‏شماره كتابشناسي ملي : ايران۸۱-۲۴۱۹۰
‏سرشناسه : پاك‌نيا، عبدالكريم
‏عنوان و نام پديدآور : سيره تربيتي امام باقر عليه‌السلام/ پاك‌نيا، عبدالكريم
‏منشا مقاله : ، مبلغان، ش ۳۳ ، (۱۸ شهريور - ۲۹ مهر ۱۳۸۱): ص ۱۹ - ۳۰.
‏توصيفگر : تربيت
‏توصيفگر : محمدبن‌علي(ع)، امام پنجم
‏توصيفگر : فرزندان‌

تربيت فرزند يكي از مهم‌ترين وظايف والدين و مربيان در عرصه زندگي است. تربيت به معناي شكوفا نمودن استعدادهاي درون انسان‌ها و هدايت غرائز نهفته آنان به سوي قله كمال و رستگاري مي‌باشد. تربيت مجموعه تلاش هايي است، سنجيده و منظم براي نيل به هدف‌هاي مشخص و شكوفا سازي توان‌هاي بالقوه در تمام ابعاد وجودي انسان و به عبارت ديگر مي‌توان تربيت را انتقال ميراث‌هاي فرهنگي مطلوب و ارزشمند از نسلي به نسل ديگر دانست. به طور كلي، مجموعه تلاش‌ها، فرصت‌ها، اقدامات، امكانات و برنامه‌ها از بدو انعقاد نطفه تا واپسين دم حيات براي رشد و شكوفا سازي توان‌هاي بالقوه فرد به طور همه جانبه تا رسيدن به حداكثر ظرفيت را تربيت مي‌ناميم. از آنجايي كه امامان معصوم شيعه بهترين شيوه‌هاي تربيتي فرزند را فرا روي پيروان خود نهاده‌اند، زندگي پر افتخار آنان مي‌تواند به عنوان موفق‌ترين الگوهاي تربيتي در طول تاريخ بشر مطرح شود. در اين نوشتار به مناسبت اول ماه رجب، روز ولادت امام محمد باقر عليه السلام روش هاي تربيت فرزند را در سيره و سخن آن گرامي بررسي نموده و برخي نكته‌هاي قابل توجه را ارائه مي‌نماييم.

پدر و مادر به عنوان دو ركن اساسي خانواده بيش‌ترين نقش را در تربيت فرزندان ايفا مي‌كنند. مادر از زمان انعقاد نطفه تا دوران نوجواني ارتباطي تنگاتنگ با كودك دارد. خصلت‌ها، انديشه‌ها، افكار و رفتار مادر بيش‌ترين تاثير را در ساختار شخصيتي يك نوجوان به جاي مي‌گذارد. مادر همانند يك معلم، مربي و الگوي گفتاري و رفتاري كودك به حساب مي‌آيد. او يكي از عوامل مؤثر تربيتي از نظر محيطي و وراثتي است. به اين جهت براي پرورش فرزندان سالم و صالح، بايد از زمان ازدواج در انديشه انتخاب مادر شايسته براي فرزندان بود. چرا كه از منظر حضرت باقر عليه السلام تربيت كودك از همان مرحله آغاز مي‌شود. امام باقر عليه السلام در روايتي به تاثير شير مادر در اطفال اشاره كرده و به محمد بن مروان فرمود: «استرضع لولدك بلبن الحسان، واياك والقباح، فان اللبن قد يعدي [1] ; براي شير دادن به فرزندت از دايه‌هاي خوشرو و زيبا استفاده كن و از زنان بد صورت و قبيح برحذر باش، زيرا شير گاهي (صفات و ويژگي‌هاي روحي مادر را به فرزند) منتقل مي‌كند.» در اين گفتار امام پنجم عليه السلام از تاثير شير مادر در انتقال زشتي‌ها و زيبايي‌هاي ظاهري مادر به فرزند سخن به ميان آورده است. بنابراين نقش وراثتي و محيطي مادر در تربيت فرزندان نبايد مورد غفلت قرار گيرد. گذشته از تاثير مادران در نسل آينده، وجود پدر نيز به عنوان مدير خانواده نقش به سزايي در ساختار شخصيتي كودك دارد. طبق فرموده امام باقر عليه السلام، صلاحيت و شايستگي‌هاي پدر از جمله خصلت هايي است كه در پرتو آن فرزندان از انحرافات و كجروي‌ها محفوظ مي‌مانند. آن حضرت فرمود: «يحفظ الاطفال بصلاح آبائهم [2] ; اطفال در سايه ي صلاحيت و شايستگي پدرانشان [از انحرافات] مصون مي‌مانند.» در حقيقت مجموعه اعمال، رفتار و گفتار پدر، در شكل‌گيري شخصيت آينده كودك كار ساز خواهد بود. افزون بر اين پدر به عنوان مدير اقتصادي خانواده مي‌تواند با كسب درآمد صحيح و به دست آوردن روزي حلال در روحيات و صفات كودك، تاثير قابل توجهي داشته باشد. به همين جهت امام باقر عليه السلام به پدراني كه تلاش مي‌كنند سفره‌هاي منازل خود را با روزي حلال بيارايند مژده مي‌دهد كه: «آنان در روز قيامت با سيمايي نوراني همانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهند نمود. لقي الله عزوجل يوم القيامة و وجهه مثل القمر ليلة البدر.» [3] .

