشان نسبت به او و گ_رون__دگ__ان ب__ه او انج__ام مى دادند و آزارهائى كه در مدتى طولانى (قريب هزار سال) كه بين آنان به س_رب_رد به آن ها مى رسانيدند، ناراحت و مغموم بود.

از اين آيه استفاده مى شود كه كافران تا به ايمانشان اميد هست عذاب نمى شوند ولى موقعى

كه ملكه كفر و پليدى شرك در آنان ثبات يافت سزاوار كلمه عذاب مى شوند.

ن_وح از اي_ن وحى خ_دا عل_م پي_دا ك_رد ك_ه از آن پس هي_چ ي_ك از آن_ان ايم_ان نخ_واهن_د آورد و در نس_ل آن ه_ا ني_ز كس_ى وج_ود ن_دارد ك_ه ب_ه خ_دا ايم_ان آورد و سپ_س ب_ر آن ه_ا نف_ري_ن ك_رد ك_ه ع_ذاب ب_ر ايش_ان ن_ازل ش__ود و در نف_ري_ن خ_ود

(278) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ني_ز هم_ان مطلب_ى را ك_ه ب_ه او وح_ى ش_ده ب_ود ذك_ر ك_رد و پ_س از آن ك_ه خ_دا دع_ايش را مستج_اب ك_رد و خ_واست هلاكشان كند به وى دستور داد كشتى بسازد و به او خبر داد كه آنان هلاك ش__دنى هستن_د!

سپس خ_داون_د با آيه زير حتمى ش_دن قضاء الهى را ب_ه نوح فهماند:

«كشت__ى را تح__ت م____راقب_ت ك____ام____ل و تعلي____م م_____ا بس____از،

و از من مخواه كه عذاب را از اين هائى كه ستم پيشه كرده اند ب_ازگ_ردانم،

زيرا قضاى حتمى و غير قابل برگشت به غرق ايشان تعلق گ_رفته است!»

در جريان ساختن كشتى، دسته ها و طايفه ها يكى پس از ديگرى به اهانت و استهزاء او در كار سفينه مى پرداختند و او در مقابل دعوت الهى خويش بر اين همه صبر مى كرد

كشتى نوح (279)

بى آن كه سست شود و يا از راه خود برگردد.

(280) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

وقتى خداوند به نوح دستور داد كشتى بسازد، نوح گفت: پروردگارا كشتى چيست؟ خدا گفت: خانه اى است از چوب كه روى آب جارى مى ش__ود. پس م_ن معصي_ت ك_اران را غرق مى سازم و زمين را از آن_ان پ_اك م_ى كن_م !

ن_وح گف__ت: آب كج__است؟

محل و زمان ساخت كشتى نوح (281)

خدا گفت: من بر هر چه بخواهم قادرم!» (از ابن عباس در درمنثور)

از حض__رت صادق عليه السلام (در ك_افى) نق__ل ش__ده ك__ه ف__رم__ود:

«نوح مردى درودگر بود، بع_دا خ_دا او را به پيغمبرى برگزيد،

و ن_وح اولي_ن كسى بود كه كشتى ساخت كه روى آب حركت مى كرد...

خدا به نوح وحى كرد كه كشتى بزرگ و وسيعى بساز و اين كار را با عجله انجام بده! پس نوح در مسجد كوفه با دست خود به كار ساختن كشتى پرداخت و از راه هاى دور چ_وب آن را م_ى آورد ت_ا س_رانج_ام از س__اخت_ن آن ف___ارغ ش____د....

ن___وح كشت__ى را در دو دوره و در هشت____اد س_____ال بس_____اخ____ت....

در زمان نوح كوفه و مسجد كوفه وجود داشته است و منزل نوح و قوم او در دهى

(282) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

واق__ع در ي___ك من__زل_ى ف_رات در قسم_ت غ_ربى ك_وف_ه ق__رار داش__ت.»

از حضرت على عليه السلام نقل شده كه:

«نوح در محل فعلى مسجد كوفه كه اينك هفت صد ذراع كوچك تر شده نجارى مى كرد.» (1)

ك__رد،

گفتي__م: در كشت_ى س_وار ك_ن از ه__ر ك__دام جفت_ى ن__ر و م__اده،

و خانواده خود را،

به ج_ز كس__ان__ى ك_ه در گ_ذشت___ه درب__اره ش__ان سخ__ن رف__ت،

و كس_انى را كه ايمان آورده اند و جز اندكى به او ايمان ني_اوردند!

نوح گفت : س__وار كشت__ى ش__وي__د كه ح__ركت دادن و لنگر انداختن كشتى به ن_ام خ_____داست!

و پ___روردگ___ار م__ن آم__رزن__ده و مه__رب__ان است!

كشت_ى آنان را در ميان موجى چون كوه ها مى برد....»

ن__وح ك__ار خود را به نام خدا آغاز كرد- «بِسْمِ اللّهِ مَجْريها وَ مُرْسيها!» (41/ هود)

(284) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نوح اولين انسانى است كه خدا در كتاب آسمانى خود از او حكايت مى كند كه به نام خدا آغاز به كار كرده و اين باب را گش_وده و ب_راى ت_وح_يد است_دلال ك_رده و كت_اب و شريعت آورده و براى تعديل طبقات و از بين بردن تضادهاى اجتماعى قيام كرده است.

به نوح دستور داده شد:

از هر جنسى از اجناس حيوانات نر و ماده در كشتى سوار كند و خانواده خود را نيز سوار كند .يعنى وابستگان مخصوص از قبيل زن و فرزندان وى و زن و فرزند فرزندان او ب__ه ج___ز آن كس__انى كه در گ__ذشت__ه ق__ول و عه__د خدا درب_اره ش_ان تحق_ق يافته كه ه_لاك خواهند شد!

آغاز طوفان نوح (285)

كسانى كه استثنا شده اند،يكى زن خائن نوح بود كه خداوند درباره اش: «خدا براى كافران مثلى زده، زن نوح و زن لوط، كه تحت سرپرستى دو تن از بندگان صالح ما بودند ولى به آن ها خيانت كردند.» (10 / تحريم)

و ديگرى پسر نوح بود كه خدا در آيات بعدى از او نام مى برد ولى نوح

خيال مى كرد فقط زنش استثنا شده تا خدا بيان كرد كه پسر او نيز جزو خاندان او نيست و بدكار است و در اين هنگام بود كه نوح فهميد پسرش نيز در زمره ستم كاران است.

تنور علامتى براى نوح عليه السلام بوده كه بايست نزديك شدن طوفان را به وسيله آن بداند در روايات بسيارى آمده و سياق آيه «پس آن گاه كه امر ما بيامد و تنور فوران كرد...» خالى از ظهور در اين نيست كه م_وع_د مق_رر ف_وران تن_ور ب_وده است. (1)

(288) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و طوفان هم فقط در آن قطعه زمين اتفاق افتاده است.

ولى متأسفانه صاحب المنار صريح اين آيات را از نظر دور داشته كه نوح مأمور شد از هر جنسى از اجناس حيوانات جفتى نر و ماده سوار كشتى كند كه هم چون نص بر آن است كه طوفان در سراسر منط_قه ه_اى خشك زمين و ي_ا اق_لاً در قسم_ت اعظ_م آن ك_ه گ_وئ__ى هم___ه منطق____ه ه_ا ب___وده، رخ داده اس__ت.

و بنابراين حق آن است كه قرآن ظهورى غير قابل انكار دارد بر اين كه طوفان س_راس_ر زمي_ن را ف_را گ_رف_ت و هم_ه بش_رى ك_ه روى زمي_ن ب_ود ه_لاك گ_ردي_د. (1)

1- الميزان ج: 20 ص: 108.

عمومى بودن طوفان نوح (291)

قطع نشده بود، نوح به كف___ر پس__رش آشن__ا مى ش_د و از او ب__ى زارى مى جس___ت.

ماجراى پسر نوح (293)

(اين آيه نشان م_ى ده_د ك_ه س_رزمين قوم نوح كوهستانى بود و بالا رفتن به ك__وه ه_اى آن ج_ا زحمت زي_ادى نداشت.)

«اي___ن سخ____ن آم____د ك__ه: اى زمي__ن آب خ____ود را ف___روب__ر!

و اى آسم______ان ب_______ازدار !

آب ب____ه زمي__ن ف__رو رف_ت،

و امر خدا به انجام رسيد و كشتى بر كوه جودى برآمد و گفته شد:

- م_ردم ست_م ك_ار دور ب___ادا!

نوح پروردگار خود را ندا داد:

- پ______روردگ_______ار م______ن!

پس_ر م_ن در شم_ار خ_انواده م_ن اس_ت و وعده ت_و نيز حق است.

(294) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و تو از هم__ه حك___م گ__زاران بهت____ر حك__م م__ى كن__ى!» (44 و 45 / هود)

هر چند در اين قصه دعا يعنى نداى نوح خطاب به پروردگار درباره پسرش بعد از ذكر پايان غرق قوم آمده و ظاهرش اين است كه اين دعا بعد از پايان كار و آرام گرفتن كشت__ى ب__وده است ولى ظ__اه__ر ح__ال اين است كه اين ن__دا، بع__د از آن كه موج ميان آن دو حايل شد انجام گرفته است و از آن رو بعد از بيان پايان ط__وف__ان ذكر شده است كه آيات عنايت و توجه بدان دارد كه شكل ه__ولن__اك داستان را به منظ__ور مجسم كردن ك__ام__ل واقع__ه بي__ان كن__د و آن گ__اه به شرح پاره اى از جهات ناگفته بپردازد.

اين دعاى نوح براى پسرش كه از سوارشدن به كشتى تخلف ورزيد، زمانى بود كه موج ميانشان حايل شد و نوح بسيار ناراحت گشت، زيرا خيال مى كرد پسرش در شمار

ماجراى پسر نوح (295)

افراد خانواده اوست كه به خدا

ايمان آورده اند و خدا وعده فرموده كه خاندان او را نجات دهد!؟

به طورى كه جمله «وَ نادى نُوحٌ رَبَّهُ،» (45 / هود) دلالت دارد نوح از شدت ناراحتى و اندوه فرياد برآورد و با فرياد دعا كرد. و اين طبيعى است كه شخص مضطرى كه در شدت سختى و هيجان و ناراحتى قرارگرفته باشد. صدا را به استغاثه و دعا بلند مى كند.

نوح، رسول خدا و يكى از انبي__اء اول__والع__زم بود و به خ__دا مع__رفت داشت و مق__ام پ__روردگ__ار خ__ويش را مى شن__اخت و م_وق_ف خود را در مقام بندگى مى ديد.

موقعيت زمانى نيز طورى بود كه نشانه هاى ربوبيت و قهر الهى با كامل ترين صورت خود ظهور كرده بود و اهل دنيا غرق شده بودند و از ساحت عظمت و كبرياى الهى نداى "دور باد" خطاب به ظالمان صادر شده بود... در چنين حالى نوح شروع

(296) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مى كند براى پسرش دعا كردن....

ن_وح در چنين م_وقعيتى - ب_ه مقتض_اى ادب نبوت - به خود جرأت نداد كه نجات پسر خود را با صراحت از خدا بخواهد و بلكه جورى سخن گفت كه گوئى كسى از حقيق_ت ام__ر استسف_ار مى كن_د.

او ابت__داء وع__ده خ__دا را داي__ر ب__ر نج__ات خاندان خود ذكر مى كند. خدا اين وعده را وقت__ى ب__ه ن__وح داد كه به وى دست__ور داده ب__ود كس__انى را كه همراه او نجات خ__واهن__د ي__اف__ت، در كشت__ى جمع كند و به او گفته بود:

«اِحْمِلْ فيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ اَهْلَكَ...!» (40 / هود)

يعنى همه خاندان نوح _ غير از زنش _ حتى همين پسرش از نظر ظاهرى به او ايمان داشتند

زيرا اگر اين پسر _ آن طور كه نوح خيال مى كرد - مؤمن نبود، مسلما او را براى

ماجراى پسر نوح (297)

سوار شدن به كشتى دعوت نمى كرد، زيرا همين نوح بود كه در اين دعا «پروردگارا در روى زمين از كافران ديارى باقى مگذار!» بر كافران نفرين كرد و از خدا خواست كه آنان را هلاك سازد.

پس او پسرش را مؤمن مى دانست و مخالفت او با امر پدر - هنگامى كه او را به سوارى در كشتى دعوت كرد - كفر نبود و منجر به كفر هم نمى شد و بلكه معصيتى بود م__ادون كف__ر.

ب_ه خ_اط_ر مجم_وعه اين مطالب است كه نوح مى گوي_د:

«_ پروردگارا به درستى كه پسرم از اهل من است،

و ب____ه درست____ى ك__ه وع___ده ت__و ح_ق اس_ت.»

و وعده خدا را به اضافه آن كه پسرش از افراد خاندانش به شمار مى رود ذكر

(298) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مى كند. نتيجه دو جمله

«ب__ه درست_ى ك_ه پس__رم از اه__ل م__ن است،» و

«ب__ه درست_ى ك_ه وع____ده ت___و ح___ق اس___ت،»

به انضمام يكديگر اين است كه بايد پسر نوح نجات پيدا مى كرد، ولى نوح به خاطر ادبى كه در مقام بندگى خدا داشت چنين نتيجه اى نگرفت و بلكه حق و داورى قطعى را به خدا واگذار كرد و گفت: «وَ اَنْتَ اَحْكَمُ الْحكِمينَ» (45 / هود) زيرا حكم تنها حق خداست .

يعنى مى خواست بگويد: پروردگارا پسرم جزو خانواده من است و وعده تو سراسر ح__ق اس__ت و ب_ه همي_ن دلي_ل نب__ايست_ى او را به ع_ذاب ق_وم بگي_رى و غ__رق كن__ى؟!

گوئى نوح راجع به حقيقت امر توضيح مى خواهد و لذا نجات پسرش

را مطرح نمى كن__د و زي__اده بر آن چ_ه خدا از او حك_ايت ك_رده چي__زى نم_ى گ_وي_د.

ماجراى پسر نوح (299)

«خدا گفت:

- اى نوح! او در زمره خاندان ت_و نيست، او كار ناشايست مى كرد،

پس چي___زى را ك__ه نم_ى دان_ى از م_ن مخ__واه!

من تو را م_ؤعظه مى كن_م مبادا از جاهلان باشى!

ن_وح گفت:

- پروردگارا! من به تو پناه مى برم از اين كه چيزى را كه نمى دانم از ت_و بخ_واه_م !

اگ_ر م_را ني_ام_رزى و رحمت_م نكن_ى، از زي_ان ك_اران خواهم ب_ود!»

در اين آي_ات خ_داون_د وج_ه صحي_ح اه_ل ب_ودن را ب_ه ن_وح ت_ذك_ر مى ده_د و اث_ر است__دلال ن_____وح را از بي_ن مى ب_رد و م_ى ف_رم___اي___د:

«اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ - او از اهل تو نيست!» (46/ هود)

(300) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مراد از اين كه پسر نوح از خاندان و اهل نوح نيست (وَاللّهُ اَعْلَمُ) اين است كه او از اف__راد خ__ان__واده ن_وح ك_ه خ_دا وع__ده نج__ات آن__ان را داده بود به شمار نمى آي__د.

