كتاب: عناوین و موضوعات

نویسنده: سمینار مقدماتی سومین کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام

ناشر: کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام

تیراژ: 500 جلد

تاریخ: تیرماه 1366

امور فنی و چاپ: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی

خیراندیش دیجیتالی: انجمن مددکاری امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشريف) اصفهان

ویراستار کتاب: خانم پریسا محققیان

ص: 2

﴿بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِيمِ

قَالَ أَبَا اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلاَمُ رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا

فَقُلْتُ لَهُ: فَكَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ

قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا اَلنَّاسَ فَإِنَّ اَلنَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلاَمِنَا لاَتَّبَعُونَا﴾

معاني الأخبار الشيخ الصدوق رحمه الله علیه

خداوند رحمت فرماید بنده ای را که امر ما را زنده بدارد عرض کردم چگونه امر شما را زنده می دارد؟ فرمود علوم ما را فرا گیرد و به مردم بیاموزد زیرا اگر مردم سودمندی و نیکی های سخن ما را می دانستند یقینا از ما پیروی می کردند.

معانی الاخبار شیخ صدوق رحمه الله علیه

ص: 3

ص: 4

﴿بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِيمِ

قَالَ اَلْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ

تَفَقَّهُوا فِي دِينِ اَللَّهِ فَإِنَّ اَلْفِقْهَ مِفْتَاحُ اَلْبَصِيرَةِ وَ تَمَامُ اَلْعِبَادَةِ وَ اَلسَّبَبُ إِلَى اَلْمَنَازِلِ اَلرَّفِيعَةِ وَ اَلرُّتَبِ اَلْجَلِيلَةِ فِي اَلدِّينِ وَ اَلدُّنْيَا وَ فَضْلُ اَلْفَقِيهِ عَلَى اَلْعَابِدِ كَفَضْلِ اَلشَّمْسِ عَلَى اَلْكَوَاكِبِ وَ مَنْ لَمْ يَتَفَقَّهْ فِي دِينِهِ لَمْ يَرْضَ اَللَّهُ لَهُ عَمَلاً﴾

امام کاظم علیه السلام فرمود:

در دين خداوند تفقه نمائید زيرا فقه کلید بصيرت و تمام بندگی و سبب رسیدن به منازل بلند و درجات عالیه در دین و دنیا است.

و فضیلت فقيه بر عابد مانند برترى خورشيد بر دیگر ستارگان است و کسی که در دین خدا تفقه نکند خداوند هیچ یک از اعمال او را نمى پسندد.

تحف العقول

ص: 5

1404 برابر 1363/3/18 آغاز شد، با برگزاری مجتمع های علمی نشان داد که می تواند بانی حرکت های مفید و سازنده ای در جهت شناخت و معرفی ائمه معصومین علیهم السلام باشد.

در ادامه این حرکت سازنده کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام بر آن است که در رابطه با ابعاد شخصیت چهارده معصوم علیهم السّلام مجتمع های علمی و کنگره های جهانی تشکیل دهد، بدین منظور پس از برگزاری دو کنگره عظیم در رابطه با شخصیت علی بن موسی الرضا علیه السلام پس از مشورت و نظرخواهی از بزرگان علمی و شخصیت های سیاسی سومین گردهمایی جهانی به معرفی امام مظلوم حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر امام هفتم علیه السلام اختصاص یافت و در سالروز ولادت با سعادت فرزند بزرگوارش ثامن الحجج علیه السلام (یازدهم ذی قعده 1407 برابر با 1366/4/17) سمیناری مقدماتی برای برنامه ریزی و تهیه و تنظیم عناوین و موضوعات مربوط به ابعاد شخصیت امام هفتم علیه السلام برگزار شد.

در این سمینار که جمع کثیری از دانشمندان، محققان، اساتید حوزه ها و دانشگاه ها دعوت ما را پذیرفتند، فعالانه در اجلاسیه های متعدد کمیسیون ها حضور یافتند و پیرامون موضوعات پیشنهادی به بحث و گفتگو پرداختند.

