متفکر ونویسندۀ سودانی شیخ معتصم سید احمد

حقیقت گمشده

داستان گرایشم به مکتب اهلبیت علیهم السلام

جلد اول

ترجمه : سید محمد رضا مُهری

بنیاد معارف اسلامی

ص: 2

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

ص: 3

ص: 4

تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا»(1)

کتابی که در پیش روی شما است، راهی است که یک مسلمان حقجو برای یافتن حقیقت گمشده اش طی کرده، از گذرگاه های انحراف، ضلالت، و فریب گذشته ، نقطه ای نورانی در ماورای امواج تاریکی دیده است. کمر همت بسته، خود را در این امواج خروشان انداخته، و با تمام قدرت به سوی نقطه امید حرکت کرده تا به آن دست یافته است.

او در ابتدای کار، ستون خیمه ای را که از پدرانش به ارث برده بود بر زمین انداخت، روایت تحریف یافته «عَلَيْكُم بِسُنَّتي وَسُنَّةُ الخُلَفاءِ الرَّاشِدِينَ مِنْ بَعْدِي»(2) را کنار گذاشته تا مصداق آیه شریفه: « إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ» (3)نباشد. و به دنبال آن، خیمه ای راستین بر پا کرد که ستونش روایت معتبر و متفق عليه: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي اِبْدَأْ كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي اهْلَ بَيْتِي»(4) است.

از این جا بود که قلب حق بین او در های نورانی هدایت را

ص: 6

یکی پس از دیگری گشود تا به گمشده خود نائل گشت. آية تطهیر، حدیث کسا، آیه مباهله، آیه ولایت و حدیث غدیر چنان قلب خسته او را شاداب، پر نور، محکم و مطمئن ساخت که با بصیرتی تیز بین صفحات تاريك تاریخ را ورق زده و مورخین، محدثین و نویسندگان دروغ پرداز و گمراه کننده را رسوا نمود.

او در دو قسمت پایانی کتاب خود، اصول و فروع دین را از دیدگاه های مختلف مسلمانان بررسی کرده، خورشید تابان حقیقت را از پشت ابرهای تیره آشکار می سازد.

نویسنده محترم، جناب آقای شیخ معتصم سید احمد سفری طولانی و پر مشقت را پشت سر گذاشت و هنگامی که به چشمه پر فيض هدایت اهل بیت عصمت و طهارت عليهم الصلاة و السلام رسید خستگی راه را از یاد برد، زیرا حقیقت گمشده خود را در مذهب اهل بیت علیهم السلام پیدا کرد.

اینک این اثر ارزشمند را به فارسی برگردانده و در دسترس پویندگان حقیقت و علاقمندان اهل بیت قرار می دهم، امیدوارم مورد توجه حضرت ولی عصر ارواحنا له الفداء قرار گیرد.

محمد رضا مهری

ص: 7

ص: 8

بسم الله الرحمن الرحیم

«الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا »(1)

«آنها که رسالت های خدا را تبلیغ می کنند و از او هراس داشته و از هیچ کس دیگری جز خدا بیم ندارند، و کافی است که خداوند حساب گر باشد».

امام جعفر صادق علیه السلام:

«اذَا أَرَادَ اَللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نَكتَهً بَيْضَاءُ فَجَالَ الْقَلْبُ يَطْلُبُ الْحَقَّ ثُمَّ هُوَ الى اَمرِكُم اسْرَع مِنَ الطَّيرِ الى وَكرِه».

«هرگاه خدا خیر بنده ای را بخواهد، نقطه سفیدی در قلب او قرار داده ، که آن قلب همه جا در جستجوی حق است، او برای رسیدن به عقیده شما (تشيع) از پرنده ای که به سوی لانه اش می رود سریع تر می باشد(2).

ص: 9

ص: 10

ص: 12

ص: 14

دانشکده افسری باشم تا بتوانم انواع آموزش های جنگی را دیده و با اسلحه آشنا شوم و با همین امید سال هایی از عمرم را گذراندم ... تا آنکه به دبیرستان رفتم، در آنجا افکارم بازتر و اطلاعاتم بیشتر شد و با فرماندهان آزادی خواهی در جهان اسلام همچون عبد الرحمن کواکبی، سنوسی، عمر مختار و همچنین جمال الدین افغانی آشنا شدم. آن اندیشمند انقلابی که از افغانستان بپاخاست و به پایتخت های کشورهای اسلامی و غیر اسلامی سفر کرد تا اندیشه های حیات بخش را در تمام زمینه های عقب ماندگی در جهان اسلام و راههای اصلاح آن را منتشر کند.

آن چه توجه مرا جلب کرد روش او بود که آن را در کار جهادی خود اعمال می کرد؛ روشی که بر اساس حکمت بنا شده و بدون حمل اسلحه فرهنگ را منتشر و به امت اسلامی رشد فکری می داد.

من معتقد بودم هر که بخواهد جهاد کند و از مسلمین دفاع نماید باید شمشیر به دست بگیرد و وارد جنگ مسلحانه شود، ولی روش او کاملاً با تصورات من مغایرت داشت ؛ روش سخن و فرهنگ آگاهانه در تفکر مذهبی من تازگی داشت، ولی باز هم نمی توانستم به آسانی از آنچه افکار و آرزوهای خود را بر آن بنا نهاده بودم دست بکشم، هر چند کشف کرده بودم که مشکل امت، مشکل نداشتن یک فرهنگ متعهد و آگاه است، زیرا این

ص: 16

فرهنگ است که می تواند مسئولیت هر فردی را برای او مشخص کند و جمال الدین جهان را دور زد، نور و برکت خود را منتشر و اندیشه و فرهنگ را پخش کرد و مسلمانان افکار او را با جان و دل پذیرفتند، زیرا اندیشه های او مشکلات آنها را حل کرده و با واقعیت های زندگی ایشان در تماس بود. بدین جهت نیروهای استعمارگر و کینه توز به وحشت افتادند و «عروة الوثقی»(1) توانست به تنهایی در مقابل آنها با قدرت بایستد تا آنجا که مجبور شدند آن را محاصره کرده و از صدور آن جلوگیری نمایند.

این سؤال همیشه در ذهنم خطور می کرد:

چگونه یک شخص به تنهایی توانسته است تمام محاسبات را به هم زند، و تمام این قدرت های استکباری را به وحشت اندازد.

برای جواب دادن به این سؤال، دریچه ای از سؤالها بر رویم باز شد، بعضی از آنها آسان بود و بعضی ها اصلا در محيط سودان جوابی نداشت. این وضع مرا وادار کرد تا خود را از این محیط آزاد ساخته و تمام زنجیر ها را پاره کنم، زنجیرهایی که موجب تسلیم و خضوع من در مقابل این محیط مذهبی بوده و زندگی مرا همانند زندگی پدران و نیاکانم ترسیم می کرد، ولی احساس مسئولیت در

ص: 17

من و علاقه ام به جمال الدین مانند ناقوسی بود که فطرت مرا به صدا در می آورد. همیشه از خود می پرسیدم چگونه می توانم مانند جمال الدين باشم؟! آیا این دین موروثی من می تواند مرا به آن درجه برساند؟! پس از آن می گفتم: چرا نه؟!، مگر جمال الدين دینی غیر از دین ما داشت، و اسلامی غیر از اسلام ما؟

و برای جواب این سؤال، چندین سال متحیر بودم، و تنها چیزی که بدان رسیدم این بود که مفهوم دین بطور کلی در ذهنم تغییر کرد و جمال الدین را به جای عثمان دقنه رهبر و الگوی خویش می دیدم و بدنبال این تحول وسیله کار نیز برای من تغییر کرد و دانشکده افسری جای خود را به یک برنامه فرهنگی داد، برنامه ای که می تواند مرا با تفکر و فرهنگ اصیل اسلامی که نهضت اسلامی را بدنبال خواهد داشت آشنا سازد.

حقائق آشکار و بسیاری از اختلاف ها و تضادهای تاریخی ، عقیدتی و فقهی پدیدار گردید؛ بعضی از فرقه های اسلامی تکفیر شده و آنها را از حریم اسلام خارج کردند، چیزی که منتهی به تعدد مذاهب و تفرق خطوط فکری شد.

على رغم دردناک بودن این وضعیت، من توانستم گمشده خود را بیابم، تحقیقات خود را افزون و احساس کردم تمام پرسش های نا منظمی که به ذهنم خطور می کرد واقعیت دارد.

توجهم به وهابیت بیشتر شد، مناظرات و گفتگوهای آنان را دنبال می کردم و مهم ترین مسأله ای که در آن ایام از آنها یاد گرفتم جرأت و سرسختی آنها و مقاومت شان در برابر واقعیت های موجود بود، زیرا معتقد بودم وضعیت موجود امری است مقدس که نمی توان بر آن تعرض و تجاوز کرد، هر چند اشکال های زیادی بر آن داشتم که معمولا ناشی از وجدان درونی و فطرتم بود و از این رو بسیاری از برخوردها و فعالیتهای جامعه مذهبی را زیر سؤال می بردم.

راه را با وهابی ها دنبال کردم، و بحث های زیادی بین من و آنها بر قرار شد، این بحث ها در واقع همان پرسش هایی بود که در ذهن ما سرگردان مانده و اکنون جواب هایی برای آنها یافته بودم که مرا در این برهه راضی می کرد، البته سؤال هایی نیز بودند که جوابشان نزد آنها یافت نمی شد؛ این وضعیت سبب شد که به آنها

ص: 19

متمایل گشته، و دست آنها را بفشارم، ولی نکته های باقیمانده، مانع از این بود که کاملا پیرو وهابیت شوم؛ اولین و مهم ترین نکته این بود که نزد ایشان چیزی نیافتم که مرا ارضاء کند و آرزوهای بلند مرا جوابگو باشد،... بعضی وقت ها وسوسه می شدم و با خود می گفتم: آنچه در باره اش فکر می کنی و بدنبال آن می گردی چیزی ایده آل و غیر واقعی است و وهابیت بهترین الگوی اسلام است و جایگزینی ندارد.

از این رو بخاطر عدم آگاهی از اندیشه ها و مذاهب دیگر بدنبال این وسوسه رفته، آنرا باور می کردم ولی سریعا متوجه می شدم که جمال الدین ساخته این تفکر وهابی نیست، لذا اعلام می کرد: وهابیت بسبب دلایل و متونی که بر درستی مذهب خود بیان می کردند، نزدیک ترین راه به اسلام است . چیزی که در گروه های دیگر در سودان یافت نمی شد. ولی مشکل آنها این است که مذهب شان بیشتر به قوانین ریاضی شبیه است؛ مذهب وهابی مجموعه ای از قوانین و قاعده های خشک است که بدون آنکه تأثیر آشکاری در تمدن انسان و یا در طرز برخورد انسان با زندگی در این دنیا در تمام زمینه های فردی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی... و حتی در چگونگی رابطه اش با خداوند داشته باشد پیاده می شود، وهابیت کاملا به عکس است، چه بسا که انسان را بسبب تکفیرهای پی در پی نسبت به همه امور زندگی متوحش و از

ص: 20

جامعه جدا می سازد، یک وهابی نمی تواند خود را با جامعه وفق دهد، زیرا او در لباسش، رفتارش و تمام جزئیات زندگی اش جدای از دیگران است؛ با کسی مأنوس نمی شود مگر با هم فکران خود، لذا من متوجه غرور، تکبر و خود بزرگ بینی در آنها می شدم، زیرا آنها از بالا به مردم نگاه می کنند، با آنها نمی جوشند و در زندگی شان مشارکت نمی کنند و چگونه در زندگی با مردم مشارکت کنند ؟! در حالی که تمام فعالیت های جامعه را بدعت و گمراهی می دانند ..

من درست به خاطر دارم هنگامی که وهابیت وارد روستای ما شد، در مدت کوتاهی و بدون هیچگونه مطالعه و آگاهی، جمع زیادی از جوانان تابع وهابیت شدند، ولی زمانی نگذشت که همه آنها از آن دست کشیدند و همین بود انتظار من، زیرا این مذهب جدید، ایشان را از همکاری با جامعه منع کرده و بسیاری از سنت هایی که به آنها عادت کرده بودند را حرام می دانست در صورتی که هیچ مخالفتی با دین نداشت.

جالب اینکه از جمله گرفتاری های جوانان ملحق شده به وهابیت این بود که در روستای ما معمولا جوانها در شبهای مهتابی روی خاک نشسته، با گفتگو وقت فراغت را می گذراندند و این تنها ساعت دیدار برای جوانهای روستا بود که در طول روز مشغول کشاورزی یا کارهای دیگر بودند، ولی شیخ وهابی ها آنان را از این

ص: 21

کار منع کرده و آن را بر آنها حرام می شمرد به بهانه اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نشستن بر سر راهها را حرام فرموده است، هر چند محل نشستن آنها راه به شمار نمی رفت. مسأله دیگر که مشکل تمام وهابیون است ، اینکه یک وهابی در مدت زمان کوتاهی پس از متدین شدنش و با داشتن کمترین دانش، خود را مجتهد دانسته و مجاز می داند در هر مسأله ای فتوی دهد؛ به یاد دارم روزی با یکی از آنها نشسته مشغول بحث در مسائل مختلف بودم، که در اثناء بحث یکباره از جای برخاست زیرا اذان مغرب را از مسجد شان شنید، بدو گفتم صبر کن سخن مان تمام شود، گفت:

سخن تمام، وقت نماز است، برویم به مسجد نماز بخوانیم، گفتم:

من در منزل نماز می خوانم، هر چند ملتزم بودم با آنها نماز بخوانم، او فریاد کشید: نمازت باطل است، بشدت حیرت زده شدم و قبل از اینکه دلیل را بپرسم او رو برگرداند تا برود، گفتم: بایست، به چه دلیل نمازم در منزل باطل است؟

با افتخار و تكبر گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «لاَ صَلاَةَ لِجَارِ اَلْمَسْجِدِ إِلاَّ فِي اَلْمَسْجِدِ»، (همسایه مسجد نماز ندارد مگر در مسجد)، گفتم: اختلافی در این نیست که نماز جماعت در مسجد افضل است، ولی این بمعنی درست نبودن نماز در غير مسجد نیست و منظور از حدیث تأكيد بر همین افضلیت است نه برای بیان حکم نماز در منزل، به این دلیل که ما در فقه ندیده ایم که یکی از

ص: 22

مبطلات نماز، خواندن نماز در منزل است، و هیچ یک از فقهاء چنین فتوائی نداده اند، از طرفی دیگر تو به چه حقی این احکام را صادر می کنی؟ آیا تو فقیهی؟!... بسیار مشکل است که انسان فتوی دهد و حكم یک موضوعی را بیان نماید، زیرا فقیه تمام متون مربوط به این مسأله را بررسی می کند تا بتواند دلالت امر و نهی را در یک متن بداند.. آیا این امر دلالت بر وجوب می کند یا بر استحباب، و آیا نهی دلالت بر حرمت دارد یا کراهت .. دین ما پر معنی است، پس با احتیاط سخن بگو.

آثار شکست در روی او پیدا شد، اخم کرد و گرفته شد، سپس گفت: تو حدیث را تأویل می کنی و تأویل حرام است ...

و رفت ... به خدا پناه بردم از این احمق که نمی تواند بفهمد.

این تفکر عقب مانده و خشک، دومین عامل بود که مرا از وهابیت دور می ساخت، هر چند افکار آنها تأثیر زیادی بر من گذاشته، آن افکار را قبول نموده و از آن دفاع می کردم.

مدت زمانی به همین حال باقی ماندم، نه راه به جایی داشتم، نه قرار و آرامشی، یک روز به وهابیت نزدیک شده روز دیگر دور می شدم، تنها راه حل خود را بجای دانشکده افسری در این دیدم که در یک دانشکده یا دانشگاه اسلامی درس بخوانم تا بتوانم تحقیق خود را به طور دقیق تر و عمیق تر دنبال کنم، و بعد از امتحان ورودی دانشگاه شش رشته انتخابی در دانشگاه ها و دانشسراها برای

ص: 23

تحصیل در پیش داشتم، ولی من جز دانشگاه ها و دانشکده های اسلامی انتخاب نکردم، و در یکی از آن دانشکده های اسلامی دانشکده علوم اسلامی و ادبیات عربی از دانشگاه وادى النيل در سودان) قبول شدم. از خوشحالی خواستم پرواز کنم و خود را آماده این مرحله جدید از زندگی ساختم، و پس از انجام آموزش نظامی دفاع ملی که برای ورود به دانشگاه الزامی است گروه های دانشجویان از سراسر سودان به سوی دانشگاه ها هجوم آوردند و من از اولین افراد بودم؛ در مصاحبه ای که انجام شد مدیر دانشکده در باره شخصیتی که به او علاقمندم از من پرسید، گفتم: جمال الدین افغانی، و سبب علاقه ام به ایشان را بیان کردم...از سخن من اظهار خشنودی کرد و پس از سؤال های فراوان ، به طور رسمی در دانشکده قبول شدم. در آنجا به سراغ کتابخانه رفتم، که مملو از کتابها و دایرة المعارف های عظیم بود، با آنجا انس گرفتم ولی مشکل من این بود که از کجا شروع کنم؟ و چه چیزی را بخوانم؟

به همین حال ماندم، از این کتاب به آن کتاب منتقل می شدم .. و قبل از اینکه برای خود برنامه ای تعیین کنم، یکی از خویشاوندان راهی بزرگ و بسیار مهم در بحث و تحقیق در پیش رویم گشود، و آن مطالعه تاریخ جهت بررسی مذاهب اسلامی و يافتن مذهب حق از میان آنها بود، این راه توفیقی الهی بود که

ص: 24

خود از آن غافل بودم، آغاز قضیه وقتی بود که با یکی از افراد فامیل بنام عبدالمنعم در منزل پسر عمویم در شهر عطبره ملاقات کردم؛ عبدالمنعم فارغ التحصیل دانشکده حقوق است ، در آن روز هنوز خورشید غروب نکرده بود که وی را در حیاط منزل با یکی از اخوان المسلمين) دیدم که در آنجا مهمان بود مشغول بحث است، به دقت گوش کردم تا بدانم از چه صحبت می کنند. وقتی فهمیدم بحث درباره مسائل دینی است جدی تر شده، در کنار آنها نشستم تا گفتگویشان را دنبال کنم. عبدالمنعم با آرامش کامل بحث می کرد در حالیکه طرف مقابل بسیار خشن و تهاجمی بود، اصل مطلب را نفهمیده بودم تا آنکه آن برادر مسلمان گفت: شیعه کافر و از خدا بی خبرند..!!

در اینجا متوجه بحث شدم، بسیار دقیق شدم و در ذهنم این سؤال با حیرت مطرح بود..

شیعه چه کسانی هستند؟ و چرا آنها کافراند؟

آیا عبدالمنعم شیعی است؟ و این سخنان عجیب و غریب او آیا همان کلام شیعه است؟

منصفانه بگویم که عبدالمنعم حریف خود را در هر مسأله ای که مطرح می شد شکست می داد، آنهم با منطقی زیبا و استدلالی محكم.

بعد از این بحث، نماز مغرب خوانده شد، سپس با

ص: 25

عبدالمنعم تنها شدم و با احترام کامل از او پرسیدم: آیا تو شیعه ای ؟... اصلا شیعه چه کسانی هستند؟ و چگونه آنها را شناختی؟

گفت: صبر کن، سؤالها را یک به یک بپرس.

گفتم: ببخشید، من از آنچه از شما شنیده ام هنوز به خود نیامده ام.

گفت: این یک بحث طولانی است، و نتیجه چهار سال زحمت و مشقت است و متأسفانه نتیجه کار بر خلاف انتظار بود.

سخنش را قطع کرده ، پرسیدم: کدام نتیجه ؟

گفت: انباشته ای از نادانی و نادان سازی در طول زندگی ما را احاطه کرده است، به دنبال جامعه حرکت می کنیم بدون آنکه از خود بپرسیم، آیا دینی که بدان معتقدیم همان است که مورد نظر خداوند است، و همان اسلام واقعی است؟ ولی بعد از بررسی برای من آشکار شد که حق در جای دیگری است که به نظرم می رسید، یعنی نزد شیعه.

گفتم: شاید عجله کرده ای ... یا اشتباه کرده ای ...! به رویم لبخند زد و گفت: چرا تو با دقت و تأمل بحث نمی کنی ؟ بخصوص آنکه کتابخانه ای در دانشگاه دارید که می توانی استفاده زیادی از آن بنمانی

ص: 26

با تعجب گفتم: کتابخانه ما سنی است، چگونه درباره شیعه در آن بگردم؟!

گفت: از دلائل درست بودن تشیع این است که برای تأیید سخن خود به کتابها و روایات علمای اهل سنت استناد می کند، زیرا حق آنها در این کتابها به بهترین شکل آشکار می گردد.

گفتم : پس مأخذ شیعه همان مأخذ اهل سنت است؟!

گفت: خیر، شیعه مآخذ خاص خود را دارد که چندین برابر مآخذ اهل سنت است، و تمام آن از اهل بیت علیهم السلام علنا به نقل از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، روایت شده ولی آنها در مقابل اهل سنت به روایات و مأخذ خود استناد نمی کنند، زیرا این مأخذ برای آنها سند به شمار نمی آید، لذا لازم است به آنچه برای آنها مورد تأیید می باشد استناد کنند، یعنی اینکه شیعه اهل سنت را به چیزی متعهد می کنند که خود به آن متعهد شده اند.

از کلام او خشنود شدم و تصمیمم بر تحقیق بیشتر شد، به او گفتم : پس چگونه شروع کنم؟

گفت: آیا در کتابخانه شما صحیح بخاری، صحیح مسلم، مسند احمد، ترمذی و نسائی موجود است؟

گفتم: آری، در آنجا یک قسمت بزرگ مربوط به مصادر حدیث است.

ص: 27

گفت: از اینها شروع کن، و بدنبال آن کتابهای تفسیر و تاریخ، که در این کتابها احادیثی است که بر وجوب پیروی از مکتب اهل بيت علیهم السلام دلالت می کند.

مثالهایی در این زمینه با ذکر مأخذ، شماره جزء و صفحه مطرح کرد که بکلی متحیر شدم، احادیثی را می شنیدم که تاکنون به گوشم نخورده بود تا جائی که شک کردم آیا واقعا چنین مطالبی در کتابهای اهل سنت موجود است ... ولی او به سرعت این شک را از دلم بر طرف کرده گفت: این احادیث را یاد داشت کن، و در کتابخانه به دنبال آنها بگرد، ان شاء الله روز پنجشنبه آینده یکدیگر را می بینیم.

کنم هر چند تمام عمر مرا بگیرد... روز پنجشنبه که فرا رسید به سراغ عبدالمنعم رفتم... با آرامش و خوشروئی مرا استقبال کرد و گفت: نباید عجله کنی، این بحث را باید با آگاهی کامل دنبال نمائی.

سپس بحثهای متفرقه دیگری مطرح شد و تا جمعه شب ادامه یافت. من استفاده زیادی برده و با مسائلی آشنا شدم که تاکنون و قبل از بازگشت به دانشگاه نمی دانستم، از من خواست در باره چند مسأله تحقیق کنم .. این کار برای مدت زمانی ادامه داشت و موضوع بحث میان من و او هر چند وقت تغییر می کرد؛ در بعضی از حالتها میان صحبت عصبانی می شدم و یا حقایق روشنی را نمی پذیرفتم؛ مثلا احادیثی را در مآخذ می یافتم و از وجود آنها مطمئن می شدم ولی به او می گفتم: این احادیث موجود نیست . نمی دانم چرا اینگونه بر خورد می کردم، شاید به خاطر احساس شکست یا میل به پیروزی بود.

بدین ترتیب، با بحث های طولانی حقایق فراوانی برایم آشکار گردید که اصلا انتظار آن را نداشتم؛ در طول این مدت با دوستانم بحث های طولانی داشتم، وقتی دوستان از دست من خسته شدند، گفتند با فلان دکتر که فقه به ما تدریس می کرد بحث کن ، گفتم: مانعی ندارد، ولی حجب و حیا بین من و او مانع می شود تا بتوانم آزادانه صحبت کنم، آنها نپذیرفتند و گفتند: استاد بین ما

ص: 29

و تواست، اگر او را قانع کردی ما با تو هستیم...!

گفتم: مسأله قانع کردن نیست، بلکه مسأله دليل و برهان، و تحقیق درباره حق است...

در اولین درس فقه بحث را با ایشان آغاز کردم، آنهم به صورت چندین سؤال ... دیدم که او چندان مخالفتی با من ندارد، بلکه بعكس تأكيد بر محبت اهل بیت علیهم السلام، و ضرورت پیروی از آنها و ذكر فضایل ایشان می کرد و پس از چند روزی از من خواست تا به دفترش در دانشگاه بروم، وقتی که نزد او رفتم کتابی در چند جزء به من داد، آن كتاب (اصول کافی) بود که معتبرترین مرجع حدیث نزد شیعه است. از من خواست در نگهداری این کتاب کوتاهی نکنم زیرا این آثار اهل بیت است ... از شدت تعجب نتوانستم چیزی بگویم .. کتاب را گرفتم و از او تشکر کردم، من در باره این کتاب شنیده بودم ولی آن را ندیده بودم، لذا احتمال دادم دکتر شیعه باشد، هر چند می دانستم که مالکی است، و بعد از تحقیق و پرسش در باره وی، فهمیدم که او صوفی است و به محبت اهل بیت علیهم السلام دل بسته است.

وقتی دوستانم متوجه این همفکری بین من و استاد شدند، از من خواستند تا با استاد دیگری که حدیث تدریس می کرد بحث کنم، او مرد متدین، متواضع و خوش اخلاقی بود و او را بسیار دوست داشتم، لذا در خواست دوستان را پذیرفتم؛ بحثهای

ص: 30

مختلفی بین ما شروع شد، در باره درستی بعضی احادیث از او پرسیدم و او تأکید بر صحت آنها می کرد، ولی پس از مدت زمانی متوجه نفرت او و ناخوشایندی اش از ادامه بحث با خود شدم؛ دوستانم نیز متوجه این مسأله شدند، به نظرم رسید بهترین راه ادامه بحث، نوشتن است لذا مجموعه ای از احادیث و روایاتی که دلالت واضح بر وجوب پیروی از مذهب اهل بیت علیهم السلام را دارد برای وی نوشتم، و از او خواستم درباره صحت اینها بررسی کند، و هر روز از او جواب می خواستم و او از اینکه هنوز دنبال نکرده است معذرت می خواست، و من آنقدر این وضع را با وی ادامه دادم تا اینکه از دست من خسته شد. به من گفت: تمام اینها صحیح است.

گفتم: اینها بوضوح دلالت دارند بر لزوم پیروی از اهل بیت علیهم السلام.

جواب نداد و به سرعت به طرف دفتر رفت.

این بر خورد مانند ضربه ای بود برای من، به طوری که احساس کردم کلام شیعه راست است، ولی دوست داشتم باز هم تأمل کنم و در قضاوت عجله نکنم.

اتفاق عجیبی افتاد، رئیس دانشکده آقای استاد علوان به ما درس تفسیر می گفت، روزی در تفسیر آیه شریفه:«سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ (1)»(1) گفت:

ص: 31

وقتی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم که در غدیر خم بود، مردم را صدا زد تا اجتماع کردند، سپس دست على علیه السلام را گرفت و گفت: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلَى مَوْلاَهُ»، هر کس من مولای او هستم، على نیز مولای او است، این خبر در همه جا پخش شد، وقتی حارث بن نعمان فهری آن را شنید شتر خود را سوار شده نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رفت، از مرکب پائین آمده و گفت: ای محمد، ما را در باره خدا امر کردی تا شهادت دهیم به اینکه «لا اله الا الله» (خدایی جز الله) نیست و اینکه تو فرستاده او هستی، و ما از تو پذیرفتیم، امر کردی پنج بار نماز گذاریم، پذیرفتیم، امر به زکات کردی و ما قبول کردیم، امر کردی ماه رمضان را روزه بگیریم ما نیز پذیرفتیم. و امر به حج نمودی و ما قبول کردیم، ولی به اینها اكتفا نکردی و دست پسر عمویت را بالا بردی تا او را رهبر ما قرار دهی و گفتی: هر که من مولای او هستم علی مولای او است، آیا این کار از تو بود یا از خدا؟

پیامبر صَلّي اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم گفت: «وَاللَّهِ الَّذي لا اله الاّهو انَّ هَذا مِنَ اَللَّهِ عَزَّوَجَلَّ»، (قسم به خدایی که جز او خدایی نیست، این امر از جانب خداوند است).

حارث رو برگرداند و بطرف مرکبش حرکت کرد و گفت: خدایا ، اگر آنچه محمد می گوید حق است پس باران سنگ از آسمان بر ما ببار یا عذابی دردناک بر ما نازل کن، حارث به مركبش نرسیده بود که ، سنگی بر سر او فرود آمد و از پشت او خارج شد، .

ص: 32

پس از آن این آیه نازل شد: «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعَارِجِ »(1) - سؤال کننده ای پرسید از عذابی که بر کافران فرود خواهد آمد و کسی نتواند از آن جلوگیری کند.

درس که تمام شد، یکی از دوستان به دنبال استاد رفت و به وی گفت: آنچه شما گفتی سخن شیعه است. استاد قدری تأمل کرد، سپس به این اعتراض کننده روی کرد و گفت: بگو «معتصم» بیاید نزد من در دفتر اداره ...!.

از این درخواست تعجب کردم و از ملاقات با رئیس دانشکده وحشت کردم، ولی به خود شجاعت داده و نزد او رفتم، و قبل از اینکه بنشینم گفت: می گویند تو شیعه ای! گفتم: من فقط بحث می کنم.

گفت: بحث زیبا است ، و باید باشد.

رئیس دانشکده شروع کرد به نقل شبهه هایی که بارها در باره شیعه گفته شده است ، و خداوند مرا یاری کرد تا بتوانم با قوی ترین استدلال ها جواب او را بدهم؛ چنان به سخن آمده بودم که خودم باورم نمی شد و قبل از تمام شدن گفتگویمان، به من توصیه کرد تا کتاب «المراجعات» را بخوانم و گفت: المراجعات از کتابهای بسیار خوب در این زمینه است.

ص: 33

پس از خواندن کتابهای «المراجعات»، «معالم المدرستين» و چند کتاب دیگر، به خاطر دلایل روشن وبرهانهای قوی این دو کتاب با ارزشی که بر حق بودن مذهب اهل بیت علیهم السلام را ثابت می کرد، حق برای من روشن و باطل مفتضح شد و همچنان قدرت من در بحث و تحقیق بیشتر شد، تا آنکه خداوند نور حق را در دل من روشن کرد و من تشیع خود را اعلام کردم ...

بدنبال آن، مرحله جدیدی از درگیری شروع شد، آنهائی که در بحث به نتیجه ای نرسیدند، راهی جز مسخره کردن، توهین و ناسزاگویی، تهدید و تهمت زدن ... و دیگر روشهای جاهلانه نیافتند و من خود را به خدا واگذار کردم، و بر این ماجرا صبر کردم هر چند این ضربات از سوی نزدیک ترین دوستانم بر من وارد شد، آنها از خواب و خوراک همراه من زیر یک سقف پرهیز می کردند.

در تنهایی کاملی فرو رفتم، مگر بعضی از برادران که آگاهی بیشتر و تفکر آزادتری داشتند، و پس از گذشت زمانی توانستم رابطه ای را با دیگران برقرار نمایم که بسیار بهتر از قبل شد، زیرا میان آنها مورد احترام و تقدير واقع شدم، تا جائی که بعضی ها در ریز و درشت زندگیشان با من مشورت می کردند، ولی این وضعیت برای مدت طولانی ادامه نیافت، آتش اختلاف دو باره شعله ور شد، آنهم پس از اینکه سه دانشجوی دیگر تشیع خود را

ص: 34

اعلام کردند، به علاوه جمع زیادی از دانشجویان که اظهار تمایل و تأیید نسبت به شیعه نمودند و به دنبال آن برخورد ها و درگیری های جدیدی شروع شد و ما همگی جانب حکمت و اخلاق فاضله را گرفتیم، و توانستیم این موج خشم را در اسرع وقت بگذرانیم.

کرد به خواندن کتابهایی مانند (اهل بیت قياده ربانيه ، المراجعات ، معالم المدرستين) تا آنکه خداوند او را به نور اهل بیت علیهم السلام هدایت کرد و تشیع خود را اعلام نمود ؛ بقیه افراد خانواده نیز غالبأ ابراز خشنودی و تأیید می نمودند.

بدین ترتیب موضع من در روستا پخش شد و شروع کردم مذهب اهل بیت را بر مردم روستا مطرح نمودن ؛ اینجا بود که خشم وهابیت شعله ور شد، و مبلغین آنها شدیداً به خشم آمدند، و تمام سخنرانی های آنان در هر مناسبتی که برگزار می شد پر از توهین و ناسزا نسبت به شیعه و تهمت به آنها شده بود. بعضی ها متعرض من نیز می شدند، ولی من در تمام این موارد با صبر و گذشت مقابله می نمودم.

گفتم: آیا می دانی چرا؟

گفت: نمی دانم

گفتم: سخن تو تهاجم جاهلانه است، و به شخص من متعرض شده ای، و لذا ترسیدم اگر اعتراض کنم، دفاع از شخص باشد نه دفاع از حق، اما اکنون از تو می خواهم یک مناظره علمی و منطقی در حضور جمع با من داشته باشی، تا حق بر ملا شود .

گفت : من مانعی ندارم.

گفتم: پس محورهای بحث را مشخص کن.

گفت: تحریف قرآن و عدالت صحابه .

گفتم : بسیار خوب ، ولی دو مطلب ضروری وجود دارد که باید مورد بحث واقع شود، و آن دو مطلب درباره صفات خدا و نبوت در اعتقاد و روایات شما است.

گفت: خير

گفتم: چرا؟

گفت: من محور بحث را تعیین می کنم، اما اگر از تو تقاضای مناظره کردم، تو حق داری محورهای بحث را تعیین کنی.

گفتم: اشکالی ندارد، قرار ماکی باشد؟

گفت: امروز، بعد از نماز مغرب ... او خیال می کرد با تعیین چنین وقت نزدیکی مرا خواهد ترساند، ولی من با خوشحالی قبول کرده و از مسجد خارج شدم.

پس از نماز مغرب مناظره شروع شد. شیخ آنها - احمد

ص: 37

الامين - سخن را طبق عادت خود با حمله بر شیعه شروع کرد ، او شیعه را به تحریف قرآن متهم می کرد و كتاب (الخطوط العريضه نوشته محب الدین) را نیز در دست داشت، سخن او که تمام شد، من شروع کردم و تمام اتهاماتی را که به دروغ علیه شیعه گفته بود به طور مفصل رد کردم، و شیعه را کاملا از عقیده تحریف قرآن تبرئه نمودم و سپس مانند قول حضرت عیسی علیه السلام به او گفتم: (کاهی را در چشم دیگران می بینید ولی قطعه چوب را در چشم خود نمی بینید)، زیرا روایتهایی که در کتابهای حدیثی اهل سنت است بوضوح قرآن را متهم به تحریف می کند، بنابراین اهل سنت نزدیکتر به این اتهام اند از شیعه، و در این زمینه حدود بیست روایت با ذکر مرجع و شماره صفحه، از صحیح بخاری، مسلم، مسند احمد و الاتقان في علوم القرآن سیوطی نقل کردم، به عنوان مثال:

امام احمد بن حنبل در مسند خود از ابی بن کعب نقل می کند که پرسید: سوره احزاب چند آیه دارد؟ گفت: هفتاد و چند آیه، گفت: آن سوره را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خواندم، آیات آن به اندازه سورة بقره یا بیش از آن بود، و آیه رجم نیز در آن است(1) .

همچنین بخاری در صحیحش روایت مستندی از ابن عباس نقل کرده که عمر بن خطاب گفت: خداوند محمد صلی الله علیه و آله و سلم را به حق

ص: 38

فرستاد و کتاب را بر او نازل کرد، و از جمله آیاتی که خدا نازل کرد آیه رجم بود و ما آن را خواندیم، یاد گرفتیم و درست درک کردیم و لذا پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم رجم کرده و ما نیز پس از او رجم نمودیم،حال می ترسم اگر زمانی طولانی بر مردم بگذرد، بعضی ها بگویند: به خدا آیه رجم را در کتاب خدا نمی بینیم، و بدین وسیله به خاطر ترک یک واجب که خدا آن را نازل کرده است گمراه شوند، ...سپس می گوید: از جمله آیاتی که در کتاب خدا می خواندیم این بود: «ان لا تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ فَاِنَّهُ كُفرٌ بِكُمْ اَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ أَوْ إِنْ كَفَراً بِكُمْ اَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ»(1). «مبادا از پدران خود روی بگردانید، زیرا این کفر است که از پدران خود روی بگردانید»(2)

مسلم در صحیحش روایت می کند که: ابو موسی قاریان قرآن از اهل بصره را فرا خواند ، پس سیصد نفر از کسانی که قرآن خوانده بودند بر او وارد شدند، او گفت: شما بهترین افراد اهل بصره و قاریان آنها هستید، پس تلاوت کنید قرآن را و فاصله شما با نزول قرآن موجب نشود که سنگدل شوید همان گونه که پیشینیان سنگدل شدند، ما سوره ای را می خواندیم که از نظر بزرگی و شدت مانند سوره برائت بود، و من آن را از یاد برده ام، ولی این مقدار از آن را حفظ دارم : «لَوْ كَانَ لاِبْنِ آدَمَ وَادِيَانِ مِنْ مَالٍ لاَبْتَغَى وَادِيَةً ثَالِثَاً وَ لا

ص: 39

يَملاُ جَوْفَ اِبْنِ آدَمَ اِلاّ التُرابَ »، «اگر انسان - فرزند آدم - دو دشت پر از پول داشته باشد، باز هم دشت سومی را می خواهد، وشکم انسان را چیزی پر نمی کند جز خاک»، همچنین سوره ای را می خواندیم که شبیه یکی از سور مسبحات است و من آن را نیز از یاد برده ام مگر این مقدار: «يَا اَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ فَتُكْتَبُ شَهَادَةٌ فِي اعناقِكُمْ فَتُسْأَلُونَ عَنْهَا يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ»(1)، «ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی را می گوئید که خود انجام نخواهید داد، و در نتیجه شهادتی بر عهده شما نوشته می شود که در روز قیامت از شما درباره آن سؤال خواهد شد»(2)

وقتی این روایتها را نقل می کردم، متوجه شدم که شیخ به من خیره شده است، دهان او باز مانده و تحير و ناباوری در چهره او مشهود است، همینکه سخن من تمام شد گفت: من چنین چیزی نشنیده و ندیده ام، باید مآخذ اینها را بیاوری.

گفتم: هم اکنون تو بر شیعه حمله کرده و آنان را متهم به تحریف می ساختی، پس چرا کتابهای آنان را که در طول زندگی ات ندیده ای، با خود نیاوردی، پس تو نیز وظیفه داری مآخذ خود را بیاوری، و در مقابل، این کتابخانه تو است، بخاری و مسلم و دیگر کتابهای حدیث نیز در آن است، آنها را بیاور تا این

ص: 40

روایات را در آنها بیابی، وقتی دید راه فراری برای او نمانده است ، مطلب را عوض کرد و گفت شیعه معتقد به تقیه است، پس چگونه سخن آنها را باور می کنی؟! و شروع به هتاکی کرد، تا اینکه یکی از آنها اذان عشاء را گفت: و پس از نماز قرار گذاشتیم مناظره را در روزهای آینده ادامه دهیم، و در هر روز مطلبی را برای بحث انتخاب کنیم ... فردای آن روز، اول صبح بود که رو بروی منزلمان نشسته بودم، ناگهان شیخ وارد شده با احترام کامل بر من سلام کرد و گفت: مردم عوام نمی توانند این بحثها را بفهمند،بهتر است من و تو به تنهایی بحث و گفتگو کنیم.

گفتم: موافقم، ولی بشرط آنکه دست از توهین شیعه برداری، و از آن روز به بعد هیچ توهینی به شیعه از او شنیده نشد.

خلاف آنکه عقل خود را به کار انداخته و رشد می دهد ، و فرق میان این دو به یک سبب بر می گردد، به اعتماد بر خدا یا عدم آن، پس آنکه احساس ضعف و شکست می کند از عقل خود استفاده نخواهد کرد، اما آنکه بر خدا و بر نور عقلی که به او ارزانی داشته است اعتماد کند می تواند به قله رفيع آگاهی و پیشرفت صعود کند، و لذا بسیاری از آنها که از ادامه تحقیق من جلوگیری می کردند و سعی داشتند از این روش استفاده نموده تا اعتماد مرا سست کنند، می گفتند: تو از کجا توانائی تحقیق در این مسائل را داری ؟! علمای بزرگ ما نتوانستند به آنچه تو به آن رسیده ای برسند، تو چه ارزشی در مقابل علمای عالی مقام داری ؟!... و امثال این روشها، که برای شکست روحیه من به کار می بردند.

و از من بیش از این نمی خواستند که کورکورانه جای پای آنها قدم گذارم، و داد و فریاد آنها را تکرار کنم، خداوند می فرماید:

«قَالُوا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا»(1) «كفار گفتند برای ما کافی است آنچه پدران خود را بر آن یافته ایم».

2۔ خود را فریب ندهیم و از نفوذ حقایق به عقلمان جلوگیری نکنیم، این کار ممکن است بدین صورت باشد که تمام راههای منتهی به واقعیتها را بر خویشتن ببندیم، که در این صورت انسان متعصب شده و از شنیدن سخنان آگاهی بخش و افکار

ص: 42

دیگران، و مطالعه کتاب و امثال آن خود داری می نماید و هیچ گونه تماسی با فرهنگهای دیگر نخواهد داشت، پس هر تبلیغی که دعوت به عزلت وعدم تحقیق یا تحصیل دانش نماید، اینگونه تبلیغ بهدف برقراری جهالت ودور کردن مردم از حق است. تأكيد وهابیت بر عدم مطالعه کتب شیعه وعدم همنشینی و بحث با آنها، در واقع روش ضعفا است و مبتنی بر منطقی نادرست است. قرآن کریم نیز این تفکر را رد کرده است: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»(1)، «اگر راست می گوید، برهان خود را ارائه کنید».

3- باید اراده را تقویت نمود، آنهم در برابر امواج شهوت و راههای فشار بر جامعه، که هر مخالفی یا معترضی را دور می سازد. ما ناگزیر از مقابله با چنین فشارها با صبر و استقامتیم، زیرا حق هیچگاه دنباله رو جامعه و یا پیرو تمایلات انسان نبوده است، تاریخ انبیاء الهی گواهی می دهد که آنها شدیدترین شکنجه های گوناگون را از دست افراد جاهل تحمل کردند، بنی اسرائیل در یک روز هفتاد پیامبر را کشتند، خداوند می فرماید:

«وَ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ»(2)، «هیچ پیامبری برای آنها نمی آمد مگر اینکه او را مسخره می کردند».

4- حجابهای زیادی وجود دارد که مانع از کشف

ص: 43

حقیقت است، پس باید مواظب آنها باشیم تا آنکه حق واضح تر و روشن تر باشد، و از جمله این حجابها چنین است:

الف. خودخواهی، که بدترین مرضی است که دامنگیر انسان می شود و از آن تمام صفات منفی مانند حسادت ، کینه توزی و لجاجت سر چشمه می گیرند، پس هر گاه انسان افکار و عقاید خود را جزء وجود و كيان خویش بشمارد هر چند که پر از خرافات باشد، در اینصورت هیچ انتقادی نسبت به آن نمی پذیرد زیرا او تصور می کند انتقاد از آن عقاید، انتقاد از وجود و كيان خود او است، پس بر اساس غریزه دفاع از خود و حب نفس، با تمام قدرت و بدون فهم و آگاهی از آن عقیده دفاع می کند و ممکن است انسان نسبت به تفکری ابراز تعصب کند زیرا که برای او سودی داشته و یا از ضرری جلوگیری می کند، و لذا انسان خود را هم رنگ آن ساخته و از آن دفاع می کند و هر فکر دیگری را رد می کند هر چند حقیقت آن کاملا آشکار باشد، و احياناً انسان تفکری را دوست می دارد برای آنکه با خواسته های او یا خواسته های جامعه اش سازگار است ، پس انسان از آن عقیده دست بر نمی دارد.

ب - علاقه به نیاکان، بدون تفکر و اندیشه که انسان را وادار به تقلید از آنها می کند، پس به بهانه احترام آنها با ترس از سرکشی نسبت به آنان به علاوه تأثیر وراثت و تربیت، انسان به طور کامل تسلیم اندیشه ها و عقاید آنها می گردد، و این از بزرگترین

ص: 44

حجاب هایی است که مانع از کشف حقیقت توسط انسان می شوند.

ج- علاقه به گذشتگان ، نگاه با قداست نسبت به علمای گذشته و بزرگان انسان را وادار می کند به طور کامل از آنان تقلید و بر افکار آنها تکیه نماید ، ولی تسلیم چنین تقلیدی موجب انحراف از حق است، زیرا خداوند عقل آنها را حجت بر ما قرار نداده است، بلکه عقل هر انسان حجت بر او است ، پس احترام ما نسبت به آنها نباید مانع از بررسی افکار آنها و دقت در آن باشد، تا اینکه مصداق آیه شریفه: «وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا»(1) «و آنها گفتند خدایا ما از رؤسا و بزرگان خود پیروی کردیم و آنها ما را گمراه کردند» نشویم.

د- یکی دیگر از اسباب اشتباه ، عجله کردن است ، که این نتیجه راحت طلبی است، زیرا انسان می خواهد بدون آنکه خود را در بحث و تحقیق خسته کند، با اولین برخورد حکم صادر نماید، و از اینرو اندیشمندان در جهان کم اند زیرا بحث و اندیشه مشکل است ، پس هر که دنبال حق است باید تحمل زحمت و مشقت کند.

غیر از آنچه گفته شد، نکات علمی دیگری نیز هست که محقق باید قبل از شروع در بحث آنها را در نظر بگیرد، به علاوه

ص: 45

بی طرفی کامل، وتسلیم محض در صورت پدیدار شدن حق، و همچنین تضرع و کمک خواستن از خداوند تا دل انسان را با نور حق روشن کند، در حدیث شریف از پیامبر صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به است: «اللّهُمَّ ارنا الحَقَّ حَقّاً وارْزُقْنا اتِّباعَهُ وارِنا الباطِلَ باطِلاً وارْزُقْنَا اجتِنَابَهُ»، «خدایا حق را برای ما به صورت حق نشان بده و ما را توفیق پیروی از آن عطا فرما، وباطل را برای ما باطل جلوه ده و ما را موفق به ترک آن بنما»(1)

ص: 46

ص: 48

ذهن من خطور نکرد زیرا این دو حدیث پایگاهی بود که از آن خود را وابسته به مذهب سنی می دیدم، و شک در آنها به معنی شک در اساس وابستگی من بود.

اگر درباره این تفکر که مرا به اشتباه انداخته بود تحقیق شود مشخص می گردد که نه ساخته شده زمان ما و نه ساخته تفكر سنّی است، بلکه این نتیجه توطئه ای حساب شده است که جهت مخدوش کردن حقائق و مقابله با خط اهل بیت، خطی که نشان دهنده اسلام در زیباترین شکل آن است از قبل طرح ریزی شده بود، و متأسفانه بسیاری از مکتب های فکری بر اساس این توطئه ناجوانمردانه بنا شده است، و عقاید آن را پذیرفته اند گویا که از طرف خداوند نازل شده است. این تفکر را منتشر کرده و با تمام راهها و روشها از آن دفاع نمودند.

وهابیت نیز چیزی جز یک مثال روشن از قربانیان این توطئه نیست، توطئه ای که امت اسلامی را در پرتگاه عمیق تشتت، اختلاف و چندگانگی انداخته است.

ما در هر فصل از فصول این کتاب سعی داریم اندکی از این توطئه را فاش سازیم.

آنچه هم اکنون به دنبال آن هستیم همان دو حدیثی است که به عنوان اولین برنامه برای تحریف دین و منحرف کردن مسیر رسالت و دور شدن مسلمین از حدیث واقعی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به

ص: 50

شمار می روند، که واقعیت حدیث نبوی اینگونه است: «اِنِّي تارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ ما اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهَا لَن تَضِلُّوا بَعْدِي ابداً كتاب اللّهِ وعترَتِي اهل بَيْتي»(1) (من دو چیز گران بها را در میان شما باقی می گذارم که اگر به آن دو تمسک کنید هرگز پس از من گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم یعنی اهل بیتم) ... واین حدیثی است متواتر که کتابهای حديث آن را نقل کرده و در مصادر مختلفی از اهل سنت و شیعه آمده است، ولی دست پلید خیانت سعی کرده است آن را از دیدگان مخفی نماید، ولذا دو حدیث: «كتاب الله وسنتی»، (کتاب خدا وسنت من )، و «علیکم بسنتی»، (بر شما باد به سنت من ) را منتشر ساخته است ... که بزودی ضعف این دو حدیث مشخص خواهد شد.

اولین باری که حديث: «... كتاب الله و عترتی» را شنیدم، متعجب شدم و قدری ترسیدم ... آرزو کردم که این حديث صحيح نباشد، زیرا چنین حدیثی تمام تفکر دینی مرا در هم ریخته و پایه های مذهب سنی را فرو می ریزد... ولی باد در خلاف جهت کشتی وزید.. و درست بعکس آرزویم اتفاق افتاد. هنگامی که درباره مصادر اصلی این احادیث تحقیق کردم دیدم که حديث:

کتاب الله و عترتی» دارای آنچنان صحت و اعتمادی است که هیچ کس نمی تواند درباره آن شک کند، و بر خلاف آن، حديث: «کتاب

ص: 51

الله و سنتی ..» بیش از یک خبر واحد مرفوع يا مرسل نیست، و چنان ضعیف و سست است که قلب مرا شکست. و از اینجا بود آغاز تحقیقات من، هنگامی که تلخی شکست را چشیدم. پس از آن قرائن و دلایلی برای من یکی پس از دیگری پدیدار شد تا آنکه حقیقت برایم به روشن ترین وجه خود آشکار گردید ...اکنون ضعف دو حدیث: «علیکم بسنتی...» و«كتاب الله و سنتی..) و صحت حديث عترت که اولین گلوله در قلب تفکر سنی است را به اثبات خواهیم رساند.

فریب و زیر کی تحریف کنندگان می شویم، زیرا با چنین حدیثی، درستی مذهب اهل سنت و جماعت - مکتب خلفا - در مقابل مذهب تشیع - مکتب اهل بیت - اثبات می شود، و از اینرو می توان فهمید که چرا مکتب ها و گرایش هایی در خلاف جهت مذهب اهل بیت ساخته شده است، چنین گرایشهایی بر اساس این حدیث و امثال آن بر پا شده است.

با نگاهی علمی و با قدری کوشش ودقت در واقعیت های تاریخی و زمینه های این حدیث و امثال آن، و یا با تأمل در علم حدیث و فنون جرح و تعدیل، روشن و آشکار می گردد که این حدیث باطل و جعلی است.

بسیار جاهلانه خواهد بود اگر یک سنی بخواهد این حدیث را به عنوان حجت علیه شیعه مطرح کند زیرا این حدیث مخصوص اهل سنت بوده، و نمی توان شیعه را با حدیثی که در مصادر مورد اعتماد خود نقل نکرده اند محکوم کرد.

ولی چون من یک محقق سنی هستم، پس باید با کتابها و مصادر اهل سنت شروع کنم، تا اینکه برای من تعهد آور باشد، و این یک مسأله اساسی و محوری در تحقیق است ، که باید در بحثها و استدلالهایمان مورد نظر ما باشد زیرا حجت را نمی توان حجت نامید مگر آنکه حریف نسبت به آن متعهد باشد، که در این حالت حجت خواهد بود بر او، و این مطلبی است که بسیاری از علمای

ص: 53

اهل سنت در استناد خود علیه شیعه به امثال این حدیث توجه نکرده اند...ولی در مقابل آنها شیعه به حديث كتاب الله و عترتی استدلال می کند، و فرق میان این دو استدلال بسیار است، زیرا حديث «سنتی» مخصوص اهل سنت است، در حالیکه حديث و عترتی» را هر دو گروه قبول دارند.

خالی از ضعف و اشکال نیستند، و هر کس شرح حال آنها را دنبال کند، به خوبی متوجه این مسأله می شود، ولی در این مختصر مجال توضیح درباره هر یک از روات این حدیث از راههای مختلف سند آن، و نقل آراء علماء جرح و تعدیل درباره آنها نیست، و لذا اکتفا می کنم به تضعیف یک یا دو راوی از هر سند آن، و همین کافی است برای تضعیف آن اسناد، همانگونه که علمای جرح و تعدیل نیز بر این امر متفق اند، زیرا احتمال می رود یک راوی ضعیف این روایت را جعل کرده باشد.

میان رواة حديث حذف می نمایند»(1)

ابو اسحاق جوزجانی می گوید: «خدا رحمت کند بغیه را ، اگر خرافه ای را می دید اهمیت نمی داد که آن را از چه کسی نقل می کند» (2) .

وغير از این از سخنان حفاظ و علمای جرح و تعدیل زیاد است که ما به آنچه نقل کردیم اکتفا می کنیم .

می دهد».(1)

غیر از اینها نیز گفته شده و در همین حد برای تضعیف روایت کافی است.

اضافه بر آنچه گفته شد، حدیث خبر واحد است که تمام روایات آن به یک صحابی بر می گردد و آن عرباض بن ساریه است، و خبر واحد در مقام احتجاج قابل قبول نیست به خصوص آنکه عرباض از پیروان معاویه و از مأموران او بوده است .

طراحی شده برای جلوگیری از نشر حدیث و در جهت کتمان آن بوده است تا اینکه حق آشکار نشود. آنها به این هم اکتفا نکردند، بلکه عمر برای نابودی سنت به طور کاملاً واضح اجتهاد کرد. عروة بن زبیر روایت می کند که عمر بن خطاب می خواست سنن را بنویسد، و در این باره با اصحاب پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مشورت کرد، آنها نیز نظر دادند که باید بنویسد، ولی عمر یک ماه صبر کرده و در این مدت همیشه استخاره می کرد، تا آنکه روزی تصمیم خود را گرفته، گفت: من می خواستم سنن را بنویسم، ولی به یاد قومی افتادم قبل از شما، آنها کتابهایی نوشتند و سرگرم آن کتابها شده ،کتاب خدا را از یاد بردند، به خدا قسم من کتاب خدا را با هیچ چیزی آمیخته نمی کنم»(1)

یحیی بن جعده نقل کرده است که عمر بن خطاب می خواست سنت را بنویسد، سپس به نظرش رسید که چنین کاری نکند، به ولایتها نیز نوشت که هر کس چیزی از این قبیل دارد، از بین ببرد).(2)

ابن جریر نیز روایت کرده است که خلیفه عمر بن خطاب هرگاه والی یا حاکمی را به شهر با ولایتی می فرستاد، از جمله

ص: 59

وصایایی که به او می کرد این بود که: «قرآن را به تنهایی نگه دار، و از محمد روایت نکن، و من نیز در این کار شریک شما هستم»(1)

تاریخ سخن خلیفه را به ابوذر از یاد نبرده است، عبدالله بن مسعود و ابو الدرداء: «این چه حدیثی است که از محمد پخش می کنید؟ !(2)

همچنین روایت شده که عمر احادیث را از مردم جمع کرد، مردم خیال کردند می خواهد آنها را بررسی و تصحیح کند، به طوری که اختلافی در آنها نباشد، لذا نوشته های خود را به وی دادند، ولی او آنها را در آتش سوزاند، سپس گفت: آرزویی بود مانند آرزوی اهل کتاب. این خبر را خطيب در تقييد العلم (3) به نقل از قاسم روایت کرده است.

اما دلیلی که عمر برای مصادره سنت آورده است، دلیلی است که هیچ جاهلی آن را نمی پذیرد چه رسد به عالم، زیرا این دلیل مخالف قرآن و مخالف دین و عقل است، او بر چه اساسی می گوید: «قرآن را تنها نگه دارید و روایت را کنار گذارید»، در حالیکه خود قرآن تأکید دارد بر اینکه دلالت و حجیت او کامل نمی شود مگر با سنت، زیرا سنت برای قرآن توضیح دهنده ،

ص: 60

شارح، مخصص، تعیین کننده حدود و قیود وامثال آن است، خداوند می فرماید: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»(1)، «ما بر تو ذکر قرآن نازل کردیم تا برای مردم بیان کنی آن چه بر آنها نازل شده، و شاید که تفکّر کنند».

پس چگونه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قرآن را بیان کند! جز با سنت؟!، همچنین خدا می فرماید: «مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى و َمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى»(2)، «هرگز صاحب شما (پیامبر ) منحرف نشده و راه را گم نکرده است، و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید، آنچه او آورده است چیزی نیست جز وحی که به او القا شده است» .

پس فایده وحی چیست اگر ما دستور داریم که آن را کتمان کرده یا بسوزانیم، و این سنتی که معتقد به ضرورت پیروی از آن هستید، دستخوش زنجیره ای از توطئه ها گردیده است، و این برنامه از ابوبکر شروع شد. او در ایام خلافتش پانصد حدیث از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را که نوشته بود سوزاند(3)، عایشه می گوید: پدرم احادیث رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را جمع کرد تا آنکه پانصد حدیث شد، یک شب تا صبح در رختخواب خود می غلتید، صبح که شد گفت:

ص: 61

دخترم، احادیثی را که نزد تو هست بیاور، من احادیث را به وی دادم و او آنها را سوزاند، و گفت: ترسیدم بمیرم و این احادیث نزد تو بماند، و در میان آنها احادیثی باشد از کسی که من او را امین دانسته، به او اعتماد کرده باشم در حالی که احادیث او درست نباشند، و در این صورت آنها به عهده من باقی بمانند.(1)

عمر در ایام خلافتش به دور دست ترین نقاط نوشت که هر کس حدیثی را یاد داشت کرده آن را از بین ببرد.(2)

عثمان نیز همین راه را دنبال کرد، زیرا او امضا کرده بود که بر سیره شیخین - ابوبکر و عمر - عمل کند، و لذا بالای منبر رفته و گفت: «جایز نیست کسی حدیثی را روایت کند که آن را نه در عهد ابوبکر شنیده است و نه در عهد عمر».(3)

معاوية بن ابی سفیان نیز این روش را ادامه داده می گوید:

«ای مردم، از نقل احادیث از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خودداری کنید، و اگر حدیثی را بازگو می کنید، پس حدیثی را بگوئید که در عهد عمر نقل شده باشد»(4)

بدین ترتیب خودداری از نوشتن احادیث به عنوان یک

ص: 62

سنّت مطرح شده ، و نوشتن احادیث امری ناروا به شمار می رفت .

این خفقان و پوشاندن حقایق که توسط دولتمردان علیه نوشتن حديث اجرا گردید هدفی جز سرپوش گذاشتن بر فضایل اهل بیت علیهم السلام جلوگیری از انتشار آنها نداشت، هر چند چنین هدفی برای اکثریت قابل قبول نیست، ولی این همان واقعیت تلخی است که هر محقق در تاریخ و هر خواننده حوادث تاریخی با آن روبرو می شود.

علاوه بر این، کدام سنتی بود که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دستور داد از آن پیروی شود؟! آیا آن سنت همان است که عمر آن را از بین برد یا آنکه ابوبکر سوزاند؟!

و اگر دستور پیروی از سنت وجود دارد، پس چرا خلفای راشدین از آن اطاعت نکردند، که همیشه آن را نقل کنند و سعی در نوشتن آن داشته باشند؟!

پس چه کار کند آنکه می خواهد پس از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به سنت عمل کند؟!

فرض کنیم چنین شخصی معاصر صحابه باشد، آیا باید همیشه دنبال تمام صحابه بگردد تا بتواند سنت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را از آنها بگیرد، آنهم در حالی که بسیاری از صحابه جزء فرمانداران، حکام، فرماندهان و نگهبانان مرزها هستند؟!

ص: 63

آیا برای بدست آوردن احکام مورد نیاز خود باید تمام آنها را بیابد و از آنها سؤال کند، یا اکتفا کند به آنهایی که در دسترس او هستند، با این که قول اینها کافی نیست زیرا احتمال دارد احکامی نسخ شده، تخصیص یافته و یا مقید گردیده اند در حضور یک یا چند صحابی که هم اکنون در مدینه نیستند، در حالی که بنا به قول ابن حزم : حجت تمام نمی شود مگر به آنها.

اگر کسی که صحابه را درک کرده است اینگونه مشکل داشته باشد، و اینها افراد اندکی بوده اند، پس چگونه خواهد بود زمانی که کشور اسلامی توسعه یافته، فتوحات آن زیاد وسؤال درباره قضايا وحوادث بسیار مطرح می شود. چگونه این سؤالها باید جواب داده شوند؟!

بدین ترتیب بسیاری از احادیث واحکام از بین رفت، هدف آن توطئه نیز همین بود، عمر آن را بصراحت در زمان رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ گفت، وقتی که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در حال وفات بود، فرمود: «ائتوني بكتف ودواة اكتب لكم كتابة لا تضلوا بعده ابدأ»،(یک استخوان کتف و قدری جوهر بیاورید تا چیزی برای شما بنویسم که هرگز پس از آن گمراه نشوید.) عمر گفت: انه يهجر، حسبنا کتاب الله، [او هذیان می گوید، کتاب خدا برای ما کافی است].(1)

آن هدفی که مانع از آوردن استخوان و جوهر برای رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ

ص: 64

شد تا برای آنها چیزی بنویسد که آنان را از گمراهی نگه می دارد، همان هدفی است که آنها را منع کرد از جمع کردن احادیث و نوشتن آنها.

پس بر چه اساسی گفته می شود که: (از سنت من پیروی کنید.) در حالی که نه صحابه از آن پیروی کردند و نه خلفا، بلکه درست عکس آن را گفتند، همانگونه که ذهبی در (تذكرة الحفاظ) می گوید: صديق (ابوبکر) پس از وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَمردم را جمع کرد و گفت: شما احادیثی از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نقل می کنید که خود در آن اختلاف دارید، و مردمی که پس از شما می آیند بیش از شما اختلاف در آن خواهند داشت، پس حدیثی از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نقل نکنید و هر که از شما پرسید بگوئید: بین ما و شما کتاب الله قرار دارد، پس حلال آن را حلال و حرام آن را حرام بدانيد.(1)

«شکی در این نیست که هیچ مرجع قانونگذاری برای امت الزام آور نیست مگر آنکه تدوین شده و مفاهیم آن مشخص باشد، ويا آنکه مسئولیتی داشته باشد که او برای آن مرجع باشد»(2). و امت اجماع دارند بر این که ست نه در زمان پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و نه در زمان خلفاء تدوین نشده است، بلکه نوشتن آن پس از یک قرن و نیم از وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آغاز شده است. پس بر چه اساسی گفته می شود (بر

ص: 65

باد سنت من ...).

سند آن ناقص است، و ابن هشام،(1) مدعی است که حدیث را از سیره ابن اسحاق گرفته است ولی من تمام چاپهای سیرة ابن اسحاق را گشتم و این حدیث را نیافتم، پس ابن هشام آن را از کجا آورده است ؟!

4 - اما روایت مالك، خبری است مرفوع وسند ندارد، راوی موطأ می گوید: «از مالك به من روایت شد که به او رسیده است اینکه رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود:... متن حديث ..».(2)

ملاحظه کنید که این حدیث سند ندارد، پس نمی توان بر آن اعتماد کرد. و چون مالك به تنهایی این حدیث را نقل کرده ولی نه استاد او ابو حنيفه آن را روایت کرده ونه شاگردانش شافعی واحمد بن حنبل ، پس اگر حدیث درست بود، چرا ائمه مذاهب وائمه حدیث از آن اعراض کرده اند؟!

5 - حاکم در مستدرك خود(3) این حدیث را از دو طریق آورده است.