زيرا مراد از اهل در آيه: «وَ اَهْلَكَ اِلاّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ - و خاندان خود را به جز كسانى كه در گذشته درباره شان سخن رفت!» (40 / هود) افراد شايسته خاندان هستند و پسر او شايسته نبود، هر چند از نظر ويژگى نسبت به نوح پسر و از افراد خاندانش به شمار مى رفت، لذا خدا علت "از اهل تو نبودن" را " به درستى كه او عمل غير صالح است، " ذكر مى فرمايد.

در روايات اسلامى مطلب مورد اعتماد روايتى است كه از حضرت رضا و حضرت صادق عليه السلام در عيون اخبارالرضا نقل شده است كه منظور از اين كه خدا به نوح

فرمود پسرت از اه_ل ت_و نيست، اي_ن است ك_ه او مخ_الف ن_وح ب_ود و خ_دا پيروان نوح را از

ماجراى پسر نوح (301)

اهل او به شم_ار آورده است. او پسر نوح بود ولى موقعى كه در دين نوح با وى مخالفت ك__رد خ__دا او را از ن__وح نف_ى ف__رم__ود.

اين اش__اره ام__ام عليه السلام شايد به آيه سوره انبياء و صافات باشد كه خداوند فرمود: «وَنَجَّيْناهُ وَ اَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظيمِ،» (76/صافات) ظاهرا مراد از اهل نوح در اين آيه همه كسانى هستندكه بانوح نجات يافتند.(1)

- پروردگارا! ب_ه درست_ى ف_رزن_د م_ن از اهل بيت من است!

وعده تو هم حق است!

و ت_و احكم الحاكمينى!

خ___داى تع___ال_ى ف__رم__ود:

اى ن____وح!

او از اه__ل ت___و نيس__ت،

او عمل غير صالح است !

پس دم ف_روبن_د و س_ؤالى ك_ه عل_م ب_دان ن__دارى مك_ن !

به درستى تو را از اين كه از نادانان باشى بر حذر مى دارم !

(304) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ن____وح گف_______ت:

- پروردگارا! من به تو پناه مى برم از اين كه از تو درخواستى كنم كه بدان علم ن_داشت_ه ب_اش__م،

و تو اگر مرا نبخشى و بر من رحم نكنى، از زيان كاران خواهم بود.» (42تا47/ه_ود)

در اين كه ظاهر گفتار نوح اين است كه مى خواهد دعا كند كه فرزندش از غرق شدن نجات يابد، شكى نيست، لكن تدبر در آيات اين داستان كشف مى كند كه حقيقت امر غير آن چيزى است كه از ظاهر كلام استفاده مى شود.

چه از يك طرف خداوند دستور داده كه او خودش و اهل بيتش و همه مؤمنين سوار

ادب نوح در درخواست نجات پسرش (305)

كشتى شوند و آن ها را وعده داده كه نجات دهد و از آنان كسانى را كه عذابشان حتمى بوده استثنا كرده است، كه يكى از آنان همسر نوح است. اما در مورد فرزندش، معلوم نيست كه او هم به دعوت پدر كفر ورزيده باشد و اگر خداى متعال رفتار او را با پدرش و اين كه او خود را كنارى كشيد، نقل ف_رم_وده، معلوم نيست كه كناره گيرى او از دين و دع_وت پ_در ب_وده است؟ بلك_ه ممك_ن اس_ت تنه_ا مخ_الفت ام_ر پ_در را ك_رده و از س_وار ش_دن كن_اره گي_رى و اعراض ك_رده است؟

پس احتمال

مى رود كه او نيز اهل نجات باشد، براى اين كه ظاهر آيه اين است كه او از فرزندان وى است ن__ه از كف__ار و اگ__ر چني__ن ب__اش__د وعده الهى به نجات شامل او هم مى شود.

از طرف ديگر به نوح وحى فرستاده و حكم حتمى خود را درباره امر مردم به وى

(306) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اع__لام نم___وده و ف__رم__وده اس_ت:

«و وحى فرستاد به نوح كه

اى ن_وح از ق_وم ت_و ج_ز كس_انى كه تاكنون ايمان آورده اند،

كس ديگرى ايمان نخ_واهد آورد، پ_س از تك_ذي__ب و آزار آن_ان غمي__ن مباش!

و در تح_ت نظ_ر م_ا و طب_ق دست_ور م__ا كشت_ى اى بس___از،

و راجع به كسانى كه ظلم كردند از من درخواست عفو مكن ،

چ_ه آن__ان غ____رق ش___دن__ى هستن_د!» (36 و 37 / ه_ود)

حال آيا مقصود از "آنان كه ظلم كردند، " به طور خاص كسانى هستند كه به دعوت نوح كفر ورزيدند يا مراد مطلق اقسام ظلم است، اين مبهم و مجهول است و معلوم

ادب نوح در درخواست نجات پسرش (307)

نيس_ت و محت_اج ب_ه تفسي_رى اس_ت از ن_احي_ه خ_ود ص_احب ك_لام تب_ارك و تع_ال_ى!

گويا همين احتمالات خود نوح عليه السلام را هم درباره فرزندش به شك و ترديد انداخته بود وگرنه چه طور تصور مى شود كه با اين كه مى دانسته او كافر است و با اين كه او يكى از پيغمبران پنج گانه اولواالعزم است، از مقام پروردگار خود غفلت بورزد و وحى او راجع به "كسانى كه ظلم كردند از من درخواست عفو مكن!" را فراموش كند!؟

حاشا بر او كه به نجات فرزند خود با اين كه كافر محض است

رضايت دهد و با اين كه همو بود كه در نفرينى كه به قوم خود كرد گفت: "پروردگارا در روى زمين ديّارى از كفار زنده باقى مگذار!" و فرضا اگر نسبت به فرزند خود چنين چيزى راضى مى بود نسبت به همسرش نيز راضى مى شد. از اين جهت همين شك و ترديد بود كه جرأت نكرد به طور قطع درباره نجات فرزند درخواست نمايد، بلكه سؤال خود را نظير كسى كه

(308) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

چيزى را به كسى نشان دهد يا آن را اظهار كند و بخواهد مزه دهان طرف را درباره آن بفهمد، طرح كرد. چون به عواملى كه در واقع درباره سرنوشت فرزندش دست به دست هم داده، وقوف و آگاهى ندارد، به ناچار نخست كلام خود را به نداى «ربّ» افتتاح نمود. (چ__ون مفت__اح دع__اى مربوب محت__اج وس__ائل همان اسم رب است.)

آن گاه عرض كرد:

«پسر من از اهل من است و وعده تو نيز حق است؟!» (45 / هود)

گويا خواسته عرض كند: از طرفى او فرزند من است و اين خود اقتضا دارد كه او هم اهل نجات باشد و از طرف ديگر تو "احكم الحاكمينى " و در كارهايت خطا نمى كنى و در حكم تو جاى هيچ خرده گيرى و اعتراض نيست، لذا نمى فهمم سرانجام فرزندم چيست؟

و اين ني_ز ادب_ى اس_ت اله_ى، ك_ه بن_ده از آن چ_ه مى دان_د تج_اوز نكن_د و

ادب نوح در درخواست نجات پسرش (309)

چي_زه_ائى ك_ه مصلح__ت و مفس_ده اش معل_وم نيس_ت از م_ولاى خ___ود نخ___واه___د. و ل__ذا ن__وح عليه السلام تنه_ا آن چ_ه مى دانست و ب_ه آن ايم_ان داشت گف__ت:

آرى او تنها وعده الهى را ذكر كرد

و چيزى بر آن نيفزود و چيزى درخواست نكرد و در نتيجه اين ادب، خداوند عصمت و حفظش را شامل حال او نمود. يعنى قبل از اين كه كلام نوح تمام شود و اسائه ادبى از او سر بزند خداوند كلام خود و عبارت «اَهْلَكَ - خاندان تو» را برايش تفسير نمود كه مراد از اهل، اهل صالح است، نه هر خويشاوندى و فرزند تو صالح نيست !

نوح خيال مى كرد كه مراد از اهل همان معنى ظاهرى آن "خويشاوند" است و فكر مى كرد از اين خويشاوندان تنها همسرش استثنا شده و ديگران همه اهل نجاتند و لذا برداشت كلامش را طورى كرد كه از آن استفاده مى شد مى خواهد بعدا به طور صريح

(310) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نظر و نيت خود يعنى نجات فرزند را درخواست كند، از اين جهت خداوند متعال نهى از درخواست را متفرع بر آن تفسير نمود و اين خود تأديبى بود كه نوح را وادار كرد كلام خود را قطع كند و دنباله آن را ادامه ندهد، بلكه حرف تازه اى از سر گرفت كه ظاهرا توبه و در حقيق__ت شك__ر همي__ن ت__أديب ب__ود، ك_ه خود نعمت بزرگى است. لذا عرض كرد:

"خ__داي__ا من پن__اه مى ب__رم به ت__و از اين ك__ه س__ؤالى كنم درباره چيزى كه علم بدان ندارم!"(47 / هود)

و پن_اه ب_رد ب_ه پ_روردگ_ار خ_ود از چي_زى ك_ه زمين_ه كلامش او را بدان وامى داشت يعنى تقاضاى نجات فرزندش در عين اين كه از حقيقت حال بى خبر است.(1)

1- الميزان ج : 12 ص : 119 .

ادب نوح در درخواست نجات پسرش (311)

الْمآءُ....»(40تا49/هود)

«... آن گاه كه امر ما آمد و تنور فوران كرد،

ن_____وح گف___ت:

س__وار كشت_____ى ش____وي__د!

«بِسْ_مِ اللّهِ مَجْريها وَ مُرْسيها!»

- سوار كن به كشتى از كل زوج ها جفتى نر و ماده و اهل خود را به جز آنان كه

(312) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«سَبَ__قَ عَلَيْ____هِ الْقَ___وْلُ!»

- امروز هيچ چيزى جلو امر خدا را نمى گيرد، مگر كسى كه خدا بر او رحم آورد!

- موج مي_ان ن_وح و پسرش حايل گشت و پسر نوح غرق شد. (40 تا 49 / هود)

- آن روز دره_اى آسم_ان را ب_ه آب_ى ف_راوان ب_از ك_ردي_م و زمين را بسان چشمه ه_ا ج_وش_ان س_اختي_م،

- پس آب طب___ق ام___ر مق_____در ب____ه ه___م رسي____د!» (11 و 12 / القمر)

....

اين آيات در داستان سرائى بلاغت عجيبى دارند، به حدى كه گوئى آسمان دارد در

پايان طوفان (313)

اين آيات مى بارد و سرچشمه هاى زمين جوشيدن گرفته و زمين به زير آب فرورفته و كشتى دارد در امواج آب حركت مى كند.

از يك طرف امر صادر شده و به انجام رسيده خدا قرار دارد و از طرف ديگر قوم ظالم ن__وح و ف__رم__ان الهى و وع_ده ه_لاك ق_وم....

در چني_______ن ح________ال___ى _

... اي____ن سخ___ن آم_____د ك__ه:

- اى زمي____ن! آب خ_ود را ف___رو ب____ر!

- و اى آسم__ان ب__ازدار!

و آب به زمين فرو رفت،

و امر خدا به انجام رسيد،

(314) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و كشتى بر كوه جودى نشست و گفته شد:

«بُعْ__دا لِلْقَ__وْمِ الظّلِمي___نَ! دور ب__ادا م_ردم ظال___م و ست__م كار!» (44 / هود)

بلاغت قرآن در آيه «وَ قيلَ يأَرْضُ ابْلَعى...» ب_ه ح__د كم_ال و شگفت خود مى رسد:

(در ك_لام خ_ال_ق بى چ_ون كه وحى مُنزَل

است،

ك_ى ب__ود «تَبَّتْ يَ__دا» م_انن_د «يأَرْضُ ابْلَعى!»)

اگر در چنين حالى آب فروكش مى كند، اين زمين است كه آن را فرو مى برد و اگر چي__زى در ج__ائى قرار و آرام مى گيرد، اين كشتى است كه روى زمين قرار و آرام مى گيرد و اگر اين سخن مى آيد كه:

پايان طوفان (315)

- اى زمي_ن! آب__ت را ف__رو ب__ر! و اى آسم_ان بازدار از بارش!

- و ق_وم ست_م ك__ار دور ب_اد...!

خداست كه اين سخن را مى گويد و نيز آن هائى هستند كه حكم عذاب درباره شان صادر شده است و نيز اگر اين سخن آيد كه «قُضِىَ الاَْمْرُ - كار پايان گرفت،» خداست كه كار را به پايان برده است و "امرى" هم كه به انجام رسيده، وعده غرق قوم است كه خدا به نوح داده و نهى اش كرده بود كه در اين زمينه با او سخن نگويد.

در اين آيه كريمه، اسباب مؤجز گوئى با لطف و سازگارى گرد هم آمده است. هر چند همگى آيات قرآن از نظر بلاغت به حد اعجاز است ولى اين آيه در بلاغت قرآن موقعيت__ى شگف__ت انگي__ز دارد، ب__ه گ__ون__ه اى كه عقل ها و انديشه ها را مبهوت و م_ده_وش س_اخته است !

(316) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پايان كار چنين توصيف شده است كه:

«وَقُضِ__ىَ الاَْمْ_رُ - امر انج__ام ياف__ت!»

يعن__ى وع__ده اى كه راج__ع به ع__ذاب ق__وم به ن___وح داده ش___ده بود، انجام يافت و ام_ر اله__ى تنفي__ذ شد:

قوم نوح غرق شدند.

و زمي__ن از وج__ودشان پ__اك گرديد،

و آن چ____ه ف_رم_ان "ك__ن"ي__افت__ه ب__ود مط__اب__ق ف__رم__ان تحق____ق ي__اف___ت!

كشت_ى روى ك_وه ي_ا روى ك_وه مع_روف "ج_ودى" ق_رار گ_رفت و ب_ا اي_ن جمل_ه خب_ر پ_اي_ان ط_وف_ان_ى داده ش_د ك_ه

ن_وح و هم_راهي_ان_ش م__واج__ه ب___ا آن ب_ودن_د:

«اى نوح !

پايان طوفان (317)

فرود آى !

ب__ا س__لام__ت و نعم__ت هاى پ__رب_رك_ت و خي__راتى ك__ه از ط__رف م__ا بر ت_و،

و ب_راى امت هائى از كس_ان_ى ك_ه هم_راه ت_وان_د !

و امت هائى ديگرند كه بهره مندشان خواهيم كرد !

و آن گ_اه ع_ذاب دردن_اكى از جانب ما به آن ها خواهد رسيد!» (48 / هود)(1)

ج_ايگ_زين ش_وند. خ__دا م__ردمى را ك__ه ب__ه آن__ان اذن داده ب__ود ب__ه دو دست__ه تقسي__م ك__رده است:

اذن به يك دسته يعنى نوح و همراهيان او را "سلام و بركات" و اذن به دسته ديگر را "بهره مند ساختن " ناميده است و در تعقيب آن از نازل شدن عذاب سخت گفته است و در ضمن كلمه "سلام و بركات" نيز از بشارت خير و سعادت نسبت به دسته اى كه به آن ها تعلق دارد خالى نيست.