مربي شايسته با بهره‌گيري از روش‌هاي متنوع، به تكريم شخصيت كودك مي‌پردازد و از اين طريق زمينه تربيت صحيح و اعتلاي صفات نيك را در وجود او فراهم مي‌سازد. او مي‌داند كه مهم‌ترين مشكل كودكان و نوجوانان، احساس حقارت و عدم اتكا به نفس است و انسان همان طور كه به آب و غذا نيازمند است به تكريم و توجه ديگران نياز دارد، بلكه اين نيازهاي عاطفي و معنوي او به مراتب بيشتر از نيازهاي جسماني اوست. عمده‌ترين دليل ناسازگاري در فرزندان و علت‌بسياري از ناهنجاري‌ها را بايد در احساس حقارت و كم توجهي والدين به فرزند جست وجو نمود. اين فقر روحي و رواني را مي‌توان از راه‌هاي زير بر طرف نمود:

نام هر شخص نشانگر اعتقادات، مليت، فرهنگ و خواسته‌هاي دروني او و خانواده‌اش مي‌باشد. اسمي كه براي يك كودك انتخاب مي‌شود در تكريم و تحقير شخصيت وي نقش دارد. كودكاني كه نام زيبا و پسنديده دارند، غالباً مورد تقدير و توجه ديگران هستند و از شنيدن تمجيدها و افتخاراتي كه نامشان موجب آن است لذت مي‌برند; بر عكس كساني كه والدين آنان هنگام انتخاب نام به معني و محتواي آن بي توجه بوده و يك اسم نامناسب و بيگانه از فرهنگ خودي را براي فرزند خود انتخاب كرده‌اند، در آينده احساس حقارت نموده و احياناً مورد ملامت و سرزنش قرار خواهند گرفت. در سيره امام باقر عليه السلام به اين نكته توجه خاصي مبذول شده است. آن حضرت در مورد انتخاب نام زيبا براي فرزندان چنين رهنمود مي‌دهد: «اصدق الاسماء ماسمي بالعبودية وافضلها اسماء الانبياء [4] ; دوست داشتني‌ترين اسم‌ها آن است كه حاكي از بندگي خدا باشد و بهترين آن‌ها نام‌هاي پيامبران است.» امام پنجم عليه السلام نام‌هاي فرزندان خويش را نيز از بهترين نام‌ها برگزيده بود. نام‌هاي فرزندان آن حضرت بدين ترتيب است: 1- جعفر عليه السلام 2- عبدالله 3- ابراهيم 4- علي 5- زينب 6- ام سلمه [5] . پيشواي پنجم به اين شيوه تربيتي آن چنان اهميت مي‌داد كه حتي دستور داده بود پايين‌ترين طبقات اجتماع را هم با القاب و نام‌هاي تحقيرآميز صدا نكنند، بلكه با بهترين نام‌ها از آنان ياد كنند و مي‌فرمود: «سموهم باحسن اسمائهم [6] ; با نيك‌ترين نامشان آن‌ها را صدا بزنيد.» و به اين ترتيب از توهين و تحقير شخصيت آنان جلوگيري مي‌نمود.

