بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

اسراف

ص: 3

ص: 4

ص: 6

بسم الله الرحمن الرحيم

قبل از آنکه درباره اسراف و تعاریف و نمونه ها و راهکارهای بازدارنده بررسی کنیم؛ لازم است بدانیم که همۀ کردارها در بینش اسلامی با اندیشه و عقاید رابطه دارند پس هیچ عملی بدون رابطه با یک ذهنیت و فکر نیست

به همین دلیل باید اسراف را در ظرفیتی بیشتر بررسی کنیم؛ زیرا در قرآن کریم انسان یک موجود امانت دار است و نعمت ها نیز از یک نسبت ویژه ای از این امانت هستند همین دقت باعث می شود که انسان مؤمن از حساسیتی در برابر نعمت ها و مصرف آنها برخوردار می شود؛ چنان که حتی یک تکه نان هم برای او دغدغه می شود. به این روایت شگفت دقت کنید :

روزی امام سجاد و به روایتی دیگر امام حسین علیه السلام قصد کرد به دستشویی برود، آنجا تکه ای نان را بر زمین دیدند، برداشته و به خادم خویش داده و فرمودند : این نان را نگه دار تا من بیرون آیم. هنگامی که

ص: 7

امام علیه السلام بیرون آمد، سراغ نان را گرفت؛ خادم گفت: من نان را خوردم. امام علیه السلام فرمود: تو آزادی. فردی از امام پرسید : به خاطر این کار، او را آزاد کردید؟ امام علیه السلام پاسخ جالبی دادند و فرمودند کسی که چنین به نان احترام کند از آتش جهنم آزاد شده، پس من چرا او را آزاد نکنم. (1)

این حدیث نشان می دهد، انسان باید برای نسبتی که بین او و نعمت هاست، دچار دغدغه باشد .

این دغدغه از آنجا شروع می شود که انسان، خود نعمتی بزرگ؛ بلکه وجودش بزرگترین نعمت است. پس باید خودش را به بهترین وجه و بهترین جهت خرج کند. و اگر در این مسأله حساس نباشد و کوتاهی کند، بزرگ ترین اسراف اتفاق افتاده است و بدترین شرور که اسراف یکی از آنهاست اتفاق می افتد. چنانکه فرموده اند:

من هانت عليه نفسه فلا تأمن شره؛

کسی که برای خودش ارزشی قائل نباشد، از شر او در امان نباش.

و چنین است که قرآن بزرگ و هدایت تمام، می فرماید: ای کسانی که درباره وجود خودتان اسراف نموده اید، از رحمت خداوند ناامید نشوید، خداوند همه گناهان را می آمرزد. (2)

ص: 8

و می بینیم که گناه قوم لوط را یک اسراف و آلوده ها به گناه لواط را جزء مسرفین نام می برد .

و از همین جا می بینیم که قرآن هدایت گر، قبل از آنکه به اسراف اشیاء ضروری زندگی، مانند آب و خوراک و پوشاک بپردازد، از این اسراف گفتگو می کند؛ زیرا این گم گشتگی و ضلالت انسانی درباره خویش است که اسراف های دیگر را شکل می دهد و سرمایه های بزرگ را نابود می کند.

این مطلب از یک حقیقت بزرگ پرده بر می دارد که وقتی انسان و انسانیت ارزش خویش را از دست داد، آنگاه احساس مسؤولیت دربارهٔ نعمت ها نمی کند و می بینیم چه آمارهای وحشتناکی از اسراف در جهان مطرح می شود.

روزانه 6 میلیارد تومان در کشور برای بیماریهای ناشی از سیگار هزینه می شود. (1)

سالانه 54 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می شود که با کاغذ مصرفی آن می توان کتاب های درسی دانش آموزان را تأمین کرد. (2)

ص: 9

باندهای مافیایی سالانه 8 میلیارد دلار از قاچاق زنان درآمد کسب می کنند .