از آن چه گذشت روشن شد كه خطاب به هبوط در اين آيه كه با "سلام و بركات" و "تمتيع" وابسته شده است به عموم افراد بشر از آن هنگام كه كشتى نشينان پياده شدند تا روز قيامت توجه دارد و هم وزن خطاب هبوطى است كه به آدم و زنش متوجه بود.

(320) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

هم__ان گ__ون__ه ك__ه آن خط__اب ب__ه م__ردم اذن م__ى ده__د كه زن__دگى زمينى خود را آغاز كنند و مطيعان خدا را نويد و عاصيان را بيم مى دهد، اين خطاب نيز طابق النعل بالنع__ل چني__ن اس_ت.

ب_دين ت__رتيب واض_ح ش__د ك__ه م__راد از "امت ه_اى هم_راه ت_و " امت ه_اى ص_ال_ح كشت_ى نشي_ن و م__ردم__ان ش__ايست_ه اى هستن_د ك__ه از نس_ل آن_ان پ_دي_د م_ى آين_د.

ظاه_ر اي_ن معن_ى اي_ن اس_ت ك_ه كشتى نشين_ان همگى سع_ادتمند و رستگار بودند. دسته ديگرى از امت ها و نسل آنان كه خداوند فرموده «و امت هائى ديگرند كه بهره مندشان خواهيم كرد و آن گاه عذاب دردناكى از جانب ما به آن ها خواهد رسيد،» دسته اى است كه خ__دا آن ه__ا را خارج از دسته اى قرار مى دهد كه مخاطب (اذن) بودند.

خدا خبر مى دهد كه در اين ميان امت هاى ديگرى هم خواهند بود

كه بهره مندشان

نسل جديد بشر پا به زمين مى گذارد! (321)

خ__واهي__م ك_رد و آن گ_اه ع_ذابش_ان خ_واهي_م نم___ود و اي_ن امت ه_ا در تص_رف به__ره ه_اى زن_دگ_ى داراى اذن آميخت_ه ب_ه ك_رامت و تقرب نيستن__د.

كه وقتى آب ف_رو نشست كشتى ن_وح روى آن قرار گرفت. (اطلاعاتى كه در سال هاى اخير از طرف خبرگزارى اسوشيتدپرس روز اول سپتامبر سال 1962 مخابره شد، اعلام داشت كه: چند تن از دانشمندان آمريكا به راهنمائى عده اى از ارتشيان تركيه در

(324) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

قسمتى از قله كوه آرارات واقع در قسمت شرقى تركيه، در ارتفاع 1400 پائى به چوب هائى دست ي__افت__ه اند كه طب__ق مح__اسب__ات و ق_رائ_ن قطع__ات مت__لاشى شده يك كشتى قديمى است كه در اين مح_ل وج_ود داشت__ه است. ق_دم_ت پ__اره اى از قطع__ات آن به 2500 س__ال قبل از ميلاد مى رسد.

قراين حاكى است كه اين قطعات از يك كشتى است كه حجم آن معادل دو ثلث كشتى مشهور كوئين م_ارى انگليس_ى است ك_ه طول آن 119 پ_ا و ع_رض آن 118 پ_ا بود.

چوب هاى پيدا شده به سانفرانسيسكو حمل شده تا درباره آن تحقيق كنند كه آيا با اعتقادات ارب__اب نح__ل راج_ع ب__ه كشت_ى ن__وح ق_اب_ل انطب_اق اس_ت ي_ا ن_ه ؟) (1)

1- المي____زان ج : 20 ص : 119 .

كوه جودى، محل فرود كشتى نوح (325)

و ديگران را غ_رق ك_رديم!»

ن_داى ن_وح هم_ان نف_رين_ى اس_ت ك_ه در ح_ق ق_وم خ_ود ك_رد و ب_ه درگ_اه پ__روردگ_ار خ_ويش براى هلاكت آنان استغاثه ب_رد.

ن_____وح در ن______داى خ______ود گفت____ه ب____ود:

«پ__روردگ___ارا! از ك___اف___ران اح_____دى را ب_____ر روى زمي__ن ب____اق__ى مگ_____ذار!»

گفته بود:

«اَنّ__ى مَ_غْ__لُ_____وبٌ فَ__انْتَصِ____رْ!» (10 / قمر)

خداوند سبحان كمال عنايت را به نداى نوح و اجابت خود نشان مى دهد و در اين

بقاى نسل صالح (327)

اج_ابت كردن ن__داى ن__وح خود را مدح مى كند و مى فرمايد:

فَلَنِعْ___مَ الْمُ__جيبُ__ونَ - چ_ه اجابت كننده خوبى براى او بوديم!» (75 تا 82 / صافات)

سپس مى فرمايد: از طوفان يا از آزار قوم او را و اهل بيتش را و گروندگان به او را نجات داديم و ذريه او را از بين همه مردم جزو باقى ماندگان كرديم، كه بعد از عمر نوح در زمين باقى ماندند.

خداوند دعوت نوح را به سوى توحيد بعد از او هم در بشر زنده نگه داشت و در هر عصرى بع_د از عص_ر ديگر تا روز قيامت اثر مجاهدت هاى آن جناب را در راه خدا باقى و محف____وظ داش_ت.

خداى تعالى سلامى به نوح ارزانى مى دارد و مى فرمايد:

«سَ___لامٌ عَل_ى ن_ُ__وحٍ فِ_ى الْع__الَمي_نَ!» (79 / صافات)

(328) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

در اين سلام مراد به عالمين همه عالم بشرى و امت ها و جماعت هاى بشرى تا روز قيامت است. اين سلامى كه خداى تعالى به نوح داد تا روز قيامت، خود تحيتى است مبارك و طيب، كه خداى تعالى از ناحيه تمامى امت هاى بشرى كه در اثر مجاهدت ها و دع_وت ن_وح از اعتق_ادات صحيح و اعم_ال ص_الح ب_رخوردار شده اند، به نوح داده است.

نوح اولين كسى

است كه در بشر به دعوت حق توحيد و مبارزه عليه شرك و آثار شرك كه همان اعمال زشت است، قيام نمود و در اين راه شديدترين رنج ها و محنت ها تحمل كرد، آن هم نه يك سال و دو سال بلكه نزديك به هزار سال، آن هم نه با كمك كسى، بلكه خودش به تنهائى! پس خود آن جناب به تنهائى از هر چيز كه در بشريت و تا روز قيامت رخ دهد سهيم و شريك است.

بقاى نسل صالح (329)

در ك___لام خ__داى تع__الى چني__ن س__لامى ب_ه اح__دى داده نش__ده اس__ت ك__ه اي__ن ق_______در وسي______ع ب___اش___د... .

«ما نيكوكاران را چنين پاداش مى دهيم!» (80 / صافات)

پاداش نوح را خدا به پاداش محسنين و نيكوكاران تشبيه كرده و مى خواهد بفرمايد: همان طور كه به همه نيكوكاران پاداش مى دهيم به نوح نيز پاداش داديم، نه در خصوصيات پاداش! و اين جمله منتى را كه خدا بر نوح نهاده و كرامتى كه به وى كرده از آن جمله ندايش را اجابت نمود و او و اهلش را از كرب عظيم نجات داد و ذريه اش را در قرون بعد باقى گذاشت و آثارش را در قرون بعد از خودش حفظ كرد و درودى را كه تا روز قيامت از ناحيه فردفرد بشر صالح به وى فرستاده است، تعليل مى كند. آن گاه مى فرمايدكه به چه دليل اين كار را مى كند زيرا «او از عباد مؤمن ما بود!» (81 / صافات)

(330) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آرى ن_وح عليه السلام خداى ع_زوجل را به حقيقت بندگى، بندگى كرد، او غي_ر از آن چ_ه خدا مى خواست نمى خواست و غي_ر آن چ_ه خ_دا دست_ور داده ب_ود، ك_ارى

انج_ام نم_ى داد. او مؤمن حقيقى بود، از لح_اظ اعتق_ادات، ب_ه غي_ر آن چ_ه ح_ق ب_ود معتق_د نب_ود و اي_ن اعتق_اد ب_ه ح_ق در تم_ام_ى ارك_ان وج_ودش ج_ري_ان داشت. كس_ى ك_ه چني_ن ب_اش_د ب_ه غي_ر از حسن و نيكوئى از او عملى س_ر نم_ى زن_د، پس او از نيك__وك__اران اس_ت. (1)

نوح در روايات يونانيان

طوفان نوح در روايات يونانيان (333)

در يونان نيز خبرى از طوفان روايت شده است كه افلاطون آن را آورده است. روايت اين است كه: كهنه مصر به "سولون" حكيم يونانى گفتند آسمان طوفانى فرستاد كه چهره زمين را تغيير داد و چند مرتبه بشر به طرق مختلف هلاك شدند و هيچ يك از آثار و معارف پيشينيان براى نسل جديد باقى نماند.

"مانيتون" روايت ط_وف_انى را ذك_ر مى كن_د ك_ه بع_د از "ه_رمس اول" اتف_اق افت_اده است. ه_رمس اول بع_د از "مين_اس " اول ب_وده است.

اي__ن رواي___ت ني___ز مق__دم ب__ر ت__ورات اس_ت.

و نيز از ي_ون_اني_ان ق_دي_م خب_ر طوفانى روايت ش__ده است ك__ه هم__ه زمي__ن را فرا گ__رف__ت، مگ__ر "دوك_الي_ون" و زن__ش "بي_را" را كه از ط__وف__ان نج__ات ي__افتن__د.

(334) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مخلوقات را از بين مى برد و بر همين قرار "مانو" ماهى را در مرتبان "كذا " نگاه داشت.

وقتى ماهى بزرگ شد "مانو" را در سالى كه طوفان خواهد آمد خبردار كرد و به "مانو" اشاره كرد كه كشتى بسازد و به هنگام طوفان آب داخل آن گردد. ماهى بدو گفت: من تو را از طوفان مى ره_ان_م. پس "م_ان_و" كشت_ى را س_اخت و كشتى بيش از گنجايش مرتبان "كذا" بزرگ شد و لذا او را به دريا افكند.

پس از چندى همان گونه كه ماهى خبرداده بود طوفان آمد و وقتى "مانو" داخل كشتى شد ماهى با شنا خود را به او رسانيد و كشتى را به شاخى كه بر سر داشت بست

روايت طوفان نوح در ادبيات هند (339)

و آن را به كوه هاى شمالى كشانيد و در آن جا "مانو" كشتى را به درختى بست و وقتى آب بازگشت و خشك شد "مانو" تنها ماند. (نقل از قصص الانبياء تأليف عبدالوهاب النجار)(1)

كرد، زيرا او نيز بشر است !

ليكن ايام وى صد و بيست سال خواهد بود.

در آن اي__ام م_ردان تنومند در زمين بودند،

و بع__د از هنگ__امى كه پس__ران خ__دا به دخت__ران آدمي__ان درآمدند،

و آن ه__ا ب___راى ايش____ان اولاد زائي_دن_د،

تاريخ نوح در تورات فعلى (341)

ايش_ان جب_ارانى ب_ودن_د ك_ه در زم_ان سلف م_ردان ن_ام_ور ش_دن_د،

و خداوند ديد كه شرارت انسان در زمين بسيار است و هر تصور از خيال هاى دل وى دائما محض ش_____________رارت اس____ت،

و خداوند پشيمان شد -

ك______ه انس_____ان را ب___ر زمي___ن س____اخت__ه ب_____ود و در دل خ_____ود مح___زون گش_____ت!؟

و خداوند گفت:

- انس_ان را ك_ه آف_ريده ام از روى زمين محو سازم! و انسان و بهايم و حشرات و پرندگان هوا را!

چ_ون ك_ه مت_أسف ش_دم از ساختن ايشان!؟

ام__ا ن_وح در نظ_ر خ_داون_د التف_ات ي_افت،

اي_____ن اس___ت پي_____داي_ش ن_____وح.

(342) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نوح مردى عادل بود و در عصر خ_ود كامل،

و ن_____وح ب____ا خ_______دا راه م__ى رف__ت؟!

و نوح سه پسر آورد: سام و حام و يافث

و زمي_ن ني___ز ب_ه نظ_ر خ__دا ف_اس_د گ_ردي__ده و زمي__ن از ظل__م پ___ر ش___ده ب__ود. و خداوند زمين را ديد كه اينك فاسد شده است زيرا كه تم_امى بش_ر راه خ_ود را ب_ر زمي_ن ف_اس_د ك_رده بودند. و خدا به نوح گفت:

- انتهاى تمامى بشر به حضورم رسيده است! زيرا كه زمين به سبب ايشان پر از ظلم شده است.اين_ك م_ن ايش_ان را ب_ا زمين هلاك خواهم ساخت!

- پس براى خود كشتى از چوب كوفر (چوبى كه پوسته ندارد) بساز و حجرات در كشتى بنا كن و درون و بيرونش را به

قير ان_دود ك_ن، و آن را بدين ترتيب بساز كه طول كشتى سى صد ذراع باشد

تاريخ نوح در تورات فعلى (343)

و ع_رضش پنج__اه ذراع و ارتفاع آن سى ذراع، و روشن_ى ب_راى كشتى بس_از و آن را به ذراعى از بالا تمام ك_ن و كشتى را در جنب آن بگ_ذار و طبقات تحت_انى و وسط_ى و ف_وق_ان_ى بساز! - زيرا اين__ك من ط__وف__ان آب را ب_ر زمين مى آورم تا هر جسدى را كه روح خيانت در آن باشد از زير آسمان هلاك گردانم و هر چه بر زمين است خواهد مرد !

- لكن عهد خود را بر تو استوار مى سازم و به كشتى درخواهى آمد، تو و پسرانت و زوجه ات و ازواج پسرانت با تو و از جميع حيوانات از هر ذى جسدى جفتى از همه به كشتى درخواهى آورد تا با خويشتن زنده نگاه دارى نر و ماده باشند.

- از پرندگان به اجناس آن ها و از بهائم به اجناس آن ها و از همه حشرات زمين به اجناس آن ها،دو دو نزد تو آين_د ت_ا زن_ده نگ_اه دارى و از هر آذوقه كه خورده شود بگير و نزد خود ذخيره كن ت_ا ب_راى ت_و و آن ه_ا خ_وراك ب_اش__د !

(344) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پس نوح چنين كرد و ب_ه ه_ر چ_ه خ_دا او را ام_ر ف_رم_ود عم_ل نم_ود....» (سفر تكوين باب ششم)

«... خ______دا ب____ه ن_______وح گف____ت:

- تو و تمامى اهل خانه ات به كشتى درآئيد زيرا ترا در اين عصر به حضور خود عادل ديدم و از همه بهائم پاك هفت هفت نر و ماده با خود بگير و از بهائم ناپاك دو

دو نر و ماده و از پرندگان آسمان نيز هفت هفت نر و ماده را تا نسلى بر روى زمين نگاه دارى، زيرا كه من بعد از هفت روز ديگر چهل روز و چه__ل ش_ب ب_اران مى ب_اران_م و ه_ر م_وج_ودى را ك_ه س_اخته ام از روى زمين مح_و مى س_ازم!

