حافظان حریم (امر به معروف در عصر ما)

تألیف محمد رضا اکبری

ص: 2

ص: 4

تصویر

ص: 6

تصویر

ص: 7

تصویر

ص: 8

تصویر

ص: 9

تصویر

ص: 10

تصویر

ص: 11

تصویر

ص: 12

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

امر به معروف بهترین اعمال مردم است.(1)

اما این آثار ارزشی جز در پرتو عمل به این دو اصل تابنده نقش نمی بندد. این دو گنجینه الهی با همه ذخایر گرانقدر خود همواره در زیر طبقات سهل انگاری ها، فراموشی ها و غفلت ها مدفون شده اند و حتی ابعاد مختلف آنها به سررشته سنجش های عالمانه برنتابیده است. و مهم تر آن که عمل به این دو فریضه بزرگ نه به اندازه نماز و روزه که به اندازه برخی از مستحبات رسمیت نیافته است.

به نظر می رسد علل عمده این مسائل ناآگاهی به جایگاه، آثار، شیوه های عملی موفق، رموز موفقیت، نمونه ها، الگوها و انواع معروف و منکر به ویژه درعصر ما می باشد.

کتاب حاضر که به یمن الطاف الهی و عنایات اهل بیت علیهم السلام تألیف گردیده است، مجموعه ای است که ضمن تحلیلی نو و جامع پیرامون این دو اصل عملی، موارد یاد شده را با کارشناسی و توجه کامل به کاربردی بودن آنها که غالباً به تجربه رسیده اند مورد بحث قرار داده است. و امید می رود مورد قبول ذات اقدس حق قرار گیرد.

ص: 14

ص: 16

امر به معروف گل سرسبد حرکت های اجتماعی انسان است.

است. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر از اصول پذیرفته شده همه عقلا است و تمام انسان های متفکر و عاقل آن را جزء ضرورت های حیات بشری می دانند. و البته هرگاه مسئله ای در این درجه از ضرورت قرار گیرد، ادیان الهی بر آن مهر تأیید می نهند و از همین رواست که این دو عنصر حکم مشترک همه ادیان الهی است که به برخی از شواهد قرآنی و روایی آن اشاره می کنیم.

قرآن کریم از قول لقمان حکیم می فرماید:

ای فرزندم، نماز بگزار و امر به معروف و نهی از منکر نما.(1)

امام سجاد علیه السلام فرمود:

موسی بن عمران علیه السلام عرض کرد پروردگارا! چه کسی از اهل توست که او را در سایه عرش خود قرار می دهی وقتی که سایه ای جز سایه تو نباشد؟ خداوند وحی فرمود: کسانی که برای حلال شدن حرام من غضب می کنند، آن گونه که پلنگ به هنگام مجروح شدن غضب می کند.(2)

حضرت مسیح علیه السلام فرمود: کسی که قدرت داشته باشد، ظلم را تغییر دهد و تغییر ندهد مثل انجام دهنده آن است.(3)

است. زیرا با عمل به چنین فریضه ای است که سایر احکام الهی احیا و اجرا می گردد و زشتی ها از چهره جامعه و زندگی مسلمانان زدوده می شود و حضور ضروری صالحان در جامعه تثبیت می گردد.

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

پایداری دین به امر به معروف و نهی از منکر و اقامه حدود است.(1)

و در حدیث دیگری فرمود: تمام اعمال خیر و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر چون قطره ای در برابر دریای پهناورند.(2)

تشبیه امر به معروف و سایر اعمال خیر به دریا و قطره که سمبل و نمونه بزرگی و کوچکی هستند عظمت بیشتر این فریضه الهی را آشکار می کند. و جالب توجه است که جهاد در راه خدا نیز همانند قطره ای در برابر دریای پهناور "امر به نیکی ها و نهی از زشتی هاست". هر امر به معروفی کار خیر است امّا هر کار خیری امر و نهی دینی نیست و از این رو طرح جایگزینی اشاعه معروف و دعوت به خیر و تأسیس نهادهای علمی و اجتماعی دینی به جای امربه معروف و نهی ازمنکر یک خطای بزرگ است. هر کدام از این امور جای خود دارد. هیچ کار خیری امر و نهی دینی نمی شود و جایگاه و آثار آن راندارد.

و جامعه از بدی ها، گرایش به نیکی ها و در نتیجه پایداری و حاکمیت دین و ارزش های انسانی بر جامعه اسلامی است.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است:

خداوند امر به معروف را برای اصلاح عموم و نهی از منکر را برای بازداشتن بی خردان واجب فرمود.(1)

بوجود آورده است و با پاداش و تهدیدی که بر انجام و ترک آن مقرر فرموده است، تحقق این وظیفه را تضمین نموده است.

قرآن کریم می فرماید:

وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ اُمَّةٌ یَدْعُونَ اِلَی الْخَیْرِ وَ یأمُرُونَ بِالْمَعْروفِ و یَنْهَونَ عَنِ المُنْکَرِ و اُولئکَ هُمُ الْمُفْلِحُون.(1)

باید گروهی از شما مسلمانان خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند، امر به نیکی نمایند و از کار بد نهی کنند، اینان رستگارانند.

به تعبیر روشن تر تندی از فلفل است نه فلفل فروش، و تندی فلفل را به حساب فروشنده آن گذاردن خطاست اگر چه گاهی تندی هر دو به هم می آمیزد.

این تندی در امر به معروف کمتر احساس می شود، زیرا در امر به معروف غالباً درگیری نفسانی وجود ندارد و لذا آرامش حفظ می شود و محبوبیت ها دوام می یابد. این طبع نهی از منکر است که سبب درگیری می شود. مشکلات تذکرات اجتماعی که منجر به مسائل مختلفی در سطح جامعه و دستگاه های اجرایی و قضایی می گردد، اغلب در پی نهی از منکر است و برای همین است که مردمان راحت طلب و برخی از دستگاه ها و رسانه های مصلحت اندیش تنها به "امر به معروف" می پردازند و از نهی از منکر و هرگونه تذکری که با درگیری نفسانی گنهکار همراه باشد پرهیز دارند. کسانی که در سخنان، حرکت ها و برنامه ریزی های خود تنها به امر به معروف همت می گمارند، نیمی از موفقیت های اصلاحگرانه خویش را از دست می دهند و از انجام نیمی از وظایف دینی خود در پاک سازی افکار، اخلاق و اعمال مردم باز می مانند.

البته این گرفتاری نفسانی هر انسانی است که وقتی با حق اصطکاک می یابد آن را تلخ احساس می کند. نهی ازمنکر حق است، پیام خداست و چه پیامی از پیام خدای مهربان شیرین تر و گواراتر! اما همین پیام برای مخاطب آن تلخ احساس می شود و حتی پیام رسان آن که مأمور حق است به آن گونه که شایسته است مورد توجه قرار نمی گیرد. البته بندگان خوب

ص: 22

خدا که خطایی کرده اند از پیام رسان و پیام حق استقبال می کنند آن چنان که از بهترین دوست خود استقبال می کنند بلکه از وی تشکر و در حق او دعا می کنند.

جنبه مثبت و ایجابی دارد و نهی از زشتی ها جنبه منفی و سلبی دارد و از همین روست که استقبال گنهکار در امر به معروف بیشتر است و یا بی رغبتی او نسبت به آن کمتر از نهی منکر است. چه نیکوست که در صورت امکان، نهی ازمنکر در قالب امربه معروف بیان شود مثلاً به جای این که گفته شود بی حجابی نکن، به حجاب توصیه شود. زیرا مردم به امور مثبت گرایش بیشتری ابراز می کنند و از همین رو اگر به کسی که برای نیل به مقصدی به نیمه راه رسیده است گفته شود نصف راه را طی کرده ای بیشتر خوشایند اوست تا گفته شود نصف راه باقی مانده است.

هم چنین امربه معروف در درون خود مبارزه جدی با گنهکار ندارد اما در نهی ازمنکر این مبارزه نهفته است. زیرا غالب گناهان به خاطر هوای نفس است که به انجام آنها تعلق گرفته است. اما ترک بسیاری از واجبات از هوای نفس سرچشمه نمی گیرد و لذا در نهی ازمنکر بر خلاف میل یا عادت گنهکار عمل یا خوی اخلاقی او مورد مخالفت قرار می گیرد و "نهی کننده از گناه" می کوشد آن را از وجود گنهکار زایل کند و این زحمت بیشتری را متوجه گنهکار و نهی کننده می نماید.

علاوه نهی ازمنکر در برخی موارد نوعی عمل جراحی است که در روح گنهکار صورت می گیرد تا صفت ناپسند و علاقه نامبارکی از وجود او زایل شود اما امربه معروف چنین ماهیتی ندارد و برای همین است که نهی ازمنکر شناخت بیشتری را در زمینه های روانی و اجتماعی می طلبد. نهی کننده باید علاوه بر مداوای گنهکار جراح معنوی خوبی باشد تا بتواند

ص: 24

در روح گنهکار عمل کند و این تلاش و زحمت بیشتری را بر گنهکار و نهی کننده تحمیل می کند و در نتیجه از فضیلت بالاتری برخوردار است.

ص: 26

ص: 28

امر به معروف مهم ترین امر عملی اسلام است.

عبادت او واجب و محبت، قرب، شوق، یقین، رضا، تسلیم و توکل بر او از بهترین عبادات است. او تنها مؤثر در امور است که اراده اش بر همه چیز غالب و مقدراتش بر همه چیز حاکم و همه وجود ملک او و بازگشت همه به سوی اوست ...

ایمان به وحی الهی به ویژه قرآن کریم و عدم تحریف آن، و این که قرآن از ضعف و تضاد و تناقض و هر اشکال دیگر منزه و کامل ترین و آخرین کتاب الهی و معجزه نبی اکرم صلی الله علیه وآله و هدایت کننده انسان به سعادت و کمال است. وعده های آن حق و پیروان آن سعادتمند و مخالفین آن گمراهند...

ایمان به پیامبران به ویژه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و عصمت آنها از هر خطا در افکار، اخلاق، گفتار و کردار و این که آنها بهترین فرد اهل زمان خود بودند و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله سرور و بهترین آنها و خاتم پیامبران است و بعد از او پیامبری نخواهد آمد. و ایمان به حقانیت او و آنچه از جانب خداوند به صورت قرآن و احادیث بیان فرمود. و ایمان به جامعیت دین او و این که اسلام تا پایان عمر بشر توان اداره او را در تمام ابعاد زندگی دارد و همواره معیار حق و تنها دین مورد قبول خداوند تا روز قیامت است و جز به پیروی از دین مقدسش که اسلام است، کمال و سعادت میسر نخواهد بود...

ایمان به حقانیت و عصمت امیرمؤمنان علی علیه السلام و فاطمه زهراعلیها السلام و یازده فرزند آنها که آخرین آنها حضرت مهدی علیه السلام است و هم اکنون

ص: 30

زنده است و زمانی ظهور خواهد کرد و زمین را پر از عدل و داد می کند. و ایمان به این که این دوازده امام علیهم السلام جانشینان به حق او بوده اند و برترین موجودات عالم پس از رسول خداصلی الله علیه وآله هستند. و اعتقاد به امامت آنها و این که تنها مذهب صحیح، مذهب آنهاست که به مذهب تشیع شناخته شده است، و پیروی از این مذهب تنها راه سعادت و ادامه اسلام پیامبرصلی الله علیه وآله است. و ایمان به این که زیارت آنها عبادت و توهین و بدگوئی به آنها ضلالت و پذیرش آنها شرط قبولی اعمال است. و آنچه فرموده اند حق و اصل دین خدا بوده و مفسر واقعی دین و قرآن و معیار حق بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله هستند. زیارتگاه های آنها مقدس و محترم و خاک کربلا از احترام ویژه ای برخوردار است و توهین به آن از جمله گناهان است. و ایمان به این که باید در شادی آنها شاد و در غم آنها غمگین بود و گریه بر مصائب آنها به ویژه حسین بن علی علیهما السلام از افضل عبادات است. و آنها بهترین شفاعت کنندگان درگاه الهی و واسطه بین خلق و خالق و محبوب ترین بندگان خدا در عالم وجودند...

ایمان به فرشتگان الهی و این که آنها مطیع خداوند بوده، به دستور او عمل می کنند و از گروه های مختلفی تشکیل شده اند و به وظایف متعددی از قبیل عبادت، تدبیر امور، انزال وحی، نظارت بر اعمال و نوشتن کارهای خوب و بد، کمک رسانی، عذاب و مرگ آدمیان و دیگر امور در عوالم مختلف وجود می پردازند...

ایمان به روز قیامت، حساب، میزان، شفاعت، جهنم، و بهشت و

ص: 31

نقمت های جهنم و نعمت های بهشت و حضور جاودانی مؤمنین در بهشت و عذاب ظالمان و گنهکاران در جهنم و همیشگی بودن عذاب کفار و این که مالک و پادشاه روز جزا تنها خداوند متعال است.

اوعلیهم السلام، احترام و توجه به سادات، تشکر از کمک های دیگران، زیارت اهل قبور، عاقبت نگری، توجه و توسل به پیامبر و اهل بیت او، ستایش لازم از خوبی های دیگران، اخلاص در مواردی که نیت آن واجب نیست همانند امر به معروف، تطهیر مسجد از نجاست و ...، سلام به دیگران، دست دادن به هنگام ملاقات، معانقه و دست در گردن یکدیگر قرار دادن دو مؤمن، ملاقات با مؤمنین، مهمان نوازی، اعتراف به تقصیر در نزد پروردگار، تعجیل در کار خیر، بی نیازی از مردم، شاد کردن مؤمنین به ویژه با رفع مشکلات آنها، پوزش طلبی خطاکار، برآوردن حاجات مؤمنین، بغض به دنیا، نگاه به آیات قرآن و چهره عالم دینی، نگاه به پدر و مادر از روی مهربانی، خدمت به همسر، سر به زیری هنگام سخن گفتن با زنان نامحرم، جا باز کردن برای دوستان در مجالس، سیروسیاحت به منظور عبرت گیری، تفکر سازنده، مدارا و حسن معاشرت، تعاون و همکاری، گره گشایی از مشکلات مردم، نظم و انضباط اجتماعی، عیادت بیماران، تشییع جنازه مؤمنین، اطعام افراد با ایمان به ویژه در ماه مبارک رمضان، مشورت با افراد صلاحیتدار، کمک به کسانی که به خاطر نقص عضو قادر به انجام امور خود نیستند، یتیم نوازی، نصیحت به دیگران، شکر نعمت، زیاد کردن دوستان، محبت به دوستان به اندازه تقوای آنها، نگاه محبت آمیز به چهره برادر مؤمن در راه خدا، اعلام محبت به برادر مؤمن، ادامه دوستی و برادری دینی، حضور در نزد عالم دینی و تواضع در برابر او، تواضع معلم در برابر محصل و به عکس، ترک بیش از مقدار

ص: 34

نیاز دنیا، اکرام مؤمن، ملامت نفس و تأدیب آن، طی کردن مزد کارگر و پرداختن آن قبل از خشک شدن عرق او، روی گردانی از عیوب مردم به عیوب خود، گریه بر گناه خود، توبه از ترک مستحبات و انجام مکروهات، نصیحت به مسلمین، با وضو به دنبال رفع نیازها رفتن، دست کشیدن بر سر یتیم، ساکت کردن گریه یتیم،...

عکس برداری مرد از زن که نگاه او به صورت تزیین شده یا سایر بدن او بیفتد و یا دست به بدن او برساند، نگاه هتک آمیز به پدر یا مادر و مؤمنین، دگرآزاری، شیطنت و فریبکاری، سحر و شعبده بازی، احترام به اغنیا به خاطر اموال آنها، پخش موسیقی های حرام یا آزاردهنده از مجالس، عروسی ها و فروشگاه ها، چوب بازی مرسوم در جشن ها و عروسی ها(1)، رقصیدن در جمع دیگران، آوازه خوانی (کشیدن و گرداندن صدا در گلو به صورت طرب انگیز و مناسب مجالس لهو و لعب) یأس از رحمت الهی، احساس امنیت از مکرو انتقام الهی، قتل، خودکشی، عاق والدین، لواط، زنا، بی حجابی و خودنمایی زنان در نزد نامحرم، ظاهر کردن آرایش و زینت های زنانه در نزد نامحرم، پوشیدن جوراب نازک، لباس های تنگ یا نازک یا جاذبه دار و تحریک آمیز در نزد نامحرم، عریان کردن بخشی از موهای سر در برابر نامحرم، نازک سخن گفتن زنان و منحرف کردن اخلاق مردها به ویژه جوانان، استفاده مرد از دستبند، انگشتر، گلوبند و حلقه طلا در حال عبادت و غیر عبادت، پوشیدن لباس های تحریک آمیز در نزد زنان نامحرم، شبیه شدن زن به مرد و مرد به زن در تشکّل صورت و سخن گفتن یا لباس پوشیدن یا راه رفتن یا آرایش کردن و نظیر آن، استفاده از علایم مربوط به اقشار مبتذل و منحرف اخلاقی، آرایش زن برای غیر شوهر، گواهی دروغ، قسم

ص: 36

دورغ، کتمان شهادت، خُلف وعده، پیمان شکنی، خیانت به امانت، ترساندن دیگران، پاگذاردن بر کفش های دیگران که به آن رضایت ندارند، هتک مؤمن فقیر به علت فقر او، بی احترامی به مقدسات مذهبی نظیر قرآن و دیگر کتاب های الهی پیامبران و ائمه علیهم السلام، هتک حرمت علما، صالحین، معلمین، والدین، سادات، هتک کعبه معظمه، مشاهد و قبور ائمه علیهم السلام و امام زادگان و علما و افراد صالح، هتک تربت کربلا، گفتن و شنیدن غیبت، سخن چینی، تمسخر و خندیدن به مردم، همسایه آزاری، ظلم و زورگویی، مکر و نیرنگ، دشمنی با مؤمن، قیادت (رساندن مرد و زن نامحرم به یکدیگر برای انجام فحشا)، دیاثت (بی تفاوتی مرد به فحشای همسرش)، استمناء، کفران نعمت، فتنه انگیزی، ستایش ظالم و کمک به ستمگران، طعن و لعن بر مؤمنین، رسوا نمودن مؤمن، لباس ابریشمی پوشیدن مردان، نظر در نامه دیگران بدون رضایت آنها، نگاه در منزل دیگران بدون رضایت آنها، لمس کردن بدن نامحرم، مدح و ذم کسانی که سزاوار مدح و ذم نیستند، حضور در مجالس معصیت، وسواسی گری، بی غیرتی، نفرین بر مؤمن، سرکشی از فرمان خدا و رسول و ائمه علیهم السلام و ولی فقیه جامع شرایط و هرکس که دستور او واجب است، بازی با آلات قمار اگرچه برد و باخت نشود، نوازندگی و شنیدن موسیقی های طرب انگیز(1)، هیپنوتیزم(2)، دست دادن با نامحرم،

ص: 37

دورویی، فریاد زدن بر سر مؤمن، همنشینی با بدان، بستن راه دیگران، ایجاد صداهای آزاردهنده برای همسایگان نظیر صدای سگ ها و وسایل صوتی، و یا بازی های مختلف، غلبه دادن شهوت بر عقل، رد بی مورد آشتی با برادر مؤمن، قهر بی مورد با برادران دینی، مخاصمه با برادران دینی، اصرار بر گناه، استفاده مرد از زینت های زنانه، مدح ظالم و حبّ بقای او، سوءظن به خدا، طلب ریاست برای کسی که نتواند اجرای عدالت کند، محبّت به دنیای حرام، تظاهر به گناه، محبت به گناه،...

