ندارد و سيره چنين حاكماني به سيره عثمان ماننده تر است تا علي عليه السلام. بر اين اساس ايشان تلويحاً آحاد مسلمانان و به ويژه فرهنگ بانان و مبلغان اسلامي را به خاطر كوتاهي در ترويج فرهنگ غدير مورد انتقاد قرار مي دهد و بر مسؤليت آنان در نشر مفاهيم و آموزه هاي غدير تأكيد مي ورزد.

14 بهمن 81/ 30 ذيقعده 1423

فرج الله الهي

من كنت مولاه فعليّ مولاه. قلت و ايّ يوم هو؟ قال … يوم ثمانية عشر من ذي الحجّة.

از امام صادق عليه السلام سؤال شد آيا مسلمانان غير از روز جمعه و فطر و قربان عيد ديگري ندارند؟ فرمود عيدي بزرگتر از آن را دارند. پرسيدم كدام است؟ فرمود روزي است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم امير المؤمنين عليه السلام را به ولايت منصوب كرد و فرمود هركه من مولاي او بودم پس از من علي مولاي اوست. پرسيدم در چه روزي اين اتفاق افتاد؟ فرمود: … در روز هيجدهم ذي الحجّه.

روز غدير نه تنها روز امير المؤمنين به شمار مي رود، بلكه روزي است كه به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم تعلق دارد، و اصولا بايد بگويم غدير يوم الله و روز خداست. چون خدا و رسول و اميرالمؤمنين باهم اند و از يكدگير جدايي ندارند. خداوند در وصف اين روز فرموده است: اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام ديناً.

امروز دينتان را كامل، نعمتم را تمام و آيين اسلام را براي شما برگزيدم.

بر طبق اين آيه اسلام زماني به كمال خويش رسيد كه فريضه ولايت علي عليه السلام اعلام شد.

از حضرت صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: وكانت الفرائض ينزل منها شي بعد شي، تنزل الفريضة ثم تنزل الفريضة الاخري و كانت الولاية آخر الفرائض فانزل الله عزوجل: اليوم اكملت … يقول الله عز وجل: لا أنزل عليكم بعد هذه الفريضة فريضة، قد اكملت لكم هذه الفرائض.

احكام و واجبات يكي پس از ديگري نازل مي شد و ولايت آخرين آنها بود. چون

وقتي اين حكم بيان گشت، خداوند آيه اليوم اكملت لكم دينكم … را نازل كرد و بدين وسيله اعلام داشت كه از آن پس فريضه اي را نازل نخواهد كرد.

چون پس از نزول اين آيه و انتصاب اميرالمؤمنين عليه السلام به جانشيني رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مردم به مقصود خداوند از آيه: اطيعوالله و اطيعوا الرسول و اولي الأمر منكم پي بردند و دانستند كه بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بايد از امير المؤمنين و اولاد طاهرين او عليهم السلام اطاعت كنند.

از امام باقر عليه السلام نيز روايت شده است كه فرمود: آخر فريضة انزلها الله الولاية: اليوم اكلمت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام ديناًً، فلم ينزل من الفرائض شيءٌ حتي قبض الله رسوله صلي الله عليه و آله و سلم.

فريضه ولايت آخرين فريضه اي بود كه خداوند فرو فرستاد و پس از آن رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را قبض روح فرمود.

و رواني و رفاه و آزادي و امنيت و خلاصه انواع برخورداري ها مي باشد.

بنا بر اين كساني كه كوشيده اند نعمت را بر اصل شريعت وولايت حمل كرده و صرفاً آن را امري معنوي بدانند، به بيراهه رفته اند. زيرا در اين آيه سخن از اصل نعمت نيست، بلكه كلام در «اتمام نعمت» است. در قرآن هرجا سخن از اتمام نعمت به ميان آمده، مراد نعمت هايي است كه در دنيا نصيب انسان مي شود.

در نتيجه بايد بگوييم كه ميان ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام و برخورداري از نعمت هاي دنيوي ارتباط مستقيمي وجود دارد و يكي از شرائط مهمّ و اصلي رسيدن به جامعه اي آزاد و آباد و توأم با عدالت و اخلاق و حاكميت ارزش ها و فضايل معنوي و انساني آن است كه ما به آنچه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در روز غدير ابلاغ فرمود گردن نهيم و ولايت امير المؤمنين عليه السلام را در عمل بپذيريم.

به عبارت ديگر پذيرش ولايت امير المؤمنين عليه السلام اثري تكويني دارد و باعث مي شود زمين و آسمان نيز بركات و خيرات خود را بر مردم فرو ببارند.