راه اول: در آن زيد الديلسی به نقل از عكرمة به نقل از ابن

ص: 67

عباس وجود دارد، پس نمی توان این حدیث را قبول کرد زیرا در سند آن عكرمة (1) دروغگو است که از دشمنان اهل بیت علیهم السلام بوده و از کسانی است که عليه امام على علیه السلام قيام کرده و او را تکفیر کردند.

راه دوم : در آن صالح بن موسى الطلحي از عبدالعزيز بن رفيع از ابن صالح از ابوهریره روایت کرده اند، و این حدیث نیز قابل قبول نیست زیرا به روایت ابو سعید خدری پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ این حدیث را وقتی فرموده است که در بستر مرگ بوده در حالیکه ابو هریره در آن وقت در بحرین بسر می برده است، او یک سال و نیم قبل از وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با علاء حضرمی به آنجا فرستاده شد پس چگونه این حدیث را از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در بستر مرگ ایشان شنیده است؟!

6 - السنن الكبری، تأليف بیهقی این حدیث را در جلد10 ص 114 انتشارات دار المعرفة بيروت - لبنان نقل کرده است، ابتدا حديث مسلم «ترکت فیکم کتاب الله و عترتی اهل بیتی» را روایت کرده سپس متن دو حديث مستدرک را.

7- كتاب «الفقيه المتفقه» تأليف خطیب بغدادی ج 1 ص94، که جناب شیخ اسماعیل انصاری عضو «دار الافتاء» این کتاب را تصحیح و بر آن حاشیه زده است، کتاب از انتشارات دار الكتب العلميه در بیروت، لبنان می باشد. این کتاب دو

ص: 68

حدیث را نقل کرده است. اول حدیث مستدرک (عن ابی صالح عن ابی هریره) است. روایت دوم جدید است، به نقل از سیف بن عمر، از ابن اسحاق اسدی، از صباح بن محمد، از ابن حازم، از ابوسعید خدری ... که متن حدیث را از ایشان نقل کرده است، و این روایت نیز قابل قبول نیست، زیرا علمای جرح و تعدیل بر درغگویی سیف بن عمر اجماع دارند و قول علما درباره او بعداً خواهد آمد.

8- کتاب: «الالماع الى معرفة أصول الروايه وتقييد السماعه تالیف قاضی عیاض 479 - 544 هجری، به تحقیق آقای احمد صقر، چاپ اول، ناشر دار الرأس الناصره - المكتبة العتيقة - تونس، ص 9، متن حدیث را از کتاب «الفقيه المتفقه» که در سند آن سیف بن عمر وجود دارد نقل کرده است.

غیر از موارد فوق در هیچ کتابی حديث (كتاب الله وسنتی) نقل نشده است، بنابراین حدیث فوق تنها از طریق ابن عباس، ابو سعید خدری وابو هریره نقل شده است و این سه راه با تمام ضعف خود در نیمه قرن پنجم هجری یعنی بعد از حاكم (صاحب مستدرك) پیدا شده اند، و هیچ کتابی قبل از آن نیست که از این راهها نقل کرده باشد. این یک مطلب، ثانیاً این سه نفر صحابی : ابو هریره ، ابن عباس وابو سعید خدری حدیث (کتاب الله و عترتی) را در قرن دوم هجری بنابر روایت مسلم نقل کرده اند، حال کدام

ص: 69

یک را باید قبول کرد ؟.(1)

بدین ترتیب این روایت چیزی جز یک خبر واحد مرفوع یا مرسل نیست... و از جمله دلایل بر جعلی بودن آن اینکه حدیثی بدین درجه از اهمیت که برنامه اساسی حرکت امت پس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ یعنی «هرگز گمراه نخواهید شد اگر به این دو متمسک شوید: کتاب خدا و سنت پیامبرش» را بیان می کند، چنین حدیثی اقتضا می کند که خود پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آن را در موقعیت های مختلف بیان فرموده و صحابه نیز آن را روایت و حفظ کنند، همانگونه که درباره حديث (كتاب الله و عترتی) اتفاق افتاده است.

پس امکان ندارد که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ این حدیث را به عنوان یک مرجع تشریعی پس از خود برای ما قرار داده باشد زیرا این حدیث در دلالت، مبهم وناقص بوده و مصدر آن مشكوك است.

گرفت...

در منطقه سیده زینب علیها السلام در شام با دوستی سودانی بنام عادل آشنا شدم، که خداوند قلب او را به نور اهل بیت علیهم السلام و منور ساخته و شیعه شده بود، او دارای صفات حمیده ای بود که کمتر در دیگران یافت می شود، او خوش اخلاق، متدین و با تقوی بود. شرایط زندگی او را وادار کرده بود تا در منطقه ای به نام عادلیه در 9 کیلومتری جنوب سیده زینب علیها السلام و مشغول کار کشاورزی شود.

در مجاورت زمینی که بر آن کار می کرد، زمین دیگری بود مربوط به مردی مُسنّ و متدین که به ابو سلیمان معروف بود.

هنگامی که این همسایه مطلع شد فرد سودانی که در کنار زمین وی کار می کند شیعه است، نزد او آمده و شروع به صحبت با وی نمود. او گفت:

- ای برادر، سودانی ها همه سنی و خوب هستند، پس تو را چه به تشيّع ؟! آیا در خانواده شما کسی شیعه شده است؟ عادل: خير، ولی دین وایمان بر اساس تقلید از جامعه و خانواده نیست.

- شیعه دروغ گفته و مردم را فریب می دهند.

عادل: من چنین چیزی از آنها ندیده ام.

- آری، ما آنها را خوب می شناسیم.

ص: 71

عادل: ای حاجی، آیا به بخاری، مسلم وصحاح اهل سنت ایمان داری؟

- آری

عادل: شیعه برای هر یک از معتقداتی که به آنها ایمان دارند با این مصادر - علاوه بر مصادر خودشان - استدلال می کنند.

- دروغ می گویند، آنها یک بخاری و مسلم تحریف شده دارند.

عادل: آنها مرا وادار به خواندن یک کتاب به خصوصی نکردند، بلکه از من خواستند در هر کتابخانه ای در کشورهای عربی جستجو کنم.

- این دروغ است ، و من وظیفه دارم که تو را دوباره به مذهب اهل سنت بر گردانم، «ولین بهدالله بك رجلاً خير لك مما طلعت عليه الشمس» ... [اگر خداوند به دست تو یک نفر را هدایت کند برای تو بهتر است از آنچه خورشید بر آن می تابد.]

عادل: ما طالب حق و هدایتیم، همراه دلیل می رویم هر جا که برود.

- من بزرگترین عالم دمشق را برای تو حاضر خواهم کرد، او علامه عبدالقادر ارنؤوطی است، عالمی جلیل القدر، محدث و حافظ است، و شیعه سعی کردند او را با پولی بالغ بر چند میلیون

ص: 72

فریب دهند، ولی او رد کرد..

برادر عادل با این پیشنهاد موافقت کرد، وابو سلیمان به او گفت: وعده ما روز دوشنبه ، برای خودت وهر سودانی که تحت تأثیر تفکر شیعی قرار گرفته است.

عادل نزد من آمد، و موضوع را به من اطلاع داد، واز من خواست تا همراه او بروم، من نیز با خوشحالی فراوان پیشنهاد او را قبول کردم، و با یکدیگر قرار گذاشتیم برای روز دوشنبه مورخ 8 صفر 1417 هجری - که بهترین درود و سلام بر صاحب هجرت باد - ساعت 12 ظهر.

آن روز هوا بسیار گرم بود، طبق قرار با سه نفر سودانی دیگر ملاقات و به سوی محل کار عادل به راه افتادیم، به آنجا که رسیدیم برادر عادل به استقبال ما آمد، باغ بسیار سر سبزی بود پر از درختهای مثمر ، درختهای هلو، سیب، توت و غیر آن از میوه هایی که ما در سودان نداریم.

پس از آن به سوی باغ همسایه سنی او حرکت کردیم، او با گرمی زیاد از ما استقبال کرد، پس از قدری گردش در آن جای با صفا و سرسبز، به نماز ظهر پرداختیم، در اثنای نماز بود که چندین اتومبیل از راه رسیدند و در مقدمه آنها اتومبیل حامل شیخ ارنؤوطی بود، جایگاه پر از افراد و خارج از ساختمان پر از اتومبیل شد. دوستان سودانی ما بسیار تعجب کرده بودند، آنها باور نمی کردند

ص: 73

مسأله به این بزرگی باشد، پس از آنکه هر یک در جایی قرار گرفت، من جای خود را در مجاورت شیخ انتخاب کردم.

پس از آنکه معرفی میان ما وجمع آنها انجام شد، صاحب باغ به شیخ گفت: اینها برادران سودانی ما هستند، آنها در سیده زینب تحت تأثیر شیعه قرار گرفته اند، و میان آنها یک شیعه است که در باغ مجاور کار می کند.

شیخ گفت: کجا است این فرد شیعه.

جواب داده شد: او به باغ خود رفته، پس از چندی بر می گردد.

گفت: پس صبر می کنیم تا بر گردد.

... یکی از سودانی ها به سراغ عادل رفت و او را به مجلس آورد، در این میان شیخ از این فرصت استفاده کرده احادیث زیادی را که از حفظ داشت قراءت کرد، موضوع این احادیث برتری بعضی شهرها و سرزمینها بر جاهای دیگر است، و به خصوص درباره شام و شهر دمشق، این مطلب حدود نیم ساعت طول کشید. هر چند مطلبی بی فایده بود، و من از این کار او بسیار تعجب کردم، چگونه از این موقعیت استفاده نمی کند در حالی که همگی به او گوش فرا داده اند، می توانست حدیثی بگوید که به درد دنیا یا آخرت آنها بخورد، سپس او گفت: دین خدا بر اساس خویشاوندی استوار نیست، در حالی که خداوند شریعت را برای

ص: 74

تمام مردم قرار داده است، پس به چه حقی باید دینمان را از اهل بیت علیهم السلام بگیریم؟! در حالیکه رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ما را امر کرده که از کتاب خدا و سنت او پیروی کنیم، و این حدیث صحیح بوده و کسی نمی تواند آن را تضعیف کند، و ما راهی جز این راه نداریم، وبا دست خود به کمر عادل زد و گفت: فرزندم، کلام شیعه تو را فریب ندهد.

او را متوقف ساخته گفتم :

۔ جناب شیخ، ما به دنبال حق می گردیم، ومسأله برای ما مشتبه شده است، و بدین منظور آمده ایم تا از شما استفاده کنیم، پس از آنکه اطلاع یافتیم که شما عالمی بزرگوار و محدث وحافظ هستید. گفت: آری

گفتم: از بدیهیاتی که هیچ کس از آن غفلت نمی کند مگر انسان کور دل، این است که مسلمانان به گروهها و مذاهب مختلف تقسیم شده اند، و هر گروهی ادعا می کند که او بر حق و دیگران بر باطل اند. حال چگونه می توانم حق را از میان این خطوط متناقض بیایم در حالیکه موظف هستم از شرع واقعی خدا پیروی کنم؟ آیا خداوند خواسته است که متفرق باشیم، با اینکه خواسته او این است که امت واحده باشیم، و با یک شرع واحد عبادت خدا کنیم؟! واگر جواب مثبت است، خدا و رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ چه ضمانتی برای ما قرار داده اند مبنی بر اینکه امت از گمراهی در امان باشد؟

ص: 75

با توجه به اینکه اولین اختلاف میان مسلمین درست بعد از وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به اتفاق افتاد، پس نباید برای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ جایز باشد که امت خود را بدون هدایتی که بتوانند بدان تکیه کنند ترک گوید.

شیخ گفت: ضمانتی که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ برای جلوگیری از اختلاف امت قرار داده است این فرمایش ایشان است: «من برای شما چیزی قرار دادم که اگر بدان متمسک شوید هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا وسنتم».

گفتم: در ابتدای سخن ، شما گفتید که چه بسا حدیثی باشد که هیچ اصلی ندارد، یعنی در کتابهای حدیث نقل نشده باشد. گفت: آری.

گفتم: این حدیث در صحاح ششگانه اصالتی ندارد، پس چگونه به آن قائل هستی، در حالیکه شما مردی محدث بشمار می روی؟

در اینجا آتش او شعله ور شده، شروع کرد به فریاد زدن، و گفت: منظور تو چیست، آیا می خواهی این حدیث را تضعیف کنی.

از این برخورد او، وسبب هیجانش تعجب کردم، در صورتی که من چیزی نگفته بودم.

گفتم: تأمل کنید، من یک سؤال مشخص دارم، آیا این

ص: 76

حدیث در صحاح ششگانه هست؟ گفت: صحاح تنها شش کتاب نیست، کتابهای حدیث بسیاراند، و این حدیث در کتاب موطا امام مالك موجود است.

روی کردم به جمع حاضر وگفتم: بسیار خوب، شیخ اعتراف کرد که این حدیث در صحاح ششگانه نیست، ودر موطأ مالک است.

بالحن تندی سخن مرا قطع کرده گفت: چه گفتی ، مگر موطأ کتاب حديث نیست؟

گفتم: موطأ كتاب حدیث است ولی حدیث: «کتاب الله وسنتی» در موطأ مرفوع است نه مسند، با وجود آنکه تمام احادیث موطأ مسند و دارای سند است.

از آنجائیکه شیخ حجت و دلیل خود را از دست داده بود فریاد بلندی کشید، و شروع به زدن من کرد، و مرا به چپ و راست تکان می داد و می گفت: تو می خواهی حدیث را تضعیف کنی، تو که هستی تا آن را تضعیف نمائی، دیگر از حدود معقول خارج شده بود و همگی از حرکات و رفتار او تعجب کرده بودند.

گفتم: ای شیخ! اینجا مقام بحث و استدلال است، و این روش عجیب و غریب شما مشکلی را حل نمی کند، من با بسیاری از علمای شیعه نشسته ام ولی هرگز چنین برخوردی را ندیده ام .

ص: 77

خداوند می فرماید: «وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ»(1) «اگر تو خشن و سنگدل بودی، آنها از اطراف تو پراکنده می شدند». پس از این قدری از خشم او فروکش کرد.

گفتم: از شما می پرسم ای شیخ، آیا حديث (كتاب الله وسنتی) در موطأ مالك ضعیف است یا صحيح ؟!

با حسرتی فراوان گفت: ضعیف است.

گفتم: پس چرا گفتی که حدیث در موطأ است در صورتی که می دانی آن ضعیف است؟

دوباره صدایش را بالا برده گفت: این حدیث سندهای دیگری نیز دارد.

به حاضرین خطاب کرده گفتم: شیخ از روایت موطأ دست کشید و گفت: حدیث راه های دیگری دارد، پس بشنویم راههای دیگر آن را.

...در اینجا شیخ احساس شکست و خجالت کرد زیرا حدیث هیچ راه صحیحی ندارد. در این هنگام یکی از حاضرین شروع کرد به صحبت کردن، شیخ فرصتی یافت تا خود را از این تنگنا نجات دهد، به وی اشاره کرده و به من گفت: بشنو، ایشان چه می گوید.

... ولی من که متوجه وضعیت او شده بودم اصرار کرده گفتم :

ص: 78

ای شیخ، راه های دیگر حدیث را بفرمائید بشنویم؟!

با لحنی شکست خورده گفت: به یاد ندارم، آنها را برای تو خواهم نوشت.

گفتم: سبحان الله ! شما آن همه حدیث در فضیلت شهرها و سرزمین ها از حفظ داری، ولی مهمترین حدیثی که پایه اساسی اهل سنت و جماعت است - حدیثی که امت را از گمراهی نجات می دهد نمی دانی ؟! - به ادعای خودت.

ولی او همچنان ساکت ماند، یکی از حاضرین که متوجه شرمساری شیخ شده بود گفت:

- از شیخ چه می خواهی؟ مگر به تو قول نداد که آنها را برایت بنویسد.

گفتم: من راه را برای شما کوتاه می کنم، این حدیث در سیره ابن هشام نیز هست ولی بدون سند.

شیخ ارنؤوطی گفت: سيرة ابن هشام، کتاب سیره است نه کتاب حدیث.

گفتم: پس این روایت را نیز ضعیف می دانی ؟

گفت: آری گفتم: پس زحمت بحث در باره آن را نیز از دوش من برداشتی.

ص: 79

سپس سخن خود را ادامه دادم: این حدیث در کتاب الالماع» تألیف قاضی عیاض نیز هست، همچنین در کتاب «الفقيه المتفقه» تأليف خطیب بغدادی ... آیا این روایتها را می پذیری؟

گفت: خير

گفتم: پس حديث كتاب الله و سنتی» به شهادت شیخ ضعیف است و تنها یک ضمانت باقی مانده است که امت را از اختلاف نجات دهد، و آن حدیث متواتری است از رسول الله که کتابهای حدیث اهل سنت حتی صحاح ششگانه بجز بخاری آن را روایت کرده اند، و آن حديث این است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود:

«اِنِّي تارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ ِ اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي كِتَابَ اَللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مَا بَيْنَ السَّماءِ والأرضِ وعِتْرَتِي اَهلُ بَيْتِي فَاِنَّ الْعَلِيمَ الْخَبِيرَ انبَأنِي أنَّها لَن يَفْتَرِقَا حَتّى يَرِدا عَلَيَّ الحَوض». .

(من دو چیز گرانبها در میان شما باقی می گذارم، که اگر به آنها متمسك شوید هرگز پس از من گمراه نخواهید شد، یکی کتاب خدا که ریسمانی است پیوسته از آسمان تا به زمین، و دیگری عترت واهل بیتم، که خدای دانا و آگاه به من خبر داده است آن دو هیچ گاه از هم جدا نخواهند شد تا آنکه کنار حوض بر من وارد شوند.) این متن حدیث است طبق روایت احمد بن حنبل، و هر مؤمنی که به دنبال اسلام واقعی است، همانکه خدا به رسول خود امر فرموده است، چاره ای ندارد جز رفتن از این مسیر ، که همان

ص: 80

مسیر اهل بیت علیهم السلام است، اهل بيت تطهير شده در قرآن کریم از هر گناه و پلیدی. پس از این ، قدری از فضایل اهل بیت علیهم السلام را نقل کردم در حالی که شیخ کاملا ساکت بود و در این مدت حتی یک کلمه سخن نمی گفت واین خلاف عادت او بود زیرا قبل از این، پی در پی سخن مرا قطع می کرد.

هنگامی که مریدان شیخ متوجه شکست او شدند شروع به سر و صدا کردند گفتم: دغل بازی و نفاق بس است ، این قدر از حق دوری نکنید، تا کی چشم خود را بسته نگه می دارید ؟!! در حالی که آیات حق آشکار و نشانه های آن مشخص است، و من بر شما حجت اقامه کردم مبنی بر اینکه دین جز از راه کتاب خدا و عترت پاک از آل محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نخواهد بود.

شیخ همچنان ساکت بود و یک کلمه هم در جواب من نمی گفت. یکباره از جا برخاست و گفت: من می خواهم بروم، من کلاس درس دارم، با توجه به اینکه او برای نهار دعوت بود.

صاحب خانه اصرار کرد که بماند. پس از آوردن غذا مجلس آرام شد، شیخ نیز هنگام غذا خوردن در باره هیچ موضوعی اصلا سخن نگفت ، در صورتی که قبل از این مجلس را در اختیار داشت و او تنها سخنور بود...

این است نتیجه کار کسی که حقایق را مخفی می کند، روزی باید در ملأ عام رسوا شود.

ص: 81

*مشكل اهل سنت با این دو حديث حل نمی شود:

اگر از آنچه گفتیم چشم پوشی کرده و مثلا پذیرفتیم که این در حدیث صحیح اند، حديث عليكم بسنتی...» و «کتاب الله وسنتی»، این فرض اهل سنت را نجات نداده و گرفتاری آنها را حل نمی کند، بلکه از همه جهات مذهب اهل بیت (تشیع) را تأیید و استوار می کند، دلیل این مطلب چنین است:

حدیث اول: « بر شما باد سنت من و سنت خلفاء راشدین هدایتگر بعد از من»(1)

دوازده خليفه اند و تمام آنها از قریش اند، سه راه آن از بخاری، نه راه از مسلم، سه راه از ابی داود، یک راه از ترمذی و سه راه از حمیدی . بخاری از جابر نقل می کند و او از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : «یکون من بعدی اثنا عشر اميرة»، (دوازده فرمانروا پس از من خواهند بود)، سپس کلمه ای فرمود که نشنیدم، از پدرم پرسیدم: چه فرمود، گفت: فرمود «کلهم من قریش»، تمام آنها از قریش اند. و در روایت مسلم از عامر بن سعد نقل کرده که نامه ای برای ابن سمرة نوشتم و خواستم مرا خبر دهد از چیزی که از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ شنیده است، او برایم نوشت: شنیدم از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در روز جمعه ای که شب آن روز اسلمی را رجم کرد، فرمود: دین همچنان بر پا است تا آنکه قیامت بر پا شود و دوازده خلیفه که همگی از قریش اند برای مردم آمده باشند»(1)

پس از این دیگر کسی نمی تواند بر حدیث «و سنة الخلفاء...»

استدلال کند مبنی بر اینکه منظور از آن خلفای چهار گانه اند، آنهم با بودن این روایت های متواتر که بالغ بر بیست راه هستند و همگی شهادت می دهند که خلفا دوازده خليفه اند، و نمی توانیم تفسیری در واقعیت های گذشته برای آن بیابیم جز در ائمه دوازده گانه

ص: 83

مذهب اهل بیت .

بنابراین شیعه تنها فرقه ای است که توانسته است معانی این روایت ها را مشخص کند، آنهم با ولایت امام علی علیه السلام و پس از ایشان حسن علیه السلام و حسین علیه السلام و سپس نُه امام از فرزندان حسین،علیه السلام پس تعداد آنها می شود دوازده امام.

با وجود اینکه کلمۂ قریش در این روایتها اطلاق دارد و دقیقا مشخص نشده است ولی اگر روایتها و قرائن دیگر را ضمیمه کنیم معلوم می گردد که مراد از آن، اهل بیت است آنهم به دلیل وجود روایتهای زیادی مبنی بر امامت اهل بیت ، که در بحث های آینده آنها را مطرح خواهیم کرد.

در این باره این روایت کافی است: «اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي اَهْلَ بَيْتِي»، (من در میان شما چیزی را باقی می گذارم که اگر به آن تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم اهل بیتم)(1)

حال که قیام دین همانگونه که روایت های گذشته دلالت داشت وابسته به ولايت دوازده خلیفه است، و در عین حال روایتهایی هست که تأکید می کند بر تلازم میان اهل بیت و کتاب

ص: 84

خدا، پس این بهترین دلیل است بر اینکه منظور از (دوازده خلیفه) همان ائمه اهل بیت است. اما جمله «كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ» - همه آنها از قریش اند. در واقع تغییر و تحریف حدیث است و منظور از جعل آن خدشه وارد کردن بر دلالت آشکار حدیث به لزوم پیروی از اهل بیت است، زیرا عبارت آن «كُلُّهُمْ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ» - همه آنها از بنی هاشم اند. می باشد ولی دستهای حقد و خیانت، فضائل اهل بیت علیهم السلام را دنبال کرده تا آنچه را بتواند بپوشاند و آنچه قابل تحریف باشد(1) تغییر و تبدیل نماید .

این روایت یکی از قربانیان تغییر و تبدیل است ، ولی خداوند نور خود را آشکار می کند. این همان قندوزی حنفی است که در ينابيع الموده نقل می کند: در مودت دهم از کتاب مودة القربی تألیف سید علی همدانی قدس الله سره - که خداوند برکات او را بر ما ارزانی دارد. به نقل از عبدالملك بن عمير از جابر بن سمره می گوید: همراه با پدرم نزد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بودیم، ایشان فرمودند:

«بعدی اثنا عشر خلیفه » پس از من دوازده خليفه خواهد بود، سپس صدایش را پائین آورد، از پدرم پرسیدم: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ چه چیزی را با صدای آهسته فرمود، گفت: پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «ُکلُّهُمْ مِنْ بَنِي هَاشِمٍ»،

ص: 85

تمام آنها از بنی هاشم اند .(1)» همچنین قندوزی روایت های واضح تری را نیز نقل کرده است، مثلا از عباية بن ربعی از جابر روایت می کند که گفته است: رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «اانَا سَيِّدُ النَّبِيّينَ وَعَلَى سَيِّدِ الوَصِيّينَ وَ انَّ اوصِيائِي بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ اَولُهُمْ عَلَى وآخِرِهِمْ القائِمُ الْمَهْدِيّ»، من سرور انبیا و علی سرور اوصیا است، و اوصیای من پس از خود دوازده نفر اند، اول آنها على و آخرین آنها مهدی قائم است (2) قندوزی حنفی بعد از نقل این احادیث چاره ای نمی یابد جز اعتراف به اینکه: (احادیثی که دلالت دارد بر اینکه خلفای بعد از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دوازده نفرند بسیار معروف بوده و از راههای مختلفی نقل شده است، و تاریخ و شواهد فراوان دلالت دارد بر این که مراد رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از این حدیث همان دوازده امام از اهل بیت و عترت ایشان اند، زیرا نمی توان حدیث را بر سلاطین بنی امیه حمل کرد، زیرا آنها بیش از دوازده نفر بوده و ظلم بسیار زیادی داشته اند جز عمر بن عبدالعزيز، و از طرفی آنها از بنی هاشم نمی باشند، زیرا پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: تمام آنها از بنی هاشم اند، طبق روایت عبدالملك از جابر، و اینکه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ هنگام گفتن این جمله صدایش را پایین آورد، تأكیدی است بر درست تر بودن این روایت زیرا آنها از

ص: 86

خلافت بنی هاشم خشنود نبودند، همچنین نمی توان روایت را بر سلاطین عباسی حمل کرد زیرا آنها نیز بیش از دوازده نفر بودند و اینکه آنها آیه: « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى و»(1)، بگو من پاداشی از شما نمی خواهم مگر اظهار محبت به نزدیکان من» وحدیث کسارا مراعات ننمودند، بنابراین راهی جز حمل این حدیث بر دوازده امام از اهل بیت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و عترت ایشان نیست، زیرا آنها از تمام اهل زمان خود از نظر علم، جلالت شأن، ورع، تقوی، سلامت در نسب، فضیلت در حسب وکرامت نزد خدا برترند وعلم آنها به نقل از پدران خود متصل به جد بزرگوارشان است)(2). از اینرو اگر حدیث «بر شما باد سنت من وسنت خلفای راشدین هدایتگر پس از من » را بر ائمه اهل بیت حمل کنیم بسیار درست تر است از حمل آن بر خلفای چهار گانه زیرا مشخص شد که خلفا پس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دوازده نفراند و همگی از بنی هاشم.

خدا و دیگری سنت من»، این حدیث منافاتی با حديث كتاب الله و عترتی» ندارد و هیچ گاه مراجعه به قواعد سبب تعارض نمی شود مگر آنکه تعارض میان احادیث جدی بوده و امکان جمع بین آنها نباشد، اما اگر امکان جمع میان آنها باشد دیگر تعارضی اصلا وجود ندارد. در این باره نیز ابن حجر ما را از تلاش برای امکان جمع بین این دو حدیث بی نیاز کرده است، او در صواعق خود گفته است: (من دو چیز را برای شما قرار دادم که اگر از آن دو پیروی کنید هرگز گمراه نخواهید شد، و آن دو: کتاب خدا و اهل بیت علیهم السلام یعنی عترت من می باشند، طبرانی بر این حدیث اضافه کرده است که: من این مقام را برای آن در خواسته ام، پس بر آنها پیشی نگیرید که هلاک می شوید و از آنها عقب نمانید که هلاک می شوید و به آنها چیزی یاد ندهید که آنها اعلم از شما هستند و در روایتی آمده است: كتاب الله و سنتی و منظور از سنت احادیثی است که کتاب خدا را تفسیر می کنند، زیرا سنت برای بیان معانی قرآن است و لذا ذکر کتاب الله کفایت می کرد از ذکر سنت و در نتیجه تأکید در حدیث مربوط است به تمسک به کتاب ، سنت و علمائی از اهل بیت که آگاه به آن دو هستند. از مجموع آنچه گفته شد چنین نتیجه می گیریم که هر سه امر تا روز قیامت باقی خواهند ماند (1)

به بیانی دقیق تر، از قول ابن حجر می توان گفت: که تمسک

ص: 88

به سنت امکان پذیر نیست مگر از راه حافظان آن که خود اهل بیت اند، و اهل هر بیت به آن چه در آن است آگاه ترند، همچنان که روایات این مطلب را تأكيد و تاریخ بر آن شهادت می دهد. بنابراین تأكيد رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مربوط است به تمسک به کتاب و اهل بیت و اما تمسک به سنت ملازم تمسک به اهل بیت علیهم السلام است، نه آنگونه که ابن حجر گفت مبنی بر اینکه تأكيد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ واقع است بر تمسک به سنت، زیرا روایتهای وارده در مورد ضرورت تمسک به اهل بیت علیهم السلام به حد تواتر رسیده است و علاوه بر آن می دانیم که سنت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ چقدر دستخوش آتش سوزی، کتمان و مخفی کاری و تزویر و تحریف گشته است و لذا اهل بیت تنها راه رسیدن به قرآن و سنت اند، همانگونه که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «پس بر آنها پیشی نگیرید که هلاک می شوید و از آنها عقب نمانید که هلاک می شوید و به آنها چیزی یاد ندهید که آنها اعلم از شما هستند»، طبق روایت طبرانی، و بر این اساس هیچ چاره ای جز وجوب تمسک به اهل بیت نیست.

ص: 89

ص: 90

ص: 92

9- عامربن ابی لیلی (غفاری). 10 - عبدالرحمن بن عوف.

11- عبدالله بن عباس.

12- عبدالله بن عمر.

13 - عدی بن حاتم.

14 - عقبة بن عامر.

15 - علی بن ابی طالب.

16- ابوذر غفاری.

17 - ابو رافع

18- أبو شريح خزاعی

19 - ابو قدامه انصاری.

20 - ابو هريره.

21 - ابو الهيثم بن تیهان

22 - ام سلمه.

23 - ام هانی بنت ابی طالب.

24 - وافرادی از قریش.

ص: 96

ص: 97

همچنین مسلم حدیث را نقل کرده از ابو بکر بن ابی شیبه از محمد بن فضيل واسحاق بن ابراهیم از جریر، که هر دو از ابی حيان نقل می کنند... سپس حدیث را آورده است).

روایتهای مسلم همگی منتهی می شوند به ابو حيان بن سعيد تمیمی، که ذهبی در باره او می گوید: (یحیی بن سعید بن حیان ، ابو حیان تمیمی، ثوری او را بزرگ شمرده و توثیق می کرد، و درباره او احمد بن عبدالله عجلی می گوید: ثقه، صالح و نامدار بوده و صاحب سنَّت است)(1)

ذهبی همچنین در عبر ج 1 ص 205 می گوید: (یحیی بن سعید تمیمی مولی تیم الرباب کوفی امامی ثقه و صاحب سنت بوده و شعبی و دیگران از او روایت نقل کرده اند).

يافعی می گوید: (یحیی بن سعید تمیمی کوفی امامی ثقه و صاحب سنت است)(2)

عسقلانی می گوید: (ابو حیان تمیمی کوفي ثقه است، از شش سالگی به عبادت پرداخته و در سال چهل و پنج از دنیا رفته است).(3)

... به علاوه افراد دیگری از علماء جرح و تعدیل .

ص: 98

نا گفته نماند صرف اینکه حدیث در صحیح مسلم روایت شده است کافی است برای صحت آن، زیرا اهل سنت اجماع بر صحت تمام روایات آن کرده اند.

مسلم خود اعلام کرده است که اجماع بر صحت تمام احادیث صحیح او شده است، علاوه بر آنکه خود او نیز آن را صحیح می داند. همانگونه که حافظ سیوطی می گوید: (مسلم گفت: من هر چه که نزد خودم صحیح بود نیاورده ام، بلکه احادیثی را نقل کرده ام که اجماع بر صحت آنها وجود دارد) طبق نقل «تدریب الراوی»:(1)

نوری در شرح حال مسلم می گوید: (مسلم در علم حدیث کتاب های زیادی را تألیف کرده است، از آن جمله کتاب صحيح او است که خداوند کریم آن را بر مسلمین منت گذاشته است و حمد ونعمت، فضل ومت از آن خداوند است).

این مقدار شاهد، برای این مطلب کاملاً روشن ، کافی است.

2 - نقل این حدیث توسط امام حافظ ابو عبدالله حاکم نیشابوری در مستدرک خود بر بخاری و مسلم ج 3 ص 109 کتاب معرفة الصحابه - انتشارات دار المعرفة - بیروت، لبنان.

حدیث را (ابو عوانه) از اعمش از حبيب بن أبي ثابت از ابی

ص: 99

الطفيل از زید بن ارقم روایت کرده می گوید: وقتی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از حجة الوداع باز می گشت، کنار غدیرخم توقف نموده دستور داد محوطه ای را تمیز کردند، سپس فرمود: «كَأَنِّي قَدْ دُعِيَ فَأَجَبْتُ ُ تارِكٌ فِيكُمُ اَلثَّقَلَيْنِ احَدُهُمَا اكْبَرُ مِنَ الآخَرِ كِتَابَ اَللَّهِ وَعِتْرَتِي فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهَا فَاِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَى اَلْحَوْضِ»، نزدیک است که من از سوی خداوند دعوت شده و اجابت نمایم من در میان شما دو امانت گرانبها باقی می گذارم، یکی از دیگری بزرگتر است، کتاب خدا و عترتم، ببینید چگونه پس از من با آنها رفتار می کنید، آن دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در کنار حوض بر من وارد شوند، سپس افزود: «انّ اللّهَ عَزَّوجلَّ مَوْلاَيَ وَاناً مَوْلِّي كُلِّ مُؤْمِنٍ»، خدای عزوجل مولای من، و من مولای هر مؤمن هستم، آنگاه دست على را گرفت و گفت: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا وَلِيُّهُ، هر که من مولای او هستم، این ولى او است». بنابراین رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تأكید می کند که اولین فرد از اهل بیت علیهم السلام و در رأس آنها و آنکه پیروی از او بر همه واجب است علی علیه السلام است.

همچنین آن را از (حسان) بن ابراهیم کرمانی به نقل از محمد بن سلمی بن کھیل از پدرش از ابی طفیل از ابن واثله روایت کرده است که او از زید بن ارقم شنیده است: ...... و حدیث را مانند آنچه گذشت روایت کرده و اضافه نموده است: (سپس گفت:«تَعْلَمُونَ اِنِّي اَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مَنْ اُنْفُسَهُمْ» میدانید که من بیش از مؤمنین

ص: 100

بر خود آنها ولايت دارم ، این را سه بار تکرار فرمود و آنها گفتند: آری، گفت: «َمنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِیٌ مَولاهُ »، هر که من مولای او هستم، علی مولای او است).

۔ حاکم این را از دو راه دیگر نیز روایت کرده که ما برای اختصار به این دو نقل اکتفا کردیم.

از جمله دلایل بر صحت حدیث و تواتر آن این است که حاکم آن را نقل کرده و حکم به صحت آن به شرط بخاری و مسلم نموده است .

3- روایت حديث نزد احمد بن حنبل: ج3 از مسند احمد ، ص17- 26- 14- 59 - انتشارات دار صادر - بیروت، لبنان :

«روایت کرده است عبدالله از پدرش از ابو النظر از محمد یعنی ابن ابی طلحه، از اعمش از عطیه عوفی از ابو سعید خدری از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، که فرمود: نزدیک است که من (از سوی خدا) دعوت شده و اجابت کنم، من در میان شما در امانت گرانبها باقی گذاشته ام کتاب خداوند عزوجل و عترتم . کتاب خدا ریسمانی است متصل از آسمان تا به زمین ، و عترتم اهل بیتم که خداوند لطیف و آگاه مرا خبر داده آن دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند، پس ببینید چگونه پس از من با آن دو بر خورد خواهید کرد».

و در روایت دیگر (از عبدالله از پدرش از ابن نمیر از

ص: 101

عبدالملك يعني ابن ابی سلیمان از عطيه از ابو سعید خدری گفت: رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: من دو امانت گرانبها در میان شما باقی گذاشته ام، یکی از دیگری بزرگتر است ، کتاب خداوند عزوجل که ریسمانی است متصل از آسمان به زمین، و عترتم اهل بیتم، بدانید که آن دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در کنار حوض بر من وارد شوند)، احمد این حدیث را از راههای مختلف غیر از آنچه نقل شد روایت کرده است.

4- روایت حدیث توسط ترمذی: ج5 ص 663 662- انتشارات دار احیاء التراث العربی.

- علی بن منذر کوفی از محمد بن فضیل نقل کرده می گوید:

اعمش از عطیه روایت کرده و ابو سعید و اعمش هر دو از حبیب بن ابی ثابت از زید بن ارقم، گفتند: رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: در میان شما باقی گذاشته ام آنچه را که اگر به آن متمسک شوید هرگز پس از من گمراه نخواهید شد، یکی از دیگری عظیم تر است، یکی کتاب خدا است که ریسمانی است متصل از آسمان تا زمین و دیگری عترتم اهل بیتم، و این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا آنکه در کنار حوض بر من وارد شوند، پس ببینید چگونه پس از من با آنها رفتار می کنید.

. (نصر بن عبدالرحمن کوفی روایت می کند از زید بن حسن انماطی از جعفر بن محمد از پدرش از جابر بن عبدالله، می گوید:

ص: 102

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را روز عرفه در حج دیدم، سوار بر شتر بود و سخنرانی می کرد، می فرمود: ای مردم، من بعد از خود چیزی را برای شما قرار دادم که اگر از آن پیروی کنید هرگز گمراه نمی شوید، کتاب خدا و عترتم اهل بیتم).

5. همچنین این حدیث را علامه علاء الدين على المتقی بن حسان الدين هندی، متوفای سال 975 نقل کرده است در کتاب (کنز العمال في سنن الأقوال والأفعال - جزء اول باب دوم - في الاعتصام بالكتاب والسنه ص 172 انتشارات مؤسسة الرسالة - بیروت، چاپ پنجم سال 1985۔ حدیث شماره 870، 871، 872 و 873).

اگر بخواهیم این بحث را ادامه داده و تمام کتابهایی که این حدیث را روایت کرده اند مطرح کنیم، سخن طولانی خواهد شد و نیاز به کتابی مستقل دارد. ما در اینجا نام عده ای از حفاظ و علمایی که آن را نقل کرده اند به عنوان نمونه می آوریم. برای اطلاعات بیشتر می توان به کتاب احقاق الحق تأليف اسدالله تستری ج 9 ص 311 مراجعه کرد، و اکنون نام آنها:

1۔ حافظ طبرانی متوفای سال 360 در کتاب (المعجم الصغير).

2- علامه محب الدین طبری در کتاب (ذخائر العقبی).

3- علامه شیخ ابراهيم بن محمد بن ابی بکر حموینی در

ص: 103

کتاب (فرائد السمطين).

4- و به نقل از ایشان ابن سعد در کتاب (الطبقات الكبرى).

5۔ حافظ نور الدين هیثمی در کتاب (مجمع الزوائد).

6۔ حافظ سیوطی در (احياء الميت).

7- حافظ عسقلانی در (المواهب اللدنيه).

8- علامه نبهانی در (الانوار المحمديه).

9- علامه دارمی در (سنن).

10 ۔ حافظ ابو بکر احمد بن حسین بن علی بیهقی در (السنن الكبرى).

11 ۔ علامه بغوی در (مصابیح السنه).

12۔ حافظ ابوالفداء بن کثیر دمشقی در (تفسير القرآن).

13 - ابن اثیر در (جامع الأصول).

14- محدث بزرگ احمد بن حجر هیثمی مکی متوفای سال 914 هجری در کتاب (الصواعق المحرقه في الرد على اهل البدع و الزندقه) چاپ دوم، سال 1965 - مكتبة القاهرة - انتشارات شركة الطباعة الفنية المتحده .

ایشان پس از نقل حدیث ثقلین می گوید: (و بدان که حديث تمسک به ثقلین راویان زیادی دارد، که از بیست و چند صحابی

ص: 104

نقل شده است، و راههای روایی مفصلی دارد، و در بعضی از این روایات آمده است که پیامبر آن را در حجة الوداع در عرفه فرموده و در بعضی دیگر اینکه آن را در مدینه هنگام بیماری فرموده است، در حالی که اطاق مملو از اصحاب ایشان بود و یا اینکه در غدیرخم گفته و در روایاتی در سخنرانی ایشان هنگام مراجعت از طائف بوده است، و میان این روایات منافاتی وجود ندارد زیرا مانعی ندارد که ایشان این موضوع را به خاطر توجه بیشتر به منزلت کتاب عزیز و عترت مطهر در تمام آن مکانها تکرار کرده باشد. و در روایت طبرانی به نقل از ابن عمر آمده است که آخرین جمله ای که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمودند این بود: «اخْلُفُونِي فِي اَهْلِ بَيْتِي»، پس از من، مرا در اهل بيتم مراعات کنید. و در روایتی دیگر از طبرانی و ابو الشيخ است که فرمود: «ان لِلَّهِ عَزَّوجل ثَلاثَ حُرُماتٍ فَمَنْ حَفِظَهُنَّ حَفِظَ اللَّهُ دِينَهُ ودُنْيَاهُ وَمَن لَم يَحفَظهُنَّ لَم يَحْفَظِ اللَّهُ دُنياهُ وَلا آخِرَتَهُ»،خداوند عزوجل سه حریم دارد، هر که آنها را مراعات کند خداوند دین و دنیای او را حفظ می کند و هر که مراعات نکند خداوند دنیا وآخرتش را حفظ نخواهد کرد. راوی می گوید پرسیدم: آنها چه هستند؟ فرمود: «حُرمَةَ الاسلامِ وَحُرمَتي وَحُرْمَةُ رَحِمِيٍ»، حریم اسلام، حریم من و حریم رحم من (خویشاوندان من). و در روایتی از بخاری است که صديق (ابوبکر) گفت: ای مردم، مگر محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از اهل بیت خود دست کشیده است؟ یعنی اینکه حریم پیامبر را در

ص: 105

آنها نگه داشته و آنها را اذیّت نکنید. وابن سعد و ملّا (1) در سيره خود روایت کرده اند که پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «اسْتَوْصِي باهْلِ بَيْتي خَيْراً ٍ أُخَاصِمُكُم عَنْهُمْ غُدَّةً وَ مَن اكنَّ خَصمَهُ اخصِمهُ وَمَنِ اخْصِمهُ دَخَلَ النَّارَ» شما را در باره اهل بیتم به نیکویی وصیت می کنم، و در این باره من فردا با شما مخاصمه می کنم، و هر که من خصم او باشم او را شکست خواهم داد، و هر که را شکست دهم به جهنم می رود.

همچنین پیامبر فرمود: «مَنْ حَفِظَنِي فِي أَهْلِ بَيْتِي فَقَدِ اِتَّخَذَ عِنْدَ اَللَّهِ عَهْداً» هر که حرمت مرا درباره اهل بيتم حفظ نماید، عهدی برای خود نزد خدا بدست آورده است... همچنین ابن سعد این روایت را آورده است: ااَنَا وَ اَهْلَ بَيْتِي شَجَرَةٌ فِي الْجَنَّهِ واغِصَانُهَا فِي الدُّنيا فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ سَبِي»، من واهل بيتم یک درخت در بهشت هستیم که شاخه های آن در دنیا است، هر که بخواهد بدینوسیله راهی برای خود به سوی خدای خویش بیابد... ملا در سیره نیز این حدیث را نقل کرده است: «فِي كُلِّ خَلَفٍ فِي اِنْتِي عُدُولٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يَنفونَ عَن هذا الدّينِ تَحريفَ الضَّالّينَ وَانْتِحَالَ الْمُبْطِلِينَ وَتَأْوِيلَ الْجَاهِلِينَ الاّ وَانِ امَّتَكُمْ وُفُودُكُمْ إِلى اللَّهِ عَزَّ وَجَلٌ فَانْظُرُوا مَنْ تُونِدُونَ»، در هر نسلی از امت من افراد عادلی از اهل بیتم، وجود دارند که این دین را از تحریف گمراهان ، بدعت یاوه گویان و تأويل جاهلان پاکسازی می کنند،

ص: 106

بدانید که پیشوایان شما نمایندگان شما نزد خداوند هستند، پس متوجه باشید چه کسانی را به عنوان نماینده خویش می فرستید... آنگاه می گوید: رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قرآن وعترت خود را (ثقلین) نامید، که عترت به معنی خانواده ، نسل ونزدیک ترین خویشاوندان است وثقل بمعنی هر چیز گران قیمت، وبسیار مهم است و آن دو چنین اند، چون هر یک از آنها سرچشمه علوم لدنی (علومی که مستقیما از طرف خداوند الهام شده و یاد گرفتنی نیست)، واسرار و حکمت های متعالی واحکام شرعی می باشند، بدین سبب رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَتأکید کرده است بر پیروی وتمسک به آنها و یادگیری از آنها، و فرموده است: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلَّذِي جَعَلَ فِينَااَلْحِكْمَةُ اَهْلُ اَلْبَيْتِ»، ستایش می کنم خدا را که حکمت را در میان ما اهل بیت قرار داد. وگفته شده است: نامگذاری آنها به ثقلین به دلیل سنگینی مسؤولیت در مراعات حقوق آنها است، البته تأكيد موجود در حدیث نسبت به اهل بیت مربوط به افرادی از اهل بیت است که آگاه به کتاب خدا وسنت رسول او هستند زیرا آنها هستند که از کتاب خدا جدا نمی شوند تا رسیدن به حوض و تأیید این مطلب در خبر قبلی آمده است که می فرمود: «و به آنها چیزی یاد ندهید زیرا آنها از شما داناتراند»، و آنها نسبت به سایر علما این امتیاز را دارند که خداوند پلیدی را از آنها دور، و آنها را پاک و مطهر قرار داده است).

ص: 107

حال ای ابن حجر! آیا تو مراعات کردی آنچه در اینجا گفته ای، آیا حرمت رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را در اهل بیت ایشان مراعات نمودی، آیا موالی آنها بوده و دین خود را از آنها گرفتی؟! یا آنکه به زبان می آورید آنچه را در دل ندارید «كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ (3)»(1)«نزد خداوند بسیار ناپسند است که بگوئید آنچه را عمل نمی کنید».

حق است سخن امام صادق علا که فرمود: «ادعای محبت ما را دارند و بدنبال پایمال کردن حق ما هستند»، «يَدعونَ حُبَّنا وَيَتَّبِعُونَ عُقوقَنا».

ابن حجر و امثال او ادعای محبت اهل بیت علیهم السلام را دارند ولی دین خود را از کسانی می گیرند که به اهل بیت ظلم کرده اند و از آنها پیروی می کنند. این همان ابن حجر است که از طرفی فضائل اهل بیت علیهم السلام را می گوید و اعتراف می کند که باید از آنها پیروی کرد و از طرفی دیگر چنان حمله ای در صواعقش بر شیعه کرده و آنها را جزء گروه های گمراه می شمارد و با زشت ترین تهمت ها و قبیح ترین ناسزاها بر آنها می تازد.

گناه آنها چیست ای ابن حجر ؟! آیا جز این است که آنها پیرو اهل بیت علیهم السلام بوده، دین خدا را از آنها گرفته اند؟!

ص: 108

زید بن ارقم ، ابوذر، ابو سعید وحذيفه.

4) ابن جوزی، در کتاب (الموضوعات) ج 1 ص 99 چنین می گوید:

پس هرگاه حدیثی را خارج از متون اسلام (موطأ، مسند احمد، صحیحین، سنن ابی داود و ترمذی، و امثال آنها) یافتی، در حدیث تأمل کن، اگر مشابه آن را در صحاح و حسان پیدا کردی احتمال درست بودن آن را بده»، پس ابن جوزی در اینجا خلاف سخن خود عمل کرده است، زیرا این حدیث همانگونه که دیدید در آنچه او آنها را متون اسلام نامیده روایت شده است.

5) سخن ابن جوزی درباره عطيه درست نیست زیرا این سعد او را توثيق (تأیید کرده، ابن حجر عسقلانی درباره اش می گوید: «ابن سعد گفت: عطیه با ابن اشعث به مسافرت رفتند، حجاج به دست نشانده خود محمد بن قاسم نوشت که از او بخواهد على را ناسزا گوید، اگر چنین نکرد وی را چهارصد ضربه شلاق زده و ریش او را بتراشد، محمد بن قاسم عطیه را خواست ولی او حاضر به چنین کاری نشد، و لذا حكم حجاج را در باره اش اجرا کرد، عطیه پس از آن به خراسان رفته در آنجا اقامت بافت تا آنکه عمر بن هبيره والی عراق شد، آنگاه عطیه به عراق بازگشته در آنجا ماند تا آنکه در سال يكصد و ده وفات یافت. او مردی مورد

ص: 110

اعتماد بود ان شاء الله تعالى و احادیث خوبی دارد»(1)

ضمنا بدانیم که ابن سعد ناصبی است، یعنی از کسانی است که بشدت با اهل بیت دشمنی می ورزند، تا جائی که امام جعفر صادق علیه السلام را به عنوان راوی ضعیف دانسته است. بنابر این تأیید ابن سعد برای عطيه در برابر حریف کافی است.

6) عطيه از رجال احمد بن حنبل است و واضح است که احمد روایت نمی کند مگر از فرد مورد اعتماد، و أحمد روایت های زیادی از او نقل کرده است، پس ادعای اینکه احمد، عطیه را ضعیف شمرده است دروغ محض است. تقی سبکی می گوید:

«و احمد۔ خدا او را رحمت کند. روایت نمی کرد مگر از فرد مورد اعتماد، مخالفین ما ۔ یعنی ابن تیمیه - این مطلب را به صراحت گفته اند. ابن تیمیه در کتابی که در جواب بکری پس از ده نوشته از او، تألیف کرده است می گوید: کسانی از علماء حديث که قائل به جرح وتعدیل اند بر دو نوع اند: بعضی از آنها جز از فرد مورد اعتماد روایت نمی کنند مانند مالك.. واحمد بن حنبل ... واین سخن مخالفين ما را بس است جهت اینکه احمد جز از معتمدین روایت نمی کند ولذا معنی ندارد که او بر عطيه خدشه ای وارد کند.»(2)

ص: 111

7)سبط ابن جوزی او را تأیید می کند. او به صراحت عطیه را مورد اعتماد شمرده و تضعیف او را مردود می داند، او ابتدا سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خطاب به على علیه السلام: «لاَ يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يُجْنِبَفِي هَذَا اَلْمَسْجِدِ غَيْرِي وَ غَيْرُكَ»، برای کسی جز من و تو جایز نیست که در این مسجد جنب باشد، را نقل کرده سپس می گوید: «پس اگر بگویند عطيه ضعیف است و برای ضعف حديث استدلال کنند که ترمذی گفته است: این حدیث را برای محمد بن اسماعيل - بخاری - خواندم، با او از من شنید و خندید.

جواب این است که: عطیه عوفی از ابن عباس وصحابه روایت کرده و مورد اعتماد است و اما قول ترمذی مبنی بر اینکه بخاری با شنیدن این حدیث خندیده است بخاطر این سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است: آن را حلال نمی دانم مگر بر فرد پاک، نه در حال حیض و نه در حال جنابت.

شافعی می گوید: برای جنب جایز است که از مسجد عبور کند و ابو حنیفه می گوید جایز نیست تا آنکه غسل کند و حدیث على حمل بر این می شود که این استثنا مخصوص او بوده، همانگونه که مسائلی مخصوص پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده است»(1)

8) ادعای ابن جوزی بر اینکه یحیی بن معین عطیه را

ص: 112

تضعیف کرده است نیز مردود است زیرا دوری از ابن معین نقل کرده است که عطیه مرد صالحی است. حافظ ابن حجر در شرح حال عطيه چنین می گوید: «دوری از ابن معین نقل کرده است که او مرد صالحی است(1). بنا بر این آنچه ابن جوزی به یحیی بن معین نسبت داده صحیح نیست.

ابن جوزی نسبت به حدیث ثقلین بسیار جاهل است زیرا او خیال می کند با ضعیف شدن عطيه ، حدیث ثقلین نیز تضعیف می شود، در حالیکه تأیید یا تضعیف او هیچ ضرری به حدیث ثقلین نمی زند، زیرا حدیثی را که عطيه از ابو سعید روایت کرده است ابوطفیل نیز از ابو سعید نقل نموده وابوطفيل از صحابه بشمار می رود. از آن گذشته درستی حدیث ثقلین بسته به روایت ابوسعید نیست چه از راه عطيه باشد چه ابوطفيل . اگر فرض کنیم که روایت ابوسعید از هر دو راه ضعیف باشد باز هم ضرری به حدیث نمی رساند، به این دلیل که حدیث دارای راه ها و روایت های مختلف است.

مقدسی در شرح حال عبدالله نامبرده، می گوید: «ابن عدی از محمد بن عیسی نقل کرده، می گوید که او مورد اعتماد است»(1)

حافظ ابن حجر عسقلانی می گوید: «از محمد بن عیسی نقل شده است که گفته است: او مورد اعتماد است»(2)

درباره شخص محمد بن عیسی نیز حافظ ذهبی در شرح حال او از ابو حاتم نقل می کند که گفت: او مورد اعتماد واطمینان است، من هیچ محدثی ندیدم که ابواب حدیث را بهتر از محمد بن عیسی حفظ کرده باشد، ابو داود نیز می گوید: او مورد اعتماد است.

2) محمد بن حبان او را در میان افراد قابل اطمینان آورده است وابن حجر در شرح حال او می گوید: «ابن حبان او را در میان افراد مورد اطمینان نام برده است»(3)

3) هیثمی در «مجمع الزوائد» می گوید: «بخاری وابن حبان او را مورد اطمینان می دانند».

4) عسقلانی در شرح حال او می گوید: «بخاری گفت: او در

ص: 114

اصل راستگو است، ولی از افراد ضعیف روایت می کند»(1)

پس اشکال بخاری بر ابن عبدالقدوس بعد از تأیید وی این است که او از افراد ضعیف روایت می کند، ولی این اشکال درباره این حدیث وارد نیست زیرا ابن عبدالقدوس حدیث ثقلین را از اعمش روایت می کند و او مورد اعتماد است.

5) عبدالله بن عبدالقدوس طبق نقل تهذيب التهذيب ج5 ص303 وتقريب التهذيب ج 1 ص 430، از رجال بخاری در حاشیه های صحیح او است، و همین کافی است برای تأیید او که بخاری از او نقل کرده است هر چند در حاشیه کتاب.

ابن حجر عسقلانی در مقدمه «فتح الباري في شرح صحيح البخاري» در جواب کسانی که نسبت به رجال بخاری تشکیک کرده اند می گوید: «قبل از ورود در موضوع، سزاوار است که هر با انصافی بداند که نقل قول صاحب صحیح بخاری - از هر راوی دلالت بر عدالت، دقت در روایت و عدم غفلت وی می کند در نظر ایشان، و علاوه بر این جمهور علما بر نام گذاری این دو کتاب به صحیحین اتفاق نظر دارند، و این معنی برای کسی که در صحیحین از او نقل نشده است مطرح نیست .

6) عبدالله بن عبدالقدوس از رجال ترمذی است.

ص: 115

7) همچنین تشکیک در عبدالله بن عبدالقدوس ضرری به صحت حديث نمی رساند، حتی در روایت اعمش از عطيه ، از ابن سعید نیز مشکوک نمی باشد زیرا همانگونه که گفته شد تنها عبدالله بن عبدالقدوس نیست که از اعمش روایت کرده، بلکه محمد بن طلحة بن مصرف یامی و محمد بن فضیل بن غزوان ضبی در مسند وترمذی نیز از اعمش روایت نموده اند، و این دلیل بر صدق روایت اعمش است. همچنین اعمش حدیث را تنها از عطيه نقل نمی کند بلکه از عبدالملك بن ابی سلیمان میسری عزرمی و از ابو اسرائيل اسماعيل بن خليفه عبسی نیز. طبق آنچه در مسند احمد است - روایت کرده و همچنین از هارون بن سعد عجلی و كثير بن اسماعيل تمیمی - بنابر معجم طبرانی - نقل کرده است.

قابل قبول نیست.

3) آنچه در کار ابن جوزی عجیب و قبيح است اینکه تا این حد سعی در تضعیف حدیث کند که عبدالله بن داهر را در سند حدیث وارد نماید، در صورتیکه او اساسا در هیچ سندی از اسناد این حدیث وارد نشده است! می توانید به روایتهای گذشته و حتی روایتهایی که نقل نکرده ایم مراجعه نمائید، آیا در سند آنها عبدالله بن داهر وجود دارد؟!، من این معنی را جز نصب وعداوت نسبت به اهل بیت و مخفی کردن حقوق آنها نمی بینم، ولی خداوند تصمیم دارد نور خود را کامل کند هرچند کافران ناراضی باشند.

4) سبط ابن جوزی پس از نقل حدیث ثقلین از مسند احمد بن حنبل می گوید: «شاید گفته شود که پدر بزرگ تو در کتاب {الواهيه} چنین گفته است . و تمام سخن ابن جوزی در تضعیف حديث همانگونه که نقل شد ذکر کرده است. من خواهم گفت:

حدیثی را که ما روایت کردیم، احمد در (الفضائل) آورده است، و در اسناد آن هیچ یک از کسانی که پدر بزرگ آنها را تضعیف کرده نمی باشند، و این حدیث را ابو داود در سنن خود و ترمذی وعموم محدثین روایت کرده و رزین آن را در جمع بین صحاح آورده است، عجیب آنکه چگونه جد من روایت این حدیث را در صحیح مسلم به نقل از زید بن ارقم ندیده است...»(1)

ص: 117

ولی آنچه سبط ابن جوزی گفته است چیزی جز توجیه کار ابن جوزی نیست و الا او غافل نمی شود از چنین حدیثی که در متون اسلامی مشخص است، آنهم با تمام اطلاع و آشنایی که ابن جوزی دارد، ولی او می خواهد فریب داده و مکر کند، ولی مکر خدا در باره او، وی را مفتضح ساخت.

باشید ؟!) ولی تعصب قلب را کور می کند. ابن تیمیه برای سخن خود به یک خبر واحد در صحیح مسلم از جابر استناد کرده وبقية حدیث را على رغم فراوان بودن آنها و داشتن راههای متعدد، به دیوار زده یا از آنها چشم پوشی نموده و اگر انسان درست تأمل کند متوجه می شود که این حدیث در مقایسه با احادیث دیگری که در همین موضوع وارد است ناقص است، وآن حدیث چنین است تركت فيكم ما لن تضلوا بعده، آن اعتصمتم به: كتاب الله...»، (من چیزی را در میان شما باقی گذاشتم که اگر از آن پیروی کنید هرگز گمراه نمی شوید: کتاب خدا).

واضح است که این حدیث ناقص و تحریف شده است، زیرا حدیث خود جابر در روایت ترمذی آمده و در آن به طور آشکار امر به لزوم تمسک به اهل بیت شده است، و همانگونه که قبلا گفته شد، متن حديث اینگونه است: «ااِنِّي تَرَكْتُ فِيكُمْ مَا اِن اَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اَللَّهِ وَعِتْرَتِي اَهْلَ بَيْتِی»(1)، (من در میان شما باقی گذاشتم آنچه را که اگر به آن تمسک کنید هرگز گمراه نخواهید شد، کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم).

- این اشکال متوجه خود ابن تیمیه نیز می شود، زیرا او قائل به وجوب تمسک به کتاب وسنت است. ولی باید دستور پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ یکی باشد. یا لزوم تمسک به کتاب به تنهایی و یا به کتاب

ص: 119

و سنت باهم و چون ابن تیمیه وجوب تمسک به قرآن را به تنهایی انتخاب کرده پس در مقابل، تمسک به سنت واجب نخواهد بود و این بر خلاف نظر خود ابن تیمیه است زیرا او خود را اهل سنت می داند، همچنین نام کتابش منهاج السنه است نه منهاج القرآن.

اما اگر به عقیده او، حدیثی که نقل کرد نمی تواند حدیث تمسک به کتاب وسنت را لغو کند بنابراین نمی تواند وجوب تمسک به کتاب و عترت را نیز لغو نماید.

ابن تیمیه به این هم اکتفا نکرده است بلکه درباره [.... وَعِترَتِي فَانَّهُما لَم يَفْتَرِقَا حَتَّى ُیرِدَا عَلَى اَلْحَوْضِ) می گوید: «این را ترمذی روایت کرده و از احمد درباره آن سؤال شد و چندین نفر از اهل علم آن را تضعیف کرده و گفته اند: این صحیح نیست» ..

اما جواب:

از سخن او چنین فهمیده می شود که این قسمت از حدیث را جز ترمذی کسی روایت نکرده است، در حالیکه دیدیم افراد زیادی از بزرگان اهل سنت و حفاظ آنها این را نقل کرده اند، پس منظور او از جمله «ترمذی آن را روایت کرده» چیست؟!

آیا روایت ترمذی دلالت بر ضعف حديث می کند؟!

و چه کسی از احمد پرسید ؟! و چه پرسید ؟! و در کجا این سخن مطرح شده است ؟! مگر خود احمد آن را روایت و تأييد

ص: 120

نکرده است ؟!

و چه کسی آن را تضعیف کرده تا ابن تیمیه بگوید: «چندین نفر»؟! و چرا آنها را نام نبرد؟!

سؤالهای بسیاری متوجه ابن تیمیه است، که اگر بتواند جواب محکمی بر آنها بدهد از او می پذیریم، اما این سخن سست و مبهم او به هیچ وجه قابل قبول نیست.

ولی این عادت ابن تیمیه است آن گاه که کمر همت را برای گمراه کردن امت و پوشاندن حقایق ببندد.

این بود اشکالهایی که در این مورد گفته شد، و تا آنجا که من دنبال کرده ام کسی را نیافتم که حدیث ثقلین را بتواند مخدوش کند، حدیثی که به تواتر ثابت شده و بزرگان امت از حفاظ و محدثین اعتراف به درستی آن دارند، پس دیگر کسی جرأت مخدوش کردن آن را ندارد جز آنکه قلب مریضی داشته باشد، قلبی - والعياذ بالله - پر از دشمنی و کینه نسبت به اهل بیت علیهم السلام.

حال که به طور آشکار، درستی این حدیث ثابت شد باید دلالت آن را مشخص کنیم و بدنبال آن باید به این دلالت ملتزم باشیم.

و آشکارترین مسائل است. البته به شرط انصاف . زیرا حديث نشان دهنده وجوب پیروی از آنها در عقائد، احکام وآراء، وپرهیز از هر گونه مخالفت با آنها چه در قول و چه در فعل است، زیرا هر کاری که خارج از گفته آنها باشد، خارج از قرآن به شمار می رود و در نتیجه خارج از دین است. بنابراین آنها معیار دقیق شناخت صراط مستقیم و راه استوار می باشند. هدایت جز از راه آنها وگمراهی جز مخالفت با ایشان نیست «مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهَا لَنْ تضلوا »:

(تا وقتی که به آن دو متمسک هستید گمراه نخواهید شد) زیرا تمسک به قرآن به معنای عمل است به آنچه در آن می باشد، پس باید اوامر قرآن را اطاعت واز آنچه قرآن منع کرده پرهیز نمود، و همین گونه است تمسک به عترت. اگر در جمله ای شرطی وجود داشت، انجام آن شرط باید نتیجه دهد جزای مذکور در جمله را ، وضمیر در «بها: ما أن تمسكتم بهما لن تضلوا» به کتاب وعترت با هم بر می گردد، و مسلما هرکه قدری آشنایی با زبان عربی داشته باشد این را خواهد پذیرفت. بنابراین پیروی از اهل بیت پس از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ واجب است، همانگونه که پیروی از قرآن واجب می باشد. اما اینکه اهل بیت چه کسانی هستند درباره آن بحث خواهیم کرد، ولی در اینجا می خواهیم ثابت کنیم که امر ونهی ، امامت و رهبری باید برای اهل بیت باشد، اما مشخص کردن هویت آنها خارج از بحث این حدیث است. علمای اصول می گویند «ان القضيه لا تثبت موضوعها» : (جمله موضوع خود را ثابت نمی کند)،

ص: 122

پس در هر صورت اهل بیت باید خلفای پس از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ باشند، وقول پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : «اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ»: (من در میان شما باقی گذاشته ام) سخن صریح از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است مبنی بر خلیفه قرار دادن آنها، ووصیتی است به امت برای پیروی از آنها برای تأكید آن پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهَا: (ببینید چگونه حرمت مرا در رفتار با آن دو به عنوان خلیفه من نگه می دارید)، خلافت قرآن که واضح است، واما خلافت اهل بیت جز با امامت آنها امکان پذیر نیست.