جوان باشند،(1) خود بزرگ بینی، تند راه رفتن، بر زین (اسب، چرخ و موتور) نشستن زنان در صورتی که تحریک آمیز نباشد، درخواست از مردم به ویژه در شب، تنها خوابیدن، کسالت در انجام امور دنیا و آخرت،...

در روز تولد یا قبل از چیدن بند ناف او، روزه های مستحبی به ویژه روزه های ماه رجب و شعبان و روزه های دیگر که در رساله ها نوشته شده است، حج مستحبی، صلوات بر پیامبر و اهل بیت او به ویژه بعد از گفتن، نوشتن و شنیدن نام آن حضرت، قرائت قرآن، دعا و نیایش، ذکر خدا، شب زنده داری به ویژه در شب های قدر، زیارت انبیا، ائمه، امامزاده ها، علما، عرفا و صالحین.

اعتکاف، انجام عباداتی که می توان به نیابت از پیامبر و اهل بیت او انجام داد، تعقیب نمازهای واجب شبانه روزی به ویژه تسبیح فاطمه زهراعلیها السلام، سجده شکر به ویژه بعد از نماز، خواندن زیارت ائمه علیهم السلام در ایام ولادت و شهادت به ویژه زیارت عاشورا و جامعه کبیره، نماز زیارت، نماز اول وقت، خواندن نمازهای پنجگانه به جماعت، خواندن دعاهای روز، زیارت خاص پیامبر و ائمه علیهم السلام در روزهای هفته به ویژه روز جمعه که به حضرت مهدی علیه السلام اختصاص دارد، بسم الله در اول هر کار، وضو یا تیمم به هنگام خواب، خواندن دعاهای خاص اعمال مثل دعاهای هنگام خوابیدن و بیدار شدن، با وضو بودن، ذکر خدا در بازار، خواندن سوره توحید به هنگام ورود به منزل، خواندن سوره های توحید، ناس، فلق، کافرون، آیةالکرسی به هنگام خروج از منزل، زیاد به مسجد رفتن و به مسجدی که نمازگزار ندارد حاضر شدن، با پای راست داخل مسجد رفتن و با پای چپ خارج شدن، زودتر از همه به مسجد رفتن و دیرتر از همه خارج شدن، روشن کردن چراغ مسجد، استعمال بوی خوش و پوشیدن

ص: 40

لباس پاکیزه به هنگام ورود به مسجد.

ترک هم غذایی و همسایگی و مشورت و زن گرفتن از کسی که اهل مسجد نیست، انجام غسل های مستحبی نظیر غسل روز جمعه، شب اول ماه رمضان، شب های قدر، روز عید فطر، قربان و غدیر، شب عید فطر، روز هشتم و نهم و بیست و چهارم ذیحجه، ماه رجب و شعبان، روز نیمه شعبان، هفدهم ربیع الاول و غسل کسی که در حال مستی خوابیده است و نیز زنی که برای غیر شوهرش بوی خوش (مثل عطر و ادکلان و ...) استعمال کرده است.(1)

پاسخگویی به نیازهای بانوان مانند تدریس در دبیرستان ها، دانشگاه ها و مداوای بیماری زنان و عکس برداری از آنان و امثال آن، جداسازی محل اجتماع و اشتغال زن و مرد، ایجاد تسهیلات ویژه برای زیارت ائمه علیهم السلام و فرزندان آنها، پیشنهاد و تذکر به مسئولین برای احیای معروف ها و ارزش های اسلامی، ترویج فرهنگ تحصیل در حوزه های علمیه، نویسندگی و کتاب خوانی، مطالعه و شناخت بیشتر معارف دینی، چاپ پوستر، روزنامه و آنچه در تقویت فرهنگ اسلامی مؤثر است. تلاش در مراکز فرهنگی سالم، مذاکره سخنان ائمه علیهم السلام، حاکم کردن فرهنگ اقتصاد اسلامی بر روابط اقتصادی و تجاری مردم و بازار، مطالعات مفید، تأسیس و ترمیم مسجد، مدرسه، کتابخانه، کتابفروشی مذهبی و مراکز فرهنگی، مراقد ائمه، امامزاده ها، علما، شهدا و صالحین. ترویج سنت های اسلامی در برابر ارزش های فاسد بیگانه، احیای آثار علما و شخصیت ها و تعمیر قبور آنان و ایجاد بنای مناسب بر مزار آنها، ارائه طرح های منطبق با اسلام و فرهنگ خودی در برابر مظاهر کفار در تمامی ابعاد و زمینه ها، حضور در جلسات و مباحث مذهبی، علمی، اخلاقی، قرآنی، نیایش و امثال آن، ترویج فرهنگ دفاع از کشور اسلامی،...

مبتذل، تولید و تکثیر نوارها، فیلم ها، عکس ها و نوشته های مبتذل و انحرافی، یادگیری و آموزش موسیقی مطرب،(1) حضور در اجتماع با قیافه های شهوت انگیز یا مشمئز کننده، استفاده از علایم مربوط به اقشار مبتذل و منحرف اخلاقی، یادگیری علوم غیر شرعی نظیر سحر و شعبده و موسیقی های حرام و انجام آنها،(2) مطالعه مجلات فاسد و مبتذل، نگاهداری کتاب ها و مجلات گمراه کننده، بی حیا کردن زنان و مردان جامعه، رسمیت بخشیدن به گناه، طبیعی جلوه دادن معصیت، بی تفاوتی در برابر تهاجم فرهنگی غرب، مدگرائی های مبتذل و تقلید از کفار غرب در نوع قیافه، لباس و امور دیگر نظیر استفاده از کروات، صلیب و همانندی و تَشُّبه به آنها در آداب اخلاقی و حرکات اجتماعی، برگشت به سنت های باطل و فاسد جاهلیت ستم شاهی، پخش و تماشای فیلم هایی که به فرهنگ بدآموزی های اخلاقی، فکری، یاوه گویی و حرکت های مستهجن کمک می کند، تضعیف مرجعیت و مراجع تقلید واجد شرایط، سهل انگاری در تصویب قوانین لازم به منظور تقویت فرهنگ اسلامی و دفع تهاجم فرهنگی و مفاسد اخلاقی و ابتذال و بی بند و باری و بی حجابی و هر چیز دیگری که ارزش های اسلامی را تهدید می کند.

سهل انگاری مسئولین قضایی و اجرایی در حاکمیت ارزش های اخلاقی و دفع تهاجم فرهنگی و ابتذال بی حجابی و اموری که ارزش های

ص: 44

دینی و موقعیت مؤمنین به ویژه زن ها و جوانان را تهدید می کند، تشویق و تهدید و تحریک به معصیت، ایجاد غفلت در جامعه به هر وسیله، مسموم کردن فضای جامعه به آلودگی های اخلاقی، مخالف ارائه دادن علم و دین، مطالعه کتاب های گمراه کننده مگر برای رد آنها از سوی آگاهان دینی، خندیدن در چهره بدعت گذار و تساهل و تسامح در واجبات و حفظ احکام و ارزش های اسلامی.(1)

برمبنای احکام اسلام، وفا به نذرهایی که جنبه مالی دارد، پرداخت مطالبات دیگران، کار تولیدی به ویژه تهیه محصولات فرهنگی ارزشی و دینی، فروش اموال احتکار شده مورد نیاز مسلمین،...

آلات قمار و لهو مثل تار و ساز حتی تارهای کوچک،(1) خرید و فروش چیزهای حلال به نیت استفاده در حرام مثل فروش انگور برای ساختن شراب، قسم دورغ در معامله، ربا دادن و گرفتن در قرض و معامله،(2) تصرف شوهر در اموال خصوصی همسرش که با تلاش یا ارث و مهریه و امثال آن به دست آورده است مگر این که رضایت قلبی داشته باشد، استفاده زن از پول و اموال شوهر در مواردی که به مصرف آن راضی نیست.

فروش جنس و دریافت پول آن و عدم تحویل به خاطر رشد قیمت آن، اجحاف، خوردن مال یتیم، تحمیل اجناس بیشتر به مشتری به هربهانه، فروش اجناس مغایر با آنچه در معرض دید مشتری قرار داده شده است، اسراف در مصرف آب، برق، گاز، تلفن، لوازم التحریر و امثال آن، تضییع حق فقرا و مستضعفین، عمل بر خلاف مقررات و قراردادهای فردی یا بانکی، به همراه بردن میهمان های ناخوانده به منزل دیگران، گدائی فریب کارانه، تبلیغات دروغین جهت فروش اجناس، به دور ریختن اضافی خوراکی ها به بهانه های واهی، از مصرف خارج کردن وسایل و امکانات شخصی یا دولتی به بهانه کهنه شدن یا از مُد افتادن، تقویت اقتصادی کشورهای استعمارگر به ویژه اسرائیل و آمریکا، اسراف در ساختن خانه های پر هزینه، برگزاری جلسات میهمانی، عروسی و

ص: 48

جشن های پر هزینه و اسرافی، صرف بیت المال در اموری که ارزشی برای اسلام و مسلمین ندارد، سهل انگاری در درس خواندن و درس دادن در محیطهای آموزشی همانند مدارس، حوزه ها، دانشگاه ها و امثال آن که از بیت المال تأمین می شوند.

انفاق های ریاکارانه، نپرداختن طلب دیگران در وقت مقرر، خرید و فروش سگ به جز آنهایی که کار صید و نگهبانی باغ و منزل و کشتزار را به عهده دارند، ساخت و فروش شراب و آبجو، اهدای پول یا جنس به مسئولین دولتی به منظور احراز معافیت های مالیاتی و وجوه دیگری که باید به دولت پرداخت نمود، صرف وام های دولتی در غیر موردی که در قرارداد تعیین شده است، سوء استفاده از اقوام یا دوستان در تحمیل برخی از مخارج و هزینه هائی که به آنها مربوط نمی شود، ترویج فرهنگ اسراف، تحمیل مهمان به دیگری...

بسم اللَّه در اول غذا خوردن و اگر چند نوع غذا در سفره باشد برای هریک بسم اللَّه گفته شود، خوردن غذا با دست راست، کوچک گرفتن لقمه، خوب جویدن غذا، زیاد بر سرسفره نشستن، خوردن آنچه در سفره بیرون می ریزد مگر آن که در بیابان باشد که مستحب است برای حیوانات و پرندگان بگذارد، در اوّل روز و اوّل شب غذا خوردن و در بین روز و شب غذا نخوردن، بر روی زمین چیز خوردن، دو زانو و به سمت چپ نشستن سر سفره، قبل از سیری دست از غذا کشیدن، بیرون کردن کفش از پا به هنگام غذا خوردن.

احترام به نان، زودتر از میهمانان غذا خوردن میزبان و دیرتر از همه به پایان بردن او، در پایان غذا حمد خدا را گفتن و به پشت خوابیدن و پای راست را بر پای چپ گذاردن، به طور مکیدن آب نوشیدن، ایستاده نوشیدن آب در روز، از روی میل و با دست راست آشامیدن آب، با سه نفس آشامیدن آن، گفتن بسم اللّه قبل از آشامیدن و الحمدللّه بعد از آن و یاد امام حسین علیه السلام و اصحابش و لعن بر قاتلان او در پایان آشامیدن آب، ادرار قبل از خواب و نماز، ورود به مستراح با پای چپ و خروج از آن با پای راست و قرار دادن سنگینی بدن بر پای چپ،...

حرام خواری، خوردن خاک به جز خوردن کمی از تربت امام حسین علیه السلام به قصد شفا، خوردن از ظرف های طلا و نقره، خوردن گوشت پرندگانی که چنگال دارند و ماهیانی که فلس ندارند، خوردن مال یتیم و گوشت هائی که به دستور اسلام ذبح نشده اند و ماهیانی که در آب جان داده اند یا گوشت حیوانات حرام گوشت نظیر خوک و خرگوش یا اعضای حرام گوسفند که عبارتند از: مثانه، زهره دان، حدقه چشم، سپرز (طحال) مغز حرام که در میان تیره پشت است، پی که در دو طرف تیره پشت است، بچه دان، فرج، خون، مدفوع، نری، غدد (دشول)، تخمدان (دنبلان)، چیزی که به شکل نخود در مغز است، چیزی که در میان سم گوسفند است (ذات الاشاجع).

کالبد شکافی بدن مسلمان مگر آن که حفظ جان مسلمانی به آن بستگی داشته باشد،(1) سقط جنین، مراجعه به دکتر مرد با وجود دکتر زن در مواردی که نظیر معاینه، برخی موارد رادیولوژی، ارتوپدی و امثال آن مداوای بیمار با نگاه یا دست زدن به بدن نامحرم همراه است، مراجعه مرد به دکتر زن با وجود طبیب مرد در مواردی که درمان با نگاه به بدن نامحرم و دست زدن به او انجام می گیرد، مراجعه زن به تزریقات مردانه باوجود تزریقات زنانه و به عکس، ادرار و مدفوع کردن رو به قبله و پشب به قبله و در ملک دیگران و محل هائی که برای عده خاصی وقف شده

ص: 52

است و نیز کوچه های بن بست که صاحبان آنها راضی نیستند، خودداری از ادرار و مدفوع در حالی که برای انسان ضرر داشته باشد، آلوده کردن فضای محیط زیست دیگران با دود، گازهای مختلف، میکروب ها یا بوهای منفور برخاسته از دامداری، گاوداری و مرغداری ها و هر امر دیگری که سبب آزار ساکنان شود، مبتلا کردن دیگران به بیماری های واگیر که فرد به آن مبتلا شده است، کشیدن سیگار در محیط و نزد کسانی که از تنفس هوای آلوده به دود سیگار ناراحتند.

زیاد آشامیدن آب، نوشیدن آب بعد از غذای چرب، آشامیدن آب به حال ایستاده در شب، با دست چپ یا از جای شکسته ظرف آب آشامیدن، خودداری از ادرار و مدفوع در صورتی که ضرر داشته باشد، ادرار و مدفوع کردن روبروی خورشید، ماه، باد، در خیابان، کوچه و درِ خانه و زیر درختی که میوه می دهد، ادرار در زمین سخت، سوراخ جانوران و در حال ایستاده و در آب به ویژه آب راکد، چیز خوردن و توقف زیاد در مستراح، سخن گفتن در حال بول و غایط مگر در موارد ضروری، بلند گذاردن شارب و دیگر موهای زاید بدن، ایستاده شانه کردن،...

مراجعه کنندگان، انتصاب ناشایسته اقوام، نزدیکان و دوستان و همفکران فاقد صلاحیت، اعمال نفوذ ناروا برای نیل به منافع شخصی و گروهی یا خویشاوندی، سکوت در برابر نقض قوانین از سوی نزدیکان، دوستان یا اقوام دور و نزدیک مسئولین، عزل و نصب های خارج از مصالح و ضوابط، نصب نیروهای فاقد صلاحیت تعهدی و تخصصی، عدم نظارت لازم مسئول بر واحدهای تحت نظر خود، بی توجهی به رهنمودهای ولی امر مسلمین درباره کارگزاران و تفسیر به رأی سخنان او بر حسب سلیقه ها و منافع شخصی، برگزاری جلسات زاید و بی فایده، سفرهای پر هزینه بی مورد داخلی و خارجی.

برکناری و منزوی کردن نیروهای بسیجی و حزب اللهی، بی توجهی به حقوق و مشکلات زیردستان، برخوردهای تند و خشن با مراجعه کننده، سهل انگاری در وظایف اداری، دیر آمدن از ساعت اداری و زود رفتن از وقت مقرر، کاغذ بازی های آزار دهنده، حاکمیت روابط بر ضوابط، انجام میهمانی ها و پذیرائی های پر خرج برای حفظ موقعیت شخصی، سرگردان کردن مراجعه کنندگان، تعطیل ناموجه بعضی از روزهای هفته، محول کردن وظایف در وقت اداری به خارج از وقت به قصد دریافت اضافه کاری، دریافت حقوق کامل در برابر خدمات ناقص از نظر کمی و کیفی، رسیدگی به امور شخصی در وقت اداری، بکارگیری زیردستان در امور شخصی، اضافه گیری های غیرضروری و وقت گذرانی های غیرمجاز، سهل انگاری در حفظ امکانات دولتی، بی نظمی در کارها، بدبین کردن

ص: 56

مردم به نظام و انقلاب اسلامی، بذل و بخشش های خارج از ضوابط قانونی و شرعی، نشست و برخاست های بی مورد با افراد متمکن با تکیه بر مسئولیت دولتی، داد و ستد با دیگر مسئولین و کارمندان در رفع مشکلات شخصی، مأموریت های پر هزینه و بی مورد.

روابط و نشست و برخاست های غیرضروری و منفی با زنان با تکیه بر مسؤولیت، بکارگیری امکانات بیت المال در جهت امور شخصی دیگران نظیر انتخاب نمایندگان، ریاست جمهوری و هر مورد دیگر، حضور در پست هایی که از حیطه تخصص، کارآیی و کنترل اخلاقی انسان خارج است، پشت سرگوئی و اظهار حسادت با همکاران، نصب منشی های مبتذل و بی تقوای زن که سبب جو تحریک و نگاه های شهوت آلود و آلودگی فضای اداری می شود، دست اندازی به بیت المال، برگزاری سمینارهای بی فایده، اسراف در برگزاری سمینارها و انواع پذیرائی ها، ساعت زدن کارت اداری کسانی که به هر اندازه در انجام مسؤولیت خود حضور نداشتند،...

انقلاب اسلامی، حضور در صحنه های سرنوشت ساز انقلاب اسلامی، احترام و تقویت ولی امر مسلمین و پیروی از رهنمودهای او.