پ_س ن___وح م__واف_ق آن چ___ه خ___داون___د او را ام___ر ف____رم____وده ب____ود عم__ل نم________ود.

و نوح شش صد ساله بود چون طوفان آب بر زمين آمد و نوح و پسرانش و زنش و زنان پسرانش با وى از آب طوفان به كشتى درآمدند، از بهائم پاك و از بهائم ناپاك و از پرندگان و از همه حشرات زمي_ن، دو دو ن_ر و م_اده ب_ه ن_زد ن_وح ب_ه كشت_ى درآم_دن_د چن_ان ك_ه خ_دا ن_وح را ام_ر

تاريخ نوح در تورات فعلى (345)

ك_رده ب_ود. و واقع شد بعد از هفت روز كه آب طوفان بر زمين آمد و در سال شش صد از زندگانى نوح در روز هفدهم از ماده دوم، در همان روز جميع چشمه هاى لجه عظيم شكافته شد و روزنه هاى آسمان گشوده و باران چهل روز و چهل شب بر روى زمين مى باريد، در همان روز نوح و پسرانش سام و حام و يافث و زوجه نوح و سه زوجه پسرانش داخل كشتى شدند و ايشان و همه حيوانات به اجناس آن ها و همه بهائم به اجناس آن ها، همه مرغان و همه بال داران، دو دو از هر ذى جسدى كه روح حيات دارد نزد نوح به كشتى درآمدند. و آن هائى كه آمدند نر و ماده از هر ذى جسدى آمدند چنان كه خدا وى را فرموده بود و خداوند در را

از عقب او بست.

و طوفان چهل روز بر زمين غلبه يافت، بر زمين همى افزود و كشتى بر سطح آب مى رفت. و آب بر زمين زياد و زياد غلبه يافت تا آن ك_ه هم_ه ك_وه ه_اى بلن_د ك_ه زي_ر تم_امى آسمان ه_ا ب_ود مست_ور ش_د. پانزده ذراع ب_الاتر آب غلبه يافت و كوه ها مستور گرديد و هر ذى جسدى كه بر زمين

(346) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

حركت مى كرد از پرندگان و بهائم و حيوانات و كل حشرات خ_زن_ده ب_ر زمين و جمي_ع آدمي_ان مردند!

هر كه دم روح حيات در بينى او بود از هر كه در خشكى بود مرد! و خدا محو كرد هر موجودى را كه بر روى زمين بود از آدميان و بهائم و حشرات و پرندگان آسمان،پس از زمين محو شدند و نوح با آن چه همراه وى در كشتى بود فقط باقى ماند و آب بر زمين صد و پنجاه روز غلبه ي_افت....»

«و خ_دا ن_وح و هم_ه حيوان_ات و هم_ه به_ائمى را كه با وى در كشتى بودند به ياد آورد،

و خدا بادى بر زمين وزانيد و آب ساكن گرديد و چشمه هاى لجه و روزنه هاى آسمانى بسته شد و باران از آسمان باز ايستاد و آب رفته رفته از روى زمين برگشت و بعد از انقض_اى ص_د و پنج_اه روز آب ك_م ش_د، روز هف_دهم از م_اه هفت_م كشت_ى ب_ر ك_وه ه_اى "آرارات" ق_رار گ_رفت و ت__ا م_اه ده_م آب رفت_ه رفت_ه ك_م ت_ر ش_د و در روز اول از م_اه دهم قل_ه ه_اى ك_وه ها ظاه_ر گ_ردي__د.

و واقع شد بعد از چهل روز كه نوح دريچه كشتى را كه ساخته بود

باز كرد و زاغ را رها كرد. او

تاريخ نوح در تورات فعلى (347)

بيرون رفت و در تردد مى بود تا آب از زمين خشك شد. پس كبوتر را از نزد خود رها كرد تا ببيند كه آب از روى زمين كم شده است؟ اما كبوتر چون نشيمنى براى كف پاى خود نيافت زيرا كه آب در تمام روى زمين بود نزد وى به كشتى برگشت. پس دست خود را دراز كرد و آن را گرفته و نزد خود به كشتى آورد. و هفت روز ديگر نيز درنگ كرد باز كبوتر را از كشتى رها كرد و در وقت عصر كبوتر نزد وى برگشت و اينك برگ زيتون تازه در منقار وى است. پس نوح دانست كه آب از روى زمين كم ش__ده است. و هفت روز ديگر نيز توقف كرده و باز كبوتر را رها كرد و او ديگر نزد وى برنگشت.

در سال شش صد و يكم در روز اول از ماه اول آب از روى زمين خشك شد پس نوح پوشش كشتى را برداشت و نگريست و اينك روى زمين خشك بود. و در روز بيست و هفتم از ماه دوم زمين خشك شد. آن گاه خدا نوح را مخاطب ساخت و گفت: از كشتى بيرون شو! تو و زوجه ات و پسرانت و ازواج پسرانت با تو،و همه حيواناتى را كه نزد خود دارى و هر ذى جسدى را از پرندگان و بهائم و كل

(348) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

حشرات خزنده بر زمين با خود بيرون آور تا بر زمين منتشر شوند و در جهان بارور و تكثير شوند !

پس نوح و

پسران و زنش با وى بيرون آمدند و هم_ه حي_وان_ات و هم_ه حش_رات و هم_ه پ_رن_دگان و ه_ر چ_ه ب_ر زمين ح_ركت مى كن_د ب_ه اجن_اس آن ه_ا از كشت_ى ب_در ش_دن_د.

نوح مذبحى براى خداوند بنا كرد و از هر بهيمه پاك و از هر پرنده پاك گرفته و قربانى هاى سوختنى بر مذبح گذرانيد. و خداوند به وى خوش ب_وئي_د و خ_داون_د در دل خ_ود گفت:

- بعد از اين ديگر زمين را به سبب انسان لعنت نكنم زيرا كه خيال دل انسان از طفوليت بد است و بار ديگر همه حيوانات را هلاك نكنم چنان كه كردم. مادامى كه جهان باقى است زرع و حصاد و سرما و گرما و زمستان و تابستان و روز و شب موقوف نخواهد شد....» (سفر تكوين باب نهم)

«و خدا نوح و پسرانش را بركت داده و بديشان گفت بارور و كثير شويد و زمين را پر سازيد و خوف شما و هيبت شما بر همه حيوانات زمين و بر همه پرندگان آسمان و بر هر چه بر زمين مى خزد

تاريخ نوح در تورات فعلى (349)

و بر همه ماهيان دريا خواهد بود. به دست شما تسليم شده اند. و هر جنبنده كه زندگى دارد براى شما طعام باشد و همه را چون علف سبز به شما دادم مگر گوشت را با جانش كه خون او باشد مخوريد! و هر آينه انتقام خون شما براى جان شما خواهم گرفت از دست هر حيوان آن را خواهم گرفت و از دست انسان انتقام جان انسان را از دست برادرش خواهم گرفت. و هر كه خون انسان ريزد خ_ون وى ب_ه دس__ت انس__ان

ريخت__ه شود زيرا خ__دا انس__ان را به صورت خود ساخت. و شما بارور و تكثير شويد و در زمين منتش___ر ش___ده و در آن بيف____زائي___د.

و خ__دا ن__وح و پس_رانش را با وى خطاب كرد و گفت:

_ اينك من عهد خود را با شما و بعد از شما با ذريه شما استوار سازم. و با همه جانورانى كه با شما باشند از پرندگان و بهائم و همه حيوانات روى زمين با شما با هر چه از كشتى بيرون آمد حتى جميع حيوانات زمين، عهد خود را با شما استوار مى گردانم كه بار ديگر هر ذى جسدى از آب طوفان

(350) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

هلاك نشود و طوفان بعد از اين نباشد تا زمين خراب كند !

و خدا گفت:

- اين است نشان عهدى كه من مى بندم در ميان خود شما و همه جانورانى كه با شما باشند نسلاً بعد نسل تا به ابد قوس خود را در ابر مى گذارم و نشان آن عهدى كه ميان من و جهان است، خواهد بود. و هنگامى كه ابر را بالاى زمين گسترانم و قوسى در ابر ظاهر شود، آن گاه عهد خود را كه در ميان من و شما و همه جانوران ذى جسد مى باشد به ياد خواهم آورد و طوفان ديگر نخواهد بود تا هر ذى جسدى را هلاك كند! و قوس در ابر خواهد بود و آن را خواهم نگريست تا به ي_اد آورم آن عه_دى جاودان را كه در ميان خدا و همه جانوران است، از هر ذى جسدى كه بر زمين است. و خدا به نوح گفت:

- اي_ن اس_ت نش_ان عه_دى ك_ه

است_وار س_اخت_م در ميان خود و هر ذى جسدى كه بر زمين است !

پسران نوح از كشتى بيرون آمدند. سام و حام و يافث بودند و حام پدر كنعان است. اينانند سه

تاريخ نوح در تورات فعلى (351)

پسر نوح و از ايشان تمامى جهان منشعب شد.

و نوح به فلاحت زمين پرداخت و تاكستانى غرس نمود و شراب نوشيد و مست شد و در خيمه خود عريان گرديد!!!و حام كنعان برهنگى پدر خود را ديد و دو برادر خود را بيرون خبر داد. و سام و يافث ردا را گرفته بر كتف خود انداختند و پس پس رفته و برهنگى پدر خود را پوشاندند و روى ايشان باز پس بود كه برهنگى پدر خود را نديدند. و نوح از مستى خود به هوش آمد و دريافت كه پسر كهترش با وى چه كرده بود، پس گفت: كنعان ملعون باد! برادران خود را بنده بندگان باشد. و گفت: متبارك باد يهوه خداى سام و كنعان بنده او باشد. خدا يافث را وسعت دهد و در خيمه هاى سام س_اكن ش_ود و كنعان بن_ده او باش_د.

و نوح بعد از طوفان سى صد و پنجاه سال زندگى كرد. پس جمله ايام نوح نه صد و پنجاه سال بود كه مرد.... » (سفر تكوين باب نهم)

(352) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مق_ام ت_وجي_ه روايت تورات گفت_ه ان_د ك_ه ممك_ن اس_ت ن_وح دو زن داش_ت ك_ه يك_ى غ_رق شد و ديگرى نجات يافت

2 _ در تورات ذكرى از پسر غرق شده نوح نيست، در حالى كه قرآن اين داستان را ذك___ر ك____رده اس__ت.

اختلاف نقل تورات با قرآن (353)

3 _ در تورات به جز نوح و خاندان او نامى از مؤمنين نيست و بلكه تنها نوح و پسران و زن او و همسران پسران او را نام برده است.

4 - در تورات عمر نوح را كلاً نه صد و پنجاه سال ذكر كرده است، در حالى كه ظاهر قرآن اين است كه اين مدت زمانى بوده كه نوح پيش از طوفان در بين قوم خود توقف داشته و آنان را به سوى خدا مى خوانده است. خدا در قرآن مى فرمايد: «ما نوح را ب_ه س_وى ق_ومش فرستاديم و او نه صد و پنجاه س_ال در بي_ن آن ه_ا م_ان_د و آن گ_اه آن ه_ا را ك_ه ست_م ك_ار ب_ودند طوف_ان گ_رفت.» (14 / عنكبوت)

5 _ ساير خصوصياتى كه در تورات ذكرشده و در قرآن نيامده به شرح زير است:

_ داستان قوس و قزح

_ داستان فرستادن زاغ و كبوتر براى كسب اطلاع

(354) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

_ مشخص___ات كشت__ى از قبي_ل ع_رض و ط_ول و ارتف__اع و طبق__ات س__ه گ__ان_ه آن

_ م________دت ط______وف_______ان

_ ب_الا آم_دن آب و غير ذلك....

ك__ه بعض__ى از آن ه__ا م__انن__د پيم__ان بست__ن ب__ا ق__وس بسي__ار بعي__د اس__ت.

_ پاره اى از آن ها نيز از ساحت قدس انبياء الهى به دور است، مانند: شراب خوردن نوح و برهنه شدن بدن او...، كه نمونه آن در پيغمبران ديگر نيز در عهد عتيق

و عهد جديد آمده است.

_ و نظير همين داستان سرائى ها در قصه نوح از زبان صحابه و تابعين وارد شده كه اكثر آن ها شباهت زيادى دارد به اسرائيليات. يعنى داستان هائى كه يهود داخل تواريخ و رواي__ات اس_لامى كرده است. (1)

اختلاف نقل تورات با قرآن (355)

1- المي__زان ج : 20 ص : 92 .

(356) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

(50 تا 60 / هود)

شروع آيه نشان مى دهد كه هود عليه السلام برادر نسبى قوم خود بود زيرا از آنان بود و افراد قبيل_ه از آن رو ك_ه همگى منسوب ب_ه پ_در قبيله هستند برادر ناميده مى شوند.

شيوع بت پرستى در نسل اصلاح شده بعد از نوح (359)

مت__ن آي__ه دلالت دارد بر اين كه ق_وم ه_ود خ_داي_ان ديگ_رى را اتخاذ كرده بودند و آن____ان را ب___ه دروغ شفي__ع و ش_ري__ك خ____دا مى دانستن_د.

ه_______ود ب____ه آن______ان گف____ت :

«- اى ق__وم م_ن! از پ_روردگ_ار خود آمرزش بطلبيد،

آن گ_اه ب_ه س_ويش توبه ب_ريد،

تا آسمان را بر شما ريزان كند،

و ني_رو ب_ه نيرويت_ان اف_زاي_د !

و گن__اه ك__اران__ه روى ب_رنگ__رداني__د!» (52 / ه_ود)

(360) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

گفته اند آن چه در آيه راجع به نيرو اشاره شده مراد زياد شدن قوه ايمان است به نيروى بدنى، چون قوم هود از لحاظ بدنى ستبر و نيرومند بودند و اگر ايمان مى آوردند قوه ايمان به قوه بدنى اضافه مى شد. ولى بهتر آن است كه معنى را تعميم دهيم (هم به ني__روى ايم__ان و ب__ه نيروى ب_دن_ى.)

هم چنين آيه فوق اشعار دارد بر اين كه قوم هود مبتلا به خوددارى آسمان از باران و قحط_ى و خشك س_الى ب__ودن__د و پي__امب_رش_ان به آنان مى گويد:

«- پرستش آن چه به جز خدا گرفته ايد گناه و معصيتى است كه از شما سر مى زند و موجب نزول غضب الهى بر شما مى شود پس از گناه كارى خود استغفار كنيد و با ايمان به س_وى او ب_ازگ_ردي_د ت_ا ب_ر شم_ا رح_م آورد و اب_رى پرب_ار و ب_اران زا ب_ر شم_ا بف_رستد و ني_ز ني_روئى ب_ر ني__رويت_ان بيف__زاي_د_!»