بنابراین کتاب وعترت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ راهی خواهند بود که ما را به رضوان الهی میرسانند، زیرا آنها ریسمان خدا هستند که ما را امر فرموده آن را محکم بگیریم و«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ »(1) آيه فوق در تعیین و تشخیص ریسمان خدا عمومیت دارد.

و آنچه از آن معلوم می شود وجوب تمسک به آن است. آنگاه سنت، حدیث ثقلین واحادیث دیگری را آورده مبنی بر اینکه آن ریسمان که باید به آن متمسک شد یعنی آن را محکم گرفت همانا کتاب خدا و عترت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است.

جمعی از مفسرین نیز چنین گفته اند: ابن حجر در کتاب صواعق (2)خود در باب «مَا اُنْزِلَ فِي اَهْلِ اَلْبَيْتِ مِنَ اَلْقُرْآنِ »: (آنچه در

ص: 123

قرآن درباره اهل بیت نازل شده است، این مطلب را آورده ...

رجوع کنید .

قندوزی در کتاب «ینابیع الموده) اینگونه مطلب را نقل می کند: درباره آیه شریفه: (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعٌا ، ثعلبی از ابان بن تغلب نقل کرده که جعفر الصادق علیه السلام گفت: ما ریسمان خداوند متعال هستیم که می فرماید (به ریسمان خدا متوسل شده ومتفرق نشوید). همچنین صاحب کتاب مناقب از سعید بن جبير از ابن عباس نقل کرده است: که نزد پیامبر بودیم که مردی اعرابی آمد و گفت: ای پیامبر،صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ شنیده ام که می گویی ریسمان خدا در دست بگیریم، این ریسمان خدا چیست که باید به آن متوسل شد؟ پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دست خود را به دست علی زد و گفت: «از این مرد پیروی کنید او ریسمان محکم خدا است»(1)

اما قول پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : «لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَى الحوض»: (آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا آنکه بر سر حوض نزد من بیایند)، این فرموده پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دلالت بر مسائل گوناگونی دارد که در زیر می آوریم:

اول - اثبات عصمت اهل بیت،علیهم السلام زیرا آنها همیشه همراه قرآن اند وخود قرآن درباره خود می گوید: «لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ »

ص: 124

يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ (1): باطل از هیچ سو به آن راه ندارد. بنابراین اهل بیت آگاه به کتاب بوده و با آن مخالفت نمی کنند، نه در قول ونه در عمل، که اگر هر گونه مخالفتی از آنها نسبت به کتاب عمدة یا اشتباها صادر شود، در این حالت از قرآن به دور خواهند بود، در صورتی که حديث صراحت دارد که آنها از قرآن جدا نخواهند شد تا بر حوض وارد شوند. پس اگر چنین نباشد سخن پیامبر نا درست خواهد بود، اضافه بر اینکه دلایلی از قرآن و سنت نیز این معنا را تأیید می کنند. و ما آن موارد را بعدا خواهیم آورد.

دوم - كلمة «لن» تأبيديه، یعنی «هرگز»، نشان دهنده این است که تمسک به آن دو همیشه و در هر حال مانع از گمراهی است، و این مسأله اتفاق نمی افتد مگر با تمسک به هر دوی آنها با هم، نه به یکی از آنها و برای این معنی به قول پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در روایت طبرانی توجه کنیم که می فرماید: «بر آنها پیشی نگیرید که هلاک می شوید، از آنها عقب نمانید که هلاک می شوید و به آنها چیزی یاد ندهید که آنها از شما داناترند».

سوم – عترت تا روز قیامت در کنار کتاب باقی می مانند و هیچ زمانی خالی از آن دو نخواهد بود، این معنی را ابن حجر در صواعق خود چنین بیان می کند: «احادیثی که تأکید بر تمسک به اهل بیت دارند، دلالت می کنند بر اینکه همیشه تا روز قیامت باید

ص: 125

کسی از آنها باشد که شایسته تمسک نمودن به او باشد، همچنانکه قرآن عزیز نیز چنین است پس از این خواهیم گفت که چگونه آنها وسیله مأمون بودن اهل زمین از عذاب خدایند، روایت گذشته نیز بر این مطلب دلالت دارد، آنجا که می فرماید: «في كل خلف من امتى عدول من أهل بیتی»: (در هر نسلی از امت من افراد عادلی از اهل بيت من می آیند. و در میان آنها کسی که بیشترین حق را دارد که به او تمسک جوید امام اهل بیت وعالم ایشان علی بن ابی طالب کرم الله وجهه می باشد، آن هم به دلیل آنچه از علم فراوان و استنباطات دقیق ایشان(1)نقل کردیم».

چهارم - تقارن آنها با کتابی که از هیچ مطلب کوچک یا بزرگ نمی گذرد، دلیل بر امتیاز آنها بر دیگران و آگاهی شان به جزئیات شریعت اسلام است، همانگونه که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «به آنها چیزی یاد ندهید که آنها از شما داناترند».

خلاصه اینکه باید در هر زمانی تا روز قیامت حداقل یک نفر از اهل بیت باشد که قول یا عمل او با قرآن مخالفتی نداشته باشد، یعنی اینکه این فرد از قرآن جدا نشود، و معنای جدا نشدن از قرآن در قول وعمل این است که او در زبان و رفتار خود معصوم باشد، و باید از او پیروی کرد زیرا او است که مانع از گمراهی می شود.

چنین معنائی را جز شیعه معتقد نیست، زیرا شیعه عقیده

ص: 126

دارد که در هر زمان باید امامی از اهل بیت موجود باشد که معصوم از اشتباه و لغزش بوده و باید ولایت او را پذیرفت و به او آگاه بود.

«مَن ماتَ وَلَم يَعرِف امامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»: هر که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، بر مسلک جاهلیت مرده است»، آیه شریفه زیر نیز بر این مطلب دلالت دارد: «يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ » (1): روزی که هر گروهی از مردم را با امام خویش می خوانیم).

ص: 127

ص: 128

ص: 130

اندازید ؟!... چنین افکار بسته ای بدرد نمی خورد. من می توانم جواب بگویم و شما می توانید جواب های مرا رد کنید، می توانید آنها را انکار کرده و نپذیرید زیرا شما رنج تحقیق را نکشیده و برای بدست آوردن جواب، خود را به زحمت نیانداخته اید، مگر فقط من باید جواب دهم؟

آیا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تنها به من امر فرموده که از اهل بیت پیروی کنم ؟! مگر همه ما مکلف نیستیم و بر من وشما همگی واجب نیست که جواب را بیابیم، زیرا حجت بر ما اقامه شده است مبنی بر اینکه باید پیرو اهل بیت بوده، دین خود را از آنها بگیریم، باید آنها را شناخته سپس پیرو ایشان شویم ؟! من نیز در اینجا سعی نمی کنم تمام دلایل را به تفصیل بیاورم، بلکه اکتفا می کنم به چند نکته روشن و هر که بیش از این می خواهد باید تحقیق کند.

هر که کتب حدیث و تفسیر را بررسی کند می بیند که نزول این آیه مبارکه در حق علی، فاطمه، حسن و حسین از روشن ترین مسائل است. ابن حجر در این باره می گوید: «اکثر مفسرین بر آن اند که این آیه درباره علی، فاطمه، حسن وحسین نازل شده است»(1) واین آیه که به وضوح دلالت بر عصمت اهل بیت دارد، با بیانی که داشتیم جز بر آنها منطبق نمی شود زیرا آنها نقل این امت وائمة هدایتگر پس از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ .می باشند. ولذا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ امر به پیروی از آنها نموده است، عصمت نیز در این آیه کاملا روشن است، البته برای کسی که قلب دارد یا گوش فرا دهد و حضور یابد، زیرا محال است مراد محقق نشود اگر اراده کننده خدا باشد، و علامت حصر «انما» شاهد بر این است، و آنچه در اینجا مورد نظر ما است، اثبات این مطلب است که این آیه درباره علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام نازل شده است.

وقتی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دید که رحمت در حال نزول است فرمود: «ادعوا لي ، ادعوا لي»: (به سوی من بخوانید) ، صفیه گفت: چه کسی را ای رسول خدا ؟! فرمود: اهل بيتم على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام را .

آنها را آوردند و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ کسا (پوشش) خود را بر آنها انداخت ، سپس دستان خود را بالا برده عرض کرد: «اللّهُمَّ هؤلاءِ آلى فَصَلِّ على مُحَمَّدٌ وَآلُ مُحَمَّدٍ»، (خدایا اینها خاندان من هستند، پس درود فرست بر محمد و خاندان محمد)، و خداوند این آیه: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا »(1)را نازل فرمود.

حاکم می گوید: این حدیث دارای سندی صحیح است .

ب - حاکم مشابه آن را نیز از ام سلمه روایت کرده است. ام سلمه می گوید: «آیه . (ِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ ) - در منزل من نازل شد، سپس پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بدنبال على، فاطمه، حسن وحسین علیهم السلام فرستاد و گفت: اینها اهل بیت من هستند»(2) حاکم می گوید: این حدیث با شرط بخاری صحیح است. او حدیث را در جای دیگر به نقل از واثله روایت کرده و می گوید: این حدیث صحیح است با شرط هر دو (3)

ج۔ مسلم حدیث را به نقل از عایشه نقل می کند که: «روزی

ص: 134

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در حالی که پوششی موئین و سیاه رنگ بر تن داشت آمد، چندی بعد حسن بن على علیه السلام آمد، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ او را زیر کسابرد، سپس حسین علیه السلام آمد، او را نیز زیر کسا برد، آنگاه فاطمه علیهاالسلام آمد، کسا را بر او نیز کشید، پس از آن على علیه السلام آمد و او را نیز در زیر کسا جای داد، آنگاه فرمود: (اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (1)

این خبر به صورت های گوناگون در صحاح وكتب حديث وتفسير آمده است(2). و جزء أخبار صحيح متواتری است که هیچ کس از اولین و آخرین آن را تضعیف نکرده است و اگر بخواهیم تمام این روایت ها را نقل کنیم طولانی می شود. من توانسته ام بیست و هفت روایت از آن را بیابم که همگی صحیح اند.

از آشکارترین روایات در این باره به در تعیین اهل بیت۔ بدون دیگران مانند همسران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ، روایتی است که سیوطی در الدر المنثور» از مردویه نقل کرده که ام سلمه گفت: «آیة - اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) - در منزل

ص: 135

من نازل شد، در حالی که هفت نفر در منزل بودند: جبرئیل، میکائیل، علی، فاطمه، حسن و حسین، علیهم السلام و من نیز در منزل بودم .گفتم: ای رسول خدا! مگر من از اهل بیت نیستم؟! فرمود: تو در راه خوبی هستی، تو جزء همسران پیامبری»).(1)

در روایت حاکم در مستدرک است که ام سلمه گفت: ای رسول خدا، من از اهل بیت نیستم؟ فرمود: تو در راه خوبی هستی وابنها اهل بیتم هستند، خدایا اهل بیت من سزاوارترند).(2)

و در روایت احمد اینگونه است: کسا را بالا بردم تا همراه آنها داخل شوم، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آن را از دستم کشید و گفت: تو در راه خوبی هستی(3). تا همین جا برای اثبات اینکه اهل بیت همان اصحاب کسا هستند، آنهم با آن عبارتهای واضح والفاظ صريح کافی است، بنابراین آنها ثقل قرآن اند که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ؟ در حدیث ثقلین به ما دستور داده به آنها متمسك شويم.

پس هر که بخواهد معنی را مبهم نماید و بگوید عترت به معنی خویشاوندی است، سخن او قابل قبول نیست، زیرا هیچ یک از علمای زبان این را نگفته اند، ابن منظور در لسان العرب» می گوید: [«عترت پیامبر خدا فرزندان فاطمه - رضي الله عنها -

ص: 136

هستند». این قول ابن سيده است، اما ازهرى - رحمة الله عليه - می گوید: زید بن ثابت حدیث ثقلین را از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نقل کرده ، سپس گفته است عترت، اهل بیت اند. ابو عبید و دیگران نیز چنین گفته اند: «(عترت شخص، اسره و فصيله) به معنی خویشاوندان نزدیک او است ».

ابن اثیر می گوید: «عترت یک فرد نزدیکترین خویشاوندان وی اند». ابن اعرابی می گوید: «عترت یعنی فرزندان شخص، نسل او، و هر که از صلب او آمده است»، سپس می گوید: پس عترت پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرزندان فاطمه بتول علیها السلام اند (1). از این بیان مشخص می شود که منظور از اهل بیت علیهم السلام خویشاوندان به طور کلی نیست، بلکه خصوصی ترین خویشاوندان است ولذا وقتی که از زید بن ارقم در روایت مسلم سؤال شد که اهل بیت او چه کسانی هستند؟ آیا زنان او هستند ؟ گفت: نه به خدا، زن می تواند مدتی از زمان با مرد باشد سپس مرد او را طلاق داده و او نزد پدر و اقوام خود برگردد، اهل بیت او (پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ) اصل وگروه او هستند که پس از ایشان صدقه بر آنها حرام شد.

همچنین می بینیم که هیچ کس از خویشاوندان رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و حتى همسران ایشان ادعای شرف عضویت در اهل بیت را نکرده اند وگرنه تاریخ آن را نقل می کرد. ولی نه در تاریخ ونه در

ص: 137

حدیث جایی نمی یابیم که همسران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به این آیه تمسک جسته و این شرافت را برای خود ثابت بدانند، به عکس خود اهل بیت، مثلا امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «انَّ اللّه عزَّوجل فَضَّلَنا اهلَ الْبَيْتِ وَ كَيْفَ لا يَكُونُ كَذَلِكَ واللَّهُ عَزَّ و جَل يقول في كتابه : «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا » فَقَدْ طَهَّرَنَا اَللَّهُ مِنَ اَلْفَوَاحِشِ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ فَنَحْنُ عَلَى مِنْهَاجِ اَلْحَقِّ»، (خداوند عزوجل ما اهل بیت را برتر قرار داده است، مگر خدا در کتاب خود نفرموده است (خداوند فقط می خواهد پلیدی وگناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد) پس خدا ما را از کارهای زشت و قبیح چه علنی باشد چه مخفیانه پاک دامن قرار داده و ما بر مسیر حق هستیم).

فرزندش حسن علیه السلام نیز می فرماید: «ای مردم، هر که مرا شناخت که شناخت، و هر که نشناخت بداند که من حسن بن على علیه السلام هستم، من فرزند بشارت دهنده بیم دهنده ام، آنکه با اجازه خداوند به سوی او دعوت کرده و چراغی نورانی بوده است، من از اهل بیتی هستم که در آن بیت جبرئیل فرود آمده و صعود می کرد، ومن از آن اهل بیتم که خداوند پلیدی را از آنها دور کرده و آنها را کاملا پاک ساخته است»(1)

ص: 138

استدلال ابن کثیر به اینکه سیاق آیات ایجاب می کند که همسران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را نیز باید داخل اهل بیت دانست موردی ندارد، زیرا حجیت ظهور بستگی به یکنواخت بودن سخن دارد و واضح است که در اینجا خطاب به مونث که در آیات گذشته است تبدیل به مذکر شده است، پس اگر منظور در این آیه همسران ایشان بود باید خطاب اینگونه باشد . «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا » زیرا آیات مخصوص زنان است، ولذا خداوند پس از این آیه دوباره خطاب به مؤنث را از سر گرفته، فرموده است: (واذكُرَنَ ما يُتْلى في بُيُوتِكُنَّ مِن آيَاتِ اللَّهِ وَالحِكْمَةُ))(1). وهیچ کسی جز عكرمة ومقاتل نگفته است که آیه تطهیر درباره همسران پیامبر نازل شده است، عکرمه می گفت: هر که بخواهد، من با او مباهله می کنم به اینکه این آیه درباره همسران پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نازل شده است»(2). واین سخن عکرمه قابل قبول نیست زیرا با روایتهای صحیح وصريحی که نقل شد تعارض دارد. روایاتی که به صراحت می گوید: اهل بیت همان اصحاب کسا هستند.

ص: 139

ص: 140

ص: 141

ص: 142

ص: 143

نمی رود مگر این که قلبی سالم و پاک از هر پلیدی وگناه داشته باشد و چنین کسانی همان برگزیدگان نخبه اند، و مانند اینها در میان مردم همیشه کمیاب واندک اند، هر چند که آن مردم بهترین مردم روی زمین باشند.

پس این نخبه گان برگزیده چه کسانی هستند؟

وقتی که پیامبر با علمای نصاری به بهترین شیوه بحث و مجادله فرمود، از آنها جز کفر، عصیان وسرکشی ندید، ودیگر راهی جز مباهله و توسل به خدا نمانده، بدین صورت که هر یک افراد خود را دعوت نموده و سپس لعنت خدا را برای دروغگویان بخواهند. در اینجا بود که فرمان الهی اینگونه نازل شد: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ »(1)«هرگاه بعد از آنچه از علم به تو رسید کسانی با توبه محاجه و ستیز برخیزند به آنها بگو: بیائید ما فرزندان خود را دعوت کرده شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نموده شما نیز زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت می کنیم شما هم از نفوس خود، سپس مباهله نموده ولعنت خداوند را بر دروغگویان قرار دهیم».

کشیش ها این پیشنهاد جدید پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را پذیرفتند تا نبرد آنها

ص: 144

فیصله یابد، آنگاه کشیش ها نزدیکان خود را برای روز موعود جمع کردند و آن روز سر رسید، جمعیتی زیاد در آنجا گرد آمدند، مسیحیان به پیش آمده خیال می کردند پیامبر با جمعی از اصحاب وهمسران خویش به سوی آنها خواهد آمد، آنگاه رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ظاهر شد، با گامهایی - استوار به پیش می آمد. همراه با گروهی کوچک از اهل بیت،علیهم السلام حسن علیه السلام در طرف راست ایشان، حسین علیه السلام در طرف چپ، على و زهرا علیهما السلام هم پشت سر بودند. وقتی نصرانی ها این صورت های نورانی را دیدند لرزه بر اندام آنها افتاد، روی به اسقف بزرگ خود کرده گفتند:

- ای ابا حارثه، کار را چگونه می یابی؟ اسقف جواب داد: قیافه هایی می بینم که اگر کسی با توسل به آنها از خدا بخواهد کوهی را از جا برکند، چنین خواهد نمود.

وحشت آنها چند برابر شد، وقتی اسقف این حالت ایشان را دید گفت:

- آیا نمی بینید چگونه محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دو دست خود را بالا برده ، منتظر است چه از آنها بر آید، به حق مسیح سوگند اگر کلمه ای از دهان او خارج شود، ما نه به اهل خویش بر می گردیم ونه به مال خود(1)

ص: 145

آنگاه تصمیم گرفتند عقب نشینی کرده و مباهله را ترک گویند، وراضی به ذلت و پرداخت جزیه شدند. آری توسط این پنج تن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ توانست آن مسیحیان را شکست داده و آنها را با ذلت وخواری برگرداند. و در این باره رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «سوگند به آن که جان من در دست او است، عذاب الهی بر اهل نجران در حال فرود آمدن بود و اگر بخشش خداوند نبود آنها تبدیل به میمون وخوک شده و دشتی که در آن بودند پر از آتش می شد، سپس خداوند نجران واهالی اش حتی پرنده روی درخت را ریشه کن ساخته وسال بر هیچ نصرانی نمی گذشت»، والَّذِي نَفسي بِيَدِهِ أنَّ العَذابَ تُدْلى عَلَى اهْلِ نَجْرَانَ و لَوْلا عَفْوُهُ لَمُسَخُوا قِرَدَةً وخَنَازِيرَ وأَضْرَمَ عَلَيْهِمُ الْوَادِي نَارَةً ولاَسْتَأْصَلَ اللَّهُ نَجْرَانَ وَاهِلَهُ حَتَّى الطَّيْرَ عَلَى اَلشَّجَرِ وَمَا حَالَ اَلحَوْلُ عَلَى اَلنَّصَارِيِّ كُلِّهِمْ

ولی چرا پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نه تنها به این پنج تن اکتفا کرده واصحاب و همسران خود را نیاورد؟

جواب این سؤال در یک جمله است: اهل بیت موجه ترین مردم پس از پیامبر نزد خدا هستند و پاک و بی آلایش اند. هیچکس غیر آنها نتوانسته است چنین صفات والایی را که خداوند برای اهل بیت در آیه تطهیر ذکر کرده است بدست آورد. ولذا می بینیم که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ که در اجرای دستور این آیه چگونه توجه است را به سوی مقام و منزلت اهل بیت جلب نموده ، وكلمة «ابناءنا :

ص: 146

فرزندانمان» را در آیه بر حسن و حسین ،علیهما السلام «نساءنا: زنانمان» را بر حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام و«انفسنا: نفوسمان» را بر على علیه السلام» تطبيق داده است، زیرا امام على علیه السلام جزء زنان و فرزندان نمی تواند باشد، پس مسلماً جزء کلمه «نفوسمان» باید باشد، به علاوه اینکه اگر کلمه «نفوس» مخصوص خود پیامبر به تنهایی بود، در این صورت دعوت کردن معنای درستی نداشت.

ایشان چگونه خود را دعوت می کند ؟!... و برای تأیید این مطلب این سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را در نظر بگیریم: «انا وَعلى مِن شَجَرَةٍ واحِدَةٍوَسَائِرُ اَلنَّاسِ مِنْ شَجَرٍ شَتِي»: (من وعلی از یک درخت (یک اصل و اساس) بوده و بقیه مردم از درختان متفرق دیگراند).

پس اگر امام على نفس پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است، بنابراین باید آنچه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از حق رهبری و ولایت بر مسلمین دارد او نیز داشته باشد مگر یک مقام، آن هم مقام نبوت است همانگونه که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در حدینی که بخاری ومسلم نیز آن را آورده اند بیان فرموده است: «يا على انت منی بمنزلة هارون من موسى الا انه لانبي بعدی»: (ای علی، منزلت تو نسبت به من مانند منزلت هارون نسبت به موسی است، جز اینکه پیامبری پس از من نیست)(1)

البته استدلال ما به این آیه، در این باره نبود بلکه در بیان این

ص: 147

بود که اهل بیت چه کسانی هستند. خدا را شکر می کنیم که هیچ اختلاف نظری در نزول این آیه درباره اصحاب کسا نیست. واخبار و احادیثی نیز در این زمینه وجود دارد.

مسلم و ترمذی هر دو در باب فضائل على علیه السلام روایت کرده اند که: «سعد بن ابی وقاص گفت: وقتی که این آیه نازل شد:

«فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أ َبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا »، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ، على ، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام را خواست و گفت: اللهم هؤلاء اهلى (خدایا اهل من اینها هستند . (1)فرمایش پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مبنی بر اینکه اینها اهل من هستند نشان دهنده این است که اهل بیت علیهم السلام منحصر به این چهار نفراند.

ص: 148

ص: 150

بزرگان علما از آن غفلت کرده اند ؟! بلکه عموم مسلمین غفلت کرده اند ؟!... و هزاران سؤال وتشكيك دیگر که معمولا بر من غالب شده و مرا به سکوت وا می داشتند، وگاهی عقل ووجدانم به ستوه می آمدند... و به همین نحو کشمکش وجزر و مد، تنشهای روحی ودوگانگی فکری مرا رنج می داد، نه راه فراری، نه مونسی، نه دوستی و نه یاری.

به دنبال کتاب هایی رفتم که شیعه را رد می کنند، شاید اینها بتوانند مرا از این وضعیت نجات دهند، و حقائقی را برای من روشن سازند که بر من مخفی بوده است. جالب اینکه وهابیت مرا از جمع آوری این کتابها بی نیاز کرد، زیرا امام جماعت مسجد روستایمان هر کتابی را که می خواستم برایم تهیه می کرد.

ولی پس از بررسی آنها مشکل من پیچیده تر و نا آرامی من بیشتر شد، زیرا گم گشته خود را در آنها نیافتم، آنها از بحث منطقی و بی طرفانه تهی بودند، آنچه در آنها بود سب، لعن و ناسزا بود و مجموعه ای از تهمت های دروغ که در ابتدای کار حجابی را پیش روی من ایجاد کرد، ولی پس از بر طرف کردن تأثیرات تبلیغاتی آنها، برای من روشن شد که اینها از تارهای عنکبوت هم سست تر است.

پس از آن تصمیم بر ادامه بحث گرفته، هر چند نسبت به نتیجه ای که در بحث اول بدان رسیده بودم باور داشتم، و به امید

ص: 152

دیدن حقیقت - به طوری واضح تر وروشن تر. در این راه با وسوسه های نفس خویش مبارزه کردم و در زمینه دلایل ولایت امام علی که صراحت در امامت ایشان دارد شروع به تحقیق نمودم.

خوشبختانه مجموعه ای از دلایل در ذهن خود داشتم که مرا به این مطلوب می رسانید و علی رغم کافی بودن این دلایل برای هر انسان دارنده عقل درست وقلب سالم، می خواستم این تحقیق، فیصله کار باشد که آیا سنی بمانم و معتقد به خلافت ابوبکر، عمر وعثمان باشم ویا شیعه شده و معتقد به امامت على علیه السلام باشم؟

بعد از تحقیق به نتیجه ای غیر منتظره رسیدم! من تاکنون نتوانسته ام تعداد دلایلی را که از راه نقل یا عقل به صراحت وکاملا آشکار امامت امیرالمؤمنین علیه السلام را اعلام می دارد بشمارم، که بعضی از این دلایل کاملا واضح است و بعضی دیگر نیاز به مقدمات طولانی دارد.

آنچه در این فصل می آورم گزیده ای است اندک، تا سخن کوتاه شده و جوینده حقیقت تشویق شود، زیرا معتقدم که این مختصر پس از شرح و توضیح کافی باشد:

آورده اند، آنها که نماز را بر پا می دارند، و در حال رکوع زکات می پردازند.

د۔ حافظ ابن حجر عسقلانی در (الكاف الشاف) ج 1 ص 649....و دیگر محدثین و حفاظ حدیث.

2- مقداد بن الاسود: حافظ حسکانی در (شواهد التنزيل) ج 1ص 177 چاپ بیروت به تحقیق محمودی، آن را از او نقل کرده است.

3- ابو رافع قبطي (غلام رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ).

جمعی از بزرگان از او نقل کرده اند از جمله:

الف۔ حافظ ابن مردویه در کتاب الفضائل).

ب ۔ حافظ جلال الدین سیوطی در (الدر المنثور) ج3 ص 104.

ج - محدث متقی هندی در (کنز العمال ج 1 ص 305... و دیگران .. .

4- عمار بن یاسر: روایت او را این افراد نقل کرده اند:

الف - محدث بزرگ طبرانی در (المعجم الوسیط).

ب ۔ حافظ ابو بکر بن مردویه در (الفضائل).

ج - حافظ، حاکم حسکانی در (شواهد التنزیل، ج 1 ص173.

د. حافظ ابن حجر عسقلانی در (الكاف الشاف) ج1 ص 649 به نقل از طبرانی و ابن مردويه.

5 - امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام : که از ایشان نقل کرده است:

ص: 155

الف - حاکم نیشابوری ، حافظ بزرگ در کتاب (معرفة علوم الحديث) ص 102 چاپ مصر سال 1973.

ب - فقيه ابن مغازلی شافعی در (المناقب) ص 311.

ج۔ حافظ حنفی خوارزمی در (المناقب) ص 187.

د. حافظ ابن عساکر دمشقی در (تاریخ دمشق) ج 2 ص 409 به تحقیق محمودی.

ه- ابن کثیر دمشقی در (البداية والنهاية) ج 2 ص 357 چاپ بیروت.

و حافظ ابن حجر عسقلانی در (الكاف الشاف في تخريج احادیث الكشاف) ج 2 ص 649

ز- محدث متقی هندی در (کنز العمال) ج 15 ص 146 در باب فضائل على علیه السلام

6- عمرو بن عاص : خطیب خوارزم حافظ ابو بکر مؤید در المناقب) ص 128 از وی نقل کرده است.

7- عبدالله بن سلام: محب الدین طبری در ذخائر العقبی) ص 102 ودر (الرياض النضره) ج 2 ص 227 از او روایت کرده است.

8- عبدالله بن عباس: که این افراد از او نقل کرده اند:

الف - احمد بن يحيى بلاذری در (انساب الاشراف) ج 2 ص 150 چاپ بیروت به تحقیق محمودی.

ب - واحدی در (اسباب النزول) ص 133.

ص: 156

ج- حاکم حسکانی در (شواهد التنزیل) ج 1 ص 180.

د- ابن مغازلی شافعی در (المناقب) ص 311 به تحقیق بهبودی.

ه- حافظ ابن حجر عسقلانی در (الكاف الشاف في تخريج احادیث الكشاف) چاپ مصر.

و - جلال الدین سیوطی

9- جابر بن عبدالله انصاری: کسانی که از وی نقل کرده اند حاکم حسکانی است در شواهد التنزيل ج 1 ص 174.

10 - انس بن مالك (خادم رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ))، که از او نقل کرده است:

الف - حافظ حسکانی در (شواهد التنزیل، ج 1 ص 165.

ب - محدث بزرگ حموی جوینی خراسانی در (فرائد السمطین) ج 1 ص 187- 188.

از مجموع این همه روایت ، روایت ابوذر غفاری - رضي الله عنه - را انتخاب می کنیم، که روایتی طولانی بوده و حاکم حسکانی به طور مستند در ج1 ص 177 - 178 چاپ بیروت از ایشان نقل کرده است:

ابوذر غفاري - رضي الله عنه - گفت: ای مردم، هر که مرا شناخت که شناخت، و هر که نشناخت بداند که من جندب بن جنادة بدری، ابوذر غفاری هستم از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با این دو گوش

ص: 157

شنیدم و گر نه کر شوند و ایشان را با این دو چشم دیدم و گر نه کور شوند، که او می فرمود: على قائد البرره، قاتل الكفره، منصور من نصره ومخذول من خذله»: «علی رهبر نیكان و قاتل كافران است، یاری شود هر که او را یاری کند و ذلیل شود هر که او را ترک کند»، روزی از روزها نماز ظهر را با رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بجا آوردم، گدایی در مسجد تقاضای کمک کرد، ولی کسی بدو چیزی نداد، آن بیچاره دست خود را به آسمان بلند کرده، گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تقاضای کمک کردم، کسی به من چیزی نداد. على طلا در حال رکوع بود، با انگشت کوچک که انگشتری در آن بود به وی اشاره کرد، گدا آمده و انگشتر را از انگشت ایشان گرفت، در حالی که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ این منظره را می دید. وقتی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نماز را تمام کرد روی به آسمان نمود گفت: خدایا برادرم موسی از تو خواسته ای داشت، گفت: « پروردگارا سینه مرا گشاده دار، کار مرا بر من آسان گردان وگره از زبانم بگشا تا سخنان مرا بفهمند، وزیری از خاندانم برای من قرار بده، برادرم هارون به وسیله او پشتم را محکم کن و او را در کار من شریک گردان»، آنگاه قرآنی گویا بر او نازل شد مبنی بر اینکه: (بازوی تو را به وسیله برادرت محکم می کنیم، خدایا من محمد پیامبر و برگزیده تو هستم، پروردگارا سینه مرا نیز گشاده دار، کار را بر من آسان گردان ، وزیری از خاندانم برای من قرار بده، برادرم علی علیه السلام را، به وسيله او پشتم را محکم کن . ابوذر می گوید: به خدا سوگند، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ سخن را

ص: 158

تمام نکرده بود که جبرئیل از سوی خدا بر او نازل شده، گفت: ای محمد، به تو تبریک می گویم برای آنچه درباره برادرت به تو داده شد. پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ گفت: آن چیست ای جبرئيل ؟ گفت: خداوند به امت تو دستور فرمود تا روز قیامت از او پیروی کنند و این آیه را خداوند بر تو نازل فرمود: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ »

این روایت با الفاظ گوناگونی آمده است که ما برای بیان مطلب به این یکی اکتفا کرده ایم.

این از فضائلی است که امیرالمؤمنین شریکی در آن نداشت.

در تاریخ کسی را نمی یابیم که ادعا کرده باشد در حال رکوع زکات داده است و این خود حجتی کافی و دلیلی روشن بر این است که منظور در اینجا فقط اميرالمؤمنین علیه السلام است.

بعضی سعی کرده اند در این آیه تشکیک کرده تا نسبت آن را به امیرالمؤمنین علیه السلام زیر سؤال ببرند، آنهم به بهانه هایی بسیار واهی و بی معنی. مثلا آلوسی معنای رکوع را از این معنای ظاهری آن تغییر داده می گوید:

منظور از آن خشوع است ، که این تأويل غير قابل قبول می باشد، زیرا قرینه ای در آیه نیست که آن را از معنای حقیقی خود که در آیه ظاهر است منصرف سازد. یعنی همان حرکت معروف رکوع - به یاد دارم روزی در دانشگاه مشغول بحث درباره این آیه

ص: 159

با عده ای از دوستان بودم، پس از آنکه برای آنها ثابت کردم آیه درباره امیرالمؤمنین علیه السلام است، یکی از آنها اینگونه اشکال گرفت:

اگر نزول آیه درباره على ثابت شود، در این صورت نقصی برای ایشان ثابت شده است.

گفتم: چگونه؟

گفت: این نشان دهنده عدم خشوع او در نماز است، و گرنه چگونه صدای سائل را شنید و جواب او را هم داد؟ در حالیکه معروف است که عبادت گران با تقوی هنگام ایستادن در برابر خدا، متوجه اطراف خود نمی شوند.

گفتم: سخن تو به دلیل خود آیه موردی ندارد، زیرا نماز برای خدا بوده و خضوع و خشوع نیز در برابر او است. خداوند در این آیه خبر از قبولی این نماز داده بلکه امامت و ولایتی برای نمازگزار قائل شده است و سیاق آیه بوضوح دلالت می کند که مولی در مقام مدح بوده، پس صدقه دهنده چه علی باشد چه دیگری فرقی نمی کند، پس اگر اشکالی بر خشوع على داری، بهتر است اشکال را متوجه خود قرآن کنی.

در واقع این آیه محکم تر از تشکیکات شکاکین است. آیه به روشنی دلالت بر ولایت امیرالمؤمنین داشته هر چند اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام در قرآن از واضح ترین مسائل است. من داشتم این سخن را به عده ای از دوستان می گفتم که ناگهان یکی از آنها گفت:

ص: 160

آیه ای بیاور که ادعای تو را ثابت کند.

گفتم: قبل از آن ببینیم رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در باره علی علیه السلام چه گفته است. بخاری در صحیح خود روایت کرده است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به علی علیه السلام گفت:

انت منی بمنزلة هارون من موسى، الا أنه لا نبي بعدی»):(1)

نسبت تو به من مانند منزلت هارون نسبت به موسی است، جز اینکه پیامبری پس از من نیست).

از این روایت مشخص می شود که هر چه هارون داشته على علیه السلام نیز دارد، پس على علیه السلام امامت، خلافت، وزارت و غیره را جز نبوت دارد، همچنانکه هارون دارد.

همگی یکباره از جا برخاسته، گفتند: از کجا این را می گوئی ؟!

گفتم: عجله نکنید، موقعیت هارون نسبت به موسی چیست ؟ مگر نه اینکه موسی گفت:«وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي هَارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي »(2) وزیری از خاندانم برای من قرار بده، برادرم هارون را، به وسیله او پشتم را محکم کن و او را در کار من شریک گردان»..

ص: 161

گفتند: چنین چیزی نشنیده ایم، شاید آیه طور دیگری باشد ... من متوجه تعصب و لجبازی آنان شدم، با تعجب از برخورد آنها گفتم: این که واضح است ، کسی در آن شکی ندارد.

یکی از آنها گفت: چرا درگیر شویم، این قرآن موجود است ..

آیه را برای ما پیدا کن اگر راست می گویی!! قدری مضطرب شدم، زیرا کاملا از یاد برده بودم که در چه سوره و چه جزئی است، پس از لحظه ای درنگ بر خود مسلط شده و در دل گفتم: «اللهم صل على محمد وآل محمد» و قرآن را به طور اتفاقی باز کردم، اولین چیزی که چشمم بر آن افتاد این آیه بود:

« رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي ...وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي ».

بغض گلویم را گرفت ، اشک بر گونه هایم جاری شد و نتوانستم از شدت تعجب آیه را بخوانم، قرآن را همانگونه که باز بود به دست آنها داده و به آیه اشاره کردم، از این تصادف عجیب همگی حیرت زده شدند.

و علی بن ابی طالب » .

کسی اشکال نکند که چرا خداوند یک نفر را به صیغه جمع یاد کرده است»؟

زیرا چنین چیزی در زبان عرب جایز است، و جمع در این آیه برای بزرگ شمردن بوده ، و شواهد بر آن فراوان است، مانند این آیه : « الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَنَحْنُ أَغْنِيَاءُ »(1)کسانی که گفتند خدا فقیر است و ما ثروتمندیم»، که گوینده در این جا حی بن اخطب است، و همچنین این آیه: {«وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ»(2): «از آنها کسانی هستند که پیامبر را آزار می دهند و می گویند او خوش باور و گوشی است»، این آیه درباره یکی از منافقین جلاس بن سیویله یا نبتل بن حرث و يا عتاب بن قشيره نازل شده است، ( تفسير طبری ج 1 ص 116).

بعد از این تنها بحث در معنای ولی باقی می ماند .

شیعه معتقد است که ولی در این آیه به معنای کسی است که به انسان از خود او سزاوار تراست آنها می گویند: ولی امر مسلمین یعنی آنکه بیش از دیگران حق تصرف در امور آنها را دارد .

بر این اساس شیعه قائل به وجوب پیروی از امیرالمؤمنین علیه السلام

ص: 163

على علیه السلام است چون تنها او حق تصرف در امور مسلمین را دارد، به این دلیل که خداوند با لفظ (انما) هر گونه ولی را برای ما رد کرده جز خدا و پیامبرش و آنکه درباره اش گفته است (آنها که نماز را بر پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند و اگر منظور از کلمه (ولی) محبت به یکدیگر بر اساس دین بود نباید مخصوص آنهایی باشد که نام برده شدند، زیرا محبت در دین برای عموم مؤمنین است، خداوند می فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ »(1): «مردان و زنان مؤمن یکدیگر را دوست دارند»، پس تخصیص در آیه نشان می دهد که نوع «ولایت» در آن غیر از محبت مؤمنین به یکدیگر است ولذا مراد از کسانی که ایمان آورده، نماز بر پا می دارند...) عموم مؤمنین به طور کلی نیست، بلکه مخصوص على علیه السلام است به دلیل (انما) که معنای تخصیص می دهد و عموم مؤمنین را نفی می کند، اگر این مطلب را به احادیث گذشته ای که آیه را درباره على بن ابی طالب علیه السلام می دانند اضافه کنیم، نتیجه می گیریم توصیفی که در آن آمده است: در حال رکوع زکات می دهند) بر هیچ کس منطبق نشده و هیچ احدی ادعای آن را ندارد جز امیرالمؤمنین علیه السلام زیرا او بود که در حال رکوع زکات داد، وجملة «وَهُمْ رَاكِعُونَ » حال» است برای آنها که زکات می دهند)، و ركوع همان حرکت مشخص است و تغییر معنای

ص: 164

رکوع به غیر این معنای حقیقی خود نوعی تأویل بدون دلیل است زیرا آیه هیچ قرینه ای ندارد که رکوع را از معنای حقیقی خود منصرف نماید وهمچنین (وآنها که در رکوع اند: وهم راكعون) نمی تواند عطف بر ماسبق باشد زیرا خود نماز قبل از آن گفته شده است و نماز شامل رکوع نیز هست، پس گفتن رکوع بطور جداگانه نوعی تکرار است، بنابراین باید حال باشد. علاوه بر آنکه امت اجماع دارند که علی علیه السلام در حال ركوع زکات داد، پس آیه مخصوص او است، قوشجی - شارح تجرید - از مفسرین نقل کرده است که آنها اجماع کرده اند بر اینکه آیه درباره على علیه السلام نازل شده هنگامی که در حال رکوع انگشتر خود را صدقه داد، همچنین ابن شهر آشوب در کتاب «الفضائل» این مطلب را اینگونه نقل کرده است:

امت اجماع کرده اند بر اینکه این آیه در حق امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است»(1)، واحادیث در تأیید این مطلب به حد تواتر رسیده است ، سیدهاشم بحرانی در کتاب «غاية المرام» بیست و چهار حدیث از اهل سنت و نوزده حدیث از شیعه مبنی بر نزول آیه درباره على علیه السلام» نقل کرده است دقت کنید.

حال که آیه مخصوص امیرالمؤمنین است پس مراد از ولی نباید ولایت عمومی باشد به معنی یاری کردن و محبت ، بلکه.

ص: 165

ولایتی است از نوعی مخصوص ونزدیکتر است به معنای کسی که اولی به تصرف است». علامه مظفر در این باره گفته است: «اگر فرض کنیم که مراد از ولی یاری دهنده باشد، در این صورت منحصر کردن یاری دهنده به خدا، رسول وعلى درست نیست مگر با ملاحظه یکی از دو جهت. اول آنکه: (یاری رساندن آنها به مؤمنین شامل قیام به امور ولایتی و تصرف در شؤون اجتماعی آنها باشد که در این حالت به معنای مورد نظر بر می گردد)، جهت دیگر این است که (یاری رساندن دیگران به مؤمنین در مقابل یاری آنها چیزی به شمار نیاید، که در این حالت نیز به مطلوب می رسیم زیرا از لوازم امامت، یاری کامل مؤمنین است(1)

پس ثابت شد که ولایت خدا و رسول وآنهایی که ایمان آورده اند (علی) از یک سنخ ولایت بوده وبمعنی حق تصرف است و دلیل بر آن این است که یک لفظ برای هر سه استفاده شده است، پس اگر معنی یکی نباشد ابهامی عمدی در کار است ولی خداوند بندگان خود را هرگز گمراه نمی کند، بنابراین اگر معنای دیگری برای ولایت مؤمنین مورد نظر بود، بهتر این بود که برای رفع ابهام کلمه ولایت برای مؤمنین تکرار می شد، همانگونه که در آية: «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ »(2): «خدا را

ص: 166

اطاعت کنید و پیامبر را اطاعت کنید» امر به اطاعت تکرار شده است، از اینرو نتیجه می گیریم که امیرالمؤمنین علیه السلام تنها کسی است که امام متقين وولي أمر مؤمنین است.

در واقع این حادثه ای که کتابهای شیعه در باره غدیر خم نقل کرده اند... و این عادت علمای شیعه است که این (افسانه) که اساس مذهب تشیع است را نقل کنند».

من نمی دانم آیا این سخن نشان دهنده نادانی نسبت به حدیث و تاریخ است! یا نشان دهنده دشمنی با امام علی وانکار فضایل ایشان است؟ زیرا این حادثه بسیار روشن بوده و هیچ کتاب تاریخی نیست که آن را نقل نکرده باشد.

پس چگونه این مهندس آن را ندیده است ؟! واضح است که او این مقدار به خود زحمت نداده است که چشم خود را ببندد وهر کتاب حدیث یا تاریخ از کتابهای اهل سنت را بر دارد، سپس آن را ورق زند، اگر این روایت را در آن ندید، آنگاه حق دارد روایت را به کتابهای شیعه نسبت داده و آن را (افسانه) بنامد.

تعداد راویان حدیث غدیر از تابعین طبق نقل الغدير ص 62 الى 72، هشتاد و چهار نفر اند.

در هر مقطع زمانی حدیث غدیر به تواتر نقل شده است ، که تعداد راویان آن از قرن دوم، تا قرن چهاردهم هجری 360 نفراند به اضافه هزاران کتاب اهل سنت این حدیث را مطرح کرده اند.

پس چگونه این نویسنده به خود اجازه می دهد که بگوید این یک افسانه شیعی است، در حالی که تعداد راویان غدیر از طرق شیعه کمتر از نصف راویان آن از راه اهل سنت است!

ولی این اشکال کار نیمه با سوادها است، که بدون آگاهی و تحقیق داد سخن می دهند، این علمای اهل سنت و موثقین آنها از قدما ومتأخرین هستند که صحت حدیث غدیر را اعلام می دارند، به عنوان مثال چند نمونه نقل می کنیم:

1- ابن حجر عسقلانی - شارح صحیح بخاری - می گوید:

و أما حديث (من کنت مولاه فعلی مولاه)، این حدیث را ترمذی و نسائی روایت کرده اند و دارای طرق بسیار زیادی است، که ابن عقده آنها را در کتاب مستقلی جمع آوری کرده که بسیاری از آنها صحیح یا حسن می باشند(1)

کتابی که ابن حجر به آن اشاره کرده ، کتاب (الولاية في طرق

ص: 169

حديث الغدير)، تالیف ابی عباس احمد بن محمد بن سعيد همدانی است، حافظ معروف به ابن عقده ، متوفای سال 333. ابن اثير در (اسد الغابه) وابن حجر عسقلانی از او بسیار نقل کرده اند.

عسقلانی یک جای دیگر در کتاب (تهذيب التهذيب) ج7ص337 پس از ذکر حدیث غدیر از او یاد کرده می گوید: «ابو العباس ابن عقده ، حدیث را تصحیح کرده و سعی در جمع آوری طرق روایات آن نموده است، او توانسته است این حدیث را از زبان هفتاد صحابی یا بیشتر بدست آورد».

ابن تیمیه نیز در ثبت طرق روایت حدیث غدیر به این مصنف اشاره کرده می گوید: «ابو العباس ابن عقده یک کتاب مستقلی در جمع آوری طرق آن نوشته است»(1)

2- ابن مغازلی شافعی : پس از نقل حدیث ولایت با سند آن، می گوید: «این حدیث صحیحی است از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ که حدود يكصد نفر از جمله آن ده نفر - یعنی مبشرین به بهشت - حديث غدیر خم را از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ روایت کرده اند و این حديث مسلم بوده و هیچ نقصی در آن نمی بینم، و علي رضي الله عنه این فضیلت را به تنهایی دارا شده است و هیچ شریکی در آن نداشت»(2).

ص: 170

3- ابو جعفر محمد بن جریر بن یزید طبری - صاحب تاریخ معروف . کتاب مستقلی در طرق حدیث غدیر نوشته است، که صاحب كتاب - العمده - این کتاب را نام برده می گوید: «ابن جریر طبری صاحب تاریخ، خبر روز غدير وطرق روایت آن را از هفتاد و پنج طريق نقل کرده و کتابی به نام (کتاب الولایه) در این باره نوشته است» (1)

در شرح - التحفة العلويه - تأليف محمد بن اسماعيل الأمير آمده است:

حافظ ذهبی در (تذكرة الحفاظ )(2) درباره من کنت مولاه) می گوید: محمد بن جریر کتابی در رابطه با آن نوشته است، ذهبی می گوید من آن را دیدم واز زیادی طرق آن تعجب کردم».

ابن کثیر نیز در تاریخ خود از کتاب ابن جریر نام برده می گوید: | کتابی را دیدم که احادیث غدیرخم در دو جلد بزرگ در آن جمع آوری شده است»(3)

4۔ حافظ ابو سعید مسعود بن ناصر بن ابی زید سجستانی - متوفای سال 477 - حدیث غدیر را در کتاب (الدراية في حديث

ص: 171

الولايه) در 17 جزء آورده است که در آن طرق حدیث غدیر را به نقل از 120 صحابی جمع آوری کرده است.

امینی در کتاب (الغدير) بیست و شش عالم از بزرگان علمای اهل سنت را نام برده که علاوه بر کتابهایی که این روایت را نقل کرده اند. هر یک کتابی مستقل در نقل روایات حدیث غدیر نوشته اند، سخن خود را با گفته ابن کثیر درباره جوینی خاتمه می دهیم:

او تعجب می کرد و می گفت: یک جلد کتاب در بغداد دیدم در دست یک صحاف بود، در آنجا روایات این خبر جمع آوری شده و بر روی کتاب چنین نگاشته شده بود: جلد بیست و هشتم از طرق (من کنت مولاه فعلی مولاه)، و پس از آن جلد بیست و نهم است»(1)

نقل کرده که ابن مسعود گفت: در زمان رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ می خواندیم: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِن رَبک - ان عليا مولى المؤمنين -« وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ »: «ای پیامبر (به مردم برسان آنچه را که از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است مبنی بر اینکه علی مولای مؤمنین است، و اگر او را معرفی نکنی رسالت او را انجام نداده ای وخداوند تو را از مردم نگاه می دارد)(1)

2- واحدی در اسباب النزول از ابو سعید روایت می کند که: این آیه روز غدیر خم درباره على علیه السلام نازل شد)(2)

3- حافظ ابو بکر فارسی در کتاب (ما نزل من القرآن في امير المؤمنین) به طور مستند از ابن عباس نقل می کند که این آیه در غدیر خم در حق علی بن ابی طالب نازل گردید.

4- حافظ ابو نعیم اصبهانی با سند از اعمش روایت کرده، از عطیه که گفت: این آیه روز غدیر خم بر رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نازل شد(3)

5۔ حافظ ابن عساکر شافعی به طور مستند از ابو سعید خدری روایت می کند که آیه روز غدیرخم درباره علی بن ابی

ص: 173

طالب نازل شد(1)

6 - بدر الدين بن العيني الحنفی، در (عمدة القاری بشرح صحيح البخاری) می گوید: ابو جعفر محمد بن على بن الحسین گفت: معنای آیه این است که برسان (به مردم آنچه از طرف پروردگارت در فضیلت علی بن ابی طالب رضي الله عنه نازل گردید. وقتی که این آیه نازل شد پیامبر دست علی را گرفت وگفت: (هر که من مولای اویم، علی مولای او است).

رسالت او را انجام نداده ای ، و خداوند تو را از مردم نگاه می دارد).

وجبرئیل از طرف پروردگارم به من امر کرد که در این مکان بر پاخیزم و به هر سفید و سیاهی اعلام بدارم که علی بن ابی طالب برادر، وصی وخليفة من وامام پس از من می باشد. از جبرئیل خواستم که خدا مرا معاف بدارد زیرا می دانم که پرهیزگاران اندک بوده و آزار دهندگان و ملامت کنندگان بر من به خاطر همراهی زیاد من با على وتوجهم به او، بسیاراند تا جائیکه مرا گوش نامیده اند، وخدا فرموده است: «وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ »(1) اگر بخواهم می توانم آنها را نام برده و نشان دهم، ولی با کرامت خود پرده از آنها بر نداشتم، ولی خداوند راضی نشد مگر آنکه درباره على تبلیغ کنم، پس بدانید ای مردم که: خداوند او را برای شما ولی وامام قرار داده و اطاعت از او را بر هر کس واجب فرمود، پس حکم او واجب الاطاعه، گفتار او نافذ، مخالف او ملعون، تصدیق کننده او مورد رحمت می باشد، بشنوید واطاعت کنید ، خداوند مولای شما و علی امام شما است، پس از او امامت تا روز قیامت در فرزندان او است که از نسل او می باشند، حلالی نیست جز آنچه خدا و رسولش آنها آن را حلال بدانند، و حرامی نیست مگر آنچه خدا و رسولش آنها آن را حرام بدانند،

ص: 175

هیچ علمی نیست مگر آنکه خداوند آن را برای او روا داشته و من آن را به او منتقل ساخته ام، از او جدا نشوید و او را ترک نکنید ، او است که شما را به سوی حق هدایت کرده و به آن عمل می کند، خدا نمی پذیرد و نمی بخشد کسی را که از او روی برگرداند، خدا بر خود مسلم کرده است که چنین کسی را عذاب دهد، عذابی شدید و همیشگی، پس ایشان بهترین مردم بعد از من است تا رزقی نازل می شود و خلقی باقی است هر که با او مخالفت کند ملعون است، این سخن را از جبرئیل از خدا نقل می کنم، پس هر کس ببیند برای فردای خویش چه آماده کرده است.

محکم قرآن را یاد بگیرید و به دنبال متشابه آن نروید، هیچ کس آن را برای شما تفسير نخواهد کرد مگر آنکه من دست او را بالا برده، بازوی او را بلند کرده و به شما نشان داده ام : هر که من مولای او هستم علی مولای او است، وضرورت پیروی از او از طرف خدا بر من نازل شده است، بدانید که من پیغام را رساندم، بدانید که من ابلاغ نمودم، بدانید که به گوش همه رساندم، بدانید که من بیان نمودم، پیشوایی وامارت مؤمنین بعد از من برای هیچکس غیر او جایز نیست.

سپس پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ایشان را بلند کرد تا آنکه پای او موازی زانوی پیامبر قرار گرفت، آنگاه فرمود:

ای مردم، این است برادر من، وصی من، در برگیرنده علم من، وخليفة من (جانشین من) بر هر که به من ایمان آورده است

ص: 176

و در تفسیر کتاب خدا .

در روایتی می گوید: خداوندا، دوست بدار هر که او را دوست دارد، دشمن بدار هر که با او دشمن است، لعن کن هر که او را انکار کند، وغضب کن بر هر که حق او را نادیده بگیرد، خداوندا هنگامی که این مطلب را درباره على بيان کردی، چنین نازل کردی که: «من امروز دین شما را با امامت او برایتان کامل نمودم، پس هر که پیرو او و فرزندان او از نسلش تا روز قیامت نباشد، چنین افرادی اعمالشان باطل شده و در آتش جاودان اند.

ابلیس توانست با حسد آدم را از بهشت براند هر چند او از نخبگان خدا بود، پس نسبت به على حسد نورزید که اعمال شما باطل شده و پای شما خواهد لغزید. سورة «وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ»(1) در باره على نازل شده است.

ای مردم، ایمان بیاورید به خدا و به رسولش و به نوری که با او نازل شده است)(2)، (پیش از آنکه صورتهائی را محو کنیم و سپس به پشت سرباز گردانیم یا آنها را از رحمت خود دور سازیم همانگونه که اصحاب سبت» را دور ساختیم)(3). آن نور الهی در من بوده، سپس در علی و بعد از او در نسل او تا مهدی قائم است.

ای مردم، پس از من پیشوایانی خواهند آمد که (پیروان

ص: 177

خود را) به سوی آتش می خوانند ، و روز قیامت هرگز پیروز نخواهند بود، خدا و من از آنها بیزاریم، آنها با یاران و پیروانشان در پائین ترین جای جهنم اند، آنان خلافت را غاصبانه به سلطنت تبدیل خواهند کرد، آنگاه خداوند به حساب شما - ای جن و انس - خواهد رسید، و شعله هائی از آتش و دود بر شما می فرستد و نمی توانید از کسی یاری بطلبيد». .

این خطبه نیاز به شرح و توضیح ندارد، هر عاقلی می تواند در آن تأمل کند.

از این سخنرانی کاملا روشن می شود که پیروی از امام على علیه السلام واجب است، این سخنرانی کاملا رد می کند کسی را که معتقد است «ولی» در اینجا به معنی باور یا دوست می باشد، زیرا قرینه هائی که از موقعیت سخنرانی واز متن آن بدست می آید چنین معنایی را نمی پذیرد و نمی توان باور کرد که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ آن همه جمعیت را زیر گرمای سوزان آفتاب نگه بدارد تا به آنها بگوید این علی علیه السلام است، او را دوست داشته و یاری کنید، کدام عاقلی چنین معنایی را می پذیرد؟ اگر چنین بگوید در واقع پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را به انجام کارهای بیهوده متهم کرده است، به علاوه متن سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز آن مطلب را تأکید می کند، ایشان فرمود: «علی بن ابی طالب علیه السلام برادر، وصی وخليفة من بوده و امام پس از من خواهد بود»، وهمچنین:

خداوند او را برای شما ولی وامام قرار داده و اطاعت از او را بر هر کسی واجب دانسته است».

ص: 178

مسألة ولایت یک مسأله آسانی نیست، تمام اسلام بر آن تکیه دارد، مگر اسلام به معنی تسلیم نیست ؟!

پس آن که تسلیم رهبری الهی نشده و از دستورات آن اطاعت نکند، آیا می توان او را مسلمان دانست ؟!

پاسخ منفی است وگر نه دقیقا به تناقض می رسیم، از نظر قرآن پیروی از رهبریهای ناسالم وتسلیم در مقابل آنها نوعی شرک است.

خداوند می فرماید:«اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ »،(1) هر چند آنها را بت قرار ندادند بلکه ایشان حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کردند و آنها نیز پیروی کردند. پس به همین نحو کسانی که از رهبری الهی سرپیچی کنند ناگزیر مشرک به شمار آیند.

هر که با آگاهی و بصیرت به این آیه بنگرد، این مسأله را به خوبی می یابد، از طرفی آیه: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ » در سوره مائده است و بنابر قول مستدرک حاکم این آخرین سوره قرآن است.

از طرفی دیگر آیه فوق - بنابر آنچه گفته شد. در غدیرخم نازل شده، و در آخرین حج رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده است، بنابراین

ص: 179

اسلام به معنی ظاهری آن یعنی نماز، زکات، حج، جهاد وغيره .

این کدام دستور الهی است که ابلاغ نکردن آن مساوی با عدم ابلاغ رسالت است ؟!

پس آن دستور باید جوهر اسلام و هدف آن باشد، که همان تسلیم در برابر رهبری الهی و اطاعت از دستورات آن است. ولی واضح است که چنین مسأله ای با نارضایتی صحابه روبرو خواهد شد و اکثریت آن را رد خواهند کرد، لذا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در یکی از روایتها به جبرئیل می گوید من بیست و سه سال با آنها جنگیدم تا نبوت مرا بپذیرند، حال چگونه در یک لحظه امامت علی لا را می پذیرند. واز این رو است که خطاب قرآنی اینگونه آمد: «وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ » : «خدا تو را از مردم نگه می دارد».

و بعد از این که پیامبر فرمان خدا را ابلاغ کرد -، فرمانی که مساوی تمام رسالت او بود، این آیه نازل شد: « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ و أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا»(1)، امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما به نهایت رساندم و اسلام را به عنوان آئین برای شما پذیرفتم.

بسیاری از محدثین شهادت داده اند که این آیه در حق على علیه السلام است، امینی در کتاب (الغدیر) ج 1 ص 230 الى ص 237 شانزده مأخذ را شمرده است، و بنابراین تکمیل دین و کامل شدن

ص: 180

نعمت با ولایت علی علیه السلام است.

از اینرو می توان صحت اینگونه روایات را که می گوید:

قبول اعمال از بنده مشروط به ولایت اهل بیت علیهم السلام است احتمال داد زیرا آنها همان راهی هستند که خداوند به ما فرمان داده ان راه را دنبال کنیم. خدای متعال می فرماید: « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى »(1) «به آنها بگو من مزدی از شما نمی خواهم جز مودت به خویشاوندان من»، ومودت در این آیه تنها به معنی دوستی با آنها نیست بلکه منظور پذیرفتن ولایت آنها و پیروی از آنان و گرفتن معارف دینی از آنها است.

در حدیث امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام آمده است که فرمود: هنگامی که بنده خدا برای محاسبه اعمالش در پیشگاه خداوند می ایستد اولین سؤالی که از او می شود درباره نمازهای واجب، زکات واجب، روزه واجب، حج واجب و ولایت ما اهل بیت خواهد بود. اگر قبل از مرگ ولایت ما را پذیرفت در آنصورت نماز، روزہ، زکات و حج او پذیرفته می شود، و اگر در پیشگاه خدای متعال اقرار به ولایت ما نکرد، خداوند هیچ یک از اعمال او را نخواهد پذیرفت»(2)

ص: 181

علی علیه السلام می فرماید: « در دنیا خبری نیست مگر برای دو نفر، کسی که هر روز نیکی بیشتر نماید و کسی که گناه خود را با توبه جبران کند. ولی چگونه توبه او قبول می شود؟ به خدا سوگند اگر آنقدر سجده کند تا گردنش بشکند خداوند توبه او را نمی پذیرد مگر با ولایت ما اهل بیت».

انس ابن مالك از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ روایت می کند که فرمود: «ای مردمی که به سوی من می آئید، هرگاه نام آل ابراهيم لا ، برده شود روی شما باز می شود خوشحال می شوید)، ولی اگر نام آل محمد برده شود گویا دانه انار در چشم شما فشرده شده است. گرفته می شوید؟ سوگند به آنکه مرا به عنوان پیامبری بر حق فرستاد ، اگر کسی از شما در روز قیامت با اعمالی به اندازه کوه بیاید ولی ولایت على بن ابی طالب را نداشته باشد خداوند او را با صورت در آتش خواهد انداخت»(1) ... به اضافه روایات بی شمار دیگر.

ص: 182

ص: 184

هنگامی که تصمیم گرفتی (قاطع باش) و بر خدا توکل کن، زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد .

همچنین خدا فرمود: « فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ » (1)واگر آن دو (زن وشوهر) با رضایت یکدیگر ومشورت بخواهند کودک را زودتر از شیر بازگیرند، گناهی بر آنها نیست و اگر (با عدم توانائی یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید گناهی بر شما نیست، بشرط آنکه حق گذشته مادر را به طور شایسته بپردازید، و از خدا بپرهیزید و بدانید خدا به آنچه انجام می دهید بینا است.

در آیه ای دیگر خداوند فرموده است: «وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ »(2)و آنها که دعوت پروردگارشان را اجابت نموده ، نماز را بر پا داشته ، کارهایشان به طریق مشورت در میان آنها صورت می گیرد و از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند.

نظریۂ خلافت از نظر اهل سنت مبتنی بر اساس شوری است؛ آنها معتقدند که خلافت مسلمین جز باشوری

ص: 186

نخواهد بود و بر این اساس خلافت ابوبکر را به دلیل انتخاب او با شوری در سقیفه بنی ساعده درست دانسته اند، اما خط دوم که نظریه شیعه باشد قائل به ضرورت تعیین ونصب خلیفه از طرف خداوند است، زیرا نمی توان تضمین کرد که طبق نظریه اول اصلح انتخاب خواهد شد به دلیل آنکه شوری از خواسته ها، تمایلات ، جهت های فکری وروانی و وابستگی های عقیدتی، اجتماعی و سیاسی آنها متأثر می شود، همچنین شوری نیاز به نوعی پاکدلی ، بی طرفی و آزادی از تأثیرات محسوس و نامحسوس دارد. بر این اساس آنها معتقدند که باید رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وصیت آشکاری درباره خلافت داشته باشد، وادعا می کنند که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نه فقط خلیفه خود بلکه خلفای پس از او را نیز تعیین کرده است ولذا شیعه قائل به خلافت علی بن ابی طالب علیه السلام بوده و شورائی که در قرآن وارد شده است متعلق به بعضی مسائل است که به نحوه اداره دولت ارتباط داشته ولی در تعیین حاکم که منصبی الهی است دخالت ندارد.

چون اختلاف میان مسلمين منحصر به این دو خط فکری است، لذا اگر باطل بودن یکی از آنها ثابت شد به طور طبیعی حقانیت خط دیگر اثبات می شود، که به دنبال آن درستی یا نادرستی خلافت خلیفه نتیجه می دهد، چه ابوبکر و خلفای پس از او باشند چه على علیه السلام و اوصياء بعد از ایشان.