استمرار سیاست های حضرت امام خمینی قدس سره، مبارزه جدی با دشمنان قسم خورده اسلام به ویژه اسرائیل و امریکا، شرکت در انتخابات سرنوشت ساز کشور، سیاسی کردن مردم به ویژه مدارس و دانشگاه ها، حمایت از نهضت های اسلامی به ویژه نهضت های در خط مقدم جبهه دشمنان اسلام، برائت و بی زاری از مشرکین، جهاد و دفاع از اسلام و کشورهای مظلوم اسلامی، تبیین چهره ها و کشورهای متجاوز خیانتکار مخالف اسلام،...

پست های قانونگذاری و اجرایی، قضایی و فرهنگی با وجود افراد برتر یا عدم توان انجام مسؤلیت که به ضعف در دستگاه های مربوط منتهی گردد، تضعیف حضور مردم در صحنه های سیاسی تقویت کننده اسلام و مسلمین، افشای اسرار کشور در ابعاد مختلف، شایعه پراکنی به منظور تضعیف انقلاب و سیستم حکومتی اسلام، عدم حضور در حرکت های مهم سیاسی که ولی امر مسلمین آن را ضروری می داند، سیاسی کاری های فریبنده، ایجاد رعب و وحشت و تضییع چهره های رقیب سیاسی، نادیده انگاشتن ارزش ها و ره آوردهای انقلاب و بزرگ نمایاندن امور منفی به گونه ای که سبب باورهای غلط، فریب و بدبینی افراد شود، سهل انگاری در انتخابات سرنوشت ساز، تفرقه در بین مردم به هر عنوان، بی توجهی به نیازها و مصالح اسلام و مسلمین در انتخاب افراد، جذب فریبکارانه آراء مردم با تبلیغات ناصالح، بذل و بخشش های ناروا و خرید آراء مردم به انحای مختلف، ایجاد جوّ بی تفاوتی نسبت به ارزش های انقلاب، ایثارگران و صاحبان انقلاب به ویژه خانواده های شهدا در ابعاد مختلف،...

سازگاری ندارد، امربه معروف و نهی ازمنکر اعضای خانواده به ویژه پدر در مورد واجبات و محرمات نظیر ادای نمازهای واجب و ترک استفاده از فیلم های نامشروع، اطاعت از شوهر در مواردی که اسلام واجب کرده است، امانتداری زن در پول و اموال شوهر، حفظ اسرار خانواده، پرداخت هزینه متعارف کسانی که واجب النفقه انسان محسوب می شوند، صیانت زن و فرزند از هر گونه انحراف فکری، عملی و اخلاقی...

بخل ورزی زن در مصرف اموال شوهر، ترک نگاه به نامحرم در منزل خویشاوندان و دیگر مجالس مهمانی، جداسازی رختخواب اطفالی که به ده سالگی رسیده باشند، واداشتن و تشویق بچه ها به نماز در هفت سالگی، محبت و رحمت بر فرزندان، نگاه عاطفی پدر به فرزند،(1) بوسیدن فرزندان، اظهار محبت شوهر به همسر، خوشرفتاری مرد با زن، رسیدگی بهتر به خانواده از سوی سرپرست آن، واداشتن زن به یادگیری نیکی ها، تحمل بد اخلاقی زن بد اخلاق، تحمل زحمت برای اداره و تأمین رفاه خانواده، انجام کارهای داخلی منزل از سوی زنان و انجام کارهای بیرون منزل به وسیله مردان، آموزش قرآن به فرزندان، انجام عروسی در شب، همکاری زن و مرد در منزل،...

ادامه زندگی خانواده ها و خویشاوندان، بیرون رفتن زن از منزل بدون رضایت شوهر، مسافرت فرزند بدون رضایت والدین، بدبینی و سوء ظن های ناروا به اعضای خانواده از سوی هر یک از اعضای آن.

ضرب و جرح و ایجاد جو فشار یا رعب و وحشت بر اعضای خانواده از ناحیه هر یک از اعضای خانواده، تصرف در مال شوهر بدون اجازه او و بذل و بخشش به اقوام خود، لجبازی و سرکشی در برابر شوهر و ملایمت و تسلیم بودن در برابر دیگران، اخم، ضرب و جرح و سخت گیری بر زن، تجاوز به مهریه زنان و ارث اقوام دور یا نزدیک، اطاعت از شوهر در معصیت خداوند نظیر آرایش و بی حجابی در برابر مردان در مجالس و خیابان ها به درخواست او، فاسد کردن اعضای خانواده از سوی هر یک از آنها، نمایش فیلم های فاسد و نوارهای مبتذل و حرام در محیط خانواده، افشای اسرار خانوادگی، اسراف و دور ریختن مواد غذایی، پوشاک و دیگر امکانات قابل استفاده منزل، بدگویی و آزار رساندن هر یک از اعضای خانواده به یکدیگر، سهل انگاری در تأمین هزینه زندگی افراد واجب النفقه، تضعیف اعتبار و وجهه دینی و اجتماعی خانواده با اعمال خلاف و دور از شأن خانواده، سهل انگاری در صیانت فرزندان از تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام به ویژه غربی ها، اطاعت مرد از زن در تمایلات و درخواست های هوس آلود نظیر رفتن به مجالس عروسی یا جشن ها و مهمانی های مفسده انگیز و ارتباط خانوادگی با افراد ناموجه و به طور کلی هرگونه اطاعتی که گناهی را به همراه داشته باشد

ص: 62

و سبب مفاسد اخلاقی و خانوادگی گردد، سهل انگاری مرد خانواده نسبت به نجابت، حجاب و ساده پوشی ناموس خود،...

ص: 64

ص: 66

نهی از منکر بارش باران رحمت در آسمان جان گنهکار است.

مرحوم میرزای قمی که از علمای بزرگ به شمار می رود در یکی از ملاقات هایش با فتحعلی شاه دست به ریش بلند او کشید و فرمود: ای پادشاه! کاری نکن که این ریش فردای قیامت به آتش جهنم بسوزد!(1)

برخی بیماران طبیب را مورد پرخاش قرار می دهند اما طبیب از بیمار انتقام نمی گیرد زیرا طبیب دشمن بیمار نیست بلکه دشمن بیماری اوست. اگر انسان در برخی موارد و موقعیت ها گستاخی های گنهکار را به خاطر نیل به اصلاح او تحمل کند به موفقیت های چشم گیری دست می یابد، به ویژه اگر قدرت انتقام گیری داشته باشد.

مرحوم حاج شیخ محمّدتقی بافقی یکی از عالمان بزرگ و دارنده مقامات و کرامات بود که در امر به معروف و نهی از منکر بسیار کوشا و با شجاعت بود. او در حمامی سرهنگی را می بیند که ریش خود را می تراشد. نزدیک او آمده و می گوید: مگر نمی دانی که ریش تراشی در اسلام گناه است، چگونه به این گناه اقدام می کنی! سرهنگ از این تذکر با جرأت و شهامت او عصبانی شده به صورت او سیلی می زند و می گوید: به تو مربوط نیست که ریشم را می تراشم!

شیخ با کمال خونسردی مانند یک پدر دلسوز که فرزندش را نصیحت می کند می فرماید: ... خواهش می کنم ریشت را نتراش. سرهنگ از مشاهده حلم و موعظه خیرخواهانه او از عمل خود پشیمان شده، از

ص: 68

کسی می پرسد این آقا کیست؟ وی می گوید: این آقا شیخ محمّد تقی بافقی است. سرهنگ که شیخ را می شناسد بیشتر ناراحت شده و دست آقا را می بوسد و عذرخواهی کرده و به دست ایشان توبه می کند. آن گاه مرحوم شیخ محمّد تقی بافقی در تمام شهر قم، ریش تراشی را ممنوع می کند و از آرایش گران قم تعهد می گیرد که ریش تراشی نکنند.(1)

و تقوای خود را ضایع کرده است اما هم چنان برای خود ارزش و شخصیتی قائل است که حفظ آن را لازم می داند و کسانی را که به شخصیت آسیب دیده او احترام گذارند به دیده احترام می نگرد. این برخورد محترمانه با گنهکار، او را از پرخاشگری باز می دارد و میزان پذیرش او را افزایش می دهد. ضمن این که احتمال دارد از حکم شرعی (حرام بودن عمل) خود بی اطلاع بوده یا عمل خود را مشمول آن حکم نمی دانسته است. چه این که عده زیادی حرمت ریش تراشی را می دانند اما گمان برده اند تنها ریش تراشی با تیغ حرام است و با ماشین های دستی یا برقی حرام نمی باشد؛ که باید برای آنها بیان شود که داشتن ریش یک معروف است و عریان کردن صورت با هر وسیله که باشد یک منکر به حساب می آید.

جمله عباداتی نیست که نیت شرط آن باشد امّا وجود چنین حالت ارزنده ای اجر و تأثیر آن را افزایش می دهد و به عکس، خودنمایی و غرض ورزی امر و نهی را بی اثر و چه بسا با آثار نامطلوب همراه سازد.

غیرشرعی ضایع کنید. یا به کسی که علاقه مند به ارزش های دینی است گفته شود: شما به حمدالله معتقد به ارزش های دینی هستید، چه خوب است از کلمات زشت پرهیز کنید و به افراد بزرگوار گفته شود سزاوار نیست که بزرگوارانی چون شما خلف وعده نمایند.

یا به کسی که دارای صفات نیک اخلاقی است گفته شود شما در تدین و تقوا معروف هستید انتظار می رود حجاب خانواده شما بهتر از این باشد. حتی اگر کسی از صفت نیکویی برخوردار نباشد - که چنین امری به ندرت تحقق می یابد - می توان به او گفت: حیف نیست کسی مثل شما که می تواند انسانی وجیه، با تقوا و مورد محبت خدا و مردم و خویشاوندان باشد خود را به گنهکاری مورد بغض خدا و نفرت مردم تبدیل کند؟

قم با منکرات مبازره می کرد تا آن که از سوی حکومت ظالم اعلام شد کسی حق نهی از منکر ندارد و باید مردم در اعمال خود آزاد باشند. مردم متدین مخصوصاً علمای قم از این اقدام دولت بسیار ناراحت شدند امّا از ترس حکومت دیکتاتوری رضاخان جرأت اقدام نداشتند. در این هنگام بود که هم چنان از سوی علما و حوزه علمیه صدای مخالفت بلند شد.

ایام عید بود و مردم از هر سو برای تحویل سال در حرم و صحن حضرت معصومه علیها السلام اجتماع کردند و از طرفی خانواده سلطنتی با وضع بی حجابی و بزک کرده در جلو حجره های بالای صحن در انظار مردم خودنمایی می کردند. مرحوم بافقی که طاقت تحمل این منکرات را نداشت به خانواده سلطنتی پیام داد: اگر شما مسلمانید چرا با این وضع در حرم حضرت معصومه علیها السلام حاضر شده اید و اگر مسلمان نیستید چرا این جا آمده اید؟ و در شهر اعلام کرد سه ساعت به غروب مانده در صحن مطهر اجتماع کنند.

علما و مردم در ساعت مقرر در صحن مطهر حاضر شدند و مرحوم بافقی شروع به سخنرانی کرد و این آیه را عنوان کرد: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ» سپس با صدای بلند خطاب به مردم فرمود: «اما فیکم رجل رشید»؟ (آیا در میان شما یک مرد رشید نیست) که جلوی این اهانت ها و جسارت های به احکام قرآن را بگیرد؟ کار به جایی رسیده است که علناً با امربه معروف و نهی ازمنکر مخالفت می کنند.

ص: 75

این سخنرانی مردم را به حرکت درآورد به طوری که جاسوس ها و مأموران رضاشاه به وحشت افتادند و خانواده سلطنتی ترسیدند که مردم با آنها برخورد کنند.

سرانجام حکومت نظامی در شهر قم برقرار شد و رضاشاه با جلادهای خونریزش وارد قم شد و به تیمور تاش وزیر دربار وقت دستور داد که آقای شیخ محمدتقی بافقی را دستگیر کند و به نزد او بیاورد. در آن ساعت او در مسجد بالا سر قم مشغول موعظه و بیان احکام بود که تیمورتاش وارد شد و آن بزرگوار را با وضع فجیعی دستگیر کرد و به نزد شاه جلاد آورد. تا چشم آن ظالم به این عالم افتاد چنان غضبناک شد که حالت درندگی پیدا کرد و به او حمله کرد و زیر چکمه خود انداخت و آنچه می توانست ضرب و جرح و هتاکی کرد. مرحوم بافقی در زیر چکمه ها و کتک ها فقط صدا می زد: «یا صاحب الزمان ادرکنی»! تا آن که رضا شاه خسته شد و از او دست کشید و دستور داد او را به تهران آورده زندانش کنند!(1)

می کنند. سیره انبیا و ائمه دین بر افشای چهره های اصلی گناه و گمراهی بوده است. پیامبران الهی در ضمن حرکت های اصلاحی جامعه چهره سردمداران کفر و گمراهی را رسوا می کردند و گاهی نظیر حضرت موسی علیه السلام به مبارزه می پرداختند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت اوعلیهم السلام همواره به افشای سردمداران انحراف مبادرت می ورزیدند.

امام خمینی قدس سره به موازات توجه به اصلاح مردم سعی وافر در افشای چهره اصلی امریکا، اسرائیل، شاه و سران گروه های منحرف داشت. چنین حرکت اساسی زمینه قبول و پذیرش امر و نهی دینی را در گنهکاران افزایش می دهد. زیرا مردم از هماهنگی و همسویی عملی با چهره های منفی اجتناب می ورزند. اگر در شهر یا محلی فرد یا گروهی سبب گمراهی فکری، اخلاقی یا سیاسی افراد گردند باید ضمن امر و نهی دینی مردم افشاگری لازم، منطقی و شرعی صورت پذیرد.

افشای چهره کریه غرب که منشأ گرفتاری ها و کجروی های ملت های مسلمان است یک ضرورت است. چنانچه افشای چهره بعضی از همسایگان، دوستان، اقوام که نقش گمراه کننده و انحرافی در سایر افراد دارند ضروری است. چنین افشاگری ها خود یک معروف است. البته اگر با نهی از منکر از گمراهی مردم دست بردارند به همین اکتفا شود در غیر این صورت باید مورد افشا قرار گیرند.

شیخ عبدالسلام بصری از کسانی است که به دروغ خود را عارف معرفی کرده و به اندازه ای نفوذ پیدا کرده بود که سلاطین دستور می دادند

ص: 77

بر پرچم ها بنویسند «لا اله اللَّه، محمد رسول اللَّه، شیخ عبدالسلام ولی اللَّه».

روزی شیخ عبدالسلام که از اهل سنت بود در مسجد بصره نماز می گزارد که ناگهان در بین نماز، کلمات: کخ کخ را بر زبان آورد. وقتی نماز را به پایان رسانید، مریدان او گفتند: چرا در بین نماز چنین کردی؟

او در جواب گفت: من از این جا (بصره) دیدم سگی داخل مسجدالحرام شد و تا نزدیک درب کعبه پیش رفت، من هم در نماز او را از خانه خدا دور کردم.

مریدها از این کرامت شیخ شگفت زده شدند. یکی از مریدان او نزد همسر شیعه خود آمد و کرامت شیخ را برای او نقل کرد تا همسرش نیز تشیّع را رها سازد و مذهب او را بپذیرد.

همسرش گفت: من می پذیرم اما شیخ را دعوت کن تا به منزل ما بیاید. شوهرش عبدالسلام را دعوت کرد و به همسرش گفت: برای او و مریدان همراهش غذایی آماده سازد.

وقتی عبدالسلام و همراهانش آمدند، سفره پهن کردند و برای هر نفر ظرفی از برنج گذاردند که بر روی آن تکه ای از گوشت مرغ قرار داشت. اما آن زن، مرغ عبدالسلام را در زیر برنج ها گذارده بود.

شیخ که به ظرف غذای خود نگاه کرد، ناراحت شد و دست به طعام نبرد که چرا ظرف غذای او مرغ ندارد.

در این هنگام آن زن شیعه داخل اتاق آمد و مرغ را از زیر برنج او بیرون آورد و گفت: ای شیخ تو از بصره، سگ را در مکه و میان

ص: 78

مسجدالحرام دیدی و نمازت را قطع کردی، پس چگونه مرغ را در زیر غذایت ندیدی؟

شیخ که بسیار ناراحت شد با عصبانیت و بدگویی از مجلس بیرون رفت. شوهر زن که شاهد افشای عبدالسلام بود به حقّانیت همسرش پی برد و شیعه شد.(1)

زیرکی به آنها دست یافت.

زمانی که مرحوم ملا محمدتقی مجلسی به شهرت نرسیده بود یکی از ارادتمندان او به نزدش شکایت آورد که از آزار همسایه به تنگ آمده ام. شب ها دوستان نااهل خود را جمع می کند و تا صبح به شراب خواری و لهو و لعب مشغولند و آسایش ما را از بین برده اند. ایشان فرمودند: امشب آنها را میهمان کن و من هم می آیم، شاید خدای تعالی او را هدایت کند. او همسایه اش را که رئیس اشرار بود به همراه دوستانش دعوت کرد و ملّا محمدتقی مجلسی رحمه الله هم زودتر به منزل او رفت و در گوشه ای نشست.

وقتی رئیس اوباش و دوستانش وارد شدند و چشمشان به آن عالم دینی افتاد ناراحت شدند، زیرا با وجود او عیش آنها به هم می خورد. در هر صورت نشستند. رئیس آنها به ملاّ محمّد تقی گفت، چه شد که تو هم به جرگه ما وارد شدی؟

در پاسخ گفت: فعلاً که چنین پیش آمده است.

سپس برای آن که ملا محمدتقی را از مجلس بیرون کند و آزاد باشند سرسخن را باز کرد و گفت: راهی که شما در پیش گرفته اید بهتر است یا شیوه ای که ما داریم؟ جواب داد: باید آثار و خواص کار خود را بیان کنیم تا معلوم گردد کدام بهتر است.

رئیس اوباش گفت: این حرف منصفانه است و ادامه داد یکی از اوصاف ما این است که اگر نمک کسی را خوردیم، نمکدان نمی شکنیم.

ص: 80

ملا محمدتقی فرمود: این طور نیست و قبول ندارم که شما این گونه باشید. او پاسخ داد انکار شما بی مورد است؛ زیرا این از امور مسلّم ما جوانمردان است. ملا محمدتقی فرمود: اگر چنین است می پرسم آیا شما هرگز نمک خدا را خورده ای؟ او سر به زیر انداخت و پس از اندکی از مجلس برخاست و رفت و همراهان او هم رفتند.

صاحب منزل گفت: بدتر شد، قهر کردند و رفتند.