خداوند مي فرمايد: ولو انهم اقاموا التوراة والانجيل و ما اُنزل اليهم من ربهم لأكلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم.

اگر مردم به تورات و انجيل ملتزم مي شدند و به آنچه از سوي پروردگارشان نازل گرديده است عمل مي كردند، نعمت از هر سو برآنان باريدن مي گرفت و درهاي آسمان و زمين به رويشان گشوده مي گرديد.

اگر بخواهيم در عبارتي كوتاه غدير را تعريف كنيم بايد بگوييم: غدير آن است كه تمام اسلام را در دامن و كليه ي فداكاري ها و تلاش هاي پيامبر صلي الله عليه

و آله و سلم را در آغوش دارد و سينه اش مخزن احكام و آداب و برنامه هايي است كه از سوي خدا بر پيامبرش نازل گرديده است. خداوند در اشاره به اين حقيقت مي فرمايد: يا ايّها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و إن لم تفعل فما بلغت رسالته.

اي پيامبر! آنچه از سوي پروردگات بر تو نازل شده است به مردم ابلاغ كن. در غير اين صورت رسالت او را انجام نداده و مردم را از بركت و يمن وجود امير المؤمنين عليه السلام محروم ساخته اي.

غدير بدان جهت كه گنجينه ي فضايل و اخلاق و مكارم و محاسن، و بلكه عين آن است و كليه ي پيشرفتهاي تمدني و معنوي وام دار آن مي باشد، مهمترين عامل حفظ دين است و انكار آن به معني انكار كليه مضامين پيشرفته اسلامي مندرج در سرزمين پهناورش مي باشد.

بنا بر اين هر خطي كه به غدير منتهي نگشته و به آن وصل نباشد در حكم ردّ اهل بيت و ردّ رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و ردّ خداوند است. غدير به معني واقعي كلمه، همان خط اميرالمؤمنين عليه السلام است كه بر كل تاريخ حكم مي راند و بر تمام بشريت و انسانيت حاكم است.

اميرالمؤمنين عليه السلام بزرگترين آيت خدا است و هيچ نشانه ي ديگري به پاي او نمي رسد. بر اين اساس امام باقر عليه السلام به كسي كه بي امير المؤمنين به دنبال معرفت خدا و اسلام بود فرمود: فليشرّف وليغرّب. او اگر شرق و غرب را هم به زير پا بگذارد به مطلوب نمي رسد.

اين از بيچارگي و شوربختي انسان است كه از راهي غير از راه علي

عليه السلام و آل علي عليهم السلام بخواهد به علم و معرفت دست يابد. اين نوع علم و معرفت به فرض هم كه حاصل شود به دليل آن كه فاقد جوهر اخلاقي و روحي بوده و تهي از معنويت و شريعت مي باشد، علم و معرفتي غير مفيد و ناصحيح است.

مي كردند بگيرد.

و دوم آنكه حكام را نسبت به مسؤليت خطيري كه در قبال رنج و گرسنگي مردم تحت حكومت خويش دارند آگاه سازد و ضرورت عدالت ورزي و همدردي با آنان و تلاش براي تأمين رفاه و راحتشان را گوشزد نمايد.

در سيره علي عليه السلام همين كه احتمال وجود گرسنگاني در دورترين مناطق كشور باشد، مسؤليت آور است و حاكم را ملزم مي سازد كه زندگي شخصي خويش را در سطح زندگي آنان تنظيم كرده و در غمشان شريك گردد.

اينجاست كه اهميت غدير بيش از پيش رخ مي نمايد و ارزش ها و آموزه هاي عالي و بلند آن روز به روز آشكارتر مي شود. ارزش هايي كه تضمين كننده تعادل روحي و عقلي و مادي و معنوي براي جوامع و افراد انساني است و سعادت فرد و جمع و حاكم و محكوم را به دنبال مي آورد.

است. با اين تفاوت كه «اگر» در فارسي داراي معنايي اعم از لو مي باشد و به طور يكسان هم بر موارد امكان تحقق شرط به كار مي رود و هم بر موارد عدم تحقق آن.

خداوند در قرآن مي فرمايد: لو كان فيهما آلهة الاّ الله لفسدتا.

اگر در آسمان و زمين خداياني غير از الله بودند، از هم مي پاشيدند. ولي چون اين گونه نيست، در نتيجه آسمان ها و زمين نيز به حال خود باقي مانده و متلاشي نمي شوند.