ص: 187

در فصل های گذشته نظریه کسانی را که معتقد به تعیین خليفه می باشند تعيين وهم چنین اولویت اهل بیت به خلافت اسلامی را به اثبات رساندیم، ونشان دادیم که در واقع این حقی است منحصر در آنها و دیگران حقی ندارند، ولی به خاطر تکمیل مطلب وبیشتر روشن شدن حقایق لازم است نظرية شوری را به عنوان یک نظریه جداگانه و همچنین صلاحیت آن را در تعیین خلیفه مسلمین مورد بررسی قرار دهیم.

اهل شوری برای برقراری نظریه خود، تکیه گاه خود را آیات قرآنی ذکر شده در ابتدای بحث قرار داده اند، بنابراین اساس بحث در این باب این سه آیه است.

حال اگر به آیات فوق مراجعه کنیم، مشخص می شود که شورای اسلامی را می توان به دو گونه تصور کرد:

الف- ممکن است موضوع شوری که درباره آن مشورت خواهد شد، مسأله ای جزئی بوده و مجال آن محدود باشد مانند مسأله از شیر گرفتن کودک، همانگونه که آیه (فإن ارادا فصالا...) بدان اشاره دارد، و این نوع شوری مورد اختلاف نبوده و لذا بحث آن را به کنار می گذاریم.

ب - امکان دارد موضوع شوری که باید در آن مشورت نمود مسأله ای کلی و عمومی بوده و همه مسلمین را در بر گیرد مانند اعلام جنگ علیه دشمنان، با تعیین خلیفه مسلمین، و غیره .

ص: 188

هیچ شک و شبهه ای نیست در اینکه در چنین مسأله ای باید به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مراجعه کرد، زیرا معقول نیست که چنین شورایی بر پا شود و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ هیچ نظری در آن نداشته باشد، بلکه برقراری شوری بدون مراجعه به ایشان با به کسی که جایگزین ایشان است یعنی ولی امر مسلمین امری ناپسند از نظر عرف و نافرمانی از نظر شرع است :ض« وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ »(1): «واگر آن را به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و پیشوایان خود ارجاع دهند، از ریشه های مسائل آگاه خواهند شد».

طبق آیة: « وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ » ، این نوع از شوری دارای سه پایه است:

1- ضرورت وجود مشاورین، تا اینکه مشورت انجام پذیر باشد ولفظ (هم) در کلمه (و شاورهم: با آنها مشورت کن) دلالت بر آن می کند.

2- وجود ماده و موضوع مشورت، تا اینکه چنین شورایی بر پا شود.

3 - ولی امری که شوری را اداره کند، و امر در پایان کار، امر او خواهد بود، و ضمير تاء مخاطب در فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ ...) دلالت بر آن دارد، و شکی نیست که اگر موضوع شوری مسأله ای کلی بود که تمام مسلمین را در بر می گرفت، کسی که حق فيصله

ص: 189

کار را دارد ولی امر مسلمین می باشد.

اگر هر یک از سه پایه ای که بدان اشاره شد منهدم شود، در اینصورت شورای شرعی که با دستور اسلام بر پا می شود، نمی تواند کامل باشد، که اگر ولی امر موجود و مشاور نیز موجود باشد، ولی موضوعی برای شوری وجود نداشته باشد، به هیچ وجه مشورتی انجام نخواهد شد زیرا مطلبی نیست که درباره آن بحث ومشورت پیش بیاید. واگر ولی امر موجود و موضوع مشورت نیز موجود باشد ولی مشاوری نباشد، در این حالت عنوان کار از شوری به تعیین ودستور، تغییر می یابد.

چنانچه جمع مشاورین موجود و موضوع شوری نیز وجود داشته ولكن ولی امر موجود نباشد، در این صورت شوری به شکل شرعی خود که خداوند آن را در قرآن مقرر ساخته است برگزار نخواهد شد. خداوند در کتاب خویش یک قیم برای شوری لازم دانسته که امر در اختیار او باشد، و الا اگر هر یک از مشاورین نظری دهد، رأی نهائی به دست چه کسی خواهد بود؟!

چنین شورای غیر شرعی نمی تواند تصمیماتی شرعی اتخاذ کند که مسلمین ملزم به پذیرش آن باشند، زیرا وجود چنین شورایی به طور آشکار با آیه شریفه مخالفت دارد. آیه تأکید می کند که امر در پایان در دست ولی امر است:«فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إ»: «پس اگر تصمیم گرفتی، بر خدا توکل کن».

ص: 190

ممکن است اشکال بگیرند که این آیه: « وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إ» مخصوص رسول الله است، پس وجود ولى امر در شوری ضرورتی نداشته و می توان ، به دلیل آیه: «وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ »، که ظاهر آیه ولی امری ندارد که تصمیم گرفته و توکل کند، آنگونه که در آیه قبل بود بدون او شوری را بر پا کرد.

جواب این اشکال به این صورت است:

1- هرگونه حق اطاعتی که برای رسول الله ثابت شده است، برای ولی امر نیز ثابت است، به دلیل این آیه : «أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ») : خدا را اطاعت کنید، و پیامبر واولياء امر خود را اطاعت نمائید.

پس مشخص می شود که اطاعت از ولی امر از همان نوع اطاعت از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است ، به دلیل وجود عطف به طور قطعی، مضاف بر آن که یک لفظ (اطیعوا) برای هر دو به کار رفته است:و َأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ) ، که اگر لفظ (اطیعوا) را برای بار سوم جهت اولی الامر می گفت، در این صورت می توانستیم بگوئیم که اختلافی میان دو اطاعت وجود دارد.

2- شورائی که خداوند در مسائل عمومی که شامل تمام مسلمین می شود تعیین کرده است از یک نوع است:وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ). حال اگر بخواهیم نوعی دیگر از شوری را

ص: 191

در نظر بگیریم باید دلیل شرعی داشته باشیم، زیرا آثاری شرعی بر آن مترتب است مانند وجوب اطاعت از مقررات این شوری.

اما استدلال به آیه « وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ » برای وجود نوعی دیگر از شوری درست نیست زیرا این آیه - بدون هیچگونه تردید یا اختلاف نظر - بر رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نازل شده است، یعنی اینکه این آیه در حالی که ایشان در میان مسلمین زندگی می کرده نازل شده است و در این حالت نه عقل اجازه می دهد ونه شرع که مسلمین در امری کلی که مربوط به همه مسلمین است بدون آنکه به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مراجعه کنند به مشورت بنشینند، چنین کاری بسیار قبیح و دور از ذهن است ، پس باید ایشان در چنین مشورتی شرکت کند و ضمير «هم» در اوامرهم شوری...) شامل رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز می شود، وانگهی، مجموعه این آیات در باره صفات مؤمنین رستگار سخن می گوید: «فَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَ إِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ «وَالَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ »(1)

«آنچه به شما داده شده است، بهره ناچیز زندگی دنیا است، و آنچه نزد خدا است برای کسانی که ایمان آورده اند و بر پروردگارشان توکل می کنند؛ بهتر و پایدارتر است، همان کسانی که از گناهان

ص: 192

بزرگ و اعمال زشت اجتناب می ورزند و هنگامی که خشمگین می شوند عفو می کنند و آنها که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پاداشته وکارهایشان به طریق مشورت در میان آنها صورت می گیرد و از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند» .

هیچ جای شکی نیست که بهترین مصداق مؤمن، شخص رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است، و مسلما رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ یکی از این افراد است، بنابراین اگر ثابت شد که پیامبر ضمن این شوری است، مسلمة مسأله شوری در این آیه به خود پیامبر بر می گردد وجز با تصمیم ایشان انجام نمی گیرد (فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ) : پس اگر تصمیم گرفتی، توگل کن ...)، بنابراین شوری در این آیه نیز از همان نوع اول است و تنها فرق این دو آیه در این است که آيه ( وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ ) به طور کلی و اجمالی گفته است، ولی آية (وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ..) آن را شرح و تفصيل داده است.

بعد از این بیان، می توان بی درنگ نتیجه را در پیامبر محصور کرد، البته اگر پذیرفته باشیم که آیه (وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ) مخصوص رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده و ربطی به اولی الامر ندارد، زیرا در این حالت شوری بدون وجود رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بر قرار نمی شود و با وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ شورائی نخواهیم داشت زیرا یک رکن اساسی آن یعنی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وجود ندارد، اما اگر آیه را محصور در وجود

ص: 193

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به تنهایی ندانسته و آن را به اولی الامر نیز تعمیم دهیم، در این صورت شورای پس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز به شرط وجود ولی امر در آن بر قرار وشرعی خواهد بود، و او دارای تمام حقوق رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در شوری است، زیرا او جانشین ایشان است. بنابراین معنای ( وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ ) چنین می شود که: آنها بدون مشورت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با اولی الامر، تصمیمی در امور دینشان نمی گیرند. همانگونه که خداوند می فرماید: (« وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ »: «و اگر آن را به پیامبر و پیشوایان خود ارجاع دهند...».

بر اساس هر یک از این دو نظر، نظريه شوری در تعیین خلیفه در تنگنایی قرار خواهد گرفت که اگر رای اول را بگیریم آن را باطل می سازد : يعني آيه ( وَ شَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ را مخصوص رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بدانیم، در این صورت واضح است شورایی که برای تعیین خلیفه اول بر قرار شد بعد از وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده و در نتیجه این شوری به حکم اسلام و بر اساس رای قرآن خلاف شرع است، و هر چه از آن حاصل شود نیز خلاف شرع می باشد از جمله تعیین خلیفه اول طبق آنچه که کتابهای تاریخ وروایات درباره تعیین خلیفه اول نقل کرده اند، که اساس - به گفته آنها به آن شورایی بوده است در سقیفه بنی ساعده .

ذهبی نیز این موضوع را در تاریخ خود نقل کرده است،

ص: 194

همچنین صحیح بخاری در کتاب حدود، باب رجم حامله از زنا به نقل از عمر بن خطاب این حادثه را آورده است، طبری نیز در تاریخ خود در حوادث سال 11هجری جلد3 آن را روایت کرده است. همچنین ابن اثیر وابن قتیبه در تاریخ الخلفاء ج13 ودیگر مصادر تاریخی آن را نقل کرده اند.

اما بر اساس رای دوم، یعنی اینکه آیة ( وَ شَاوِرْهُمْ )مربوط به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ يا ولی امری که جانشین او است باشد، در این حالت شورای شرعی منعقد نمی شود مگر با وجود ولی امر، وولی امر تعيين نمی شود مگر با شورایی شرعی، و این دو راست ودور باطل است، زیرا نمی توان شورای شرعی را برگزار کرد مگر با وجود ولی امر، وولی امر نمی تواند باشد مگر با برگزاری شورای شرعی، پس این کار متوقف بر خودش است، بنابراین تا ابد نمی توان شورای شرعی برگزار نمود، مگر آنکه گفته شود که ولی امر تعیین شده از طرف رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وجود دارد، ووجود او قبل از برگزاری شوری است و این بمعنای تسلیم در برابر نظریه نص است که مکتب اهل بیت مدعی آن است و این همان خط دوم است.

شاید گفته شود که لازم نیست ولی امری در شوری وجود داشته باشد، بلکه کافی است صاحب شوری یعنی مشورت کننده موجود باشد، و نیازی نیست که او ولی باشد و اگر اشکال گرفته شد

ص: 195

که ضمیر در (عزمت) بر حق مشورت کننده در تصمیم گیری دلالت دارد، و در نتیجه او باید در امر شوری به عنوان ولی باشد، شاید بتوان چنین جواب داد که (عزمت) به معنای تصمیم گرفتن بر اساس آنچه شوری بدان رسیده است باشد.

در جواب گوئیم: ظاهر آیه غیر از این است، ظهور آیه در این است که حق تصمیم گیری برای او ثابت باشد، یعنی اینکه اگر مشورت کنندگان در رأی متفق بودند، سخن فوق امکان پذیر است، اما اگر اختلاف نظر داشتند، چگونه باید رأی شوری قطعی شود؟ اگر اشکال گیرنده اکثریت را مطرح کند باید دلیل بیاورد، مضاف بر آنکه خداوند در بسیاری از آیات اکثریت را نکوهش کرده است مانند «وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ »: «اگر از اکثریت مردم زمین پیروی کنی تو را گمراه می کنند»(1) و اضافه بر آن، اساسا این سخن خلاف نص صریح آیه است که هرگاه اختلاف نظر پیش می آید تصمیم گیری را به عهده مشورت کننده می گذارد، پس اگر چنین باشد او مشورت کننده نیست بلکه ولی بر شوری است حتی اگر مشاورین بر چیزی متفق باشند، باز هم او حق تصمیم گیری بر انجام آن کار یا عدم آن را دارد، نهایت این که او نمی تواند تصمیم بر امری بدون مشورت بگیرد و این بمعنای

ص: 196

نفی ولایت از او نیست.

از آنچه گذشت نتیجه می گیریم که نظریه شوری میان دو محذور قرار گرفته است:

الف - شوری بدون رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ واولی الامر برگزار شده است و چنین شورایی باطل وغير شرعی است، وقولی که می گوید شوری بدون رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و اولی الامر امکان پذیر است نیاز به دلیل شرعی داشته و چنین دلیلی وجود ندارد. | ب- شوری با وجود ولی امر برگزار شده است و این در یکی از چند حالت زیر قابل تصور است:

1- ولی امر مورد نظر، خود را به عنوان ولی امر مسلمین تعیین کرده است ، که چنین کاری هیچ وجه شرعی ندارد و به عنوان مصادره نامشروع حقوق مسلمین به شمار می رود، پس چگونه اطاعت از او بر جمع مسلمين شرعة واجب می شود هرگاه پس از انجام شوری بر امری تصمیم بگیرد؟

2 - گروهی اندک او را ولی امر مسلمین قرار داده اند، که در اینحالت نیز به همان تناقض سابق می رسیم وهمان اشکالهایی که بر نظریه شوری مطرح شد دوباره پیش می آید، که چگونه او را تعیین کرده اند؟ وچه دلیل شرعی وجود دارد که مسلمين موظف اند از این گروه اطاعت کنند ؟!

3- خدا و رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ او را به صراحت به عنوان ولی امر

ص: 197

تعیین کرده باشند، که در این صورت نیازی به شوری نیست زیرا نمی توان خلاف امر خدا و رسول عمل نمود و این راه حل درست همان نص است که شوری را منتفی دانسته و به دنبال آن اولین خلافت نیز باطل می گردد.

بدین صورت کاملا روشن می شود که نظریه شوری در تعيين خلافت از هر جهت باطل است و مسأله شوری در آیات قرآن را باید مربوط به مسائل دیگری غیر از تعیین ولی امر مسلمین دانست، مانند مشورت در چگونگی اداره کشور با در جنگ وغيره، همانگونه که سیاق آیه ( وَ شَاوِرْهُمْ ) بر آن دلالت دارد.

بنابراین دیگر راهی برای آنها باقی نمی ماند مگر آنکه ادعا کنند خدا و رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خلیفه اول را تعیین کرده اند که چنین ادعایی حتی خود ابوبکر نداشته است زیرا اگر چنین بود مطمئنا در سقیفه بنی ساعده در مقابل انصار بدان استناد می کرد.

آنچه از آیه شوری بدست می آید این است که خداوند حتی در شیوه های جنگی که مشورت از محدوده آن فراتر نمی رفت، به آنها اعتماد نکرده است واین مطلب از سیاق آیه بدست آمده وهمچنین روایاتی که درباره مشورت پیامبر با اصحابش در جنگ آمده است نیز بر آن تأکید دارند ولذا چون خداوند به آنها اعتماد نکرد، مسأله شوری را به خود پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ واگذار نمود، حال چگونه خداوند مسأله بزرگتری را به عهده آنها می گذارد؟!، چگونه خدا

ص: 198

أمر تعیین خلیفه رسولش را به مردم واگذار می کند؟! اگر شما به کسی اعتماد نکردی که بتواند صد دینار را نگه دارد و بر او وصی وقيم تعیین کردی، در این صورت چگونه اعتماد می کنی که هزار دینار در اختیار او قرار دهی ؟! این کار از یک انسان دانا بعید به نظر می رسد چه رسد به اینکه از خدا و رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ باشد.

چگونه ممکن است خداوند انتخاب خلیفه را به عهده امت قرار دهد، در حالی که خدا و رسول اعلام خطر کرده بودند نسبت به انقلابی که همزمان با وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ اتفاق خواهد افتاد «وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ »:(1) «محمد جز یک پیامبر نیست که پیامبرانی قبل از او آمده اند، پس هرگاه او بمیرد یا کشته شود، آیا شما به گذشته خویش بر می گردید؟» اگر در این آیه تأمل کنیم، مشخص می شود که خطاب آیه به مسلمین است زیرا منقلب شدن کافر معنی ندارد و نمی توان آیه را مربوط به مسیلمہ کذاب دانست زیرا او در زمان رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ منقلب شده است.

چنین چیزی معقول نیست که خدا ورسول، مسأله را میان مسلمین رها کنند، در حالیکه خداوند می داند که عدم تعیین ولی و سرپرستی که به او پناه ببرند سبب بروز اختلاف و درگیری میان آنها خواهد شد، همانگونه که تاریخ بر این مدعی شهادت

ص: 199

می دهد، زیرا نبودن ولی امر سبب تمام اختلافاتی است که میان مسلمین واقع شده است، و انحراف به آنجا کشیده شد که حکومت مسلمین بدست افرادی فاسق و فاسد افتاد که هیچگونه حيا، اخلاق ویا دین را نمی شناختند و اگر می خواهی بیشتر مطمئن شوی، به چهارده قرن پیش بازگرد وتوقفی کوتاه در زمان بنی امیه وبنی عباس داشته باش تا ببینی چگونه برای مدتی از زمان بر مردم مسلط شدند: امراء وحكام آنها را مشاهده کن چگونه علنا شراب می خوردند، بهترین لباس های ابریشم وطلا را بر تن سگها و میمون ها نموده با آنها بازی می کردند؟ وهزاران کار زشت وقبیحی که قلم از نوشتن آنها حیا می کند.

تمام اینها دلالت بر سوء انتخاب مردم و عقیم بودن اساس نظریه شوری دارد، زیرا کسی که امروز او را انتخاب می کنیم، شاید فردا او را منفور بدانیم، ولی بعد از تعیین نمی توان او را عزل کرد. مگر مسلمین تمام سعی خود را برای عزل عثمان به کار نبستند ولی او نپذیرفته، گفت: «پیراهنی را که خدا بر تنم پوشانده، از تن نمی کنم». .

اکنون نادرستی دو دلیلی که گروه اول بدان استناد کرده اند تا شوری را به عنوان اساس انتخاب خلیفه برای اداره امور مسلمین پس از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قرار دهند ثابت گردید، و برای ما آشکار شد که این دو دلیل از موضوع رهبری و خلافت به دورند.

ص: 200

حال که نادرستی این دو دلیل را ثابت کردیم، باز می گردیم وچشم پوشی می کنیم، بلکه کاملا چشمانمان را می بندیم و خود را ناآگاه می پنداریم. سپس می پذیریم که این دو دلیل درباره خلافت ورهبری حجت اند، آیا تمام این تجاهل، چشم پوشی و پذیرش می تواند اشکال این نظریه را بر طرف سازد و (ابهام تشریعی) آن را در روش و نحوه اجرا حل کند ؟ این دو دلیل هیچ انحرافی را اصلاح نکرده و علی رغم تمام اشکالهایی که این نظریه پیچیده و چند بعدی در بر دارد هیچ نقصی را جبران نمی کند، زیرا چنین نظریه ای نیاز به تحدید مفاهیم و تفصيل در معنی دارد، همچنین دو متن مورد نظر هیچ یک از موازین شوری ومقررات و چگونگی تنظیم آن را مشخص نموده وروش اجراء و پیاده کردن آن را نیز تعیین نکرده است.

ما نه در احادیث و روایاتی که از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نقل شده ونه در سیره پیامبر جایی را سراغ نداریم که ایشان مسأله شوری را مطرح کرده وامت را بر اجرای آن ملزم دانسته باشد و اگر چنین چیزی بود، مطمئنا بدست می آوردیم که چگونه پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ حدود آن را مشخص نموده وامت را برای استفاده از این قانون چه از نظر فکری و روحی، چه از نظر سیاسی آماده می ساخت.

ويا لا اقل چندین نفر را تربیت می کرد تا بتوانند این تجربه را پس از ایشان پیاده نموده ، آن را رهبری کنند و بر تشريع و اجرای آن

ص: 201

نظارت داشته باشند. و همانگونه که بیان شد، این استدلال ها قادر به جواب دادن این همه ابهام نیستند. پس به کجا می روید و چگونه قضاوت می کنید؟

انصار در سقیفه بنی ساعده اجتماع کرده، جنازه پیامبر را به عهده خانواده اش گذاشتند تا او را غسل دهند. آنها گفتند: بعد از محمد کار را به سعد بن عباده واگذاریم، وسعد را در حالیکه مریض بود بدانجا آوردند... او سخنرانی کرده، ابتدا خداوند را حمد وثنا گفته، سپس سابقه انصار را در امر دین وفضايل آنها را در اسلام بر شمرد. او بیان داشت که انصار پیامبر و اصحابش را با تکریم و احترام پذیرفته و با دشمنان پیامبر جنگیدند تا آنکه اعراب به دین اسلام در آمدند، و پیامبر در حالی از دنیا رفت که از آنها راضی بود، سپس سعد گفت: این امر را بدست بگیرید و دیگران را شریک خود نکنید. انصار همگی جواب دادند که درست نظر دادی وسخن صحیحی بر زبان آوردی، ما نیز هرگز از رأی تو سر باز نزده و کار را به عهده تو واگذار می کنیم. سپس آنها با یکدیگر به گفتگو پرداخته و گفتند: ولی چه خواهد شد اگر مهاجرین قریش نپذیرفته و گفتند: ما مهاجرین با رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و اولین صحابه او بوده و ما عشیره ویاران او هستیم، پس چرا می خواهید کار را پس از او از ما بگیرید؟ ، آنگاه عده ای از انصار گفتند: در این صورت خواهیم گفت: امیری از ما و امیری از شما باشد.

سعد بن عباده گفت: این اولین ضعف شما است .

ابوبکر و عمر موضوع انصار را شنیده، فورا خود را همراه با ابو عبیده جراح به سقیفه رساندند، أسيد بن حُضير، عویم بن

ص: 203

ساعده و عاصم بن عدی از قبیله عجلان نیز به دنبال آنها آمدند. در آنجا ابوبکر - پس از آنکه عمر را از سخن گفتن منع کرد. به سخنرانی پرداخت. ابتدا حمد وثنای خدا را بجای آورد، سپس سابقه مهاجرین را به عنوان اولین کسانی از اعراب که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را تصدیق کردند یادآور شده وگفت: (آنها اولین کسانی هستند که خدا را در زمین عبادت کرده و به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ایمان آوردند، آنها یاران و عشيره او بوده و پس از او نیز مستحق تر از همه مردم به این امر می باشند، و هر که به ستیز با آنها بپردازد ظالم است)، سپس او فضیلت انصار را ذکر کرده، گفت: بنابراین بعد از مهاجرین نخستین، به نظر ما کسی به درجه شما نمی رسد، پس امراء از ما و وزراء از شما باشد).

آنگاه حباب بن منذر بپا خاسته، گفت: ای گروه انصار، کار خویش را بدست خود گیرید که دیگران زیر سایه شما به سر می برند و هیچکس جرأت مخالفت با شما را ندارد، و با یکدیگر اختلاف نکنید که رأی شما بی ارزش شده و کار از دستتان خارج می شود، اما اگر اینها جز سخن خود نپذیرفتند پس امیری از ما و امیری از آنها باشد.

عمر گفت: هرگز! امکان ندارد دو نفر بر یک کار به توافق برسند، به خدا سوگند اعراب نخواهند پذیرفت که شما بر آنها ریاست کنید در حالی که پیامبر آنها از شما نیست، ولی اعراب

ص: 204

مانعی نمی بینند که کار خود را به دست کسانی دهند که نبوت در آنها بوده وولى امرشان از میان آنها برخاسته است. مابر هر که ایمان آورده است حجتی آشکار و دلیلی محکم داریم. چه کسی در حکومت محمد و ریاست او رقیب ما است. در حالی که ما باران وعشيره او هستیم، مگر آنکه به دنبال باطل رفته، به سوی گناه روی آورده و خود را به هلاکت رسانده باشد ؟!

حباب بن منذر ایستاد و گفت: ای گروه انصار، کار خود را به دست گیرید وسخن این مرد و یارانش را نشنوید، که آنها سهم شما را در این کار از دستتان خواهند گرفت واگر آنچه را که خواستید نپذیرفتند، آنها را از این شهر بیرون کنید و کار را خود به عهده بگیرید. به خدا سوگند شما مستحق تر به این امر می باشید، زیرا با شمشیرهای شما بود که تسلیم این دین شد آنکه حاضر نبود تسلیم شود. به رای من عمل کنید که بهترین رأی را دارم. به خدا سوگند اگر بخواهیم کار را به صورت اول در می آوریم.

عمر گفت: پس خدا تو را بکشد.

او گفت: بلکه تو را بکشد.

ابو عبیده گفت: ای گروه انصار، شما اولین کسانی بودید که پیامبر را یاری نمودید، مبادا اولین کسی باشید که دین را تغییر داده ومنحرف شوید.

آنگاه بشير بن سعد خزرجی پدر نعمان بن بشير قیام کرد

ص: 205

و گفت: ای گروه انصار، به خدا سوگند اگر ما فضیلتی در جنگ با مشرکین و سابقه ای در این دین داریم، جز رضایت خداوند واطاعت از پیامبر و کوشش برای خودمان هدف دیگری نداشتیم، پس سزاوار نیست که بدین خاطر بر دیگران منت گذاریم، ما که به خاطر دنیا چنین عمل نکردیم و خدا ولی نعمت ما و از ما بر خود ما سزاوارتر است. به خدا سوگند، که حق تعالی مرا در حال نزاع با آنها هرگز نخواهد دید، پس از خدا بترسید و با آنها مخالفت نورزید و درگیر نشوید.

ابوبکر گفت: این عمر واين ابو عبیده، هر کدام را خواستید با او بیعت کنید.

آن دو نفر گفتند: به خدا سوگند، با بودن تو ما کار را به عهده نخواهیم گرفت...

عبدالرحمن بن عوف گفت: ای گروه انصار، شما هر چه فضل داشته باشید ولی مانند ابوبکر، عمر وعلى میان شما نیست.

منذر بن ارقم ایستاد و گفت: ما فضیلت آنهائی که نام بردی انکار نمی کنیم، و در میان آنها کسی است که اگر این امر را بخواهد کسی با او مخالفت نمی کند. منظور علی بن ابی طالب علیه السلام است.

انصار - یا گروهی از آنها گفتند: جز با علی بیعت نمی کنیم.

عمر می گوید: در این وقت سرو صدا و سخن های پراکنده زیاد شد و من از اختلاف ترسیدم و لذا گفتم: دستت را دراز کن تا با

ص: 206

تو بیعت کنم... وقتی آن دو نفر رفتند که با او بیعت کنند، بشیر بن سعد زودتر خود را به او رساند، حباب بن منذر گفت: ای بشیر ، نافرمانی کردی و پسر عمویت را از ریاست محروم ساختی؟

گفت: به خدا سوگند نه، ولی من ترسیدم که با این قوم بر سر چیزی درگیر شوم که خداوند آن را برای آنها قرار داده است.

آنگاه قبيله اوس که رفتار بشير بن سعد را دید، ادعای قریش را دانسته و از تقاضای قبیله خزرج مبنی بر امارت رئيسشان سعد بن عباده مطلع شدند، به یکدیگر گفتند - وأسيد بن حضير نیز میان آنها بود: به خدا سوگند، اگر یکبار کار به دست قبيلة خزرج بیافتد، آنها برای همیشه فضیلتی بر شما خواهند داشت و هیچگاه از این ریاست سهمی به شما نخواهند داد، پس بشتابید به بیعت ابوبکر.

آنها برخاستند و با ابوبکر بیعت نمودند وسعد بن عباده با قبيله اش - خزرج - در کار خود شکست خوردند... و مردم از هر سو جهت بیعت به سوی ابوبکر روی آوردند که نزدیک بود سعد بن عباده زیر دست و پای مردم پایمال شود.

افرادی از یاران سعد گفتند: مواظب باشید ، سعد را نیازارید.

عمر گفت: او را بکشید، خدا او را بکشد.

سپس بالای سر او ایستاد و گفت: خواستم تو را چنان بکوبم

ص: 207

که استخوانت خرد شود.

آنگاه قیس بن سعد ریش عمر را گرفت و گفت: به خدا سوگند، اگر یک موی از سر او کم کنی، یک دندان سالم برایت نخواهد ماند.

ابوبکر گفت: آرام باش، ای عمر! در این وقت ملایمت بهتر است. عمر از او دور شد.

سعد گفت: به خدا سوگند، اگر توانی در من بود، وقدرت ایستادن داشتم، چنان غرشی در شهرها و کوچه ها از من می شنیدی که تو ویارانت را سنگ کوب می کرد، به خدا سوگند تو را به گروهی ملحق می کردم که در میان آنها رعیت بودی نه ارباب مرا از این مکان ببرید.

سپس او را از آنجا برده و به منزلش رساندند.

این قضیه نیاز به شرح و توضیح ندارد بلکه خود به خود بیانگر چگونگی به خلافت رسیدن ابوبکر است ... چیزی که کاملا از شوری به دور است، که شوری هیچ متناسب با این مکان دور افتاده نیست، سقیفه بنی ساعده در مزرعه ای خارج از شهر مدینه بوده، در حالیکه مسجد پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ برای انجام چنین کاری مناسب تر است، زیرا مسجد جایگاه اجتماع مسلمين و مركز مشاوره درباره امور دین و دنیا بوده است. از نظر زمانی نیز هیچ وقت مناسبی نبوده است، که هنوز رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و دفن نشده و بدن

ص: 208

پاک و مطهر ایشان بر زمین مانده بود. پس چگونه به خود اجازه دادند پیکر مقدس آن حضرت را به حال خود گذاشته و درگیر امر خلافت شوند، در حالی که پیشوایان و بزرگان صحابه مشغول تجهیز پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بودند.

حال، کدام عاقلی این را شوری می داند ؟

در واقع آنها درباره خلافت قدرتمند اسلامی که توسط آن وحدت و كيان مسلمين حفظ می گردد بحث نکردند، و سخنان آنها گویای این مطلب است.

مثلا این که سعد گفت: کار را به خود اختصاص داده و دیگران را شریک نکنید.

آنان جواب دادند: نظر درستی ارائه کردی و سخن خوبی گفتی ما از سخن تو تجاوز نمی کنیم.

و يا قول عمر: چه کسی در قدرت و حکومت محمد با ما رقابت می کند؟!.

و قول حباب: مواظب باشید و سخنان او و یارانش را گوش ندهید که سهم شما را از دستتان می برند.

این سخنان نشان دهنده روحیه این قوم است، آنها جز قدرت و سلطنت چیزی را نمی جویند.

و علاوه بر آن، الفاظ تند و تیزی که میان صحابه رد و بدل شد، آن هم پس از بیست و سه سال که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در تربیت آنها

ص: 209

کوشید. مثلا عمر به حباب گفت: خدا تو را بکشد، و حباب جواب داد: بلکه تو را باید بکشد.

همچنین قول عمر به سعد: او را بکشید، خدا او را بکشد.

ويا قول دیگر او: خواستم تو را لگدمال کنم تا استخوان هایت خرد شوند. ويا قول قیس بن سعد به عمر در حالی که ریش او را بدست گرفته بود: به خدا سوگند، اگر یک موی سر او کم شود، یک دندان سالم برایت نخواهد ماند.

این سخنان خشن که در این جایگاه حساس انتخابات رد و بدل می شود و تا حد تهدید به ضرب و شتم و یا قتل ادامه می یابد، نشان دهنده سینه های پر از حقد و دشمنی و بد بینی به یکدیگر است... چگونه ممکن است مشورت این گونه افراد را ۔ اگر بتوان نام آن را شوری گذاشت - پذیرفت؟

به سخنان و احتجاج های آنان بر یکدیگر توجه کنید که چه استدلال های بی اساس و دور از منطق بوده است. مثلا احتجاج عمر را که قوی ترین احتجاج آنها است مد نظر بگیرید: «ملت عرب راضی نخواهند شد که شما را رهبر خود بدانند در حالی که پیامبر ایشان از شما نیست، ولی اعراب مانعی ندارند کسی را به رهبری بپذیرند که نبوت از میان آنها برخاسته و ولی امر آنها از ایشان بوده است».

پس اگر اعراب راضی به رهبری افراد دور از پیامبر نیستند،

ص: 210

مسلما بیشتر رضایت می دهند که رهبر آنان نزدیک ترین فرد به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ یعنی علی بن ابی طالب علیه السلام باشد، ولذا امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «به درخت استدلال کرده ولی میوه درخت را کنار گذاشتند). (1)

و اگر اعراب رهبری علی علیه السلام را نپذیرند، مسلما رهبری فردی از قبیله تیم را نیز نخواهند پذیرفت ، پس اگر حجت آنها این گونه باشد، على علیه السلام دارای رساترین حجت است.

ابوبکر جواهری درباره احتجاج على علیه السلام می گوید: «على می گفت (من بنده خدا و برادر رسول خدا هستم)، تا آنکه او را نزد ابوبکر برده و گفتند: بیعت کن، گفت: من در این امر از شما مستحق ترم، با شما بیعت نمی کنم زیرا شما باید با من بیعت کنید.

رهبری را از دست انصار گرفتید و بر آنها احتجاج کردید که با رسول الله خویشاوندی دارید، آنها نیز امر را تسلیم شما کرده و رهبری را به شما واگذار کردند. و من بر شما احتجاج می کنم به همان احتجاجی که شما بر انصار داشتید، پس با ما منصف باشید اگر از خدا بر خود می ترسید و حق ما را آنچنان بپذیرید که انصار حق شما را پذیرفتند، و إلا ظالم بشمار آمده و شما به ظلم خویش آگاهید.

عمر گفت: تو را رها نمی کنیم تا بیعت کنی.

ص: 211

على علیه السلام به او گفت: ای عمر، برای او - ابوبکر - شیری می دوشی که نیمی از آن برای خودت خواهد بود، کار او را امروز محکم کن تا آن را فردا به خودت واگذار کند، نه ، به خدا سوگند، سخن تو را نپذیرفته و تسلیم تو نمی شوم.(1)

آنها از راههای مختلف سعی کردند علی علیه السلام را تسلیم کنند، مثلا يکبار خواستند عباس را تحریک کنند، گفتند: سهمی به او بدهیم که برای خود و فرزندانش پس از او باشد و بدین وسیله او را از علی بن ابی طالب علیه السلام جدا خواهیم کرد، که اگر عباس به سوی ما بیاید حجتی عليه على خواهیم داشت»(2)........ ولی عباس این گونه جواب داد: «اما آنچه ادعا کردی که به من خواهی داد ، اگر آن حق مؤمنین است که تو اجازه نداری در باره آن تصمیم بگیری، و اگر حق ما است، در آن صورت راضی نمی شویم که جزئی از حقمان را بگیریم و جزئی را رها کنیم، و زنهار از تند روی بپرهیز، که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از درختی سر چشمه گرفته که ما شاخه های آن و شما همسایگان آن هستید(3)

وقتی این شگرد به نتیجه نرسید ، به زور متوسل شدند.

عمر بن خطاب گفت: به ما خبر دادند که هنگام وفات رسول

ص: 212

خدا، على و زبير و افرادی که با آنها بودند، در خانه فاطمه متحصن شده اند(1)

ابوبکر، عمر بن خطاب را فرستاد تا آنها را از خانه فاطمه خارج کنند، و به او گفت: اگر نپذیرفتند، آنان را بکش.

عمر بن خطاب و افرادش، آتشی بدست گرفته، آمد تا خانه را بر آنها به آتش بکشد، فاطمه با آنها روبه رو شد و گفت: ای پسر خطاب ، آیا آمده ای تا خانه ما را بسوزانی؟! گفت: آری، یا آنکه داخل شوید در آنچه امت در آن داخل شده اند(2)

و در کتاب انساب الاشراف آمده است که:

فاطمه پشت در خانه آمده به او گفت: ای پسر خطاب ، آیا در خانه مرا می سوزانی ؟!

گفت: آری (3)

مورخین افرادی را که به خانه فاطمه یورش برده تا آن را بسوزانند بدین شرح معرفی کرده اند:

ص: 213

1۔ عمر بن خطاب .

2- خالد بن ولید.

3- عبدالرحمن بن عوف.

4 - ثابت بن قيس بن شماس .

5- زياد بن لبيد .

6 - محمد بن مسلم.

7- زید بن ثابت .

8- سلمة بن سلامة بن وغش .

9- سلمة بن اسلم.

10- أسيد بن حضير.

یعقوبی می گوید: آنها با جماعتی به خانه حمله کردند. تا آنکه می گوید. و شمشیر او شکسته شد- شمشیر علی - و وارد خانه شدند(1)

طبری می گوید: عمر بن خطاب به سوی منزل على آمد در حالی که طلحه، زبیر و جمعی از مهاجرین در آنجا بودند، زبیر شمشیر به دست، بر آنها خارج شد، ولی پای او لغزید و شمشیر از دست او افتاد، آنها بر او حمله برده، او را دستگیر کردند (2)

وقتی فاطمه مشاهده کرد آنچه بر آنها۔ على و زبیر-گذشت، آمد و بر در حجره ابوبکر ایستاد و گفت: ای ابوبکر، چه زود کينة خود را بر اهل بیت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نشان دادید، به خدا سوگند، هرگز با عمر سخنی نخواهم گفت تا به لقاء الله بپیوندم .(3)

فاطمه به خاطر این مسائل و محروم شدن از ارث خود

ص: 214

و همچنین مصائب دیگر غضب کرد، از ابوبکر متنفر شده و با او سخن نگفت تا وفات نمود. او پس از پیامبر تنها شش ماه زنده ماند...! و وقتی که وفات کرد، همسرش على او را شبانه دفن کرد و به ابوبکر اطلاع نداد(1).

در روایتی دیگر آمده است که فاطمه به او گفت:

به خدا سوگند، در هر نمازی که بخوانم، عليه تو دعا خواهم کرد (2)

و بدین سبب بود که ابوبکر هنگام مرگش گفت: من بر چیزی از دنیا دلم نمی سوزد مگر به سه کاری که کرده ام، که ای کاش انجام نداده بودم . تا آن که می گوید. اما آن سه کاری که کردم: ای کاش حریم خانه فاطمه را نمی شکستم اگر چه برای جنگ بسته شده باشد(3)

و در تاریخ یعقوبی است که او گفت: ای کاش خانه فاطمه دختر رسول خدا را تفتیش نکرده و مردان را وارد آن نمی کردم، اگر چه برای جنگ بسته شده باشد).(4)

ص: 215

در این باره شاعر مصری حافظ ابراهیم می گوید:

وقولة - لعلی - قالها عمر *** أكرم بسامعها أعظم بملقيها

حرقت دارك لا أبقي عليك بها *** ان لم تبايع وبنت المصطفى فيها

ما كان غير ابی حفص بفوه بها *** امام فارس عدنان وحاميها

عمر سخنی به علی گفت که شنونده را اکرام و گوینده را تعظیم کن: خانه ات را سوزانده ، تو را در آن آرام نمی گذارم اگر بیعت نکنی، هر چند دختر پیامبر در آن باشد.

کسی غیر از عمر نمی توانست چنین سخنی را در برابر یگانه مرد جنگی عرب بگوید ...»

کار از این هم بدتر شد، وقتی که علی علیه السلام را به قتل تهدید کردند، به زور از منزل خارج کرده، به سوی ابوبکر بردند، وگفتند:

بیعت کن، گفت: اگر بیعت نکنم چه؟

گفتند: پس به خدایی که جز او خدایی نیست، گردنت را می زنیم.

ص: 216

گفت: پس بنده خدا و برادر رسول خدا را می کشید.(1)

آیا چنین خلافتی که با زور شروع شده و با اکراه و تهدید به قتل ادامه یافته، می تواند مصداقی برای نظریه شوری باشد؟

وقتی ابوبکر وعمر متوجه کار زشت وقبيح خود شدند، برای معذرت خواهی نزد فاطمه آمدند، ولی بسیار دیر بود.

فاطمه به آنها گفت: «اگر حدیثی از رسول الله برای شما نقل کنم، آیا حاضرید بدان عمل کنید؟

گفتند: آری.

گفت: شما را به خدا قسم می دهم، آیا از رسول الله نشنیدید که می گفت: «رضا فاطمة من رضاي وسخط فاطمة من سخطي ، فمن أحب فاطمة ابنتي فقد احبني ، ومن ارضى فاطمة فقد ارضاني ، ومن اسخط فاطمة فقد أسخطني»؟ رضایت فاطمه، رضایت من است و ناراحتی فاطمه ناراحتی من است، هر که فاطمه دخترم را دوست بدارد ، مرا دوست داشته و هر که فاطمه را راضی کند مرا راضی کرده و هر که فاطمه را ناراحت کند مرا ناراحت کرده است.

گفتند: آری، این را از رسول الله شنیده ایم.

گفت: پس من خدا و ملائکه اش را شاهد می گیرم که شما مرا ناراحت کرده و مرا راضی نکردید، و اگر پیامبر را ملاقات کنم از

ص: 217

شما نزد ایشان شکایت خواهم کرد.

سپس رو به ابوبکر کرد و گفت: به خدا سوگند، در هر نمازی که بخوانم عليه تو نفرین خواهم کرد.(1) بنابراین ابوبکر بر اساس شوری حق خلافت بر مسلمین را ندارد، که شوری از نظر تئوری باطل بوده و به هیچ وجه وجود خارجی نداشته است. حال اگر چشم پوشی کرده و بپذیریم که ابوبکر از راه شوری به خلافت رسید و این که شوری تنها راه خلافت است، پس ابوبکر چه حقی داشت که عمر را به عنوان خليفه بعد از خود تعیین کند؟.

از این رو ابوبکر وخلافتش در برابر دو خلاف شرع قرار می گیرد:

اول: اینکه شوری راهی باشد که خداوند برای تعیین خلیفه قرار داده است، پس ابوبکر در تعیین عمر معصیت کرده وبا امر خدا مخالفت کرده است.

دوم: اینکه شوری از طرف خدا نباشد، پس خلافت ابوبکر خلاف شرع است، زیرا بر اساس شورایی بوده که خداوند نفرموده است.| به دنبال آن خلافت عمر وعثمان نیز خلاف شرع خواهد

ص: 218

بود، بجز خلافت امام على علیه السلام که علاوه بر نصی که از طرف خدا ورسول بر امامت و خلافت ایشان آمده است. تمام امت بعد از کشته شدن عثمان اجماع بر بیعت با او به عنوان خلیفه نمودند، پس اگر شورایی در کار باشد، از آن على علیه السلام بوده و اگر تعیین و انتخاب باشد باز هم على علیه السلام است که تعیین شده است ... همان گونه که اخبار متواتره در این زمینه داریم.

برای تکمیل سخن خود، این بحث را با یک مناظره خاتمه می دهیم:

به علی بن میثم گفتند: چرا علی علیه السلام به جنگ با آنها بر نخاست؟

گفت: به همان دلیل که هارون هنگامی که بنی اسرائیل به عبادت گوساله پرداختند به جنگ سامری نرفت).(1)

او مانند هارون بود که گفت: « ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي »)(2): ای فرزند مادرم، این قوم مرا تحت فشار قرار دادند ..

ص: 219

و مانند نوح که گفت:«أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ »:(1) من شکست خورده ام ، مرا یاری کن.

مانند لوط که گفت: « لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ ») (2): ای کاش در برابر شما قدرتی داشتم، با تکیه گاه محکمی که به آن پناه آورم.

مانند موسى وهارون، که موسی گفت: « رَبِّ إِنِّي لَا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَأَخِي » (3): خدایا من جز خودم و برادرم کسی را ندارم.

او این مطلب را از قول اميرالمؤمنین گرفته است، هنگامی که به حضرت گفتند که چرا با اولی و دومی درگیر نشدی، ایشان فرمودند: من از شش پیامبر سرمشق گرفته ام، اول آنها خليل خدا است که گفت: «وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ »(4) واز شما و آنچه که در برابر خدا عبادت می کنید دوری می کنم.

پس اگر بگوئید: کناره گیری او از آنها در برابر کار ناپسندی از آنها نبوده است ، پس کافر شده اید.

و اگر بگویید: او امر ناپسندی از آنها دید که کناره گیری کرد، پس عذر وصی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به پذیرفته تر است.

ص: 220

و پس از او لوط که گفت: « لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ » : «ای کاش در برابر شما قدرتی داشتم، با تکیه گاه محکمی که به آن پناه می بردم».

اگر بگوئيد: لوط در برابر آنها قدرتی داشت ، کافر شده اید، و اگر بگوئید: در برابر آنها قدرتی نداشت پس عذر وصی پیامبر پذیرفته تر است.

وهمچنین یوسف که گفت: « رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا يَدْعُونَنِي إِلَيْهِ » (1): «خدایا زندان برای من مطلوب تر است از آنچه آنها از من می خواهند».

اگر بگوئید: او زندان را خواست بدون آن که در برابر امری که خشم خدا را در پی دارد قرار گرفته باشد، کافر شده اید.

اگر بگوئید: او به کاری دعوت شد که خدا پسند نبود، پس عذر وصی پیامبر پذیرفته تر است.

و موسی که گفت: «فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ » : «از شما فرار کردم وقتی که از شما ترسیدم» (2)

اگر بگوئيد: بدون ترس از آنها فرار کرد، کافر شده اید.

و اگر بگوئید: او از خطری که برایش فراهم کرده بودند فرار

ص: 221

کرد، پس عذر وصی پیامبر پذیرفته تر است.

و هارون که به برادرش گفت: « ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي » : «ای فرزند مادرم، این قوم مرا تحت فشار قرار دادند و نزدیک بود مرا بکشند».

اگر بگوئید: آنها او را در فشار قرار ندادند و در تدارک قتل او نبودند، پس کافر شده اید.

واگر بگوئید: او را در فشار قرار داده و خواستند او را بکشند ولذا او دست از آنها کشید، پس عذر وصی پیامبر پذیرفته تر است.

ومحمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ که به سوی غار فرار کرد و مرا بر رختخواب خود نگه داشت، ومن جانم را در راه خدا به خطر انداختم.

اگر بگوئید: او بدون ترس از خطر آنها فرار کرد، کافر شده اید.

واگر بگوئید: آنها او را ترساندند و چاره ای جز فرار به سوی غار نداشت پس عذر وصی ایشان پذیرفته تر است .

مردم گفتند: راست گفتی آی امیر مؤمنان (1)

انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ(1) «محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فقط فرستاده خدا است که فرستادگان دیگری قبل از او گذشته اند، آیا اگر او بمیرد یا کشته شود شما به گذشته خود بر می گردید؟ و هر کس به گذشته خویش برگردد هرگز ضرری به خدا نمی زند، و خداوند شاکران را پاداش خواهد داد».

.

محور سخن در این آیه شریفه وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و انقلابی است که بعد از ایشان بر پا خواهد شد، این مطلب در سه بخش( وَمَا مُحَمَّدٌ) ، (أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ ) : «آیا اگر بمیرد یا کشته شود» و (انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ) : به گذشته خود بر می گردیده نهفته است، حال برای ورود در عمق این آیه، وتوضيح آن با قدری تفصيل، ناگزیریم چند سؤال روشنگر را طرح کرده و سعی کنیم آنها را جواب دهیم.

چرا خداوند به جملة (محمد تنها یک پیامبر است) اکتفا نکرده و بلافاصله پس از آن نفرموده است: (آیا اگر بمیرد یا کشته شود) در صورتی که سیاق آیه با جمله اول کامل می شود، چه نیازی بود آن هم به صورت تأكید که گفته شود: او پیامبری است که پیامبران دیگر پیش از او آمده و رفته اند؟ (و خلاصه سؤال این که جمله دوم چه نقشی در بیان مقصود دارد؟)

ص: 223

میان مرگ و قتل چه فرقی هست، حرف عطف «او» بمعنی «یا» دلالت بر اختلاف بين معطوف (قتل) ومعطوف عليه (مرگ) دارد، این اختلاف چیست؟ و چرا خداوند این را به صورت تردید گفته است ، در صورتی که خدا می داند که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خواهد مرد؟ و چه کسی مورد خطاب است در قول خداوند (انْقَلَبْتُمْ): «بر می گردید» ؟ وآنها بر چه چیزی منقلب شدند؟ واین بازگشت آنها چه ربطی به وفات پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دارد؟

موقعیت در اینجا موقعیت استقامت و پایداری است، پس چرا فرموده است: (خداوند شاکران را پاداش خواهد داد) و نگفته است: استقامت جویان با مسلمين ويا مؤمنین را؟

قبل از اینکه به جواب این سؤالها بپردازیم، لازم است دو مقدمه مهم را بیان کنیم:

اولا شأن نزول: اصحاب تفاسیر می گویند که شأن نزول این آیه شکست مسلمین در جنگ احد بوده است که مشرکین شایع کردند رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در جنگ به قتل رسیده است، و این موجب نوعی شکست، عقب نشینی و تردید نزد مسلمین شد، و خداوند این آیه را برای سرزنش مسلمین نازل فرمود.

ثانيا : اصل در آیات چیست؟ آیا اصل در آیات قرآنی این است که برای هر زمان معتبراند مگر آنچه با دلیل استثنا شود؟ ويا بعكس؟

ص: 224

منظور این است که اگر آیات برای هر زمانی قابل قبولند، پس می توانیم مفهوم آیه را به غیر از زمان شأن نزول آن نیز تعمیم دهیم، وگرنه باید مقید به شأن نزول آیه باشد و تعمیم آن به زمانی دیگر نیاز به دلیل خواهد داشت.

علمای مسلمین اعم از شیعه و اهل سنت متفق اند بر اینکه عموم لفظ مورد نظر است و خصوصیتی در شأن نزول نیست، زیرا اگر اصل بر عدم تعمیم آیات قرآن به زمانهای دیگر باشد، در این صورت عمل به قرآن در زمانهای بعد باطل بوده و ما ناگزیر خواهیم بود اکثر آیات قرآن را کنار گذاشته و بی فایده تلقی کنیم. ولی چنین چیزی با روحیه،روش،تعليمات و عمومیت اسلام منافات دارد. این بود دلیل عقلی، که آیات فراوانی از قرآن کریم آن را تأييد می کند، آیاتی که تأكید بر تدبر وعمل به قرآن داشته و نسبت به عکس آن توبیخ می کند.

و اگر نظر دیگر را بپذیریم، این فرمایش خداوند: «وَ إِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ َنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ » (1) «و اگر قرآن خوانده شد، بدان گوش داده و ساکت شوید تا مورد رحمت قرار گیرید» .

دیگر معنایی نخواهد داشت، زیرا آیه به کل قرآن اشاره داشته و مخصوص جزئی اندک از آن یا تنها مقداری از قرآن نمی باشد، بلکه باید سعی کنیم تمام آیات را شناخته و به آنها گوش فرا دهیم

ص: 225

و عبرت گیریم، همانگونه که خداوند ما را به تدبر در آن امر فرموده است: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ») (1)«آیا آنها در قرآن تدبر نمی کنند، یا بر دلهای آنان قفل نهاده شده است»؟

قرآن درباره ایمان به بعضی آیات و ترک بعضی دیگر این گونه سرزنش می کند:«الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ ») (2): «آنها که قرآن را تقسیم بندی کردند»، آن چه را خواستند پذیرفتند و آن چه به سود آنها نبود رد کردند.

همچنین خداوند می فرماید: «وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ » (3)«ما در این قرآن هر گونه مثلی را برای مردم بیان کرده ایم.

«وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ ») (4)«ما قرآن را برای تذكر آسان ساختيم، آیا کسی هست که متذكر شود»؟

«كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ »(5)«کتابی که آیاتش هر مطلبی را در جای خود بازگو کرده است، خواندنی

ص: 226

وعربی - یا گویا - برای کسانی که دانا هستند می باشد».

«إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ »)(1) «ما آن را قرآنی فصيح وعربی قرار دادیم تا شما آن را درک کنید».

از این آیات ما را تشویق می کنند که به تمام قرآن پایبند باشیم نه به جزئی از آن.

در هر حال هیچ مسلمانی با فرض دوم موافق نیست و اگر چنین فرضی درست باشد، باز هم آیه مورد بحث دلایلی دارد که ثابت می کند این آیه محدود به زمان نزول خود نبوده بلکه در تمام زندگی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و پس از ایشان ادامه داشته است. اینک آن دلایل را می آوریم:

آن چه در جنگ احد شایع شد، قتل پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بود، ولی آیه هم این حالت شایع شده وهم حالت مرگ را مطرح می کند (اگر بمیرد یا کشته شود...) واگر مخصوص زمان نزول بود خدا می فرمود (اگر کشته شود)، وشاید هم نام بردن مرگ در آیه برای دلالت بر این باشد که آن انقلاب - بازگشت . که در جنگ احد اتفاق افتاد، مشابه آن پس از وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز واقع خواهد شد.

فایده عملی این مقدمه در بحثمان این است که اگر اصل اول ثابت شد که واقعا حق هم همین است همان گونه که دیدیم - در

ص: 227

این صورت ما نیازی به آوردن دلیل برای تعمیم حکم آیه انقلاب به زمانهای بعد از زمان نزول نداریم، اما بنابر قول دوم لازم است دلیل خاصی بیاوریم برای اثبات این که آیه مورد نظر مخصوص حادثه ای که به خاطر آن آیه انقلاب نازل شده است نمی باشد، بلکه این آیه در طول زندگی پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و پس از آن نیز ادامه دارد، واگر فرض کنیم که قول دوم صحیح است، در لابلای خود آیه دلیلی مبنی بر استمرار آیه در طول زندگی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و ما بعد آن وجود دارد، ولی کجا و چگونه؟

أما جواب «کجا؟» در این فرموده خداوند است:«أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ »: «آیا اگر بمیرد یا کشته شود...» واما جواب «چگونه»؟ این است که آن چه به دروغ در مدینه و اطراف آن شایع شد کشته شدن رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در جنگ احد بود که سبب پیدایش حالت ارتداد و بازگشت به گذشته ها شد، پس اگر خداوند می خواست این آیه را فقط به جنگ احد اختصاص دهد باید می فرمود: (افإن قتل: آیا اگر کشته شد)، ولی حالت مرگ را اضافه کرده (اگر مرد یا کشته شد و این به طوری کاملا آشکار اشاره می کند به اینکه همین حالت در وقتی که او واقعا می میرد تکرار خواهد شد، اما تردیدی که از طرف خداوند با آوردن حرف «او» که بنابر اتفاق اهل لغت معنای اختلاف در مفهوم معطوف ومعطوف عليه دارد مطرح شده است، آن هم با توجه به این که خداوند عالم به غیب بوده

ص: 228

و چگونگی مرگ پیامبرش صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را می داند، تنها به این دلیل بوده که خداوند خواسته است هر دو حادثه را در این آیه مشمول سازد، هم حادثه شایع شدن قتل ایشان در احد و هم حادثه وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ .

بعضی ها قتل را به فعل انسان نسبت داده اند و مرگ را به فعل خدا، و گفته اند که منظور خدا از این تفصيل در واقع تنها حادثه احد بوده وذكر این تردید برای این است که فعل بشر را که قتل باشد از جهت مرگ بودن به خدا نسبت دهد. ولی این قول دقیق نیست، زیرا خداوند فرموده است: «فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ »(1) «شما آنها را نکشتید، بلکه خدا آنها را کشت»، پس فعل قتل را نیز می شود به خدا نسبت داد، ضمنا سیاق آیه مناسب با این تفصيل نیست زیرا خدای متعال مسأله توبيخ و اعلام تنفر نسبت به این عقب گرد را مورد توجه قرار داد، و بر آن تأکید دارد و توجهش به تفصیل میان فعل بنده و فعل خالق نیست.

خداوند جواب شرط (انقلبتم که همان بازگشت) باشد را متعلق به دو فعل شرط (مات: مرد) و (قتل : کشته شد) دانسته است، واین تعلق نشان می دهد که تأكید خدا بر حالت انقلاب پس از مرگ یا قتل ایشان است، ووارد کردن حرف استفهام (به معنی آیا») بر حرف شرط (ان: اگر) که مفهوم تأکید دارد، در واقع برای استنكار، توبيخ وزشت دانستن این حالت است.

ص: 229

و این بسیار دور از ذهن است که مفهوم آیه چنین باشد: هر گاه شایع شود که محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با فعل صادر از من مرده است، و این که من فعل خود را به صورت قتل او توسط کفار قرار دادم، آیا شما به گذشته خود باز می گردید ؟. و اگر به آیه نگاهی کلی کنیم، آن هم با چنین معنایی، حالت توبیخ خداوند برای آنها بسیار تخفیف می یابد در حالی که نباید در چنین حادثه ای تساهل شود. اصلا توجه آیه را پراکنده کرده و جهت های گوناگونی به آن می دهد که این خلاف بیان هر حکیمی است، چه رسد به احكم حكما.

برای تأیید آن که آیه شریفه منحصر به این حادثه نبوده، در توضیحات بعدی آیه دلایلی را۔ ان شاء الله - ارائه خواهیم کرد که هرگونه شک و شبهه ای را در عدم محدودیت آیه وعمومیت آن تا زمان مرگ پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و بعد از آن، بر طرف خواهد کرد.

همچنین باید بدانیم که مرگ دو معنی دارد: یک معنای عام که مفهوم آن قبض روح است: «أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ (1) «هر جا باشید مرگ به سراغ شما خواهد آمد هر چند در برج هایی مرتفع باشید»، «وَهُوَ الَّذِي أَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ» (2): «او است که به شما زندگی داد، سپس شما را می میراند و پس از آن شما را زنده می کند».

ص: 230

معنای دیگر مرگ خاص است، که در برابر قتل می باشد.

یعنی این که شخص به مرگ طبیعی بمیرد و در هر آیه ای که هر دو لفظ را همزمان آورده است، یعنی هم لفظ موت وهم لفظ قتل، منظور همین معنای خاص مرگ است، به خصوص آنجا که از حرف (او) استفاده شده است که مستلزم اختلاف در معنی بین معطوف و معطوف عليه است، به عنوان مثال:«وَلَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ» (1): «واگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید، آمرزش و رحمت خدا از تمام چیزهایی که آنها جمع آوری می کنند بهتر است»،«وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ» (2): «واگر بمیرید یا کشته شوید به سوی خدا باز می گردید»، «لَوْ كَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا وَمَا قُتِلُوا » (3) «اگر آنها نزد ما بودند نمی مردند و کشته نمی شدند».

اگر مرگ در این آیات به معنای عام خود باشد، هیچ دلیلی برای به کارگیری لفظ قتل نخواهد بود، زیرا قتل هم نوعی مرگ است و این خلاف بلاغت است و مورد بحث ما نیز از همین قبیل است، از اینجا ثابت می شود که مقصود از مرگ در آیه انقلاب همان معنای خاص آن است که هم ردیف قتل است نه شامل آن(4)

ص: 231

چرا خدای متعال بر صفت رسالت در باره پیامبرش تکیه کرده است که می فرماید: (او رسول است و قبل از او رسولان گذشته اند)، کافی بود بگوید: (محمد تنها یک رسول است)، و بلافاصله دنبال آن می گفت: (آیا اگر بمیرد یا کشته شود...)؟

در اولین برخورد برای جواب دادن به این سؤال - همان گونه که بعضی از مفسرین گفته اند. به نظر می رسد که خداوند خواسته است نظر مسلمانان را به این حقیقت جلب کند که محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ جاودان نیست، بلکه او نیز می گذرد و می میرد، مانند دیگر پیامبران که گذشتند و مردند. این معنی از آیه واضح است ولی تنها این مطلب مقصود آیه نیست، زیرا اگر مراد اثبات صفت مرگ برای آن حضرت باشد باید بگوید: (محمد تنها یک انسان است که قبل از او انسانهایی آمده و رفته اند که در آن تأکید بر خاصیت انسان است که فانی شده و جاودان نیست، پس آیه دارای معانی عمیق تری است که موجب شده صفت رسالت را مطرح و بر آن تأکید کند. واین معانی از این قراراند:

اولا: همان گونه که دین در گذشته وابسته به زندگی پیامبران نبوده، هم چنین به زندگی پیامبر اسلام صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و نیز وابسته نیست، پیامبران سابق مردند و دین پس از آنها ادامه داشت، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز هر گاه بمیرد یا کشته شود دین بعد از او ادامه خواهد یافت.

ثانيا : معنای عمیق تر، دقیق تر و جامع تر برای آیه تأكيد بر

ص: 232

تطابق سنن» است یعنی این واقعیت که سنت امتها پس از مرگ پیامبرانشان بر یکدیگر منطبق اند. آن چه بر آن امتها گذشته است، بر این امت نیز دقیقا ومو به مو خواهد گذشت. این حقیقت را قرآن، سنت وواقعیت تاریخی ثابت می کنند، اما قرآن:

«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ كَلَّمَ اللَّهُ وَرَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجَاتٍ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَمِنْهُمْ مَنْ كَفَرَ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَلَكِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ »(1): «بعضی از آن پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم، با برخی از آنها خدا سخن گفته و بعضی را درجاتی برتر داد، به عیسی بن مریم نشانه های روشن دادیم و او را با روح القدس تأیید نمودیم واگر خدا می خواست کسانی که بعد از این پیامبران بودند، پس از آن که آن همه نشانه های روشن برای آنها آمد، با هم جنگ و ستیز نمی کردند، ولی این امتها با هم اختلاف کردند، بعضی ایمان آوردند و بعضی کافر شدند و باز اگر خدا می خواست با هم پیکار نمی کردند ولی خداوند آن چه را می خواهد انجام می دهد».| ضمیر در (من بعدهم) به (رسل : پیامبران بر می گردد، اگر تنها عیسی علیه السلام مورد نظر بود می گفت : (من بعده)، و نمی توان گفت

ص: 233

که مراد عیسی علیه السلام است که برای بزرگ شمردن او (هم) گفته است ، زیرا موقعیت ضمير (هم) در (من بعدهم) اگر برای بزرگ شمردن باشد مخالف فصاحت و بلاغت خواهد بود. اگر هم آن را خلاف فصاحت و بلاغت ندانیم، گوئیم در جائی که معلوم نباشد لفظ در معنای حقیقی یا مجازی آن به کار رفته است ، اصل بر این است که به معنای حقیقی باشد. پس اگر [هم] را به معنای حقیقی خود بگیریم، بر می گردد به تلك الرسل: آن پیامبران) که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نیز در میان آنها است به دلیل آیه قبل: «تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَإِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ »(1)«اینها آیات خدا است که به حق بر تو می خوانیم، و تو از رسولان هستی» که به دنبال آن خداوند فرموده است:«تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ ».