ملا محمدتقی فرمود: تا ببینیم چه می شود! صبح روز بعد رئیس اوباش به در منزل ملا محمدتقی آمد و با شرمساری تمام عرض کرد: سخن دیشب شما سخت در دل من اثر کرد و خواب را از چشمم ربود.(1)

چه خوش صید دلم کردی بنازم چشم مستت را که کس آهوی وحشی را از این خوشتر نمی گیرد.

و هم چنین در کدام زمان روحیه پذیرش او بیشتر است. مثلاً اگر بعد از نماز جمعه یا جماعت که فرد از روحیه معنوی بیشتری برخوردار است امر و نهی شود، پذیرش بیشتری دارد در همان زمان امر و نهی شود.

البته همیشه فرصت انتخاب زمان و مکان وجود ندارد و باید در هر صورت با وجود شرایط به وظیفه عمل کرد.

موردی نیازمند کمک است نیاز او را برطرف سازند و همزمان با این مساعدت او را مورد امر و نهی قرار دهند و حتی می توانند کمک خود را مشروط به انجام واجب یا ترک منکر نمایند.

زمینه سازی باید حساب شده و به طور طبیعی صورت پذیرد اگر چه به هنگام نتیجه گیری معلوم شود برنامه ای در کار بوده است.

مسلمةبن عبدالملک از امرای لشکر بود و در جبهه جنگ روم سِمَت فرماندهی داشت. وقتی عمربن عبدالعزیز به خلافت رسید او را به شام احضار کرد و اجازه داد همه روزه به حضورش برسد. در آن ایام به خلیفه گزارش رسید که مسلمة در زندگی خود به زیاده روی و اسراف گراییده است و برای تهیه غذاهای گوناگون روزانه هزار درهم خرج سفره می پردازد. عمربن عبدالعزیز از این خبر به شدت ناراحت شد و تصمیم گرفت از مسلمه انتقاد کند و او را از این روش ناصحیح باز دارد. برای آن که تذکرش مؤثر واقع شود شبی از مسلمة دعوت کرد که شام را به طور خصوصی با خلیفه تناول کند. این دعوت برای او مایه سربلندی و افتخار بود و با کمال میل آن را پذیرفت.

عمربن عبدالعزیز به مسئول آشپزخانه خود دستور داد که در آن شب، انواع طعام ها را تهیه کند و آشی از عدس، پیاز و زیتون نیز آماده نماید و هنگامی که دستور آوردن شام داده می شود در ابتدا آش را بر سر سفره آورد و سپس با مقداری فاصله سایر غذاها را حاضر کند.

شب موعود فرا رسید و مسلمه شرفیاب شد. مجلس بسیار خصوصی

ص: 83

بود و جز میزبان و مهمان کسی حضور نداشت. عمربن عبدالعزیز پیرامون اوضاع مردم و جنگ های آن منطقه از مسلمه پرسش هایی کرد و او پاسخ می داد. مجلس به درازا کشید و از هنگام خوردن شام دو ساعتی گذشته بود که خلیفه دستور داد غذا را آوردند. سفره گسترده شد و بر طبق قرار قبلی در ابتدا آش را حاضر کردند. مسلمه که سخت گرسنه شده بود به انتظار غذاهای دیگر نماند و خود را به آش سیر کرد. وقتی طعام های رنگارنگ را آوردند، اشتها نداشت و از آنها چیزی نخورد. عمر بن عبدالعزیز سؤال کرد چرا نمی خوری؟ جواب داد سیر شده ام. خلیفه گفت: سبحان اللَّه، تو از این آش که یک درهم خرج آن شده است سیر می شوی اما برای رنگین کردن سفره خود روزی هزار درهم خرج می کنی! از خدا بترس، اسراف نکن و این پول گزافی را که برای تجمل صرف می نمایی به مستمندان بده که رضای خدا در آن است.

موعظه خصوصی و تذکر خیرخواهانه عمربن عبدالعزیز در مسلمه اثر گذارد، به عیب خود متوجه شد، از خلیفه سپاسگزاری کرد و با تحول فکری و روحی به منزل خویش بازگشت.(1)

است که توجه به آنها تأثیر امر و نهی دینی را افزایش می دهد.

* به برخی گنهکاران که به شخصیت خود حساسیت دارند می توان گفت: اگر کسی دیگر این عمل شما را انجام می داد، طور دیگری بود اما از یک انسان با شخصیتی مثل شما انتظار نمی رود با افراد کم شخصیت یا بی شخصیت سربازار بایستید و شوخی رکیک کنید یا با آنها رفت و آمد داشته باشید.

* به کسی که به شهرت خوب اهمیت می دهد گفته شود: شما در بین مردم از شهرت خوبی برخوردارید. این شهرت ارزشمند را که با چیزی نمی توان مقایسه کرد لذا با فحش دادن به دیگران آن را از بین نبرید.

* به کسی که به سابقه ایمانی و دینی خود اهمیت می دهد گفته شود: از کسی مثل شما که سابقه دینی طولانی و حرکت در راه خدا دارد و همه او را به نیکی می شناسند، انتظار نمی رود کاری کند که سابقه خوب خود را که طی یک عمر به دست آورده است از دست بدهد.

* به کسی که به منطقی اندیشیدن اهمیت می دهد گفته شود: ما شما را فردی منطقی می دانیم و صحیح نیست که یک انسان منطقی به گونه ای درباره دیگران اظهارنظر کند یا توهین و تهمت زند که گفته شود سخنان و برخوردهای او غیرمنطقی و خلاف شرع است.

* به کسی که به غیرت و مردانگی اهمیت می دهد گفته شود: از مرد غیرتمندی مثل شما انتظار نمی رود که دختر یا همسرش بدون پوشش شرعی در جامعه ظاهر شود و چه بسا با کلماتی زننده از سوی افراد هرزه روبرو گردد.

ص: 85

* به کسی که به روشنفکری علاقه مند است و از تحصیلات بالا برخوردار است گفته شود: شما جزو افراد روشنفکرید و برای همین انتظار جامعه از شما بسیار زیاد است و در شأن و مصلحت شما نیست که با چنین سر و وضع و لباسی در جامعه ظاهر شوید.

* به کسی که به وقار و هیبت علاقه مند است گفته شود: سخنان ضعیف و شوخی های بی مورد یا نشست و برخاست زیاد با زنان و یا تراشیدن ریش که چهره شما را عریان می سازد، هیبت و وقار شما را زایل می کند.

* به کسی که به اقوام خود اهمیت می دهد گفته شود: انتظار خویشاوندان این است که شما با این دوستان ناباب رفت و آمد نداشته باشید یا این اعمال را ترک کنید.

* به کسی که به نظرات مرجع خاصی اهمیت می دهد، فتوای آن مرجع در خصوص حرمت عمل او ذکر شود. مثلاً به کسی که از کراوات استفاده می کند گفته شود: مرجع شما استفاده از کراوات را جایز نمی داند.

* به زنی که به عفت و نجابت حساسیت دارد گفته شود: در شأن یک زن عفیف نیست که بخواهد قیافه، موهای سر یا زینت هایش را در معرض دید مردهای نامحرم قرار دهد.

* به کسی که به موفقیت اجتماعی خود اهمیت می دهد گفته شود: شما عمری است که از موقعیت خوبی در بین مردم برخوردارید اما این کارهای شما یا اعمال پسر، دختر یا همسر و یا افرادی که به منزل شما رفت و آمد دارند این موقعیت را خدشه دار می سازند.

ص: 86

* از کسی که به امام زمان علیه السلام علاقه خاصی داشت و ریش خود را تراشیده بود، سؤال شد امام زمان علیه السلام محاسن دارد یا ریش خود را می تراشد؟ پاسخ داد: محاسن دارد. گفتم نمی خواهی چهره ات همانند امام زمان علیه السلام باشد؟ جواب داد: می خواهم.

* به کسی که اهل قناعت و ترویج فرهنگ آن در بین مردم است گفته شود، اگر شما اهل قناعت بودی به حلال خدا قناعت می کردی.

آنچه بیان گردید برای نمونه بود و می توان از روحیات، تفکر و علاقه هر کس در جهت امر و نهی او استفاده کرد.

هدایت گران اجتماع توان امر و نهی پیدا می کنند و دیگران هم به انجام این فریضه راغب می شوند.

این وحدت مقدس تنها در پرتو دستگاه قضایی صالح و دولت کریمه تحقق می یابد. تصویب قوانین امربه معروف و نهی ازمنکر به گونه ای جامع و درخور اجرا همانند دیگر قوانین اجتماعی به عنوان یک ضرورت در تحقق وحدت و همیاری حکومت و مردم مطرح است. وجود این قوانین از مهم ترین پشتوانه های دلگرم کننده مردم در اصلاح اجتماع است. مصوباتی که حرکت مردم را به طور کامل شکل قانونی دهد و برای همه مردم و دستگاه های دولتی و تبلیغاتی به ویژه رادیو و تلویزیون تعیین تکلیف نماید به گونه ای که ترک این فریضه الهی در همه جا خلاف قانون تلقی شود. آن گاه است که جامعه روی صلاح خواهد دید.

ص: 90

امر به معروف و نهی از منکر برترین فریضه اسلام اند.

5 - اگر انسان مطمئن شود که دیگری امر یا نهی می کند بر او واجب نخواهد بود. بله اگر بفهمد که او اقدام نمی کند باید خود به وظیفه عمل نماید. هم چنین اگر اطمینان پیدا کند که افراد لازم اقدام می کنند اما بعد بفهمد آن تعداد کافی نیست بر او نیز واجب می شود.

6 - گمان و احتمال انجام امر یا نهی از سوی دیگران یا وجود افراد مورد نیاز برای انجام امر یا نهی کافی نیست بلکه با وجود این گمان و احتمال واجب است خود به وظیفه عمل کند. بله وجود دلیل بر اقدام دیگران، کافی است.

7 - اگر موضوعی که واجب یا حرام به آن بستگی دارد از بین برود وظیفه امر یا نهی نیز برطرف می شود (مثل این که انسانی که محور و اساس گناه بود به محیط دیگری برود یا مشروبی که نهی از آن واجب بود بر زمین بریزد.)

8 - اگر اقامه واجب یا از بین بردن منکر بر ارتکاب حرام یا ترک واجب متوقف باشد باید اهمیت آنها را ملاحظه کرد. (مثل این که نجات جان یک انسان از اهمیت بیشتری نسبت به ورود در ملک دیگری برخوردار است.)

9 - اگر امربه معروف و نهی ازمنکر گنهکاری واجب باشد و بیش از یکی از این دو مورد (امر یا نهی) میسر نباشد باید هر کدام که از اهمیت بیشتری برخوردار است انجام گیرد.

10 - بیان حکم شرعی یا توضیح مفاسد و مضرات ترک واجب یا

ص: 92

عمل حرام در انجام وظیفه امر و نهی دینی کافی نیست مگر این که از بیان حکم یا توضیح مضرات، امر یا نهی دانسته شود یا مقصود اصلی که ترک گناه است حاصل گردد.

11 - قصد قربت و اخلاص در امر و نهی واجب نیست، اما اگر قصد کند، از پاداش قصد اخلاص خود برخوردار می شود.

12 - در واجب بودن نهی از منکر تفاوتی بین گناه کوچک و بزرگ وجود ندارد.

13 - اگر کسی شروع به انجام مقدمات گناه کند تا به انجام آن دست یابد، چنانچه این مقدمات او را به حرام می رساند باید از آن عمل حرام نهی شود. اما اگر معلوم باشد که موفق به انجام حرام نمی شود، نهی از منکر او واجب نمی باشد مگر این که جرأت بر عمل حرام را حرام بدانیم، که در این صورت باید نهی شود. و هم چنین اگر شک شود که این مقدمات او را بر انجام گناه قادر می سازد، نهی از منکر او واجب نخواهد بود مگر این که جرأت او بر انجام حرام را گناه بدانیم، که باید نهی شود.

14 - اگر کسی اراده معصیت کند و شک شود که قدرت انجام آن را دارد یا خیر، نهی از منکر او واجب نیست، مگر این که اراده معصیت را حرام بدانیم، که در این صورت از اراده او باید نهی شود.

15 - اگر کسی که مرتکب حرام یا ترک واجب می گردد معذور باشد، امر و نهی او جایز نیست. مثل این که کسی در پی اضطرار، گوشت حیوان مرده ای را بخورد یا در سفر روزه نگیرد. بله اگر خوردن او در بین مردم

ص: 93

سبب هتک احکام اسلام و ماه خدا و جرأت مردم بر انجام عمل او گردد، باید نهی ازمنکر شود.

16 - کسی که به تکلیف نرسیده است، واجب نیست مورد امر یا نهی قرار بگیرد. بله اگر گناه او به گونه ای است که خداوند به هیچ وجه به انجام آن راضی نیست، باید از گناه بچه های غیر مکلف نظیر قتل، فحشا و بردن آبروی زنان و مردان با تقوا جلوگیری شود.

2 - با گمان تأثیرناپذیری - اگر چه این گمان قوی باشد - تکلیف ساقط نمی شود پس با احتمال قابل قبول در نزد عقلا، امر یا نهی واجب می شود.

3 - اگر شخص عادلی شهادت دهد که امر یا نهی دینی تأثیر ندارد اما انسان احتمال دهد که مؤثر است واجب است اقدام نماید.

4 - اگر بداند نهی از منکر او جز با استفاده از موعظه و استدعا تأثیر نمی کند باید با موعظه یا استدعا او را نهی کند و اگر بداند که تنها استدعا و موعظه اثر دارد و امر و نهی تأثیری ندارد، واجب است استدعا و موعظه نماید.

5 - اگر کسی مرتکب دو عمل حرام می شود یا دو واجب را ترک می کند و انسان بداند که امر به هر دو واجب تأثیری ندارد و احتمال دهد که امر به یک مورد مشخص آن مؤثر است، واجب است به همان مورد امر نماید. و اگر بداند امر به یکی از دو واجبی را که ترک می کند می پذیرد به هر کدام که اهمیت بیشتری دارد امر نماید. مثلاً اگر کسی نماز و روزه خود را ترک می کند و اگر او را امر به نماز کند، تأثیر نمی کند و امر به روزه در او تأثیر دارد واجب است امر به روزه نماید. اما اگر یکی از دو واجب را به طور غیر مشخص می پذیرد، واجب است امر به نماز کند که اهمیت بیشتری دارد و اگر این دو واجب در یک سطح از اهمیت بودند به یکی از آن دو امر نماید.

6 - اگر بداند یا احتمال دهد که نهی او فقط در حضور جمع مؤثر است، اگر گناه او علنی و آشکار است، جایز و واجب است که در حضور جمع نهی کند امّا اگر گناه او علنی نیست در جواز و وجوب نهی او اشکال است.

ص: 95

7 - اگر امر و نهی او جز با اجازه بر ترک واجبی دیگر یا ارتکاب یک عمل حرام اثر نمی کند، اگر عمل مورد اجازه از اهمیت بیشتری برخوردار باشد، جایز نیست اجازه دهد و وظیفه امر یا نهی از او ساقط می شود. حتی اگر عمل مورد اجازه اهمیتی برابر با عمل مورد امر یا نهی داشته باشد اجازه برگناه جایز نیست. امّا اگر موردی که امر یا نهی می کند همانند قتل انسانی که جان او محترم است، دارای اهمیتی باشد که خداوند به هیچ وجه به تخلف از آن راضی نیست، واجب است بر عمل حرام دیگر اجازه دهد. (نظیر این که برای حفظ ناموس کسی به بردن اموال او اجازه دهد.)

8 - اگر بداند که نهی او تأثیر فوری در ترک گناه ندارد امّا بداند یا احتمال دهد که در ترک گناه آینده او تأثیر دارد، واجب است نهی کند. هم چنین اگر بداند که مثلاً نهی او از نوشیدن شراب ظرفی معین مؤثر نمی باشد، امّا اگر نهی کند در ترک گناه او در آینده مؤثر است و گناه خود را ترک یا کاهش می دهد، واجب است او را نهی کند.

9 - اگر بداند که امر یا نهی او نسبت به گنهکار تأثیر نمی کند امّا این امر و نهی به او در شخص دیگری تأثیر می کند، باید به منظور تأثیر در دیگری به گنهکار اول امر یا نهی نماید.

10 - اگر بداند که امر به معروف او در طرف تأثیری نمی کند امّا امر شخص خاصی در او تأثیر می کند، واجب است به آن شخص امر کند تا با وجود شرایط به گنهکار امر به معروف نماید.

11 - اگر بداند که شخصی نیت ارتکاب گناه کرده است و احتمال دهد که نهی او در ترک آن مؤثر است، واجب است او را نهی کند.

ص: 96

12 - اگر تأثیر امر یا نهی متوقف بر ارتکاب حرام یا ترک واجبی باشد جایز نیست و تکلیف برداشته می شود مگر این که گناه همانند قتل انسانی محترم اهمیتی داشته باشد که خداوند به هیچ وجه به انجام آن راضی نباشد و گناهی را که باید مرتکب شود تا از این گناه مهم جلوگیری کند به این اندازه از اهمیت نباشد. پس اگر نجات جان انسان محترمی متوقف بر ورود در خانه دیگری باشد، واجب است در خانه غصبی وارد شود.

13 - اگر بداند یا احتمال دهد که امر یا نهی او در کاهش گناه تأثیر دارد امّا گناه به کلی از بین نمی رود واجب است امر یا نهی کند. بلکه اگر گناه بزرگتری به گناه کوچکتر تبدیل گردد نیز واجب است به ویژه این که اگر گناه بزرگتر به گونه ای باشد که خداوند به هیچ وجه به انجام آن راضی نیست.

14 - اگر احتمال دهد که امر یا نهی او تأثیر مطلوب دارد امّا احتمال تأثیر منفی هم بدهد، واجب است.

15 - اگر احتمال دهد که امر و نهی او در تأخیر انجام گناه مؤثر است واجب است اقدام نماید.

16 - اگر فرد یا افرادی به انجام وظیفه قیام کنند و امر و نهی آنها تأثیر نکند امّا فرد یا افراد دیگری احتمال دهند که امر یا نهی آنها تأثیر می کند باید در صورت شرایط اقدام نماید.

پس اگر معلوم شود که گنهکار گناه را ترک کرده است، نهی او واجب نخواهد بود.

2 - منظور از قصد ادامه گناه تکرار گناه است اگر چه برای یک بار باشد.

3 - اگر نشانه روشنی از ترک گناه حاصل شود که سبب یقین یا اطمینان بر ترک گناه گردد، امر یا نهی واجب نخواهد بود و هم چنین است اگر بینّه ای مثل خبر فرد عادل بر ترک گناه او اقامه شود یا اظهار توبه و پشیمانی کند.

4 - اگر در قصد ادامه یا ترک گناه او شک شود امر یا نهی او واجب نیست.

5 - یکی از واجبات، توبه از گناه است. پس اگر فرد، مرتکب حرام یا ترک واجبی گردد، باید فوری توبه کند و اگر در انجام توبه او شک شود یا معلوم گردد توبه نکرده است واجب است امر به توبه شود و این غیر از امر و نهی نسبت به گناهان دیگر است.

6 - اگر با علم یا دلیل معتبر ثابت شود که از استمرار گناه عاجز است نهی از منکر او واجب نیست امّا اگر معلوم شود که اگر قدرت یابد گناه خود را تکرار می کند، واجب است نهی شود.

7 - اگر در میان دو یا چند نفر، فردی نامعلوم اصرار بر ادامه گناه دارد باید با عنوانی که منطبق بر او باشد نهی از منکر شود، مثلاً گفته شود هر کسی اهل خوردن مشروب است ترک کند.

8 - اگر از حال کسی علم یا اطمینان پیدا شود یا دلیل معتبری اقامه گردد که اراده انجام گناهی دارد که تا به حال مرتکب آن نشده است باید نهی از منکر شود.

ص: 98

آثار و محل آن از بین برود، باید ملاحظه اهمیت شود و سختی و صرف ضرر اگر چه جانی باشد سبب بر طرف شدن تکلیف نمی گردد. پس اگر اقامه دلایل و حقایق اسلامی که به وسیله آنها گمراهی برطرف می گردد متوقف بر بذل جان مؤمن یا مؤمنان باشد، باید بذل جان کنند تا چه رسد که در ضرر یا مشقت هائی قرار گیرند که اهمیت آنها به اندازه جان نمی باشد.

6 - اگر بدعتی در اسلام ایجاد شود و سکوت علمای دین و رؤسای مذهب سبب هتک اسلام و ضعف عقاید مسلمین شود باید به هر وسیله ممکن نهی از منکر کنند، چه نهی از منکر آنها مؤثر باشد یا نباشد و همین طور است اگر "سکوت آنها از نهی از منکر" این آثار منفی را در برداشته باشد در این موارد ملاحظه ضرر و مشقت نشود بلکه باید ملاحظه اهمیت شود.

7 - اگر در سکوت علمای دین و رؤسای مذهب، ترس آن برود که منکر، معروف و معروف، منکر شود یا ظالمان جرأت بر ارتکاب سایر محرمات و ایجاد بدعت پیدا کنند یا سبب سوءظن به آنها گردد باید علم خود را اظهار کنند و سکوت جایز نیست، اگر چه نهی از منکر آنها تأثیر نداشته باشد و در این موارد ملاحظه ضرر و سختی نمی شود بلکه اهمیت مورد ملاحظه قرار می گیرد.(1)

ص: 100

ص: 102

امر به معروف افزایش فضای سبز خانه دلها و جامعه است.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است:

کسی که با قلب خود عمل نیکی را نپذیرد و عمل زشتی را رد نکند وارونه می شود و بالایش به پائین می گراید.(1)

وارونه شدن قلب همان مرگ معنوی انسان است.

آن حضرت در جای دیگر فرمود:

کسی که عمل زشتی را به قلب و زبانش انکار نکند، مرده ای بین زنده هاست.(2)

یکی از گناهان، رضایت به انجام گناه و ترک واجب است و یکی از واجبات دینی نفرت از گناه و ترک واجب است که هر مؤمنی باید در هر حال از چنین رضایتی به دور و از چنین نفرتی برخوردار باشد.(3)

زنان و مردان مؤمن نمی توانند به خواهران و برادران دینی خود محبت نورزند و از آنها دفاع نکنند و از افراد و روحیه های غیر دینی و اعمال آنها متنفر نباشند، که نبود چنین حب و بغض هایی با محرومیت از دین و دینداری برابر است. ممکن است مؤمن در بسیاری از برخوردها با چهره های مذهبی و غیر مذهبی، با تقوا و بی تقوا یکسان رفتار کند اما هیچ گاه حالت قلبی او با آنها یکسان نخواهد بود. افراد متدین که بهره مند از روحیه تواضع و توجه به احکام خدا و ظاهری دینی و چهره ای برخوردار از نشانه های اسلامی هستند از محبت قلبی مؤمنین بهره مندند و

ص: 104

چهره های جلف و فاقد روحیه مذهبی و بی توجه به احکام و ارزش های الهی جایگاهی منفی در دل آنها دارند اگر چه از موقعیت اقتصادی، علمی، سیاسی، اجتماعی یا موقعیت های دیگری برخوردار باشند.

امام باقرعلیه السلام فرموده است:

اگر بخواهی بدانی که خیری در تو هست به قلبت بنگر، اگر اهل طاعت خدا را دوست دارد و به اهل معصیت بغض می ورزد در تو خیر وجود دارد و خدا تو را دوست دارد و اگر با اهل طاعت خدا دشمنی می ورزد و اهل معصیت را دوست دارد در تو خیری نیست و خدا با تو دشمن است و انسان با کسی است که او را دوست دارد.(1)

محبت به مؤمنین همانند رشته ای آنها را در کنار یکدیگر قرار می دهد و نارضائی و نفرت از هواپرستان جاهل و بیگانه از ارزش ها ایشان را از جرگه بیگانگان جدا می سازد و از هرگونه همسوئی در تفکر، اخلاق و اعمال آنها باز می دارد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است:

ای کمیل، در هر حال حق بگو و افراد با تقوا را دوست بدار و از گنهکاران دوری گزین و از منافقین فاصله گیر و با خائنان همراهی نکن.(2)

بیشتر گناهان در پی هماهنگی نفس سرکش و شیطان عصیانگر تحقق می یابد اما بعد از انجام آن شرکای فراوانی در آن سهیم می گردند و آنها

ص: 105

کسانی هستند که با قلب خود ذیل عمل گنهکار را امضا می کنند. بی تفاوتی در برابر مخالفت با خداوند نوعی رضایت، هماهنگی و همسویی با گناه و گنهکار است که دوری از خدا را به همراه دارد.

مؤمنین کسانی هستند که در برابر بایدها و نبایدهای دینی واکنشی قلبی نشان می دهند و از تحقق ارزش ها خشنود و از انجام ضد ارزش ها ناراضی اند. واکنش قلبی از انجام گناهان، حداقل حرکت ارزشمندی است که در خانه قلب مؤمن صورت می پذیرد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده است:

زمانی خواهد آمد که دل مؤمن ذوب می شود همان گونه که سرب در آتش ذوب می شود و این نیست مگر به سبب بلاها و پیشامدهایی که در دین او بوجود می آید و قدرت تغییر آن را ندارد.(1)

اگر چه مؤمن در برخی موقعیت ها قدرت تغییر اوضاع را در جهت حاکمیت دین خدا ندارد و نمی تواند عملی را در سامان بخشی فرهنگی در صحنه های زندگی اجتماعی پدید آورد اما واجب است به سرعت خشم خود را از مخالفت با احکام خدا اعلام نماید و خداوند این نارضایی و تغییر رنگ مؤمن را که ناشی از غضب بر انجام گناه است دوست دارد. چه این که این تنفر قلبی نشانه عزت و بزرگواری و شخصیت دینی مؤمن است.

ص: 106

امام صادق علیه السلام فرموده است:

در عزت مؤمن کافی است که چون عمل زشتی را ببیند، خدا از ناخشنودی قلب او آگاه گردد.(1)

است که با مراتب دیگر نتواند از معصیت جلوگیری کند.(1)

همان گونه که در مسائل فقهی بیان گردید، امر و نهی دینی دارای مراتبی است و هر یک از این مراتب، خود از مراحل مختلفی برخوردار است که باید برای رعایت احترام گنهکار از پائین ترین مرتبه و اولین مرحله آن اقدام شود.

آنچه در فتاوای فقهای اسلام بیان گردیده است نمونه های بارز اظهار تنفر است و منحصر به آنها نخواهد بود. رفتارهای مشابه دیگری وجود دارد که تنفر انسان را به منظور ترک گناه به گنهکار می فهماند و ما به برخی از موارد آن اشاره می کنیم.

سرد برخورد کردن، نگاه نکردن به طرف به هنگام ملاقات، خلاصه جواب دادن، برخلاف برنامه های معمول قبلی عمل کردن نظیر ترک همراهی با او در رفت و آمد به محل کار، بازار، مسجد و امثال آن، یا ترک مساعدت ها، حمایت ها، دفاع ها و محبت هایی که به او می شد و عبوس و گرفته برخورد کردن.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است: کمترین نهی از منکر این است که با چهره ای عبوس با گنهکاران روبرو شوید.(2)

اسحاق بن عمار که از شیعیان و راویان حدیث امام صادق علیه السلام است می گوید: وقتی اموالم فزونی یافت، دربانی را بر در منزل خود قرار دادم تا

ص: 108

فقرای شیعه را که برای دریافت کمک مراجعه می کردند از من دور سازد. در همان سال به مکه رفتم و به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم و بر او سلام کردم: اما حضرت سلام مرا با چهره ای عبوس و در هم جواب داد. عرض کردم فدایت شوم چه کاری موقعیت مرا در نزد شما تغییر داده است؟

امام علیه السلام فرمود: تغییر رفتار تو نسبت به مؤمنین.

عرض کردم، فدایت شوم: به خدا قسم، می دانم که آنها بر دین خدا هستند اما از شهرت یافتن بر خود ترسیدم.

امام علیه السلام فرمود: ای اسحاق! آیا نمی دانی که وقتی مؤمنین با یکدیگر ملاقات و مصافحه می کنند، خداوند یکصد رحمت در بین دست های آنها قرار می دهد که نود و نه تای آن برای کسی است که برادر دینی اش را بیشتر دوست دارد؟... ای اسحاق از خدا بترس به گونه ای که او را می بینی و اگر تو او را نمی بینی او تو را می بیند.(1)

یکی دیگر از مصادیق مرتبه اوّل، نخندیدن در چهره گنهکار است.

امام رضاعلیه السلام فرموده است:

از تزویج به شرابخوار بپرهیز ... و از هم غذائی با او دوری نما و با او مصاحبت نکن و در چهره او نخند.(2)

از مصادیق دیگر این مرتبه ترک سلام، روبرگرداندن، چشم بر هم گذاردن، دست بر پشت دست زدن، با نارضایتی ، سبحان اللَّه گفتن، از

ص: 109

روی ناراحتی سر تکان دادن، حالت تعجب به خود گرفتن، دندان بر لب پایین نهادن، ترک رفت و آمد، جواب منفی به دعوت او دادن و او را به ملاقات نپذیرفتن است.

نظیر قتل انسان محترم یا ارتکاب گناهان قبیح و بزرگ که وعده عذاب بر آن داده شده است، جایز و بلکه واجب است ممانعت شود اگر چه لازم شود از آنچه گفته شد، کمک گرفته شود.

6 - اگر بعضی از مراتب امر و نهی زبانی اذیت و اهانت کمتری از بعضی از آنچه در مرتبه اول ذکر شد داشته باشد باید به آنها اکتفا شود. پس اگر موعظه و ارشاد با سخن نرم و چهره ای باز مؤثر باشد یا احتمال تأثیر آن برود و آزار کمتری از دوری و اعراض و امثال آن داشته باشد جایز نیست دوری و اعراض شود. انسان ها در بیان و شنیدن امر و نهی متفاوتند، چه بسا دوری و روگردانی از شخصی از امر و نهی او شدیدتر و سنگین تر و اهانت آمیزتر باشد و از همین رو امر و نهی کننده باید مراتب اشخاص و عمل به مرتبه آسان تر و راحت تر را مورد توجه قرار دهد.

7 - اگر تأثیر امر و نهی به استفاده از مرتبه اوّل و دوم باشد، باید ضمن امر و نهی زبانی (و در صورت لزوم، غلظت در سخن و بلند کردن صدا و تهدید) از او دوری و اعراض نماید.(1)

هدایت نمی شوند و تمام امر و نهی کنندگان نیز با یک شیوه موفق نخواهند بود.

که با ساعت ها بحث و مطالعه نمی توان به آن دست یافت.

روزی امام کاظم علیه السلام از در خانه «بُشر» در بغداد می گذشت که شنید صدای ساز و آواز و رقص از خانه او بلند است و کنیزی برای ریختن خاکروبه به در خانه آمده است.

امام علیه السلام به او فرمود: ای کنیز صاحب این خانه آزاد است یا بنده می باشد؟

کنیز گفت: آزاد است.

امام علیه السلام فرمود: راست گفتی آزاد است که این چنین گناه می کند، اگر بنده بود از مولای خود می ترسید.

وقتی کنیز برگشت، مولای او «بُشر» بر سر سفره شراب بود، از او پرسید: چرا دیر آمدی؟

کنیز ماجرای صحبت خود با امام علیه السلام را برای او بیان کرد. بشر که سخن آن حضرت را از زبان کنیز شنید، پای برهنه بیرون دوید و به خدمت امام کاظم علیه السلام رسید و ضمن عذرخواهی و اظهار شرمندگی و گریه از کارهای خود توبه کرد.(1)

کنایه در امر و نهی دینی در مواردی که امر و نهی صریح بدون اثر یا دارای اثر منفی است مورد استفاده قرار می گیرد. مثلاً به رباخوار گفته شود: اگر اسلام ربا را حرام نکرده بود من هم به گرفتن آن مبادرت می کردم، اما پناه می برم به خدا که مرتکب آن گردم. یا به غیبت کننده گفته شود: اگر غیبت جایز بود، غیبت می کردم اما زبانم به حکم خدا بسته شده است. یا در نزد گنهکار و به هدف ارشاد او به دیگری امر یا نهی شود یا از گنهکار خواسته شود تا در رفع گناهی که خود او به آن گرفتار است برای دیگری دعا کند. مثلاً به گرانفروش گفته شود: دعا کن که خدا مرا از گرانفروشی نجات بدهد.

روزی نادرشاه افشار با سیدهاشم خارکن، روحانی مقیم نجف، ملاقات کرد. (او روزگار را با خارکنی می گذرانید.) نادر به سیدهاشم رو کرد و گفت: شما واقعاً همت کرده اید که از دنیا گذشته اید! سیدهاشم با همان سادگی و روحانیت گفت: به عکس شما همت کرده اید که از آخرت گذشته اید!(1)

استفاده از جملات: لااله الا اللَّه، لاحول و لاقوة الا باللَّه، اناللَّه و انا الیه راجعون، سبحان اللَّه، پناه به خدا و امثال آن به هنگام مشاهده گناه در برخی موارد مفید است.

اما اگر با توضیحات لازم روبرو شوند به حکم خدا گردن می نهند. در چنین مواردی باید با وجود شرایط به تحلیل گناه و آثار آن و ذکر موعظه و سرگذشت گنهکاران و ترس از خدا و قیامت پرداخت. موعظه از آثار مثبت و به جا ماندنی برخوردار است و پذیرش امر و نهی را آسان و گوارا می سازد.

قرآن کریم می فرماید:

اُدْعُ اِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ و الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ(1)

با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت نما

"عمرو بن عبید" که قبل از به خلافت رسیدن منصور عباسی با او دوست بود روزی در ایام خلافت بر او وارد شد و مورد اکرام وی قرار گرفت و منصور از او تقاضای موعظه کرد. از جمله مواعظ عمرو که در حقیقت نهی از منکر بود، این بود که: «ملک و سلطنتی که اکنون در دست تو است اگر برای کسی پایدار بود به تو نمی رسید از آن شب بترس که آبستن روزی است که دیگر شبی بعد از آن روز برای تو نخواهد بود!(2)

قضایای تاریخی نشان می دهد که پیامبر و ائمه علیهم السلام غالباً امر و نهی دینی خود را به شیوه موعظه و حکمت بیان می کردند به گونه ای که امر و نهی از کلام آنها استفاده می شد.

اما بدون شک تشویق نقش موثری در گرایش گنهکار دارد. تشویق افراد به انجام واجبات و ترک محرمات به ویژه اگر به صورت ظریف و کارشناسانه صورت گیرد ، تأثیر چشمگیری در موفقیت امر و نهی دینی دارد. برخی گنهکاران با تشویق معمولی به هدایت بار می یابند اما برخی از آنها به سبب موقعیت شخصیت یا روحیاتی که دارند با تشویق های ساده به صلاح نمی گرایند. تشویق این گونه افراد باید با انجام کارهای کارشناسانه و توجه به روحیات آنها صورت گیرد که به برخی از موارد آن اشاره می کنیم.

به کسی که اهل موسیقی حرام است اما به مسائل علمی و تحقیقی هم اهمیت می دهد پیشنهاد شود چنانچه یک مقاله خوب درباره موسیقی و آثار آن از دیدگاه اسلام بنویسی و نظریات مراجع را در آن مطرح کنی به شکل خوبی از تو قدردانی خواهم کرد.

روش مقاله نویسی را پیرامون بسیاری از گناهان و واجبات دینی و برای قشر گسترده ای از جامعه می توان مطرح کرد. اساتید و معلمین می توانند با توجه به معایب دانش آموزان و دانش جویان موضوعاتی را برای انشا یا تحقیق تعیین نمایند.

انجام مسابقه های فرهنگی نیز در امر و نهی دینی نتایج خوبی دارد.

پیشنهاد نوشتن یک مقاله درباره حجاب به بانویی که مراعات پوشش دینی را نمی کند از بهترین نوع امربه معروف مؤثر و آگاهانه خواهد بود.

یکی دیگر از موارد تشویق آن است که گنهکار را بر "امربه معروف" یا "نهی ازمنکر"ی تشویق نمائیم که خود مرتکب آن است. مثلاً در صورت

ص: 116

وجود شرایط به خانمی بدحجاب پیشنهاد شود که چنانچه خانمی را که حجاب دینی خود را مراعات نمی کند، موفق به رعایت پوشش دینی نمایی از فلان امتیاز که مورد علاقه و نیاز اوست برخوردار خواهی شد.

با چنین پیشنهادی سه کار مثبت صورت می گیرد. دو نفر به اصلاح می گرایند و گناهکار خود به امر کننده به نیکی مبدل می شود که این خود نقش مؤثری در تثبیت و دوام حجاب او خواهد داشت.

این شیوه در بسیاری از واجبات و محرمات و شماری از افراد جامعه امکان پذیر است.

اعطای امتیازات جزئی به برخی از گنهکاران می تواند به اصلاح آنها کمک کند البته این عمل باید با توجه و رعایت همه مسائل و مصالح صورت گیرد تا آثار نامطلوب به بار نیاورد. اَمْن اعلام نمودن منزل ابوسفیان (دشمن بزرگ اسلام) برای پناهندگی مردم مکه پس از فتح پیروزمندانه آن به دست پیامبرصلی الله علیه وآله و یارانش از جمله این تشویق هاست.

هم چنین یک معلم یا مدیر آگاه می تواند با اهرم امتیازاتی که در اختیار دارد افراد زیرنظر خود را به تقوای الهی سوق دهد. مثلاً به محصل خود اظهار کند، ریش تراشی حرام است، چنانچه ترک کنی نمره انضباطی خوبی به تو خواهم داد یا تو را در پرونده اداری تشویق خواهم کرد.

در هر صورت اصل تشویق با هر شیوه مؤثری که بتواند در ترک گناه دیگران مؤثر باشد، وسیله مفیدی است که نباید از آن غفلت کرد. چه این که خدای تعالی با تشویق بندگانش به نعمت های بهشتی آنها را به تقوا

ص: 117

سوق می دهد و ائمه علیهم السلام نیز چنین می کردند.

علی بن حمزه گوید: دوستی داشتم که در دیوان بنی امیه شغل نویسندگی داشت. از من درخواست کرد که از امام صادق علیه السلام برای او اجازه ملاقات بگیرم و حضرت علیه السلام اجازه فرمود. وقتی بر امام علیه السلام وارد شد سلام کرد و نشست. سپس عرض کرد: فدایت شوم! من در دیوان بنی امیه بودم و از دنیای آنها مال فراوانی به دست آوردم و در تحصیل این اموال از مسائل دینی چشم پوشی نمودم.

امام صادق علیه السلام فرمود: اگر بنی امیه کسی را نمی یافتند که برای آنها بنویسد و مالیات جمع آوری کند و برای آنها بجنگد و در جماعت آنها حضور یابد، حق ما را غصب نمی کردند! اگر مردم آنها را ترک می گفتند و به اموال آنها توجهی نمی کردند بیش از آنچه در دست داشتند نمی یافتند.

جوان عرض کرد: فدایت شوم! آیا راه نجاتی هست؟

امام علیه السلام فرمود: اگر بگویم عمل می کنی؟

پاسخ داد: آری.

امام علیه السلام فرمود: تمام اموالی را که از دیوان آنها به دست آوردی رد کن. اگر کسی را می شناسی به او ردنما و اگر نمی شناسی از طرف او صدقه بده و من هم قول می دهم که بهشت را از خدا برای تو تضمین نمایم. جوان مدتی سر به زیر انداخت و ساکت ماند. سپس گفت: فدایت شوم، انجام می دهم! او با ما به کوفه برگشت و هر چه داشت حتی لباس خود را که پوشیده بود رد کرد و ما برای او لباس خریدیم.

ص: 118

چند ماهی نگذشت که بیمار شد و ما او را عیادت می کردیم. روزی بر او وارد شدم، چشم هایش را باز کرد و گفت: ای علی بن حمزه، امام صادق علیه السلام به قولش وفا کرد، و از دنیا رفت و ما او را به خاک سپردیم.

پس از آن بر امام صادق علیه السلام وارد شدم. وقتی مرا دید فرمود: ای علی بن حمزه، والله برای دوست تو به قول خود وفا کردیم. عرض کردم: فدایت شوم، راست می گویی. والله به هنگام مرگش به من خبر داد.(1)

خواست تا کاری کند که امام جوادعلیه السلام به امور دنیوی سرگرم شود. مخارق گفت: اگر امام علیه السلام مشغول کاری از امور دنیا باشد من او را آن گونه که بخواهی به سوی دنیا می کشانم. سپس در برابر امام علیه السلام نشست و از خود صدای الاغ درآورد و بعد از آن ساز می زد و آواز می خواند و امام علیه السلام به او توجهی نداشت و به راست و چپ هم نگاه نمی کرد اما وقتی حضرت دید آن بی حیا ادامه می دهد سرش را به جانب او بلند کرد و فریاد زد: اتق اللّه... (از خدا بترس...)

مخارق از فریاد امام علیه السلام آن چنان وحشت زده شد که ساز و تار از دستش افتاد و تا آخر عمر دست او بهبود نیافت.

مأمون از حال او پرسید، جواب داد هنگامی که امام جواد علیه السلام بر سرم فریاد کشید آن چنان وحشت زده شدم که هیچ گاه این حالت از وجودم برطرف نمی شود.(1)

ابوبصیر گوید: در کوفه برای زنی قرآن می خواندم. یک بار در موردی با او شوخی کردم! بعد از مدتی که به خدمت امام باقرعلیه السلام رسیدم، مرا مورد مذمت و سرزنش قرار داد و فرمود: کسی که در خلوت مرتکب گناه شود، خداوند به او نظر لطف نمی کند. چه سخنی به آن زن گفتی؟

از روی شرم و حیا سر در گریبان افکندم و توبه کردم.

امام باقرعلیه السلام فرمود: شوخی با زن نامحرم را تکرار نکن!(1)

مسلمین می تواند جنبه بین الملل اسلامی و جهانی داشته باشد؛ زیرا امربه معروف و نهی ازمنکر امر به خوبی ها و نهی از بدی هایی است که بسیاری از آنها مورد توجه همه انسان ها با همه ملیت ها و عقاید گوناگون است. این قسم از امر و نهی که مخاطبان جهانی دارد از جایگاهی بس بزرگ برخوردار است. چه این که امر و نهی انبیا، گستره ای به اندازه تاریخ بشر دارد و بالاتر از آن امر به معروف و نهی از منکر خداوند به همه انسان هاست. کتاب های آسمانی، کتاب امر به معروف و نهی از منکرند.

رهبران دنیا می توانند همانند امام خمینی قدس سره از بزرگ امر و نهی کنندگان باشند اما با کمال تأسف نه تنها امر به ارزش ها و نهی از ضد ارزش ها نمی کنند که امر به منکر و نهی از معروف طریقه آنها گشته است به گونه ای که بدترین منکرات را در مجالس قانون گذاری به تصویب می رسانند.

امید است بزرگ آمر به معروف و ناهی از منکر که نظیر امر و نهی زبانی و عملی او را تاریخ به خود ندیده است ظهور فرماید و همه معروف های ارزشمند الهی از جمله امر به معروف و نهی از منکر را که متروک و مهجور گردیده است بر روی زمین احیا فرماید و جهان را اصلاح نماید.

گناه افراد ریشه در جهل، غفلت، ضعف ایمان یا هوای نفس آنها دارد و امر و نهی زبانی توان آن را دارد که جهل را زدوده و غفلت را برطرف سازد.

اما اگر ریشه معصیت، ضعف ایمان یا هوای نفس باشد، درصد تأثیر امرونهی زبانی ناچیز خواهد بود، به ویژه اگر جهل و هوای نفس و ضعف ایمان در هم آمیخته باشد. در مورد چنین کسانی به مرتبه سوم امر و نهی که اعمال قدرت است عمل خواهد شد. البته در عصر حاکمیت اسلام، مرتبه سوم امر به معروف و نهی ازمنکر به عهده دستگاه های حکومتی است و وظیفه مردم به مرتبه اول و دوم محدود می شود مگر این که دستگاه ها به وظیفه خود عمل نکنند که در آن صورت مثل هر زمان دیگر مؤمنین موظف اند با وجود شرایطی که ذکر خواهد شد به تکلیف دینی خود در مرحله سوم عمل نمایند.

در آن زمان که امام خمینی قدس سره برای تحصیل و تدریس به قم آمده و هنوز به مقام مرجعیت نرسیده بود، روزی فردی قلدر وارد مدرسه فیضیه می شود و شروع به عربده کشیدن و توهین به طلبه های اندک مدرسه می نماید در آن زمان افراد ضد روحانیت از سوی رضاخان حمایت می شدند. در این هنگام که طلبه ها خود را از گزند آن شخص عربده کش، کنار می کشیدند امام خمینی نزد او می رود و نهیبی بر سر او می کشد و یک سیلی محکم به صورت او می زند به طوری که برق از چشمان او می پرد، و با

ص: 124

کمال خجالت سر به پائین انداخته و از مدرسه بیرون می رود.(1)

با اجرای مرتبه سوم امر و نهی، دست گردنکشان گنهکار از گناه کوتاه خواهد شد و مؤمنین احساس آرامش و سربلندی می کنند و مجرمین به خجلت و شرمساری فرو می افتند.

یکی از بزرگان قم می گوید در ایام رضاشاه قلدر پس از دستور کشف حجاب از سوی وی، مأمورین با شدّت این دستور را اجرا می کردند. من در یکی از خیابان های تهران عبور می کردم و زنی با چادر به راه خود ادامه می داد. همین که چشم یکی از افسران به آن زن افتاد با شدّت به او سیلی زد و چادر را از سرش کشید به طوری که من وحشت زده شدم. ناگهان دیدم یک کالسکه در همان جا ایستاد و مرحوم آیة اللَّه ابوالقاسم کاشانی از آن پیاده شد و از پشت سر یک سیلی محکم به آن افسر زد و او را به لرزش درآورد و سوار کالسکه شد و رفت. آن افسر همانند کسی که استخوانی در گلویش گیر کند، دیگر نتوانست کلمه ای حرف بزند.(2)

ممکن باشد باید به آن اکتفا کند، در صورتی که محذور این کار کمتر از کارهای دیگر باشد.

3 - اگر جلوگیری از معصیت توقف داشته باشد بر این که دست معصیت کار را بگیرد یا او را از محل معصیت بیرون نماید یا در وسیله ای که با آن معصیت می کند تصرف نماید، جایز و بلکه واجب است.

سمرةبن جندب یک درخت خرما در باغ یکی از انصار داشت. منزل مسکونی مرد انصاری که خانواده اش در آن زندگی می کردند در ابتدای باغ بود.

سمره بدون خبر وارد باغ می شد و به سراغ درخت خرمای خود می رفت و در ضمن به اهل خانه مرد انصاری چشم اندازی می کرد. مرد انصاری از او درخواست کرد با اجازه وارد شود اما نپذیرفت. به ناچار به رسول اکرم صلی الله علیه وآله شکایت کرد. حضرت سمره را خواست و او را از شکایت مرد انصاری مطلع نمود و فرمود: هرگاه اراده ورود به باغ داشتی از او اجازه بگیر تا چشم تو به خانواده او نیفتد که ناراحت شود. اما سمره نپذیرفت.

حضرت فرمود: درخت را بفروش اما او حاضر نشد. پیامبرصلی الله علیه وآله قیمت را بالا می برد و او نمی پذیرفت تا این که حضرت حاضر شد با قیمت بسیار بالایی درخت را از او خریداری کند اما هم چنان حاضر به فروش نشد.

حضرت فرمود: می خواهی در برابر این درخت درختی در بهشت برای تو باشد؟ او نپذیرفت و حتی پیشنهاد سه درخت بهشتی را در برابر

ص: 126

درخت خرمای خود قبول نکرد. وقتی کار به این جا رسید، پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: تو مردی زیان رسان هستی و رو به مرد انصاری کرد و فرمود: برو درخت را قطع کن و جلوی سمره بینداز.(1)

4 - جایز نیست اموال محترم گنهکار را تلف کند مگر آن که لازمه جلوگیری از معصیت باشد در این صورت اگر تلف کند ظاهراً ضامن نیست و در غیر این صورت ضامن و گنهکار است.

5 - اگر جلوگیری از معصیت بر حبس گنهکار در محلی یا منع او به محلی متوقف باشد، واجب است با مراعات مقدار لازم اقدام نماید.

6 - اگر جلوگیری از معصیت بر کتک زدن و سخت گرفتن بر شخص گنهکار و در مضیقه قرار دادن او توقف داشته باشد، جایز است لکن نباید زیاده روی شود، و بهتر است که در این امر و نظیر آن از مجتهد جامع الشرایط اجازه بگیرد.

7 - اگر جلوگیری از منکرات و اقامه واجبات بر جرح و قتل توقف داشته باشد جایز نیست مگر به اذن مجتهد جامع الشرایط و با حصول شرایط آن.

8 - اگر منکر از اموری است که شارع اقدس راضی نیست که به هیچ وجه انجام گیرد، دفع آن به هر شکل ممکن جایز است. مثلاً اگر کسی خواست شخصی را بناحق بکشد باید از او جلوگیری کرد و اگر دفاع از

ص: 127

جان مظلوم جز به قتل ظالم ممکن نباشد جایز و بلکه واجب است و لازم نیست از مجتهد اذن حاصل نماید. لکن باید مراعات شود که در صورت امکان جلوگیری به شکل دیگری که به قتل منجر نشود انجام گیرد و اگر از حدّ لازم تجاوز کند، گنهکار و احکام متعدی بر او جاری خواهد شد.(1)،(2)

توسط ولی امر مسلمین و دستگاه های تبلیغاتی و مطبوعاتی به ویژه رادیو تلویزیون صورت می پذیرد و وزارت ارشاد اسلامی، وزارت کشور و قوه قضائیه از عوامل و هسته های اصلی امر و نهی دینی حکومتی در جامعه اند. مصوبات مجلس در امر و نهی دینی از نقشی والا و ضرورت شرعی و عقلی برخوردار است. رادیو تلویزیون امر و نهی زبانی را به عهده دارد و وزارت کشور غالباً نهی از منکر عملی را توسط نیروهای انتظامی انجام می دهد و وزارت ارشاد به هر دو وظیفه امر و نهی زبانی و عملی موظف گردیده است و قوه قضائیه امر و نهی همراه با قدرت را اعمال می کند. موفقیت این دستگاه ها گسترش فضای سبز معنوی جامعه و ازاله زشتی ها و بدی ها را به همراه دارد و ترک وظیفه آنها سبب جرأت یافتن گنهکاران و رشد تصاعدی معصیت و اضمحلال نشانه های دین خدا را سبب می گردد.

امر و نهی حکومتی گستره ای وسیع دارد. یک نهی از منکر رادیویی که در کل کشور طنین انداز می شود می تواند جمع زیادی از گنهکاران را زیر پوشش خود قرار دهد. رادیو تلویزیون یکی از بانفوذترین دستگاه امر و نهی زبانی است که نباید حرکت او به امربه معروف خلاصه شود. با امر به معروف، نیمی از احکام اسلامی که بایدهای دینی است بیان می شود اما نیم دیگری از آنها که نبایدهای اسلامی است با نهی از منکر بیان می گردد. که اگر ترک شود امر به معروف هایی هم که صورت می گیرد از آثار لازم برخوردار نخواهد بود.

ص: 129

قرآن کریم همواره امربه معروف را در کنار نهی ازمنکر بیان فرموده است و این بیانگر آن است که این دو مکمل یکدیگرند و هیچ کدام جای دیگری را نمی گیرد و به تنهایی کافی نیست.

امر و نهی حکومتی با همه ابعادی که دارد کافی نیست و باید امر و نهی های مردمی که خود از جهتی گستردگی بیشتری از ارشادها و هدایت های حکومتی دارند مکمل آن گردند. اگر هر یک از حکومت یا مردم در انجام فریضه امر و نهی دینی سهل انگاری کنند، نیمی از حرکت اصلاحگرانه به تعطیلی می گراید. و چون با یکدیگر همراه گردند چه مشکل های فرهنگی که حل نمی شود و چه معروف ها و کارهای نیکی که به بار نمی نشینند.

ص: 130

ص: 132

امر به معروف مایه حیات جامعه اسلامی است.

نبود مفسده و ضرر در امر و نهی دینی یکی دیگر از شرایط است که بی توجهی به آن سبب ابتلای انسان به ضررهای مالی، جسمی، آبرویی و چه بسا جانی گردد. آن گاه فرد، ناکامی خود را به امر و نهی دینی نسبت می دهد بدون آن که کمترین توجهی در نسنجیده عمل کردن خود داشته باشد. نتیجه این حرکت های بدون محاسبه، ناکامی و گرفتاری مؤمن و سرخوردگی از انجام صحیح این فریضه اصلاحگرایانه است.

بی توجهی کهن سالان به شخصیت جوانان امر و نهی آنان را بی تأثیر و چه بسا با تمسخر روبرو می گرداند. بزرگسالان آگاهند که امر و نهی دینی جولانگاه تاخت و تاز آنها به جوانان نیست. امر به معروف و نهی از منکر حتی در مرحله سوم، ماهیت بازدارندگی دارد نه آزاردهندگی. بنابراین برخوردهای کوبنده ای که بدون هدف سازندگی و بازدارندگی صورت می پذیرد از حقیقت امر و نهی دینی فاصله ای عمیق دارد.

البته آنچه بیان گردید به این معنا نیست که هیچ گاه از مراحل بالا استفاده نشود بلکه مراد استفاده غیرضروری و ناموجه از مراحل بالاتر است که گاهی سبب بدبینی و زدگی گنهکار از احکام اسلامی می شود. تجربه نشان داده است که یکی از عوامل مهم شکست امرونهی کنندگان توهین و تندی بی مورد بوده است.

انجام دهند به معصیت آلوده نشده اند. البته افراد نباید به دنبال حداقل های واجبات شرعی باشند که با کمترین کاهشِ در عمل به حرام مبتلا شوند یا آن چنان در مقام عمل به مرزهای حرام نزدیک گردند که با کمترین افزایش به حرام گرفتار آیند یا به اباحی گری گرایند.

انجام مباحات اشکال ندارد اما اباحی گری روحیه مثبتی نیست. یعنی انسان همواره به دنبال این باشد که مباحات را بیابد و به انجام آنها همت گمارد. بسیار تفاوت دارد که شخصی به دنبال آن باشد که عملی حرام نباشد تا آن را انجام دهد یا به دنبال دستورهای واجب و مستحبی اسلام باشد تا به آنها عمل کند. این دو روحیه، دو تفکر، و دو نوع خطمشی متفاوت است که در دو کلمه دین گرایی و اباحی گری خلاصه می شود. زیرا ارتکاب مباحات تدیّن نیست بلکه حرکت به دنبال بایدهای دینی تدیّن است.

روحیه اباحی گری و فرو رفتن کامل در حلال دنیا سبب گسترش غفلت از یاد خداست. ارتکاب مباحات تذکری را لازم ندارد اما روحیه اباحی گری نیازمند تذکر است.

مرتکب می شود، تأثیر کمتری دارد. ترک عمل به بایدهای دینی و ارتکاب محرمات به ویژه در انظار مردم یکی از عوامل ناکامی در امر و نهی دینی به حساب می آید. کسی که اهل عمل به احکام الهی است ضمن این که به راحتی امر و نهی می کند و کلام او از تأثیر درخور توجهی برخوردار است، عملی را که انجام می دهد خود دعوت کننده به نیکی هاست. با این همه، سستی مسامحه کاران نباید بهانه ترک امر و نهی آنها شود.

گویند: کودکی را برای نهی از خوردن خرما به نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله آوردند اما حضرت که خود در آن روز خرما خورده بود نهی او را به روز دیگر موکول فرمود تا سخن او موثر قرار گیرد. اگر چه این قضیه شاهد مثال مشهوری شده است اما از جمله قضایایی است که نمی توان به رسول خداصلی الله علیه وآله نسبت داد، زیرا ضمن این که سند محکمی ندارد، هیچ یک از عقلا، اطبا و ادیان الهی نگفته اند طبیب یا هر فرد توصیه کننده به ترک برخی خوردنی های حلال، خود به ترک آنها همت گمارد تا تأثیر کلام او در بیمار افزایش یابد. ضمن این که چنین امری وضعیت خوراکی اطبا را بحرانی می کند.

کور قلبی در فکر و اعتقاد آنهاست امر و نهی دینی را با شکست روبرو می سازد اما این یک عامل از عوامل مختلفی است که در تضعیف امر و نهی دینی مؤثر است و با اصلاح سایر عوامل می توان به اصلاح های وسیع اجتماعی نایل گردید.

نگیرد؛ زیرا گاهی تأثیر امر و نهی به انجام آن در بین مردم منحصر می شود به ویژه مردمی که از عیب گنهکار آگاه و با تذکر به او موافق اند. (البته این در صورتی است که فسق گنهکار آشکار باشد.)

ص: 142

امر به معروف نشان روشن غیرت دینی مومن است.

طور مرتب بخوانی، یا در جلسه آموزش قرآن شرکت نمایی.

رجاء بن حیات گوید: روزی من و پدرم نزد معاذبن جبل بودیم. معاذ از پدرم پرسید: این فرزند کیست؟ پدرم جواب داد: این فرزندم (رجاء) است.

معاذ گفت: آیا قرآن را به او آموخته ای؟ جواب داد: خیر

معاذ گفت: قرآن را به او بیاموز. من از رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود: مردی نیست که به فرزندش قرآن را آموزش دهد مگر این که در روز قیامت تاج سلطنت بر سر پدر و مادر او گذارده می شود و با دو حلّه پوشانده می شوند که مردم نظیر این حله ها را ندیده اند. سپس معاذ با دست خود بر شانه من زد و گفت: پسرم، اگر دوست داری که در روز قیامت دو حلّه به پدر و مادر خود بپوشانی قرآن را بیاموز.(1)

خطاب صمیمی به نوجوانان در جلب عواطف آنها موثر است.

استفاده از حس رقابت در رشد و صلاح نوجوانان نکته مهمی است. مثلاً به او گفته شود: انتظار من از شما این است که این عمل را ترک کنی همان گونه که آن نوجوان این عمل را انجام نمی دهد. یا به او گفته شود: خداوند بچه های خوب را دوست دارد و خوبی انسان به عمل اوست که کار خوب کند و کار بد را ترک نماید. من دعا می کنم که از این پس شما این عمل را انجام ندهی یا این دستور خدا را انجام دهی.

ص: 144

بیشتر گناهان نوجوانان باتوجه به شرایط سنی آنها از جهل به حکم خدا صورت می گیرد از این رو توضیح واجب و حرام در یک جو دوستانه و مطابق با فهم نوجوانان اثر خوبی دارد.

ستیزه کنی، یا روح پاک جوان عزیزتر از آن است که با تقلید از کفار غرب در لباس و وضعیت سر و صورت، خود را به ذلت بکشاند، یا جشن عروسی و نقطه شروع زندگی شرافتمندانه خود را به معصیت آلوده نکن. شب ازدواج، شب آزمایش تقوای عروس و داماد در پیشگاه خداوند است. تا معلوم گردد در اوج زمان شادی چه اندازه به احکام الهی پایبنداند.

ارشاد جوانان در نظر اسلام از اولویت خاصی برخوردار است و علت آن پذیرش سریع و قدرت عمل و طول عمری است که از آن برخوردارند و در پرتو آن می توانند برکات و خدمات فراوانی را به اسلام و مسلمین ارائه دهند.

در بحث قبل شیوه های مختلفی را برای برخورد مثبت با نوجوانان بیان کردیم که آن شیوه ها را می توان در برخی از موارد برای جوان ها نیز مورد استفاده قرار داد.

می سازند. به همین علت باید به گونه ای مورد امر و نهی قرار گیرند که به اظهار غرور آنها منتهی نشود.

زنان و مردان کهنسال که عمر خود را صرف خدمت به جامعه و نسل حاضر کرده اند، خود را دارای حق بر دیگران دانسته، احترام خویش را بر آنها لازم می دانند. حال با توجه به روان شناسی بزرگسال باید به امر و نهی ظریف آنها پرداخت.

یکی از شیوه های مؤثر در امر و نهی کهنسالان این است که آنها را درباره عمل خود به قضاوت گیریم. مثلاً از آنها بخواهیم تا درباره قرائت نماز ما اظهار نظر کنند و آنها را درباره قرائت برخی کلمات که تلفظ صحیح آن را اداء نمی کنند بیشتر جویا شویم، یا با طرح سؤال از آنها بخواهیم درباره برخورد نادرستی که خود به آن مبتلا شده اند، اظهارنظر کنند و در این میان به آرامی آنها را مورد اصلاح قرار دهیم.

امام حسن و امام حسین علیهما السلام که زمان طفولیت را طی می کردند به پیرمردی گذشتند که وضوی صحیحی نمی گرفت، برای هدایت پیرمرد بر وضوی خود نزاع کردند و قضاوت را به عهده او نهادند و هر دو نزد او وضو گرفتند. پیرمرد گفت هر دوی شما وضوی خوبی گرفتید و این پیرمرد جاهل است که وضوی خوبی نگرفت.(1)

شیوه دیگر، طرح سؤال است. طرح سؤال از کسی که عمری را سپری

ص: 147

کرده است از تناسب خوبی برخوردار است. مثلاً اگر خمس مال خود را نمی دهد درباره وجوب خمس سؤال شود، یا درباره حکم شرعی ریش تراشی که به آن گرفتار است سؤال گردد. یا از موارد جواز یا ممنوعیت غیبت دیگران که به آن مبتلا شده است پرسیده شود، و یا اگر اهل یاوه گویی و فحش است از او سؤال شود: کسی که به دیگری دشنام داده است چه کند که خدا او را ببخشاید و عمل خود را تکرار نکند؟ البته ممکن است اظهار نظرهای غیرصحیحی نیز ابراز کنند که همین برداشت غلط سبب گناه آنها بوده است که باید نظر آنها در طی مباحثه محترمانه اصلاح شود. در مباحث آینده به برخی شیوه های دیگر اشاره خواهد شد.

تذکر کلی و غیرمستقیم به رؤسا می تواند کاربرد فراوانی داشته باشد، و اگر امر و نهی حضوری مسئول با دشواری همراه است می توان در یک موقعیت مناسب با تلفن به او تذکر داد. طرح سؤال و نظرخواهی از آنها که در بحث قبل مطرح گردید نیز می تواند مفید باشد. مثلاً از مسئولی که در ساعات کار اداری بر سر کار خود حضور نمی یابد سؤال شود: باتوجه به این که، حقوق کامل دریافت می کنم اما در اول وقت اداری در محل کار حضور ندارم و می دانیم که بخشی از این حقوق مربوط به ساعات کار اداری است که ما حضور نداشته ایم، گرفتن چنین ماهیانه ای چه صورت دارد؟

اگر استفاده از شیوه های مذکور با دشواری روبرو بود نامه و در صورت ضرورت نامه بدون نام و امضا مورد استفاده قرار گیرد. که خط آن هم شناسایی نشود. البته نامه که تأثیر زیادی هم دارد باید محترمانه و به دور از تهمت، دروغ و هر گونه معصیت دیگری باشد.

در پایان ذکر این نکته مفید است که امر و نهی مسئولین از جمله امر و نهی های بسیار مهمی است که از جایگاهی بلند و ثوابی عظیم برخوردار است به ویژه اگر گناه رئیس، ظلم در حق دیگران باشد.

امر و نهی دینی که پیام خداوند است خاضع و تسلیم اند.

حال چگونه دانشمندانی که از علوم و تخصص های دنیوی و طبیعی یا علوم و معارف الهی و آخرتی برخوردارند، مورد امر و نهی دینی قرار گیرند؟

ضمن استفاده از برخی شیوه های گذشته می توان بر ویژگی علمی آنها تکیه کرد که شما اهل دانش و منطق هستید و این ویژگی علمی، شما را در میان مردم برجسته کرده است. اگر چه کار خوب از همه کس پسندیده است از شما پسندیده تر است و کار بد از هر کسی که باشد ناپسند است اما از مثل شما ناپسندتر است. انتظار مردم از امثال شما بیشتر است. سزاوار نیست کسی مثل شما با گفتن دورغ (یا نگاه به نامحرم یا هر گناه دیگری که مورد نظر است) موقعیت خود را خدشه دار کند و بالاتر این که خدا را از خود ناخشنود سازد.

درخواست مقاله و یا اظهارنظر او درباره مقاله ای که پیرامون عیب او نگاشته شده است مفید است. اما اگر دانشمندی است که از علوم دینی برخوردار است و مثلاً عیب او بداخلاقی و تندی با دیگران است از او درخواست شود درباره بد خلقی و تندی با دیگران سخنرانی و نصیحت کند و ضررهای آن را بیان نماید. یا اگر در برنامه های اجتماعی نظم را رعایت نمی کند، تعدادی از مؤمنین بخواهند که درباره نظم در کارها صحبت کند. یا چنانچه علاقه مند به دنیا است از او بخواهند درباره ضررهای علاقه به دنیا و ارزش زهد مطالبی ایراد کند، یا مقاله ای بنویسد تا مورد استفاده دیگران قرارگیرد. و یا اگر خلف وعده می کند به او گفته

ص: 150

شود سزاوار نیست که انسان های بزرگوار خلف وعده کنند یا خدمات علمی لازم را در برابر اوقاتی که از مردم می گیرند ارائه ندهند.

در پایان، نوشتن نامه از راحت ترین شیوه های امر و نهی دینی به دانشمندان علوم طبیعی و الهی است. و پسندیده است که این حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام در صدر نامه نوشته شود که فرمود:

نعم الهدیة الموعظة

بهترین هدیه موعظه است.(1)

البته نوشتن نامه برای اشخاص عصبی که امر و نهی زبانی آنها میسّر نیست، می تواند وسیله مفیدی باشد. ضبط امر و نهی زبانی بر روی نوار هم برای آنها راه گشا است اما باید مطالبِ مکتوب و یا ضبط شده با آرامش، نیت اصلاح و رعایت اخلاق اسلامی همراه باشد. شیوه امر و نهی نامه ای و نواری می تواند در بسیاری از زمینه ها مفید باشد.

قرآن کریم می فرماید:

یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا اَنْفُسَکُمْ وَ اَهْلیکُمْ ناراً وَ قُودُها الْنَّاسُ وَ الْحِجارَةُ(1)

ای کسانی که ایمان آورده اید خود و اهل خود را از آتشی که آتش گیره آن مردم و سنگ خار است حفظ کنید.

درباره این آیه شریفه قرآن از پیامبرصلی الله علیه وآله و امام صادق علیه السلام سؤال شد که چگونه خانواده خود را حفظ کنیم؟ در جواب فرمودند آنها را امر به معروف و نهی ازمنکر کنید.(2)

بنابراین آیه فوق در زمره آیات امربه معروف و نهی ازمنکر است که در خصوص خانواده نازل شده است. امربه معروف فرزندان از زمان طفولیت، مسؤولیت سرپرست خانواده را در زمان تکلیف آنها کاهش می دهد و از بسیاری از نهی از منکرهای زمان جوانی بی نیاز می سازد.

یکی از روش های امر و نهی دینی در خانواده این است که سرپرست خانواده واجبات دینی را بزرگ و با اهمیت تلقی کند و زشتی گناهان را نیز بزرگ شمارد و این را در سخنان و اعمال خود گوشزد کرده، و به اجرا درآورد، که موفقیت این کار تجربه شده است. برای مثال تمام مسلمانان با دیده احترام به قرآن می نگرند، آن را کتابی مقدس و آسمانی می دانند که برای هدایت انسان بر وجود مقدس پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل شده است و این

ص: 152

حقیقت را به فرزندان خود می آموزند و از همین رو خانواده مسلمانی یافت نمی شود مگر این که بزرگداشت و احترام فوق العاده به قرآن را جزء برنامه های حتمی زندگی خود قرار داده است. این حاکمیت فرهنگ احترام به قرآن در بین فرزندان خانواده های مسلمان ناشی از تکریم خاصی است که والدین آنها نسبت به قرآن داشته اند. وقتی فرزندان مسلمان بزرگ می شوند و به عظمت قرآن آگاه می گردند احترام به قرآن را به طور ریشه ای و عمیق درمی یابند و این تکریم را به فرزندان خود آموزش می دهند. این تنها نمونه استثنائی نیست بلکه هر چه در فرهنگ حاکم بر خانواده، بزرگ شمرده شود فرزندان، آن را بزرگ می شمارند. نمونه دیگر آن احترام به پیامبر و اهل بیت او علیهم السلام است.

هر یک از دستورهای الهی در خور آن است که در فرهنگ خانوادگی مسلمانان، بزرگ شمرده شود. خانواده هایی که نماز را بزرگ می شمارند و فرزندان خود را در هفت سالگی به نماز وامی دارند گرفتار مصیبت جانکاه بی نمازی فرزندان خود در زمان تکلیف نیستند. و آنان که به حجاب اهمیت می دهند و چند سال قبل از تکلیف، دختر بچه های خود را به تمرین برخورداری از حیا و حجاب امر می کنند از معصیت بی حجابی و بدحجابی دختران خود در زمان تکلیف درامانند.

این روش نسبت به منکرات و افراد منفور نیز مطرح است. همه خانواده های مسلمان جرثومه های فسادی چون شیطان، فرعون و دشمنان پیامبر و اهل بیت او را نزد خود منفور می دانند و این فرهنگ را به

ص: 153

فرزندان خود منتقل می کنند. والدین می توانند با طرح مداوم زشتی گناهان، فرزندان خانواده را صیانت کنند. این شیوه که در دراز مدت صورت می گیرد، ضامن سلامت اعتقادی و اخلاقی فرزندان خانواده هاست و مشکل بسیاری از والدین فاصله گرفتن از این شیوه فرهنگی سازنده است.

حال اگر فرزندان خانواده ای که به سن تکلیف باریافته اند از انجام واجبات و ترک محرمات سرباز زنند با شیوه های مناسب، مورد امر و نهی قرار گیرند. و اگر مرتبه اول و دوم با شیوه های گسترده ای که دارند مؤثر قرار نگرفتند به مرتبه سوم که حبس و محو وسائل گناه و کتک در حد ضرورت است، اقدام نمایند، و بیش از این تکلیفی نیست. البته این برخوردها در صورت تأثیر انجام گیرد.

یکی از روش های اصلاح فرزندان طرح دوستی آنها با جوانان با تقواست. حتی اگر والدین هزینه ای صرف نمایند تا فرزند خود را با افراد صالح، دوست گردانند کار پسندیده ای کرده اند بلکه اگر این دوستی سبب انجام واجب و ترک حرام گردد، تحقق آن واجب است.

رفت و آمد با خانواده های با تقوا یکی از شیوه های اصلاح و ارشاد فرزندان است.

قطع برخی از امکانات رفاهی، عاطفی و مالی موقت که عوارض منفی جانبی به همراه نداشته باشد می تواند مؤثر باشد. البته قطع روابط با دوستان بد و خانواده های غیرصالح بر هر چیزی مقدم است.

ص: 154

این امور را می توان در ارتباط با زنی که مرتکب حرام یا ترک واجب می گردد به کار گرفت.

حال اگر مرد خانواده مرتکب معصیت ترک واجب گردد باید سایر اعضای خانواده در حد امکان او را مورد امر و نهی دینی قرار دهند و چنانچه مؤثر قرار نگیرد تکلیف بیشتری ندارند مگر این که گناه او به گونه ای باشد که بر حسب قوانین اسلامی، معرفی او به دستگاه های حکومتی واجب باشد.

هم چنین اگر از دوستان یا اقوامی است که به رفت و آمد با شما اهمیت فراوانی می دهد در رفت و آمد با او سهل انگاری کنید و به او بفهمانید که این به سبب گناهی است که مرتکب می شود. یا از خوردنی های او اجتناب کنید و به او بفهمانید که به علت وجود اموال حرام اوست که از روی ظلم و بی موالاتی شرعی به دست آورده یا خمس آن را نپرداخته است.

بدحجابی، آرایش و خودنمایی در جامعه و نزد نامحرم است که باید مورد دقت قرار گیرد.

در این جا توصیه هایی را به منظور موفقیت هر چه بیشتر مردان در امر و نهی بانوان بیان می کنیم:

1 - رعایت تقوای همه جانبه به هنگام امر و نهی.

2 - انتخاب موقعیت زمانی و مکانی مناسب.

3 - در صورت لزوم امر و نهی در حضور دیگری انجام گیرد زیرا حضور دیگران حرکت مقدس نهی از منکر در جامعه را از هرگونه تهمت و افترا حفظ می کند. البته در برخی موارد لازم است کسی شاهد یا شنونده تذکر به زنان و دختران نباشد.

4 - کلمات و حرکات تذکر دهنده به گونه ای باشد که از موضع تهمت به دور باشد.

5 - نهی ازمنکر با کمال وقار، سر به زیری و با بیان واضح و رسا، محترمانه و با صبغه الهی بیان شود. مثلاً گفته شود خواهر (خانم) حجاب دینی خود را مراعات کن که این حکم خداست، یا دستور خداوندست که موی سر خود را کاملاً بپوشانی، یا خداوند خودنمایی زنان در جامعه را حرام کرده است. یا سر و گردن خود را بپوشان که حجاب حکم خداست و شما هم بنده خدا هستید.

6 - نهی ازمنکر از هرگونه نقصان و بریدگی در کلام و دلهره و اضطراب به دور باشد.

7 - در صورت همراه بودن خانواده نهی کننده، دختران یا زنان همراه،

ص: 157

امر و نهی کنند. در غیر این صورت یا در صورت ضرورت خود در حضور آنها امر و نهی نماید.