همچنين وقتي مي گوييم: اگر بال داشتم پرواز مي كردم، بدين معناست كه حال كه بال ندارم امكان پرواز هم ندارم. بنا بر اين مفاد: والله لو اعطيت … اين است كه چون حكومت اقاليم هفتگانه را ندارم، محال است كه از روي معصيت و برخلاف دستور خدا حتي پوست جويي را از دهان مورچه اي بگيرم.

نكته قابل دقت و ديگري كه در اين كلام علي عليه السلام وجود دارد آن است كه ايشان مي فرمايد: حاضر نيست در مقابل به دست آوردن حكومت بر اقليم هاي هفتگانه حتي بر «يك مورچه» ستم روا دارد و برخلاف دستور خدا، پوست جوي را از دهانش باز گيرد. چون «تا» در «نملة» تاي وحدت است و دلالت بر يك مورچه ي واحد مي كند.

سومين نكته قابل توجهي كه در اين جمله وجود دارد، استفاده از واژه «جلب شعيرة» است. جلب شعيره به پوست بسيار نازك روي دانه جو مي گويند كه بطور خود به خود از آن جدا مي شود و مي افتد. يقينا اگر چيزي كم ارزش تر از پوست جو وجود داشت، امام فرمانروايي بر اقليم هاي هفت گانه را با آن مقايسه مي كرد. علي عليه السلام با اين فرمايش حجت را بر تمام

حاكمان و زمامداران تمام كرده و عملكرد همه آنان را به چالش طلبيده است. حكامي كه بخاطر يك وجب زمين، يا ثروتي اندك و يا دستيابي به مقام و متاع هاي واهي و پست دنيا، مرتكب هر جنايتي مي شوند و هزاران هزار انسان بي گناه و پاكنهاد را به قتل رسانده و خونشان را مي ريزند.

در منطق غدير كه گرفتن پوست جويي از يك مورچه گناه به حساب مي آيد، ديگر معلوم است كه بدگماني و اتهام زني به افراد و كشتن آنان به اين بهانه چه جايگاهي دارد. در مقابل اين منطق، منطق بني اميه و بني عباس قرار دارد كه انسانها را تنها به اتهام دوستي علي عليه السلام مي كشتند و با كمترين سؤ ظنّي، مخالفان فكري و عقيدتي خويش را از ميان مي بردند.

حتي خلفاي پيش از علي عليه السلام نيز از همين منطق پيروي مي كردند و به اندك بهانه اي به سركوبي مخالفان خود مي پرداختند. در همين راستا، ابوبكر لشكري را به فرماندهي خالد بن وليد عازم سركوبي مخالفانش كرد و او با بدترين شيوه ممكن و با قساوتي تمام عده اي از مسلمانان را به خاك و خون كشيد.

اين جنگ ها گرچه به «جنگ هاي ردّه» معروف است و تحت عنوان مبارزه با مرتدان صورت مي گرفت، ولي اغلب كساني كه بدست خالد به قتل رسيدند از مسلمانان بي گناه بودند و مرتد شدن آنان فقط يك بهانه بود. علاوه بر آن روشي كه خالد بن وليد در جنگ با آنان در پيش گرفت، درست در نقطه مقابل روش رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و دستورات اسلام قرار داشت. اين روش ها عبارت بود از: كشتن مسلمانان به وسيله

پرتاب كردن از ارتفاعات و بلندي ها، سوزاندن در آتش، مثله كردن، (قطع اعضا) و انداختن آنان در چاه ها.

در صورتي كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم صريحا دستور داده بود حتي سگ هار را نبايد مثله كرد. امام علي عليه السلام در آخرين وصيتش به بازماندگانش ضمن تأكيد بر اين نكته آنان را از مثله كردن قاتلش برحذر مي دارد و مي فرمايد: فاني سمعت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يقول: اياكم والمثلة ولو بالكلب العقور.

رسول خدا مكررا مي فرمود كه حتي سگ هار را مثله نكنيد چه برسد به انسان. و اينها تنها گوشه اي از جنايات خالد بود كه به دستور خليفه اول صورت گرفت.

را برايش در نظر بگيرند، و نگذارند كه از لحاظ لباس و پوشاك در مضيقه قرار بگيرد.

بلكه از آنان مي خواهد كه ابن ملجم را مورد عفو قرار داده و از او درگذرند: إن اعف فالعفو لي قربة و هو لكم حسنة فاعفوا، ألا تحبون ان يغفر الله لكم.

به نوشته مورخان پس از آن كه علي عليه السلام به شهادت رسيد حتي زره او در گرو مردي يهودي بود. ولي وقتي كه عثمان بن عفان كشته شد اموال منقول او بالغ بر يك صدو پنجاه هزار دينار و يك مليون درهم بود. و بهاي املاك او در وادي القري و حنين و نواحي ديگر دويست هزار دينار بود و شتران و اسبان بسياري داشت.

حال اين ثروت عظيم عثمان را در كنار قرض هاي باقي مانده از علي عليه السلام قرار دهيد تا معلوم شود كه تفاوت راه از كجاست تا به كجا، و به وسيله آن از عظمت علي عليه السلام و غدير واقف گرديد. اينجاست كه تا اندازه اي راز عظمت غدير بر انسان مكشوف مي شود و پي مي برد كه چرا رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم آن را بزرگترين عيدها ناميده است.

اول به عهده خود ماست. اگر ما بدرستي به وظيفه خود عمل مي كرديم ومفهوم آن را براي مردم روشن مي ساختيم، اكنون در وضعيتي بهتر از آنچه اكنون در آن هستيم، به سر مي برديم. ما مي بايست براي مردم جهان توضيح مي داديم كه غدير يعني تلاش براي ايجاد و گسترش رفاه و راحتي و پيشرفت و ترقي و فراواني و آبادي جوامع انساني. غدير يعني تساوي متصديان امور اقتصادي و مالي با ديگر افراد جامعه و ممنوعيت رانت خواري و باند بازي هاي آنان. در فرهنگ غدير مسؤلان امور مالي كساني آند كه صرفا امانت دار مردم اند و نه بيشتر. و سرانجام غدير يعني اينكه خداوند از واليان عدل پيمان گرفته است كه زندگي خود را در سطح پايين ترين افراد جامعه قرار دهند و در خورد و خوراك و مسكن و پوشاك و رفاه و راحت و امثال آن همپاي آنان باشند.

در پايان بار ديگر تأكيد مي كنم كه ما مسؤليت بس بزرگي در قبال غدير و امير المؤمنين عليه السلام داريم و لازم است به وظيفه خود نسبت به اين رخداد عمل كنيم.

از مهمترين اين وظايف در حال حاضر اقدام به نشر مفاهيم غدير و بهره مند ساختن عموم مردمان از اين مائده آسماني است. در غير اين صورت مشكل بتوان اميدوار بود كه دست حكام و ستمگران از سر محرومان كوتاه شود و روزي بيايد كه بشر از وضعيت هولناك كنوني اش آزاد گشته و به ساحل امنيت و رفاه و عدالت و آزادي برسد.

پس وقتي سخن از غدير به ميان مي آيد، معنايي جز يادكردن اين اوصاف و اين روح بلندي كه در وجود امير المؤمنين عليه السلام تجسّم پيدا كرده است

ندارد.

و آيا تاريخ بار ديگر حاكم عادلي چون علي عليه السلام را به خود مي بيند كه چون او با ضعيف ترين مردمان هم دردي و مواسات كند؟

و اينجاست كه مفهوم آن فرمايش امام رضا عليه السلام بهتر روشن مي شود كه فرمود: لو عرف الناس فضل هذا اليوم بحقيقته لصافحتهم الملائكة في كل يوم عشر مرّات.

اگر مردم به حقيقت و باطن روز غدير پي مي بردند، روزانه ده بار فرشتگان به ديدنشان آمده و با آنان مصافحه مي كردند.

وصلي الله علي محمد و آله الطاهرين

140. تاريخ يعقوبي، 2/9، محمد ابراهيم آيتي.

. نهج البلاغه، نامه 47، صحبي صالح.

. سوره اعراف، آيه 180.

. اطيبوا طعامه و الينوا فراشه، فان أعش فأنا وليّ دمي، فإمّا عفوت و امّا اقتصصت، وان أمت فالحقوه بي، ولا تعتدوا ان الله لا يحب المعتدين.

بلاذري، أنساب الاشراف، 3/256. ابن قتيبه، الامامة والسياسة،1/181.

در نقلي ديگر آمده است كه فرمود: اطعموه من طعامي، اسقوه من شرابي، فإن أنا عشت رأيت فيه رايي، وإن أنا متّ فاضربوه ضربة لا تزيدوه عليها.

از همان آب و غذايي كه به من مي دهيد به او هم بدهيد. پس اگر من زنده ماندم كه خودم درباره او تصميم مي گيرم، ولي اگر مردم، شما فقط يك ضربه به او بزنيد و نه بيشتر.

خوارزمي، المناقب، 388/403. مقتل امير المؤمنين، 23- 40.

. نهج البلاغه، نامه 47، صبحي صالح.

. مقدمه ابن خلدون، 1/393، محمد پروين گنابادي.

. مجلسي، بحار الانوار، 94/118.