روایات معروف و صحیح فراوانی نیز وجود دارند که دلالت بر «تطابق سنن» می کنند، و مسلمين اجماع بر صحت آن روایات دارند، مانند این سخن پیامبر : «شما سنت گذشتگان را مو به مو وبدون هیچ کم و زیاد دنبال خواهید کرد، حتی اگر آنها در لانه سوسماری وارد شده باشند، شما نیز وارد خواهيد شد»(2). و این سخن حضرت: «بعد از من دو باره کافر نشوید، که گردن یکدیگر را

ص: 234

بزنید»(1) و یا این سخن ایشان: «افترقت اليهود الى احدى وسبعين فرقة وافترقت النصارى الى اثنين وسبعين فرقه وستفترق على امتى ثلاثة وسبعين فرقه اثنان وسبعون في النار وواحدة ناجيه»(2): يهود به هفتاد ویک فرقه ونصاری - مسیحی ها - به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند وامت من به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهند شد، که هفتاد و دو فرقه از آنان در آتش بوده و یکی نجات خواهد یافت. همچنین آیات زیادی بر «تطابق سنن» دلالت می کنند مانند: (فهل ينتظرون الا مثل ایام الذين خلوا من قبلهم) (3) «آیا آنها جز ایامی همانند ایام پیشینیان را انتظار دارند و یا این آیه: «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ فَهَدَى اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ الْحَقِّ » (4): «مردم در آغاز یک دسته بیشتر نبودند سپس در میان آنها اختلافات بوجود آمد، خداوند پیامبران را بر انگخیت تا مردم را بشارت وبیم دهند وكتاب آسمانی را که به سوی حق دعوت می کرد همراه آنها نازل نمود تا در میان مردم درباره آن چه

ص: 235

اختلاف داشتند حکم کند و کسی در آن اختلاف نکرد مگر آنهایی که کتاب را دریافت کرده بودند پس از آن که نشانه های روشن به آنها رسیده بود، که آنها به خاطر انحراف از حق وستمگری در آن اختلاف کردند و خداوند آنهائی را که ایمان آورده بودند نسبت به حقیقتی که در آن اختلاف داشتند هدایت نمود»، و همچنین آیه :

«أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ » (1) «آیا مردم گمان کرده اند به حال خود رها می شوند و آزمایش نخواهند شد ؟ ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم، باید علم خدا در مورد کسانی که راست می گویند و کسانی که دروغ می گویند تحقق یابد» .

بهترین دلیل بر «تطابق سنن» کردار اصحاب پس از وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است ، که یکدیگر را تکفیر کرده و هر یک دیگری را فاسق دانست، و کار به جایی رسید که با یکدیگر درگیر شده ، جنگهای خانمان سوزی به راه انداختند، که بیش از صد هزار مسلمان قربانی شدند. این است مصداق آیه: (... وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُوا »:

«واگر خدا می خواست کسانی که بعد از آن پیامبران بودند، پس از آن که آن همه نشانه های روشن برای آنها آمده بود، با هم جنگ نمی کردند، ولی آنها با هم اختلاف کردند...»

ص: 236

دیگر جایی برای این سؤال نیست که چگونه اصحاب پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ می توانند به گذشته خود برگردند، آنها که مال وجان خود را فدا کرده، و با خویشاوندان خود نیز به خاطر اسلام جنگیدند، ورسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را در سختی ها ودر ناراحتی ها ترک نکردند و آیات و معجزات ایشان را دیدند !!؟ جواب این سؤال را علاوه بر آنچه گذشت این گونه می دهیم :

الف - ضمير خطاب در (انقلبتم: شما منقلب شدید) متوجه آنها است ولا غير، زیرا معقول نیست که خطاب به کفار یا منافقین باشد، آنها خود به خود بنقلب هستند.

ب- علم مانع از انحراف نیست، چه بسا افرادی بدانند حق در این طرف است ولی هوای نفس آنها به طرف دیگر متمایل بوده و آنان را با خود به آن سو می کشد، بلکه اکثر حالتهای تجاوز از حریم حق، بعد از علم به آن پیش می آید: «إوَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ »و آنها که کتاب آسمانی داشتند اختلاف نکردند مگر بعد از بدست آوردن علم، و آن هم به خاطر ظلم وانحراف از حق در میان خود»، «وَمَا اخْتَلَفَ فِيهِ إِلَّا الَّذِينَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ »وکسی در آن اختلاف نکرد مگر آنهایی که کتاب را دریافت داشته بودند پس از آن که نشانه های روشن به آنها رسیده بود، و آنها به خاطر انحراف از حق وظلم در آن اختلاف کردند». پس همه چیز واضح است ،

ص: 237

ونشانه های آن آشکار است ولی آنها اختلاف کرده و با یکدیگر جنگیدند.

«وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ » :

«واگر خدا می خواست، کسانی که بعد از آنها، پس از دریافت آن نشانه های روشن آمدند با یکدیگر نمی جنگیدند»،«أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ » (1) «آیا دیدی کسی را که هوای نفس خود را معبود خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی گمراه ساخت». .

ج- فداکاریهای گذشته و صبر بر مصائب، مانع از انحراف انسان در آینده نیست، و ما سراغ نداریم فداکاریها وصبر بر مصائبی مانند آن چه بر سر بنی اسرائیل آمد هنگامی که فرعون دست و پای آنها را یکی از راست و دیگری را از چپ برید آنها صبر کردند، آنها را به دار آویخت باز هم صبر کردند، زنان و کودکان آنها را نگه داشته و مردانشان را به قتل رساند وآنها صبر کردند واز دعوت موسی علیه السلام دست نکشیدند، معجزات خیره کننده حضرت موسی علیه السلام را به طور آشکار دیدند که یکی از عظیم ترین آنها شکافته شدن دریا به چند بخش، و هر بخشی مانند کوهی عظیم بود. ولی همین که موسی علیه السلام چند روز آنها را ترک کرد، به عبادت گوساله پرداختند، گویا طبیعت انسان این گونه است که تا احساس

ص: 238

امنیت و بی نیازی کند طغيانگر می شود و علا ان الانسان ليطغى ان راه استغنی) (1): «چنین است، هرگاه انسان خود را بی نیاز بيند طغیان می کند».

د. هر چه قدر انسان در درجات ایمان بالا رود، اگر از طرف خداوند معصوم نباشد امکان انقلاب وکفر در او هست ، گویاترین مثال بلعم بن باعورا است: «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ «وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذَلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ سَاءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَأَنْفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَمَنْ يُضْلِلْ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُون » (2): «وبرای آنها بخوان سرگذشت آن کسی را که آیات خود را به او دادیم ولی او از آنها جدا شد و شیطان به او دست یافت و از گمراهان شد. اگر می خواستیم او را با این آیات بالا می بردیم ولی او به پستی گرائید واز هوای نفس خویش پیروی کرد. او مانند سگی است که اگر به او حمله کنی دهانش را باز وزبانش را بیرون می آورد و اگر او را به حال خود واگذاری باز همین کار را خواهد کرد، این مثل جمعیتی است که آیات ما را تکذیب کردند. این

ص: 239

داستانها را بازگو کن تا شاید بیندیشند. چه بدمثلی دارند گروهی که آیات ما را تکذیب کردند، ولی آنها به خودشان ستم می کردند.

هدایت یافته کسی است که خدا او را هدایت کند، و کسانی را که خدا گمراه کند آنها زیانکاران واقعی هستند».

آیا کسی از اصحاب پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به درجه ایمان این شخص رسیده است ؟ او اسم اعظم را می دانست، ولی باز هم منحرف شد، چه رسد به کسانی که از او پائین ترند؟ سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که: بر چه چیزی انقلاب پیش آمد؟ | ما هم این سؤال را مطرح می کنیم: معمولا بر چه چیزی انقلاب پیش می آید؟ در پیش روی ما چند عنصر اساسی در آیه وجود دارد که با تجزیه و تحلیل آنها می توان به جواب سؤال مطرح شده رسید:

الف - این انقلاب به وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به ارتباط دارد «أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ »:« آیا اگر مرد با کشته شد بر گذشته خود منقلب می شوید»؟

ب- وقوع انقلاب دلالت بر وجود اصلی دارد که انقلاب بر اساس آن اتفاق افتاده، اصلی که برای تمام منقلبين مشخص بوده است. اگر منقلبين آن اصل را نمی دانستند، به آنها گفته

ص: 240

نمی شد (انقلبتم على اعقابكم: شما بر گذشته خود منقلب شدید)، بلکه آن چه انقلاب بر آن واقع شد، از قبول مورد قبل بوده است تا آن که این انقلاب پیش آمد.

ج- این مسأله ارتباط مستقیمی با خدا و رسول صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دارد وانقلاب بر آنها واقع شده است.

د. ضرر این انقلاب، بر منقلبين در دنیا و آخرت خواهد بود «َسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ» : «خدا شکرگزاران را پاداش خواهد داد»، (فَلَن يَضرَ اللهُ شَيئاً) : «او هرگز به خدا ضرری نمی رساند»، «وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ»(1): «هر که شکر کند، در واقع به خاطر خودش شکر کرده است». سپس خداوند بیان فرموده است که فایده این شکر به شخص بنده بر می گردد و مفهوم این فرمایش خدا این است که ضرر شکر نکردن نیز بر خود بنده خواهد بود.

ه - این انقلاب مربوط به سنت پیشینیان است، پس گذشتگان بر هر چه منقلب شدند، اینها نیز بر همان منقلب خواهند شد.

و - خدای متعال نفرموده است که مؤمنین با مسلمین را پاداش می دهد، بلکه فرموده است شکر گزاران را پاداش خواهد داد، و این اشاره ای است به این که افراد غیر منقلب اندک اند:

ص: 241

«وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ»(1): «و اندکی از بندگان من شکرگزارند». ولفظ (انقلبتم: شما منقلب شدید) نیز این معنی را تأیید می کند که نشان دهنده اکثریت است، زیرا اگر منقلبين كم بودند می فرمود (انقلب بعضكم: بعضی از شما منقلب شدند)، و در اینصورت توبیخ اکثریت درست نبود.

ز - این انقلاب مسلّم بوده و بدون شک اتفاق خواهد افتاد ، به دلیل آنکه هرگاه فعل شرط اتفاق بیافتد جواب شرط محقق می شود و استفاده از فعل ماضی در (انقلبتم) نشان دهنده محقق شدن آن به طور حتمی است. .

ح - این خطاب مخصوص مسلمین بوده و متوجه آنها است و ربطی به کافرین ندارد زیرا آنها اساساً منقلب هستند و نمی تواند مخصوص منافقین باشد که این خلاف ظاهر آیه است و اگر تنها آنان مورد خطاب بودند می گفت: (اظهرتم انقلابكم: انقلاب خود را آشکار ساختید)، بلکه خود انقلاب ووقوع آن بلافاصله بعد از وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ خواهد بود.

برای شناخت ماهیت این انقلاب، باید هنگام تجزیه و تحليل، تمام عناصر گذشته را مورد توجه قرار داد، باید نتیجه بحث کاملا مطابق با آن باشد، والا این چیز دیگری خواهد بود.

ص: 242

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ حاکم بر مسلمین بود و پس از وفات ایشان انقلاب پیش آمد ... حال می پرسیم: بعد از وفات حاکم، بر چه چیزی معمولاً انقلاب پیش می آید؟! چه مسائلی بوده است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نسبت به آن نقش کنترل کننده فشار را برای امت داشته که مانع از بروز اختلاف می شده است. به طوری که اگر رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نبود این اختلاف و درگیری به سر حد انفجار می رسید؟ آیا قرآن به این مطلب اشاره ای داشته است؟ قرآن به طور صریح اشاره ای ندارد به این امری که برای مردم سنگین بوده، و بسیاری آن را نپذیرفته و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از تبلیغ آن برای امت خود می ترسید. ولی فرمان خدا اینگونه صادر شد: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ»(1): «ای پیامبر، آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است کاملا به مردم - برسان، واگر نرسانی، رسالت او را ابلاغ نکرده ای، و خداوند تو را از مردم حفظ می کند».

با نگاهی کوتاه و سریع بر آیه فوق به این نتایج خواهیم رسید:

1- آن مسأله ای که تبلیغ آن واجب است، معادل با تبلیغ خود رسالت است، که اگر آن را ابلاغ نکند مانند این است که رسالت را ابلاغ نکرده است، پس کفر به آن مانند کفر به

ص: 243

رسالت است و انقلاب علیه آن مانند انقلاب علیه رسالت است.

2 - این مسأله مورد اختلاف عظیمی میان مردم است، که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از دست مردم بر خودش نگران بود، و لذا خدای متعال او را اطمینان داد (خداوند تو را از مردم نگاه می دارد).

3- این مسأله در حد تمام رسالت است، زیرا مفهوم آیه این گونه است که اگر این مسأله را ابلاغ نماید، رسالت را ابلاغ و تکمیل کرده است « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا»(1): «امروز دین شما را برایتان تکمیل ونعمت خود را بر شما تمام کردم واسلام را به عنوان دین برایتان پذیرفتم» ، این مطلب منطبق بر آیه انقلاب است که خبر از انقلابی علیه کل دین می دهد.

4- جمله (يعصمك من الناس: تو را از مردم حفظ می کند) نشان می دهد که اکثریت قریب به اتفاق مردم این مسأله را که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به تبلیغ آن مأمور شده است قبول ندارند.

این چه مسأله ای است که می خواهد آن را ابلاغ کند؟

این مسأله با انقلاب مورد نظر ارتباط دارد زیرا:

1- این مسأله با رسالت ارتباط دارد، وانقلاب بر آن، انقلاب بر رسالت است.

ص: 244

2 - نشانه های انقلاب در این مسأله ، به دلیل عدم رضایت اکثریت وجود دارد.

3- پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ مجبور است آن را هم اکنون به دلیل نزدیک شدن زمان وفاتش ابلاغ کند، «إنّي اوشك ان اُدعى فأجيب»: «نزدیک است مرا بخوانند و من اجابت کنم»، پس نباید بهانه ای برای انقلاب باقی گذارد و باید حجت را بر آنها کامل کند زیرا انقلاب مربوط به وفات پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است.

4- آن چه که او می خواهد آن را ابلاغ کند، تنها چیزی است که می توان بر آن انقلاب کرد، زیرا پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تمام رسالت را با همه شاخه های گوناگون آن ابلاغ نموده و در کوچکترین مسأله ای از آن آثار نا رضایتی در مسلمین پیدا نشده است، مگر این مسأله که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از آن ترسیده و خداوند به او وعده داده است او را از مردم حفظ کند.

5- پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در این مسأله نقش کنترل کننده فشار را داشته است که اگر وفات کند فشار بالا رفته و مردم به طور معکوس عمل خواهند کرد.

6- بنابراین چیزی باقی نماند که انقلاب بر آن واقع شود جز خلافت تعیین شده از طرف خداوند متعال.

و صدها مصدر از میان مصادر مسلمین حادثه غدیر وتعيين امام علی علیه السلام به عنوان خلیفه مسلمین را نقل کرده اند .

از این حدیث و هزاران حدیث دیگر روشن می شود که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ على علیه السلام را به عنوان خلیفه و امام بر خلق تعيين نموده است، ولی این مسأله قابل قبول برای مسلمین نبوده است، و لذا بمجرد این که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از دنیا رحلت نمود، بر على علیه السلام منقلب شده و حق او را غصب کردند و جز افرادی اندک کسی ثابت قدم نماند، همان گونه که خداوند در آخر آیه انقلاب فرمود:

«وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ» : «خداوند شکرگزاران را پاداش می دهد ، که از این جمله چنین نتیجه می گیریم: اولاً: این افراد اندک اند زیرا:

الف - «انقلبتم» مفهوم عموم و اکثریت را می دهد.

ب ۔ «وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ» : «شکرگزاران از میان بندگان من اندک اند).

ثانياً: این شکر در مقابل کفر است که همان انقلاب باشد، «فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَفَر » : «بعضی از آنها ایمان آورده و بعضی کافر شدند»، «إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا»(1): «ما راه را به او نشان دادیم، با شکرگزار بوده و یا کافر خواهد بود»، واین راه

ص: 246

مشخص است به این دلیل:

الف - هدایت او به سوی این راه (ما راه را به او نشان دادیم).

ب ۔ وقوع انقلاب علیه آن زیرا آیه قبل می گوید: (و خداوند شکرگزاران را پاداش می دهد) یعنی آنهائی که طبق مفهوم این آیه، راه را دنبال کردند و در نتیجه دیگران جزء کافرین اند زیرا علیه این راه ، انقلاب کردند.

ج - الف ولام تعریف.(1)

این راه در یک زمان موجب بلا ونعمت می شود، بلائی که مردم به واسطه آن امتحان می شوند ونعمت برای آن کس که این راه را بپیماید. و چون شکر در مقابل نعمت می باشد و معمولاً انقلابی که مساوی کفر است انقلاب علیه نعمت بوده بمعنای کفر ورزیدن بدان نعمت، و چون ولایت علی علیه السلام نعمت بوده «وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي» : «و نعمت خود را بر شما تمام کردم»(2)، لذا انقلاب عليه این نعمت شده و تنها افراد اندکی نجات یافتند، و برای تأكید این مطلب، یک حدیث از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ می آوریم. ایشان می فرماید:

ص: 247

«من ایستاده بودم که ناگهان گروهی را دیدم، وقتی آنها را شناختم مردی بین من و آنها ظاهر شد و گفت: بیائید، پرسیدم: به کجا(1)؟ گفت: به خدا سوگند، به سوی جهنم، گفتم: مگر چه کرده اند؟

گفت: آنها پس از تو به سوی گذشته خود - به عقب - بر گشتند، و آن گونه که من می بینم معلوم نیست کسی از آنها جز به تعداد شترهای از قافله جدا شده نجات یابد»(2). این حديث تأكيد دارد بر آن چه آیه انقلاب دلالت داشت یعنی این که شکرگزاران نعمت، اندک اند و لذا پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «من نمی بینم که کسی از آنها نجات یابد مگر افرادی به تعداد شترهای از قافله جدا شده» و همان گونه که این گونه شترها اندک اند، لذا اصحاب نجات یافته نیز اندک اند.

همچنین پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «من جلو دار شما به سوی حوض هستم، هر که از پیش من رد شد آب می خورد و هر که آب خورد هیچ گاه تشنه نمی شود، مردمی بر من میگذرند که من آنها را شناخته و آنها مرا می شناسند، سپس میان من و آنها جدائی می افتد، می گویم: اینها اصحاب من هستند، گفته می شود: تو نمی دانی اینها چه بدعت ها پس از تو ایجاد کرده اند، می گویم: دورباد،

ص: 248

دور یاد آن که بعد از من در دین من تغییر داد»(1)

علاوه بر آن، قول پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به ابوبکر، وقتی که پیامبر شهدا را از اهل ایمان و بهشت دید و گفت: «اما هؤلاء فاني اشهد لهم»:

«من برای اینها شهادت خواهم داد» ابوبکر گفت: «و ما چه طور، ای رسول الله ؟»، پیامبر فرمود: «اما انتم فلا ادري ماذا تحدثون بعدی»:

«اما شما، من نمی دانم چه بدعتی پس از من برپا خواهید کرد»(2)

ص: 249

ص: 250

ص: 252

مرحله حساس از تاریخ امت اسلامی مان که گرفتار دشوار ترین پراکندگی مذهبی است درک کنیم، و برای رسیدن به این هدف باید از خواسته های درونی و جهت گیریهای عاطفی خود دست کشیده ، اصول وقواعد قرآنی خویش را حکم قرار دهیم، تا بتوانیم بی طرفانه مسائل را تحلیل کرده و از سیمای ظاهری حوادث گذشته، اعماق آنها را ببینیم. و به جای یک منظره غلط انداز ونا مشخص، دیدگاهی روشن و واقعی بدست آوریم. پس بیائیم از ابتدا شروع کنیم، گویا قرآن از نو بر ما نازل شده است، و تاریخ را با معیار این آیه شریفه بخوانیم: «أَوَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»(1): «آیا در زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنها بوده اند چگونه شده است؟ آنها نیروئی بیش از اینان داشته ، زمین را دگرگون ساختند و بیش از آنچه اینان آباد کردند آنها آباد نمودند و پیامبرانشان با دلائل روشن به سراغشان آمدند. خداوند هرگز به آنها ستم نکرده، بلکه آنها بودند که به خود ستم کردند».

به عکس می بینیم یک امت بی تحرک، از شناخت تاریخ و قوانین و تجربیات آن عاجز مانده و نتوانسته است آن دیدگاه

ص: 254

و بصيرت لازم برای تسلط بر وضعیت فعلی و حرکت به سوی آینده را بدست آورد.

جریانی دیگر با ظاهر اسلامی در برابر اسلام اصیل و حقیقی ایجاد نمود. و چون تاریخ شاهدی است که از آنچه مشاهده کرده خبر می دهد، پس باید او را ساکت کرد یا چشم او را بست، تا نتواند افشاگری کند و دسیسه های آن توطئه را آشکار سازد. از این رو تاریخ در چنگال سیاست حاکم قرار گرفته و همراه آن به هر طرف کشیده می شد. مورخین به دنبال تهدید و تطمیع سلاطين، قلم به دست لرزان خویش گرفتند تا حقائق را بر هم زنند، سیاستی که جریان اموی و پس از آن جریان عباسی دنبال می کردند، هدفش اساساً بدنام کردن اهل بیت علیهم السلام بوده است، اگر کسی تظاهر به محبت علی بن ابی طالب علیه السلام و اهل بیتش می کرد خانه او ویران و روزی او قطع می شد، تا جائی که معاویه، شیعه امام علی علیه السلام را دنبال کرده، دستور داد: اگر تنها احتمال تشیع نسبت به امام علی علیه السلام در آنها دادید، آنان را بکشید. ذکر فضایل آنها گناهی نابخشودنی به شمار می رفت. برای آشنایی با مصائبی که ائمه اهل بیت علیهم السلام و شیعه آنها در تاریخ دیده اند می توان به کتاب «مقاتل الطالبيين» تأليف ابو الفرج اصفهانی مراجعه کرد.

در چنین شرایط سختی، آیا مورخین می توانستند فضایل ومناقب اهل بیت و سيره پاک و منزه آنها را ثبت کنند؟!

و بدین صورت، نه تنها امت اسلامی حقایق تحریف شده را نسل به نسل به ارث برد، بلکه وضع از این هم بدتر شد، علمای

ص: 256

اعصار بعد، کار پیشینیان را توجیه کرده و بدون تأمل وتدبر در اخبار، از آنها نقل کردند و بدین ترتیب دشمنی نسبت به اهل بیت وشيعه آنها در دلها جای گرفته و حالت غفلت و نادانی بر مردم مستولی شد. ولذا جای تعجب نیست که ابن کثیر وقتی می خواهد نام امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام را در حوادث سال یکصد و چهل و هشت هجری بیاورد، می گوید: در این سال امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام وفات کرد. او تنها وفاتش را ذکر می کند و هیچ گاه نخواسته است چیزی از زندگی او را مطرح کند. شواهد بر تحریف مورخین بسیار است، ما به چند نمونه اكتفا می کنیم:

کرده است نقل می کنیم. این مطلب را طبری - قدیمی ترین مورخ ۔ ذکر کرده می گوید: «عبدالله بن سبأ مردی یهودی از اهالی صنعا و مادرش سیاه پوست بود. او در زمان عثمان مسلمان شده سپس به شهرهای مسلمین سفر کرده و سعی در گمراهی آنها داشت. از حجاز شروع کرده سپس به بصره و از آنجا به کوفه و در پایان به شام سفر کرد، ولی نتوانست کسی را در شام، منحرف سازد. سپس او را از آنجا بیرون کردند، او به مصر رفته و در آنجا ساکن شد. او به اهالی مصر گفته است:

عجیب است که بعضی ها معتقدند عیسی دوباره بر می گردد و به دروغ می گویند که محمد بر نمی گردد ، در صورتی که خداوند می فرماید:«إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ»(1): «آن کس که قرآن را بر تو واجب کرد، تو را به جایگاهت باز خواهد گرداند» پس محمد مستحق تر به بازگشت است از عیسی. این سخن را از او پذیرفتند، و او مسأله رجعت را برای آنها وضع کرد و آنها درباره اش سخن گفتند.

سپس به آنها گفت: هزار پیامبر آمده و هر پیامبری یک وصی داشته است، و امام على علیه السلام وصي حضرت محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بود. سپس گفت: محمد خاتم انبیا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و امام على علیه السلام خاتم اوصیا است. چه کسی ظالم تر از آن است که وصیت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را جایز ندانسته و وصی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را کنار گذاشته

ص: 258

و خود امور امت را بدست گرفته است. او گفت: عثمان خلافت را بدون حق گرفته و این وصی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است پس بپاخیزید و او را بر سر کار بیاورید. ابتدا امراء خود را زیر سؤال برده وامر به معروف و نهی از منکر را به طور علنی انجام دهید تا مردم به سوی شما تمایل پیدا کنند. سپس آنها را به این کار دعوت نمائید. او دعوت کنندگان خود را به جاهای مختلف فرستاد و با کسانی که تحت تأثير او فاسد شده بودند مکاتبه کرد. آنها به طور مخفیانه دعوت خود را پخش و به طور علنی امر به معروف و نهی از منکر می کردند و به شهرستان ها نامه نوشته و از امراء بدگویی می کردند. دوستان آنها نیز با ایشان به همین صورت مکاتبه می کردند. اهل هر شهری درباره کارهای خود به شهر دیگر نامه نوشته و آنها نیز این نامه ها را در شهر خود می خواندند، واهل شهر دیگر نیز نامه اهالی این شهر را...».

بدین صورت عقاید شیعه و تاریخ آنها را به عبدالله بن سبأ نسبت داده و سدی میان محققین و حقیقت ایجاد کردند. و بر این اساس محققان نیز به روش مورخین بدون هیچ گونه بحث و بررسی عمل کردند. مثلاً احمد امین نویسنده مصری در کتاب خود - فجر الاسلام - داستان عبدالله بن سبأ را به عنوان یک قضية مسلم و حتمی نقل کرده و به دنبال آن راه تهمت و دروغ پردازی علیه شیعه را در مقابل خود باز می بیند. در صفحه 269 می گوید:

ص: 259

«غلو کنندگان شیعه به این مقدار درباره على اكتفا نکرده و به اینکه او افضل خلق پس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده و معصوم می باشد راضی نشدند، بلکه او را خدا دانستند. یکی از آنها می گوید: «جزئى الهی در على حلول کرده و با بدن او متحد شد و لذا او از غيب اطلاع داشت».

سپس افسانه ابن سبأ را نقل ودرباره آن تحلیل کرده و به این نتیجه رسیده است:

«در واقع تشیع پناهگاهی بود برای هر کس که به خاطر دشمنی با حقد می خواست اسلام را از بین ببرد ... و یا هر کس که می خواست تعالیم پدرانش از یهودیت، نصرانیت، زرتشتی یا هندو را وارد اسلام کند...». او این حرفها را بی حساب و کتاب وبدون تحقیق و بررسی گفته است، مانند کسی که در شب می خواهد هیزم جمع کند هیچ نمی داند چه می گوید، ولی نباید او را ملامت کرد، زیرا سخنان او نتیجه انحراف تاریخ ومورخین است.

بدین صورت تاریخ و سبأیت (1) علت اساسی انحراف حقایق وگمراهی امت بود، البته علمای شیعه در برابر داستان سبأیت ایستاده، آن را با بی طرفي ودقت مورد مطالعه قرار دادند ، و برای آنها مشخص شد که این قضیه دروغ محض است. در این باره علامه سید مرتضی عسکری دو جلد کتاب در این باره نوشته

ص: 260

و آن را «عبدالله بن سبأ واساطير اخرى(1)» نامیده است. او در این کتاب روایت ابن سبأ را در مصادر تاریخی دنبال کرده است، که مجال نقل تمام دلایلی که برای افشای حقیقت آورده است نمی باشد و لذا به چند نکته اكتفا می کنیم.

- این افسانه تنها به یک راوی بنام سیف بن عمر بر می گردد، او مؤلف کتابهای (الفتوح الكبيرة والردة) و (الجمل ومسيرة عائشة و علی)(2)می باشد. طبری در تاریخ خود از این دو کتاب نقل کرده و مطالب آنها را در حوادث سالهای مختلف پخش نموده است. همچنین ابن عساکر و ذهبی در تاریخ کبیر خود از او نقل کرده اند.

و نه امین است.

4 - ابن حاتم (متوفای 327 هجری) گفت: حدیث او را ترک کرده اند.

5 - ابن عدی (متوفای 365 هجری) می گوید: سخنان دروغ را به افراد مورد اعتماد نسبت می دهد، متهم به زندقه بوده است، درباره او گفته اند که حديث جعل می کند.

6- حاکم (متوفای 405 هجری) می گوید: حدیث او را ترك کرده اند، و او متّهم به زندقه است.

7- خطیب بغدادی (متوفای 406 هجری ) او را بی ارزش دانسته است.

8 - ابن عبدالبر (متوفای 463 هجری) از ابن حيان نقل کرده که او درباره سیف گفته است: «سیف متروک است، وما حديث او را فقط به خاطر شناخت او نقل کردیم»، و ابن عبدالبر هیچ حاشیه ای بر این سخن نزده است.

9 - فیروزآبادی او را صاحب تألیفات دانسته و وی را با عده ای دیگر نام برده و گفته است: آنها ضعیف اند.

10 - ابن حجر (متوفای 852 هجری) حدیثی را وارد کرده که اسم سیف در سند آن است، سپس درباره این سند گفته است: افراد ضعیف در آن است که ضعیف ترین آنها سیف است.

ص: 262

11 - صفي الدين (متوفای 923 هجری) گفته است: او را تضعیف کرده اند، و ترمذی تنها یک حدیث از او نقل کرده است. این است نظر علما درباره سیف بن عمر در طول دورانهای مختلف.

پس چگونه مورخین به این سادگی روایت او را وارد کار خود می کنند؟! و چگونه محققین نظر خود را بر اساس روایت او بنا کردند؟! علاوه بر این مسأله اختلافاتی است که در نام او پیش آمده است، آیا او ابن السوداء یا عبدالله بن سبأ است؟! و همچنین اختلافاتی که در روایات درباره زمان ظهور او وجود دارد ، آنگونه که طبری می گوید، آیا در دوران عثمان بوده یا در زمان امام علی علیه السلام بنابر قول سعد بن عبدالله اشعری پس از وفات ایشان بوده است؟

چگونه عثمان در برابر او ساکت ماند در حالیکه او در برابر بزرگان صحابه مانند ابوذر، عمار وابن مسعود ساکت نمی ماند؟!

این در واقع یک قسمت از سلسله دروغ پردازی علیه شیعه است. همانگونه که طه حسین می گوید: «ابن سبأ شخصیتی است که دشمنان شیعه برای شیعه ساخته اند، و وجود خارجی نداشته است. هدف این حرکت بدنام کردن عقاید شیعه است که از قرآن و سنت سرچشمه گرفته مانند وصیت و عصمت و دشمنان آنها راهی جز ربط دادن این عقاید به ریشه ای یهودی نیافتند، که قهرمان آن مردی تخیلی بنام عبدالله بن سبأ است

ص: 263

و سپس تمام گناهان را به عهده او وکسانی که از طرف او آمده اند گذاشتند. علاوه بر این که چهره صحابه را درست کرده و از هر گونه ملامت وسرزنش منزه نمودند، علی رغم آن همه اختلاف و تفرقه میان آنها که منتهی به قتل عثمان وجنگ گردید، جنگی که می توان آن را بزرگترین فاجعه پس از سقیفه شمرد، زیرا هزاران صحابی قربانی آن شدند، و داستان ساختگی ابن سبا جز برای سرپوش نهادن بر آن برهه غير قابل توجیه از زمان نیست، آنها مسئولیت تمام حوادث را بر عهده این شخصیت موهوم گذاشته و پرده بر آن کشیدند؛ که اگر چنین نمی کردند، خود صحابه مسئول آن حوادث می شدند، حوادثی که منتهی به تفرقه در میان امت و تقسیم آن به مذاهب و عقاید گوناگون شد. ولی هیهات، خطر از کبك دفع نمی شود هر چند سر خود را زیر بال خویش ببرد. آنها عذر بدتر از گناه آوردند؛ چگونه می تواند این غریبه تازه وارد این قدر اوضاع را بر هم زند، تا جائی که تاریخ عقیدتی اسلام را عوض کرده و صحابه ناظر این صحنه باشند.

که بازگو کردن آنها تنفر آور است و چیزهایی که مردم از شنیدن آنها منزجر می شوند» .

او بدین وسیله خود را برای کتمان حقایق ودفن آنها آماده ساخته است، که از جمله این چیزهایی که مردم علاقه ای به شنیدن آنها ندارند، خبر دعوت پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از خاندان عبدالمطلب است هنگامی که خداوند به او امر فرمود: «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ »: (1)

به خویشاوندان نزدیک خود اعلام خطر کن» طبری این قضیه را با سندش نقل می کند که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: کدام یک از شما مرا در این امر یاری می کند تا برادر، جانشین و خليفه من در میان شما باشد؟ آنها همگی ساکت شدند، و على علیه السلام گفت: ای پیامبر خدا، من وزیر تو می شوم ..

پیامبر فرمود: او برادر، جانشین و خليفه من در میان شما است، سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید، آنها از جا برخاسته و در حالی که می خندیدند به ابوطالب گفتند: به تو امر کرد که فرمان فرزندت را بشنوی و اطاعت کنی).(2)

آیا مردم از شنیدن این روایت ناراحت می شوند؟! آیا چنین سخنی نفرت آور است ؟! از این که طبری این حادثه را نقل کرده است تعجب نکنید،

ص: 265

زیرا او بلافاصله عقب نشینی کرده و در تفسیر خود این حادثه را با همه تحریفاتی که در آن شده است، آورده می گوید:

پیامبر گفت: چه کسی از شما در این امر مرا یاری می کند تا آنکه برادر من و كذا و كذا...باشد سپس گفت: این برادر من و كذا و كذا است پس سخن او را بشنوید و اطاعت کنید(1)

این كذا وكذا» چه معنی میدهد؟!

ابن کثیر نیز در تاریخ خود وقتی به این حادثه می رسد، شگرد طبری را در تفسیرش خوب پنداشته، او نیز بدون حيا و بدون امانت علمی مانند طبری می گوید: كذا وكذا.. (2)

همین یک حادثه را که چون فضیلتی از فضایل امیرالمؤمنین و برتری ایشان را در خلافت دارد، در نظر بگیرید که مورخین چه بر سر آن آورده اند. ابن هشام نتوانسته است آن را دستکاری کند، لذا کاملا آن را حذف کرده، اما طبری و به دنبال او ابن کثیر آن را تحریف کرده و معنای حدیث را نامفهوم قرار دادند... پس توجه کنید.

خصوص خلفا بکاهد و آن را بی ارزش کند نیز مخفی کرده اند، حال این حادثه را در نظر بگیرید که هر دو جهت را دارد، هم فضایل علی علیه السلام را مخفی کرده وهم اعمال زشت خلفا را:

مورخین و در رأس آنها طبری، نامه هایی را که میان محمد بن ابی بکر - از شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام - و معاوية بن ابی سفیان رد و بدل شده است مخفی کرده اند. زیرا در این نامه ها جانشینی امام على علیه السلام اثبات و وضعيت خلفا افشا شده است، طبری پس از نقل سند دو نامه، این گونه معذرت خواسته است که در این نامه ها مسائلی است که عوام تحمل شنیدن آنها را ندارند. پس از او ابن اثير آمده و مانند طبری عمل کرده است. سپس ابن کثیر نیز راه آنان را دنبال کرده، اشاره ای به نام محمد بن ابی بکر نموده ولی خود نامه را حذف کرده می گوید: «نوعی خشونت در آن است»

آنچه این سه مورخ انجام داده اند، از قبیح ترین انواع کتمان حقائق است، که به وضوح عدم امانت علمی آنها را نشان می دهد.

منظور آنها از این که گفته اند: «عموم مردم تحمل شنیدن متن نامه ها را ندارند» چیست؟

آیا به خاطر این است که اگر عوام متن دو نامه را بشنوند از عقیده خود نسبت به خلفا بر می گردند؟

اینک مختصری از نامه محمد بن ابی بکر به معاویه وجواب او را از کتاب ۔ مروج الذهب مسعودی - می آوریم:

«... از محمد بن ابی بکر به معاوية بن صخر گمراه - در اینجا

ص: 267

نام پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را برده و بر او درود فرستاده است .... و او را پیامبری بشارت دهنده وبیم دهنده قرارداد ، واولین کسی که او را اجابت کرد، خضوع کرد، ایمان آورد، تصدیق کرد، اسلام آورد و تسلیم شد برادرش و پسر عمویش علی بن ابی طالب بود؛ او را بر اخبارش از غیب تصدیق کرد، بر هر دوستی ترجیح داد، در برابر هر خطری خود را پناه او قرار داد، در جنگ های او جنگید و در صلح او صلح کرد... او هیچ نظیر ندارد... من از او پیروی می کنم، هر چند نمی توانم مانند او باشم، و تو را می بینم که با او درگیر شده ای در حالی که تو همانی که هستی، و او همان است که هست .

نیت او صادق تر از نیت همه مردم است، و فرزندان او افضل از فرزندان تمام مردم و همسر او بهتر از تمام همسران ...

اما تو ملعون و ملعون زاده ای. تو و پدرت همیشه آرزوی گمراهی برای پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ داشتید و برای خاموشی نور خدا تلاش می کردید و در این راه افراد را به دور خود جمع کرده، اموال صرف نموده، و قبایل را علیه او تحریک می کردید، و همین گونه پدرت مرد و تو راه او را دنبال کردی ....

سپس یاران و پیروان على را شمرد و گفت: آنها حق را در پیروی از او می بینند و بدبختی را در مخالفت با او، پس وای بر تو! چگونه خود را معادل على یا قابل قیاس با او می دانی ؟ در حالی که او وارث و وصی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و پدر فرزندان او است؛ اولین کسی است که از او پیروی کرده و نزدیک ترین مردم به او بوده ، بر

ص: 268

اسرار او آگاه و از کارهای او مطلع بوده است. اما تو دشمن او و فرزند دشمن او بوده ای، پس هر چه می توانی در دنیای خود از باطلی که در آن هستی لذت ببر و فرزند عاص نیز به گمراهی تو اضافه کند، گویا اجل تو رسیده و نیرنگ تو سست شده است. پس از این مشخص خواهد شد که عاقبت به نفع کیست و بدان که تو با خدای خویش نیرنگ می کنی، زیرا خود را از تدبیر خداوند در امان می بینی و از رحمت الهی نا امید. پس خدا در کمین توست وتو خود را فریب می دهی. وسلام بر هر که پیرو هدایت باشد(1))».

نامه معاویه در جواب محمد بن ابی بکر - با اختصار -

«از معاوية بن صخر به ملامت گر پدر خویش محمد بن ابی بکر ...

در نامه ات فرزند ابو طالب را یادکردی و سوابق دیرینه او و قرابتش به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و ياری او به پیامبر در هر خوف و خطر را یاد آور شدی ، پس حجتی که بر من آوردی وعیبی که در من دیدی به خاطر فضیلت دیگری است نه فضیلت خودت؛ بنابراین خدا را شکر می کنم که این فضایل را از تو گرفته و به دیگری داده است.

وما - که پدرت نیز جزء ما بود. فضیلت فرزند ابو طالب را می دانستیم وحق او را بر خود لازم وروا می دیدیم، تا آن که خداوند پیامبرش عليه الصلاة و السلام را به سوی نعمت های

ص: 269

خویش برده، وعده خود را برای او کامل فرموده ، دعوت او را ظاهر و حجت او را آشکار نموده و او را به سوی خود طلبید، پس پدرت و فاروقش اولین کسانی بودند که حق علی را غصب کرده و با او مخالفت کردند، و همه کارها بر اساس توافق و هماهنگی میان آنها بوده است. سپس آن دو نفر او را برای بیعت با خود دعوت کردند و او ابا نمود و از آنها فاصله گرفت. ولی آنها آماده حمله به او شدند و خطر عظیمی را برای او در نظر گرفتند. سپس او با آنها بیعت و کار را تسلیم آنها کرد، ولی آنها هیچ گاه او را در کار خود شریک نکرده و اسرار خویش را به او نگفتند. تا آنکه خداوند اجل آنها را رساند. پس پدر تو بود که این راه را هموار و برای سلطنت خود پایگاه ساخت. حال اگر این سخن ما درست است پس این پدر تو بود که آن را به ناحق گرفت و ما نیز شریک او هستیم؛ و اگر کار پدرت در آن روز نبود ما با فرزند ابو طالب مخالفت ننموده و کار را به او تسلیم می کردیم، ولی ما پدرت را دیدیم که این گونه با او رفتار کرد، ما نیز مانند او عمل کردیم، پس هر چه می خواهی پدرت را عیب جوئی کن ویا از این سخن دست بردار، وسلام بر هر که به سوی خدا باز گردد»(1)

اکنون فهمیدیم که چرا طبری، ابن اثیر و ابن کثیر حاضر به افشاء این نامه ها نبودند، زیرا اینها انگیزه درگیری و اختلاف میان

ص: 270

مسلمین بر سر خلافتی که حق على علیه السلام بوده است را آشکار می کنند.

این معاویه است که به حقانیت علی،علیه السلام اعتراف می کند و عذر او این است که خلافت او ادامه خلافت ابوبکر بوده و بدین وسیله فرزند او محمد بن ابی بکر را محکوم و از ادامه سخن در این باره ساکت می کند.

.... ولی ای معاویه، آسوده خاطر باش، که اگر محمد بن ابی بکر ساکت نشد و تو را مفتضح کرد، طبری، ابن اثیر و ابن کثیر در این باره ساکت ماندند.

در این باره شواهد زیادی از دروغ پردازی و تحریف حقایق توسط مورخین وجود دارد که بررسی آنها موجب طولانی شدن بحث می گردد ولی هر که تاریخ را دنبال کند این مسأله را به وضوح می بیند. وجای تعجب است که مورخین تحریفات خود را مخفی نمی کنند، بلکه رد پایی آشکار از کار خود باقی می گذارند، مثلا درباره اهانتها به ابوذر بر اثر سوء رفتار عثمان با او، طبری چنین می گوید: درباره برگرداندن او (ابوذر) از آنجا (شام) مطالب زیادی گفته اند که گفتن آنها را خوش ندارم».

می بینیم که طبری چگونه حقایق را به طور آشکار تحریف می کند.

ص: 271

پیروان و دوستداران عثمان ، موالیان و راویان فضائل ومناقب او را به خود نزدیک و آنها را مقرب درگاه و مورد احترام قرار دهید. وهر چه اینها روایت می کنند همراه با نام خود و پدر و قبیله هر یک از آنها برای من بنویسید. آنها نیز چنین کرده و در فضائل ومناقب عثمان زیاده روی نمودند، و در مقابل، معاویه به آنها ثروت، خلعت، زیور آلات وزمین داد، و آنها را در میان عرب و غیر عرب بزرگ می شمرد، این وضع در تمام بلاد فراگیر شده بود و همگی برای بدست آوردن مکنت های دنیا بر یکدیگر سبقت می گرفتند.

هر کس که پیش یکی از مأمورین معاویه رفته ، فضیلتی یا منقبتی از عثمان روایت می کرد، نام او ثبت می شد و وی را مقرب خویش می دانستند. وزمانی این گونه سپری شد».

مدائنی اضافه می کند: « سپس به مأمورین خود نوشت که حدیث درباره عثمان زیاد و در هر شهر و ناحیه ای پر شده است، لذا هرگاه این نامه من بدست شما رسید مردم را به روایت درباره فضائل صحابه خلفای پیشین دعوت نمائید. و هر گاه احدی از مسلمين خبری در باره ابو تراب روایت کرد، مشابه آن را در حق صحابه بیاورید، من از این کار که حقانیت ابو تراب و شيعه او کمرنگ می شود، و این روش علیه آنها مؤثرتر از مناقب عثمان و فضایل او خواهد بود خشنود و دلگرم شدم».

مدائنی ادامه می دهد: «نامه های او برای مردم خوانده شد

ص: 274

و بسیاری روایت های دروغ و بی اساس درباره صحابه گفته شد.

و مردم تمام سعی و کوشش خود را در این زمینه قرار داده ، حتی این روایات را بر منابر خواندند و به مکتب خانه ها وارد نمودند تا کودکان ونوجوانان هم آنها را فرا گیرند. مردم این روایات را مانند قرآن می خواندند و یاد می گرفتند و حتی به دختران، زنان وخدم وحشم خود نیز تعلیم می دادند. این وضع نیز برای مدتی ادامه داشت».

او اضافه می کند: «سپس نامه ای به مأمورینش در تمام شهرها نوشت:

هرگاه مشخص شد کسی على واهل بیتش را دوست دارد، نام او را از لیست بیت المال ، حذف وسهمیه وجيره او را قطع کنید .

سپس نامه دیگری را به آن اضافه کرد:

هر که متهم به ولایت این قوم شد، بر او سخت بگیرید و خانه اش را خراب کنید». باز هم بیشترین و شدیدترین گرفتاری بر اهل عراق و به خصوص اهل کوفه پیش آمد، تا جائی که اگر یکی از شیعیان علی علیه السلام می خواست با شخص مورد اعتماد خویش سخنی بگوید، او را مخفیانه وارد منزل کرده راز خود را با احتیاط به او می گفت، حتی از نوکر وغلام خود نیز می ترسید، و قبل از این که برای او حدیثی روایت کند، او را چندین بار قسم می داد که آن را افشاء نکند.

ص: 275

بدین وسیله احادیث جعلی فراوان وبهتان وافترا در میان مردم منتشر شد وفقهاء، قضات وامرا بر اساس آنها حکم می کردند. و از همه آلوده تر قراء ریا کار وظاهر الصلاحی بودند که تظاهر به عبادت وخشوع می نمودند و احادیث جعلی می ساختند تا نزد امرا مقرب شوند و به مجالس آنها راه یابند واموال وزمین و خانه های فراوان دریافت کنند، تا آنکه این اخبار واحادیث به دست افراد متدین که دروغ وبهتان را روا نمی داشتند افتاد، آنها نیز این روایات را قبول ونقل کردند زیرا خیال می کردند که اینها صحيح اند واگر می دانستند که جعلی هستند نه روایت می کردند ونه به آنها عمل می نمودند»(1)

از اینجا متوجه توطئه وحشتناکی می شویم که برای تحریف حقائق طراحی شد تا جائی که دروغ بر رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را جایز دانستند. همه اینها به دشمنی دیرینه معاویه نسبت به على وشیعیانش بر می گردد. لذا معاویه تمام امکانات خود را برای مقابله با علی علیه السلام و پیروانش بسیج کرد، در مرحله اول امام علیه السلام را از هر فضیلت و منقبتی بدور و لعن ایشان را بر منابر روا دانستند، و لعن او هشتاد سال ادامه یافت. در مرحله دوم حصاری بسیار زیبا و جذاب به دور گروهی از صحابه کشیدند تا آنها به جای امام على علیه السلام مظهر فضایل بشمار آیند. و تحت تهدیدها و تطمیع های معاویه عده ای از

ص: 276

منافقین در خدمت درآمده، و به عنوان صحابة رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ احادیثی جعل کرده و به دروغ آنها را به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به نسبت می دادند.

ابو جعفر اسکافی می گوید: معاویه عده ای از صحابه وتابعین را تعیین کرد تا اخبار ناپسندی درباره على روایت کنند که موجب بدبینی و براءت از او شود و در مقابل این کار برای آنها مزدی تعیین کرد که افراد را به طمع وا می داشت، آنها نیز آن قدر روایت ساختند تا او راضی شد. از جمله این افراد ابو هريره، عمرو بن العاص، مغيرة بن شعبه واز تابعین عروة بن زبیر و دیگران بودند»(1)

و بدین گونه این افراد آخرت خود را به دنیای معاویه فروختند. ببینید اعمش درباره ابوهریره چه می گوید: در عام الجماعه ابو هریره با معاویه به عراق آمده، وارد مسجد کوفه شد، جمع زیادی از مردم به استقبال او رفتند، وقتی تعداد مستقبلین را زیاد دید بر دو زانو نشسته ، چندین بار با دست بر سر بی موی خود زد و گفت: ای اهل عراق، آیا شما ادعا می کنید که من عليه خدا ورسولش دروغ گفته و خود را در آتش می سوزانم ؟! به خدا سوگند از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ شنیدم که می گفت: هر پیامبری حریمی

ص: 277

دارد و حریم من در مدینه ما بين عير و ثوراست).(1) پس هر که بدعتی در آنجا مطرح کند لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم بر او باد .

ومن خدا را شاهد می گیرم که علی در آنجا بدعتی آفرید. وقتی این خبر به معاویه رسید او را تکریم کرده و ولایت مدینه را به او داد(2)

نمونه ای دیگر از مزدوران معاویه برای جعل حدیث، سمرة بن جندب است. در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید درباره سمره چنین آمده است:

روایت شده که معاویه صدهزار درهم به سمرة بن جندب داد تا روایتی بسازد مبنی بر اینکه این آیه درباره على نازل شده است: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيُشْهِدُ اللَّهَ عَلَى مَا فِي قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ «وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ (3): «وبعضی از مردم سخن آنها در زندگی دنیا خوش آیند است و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه می گیرند در حالی که سر سخت ترین دشمنان اند، چون پشت کنند کوشش می کنند در زمین فساد برپا کرده ، حیات و آبادانی را از بین ببرند، و خدا فساد را دوست می دارد». و اینکه

ص: 278

این آیهء دیگر درباره ابن ملجم - قاتل على بن ابی طالب. نازل شده است: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ »(1)

بعضی از مردم جان خود را در برابر خشنودی خدا می فروشنده ولی سمره نپذیرفت ، معاویه دویست هزار درهم بخشید ولی باز هم او نپذیرفت، سپس چهار صد هزار درهم داده و او قبول کرد (2)

طبری روایت می کند: از ابن سیرین پرسیدند آیا سمره کسی را کشته است؟! گفت: آیا کشته های سمرة بن جندب قابل شمارش اند؟! زیاد او را والی بصره قرار داد و خود به کوفه رفت ، وقتی برگشت که سمره هشت هزار نفر را کشته بود. گویند او در یک روز چهل وهفت نفر را کشت که همگی قرآن را جمع کرده بودند(3)

حال باید دید آیا این کشته ها غیر از شیعه علی علیه السلام بودند؟!

طبری می گوید: وقتی زیاد مرد، سمرة بن جندب حاکم بصره بود، معاویه چندماه او را نگه داشته سپس عزل نمود، سمره گفت: خدا لعنت کند معاویه را، به خدا سوگند اگر آنگونه که

ص: 279

معاویه را اطاعت کردم خدا را اطاعت کرده بودم هرگز مرا عذاب نمی داد. (1)

مغيرة بن شعبه صریحا می گوید که چگونه از طرف معاویه تحت فشار بوده است. طبری روایت می کند که: وقتی که مغيرة بن شعبه از طرف معاویه، امیر کوفه بود به صعصعة بن صوحان عبدی گفت: مبادا بشنوم که پیش کسی از عثمان عیب جوئی کرده ای، مبادا بشنوم که به طور علنی چیزی از فضایل علی گفته ای، تو هر چه از فضیلت على بگویی من خود می دانم، بلکه از تو بیشتر هم می دانم، ولی این سلطان - معاویه . ما را وادار کرده که از او - على - در برابر مردم عیب جوئی کنیم، وما بسیاری از دستورات او را کنار گذاشته و تنها مقداری می گوئیم که چاره ای از آن نیست، و بدین ترتیب در برابر آنها تقیه می کنیم، حال اگر می خواهی فضایل او را بگویی، میان خود واصحابت بگو، و به طور مخفیانه در منازل خویش ، اما آنکه علنا در مسجد صحبت کنی، این چیزی است که خليفه تحمل آن را نداشته و ما را نخواهد بخشید...»(2)

بدین وسیله جمعی از صحابه و تابعین تسلیم معاویه شدند، و هر که رد می کرد کشته می شد مانند شهید حجر بن عدی و میثم تمار و دیگران.

ص: 280

در این برهه از زمان هزاران حدیث دروغین در فضائل وشجاعت های صحابه و به خصوص خلفای سه گانه ابوبکر، عمر وعثمان ساخته شد. سپس مردم این احادیث را نسل به نسل منتقل کرده تا در مصادر مورد اعتماد ثبت گردید.

اینک چند نمونه از این احادیث دروغین را مطرح می کنیم واگر کسی بیش از این خواست می تواند به موسوعة غدير تألیف علامه امینی ج 7، 8، 9 مراجعه نماید.

1- خورشید به ابو بکر متوسل می شود:

پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: «شب معراج همه چیز حتی خورشید در معرض دید من قرار گرفت، من بر آن سلام کرده و درباره کسوف آن پرسیدم ، خداوند آن را به سخن واداشت و خورشید چنین گفت:

خداوند مرا بر چرخی قرار داده است که تحت اراده او در حال حرکت است، احيانا عجب ۔ خود بزرگ بینی - مرا می گیرد، که در این حالت آن چرخ مرا در دریا می افکند، در آنجا دو نفر را می بینم که یکی می گوید: احد، احد (یکتا، یکتا) و دیگری می گوید:

صدق، صدق (راست گفت، راست گفت)، و من به آن دو متوسل می شوم تا خدا مرا از کسوف نجات دهد، آنگاه از خدا می پرسم اینها که بودند؟! می فرماید: آنکه می گفت احد احد. حبیب من محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است و آنکه می گفت : صدق صدق ، ابوبکر صدیق رضی

ص: 281

الله عنه است (1)

2- ابوبکر در قاب قوسين :

خبر داده اند هنگامی که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در قاب قوسین یا نزدیک به آن بود او را وحشتی فرا گرفت ، پس در پیشگاه خداوند صدای ابوبکر را شنیده ، قلب او آرام گرفته و به صدای یار خود مأنوس شد (2)

3 - ابوبکر در قرآن حرف الف است:

آیات قرآنی زیادی درباره ابوبکر نازل شده که ما به «الف» قرآن اکتفا می کنیم: « الم ذَلِكَ الْكِتَابُ »(3) الف: ابوبکر، لام: الله ، وميم: محمد است(4)

و هیچ فضیلتی برای هر رسول یا پیامبری نیافتند مگر آنکه سهمی برای ابوبکر در آن قرار دادند.

اما فضائل عمر که هر چه خواهی بگو، ما تنها درباره ولایت تکوینی سخن می گوئیم، رازی در تفسیر خود می گوید: در مدینه

ص: 282

زلزله آمد، عمر شلاق بر زمین زد و گفت: به اذن خدا آرام بگیر، زلزله متوقف شده و پس از آن هیچ گاه در مدینه زلزله نیامد!

همچنین نقل می کند که: «در بعضی خانه های مدینه آتش سوزی شد، عمر بر پارچه ای نوشت: ای آتش، به اذن خدا آرام بگیر ، آن را در آتش انداختند و یکباره خاموش شد!

سوگند دروغ می گویی، معاویه نیز دروغ می گوید، شما اختیاری برای امت محمد قائل نیستید، بلکه می خواهید آن را مانند دولت قیصر پادشاه روم قرار دهید، که هرگاه یک قیصر می مرد، قیصر دیگری جای او را می گرفت. مروان گفت: این همان کسی است که خداوند درباره او چنین نازل کرده است: «وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا »(1): «کسی که به پدر و مادر خود گفت: اف بر شما باد»، عایشه از پشت پرده سخن او را شنید، از جا برخاست و گفت: ای مروان، ای مروان! مردم ساکت شدند و مروان گوش فرا داد، آنگاه عایشه گفت: تو می گوئی که چنین آیه ای درباره عبدالرحمن نازل شده است، به خدا سوگند درباره او نیست، بلکه منظور فلان بن فلان بوده که مورد لعنت خدا قرار گرفته است. و در روایتی دیگر آمده است: به خدا سوگند دروغ می گوید، این آیه درباره او نیست، ولی رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ پدر مروان را لعن کرد در حالیکه مروان در صلب او بود، پس مروان از لعنت خدا نشأت گرفته است. (2)

حال ببینیم بخاری چگونه آنچه که به ضرر معاویه و مروان است تحریف می کند.

مروان که از سوی معاویه به عنوان حاکم حجاز تعیین شده بود سخنرانی نموده و یزید بن معاویه را نام برد تا بتواند برای او بعد

ص: 284

از پدرش بیعت بگیرد، عبدالرحمن بن ابی بکر (چیزی) گفت، مروان دستور داد: او را بگیرید، عبدالرحمن وارد منزل عایشه شد.

و مأموران نتوانستند وی را بگیرند، سپس مروان گفت: این همان کسی است که خداوند درباره او این آیه را نازل کرده است: «وَالَّذِي قَالَ لِوَالِدَيْهِ أُفٍّ لَكُمَا أَتَعِدَانِنِي »، عایشه از پشت پرده گفت: خداوند چیزی از قرآن را در باره او نازل نفرموده، ولی خدا عذر مرا نازل کرده است »(1)

بخاری سخن عبدالرحمن را حذف و بجای آن کلمه (چیزی) را آورده است، همچنین کلام عایشه را نیز تغییر داده ، همه اینها برای حفظ آبروی معاویه و مردان است. این قضیه را ابن حجر در «فتح الباری» «ج8 ص 467 - 468» به طور مفصل نقل کرده است، حال ببینید امانت داری بخاری در تقل حدیث تا چه حد است.

عمار گفت: یا امیرالمؤمنین، آیا به یاد می آوری که من وتو در جنگی بودیم، هر دو جب شده و آبی پیدا نکردیم تو نماز نخواندی ولی من خود را خاکمالی کرده و نماز خواندم، و پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: کافی است که در دست خود را بر زمین زده سپس خاک آن را با دمیدن بزدایی، وآنگاه دو دست و صورت را با آن بمالی! عمر گفت: از خدا بپرهیز ای عمار. عمار گفت: اگر نمی خواهی آن را نقل نمی کنم).(1)

حدیث فوق گویای این است که عمر ساده ترین مسائل ضروری شرعی را نمی دانسته، مسأله ای مانند تیمم که هر مسلمانی آن را می داند و قرآن به صراحت بیان کرده و رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ چگونگی آن را تعلیم داده است، و على رغم أن عمر فتوا می دهد که نماز نخوانید، و این دلالت دارد بر اینکه اولا او جاهل به مسأله بوده وثانية اهمیتی به نماز نمی داده است، ولذا هرگاه جنب می شد، نماز را ترک می کرد، همانگونه که روایت بر این امر صراحت دارد .

در این باره به یاد دارم که با یکی از دوستان درباره علم عمر بحث می کردیم، او گفت: عمر موافق قرآن عمل می کرد قبل از آنکه نازل شود.

من گفتم: اینها داستان است، و ربطی به واقعیت ندارد، و الا

ص: 286

چگونه عمر موافق قرآن قبل از نزولش عمل می کرده، در حالی که بعد از نزول آن در مسأله تيمم ودر تعیین مهر زنان خلاف قرآن عمل کرده است. و این حدیث در بررسی شخصیت عمر شدید ترین ضربه را به من زد، زیرا توانائی علمی و دینی عمر را نشان می دهد، و عجیب تر آن است که عمر پس از آنکه عمار حکم شرعی در آن مسأله را به او یاد آوری کرد باز هم بر جهل خود اصرار داشت.

حال بخاری را ببینید که از نقل این فتوای عمر راضی نیست، فتوائی که جاهل های بازار نیز بدان قائل نیستند، ولذا بخاری در صحیح خود خبر را با همان سند وهمان متن نقل کرده ولی فتوای عمر را حذف نموده است:

مردی نزد عمر بن خطاب آمده و گفت: من جنب شده ولی آب پیدا نکردم، عمار بن یاسر به عمر بن خطاب گفت: آیا به یاد داری...(1)

عمر گفت: از تعمق وبه زحمت انداختن خویش نهی شده ایم».

ابن حجر گوید: در روایتی دیگر از ثابت و او از انس نقل کرده که عمر خواند: «وَفَاكِهَةً وَأَبًّا » از او پرسیدند: أب چیست؟ گفت: (ما نیاز به تكلف نداریم)، ویا گفت: (چنین چیزی به ما دستور نداده اند).

حال ببینید که تعصب چه بر سر بخاری آورده است، او تمام سعی خود را برای پاکسازی عمر ودیگر خلفا از آنچه آنها را آلوده می کند نموده است، حال چگونه چنین روایتی را نقل می کند که نشان دهنده جهل عمر به قرآن است، زیرا سؤال برای کسی که آشنا با قرآن و روش های آن است بسیار ساده بوده و استدلال عمر بر عدم تكلف. خود را به زحمت انداختن به معنی ندارد زیرا این سؤال اصلا از موارد تکلف نیست و این عذر بدتر از گناه است وهمین سؤال از امام على علا شد، گفت: جواب سؤال در خود آیه است: «وَ فَاكِهَةً وَأَبًّا مَتَاعًا لَكُمْ وَ لِأَنْعَامِكُمْ » (1): «میوه ها و علفی که بهره است برای خود و چهار پایانتان»، میوه بهره شما و«علف و چراگاه» برای چهار پایانتان است.

بخاری در صحیح خود به نقل از ثابت از انس می گوید: «نزد

ص: 288

عمر بودیم که گفت: ما از تکلف نهی شده ایم»(1)

این حدیث مانند دهها حدیث دیگر است که با عقیده بخاری هماهنگ نیست و در آن کم و زیاد کرده، تبدیل نموده و یا کام؟ خبر را حذف کرده است، همانگونه که حدیث ثقلین «کتاب الله وعترتی...» را حذف کرد، در حالی که مسلم آن را آورده و حاکم نیز به شرط او نقل نموده است، به علاوه احادیث صحیح دیگری که بخاری نتوانسته آنها را توجیه یا تحریف کند ولذا از نقل آنها در کتاب خود پرهیز نموده است و این کار سبب شد که صحیح بخاری نزد امرا صحیح ترین کتاب بعد از کتاب خدا بشمار رود، و من هیچ سبب دیگری برای آن نمی بینم.

رسول الله ،صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ابوبکر رضی اله عنه را فرستاده به او دستور داد این کلمات را اعلام نماید. ب«بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ ...» (1) سپس على علیه السلام را به دنبال او فرستاد و امر کرد که او این کار را انجام دهد.

علی علیه السلام در ایام تشریق ندا داد: خدا و رسولش از مشرکین بیزاراند، پس چهار ماه در زمین سیر کنید، از امسال به بعد هیچ مشرکی حق آمدن به حج ندارد و هیچ کس حق ندارد عریان به دور خانه خدا طواف کند. آنگاه ابوبکر رضی اله عنه برگشت و گفت: یا رسول الله، آیا چیزی درباره من نازل شده است؟ فرمود: خیر، ولی جبرئیل آمد وگفت: کسی نباید این کار را انجام دهد جز تو یا کسی که از تو باشد». | در اینجا بخاری به اشکال برخورده است، زیرا این روایت کاملا با مذهب و عقیده او اختلاف دارد، این روایت فضیلتی بسیار عظیم برای علی علیه السلام ثابت کرده و در مقابل، ابوبکر را کوچک شمرده یا لا أقل چیزی در شأن او نمی گوید. حال چگونه باید این روایت را تغییر دهد تا مطابق مصالح وعقیده او در آمده ، منقبتی برای ابوبکر نشان داده و چیزی برای علی نداشته باشد.

بیائید و ببینید، چگونه بخاری با زیرکی خود را از این گیرودار نجات می دهد. | بخاری در صحیح خود در کتاب «تفسير القرآن»، باب «قوله:

ص: 290

«فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ »(1)»، آورده است:

«حمید بن عبدالرحمن خبر داد که ابو هریره رضی اله عنه گفته است:

در حج آن سال، ابوبکر مرا همراه با چند منادی فرستاد که آنها در روز نحر ندا دهند که از امسال به بعد هیچ مشرکی به حج نیاید و هیچ کس عریان به دور خانه خدا طواف نکند. حمید بن عبدالرحمن گوید: سپس رسول الله ،صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ علی بن ابی طالب علیه السلام را نیز فرستاد و به او دستور داد که ندای براءت را اعلام نماید، ابو هریره می گوید: آنگاه علی نیز همراه ما در روز نحر برای اهل منی ندا بر براءت داده و گفت که از امسال به بعد هیچ مشرکی به حج نیاید و هیچ کس عریان به دور خانه خدا طواف نکند»(2)

قضاوت در این باره را به عهده خواننده می گذارم تا پیرامون این تحريف وحق پوشی بیاندیشد که چگونه بخاری توانست فضیلت على بن ابی طالب علیه السلام را از بین برده و برای ابوبکر منقبتی ثابت کند که هرگز آن را به خواب هم ندیده بود، آنهم پس از عزل او بواسطة وحی منزل از طرف پروردگار، که جبرئیل به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ گفت: این کار را جز خودت یا فردی که از تو باشد نباید انجام دهد. ببینید چگونه بخاری کار را در اختیار ابوبکر قرار داد ، که او در حضور رسول الله امر ونهی کرده ، افراد را فرستاده

ص: 291

و کارها را اداره می کند.