يكي از راه‌هاي انتقال آموزه‌هاي تربيتي به كودكان و نوجوانان ايجاد ارتباط كلامي با لحني دلپذير مي‌باشد. تجربه نشان مي‌دهد كه اگر لحن و صوت والدين، مربيان و مبلغان در ارتباط كلامي داراي بار عاطفي و مثبت‌باشد، آنان در ايجاد ارتباط و نفوذ در دل مخاطب نوجوان موفق خواهند بود. كلمات دلنشين، سخنان نيكو، ملايم و محبت‌آميز از مشكلات روحي و ناهنجاري‌هاي كودكان و نوجوانان كاسته و رنج‌هاي دروني آنان را التيام مي‌بخشد. ريشه بسياري از تندخويي‌ها، خشونت‌ها، لجبازي‌ها، زورگويي‌ها، بدبيني‌ها، افسردگي‌ها و گوشه‌گيري و نااميدي‌ها را مي‌توان با ارتباط كلامي صحيح و نيكو از ميان برداشت. امام باقر عليه السلام با اشاره به اين شيوه كارآمد تربيتي مي‌فرمايد: «قولوا للناس احسن ما تحبون ان يقال لكم [7] ; به زيباترين صورتي كه ميل داريد مردم با شما سخن بگويند با آنان سخن بگوييد.» آري همانطوري كه انسان دوست ندارد ديگران با او بي ادبانه، خشن، آمرانه، خشك و با لحني تند سخن بگويند، ديگران هم چنين انتظاري از او دارند. اين نكته در مورد ارتباط كلامي با كودكان از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و نقش كليدي در تربيت ايفا مي‌كند. زيرا روح كودكان لطيف‌تر و تحمل آنان كمتر مي‌باشد.

سلام دادن به كودكان عزت نفس را در آنان تقويت مي‌كند و يكي از بهترين راه‌هاي ارتباط اجتماعي و نفوذ در شخصيت كودكان است. اين عمل كه يكي از والاترين آموزه‌هاي تربيتي دين مبين اسلام به شمار مي‌رود نكات مثبت فراواني را در خود جاي داده است كه از جمله آن‌ها: تقويت روابط بين مربي و متربي، رفع كدورت و ناراحتي‌هاي احتمالي، تقويت روحيه‌ها و نزديكي دل‌هاست. گذشته از اين‌ها سلام دادن والدين و مربيان با صداي رسا و آهنگي دلنشين به فرزندان، عزت نفس را در آنان تقويت نموده و روحيه ي خود باوري و احساس شخصيت را در وجود آنان استحكام خواهد بخشيد و آنان نيز اينگونه عادت خواهند كرد. اگر اين عمل ادامه يابد، تربيت كودك توام با نشاط و موفقيت پيش خواهد رفت. امام محمد باقر عليه السلام فرمود: «ان الله يحب افشاء السلام [8] ; خداوند دوست دارد كه سلام با لحني رسا [و دلپذير] باشد.» و اين نكته برگرفته از آموزه‌هاي تربيتي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مي‌باشد كه فرمود: «پنج چيز را تا لحظه مرگ ترك نخواهم كرد... كه يكي از آنان سلام كردن به كودكان مي‌باشد، تا بعد از من يك رسم رايج‌شود.» [9] .

يكي از راه‌هاي پرورش اعتماد به نفس در فرزندان، ابراز محبت به آن‌هاست. كودك همان طوري كه به آب و غذا نياز دارد به محبت هم نياز دارد. بوسه زدن بر صورت فرزند، به آغوش گرفتن، گفت و گوي محبت‌آميز، نوعي اظهار علاقه و محبت است. اين عمل فقر عاطفي كودكان را جبران كرده و روحيه ي اعتماد به نفس و خودباوري را در آنان تقويت مي‌كند و در نتيجه زمينه تربيت صحيح در وجود آنان فراهم مي‌گردد. امام باقر عليه السلام در موارد بسياري از اين شيوه تربيتي در مورد فرزندان خود استفاده مي‌كرد. چنانكه محمد بن مسلم مي‌گويد: در حضور امام باقر عليه السلام بودم كه فرزند خردسالش جعفر وارد شد. پيشواي پنجم فرزندش را به آغوش كشيده و به سينه خود چسبانيد و آن‌گاه با كلمات زيبا و محبت‌آميز با وي به گفت وگو پرداخت [10] . در اينجا يادآوري دو نكته مهم ضروري است:

در ابراز محبت و تكريم شخصيت كودك نبايد راه افراط را پيمود. زيرا در آن صورت علاوه بر اين كه نمي‌توان نتيجه صحيح تربيتي گرفت، بلكه شخصيت كودك در اثر زياده روي والدين در ابراز محبت‌هاي نابجا لطمه جبران ناپذيري خواهد خورد. چرا كه اين كودك از خود راضي، از جامعه توقعات و انتظارات نابه‌جايي خواهد داشت و در صورت بي‌اعتنايي ديگران به اين خواسته‌هاي بي مورد وي، كودك نازپرورده از خود و زندگي بيزار و مايوس شده و دچار عقده حقارت خواهد شد. آري نازپرورده تنعم نبرد راه به جاي عاشقي شيوه رندان بلاكش باشد عاشقي شيوه رندان بلاكش باشد عاشقي شيوه رندان بلاكش باشد امام باقر عليه السلام مي‌فرمايد: «شر الابآء من دعاه البر الي الافراط [11] ; بدترين پدران آن‌هايي هستند كه در نيكي و محبت [نسبت به فرزندان خود] زياده روي نمايند.»

از نكات قابل توجهي كه در تربيت فرزندان وجود دارد رعايت مساوات در رفع نيازهاي آنان مي‌باشد. اين مساله در مورد نيازهاي معنوي و عاطفي بيشتر جلوه‌گر است، والدين لزوماً بايد در ابراز محبت در ظاهر مساوات را رعايت كنند، گرچه در باطن بنا به علت‌هاي مختلف، يكي از فرزندان را بيشتر از ديگري دوست داشته باشند. در حديث ذيل با رفتار امام باقر عليه السلام و علت اين امر آشنا مي‌شويم: امام صادق عليه السلام به نقل از پدر گرامي‌اش مي‌فرمايد: به خدا قسم، رفتار من با بعضي از فرزندانم از روي تكلف و بي ميلي است. او را روي زانوي خود مي‌نشانم، محبت بسيار مي‌كنم، از وي شكرگزاري و قدر داني مي‌نمايم با آنكه اين همه احترام و محبت شايسته فرزند ديگر من است. به اين تكلف تن مي‌دهم تا آنكه فرزند شايسته‌ام از شر آنان مصون باشد و آنان رفتاري را كه برادران يوسف با يوسف انجام دادند مرتكب نشوند. خداوند سوره يوسف را نفرستاد مگر به عنوان نمونه و مثال كه بعضي از ما نسبت به بعضي ديگر حسد نورزيم چنانكه برادران يوسف به او حسد كرده و ستم نمودند [12] .

احترام به همسر يكي ديگر از مواردي است كه در تربيت تاثير دارد. مادري كه در خانه عزيز باشد و مورد تكريم شوهرش قرار گيرد، با روحي سرشار از عاطفه، آرامش، احساس عزت نفس و با نشاط و شادابي به پرورش فرزندان همت خواهد گماشت. اما اگر مورد آزار و اذيت روحي و جسمي قرار گيرد و انديشه‌ها و شخصيت وي در منزل به ويژه پيش فرزندان مورد تحقير و اهانت باشد، ناگفته پيداست كه از روان سالمي برخوردار نخواهد بود و در نتيجه آرامش خود را از دست داده و اضطراب و نگراني او در فرزندان نيز تاثير خواهد گذاشت. از چنين مادري نمي‌توان انتظار پرورش فرزنداني تربيت شده و صاحب كمالات داشت. بدين جهت امام باقر عليه السلام در احترام به شخصيت همسر اهتمام جدي داشت. حكم بن عتيبه روزي به ملاقات امام باقر عليه السلام رفت. او آن حضرت را در يك خانه آراسته و زيبايي يافت كه لباس‌هاي نو و رنگين پوشيده بود. حكم بن عتيبه از وضع زندگي امام باقر عليه السلام به شگفت آمده و با نگاهي تعجب‌آميز به آن حضرت و اطاق آراسته نظاره مي‌كرد. آن حضرت كه افكار وي را از نگاهش دريافته بود، از او پرسيد: اي حكم! نظر تو در مورد اين گونه زندگي چيست؟ او گفت: براي من زيبنده نيست در مورد زندگي شما سخني بگويم و اعتراض داشته باشم، اما در ميان ما، جوانان تجمل طلب و تازه دامادها چنين مي‌كنند. امام باقر عليه السلام فرمود: اي حكم! «من حرم زينة الله التي اخرج لعباده والطيبات من الرزق» [13] ; «چه كسي زينت‌هايي را كه خداوند براي بندگانش آفريده و روزي‌هاي پاكيزه را حرام نموده است.» اين زينت‌ها و زيبايي‌ها را خداوند متعال براي بندگانش قرار داده است. آن حضرت در ادامه سخنانش فرمود: اما اين خانه‌اي را كه مي‌بيني، خانه همسرم مي‌باشد و من چون تازه با او ازدواج كرده‌ام به احترام وي به اينجا آمده‌ام و لباس زيبا پوشيده‌ام. ولي خانه خود من همان منزل ساده ايست كه تو آن را ديده‌اي [14] . به اين ترتيب آن حضرت به احساسات و تمايلات به حق همسر خويش پاسخ مثبت داده و به او به ديده احترام مي‌نگريست. امام باقر عليه السلام بر اين باور بود كه بايد همسر و فرزندان را تكريم نمود و براي آنان احترام قائل شد، و نبايد از نيكي كردن به آن‌ها غفلت نمود و مي‌فرمود: «من حسن بره باهله زيد في عمره [15] ; هر كس با همسر و فرزندانش خوش رفتاري كند عمرش زياد خواهد شد.»