شيوع بت پرستى در

نسل اصلاح شده بعد از نوح (361)

در سوره احقاف آيه 24 مى فرمايد:

«چ_ون اب_ر را دي_دن_د كه پيدا شد، رو ب_ه وادى شان آوردن_د و گفتن_د: اين ك_ه پي_دا ش_ده ب_ه م_ا ب_اران م_ى ده_د! ن_ه! بلك_ه اين هم_ان است ك_ه ب_دان شت_اب ك_رده اي_د: ب_ادى است ك_ه ع_ذاب_ى دردن_اك در آن اس_ت!»

نكت__ه مهمى ك_ه از آي_ات ف_وق ب_ه دست م_ى آي_د اين است كه:

_ بين اعمال آدمى و حوادث جهانى كه با او در تماس است ارتباط تامى وجود دارد

_ اعمال شايسته موجب ريزش رحمت و نزول بركات مى شود،

_ و اعم_ال ب__د ب_لاي_ا و محنت ه_اى مت_والى را ب_ه دنب_ال دارد.

ه______ود از ق____وم خ____ود دو چي_____ز م__ى خ___واس_____ت:

(362) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

_ يكى اين كه، خ_داي_ان خ_ود را ت__رك گ_ويند و به عبادت خ_داى واحد بازگردند،

_ دوم اين كه، به او ايمان آورند و در نصايحى كه به آن ها مى كند از او اطاعت كنند.

ولى ق__وم در ه__ر دو مورد او را نااميد مى سازند و مى گويند:

«ما درباره كار تو چنين عقيده داريم كه پاره اى از خ_داي_ان م_ا از آن رو كه بديشان دشن_ام داده و از ايش_ان ب_ه ب_دى ي_اد ك_رده اى ب_ه ت_و گ_زن_د و آسيبى چون كم عقلى و جن_ون رس_ان_ده ان_د و ل_ذا عقلت از بين رفت_ه و سخنانى كه به عنوان دعوت از دهنت خارج مى شود قابل اعتنا نيست!»

آن گ__اه ه___ود پ__اس__خ گفت__ه هاى ايش__ان را با اظه__ار ب__ى زارى از شركائى كه

شيوع بت پرستى در نسل اصلاح شده بعد از نوح (363)

به ج___ز خ___دا گرفته ب__ودن__د، مى ده__د و برايشان تحدى مى كند كه اگر مى ت__وانند همگ__ى قص__د او كنن__د و مهلتش ن__دهن_د.

هود

اين پاسخ را از آن جهت مى دهد كه قوم او مشاهده كنند با وصف اين كه وى از خداي_انش_ان بى زارى مى ج_وي_د ولى آن ه_ا نمى ت_وانن_د گ_زن_دى ب_ه او ب_رس_انند و اگر اين خدايان، خ_داي_ان صاحب عل__م و ق__درت بودند قطعا هود را مقهور مى ساختند.

قوم آن گاه مشاهده مى كنند كه با وجود قدرت و صلابت و نيروى بدنى زياد كه داشتند قادر نيستند او را بكشند و يا شكنجه دهند و اگر وى پيغمبرى از طرف خدا نبود و در گفته هاى خود صادق و مصون از جانب پروردگار خود نبود هر آينه قدرت داشتند ه__ر ع__ذاب_ى را ك__ه مى خواهن__د ب_ه او ب_رس_انند يا او را از پيش پاى خود ب__ردارن_د.

(364) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مراد هود از اين كه به قوم خود گفت "همگى عليه من توطئه كنيد،"اين بوده كه قوم و خدايانشان را عاجز كند تا به صورت كامل ت_رى دليل ب_ر حقانيت او و بطلان آنان باشد.

ه____ود دنب____ال___ه ام____ر ف___وق ف___رم__ود:

«من به خدا، پروردگار خودم و شما توكل مى كنم!» (56 / هود)

اين جمله را براى اين منظور يادآور شد كه وى در كار خود بر خدائى توكل كرده كه هم امور خودش را تدبير مى كند و هم امور آن ها را.

ق__وم در انك__ار خ_____ود اص__رار ورزي__دن__د و ه__ود فرمود:

«_ اگ__ر شم__ا رو بگ__رداني__د و از ايم__ان ب__ه م__ن و پي__روى از ام__ر من اعراض

شيوع بت پرستى در نسل اصلاح شده بعد از نوح (365)

كنيد، پس م_ن رسالت پروردگارم را ابلاغ كرده ام و حجت بر شما تمام گشته و بلا گ__ريب__ان گي__ر شم__ا گ_رديده است.» (57 / هود)

سپس هود از

تبعات كار آن ها خبر مى دهد، از تبعاتى خبر مى دهد كه گناه كارى آنان در پى دارد و آن اي_ن است كه:

«خ__دا ق__وم__ى غي__ر از شم__ا را به ج__اى شم__ا به عن__وان خليفه در روى زمين قرار خواهد داد!» (57 / هود)

آن گاه بت پرست شدند و خدا هود را به سوى ايشان فرستاد تا آنان را به اسلام و دور افكندن شركاى خدا دعوت كند ولى ايشان امتناع

(368) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

كردند و به هود ايمان نياوردند، پس هفت سال باران نباريد و دچار قحطى شدند....»

است در ش__ام.

اين ق___وم داراى هيك_ل ه__اى بلن_د (8 / ذاريات و الحاقه) و س_اختم__ان ب_دنى

بحثى درباره عاد، قوم حضرت هود (371)

ستبر (69 / اعراف) و نيرو و سطوت فراوان (15 / سجده و 130 / شعرا) و نيز متمدن و پيشرفته و مترقى بودند و شهرهاى آباد و سرزمين هاى بارور و باغستان ها و نخلست_ان ها و مزارع و مسكن هاى آبرومند داشتند. (سوره شعرا و ساير)

درب_اره پيش_رفت و تم_دن عظي_م آن ها همين بس كه خدا در وصف آنان مى فرمايد:

«آيا نديدى كه پروردگار تو با عاد چه كرد؟

و "ارم" ك__ه پ__اي__ه ه__اى محك___م داش_ت،

ك_ه در شه_رها مانن_د آن س_اخت_ه نشده بود؟» (6 تا 8 / فجر)

(در روايات زيادى است كه ارم را بهشت عاد يا بهشت شدّاد گويند.)

اين قوم متنعم به نعمت ه_اى الهى بودند و تا وقتى كه حالات روحى خود را تغيير دادند و بت پرستى در بين آنان ريشه دوانيد و در جاهاى بلند به عبث نشانى و علامت بر

(372) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پا كردند و ساختم_ان ه_اى آب_رومن_د س_اختن_د ب_دين آرزو كه ج_اودان بمانن_د و از طاغي_ان متكب_ر اطاعت ك_ردن_د.

خدا برادرشان هود را به سوى ايشان فرستاد تا آنان را به راه حق دعوت كند و ارشادشان نمايد بلكه برگردند و خدا را بپرستند و بت ها را دور افكنند و به عدالت و رحمت عمل كنند. (130 / شعرا)

هود در مؤعظه و نشر نصيحت در بين آنان كوشش كرد و راه را روشن و واضح ساخت و راه عذر را برايشان بست ولى ايشان در برابر او به ابا و امتناع برخاستند و با انكار با

وى رو به رو شدند و جز گروه بسيار اندك به او ايمان نياوردند و توده مردم اص_رار در س_ركشى و عن_اد داشتند و وى را متهم به سفاهت و جنون كردند و اصرار داشتن_د ك_ه ع_ذابى را ك_ه ب_ه آنان بيم و وعيد مى ده_د نازل سازد !

بحثى درباره عاد، قوم حضرت هود (373)

ه____ود در ج___واب گف__ت:

«علم تنها نزد خداست و من مأموريتم را به شما ابلاغ مى كنم،

ولى شما را مردمى مى بينم ك_ه جهل مى ورزى!» (23 / احقاف)

آن گ____اه خ_____دا ب____رايش___ان ع_____ذاب ن_____ازل ك___رد و :

«باد خشكى فرستاد كه بر هر چه مى وزيد چون استخوان مرده اش مى كرد. بادى سخت در هفت شب و هشت روز كه روزه__اى نحس_ى ب____ود.» (42 / ذاريات)

«اين باد چنان ريشه آن ها را كند كه مى ديدى آن قوم مانند تنه هاى نخلى كه فرو افتد در مى غلتيدند.»

«و چنان مردم را باد از جا مى كند ك_ه گ_وئى تنه هاى نخلند كه از ريشه كنده

(374) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مى ش_ون_د.» (20 / قمر)

«عاديان اولين بار كه ديدند ابرى پيدا شده و رو به دره هايشان آورده، گفتند: اين ابر براى ما باران خواهد آورد، ولى خطا كرده بودند و بلكه آن چه به آمدنش شتاب داشتند بادى بود كه در خود عذابى دردآور داشت و همه چيز را به امر پروردگار خود نابود مى كرد. و قوم صبح كردند در حالى كه جز مسكن هايشان چيزى ديده نمى ش_د.» (25 /احقاف)

«و خ_دا ت_ا آخ_رين نف_رش_ان را ه_لاك كرده بود، ولى هود و كسانى را كه به او ايم__ان آورده ب_ودن_د ب_ه رحم_ت خ___ود نج___ات داده ب___ود.» (58 / هود) (1)

1- المي____زان ج : 20

ص : 171 .

بحثى درباره عاد، قوم حضرت هود (375)

نيز به قوم هود ارس_ال ش__ده بودند كه اين قوم همه آن ها را تكذيب كرده و نافرمانى نشان داده بودند:

«وَ تِلْ_كَ عادٌ جَحَ_دُوا بِ_ايتِ رَبِّهِ_مْ وَ عَصَ_وْا رُسُلَ____هُ...» (59 / هود)

(378) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

وقاحت و بى شرمى قوم هود بيشتر از قوم نوح بود زيرا آن ها نوح عليه السلام را مردى گمراه مى دانستند ولى اينان هود عليه السلام را مردى سفيه خواندند. هود وقار نبوت را از دست نداد و ادبى را كه انبياء در دعوت الهى خود بايد رعايت كنند فراموش نكرد و با كمال ادب پاسخ خود را با عبارت "يا قوم " داد. اين لحن، لحن كسى است كه نهايت درجه مهربانى و حرص بر نجات مردمش دارد.

«من از جهت اين كه فرستاده اى هستم به سوى شما كارى جز تبليغ پيام هاى پروردگارم را ندارم و از آن چه شما درباره ام مى پنداريد به كلى برى هستم، آرى من در آن چه شما را به سوى آن م_ى خ_وان_م حيله گر نبوده و نسبت به آن دين حقى كه به آن مبع___وث ش____ده ام، خ_ائ__ن نيست_م!»

طرز تبليغات هود (ع) (379)

آن جناب در برابر اين كه او را دروغگو شمردند خود را "امين" خواند.

حضرت هود از نعمت هاى الهى دو نعمت را كه بسيار روشن بود ذكر فرمود: يكى اين كه، خداوند آنان را پس از انقراض قوم نوح خليفه خود قرار داده و ديگرى اين ك_ه ب_ه آن ه_ا درشت_ى هيكل و نيروى بدنى فراوان ارزانى داشته است.

از همين جا معلوم مى شود قوم هود داراى تمدن بوده و بر ساير اقوام تقدم داشتند و قوه و قدرت بيشترى را دارا بودند.

قوم هود براى اين كه

او را به نوعى از استهزاء ساكت كنند مسئله تقليد از پدران را به رخ او كشيدند. هود در جواب قوم خود گفت: اين اصرارى كه شما در پرستش بت ها و

(380) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

تقليد كورانه از پدران خود مى ورزيد، باعث دورى شما از خدا و موجب غضب خدا بر شم__ا گش__ت و سب__ب ش__د ك__ه ع__ذابى كه از در انكار مى گفتيد:

_ چه وقت نازل مى شود؟ به همين زودى بر شما نازل گردد. پس منتظر باشيد و من ه__م با شم_ا انتظ__ار آن را مى كشم!

ه_ود عليه السلام در تبليغات خود بر عليه بت پرستى مى گفت:

_ پدران شما نيز مانند شما برهان و دليل صحيحى بر خدائى بت ها نداشتند و مسئله خدا بودن آن ها جز نام هائى نيست كه شما بر آن ها نهاده ايد. اين شمائيد كه به دست خود چوب و سنگ را تراشي__ده و هر ك__دام از آن ه__ا را خ_دائى مى داني__د، مانند: خ__داى ارزان__ى و نعم__ت يا خداى جنگ و دريا و خشكى و غيره و جز اين نام ها شما

طرز تبليغات هود (ع) (381)

م__درك و م__أخ__ذ ديگ__رى نداريد، شما يك مشت اوهام را با اسم گذارى خود س__اخت__ه اي__د و مى خ__واهي__د دع___وى م___را رد كني__د!

اين طرز بيان در استدلال بر بطلان مسلك بت پرستى، در قرآن كريم فراوان به چشم مى خورد زيرا اين خود لطيف ترين بيان و برنده ترين حجتى است بر بطلان اين مسلك، چون هر صاحب دعوائى كه نتواند بر حقانيت دعوى خود برهان اقامه كند در حقيقت برگشت دعوى اش به خيال و فرض نام گذارى مى شود. از بديهى ترين جهالت هاست ك_ه انس_ان در مق_ابل برهان لجاجت بورزد و به يك مشت موهومات و فرضيات اعتماد كند.

سرانجام تاريخ هود اين شد كه خداوند به رحمت خاص خود كه بر مؤمنان و

(382) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

پي____روزى آن ه__ا دارد، ه__ود عليه السلام و كس__انى را ك__ه ب__ا او ب__ودن__د نج__ات داد. و _

«قَطَعْنا دابِرَ الَّ_ذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا _ نسل كسانى را كه آيه هاى ما را تكذيب كرده بودند قطع كرديم!» (72 / اعراف)(1)

1- المي________زان ج : 15 ص : 245 .

طرز تبليغات هود (ع) (383)

(384)

قديمى است كه از وهب بن منبه و كع_ب الاحب_ار نقل ش_ده است.)

آي____ه ق___رآن چني___ن ش__روع مى شود:

«آي____ا ن___دي___دى ك__ه پ__روردگ__ارت ب_ا ع___اد چ__ه ك___رد؟

هم__ان م__ردم شه__ر ارم، شه__رى كه بن_اه_اى ست__ون دار داشت،

و نظيرش در هيچ سرزمينى ساخته نشده بود...!» (6 تا 8 / فجر)

خ_رم_ا ب_ه دار مى آويزم!» (71 / طه)

مشابهت تاريخى انقراض قوم عاد با قوم فرعون (389)

معلوم مى شود هر كس را كه مى خواستند دار بزنند دو دست و دو پايش را بر چوب صليب ميخ كوب مى كردن_د. (1)

ب_ر شم_ا از ع_ذاب روزى عظيم بيم ناكم!» (21 / احقاف)

آن چ__ه ك__ه انبي__اء ب__دان ان__ذار مى كردند اين بود كه "غير از اللّه كسى ديگر را نپ___رستي__د!"و اين نشان مى دهد كه اس__اس دين آن جناب كه زيربناى تمامى جزئيات دين__ى اوس__ت، ت__وحي__د ب__وده است.