سبحان الله که مقلب احوال است از حالی به حال دیگر.

ما سختی راه را با شما تحمل کرده و تا رسیدن به مقصد تورا همراهی خواهیم نمود. رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ گفت: خوب است، و برای او دعا کرده ».

ولی سخن ابوبکر و عمر، خطاب به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ چه بود؟!

اگر این سخنان خوب بود پس چرا آن را نقل نکرده و تنها کلام مقداد را آورده است؟!

بر گردیم به مسلم، تا ببینیم آیا او نیز در خیانت مانند ابن هشام وطبری بوده است، مسلم می گوید: «وقتی خبر حمله ابوسفیان رسید، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با اصحاب خود مشورت کرد، ابوبکر سخنی گفت ولی پیامبر از او روی برگرداند، سپس عمر سخن گفت و پیامبر از او نیز روی برگرداند... آنگاه بقیه حديث را آورده است»(1)

مسلم نیز سخن ابوبکر و عمر را نقل نکرد، ولی او راستگوتر از ابن هشام وطبری بود، او گفت: «رسول الله از آنها روی برگرداند» ونگفت که «آنها نیکو سخن گفتند». هر چند روایت مسلم نیز جنایتی در حق حدیث است. او باید سخن آنها را می آورد، این نشان می دهد که یک فضاحتی در کار است ، والا اگر سخن آنها نیکو بود، چرا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از آن روی برگرداند ؟!

ص: 293

از این در خبر- علی رغم تزویری که در آنها شده - مشخص می شود که مطلبی در آن است که لایق مقام شیخین نیست ولذا آن را نقل نکردند، ولی خداوند نور خود را آشکار می سازد هر چند کافرین را خوشایند نباشد. واقدی در کتاب «مغازی» ومقریزی در «امتاع الاسماع» بعد از نقل خبر می گویند: عمر گفت:

یا رسول الله ، به خدا سوگند این قریش است و عزت خود، به خدا سوگند که قریش از وقتی که عزیز شد هیچگاه ذلیل نگردید، به خدا سوگند که قریش از وقتی که کافر شد اصلا ایمان نیاورد، به خدا سوگند که قریش هیچگاه عزت خود را تسليم دیگری نمی کند، آنها با تو خواهند جنگید، پس برای جنگ آماده شو، ولوازم آن را فراهم ساز.

از اینجا متوجه سبب روی گرداندن رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ از او می شویم، زیرا این سخن عمر لایق صحابی رسول خدا نیست، او چگونه عزتی برای قریش قائل است؟

آیا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قصد تذلیل قریش را داشت؟ متأسفانه، این است معرفت عمر نسبت به اسلام و تمدن آن.

و بدین صورت، بخاری ومسلم همیشه حق را با باطل مخلوط ساخته، وهر حدیثی را که به نظر آنها توهین یا نقصی برای ابوبکر و عمر در بر دارد تغییر می دهند.

ص: 294

نازل کرد و یا اینکه شیعه امام علی را عبادت می کند..... ويا دروغهای دیگری که هیچ واقعیت ندارند. از این بدتر وقتی است که سؤال می شود:

آیا شیعیان مسلمان اند؟

چه فرقی میان شیعه و شیوعيه(1)کمونیسم) وجود دارد؟

امروز جمع بزرگی از امت اسلامی، نسبت به شیعه ناآگاه اند و این ناآگاهی نتیجه طبیعی تلاش آن نویسندگان برای برقراری نادانی کامل بر این امت است، تا اینکه مذهب تشیع را نشناسند و این توطئه ای است که از زمان قدیم آغاز شده و تا امروز ادامه دارد، هم اکنون صدها کتاب مسموم علیه شیعه در دسترس همگان است، بلکه احيانا وهابیت آنها را مجانی توزیع می کند. در چنین جو مسمومی به نظر می رسد که به یک کتاب شیعی نیز باید اجازه انتشار داده شود تا نوعی تعادل بر قرار گردد، ولی اینگونه نیست. در کتابخانه های اسلامی به ندرت یک کتاب شیعی را می توان یافت، در حالی که کتابفروشی ها و کتابخانه های شیعه مملو از کتابها و مصادر اهل سنت با تمام تفکرها و جهت گیریهای مختلف آن است.

از این بدتر و تلخ تر این است که اگر کتابی برای یکی از آنها

ص: 296

تهیه کنی، او حاضر به خواندن آن نیست، شاید هم آن را به بهانه آنکه خواندن کتب گمراه کننده حرام است، بسوزاند.

به یاد دارم چگونه امام مسجد روستایمان مرا کافر وگمراه خواند و دیگران را از همنشینی با من و خواندن کتابهای من منع می کرد. این چه منطقی است که آزادی تفکر را از انسان می گیرد .

این در واقع سیاست جهالت، نادانی و محاصرۂ فکری است.

8 - «منهاج السنه» از ابن تیمیه.

9 - «ابطال الباطل»(1) از فضل بن روزبهان.

10 - «اصول مذهب الشيعه» از دکتر ناصر الغفاري.

11 - «وجاء دور المجوس» (2)از عبدالله محمد الغريب.

12 - «التحفة الاثنا عشریه» از دهلوی.

13 - «جولة في ربوع الشرق الأدنى»(3) از محمد ثابت المصری.

وكتابهای مغرضانه دیگر، که علمای شیعه این کتابها را به طور مفصل ووافی رد کرده اند.

من متوجه اختلاف روش میان این دو نوع کتابها شده ام، هدف کتابهای شیعه اصالت بخشیدن واثبات حقانیت مذهب خود با دلیل و برهان است، آنهم ادله ای که از مصادر و مآخذ اهل سنت بدست آورده اند، بدون آنکه علیه مذاهب دیگر حمله کنند. اما کتابهایی که سعی در رد شیعه دارند، هدف آنها اساساً ضربه زدن از هر راه ممکن به مذهب تشیع است، هر چند با تهمت و افترا باشد.

شاهد بر این مدّعا زیاد است ، که چند نمونه از آنها را پس از

ص: 298

این بررسی خواهیم کرد.

بعضی از کتابهای شیعه که تهمت ها را پاسخ گفته واصالت مذهب خود را ثابت نموده است:

1 - «الشافی فی الامامه»

این کتاب چهار جلد بوده است، و در آن شریف مرتضی امامت را به عنوان یک اصل دینی، اجتماعی و سیاسی مطرح نموده و با دلایل صحيح نقلی و عقلی ثابت کرده است که امامت ضرورتی دینی و اجتماعی است و اینکه علی علیه السلام بر اساس نصوصی که درباره او آمده است خليفه بر حق پس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بوده و هر که با او معارضه یا عناد کند، عليه حق و مصلحت عموم معارضه کرده است. شریف مرتضی تمام شبهات درباره امامت چه آنهایی که گفته شده یا بعداً گفته شود را مطرح و همه آنها با منطق عقل و حجت حتمی باطل نموده است (1)

2 - « نهج الحق و کشف الصدق»

علامه حلی در این کتاب مسائل زیر را مورد بحث قرار داده است:

1۔ علم و ادراك 2- تفكر 3- صفات خداوند 4 - نبوت 5 - امامت 6- معاد 7- اصول فقه 8- آنچه به فقه مربوط می شود.

ص: 299

خواننده این کتاب متوجه می شود که نویسنده آن یک محقق علمی بوده، نه تعصبی نسبت به رای خود داشته و نه ابتداء خود را طرفدار عقیده ای می داند، او به دنبال دلیل برای عقیده خود نبوده بلکه نظر و عقیده خود را تابع قرآن و دلیل قرار داده است.

فضل بن روزبهان اشعری این کتاب را نقد کرده و نقد خود را «ابطال الباطل و اهمال کشف العاطل: باطل کردن باطل و کنار گذاشتن كشفهای نادرست» نامیده است. او روش علامه حلی را دنبال نکرده بلکه در بسیاری موارد به ناسزا گوئی پرداخته است، ولی در مجموع کتابی است - نسبتاً - تابع دلیل و بحث علمى، و لذا بسیاری از علمای شیعه آن را رد کرده و موارد شبهه را در آن بیان داشته اند.

3 - «احقاق الحق»

از سید نور الله حسین تُستری: کتاب بزرگی است که در رد روزبهان و كتاب او - ابطال الباطل - تألیف شده است. آية الله شهاب الدین مرعشی نجفی بر کتاب «احقاق الحق» حاشیه زده ، که با این حاشیه مجلدات کتاب به بیست و پنج جلد با قطع بزرگ رسیده است. نویسنده این کتاب با کوششی عظیم و تلاشی سخت ادله را دنبال کرده و احادیث و روایات را از کتب اهل سنت استخراج نموده است. سزاوار است که این کتاب جزء تحفه های مسلمین بشمار آید، زیرا نشان دهنده تلاش بزرگ مردی است که به تنهایی

ص: 300

کاری کرده است که یک هیئت چند نفری از انجام آن عاجز می باشند.

4 - «دلایل الصدق»

علامه مظفر در این کتاب سه جلدی به ابن روزبهان پاسخ گفته است. او در کتاب خود، کتاب «منهاج السنه»، ابن تیمیه را نیز رد کرده که ابن تیمیه این کتاب را در رد کتاب «منهاج الكرامه» علامه حلی نوشته است. ولی مظفر در رد خود عليه ابن تیمیه به تفصيل بحث نکرده و در مقدمه خود آورده است: « و اگر پستی مطالب ، بد زبانی قلم، تعرضهای ناروا وظهور دشمنی و عداوت او نسبت به شخص پیامبر امین وفرزندان طاهرین ایشان نبود، مستحق بحث بیشتر می شد»(1)

5 - «موسوعه الغدیر»

در یازده جلد، از علامه عبدالحسین امینی: این موسوعه تلاشی است عظیم از مؤلف خستگی ناپذیر آن، که مذهب اهل بیت علیهم السلام را با تمام راه ها و استدلال ها ثابت نموده است، و آنچه بیشتر باعث تعجب است این است که مؤلف آن از 94000 مأخذ از مصادر اهل سنت استفاده نموده است.

او در این کتاب بعضی از کتابهای اهل سنت را که متعرض

ص: 301

شیعه شده اند نقد کرده است، مانند:

1- العقد الفريد

2 - الفرق بين الفرق

3- الملل والنحل

4 -منهاج السنه

5 - البداية والنهاية

6 - المحصر

7- السنة والشيعه

8 - الصراع

9- فجر الاسلام

10- ظهر الاسلام

11-ضحى الاسلام

12- عقيدة الشيعة

13 - الوشيعة

او با استفاده از دلایل روشن و براهین آشکار آنها را به خوبی رد کرده، ومناقشة او کاملا بی طرفانه و بدون تعصب وجدل بوده است.

6 - «عبقات الانوار»

از جمله موسوعات بزرگی که مذهب تشیع را ثابت نموده و دشمنان آن را رد کرده اند کتاب (عبقات الانوار في امامة الأئمة الاطهار)(1) از سید حامد حسین ابن سید محمد قلی هندی است، که من نتوانستم نسخه اصلی کتاب را بیابم و تنها خلاصه آن را به نام خلاصة عبقات الانوار) تألیف علی حسینی میلانی را یافتم. این کتاب در ده مجلد بوده و به عنوان رد كتاب «التحفة الاثنا عشریه» از عبد العزیز دهلوی است که دهلوی در کتاب خود عقائد شیعه را

ص: 302

نقد کرده و در مقابل تعدادی از علمای شیعه در کتابهای مختلف آن را رد کرده اند، از جمله کتاب «السيف المسلول على مُخرِّبی دین الرسول»(1) از احمد بن عبدالنبی نیشابوری، یک کتاب در چهار مجلد که هر مجلدی نام مخصوصی دارد، از سید دلدار على تقی، کتاب «النزهة الاثنا عشرية» از میرزا محمد کشمیری، کتاب «الاخبار الاثنا عشرية المحمدية» از سید محمد قلی که این کتاب در چند مجلد بزرگ است ، کتاب «الوجيز في الاصول» از شیخ سبحان علی خان هندی، کتاب «الامامة» از سید محمد بن سید، ویک رد دیگر به زبان فارسی از همین مؤلف به نام «البوارق الالهيه». ودیگر کتابهایی که دهلوی را رد کرده اند، صاحب كتاب «الذریعه» وصاحب كتاب «اعیان الشیعه» این کتابها را نام برده اند.

یکی از بزرگترین کتب منتشر شده در این زمینه عبقات است، وروش مؤلف در رد بر اشکال ها یا نقد استدلال ها نشان دهنده عظمت مؤلف، دقت نظر او، احاطه او بر علوم وبر اقوال مختلف، وامانت او در نقل می باشد. مرحوم مؤلف با قویترین حجت ها، ومحکم ترین براهین تمام راهها وبهانه ها را قطع کرده و همه شکها وشبهات را از بین برده است و هر گونه اشکالی بر مذهب و ردی بر یک دلیل یا تضعیف یک حدیث را به بهترین شیوه و سالم ترین جواب، رد کرده است و در جوابهای

ص: 303

خویش از تحقیقاتی گویا، دقت هایی عمیق، احتجاجاتی برهانی ، الزام هایی نبوی، استدلال هایی علوی، وجواب هایی رضوی استفاده نموده و تمام سخن خود را مستند به کتب اهل سنت واقوال بزرگان علمای آنها در علوم وفنون مختلف قرار داده است. او هر کلمه ای را در کتاب رد کرده یا بر آن نقدی وارد ساخته است»(1)

ضمناً او از کتابخانه معروف خانوادگی خود استفاده کرده که در این کتابخانه بیش از 30 هزار کتاب چاپی یا خطی از مذاهب و فرقه های مختلف وجود داشته است. وما تاکنون کتابی در رد کتاب او ندیده ایم، ولی کتاب «تحفه» غرق در ردود است. اولین رد عليه او كتاب «الصوارم الالهيه» وكتاب «صارم الاسلام» از سید دلدار علی بوده که در جواب او رشید الدین دهلوی شاگرد صاحب «تحفه»، کتاب «الشوكة العمرية» را نوشت، سپس باقر علی او را در کتاب «الحملة الحیدریه» رد نمود.

یکی دیگر از ردود بر «تحفه»، کتاب «النزهة الاثنا عشریه» است از میرزا، که یکی از اهل سنت کتاب «رجوم الشياطين» را در رد او نوشته، سپس سید جعفر موسوی در کتاب «معين الصادقين في رد رجوم الشياطين» او را رد کرده است.

همچنین سید محمد قلی پدر صاحب «عبقات» در کتاب «الاجناد الاثنا عشرية المحمدية»، کتاب «تحفه» را رد کرده و در

ص: 304

مقابل محمد رشید دهلوی او را رد نموده و دوباره سید در کتاب «الأجوبة الفاخرة في الرد على الأشاعرة» در مقام جواب او بر آمده ، تا آنکه صاحب عبقات کار را یکسره کرده و کسی جواب او را نداده است و این برای اثبات عجز آنها کافی است.

7 - «معالم المدرستین»

از مرتضی عسکری: این کتاب مقایسه ای میان مکتب اهل بیت و مکتب خلفا است، صاحب کتاب آن را بر اساس بی طرفی ومناقشه علمی دقیق در سه جزء نگارش نموده است.

8 - «المراجعات»

از عبدالحسین شرف الدين: این کتاب به صورت مناظره ای است میان او و شيخ الأزهر، سلیم بشری، که یکی از مناظرات نادری است که هر دو طرف با اسلوبی آرام و مناقشه ای ، با رعایت موازین اخلاقی به بحث پرداخته اند. همچنین عبدالحسین شرف الدین دارای کتابهای متعدد دیگری در این زمینه ، از جمله «النص والاجتهاد»، «الفصول المهمه في تأليف الامه»، «الكلمة الغراء في تفضيل الزهراء» وكتاب «ابوهریره» است.

ردود دیگری نیز از علمای شیعه بر کتابهای اهل سنت وجود دارد مانند:

1- «اجوبة مسائل جار الله» از عبدالحسین شرف الدين.

ص: 305

2 - «مع الخطيب في خطوطه العريضه» از لطف الله صافی .

3- «شبهات حول الشيعه» .

4- «كذبوا على الشيعه».

الازهر که در حلب مقام قاضي القضاة را به عهده داشته است. او دارای موقعیت علمی و اجتماعی بوده ، که خداوند متعال او را به پیروی از مکتب اهل بیت علیه السلام هدایت نمود. او کتابی دارد به نام «لماذا اخترت مذهب الشيعه» که چاپ و منتشر شده است، و همراه با او هزاران نفر از اهالی حلب شیعه شدند.

3- شیخ سلیم بشری، که از علمای اهل سنت و جماعت بوده و دوبار ریاست جامع شريف الازهر را به عهده گرفته است، میان او وعبدالحسین شرف الدین که از علمای شیعه است مناظراتی متعدد در گرفت که در کتابی به نام «المراجعات» جمع آوری شده و این مناظرات فقهی سبب تشیع شیخ سلیم بشری گشت. او در اولین مناظره اعلام کرد که متعصب نبوده و می گوید:

«من تنها جوینده یک گمشده و خواهان یک حقیقت می باشم، پس اگر حق آشکار شد، مسلماً پیروی از حق سزاوارتر است، و اگر نشد من مانند گوینده این بیتم:

نحن بما عندنا و انت بما عندك راض و الرأي مختلف.(1)

«هر یک از ما و شما به آنچه دارد راضی است، هر چند که آراء مختلف باشد».

این مناظرات بیانگر دانش، بزرگواری، اخلاق و حقیقت

ص: 307

جویی دو طرف بوده و در پایان مناظرات شیخ سلیم بشری اعلام می دارد:

پوشیده ها نمایان، حقیقت از مخفی گاه خود ظاهر و روشنایی صبح برای هر بینائی پدیدار گشت، خدا را شکر می کنم که ما را به دین خود هدایت و توفيق عمل در راه خود را به ما عنایت نمود و صلوات و سلام خدا بر پیامبر و آل او باد»(1)

4- شیخ محمود ابوریه، دانشمند و نویسنده مصری، که دارای کتابها و نوآوری های فراوانی است، از جمله: «اضواء على السنة المحمديه»(2)، وكتاب «ابوهریره شیخ المضيره»(3)

5- وکیل دادگستری، احمد حسين يعقوب، نویسنده اردنی که شیعه شده است و کتابهای «النظام السياسي في الإسلام»، «نظریه عدالة الصحابه»(4) و «الخطط السياسيه لتوحيد الامة الاسلاميه»(5) را به نگارش در آورده است.

6- دکتر تیجانی سماوی، اهل تونس است، شیعه شده

ص: 308

و چندین کتاب از جمله «ثم اهتديت»، «ولأكون مع الصادقین»، «فاسألوا أهل الذكر» و«الشيعه هم اهل السنه» و «كل الحلول عند آل الرسول»(1) را نوشته است.

7- نویسنده و خبرنگار سید ادریس حسینی از مغرب عربی، دارای کتابهای «لقد شيعنى الحسین»، «الخلافة المغتصبه» و«هكذا عرفت الشيعه»(2).

8- صائب عبدالحمید، دارای کتاب «منهج في الانتماء المذهبي»(3).

9- سعید ایوب ، دارای کتاب «عقيدة المسيح الدجال»، او در اول کتابش می گوید: «خود را هنگام تحقیق دیدم، که چگونه سعی می کنم حقایق را از زیر آوار بیرون آورده، تا حقیقت در برابر چشم ها و عقل ها آشکار گردد. این آوار توسط اساتید حقپوش، در طول تاریخ انسانیت بوجود آمده است. هنگامی که تبر را به دست

ص: 309

گرفته تا دریچه های گمراهی را از میان بردارم، وسایل کافی برای انجام این کار در اختیار داشتم»(1). او کتاب «معالم الفتن» را در دو جلد نوشته است.

10 - نویسنده مصری صالح الوردانی، دارای کتابهای :

الخدعه - رحلتي من السنة الى الشيعه. حركة اهل البيت عليا - الشيعة في مصر. عقائد السنة وعقائد الشيعه - التقارب والتباعد السيف والسياسة . واهل السنة شعب الله المختار - دفاع عن الرسول» (2)

11- نویسنده مصری محمد عبدالحفیظ - نویسنده کتاب لماذا أنا جعفری» (3)

12 - نویسنده سودانی، استاد سید عبدالمنعم محمد حسن، دارای کتاب «بنور فاطمة اهتديت»(4)

13 - شيخ عبدالله ناصر از کنيا، او شیعه شد پس از آنکه از بزرگان شیوخ وهابیت بود، ایشان چندین کتاب در این زمینه

ص: 310

نوشته است مانند: «الشيعة و القرآن»، «الشيعة و الحديث»، «الشيعة و الصحابه»، «الشيعة و التقيه» و«الشيعة و الامامة»..

14 - دانشمند، سخنور و مرد بحث و مناظره جناب سید علی بدری، او پس از شیعه شدن، خدمت بزرگی در نشر مذهب اهل بیت علیهم السلام نموده است، او به دور جهان گشته و مناظره های متعددی بر پا کرده است، و به دنبال آن کتاب بزرگی تحت عنوان «احسن المواهب في حقائق المذاهب» را نوشته که بزودی به چاپ می رسد.

15 - نویسنده اهل سوریه سید یاسین معيوف البدری، که کتابی به نام «يا ليت قومي يعلمون»(1) منتشر نموده است.

حریف قابل قبول نیست مگر از راهی که بر او حجت باشد و لذا مرحوم مصنف۔ یعنی علامه حلی - و دیگران در نگارش احتجاج عليه اهل سنت اخبار آنها را نقل کرده نه اخبار ما را ، در حالی که طرف مقابل ملتزم به اصول بحث نبوده و راه صحیح مناظره را دنبال نکرده است»(1). همچنین آنها در رد بر شیعه، تصوری اجمالی از عقائد شیعه را در نظر می گیرند نه اینکه به طور منطقی تمام جزئیات مذهب را مورد بررسی قرار دهند، و این کار در امانت علمی خلاف انصاف است. دکتر ناصر غفاری در مقدمه کتاب خود اصول مذهب الشيعه» ص15 در این باره می گوید: «... زیرا بعضی از عقاید به مجرد مطرح شدن آن می توان حقیقت آن مذهب را بدست آورد و لذا شیخ الاسلام ابن تیمیه می گوید: که تصور مذهب باطل برای بیان فساد آن کافی است، و اگر بتوان تصور درستی بدست آورد، نیاز به دلیل دیگری نیست».

اگر چنین باشد، پس باید تصویر کننده یک عقیده، مؤمن و معتقد به آن باشد، تا اینکه آزادی کافی برای بیان عقاید خود را داشته باشد، وگرنه بی انصافی است که فردی خارجی بخواهد عقائد دیگران را به زشت ترین شکل به تصویر در آورد.

گفته های ابن تیمیه نیز نوعی سیاست گمراه سازی برای پیروان خود می باشد، او مذاهب مخالف را برای آنان به شکلی که

ص: 312

خود می خواهد به تصویر می کشد و اگر این کار به عنوان حجت کافی باشد، پس آن کافری که در اروپا زندگی می کند نیز عذری مقبول دارد، زیرا او به سبب تصویر ساخته دست خاورشناسان و دشمنان دین، تصوری نادرست از اسلام دارد. ولی این سخن واهی واین روش نادرست است و در استدلال کافی نیست. ولكن متأسفانه این تفکر آنها است. اینک چند نمونه از تحریفات آنان را می آوریم:

این نتیجه برسد که شیعه در ظاهر قائل به سنت بوده ولی در باطن آن را انکار می کند، زیرا اکثر روایت ها و اقوال آنها در جهت مخالف سنتی است که مسلمین با آن آشنایند، چه در فهم سنت و تطبيق آن و چه در اسانید و متون آن(1).

اینکه می گوید: «شیعه دشمن سنت است»، هیچ موردی ندارد، زیرا کتب حدیث نزد شیعه چند برابر کتب اهل سنت است، بلکه روایات کتاب «کافی» به تنهایی بیش از روایات تمام صحاح ششگانه است، علاوه بر موسوعه های بزرگ حدیث مانند بحارالانوار که تعداد مجلدات آن 110 جلد است.

پس اگر شیعیان دشمن سنت بودند، این موسوعه های عظیم را برای چه می خواهند؟!

منظور از سنت چه می تواند باشد؟

آیا منظور نوشته های اهل سنت در صحاح خودشان است؟

اگر جواب مثبت است باید گفت که روایات صحاح حجتی است بر آنها نه بر شیعه.

اما قول او: «اکثر روايتها واقوال آنها در جهت مخالف سنت است...»، این گفتاری است عجیب ، زیرا اگر شیعه درباره احادیث، چه در سند یا متن و یا در تطبيق و فهم حدیث، اساسا

ص: 314

موافق نظر اهل سنت بود، پس هیچ داعی برای اختلاف نبود.

بنابراین شیعه ایمان به سنت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ داشته و ملتزم به آن می باشد، اما اینکه اهل سنت، سنت رسول الله را مخصوص خود بدانند، این خلاف انصاف است.

از طرفی دیگر:آیا تو و قومت محور دین بوده که همه چیز را با خود مقایسه می کنی ؟ کدام عدالتی اینگونه حکم می کند.

ب - او حقایق را تحریف کرده است، زیرا متون را طوری ناقص نقل کرده که معنای آن تغییر می کند، در حالی که در آخر مقدمه کتابش می گوید: «سعی کردم در اغلب جاها کلمه به کلمه نقل کنم، تا بی طرفی را مراعات کرده و دقت در نقل را ضروری دانم و این چیزی است که روش علمی در نقل کلام حریف اقتضای آن را دارد».

آیا جناب دکتر به قول خود متعهد بوده است؟

(1) در صفحه 552 جلد 2 درباره دیدن خدا حدیثی از ابن بابویه قمی نقل می کند که ابو بصير از امام صادق علیه السلام روایت کرده می گوید: به او گفتم: «درباره خدای - عزوجل - به من بگو، آیا مؤمنین او را روز قیامت می بینند؟ گفت: آری.

این روایت را از کتاب توحيد صفحه 117 نقل کرده ولی روایت را به طور کامل نقل نمی کند، ولذا معنای آن کاملا عوض شده است. و اینک روایت را به طور کامل ببینید و قضاوت کنید.

ص: 315

گفت: به او گفتم: درباره خدای - عز وجل - به من بگو، آیا مؤمنین او را روز قیامت می بینند؟

گفت: آری، آنها قبل از روز قیامت نیز او را دیده اند .

گفتم: چه وقت؟

گفت: وقتی که به آنها گفت «مگر من خدای شما نیستم، گفتند چرا».

آنگاه مدتی امام ساکت شده، سپس گفت: مؤمنین او را قبل از روز قیامت در دنیا می بینند، مگر تو اکنون او را نمی بینی؟

ابو بصیر می گوید، به او گفتم: جانم به فدای تو، آیا این حدیث را از شما نقل کنم.

گفت: خیر، زیرا اگر این حدیث را نقل کنی، ممکن است کسی مفهوم آن را نداند و خیال کند که این تشبیه بوده و آن را انکار کند، که در این حالت او کافر خواهد شد، در واقع دیدن با قلب غير از دیدن با چشم است، خداوند از گفتار مشبهين وملحدین به دور است».

ببینید چقدر معنای اول با دوم فرق دارد، بلکه معنای اول طبق متن کامل این حدیث از قول مشبهين و ملحدین می باشد.

چرا او سخن امام باقر را نقل نکرد هنگامی که یک خارجی از او پرسید:

ص: 316

ای ابا جعفر، چه چیزی را عبادت می کنی؟

گفت: خدا را

گفت: او را دیده ای؟

گفت: آری، ولی چشم ها با این دید خود او را ندیده ، بلکه قلب ها با حقایق ایمان او را دیده اند. او با قياس شناخته نشده و با حواس محسوس نیست. توصیف با آیات و نشانه ها بوده و شناخت او با دلالت ها است. او در حکم خود ظلم نمی کند.

آن است «الله» و هیچ خدایی جز او نیست»(1)

(2) مثالی دیگر از تقطيع روایت، سخن او است در اثبات کیفیت برای خدا.

او روایتی از بحار الانوار به نقل از ابی عبدالله امام صادق علیه السلام نقل می کند که از ایشان سؤال شد: «درباره خدای تبارک وتعالی، آیا در میعاد دیده می شود؟

گفت: سبحان الله ، خداوند از این سخن بسیار منزه است...

چشمها نمی بینند جز آنچه رنگ و کیفیت داشته باشد، ولی خداوند خالق رنگ و کیفیت است»(2)

سپس او چنین نتیجه گیری می کند: «معلوم می شود آنهایی

ص: 317

که این روایت را بنام امام صادق ساخته اند، خواسته اند دلیلی بیاورند که وجود حق را نفی می کند، زیرا آنچه مطلقا کیفیت ندارد، وجود ندارد»(1). ابتدا این قاعده را بررسی کرده، سپس شاهد بر تقطيع حدیث می آوریم.

می گوید: «آنچه مطلقا کیفیت ندارد، وجود ندارد».

او این قاعده - عجیب وغریب را در رد حدیث امام صادق علی مطرح می کند. آری چنین است، عقلی را که با روایت اهل بیت روشن نشده، و بر اساس روایتهای کعب الاحبار ووهب بن منبه تربیت یافته است، نمی تواند احادیث اهل بیت را درک کند.

منظور او از کلمه: «مطلق» چیست؟ آیا منظور این است که دارای هیچ کیفیتی از اقسام مقوله كيف نیست؟

اگر منظور او چنین است، آری خداوند - سبحانه وتعالى - خارج از مقولات کیف است. «این» جهت ومكان او را احاطه نمی کند.

و هر که قائل باشد به اینکه خداوند کیفیتی از این مقولات معروف کيف دارد، کافر است و خدا را با اوصاف ماده وصف نموده است، زیرا کیفیت از لوازم جسمیت و محدودیت است و خداوند نه محدود است و نه ماده. اشتباه نویسنده نیز در

ص: 318

همین است، زیرا او تصور کرده است که خداوند سبحانه و تعالى - کیفیت دارد، و این تصور بر می گردد به تفکر حسی نویسنده، او نمی تواند چیزی را درک کند مگر در محدوده احساس و لذا منکر هر موجودی خارج از چارچوب «کیف» است.

اما اگر مقصود او کیفی است خارج از مقولات معروف کیف، پس نام آن را نمی توان «کیف» گذاشت، بنابراین سخن او وجهی ندارد.

سپس جزئی از یک روایت را نقل می کند تا سخن خود را تأیید نموده و تناقضی را در روایات شیعه به اثبات برساند. او می گوید: این سخن متناقض است با آنچه صاحب کافی از ابی عبدالله روایت کرده که می گوید: «... ولی باید ثابت کرد که او کیفیتی دارد که غیر او مستحق آن نیست ، کسی شریک او در این کیفیت نبوده و بر آن احاطه نداشته و آن را نمی داند»(1)

حال روایت را به طور کامل ببینید تا خلاف ادعای او ثابت شود:

سؤال کننده می گوید: اگر وجود او را ثابت کردی ، پس او را محدود نمودی، ابو عبدالله علیه السلام می گوید: او را محدود نکرده ولی او را ثابت کردم، زیرا بین نفی و اثبات مرتبه ای نیست ، پرسید: پس

ص: 319

او دارای انیت و ماهیت است؟

امام گفت: آری، چیزی بدون انیت و ماهیت ثابت نمی شود، او پرسید: آیا «کیف» دارد؟ گفت: خیر، زیرا کیفیت جهت توصیف و احاطه است،(1) ولی باید از جهت تعطيل و تشبیه خارج شد، زیرا هر که او را نفی کرد، او را انکار و ربوبیت او را باطل نموده است و هر که او را به دیگری تشبیه کند، صفت مخلوقين و مسموعین که مستحق ربوبیت نیستند را برای او اثبات نموده است ولی باید برای او کیفیتی اثبات نمود که غیر او مستحق آن نیست کسی شریک او در این کیفیت نبوده، برآن احاطه نداشته و آن را نمی داند»(2).

بخوان و درباره معنای این روایت تأمل کن، که این معنی کاملا با گفته او: «آنچه مطلقا كیفیت ندارد، وجود ندارد» فرق می کند، زیرا قول امام به سؤال کننده: «آیا کیفیت دارد؟ گفت: خير» ردی است بر این قاعده ای که می خواهد آن را به استناد این حدیث تقطيع شده ثابت کند، کیفیتی که مقصود وعقيده نویسنده است، همان کیفیتی می باشد که از عوارض موضوع است. امام، خدا را از آن منزه شمرده و در جواب سؤال کننده می گوید:

کیفیت جهت توصیف واحاطه است» و این مناسب خدا-

ص: 320

- سبحانه وتعالی - نیست، اما کیفیتی که امام در آخر حديث گفت:

کیفیتی که غیر او مستحق آن نیست، و کسی شریک او در این کیفیت نبوده... واین کیفیت اگر کیفیت نامیده شود نوعی مجاز است به دلیل ناتوانی الفاظ، و آن را کیفیت نگویند مگر بر اساس اشتراک لفظی، پس لفظ مشترک بوده و معنی مختلف است.

این روایت را ابن بابویه قمی نیز با همان سند ومتن نقل کرده، می گوید: «... ولی باید ذاتی را ثابت نمود بدون داشتن کیفیتی که دیگران مستحق آن اند»، ونباید کسی شریک او در آن بوده و نه بر آن احاطه داشته یا آن را بداند»(1)

این نسخه حديث اشتباه را بر طرف وتمام مقصود که نفی هرگونه کیفیت است را بیان می کند، زیرا اثبات کیفیت برای خداوند عين تشبیه است و مراد از آن اثبات تمام صفات کمالیه است که عین ذات او است.

او تمام نیروی خود را برای رد آنها و برخورد با افکارشان به کار گرفت ولی ای کاش راستگو، امین، خوش اخلاق و مؤدب بود. آنچنان علیه شیعه تهمت و افترا روا داشته که کودک را پیر و پیر را زمین گیر می کند، من هر اندیشمندی را دعوت می کنم تا کتابهای او را بخواند و در آنها دقت کند، اولا: به روش، ثانيا: به تهمت های دروغ وثالثا: به تزویر او، و برای این کار باید سخن او را با کتابهای شیعه مقایسه کرد.

من در اینجا تنها به چند مورد اکتفا می کنم، زیرا مجال رد مفصل نیست، و قبل از اینکه به مسأله تزویر حقایق توسط او بپردازم به دو ملاحظه کوتاه نسبت به روش او در طرح و بررسی افکار اشاره خواهم کرد.

بن سبأ منتشر شده است این است که بداء برای خداوند حاصل می شود، به معنی فراموشی وجهل است وخدا از گفتار آنها منزه است».

سپس روایاتی از کتب شیعه درباره بداء نقل می کند، بدون آنکه دلایل شیعه از کتاب خدا، روایات بخاری ومسلم، نظر علمای اهل سنت و عقل را بیان کرده ويا مفهوم بداء نزد شیعه را توضیح دهد. او از پیش خود آن را «نسیان و جهل» تعریف کرده و بر اساس این تعریف نادرست، روایات شیعه در مورد بداء را تفسير می کند. درباره مسأله تقیه نیز همین روش را دنبال می کند، او در صفحه 153 تحت عنوان «الشيعة والكذب: شیعه و دروغ» سخن خود را اینگونه شروع می کند: «گویا دو لفظ شیعه ودروغ مترادف بوده و فرقی میان آنها نیست، و از ابتدای تأسیس و پایه ریزی این مذهب کلمه دروغ با نام آن عجین است. شروع این مذهب جز از دروغ وبا دروغ نبوده ...»

سپس برای گفته خود این گونه دلیل می آورد: «و چون تشیع، زاده دروغ است، لذا دروغ را با تقدیس و تعظیم رنگ آمیزی کرده و آن را (تقیه) نامیده اند...».

شما را به خدا سوگند می دهم، این چگونه روشی در مناقشه علمی است، توهين و استهزاء بدون آگاهی ، او به چه حقی تقیه را با «دروغ» تفسیر کرده است ؟ ، در صورتی که قرآن از این لفظ استفاده

ص: 323

نموده ، می فرماید: «لَا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً »(1): «افراد با ایمان نباید کفار را به جای مؤمنان دوست خود قرار دهند وهر کس چنین کند، رابطه خود را با خدا قطع کرده است، مگر این که از آنها تقیه کنید...».

و به معنای آن در آیه ای دیگر آمده است:

«مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ»(2) «کسی که بعد از ایمان به خدا کافر شود، مگر آنکه مجبور به این کار شده در حالی که قلب او به سبب ایمان آرام است ...»

و تقيه به معنی مخفی کردن ایمان وابراز خلاف آن است، آن هم در حالی که انسان بر جان، مال و آبروی خود بترسد و این مسأله مورد اختلاف مسلمین نیست، زیرا اگر کسی به زور وادار به کاری شود، بر آن کار مؤاخذه نمی شود، بلکه شاید بر او واجب باشد، به خصوص اگر زیان آن متوجه دیگران گردد، یا مصلحت دین ورسالت در آن باشد، همانگونه که مؤمن آل فرعون عمل کرد، زیرا در حال اضطرار حکم از موضوع برداشته می شود.

ص: 324

خداوند می فرماید: «فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»(1)«آن کس که ناچار شد، در صورتی که با میل ورغبت نباشد و از حد ضرورت تجاوز نکند، گناهی بر او نیست، خداوند بخشاینده و مهربان است».

ولی هدف احسان ظهير جز مکر وفریب کاری به طور ماهرانه، چیز دیگری نیست، او تقیه را دروغ معنی کرده ، گویا این معنی کاملاً مسلّم است و وقتی این مفهوم در ذهن خواننده تثبیت شد، مجموعه ای از احادیث شیعه را درباره تقیه پی در پی نقل می کند، که در این حالت خواننده کلمه (دروغ) را جایگزین کلمه (تقیه) کرده و در نتیجه معانی بسیار نفرت آوری از سخنان شیعه به دست می آورد.

من نمی خواهم در اینجا سخن شیعه را اثبات یا رد کنم، زیرا این نویسنده اهل بحث واستدلال نبوده و حتی یک دلیل مخالف نیاورده است تا نیاز به رد داشته باشد، آنچه مورد نظر ما است تنها بیان روش و اسلوب او می باشد.

روش او و روش دیگر نویسندگان است، آنچه خلاف نظر ما بوده محکوم است، نماز آنها غیر از نماز ما، روزه آنها غیر از روزه ما و زکات آنها غیر از زکات ما است.

گویا آنها محور دین و ائمه مسلمین بوده و همه چیز باید حول محور آنها بچرخد آنها این قاعده را نادیده گرفته اند اما همراه دلیل هستیم، به هر طرف متمایل شد ما نیز متمایل می شویم.

این خلاف روش قرآن در بحث و مناظره علمی است، روشی که هر دو طرف را یکسان قرار می دهد، خداوند به پیامبرش تعلیم می دهد چگونه با کفار و مشرکین سخن بگوید: «وَ إِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ »(1)«ما و شما بر هدایت بوده یا در گمراهی آشکاری به سر می بریم» .

این برخورد اخلاقی با نزاکت را ملاحظه کنید، نمی گوید من بر حقم وتو گمراهی، بلکه می گوید با ما بر حقیم وشما بر باطل ويا بعکس ... این است روش قرآن وقتی که آزادی بحث را برای همگان مطرح ساخته، می گوید: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»(2): «بگو برهان خود را بیاورید، اگر راستگو هستید».

ص: 326

و لذا پیامبر دلایل آنها را گوش کرده و با مهربانی آن را رد می کرد. قرآن نمونه های فراوانی را درباره پیامبر اسلام صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و پیامبران سابق آورده است، مثلاً در این زمینه از داستان ابراهیم و نمرود، یا موسى و فرعون می توان بهترین عبرتها را گرفت، همچنین خداوند - سبحانه وتعالى - ادله وبرهان های کفار را در قرآن ثبت نموده و آیاتی که این ادله را ذکر می کنند از همان قداستی برخوردارند که دیگر آیات قرآن برخوردار می باشند، و بنابر فقه شیعه کسی بدون وضو حق دست زدن به آنها را ندارد.

کجا است احسان ظهير و شواهد و مثالهای او نسبت به این روش اصیل قرآنی، در حالی که او به خود و همفکرانش افتخار کرده می گوید: «آنها قاریان قرآن بوده، آن را شبانه روز تلاوت می کنند(1).

چه فایده دارد که انسان قرآن را بخواند، آیاتش را تلاوت کند، ولی درباره آنها تدبر ننماید و از آن بصیرت و روشنائی بدست نیاورد، تا بتواند راه درست زیستن و برخورد صحیح با دیگران را یاد بگیرد، به خصوص با آنهائی که مخالف عقيده ومذهب او هستند، ولی راست گفت امام علی علیه السلام آنگاه که فرمود: «کم قاری للقرآن والقرآن يلعنه»: چه بسا قاریان قرآن که قرآن آنها را لعن می کند.

ص: 327

حقیقت تحریف گردد.

حال متن سخن را به طور کامل می آوریم تا مشخص شود چگونه مفهوم آن به کلی تغییر کرده و این که امام علی علیه السلام این سخن را از باب «الزام دیگران به آن چه خود را بدان ملزم می دانند» فرموده است. وسخن حضرت على علیه السلام خطاب به معاویه بوده وبه طور کامل این گونه است:

«انَّهُ بَايَعَنِى الْقَوْمَ الَّذِينَ بَايَعُوا أبَا بَكْرٍ وعُمَرَ وعُثْمانَ عَلَى مَا بَايَعُوهُمْ عَلَيْهِ فَلَم يَكُنْ لِلشَّاهِدِ أن يَختارَ وَلا لِلْغَائِبِ انْ يَرُدَّ وَانِمَا الشُّورِيُّ لِلْمُهَاجِرِينَ وَالأَنْصَارِ فَاِنِ اجْتَمِعُوا ولَعَمْرِي يا مُعاوِيهِ لَئِنْ نَظَرْتَ بِعَقْلِكَ دُونَ هَوَاكَ لَتَجِدَنِّي أَبْرَأَ النَّاسِ مِن دَمِ عُثْمانَ ولتَعْلَم انِّي كُنتُ في عُزْلَةٍ عَنهُ الا ان تَتَجَنَّي فَتَجَنَّ ما بَدا لَكَ والسَّلامُ» (1)این قوم به همان نحوی که با ابابکر، عمر وعثمان بیعت نموده ، اکنون با من بیعت کرده اند، نه حاضرین حق انتخاب داشته ونه غائبين حق اعتراض، بلکه شوری در اختیار مهاجرین و انصار است، اگر نظر آنها بر کسی قرار گرفته... ای معاویه، به خدا اگر با عقل خود نگاه کنی نه با هوای خویش، مرا بی گناهترین مردم نسبت به خون عثمان دیده وآگاه خواهی شد که من از این قضیه برکنار بودم، مگر آن که بخواهی به ناحق مرا متهم سازی، اگر این گونه است پس هر چه خواهی تهمت بزن، والسلام».

ص: 329

امير المؤمنین به آنچه معاویه و پیروانش برای درستی خلافت ابوبکر، عمر وعثمان تا امروز آن را حجت دانسته با معاویه» احتجاج کرده است . پس على علیه السلام معاویه را محکوم حجت خود او کرده می گوید: اگر بیعت خلفای پیش از من درست بوده ، بیعت من مانند آنها است، زیرا مردم با من بیعت کردند، پس جایی برای انکار نیست و همانگونه که در بیعت عمر اتفاق افتاد ، حاضرین در وقت بیعت نیز حق انتخاب ندارند زیرا ابوبکر او را تعیین نمود و دیگر مردم حق انتخابی نداشتند وغایبین نیز حق اعتراض ندارند همانگونه که خود امام علیه السلام نتوانست بیعت ابوبکر را در سقیفه ، هر چند به طور مخفیانه انجام گرفته بود رد کند. پس این همان شورایی است که شما ادعای آن را دارید و بنابر ادعای شما رضایت خدا در آن است چه در ریاست ابوبکر باشد یا عمر یا عثمان ، وکسی حق خروج ندارد و اگر خارج شد او را بر می گردانند همان گونه که مانعین زکات را هنگامی که از پرداخت زکات به ابوبکر امتناع ورزیدند برگرداندند هر چند به نظر آنها ابوبكر خليفة شرعی نبود. بنابراین تو هم ای معاویه راه فراری نداری زیرا مردم بر بیعت من اجتماع کردند. مگر آنکه به ناحق مرا متهم سازی، که در اینصورت هر چه خواهی کن.

سياق این متن چنین مفهومی را می رساند، ولی این بر خلاف خواسته های «الهي ظهير» است.

ص: 330

(2) در کتاب خود حدیثی از تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام را وارد کرده می گوید: «اگر کسی آل محمد یا اصحاب صالح او ... یا یکی از آنها را دشمن بدارد، خداوند او را چنان عذابی کند که اگر این عذاب بر تمام خلق خدا تقسیم شود، همگی را هلاک خواهد کرد».(1)

سپس می گوید: « ولذا وقتی که از جد بزرگ او على بن موسی ملقب به رضا- امام هشتم شیعه - پرسیدند: درباره سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: «اِصْحَابِي كَالنُّجُومِ نَبَأَهُمْ اِقْتَدَيْتُمْ اِهْتَدَيْتُمْ» «اصحاب من مانند ستارگان اند، به هر یک اقتدا کنید هدایت خواهید یافت»، و درباره این سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ : «دَعْوَالِي اِصْحَابِي»: «متعرض اصحاب من نشوید»، ایشان گفت: «این حدیث صحیح است».(2)

او می خواهد بدین وسیله استدلال کند بر این که اهل بیت تمام صحابه را عادل می دانستند، پس شیعه حق ندارد کسی از آنها را زیر سؤال برده و درباره اش تحقیق کند، که در این صورت مخالف نظر ائمه خود عمل کرده اند.

اکنون تمام این سخن را آورده تا متوجه دروغ آشکار او شویم گفت: پدرم روایت کرده، گفت: از امام رضا علیه السلام درباره این

ص: 331

سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ سؤال شد: «اصحاب من مانند ستارگان اند، به هر یک اقتدا کنید هدایت خواهید یافته و از این سخن پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: متعرض اصحاب من نشوید»، امام رضا علیه السلام گفت: این حدیث صحیح است، منظور کسانی هستند که پس از او. چیزی را در اسلام - تغییر و تبدیل ننموده اند، پرسیدند: از کجا معلوم می شود که آنها تغییر و تبدیل کرده اند؟ گفت: از آن چه خود روایت می کنند که پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ فرمود: افرادی از اصحاب من در روز قیامت از حوض من رانده شده ، آنگونه که شترهای غریبه از آب رانده می شوند، آنگاه می گویم: خدایا ، اصحاب من، اصحاب من. به من گفته خواهد شد: تو نمی دانی آنها پس از تو چه کردند؟ آنگاه آنها را از سمت چپ می برند(1) و من خواهم گفت: دور باشند از رحمت خدا و نابود شوند. آیا این می تواند برای کسانی باشد که تغییر و تبدیل نکرده اند.(2)

ببینید خیانت چه بر سر حدیث آورده که تمام مفهوم آن را تغییر داده است، مگر نگفتم که او دروغگو است ؟!

اما قول امام علیه السلام: «آنچه خود روایت می کنند»، یعنی چیزی که محدثین و حفاظ آنها از اهل سنت و جماعت روایت کرده اند،

ص: 332

و برای تصدیق سخن امام علیه السلام چند روایت را که در بخاری و مسلم آمده است نقل خواهم کرد.

بخاری در تفسیر سوره مائده «ج6 ص 66 و ص 122»، باب«يَا أَيُّهَا اَلرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أَنْزَلَ اِلَيْكَ» و در تفسیر سورۂ انبیاء، وهمچنین ترمذی در ابواب صفات روز قیامت باب ما جاء في شأن الحشر» «ج4 ص 615 ح 2423 و در تفسیر سوره انبیاء، «ج ص 321 - 322 ح 3167» روایت کرده اند که: «افرادی از امت مرا می آورند، و آنها را به سمت چپ می برند، من می گویم: خدایا، اینها اصحاب من هستند، گفته می شود: تو نمی دانی اینها پس از تو چه کردند، آنگاه من مانند آن بنده صالح خدا خواهم گفت: «وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ»:

«مادامی که در میان آنها بوده، من بر آنها شاهد بودم، وقتی مرا به سوی خود خواندی، تو مراقب آنها بودی آنگاه گفته می شود: از وقتی که جدا شدی از آنان، همچنان آنها به گذشته خود بازگشتند».

بخاری در کتاب «دعوات» باب «حوض» «ج8 ص 149» وابن ماجه در کتاب «مناسک» باب «الخطبة يوم النحر»، ج2 ص 1016 ح 3057، و همچنین احمد بن حنبل در مسند خود به طرق متعددی این روایت را نقل کرده اند:

«افرادی از اصحاب من، در کنار حوض بر من وارد شده ، همین که آنها را شناختم از من دور می سازند، می گویم: اصحابم،

ص: 333

گفته می شود:

نمی دانی آنها پس از تو چه کردند» .

در صحیح مسلم، کتاب «فضائل» باب «اثبات حوض نبينا» ج4 ص 1800 حديث شماره 40: «کسانی در کنار حوض بر من وارد شده، همین که آنها را دیدم از پیش من دور می سازند، می گویم: خدایا، اینها اصحاب من هستند، به من گفته خواهد شد:

تو نمی دانی آنها پس از تو چه کرده اند». .

بخاری نیز روایت کرده «ج8 ص 150»: «من جلو دار شما نزد حوض هستم، هر که از پیش من عبور کرده آب می نوشد، وهر که نوشید هیچگاه تشنه نخواهد شد، گروهی بر من وارد شده که آنها را شناخته و آنها مرا می شناسند، سپس میان من و آنها جدائی می افتد، می گویم: اصحاب من، گفته می شود: تو نمی دانی آنها پس از تو چه کرده اند، می گویم: نابود باد، نابود باد کسانی که بعد از من تغییر دادند».

در اینجا بیم آن دارم که از موضوع خارج شوم والا بحث مفصلی را مطرح می کردم.

پس ای احسان، اگر دست تو برای تحریف احادیث شیعه دراز است، ولی نمی توانی احادیث صحاح خودتان را تحریف کنی.

ص: 334

(3) در صفحه 66 همان کتاب حدیثی با این مضمون از نهج البلاغه امام علی علیه السلام آورده است: «:دَعُونِي والْتَمِسُوا غَيْرِي فَأَنَا كأَحَدِكُمْ ولَعَلِّي اسْمَعُكُمْ وَاطوعُكُم لِمَن وَلَّيْتُمُوهُ امْرَكُمْ وَاناً لَكُمْ وَزِيرَةً خَيْرٌ لَكُمْ مِنِّي اميراً» مرا رها کنید و دیگری را بجوئید، که من مانند هر یک از شما هستم، شاید بیش از شما برای کسی که ولایت امر را به او می دهید مطيع و گوش به فرمان باشم، من به عنوان وزیر برای شما بهتر خواهم بود تا آن که امیر باشم».

وقتی به مصدر سخن مراجعه کردم، مکر و حیله او را یافتم، او اول و آخر سخن را گرفته و میان آنها را رها کرده است، و بدینوسیله تمام معنی عوض شده، واینک تمام سخن را می خوانیم:

«قَالَ عِنْدَمَا اِرَادَهُ اَلنَّاسُ عَلَى الْبَيْعهِ بَعْدَ قَتْلِ عُثْمَانَ دَعونِي والْتَمِسُوا غَيرى فَانَّا مُسْتَقْبِلُونَ امْرَأً لَهُ وُجُوهٌ والِوَانِ لا تَقُومُ لَهُ الْقُلُوبُ ولا تَثْبُتُ عَلَيهِ العُقولُ وانَّ الآفَاقَ قَدْ اغامَتْ وَالمَحَجَّهُ قَد تَنَكَّرَتْ واعلَمُوا اِنِّي أنْ اَجَبْتُكُم رَكِبَ بِكُمْ مَا اعْلَمُ وَلَم اصغِ إِلَى قَوْلِ القائِلِ وعَتْبِ الْعاتِبِ وَان تَرَكْتُمُونِي فَاِنَّا كأَحَدِكُمْ ولَعَلَى اسْمَعِكُمْ واطَّوعَكُم لِمَن وَلَّيْتُمُوهُ أَمْرَكُمْ وَاناً لَكُمْ وَزِيرَةٌ خَيْرٌ لَكُمْ مِنّي اميرآ»

و وقتی مردم پس از قتل عثمان، او را برای بیعت خواستند، گفت: «مرا رها کرده و دیگری را بجوئید، که ما امری را در پیش داریم که دارای چند وجه و چند رنگ است، که قلوب و عقول در

ص: 335

برابر آن نتوانند استوار بمانند، آسمان را ابر گرفته و راه تغییر یافته است. بدانید که اگر جواب مثبت به شما دهم، شما را در جهتی می برم که خود می دانم، به گفتار هیچ گوینده ای و ملامت هیچ ملامت گری گوش نمی دهم، واگر مرا رها کنید من هم مانند یکی از شما بوده بلکه شاید نسبت به کسی که به عنوان ولی امر تعیین کنید بیش از شما مطیع وگوش به فرمان باشم، من به عنوان وزیر برای شما بهتر خواهم بود تا آن که امیر باشم»(1)

حال ببینید با حذف آن مقدار از متن، چگونه معنی تغییر می یابد، حال این را چه می نامی ای احسان ؟!و چه کسی علیه اهل بيت دروغ می گوید؟!

دروغ تنها به این نیست که سخنی را به کسی نسبت دهی بدون آن که او گفته باشد، بلکه این هم دروغ به شمار می آید که مفهوم سخن کسی را تحریف کرده و به او نسبت دهی.

سبحان الله ، امیرالمؤمنین علیه السلام می دانست که آنها بر این بیعت ثابت نخواهند ماند و نسبت به او مرتد شده و در جمل، صفین و نهروان به جنگ با او می پردازند و هزاران بهانه علیه او خواهند گرفت و لذا حجت را بر آنها تمام کرده، روش حکومت خود را برای آنها بیان نمود ، این روش حق بوده و حق همیشه تلخ

ص: 336

و دشوار است «وَ أَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كَارِهُونَ»(1) و اکثر آنها از حق بیزاراند).

آنچه حضرت فرموده بود اتفاق افتاد، ولی چیزی که انتظار آن نمی رفت این است که این انقلاب واین توجیه ها تا امروز ادامه یافته تا سخن ایشان را تحریف کنند، آن هم بدین خاطر که سخن واقعی ایشان سوء نیت وانحراف بیعت کنندگان با او را افشا می کند.

(4) یک تزویر و تحریف روشن دیگری را مطرح و سپس به این بحث خاتمه داده و قضاوت را به عهده خواننده گذاشته و به همین مقدار اکتفا می کنم ، زیرا اگر بخواهم این روند تزوير و تحریف را دنبال کنم سخن به درازا می کشد، ولی به طور خلاصه می گویم که او حتی با خود نیز صادق نبوده است، آنچه او را بدین کار واداشته دشمنی سرسختانه اش با اهل بیت و شیعیان آنها است، والا این گونه بی رویه عمل کردن چه معنی دارد؟ آیا می خواهد یک حق پایمال شده را برای مردم ثابت کند؟ و در این راه، باطل و تزویر را هدف ووسيله قرار دهد ؟!

او در کتاب الشيعة و اهل البيت ص 67 آورده است: «طبرسی نیز از امام محمد باقر علیه السلام روایت می کند که امام على علیه السلام خلافت او (ابوبکر) را پذیرفته، به امامت او اقرار کرده و با او به عنوان امیر بیعت

ص: 337

نموده است. او همچنین می گوید که اسامة بن زيد محبوب رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ وقتی که خواست - برای جنگ. خارج شود، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به ملکوت اعلی پیوست: وقتی خبر به اسامه رسید، به مدینه بازگشته و اجتماع مردم را بر ابی بکر دید، به سراغ علی بن ابی طالب علیه السلام رفت و گفت: این چیست؟، علی علیه السلام گفت: همین است که می بینی، اسامه گفت: آیا تو با او بیعت کردی ؟ گفت: آری».

او این حادثه را از کتاب احتجاج طبرسی نقل کرده است، واینک متن کامل آن را از مأخذ بخوانید:

« از امام باقر علیه السلام روایت شده است که عمر بن خطاب به ابوبکر گفت: به أسامة بن زید نامه بنویس تا برگردد، که بازگشت او آبروی از دست رفته ما را بر می گرداند، ابوبکر به او این گونه نوشت:

از ابوبکر خلیفه رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ به اسامة بن زید، اما بعد:

هرگاه نامه من به تو رسید، خود و همراهانت به سوی ما باز گردید، که مسلمین بر من اجتماع کرده و مرا به عنوان ولی امر خود تعیین نموده اند، پس نافرمانی نکن که عصیان به شمار رفته و بر تو بد خواهد گذشت، والسلام.

اسامه جواب او را این گونه داد: «از اسامة بن زید نماینده رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ در جنگ شام، أما بعد: نامه ای از تو به من رسید که اولش با آخرش متناقض است، در ابتدای نامه، خود را خليفة

ص: 338

رسول الله نامیدی و در آخر آن گفته ای که مسلمین بر تو اجتماع کرده، تو را ولی امر خود دانسته و به تو راضی شده اند، پس بدان که من وجماعت مسلمین وانصار که با من هستند به خدا سوگند می خوریم که تو را نپذیرفته و ولایت امر خود را به تو نداده ایم، پس بیا و حق را به اهلش داده و آنها را به حق واگذار، زیرا آنان مستحق تر از تو هستند. تو به یاد داری که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ روز غدیر درباره على علیه السلام چه گفت، چندان زمانی نگذشته که آن حادثه از باد برود، پس موقعیت خود را دریاب و مخالفت نکن که در آن معصیت خدا و رسول بوده و معصیت کسی است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ او را بر تو و صاحبت خلیفه قرار داد، و چندان زمانی نگذشته که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ رحلت فرموده و تو و صاحبت (عمر) - از این جنگ ۔ برگشتید و عصيان کردید و بدون اجازه در مدینه ماندید».

آنگاه ابوبکر می خواست خلافت را واگذار کند ولی عمر به او گفت: چنین نکن، خدا این پیراهن را بر تو پوشانده ، پس آن را از تن خود بیرون نیاور که پشیمان خواهی شد، ولی با نامه ها و پیغام های پی در پی به او اصرار کن، وبه فلانی و فلانی دستور بده تا به اسامه بنویسند که جمع مسلمین را متفرق نکرده و تسليم امری شود که مسلمانان شده اند، آنگاه ابوبکر و افرادی از منافقین به او نامه نوشتند که به آنچه ما بر آن توافق کرده راضی شو ومبادا مسلمین را گرفتار فتنه کنی که آنها تازه از کفر رهایی یافته اند» .

ص: 339

وقتی نامه ها به اسامه رسید همراه با یارانش به مدینه بازگشت، وچون اجتماع مردم را بر ابی بکر دید به سراغ علی بن ابی طالب علیه السلام رفته، به او گفت: این چیست؟ على به او گفت: همین است که می بینی ، اسامه گفت: آیا با او بیعت کردی ؟ گفت: آری ای اسامه ، گفت: با خواسته خود یا به زور، گفت: خواسته ام نبود بلکه به زور بود.

آنگاه اسامه به سراغ ابوبکر رفت و گفت: سلام بر تو ای خلیفه مسلمین، ابوبکر گفت: سلام بر تو ای امیر».(1)

ما چیزی به این نویسنده نمی گوئیم جز آنکه خداوند در کتاب مجید خود فرموده است: «انْظُرْ كَيْفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَكَفَى بِهِ إِثْمًا مُبِينًا »(2)«بین چگونه عليه خدا دروغ می بندند و این کار به تنهایی گناهی است آشکار» .

«فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ »(3): «ما به خاطر پیمان شکنی، آنها را لعن کرده - از رحمت خویش دور ساخته - ودلهای آنان را سخت و سنگین قرار دادیم، آنها سخنان

ص: 340

(خدا) را از جایگاه خود تحریف می کنند و بخشی از آنچه را به آنها گوشزد شده بود فراموش کردند و هر زمانی به خیانتی از آنها آگاه می شوی، مگر عده کمی از آنها، پس از آنها درگذر وصرف نظر کن، که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد».

آنها را مطرح کرده است، او هر فضیلتی که در حق آنها آمده یا هر آیه واضح یا حدیثی که دلالت بر وجوب پیروی از آنها می کند را انکار نموده است.

اکنون چند نمونه از روشهای او را در تضعیف احادیثی که در فضائل اهل بیت وارد شده است نقل می کنیم.

الف - بعد از نقل چندین حدیث می گوید: «وما اینها را جواب داده و آن انسان های مسخ شده ای که به اینها متوسل شده اند را رد می کنیم»(1)

1- حديث اول: «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَمَثَلِ بَابُ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ امنا : اهل بيت من مانند در حطه است ، هرکه از آن وارد شد در امان خواهد بود».

مَثَلُ اهْلِ بَيْتي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ تَمَسَّكَ بِهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِق: اهل بیت من مانند کشتی نوح هستند، هر که به آن کشتی دست یافت نجات پیدا کرده و هر که از آن جدا شد غرق می شود».

او این حدیث را با سست ترین دلیل تضعیف می کند، می گوید که این حديث مستوجب این است که نجات و امنیت در تمسک به اهل بیت وهلاك وگمراهی در تخلف از آنها باشد، ولی

ص: 342

طبق آیه قرآن این مسأله باطل است، زیرا قرآن برای نجات ، شرطی جز ایمان به خدا و عمل صالح نیاورده و برای هلاک نیز جز کفر و گناه چیزی را نگفته است. در کتاب خدا حتی یک آیه وجود ندارد که با سخن ما متناقض باشد(1)

و اما پاسخ ما: اولا - سخن تو چه ربطی به این حدیث دارد ؟! اثبات شيء نفي ما عدا را نمی کند).(2)

ثانيا : تمام قرآن با سخن تو متناقض است، این قرآن در دسترس تو است، ببین چگونه به ما دستور می دهد که به انبيا ورسولان متمسك شده و حکم به کفر کسانی می کند که به آنها متمسک نمی شوند: «وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا » (3): «آن چه پیامبر برای شما آورد بپذیرید و آنچه شما را از آن نهی کرد ترک کنید»، همچین به ما دستور می دهد که متمسك به اولیاء شويم: (« أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ»(4):

خدا را اطاعت کنید، و پیامبر و اولیاء امر را اطاعت نمائید»، واضح است که فعل امر در این آیه دلالت بر وجوب می کند، پس باید متمسک به آنها شویم و همچنین خداوند بر ما واجب کرده که

ص: 343

متمسک به مؤمنین شده و پیرو راه آنها شویم: «وَمَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا (1)»: «کسی که بعد از آشکار شدن حق، به مخالفت با پیامبر پرداخته و از راهی غیر راه مؤمنین پیروی کند، ما او را به همان راه که می رود می بریم و به دوزخ داخل می کنیم وجایگاه بدی خواهد داشت».

پس عدم تمسک به آنها به معنی هلاک است، ولی متأسفانه جبهان به کتاب خدا رجوع نکرده تا ببیند چگونه ورود بنی اسرائیل از آن در موجب بخشش گناهان آنها بود.

«وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ »(2): «و خاشعانه از در وارد شده و بگوئید: خداوندا گناهان ما را بریز، تا شما را بیامرزیم، و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد». .

جیهان اینها را می دانست، ولی شدت دشمنی او نسبت به اهل بیت او را به این کار واداشت، ما نیز برای آن که او را بیشتر به خشم آوریم این آیه را ذکر می کنیم: «قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى »(3) : «بگو من پاداشی جز محبت نسبت به

ص: 344

خویشاوندانم از شما نمی خواهم»، در این آیه خداوند پاداش رسالت را دوستی و مودت اهل بیت دانسته است.