از ديدگاه امام باقر عليه السلام علاوه بر آموزش آداب و رفتارهاي اجتماعي و اخلاقي، بايد فرزندان را با نكات معنوي و تربيت ديني آشنا نمود. اين شيوه گذشته از اينكه كودكان را با مبداء حقيقي جهان آفرينش مرتبط مي‌سازد; در آنان روحيه ي اعتماد به نفس و نيروي استقامت و پايداري در مقابل مشكلات كمر شكن زندگي نيز ايجاد خواهد كرد. در اين زمينه امام باقر عليه السلام به فرزندش مي‌فرمايد: «يا بني اذا انعم الله عليك بنعمة فقل «الحمدلله» واذا حزنك امر فقل «لا حول ولا قوة الا بالله» واذا ابطا عنك الرزق فقل «استغفرالله» [16] ; فرزندم! هر گاه خداوند به تو نعمتي ارزاني داشت بگو: «الحمدلله» و هرگاه امري و حادثه‌اي تو را غمگين و ناراحت نمود بگو: «لا حول ولا قوة الا بالله» و زماني كه احساس نمودي روزي تو به كندي و سختي مي‌رسد بگو: «استغفرالله.» امام باقر عليه السلام اين ارتباط معنوي را عملاً نيز به فرزندانش مي‌آموخت. امام صادق عليه السلام در اين مورد مي‌فرمايد: من همواره شب‌ها به هنگام خواب، بستر پدرم امام محمد باقر عليه السلام را آماده مي‌كردم، او در موقع مقرر به استراحت مي‌پرداخت و آنگاه من به بستر رفته و مي‌خوابيدم. يك شب در انتظارش بودم، اما در موقع مقرر نيامد، برخاستم، به مسجد رفتم و به جست وجو پرداختم، ديدم همه مردم رفته‌اند، اما آن حضرت به تنهايي در مسجد و در حال سجده است، در حال سجده گريه و ناله مي‌كند و با ناله سوزناكي به خدا عرضه مي‌دارد: «سبحانك اللهم انت ربي حقاً حقا، سجدت لك يا رب تعبداً ورقا، اللهم ان عملي ضعيف فضاعفه لي، اللهم قني عذابك يوم تبعث عبادك وتب علي انك انت التواب الرحيم [17] ; خدايا تو پاك و منزه هستي و حقيقتاً كه پروردگار مني، خدايا فقط براي تو از روي عبوديت و بندگي سجده مي‌كنم، پروردگارا! عمل من ناچيز است، آن را برايم زياد گردان، خدايا در روزي كه بندگانت محشور مي‌شوند مرا از عذاب نگه دار و توبه‌ام را بپذير، همانا كه تو بسيار توبه‌پذير و مهرباني.» همچنين، هرگاه آن حضرت با مشكلي ناراحت كننده مواجه مي‌شد، همسر و فرزندان خود را جمع مي‌كرد و دعا مي‌نمود و آنان آمين مي‌گفتند [18] .