(392) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مراد از "عذاب روز عظيم " عذاب روز قامت نيست بلكه عذاب انقراض است كه در آي_ات بع__د از ق__ول مشركين مى گويد:

«اگر راس_ت م_ى گوئى وعيدى كه ب_ه ما م_ى دهى بياور!» (22 / احقاف)

و وقتى ابر حامل عذاب را مشاهده مى كنند و مى گويند كه بر ما خواهد باريد، مى فرمايد:

«ن_ه! اين هم_ان عذاب_ى اس_ت ك_ه در آم_دنش شتاب مى كرديد !

و آن ب____ادى اس_ت ك____ه ع___ذاب_ى دردن__اك هم_____راه دارد،

و هرچه بر سر راه خود بيند به اذن پروردگارش ويران مى كند!» (24و25/احقاف)

جزئيات ديگر از نابودى قوم عاد و شهر احقاف (393)

چي_زى نگ_ذشت ك_ه صبح گ_اه_ان ج_ز خ_ان_ه ه_ايش_ان چي_زى ب_ه چش_م نمى خ__ورد و هم__ه ه___لاك ش__ده ب__ودن__د.

خداى سبحان با نتيجه گيرى از داستان فوق كفار مكه را نصيحت مى كند و مى فرمايد:

«ما اين طور مجرم را كيفر مى دهيم !

ب_ا اي_ن ك_ه ب_ه آن_ان مكنت ه_ائى داده بوديم كه به شما نداده ايم،

ب__ه آن ها ني__ز گ_وش و چش__م و فه___م داده ب___ودي_م،

ام__ا ن__ه گ__وشش__ان ب__ه دردش__ان خ__ورد و ن___ه از چش___م و دل خ_ود ك_م ت_ري_ن به_____ره را ب___ردن___د،

چ___ون ب__ه آي__ات خ__دا انك___ار ورزي__دن__د و هم_ان ع_ذابى ك_ه مسخره اش

(394) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مى كردند ب____ر س_رش__ان آم_د!» (25 و 26 / احقاف)

خداى سبحان سپس چنين ادامه مى دهد:

«اين آث_ار باست_انى كه پي_رامون س_رزمين خود مى بينيد

هم__ه اق__وام_ى ب__ودن__د ك___ه م__ا ج_ورواج_ور آي_ات خ_ود را نش_انش_ان دادي__م

ك_ه بلك___ه ب__رگ___ردن__د،

ول___ى ب__رنگشتن____د،

و م___ا ه__لاكش__ان ك__ردي__م!» (27 / احق_اف) (1)

1- المي____زان ج: 36 ص: 26.

جزئيات ديگر از نابودى قوم عاد و شهر احقاف (395)

عاد

(398) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

خ_وان_ده ان_د از قبيل تسميه قوم به اسم پدربزرگ است.

گويا مردم هود عليه السلام در بالاى كوه ها و نقاط بلند ساختمان ها مى ساختند، آن هم به بلندى كوه، تا براى گردش و تفريح بدان جا روند، بدون اين كه غرض ديگرى داشته باشن_د، بلك_ه ص_رف_ا ب_ه منظ_ور پُ_ز دادن ب_ه ديگ_ران و پيروى هوى و هوس! كه در آي___ه ايش___ان را در اي_ن ك___ارش_ان ت_وبي__خ م_ى كن___د.

«اَتَبْنُ__ونَ بِكُ_لِّ ري__عٍ ايَ_ةً تَعْبَثُ_ونَ!» (128 / شع__راء)

سپس مى فرمايد:

- شما اين قصرها را بدين منظور مى سازيد كه اميد داريد جاودانه زنده مانيد؟ وگرنه اگر چنين اميدى نداشتيد هرگز دست به چنين كارهائى نمى زديد، چون اين كارها كه مى كنيد و اين بناها كه مى سازيد طبعا سال هاى دراز باقى مى ماند در حالى كه عمر

محل زندگى و نژاد قوم عاد (399)

طولانى ترين زندگى افراد بشر از عمر آن ها كوتاه تر است !

سپس مى فرمايد:

- بترسيد از خدائى كه شما را با نعمت هاى خود مدد مى دهد! بر شما واجب است كه شكرش را به ج__اى آوري__د و نعم__ت هايش را در آن چ__ه كه شايسته است مصرف كني__د، ن__ه اين كه با آن عي__اشى و استكب__ار كنيد! بداني__د! كفران نعمت، غضب و ع__ذاب خ_داى را ب_ه دنبال دارد !

آن گاه اجمالى از نعمت ها را ذكر فرموده، در اول مى فرمايد: «شما را مدد داده به آن چه خودتان مى دانيد،» و آن گ_اه هم_ان اجم_ال را تفصي_ل داده و ب_ار دوم ف_رم_وده: «شما را به ام_وال و ف_رزن_دان و باغستان ها و چشمه سارها مدد داده است.»(133 و 134 / شعراء)

مج__ددا ادام___ه م_ى ده___د:

(400) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

_ من كه شما را به

تقوى دعوت مى كنم تا شكر او را به جاى آورده باشيد، بدين جهت است ك_ه من ب_ر شما از عذاب روزى بزرگ بيم ناكم، كه اگر كفران كنيد و شك_ر ب_ه ج_اى ني_اوريد، ب_دان ع_ذاب مبت_لا مى ش_ويد: (ع_ذاب روز عظي_م، هم_ان روز قيامت است، ي_ا ع_ذاب روز استيص_ال و ه_لاك.)

ق_وم ه___ود مج_ددا گفتن__د:

- براى ما يكسان است كه تو پند دهى يا نه! اين بت پرستى رفتار گذشتگان است و ما را ع_ذاب نخ_واهن_د كرد!

بدي__ن ت__رتي__ب دروغگ__ويش شم__ردن__د و خ__داون__د ني__ز آن_ان را هلاك كرد -

«ك_ه در اي_ن عب_رت_ى است و بيشت_رش_ان م_ؤمن نب_ودن_د و پ_روردگ_ارت هم_و نيرومندو رحي__م اس_ت!» (133 ت_ا140 / شعراء)(1)

محل زندگى و نژاد قوم عاد (401)

در زمي__ن، ب_دون ح__ق، استكب___ار ورزي__دن___د و گفتن_د:

_ كيس__ت كه ني__رومندتر از م__ا ب_اش_د؟!

_ شگفت_ا! مگ_ر ن_دي_دن_د ك_ه آن خ_داون_د كه ايشان را خلق كرده نيرومندتر از ايشان است كه آي_ات ما را انكار مى كنند؟

نتيجه انكارشان آن شد كه ما بادى سموم و تند بر آنان فرستاديم، آن هم در ايامى نحس تا بچشاند به ايشان عذاب خوارى را در زندگى دنيا، در حالى كه عذاب آخ__رت خ_واركننده تر است و ديگر ي_ارى نخ_واهند شد!» (15 و 16 / سجده)

آن چه در مورد عذاب اين دو قوم عاد و ثمود در اين آيات آمده، يك جا فرموده صاعقه عاد و ثمود و يك جا فرموده باد صَرْصَرْ، بايد دانست كه عذاب آن ها يكى باد سخت بود و ديگرى صداى دهشتناك كه هردو صاعقه ناميده مى شود، زيرا صاعقه به

(404) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

معناى صداى بسيار شديدى است كه در فضا بپيچد و دنبالش آتش باشد يا مرگ يا ع__ذاب و در واق__ع ص_اعق_ه يك چي__ز است و آتش و مرگ و عذاب از آثار آن است. (1)

1- الميزان ج : 34 ص : 282 .

صاعقه و باد صرصر عامل نابودى قوم عاد (405)

است كه آن ها، به طورى كه از اسم پيغمب__رش__ان "ص__ال_ح" معل__وم مى ش__ود ق_وم_ى از ع___رب ب__ودن__د. (61 / ه__ود)

اين قوم بعد از قوم عاد پيدا شدند و داراى تمدن بودند و زمين ها را آباد مى كردند و در زمين هاى هموار قصرها مى ساختند و از كوه ها خانه هاى امن مى تراشيدند. (148 / شعراء)

قوم ثمود به رسم طوايف و قبايل زندگى مى كردند و بزرگان و شيوخ شان در بين آن__ان حك__ومت مى ك__ردند. در شه__رى كه حض__رت ص__ال_ح مبع__وث ش__ده ب__ود ن__ه گ__روه ب_ودن_د ك_ه در زمي__ن فس_اد مى ك_ردن_د و مصل__ح نب__ودند. (48 / نحل)

اين قوم در زمين به سركشى مى پرداختند و بت ها را مى پرستيدند و در سركشى و

قوم ثمود در تاريخ (407)

ظلم افراط كرده بودند. (1)

1- المي_زان ج : 20 ص : 187.

(408) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نياوردند. (75 /اعراف و 153 / شعراء و 47 / نحل)

طاغيان متكبر و كليه اتباعشان اصرار بركفر داشتند و كسانى را كه به او ايمان آورده بودند ذليل و خوار داشتند و او را به سفاهت و سحر متهم ساختند. (66 / اعراف) و از او خواستند كه براى گفتار خود دليل و معجزه اى بياورد تا دليل صدق دعوى رسالت او باشد و به او پيشنهاد كردند كه از ميان كوه ناقه اى بيرون كشد و او نيز به آن گ_ون_ه كه خ_واست_ه ب_ودن_د ن_اق_ه اى ب__رايشان آورد و ب_ه آنان گفت:

«خدا به شما امر مى كند كه يك روز از چشمه آب خود بياشاميد،

و ي_ك روز خ__وددارى كني__د ك___ه ن___اق__ه از آن بي__اش__ام__د،

كه سهم يك روز آب مال او باش_د و سه_م ي_ك روز م_ال شم_ا،

(410) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و بگ__ذاري__د ن___اق___ه در روى زمي_ن ب__ه خ___وردن پ____ردازد،

و ب_ه او آسيب_ى ن_رساني_د ك_ه ع__ذاب_ى ن_زدي_ك ف__روگي__رت__ان خ__واه__د شد.» (72 / اعراف و 64 / هود و 156 / شعراء)

ج_ري_ان ت_ا م_دتى ب_دين ق_رار ب_ود ت_ا س_رانج_ام ق_وم ص_الح ب_ه طغي_ان و م_ك_ر پ_رداختن_د و شق_ى ت_ري_ن اف_راد خ__ود را ب_راى قت_ل ن__اق_ه گسي_ل داشتن__د و وى ن___اق___ه را كش__ت و ب____ه ص_الح گفتن___د:

- اگ__ر راس_ت م_ى گ__وئ_ى آن چ__ه ب__ه م__ا وع__ده م_ى ده__ى بي__اور! صالح گفت: - سه روز در خانه هاى خود از زندگى بهره مند شويد كه اين وعده اى دروغ نيست!(65/ هود )

آن گاه قبيله ها و دستجات شهر به صالح نيرنگ زدند و بين خود هم قسم شدند كه شبانه بر سر او و خانواده اش بريزند و آن ها را بكشند و آن گاه به

بازماندگانش

خلاصه حوادث دوران بعثت صالح (ع) (411)

بگ_وين_د م_ا در م_وقع ن_اب_ودى خ_ان_دان ص_الح ش_اه_د نبوديم و راست مى گ__وئي__م.

قوم به مكر و حيله پرداختند، در حالى كه توجه نداشتند خدا نيز به مكر پرداخت. (50 / نحل) و همان گونه كه مى نگريستند صاعقه فروگيرشان شد. (44 / ذاريات) و زمين ل__رزه و صيح__ه برايشان ن__ازل گ__ردي_د و در خ_انه هاى خود ب_رو در افتادند.

آن گاه صالح از آنان روى برتافت و گفت:

«اى قوم من! من رس__ال__ت پ__روردگ__ارم را ب_ه شم_ا تبلي_غ ك_ردم و نصيحتت_ان ك_ردم ول__ى شم__ا ناصحان را دوس_ت ن___داري_د!» (79 / اع_راف و 67 / ه_ود)

«و خدا كسانى را كه ايمان آورده بودند و تقوا داشتند نجات داد.» (18/ سجده)

(412) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و پس از ايش___ان من___ادى اله_ى ن___دا داد:

«هان! كه ثمود ب_ر پروردگار خود كافر شدند !

هان! كه ثمود دور باد!»(1)

كه در آن ها ذكر تاريخ و شرح دعوت حضرت صالح عليه السلام رفته به شرح زير است:

(سوره هود، اعراف، شعراء، نمل، شمس، ذاريات و حم سجده،) (1)

1- الميزان ج: 20 ص: 187 .

(414) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

در زندگى او سودمند افتد و نيازها و كمبودهائى را كه احساس مى كند به وسيله آن رفع كند، يعنى شما در وجود و بقاى خود جز به خدا به كسى نيازمند نيستيد !

قوم صالح از آن رو بت مى پرستيدند و بت ها را شريك خدا مى گرفتند كه خيال مى كردند خداى سبحان بزرگ تر و بالاتر و دست نيافتنى تر از آن است كه فهم كسى به او احاطه يابد يا عبادتى به او برسد و يا درخواستى به سويش بالارود و انسان به اين چيزها نياز دارد، پس بايد پاره اى از مخلوقات شريف او را كه كار اين عالم خاكى و تدبير نظام جارى آن بديشان تفويض شده، عبادت كنيم و به سويشان تضرع كنيم و تقرب جوئيم تا از ما راضى شوند و بر ما خيرات نازل كنند و بر ما غضب نكنند و از

دعوت دينى صالح (ع) (417)

شرور ايمن مانيم و اين خدايان كه حقيقتا مقام پروردگارى دارند شفيع ما پيش خدا (اللّه هستن__د زي__را او خ__داى خ__داي__ان و رب الارب__اب است و كلي__ه امور به سوى او باز مى گردد.

پس دين بت پرستى بر اساس قطع نسبت بين خدا و انسان و برقرار كردن رابطه بين آدمى و واسطه هاى شريفى قرار دارد كه بت پرستان به عنوان واسطه هاى مستقل و مؤثر و شفيع پيش خدا به آن ها توجه مى كنند. ولى از آن جائى كه خدا انسان را از زمين به وجود آورده است و به عمران آن واداشته، پس اوست كه به انسان نسبت دارد و به او نزديك است و هيچ كدام از اين اسبابى كه خدا منظم ساخته و در اين عالم به جريان انداخته،

استقلالى ندارند تا اگر راضى شان كرديم اميد خير داشته باشيم و اگر به غضبشان درآوريم منتظر شر باشيم!

(418) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و بن__اب_راين فق_ط بايد خ__دا را پرستيد و اميدوار به رضاى او بود و از غضبش ح__ذر ك__رد، زي__را اوس__ت ك__ه خ_ال_ق و م_دب_ر انس_ان و كليه موجودات ديگر است.

در آخ___ر آي___ه مى ف__رم__اي___د:

«- اگر آن كس كه عبادتش بر شما واجب است خداست به دليل اين كه او آفريننده و مدبر امر حيات شماست، پس از او بخواهيد معصيتى را كه شما با پرستش ديگران كرده ايد، بيامرزد، با ايمان و عبادت به او بازگشت كنيد زيرا خدا "قريب و مجيب - و اجابت كننده" است.»(1)

مردم از تو و از اصالت عقل تو نااميد شده اند.

