بامداد به يكي از «علماي طراز اول مشهد» بدل شد. [3] گوبينو مي نويسد: «[ملا عبدالخالق يزدي] از شاگردان شيخ احمد احسايي بود... و از حيث مقام علمي و فضايل شهرت زيادي داشت و در انظار عامه احترام و اعتباري پيدا كرده بود». [4] . يهوديان مشهدي كه تعداد ايشان در سال 1831 حدود دوهزار نفر گزارش شده، در سال 1839 م. اندكي پس از استقرار كمپاني ساسون در بوشهر و بمبئي، پنج سال پيش از آغاز دعوت علي محمد باب، به طور دسته جمعي مسلمان شدند بي آنكه هيچ فشاري بر ايشان باشد و كدخداي ايشان، به نام ملامشايخ، به ملامهدي و خاخام ايشان، به نام ملا بنيامين يزدي، به ملا امين تغيير نام داد. گروهي از جديد الاسلام هاي مشهد در سلك اهل تصوف بودند و به ترويج افكار ميرزا ابوالقاسم سكوت شيرازي به عنوان مرشد خود مي پرداختند. [5] گروهي از آنان به بابي گري پيوستند و بعدها نقش فعالانه اي در گسترش بهايي گري بر عهده گرفتند. [6] . گروش اين يهوديان به اسلام واقعي نبود و ايشان به طور پنهان يهودي بودند. «دايرةالمعارف يهود» پديده جديدالاسلام هاي مشهد را در ذيل مدخل «يهوديان مخفي» مطرح كرده نه در مدخل «مرتدين» [7] و در جاي ديگر تصريح مي كند كه آنان به عنوان «يهودياني در لباس اسلام» به حيات خود ادامه دادند. [8] والتر فيشل، محقق يهودي، مي نويسد كه اين جديدالاسلام ها همچنان مخفيانه به دين يهود پايبند بوده و هستند. [9] فيشل اين مطلب را در سال 1328 عنوان مي كند. به عبارت ديگر، در طي دوران طولاني 110 ساله اي (1839 _ 1949) كه از مسلمان شدن اين يهوديان مي گذشت، اينان همچنان

در خفا يهودي بودند. از جمله اين يهوديان مشهدي فردي به نام ملا ابراهيم ناتان را مي شناسيم كه رهبري يك شبكه فعال اطلاعاتي انگليس را در منطقه بر عهده داشت و در سال 1844 (سال آغازين دعوي باب) به بمبئي مهاجرت كرد. توماس تيمبرگ مي نويسد: ملا ابراهيم ناتان، به سان يهوديان بغدادي (ساسون ها و بستگان و كارگزاران ايشان) «داراي پيوندهاي قوي» با جامعه يهودي خراسان بود و نيز داراي پيوندهاي قوي با حكومت بريتانيا. [10] «دايرة المعارف يهود» تصريح مي كند كه ملا ابراهيم ناتان رهبري يهوديان بخارايي، افغاني و ايراني مقيم بمبئي را بر عهده داشت و «نقش مهمي در جنگ اول انگليس و افغان ايفا نمود». [11] اين مأخذ، در جاي ديگر، از ملا ابراهيم ناتان به صراحت به عنوان «مأمور اطلاعاتي بريتانيا» ياد كرده است. [12] . صرف نظر از انوسي ها (يهوديان مخفي)، نقش يهوديان علني در ترويج و گسترش كمي و كيفي بابي گري و بهائي گري نيز چشم گير است. اسماعيل رائين در واپسين كتابش، كه در اوايل پيروزي انقلاب اسلامي ايران منتشر شد، مي نويسد: «بيشتر بهائيان ايران يهوديان و زردشتيان [13] هستند و مسلماناني كه به اين فرقه گرويده اند در اقليت مي باشند. اكنون سال هاست كه كمتر شده مسلماني به آنها پيوسته باشد...» [14] سال ها پيش از رائين، در اوايل حكومت رضا شاه، آيتي نظر مشابهي ابراز داشت و به سلطه يهوديان بر جامعه بهائي ايران اشاره كرد: «اين بشارتي است براي مسلمين كه بساط بهائيت به طوري خالي از اهل علم و قلم شده كه زمام خامه را به دست مثل حكيم رحيم و اسحاق يهودي و امثال او داده اند». [15] رائين مي نويسد:

بهائيان از بدو پيدايش تا به امروزه همواره از جهودان ممالك استفاده كرده آنها را بهائي كرده اند. مي دانيم كه ذات يهودي با پول و ازدياد سرمايه عجين شده است، يهوديان ممالك مسلمان، كه عده كثيري از آنها دشمن مسلمانان هستند و همه جا در پي آزار رسانيدن و دشمني با مسلمين مي باشند، خيلي زودتر از مسلمان به بهائيت گرويده اند و از امتيازهاي مالي بهره فراوان برده و مي برند و مقداري نيز به مركز بهائيت (عكا) مي فرستند. [16] . حسن نيكو، مبلغ پيشين بهائي، نظري مشابه دارد و مي نويسد: طبقه ديگر [بهائيان] يهودي هستند كه با چه بغض عناد به اسلام معروف اند... در چنين صورتي اگر كسي علمي بلند كند كه با عث تفريق و تشتت جمعيت اسلام شود و سبب تفريق مسلمين گردد، البته دشمن... دلشاد گرديده وي را استقبال مي كند... [يهوديان] در دخول در مجامع و محافل بهائيان سه فايده مسلم براي خود تصور داشته: اول آنكه لااقل سياهي لشگر دشمني مي شود كه بر ضد اسلام قيام كرده و رايت تشتت و تفريق را بلند نموده است؛ دوم آنكه از مسئله اجتناب و دوري كه در مسلمين شيهخ نسبت به يهود بود مستخلص مي شوند و با آنها معاشرت مي كنند، بلكه وصلت مي نمايند؛ سوم آنكه اگر غلبه و قدرت با بهائيان گردد عجالتا خودي در حزب آنان وارد كرده باشند.... [17] . فضل الله مهتدي معروف به صبحي، مبلغ پيشين بهائي، كه سال ها منشي مخصوص عباس افندي بود، مي نويسد: «به نظر اين بنده بيشتر از آنان براي فرار از يهوديت بهائي شده اند تا گذشته از اينكه اسم جهود از روي آنها برداشته شود، در فسق

و فجور نيز في الجمله آزادي داشته باشند. و من از اين قبيل يهوديان نه در همدان بلكه در طهران نيز سراغ دارم و بر اعمال آنان واقفم». [18] . صبحي مهتدي اشاراتي به عملكرد يهوديان بهائي شده دارد. از جمله مي نويسد: از چند سال پيش من آگهي پيدا كردم كه شوقي همه خويشاوندان و پدر و مادر و برادرها و خواهرها و دائي زاده ها و فرزندانشان را رانده و ميان آنها تيرگي پديد شده و اكنون همه كارها در دست بيگانگان است و بزرگ و سر بهائيان آنجا هم يك بيگانه است و هيچ ايراني دست اندكار نيست جز لطف الله حكيم كه از جهودان بهائي است و كارش آوردن و گرداندن بهائيان است بر سر گور سروان اين كشيش كه در ايران به اين كار«زيارتنامه خواني» مي گويند:... خاندان حكيم از بيخ و بن يهودي هستند و آئين و روش اين كيش را نگه مي دارند؛ ولي هر دسته اي از آنها در كيشي فرورفته اند؛ دكتر ايوب مسلمان شد و در مسلماني استواري نشان داد. به مسجد مي رفت و فرزندانش را مسلمان نمود، چنان كه اكنون هم هستند. ميرزا شكرالله و يك دسته از بستگانش يهودي بود و هستند. ميرزا جالينوس و ميرزا يعقوب و فرزندان ميرزا نورالله مسيحي و پروتستانت شدند و ميرزا جالينوس پايگاه كشيشي گرفت و در كليسا روزهاي يكشنبه پند بده بود و از روي انجيل سخنراني مي كرد. دكتر ارسطو پدر دكتر منوچهر و غلامحسين و برادرش لطف الله، كه نامش را برديم، بهائي شدند. و همه اينها در هر كيشي كه خودنمايي مي كردند شور و جوش نشان مي دادند؛ ولي در خانه همه با هم