امام باقر عليه السلام در يك گفتار حكيمانه مراحل تربيت معنوي فرزندان را شرح داده و چگونگي تربيت آنان را در سنين مختلف بيان مي‌دارد. طبق رهنمود آن حضرت، والدين بايد در سه سالگي كلمه توحيد (لا اله الا الله) را به كودك ياد دهند. در چهار سالگي كلمه رسالت (محمد رسول الله) را به او بياموزند و در پايان پنج سالگي او را آزمايش نمايند. اگر راست و چپ را مي‌شناسد، صورتش را به سوي قبله متوجه ساخته و به او بگويند رو به سوي قبله سجده كند. در شش سالگي اجزاء نماز و ركوع و سجده صحيح را يادش دهند تا سن او به آخر سال هفتم برسد. در آن موقع به او بگويند: دست‌ها و صورتش را بشويد و آنگاه به نماز بايستد [19] . عبادت‌هاي تمريني و دعا و نيايش كودك در پيشگاه خداوند، اثر درخشاني در روان طفل به جاي مي‌گذارد. گرچه ممكن است كودك معني و مفهوم الفاظ و عبارات نماز را نفهمد ولي معني توجه به خدا، راز و نياز با پروردگار، استمداد از آن قدرت لايزال را متوجه خواهد شد. به همين جهت او در آينده به صورت فردي اميدوار، متكي به نفس، داراي هدف و با اطمينان به آينده زندگي كرده و در باطن خود تكيه گاهي قوي براي خود احساس خواهد نمود. اين باورها مي‌تواند سرمايه‌اي بزرگ در طول زندگي و سدي محكم در برابر طوفان‌هاي حوادث و پيشامدهاي ناگوار باشد. همچنانكه خداوند مي‌فرمايد: «الذين آمنوا و تطمئن قلوبهم بذكرالله، الا بذكر الله تطمئن القلوب» [20] ; آن‌ها كساني هستند كه ايمان آورده‌اند، و دل هايشان به ياد خدا مطمئن و (آرام) است; آگاه باشيد تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مي‌يابد.» لازم به ذكر است كه در تربيت معنوي كودكان و نوجوانان بايد از تندي و خشونت پرهيز شود. زيرا تجربه نشان مي‌دهد اجبار و زورگويي نا به جا اثرات نامطلوب در كودك به جاي مي‌گذارد. براي همين امام باقر عليه السلام به نقل از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: «ان هذا الدين متين فاو غلوا فيه برفق ولا تكرهوا عبادة الله الي عباد الله [21] ; اسلام آئين استوار و محكمي است. با مدارا در آن وارد شويد و بندگان خدا را در عبادت الهي مجبور ننماييد.»

تشويق بجا در كار تربيت و تبليغ يك روش كار آمد و كاملاً موفق مي‌باشد. زيرا هر انساني خودش را دوست دارد و دلش مي‌خواهد ديگران به شخصيت او احترام بگذارند و از او قدرداني كنند. در صورت رعايت شرايط صحيح، تشويق محركي قوي در ايجاد خصلت‌هاي ستوده در مخاطبان خواهد بود. تشويق مي‌تواند به صورت‌هاي مادي و معنوي انجام شود. تحسين، تقدير، اعطاي جايزه و هديه، بذل عاطفه، محبت، تكريم، و تشكر، جلوه هايي از تشويق است. در سيره تربيتي امام باقر عليه السلام از اين شيوه به صورت گسترده استفاده شده است. روايت زير بيانگر يكي از موارد تشويق فرزندان مي‌باشد. طاهر يكي از دوستان امام باقر عليه السلام مي‌گويد: من در نزد آن گرامي نشسته بودم كه فرزندش جعفر عليه السلام آمد، پيشواي پنجم فرزندش را مورد لطف و محبت قرار داده و فرمود: «هذا خير البرية [22] ; اين [فرزند من] بهترين فرد در روي زمين است.» دانشمندان علوم تربيتي در مورد اين شيوه، شرايطي را بيان مي‌كنند كه مهم‌ترين آن‌ها اجتناب از افراط و تفريط در امر تشويق و تنبيه است. رعايت اعتدال در تشويق و تنبيه نكته مهمي است كه مورد توجه امام باقر عليه السلام مي‌باشد. ابي عبيده از آن حضرت نقل مي‌كند كه فرمود: «انما المؤمن الذي اذا رضي لم يدخله رضاه في اثم ولا باطل واذا سخط لم يخرجه سخطه من قول الحق [23] ; مؤمن واقعي كسي است كه در مورد خشنودي و رغبت، مرتكب گناه و كارهاي باطل نمي‌گردد و در موقع خشم و غضب از مرز حق و حقيقت‌خارج نمي‌شود.»