میزان درآمد ناشی از تجارت زنان شرقی به عنوان بردگان هزاره سوم، سالانه تا 13 میلیارد دلار است. (1)

سالانه 6 تریلیون (6 هزار میلیارد) نخ سیگار در جهان به فروش می رسد. درآمد حاصله از خرید سیگار این افراد بالغ بر 300 میلیارد دلار است. (2)

هر سال بیش از 55 هزار نوجوان و جوان شهروند کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر اثر مصرف نوشیدنی های الکلی، جان خود را از دست می دهند. در شمال تهران 100 هزار واحد مسکونی خالی وجود دارد. (3)

این مطالب همگی مرتبط با جهان بینی شخص، نسبت به انسان است و به همین دلیل، ابتدا باید از اهمیت استعدادهای انسانی و هدف برتر او و خلاصه حیات متعالی او سخن گفت، تا آنگاه نسبت به نعمت هایی؛ مثل آب و نان و برق و گاز و سایر انرژی ها قناعت بورزد و به مصرف صحیح روی آورد؛ زیرا انسانی که نسبت به نعمت های بزرگ؛ مثل وجود خویش و آثار اعمال خویش حساسیت پیدا کرد نمی تواند اسراف در نعمت های کوچک دیگر را تحمل کند .

ص: 10

استاد می نویسد :

کسی که عاشق حق شد (الذين آمنوا) عاشق خلق می شود، که عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست و این عشق میشود زیربنای مبارزه و امر به معروف و نهی از منکر کسی که عاشق شد خواستار بهروزی و بهزیستی و رشد و حرکت و کمال معشوق است. در این دید حتی یک پر سبزی و یک ورق کاغذ هم هدر نمی شود و ضایع نمی گردد که باید هر چیز به رشد و کمال خود برسد و این خودداری از اسراف، براساس این اعتقاد استوار می شود، نه فقط براساس یک بخل و یا یک دید اقتصادی. (1)

و کسی که یک پر سبزی را هدر نمی کند و اسراف نمی کند، چگونه میتواند شاهد از دست رفتن استعدادهای خلق باشد؟ چگونه می تواند خودش باتلاق خلق بشود و آنها را مطیع و مرید و برده خود بسازد؟ چگونه می تواند که شاهد اسارت و بردگی و در باتلاق رفتن خلق باشد و آرام بگیرد؟

با این مبنا نه تنها می توانیم الگوهای مصرف را تغییر دهیم و از اسراف بکاهیم؛ بلکه می توانیم این بینش را متعالی نمود یا به قول

روانشناسان تصعید ببخشیم که احساس مسؤولیت درباره انسان

استعدادها، وقت ها، نیز به جنبش درآید.

ص: 11

با این دیدگاه عمیق می توانیم بفهمیم، چرا حضرت علی علیه السلام در کنار فرات به شخصی که آب را بیهوده به اطراف می ریخت، بگوید : اسراف نکن.

و بفهمیم که چرا مرحوم آیت الله کاشانی و مرحوم مدرس رحمه الله یادداشت ها و توصیه ها را در کاغذ کوچک؛ مثل کاغذ یک سیگار می نوشت. هرچند آن فرد از شخصیت های مملکت بود.

و حکمت کار امام خمینی رحمه الله روشن می گردد که نیم خورده آب در لیوان را نگه می داشت، این گونه حکایات از سیره ها می تواند بسیار سازنده باشد.

دربارۀ مرحوم سبزواری، نویسندهٔ منظومه نوشته اند که :

روزی دختر ایشان غذای خوبی از مرغ پخت و پدر را دعوت نمود. اما با کمال تعجب دید که پدر از همان غذای ساده؛ مثل نان و ماست می خورد. پس به حکیم سبزوار گفت: پدرجان من ثابت می کنم که لازم است شما از این مرغ بخورید؛ چون این مرغ در بدن شما تبدیل به فکر می شود و به کمال می رسد.

حکیم سبزواری گفت :

من در همین تردید دارم! (1) شکی نیست که خداوند استفاده از نعمت ها را تحریم نکرده است. اما باید دید که نسبت نعمت ها چقدر از نظر انسان مؤمن و عارف دقیق است و چقدر باید شکرگزار باشد؟

ص: 12

از قدرشناسی نعمت ها و تعظیم آنها حکایتی از شیخ انصاری رحمه الله است که شگفتی انسان را بر می انگیزد؛ روزی شیخ مشغول خوردن نان بود، کسی از او پرسید چه میل می کنید؟

پاسخ داد: نان و تازه !

راستی که چقدر زیباست. آن بزرگوار نگفت، نان خالی! (چنان که روش ماست) و تازگی را جزء خورش یاد کرد. فرمود: نان و تازه!

این بینش هاست که اسراف را کنترل می کنند و در ضمن انگیزه ای متعالی نیز در بردارد وگرنه استان ها به خاطر جلب نفع و دفع ضرر خودشان، در این دغدغه خواهند بود.