سپس این گونه استدلال می کند: چرا باید پیرو اهل بیت باشیم، آیا آنها علمی دارند که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و آن را به عموم مسلمانان ابلاغ نکرده است. چنین عقیده ای به معنی اتهام بر پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ است به این که کوتاهی نموده ورسالت را کتمان کرده است ... ومادامی که دین کامل شده است پس چه نیازی به اهل بیت داریم.

ببینید چه استدلال بی پایه ای دارد، اگر تبلیغ دین وتوضيح احکام تنها برای بعضی از مردم، کوتاهی بشمار می رود پس لازم است که رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ - که برای تمام انسانها رسول است .

برای فرد فرد انسانها تبلیغ کند، یا اقل برای تمام اهل زمان خود، ولی هیچ عاقلی چنین چیزی نگفته و این کار خارج از حدود تبلیغ است، و اهل بیت دارای صفاتی هستند که به آنها شایستگی رهبری امت را می دهد، وواضح است که مردم از نظر حدود فهم وشعور، ودرجات ایمان مختلف اند، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ برای همگان تبلیغ نموده ولی اهل بیت زودتر از دیگران ایمان آورده و بیشتر جهاد نموده و در تقوی وورع برتر بودند ولذا خداوند در کتاب خود آنها را مطهر دانسته است، پس این چه حقدی است که در اعماق وجود جبهان جای گرفته است ؟!

ص: 345

اما اینکه کامل شدن دین به معنی بی نیازی مسلمین است، پس چرا نیاز به صحابه و سلف صالح داریم که از آنها تقلید کنیم ؟!

او با چنین ادله بی اساسی می خواهد این حدیث را رد کند.

2- حدیث دوم: «اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ اَلثَّقَلَيْنِ كِتَابَ الله و عترتی».

می گوید: «تحریف شده و صحیح آن «کتاب الله و سنتی» است، و اگر هم تحریف نشده باشد، این عترتی که در این حدیث به آنها اشاره شده چه کسانی هستند»(1)

.... به همین آسانی حدیث «كتاب الله و عترتی» را مردود می داند!

بحث درباره این حدیث در ابتدای کتاب گذشت.

همان گونه که علمای اصول اقرار دارند، واضح است که یک قضیه نمی تواند موضوع خود را ثابت کند. حدیث در اینجا در مقام اثبات اجمال قضیه است یعنی وجوب تمسک به کتاب خدا و عترت (اهل بیت)، اما شناخت این که کتاب چيست و عترت کدام است، در این حدیث مشخص نشده و نیاز به دلیل دیگری خارج از آن است ، که مراد از آنها را به تفصیل مشخص نماید.

پس چگونه اشکال به حدیث می گیرد که: اهل بیت چه کسانی هستند؟!

ص: 346

این سؤال را باید از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بپرسد زیرا او سؤال را با فرض درست بودن حديث مطرح کرده است.

3۔ حدیث سوم: «يا عَلى لاَيُحِبُّكَ الامُؤمَنُ وَلايُبْغِضُكَ اِلاّ مُنَافِقٌ»: «ای علی، تو را دوست نمی دارد، مگر مؤمن، وتو را دشمن نمی دارد مگر منافق».

می گوید: این حدیث جعلی است و هیچ اساسی ندارد، زیرا محبت غیر خدا و پیامبر نمی تواند معیار ایمان با مقیاس عقیده باشد، چون محبت خدا و رسول مسلمة محبت صالحین را نتیجه داده و از آن جدا پذیر نیست.

اولا - چرا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را استثنا کرد، اگر معیار «نتیجه دادن» است پس محبت خداوند نیز محبت رسول الله و بندگان صالح را نتیجه می دهد.

ثانياً- اگر محبت خدا ورسول، محبت صالحین را نتیجه می دهد، پس محبت صالحین نیز محبت خدا ورسول را نتیجه خواهد داد، واین ثابت می کند که حديث درست است زیرا این حدیث در بیان شناخت منافق است و چون کسی که ایمان به خدا ورسول را اظهار می کند نمی تواند اعلام دارد که خدا ورسول را دوست ندارد والا منافق بشمار نمی رود، ولی می تواند دشمنی خود نسبت به شخص دیگری را اعلام دارد، و چون امام علی علیه السلام از صالحین بوده بلکه از بهترین مصادیق آن است پس هر که او را

ص: 347

دشمن بدارد در نتیجه خدا و رسول را نیز دشمن خواهد داشت، پس این حدیث می تواند معیار دقیقی در شناخت منافق باشد.

ثالثا- اگر ادعا می کنی که حب و بغض - دوستی و دشمنی ۔ معیار ایمان با مقیاس عقیده نیست، پس چرا شیعه را تکفير می کنی، آن هم به دلیل بغضشان نسبت به بعضی صحابه ، بنابر ادعای خودت؟!

وچرا تو آنها وسلف صالح را دوست داشته و بنی امیه و بنی عباس را به آنها اضافه کرده و در دفاع از آنان تلاشی طاقت فرسا می کنی ؟!

آیا امید ثواب از آن نداری؟!

اگر جواب منفی دهی، پس تمام سخن تو لغو و اتلاف وقت است.

4- حدیث چهارم : «انا مَدِينَةُ العِلْمِ وَعَلى بَابُها: من شهر علم هستم و علی در آن شهر است».

می گوید: صورت حدیث دلالت بر بی ارزش بودن آن، و بی ارزش بودن کسی دارد که آن را به رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نسبت داده است. تنافر میان دو کلمه «شهر» و «علم» کاملا پیدا است، و هیچ هماهنگی میان آنها نیست، نه در مفهومشان و نه در تلفظشان. مثلا اگر می گفت: «انا بحر العلم و على شاطئه: من دریای علم بوده

ص: 348

و على ساحل آن است» بهتر بود.

او باز هم استدلال می کند که: چرا رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ این علم را در شهری قرار داده و کلید آن را به علی داد، چرا آن را برای همگان آزاد و بدون در قرار نداده تا مردم بتوانند از هر راهی که بخواهند وارد آن شوند...

این است منتهای دانش او و محکم ترین استدلالش، از کدام تنافر صحبت می کند، در حالی که حدیث درباره تعریف علم نیست که بگوید: دریا.

ایشان تنها می خواهد رابطه میان خود و علی علیه السلام را بیان کند، پس حديث نشان دهنده رابطه میان آنها به طور اجمال است و لذا مثال شهر واضح تر است زیرا نمی توان وارد آن شد مگر از راه در.

اما اینکه می گوید: چرا آن را برای همگان آزاد و بدون در نگذاشت...

در جواب کافی است این آیه را بخوانیم: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ »(1): «اگر نمی دانید از آگاهان بپرسید».| این است روش او که دلالت بر ناصبی بودن او وشدت دشمنی اش نسبت به رسول الله وعترت پاک او دارد. او با این تفکر احمقانه و استدلال های خنده آور می خواهد مناقب اهل بیت را رد

ص: 349

کند و در مقابل، هر روایت ضعیف یا حدیث نادرست چه از نظر متن یا سند را بپذیرد، فقط به این دلیل که فضیلتی را برای یکی دیگر از گذشتگان در بر دارد.

ای علمای اهل سنت وجماعت! آیا چنین شخصی را به عنوان عالمی از علمای خود می پذیرید، تا از شما دفاع ورأى شما را اعلام دارد؟ اگر جواب مثبت بوده پس فاتحه اهل سنت وجماعت خوانده شده است و اگر جواب منفی است پس چرا به او اعتراض نکرده و وی را سر جایش نمی نشانید، کتابی که اکنون در دست من است چاپ سوم آن است، شاید دهها بار نیز چاپ شده باشد... پس او را متوقف کنید.

ولی متأسفانه روی کتاب نوشته شده این کتاب با اجازه ریاست ادارات تحقیق های علمی، افتاء، دعوت وارشاد به چاپ رسیده است».

سبحان الله ! این اسم کاملا متناقض با این کتاب است، آنها کدام تحقیقات علمی دارند در حالی که خود این کتاب را بررسی نکرده اند و اگر کرده اند پس آنچه از جهالت، حماقت، نادانی، تحریف و تزویر حقایق که بر مؤلف کتاب روا است، بر آنها نیز روا خواهد بود، زیرا اقرار به چیزی تصدیق آن است و همچنین: کدام دعوت و کدام ارشاد مگر دعوت به تفرق و اختلاف و ارشاد به سوی این تناقض های مفتضح. تاکی وهابیت در این تناقض

ص: 350

خواهد زيست. وقتی دکتر ترابی حدیث مگس را با ادله منطقی و برهان های علمی تضعیف کرد، شمشیرها را بر او کشیده و فتوی به کفر او دادند، ولی هنگامی که جبهان دهها حديث صحيح ومتواتر را نزد خودتان که بخاری ومسلم آنها را روایت کرده اند تضعیف می کند هیچ اتفاقی نمی افتد..!

آیا مگس در نظر شما از اهل بیت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ شرافت بیشتری دارد ؟!!

واقعا ای علی، جز مؤمن کسی تو را دوست نداشته و جز منافق کسی تو را دشمن ندارد».

نمونه هایی از دروغهای او علیه شیعه :

1- در صفحه 494 می گوید: «علاوه بر آن، این که اذان آنها غیر از اذان ما، نماز آنها غیر از نماز ما و روزه آنها غیر از روزه ما است، ضمنا آنها نه زکات را قبول دارند و نه مستحق زکات را» .

2- در صفحه 495 می گوید: «این که آنها عذاب نخواهند شد چه یک گناه کبیره مرتکب شوند یا صغيره، ولی غیر آنها برای همیشه در جهنم خواهد بود، همچنین آنها جایز می دانند که ناموس خود را به دیگری به طور عاریه تحویل دهند، آنها نماز جمعه و جماعت و حدود الهی را به بهانه غیبت امام به جا نمی آورند و امت محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را امت ملعونه می نامند و معتقدند که لعن صحابه و همسران پیامبر بهترین ثوابی است که انسان را به خدا

ص: 351

نزدیک می کند» .

3- در صفحه 222 می گوید: «شاید خواننده عزیز باور نکند که ازدواج با مادر نزد آنها به عنوان احسان به والدین به شمار رفته و بدین وسیله به خدا تقرب می جویند».

4- در جایی دیگر می گوید: «یک شیعه دستش را به عنوان مصافحه به سوی تو دراز کرده تا تو را از دست دیگرش که بسوی جيب تو دراز شده است منصرف کند».

5- در صفحه 28 چنین می گوید: «هر که در ایام عاشورا متولد شود سید است و هر که در ایام عاشورا مادرش به او حامله شود سید است، حتی اگر حمل او نامشروع باشد».

او تا این حد متوقف نشده، بلکه زبان خود را بر امام جعفر صادق علیه السلام فرزند رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دراز کرده است.

امام صادق علیه السلام کسی است که جمعی از مسلمین معتقدند که او امام معصوم است بقیه مسلمانان او را از قهرمانان علم و علما می دانند و ائمه مذاهب اربعه اعتراف به فضل او دارند.

تاکنون تاریخ سراغ نداشته است که کسی ایشان را به بدی نام ببرد، هر چند از شدیدترین دشمنان او باشد، تا آنکه این جبهان آمد و درباره او چنین گفت: «این سخن جعفر «مَن ارادَّ الدُّنيا لا يَنْصَحُكَ وَمَن ارادَ الآخَرَهُ لا يَصحَبُكَ» : هر که دنیا را خواست تو را

ص: 352

نصیحت نمی کند و هر که آخرت را خواست با تو همراهی نمی کند...) (1)ولی اگر جمله «اَلنَّاسُ عَلَى دِينِ مُلُوكِهِمْ»: مردم تابع دین سلاطین خود هستند، صحيح باشد، پس این جمله که «مردم تابع دین ائمه خود هستند» درست تر است، زیرا شما نسخة مطابق اصل (جعفر هستید که اقرار دارید او مؤسس بزرگ تمام عقاید شما است» (2)

ببینید این ناصبی تا چه حد با اهل بیت رسالت دشمنی می ورزد.

6. این روش را جبهان نساخته است، بلکه قبل از او استادش محمد بن عبدالوهاب مؤسس وهابیت در مقاله «في الرد على الرافضه) صفحه 34 آورده است: «ازدواج متعه را جایز دانسته بلکه آنرا بهتر از هفتاد ازدواج دائم می خوانند، شیخ بزرگ آنها على بن عالی اجازه داده است که دوازده نفر از آنها در یک شب با زنی متمتع شوند و اگر فرزندی درست شد قرعه زده به نام هر کس در آمد، بچه از آن اوست».

7- در صفحه 44 آمده است: «و از آن جمله اینکه یهود مسخ شده، به شکل میمون و خوک در آمدند. و نقل شده است که چنین

ص: 353

حادثه ای برای بعضی از رافضه در مدینه منوره و جاهای دیگر اتفاق افتاده است، بلکه گفته می شود قیافه و صورت آنها هنگام مرگ مسخ می شود ، والله اعلم».

این است روش آنها در رد بر شیعه، که مانند افسانه های هزار و یک شب، و خوابهای قمر الزمان و شهر زاد است.

رابعا - اما دروغهای احمد امین در «ضحى الاسلام»، ما آنها را نادیده می گیریم، به خصوص آنکه او از آنچه درباره شیعه نوشته، معذرت خواسته است. امام شیخ محمد حسین کاشف الغطاء صفحه 140 در کتاب «اصل الشيعة و اصولها» در این باره چنین می گوید:

اتفاقا احمد امین در سال گذشته - 1349 هجری - پس از انتشار کتابش واطلاع بسیاری از علماء نجف از آن، همراه با یک هیئت مصری متشکل از 30 نفر استاد و دانشجو مشرف به زیارت عتبات مقدسه شهر نجف شد.

احمد امین با گروه همراه در یکی از شب های ماه رمضان به زیارت ما آمده و مدتی در جمع بزرگی که در مجلس ما بود شرکت نمودند، ما او را نسبت به اشتباهات خود به آرامی سرزنش نموده و سپس او را بخشیدیم. ما خواستیم که بزرگوارانه از کنار او گذشته و جز سلام چیزی به او نگوئیم. و تنها عذر او این بود که اطلاعاتش ناقص و مآخذ او اندک بوده است. ولی ما گفتیم: این نیز قابل قبول

ص: 354

نیست، زیرا اگر کسی بخواهد در باره موضوعی به نگارش بپردازد باید ابتدا لوازم کار را به طور کافی آماده ساخته و مسأله را کاملا بررسی کند، و گرنه حق دخالت و تعرض ندارد. وانگهی بیائید کتابخانه های شیعه را بررسی کنید، مثلا کتابخانه ما که حدود 15000 جلد کتاب دارد اکثر آن از کتابهای علمای اهل سنت است.

تمام اینها در نجف جمع شده که شهری است فقیر مگر از جهت علم و ایمان ان شاء الله. ودر مقابل، کتابخانه های عظیم و پر رونق قاهره از کتابهای شیعه تهی بوده مگر اندکی که قابل ذکر نیست.

آری، آنها هیچ اطلاعی درباره شیعه ندارند، ولی همه چیز درباره آنها می نویسند» .

ص: 355

ص: 356

مشكل اهل سنت با این دو حدیث حل نمی شود ... 82

خلفا در واقع همان ائمه اهل بیت اند ...82

اهل بیت ، راه تمسك به کتاب و سنت...87

فصل سوم

حديث كتاب الله و عترتی» در مصادر اهل سنت

اثبات حديث كتاب الله و عترتی...93

سند حدیث ...93

تعداد راویان حدیث از صحابه ...93

تعداد راویان حدیث از تابعین...94

تعداد راویان حدیث در طول 14 قرن ...95

حدیث «کتاب و عترت» در کتابهای حدیثی...96

اشکال هایی بر حدیث ثقلین...109

اشکال ابن جوزی ...109

رفع اشکال ...109

رفع اشکال ابن جوزی در تضعيف ابن عبد القدوس...113

اما تضعیف ضمنی ابن جوزی از عبدالله بن داهر ...116

اشکال ابن تیمیه...118

دلالت حدیث بر امامت اهل بیت ...121

فصل چهارم

اهل بیت چه کسانی هستند؟

اهل بیت در آیه تطهیر ..

حدیث کسا ، مشخص کننده هویت اهل بیت ...133

اهل بیت در آیه مباهله...143

ص: 358

فصل پنجم

ولایت علي علیه السلام در قرآن

تلاش نهائی...151

(1) آية ولایت : دائما وليكم الله و رسوله...153

وجه استدلال به این آیه ...154

مآخذی که ثابت می کند آیه درباره على علیه السلام است...154

دلالت آیه (انما ولیکم الله...) بر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام ...162

(2)آیه تبلیغ ولایت را به صراحت اعلام می دارد ...167

غدیر در مآخذ اسلامی...168

مصادری که نزول آیه تبلیغ درباره على علیه السلام را ثبت کرده اند... 172

متن سخنرانی...174

فصل ششم

شوری و خلافت اسلامی

بررسی دلالت آیات شوری ...185

واقعیت عملی شوری ...202

شوری و سقیفه بنی ساعده ...202

سقیفه در تاریخ طبری...202

صحابه و آیه انقلاب...222

آن مرد کیست که خلافت او به پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ابلاغ شده است؟ ...245

فصل هفتم

مثلث تحريف حقایق

مورخین و نقش آنها در تحریف حقایق ...253

ص: 359

نقش تاریخ در بیدار کردن امت ...253

دولتها و تحریف تاریخ ...255

تاریخ شیعه را چگونه مطرح کردند ؟...257

سخن علما درباره سیف بن عمر...261

نمونه ای دیگر ...264

و بازهم نمونه ای دیگر ...266

محدثین و نقش آنها در تحریف حقایق...272

حدیث در عهد معاویه...273

راویان حدیث و حقیقت پوشی ...283

1- نمونه اول...283

2 - نمونه دوم...285

3- نمونه سوم ...287

4 - نمونه چهارم ...289

5 - نمونه پنجم ...292

نویسندگان و نقش آنها در تحریف حقایق...295

علما و روشنفکران اهل سنت ، شیعه می شوند...306

نمونه هائی از تحریفهای نویسندگان ...311

(1) کتاب «اصول مذهب الشيعه» ...313

(2) کتابهای احسان ظهير الهی...321

الف - ملاحظه اول ...322

ب - ملاحظه دوم ...325

نمونه هایی از تزویرهای احسان ظهير الهی...328

(3) کتاب «تبديد الظلام» از ابن الجبهان ...341

ص: 360

ص: 2

متفکر و نویسنده سودانی

شیخ معتصم سید احمد

حقیقت گمشده

داستان گرایشم به مکتب اهلبیت علیهم السلام

جلد دوم

ترجمه : سید محمد رضا مُهری

بنیاد معارف اسلامی قم

ص: 3

ص: 4

ص: 6

آن را نوعی خفقان و مصادره آزادیها دانستند. ابن القيم در - اعلام الموقعين - فصلی طولانی نوشته و در آن دلایل کسانی که معتقد به لزوم تعطيل و بستن درهای اجتهاداند را با دلایل قوی رد کرده است. هر چند این رأی که قائل به وجوب توقف بر اجتهاد ائمه اربعه است، رأیی مخالف دین و عقل سلیم است، ولی بر سایر آراء پیروز شده زیرا این رای به مصلحت حاکمان بوده و لذا مورد تأیید آنها قرار گرفت.

استاد عبدالمتعال صعیدی می گوید: «بعد از این من می توانم چنین حکم کنم که منع اجتهاد از راههایی ظالمانه و بازورگویی یا تطمیع به اموال صورت گرفته است، و بدون شک اگر این امکانات برای مذهبی دیگر غیر از مذاهب چهارگانه ای که امروز از آنها تقلید می کنیم فراهم شده بود، گروهی نیز از آن مذهب تقلید کرده و به عنوان یک مذهب درست برای آنهایی که امروز آن را رد می کنند مورد قبول بود. بنابراین ما مقید به این مذاهب چهارگانه که توسط آن وسایل نادرست بر ما تحمیل شده است نبوده وحق داریم دوباره به اجتهاد در احکام دینمان بازگردیم، زیرا منع آن جز بازور نبوده واسلام جز آنچه از راه رضایت و شوری بین مسلمین صورت گیرد نمی پذیرد، همان گونه که خداوند می فرماید:

«وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ»(1)

ص: 8

این همان حقیقت تلخی است که هر محقق منصفی در تاریخ مذاهب چهارگانه بدان می رسد، به چه حقی مسلمانان را ملزم به تبعیت از یکی از آنها نموده و به چه دلیل علما را از اجتهاد منع کردند، و چرا این چهار مذهب انتخاب شدند؟!، با وجود علمائی اعلم و افضل از آنها، مانند:

(1) سفیان ثوری: در سال 65 هجری متولد شده و دارای مذهب خاصی است ، ولی عمل به مذهب او ادامه نیافت زیرا دولت از آن طرفداری نمی کرد. او از شاگردان امام صادق علیه السلام و فارغ التحصیل مکتب ایشان است. او از فقهائی به شمار می رود که برای تحصیل علم از او ارزش دارد که انسان از شهری به شهر دیگر سفر کند، بیست هزار نفر از او روایت کرده اند.

منصور عباسی خواست او را به قتل برساند ولی نتوانست و او فرار کرد و تا وقت وفاتش در سال 161 هجری متواری بود.

مذهب او تا قرن چهارم دارای پیروانی بود.

(2) سفيان بن عيينه: عالم و فقیه مسلم بوده و علمش را از امام صادق،علیه السلام زهری، ابن دینار و دیگران فرا گرفته است. شافعی در باره او می گوید: من کسی را در ملكة فتوى مانند سفیان ندیده ام، هیچ کس را ندیده ام بهتر از او بتواند فتوی دهد. مذهب او تا قرن چهارم پیرو داشت.

(3) اوزاعی: از علما بود، مذهب او در شام منتشر شد و اهل

ص: 9

شام مدتها به مذهب او عمل کردند. اوزاعی نسبت به دستگاه حاکم محترم و مقرب بود، زیرا از مؤیدین دولت بوده و آنها نیز او را محوری دینی تلقی می کردند. وقتی عباسی ها به قدرت رسیدند، باز هم او را به خاطر موقعیتی که نزد اهل شام داشت مقرب دانسته، منصور او را بزرگ شمرده و به دلیل انحرافش از آل محمد صلوات الله عليهم با او در تماس بود. ولی علی رغم آن، وقتی که محمد بن عثمان - شافعی مذهب - به عنوان قاضی دمشق تعيين شد، مذهب اوزاعی رو به انقراض نهاد زیرا محمد بن عثمان دستور داده بود از مذهب شافعی تبعیت کرده و سعی در نشر و تحميل آن بر مردم شام نمود، تا آن که اهل شام در سال 302 به مذهب شافعی گرویدند.

غیر از این افراد، دهها مجتهد دیگر مانند: ابن جریر طبری، داود بن على ظاهرى، ليث بن سعد، اعمش، شعبی، و دیگران بوده اند.

پس چرا تنها این چهار مذهب باقی مانده و منتشر شدند ؟!

آیا ائمه آنها أعلم مردم در زمان خود بوده اند ؟! یا آنکه مردم بر آنها اتفاق نموده و به عنوان اثمه انتخاب کردند؟

هیچ یک از این موارد درباره مذاهب اربعه نبوده است، تاریخ نشان می دهد که علمائی اعلم از آنها بوده اند، و از نظر عقلی این شرط منتفی است زیرا تعیین اعلمیت بسیار مشکل است. به اضافه آنکه انتشار این مذاهب و شهرت ائمه آنها در زمان و شرایط

ص: 10

آزادی و بی طرفی علمی نبود، بلکه در بررسی تاریخ آنها مشخص می شود که این مذاهب بازور بر مسلمین تحمیل شده اند، و اما اتفاق مردم و رضایت آنان بر این مذاهب در هیچ جای تاریخ اسلامی گفته نشده، بلکه درست به عکس آن، عده ای نسبت به مذهب خود تعصب ورزیده و مذاهب یکدیگر را تخطئه نمودند و نتیجه این اختلافات درگیریهای خونین بود که هزاران مسلمان قربانی آن شدند. آنها دشمنانی سرسخت گردیده و یکدیگر را به خروج از دین متهم می ساختند. محمد بن موسی ۔ حنفی مذهب - قاضی دمشق و متوفای سال 506 هجری می گوید: اگر قدرت در اختیار داشتم از شافعی جزیه(1) می گرفتم. ابو حامد طوسی متوفای سال 567 هجری گوید: اگر قدرت در دست من بود از حنبلیها جزیه می گرفتم. درگیری میان حنفی ها و حنبلی ها، و یابین حنبلی ها و شافعی ها بسیار زیاد بود.

سخنرانان حنفی، حنبلی ها و شافعی ها را بر منبر لعن می کردند، حنبلی ها در مرو مسجد شافعی ها را به آتش کشیدند، و آتش فتنه و تعصب میان حنفی ها و شافعی ها در نیشابور برپا شد، بازارها و مدارس به آتش کشیده شد، کشتار در میان شافعی ها بسیار زیاد گردید، و به دنبال آن شافعی ها نیز در انتقامجوئی اسراف کردند. این حوادث در سال 554 هجری اتفاق افتاد.

ص: 11

قضایای مشابهی میان شافعی ها و حنبلی ها اتفاق افتاد تا آنکه دولت در سال 716 هجری مجبور به دخالت شده و درگیری را با زور متوقف ساخت (1)حنبلی ها با کارهای خود امنیت را بر هم زده و در بغداد به هرج و مرج می پرداختند.

آنها با تحریک مردمی که کور کورانه مطیع اوامرشان بودند به شافعیانی که به مساجد پناه می بردند حمله کرده و گاهی آنان را مورد اذیت و آزار قرار می دادند(2)

به خاطر اعمال نادرست ابن تیمیه ، دیگر مذاهب علیه حنبلی ها به توافق رسیده، و در دمشق ودیگر شهرها اعلام کردند:

هر که بر دین ابن تیمیه باشد جان و مال او حلال است. یعنی آنکه با آنها مانند کفار برخورد می کردند، و در مقابل شیخ ابن حاتم حنبلی می گوید: «هر که حنبلی نباشد مسلمان نیست»(3)

پس او تمام مسلمین جز حنبلی ها را تکفیر می کند. و به عکس او شیخ ابوبکر مغربی ۔ واعظ مساجد بغداد - تمام

ص: 12

حنبلی ها را کافر می دانست(1).

امثال آن، قضایای دیگری که انسان از شنیدن آنها خون دل می خورد، تعصب تا حدی پیش رفت که علما و فقها را مسموم می کردند. مثلا ابو منصور فقيه متوفای سال 567 هجری به دست حنبلی های متعصب مسموم شد. ابن الجوزی می گوید: حنبلی ها زنی را با یک ظرف شیرینی فرستادند، او به ابو منصور گفت: مولای من، این دست پخت خودم است، ایشان خودش، همسر و فرزندش، و حتی فرزند کوچکی که داشت از آن شیرینی خورده و صبح روز بعد همگی مرده بودند. او از علمای به نام شافعیه بود(2). غير از او نیز علمای زیادی با شمشیر تعصب به قتل رسیدند.

بدین ترتیب هر گروهی نسبت به ائمه خود تعصب ورزیده ، تا حدی که در فضیلت آنها حديث جعل کرده و به طور ناروا و دروغ آنها را به رسول الله نسبت دادند، و دیگر از حدود تعقل و تعادل خارج شدند، مانند این سخن که به رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم نسبت داده اند: «آدم به من افتخار کرده و من به مردی از امتم به نام نعمان افتخار می کنم»، یا این که : «انبیا به من افتخار نموده ، و من به ابو حنیفه افتخار می کنم، هر که او را دوست داشت مرا دوست دارد

ص: 13

و هر که با او دشمنی کرد، با من دشمنی کرده است»(1). وآنقدر درباره ابوحنیفه غلو کرده که در فضیلت او چنین نقل کردند:

«خداوند ابو حنیفه را به شریعت وکرامت تخصیص داده، واز کرامات او اینکه خضر علیه السلام هر روز صبح به دیدارش آمده ، و بمدت پنج سال احکام دین را از او می آموخت، وقتی ابو حنیفه مرد، خضر اینگونه دعا کرد: خدایا، اگر من نزد تو منزلتی دارم، پس به ابو حنیفه اجازه بفرما تا مانند گذشته در قبرش نیز مرا تعلیم دهد، تا بتوانم شریعت محمد را بطور کامل به مردم تعلیم داده و خود از اهل طریق گردم. خداوند دعای او را مستجاب کرده، خضر توانست مدت بیست و پنج سال در قبر از ابوحنیفه درس فراگیرد... تا آخر این افسانه که در مجالس و مساجد حنفی ها در هند خوانده می شود(2)

مالکی ها نیز برای امام خود ادعاهایی داشتند، از جمله این که: با قلم قدرت بر ران او نوشته شده است: مالک حجت خدا بر زمین است، و او مرده های اصحاب خود را از قبر احضار کرده ، دو ملک را از میت دور ساخته ، و به آنها اجازه نمی دهد او را بر اعمالش محاسبه کنند(3)

همچنین درباره او گفته اند: کتابش «موطأ» را در آب انداختند

ص: 14

ولی تر نشد.

حنبلی ها درباره امام خود گفته اند: « احمد بن حنبل امام ما می باشد، هر که نپذیرد اهل بدعت است». پس بنابراین قاعده ، تمام مسلمین اهل بدعت اند.

می گویند بعد از رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم هیچ کس مانند احمد بن حنبل برای اسلام تلاش نکرد حتی ابوبکر، و اینکه خداوند به زیارت قبر او می رود، ابن الجوزی در مناقب احمد صفحه 454 می گوید:

«ابوبکر بن مکارم ابن ابی یعلی حربی - که پیرمرد صالحی بود۔ روایت کرده گفت: در یکی از سالها - چند روز قبل از ماه رمضان - که باران بسیار زیادی بارید، یک شب در خواب دیدم که طبق عادت همیشگی به زیارت قبر امام احمد بن حنبل رفته، دیدم که قبر تقریبا با زمین یکسان شده و تنها با یک ردیف گل و سنگ از زمین بالاتر است، گفتم: حتما باران زیاد قبر امام احمد را این گونه خراب کرده است. صدای او را از درون قبر شنیدم که می گوید:

خیر، بلکه از هیبت حق - عز وجل - بود هنگامی که مرا زیارت کرد، من از ایشان پرسیدم که چرا هر سال به زیارت من می آید، خداوند فرمود: زیرا تو کلام مرا یاری کردی ای احمد، و لذاست که منتشر شده و در محرابها می خوانند. آنگاه من خود را بر قبر او انداخته و بوسیدم، سپس گفتم: ای مولای من، چرا هیچ قبری نباید بوسیده شود جز قبر شما؟ گفت: ای فرزندم، این به خاطر کرامتی در من نیست، بلکه کرامتی است برای رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم ، زیرا چند مو از

ص: 15

رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم در بدن من هست، و هر که مرا دوست بدارد، مرا در ماه رمضان زیارت خواهد کرد، و این جمله آخر را دو بار تکرار کرد».

علاوه بر مناقب دیگری که تنها نشانه تعصب و غلق شدید است. این تعصب در شعر آنها نیز بوضوح پیدا است.

شاعر حنفیان می گوید:

غدا مذهب النعمان خير المذاهب*** و كذا القمر الوضاح خير الكواكب

مذاهب اهل الفقه عندی تقلصت***و این عن الرواسی نسج العناكب(1)

مذهب نعمان - یعنی ابو حنيفه - بهترین مذاهب است، مانند ماه تابناک که بهترین ستاره است، به نظر من دیگر مذاهب فقهی کوچک شده است، آیا تارهای عنکبوت را می توان با کوهها مقایسه کرد.

شاعر شافعیان گوید:

مثل الشافعي في العلماء *** مثل البدر في نجوم السماء

قل لمن قاسه بنعمان جهلا*** أيقاس الضياء بالظلماء

ص: 16

شافعی در میان علما مانند ماه شب چهارده در میان ستارگان آسمان است ، به آنکس که از جهالت خود او را با نعمان - ابو حنيفه - مقایسه کرد بگو: آیا می توان روشنائی را با تاریکی مقایسه نمود.

شاعر مالكیان می گوید:

اذا ذكروا کتب العلوم فحي*** هل بكتب الموطأ من تصانیف مالك(1)

فشد به كف الصيانه تهتدی*** فمن حاد عنه مالك في الهوالك

اگر کتابهای علمی را به یاد آوردند، رو به کتاب «موطأ» از تألیفات مالک بیاور. و آن را محکم بگیر که هر که از آن کنار رود جزء هلاک شدگان است.

شاعر حنبلی نیز گوید:

سبرت شرائع العلماء طراً*** فلم أر كاعتقاد الحنبلی

فكن من اهله سرا وجهراً*** تكن ابدا على النهج السوی

شریعت تمام علما را بررسی کردم، ولی هیچکدام را مانند عقیدۂ حنبلی ندیدم، پس در ظاهر و باطن پیرو او باش، تا آنکه در راه راست باشی.

ص: 17

یک حنبلی دیگر چنین می گوید:

انا حنبلی ماحييت وان أمت ***فوصيتي للناس أن يتحنبلوا

من تا عمر دارم حنبلی خواهم بود، و اگر بمیرم وصیت من برای مردم این است که حنبلی شوید.

بدین صورت هر یک به سوی خود دعوت کرده و برای امام خویش تعصب می ورزد. هر کدام به مذهب خويش افتخار نموده و از دیگر مذاهب تبری جوید. تا آنکه گفته شد: «هر که حنفی شود به او خلعت داده و هر که شافعی شود تعزیر می گردد»(1)

سبکی در «طبقات الشافعيه» این وضعیت را اینگونه توصیف می کند:

«ابو سعید. متوفای سال 562 هجری ۔ حنفی مذهب بود، چون شافعی شد سختی های فراوانی دیده و بدین وسیله امتحان گردید. سمعانی نیز وقتی از مذهب حنفی به مذهب شافعی گروید گرفتار محنتها وتعصبهای زیادی گردید، و در این باره جنگهایی برپا شد وآتش فتنه میان دو طرف شعله ور گردید، از خراسان تا عراق درگیری بود، اهل مرو نیز به شدت به جان یکدیگر افتادند، و هر کس دیگری را آزار می داد. اهل رأی به اهل حدیث پناه آورده

ص: 18

وبه درگاه سلاطين رفتند.... تا آخر توصیفاتش»(1).

مانند این حوادث، فراوان و غیر قابل شمارش بوده و آنچه نقل شد مثالها و نمونه های کافی برای حرکت اختلاف و تعصب میان مذاهب چهارگانه است.

کار به جایی رسید که افراد مجبور بودند مذهب خود را کتمان کنند. ابوبکر محمد بن عبدالباقی متوفای سال 535 هجری ۔ که حنبلی مذهب بود. درباره حالت کتمان مذاهب چنین توصیف می کند:

احفظ لسانك لا تبح بثلاثة*** سن و مال ما استطعت و مذهب

فعلى الثلاثه تبتلي بثلاثة*** بمكفر و بحاسد و مكذب

تا توانی زبانت را از سه چیز نگه دار: از عمر، مال و مذهب خویش، که اگر این سه را افشا کردی گرفتار سه نفر خواهی شد:

تکفیر کننده ، حسود و تکذیب کننده(2).

زمخشری، شدت اختلاف و درگیری میان مذاهب را این گونه به تصویر کشیده است:

اذا سألوا عن مذهبی لم ابح به*** واكتم كتمانه لی اسلم

ص: 19

فان حنفيا قلت قالوا باننی*** ابيح الطلا و هو الشراب المحرم

و ان شافعيا قلت قالوا بأنني*** ابيح نكاح البنت و البنت تحرم

و ان مالكية قلت قالوا باننی*** ابيح لهم اكل الكلاب و هم هم(1)

و ان قلت من أهل الحديث و حزبه*** يقولون تيشٌ ليس يدري و يفهم (2)

1- اگر از مذهب من بپرسند، آن را افشا نخواهم کرد، بلکه کتمان کرده که سلامتی در این کتمان است.

2- اگر خود را حنفی گویم خواهند گفت: من «طلا» را حلال می دانم، در حالی که آن نوعی شراب بوده و حرام است.

3- و اگر خود را شافعی گویم، خواهند گفت که من ازدواج با دختر خود را حلال می دانم، در صورتی که ازدواج با دختر

ص: 20

حرام است.

4- و اگر خود را مالکی بنامم خواهند گفت: که من خوردن گوشت سگ را حلال می دانم، و آنها چنین و چنان اند.

5 -و اگر خود را از اهل حدیث وحزب آنها قلمداد کنم خواهند گفت: او یک بز است که چیزی نمی داند و درک نمی کند.

داده است. همچنین شافعی ها درباره شافعی و مالكيها در باره مالک چنین عمل کرده، هر چند این سخنان دردی را دوا نمی کرد. و بدین خاطر بررسی تاریخ صحیح هر یک از این ائمه مشکل بوده، زیرا هر نسلی که می آمد، فضایل جدیدی برای امام خود مطرح می کرد(1)

درباره فضایل ابوحنیفه به تنهایی چندین کتاب به تحریر درآمده است، از جمله:

عقود المرجان في مناقب ابی حنيفة النعمان» از ابو جعفر طحاوی، «مناقب ابی حنیفه» از خوارزمی، «البستان في مناقب النعمان» از شیخ محي الدين عبدالقادر بن ابی الوفا واشقائق النعمان في مناقب النعمان » از زمخشری ... وغيره. امثال اینها دلالت دارد بر شدت غلو و تعصب نسبت به ابو حنيفه، واختلاف وجدال درباره مذاهب وائمه آنها، والا به چه انگیزه ای اینقدر کتاب تألیف کرده اند،که مشابه آنها حتی درباره خلفای راشدین نیز نیامده است؟! اکنون، در میان این دو خط مخالف یکدیگر، خط غلو و خط بدگویی، سعی می کنیم دیدگاهی بی طرفانه از تاریخ مذاهب و اشكالهای آنها بدست آوریم.

ص: 22

شاگردانش بدست می آید، او فقه را تدوین نکرده و چیزی از آراء خود را ننوشته است. ولی شاگردان زیادی داشته است که چهار نفر از آنها مذهب او را بر پا نموده و منتشر کردند، و آنها عبارتنداز: ابو يوسف ، زفر، محمد بن حسن شیبانی، وحسن بن زیاد لؤلؤی.

از میان آنها ابو يوسف يعقوب بن ابراهيم نقش بزرگی در نشر مذهب حنفی داشته، زیرا مورد تأیید خلفای بنی عباس قرار گرفته و در عهد مهدی، هادی و رشید عباسی ریاست دستگاه قضائی را به عهده داشته است. او نزد هارون الرشید بسیار مقرب بوده و توانست از این موقعیت برای نشر مذهب حنفی در شهرها استفاده کند. او این کار را توسط قضاتی که خود آنها را تعیین می کرد انجام می داد، و لذا قدرت مذهب حنفی از قدرت او سر چشمه می گرفت. ابن عبدالبر در این باره می گوید: «ابو یوسف در زمان سه خلیفه قاضي القضاة بود. قضاوت را در ایام مهدی عباسی و پس از او هادی و سپس رشید به عهده گرفت. ابو يوسف نزد رشید از احترام و موقعیت بالایی برخوردار بوده و رشید او را بسیار تجلیل و تکریم می کرد، لذا با تمام قدرت توانست یاد ابو حنيفه را زنده نگه داشته و مقام او را بالا ببرد، او از قدرت و تسلطی که در اختیار داشت برای تبلیغ ابو حنیفه استفاده می نمود). (1) همچنین محمد بن حسن شیبانی دیگر شاگرد ابو حنیفه در

ص: 24

نشر مذهب او همکاری کرد، تألیفات او به عنوان مرجع اصلی فقه ابو حنيفه بشمار می آید هر چند شیبانی نزد دیگران نیز درس خوانده مانند ثوری ، اوزاعی ومالك ، او حديث را در فقه اهل رأي دخالت داد.

اما زفر بن هذيل که از قدیمی ترین یاران ابو حنیفه است، مذهب وی را با زبان خود منتشر ساخت، او در زمان ابو حنیفه قاضی بصره شده و از قیاس بسیار استفاده می کرد. احمد بن معدل مالکی اینگونه در ذم او گفته است: ان كنت كذابة بما حدثتنی*** فعليك اثم ابی حنیفة او زفر

المائلين الى القياس تعمداً*** والراغبين عن التمسك بالخبر

اگر مطلبی که برای من نقل کردی دروغ باشد، پس گناه ابو حنیفه و زفر بر عهده تو باد.

آنها عمدا رو به قیاس آورده و از تمسک به حدیث خودداری می کردند.

قیاس بدترین عیبی بود که بر ابوحنیفه و یارانش گرفته می شد، در «العقد الفريد» صفحه 408 آمده است که مساور درباره ابو حنیفه چنین گفت:

ص: 25

كنا من الدين قبل اليوم في سعة*** حتى بلينا باصحاب المقاییس

قاموا من السوق اذ قامت مكاسبهم*** فاستعملوا الرأي بعد الجهد و البؤس

ما قبل از این کمبودی در دین خود نداشتیم،تا آنکه گرفتار اهل قياس شدیم.

آنها بازار را رها کردند زیرا بازار آنها رونق نداشت پس رأی را به کار انداختند پس از بینوایی و فقر.

ابو حنیفه او را ملاقات کرده، گفت: ای مساور، از ما بدگوئی کردی، ما تو را راضی می کنیم ، سپس چند درهمی به او داد، آنگاه مساور چنین گفت:

اذا ما الناس يوماً قایسونا*** باَبدة من الفتيا طريفه

اتيناهم بمقیاس صحيح*** تلادٍ من طراز ابی حنیفه

اذا سمع الفقيه بها وعاها*** واثبتها بحبرِ من صحيفه

اگر روزی مردم برای بدست آوردن فتوی از ما قياس خواستند، ما مقیاس صحیح و اصیل از نوع مقیاسهای ابو حنیفه برای آنها می آوریم، اگر فقیه آن قياسها را بشنود آنها را پذیرفته

ص: 26

و آن را در صحیفه ای ثبت خواهد کرد.

اصحاب حدیث در جواب او گفتند:

اذا ذو الرای خاصم عن قياس*** و جاء ببدعةٍ هنةٍ سخيفةث

اتيناهم بقول الله فيها*** و أثارٍ مبرزةٍ شريفه

اگر اصحاب رای خواستند با قیاس به مخاصمه باما پرداخته، وبدعتی بی ارزش از خود بسازند، ما در مقابل، قول خدا واحادیث شریف نبوی را می آوریم.

عجیب این است که علمانی که مذهب حنفی را اصل قرار داده و آن را تدوین نمودند، خود مقلد آراء ابو حنيفه نبودند، بلکه علمائی مستقل بوده، گاهی با استاد خود ابو حنيفه موافق و گاهی مخالف بودند، و لذا می بینیم کتابهای حنفی برای یک مسأله چهار قول آورده اند، قولی از ابو حنیفه، قولی از ابو یوسف، قولی از محمد، و قولی از زفر.

علامة خضری می گوید: «بعضی از حنفی ها سعی کردند اقوال مختلف خود مبنی بر اینکه رأی او از این اقوال برگشته است را همگی به امام برگردانند، ولی آنچه را که آنها در کتابهایشان نقل کرده اند اشتباه بسیار فاحش، در تاریخ این ائمه است.

ص: 27

یا مثلاً ابو یوسف در کتاب «خراج» رأى ابو حنیفه را نقل، سپس با صراحت، نظر مخالف خود را اعلام داشته وسبب خلاف را نیز می گوید. او در کتاب ابو حنيفه وابن ابی لیلی نیز چنین عمل می کند، و احياناً پس از نقل هر دو رای، نظر ابن ابی لیلی را انتخاب می کند. و محمد نیز در کتابهای خود اقوال امام و ابو يوسف و اقوال خود را گفته و به صراحت خلاف آنها نظر می دهد، و مضاف بر آنکه اگر آنگونه بود که آنها می گویند(1)، پس آرائی که او از آنها دست کشیده نمی تواند جزء مذهب او بشمار آید.

مسلم است که ابو يوسف ومحمد از بعضی آراء امام برگشته اند ، آنهم به خاطر احادیثی که از اهل حجاز بدست آوردند، بنابراین از نظر تاریخی مسلم است که ائمه حنفیان که آنها را پس از ابو حنیفه نام بردیم، مقلد او نبوده اند»(2)

خلاصه آنکه مذهب حنفی با تلاش اصحاب او منتشر و توسعه یافت، و در این باره نفوذ ابو یوسف در دستگاه حاکم به آنها کمک کرد، بنابر این مذهب حنفی را مجموعه ای از فقهاء تأسیس کرده که هر یک برای خود مستقل بوده است، نه اینکه توسط یک امام یعنی ابو حنیفه تأسیس شده باشد. اما اینکه

ص: 28

حنفی ها سعی می کنند همه چیز را به خود او برگردانند، این کار هیچ توجیهی ندارد.

باشد بازهم از او نقل شده است که: «ابو حنیفه برای حدیث رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ضرب المثل گفته و آن را طبق علم خود توجيه می کرد»(1)

از ابو یوسف پرسیدند: آیا ابو حنیفه مرجئی بود؟ گفت: آری، گفتند: جهمی بود؟ گفت: آری، گفتند: نظر تو نسبت به او چگونه است؟ گفت: ابو حنيفه فقط یک مدرس بود، هر سخن خوب او را پذیرفته و هر سخن نادرست را رد می کنیم (2).

این است نظر مقرب ترین افراد به او، شاگردش وناشر مذهبش ، دیگر چه انتظاری از دیگران داریم...! ولید بن مسلم می گوید: مالک بن انس به من گفت: آیا نامی از ابو حنیفه در شهر شما برده می شود؟ گفتم: آری، گفت: پس شهر شما ارزش زندگی ندارد (3)

اوزاعی می گوید: ما به ابو حنیفه اشکال نمی گیریم که چرا نظر می داد، همه ما نظر می دهیم، ولی نفرت ما از او بخاطر این است که حدیث پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ بدست او می رسید ولی او خلاف حديث رأی می داد.(4)

ص: 30

ابن عبدالبر می گوید: از کسانی که او را رد کرده اند محمد بن اسماعیل بخاری است، او در کتاب خود الضعفاء والمتروکون۔(1) می گوید: ابو حنيفه ، نعمان بن ثابت کوفی، نعیم بن حماد از یحیی بن سعيد ومعاذ بن معاذ نقل می کند که آنها گفتند: از سفیان ثوری شنیدیم که چنین می گفت:

دوبار ابو حنیفه را وادار کردند که از کفر توبه کند. نعیم فزاری می گوید: نزد سفیان بن عیینه بودم که خبر مرگ ابو حنیفه را آوردند، او گفت:... - او اسلام را ستون به ستون خراب می کرد، تاکنون شرورتر از او در اسلام به دنیا نیامده است، این است آنچه بخاری درباره او آورده است (2).

ابن الجارود در کتاب خود «الضعفاء والمتروکون» می گوید:

اکثر احادیث او - نعمان بن ثابت - تخیل است.

وكيع بن جرّاح می گوید: دویست حدیث از رسول الله صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ دیده ام که ابو حنيفه خلاف آنها عمل کرده است.

به ابن مبارک گفتند: مردم می گویند که تو به قول ابو حنیفه عمل می کنی، گفت: اینگونه نیست که تمام سخن مردم درست باشد، ما وقتی به سراغ او می رفتیم که او را نمی شناختیم، تا آنگاه

ص: 31

که او را شناختيم(1).

واضح است که این آراء بی طرفانه است، آنها فحش، ناسزا وخارج از حدود معقول نبوده است، بلکه اشکالهای علمی بر ابو حنیفه است، ما در این مورد از بد زبانیهای دشمنانش وغلو پیروانش چشم پوشیده، و تنها به رأی علما درباره او اكتفا کردیم، که این آراء برای رد شخصیت او کافی است، پس چگونه او توانست امام باشد در حالیکه برتر از او در فقه ، علم و عدالت وجود داشت ؟! ولی پشتیبان او سیاست است ، و سیاست چه کارها که نمی کند؟!.

ابو حنیفه می گوید: من در فقه کسی را اعلم از جعفر بن محمد صادق علیه السلام ندیدم، وقتی منصور او را خواست، به دنبال من فرستاد و گفت: ای ابو حنیفه، مردم شیفته جعفر بن محمد شده ، پس مسائل دشواری برای او تهیه کن، ومن چهل مسأله را آماده کردم.

سپس ابو جعفر - یعنی منصور به دنبال من فرستاد، من نزد او در «حيره» رفتم، وارد مجلس که شدم جعفر بن محمد را دیدم که در سمت راست منصور نشسته بود، چشمم که به او افتاد، هیبت جعفر بن محمد صادق مرا بیش از هیبت ابو جعفر منصور گرفت، بر منصور سلام کرده و به من اشاره کرد نشستم، سپس رو کرد به امام صادق علیه السلام وگفت: یا ابا عبدالله ، این ابو حنیفه است.

جعفر گفت: آری، نزد ما آمده است، گویا برای او خوشایند نبود آنچه قومش درباره او می گویند که هرگاه کسی را ببیند می شناسد، سپس منصور رو کرد به من و گفت: ای ابو حنیفه، از سؤال های خود بر ابی عبدالله مطرح کن، من یکی پس از دیگری سؤال می کردم و او جواب می داد، می گفت: شما اینگونه می گوئید، اهل مدینه اینگونه می گویند و ما چنین می گوئیم، و نظر خودش احيانا موافق ما، یا موافق آنها و یا مخالف همه بود، ما ادامه دادیم تا تمام چهل سؤال تمام شد. سپس ابو حنيفه می گوید: مگر نگفتیم اعلم از همه مردم کسی است که در اختلافات مردم

ص: 33

أعلم باشد(1).

امام صادق علیه السلام همیشه ابو حنیفه را از قیاس نهی کرده ، وشدیدا به او اعتراض می نموده است، ایشان می گوید: شنیده ام که دین را با رأی خود قیاس می کنی، چنین نکن، اولین کسی که قیاس کرد ابلیس بود)(2).

همچنین به او گفت: ای ابو حنيفه ، نظر تو درباره محرمی که چهار دندان جلوی یک آهو را شکسته باشد چیست ؟! گفت: یا ابن رسول الله ، نمی دانم، گفت: تو ادعای زرنگی می کنی ولی هنوز نمی دانی که آهو دارای چهار دندان در جلو نیست، او تنها دو دندان دارد (3).

ابو نعیم روایت کرد که : ابو حنيفه، عبدالله بن ابی شبرمه وابن ابی لیلی بر جعفر بن محمد صادق وارد شدند، ایشان به ابن ابی لیلی گفت: این کیست که همراه تو آمده؟

گفت: او مردی است که در دین بصیرت و دقت نظر دارد .

گفت: شاید امور دین را با رأی خود قیاس می کند؟

گفت: آری

ص: 34

جعفر به ابو حنیفه گفت: اسم تو چیست؟

گفت: نعمان.

گفت: ظاهر تو نشان نمی دهد که چیزی بدانی، سپس حضرت از او سؤال هایی کرد، ابو حنیفه از همه سؤالها اظهار بی اطلاعی می نمود، امام جواب سؤالها را به او گفت.

آنگاه فرمود: ای نعمان، پدرم از جدم روایت کرد که رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم فرمود: «اول من قاس امر الدين برأيه ابلیس: اولین کسی که امور دین را با رأی خود قیاس کرد ابلیس بود». خداوند به او فرمود: برای آدم سجده کن، او گفت: من از او بهترم، مرا از آتش و او را از خاک خلق کردی. پس هر که دین را با رأی خود قیاس نماید، خداوند او را روز قیامت با ابلیس محشور می سازد، زیرا او از پیروان ابلیس است در قیاس.

فخر رازی گوید: «عجیب این است که ابو حنیفه تکیه گاهش قیاس بوده، و دشمنان او بسبب زیادی قیاسهایش او را سرزنش می کنند، ولی کسی از او یا از شاگردانش نقل نکرده است که یک برگ در اثبات قیاس نوشته، یا در تقریر آن شبهه ای مطرح کرده چه رسد به ذکر حجتی بر آن، و حتی جواب دلائل حریفان خود در رد قیاس را نداده است، بلکه اولین کسی که در این مسأله بحث کرده ودلیل آورده شافعی است»(1).

ص: 35

بدین سبب می بینیم امام صادق علیه السلام امت را به سمت راههای صحیح استنباط احکام شرعی ، به خصوص پس از منتشر شدن عمل به قیاس به عنوان یکی از مصادر تشریع توجیه نموده . واز مکتب امام صادق علیه السلام هزاران عالم ومجتهد بیرون آمده ، که از جمله آنها ابو حنیفه است. او مدت دو سال از محضر امام صادق علیه السلام در مدینه استفاده کرده و در این باره می گوید:

«لولا العامان لهلك النعمان : اگر آن دو سال نبود، نعمان هلاک شده بود».

او حضرت را در مجلس خطاب نمی کرد مگر با این جمله:

فدای تو شوم ای فرزند دختر پیامبر (1)

عبد الحليم جندی درباره شاگردی ابو حنیفه نزد امام صادق علیه السلام چنین بیان می کند:

اگر برای مالک افتخار باشد که بزرگترین استاد شافعی بوده، واگر برای شافعی افتخار باشد که بزرگترین استاد ابن حنبل است، واگر برای این دو شاگرد افتخار باشد که شاگرد آن دو استادند، ولی شاگردی امام صادق فقه مذاهب چهارگانه اهل سنت را پر از افتخار نموده است، اما افتخارات امام صادق کم و زیاد نمی شود، زیرا ایشان مبلغ علم جدش عليه الصلاة والسلام برای تمام مردم است.

ص: 36

و امامت مقام او است، و شاگردی ائمه اهل سنت نزد او شرافتی برای آنها است که به صاحب این مقام نزدیک شده اند»(1)

واقعة، همنشینی با امام صادق علیه السلام شرفی است قابل افتخار، او عالم اهل بیت و معدن حکمت است، و دشمنان به فضل او اعتراف کرده اند، منصور می گوید: این استخوانی که گلوی مرا گرفته است اعلم اهل زمان است، او از کسانی است که آخرت را می خواهد نه دنیا را.

ولی آنچه مهم است تنها اعتراف به فضل او و تشرف به همنشینی او نیست، بلکه باید تسلیم او بوده و دستور او را اطاعت کرد، زیرا اطاعت از او از طرف خداوند بر هر مسلمان واجب گردیده ، همانگونه که از حدیث ثقلین «کتاب الله و عترتی اهل بیتی» بدست می آید، ولی متأسفانه ابو حنيفه حاضر به تسلیم در برابر ایشان نبود و لذا به طور مستقل با رأی خود فتوی داده و در دین قیاس می کرد، و بدین ترتیب با احادیث رسول الله صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم مخالفت ورزید و جز هفده حدیث چیزی از آنها را نپذیرفت..!

من این بحث را با مناظره ای میان امام صادق علیه السلام و ابو حنيفه خاتمه می دهم، روزی ابو حنیفه نزد امام صادق علیه السلام بود، امام فرمود: تو که هستی؟

ص: 37

- ابو حنيفه.

- مفتی اهل عراق ؟

- آری

- به چه فتوی می دهی؟

- به کتاب خدا

-آیا کتاب خدا را می دانی ؟... ناسخ و منسوخ آن؟... محکم و متشابه آن؟

- آری

- پس درباره این آیه شریفه « وَقَدَّرْنَا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيهَا لَيَالِيَ وَأَيَّامًا آمِنِينَ »(1): «و فاصله های متناسب در آن قرار دادیم، در آنجا شبها و روزها در امنیت مسافرت کنید». این چه جایی است؟

- میان مکه و مدینه.

امام به دو طرف مجلس نگاه کرد و گفت:

- شما را به خدا...وقتی میان مکه و مدینه سفر می کنید، آیا نا امنی بر جان خود در برابر قتل، وبر مال خود در برابر دزدی وجود دارد؟

حضار یکصدا جواب دادند: آری، به خدا» .

ص: 38

آنگاه امام علیه السلام به ابو حنیفه رو کرد و گفت:

- وای بر تو ای ابو حنيفه !... خداوند جز حق سخنی نمی گوید.

ابو حنیفه لحظه ای ساکت شد، سپس از سخن خود عقب نشینی کرده، گفت:

- من به کتاب خدا آشنا نیستم.

سپس بهانه دیگری آورده، گفت:

- ولی صاحب قياس هستم.

امام علیه السلام فرمود:

- اگر اهل قیاسی، این مسأله را قیاس کن :

آیا قتل نزد خدا عظیم تر است یا زنا؟

- قتل عظیم تر است.

- پس چگونه در قتل به دو شاهد اکتفا شده ولی در زنا جز چهار شاهد پذیرفته نیست؟ آیا قیاس اینها درست است نزد تو؟

- گفت: خير ۔

- خوب است: آیا نماز افضل است یا روزه؟

- نماز افضل است.

- پس بنابر قول تو زن حائض باید نمازهای از دست رفته در

ص: 39

حال حیض را قضا کند، نه روزه ها را، در حالی که خداوند متعال قضای روزه را واجب فرموده ، نه نماز. حال از این هم بگذریم:

- آیا بول پلیدتر است یا منی؟

- بول پلیدتر است.

- پس بنابر قیاس تو باید برای خروج بول غسل کرد نه برای منی، در حالی که خداوند متعال غسل را برای خروج منی قرار داده نه برای بول، آیا در اینجا قیاس تو درست است؟

ابو حنیفه ساکت ماند، سپس گفت:

- من صاحب رأيم.

امام فورا پرسید:

- نظر تو چیست درباره مردی که غلامی دارد، در یک شب خود و غلامش ازدواج کرده و در یک شب با همسران خود همبستر شدند، سپس به سفر رفته و همسران خود را در یک منزل نگه داشتند، و آنها دو پسر به دنیا آوردند... پس از آن منزل بر سر آنها خراب شده، دو زن کشته شده و دو فرزند زنده ماندند، به نظر شما کدامیک مالک و کدامیک مملوک - برده است؟... کدامیک وارث و کدامیک موروث است؟

ابو حنیفه برای بار سوم از سخن خود که صاحب رأی است عقب نشینی کرده، و پس از چند لحظه سکوت، تفکر، تحير

ص: 40

و خجالت گفت:

- من تنها صاحب حدودم.

امام فرمود:

- به نظر تو اگر مردی نابینا، چشم سالمی را کور کند، یا مردی که دو دستش بریده، دست کسی را قطع کند، چگونه باید حد بر آنها جاری شود؟

ابو حنيفه سعی می کرد سؤالهای امام را جواب دهد تا توجیهی باشد برای تکیه زدنش بر تخت فتوی در عراق ، ولی شکست خورده و با حسرت گفت:

- من هیچ نمی دانم ... من هیچ نمی دانم.

امام فرمود:

... اگر نمی گفتند که ابوحنیفه بر فرزند رسول خدا وارد شده ولی او از ابوحنیفه چیزی نپرسید، من هرگز از تو نمی پرسیدم. حال اگر اهل قیاسی برو و قیاس کن.

- خیر... من بعد از این جلسه هرگز با رأى و قياس در دین خدا سخن نخواهم گفت.

ولی امام علیه السلام تبسم کرد و گفت:

- هرگز... هرگز... حب ریاست تو را رها نخواهد کرد...

همچنانکه پیشینیان را ترک نکرد.

ص: 41

کرده تا آنکه رهبری مکتب اهل حدیث را بدست گرفت. ولی دستگاه سیاسی فوراً دخالت نموده، مکتب اهل رأی را تأييد، واهل حدیث را زیر فشار قرار داد. ولذا مالک بن انس نیز تحت فشار دولت قرار گرفت تا جائی که او را از نقل حدیث منع کردند.

و یک بار به خاطر فتوائی که بر خلاف خواسته دولت داده بود به شلاق محکوم شد. این قضیه در ایام ولایت جعفر بن سليمان - سال 146 هجری به اتفاق افتاد. وی مالک را برهنه نموده و آنقدر شلاق زد که شانه های او از جا در آمد.

ابراهیم بن حماد می گوید: مالک را می دیدم که اگر می خواست از جا برخیزد، برای بالا بردن دستش از دست دیگر کمک می گرفت.

ولی عجیب این است که پس از مدتی مالک مقرب دستگاه شده و مورد عنایت قرار گرفت، و تا جائی بالا رفت که مرا از هیبت او می ترسیدند، سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که چه اتفاقی برای مالک بوجود آمده بود که این گونه دولت از او راضی روی را احترام می کرد؟

آیا دولت به خاطر یک رأی به خصوصی از او ناراضی بوده ، و پس از آن مالک از آن رأی دست کشید؟

یا آن که از رأی خود صرف نظر نکرده ولی دولت او را

ص: 43

تحمل کرد؟

و یا چیز دیگری وجود داشت؟

این است آن سؤال سرگردان و نقطه ابهامی که هرگاه انسان بخواهد تاریخ امام مالک را مطالعه کند به ذهن او می آید، زیرا متوجه تغيير نوع روابط میان او با دولت شده، که از حالت فشار و خشم، طوری تغییر یافت که مالک و منصور با یکدیگر تبادل علاقه و محبت می کردند.

منصور به مالک می گوید: به خدا تو کمترین و داناترین مردم هستی، اگر بخواهی سخنان تو را مانند قرآن به تحریر در آورده و به تمام آفاق فرستاده و آن را بر آنها تحمیل می کنم.

از اینجا بود که مذهب امام مالک منتشر شد، زیرا مورد رضایت سلطان قرار گرفت، و الا مسأله دانائی یا نادانی مطرح نبوده، بلکه ملک است و سلطنت، دعوت است و تبلیغ، و سپس تحميل مذهب بر مردم خواسته یا ناخواسته. این بود که «ربيعة الرأي» - استاد مالک و داناتر از او را وادار کرد که بگوید: مگر نمی دانید که یک مثقال دولت بهتر است از یک خروار علم(1).

وقتی که مالک این رضایت را از سلطان دریافت کرد، چنین گفت: «من منصور را اعلم به کتاب خدا و سنت پیامبر و آثار

ص: 44

گذشتگان یافتم».

سبحان الله ! منصور دارای کدام علمی است، تا اینکه اعلم مردم به کتاب خدا وسنت پیامبر صَلِّيَ اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلّم باشد؟!

ولی این برای خودشیرینی کردن وتقرب به مُلک و سلطان است.

به چه دلیل گویند که مالک از سلطان منزوی بود؟!، تاریخ نگفته است که او در برابر منصور با جرأت ایستاده ، در موضوعی با او مخالفت کرده یا راهی را بر او بسته است. همانگونه که عبدالله بن مرزوق با منصور برخورد کرد، هنگامی که در طواف او را دید.

مردم از اطراف او کنار می رفتند، عبدالله به او گفت: چه کسانی تو را نسبت به این خانه حق بیشتری داده که این گونه میان خانه و مردم جدائی اندازی و همه را از آن دور کنی ؟!

ابو جعفر منصور - به او نگاه کرد و شناخت آنگاه به او گفت: ای عبدالله بن مرزوق، چه کسی به تو چنین جرأتی داده و تو را وادار به این سخن نموده است؟

عبدالله گفت: تو چه خواهی کرد؟ آیا نفع و ضرر در دست تواست؟

به خدا سوگند، نه از ضرر تو می ترسم و نه به نفع تو امید بسته ام، مگر آنکه خداوند عزوجل - اجازه ای درباره من به تو

ص: 45

دهد.

منصور گفت: تو خون خود را حلال، و خویشتن را هلاک کردی.

عبدالله گفت: خدایا اگر اضرار به من در دست ابو جعفر است ، پس هر بلائی را بر سر من بیاور، واگر منفعت من در دست او است، تمام منافعی را که از او به من خواهد رسید قطع کن، خدایا همه چیز در دست تو، و تو مالک همه چیز هستی.