مجموعه ای که هم اکنون پیش روی شما است نتیجه و عصاره این گردهمائی

ص: 8

مقدماتی است که بوسیله مهمانان محقق و دانشمند در کمیسیون های پنجگانه و سپس هیئت علمی بررسی و تصویب شده و بمنظور انتخاب یک یا چند موضوع تقدیم می گردد، امیدواریم با نگارش مقاله، تدوین کتاب، سرودن قصیده و شعری درباره یکی از موضوعات، این کنگره را در راه هدف مقدسی که برگزیده یاری کنید و از معلومات و قلم توانای خویش ما و دیگر پیروان امامان معصوم علیهم السلام را بهره مند و ارشاد فرمائید.

خواهشمند است در صورت تمایل به همکاری و تحقیق و طبع مقاله با توجه به تذکرات ذیل دبیرخانه را آگاه سازید.

1- مقالات باید از نظر علمی دارای محتوای عمیق تحقیقاتی باشد بطوری که خود مرجعی برای نسل های آینده محسوب گردد.

2- آمادگی همکاری خود و موضوع تحقیق را کتبا به دبیرخانه کنگره اعلام فرمائید.

3- کنگره آمادگی دارد امکانات مورد نیاز تحقیق را تهیه و در اختیار محققین و دانشمندان قرار دهد.

4- مقالات ارسالی قبل از کنگره بطور محدود تکثیر و پس از عرضه به کنگره و بررسی های لازم توسط کمیسیون های مربوط و تصویب هیئت علمی بعنوان مجموعه

ص: 9

آثار کنگره چاپ و منتشر می شود.

5- به بهترین، مستند ترین، علمی ترین و محققانه ترین مقاله، کتاب، قصیده و شعر با تصویب هیئت علمی هدایائی از سوی کنگره تقدیم خواهد گردید.

و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته

دبیر کنگره جهانی حضرت رضا علیه السلام

اسماعیل فردوسی پور

ص: 10

الف- استفاده سیاسی از علمای وابسته و جریان های فکری و سیاسی.

ب- تضعيف امام علیه السلام و شيعيان.

7- موقعیت سیاسی، اجتماعی امام علیه السلام و تاثیر آن در گسترش تشیع و گرایش مردم به حکومت اهل بیت علیهم السلام.

8- کیفیت استفاده امام علیه السلام از معارف، ارزش ها و حقایق تاریخی مانند فدک در جهت تحقق حکومت اسلامی.

9- تجلی موضعگیری های سیاسی امام علیه السلام در فرمایشات آن حضرت.

10- شیوه های مبارزاتی امام علیه السلام (تقیه، کتمان، اذاعه) و نحوه ارتباط شیعیان با ایشان و کیفیت نفوذ در دستگاه حکومت.

11- نهضت های علویان و اثرات مثبت و منفی آن ها و علل عدم موفقیت آن ها و موضعگیری امام علیه السلام نسبت به این حرکت ها.

12- فرق و جریان های سیاسی منتسب به شیعه در زمان امام علیه السلام و انگیزه و چگونگی پیدایش آن ها و برخورد امام علیه السلام با آن ها.

13- دوران زندان، برخورد امام با مساله زندان ها، زندانیان، زندان بانان و کیفیت شهادت آن حضرت و تاثیر آن در سیر مبارزاتی.

ص: 12

3- دسته بندی موضوعی این روایات.

4- بررسی روایات مربوط به آیات موضوعات شاخص مانند شفاعت، اعجاز، وحى و...

5- بررسی روایات مربوط به علوم قرآنی از قبیل نزول قرآن، تاویل، تنزيل، عدم تحریف، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، حروف مقطعه، حدوث و قدم قرآن و غیره.

6- استدلال و تمسک و احتجاج های حضرت امام کاظم علیه السلام به قرآن.

7- روش تفسیری امام کاظم علیه السلام.

4- بررسی روایات وارده از امام کاظم علیه السلام در هر یک از مسائل اعتقادی و کلامی بویژه مساله اثبات صانع، توحید، صفات صانع، نبوت، وحی، قرآن، کتب آسمانی و معاد.

5- بررسی اصول کلی عقلی مستفاد از روایات امام کاظم علیه السلام در زمینه مسائل اعتقادی.

6- استناد حضرت امام هفتم علیه السلام به براهین عقلیه و میزان اهتمام به آن در مقام احتجاج.

7- احتجاجات و مناظرات حضرت امام کاظم علیه السلام در مسائل کلامی.

8- بررسی مسائل مهم کلامی مورد بحث در عصر آن حضرت بعنوان زمینه ای برای بحث های یاد شده.