هنر در حوزه تربيت از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. از آنجايي كه امروزه هنر در قالب فيلم، نمايش، خط، شعر، خطابه، سرود، نقاشي و... تبلور يافته است، و اين روش طرفداران زيادي در ميان كودكان و نوجوانان دارد، استفاده از آن در تربيت كودكان و نوجوانان روشي موفق و جذاب مي‌باشد. تاثير آموزه‌هاي تربيتي با اين شيوه به صورت غير مستقيم، عميق و ريشه دار است و مي‌توان به وسيله آن به اعماق وجود مخاطب نفوذ كرده و او را تحت تاثير قرار داد. امام باقر عليه السلام براي هنرمندان متعهد ارزش ويژه‌اي قائل بود و در فرصت‌هاي مناسب آنان را تشويق و ترغيب مي‌نمود. يكي از هنرمندان متعهد و زبر دست معاصر با آن حضرت، شاعر معروف، كميت بن زيد اسدي است. وي علاوه بر اين كه مسائل تربيتي و ديني را كه از طريق فرهنگ اهل بيت عليهم السلام آموخته بود در قالب ابيات و اشعار سحرآميز به نسل‌هاي بعدي منتقل مي‌كرد، با سروده‌هاي خود ستم‌هاي بني اميه را نيز افشا مي‌نمود. كميت اسدي شبي در مدينه به حضور امام باقر عليه السلام رفت و بخش‌هايي از قصيده ميميه خود را به آن حضرت عرضه كرد. وقتي به اين بيت رسيد: وقتيل بالطف غودر منهم بين غوغا امة وطغام بين غوغا امة وطغام بين غوغا امة وطغام «و كشته شده در سرزمين طف كه از سوي آنان به او خيانت شد. در ميان هياهوي مردمي پست و فرومايه.» امام باقر عليه السلام با شنيدن اين جمله منقلب شد و با چشماني گريان فرمود: اي كميت! اگر در نزد ما مال و ثروتي بود به تو مي‌داديم، اما به تو همان سخن را مي‌گويم كه پيامبر صلي الله عليه و آله به حسان بن ثابت فرمود: «لا زلت مؤيداً بروح القدس ما ذببت عنا اهل البيت [24] ; تا زماني كه از ما خاندان دفاع مي‌كني مورد تاييد روح القدس خواهي بود.»

[1] همان، ج‌6، ص‌44، ح‌12.
[2] بحار الانوار، ج‌68، ص‌236.
[3] التحفة السنيه، ص‌227.
[4] وسائل الشيعه، ج‌21، ص‌124، ح‌1.
[5] مناقب ابن شهر آشوب، ج‌3، ص‌34.
[6] كشف الغمه، ج‌2، ص‌363.
[7] الامالي، شيخ صدوق، ص‌326.
[8] تحف العقول، ص‌300.
[9] الخصال، ج‌1، ص‌271.
[10] كفاية الاثر، ص‌253، با تلخيص.
[11] تاريخ يعقوبي، ج‌2، ص‌320.
[12] تفسير نور الثقلين، ج‌2، ص‌408; مستدرك الوسائل، ج‌15، ص‌172.
[13] اعراف/32.
[14] الكافي، ج‌6، ص‌446 و 447.
[15] تحف العقول، ص‌295.
[16] كشف الغمه، ج‌2، ص‌363.
[17] الكافي، ج‌3، ص‌323، ح‌9.
[18] بحار الانوار، ج‌46، ص‌297.
[19] مستدرك الوسائل، ج‌3، ص‌18; مكارم الاخلاق، ص‌222.
[20] رعد/28.
[21] شرح اصول كافي، ج‌8، ص‌272; كنز العمال، ج‌3، ص‌40، ش‌5378.
[22] اعلام الوري، ج‌1، ص‌518.
[23] وسائل الشيعه، ج‌15، ص‌192; الكافي، ج‌2، ص‌234.
[24] الغدير، ج‌2، ص‌187.

بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».