8 - اگر بی حجاب همراه دیگری است تذکر به او به صورت عادی انجام گیرد. البته اگر به همراه پدر یا همسر خود باشد گاهی بهتر است به پدر یا شوهر وی تذکر داده شود تا او را مورد نهی ازمنکر قرار دهد. سلام و احوالپرسی با سرپرست او می تواند مقدمه خوبی برای بیان امر و نهی باشد.

9 - برخی دختران بی حجاب در کنار مادران با حجاب خود در جامعه حاضر می شوند. تذکر به آنها در نزد مادر کار پسندیده ای است زیرا غالب مادران از امربه معروف به دختر خود حمایت می کنند. البته عده کمی از آنها با تذکر به دختر خود موافق نیستند و چه بسا موضع گیری منفی کنند. تعریف از حجاب مادران نقش بسیار مؤثری دارد، مثلاً گفته شود: چرا از روش مادر خود فاصله گرفته ای؟ حجاب مادر شما الگوی شماست. ارزش زن به پوشیدگی است نه هوسرانی و تقلید از دشمنان اسلام.

10 - برخی زنان مبتذل به گونه ای در جامعه حضور می یابند که در صورت تذکر و اراده اصلاح وضع خود، نمی توانند به وظیفه دینی خود عمل کنند. به چنین کسانی می توان گفت: از خدا نمی ترسی یا از خداوند حیا نمی کنی این گونه در جامعه حاضر شده ای؟ زن عفیف این گونه وارد جامعه نمی شود، یا آرایش و خودنمایی برای غیرشوهر حرام است و شما باید ساده و پوشیده باشید.

ص: 158

برخی زنان بی حجاب که مورد امر و نهی قرار می گیرند اظهار می دارند: شما نگاه نکن چرا نگاه کردی؟ در جواب می توان گفت، نگاه نکردن من از تکلیف شما نمی کاهد. شما نامحرم را به نگاه نگیر. نگاه افتادن غیر از نگاه کردن عمدی است. نگاه من تو را بی حجاب کرد یا بی حجابی تو سبب نگاه من شد؟

به خانمی که دختر بچه خود را به صورت عروسکی در ویترین جامعه به نمایش گذارده بود گفته شد. به همان گونه که برای خود شخصیت و ارزش قائلید برای فرزند خود نیز قائل باشید. حیای دختر بچه با عریان بودن سر و پاهای او از بین می رود. آن گاه مقدمه معصیت بی حیایی و بی حجابی آینده او را به دست خود فراهم کرده ای. جواب داد: حجاب او واجب نیست. گفته شد بی حجابی او واجب است؟

ص: 159

ص: 160

ص: 162

امر و نهی دینی کلید تحقق احکام الهی است.

از آثار قطعی امر و نهی دینی است.

بر کار زشتی راهنمایی نماید در آن اعمال شریک است.(1)

ص: 170

امر و نهی دینی حضور مثبت اهل ایمان در جامعه است.

احساسی محروم باشد در حقیقت حیات معنوی خود را از دست داده است و در مردار خیری نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

در کسی که نصیحت کننده نیست و نصیحت کنندگان را دوست ندارد خیری نیست.(1)

چه دردی بالاتر از این که انسان از یک وجود مثبت و خیر محروم ماند و عملاً خود را تعطیل و از قلب دینداری که امر و نهی اسلامی است محروم کند.

امام صادق علیه السلام فرمود:

وای بر کسانی که خدا را با امربه معروف و نهی ازمنکر دینداری نمی کنند.(2)

ترک امر و نهی، نوعی موافقت با گناه و مخالفت با خدای تعالی است. اگر آدمی موافق گناه نیست چرا ابراز نمی کند؟ چرا در حدی که بر موقعیت خود حساس و از آن دفاع می کند بر موقعیت دین خود حساسیت ندارد و از آن دفاع نمی کند؟ اگر کسی با یکی از دوستان و نزدیکان ما مخالفت ورزد از او دفاع می کنیم چه ارتباطی بالاتر از ارتباط بنده با خداوند؟ معلوم می شود به دشمنی پنهان با خدای خود گرفتار آمده ایم، اگر چه به این واقعیت قلبی اقرار نداشته باشیم.

ص: 172

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که گناه را ببیند و با توانی که دارد از آن نهی نکند دوست دارد معصیت خدا شود و کسی که دوست دارد معصیت خدا شود. دشمنی خود را با خدا آشکار ساخته است.(1)

از مجموع آنچه بیان گردید، نتیجه می گیریم که مؤمن باید غیرت دینی داشته باشد. در غیر این صورت انسان بی خیر و آفت مندی است که از حیات پاک معنوی که اساس انسانیت آدمی را تشکیل می دهد محروم است.

به حضرات معصومین علیهم السلام، تلاوت قرآن و استماع سخنان علمای صاحب نفس، ایمان خود را تقویت کند تا با بهبودی که در وضع معنوی و روحی او پدید می آید، امر و نهی را همانند سایر واجبات، بلکه با عنایت هر چه بیشتر انجام دهد.

پیل کو تا کتف و بازوی گردان ببیند

شیرکو تا کتف و سرپنجه مردان ببیند

اما این جوان از خانواده ای متنعم و نازپرورده بود، نه جهاندیده و سفر کرده. فریاد رعدآسای دلاوران به گوشش نرسیده بود و برق شمشیر سواران را ندیده بود.

در حال قدرت نمایی جوان بودیم که دو هندو از پس سنگی سربر آوردند و قصد کشتن ما کردند. در دست یکی چوبی بود و در دست دیگری کلوخ کوبی.

به جوان گفتم چه می کنی؟ به قدرت خود با آنها برخورد کن که به پای خویش به گور خود آمدند. تیر و کمان را دیدم که از دست جوان افتاده بود و بر خود می لرزید.

چاره جز آن ندیدیم که سلاح و جامه رها کردیم و جان به سلامت بردیم.

سعدی در پایان نتیجه می گیرد که تجربه و کارآزمودگی و حضور در میدان مهم است.(1)

کسانی که باتوجه به ضعف نفس خود توان حضور در میدان مقدس امربه معروف و نهی از منکر را ندارند باید کار را از اموری آسان و نسبت به کسانی آغاز کنند که از آنها ترسی ندارند، تا به تدریج قوی گردند و به

ص: 176

همه گنهکاران امرو نهی دینی نمایند. به عنوان مثال: اول به دختر بچه های به تکلیف رسیده که حجاب خود را مراعات نمی کنند تذکر دهند تا بتوانند به زنان بی حجاب تذکر دهند. آن گاه است که امر و نهی دینی آسان و عملی می گردد.

سزاوار نیست که مؤمن بخیل یا ترسو باشد.(1)

مداوای این بیماری مهلک امری ضروری است که با بررسی ریشه های آن آغاز می گردد. وقتی انسان دریابد که ترس او برخاسته از القائات شیطانی و خیالات واهی است و این روحیه سبب اخلال در رشد معنوی و منافع دنیوی و آخرتی او گشته است، باید با تمرین و تکرار از کارهای کوچک آغاز کند و بی وقفه ادامه دهد تا این صفت منفی از صحنه وجود او رخت بربندد. آن گاه است که بدون هراس به امر و نهی دینی می پردازد و یافته های منفی ذهن خود را به هیچ می انگارد. امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده است:

بدانید که امربه معروف و نهی ازمنکر اَجَل کسی را نزدیک نمی کند و رزق کسی را قطع نخواهد کرد.(2)

را به نفع خود می دانند اگر چه بعضی به سبب برخی از ذهنیات خود از تذکر به آنها پرهیز می نمایند.

شایان ذکر است که امر و نهی به کسانی که به هر علت مافوق انسان محسوب می شوند باید به طور مخفی و با احترام کامل و دور از مقاصد نفسانی انجام گیرد.

دارد." القا می کند که اگر امر و نهی کنی محبوبیت تو از میان خواهد رفت، موقعیت تو از کف می رود، منفور دیگران می گردی و گاهی این وسوسه ها را در یک لحظه به صورت رگبار بر گوش جان انسان فرو می ریزد و از بیان پیام حق جلوگیری می کند و راه خدا را می بندد.

مؤمن باید بداند که القائات شیطان، القائات دشمن قسم خورده اوست و نباید به آنها توجه داشته باشد. بلکه باید با ذکر خدا این القائات را دفع نماید.

اسلام و ارزش های الهی (ابرقدرت ها، سازمان های بین المللی و کشورهای غربی و شخصیت های بیگانه با ارزش ها) است. آنها با طرح شعارهای فریبنده حقوق بشر، آزادی، تجدد و حقوق زن و امثال آن از هرگونه امر و نهی دینی که سبب احیای احکام دین خدا گردد، جلوگیری می کنند و متأسفانه با این حرکت های خود سبب برخی آزادی های غیرمشروع در کشورهای اسلامی شده، و امر و نهی دینی را در هاله ای از غربت و تنهایی فرو برده اند. به طوری که آن را یک دخالت غیرموجه و ضایع کننده حقوق انسان ها تلقی می کنند.

بر مردم و مسئولین معتقد به احکام دینی است که وسوسه های آنان را نادیده انگارند، و حکم خدا را با هیچ یک از القائات دشمنان ترک نکنند که این خواست مهم دشمنان دین خداست که مسلمین با تمایلات آنها همسو شوند. تهدید بر تحریم سیاسی و اقتصادی از تهدید خدا بر تحریم بهشت و تهدید بر عذاب "ترک امر و نهی اسلامی" بزرگتر نیست.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

امربه معروف کن تا خود اهل معروف باشی، با دل و زبان منکرات را ردنما و از کسی که عمل بدی انجام می دهد بشدّت دوری نما و در راه خدا در حد توان تلاش نما و هرگز ملامتِ ملامتگران تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد.(1)

ص: 181

داشت می گرفت. روزی فهمید که قصاب مرتکب گناهی می گردد. ابتدا به منزل رفت و گربه را بیرون کرد و سپس به نزد قصاب رفت و او را نهی ازمنکر کرد. قصاب به او گفت: از این پس گربه شما غذایی نخواهد داشت.

او در جواب گفت: اول گربه را از خانه بیرون راندم و بعد از آن تو را نهی ازمنکر کردم.(1)

وابستگی به گنهکاران حربه ای منفی در امر و نهی دینی به حساب می آید امّا وابستگی گنهکاران به امر و نهی کنندگان می تواند یک حربه ای مثبت باشد تا نیازهای آنها را مشروط به ترک گناه و انجام واجب برآورده سازند. این روش می تواند بسیاری از بن بست های امر و نهی را از جلوی راه بردارد. در این شیوه انجام واجب یا ترک گناه به طور صریح از گنهکار خواسته می شود.

الهی نیست و نباید کمترین تأثیری در روحیه مؤمن در مبارزه او با گناه داشته باشد. قرآن کریم در وصف بندگان محبوب الهی می فرماید:

لا یَخافُونَ لَومَةَ لائِمٍ(1)

در راه دین از نکوهش کسی باکی ندارند.

سرزنش ملامت گران بر کسی اثر منفی دارد که به حرکت خود ایمان محکمی ندارد. سرزنش یزیدیان به اسرای اهل بیت علیهم السلام گسترده بود اما کمترین تأثیر منفی بر آنها نداشت. بی توجهی آمرین به معروف به ملامت ها یکی از نشانه های رشد است.

در رأس مخالفین امر و نهی دینی شیطان قرار دارد که مخالفت خود را با زبان پیروان خویش بیان می کند.

قرآن کریم می فرماید:

شیطان ها به دوستان خود القا می کنند تا با شما مجادله نمایند.(2)

امیرالمؤمنین علیه السلام درباره پیروان شیطان می فرماید:

شیطان با چشم آنان می نگرد و با زبان آنها سخن می گوید.(3)

مخالفتی آشکار با احکام خداوند تلقی می شوند و در این صورت نیازی به جواب تحلیلی ندارند. در این جا به ذکر مخالفت ها و جواب های کوتاه آنها که در کمترین فرصت بیان شود می پردازیم.

* یکی از سخنان آنها در برابر امر و نهی دینی این است که "آزادم"!

در جواب می توان گفت: از قید خدا هم آزادی؟ آیا در مخالفت با خدا هم آزادی؟

بله آزادی که گناه می کنی اگر بنده بودی مطیع خدا بودی.

* به شما مربوط نیست، یا دخالت نکن.

به خدا که مربوط است، من دستور خدا را بیان کردم.

امر به معروف دخالت من نیست، دخالت خداوند است.

* خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت باش!

همرنگ جماعت با تقوا یا همرنگ جماعت گنهکار؟

خواهی نشوی رسوا همرنگ دیانت باش.

* قلبت پاک باشد!

قلب پاک گناه نمی کند.

پاکی قلب به عمل پاک است.

* مملکت صاحب دارد!

بله، صاحب مملکت دستور نهی از منکر داده است.

ملت صاحب مملکت است.

* دوست داریم که گناه کنیم.

ص: 185

اما خداوند دوست ندارد گناه کنید.

هر چه می خواهی انجام بده امّا گناه نکن.

* مزاحم نشو.

به جایی رسیده ای که حکم خدا را مزاحمت می دانی؟

از خدا بترس و در برابر احکام او موضع گیری نکن.

* برو به کار خود برس.

دستور خدا مهم تر از کار من است.

کار من همین است که خداوند تعیین کرده است.

* ما را در یک قبر می گذارند و شما را در قبر دیگر.

بله قبر ما از هم جداست، اما دین و تکلیف ما مشترک است.

* بعضی از گنهکاران در برابر نهی از منکر اظهار ناراحتی و مخالفت می کنند.

در جواب باید گفت: هیچ گاه از حکم خدا ناراحت نشو.

* برخی از گنهکاران که برای یک مرتبه یا مدت کوتاهی مرتکب گناهی می شوند در برابر نهی از منکر اظهار می دارند:

گناه ما همیشگی نیست!

در جواب باید گفت: مخالفت با خدا از جمله اموری است که کم آن هم زیاد و زیانبار است.

هیچ گاه حکم خدا را زیر پا نگذار.

* تعصب نداشته باش!

تعصب به دین خدا نداشته باشم؟ شما نسبت به گناه تعصب نداشته باش.

ص: 186

* تعصب خشک نداشته باش.

پایبندی به احکام خدا تعصب خشک نیست.

* عیسی به دین خود، موسی به دین خود.

عیسی و موسی گفته اند امربه معروف کنید.

* همه مشکلات حل شده است و تنها همین کار مانده است؟

مخالفت با خدا مشکل نیست؟

* دیگران بدتر از ما هستند.

بدتری آنها مجوز گناه شما نیست.

* ما دیگر گرفتار شده ایم!

گرفتار گناه شده ای اما اراده ات آزاد است.

انسان تا آخرین لحظه های عمر امکان تجدید نظر و نجات از معصیت دارد.

* آب از سرما گذشته است!

قرآن فرموده است: از رحمت خدا مأیوس نباشید.

انسان تا زنده است آب از سرش نگذشته است.

* از کی تا به حال متدیّن شدی؟

از وقتی که خدا توفیق داد.

از خدا می خواهم که متدیّن باشم.

* برخی از همسران زنان بی حجاب که مورد نهی از منکر قرار می گیرند ابراز می دارند: حجاب همسرم به من مربوط می شود!

در جواب باید گفت: یعنی به خداوند مربوط نمی شود؟ من حکم خدا را بیان کردم.

ص: 187

* برخی در برابر نهی از ریش تراشی اظهار می کنند: ما به خاطر بهداشت و نظافت ریش خود را می تراشیم!

در جواب می توان گفت: بهداشت و سلامت چهره با ریش، در برابر سرما و گرما و آلودگی ها بهتر حفظ می شود، همان گونه که موهای سر خود را نظافت می کنید ریش خود را هم نظافت کنید.

به بهانه نظافت معصیت نکنید.

به فرد ریش تراشی نهی از منکر شد. جواب داد: کسانی که ریش دارند خوب عمل نکردند. سؤال شد کسانی که ریش ندارند همه درستکار بودند؟ گفت: خیر. پس شما ریش که از شعایر اسلام است را داشته باشید و خوب هم عمل کنید. زیرا داشتن ریش یک معروف و عریان کردن صورت یک منکر است. شما یک چهره مذهبی را به چهره ای غیرمذهبی و متضاد با سیره و روش پیامبر و ائمه علیهم السلام مبدل کردید.

*به فردی (بی حجابی) امربه معروف شد. جواب داد: من مسلمان نیستم.

بنده خدا که هستی من حکم خدا را بیان کردم.

حکومت، قوانین و جامعه، اسلامی است.

در پایان ذکر این نکته مهم لازم است که یکی از بهترین جواب های مخالفین، دفاع از امر و نهی کنندگان در جامعه است. بی تفاوتی در دفاع از آنها بعضاً حرام و موجب ضعف روحی می گردد و دفاع از آنها یک کمک روحی بزرگ است. وقتی امر یا نهی دینی از زبان فرد دیگری تکرار شود جبهه مخالف دچار ضعف و تزلزل می گردد.

ص: 188

کسی که با نصیحت مخالفت کند هلاک می شود.(1)

و نیز فرمود: در کسانی که نصیحت کننده نیستند و نصیحت کنندگان را دوست ندارند، خیری نیست.(2)

و در حدیث دیگری فرمود:

کسی که نصیحت را بپذیرد رسوا نشود.(3)

یکی از صفات مهم اخلاقی که باید مدتی را در پی تحصیل آن به خودسازی پرداخت، استقبال از سخن و پیام حق است که توسط دیگران ابلاغ می گردد. انسان های خود ساخته نه تنها پیام حق را در انجام واجبات و ترک حرام می پذیرند بلکه از پیام رسان تشکر و به او دعا می کنند.

نکته

ای عزیز! نیک بدان که امر کنندگان به خوبی ها و نهی کنندگان از بدی ها پیام آوردن حقند که به آینده تو می اندیشند و به سود تو سخن می گویند. پس با گشاده رویی و تشکر، پیام خدایت را بپذیر تا قهر تو با خدا به صلح و دوستی گراید.

ص: 190

ص: 192

ترک امر و نهی دینی، غروب و غربت دین دینداری را به همراه دارد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: همواره امت من در خیر و خوبی به سر می برند مادامی که امر به معروف و نهی ازمنکر می کنند و بر نیکی کمک می نمایند. پس وقتی آن را ترک کردند، برکات از ایشان گرفته می شود و بعضی بر بعضی مسلط می گردند و یاوری در زمین و آسمان نمی یابند.(1)

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

خدای سبحان گذشتگان را از رحمت خود دور نساخت مگر این که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند.(2)

خوبی تلقی می کند؛ که در این صورت وارونگی قلب او افزایش بیشتری پیدا می کند.

امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

کسی که با قلب خود از خوبی طرفداری نکند و از بدی نهی ننماید قلبش واژگونه می شود.(1)