در یکی از اجلاس ها دیده شد، سفیر چین چند برنج ریخته شده روی میز را جمع کرد و خورد و هنگامی که با نگاههای سرزنش آمیز مواجه شد، گفت: شما حق ندارید تعجب کنید؛ زیرا با جمعیتی که ما داریم، اگر هر کسی چند برنج دور بریزد می دانید، چه حجمی از برنج خواهد شد؟

سوگمندانه باید اعتراف کنیم که ما مردم اسرافکاری هستیم و حتی در بین برخی از کشورها هم شناخته شده ایم .

یکی از دوستان جانباز که برای معالجه به آلمان رفته بود می گفت: وقتی برای اجاره منزل به مردم مراجعه می کردم، از اجاره به ایرانی ها امتناع

ص: 13

می کردند. هنگامی که دلیل آن را پرسیدیم می گفتند: شما ایرانی ها انرژی را از پنجره بیرون می ریزید .

منظورشان را پرسیدم، می گفتند وقتی شما گرمتان می شود، به جای بستن شیر شوفاژ، پنجره ها را باز می کنید !

به نظر می رسد، این مقدار هشدار برای درک ابعاد اسراف کافی باشد.

باعث کنترل مصارف بی رویه و دورریزی می شود و مصرف کننده کم ترین تقصیر را دارد. نان هایی که با کیفیت پخت و تحویل مشتری داده می شوند تقریباً به طور کامل مورد استفاده قرار می گیرند. با راهکارهایی مثل تشویق و تنبیه در این معضل بزرگ که آمارهای وحشتناکی از ضایعات نان داده می شود می توان به وضعیت مطلوبی رسید.

آن زنی که همسرش را در امور نفقه در فشار بگذارد و مخارجی را که در توانش نیست تحمیل کند، خداوند هیچ کار خیری را از این زن قبول نمی کند؛ مگر آنکه توبه کند و از مرد چیزی را بخواهد که در طاقت اوست. (1)

و دربارهٔ زنان بد آمده است که خراجه هستند؛ یعنی خرج تراش یا خیلی خرج کننده. (2)

و درباره زنان خوب نیز آمده است که برترین زنان؛ آسان گیرترین آنها در مخارج زندگی است و محافظت می کند از خویشتن در مال همسرش. (3)

﴿ إِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ ﴾؛

به جدیت که فرعون از اسرافکاران بود . (1)

چقدر زشت است که انسان در کنار قوم لوط شناسایی شود؛ زیرا قرآن آنان را نیز از اسراف کاران معرفی می کند. (2)

و هر کس در معاش میانه روی کند، خداوند روزی اش میدهد و هر کس بریز و بپاش کند، خداوند محرومش می کند و هر کس یاد مرگ کند، خداوند دوستش می دارد. (1)

هم اکنون به ابعاد این محرومیت می پردازیم :

و چنان که به کمبود و نایابی غذا و به ویژه نان، دچار شدند که مجبور شدند، برای استفاده از همان نان ها در خارج شهر صف بکشند و نوبت بگیرند! (1)

قرآن از این موضوع چنین یاد می کند :

﴿ وَضَرَبَ اللهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً ... ﴾

خداوند (برای آنها که کفران نعمت می کنند) مثلی زده است منطقهٔ آبادی را که امن و آرام و مطمئن بوده و همواره روزی اش به طور فراوان از هر کسانی می رسیده، اما نعمت خدا را کفران کردند و خداوند به خاطر اعمالی که انجام می دادند، لباس گرسنگی و ترس به اندامشان پوشاند. (2)

امام صادق علیه السلام در این باره فرمودند:

گروهی از بنی اسرائیل آنقدر زندگی مرفهی داشتند که حتی از مواد غذایی، مجسمه های کوچک نمی ساختند و گاهی بدن خود را با آن پاک می کردند. اما سرانجام کار آنها به جایی رسید که مجبور شدند، همان مواد غذایی آلوده را بخورند و این همان است که خداوند در قرآن فرموده: ﴿ وَضَرَبَ اللهُ مَثَلاً ﴾. (3)

ص: 21

نکته زیبا در قرآن این است که توصیف گرفتاری و قطحی را با این تعبیر یاد می کند، خداوند لباس گرسنگی را به آنها چشانید!

مگر لباس چشیدنی است؟ منظور قرآن از شمول و فراگیری این بدبختی و قطحی، چنان است که همان طور که لباس همه جای وجود را در بر می گیرد و انسان با پوست و گوشتش آن را حس می کند، پس آن قحطی در اثر عقوبت چنان فراگیر شد، مانند لباسی که به تن انسان می چسبد، ناراحتی آن را چشیدند.

بر مرکب سوار شود و زیادتی آن مال را به فقرا برساند و رفع احتیاجشان کند پس هر کس به این دستور عمل نموده، آنچه را خورده و آشامیده و پوشیده و سوار شده و نکاح نموده، تمام بر او حلال است و اگر چنین نکرده، تمام بر او حرام است پس آیه شریفه را خواند که اسراف نکنید خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد. سپس امام علیه السلام ادامه داد: آیا گمان می کنی! خدا مالی به عنوان امانت به کسی داد، پس او اسبی برای خود بخرد به مبلغ ده هزار دینار؛ در حالی که می توانست اسبی به مبلغ بیست دینار بخرد و كاملاً كفايتش می کرد و کنیزی را سه هزار دینار بخرد؛ در حالی که می توانست کنیزی به بیست دینار بگیرد و او را کافی بود؛ در حالی که خداوند فرموده اسراف نکنید. (1)

را پاک می کرد و حتی خودش می فرمود: گاه می شود غذای کمی از سفره بیرون می افتد و من به جستجوی آن می پردازم، به حدی که خادم منزل می خندد (که چرا دنبال یک ذره غذا می گردم) سپس اضافه کرد، جمعیتی پیش از شما می زیستند که خداوند به آنها نعمت فراوان داد، اما ناشکری کردند و مواد غذایی را بی جهت از میان بردند و خداوند بركات خود را از آنها گرفت و به قحطی گرفتارشان کرد. (1)

خودمان استادی بزرگ را شاهد بودیم که سفره را به زیبایی و دقت پاک می نمود و نان های خشک که قابل استفاده بود را جمع می نمود و سپس با غذایی مثل اشکنه و آبدوغ همه آن نان ها را به مصرف می رساند و می گفت: افتخار من این است که تا به حال نان، به نان خشکی ها نداده ام و به راستی که تا زنده بود ما چنین منظره ای را در خانه او ندیدیم .

در حدیثی از علی علیه السلام آمده است که :

آنچه از سفره می ریزد، بخورید که در خوردن آن شفاست.

(فراموش نکنیم که آن مسؤول چینی در خوردن چند دانه برنج چه گفت).

شخصی به امام صادق علیه السلام از دردی شکایت کرد و حضرت برای شفا، خوردن همین غذاهای ریخته در سفره را پیشنهاد نمود و او استفاده کرده و خوب شد.

خوردن این ریزههای سفره فقر و پریشانی را برطرف میکند و فرموده اند هر که پاره نانی را بردارد و بخورد یک حسنه دارد و اگر پاره نانی را از جای آلوده بردارد و تمیز کند، هفتاد حسنه دارد (یعنی آن را برای خوردن دیگر موجودات حفظ کند) و فرموده اند خورده ریزها در بیابان را برای حيوانات و پرندگان بگذارید.

راوی می گوید :

در خدمت حضرت صادق علیه السلام بودم دیدم که بعد از طعام می گردد و آنچه روی زمین افتاده بر می دارد، حتی کنجد و امثال آن را گفتم: فدای تو شوم، این ها را جمع می کنید؟ فرمود: که این ها روزی توست، مگذار برای دیگری که شفایند از هر دردی .

ص: 25

در حدیث دیگر آمده :

جمع کردن غذاهای ریخته شده فقر را برطرف می کند؛ حتی برای فرزندان آینده .

در حدیث دیگر برای برداشتن نان و خرما وعده بهشت داده شده است.

در حدیث لطیف دیگری، خوردن آنچه از سفره ریخته، مهریه حورالعین محسوب گردیده .

در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم :

من انگشتان خود را بعد از طعام می لیسم، به طوری که خادمان من گمان می کنند که این از حرص است. و سپس داستان نهر ثرثار را که در صفحات قبل گذشت، یادآوری فرمود. (1)

فرمودند: روزی حضرت عیسی علیه السلام به شهری رسید که مرد و زنی با هم دعوا می کردند. عیسی علت را پرسید. مرد گفت" این زن من همسر نیکوکار و خوبی است، اما من او را دوست ندارم، چون صورتش زود پیر شده و طراوتش را از دست داده بی آنکه پیر شده باشد. حضرت عیسی علیه السلام از زن پرسید: می خواهی چهره ات با طراوت شود؟ گفت: بله! حضرت فرمود: وقتی غذا می خوری سیر نخور، چون وقتی غذا در معده به جوش آمد تازگی از چهره می رود، آن زن دستور را انجام داد و طراوت صورتش بازگشت و محبوب شوهرش شد. (1)

ص: 27

اهل بیت علیهم السلام

آخرین خورشید پیدا واحد تحقيقات

امام رضا علیه السلام در رزمگاه ادیان سهراب علوی

پرچمدار نینوا محمد محمدی اشتهاردی

پیشوایان معصوم آیت الله سیّد محسن خرازی

دفاع از حریم امامت و ولایت کریم شنی

شرح زیارت جامعه کبیره محمد حسین نائیجی

عمه سادات سید ابوالقاسم حمیدی

کهکشان راه نیلی حسن بیاتانی

ماه مدینه واحد پژوهش

ویژگی های حضرت زینب علیها السلام سید نورالدین جزائری

پاسخ به شبهات

اسلام شناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

اصول عقاید از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام علی اصغر رضوانی

امام شناسی و پاسخ به شبهات (قرآن) علی اصغر رضوانی

امام شناسی و پاسخ به شبهات (حدیث) علی اصغر رضوانی

دفاع از تشیع و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

سلفی گری (وهابیت) و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

غدیرشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

مرجعیت دینی اهل بیت علیهم السلام و .... علی اصغر رضوانی

موعودشناسی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

نگاهی به مسیحیت و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

واقعه عاشورا و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی

اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه اهل سنت علی اصغر رضوانی

ص: 29

اماکن مقدسه مرتبط با حضرت مهدی علیه السلام علی اصغر رضوانی

امامت در سنین کودکی علی اصغر رضوانی

امامت و غیبت علی اصغر رضوانی

بررسی دعای ندبه علی اصغر رضوانی

تولد حضرت مهدی علیه السلام علی اصغر رضوانی

حکومت حضرت مهدی علیه السلام علی اصغر رضوانی

دفاع از مهدویت علی اصغر رضوانی

دکترین مهدویت تنها راه نجات بشر علی اصغر رضوانی

علایم ظهور علی اصغر رضوانی

غیبت صغری علی اصغر رضوانی

غیبت کبری علی اصغر رضوانی

فلسفه حکومت عدل جهانی علی اصغر رضوانی

قرآن و ظهور حضرت مهدی علیه السلام علی اصغر رضوانی

منجی از دیدگاه ادیان علی اصغر رضوانی

مهدویت و جهانی سازی علی اصغر رضوانی

نظریه پردازی درباره آینده جهان علی اصغر رضوانی

وجود امام مهدی علیه السلام از منظر قرآن و .. علی اصغر رضوانی

وجود امام مهدی علیه السلام در پرتو عقل علی اصغر رضوانی

وظایف ما در عصر غیبت علی اصغر رضوانی

هنگامه ظهور علی اصغر رضوانی

سلسله مباحث شناخت وهابیت

ابن تیمیه مؤسس افکار وهابیت علی اصغر رضوانی

برپایی مراسم جشن و عزا علی اصغر رضوانی

توسل از دیدگاه و هابیان علی اصغر رضوانی

خدا از دیدگاه وهابیان علی اصغر رضوانی

ص: 30

زیارت قبور از دیدگاه وهابیان علی اصغر رضوانی

شناخت سلفی ها (وهابیان) علی اصغر رضوانی

فتنه وهابیت علی اصغر رضوانی

مبانی اعتقادی و هابیان علی اصغر رضوانی

موارد شرک از دیدگاه و هابیان علی اصغر رضوانی

اخلاقی، تربیتی

آثار گناه در زندگی و راه جبران علی اکبر صمدی

اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی

اقتصاد خانواده شفیعی مازندرانی

حلية المتقين محمد باقر مجلسی

راه کارهای دوری از گناه (اعتیاد مدرن) عزیز الله حیدری

راه کارهای دوری از گناه (چشم چرانی و ....) عزیز الله حیدری

راه کارهای دوری از گناه (قمار و شراب) عزیز الله حیدری

راه کارهای دوری از گناه (موسیقی) عزیز الله حیدری

خانواده و تحول در تربیت رضا فرهادیان

درس هایی از طبیعت محمد رضا اکبری

صفات شیعه شیخ صدوق

عبرت های ماندگار محمد رضا اکبری

فرهنگ اخلاق عباس اسماعیلی یزدی

فرهنگ تربیت عباس اسماعیلی یزدی

فرهنگ صفات عباس اسماعیلی یزدی

فضایل شیعه شیخ صدوق

قصه های تربیتی محمد رضا اکبری

مبانی تربیت و ... رضا فرهادیان

معلم محبوب ... رضا فرهادیان

هدف از زندگی رضا فرهادیان

ص: 31