ابو جعفر دستور داد او را به بغداد برده و در زندان نگه داشتند، و پس از مدتی وی را آزاد کرد.(1)

و لذا می بینیم که مالک از امام صادق علیه السلام دوری جست، زیرا نظر ایشان بر دوری از سلطان و کناره گیری از او است.

به نظر من، سبب اساسی که موجب خشم دولت در ابتدای کار عليه مالک شد این بود که نوعی محبت از او نسبت به امام صادق علیه السلام دیده می شد، و چنین به نظر می رسید که عربها در آن ایام قصد داشتند به نفع اهل بیت قیام کنند، و لذا می بینیم که دولت به مسلمانان غیر عرب بهای بیشتری داده و ابو حنيفه را در کوفه تأیید نموده است، تا آنکه این وضعیت به پایان رسید، و دولت صلاح در این دید که از مالک، شخصیتی بزرگ ساخته و او را مانند الگویی

ص: 46

دینی برای دولت مطرح کند، تا اینکه نام دولت اسلامی بر آن صدق کند، به خصوص آنکه قیام عباسیان علیه بنی امیه به این بهانه بود که آنان از دین خدا دور شده اند، ولذا می بینیم دستوری سلطنتی برای مالک صادر شده و صلاحیت هائی به وی داده شده است که تاکنون برای هیچ عالمی پیش نیامده بود، وأن دستور چنین است: «هر گونه نارضایتی از نماینده ما بر مدینه یا مکه ویا هر یک از مأمورین ما در حجاز درباره خود یا دیگری داشتی، یا هر نوع بدرفتاری با آزار نسبت به رعیت مشاهده کردی، آن را بنویس تاما آنها را آنگونه که مستحق آن هستند مجازات کنیم »

بدین وسیله مقام مالک بالا رفته و در برابر مأمورین حکومتی آنگونه هیبتی داشت که منصور دارا بود. شافعی این وضعیت را نقل می کند هنگامی که به مدینه آمده و از والی مکه نامه ای برای والی مدینه داشت، در نامه از او خواسته بود که وی را نزد مالک ببرد، والی گفت: ای جوان، اگر از مدینه تا مکه پیاده و با پای برهنه بروم، برای من آسانتر است که به خانه مالک بخواهم وارد شوم، من هیچ گاه احساس ذلت نمی کنم مگر وقتی که به در منزل او می رسم.(1)

پس از منصور، مهدی که بر سر کار آمد، باز هم مقام مالک بالا رفته و بیش از پیش مقرب دستگاه حاکم گردید، مهدی بسیار

ص: 47

او را تجلیل و احترام نموده، هدایای فراوان، و عطایای بسیار داده و شأن و منزلت بالای او را برای مردم بازگو می کرد. هارون الرشید هم که به قدرت رسید چیزی از مقام مالک نکاسته و برای او همان تعظیم و تکریم فراوان را نگهداشت، و بدین وسیله مالک صاحب هیبتی عظیم در دلها شد.

آری، سیاست اینگونه است هر که را خواست بالا برده، و اگر خواهان گمنام کردن کسی شد او را به فراموشی می سپارد.

بنابر این چه چیزی می تواند جلوی انتشار مذهب مالک را بگیرد، پس از آنکه مورد رضایت دولت قرار گرفت؟!

جانم به فدایت، ای مولای من، ای جعفر بن محمد صادق علیه السلام.

آنها می دانند که حق با تو و از آن تو است، و امامت برای غیر تو جایز نیست.

مگر مالک نگفت: «هیچ چشمی ندید، هیچ گوشی نشنید و به هیچ دلی خطور نکرد که برتر از جعفر الصادق در فضیلت، علم وعبادت ویا ورع وجود داشته باشد»(1)

علی رغم فضل آشکار او، جز فشار، اذیت و آزار، قتل

ص: 48

و تبعید برای خود و شیعه اش ندید، این چیزی است که تاریخ شیعه از ابتدای وفات رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و در طول تاریخ بدان شهادت می دهد.

ولی من از خود سؤالی می کنم که صاحب كتاب «الامام الصادق معلم الانسان» آن سؤال را کرد، او گفت: «سؤال من این نیست که چرا مسلمانان همچنان به دو دسته شیعه و اهل سنت تقسیم شده اند، بلکه سؤال تعجب آور من این است که: چگونه شیعه توانسته است تا امروز در برابر آن همه شرایط شکننده و دشوار که در زیر خفقان فکری و جسمی بر آنها وارد شده است ایستادگی کند؟!.. آن هم على رغم تمام کوشش هایی که برای محو آثار حق و از بین بردن اسلام انجام گرفته است ؟!»(1).

آیا ظلم نیست که تمام مذاهب را بر مذهب جعفر بن محمد مقدم بدارند؟ بلکه متأسفانه این مذهب، حتی در میان طبقات روشنفکر جامعه شناخته شده نیست (2).

به یاد دارم روزی استاد ما در دانشگاه ، فقه مالكی را تدریس می کرد، عده ای از دانشجویان اعتراض کرده ، گفتند: چرا فقه را بر اساس چهار مذهب تدریس نمی کنی؟ گفت: من مالکی هستم، و اهل سودان همگی مالکی اند، اگر کسی در میان شما مالکی

ص: 49

نیست، من حاضرم مذهبش را به طور خصوصی تدریس کنم.

من گفتم: من مالكی نیستم، آیا حاضری مذهبم را تدریس کنی، گفت: آری، مذهب تو چیست؟ آیا شافعی هستی؟

گفتم: خير

گفت: حنفی هستی؟

گفتم: خير

گفت: حنبلی هستی؟

گفتم: خیر

حیرت و تعجب بر روی او آشکار شد، گفت:

- پس از که تقلید می کنی؟!

گفتم: جعفر بن محمد الصادق علیه السلام.

گفت: جعفر کیست؟!

گفتم : استاد مالک و ابو حنیفه، از نسل اهل بیت ، مذهب او به نام مذهب جعفری شهرت یافته است.

گفت: تاکنون چنین مذهبی را نشنیده ام.

گفتم: ما شیعه ایم.

گفت: به خدا پناه می برم از شیعه.

.... واز کلاس خارج شد! هر که شانس ، تبلیغات و قدرت داشته باشد به ثریا می رسد، مالک خود طمعی در این مقام نداشت، زیرا می دانست که از او

ص: 50

شایسته تر برای این مقام بسیار اند.

ولی دولت از او به عنوان مرجع عمومی فتوی می خواهد، منصور به او دستور داد کتابی را بنویسد و مردم را به زور وادار به پیروی از آن نماید، مالک نپذیرفت، منصور گفت: بنویس، کسی امروز اعلم از تو نیست(1)، او نیز کتاب «موطأ» را تدوین نموده ، و منادی سلطان در ایام حج ندا سر داد: کسی جز مالک حق فتوی ندارد.(2)

مقریزی گوید: وقتی معز بن باديس به قدرت رسید، مردم آفریقا را وادار به پیروی از مذهب مالک و ترک دیگر مذاهب نمود.

و بدین وسیله اهالی آفریقا و اندلس همگی به مذهب او رجوع کردند، آن هم برای رضایت سلطان و طلب دنیا، زیرا قضاوت و فتوی در تمام آن شهرها مخصوص کسانی بود که پیرو مذهب مالک بودند، اکثر مردم نیز مجبور به پذیرش احکام و فتاوی آنها بودند. و بدین وسیله این مذهب در آنجا منتشر شد و مقبول همگان قرار گرفت، ولی به دلیل شایستگی ها و ارزش های روحانی این مذهب نبود، بلکه به خاطر قانون زور بود که مردم نیز بدون بصیرت در برابر آن خاضع اند(1).

در مغرب نیز در ایام دولت بنی تاشفین، وقتی علی بن يوسف بن تاشفين به قدرت رسید، مذهب مالکی رونق گرفت، ابن تاشفين فقها را تعظیم و مقرب دانست، ولی شرط تقرب به درگاه او تبعیت از مذهب مالکی بود، مردم نیز در تحصیل مذهب مالكی از یکدیگر سبقت می گرفتند، در این زمان کتاب های مذهب مالكی منتشر وهمه مردم به آنها عمل کرده و دیگر مذاهب را کنار گذاشتند، تا جائی که توجه مردم به کتاب خدا و سنت پیامبر نیز کم شد.

اینگونه سیاست، دین مسلمین را به بازی گرفت، عقاید

ص: 52

و عبادات مردم در دست دولتها بوده و مسلمانان تابع مذاهب تحمیلی شده و بدون هرگونه بحث و بررسی تسلیم آنها شدند. در صورتی که شایسته بود هر نسلی برای خود مستقل عمل کرده و بجای تقلید و اطاعت کور کورانه مذهب خود را با شناخت انتخاب می نمایند .

ابن حزم می گوید: دو مذهب در ابتدای کار خود با قدرت ریاست و سلطان منتشر شدند، یکی مذهب ابو حنیفه بود، هنگامی که ابو يوسف قضاوت را به عهده گرفت، هیچ قاضی تعیین نمی کرد مگر از اصحاب وابسته به خود که پیرو مذهب او بودند.

و دیگر: مذهب مالک نزد ما در اندلس، زیرا یحیی بن يحيى از مقربین سلطان بوده و در قضاوت مورد تأیید بود وسلطان بدون مشورت و تأیید یحیی هیچ قاضی برای شهرهای اندلس تعیین نمی کرد، و او نیز جز یاران خود کسی را نمی پذیرفت، مردم هم اهل دنیا بوده و برای رسیدن به اهداف خود در این جهت حرکت کردند(1).

و نمی تواند میزان صحیح برای سنجش شخصیت مالک باشد. به عنوان مثال می گویند: «قیس، پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ را در خواب دید که در مسیری میرود، ابوبكر پشت سر ایشان، عمر پشت سر ابوبکر، مالک بن انس پشت سر عمر، و سحنون(1) پشت سر مالک»(2)....

این قضایایی بی ارزش و فضایل ساختگی است که به درد بحث نمی خورد.

من در اینجا به سخنان علما و بعضی از معاصرین مالک، که آرائی است آزاد و در حدود اشکالهای علمی اکتفا می کنم.

شافعی می گوید: ليث از مالک افقه است، ولی اصحابش از او حمایت نکردند. سعید بن ایوب می گوید: اگر ليث و مالک در یکجا به هم می رسیدند، مالک ساکت می ماند، و ليث می توانست به هر طرف که می خواست مالک را پرتاب کند).(3)

على بن مدائنی از یحیی بن سعید پرسید: کدام رأی برای تو بیشتر مقبول است ، رأی مالک یا رأی سفیان؟

گفت: رأی سفیان، کسی در این باره شک ندارد.

او همچنین گفت: سفیان در هر چیز بالاتر از مالک است.

ص: 54

یحیی بن معین گوید: از یحیی بن سعید شنیدم که می گفت:

سفیان نزد من در هر جهت از مالک محبوبتر است(1).

سفیان ثوری گوید: او - یعنی مالک . چیزی از حفظ ندارد.

ابن عبدالبر می گوید: ابن ذؤيب درباره مالک بن انس سخنی پر از خشونت و بدگویی ایراد کرد، که من از گفتن آن اکراه دارم (2).

و از کسانی که درباره مالک سخن گفته و به مذهب او اشکال گرفته اند ابراهيم بن سعد است که از دعوت کنندگان به مذهب بوده وهمچنین عبدالرحمن بن زید بن اسلم، ابن ابی یحیی، محمد بن اسحاق واقدي وابن ابی زناد.

سلمة بن سلیمان به ابن مبارک می گوید: به رأى ابو حنیفه حاشیه زدی، ولی به رأی مالک حاشیه نزدی.

گفت: او را عالم نمی دانم(3).

ابن عبدالبر درباره مالك می گوید: آنها اشکال هایی به مذهب وی گرفته اند، عبدالله بن ادریس می گوید: محمد بن اسحاق نزد ما بود، سخن درباره مالک به میان آمد، گفت: علم او را

ص: 55

بگوئيد!، يحيى بن صالح می گوید: ابن اکثم به من گفت: تو مالک را دیده ، سخن او را شنیده ای و همنشینی محمد بن حسن نیز بوده ای، کدامیک از آنها افقه است؟ گفتم: محمد بن حسن از مالک افقه است(1)

ابو محمد بن ابی حاتم می گفت: ابو زرعه از یحیی بن بكير نقل کرده که گفت: ليث از مالک افقه است، ولی شانس به مالک روی آورد(2).

احمد بن حنبل می گوید: ابن ابی ذؤيب شبیه سعيد بن مسیب بود او از مالک افضل بود، ولی مالک در مردم داری بهتر بود.(3)

از مجموع این اقوال می توان گفت: مالک هیچگونه برتری بر سایر علما نداشت و هیچ امتیازی در او نبود که وی را شایسته مرجعیت فقهی قرار دهد. ولی سیاست به شایستگی ها توجهی ندارد، بلکه معیارهای خاص خود دارد، که بر اساس میزان و مصالح سیاسی، افراد را ارزشیابی می کند، ولذا مسلمانان باید از فقیهی تقلید و پیروی کنند که مخالف سیاست آنها نباشد.

ص: 56

جمله ابو داود، ابو حاتم و نسائی وی را ضعیف دانسته اند(1)

سپس شافعی نزد سعيد بن سالم قداح که متهم به مرجئی بودن است درس خوانده ، سپس به تحصیل علم از سفیان بن عیینه شاگرد امام صادق علیه السلام و یکی از اصحاب مذاهب از بین رفته پرداخت. شافعی در مدینه از مالک بن انس وغیره نیز علم آموخته است، ابن حجر تعداد اساتید او را هشتاد نفر نقل کرده که قدری مبالغه در آن است. رازی به خاطر تعصب. خود این مطلب را که شافعی نزد قاضی محمد بن حسن شیبانی شاگرد ابو حنیفه تحصیل کرده باشد انکار کرده است ، ولی این تعصب صحت ندارد زیرا شافعی خود به تحصیل نزد شیبانی اعتراف کرده است.

اما شاگردان شافعی ، گروهی عراقی و جمعی مصری هستند، که پس از آن عامل اساسی نشر مذهب شافعی شدند. از عراق : خالد یمانی کلبی، ابو ثور بغدادی که صاحب مذهبی منفرد وتا قرن دوم دارای مقلد بوده و در سال 240 وفات کرده است ، حسن بن محمد بن صباح زعفرانی، حسن بن علی کرابیسی، احمد بن عبدالعزيز بغدادی، و ابو عبدالرحمن احمد بن محمد اشعری که شبیه شافعی بوده است، وی توانست از این مذهب و پیروان آن دفاع نماید، زیرا موقعیتی نزد سلطان و منزلتی در دولت داشته و دارای مقامی عظیم بوده است. احمد بن حنبل نیز از شاگردان

ص: 58

شافعی است، هر چند حنبلیان ادعا می کنند شافعی از احمد روایت نقل می کرده و شاگرد او بوده است، همانگونه که در «طبقات الحنابله» آمده است.

اما شاگردان شافعی، در مصر تأثیر بیشتری در نشر مذهب وی و تألیف کتاب داشته اند، معروفترین آنها يوسف بن يعقوب بویطی جانشین شافعی در درس و از بزرگترین مبلغان وی می باشد.

او بیگانگان را مورد عنایت قرار داده و از فضل شافعی برای آنها سخن می گفت، تا آنکه پیروان او زیاد و مذهب او منتشر شد، ولی ابن ابى الليث حنفی نسبت به او حسادت ورزیده، او را از مصر اخراج کرد، وی در زندان بغداد از دنیا رفت.

از دیگر شاگردان شافعی اسماعیل بن يحيی مزنی، ابو ابراهیم مصری است که تألیفاتی در مذهب شافعی مانند «الجامع الكبير»، «الجامع الصغیر»، «المنثور» و غیره دارد که در نشر مذهب شافعی مؤثر بوده است.

تحقیق در تاریخ شافعی نشان می دهد که شاگردان و یاران او بودند که وی را کمک کرده و مذهب او را منتشر ساختند.

میان مکتب شافعی در عراق و مکتب او در مصر اختلافی قابل تأمل وجود دارد. گفته می شود که شافعی از فتواهای خود در عراق دست کشیده ، این فتاوی به عنوان مذهب قدیم معروف شده

ص: 59

و شاگردان شافعی در عراق بر این مذهب هستند. از جمله کتابهای مذهب قدیم: «الامالی» و «مجمع الکافی» است.

او هنگام هجرت به مصر، عمل به مذهب قدیم خود را تحریم نمود، آن هم پس از انتشار وعمل عوام بر اساس آن.... آیا رجوع شافعی از آن فتاوی به دلیل باطل بودن آنها است؟ یا آنکه اجتهاد وی در بغداد ناقص بوده و در مصر کامل گردیده است؟

حال چه تضمینی داریم که مذهب جدید او در مصر صحیح است؟

اگر عمر او ادامه می یافت، آیا باز هم از آراء خود بر میگشت؟! و لذا همانگونه که در کتاب «الأم» آمده است می بینیم که برای یک مسأله دو نظر در فقه شافعی وجود دارد . بنابراین این تردد و اختلاف در فتوی در نتیجه عدم اطمینان است و برای اجتهاد و علم نقص به شمار می رود.

بزاز این مطلب را تأیید می کند: «شافعی که در عراق به تألیف پرداخته و اصحاب محمد۔ یعنی شیبانی - عليه او اشکال گرفته، اقوال او را تضعیف و عرصه را بر او تنگ کردند. از طرفی دیگر اصحاب حدیث به قول شافعی توجهی ننموده و او را معتزلی قلمداد می کردند، و لذا در عراق جای پایی نیافته، به سوی مصر هجرت کرد، در مصر فقیه نامداری نبود و لذا بازار کار او رونق

ص: 60

گرفت»(1).

وقتی به مصر رفت این وضعیت تغییر کرد، زیرا شافعی به عنوان شاگرد مالک، وحامی و مدافع مذهب او به شمار می رفت، و این عامل موفقیت وی در مصر شد، زیرا جو عمومی به نفع مالک بود و اضافه بر آن شافعی به توصیه خلیفه زمان به مصر سفر کرد و در مصر مورد عنایت کافی به خصوص از اصحاب مالک قرار گرفت، و توانست به نشر مذهب جدید بپردازد.

ولی طولی نکشید که شافعی شروع به تألیف کتاب در رد مالك و آراء او نمود. ربیع در این مورد می گوید: از شافعی شنیدم که می گفت:

وقتی به مصر آمدم خیال می کردم که مالک تنها شانزده حدیث خود را نمی پذیرد، ولی دیدم که او اصل را گرفته، فرع را کنار گذاشته است، یا فرع را پذیرفته ، اصل را رد کرده است. ابو عمر می گوید: ساجی در کتاب «العدل» کسانی را نام می برد که درباره مالک سخن گفته و در مواردی از مذهب او عیب جوئی کرده اند، مانند عبدالعزيز بن ابی سلمي، و عبدالرحمن بن زید، سپس می گوید: شافعی و بعضی از اصحاب ابو حنیفه نیز، به دلیل حسادت بر مقام امامت ایشان (2)بر او اشکال گرفته اند.

ص: 61

مالكیان از شافعی به ستوه آمده، در کمین او نشستند تا آنکه وی را به قتل رساندند. ابن حجر می گوید: آنها شافعی را با یک کلید آهنین زدند تا مرد(1) آنگاه قصيده ابو حیان در مدح شافعی را آورده است:

و لما اتی مصر انبری بالاذى له*** أناسٍ طووا كشحة على بغضه طيا

أتی ناقدا ماحصلوه وهادماً*** لما اضلوا اذ كان بنيانهم وهيا

فدسوا عليه عندما انفردوا به*** شقيأ لهم شل الإله له اليديا

فشق بمفتاح الحدید جبينه***فراح قتيلا لابواك ولا نعيا

1- وقتی که به مصر آمد، گروهی برای اذیت او بپاخاستند که همیشه نسبت به او دشمنی می ورزیدند.

2- او برای نقد دستاوردها و تخریب ساخته های آنان آمده بود زیرا ساختمان آنها بی پایه بود.

3- وقتی او را تنها بافتند، جنایتکاری را به سراغ او فرستادند، که خداوند دستش را قطع کند.

4- آن جنایتکار با کلید آهنین پیشانی او را زخمی کرد، او

ص: 62

کشته شد بدون آنکه کسی بر او گریه و سوگواری کند.

این گونه شافعی قربانی تعصب مذهبی مالكیان واقع شد.

ولی علی رغم آن، مصر اولین پایگاهی بود که مذهب شافعی از آن منتشر شد، آن هم به دلیل تلاش یاران و شاگردان او، که اگر آنها نبودند، مذهب شافعی نیز مانند مذاهب دیگر به فراموشی سپرده می شد. این مذهب در شام هم منتشر شد و جای مذهب اوزاعی را گرفت. وقتی محمد بن عثمان دمشقی شافعی قضاوت را در شام به عهده گرفت ، سعی در نشر مذهب شافعی نموده و آن را جایگزین مذهب اوزاعی کرد، و لذا مذهب شافعی در ایام دولت ایوبیان رونق گرفت زیرا سلاطین ایوبی شافعی بودند. پس از آنها که ممالیک قدرت را در مصر به دست گرفتند باز هم مذهب شافعی به قدرت خود باقی ماند، زیرا تمام شاهان ممالیک، جز سيف الدين، شافعی بودند. سيف الدين حنفی بود ولی تأثیر منفی در نشر مذهب شافعی نداشت.

بدین ترتیب نام شافعی توسط آمرا وسلاطین باقی مانده وگرنه مذهب او نیز به فراموشی سپرده می شد.

با این وضعیت نمی توان شافعی را به طور دقیق ارزیابی کرد، دوستان افراطی وی صفاتی در بالاترین درجات كمال برای وی مطرح کرده اند که هیچ موجود زنده ای نمی تواند به آن درجات نائل آید و در مقابل، دشمنان احادیثی درباره اش جعل کردند که وی را تا درجه ابلیس پائین آوردند.

احمد بن عبدالله جویباری از عبد بن معدان از انس از پیامبر صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ روایت می کند که: «در امت من کسی خواهد بود بنام محمد بن ادریس، که ضرر او بر امت من بیشتر از ابلیس است ، و همچنین کسی از امت من به نام ابو حنیفه خواهد بود، که چراغ راه امت است»(1).

هیچ کس شک نمی کند که چنین روایتی جعلی و دروغ است.

در مقابل، ابن عبدالبر با سند از سوید بن سعيد نقل می کند که او گفت: «نزد سفیان بن عیینه در مکه بودیم، کسی آمد و خبر وفات شافعی را داد، سفیان گفت: اگر محمد بن ادریس وفات کرده، پس بهترین مرد این زمان مرده است»(2)

این خبر نیز دروغ است، زیرا سفیان در سال 198 هجری یعنی شش سال قبل از فوت شافعی وفات کرده است.

ص: 64

علی رغم همه اینها، اشکال های فراوانی بر او وارد کرده اند، او را گاه معتزلی و گاهی شیعه نامیده و گفته اند که او از دروغگویان روایت کرده و کمتر روایت می کند.

از یحیی بن معین سؤال شد: آیا شافعی دروغ می گفت؟ گفت: حديث او را دوست ندارم و درباره او سخن نمی گویم.

خطیب از یحیی بن معین روایت کرده که او گفت: شافعی مورد اعتماد نیست...

گفتارهای دیگری نیز عليه شافعی هست که چندان ارزشی ندارد، و من در مقام ترجیح وارزیابی نیستم، ولی آنچه توجه مرا به خود جلب کرده اتهام تشیع است که به شافعی زده اند، و این تهمت از خطرناکترین تهمت های آن زمان است، در آن ایام علوی ها۔ خاندان حضرت علی علیه السلام- و شیعه را گرفته و زیر ستون ساختمان ها زنده به گور می کردند و آنها را با فجیع ترین صورتها به قتل می رساندند. تظاهر به دشمنی عليه على علیه السلام و خاندان و شیعه ایشان امری معمولی بود... اطلاعات بیشتر در این زمینه را از کتابهای تاریخ مانند مقاتل الطالبيين از ابوالفرج اصفهانی می توان بدست آورد.

از اینرو مردم به دو قسمت تقسیم شدند، گروهی اندک که ولای اهل بیت را از دست نداده و در این راه صبر و فداکاری

ص: 65

نمودند، و گروه دیگر که عموم مردم را تشکیل می داد تسلیم شده و دین خود را به دنیای سلاطین فروختند. چه زیبا می فرماید امام حسین علیه السلام: «الناسُ عبيدُ الدُّنيا والدِّين لَعِقَ على السنَتُهُم، يحُوطُونَهُ ما درّت معايِشَهُم، فَاذا مَحّصوا بالبلاء قلّ الدیّانون: مردم دنیا پرستند، و دین تنها بر سر زبانها است، تا وقتی که زندگی آنها تأمین است در اطراف دین می چرخند، ولی هرگاه با نوعی گرفتاری مورد آزمایش قرار گیرند، دینداران كم خواهند بود».

در این فضای تیره، شافعی اظهار محبت نسبت به اهل بیت نمود، در حالی که صِرف محبت آنها موجب تهمت به تشیع می شد. در واقع شافعی شیعه نبود، یعنی او عقيده به ولای اهل بیت و وجوب پیروی از ایشان را نداشته بلکه محبتی بوده که به طور فطری در دل هر انسانی جای دارد. و از این رو که شافعی می گوید:

یا آل بیت رسول الله حبكم ***فرض من الله في القرآن انزله

يكفيكم من عظيم الفخر انكم*** من لم يصل عليكم لاصلاة له

ای خاندان رسول خدا ، محبت شما فریضه الهی است که خدا آن را در قرآن نازل کرده است.

2- در فخر وعظمت شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد، نماز او باطل است.

این دو بیت شافعی به استناد آیه شریفه است: « قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ

ص: 66

عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى»(1) «بگو من از شما پاداشی نمی خواهم جز محبت نسبت به نزدیکانم»..

از این آیه به صراحت محبت اهل بیت علیهم السلام را واجب می داند.

برای من عجیب بود که چگونه خداوند پاداش رسالت را در محبت اهل بیت قرار داده است ؟! این موضوع برای من روشن نشد تا آنگاه که ارزش آزمایش شدن در محبت اهل بیت علیهم السلام و تمسک به آنها را دانستم... و این شافعی نمونه ای روشن است، همین که اعلام محبت به اهل بیت نمود، وی را متهم به رافضی بودن ساختند.

شافعی می گوید:

قالوا: ترفضت، قلت: کلا*** ما الرفض دینی و لااعتقادی

لكن توليت دون شک *** خیر امامٍ و خير هاد

ان كان حب الوصي رفضاً *** فانني أرفض العباد

1- گفتند رافضی شده ای ؟ گفتم: خیر، نه دین من رفض است نه اعتقاد من.

2- ولی من بدون تردید موالی بهترین امام و بهترین هدایتگر شدم.

3- اگر حب وصی پیامبر رفض به شمار می آید، پس من رافضی ترین فرد هستم.

ص: 67

چون شافعی اینگونه اظهار محبت به على علیه السلامنمود، یکی از شعرا اینگونه از او بدگویی کرد:

يموت الشافعي وليس يدري*** عَلىٌ ربّهُ أم رَبّهُ الله

1- شافعی می میرد و نمی داند علی خدای او است یا «الله»(1)

شافعی در این فضای آلوده از دشمنی با اهل بیت و شيعة آنان، دست از اعلام محبت به آن بزرگواران بر نداشته و چنین می سراید:

یا راكبا قف بالمحصب من منی *** ا واهتف بقاعد خيفها والناهض

سحراً إذا فاض الحجيج إلى منى*** فيضأ كملطم الفرات الفائض

إن كان رفضا حب آل محمد*** فليشهد الثقلان أنی رافضی

ص: 68

1- ای سواره، در ریگزار منی متوقف و به کسانی که در مسجد خیف ایستاده یا نشسته اند ندا بده .

2- ندای خود را در هنگام سحر سرده، وقتی که حجاج از منی حرکت کرده اند مانند حرکت متلاطم رود فرات در هنگام طغیان آب.

3- ندای تو این باشد که: اگر محبت آل محمد صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ رفض به شمار می رود، پس جن و انس شهادت دهند که من رافضی هستم.

شافعی نیز افرادی که عليه على علیه السلام قيام کرده و با ایشان جنگیدند را اهل بغی می داند و این مسأله ، تهمت تشیع را درباره او تثبیت می کند، و این تهمت کابوسی بود در سینه حاکمان آن زمان .

ولی پس از بررسی و تحقیق مشخص می شود که تشيع شافعی تشیعی است نسبت به جامعه آن روز که به تبعیت از سلاطین خود غرق در دشمنی نسبت به اهل بیت علیهم السلام بود.

از این رو شافعی متهم به تشیع شده ، و الا اگر آن جامعه را از پیروی حاکمان و سیاستهای آنها جدا کنیم، هیچ دشمنی نسبت به اهل بیت علیهم السلام نخواهیم یافت، مگر خوارج و هر که دنباله رو آنها باشد.

پس محبت اهل بیت در دل هر مسلمانی که تسلیم سیاست نشده باشد نفوذ کرده و لذا شافعی نیز دوستدار اهل بیت بود بدون آنکه شیعه باشد. اختلاف این دو مسأله زیاد است، زیرا هر که اصول و ارزشها را دوست داشته ، اهل بیت که الگوی این ارزشها بودند را

ص: 69

نیز دوست می دارد، هر چند که مسلمان نباشد. شاهد بر این مطلب زیاد است، کافی است نویسنده مسیحی جرج جرداق را در نظر بگیریم که موسوعه ای پنج جلدی درباره امام علی علیه السلام تأليف نموده و ایشان را با عظیم ترین صفات معرفی کرده است ... ويا نویسنده دیگر درباره صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیها السلام کتابی به نام فاطمه وتر في غمد» می نویسد. این نویسنده، سلیمان کتانی صاحب کتاب «الامام على نبراس و متراس» است. همچنین طولانی ترین قصیده جهان که پنج هزار بیت دارد را یک مسیحی درباره امام علی بن ابی طالب علیه السلام سروده است و دومین قصیده سه هزار بیت داشته و آن را نیز یک مسیحی در فضایل امام علی بن ابی طالب علیه السلام سروده ... و قصيده سوم هم از یک مسیحی درباره امام على علیه السلامدر هزار بیت سروده شده است ... ولی هیچ یک از اینها دلیل بر تشیع نیست، زیرا صرف محبت کافی نبوده بلکه محبت واقعی عبارت است از موالات و پیروی کامل و بی شائبه نسبت به اهل بیت علیهم السلام وگرفتن معارف دین و احکام اسلام از آنان، همانگونه که شاعر می گوید:

لو كان حبك صادقة لأطعته*** إن المحب لمن يحب مطيع

1- اگر در محبت خود راستگو بودی، او را اطاعت می کردی، هر که محبت کسی را داشته باشد، او را اطاعت می کند.

ص: 70

فقهی او به شمار رود بلکه او دارای کتابهایی است که در شمار موضوعات فقهی بوده مانند «المناسك الكبيره»، «المناسک الصغيره» و رساله کوچکی در نماز که این کتابها تنها کتاب حديث بوده هر چند او به شرح و توضيح موضوعات آن پرداخته است(1).

معروف است که او علاقه ای به کتابهای شامل تفريع و رأی ندارد. روزی به عثمان بن سعيد گفت: به آنچه در کتابهای ابی عبید، یا نوشته های اسحاق، سفیان، شافعی یا مالک آمده است توجه نکن، بلکه اصل را دریاب.

از مشهورترین تأليفاتش در حدیث مسند او است که شامل چهل هزار حدیث بوده و از این میان ده هزار حدیث تکراری است. احمد مسند خود را توثیق کرده، وقتی درباره حدیثی از او می پرسند می گوید: «ببینید آیا در مسند وجود دارد یا نه، اگر نیست حجت نمی باشد. ولی بسیاری از حقاظ مسند او را نپذیرفته ، بعضی از روایتهای آن را نادرست دانسته ، وبه صراحت اعلام داشته اند که روایتهای جعلی در آن وجود دارد، البته در اینجا مجال این بحث نیست.

که بسبب سخنش در باره عدم خلق قرآن دامنگیر او شد. این گرفتاری از زمان مأمون آغاز شد. مأمون مردم را به زور وادار می کرد که قائل به مخلوق بودن قرآن باشند. او مردی متکلم وعالم بود و منشوری به تمام فرمانداران خود فرستاده ، آنان را امر کرد که درباره خلق قرآن مردم را امتحان کنند. در این منشور آمده است:

بر خلیفه مسلمین واجب است دین را حفظ و بر پاداشته و در میان رعیت بر اساس حق عمل کند. امیرالمؤمنین خبر دار شده است که اکثریت نادان جامعه و عموم افراد سطح پائین، که نه آگاهی و بصیرت، نه ارشاد و هدایت الهی و نه برخورداری از نور و برهان دانش دارند در هر دیار و سرزمینی باشند، نسبت به شناخت خداوند جاهل و نا آشنا بوده، و درباره حقیقت دین، توحید و ایمان به خدا در گمراهی بسر برده، و از واضحترین مسائل اعتقادی و راه واجب الاتباع الهی عقب مانده اند، آنها نه قدر خدا را آنگونه که شایسته است دانسته و نه درباره او معرفت صحیحی داشته و نه فرق میان او و خلقش را فهمیده اند، زیرا رأی آنها ضعيف و عقلشان ناقص بوده و قدرت تفکر و تدبر ندارند، آنها خداوند تبارک وتعالی را با قرآنی که نازل کرده است، یکی دانسته و همگی معتقد شده اند که قرآن قدیم و ازلی بوده و خداوند آن را نیافریده است...»(1)

ص: 73

از اینجا مسأله آشوب برانگیز خلق قرآن آغاز شد، ولی ابن حنبل در زمان معتصم به دام امتحان وشکنجه افتاد زیرا قبل از امتحان او مأمون از دنیا رفت معتصم در امتحان کردن و تذلیل مردم بسیار شدید بود، وقتی که نوبت احمد بن حنبل نیز رسید، معتصم سوگند یاد کرد که احمد را با شمشیر نخواهد کشت، بلکه وی را پی در پی کتک خواهد زد... و او را در جای تاریکی قرار خواهد داد که اصلا نوری نبیند. بدین ترتیب به مدت سه روز احمد را روزانه برای مناظره می آوردند تا شاید تسلیم حکم خلیفه شود ولی او بر قول خود باقی مانده وهرگز نپذیرفت. وقتی معتصم از او ناامید شد، دستور داد وی را با شلاق بزنند، آنها احمد را 38 ضربه شلاق زدند ولی این شکنجه ادامه نیافت، زیرا معتصم دستور آزادی ابن حنبل را صادر کرد و این مسأله موجب تعجب است، آیا این مقدار کافی بود تا از احمد یک قهرمان تاریخی بسازد، در حالی که تاریخ شاهد افرادی است که بیش از او شکنجه شده و صبر کردند؟! وانگهی چرا این شکنجه ادامه نیافت؟! آیا او خضوع کرده و قول سلطان را پذیرفت؟

بعضی ها گفته اند که مردم در برابر کاخ سلطان اجتماع کرده و خواستند حمله کنند ولذا معتصم دستور آزادی او را داد ...، ولی این خبر با تاریخ معتصم سازگار نیست، زیرا او معروف به قدرت، قوت اراده و عظمت دولت بوده و از غضب عوام هراسی نداشت،

ص: 74

وانگهی آن مردم چه کسانی بودند؟ ، آیا آنها پیروان احمد بودند؟! ولی احمد قبل از این گرفتاری معروف و مشهور نبوده تا چنین پیروانی داشته باشد، و اگر واقعا پیرو او بودند، احمد خروج بر سلطان را تحریم کرده بود ..! پس این سبب قانع کننده نیست.

ظاهراً سبب این آزادی پذیرش احمد نسبت به امر خليفه و تسلیم در مقابل رأی او است، همانگونه که جاحظ در رساله خود خطاب به اهل حدیث پس از نقل داستان این گرفتاری چنین می گوید: «واین صاحب شما۔ یعنی احمد بن حنبل . می گفت:

تقیه جایز نیست مگر در دیار شرک، پس اگر اقرار او به خلق قرآن بر اساس تقیه بوده ، که این تقیه در دیار اسلام واقع شده و لذا او خود را تکذیب نموده است، و اگر این اقرار او صحیح و بر اساس حقیقت است پس نه شما با او و نه او با شما است، علاوه بر اینکه او شمشیری بر سر خود ندیده و شلاق زیادی نیز نخورده بود، تنها سی ضربه با فاصله از یکدیگر و غیر شدید دریافت کرده و چندین بار اقرار نمود. احمد نه در مجلسی تحت فشار قرار گرفته، نه وضعیت او نا امید کننده بود، نه آهن بر او سنگینی نموده و نه از شدت تهدید او را ترسانده بودند، بلکه با نرم ترین سخن با وی مناظره نموده و او خشن ترین جوابها را می داد، آنها سنگین برخورد کرده، و او بی توجه به آنان بوده، آنها با حلم رفتار کرده و او

ص: 75

از کوره در می رفت»(1)

همچنین یعقوبی در تاریخ خود سخن جاحظ درباره اعتراف احمد بن حنبل به اینکه قرآن مخلوق است را آورده ، می گوید: «معتصم، احمد بن حنبل را درباره خلق قرآن امتحان کرد، احمد گفت: من علمی را بدست آورده ام، ولی چیزی از گفتار شما را درباره آن نمی دانم، آنگاه فقها را برای مناظره با او آوردند، عبدالرحمن بن اسحاق وچند تن دیگر با وی مناظره کردند... ولی او حاضر به قبول اینکه قرآن مخلوق است نشد، سپس او را چند ضربه شلاق زدند، آنگاه اسحاق بن ابراهیم گفت: یا امیرالمؤمنین، اجازه دهید من با او به مناظره بپردازم، گفت: اجازه دادم، اسحاق گفت: آیا این علمی که بدست آورده ای ، ملکی آن را برای تو نازل کرده یا از دیگران یاد گرفته ای ؟!

احمد گفت: از دیگران یاد گرفته ام.

اسحاق گفت: یکی پس از دیگری بدست آورده ای یا همه را باهم ؟

گفت: یکی پس از دیگری یاد گرفته ام.

اسحاق گفت: پس یک چیز مانده است که آن را یاد نگرفته ای.

ص: 76

احمد گفت: چیزی مانده است که آن را یاد نگرفته ام.

اسحاق گفت: پس این هم از آن جمله است که یاد نگرفته و امیرالمؤمنین آن را به تو یاد داد.

احمد گفت: پس من هم قائل به قول امیرالمؤمنین هستم .

اسحاق گفت: درباره خلق قرآن؟

احمد گفت: در خلق قرآن.

آنگاه شاهد بر او گرفته ، وبه وی خلعت دادند و به منزل روانه کردند»(1)

پس این جنجال پیش از آنکه حقیقت داشته باشد ساختگی است، وحنبلی ها از آن افسانه ها و داستان ها ساخته تا تبلیغی برای امامت احمد بن حنبل باشد. والا اگر این مسأله بر اساس واقعیت بررسی شود، هیچ گاه ابن حنبل قهرمان آن نخواهد بود.

کند که بگوید قرآن مخلوق است، ولی او نپذیرفت. درباره تجسم خدا در روز قيامت از او پرسید، آن را قبول کرده و درباره اش حدیث نقل کرد. واثق گفت: وای بر تو، آیا خداوند دیده می شود همانگونه که اجسام محدود دیده شده ، و مکانی او را در برگرفته و برای ناظر محصور می شود، تو با این خدائی که توصیف کردی کافر شده ای، ولی احمد خزاعی بر رأی خود اصرار کرد، وخليفه دستور داد شمشیری را که نامش «صمصامه» بود آوردند، واثق گفت: من امید ثواب دارم نسبت به کشتن این کافر، که خدایی را عبادت می کند که ما آن را نپرستیده و با صفاتی که او گفت نمی شناسیم. سپس شمشیر را بدست گرفته وگردن او را زد، و دستور داد سر او را به بغداد برده و چند روزی در جانب شرقی شهر و سپس چند روزی در جانب غربی آویزان نمودند. واثق کاغذی نوشت که روی سر او قرار داده شد. مضمون آن کاغذ چنین بود:

این سر احمد بن نصر بن مالک است. بنده خدا امام هارون - واثق - از او خواست که قائل به خلق قرآن و عدم تشبيه شود، ولی او نپذیرفته و عناد نمود و خداوند او را زودتر به آتش فرستاد»(1)

(2) يوسف بن يحيی بویطی، شاگرد شافعی و ادامه دهنده

ص: 78

حلقه درس او. او را در چهل رطل زنجیر آهن بسته و از مصر به بغداد بردند. در آنجا امتحانش کردند که بگوید قرآن مخلوق است، ولی او نپذیرفته، گفت: به خدا سوگند، در این غل و زنجیر خود می میرم تا اقوام بعد بدانند که گروهی در این راه در زنجیر مردند، واگر بر او واثق - وارد شدم جز سخن راست چیزی نخواهم گفت.

او همچنان بر عقیده خود اصرار کرد تا آنکه در سال 232 هجری در زندان مرد.

...افراد دیگری نیز بودند که مجال ذکر نام آنها نیست وهمگی محکم تر و استوارتر از احمد بودند، پس این ظالمانه است که چنین گرفتاری را مخصوص احمد بن حنبل دانسته و آن را از بزرگترین قهرمانی های او تلقی کنیم، در حالی که او اصلا چنین نبود، زیرا همانگونه که دیدیم در برابر معتصم خضوع و اعتراف کرد.

احمد امین می گوید: «متوکل خواست افکار عمومی را در بر گرفته و تأیید همگان را بدست آورد، لذا قول به خلق قرآن را کنار گذاشته، امتحانها و محاکمه ها را تعطیل و محدثین را یاری کرد»(1).

بیشترین سهم در تقرب به متوکل از آن احمد بن حنبل بود، زیرا تنها او از قضیه گرفتاری قرآن جان سالم به در برد، پس از آنکه قهرمانان این آشوب به قتل رسیدند، متوکل به أمرا توصیه می نمود که احمد را تقدير واحترام کنند. او بهترین جایزه ها را برای احمد قرار داده و ماهیانه چهار هزار درهم حقوق به او می داد(2)

بدین وسیله ستاره احمد صعود نموده ، مردم زیادی دنباله رو او شده، رجال حکومتی، اعیان و اشراف به سوی او روی آوردند.

و در مقابل احمد فتوی به درستی خلافت، امامت و وجوب اطاعت از متوکل داده، دولت را تأیید و پشتیبانی نمود، و این کار از احمد جای تعجب ندارد زیرا او قائل به لزوم اطاعت از حاکم است چه مؤمن باشد چه فاسق.

احمد در یک رساله خود چنین می گوید: اطاعت و فرمانبری از ائمه وامیرالمؤمنین، چه مؤمن باشند چه فاسق، وهر که به خلافت رسیده و مردم او را پذیرفته و تأیید کردند، یا آنکه با زور شمشیر بر آنها مسلط و نام امیرالمؤمنین را گرفت، اطاعت از تمام

ص: 80

اینها واجب است و جنگیدن در رکاب أمراء مؤمن یا فاسق تا روز قیامت صحیح است.

اجرای حدود بدست این ائمه بوده و هیچ کس حق مخالفت و نافرمانی با آنها را ندارد.

پرداخت صدقات به آنها جایز و مجزی است چه مؤمن باشند چه فاسق . نماز جمعه پشت سر او و یا هر حاکمی جایز بوده و هر که نمازش را دوباره بخواند بدعت آفریده ، اخبار را ترک و با سنت مخالفت نموده است.

اگر کسی علیه یکی از ائمه مسلمین که مردم وی را قبول و به هر نحو ممکن، چه با رضایت چه بازور، بر خلافت او اقرار کرده اند قيام کند، یاغی به شمار رفته، و مخالف آثار رسول الله است، و اگر در این حالت بمیرد گویا در زمان جاهلیت مرده است (1)

ابو زهره در همین کتاب در صفحه 522 می گوید: «احمد نظری دارد که با سایر فقها هماهنگ است و آن درباره صحت امامت کسی است که به قدرت رسیده و به خوبی حکومت کرده و لذا مردم او را پذیرفته اند، بلکه احمد نظری بیش از این نیز دارد، او می گوید هر که به قدرت برسد هر چند فاسق باشد باید از وی

ص: 81

اطاعت نمود تا آشوب برپا نشود.

از این رو می بینیم پیروان او از سلفی ها و وهابی ها معتقدند که حسین بن علی علیه السلام یاغی بوده و یزید باید او را می کشت زیرا علیه امام زمان خود قیام کرده است. من این نظر را با گوش خود شنیده ام ، یکی از آنها در این باره با من بحث نموده و با تمام نیرو از یزید دفاع می کرد و می گفت: حسین علیه امام زمان خود خروج کرده و باید کشته می شد. حال ببینید تقلید کورکورانه از گذشتگان، انسان را به کجا می کشاند. احمد بن حنبل در برابر حسین علیه السلام چه ارزشی دارد که قول او را قبول و به فتوای او عمل کرده و حسین را متهم به ظلم و تجاوز نمائيم ؟!

اگر از این تقلید کورکورانه دست کشیدیم و در آیات قرآن تدبر نمودیم، وضع ما بهتر از این بوده و به حق نزدیکتر خواهیم بود. خداوند می فرماید: «وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ »(1): تکیه بر کسانی که ظلم کرده اند نکنید که آتش به شما خواهد رسید».

در آیه دیگری می فرماید: « وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا »(2): «کسی که ما قلبش را از یاد خود غافل ساختیم و او به دنبال هوای نفس خویش رفته و در کارش

ص: 82

افراط می کرد، از چنین کسی اطاعت نکن» .

در جای دیگر خدا می فرماید:«فَلَا تُطِعِ الْمُكَذِّبِينَ »(1): «از تکذیب کنندگان اطاعت نکن»، وهمچنین «وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ »(2):«ودستور اسراف کنندگان را اطاعت نکنید».

... ولی آنها از قرآن رو برگردانده و استناد به روایاتی کردند که حکام ظالم بنی امیه برای تثبیت سلطنت خود آنها را به دروغ جعل کرده اند و در مقابل، اهل بیت این احادیث را رد کرده و بجای آنها احادیث صحیح و موافق قرآن و روح اسلام بیان نمودند.

امام صادق علیه السلام می فرماید: «هر که راضی به بقاء ظالم باشد، راضی به معصیت خدا است». این گفتار جدا از اینکه یک حديث است، در واقع یک دلیل عقلی محکم است، زیرا هر که معتقد به تسلیم، اطاعت وعدم قيام عليه ظالم است، در واقع راضی شده است که معصیت امر خدا شود. خداوند می فرماید: «وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ الظالمون ....الفاسقون »(3)

هر که حکم بر خلاف امر خدا کند، جزء کافرین ... ظالمين ..

فاسقین است».

مضاف بر آن، آیات و روایاتی است که دلالت بر امر به

ص: 83

معروف و نهی از منکر داشته و لذا هنگامی که امام حسین علیه السلام می خواست علیه طاغوت زمان خود یزید قیام کند فرمود:

ای مردم، رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ می فرماید: هر که سلطان ظالمی را ببیند، که حرام خدا را حلال کرده، عهد خدا را شکسته، باسنت رسول الله مخالفت نموده و رفتار او نسبت به بندگان خدا نادرست ودشمنانه است، ولی علیه آن ظالم با دست با زبان بر خورد نکند، بر خدا است که او را در جایگاهی - از عذاب - قرار دهد که آن ظالم را خواهد برد. حال بدانید که این قوم اطاعت از شیطان نموده واطاعت از خداوند رحمن را ترک کرده اند. آنها فساد را علني، حدود خدا را تعطیل، در آمد بیت المال را تصرف، حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده اند، و من اولی از دیگرانم که علیه آنان قیام کنم»(1)

ولی ما چه بگوئیم درباره کسانی که ائمه اهل بیت را رها کرده وبجای آنها ائمه ای ساختگی را پذیرفتند، که خداوند امر به اطاعت آنها نکرده است خداوند می فرماید: «وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا »(2): «گفتند پروردگارا، ما از رؤسا و بزرگان خود اطاعت کرده ، آنها ما را از راه به در بردند، پروردگارا، آنان را دو برابر عذاب

ص: 84

نموده و آنها را لعن کن لعنی بزرگ» .

حاکمان بنی امیه چه جنایت بزرگی در حق امت اسلامی مرتکب شدند که احادیث دروغ به رسول خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ نسبت دادند؟! .

و احمد بن حنبل نیز چه گناه بزرگی بر دوش گرفته که چنین فتوائی صادر کرده؟!، این فتوی چقدر برای نسل انقلاب اسلامی که حاضر به قبول ظلم و استبداد نیست باز دارنده است؟!. آن هم در این زمان که عصر آگاهی و نهضت فراگیری است که سخنان مزورانه علمای درباری نمی تواند در برابر آن بایستد. حال اگر چند جوان بی تجربه با پیوستن به گروههای کمونیست و ضد اسلامی مرتکب گناه شده اند، مطمئنا گناه آن علمای منحرف بزرگتر است.

احمد خود نیز ادعا نکرده است که فقیه و اهل فقاهت بوده ، بلکه از فتوى اجتناب و فرار می کرده است. خطیب با سند از کسی نقل می کند که گفت: «نزد احمد بن حنبل بودم، کسی از او مسأله ای در حلال وحرام پرسید، احمد گفت: خدا تو را ببخشد، از دیگری بپرس، او گفت: ای ابو عبدالله ، ما در واقع جواب تو را می خواهیم، گفت: خدا تو را ببخشد، از دیگران بپرس ، از فقها، از ابو ثور»(1)، بنابراین او خود را جزء فقها نمی داند.

مروزی می گوید: از احمد شنیدم که می گفت: ما نسبت به حدیث راحت شدیم، ولی درباره مسائل من تصمیم گرفته ام اگر کسی از من سؤالی کرد جوابش را ندهم.(2)

و باز هم خطیب با سند از کسی نقل می کند که احمد بن حرب (زاهد نیشابوری) از مکه بازگشت، احمد بن حنبل به من گفت: این خراسانی که آمده کیست؟

گفت: در زهد او چنین و چنان می گویند.

گفت: کسی که چنین ادعایی - زهد - دارد نباید خود را وارد فتوی کند(3)

.... پس این است مسلک او، نه وارد فتوی شده و نه آن را

ص: 86

مناسب با زهد می بیند ، پس چگونه مانند چنین شخصی دارای فقه یا مذهب فقهی بوده که در امور عبادی از آن تقلید شود؟!

ابوبكر اشرم - شاگرد احمد بن حنبل . می گوید: پیش از این فقه و اختلاف نظرها را حفظ می کردم، وقتی مصاحب احمد شدم همه آن را ترک کردم.

احمد بن حنبل می گوید: مبادا در مسأله ای نظر دهی که در آن امامی نداری(1)

یعنی به صراحت می گوید: فتوی نده حتی اگر حدیثی در دست داری، مگر آنکه امامی داشته باشی که در این فتوی بر او تکیه کنی.

ضمنا به نظر او نیازی نیست که میان اقوال صحابه ترجیح داده و بهترین را انتخاب نمود، بلکه اگر در مسأله ای اختلاف داشتند می توانی به نظر هر کدام که بخواهی عمل کنی.

این بود جواب احمد به عبدالرحمن صیرفی وقتی درباره امکان ترجيح بين اقوال صحابه پرسید.

کسی که از ترجیح واز قبول بهترین اقوال نهی می کند دورترین فرد از اجتهاد است. به عنوان دلیل بر عدم وجود یک مذهب فقهی برای احمد بن حنبل، این که بسیاری از پیروان

ص: 87

متعصب او در مذهب فقهی اختلاف دارند.

آیا آنها حنفی اند یا شافعی؟ مثلا ابو الحسن اشعری وقتی مذهب اعتزال را ترک کرده و حنبلی شد، هیچ معلوم نیست که او خدا را بر فقه حنبلی عبادت می کند. همچنین قاضی باقلانی که مالکی بود، و عبدالله انصاری هوری متوفای سال 481 هجری که می گوید:

انا حنبلی ما حييت وإن أمت*** فوصيتي للناس أن يتحنبلوا

من تا زنده هستم حنبلی بوده و اگر مردم وصیتم به مردم این است که حنبلی شوند.

او علی رغم تعصبش به احمد، در فقه پیرو ابن مبارک بود وهمین وضع برای معاصرین و نزدیکان عهد او نیز بوده است، منسوبین به او تنها از نظر عقیده وابسته به او بودند نه در فقه.

همچنین ابن حنبل در رسائل خود از : رأي، قياس و استحسان نهی کرده و قائلين به قیاس را در ردیف جهمی ها، قدری ها ورافضیان قرار می دهد و بر شخص ابوحنیفه حمله می کند و علی رغم آن، ملاحظه می شود که قیاس وارد فقه حنبلی شده است. از این رو این احتمال پیش می آید که احمد بن محمد بن هارون (ابوبكر خلال) متوفای سال 311 هجری که راوی و ناقل فقه حنبلی است، در نقل خود امین نبوده یا امر بر او مشتبه شده است، به خصوص این که وی در زمان احمد بن حنبل نبوده

ص: 88

ومسائل فقهی منسوب به احمد را جمع آوری کرده است. ولذا می بینیم روایاتی که اقوال احمد را نقل کرده شدیدا با یکدیگر اختلاف داشته به طوری که به زحمت می توان پذیرفت که تمام اینها مربوط به او است.

ابو زهره می گوید: «فقه منقول از احمد بن حنبل دارای اقوال ضد و نقیض بوده ، به طوری که عقل انسان به سختی می تواند بپذیرد که تمام این اقوال از او است. هر کتابی از کتاب های حنبلیان یا هر بابی از ابواب یک کتاب را بخوانی، خواهی دید که روایات وارده در چندین مسأله ، اختلاف در «آری» یا «نه» دارند»(1).

پس مذهب فقهی ابن حنبل برای معاصرین او مشخص نبوده و آنچه امروز موجود است، در واقع مذهبی است ساختگی که حنبليان آن را با زور و خشونت. همانگونه که در بغداد اتفاق افتاد. منتشر ساخته اند، در حالی که مردم بغداد اغلب پیرو مذهب تشیع بودند. اما خارج از بغداد چندان مشهور نبود و تنها عده اندکی در قرن هفدهم در مصر پیرو آن بودند. ولی هنگامی که موفق الدین عبدالله بن محمد بن عبدالملک حجازی، متوفای سال 769 هجری قضاوت را بر عهده گرفت مذهب احمد توسط او منتشر شد. وی فقهاء حنبلی را مقرب و گرامی داشت، اما در دیگر بلاد اثری از حنبلی ها نبود. ابن خلدون در مقدمه اش این وضعیت را

ص: 89

چنین تفسیر می کند: «ولی مقلدین احمد اندک اند زیرا مذهب او از اجتهاد به دور است».

حنبلی ها راهی برای نشر مذهب خود جز هرج و مرج وضرب و شتم مردم در خیابانها وراهها نیافتند، تا آنکه نظم شهر بغداد را بر هم زدند. «راضی» خلیفه عباسی اعلامیه ای صادر و کار آنها را تقبیح نموده و عقیده آنان به «تشبیه» را رد کرد. در این اعلامیه آمده است: «در بعضی موارد ادعا کرده اید که چهره های قبيح و منفور شما مانند رب العالمين و هیئت پلید شما مثل خداوند است و برای او دست، پا، انگشتان ، کفشهای طلائی ....بالا رفتن به طرف آسمان و پائین آمدن به سوی زمین قائلید، خداوند از آنچه ظالمین و گمراهان می گویند کاملا منزه و دور است.»(1)

این است مذهب حنبلی که پیروان زیادی نداشته و افراد از آن دوری می کردند، زیرا حنبلی ها عقاید خاصی درباره خدا داشته، پروردگار را تشبیه و برای او صفاتی نالایق قائل بودند. لذا این مذهب نتوانست منتشر شود، تا آن که مذهب وهابی به رهبری محمد بن عبدالوهاب بر پا شد. وی پیرو خط حنبلی بوده و دولت آل سعود از آن حمایت نمود. آل سعود برای نشر این مذهب ابتدا از شمشیر بران و سپس از ریالهای دلربا استفاده نمودند. متأسفانه بسیاری از مردم پیرو مذهب حنبلی شدند بدون آنکه دلیلی داشته .

ص: 90

باشند جز این آیه : « إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ » (1)«ما پدران خود را بر دینی یافته و ما نیز دنباله رو راه آنان هستیم» . اگر غیر از این است، آنها باید این سه مطلب را ثابت کنند: فقیه بودن احمد بن حنبل، واینکه فقه منسوب به احمد ساختگی نیست، آنگاه پس از اثبات اینها باید دلیلی محکم و قاطع مبنی بر وجوب پیروی از احمد بن حنبل آورد والا پیروی از او به معنی دنبال اوهام رفتن است، و اوهام هیچ گاه جایگزین حق نمی شود. و علاوه بر این بعضی از متعصبین نسبت به احمد مانند ابن قتيبه وی را در ردیف فقهاء نیاورده است، پس اگر احمد فقيه بود، ابن قتیبه حق او را ضایع نمی کرد. همچنین ابن عبدالبر وقتی فقها را در کتاب «انتقاء» می شمارد از احمد نامی نمی برد، ابن جریر طبری صاحب تفسیر و تاریخ معروف نیز در کتاب «اختلاف الفقهاء» یادی از او نمی کند، در این باره از طبری سؤال شده می گوید: احمد فقیه نبوده بلکه محدث بود و من اصحابی برای او ندیدم که بتوان بر آنها اعتماد کرد. حنبلی ها از این گفتار به خشم آمده، گفتند: او رافضی است. از وی درباره حديث نشستن بر عرش پرسیدند گفت: محال است، سپس چنین سرود:

سبحان من ليس له أنيس ***و لا له في عرشه جليس

منزه است آنکه هیچ مونسی نداشته و در عرش خود هیچ

ص: 91

همنشینی ندارد.

و لذا حنبلی ها مردم را از نشستن نزد او ووارد شدن بر او منع کردند و او را با دواتهای خود زدند، تا آنکه خانه نشین شد، آنگاه آنقدر سنگ بر خانه او زدند که بر هم انباشته شد(1)

این کار نشان دهنده تعصب حنبلیان و غیر اصولی بودن روش آنها در نشر مذهبشان است، آنهم مذهبی که علما آن را نپذیرفتند. شیخ ابو زهره می گوید: بسیاری از گذشتگان احمد را جزء فقهاء نشمرده اند مانند: ابن قتیبه که نزدیک به زمان احمد بوده و ابن جریر طبری و دیگران.

از این رو می بینیم که مذاهب چهارگانه از میان صدها مذهب دیگر انتخاب گردیده، زیرا شامل عفو ملوکانه و رضایت سلطان بوده است، و لذا شاگردان این مذاهب در منصب قضاوت قرار گرفته و امور دین به دست آنها سپرده شد. آنها نیز مذاهب اساتید خود را به دلخواه خود منتشر کردند، همانگونه که دیدیم.

فرمانی در زمان منتصر عباسی صادر شد، مبنی بر این که باید به قول اساتید گذشته ملتزم بود، و هیچ قولی در برابر اقوال آنها گفته نشود، علمای بلاد نیز فتوی بر لزوم پیروی از مذاهب چهارگانه ، تحریم دیگر مذاهب و بستن درهای اجتهاد دادند.

احمد امین می گوید: «دولتها نقش بزرگی در یاری مذاهب اهل سنت داشتند و معمولا اگر دولت قوی بوده و یکی از مذاهب را تأیید کند، مردم به دنبال دولت از آن مذهب پیروی می کنند و چنین مذهبی پایدار می ماند تا آنکه آن دولت از بین برود»(1)

آیا پس از این، بازهم کسی به وجوب پیروی از مذاهب چهارگانه احتجاج می کند؟!. .

و آیا اساسا دلیلی مبنی بر انحصار مذاهب در چهار مذهب وجود دارد ؟! واگر دلیلی بر پیروی از آنها نیست، آیا خدا و رسول از این

ص: 93

مسأله غافل شده و پیامبر برای مردم مشخص نکرد که دین و شرایع احکام را از چه کسی بگیرند...؟! واز چه کسی نگیرند؟!

خداوند منزه است از اینکه خلق را رها کرده بدون آنکه احکام و راه نجات را به آنان نشان دهد. آری، خداوند آن را به زبان رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ با بیان فرموده و حجت و برهان مبنی بر وجوب پیروی از عترت رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ که خاصان ومعادن حکمت او هستند اقامه نموده است. ولی عترت پاک پیامبر مخالف امرا، طاغوتهای زمانشان وغصب کنندگان حقشان بودند، ولذا حکام سعی در منصرف کردن مردم از ایشان و عدم تمسک به آنان نمودند، «و مردم نادان وبی خردند، دنباله رو هر سر و صدا بوده و با هر بادی جهت را عوض می کنند، راه آنان با نور علم روشن نشده و به هیچ تکیه گاه محکمی وابسته نیستند».

و در مقابل می توانی مکتب اهل بیت - تشیع - را بنگری، که برای معرفی فقهایش نیازی به حکام نداشته، بلکه به این گفتار رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تمسک نموده است: «انی تارک فیکم الثقلين كتاب الله و عترتي اهل بيتي، فان العليم الخبير أنبأني أنهما لن يفترقا حتى يردا علىّ الحوض : من در میان شما دو گوهر گرانبها گذاشتم ، یکی کتاب خدا و دیگری عترتم، اهل بیتم، خداوند دانا و آگاه به من خبر داد که آن دو هیچ گاه از یکدیگر جدا نمی شوند تا آنگاه که بر حوض بر من وارد شوند».

ص: 94

شیعه نیز ملازم عترت شده، دین و عقیده خود را از ایشان گرفته و هیچگاه مخالف اهل بیت عمل نکرده و در برابر رأی آنها از خود نظری نمی دادند، نیازی هم به فتوای دیگران نداشته، بلکه حکم خدا را از کسانی گرفتند که حديث آنها حديث جدشان، وحديث جدشان حديث رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ و حدیث رسول الله حديث جبرئيل و حدیث جبرئیل حدیث خدا است.

شاعر می گوید:

إذا شئت أن تبغي لنفسك مذهبا ***ينجيك يوم البعث من لهب النار

فدع عنك قول الشافعي ومالكٍ*** و أحمد والمروی عن كعب أحبار

و وال أناسا قولهم و حديثهم ***روی جدنا عن جبرئيل عن الباری

1- اگر خواهی برای خود مذهبی را انتخاب کنی که تو را در روز قیامت از آتش جهنم نجات دهد.

2- پس قول شافعی ، مالک و احمد و روایتهای کعب احبار را کنار گذار.

3- و پیرو کسانی باش که سخن و حدیث آنان این است: جد ما از جبرئيل، وجبرئیل از پروردگار روایت کرده است.

ص: 95

و بتواند احکام را از ادله خود استنباط نماید، یا مقلد باشد یعنی طبق رأی یک مجتهد جامع الشرائط عمل کند ویا وظیفه خود را از راه احتیاط انجام دهد به طوری که برای او یقین حاصل شود که تکلیف خود را انجام داده است. مثلا اگر عده ای از مجتهدین فتوی بر حرمت کاری و عده ای دیگر فتوی بر استحباب آن دادند، بنابر احتیاط باید آن کار را ترک کند. پس هر که مجتهد نبوده و نتواند بر احتیاط عمل کند باید از یک مجتهد تقلید و مطابق نظر او عمل نماید.

مسأله 4): بنابر وجوب تقلید اعلم، اگر شناخت شخص اعلم میسر نبود باید از کسی تقلید کرد که احتمال اعلم بودن او بیش از دیگران است، بلکه اگر احتمال ضعیفی دهد که یکی از علما اعلم است و می داند که دیگران اعلم نیستند، باید از او تقلید کند.

اما اگر عده ای در نظر او - در علم مساوی بودند، می تواند از هر یک از آنها تقلید نماید، ولی اگر یکی از آنها اورع باشد، بنابر احتیاط باید از او تقلید کند.

مسأله 5): بدست آوردن فتوى و رأى مجتهد، چهار راه دارد: