در حوزه هاى علميه ، نجف اشرف و قم از محضر آيات عظام و علماء اعلام مرحومين حضرت امام خمينى (ره ) ، خوئى ، حكيم ، شاهرودى و گلپايگانى و نجفى مرعشى و ساير آيات عظام رحمه الله عليهم و نيز بعضى ديگر از آيات عظام زنده كه فعلا حوزه قم از وجودشان بهره مند مى شود و پس از هجرت به قم تصميم گرفتم آنچه از علوم اهل بيت عليهم السلام آموخته ام به ديگران بياموزم ، لذا در قم ماندن را صلاح ندانستم . حوزه و لذتهاى تحصيلى در آن را رها كرده و ديار غربت و سختيهاى هجرت و مشكلات را بر خود تحميل نمودم تا بتوانم نورانيت اسلام عزيز را به تشنگان حقيقت برسانم و در نقاط بد آب و هواى كشور از سيستان و بلوچستان تا كرمان و برازجان و بوشهر تا استهبان و مباركه و نقاط ديگر وظيفه خويش را تا آنجا كه توان بود انجام دادم اميدوارم كه با كرم خويش بپذيرند .

در ادامه آن سياست كلى و حديث نبوى ثقلين كه تمسك به قرآن و عترت را تنها راه گمراه نشدن مى داند ، يكى از شيوه هايم در ترويج مكتب اهل بيت استفاده از سخنان خودشان و رساندن سخن اسلام را از زبان عالمان حقيقى يعنى امامان معصوم عليهم السلام به گوش مردم بود .

كتاب حاضر محتوى 500 حديث از سخنان مولا على عليه السلام است كه در موضوعات بسيار متنوع زندگى سياسى ، فرهنگى ، اخلاقى ، اجتماعى ، اقتصادى ، جمع آورى و بصورت گفتگو و سوال و جواب مطرح شده تا بهتر

در ذهن خواننده جاى گيرد .

اميدوارم اين هديه را بپذيرد و ما را در زمره مورخين مكتبش قبول فرمايد .

والسلام - ملتمس دعا

عباس رحيمى امام جمعه مباركه

او پاسخ گفت اينك بخشى از مصاحبه خود با اميرالمومنين عليه السلام را براى استفاده در اختيار شما قرار مى دهيم اميد است مورد رضايت خداوند و مولاى متقيان عليه السلام قرار گيرد .

لا يمال فهو عدوك .

كسى كه نسبت به تو و خوشبختى تو بى تفاوت است ؛ او دشمن تو است .

4 - پرسيدم : نشانه ديگرى بيان فرماييد .

قال عليه السلام : من ساتر غيبك و عابك فى عيبك فهو العدو فاحذره . (2)

حضرت فرمود : هر كه عيب تو را از تو پوشاند و در غيابت ، غيبت تو را بگويد او دشمن است از او پرهيز كن .

5 - پرسيدم : اصولا دشمنى كردن با مردم كار درستى است ؟

فرمود : من عادى الناس استثمر الندامه . (3)

(هرگز دشمنى كردن ، به سود انسان نخواهد بود و انسان تا مى تواند نبايد با مردم دشمنى كند زيرا) :

هر كه با مردم دشمنى كند ، ميوه دشمنى خواهد چيد (غررالحكم )

6 - گفتم با دشمن چگونه بايد برخورد كرد ؟

قال عليه السلام : من استصلح عدوه زاد فى عدده . (4)

حضرت پاسخ داد در صدد اصلاح و ساختن او باش زيرا هر كه دشمن خود را اصلاح نمايد بر عده و نيروى خود افزوده است .

7 - گفتم : چگونه دشمن را اصلاح كنم ؟

فقال عليه السلام : الاستصلاح للاعداء بحسن الفقال و جميل الافعال اهون من مغالبتهم بمضيض القتال .

حضرت فرمود بصلاح آوردن دشمنان با نيكى گفتار و زيبايى كردار (است كه اين ) بهتر و آسان تر است از برخورد با آنها و يا غلبه بر آنها با درد و مصيبت جنگ .

8 - گفتم : آيا مى شود به دشمن اطمينان كرد ؟

قال عليه السلام : لا تامن عدوا و ان شكر .

آقا فرمودند : هرگز به دشمن اعتماد مكن هر

چند اظهار دوستى و سپاسگزارى كند .

9 - پرسيدم : سرورم اگر دشمن ضعيف بود چه ؟

قال عليه السلام : لا مستصغرن عدوا و ان ضعف .

فرمودند : هيچ دشمنى را كوچك مشمار هر چند ضعيف و ناتوان باشد .

تعصبهاى نابجا

10 - پرسيدم مولاى من نظر شما درباره تعصبهاى نابجا چيست ؟

يعنى اينكه فردى يا گروهى از فرد ديگر يا گروه خود يا فاميل و طايفه خود يا حزب و جناح خود طرفدارى بدون قيد و شرط مى كند . هر چند آنها باطل باشند يا باطل بگويند؛ ولى چون حزب او مى گويد يا گروه و جناح او مى گويد طرفدارى مى كند و جناح خود را حق و ديگران را باطل مى داند !

آيا اين تعصب و حمايت و طرفدارى بى جا ، درست است يا نادرست ؟

حضرت ضمن رد تعصبهاى بى جا فرمودند : اول كسى كه تعصب ورزيد شيطان بود .

فافتضر على آدم بخلقه و تعصب عليه لاصله فعدو الله امام المتعصبين و سلف المستكبرين الذى وضع اساس العصبيه . . . (5)

شيطان بر آدم افتخار نمود و خود را برتر دانست بخاطر خلقت خودش ، پس اين دشمن خدا ، پيشواى اهل تعصب و سركرده مستكبرين است كه اساس تعصب غلط را او بنا نهاد . و لذا خداوند چند دسته را بخاطر چند چيز معذب خواهد ساخت ، از جمله العرب بالعصبيه . عربها را به خاطر تعصب و نازيدن به عربيت يا قبيله خود عذاب مى كند .

11 - عرض كردم اماما ! آيا پيامبر صلى الله عليه و آله هم از تعصب نهى فرمود ؟

فرمودند : بله

، نقل شده كه آن حضرت فرمودند :

من تعصب او تعصب له فقد خلع ربق الايمان من عنقه .

هر كه خود تعصب ورزد يا برايش تعصب ورزند رشته ايمان را از گردن خود جدا ساخته است .

و نيز فرمودند : من كان فى قلبه ، حبه من خردل من عصبيه بعثه يوم القيامه مع اعراب الجاهليه .

هر كه به اندازه دانه خردلى در دلش تعصب نابجا باشد خداوند در قيامت او را با اعراب جاهليت محشور مى كند (كه آنها خود را از همه بهتر و برتر مى دانستند) .

12 - عرض كردم پيشواى من آيا هرگونه تعصبى حرام و زشت است ؟ نوع آن ؟

فقال عليه السلام : ان كنتم لا محاله متعصبين فتعصبوا لبنصره الحق و اغاثه الملهوف .

اگر قرار است كه به ناچار تعصب ورزيد پس بايد تعصب شما در يارى كردن حق و فريادرسى گرفتاران باشد .

13 - به حضرت عليه السلام عرض كردم آيا موارد ديگرى هست كه تعصب مذموم نباشد ؟

فقال : فان كان لابد من العصبيه فليكن تعصبكم لمكاره الخصال و محامد الافعال و محاسن الامور فتعصبوا الحلال المحمد من الحفظ للجوار و الوفاء بالذمام و الطاعه للبر و المعصبه للكبر و الاخذ بالفضل و الكف عن البغى و الاعظام للقتل و الانصاف للخلق و الحظم للغيظ و اجتناب الفساد فى الارض . (6)

فرمودند : اگر بناچار بايد تعصب داشته باشيد پس در مورد صفات نيك و كارهاى پسنديده و امور خوب تعصب داشته باشيد . تعصب ورزيدن در اخلاق نيك مانند رعايت كردن حقوق همسايگان و پاى بندى به عهد و پيمان ها و اطاعت از نيكى

، و نافرمانى از تكبر و خودخواهى ، بخشش نمودن و دورى از ظلم ، خونريزى را گناه شمردن ، انصاف با مردم ، فرو بردن خشم و دورى از فساد در زمين .

و شايسته است كه مردم در اعمال پسنديده ، تعصب ورزيده و به آنها مباهات نمايند؛ و در امور ناپسند و صفات زشت جاهليت مانند تعصب روى جناح يا گروه خاص (هرچند باطل باشند) عملى ناپسند و كفر و شرك محض است . جامعه اسلامى بايد حق را بنگرد و تابع حق و حقيقت باشد؛ هرچند تلخ بوده ، يا به ضرر خود و گروه خود باشد ، چنانكه در قرآن فرموده :

يا ايها الذين امنوا كونوا قوامين بالقسط شهداء لله ولو على انفسكم اولو الذين و الاقربين (7)

اى مومنين از گروه اقامه كننده عدالت باشيد و براى خدا شهادت دهيد هر چند به زيان خود يا والدين و يا ساير خويشان شما باشد !

تعصب كوركورانه روى عربيت ، كرد بودن ، ترك بودن ، فارس بودن ، سياه بودن ، سفيد بودن ، از فلان فاميل و يا نژاد بودن ، اهل فلاى زبان و فرهنگ بودن و . . . تماما غلط ، شرك و جاهليت ، و ضد فرهنگ اسلام و قرآن است و همگى مردود مى باشد كه اول متعصبى كه به نژاد خود باليد .

شيطان بود و خداوند درسى به او داد كه همه متعصبين عالم عبرت گيرند .

تنها معيار طرفدارى و حمايت از هر امرى بايد حق باشد و بس .

كه حق بودى و حق گفتى و از حق دفاع كردى و در راه حق به شهادت رسيدى و در راه حق به شهادت رسيدى و در راه حق از هيچ كس و هيچ چيز نهراسيدى . لا تاخذك فى الله لومه لائم .

اينك سوال ديگرى دارم كه اگر رخصت فرمائى به عرض برسانم و آن اينكه نظر مبارك در مورد چپ و راست چيست و اينكه گروهى را متهم به چپ و گروهى را به راست و اصولا در اسلام آيا چيزى به نام چپ و راست وجود دارد ؟

فقال عليه السلام : اليمين و الشمال مضله و الطريق الوسطى هى الجاده .

چپ و راست گمراهى است و راه وسط و حد اعتدال (حق ) همان جاده راستى است كه صاحبش را به مقصد مى رساند .

ايجاد انگيزه نمايد تا بخواهند به طريقى از چهره ، مقام ، شهرت ، يا مسووليتى كه دارى ، سوءاستفاده كنند . بدان كه ، بعضى ها كه اظهار دوستى و مودت مى كنند دوست تو نيستند بلكه دوستدار مقام يا پول تو هستند ، و هر زمانى كه مقام يا پول خود را از دست بدهى ، آنان نيز از تو دور مى شوند و هيچگاه سراغت را نمى گيرند !

16 - گفتم : اى پيشواى ، پرهيزكاران و اى باب علم نبى صلى الله عليه و آله كه خود گرفتار فتنه طلحه و زبير و فتنه معاويه و خوارج شدى ، ريشه فتنه ها را در چه مى بينيد و چرا بين مردم فتنه مى شود ؟

فقال عليه السلام : انما بدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احكام تبتدع يخالف فيها كتاب الله و بتولى رجال رجالا على غير دين الله . . . . (9)

فرمودند : ريشه و آغاز فتنه ها در اثر پيروى از هواهاى نفسانى و صدور احكام و قوانين خلاف دين است كه در آن با قرآن مخالفت شده و گروهى . گروهى را بر خلاف دين خدا روى كار مى آورند و به مقام مى رسانند ، حق و باطل را ممزوج مى كنند و مردم را به گمراهى مى كشانند . . . و چون حق و باطل درهم آميخته است . حقيقت بر همه كس روشن نيست ، بنابراين هر گروه خود را صاحب و ديگران را باطل مى داند و درگيرى بر سر قدرت و مقام و مال و منال به وجود مى آيد و

خونها است كه ريخته گردد و خانه هايى كه ويران و زندگى ها تباه گردد و فساد حرث و نسل رخ دهد . عامل همه امور ناپسند هواها و خودپرستى ها و تحريف حقايق است .

17 - گفتم : چه كسى از فتنه ها زيان بيشترى مى بيند ؟

فقال عليه السلام : من شب نار الفتنه كان و قودالها . (10)

هركه آتش فتنه بر افروزد خود زودتر در آن مى سوزد و خود هيزم آن فتنه مى شود .

18 - عرض كردم مقتداى من آيا مومن هم در فتنه ها آسيب مى بيند ؟

فقال عليه السلام : قد لعمرى يهلك فى لهب الفتنه المومن و يسلم فيها غير المسلم . (11)

به جان خودم قسم (مومن چون مظلوم و تنها است ) در فتنه ها مى سوزد ولى غير مسلمانان بسازند و سالم بمانند (چون راحت مى توانند رنگ عوض كنند و همرنگ فتنه گران شوند . )

شد .

20 - عرض كردم امرى ديگرى سبب ايجاد الفت در ميان امت مسلمان مى گردد ؟

فقال عليه السلام . . . و جعل امامتنا اماما من الفرقه . (13)

فرمودند : آرى بزرگترين وسيله الفت و وحدت ملت ، امامت اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله است اگر مردم پيرامون ولايت و شمع وجود امامت گرد آيند هرگز دچار تشتت ، تخاصم ، اختلاف و چند دستگى نخواهند شد . اما افسوس كه ما را رها كردند و بجاى آب سراغ سراب رفتند !

من نيز بعد از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله و دگرگون شدن كارها دست از حكومت كشيدم و براى حفظ وحدت امت و پرهيز از خونريزى و تضعيف اسلام شمشير در غلاف نگاه داشتم كه مبادا بين امت اختلاف افتد و دشمن بر اسلام نوپا بتازد و اساس آنرا نابود كند . آنجا كه لازم بود با شمشير و جنگ اسلام را يارى كنم ؛ در تمام جبهه ها حضور داشتم و با تمام وجود از قرآن و اسلام و پيامبر صلى الله عليه و آله دفاع كردم و زمانى هم كه ديدم مصلحت در سكوت و غلاف كردن شمشير است براى حفظ اسلام سكوت كردم در حالى كه مانند كسى بودم كه خار در چشم و استخوان در گلو داشته باشد ! (14)

هيچ امرى به اندازه حفظ اسلام اهميت ندارد .

حد اعتدال و ميانه روى را پيش گير زيرا كسى كه ميانه روى را اتخاذ كند ، مخارج بر او سبك خواهد شد ولن يهلك من اقتصد (16) هرگز به هلاكت نمى رسد كسى كه ميانه روى كند .

ولا هلاك مع اقتصاد (17) و با ميانه روى هرگز كسى هلاك نمى شود .

22 - عرض كردم آيا مشكل ملت با صرفه جويى و پرهيز از اسراف و حد اعتدال را پيمودن حل مى شود ؟

فقال عليه السلام : عليكم بالقصد فانه اعون شى ء على حسن العيش . . . (18) .

فرمود : (بله ) بر شما باد به صرفه جويى و ميانه روى كه يارى كننده خوبى بر بهتر شدن زندگى است .

و من صحب الاقتضاد دامت صحبه الغنى له و جبر الاقتصاد فقره و خلله .

هر كه با ميانه روى همراه باشد ، دارايى او نيز دايمى خواهد بود و با صرفه جويى و ميانه روى كمبودها و نارساييهايش جبران مى گردد .

(و بدون شك بسيارى از مشكلات اقتصادى حل خواهد شد)

آرى كشور ما يكى از اسراف كارترين كشورها است . اسراف در آب در برق و اسراف در سوخت ، اسراف در خوراك ، در پوشاك ، در خانه و منزل (آنها كه دارند) ، اسراف ، در وقت و اسراف در همه چيز و همين باعث شده كه مشكلات دولت فراوان شود . آيا نگاهى به عروسى ها ، مهمانى ها و اسراف كارى هاى مردم و هدر دادن سرمايه مملكت كرده ايد ؟ آيا دور ريختن نان ، سوزاندن كاه و آلوده كردن محيط زيست ، مصرف بى حساب سوخت

و توليدات با كيفيت پايين همه و همه اسراف و آتش زدن سرمايه كشور نيست ؟

پس بياييم با صرفه جويى و پرهيز از اسراف و پيشه كردن قناعت به كشور و دولتمان كمك كنيم و سهم نسل هاى آينده را آتش نزنيم تا به نفرين آنها گرفتار نشويم سرمايه هاى عمومى از آن همه است حتى نسل هايى كه هنوز بدنيا نيامده اند و بلكه ديگران نيز در سرمايه هاى خصوصى و املاك شخصى سهم دارند و كسى مجاز نيست به بهانه اينكه ، دارم و مى توانم خرجهاى بيهوده نمايد كه بايد فرداى قيامت پاسخگو باشد .

امام صادق عليه السلام فرمود : اترى ان الله اعطى من اعطى من كرامته و منع من منع من هو ان عليه ؟

لا وليكن المال مال الله يضعه عند الرجل و دائع و جوز لهم ان ياكلوا قصدا و يشربوا قصدا و يلبسوا قصدا و ينكحوا قصدا و يركبوا قصدا . . . (19) .

يعنى آيا خيال مى كنى آنچه خداوند به افراد داده به خاطر لياقت آنها است ، و اگر به كسى نداده به دليل بى لياقتى او بوده ؟ هرگز ، بلكه مال ، امانت خداست كه نزد بعضى ها به امانت گذاشته و اجازه داده در حد اعتدال و نياز به مصرف خوردن ، آشاميدن ، ازدواج ، مركب سوارى برسانند و مابقى آنرا صرف فقراء مسلمين نمايند . پس هر كه از اين امانت درست استفاده نموده و زياده روى نكند آنچه مصرف كرده ، حلال است وگرنه حرام مى باشد ، مگر نه اينكه خداوند فرمود : ولا تسرفوا اسراف نكنيد .

آيا فكر مى كنى اگر كسى ثروت دارد حق دارد يك مركب سوارى به ده هزار درهم بخرد در صورتى كه با بيست درهم مى توانست يك مركب بخرد ؟ و يا اگر پول دارد مى تواند هزار دينار صرف ازدواجش كند با اين كه بيست دينار او را كفايت مى كند ؟ هرگز ، خداوند فرموده ولا تسرفوا .

يك بار ديگر مضمون حديث فوق را ملاحظه نماييد تا معنى صرفه جويى روشن شود .

مشقى امت . (21)

در ثروتى كه اندوخته اى ، وكيل ديگران (وارث ) هستى پس تو با جمع كردن (از راه نادرست و تضييع حق مستمندان ) بدبخت مى شوى و او با انفاق آن در راه خدا خوشبخت مى گردد .

25 - عرض كردم ثروتمندان چه كنند كه فرداى قيامت روسياه نباشند ؟

فقال عليه السلام خذوا من كرائم اموالكم ما يرفع به ربكم سنى اعمالكم .

بهترين اموال خود را به گونه اى بكار گيريد كه بوسيله آن اعمال خوب شما را بالا برد و بلند مرتبه گرداند (زكوه و حقوق فقراء را از آن بيرون كند . از مستمندان دستگيرى كند و باقيات الصالحات بگذارد و تا مى تواند در راه خير و راه خدا مصرف نمايد) اين را بايد توجه كنند كه :

فى خلالها حساب و فى حرامها عقاب و فى شبهاتها عتاب . (22)

مال و ثروت اگر از راه حلال باشد حساب دارد و اگر حرام باشد كيفر و مجازات دارد و اگر از راه شبهه ناك باشد عتاب و سرزنش خواهد داشت . پس بايد در همه امور دقت كنيم كه فرداى قيامت بارمان سنگين نباشد .

برده انسانى مثل خودت مساز ، آزادى هديه خدا است ولى انسان از آن خوب استفاده نمى كند و به انواع اسارتها دچار مى شود)

27 - پرسيدم : كرامت انسان در چه حد است ؟

فقال عليه السلام : ليس لانفسكم ثمن دون الجنه فلا تبيعوها بغيرها .

ارزش و مقدار شما تا آنجايى است كه بهايى بجز بهشت در برابر آن نشايد . پس خود را به غير از بهشت مفروشيد .

و اكرم نفسك عن كل دنيه و ان ساقتك الى الرغائب . (24)

نفس خود را گرامى بدار و از هر پستى فاصله بگير هر چند تو را به نعمتهاى بى شمار برساند .

28 - عرض كردم مولا جان آيا ممكن است انسان آزاده به هنگام سختى تن به خوارى و ذلت بندگى دهد ؟

فقال عليه السلام : الحر حر و ان مسه الضر . (25)

انسان آزاده هميشه و در هر شرايطى خويش را حفظ مى كند و تن به ذلت نمى دهد . هر چند گرفتار گردد .

الحربه منزهه من الغل و المكر . (26)

آزادگى و آزادمنشى از مكر و خيانت پاك و منزه است و خود را به صفات زشت آلوده نسازد .

29 - اى سرور آزادگان ، بى بند و بارى چه در پى دارد ؟

قال عليه السلام : من فعل ما شاء لقى ماساء . (27)

هر كه بصورت افسارگسيخته هر چه خواهد بكند طبعا به سرنوشت بد و ناخوشايندى خواهد رسيد . (بى بند و بارى هاى حيوانى از انسان با شرافت ، يك خوك و حيوان درنده و پليد مى سازد)

30 - مولاى من ، آزاد مرد واقعى چه كسى است

؟

قال عليه السلام من ترك الشهوات كان حرا . (28)

هر كه شهوتها و هواهاى نفسانى را ترك كند ، او آزاد واقعى است (كه اسير نفس نشده ) .

(آنان كه گرفتار دام گناه و فساد و شهوات و دنياپرستى شده اند ، خود را فروخته اند و براى هميشه در اسارت نفس در آمده اند كه ديگر رنگ آزادى را نخواهند ديد؛ مگر وقتى كه از دام نفس بگريزند . )

الشهوه . (31)

عقل آدمى در كشاكش هاى هواى نفسانى و شهوات از بين مى رود .

و كم من عقل اسير عند هوى امير .

چه بسيار عقلى كه در برابر فرمانروايى هوى و خواهش هاى نفسانى اسير و گرفتار است .

34 - يعنى اين ها كه ادعاى آزادى به معناى بى بند و بارى مى كنند ، خود اسيرند ؟

قال عليه السلام : عبد الشهوه اسير لا ينفك اسره . (32)

بنده شهوت اسيرى است كه هرگز آزادى نخواهد داشت .

و انكم ان امرتم عليكم الهوى اصمعكم و اعماكم و اردايكم . (33)

براستى اگر هواى نفس را فرمانرواى خود سازيد و بى قيد و شرط اطاعتش نماييد ، شما را كور و كر مى كند و سرانجام مايه سقوط و هلاكت شما خواهد شد .

35 - گفتم : آيا گناه و هواپرستى با ديانت سازگار است ؟

قال عليه السلام : ليمن فى المعاصى اشد من اتباع الشهوه فلا تطيعوها فيشغلكم عن الله . (34)

پيروى شهوت از تمام گناهان نيرومندتر است ؛ به اطاعتش تن در ندهيد كه فكر شما را از خدا باز مى دارد .

(و راه رستگارى و خداجويى را بر شما مى بندد . لذا هر چيزى كه لغو باشد و انسان را از خدا غافل كند حرام و گناهى بزرگ است مانند موسيقى حرام ، قمار ، شرابخوارى و . . . )

از عدالت صحبت بفرماييد .

فقال عليه السلام : العدل قوام الرعيه و جمال الولاه . (35)

دادگرى و عدالت وسيله قوام و توانمندى رعيت (جامعه ) و جمال و زيبايى حاكمان و كارگزاران است .

و العدل راس الايمان و جماع الاحسان . (36)

عدالت ، ريشه و اساس ايمان و مجمع همه خوبيها است .

37 - عدالت خواهى چه فوايدى براى جامعه دارد ؟

قال عليه السلام : بالعدل تخصاعف البركات . (37)

بركتها بوسيله عدالت افزون مى گردد و بالعدل تصلح الرعيه امور مردم با عدالت اصلاح مى گردد .

و من عدل فى البلاد نشر الله عليه الرحمه (38)

كسى كه عدل خود را در شهرها گسترش دهد ، خداوند رحمت بر او نازل كند .

38 - عرض كردم : اى سرور حاكمان عادل ، بفرماييد ، عمران و آبادى در اثر چه حاصل مى شود ؟ و آيا عدالت در آن نقشى دارد ؟

قال عليه السلام : ما عمرت البلدان بمثل العدل .

هرگز چيزى بمانند عدل ، شهرها را آباد نمى سازد .

39 - آيا عدالت به دوام حكومت كمك مى كند ؟

قال عليه السلام : من عدل تمكن - من عدل عظم قدره - من عدل نفذ حكمه - من عمل بالعدل حصن الله ملكه . (39)

كسى كه عدالت كند با تمكن و قدرت گردد ، و حكم عدالت گر نافذ باشد و هر كه عدالت كند قدر و منزلتش بزرگ گردد و خداوند حكومت و سلطنت حاكم عادل را حفظ مى كند .

و فى العدل الاقتداء بسنه الله و ثبات الدول . (40)

عدالت كردن هم عمل به سنت و دستور خداوند است كه فرمود : ان

الله يامر بالعدل و الاحسان .

و هم باعث ثبات و دوام دولتها و حكومتها است .

40 - آيا در اجراى عدالت ، فرقى بين افراد هست ؟

قال عليه السلام : عليك بالعدل فى الصديق و العدو . (41)

(هرگز فرقى نيست . همه جا عدل مطلوب است ) بر تو باد به عدالت داشتن چه در حق دوست و چه در حق دشمن .

41 - آيا تشكيل و تاسيس دولت عادل لازم است ؟

فقال عليه السلام : دوله العادل من الواجبات . (42)

تاسيس و تشكيل حكومت عدل از واجبات است (مردم بايد مبارزه كنند تا حكومت عدل الهى بدست آورند)

، يك نمونه بفرمائيد :

فرمودند : تقسيم كار و وقت .

للمومن ثلاث ساعات ساعه يناجى فيها ربه ، و ساعه يبرم معاشمه ، و ساعه يخلى بين نفسه و بين لذاتها فيما يحل و يجمل و ليس للعاقل ان يكون شاخصا الا فى ثلاث مرمه لمعاش او خطوه فى معاد ، او لذه فى غير محرم . (44)

براى مومن سه ساعت است (شبانه روز خود را بايد سه قسمت كند) ساعتى را با پروردگارش راز و نياز كند (در كار خدا مصرف نمايد و به فكر اصلاح آخرت باشد . عبادات خود را انجام دهد)

و ساعتى در آن معاش خود را اصلاح نمايد (برآورده كردن نيازهاى زندگى از راه كار و درآمد و رسيدگى به امور خانواده و زندگى معشيت )

و ساعتى هم بين خود و لذت هاى حلال و خواهش هاى غير حرام آزاد بگذارد . (هم به جسم خود برسد و هم به روح خود . تفريح برود ، با زن و بچه اش گفتگو و دوستى داشته باشد ، لذت هاى حلال داشته باشد تا روحيه بگيرد و به امور ديگر بهتر برسد و سرحال و با نشاط باشد . )

و بالاخره هر خردمند صاحب عقلى نبايد سفر كند و عمر خود را در سفر تلف كند مگر اين كه سفر او براى يكى از سه چيز باشد؛ يا براى اصلاح معاش (و كار تجارت و كسبى ) يا براى امر معاد (حج - زيارت - جهاد و مانند آن مثل تحصيل علم ) و يا لذت و تفريح و خوش گذراندن به شرط اين كه حرام نباشد .

در هر حال مومن

و انسان خردمند در تمام امور ، هدف درستى را دنبال مى كند و بدون هدف و بدون نظم و بدون تعقل و انديشيدن به هيچ كارى ، دست نمى زند .

است كه ) بايد كارها را تقسيم بندى كنى و امور مهم را اول انجام دهى و ضمنا وقتى براى استراحت بگذارى (كه فرسوده نگردى و از پا درنيايى ) .

48 - مثلا به چه كارهايى بيشتر بايد اهميت داد ؟

فرمودند : به كارهاى اساسى ، زيربنايى و برنامه ريزى شده و نه كارهاى مقطعى و زودگذر و بى نتيجه و تكرارى زيرا :

الاشتغال بالفائت يضيع الوقت .

سرگرم كارهاى مقطعى شدن فقط وقت تلف كردن است . (49)

و شر ما شغل به المرء وقته الفضول .

بدترين راه اتلاف اوقات مفيد سرگرم شدن به كارهاى كم فايده و كم اهميت و بى نتيجه است . (كه فرصت ها را از دست مى گيرد و جوانى و استعداد و عمر آدمى را به هدر مى دهد ، و يك روز كه چشم باز مى كند خود را مغبون و عقب افتاده و شكست خورده مى بيند و چاره اى هم براى جبران ندارد . لذا از اول بايد بگونه اى عمل كند كه كارهاى مهم و اساسى و مفيد در اولويت قرار گيرد . )

و هرگاه پشت كرد (و هر كارى مى كنى به نتيجه نمى رسى و بد مى آورى ) صبر را پيشه كن (و با صبورى و تحمل بر مشكلات فائق آى كه بى صبرى و بى تابى مشكلى را حل نخواهد كرد و بالاخره با زمانه بساز . )

بسيارى از فتنه ها باشد) .

لغزشها و شكستها در اثر بيكارى است . (آدم بيكار سربار جامعه است و شخصيت خود را خردشده مى پندارد) .

جوان نبايد از كار كردن ، هر چند سخت باشد شانه خالى كند زيرا :

ان يكن الشغل مجهده فاتصال الفراغ مفسده . (54)

درست است كه كار كردن زحمت دارد ولى بايد دانست كه بيكارى مداوم ، مفسده انگيز خواهد بود .

و ان الله يبغض العبد الفارغ .

و خداوند آدم بيكار را دشمن مى دارد .

(آرى عزت و غناى نفس و استقلال راى يك انسان و شخصيت او ، در كار و تلاش و طلب روزى حلال و سربار جامعه نبودن است . هر چند امروزه يافتن كار مشكل شده ، ولى يك انسان داراى هنر و ذوق و همت بلند هرگز بيكار نمى ماند . )

سربار جامعه مورد نفرين خداست . رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود : ملعون من القى كله على الناس . (55)

ملعون است كسى كه بار خود را بر دوش جامعه گذارد و از سفره ديگران بخورد . و پيامبر صلى الله عليه و آله وقتى جوانى را مى ديدند و از او خوششان مى آمد ، از شغل او مى پرسيدند اگر خدمت ايشان عرض مى كردند كه بيكار است ، مى فرمود : از چشم من افتاد . سقط من عينى . (56)

54 - گفتم : بعضى افراد امروز خيلى توقعشان بالا است و شغلهاى نان و آب دار و پر درآمدى مى خواهند و به كارهاى كم درآمد قانع نيستند ؟

فرمود : الحرفه مع العفه خير من الغنى مع الفجور .

(57)

اگر حرفه و شغل مختصرى باشد به نحوى كه بتوان زندگى را اداره كرد بهتر است از ثروت زياد كه همراه خيانت و گناه باشد . با به قول پيامبر صلى الله عليه و آله : ما قل و كفى خير مما كثر و الهى .

ثروت اندك ولى با كفايت (و حلال ) بهتر از ثروت زيادى است كه تو را از خدا غافل و سرگرم (دنيا) سازد . (جوانان بايد از بلندپروازى بر حذر باشند ، به زندگى ساده و همراه با قناعت و عفت بسازند تن به كار بدهند و از كار كردن هر چند سخت باشد ، نهراسند و شانه خالى نكنند .

جوانمردى و نان اندك و حلال خوردن ، زندگى كردن ، بسيار شيرين تر و لذيذتر است از سفره هاى رنگين و با ذلت و خوارى زندگى كردن ، و به قول معروف :

هر كه نان از عمل خويش خورد نت از حاتم طايى نبرد

تحبون ان يعدلوا بينكم . (59)

بين آنان فرق نگذاريد . تبعيض قائل نشويد (چه دختر چه پسر) و با عدالت با آنان برخورد كنيد ، همانطور كه دوست داريد آنان بين شما (پدر و مادر) با عدالت رفتار نمايند .

خداوند او را در قيامت خوشحال كند .

61 - مولاى من ، چه كنيم بچه ها به لجاجت و لجبازى دچار نشوند ؟

فرمود : الا فراط فى الملامه يشب نيران للجاج . (64)

زياده روى در ملامت و سرزنش آتش لجاجت را شعله ور مى سازد .

62 - مولاى من گاهى نياز است كه خردسال را توبيخ كنيم و كار زشتش را به او تذكر دهيم ؟

فرمودند : بله ولى زياده روى نكن هميشه جايى براى بازگشت بگذار .

اذا عاتبت الحدث فاترك له موضعا من ذنبه لئلا يحمله الاخراج على المكابره . (65)

موقعى كه جوان نورس را بسبب گناهانى كه مرتكب شده ، نكوهش مى كنى مراقب باش كه قسمتى از لغزشهاى او را ناديده انگارى و او از تمام جهات مورد اعتراض و توبيخش قرار ندهى ، تا جوان ، به عكس العمل وادار نشود و نخواهد از راه كجى و عناد بر شما پيروز گردد .

و اياك ان تكرر العتب فان ذلك يغرى بالذنب و يهون بالعتب .

از توبيخ مكرر پرهيز كن زيرا تكرار سرزنش ، گناهكار را در اعمال ناپسندش جرى و جسور مى كند ، بعلاوه ملامت را آسان و بى اثر مى سازد .

تركه و كلامه و صمته و فعله و قوله .

خوشبخت و رستگار كسى است كه علم و عملش ، دوستى و دشمنيش ، گرفتن و رها كردنش ، سخن گفتن و سكوتش ، رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضاى الهى استوار باشد (نه رضاى خودش يا فاميلش يا گروه و حزبش ) و بر خلاف امر پروردگار قدمى برندارد . (66)

65 - عرض كردم : نظر شما درباره برخوردهاى اجتماعى چيست ؟

فقال عليه السلام : قل الحق على كل حال و وادا المتقين و اهجر الفاسقين و جانب المنافقين و لا تصاحب الخائنين .

در هر حال بحق سخن گوى ، پرهيزكاران را دوست بدار ، گناهكاران را ترك گوى ، با منافقين مياميز و با خيانتكاران رفاقت مكن .

اياك و تطرق ابواب الظالمين و الاختلاط بهم اياك ان تطيعهم و تشهد مجالسهم بما يسخط الله عليك . (67)

پرهيز كن از اين كه به خانه ستمكاران رفت و آمد كنى ، بپرهيز از اين كه فرمانبر آنها باشى ، و در مجالس شان حاضر شوى كه خداوند بر تو غضب روا دارد .

گفتم : اى پدر مهربان ، در زندگى رعايت چه امرى را همواره مورد توجه قرار دهيم ؟

فرمود : اعتدال و ميانه روى .