همدست و يگانه بودند تا آنجا كه ارسطو دختر زيباي خود را به هيچ يك از خواستگاران بهائي نداد و به ميرزا جالينوس [مسيحي شده] داد. [19] . خاندان حكيم از خاندان هاي متنفذ دوران قاجار و پهلوي و از نسل يك يهودي مهاجر به نام حكيم سليمان اند كه در زمان فتحعلي شاه قاجار به ايران كوچيده بود. اعقاب او به نام حكيم حق نظر و حكيم موشه (مشه) پزشك خصوصي ناصرالدين شاه قاجار شدند و شبكه گسترده خود را در ايران تنيدند. [20] . نمونه ديگر، گروش يهوديان به بابي گري و بهائي گري در كاشان است. از جمله يهوديان سرشناس كاشان كه بهائي شدند و خاندان هاي ثروتمند و پرشماري بنياد نهادند، بايد به افراد زير اشاره كرد: آقا يهودا نياي خاندان ميثاقيه، ملاربيع كه نام خاندان وي ذكر نشده، حكيم يعقوب نياي خاندان برجيس، ميرزا عاشور (آشور) و برادران و خواهرش كه خانواده هاي پرجمعيت ساجد و ماهر و وحدت و غيره از نسل ايشان است. حكيم فرج الله نياي خاندان توفيق، ميرزا ريحان (روبين) نياي دو خاندان ريحاني (از نسل پسري) و روحاني (از نسل دختري) ملا سليمان و ميرزا موسي و ميرزا اسحاق خان نياكان خاندان هاي متحده و اخلاقي، ميرزا يوسف خان نياي خاندان يوسفيان [21] (به سبب سكونت اعضاي اين خاندان ها در همدان و كاشان، برخي از ايشان همداني نيز به شمار مي روند). در همدان نيز وضعي مشابه با كاشان ديده مي شود. حسن نيكو مي نويسد: «در همدان، كه مركز مهم بهائيان است، به استثناي سه چهار نفر همگي يهودي بهائي شده هستند «و همان كليمي ها، كه بهائي شده اند، زمام امور را به دست گرفته هر

اقدامي كه مخالف روح اسلاميت است مي كنند و هميشه به آن سه چهار نفري كه، به اصطلاح خودشان، بهائي فرقاني هستند طعن مي زنند و آنان را در هيچ محفل رسمي عضويت نمي دهند». [22] . تعداد زيادي از خانواده هاي بهائي همدان از تبار حاجي لاله زار (العازار)، يهودي همداني، هستند. او نياي دو هزار نفر يهودي، مسيحي و بهائي است. يكي از پسران او مسيو حائيم است كه مسيحي شد. ديگري به نام دكتر موسي خان (حكيم موشه) نيز مسيحي شد. يكي از پسران دكتر موسي خان به نام حكيم هارون يهودي است. خانواده گوهري از نسل ابراهيم، يكي ديگر از پسران حاجي لاله زار است. خانواده ي گرانفر، از نسل موشه پسر ديگر حاجي لاله زار، بهائي است. حاجي ميرزا يوحنا پسر حافظ الصحه بهائي است. آقا يعقوب لاله زاري يهودي است. حاجي يهودا (حاجي شكرالله جاويد) بهائي است. حاجي ميرزا اسحاق يهودي است. دكتر يوسف سراج بهائي است. حاجي ميرزا طاهر، پدر دكتر نصرالله باهر، بهائي بود. حاجي سليمان، پسر حاجي لاله زار، مسيحي بود. عزرا، پسر ارشد حاجي لاله زار، يهودي بود. او نياي خانواده هاي رسمي و كيميابخش است. حكيم موشه پدر دكتر داوود يهودي بود. روبن پسر آقا عزرا نيز يهودي بود. او پدر نجات رابينسن است. حاجي العازار شوشتي يهودي بود. عطاءالله خان حافظي، پسر ميرزا يوحنا، يهودي بود. نورالله احتشامي، پسر دكتر داوود مسيحي بود. [23] . وضعي مشابه با شيراز و مشهد و كاشان و همدان را در اراك [24] و تربت [25] و رشت [26] و ساير نقاط ايران و حتي سياهكل [27] مي توان ديد. در تهران نيز جمع قابل توجهي از يهوديان بهائي

شده وجود داشت. بعدها در دوره ي پهلوي، گروهي از ثروتمندان خاندان هاي يهودي _ بهائي سراسر ايران در تهران مجتمع شدند و شبكه اي متنفذ و مقتدر پديد آوردند كه در قلب آن خاندان هاي آزاده، اتحاديه، اخوان صفا، ارجمند، برجيس، برومند، جاويد، حافظي، حقيقي، حكيم، شايان، صميمي، عزيزي، عهديه، فيروز، لاله زار، لاله زاري، مؤيد، ماهر، مبين، متحده، متحدين، مجذوب، معنوي، ملكوتي، ميثاقيان، ميثاقيه، نصرت، وحدت، يوسف زاده برومند، يوسفيان و غيره جاي داشتند. در اواسط دوران سلطنت رضا شاه (1312) افرادي چون ميرزا اسحاق خان حقيقي، يوسف وحدت، عبدالله خان متحده، جلال ارجمند و اسحاق خان متحده (يهوديان بهائي شده) متنفذان سران جامعه بهائي تهران بودند. [28] . گروش يهوديان به بهائيت و تلاش براي تبديل اين فرقه به يك دين متنفذ جهاني به ايران محدود نيست و در ساير كشورها، به ويژه در اروپا و ايالات متحده آمريكا، نيز يهوديان و يهوديان مخفي (به ظاهر مسيحي) به اين فرقه پيوستند. نامدار ترين ايشان هيپولت دريفوس است. دريفوس نقش مهمي در گسترش و تقويت بهائيت ايفا نمود. او در حوالي سال 1317 ه_. ق. بهائي شد و در سال 1318 ه_. ق. در 70 سالگي در پاريس در گذشت. دريفوس در سال 1318 ه_. ق. به عكا رفت و مدتي با عباس افندي بود. [29] شناخت نام هاي به ظاهر مسيحي اروپاييان و آمريكاييان بهائي شده دشوار است ولي خانم پولاك را نيز مي شناسيم كه بهائي شد و آسيه نام گرفت. [30] اين خانم نيز، چنان كه نام او نشان مي دهد، به يكي از خاندان هاي زرسالار يهودي (خاندان پولاك) تعلق داشت. [31] . براساس چنين بستر و با اتكا بر چنين

حمايت هايي است كه بهائي گري در طول بيش از يك قرن فعاليت خود در ايالات متحده آمريكا [32] به سازماني بسيار متنفذ هم از نظر كمي و هم از نظر كيفي، در اين كشور بدل شد. مركز بهائيان جهان در آوريل 1985 تعداد اعضاي اين فرقه در كل قاره آمريكا را 857 هزار نفر اعلام كرده است. [33] بخش مهمي از اين گروه بهائيان ايراني مهاجر در سال هاي پس از انقلاب اسلامي هستند و بخشي بهائيان ايراني كه در طول يكصد سال اخير به تدريج به ايالات متحده و ساير كشورهاي قاره آمريكا مهاجرت كردند. صرف نظر از جمعيت كثير بهائيان آمريكا، به نفوذ اين فرقه در نهادهاي دانشگاهي و پژوهشي ايالات متحده آمريكا، كه به حاكميت ايشان بر حوزه مطالعات ايراني در ايالات متحده آمريكا انجاميده است، نيز بايد توجه كرد.

مخفي اختصاص دارد و مقاله مستقل ديگر به مرتدان.

[8] ibid. vol. 2. p.211.

[9] Walter j. Fischel. “Seeret Jews of Persia”, Commentary, No. 7,1949, pp. 28-33. [

[10] Timberg, ibid. p. 275.

[11] Judaica, vol. 8, p. 1357.

[12] ibid, vol. 12. pp. 854-855.

[13] دربارة گروش گروهي از زرتشتيان ايران به بهائيت و علل آن در صفحات توضيح خواهم داد.

[14] رائين. انشعاب در بهائيت، ص 302.

[15] آيتي، كشف الحيل، ج 2، ص 144.

[16] انشعاب در بهائيت، ص 171.

[17] فلسفة نيكو، ج 1، صص 81 _ 82.

[18] خاطرات صبحي، ص 128.

[19] فضل الله صبحي مهتدي، پيام پدر، ص 224.

[20] بنگريد به: حبيب لوي، تاريخ يهود ايران، ج 3، صص 743 _ 753.

[21] تاريخ ظهور الحق، ج 9، ق 2، صص 700 _ 716.

[22] فلسفة نيكو، ج 1، ص 19.

[23]. Eathers Children: A Portrait Pf Iranian Jews. USA. CA. The Conter For Iranian Jewish Oral History, 2002. p. 201.

[24] همان، ج 8، ق 1، ص 273.

[25] همان، ص 242.

[26] همان، ج 8، ق 2، ص 765.

[27] ميرزا يحيي، ميرزا خليل و آقاخان اسرائيلي سياهكلي. (همان، ص 775).

[28] انشعاب در بهائيت، صص 266 _ 267.

[29] تاريخ ظهور الحق، ج 8، ق 2، صص 1184 _ 1185.

[30] همان، ص 1199.

[31] براي آشنايي با خاندان پولاك بنگريد به: زرسالاران، ج 2، صص 133 _ 135.

[32] فعاليت بهائيان در ايالات متحده آمريكا از سال 1892 و با شركت در نمايشگاه جهاني كلمبيا (شيكاگو) آغاز شد. (گوهر يكتا، ص 275).

[33] Iranica, vol. 3, p. 450.