(420) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

علت نااميدى امروز مردم از تو اين است كه آنان را از اقامه سنّت هاى ملى باز مى دارى و بارزترين مظاهر قوميت شان را محو مى كنى، زيرا بت پرستى يكى از سنّت هاى مقدس اين اجتماع است و دوام اقامه سنّت هاى مقدس يك اجتماع دليل بر آن است كه آن اجتماع ريشه دار و داراى ثبات و وحدت قومى و رأى و اراده مستقل اس___ت.

اعتراض قوم به صالح با اين عبارات كه -آيا ما را از پرستش خدايانى كه پدرانمان مى پرستيدند، نهى مى كنى؟ نشان مى دهد كه عبادت بت و بت پرستى فرزندان به عبادت پ__درانش_ان متص_ل بوده و بدين ترتيب عبادت بت در بيت آن ها استمرار داشته اس__ت.

پ_اس_خ ص_ال_ح عليه السلام را ق_رآن چني__ن نق__ل مى كن_د:

«گف_ت: اى ق___وم م_ن! ب___ه م_ن بگ__وئي___د،

كه اگر من از ط____رف پ____روردگ____ار خ___ود دلي___ل داشت_____ه ب____اش______م،

لجاجت قوم ثمود در برابر دعوت صالح (421)

و خدا از طرف خود به من رحمتى داده باش_د،

اگ__ر ن_اف_رم_ان_ى خ_دا كن_م چ_ه كس_ى م__را در ب__راب__ر او يارى خ__واه__د كرد؟

پس شما جز زيان به من نمى افزائيد!» (63 / هود)(1)

از ه_م ج_دا ش_دن_د،

ف_ريقى ايم_ان آوردند و فريقى ديگر كفر ورزيدند،

و درب_اره ح_ق ب_ا هم به نزاع و كشمكش پرداختند،

و هر فريقى مى گفت: حق با من است!» (45/نمل)

در حقيقت قوم صالح به سه فريق شد، يكى مستكبرين، كه از ايمان به خدا استكبار ورزيدند، دوم، يك طايفه از مستضعفان كه پيرو همان مستكبران شدند، طايفه سوم يك دست__ه از مستضعف__ان كه به حضرت صالح ايمان آوردند.

مخاصمات قوم صالح (423)

صالح عليه السلام پس از آن ك_ه ن_اق_ه او را كشتن_د و ب_ه او گفتن_د ك_ه اگ_ر راست مى گوئى بياور آن عذابى را كه بدان ما را ته_دي_د مى كن_ى؟! جواب داد:

«اى ق_وم! چ__را شت_اب داري_د كه ح__ادث_ه ب_د پيش از ح_ادث_ه خوب ف_را رس_د؟

چرا از خداى يكتا آمرزش نمى خواهيد؟» (46/نمل)

جمل_ه آخ_ر را ص_الح ب__راى تح_ري_ك و تش_وي_ق ب_ه ايم_ان و ت_وب_ه آورد تا شايد خدا به ايش_ان رح_م كن_د و ع_ذاب_ى را ك_ه ب_ه ايش_ان وع_ده داده ب_ود ب_ه وع_ده اى ك_ه دروغ نم_ى ش__ود از آن_ان ب__ردارد.

ق_وم ص__ال_ح در پ_اس_خ گفتند:

(424) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

«- ما تو و هم مسلكان تو را شوم مى دانيم، چ_ون از روزى ك_ه ت_و قي_ام ب_ه دع_وت خود كردى ما گرفتار محنت ها و بلاها شديم، پس هرگز به تو ايمان نمى آوريم!» (47 / نمل)

ص_الح در پ_اس_خ آن_ان ك_ه او را ش_وم م_ى دانستن_د و ب_ه او فال بد مى زدند فرمود:

«- طائرتان نزد خداست! يعنى بهره تان از شر و آن عذابى كه اعمال شما مست__وج_ب آن است نزد خ__داس_ت. بلك_ه شما مردمى هستيد كه در حال آزم_ايشي_د و خ_داون_د شم_ا را ب_ا خي_ر و ش_ر م_ى آزم__اي_د ت_ا م_ؤم_ن و

ك____اف___ر، مطي__ع و ع_اص_ى شم_ا از ه__م ج___دا گ____ردد!» (47 / نم___ل)

مفه_وم آي_ه اي_ن اس_ت ك_ه ق_وم ص_الح گفتن_د: م_ا ب_ه ت_و و ب_ه آن_ان ك_ه ب_ا ت_و هستن_د ف_ال ب__د م_ى زني_م و ه_رگ_ز ب_ه ت_و ايم__ان نمى آوري_م و استغف__ار نمى كني_م !

مخاصمات قوم صالح (425)

ص____ال__ح ف___رم___ود:

طائرتان يعنى نصيبتان از شر نزد خداست و آن نامه اعمال شماست و من و آن ها كه ب__ا منن__د اث__رى در شم__ا ن__داري__م تا اين ابت__لائ__ات را به سوى شما سوق بدهيم، بلكه اين خود شمائيد كه در ب_وت__ه آزم__ايش ق__رار گرفته ايد و با اي__ن ابتلائات امتحان مى شويد تا م_ؤم_ن تان از ك_اف_رتان ج_دا و مطيع تان از عاصى تان متمايز گردد.

را به عنوان مجازات دارد و همين مست_وج_ب نابودى شان و نابودى قومشان گرديد:

«اين__ك خ___ان__ه ه___ايش__ان خ__ال_ى م__ان__ده،

ب_ه خ_اط__ر آن ظل____م ه__ا ك__ه م_ى ك__ردن__د !

كه در اي_ن عب_رتى است ب_راى صاحب_ان عل_م !

و نجات بخشيديم آن ه_ائى را ك_ه ايم_ان داشتند

و تق__وى پيش__ه مى كردند.» (52 و 53 / نمل)

در پايان مؤمنان را بشارت به نجات مى دهد و هم رديف ايمان، تقوا را ذكر مى كند و اين به خاطرآن است كه تقوامانند سپر است براى ايمان و نمى گذارد ايمان لطمه بخورد! (1)

1- المي_____________زان ج : 30 ص : 300 .

(428) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

آيه است "اطاعت مكنيد!"به عموم تابعين آن هاست: آن ها هستند كه ص__ال__ح امي__د داشت از پيروى بزرگان دست بردارند، لذا خطاب را مت__وج__ه ايش__ان كرد، نه اش__راف، چ__ون از ايم__ان آوردن اش_راف م_أي_وس ب__ود !

مسرفين چه كسانى بودند؟ آيه بعدى ايشان را از كسانى مى داندكه از مرز حق تجاوز كرده اند و از حد اعتدال بيرون ش_ده اند:

« اَلَّ______ذي____نَ يُ__فْسِ_____دُونَ فِ____ى الاَْرْضِ وَ لا يُ_صْلِحُ_____ونَ .» (152 / شعراء)

و اين خود اشاره به علت حقيقى حكم است و معنايش اين است كه از خدا بپرهيزيد و

اشراف مُسرف در مقابل صالح (ع) (431)

ام__ر مسرفان را اطاعت مكنيد، براى اين كه ايشان مفسد فى الارضند و اصلاح گر نيستند. و معلوم است ك_ه ب_ا افس_اد هي_چ ايمن_ى از عذاب الهى نيست و از سوى ديگ_ر خ____دا ع__زي___ز و انتق__ام گي__ر اس_ت.

حقيق__ت دع__وت انبي__اء اصلاح حيات زمينى انسان است كه خداى تعالى در آيات ق__رآن ك_ري_م از پي_امب__ران خود نق_ل مى كن_د ك_ه:

«اِنْ اُريدُ اِلاَّ الاِْصْلحَ مَا اسْتَطَعْتُ.» (88 / هود )

از طرفى، انسان ها به خاطر اين كه بشر و داراى فطرت انسانى اند انتظار مى رود كه زمي__ن را اص__لاح كنند، ولكن برخلاف توقع، آن ها از فطرت خود منحرف گشته و به جاى اصلاح، فساد كردند. (1)

(432) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

1- المي_______زان ج : 30 ص : 181 .

اشراف مُسرف در مقابل صالح (ع) (433)

ن_اق_ه خ_داست، ك_ه ب_راى شم_ا آيت_ى اس_ت،

پ_س بگ__ذاري_____د در زمي__ن خ____دا بخ_____وردن بپ_____ردازد،

و ب_ه او ب_دى نرسانيد، كه عذابى نزديك شما را درخواهد گرفت!» (64 / هود)

صالح عليه السلام آن ها را از اين كه به ناقه آسيب رسانند يعنى مثلاً او را بزنند يا مجروح كنن__د و يا بكشن__د، برحذر داشت و بديشان خبر داد ك_ه اگ_ر ك_ارى بكنن_د عنق_ريب ع__ذاب فروگيرشان خواهد شد.

خداى سبحان در آيه 59 سوره اسراء اين شتر را «اَلنّاقَةَ مُبْصِرَةً» خوانده است كه به عن_وان يك معج_زه بسيار روش_ن برايشان از كوه بيرون آورد:

«وَ اتَيْنا ثَمُ__ودَ النّاقَ__ةَ مُبْصِ_رَةً فَظَلَمُ__وا بِها....» (59 / اسراء)

ناقه صالح به عنوان يك معجزه (435)

خ__داون__د متع_ال در اي__ن آي__ه م_ى ف_رم___اي__د:

«ما براى قوم ثمود ناقه را در حالى كه ظاهر و روشن بود،

و يا در حالى كه آيتى روشن ب_ود فرستاديم،

ايشان به سبب آن ستم كه ب_ه خ_ود ك_ردن_د،

و ي_ا با تك_ذيب آن به خود ستم كردند.» (1)

او نرسانيد كه عذاب روزى بزرگ به شما مى رسد.

تكذيب رسول و كشتن ناقه (437)

آن را بكشتن_د و پشيم__ان ش_دن_د و دچار ع_ذاب ش_دن_د !

ك_ه در اي_ن عب_رتى هس__ت و بيشت_رش_ان م_ؤمن نب_ودن_د،

و پروردگ_ارت هم_و ني__رومن__د و رحي___م اس__ت !»(155 تا 159 / شعراء)(1)

چنين نظامى خير و شر آن را به آن الهام كرد،

استخدام شقى ترين انسان براى كشتن ناقه (441)

س_____وگن_____د ب___ه اي___ن آي___ات:

ك_ه ه_ر ك_س ج_ان آدم_ى خ_ود را از گن_اه پ_اك س_ازد رستگ_ار م_ى ش_ود،

و ه_ر كس آل_وده اش س_ازد زي_ان ك_ار خواهد گشت !

طايفه ثمود از غرور و سركشى دعوت پيامبر خود صالح را تكذيب ك_ردن_د،

هنگ__ام_ى ك__ه شق_ى ت_ري_ن آن ه_ا ب__رانگيخت_ه ش__د،

و رسول خدا (صالح) به آن ها گفت:

اي__ن ن_اق__ه آي__ت خ______داس___ت،

از خدا بترسيد و آن را سيراب كنيد !

آن ق__وم رس_ول را تك_ذي_ب و ن_اق_ه را پ_ى ك_ردن_د،

خدا هم آنان را به كيفر ظلم و گناهشان هلاك ساخت

(442) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

و شهرشان را با خاك يكس_ان ك_رد،

و از ع__اقب__ت ه_لاكش__ان پ_روائى نك___رد.» (11 تا 16 / شمس)

شق_ى ت___ري_ن ف__رد ق_وم ثم_ود آن كس_ى اس_ت ك__ه ن_اق_ه را پ_ى ك_رد.

در روايات اس_لامى ن_ام او را "قداربن سالف" آورده ان_د. مردم ثمود او را به اين كار وا داشتن_د و خ__داى تع_الى در آي_ات اي_ن س_وره هم_ه م_ردم ثم_ود را م_ذمت م_ى كند.

صالح پيامبر الهى با رسالتى از ناحيه خ_دا ب_ه قوم ثمود گفت:

«- از ناقه خدا پروا كنيد،

و ني__ز از آبش خ__ور آن،

و متعرض او نشويد، نه به قتلش اقدام كنيد،

و ن__ه ن___وب_ت آب او را از او بگي__ري___د!»

استخدام شقى ترين انسان براى كشتن ناقه (443)

ول__ى ق_وم ثم_ود ب__ا استخ__دام "ق__دارب__ن سلف" اق__دام به كشتن شتر صالح ك__ردن__د و اي__ن ق__وم م__ورد غض__ب اله__ى ق__رار گ__رفتند و ع__ذاب اله__ى به خاطر گناهانى كه كردند همه آنان را فراگرفت و نسلشان را قطع و آثارشان را محوكرد

و هيچ صغي__ر و كبي__رى را استثن_ا نكرد!

از رس_ول خ_دا صلى الله عليه و آله روايت ك_رده ان_د ك_ه ب_ه عل_ى عليه السلام فرمود:

"- اى عل_ى، اشق__اى اولي_ن كشن__ده ن_اق_ه ص_الح ب_ود،

و اشق__اى آخ__ري_ن كس_ى اس_ت ك_ه ق__ات_ل ت_وس__ت،

و اين مح__اسنت را با خ__ون سرت خض__اب مى كن_د!»

(اين روايت در تفسير برهان و مجمع البيان نقل شده است.) (1)

(444) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

عليه السلام آن ها را وعده عذابى داده بود كه بعد از سه روز مى رسد. (1)

(449)

«به ياد آريد زمانى را كه خداوند پس از قوم عاد شما را جانشين آنان كرد،

و در اين سرزمين جايتان داد،

و اين_ك در دشت ه_اى آن كوشك ها مى س__ازي__د،

و از ك_وه ه_ا خ_ان_ه مى ت_راشيد،

به ياد آريد نعمت هاى خدا را،

و در اين سرزمين فساد بر پا نكنيد!!» (74/اعراف)

از اين آي_ه ب_رمى آيد كه از جمله نعمت هائى كه صالح ب_ه ي_اد آنان آورد يكى اين بود كه خداوند آنان را ج_انشين ق_وم ع_اد و س_اي_ر امت ه_اى گذشته قرار داده بود. بزرگان قومش كه گردن كشى و استكبار كرده بودند به كسانى كه مستضعف و زبون

(450) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

مى شم_ردند، يعنى به آن هائى كه به صالح ايمان آورده بودن_د،

گفتن____د :

«شم__ا چ__ه م_ى داني__د ك___ه ص_ال__ح پيغمب___ر پ_روردگ_ار خ_ويش اس_ت؟

م__ا آئين___ى را ك____ه شما بدان گرويده ايد منكريم!

پس شتر را كشتند،

و از فرمان پروردگار خ_ويش سر پيچيدند و گفتند:

_ اى ص__ال__ح اگ__ر ت__و پيغمب_رى ع_ذابى را كه به ما وعده مى دهى بياور!»

(75 تا 77 / اعراف)

پ__س دچ__ار زل___زل__ه ش_دن_د و در خ__ان__ه هاى خ__ود بى ج__ان گشتند. آن گاه

نوع فساد و نوع مجازات قوم ثمود (451)

صالح از آنان دور شد و گف_ت:

«- اى قوم! من پيغام پروردگار خويش را رسانيدم،

و ب__ه شما خي__رخ_واهى كردم ولى شما خي_رخ_واهان را دوست نداشتيد!»