قال عليه السلام : و اقتصد يا بنى فى معيشتك و اقتصد فى عبادتك ، عليك فيها بالامر الدائم الذى تطيقه . (69)

فرزند عزيز ، در بدست آوردن معاش و انجام عبادات ميانه رو و معتدل باش ، و از زياده روى بپرهيز ، و در حدود طاقت و توانت فعاليت نما ، تا بتوانى آنرا براى هميشه انجام دهى .

68 - عرض كردم با خانواده چگونه باشيم ؟

فقال عليه السلام : وارحم من اهلك الصغير و وقر منهم الكبير . (70)

با كودكان خانواده عطوفت و مهربانى بنما و بزرگترها را احترام كن .

دارد و نيروى انسانى خود را براى بهره بردارى به كار نمى بندد و با فقر و گدايى (روزگار) مى گذراند نفرين و لعنت بر او باد ! زيرا كشاورزى بهترين اعمال خلق است و همه انبيا ، كشاورز بودند مگر ادريس كه خياط بود و كشاورزان گنج داران خدايند در روى زمين .

الكاد على عياله كالمجاهد فى سبيل الله . (72)

اجر كسى كه براى زندگى خود و عائله اش زحمت مى كشد مانند اجر سرباز مجاهد است پس چرا بايد كشاورزى ، اين شغل مقدس ، رها شود و دست گدايى بسوى بيگانه دراز كنيم ؟ جوانان با غيرت ما ، بايد كشاورزى و دامدارى را عيب و عار ندانند و مردانه به كار و تلاش در اين زمينه بپردازند ، تا هم سربلندى خود ، و خانواده ، و ملت را ، به دست آورند و هم استقلال كشور را بيمه كنند .

70 - پرسيدم : اى ذل اذل . پست ترين ذلتها كدام است ؟

فقال عليه السلام : الحرص على الدنيا . (73)

حرص بر دنيا ، و مقام و جاه ، آن از بدترين ذلتها است . (كه آدمى را در دو دنيا خوار و روسياه مى كند)

لا هزل و لا ان يعد احدكم صبيه ثم لا يفى له . (75)

(هرگز) شايسته نيست آدمى به جد يا به شوخى دروغ بگويد ، چنانكه شايسته نيست كسى به فرزند خود وعده اى بدهد و به آن وفا نكند .

. (80)

فرمود : آدمى با تحمل رنجهاى سخت ، و زحمتهاى فراوان و سنگين آدمى به پايه هاى بلند زندگى و آسايش دائمى نائل مى شود .

76 - عرض كردم كه اى مراد و محبوب من ، بعضى پدران ، اولاد خود را خوب درك نمى كنند و توقع دارند آنان نيز مثل دوران گذشته خودشان باشند و با همان آداب و رسوم خو بگيرند؛ آيا درست است ؟

حضرت فرمود : (خير) لا تقسروا اولادكم على آدابكم فانهم مخلوقون لزمان غير زمانكم . (81)

آداب و رسوم زمان خودتان را با زور و فشار به فرزندان خويش تحميل نكنيد ، زيرا آنان براى زمانى غير از زمان شما آفريده شده اند .

را از هر كس ياد بگيريد ، هر چند گوينده آن از نظر مذهبى گمراه باشد .

79 - گفتم : چگونه ؟ بيشتر توضيح دهيد ؟

فقال عليه السلام : خذوا الحق من اهل الباطل و لا تاخذوا الباطل من اهل الحق و كونوا نقاد الكلام . (84)

فرمودند : سخن حق را از گمراهان و اهل باطل فرا گيريد ، و سخن باطل را از اهل حق نياموزيد ، و مانند صرافهاى پول شناس ، نقاد باشيد و سكه قلب را از سكه حقيقى تميز دهيد . سخن حق را از سخن باطل و حساب حق گو را از باطل گو جدا سازيد .

؟

فرمود : عار الفضيحه يكدر حلاوه اللذه . (88)

ننگ رسوايى ، شيرينى خوشگذرانى ها را ، تيره و تار مى سازد .

84 - عرض كردم آيا لذتها و خوشگذرانى ها مى تواند سودمند باشد ؟

فقال عليه السلام : لا خير فى لذه توجب ندما و شهوه تعقب الما . (89)

فرمود : (خير) . هرگز لذت هايى كه باعث ندامت و پشيمانى مى شوند و شهوتهايى كه درد و رنج به بار مى آورند نمى توانند سودمند باشند و فاقد خير و خوبى هستند .

85 - پرسيدم : آقا ، مگر مى شود لذتها ، داراى شر و بدى باشند ؟

قال عليه السلام : كم من شهوه ساعه اورثت حزنا طويلا . (90)

فرمود : بله . چه بسا يك ساعت كامروايى و شهوترانى كه اندوه طولانى به بار مى آورد و غم و غصه فراوان (و عذاب الهى ) در پى دارد .

تملق ، از مستى جوانى مصون نگاه دارد ، زيرا هر يك از اين مستى ها بادهاى مسموم و پليدى دارد كه عقل را زايل و آدمى را كوچك و بى شخصيت مى كند . (و زمينه سقوط او را فراهم مى سازد)

87 - عرض كردم : كداميك از اين مستى ها خطرش بيشتر است ؟

قال عليه السلام : حب الدنيا يفسد العقل و يصم القلب عن سماع الحكمه . (92)

فرمود : محبت به دنيا ، محبت دنيا ، عقل را فاسد مى كند ، و گوش دل را براى شنيدن مطالب حكيمانه ناشنوا مى كند .

88 - عرض كردم : ديگر چه چيز ، انسان را پست و بى هويت مى كند ؟

فقال عليه السلام : الحرص ذل و مهانه لمن يستشعره . (93)

فرمودند : خوى ناپسند حرص ، در نزد افراد آگاه نشانه پستى و ذلت است .

و المال ماده الشهوات . (94)

مال دنيا و ثروتها ، مايه اصلى شهوت بشر است و او را به سقوط حتمى مى كشاند .