8- بررسی روایات آن حضرت در مورد معجزه اعم از ماهیت، ضرورت و فرق آن با کرامت و غیره.

9- بررسی روایات وارده از آن حضرت در مورد شفاعت و حدود آن.

10- بررسی ولایت فقیه و حدود آن در روایات آن حضرت.

11- بررسی ولایت غیر فقیه در زمان غیبت در روایات آن حضرت.

ص: 18

5- با دوستان و آشنایان.

6- با دشمنان و مخالفین.

7- با شاگردان خود.

8- با علماء عصر خود.

9- با اهل حرف و صنایع و کشاورزان.

10- با تجار و کسبه.

11- با محرومان.

12- با متصدیان امور.

سیره امام کاظم علیه السلام در برخورد با مواهب طبیعت و مسائل بهداشت و امر کشاورزی

1- کلیه روایات وارده در این باب.

2- بررسی کلی میزان صحت و سقم آن.

3- دسته بندی موضوعی روایات یاد شده.

4- اهتمام امام به امر کشاورزی.

5- اهتمام امام به عمران و آبادی و حفظ مواهب طبیعی.

6- عنایت به مسائل بهداشتی.

ص: 22

ب: بررسی احوال و رجال علمی خاندان امام کاظم علیه السلام.

4- اصحاب و شاگردان و راویان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام.

الف: فرق بین شاگرد و صحابی و راوی.

ب: شرح حال رواة

ج: شرح حال شاگردان و اصحاب.

د: شرح حال اصحاب و شاگردان و رواة علمی و سیاسی و اخلاقی حضرت موسی بن جعفر علیه السلام.

ه: آثار هر یک از اصحاب و شاگردان و رواة.

و: رواة و شاگردانی که اصل یا کتابی دارند.

ص: 24

10- کتابنامه امام.

11- گردآوری چهل حدیث در موضوع های اجتماعی، اخلاقی و ترجمه آن به فارسی.

ص: 26

المواضيع المصادق عليها من قبل اللجان الخمس المنبثقة عن الندوة التمهيدية للمؤتمر العالمي الثالث للامام الرضا علیه السلام

ص: 27

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله الذي هدانا لهذا و ما كنا لنهتدي لولا أن هدانا الله. و الصلاة و السلام على اشرف الانبياء و خاتم المرسلين محمد صلى الله عليه و آله و سلّم و على اوصياءه المنتجبين و على جميع الشهداء و الصالحين و اللعن على اعدائهم اعداء الدين أبد الابدين.

ان معرفة المقام السامي للامامة و القيادة، و التعريف بهذا المقام، و البحث و التحقيق في تأريخ سيرة الائمة المعصومين - عليهم السلام، يعتبر من اهم المسائل الاعتقادية و العملية. و مما يزيد في أهميتها الاعتقاد بوجوب أتباع الائمة علیهم السلام و السير على خطهم و منهجهم، و قد حظي هذا الامر المهم، و لايزال يحظى، على مر التاريخ الشيعي باهتمام رجال عظماء و شخصيات بارزة من اصحاب الهمم العالية.

و كما لا يخفى فان المؤتمر العالمي للامام الرضا علیه السلام مصمم جهد امكانه أن يسير قدما و بخطى حثيثة و مستمرة من اجل تحقيق اهدافه المباركة، في التعريف بمقام اهل البيت علیهم السلام و منزلتهم، و بحث سيرتهم المعطرة - صلوات الله عليهم - و التحقيق فيها.

و ان هذا التحرك أى المؤتمر العالمي للامام الرضا علیه السلام الذي بدأ بجهود محمودة بذلها حجة الاسلام و المسلمين الشيخ واعظ طبسي ممثل الامام - مدظله العالي - في محافظة خراسان و سادن الروضة الرضوية المقدسة، متزامنا مع ذكرى مولد ثامن الحجج - عليه

ص: 29

افضل الصلاة والسلام - في 11 ذى القعدة 1404ه الموافق 1363/3/18ه. ش.

نعم هذا التحرك - عبر عقده للمؤتمرات و الاجتماعات العلمية المختلفة - قد اثبت انه قادر على ان يكون بارقة أمل و منطلقا لتحركات مفيدة و بناءة في المستقبل من أجل معرفة الأئمة المعصومين علیهم السلام و التعريف بهم.