(79 / اعراف)

آيات فوق نش__ان مى ده__د كه تنها مستضعفي__ن و كس__انى كه در استضع___اف نگ__ه داشت__ه ش__ده ب__ودن__د به ص_ال_ح ايم__ان آورده بودند.

قرآن كريم در اين آيات، عذابى را كه قوم صالح با آن به هلاكت رسيدند "رَجْفَة" خوانده است و در آيه 67 سوره هود آن را "صَيْحَ_ة" خوانده و در آيه 17 سوره

فُصِّلَت آن را "صاعِقَة" ناميده است.

(452) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

اين براى آن است كه نوعا صاعقه هاى آسمانى بدون صيحه و صداى هولناك ونيز بدون رجفه و زلزله نيست، چون معمولاً اين گونه صاعقه ها باعث اهتزاز جو مى شود و اهتزاز جو نيز وقتى به زمين برسد باعث لرزيدن زمين مى شود و ايجاد زلزله مى كند. يا اين كه وجه تسميه صاعقه به رجفه اين باشد كه صاعقه باعث تكان خوردن دل ها و ل__رزي_دن ب_دن آدمى است.

اين آيه تنها دلالت دارد بر اين كه اين عذاب كه مقصود از آن استيصال و انقراض آن قوم بود اثر كف_رى ب_وده ك_ه مى ورزي_دن_د و آن ظلم ه_ا ك_ه نسب_ت ب_ه آي__ات خ__دا روا مى داشتن_د و اما اين كه اين عذاب چگونه به وجود آمد آيه شريفه متعرض آن نيست. (1)

نوع فساد و نوع مجازات قوم ثمود (453)

صالح! به ايشان بگو خدا براى اين ناقه سهم يك روز معلوم آب قرار داده و براى شما نيز سهم روز ديگر را!

واز آن پس هر روز كه متعلق به ناقه بود سهم آب خود را مى آشاميد و بعد از خوردن آب از او نگه دارى مى كردند. روزى كه ناقه آب مى آشاميد صغير و كبيرى نبود

ناقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات (455)

كه از شير آن نياشامند. آن گاه شب مى شد و صبح فردا مردم به سوى آب خود مى رفتند و از آن مى آشاميدند و ن_اقه در آن روز نمى آشاميد. و مدت زيادى بر اين حال بودند.

پس از چن_دى در ب_راب_ر خ_دا ب_ه س_ركشى پرداختند و پيش يك ديگر رفتند و گفتند:

_ اي__ن ن__اق__ه را بكشي_د و از ش___رش راح_ت ش___وي__د !

و ما راضى نيستيم كه او سهم يك روز آب را داشته باشد،

و ما هم سهم يك روز را.

آن گ____اه گفتن_________د:

_ كيس_ت ك_ه عه_ده دار قت_ل ن_اق_ه ش_ود و ه_ر چ_ه دوس_ت دارد ب_ه او ب_دهي____م؟

پس مردى سرخ رو كه كمى به زردى مى زد و كبود مى نمود و ولدالزنا بود و پدرش معلوم نبود و او را "قدّار" مى گفتند و مردى شقى و شوم بود، جلو آمد و با او

(456) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ق__________رارداد بستن______د.

پس چون ناقه طبق معمول رو به سوى آب رفت و مشغول آشاميدن شد آن مرد صبر كرد تا ناقه آب آشامد و بازگردد... و بر سر راه او نشست و با شمشير يك ضربت به او زد كه كارى نبود و ض__رب__ه ديگ__رى زد كه او را كشت و به پهلو

به زمين در غلتي__د. بچ__ه ناقه گ_ريخ_ت و ب_ه ك_وه برآمد و سه مرتبه به سمت آسمان فرياد كشيد.

قوم صالح آمدند و كسى باقى نماند كه در ضربت ناقه شركت نكند. گوشت آن را بي__ن خ_ودشان تقسي_م كردند و از كوچك و بزرگ كسى نماند كه از گوشت آن نخورد.

پس صالح اين جريان را دي_د و ب_ه س_وى ايشان رف_ت و گفت:

_ اى ق___وم! چ_ه م_وجب ش_د ك_ه شم_ا چنين ك_ارى بكني_د؟

_ آي___ا ام__ر پ___روردگ__ار خ__ود را ن_اف_رم_ان_ى ك____ردي___د؟

ناقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات (457)

پس خ_دا به صالح وحى فرستاد كه:

_ قوم تو طغيان كردند و به ستم پرداختند و ناقه اى را كشتند.

ك__ه خ___دا ب__ه عن__وان حج_ت ب__راى آن__ان ف_رست_اده ب__ود،

و ض__ررى ه__م ب_ه آن ه_ا ن_داش_ت،

و بلكه منفعت بزرگى از آن داشتند.

پس ب_ه آن_ان بگ_و م_ن ت_ا س__ه روز ديگ_ر ب_ه س_وى ايش_ان ع__ذاب_ى م_ى ف_رست_م،

پس اگر توبه ك_ردن_د و ب_ازگشتن_د ت__وب_ه ش_ان را م_ى پ_ذي_رم،

و از ايشان صرف نظر مى كنم و اگر توبه نكردند و ب_ازنگشتند،

در روز س____وم ع____ذاب ب____ه س____ويش___ان م___ى ف___رست__م !

پس ص_الح به سوى قوم آمد و گفت:

(458) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

قوم من! من رسول پروردگ_ار شم_ا و ب_ه س_وى شم_اي_م و خ_دا ب_ه شم_ا م_ى گ_وي_د: - اگ__ر ت__وب__ه و ب_ازگشت و استغف_ار ك_ردي_د شم_ا را م_ى آم_رزم،

و ت____وب__ه ت___ان را م__ى پ___ذي____رم !

پس چون اين سخن به آنان گفت، سركش ترين و خبيث ترين گفتار را به او گفتند: گفتند:

- اى صالح! اگر راست مى گوئى آن چه به ما وعده مى دهى بياور!

ص______الح گف______ت:

- قوم من! فردا صبح كه برمى خيزيد چهره تان زرد است و

روز دوم سرخ مى شويد و روز سوم سياه! پس چون روز اول شد صبح گاهان چهره هاى خود را زرد يافتند و به نزد يك ديگر رفتند و گفتند: آن چه صالح گفته بود به سراغتان آمد. پس سركشان آن ها

ناقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات (459)

گفتند:

- ما حرف صالح را نمى شنويم و نمى پذيريم هر چند عظيم باش_د !

و چون روز دوم شد صورت هايش_ان س_رخ ش_د ب_ه ن_زد يك ديگ_ر رفتن_د و گفتن_د:

- اى ق__وم! آن چ__ه ص_ال_ح گفت__ه ب__ود ب___ه س___راغت__ان آم__د.

سركشان آن ها گفتند:

- اگر همه ما هلاك گرديم سخن او را گوش نمى دهيم و خدايان خود را كه پدرانمان آن ها را پرستش مى كردند رها نمى سازيم. توبه نكردند و بازنگشتن_د!

و چون روز سوم شد چهره هايشان سياه ش_د و ب_ه ن_زد يك ديگ_ر رفتن_د و گفتن__د:

- اى قوم! آن چه صالح گفته بود به سراغتان آمد.

اين بار سركشانشان نيز گفتند:

(460) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

- آن چه ص_الح ب_ه م_ا گفته بود به سراغتان آمد !

پس چون نيمه شب شد جبرئيل آمد و چنان فريادى بر آنان زد كه گوششان را دريد و دل و جگرشان را بريد و پاره كرد.

قوم صالح در اين سه روز حنوط كرده بودند و كفن پوشيده بودند و مى دانستند كه عذاب ب_رايش_ان ن_ازل خ_واه_د شد.

پس همگى از صغير و كبير در يك چشم به هم زدن مردند و هيچ صدادار و چرنده و هيچ موجودى ديگر نماند مگر آن كه خدا هلاكش كرد و صبح گاهان در خانه ها و خوابگاه هايشان هم_ه مرده ب_ودند.

خ_دا ع_لاوه ب_ر آن صيح_ه آتشى نيز از آسم_ان ف_رست_اد ك_ه همگ_ى را س__وخت.»

(اين حديث مشتمل بر امور خارق العاده اى است از قبيل آن كه مردم همه از شير ناقه مى آشاميدند و يا

ناقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات (461)

روز به روز رنگشان تغيير مى كرد. اين امور با توجه به آن كه اصل وجود ناقه معجزه بوده اشكال ن__دارد و ق__رآن ك__ري__م به اين جنبه و اين كه سهم ناقه يك روز آب بوده و همه اش اهل شهر سهم ي__ك روز ديگ__ر را داشتن_د، تص_ريح دارد.)

و اما اين كه صيحه جبرئيل باعث انهدام آن ها بوده منافات با آن ندارد كه در عين حال يك صاعقه آسمانى بوده كه بر آن ها نازل شده و با صداى خود آنان را به كام مرگ فرستاده و به آتش خود آن ها را سوزانده است، زيرا اگر در مجراى صدور و پيدايش حادثه اى از حوادث عالم وجود چه خارق العاده باشد و چه بر مجراى طبيعى، ف__رشت__ه اى قرار گرفته باشد مانعى ندارد كه آن حادثه را به آن فرشته نسبت دهيم كم_ا اين كه ساير حوادث كونى مثلاً مرگ و زندگى و رزق و امثال آن منسوب به

(462) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

ملائك__ه اى است كه دس_ت ان_دركارند.

اين كه در روايت فوق امام فرمود:

آن__ان در آن س__ه روز حن_وط ك_رده و كف_ن پ_وشي_ده ب_ودن__د گ_وئ_ى كن_اي_ه از آمادگى آنان براى مرگ است.

در بعضى روايات آمده كه بين دو پهلوى ناقه يك ميل مسافت بود و اين معنى روايت را سست مى كند نه از آن رو كه محال است چنين موجودى به وجود آيد، چون ممكن است گفته شود خود به وجود آمدن ناقه معجزه بوده است، بلكه

از آن رو كه در اين صورت اگر نسبت بين اعضاى آن را در نظر بگيريم ارتفاع كوهان آن قريب سه ميل مى شود و در چنين حالى تصور نمى رود يك نفر بتواند او را با شمشير خود بكشد زيرا قطع__ا ق__ات_ل ناقه از طريق اعجاز او را نكشته است، ولى معذلك آيه "يك روز آب مال

ناقه صالح و كيفيت خلق و نحر او در روايات (463)

ناقه و يك روز معلوم مال شما " خالى از دلالت و يا اشعار بر آن نيست كه جثه ناقه مسلم_ا ب_زرگ بوده است. (1)

1- المي___زان ج : 20 ص : 183 .

(464) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

نوح آن را بعد از داستان طوفان بركنار چشمه اى به نام "روشن آب " كاشته بود و اين قوم دوازده شهرآباد پيرامون نهرى به نام "رس" داشتند و نام آن ها آبان و آذر و دى و بهمن و اسفند و ف__روردي_ن واردى بهشت و خرداد و تير و مرداد و شهريور و مهر بود، كه مردم رسّ اي__ن اس__امى را ب__ر س___ر م__اه ه__اى دوازده گ__ان_ه خ____ود نه___ادن__د.

قوم نام برده از آن صنوبر دوازده جوانه گرفتند و در هر يك از شهرهاى خود يكى از

تاريخ اصحاب رس در قرآن (467)

آن را كاشتند و نيز از آن چشمه كه گفتيم صنوبر بزرگ بركنار آن بود، نهرى به طرف آن جوانه ها و قريه ها بردند و نوشيدن از آب آن نهرها را بر خود حرام كردند، به طورى كه اگر كسى از آن نهرها مى نوشيد و يا به چهارپايان خود مى داد به قتلش مى رساندند، چون مى گفتند: زنده ماندن اين دوازده خدا بستگى به آن نهرها دارد، پس س_زاوار نيس_ت كس_ى از آن نه_ره_ا بخ_ورد و م_اي_ه حي_ات خدايان را كم كند.

و نيز در هر ماه يك روز را در يكى از آن شهرها عيد مى گرفتند و همگى در زى صنوبر آن شهر جمع مى شدند و قربانى ها پيشكش آن مى كردند.

آن قربانى ها را در آتشى كه افروخته بودند مى سوزاندند و وقتى دود آن بلند مى شد، براى درخت صنوبر به سجده مى افتادند و به گ_ري_ه و زارى در مى آم_دن_د.

(468) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

شيطان هم از باطن آن درخت با آنان حرف مى زد. اين عادت آنان در آن دوازده شهر بود تا آن كه روز عيد قريه بزرگ را مى رسيد.

نام اين شهر "اسفندار" بود و پادشاهشان نيز در آن جا سكونت داشت و همه اهل شهرهاى دوازده گانه در آن جا جمع شده و به جاى يك روز دوازده روز عيد مى گرفتند و تا آن جائى كه مى توانستند بيشتر از آن شهرهاى ديگر قربانى مى آوردند و عبادت مى كردند. ابليس هم وعده ها به ايشان مى داد و اميدوارشان مى كرد، بيشتر آن وعده ها كه شيط_ان هاى ديگ__ر در اعي__اد ديگ__ر و از س_اي_ر درختان به گوششان مى رسانيد.

سال هاى دراز بر اين منوال گذشت و هم چنان بر كفر و پرستش درختان ادامه مى دادند تا آن كه بعدها خداوند رسولى از بنى اسرائيل و از فرزندان يهودا به سوى آنان فرستاد ولى آن ها ايمان نياوردند، پيغمبر نام برده آن درختان را نفرين كرد تا

تاريخ اصحاب رس در قرآن (469)

خشك شدند. چون چنين ديدند به يك ديگر گفتند: - اين مرد خدايان ما را جادو كرده است. عده اى گفتند: نه خدايان ما بر ما غضب كردند، چون ديدند اين مرد ما را مى خواند تا بر آن ها كفر ورزيم. و ما هيچ كارى به آن مرد نكرديم و درباره آلهه خود غيرت به خرج نداديم و آن ها قهر كردند و خشكي_دن_د.

ل__ذا متف__ق الق__ول بن__ا را بر اين گذاشتند كه نسبت به آلهه خود غيرتى نشان دهن__د. يعن_ى آن پيغمب_ر را بكشن___د!

پس چاهى عميق حفركردند و او را درآن افكندند و سرش را محكم بستند و آن قدر ناله او را گوش دادند تا براى هميشه خاموش گشت!

به دنبال اين جنايت خداى تعالى عذابى بر ايشان مسلط ساخت كه همه را هلاك كرد.» على عليه السلام در نهج البلاغه فرموده:

(470) انسان هاى اوليه و پيامبران آن ها

(كج___اين_د

ص__احب___ان شه___ره__اى رس !

ك___ه پيغمب______ران خ______ود را كشتن_____د،

و سنّت ه__اى مرسلي__ن را خ_ام_وش ك_ردند،

و سنّت ه__اى جب__اران را احي__اء ك_ردن_د!!)(1)

1- الميزان ج: 30 ص: 32.

تاريخ اصحاب رس در قرآن (471)