و من اجل استمرار هذا التحرك البناء، فان المؤتمر العالمي للامام الرضا علیه السلام مصمم - على ان : يقيم مؤتمرات عالمية اكثر، وينشي مجمعات علمية أوسع، من أجل التعريف بشخصيات المعصومين الاربعة عشر عليهم السلام، و من هذا المنطلق، و بعد اقامة مؤتمرين عظيمين حول شخصية الامام الرضا علیه السلام و سيرته، و بعد استشارة عدد من اهل العلم و الشخصيات السياسية، رأينا أن يكون التجمع العالمي الثالث مختصا بالتعريف بشخصية الامام المظلوم موسى بن جعفر علیه السلام، و بالفعل ففي يوم 11 ذى القعدة 1407ه الموافق 66/4/17، و الذي صادف الذكرى السنوية المباركة لمولد نجله العظيم الامام الرضا علیه السلام، تمّ اقامة ندوة تمهيدية من أجل التخطيط لتحقيق تلك المهمة، و اعداد البحوث و المقالات المختصة بسيرته و حياته علیه السلام في سبيل بلورتها و تنظيمها.

و قد لبى دعوتنا لحضور هذه الندوة، عدد كبير من العلماء و المحققين و اساتذة الحوزات و الجامعات و شاركوا بشكل فعّال في الجلسات المتعددة للجان المنبثقة عنها، و ناقشوا المواضيع المقترحة حول شخصية الامام الكاظم علیه السلام.

ص: 30

و ها نحن نضع امامكم مجموعة ما تمخضت عنه تلك الندوة من عناوين للمواضيع و المقالات التي يتم التحقيق و الكتابة فيها، و نقاط مهمة مرتبطة بتلك المقالات، قد تم بحثها و المصادقة عليها من قبل الضيوف المحققين و العلماء المشاركين في اللجان الخمس و من قبل الهيئة العلمية للمؤتمر. نقدمها من أجل اختيار موضوع او اكثر للكتابة فيه و رفدنا بما تجود به اقلام المفكرين من كتابة مقال أوتأليف كتاب، أوانشاء شعر و نظم قصيدة في خصوص موضوع من المواضيع، و نأمل بذلك مساعدتكم في اقامة المؤتمر المزمع عقده من اجل تحقيق هدفه المقدس المنشود، و هو التعريف بشخصية الامام موسى بن جعفر علیه السلام، و انا لنأمل ان لا يبخل علينا الأخوة بفيض معلوماتهم محققين بذلك لنا و لبقية اتباع الائمة المعصومين علیهم السلام النفع و الخير و الفائدة.

في حالة رغبتكم بالتعاون في الكتابة و التحقيق و طبع المقالات، نرجو منكم اعلام الامانة العامة للمؤتمر بذلك مع مراعاة النقاط الآتية:

1- يجب أن تكون المقالات، من الناحية العلمية، غنيّة بالتحقيقات العميقة و المركزة، بحيث تكون بمثابة مصدر مهم للأجيال القادمة.

2- في حالة وجود الاستعداد لديكم للتعاون، و كذلك في حالة وجود تحقيق من التحقيقات عندكم، نرجو منكم اعلام الامانة العامة للمؤتمر كتابة.

3- المؤتمر مستعد ان يضع كافة امكانياته تحت تصرف المحققين و العلماء و أن.

ص: 31

يرفدهم بكل ما يحتاجون اليه في تحقيقاتهم.

4- المقالات المرسلة تكثر - و بشكل محدود - قبل اقامة المؤتمر، و بعد اقامته تعرض تلك المقالات على المؤتمر، و بعد اجراء المناقشات و التعديلات اللازمة بشأنها من قبل اللجان المختصة، و بعد مصادقة الهيئة العلمية للمؤتمر، يتم طبعها و توزيعها كنتاج من نتاجات المؤتمر.

5- سيتم تقديم هدايا - و بعد مصادقة الهيئة العلمية للمؤتمر - لأفضل ما يكتب من مقالة كتاب، قصيدة، شعر، و لأقواها دليلا، و أغزرها علما، و أمتنها و أركزها تحقيقا.

و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته

أمين المؤتمر العالمي للامام الرضا عليه السلام

إسماعيل فردوسي پور

ص: 32

6- دراسة الاساليب التي اتبعها العباسيون في تثبيت سلطتهم من الاساليب مثلا: الاستفادة سياسيا من علماء البلاط، و من التيارات الفكرية و السياسية المطروحة آنذاك، كذلك من الاسالیب اضعاف الامام علیه السلام و شيعته ... الخ.

7- دراسة الموقع السياسي و الاجتماعي للامام علیه السلام و أثر ذلك في أتساع حركة التشيع، و رغبة الناس في اقامة حكومة لأهل البيت عليهم السلام.

8- دراسة اساليب الامام علیه السلام في استفادته من المعارف و القيم، و الحقائق التأريخية مثل ( فدك )، و التأكيد عليها، و تكريسها في ان تصب في مجرى تحقيق الحكومة الاسلامية.

9- استجلاء المواقف السياسية للامام علیه السلام من خلال اقواله و احاديثه.

10- دراسة الاساليب التي اتبعها الامام علیه السلام في جهاده و كفاحه من قبيل التقية، الكتمان، افشاء الاسرار و كيفية اتصال الشيعة به، و كيفية التسلل الى أجهزة السلطة الحاكمة.

11- دراسة حركات العلويين و آثارها الايجابية و السلبية، و أسباب عدم نجاحها و مواقف الامام بالنسبة لها.

12- دراسة الفرق و التيارات السياسية المنسوبة الى الشيعة في عصر الامام علیه السلام، و بواعث قيامها و كيفية ظهورها و الموقف الذي اتخذه الامام علیه السلام منها.

13- دراسة حياة الامام علیه السلام في السجن، تعامله مع قضية السجون، سلوكه مع السجانين، و كيفية استشهاده علیه السلام، و تأثير ذلك على المسيرة الجهادية.

ص: 34

2- تمحيص تلك الروايات من حيث صدقها و كذبها.

3- تبويب المواضيع المستفادة من تلك الروايات.

4- دراسة و بحث الروايات الواردة حول الايات المتعلقة بالمواضيع البارزة و المهمة مثل: الشفاعة، الاعجاز، الوحي ... الخ.

5- دراسة و بحث الروايات المتعلقة بعلوم القرآن مثل: نزول القرآن، التأويل، التنزيل، عدم التحريف، الناسخ و المنسوخ، المحكم و المتشابه، الحروف المقطعة، حدوث و قدم القرآن، و امثالها.

6- استدلال الامام علیه السلام بالقرآن و تمسکه و احتجاجه به.

7- أسلوب الامام علیه السلام في التفسير.

2- تمحيصها.

3- تبويب موضوعاتها.

4- بحث قيمة علم الحديث في روايات الامام الكاظم علیه السلام.

5- بحث كيفية عرض الروايات على القرآن الكريم.

الصفات، الخالق، الوحي، القرآن، الكتب السماوية الاخرى، و المعاد.

5- بحث كافة الاصول العقلية المستفادة من روايات الامام علیه السلام في مجال المسائل الاعتقادية.

6- استدلال الامام علیه السلام بالبراهين العقلية و مدى اهتمامه بها وقت الاحتجاج.

7- احتجاجات و مناظرات الامام الكاظم علیه السلام في المسائل الكلامية.

8- بحث و تحقيق المسائل الكلامية المهمة المطروحة في عصر الامام علیه السلام، باعتبارها مجالا خصبا للابحاث المذكورة سلفا.

11- بحث ولاية غير الفقيه في زمن الغيبة في رواياته - عليه السلام.

ص: 40

5- مع معارفه و محبيه.

6- مع أعدائه و مخالفيه.

7- مع تلامذته.

8- مع علماء عصره.

9- مع أرباب المهن و الصناعات، و مع الزراع و الفلاحين.

10- مع الكسبة و التجار.

11- مع المحرومين.

12- مع المتصدين للامور و المسؤولين.

التآمر، النفاق ... و غير ذلك.

و التحقيق حول الاسماعيلية و الفطحية.

ب- تحقيق و بحث الاحوال العلمية للرجال الذين هم من آل الامام علیه السلام.

10- الكتب المؤلفة و المقالات المكتوبة التي تعنى بدراسة حياة الامام علیه السلام.

11- جمع اربعين حديثا في المواضيع الاجتماعية و الاخلاقية و ترجمتها الى الفارسية.

ص: 48