فسادهاى اجتماعى ، طغيانها و گردنكشى ها از حب دنيا و جمع ثروت نشات مى گيرد دلها را سياه و چشم ها را كور و گوش ها را از شنيدن و درك واقعيت ها كر مى سازد . (كسانى كه مانند خوك در شهوت حرام و خوشگذرانى هاى بى حد و مرز غرق شده اند بحدى بى هويت و عوض شده اند كه ديگر قبح و زشتى گناه را درك نمى كنند . چنانچه لذت عبادت و بندگى خدا را نتوانسته اند درك نمايند ، چشمان آنان از ديدن حقيقت و نور بندگى

كور و گوششان كر و قلبشان سياه گشته و ديگر اميدى به برگشت و صلاح آنان نيست لذا انسان گناهكار هر چه زودتر توبه كند موفقتر است . )

؟

بله - آن حضرت فرمودند : مشمولا بحفظ الله مويدا بتوفيق الله ، لا يحيف على من يبغض ، و لا ياثم فى من يحب لا يجور ، و لا يعتدى ، لا يقبل الباطل من صديقه و لا يرد الحق على عدوه .

مومن در حفظ و صيانت خداوند است و توفيق خداوند پيوسته مددكار اوست .

به علت دشمنى ، بر دشمن ستم نمى كند و به سبب دوستى در مورد دوست مرتكب گناه نمى شود ، ظالم و تجاوز كار نيست ، به ناحق تحت تاثير دوستى نمى رود تا سخن باطلى را از دوست بپذيرد و تحت تاثير دشمنى نيست تا حقى را از دشمن برگرداند .

93 - عرض كردم : مومن چه كند كه با درآمد كم بسازد و قانع باشد ؟

فرمودند : من اكثر ذكر الموت وصى من الدنيا باليسير . (98)

هر كه بسيار به ياد مردن و جدايى از دنيا باشد از حرص و فزون طلبى رهايى يابد و با مقدار كمى از آنچه در زندگى دنيا نياز دارد ، راضى مى شود .

94 - عرض كردم : مولاى من ، رمز موفقيت كارها ، در چيست ؟

فقال عليه السلام : شاوز قبل ان تعزم و فكر قبل ان تقدم . (99)

فرمودند : پيش از هر تصميمى مشورت نما ، و قبل از هر اقدامى در كار (و عواقب آن ) فكر كن .

95 - پرسيدم : از چه افرادى دورى كنيم ؟

قال عليه السلام : اياك و صحبه من الهاك و اغراك فانه يخذلك و يوبك . (100)

از دوستى و مصاحبت با كسى كه تو را از امور خير

، دور و سرگرم غير مى كند و تو را مغرور مى سازد ، دورى كن كه تو را خوار سازد و گمراه نمايد .

ايمان باعث رستگارى و نجات .

البته معرفت با علم فرق مى كند . معرفت بخشى از همان ايمان و يا ريشه ايمان است به خلاف علم كه گاهى از ايمان و معرفت فاصله مى گيرد .

101 - پرسيدم : آيا در كرات ديگر غير از كره زمين نقاط مسكونى وجود دارد ؟

فقال عليه السلام : ان هذه النجوم التى فى السماء مدائن مثل مدائن التى فى الارض . (106)

فرمودند : در ستارگان آسمان ، شهرهاى مسكونى و آبادى وجود دارد همانند شهرهايى كه در كره زمين است .

102 - عرض كردم : مولاى من ، ما را نصيحتى فرما .

فقال عليه السلام : كونا للظالم خصما و للمظلوم عونا . (107)

فرمودند : همواره خصم و دشمن ستمگر و يار و غمخوار ستمديدگان باشيد .

كه همواره بر نفس خويش غالب باشد ، و نفسش بر او مسلط نگردد ، او مالك هوا و تمايلات خود باشد ، و هواى نفس بر وى حكومت نكند .

106 - گفتم : اين كار بسيار سخت است !

فرمودند : (آرى بايد خيلى پهلوان و زورمند باشى كه بتوانى بر نفس سركش غلبه كنى زيرا : )

اشجع الناس من غلب هواه .

شجاعترين مردم كسى است كه بر تمايلات خويش حاكم و مسلط باشد .

107 - عرض كردم : خوشبخت كيست ؟

فرمودند : فاز من غلب هواه و ملك دواعى نفسه .

خوشبخت و پيروز كسى است كه بر هواى خويش غالب گردد و بر تمايلات نفس خود حاكم باشد .

108 - عرض كردم : چه كنيم كه بر نفس غالب شويم .

فقال عليه السلام : غالبوا انفسكم على ترك المعاصى تسهل عليكم قادتها الى الطاعات . (111)

فرمودند : با ترك گناهان ، بر نفس سركش خود غلبه كنيد تا عنانش را در دست گيريد و به آسانى در راه اطاعتش بكشانيد .

109 - گفتم : اگر در اين راه سستى كنيم چه مى شود ؟

فقال عليه السلام : اغلبوا اهوائكم و هاربوها فانها ان تقيدكم توردكم من الهلكه ابعد غايه . (112)

فرمودند : بر خواهشهاى نفسانى خود غليه كنيد ، و از محيط خطرش بگريزيد ، چه اگر هواى نفس ، شما را به دام خود بيفكند هلاكتان مى كند و به نهايت درجه سقوط و تباهى گرفتارتان مى سازد .

بفرماييد وظيفه ما در برابر خطرهايى كه از ناحيه نفس سركش ما را تهديد مى كند ، چيست ؟

فرمودند : (تنها راه ، مبارزه بى امان و جنگ دايمى با خواهش هاى نفسانى است ) .

ان افضل الجهاد مجاهده الرجل نفسه . (113)

بهترين و بزرگترين جنگ و مبارزه اين است كه آدمى با نفس سركش خود پيكار كند . (كه رسول خدا صلى الله عليه و آله نام آنرا جهاد اكبر گذاشتند . )

111 - عرض كردم : نور چشم پرهيزكاران ، با چه ابزارى و چه سلاحى بهتر مى توان با نفس جنگيد ؟

فقال عليه السلام : العقل حسام قاطع و قاتل هواك بعقلك . (114)

فرمودند : عقل شمشير برانى است ، از آن استفاده كنيد و با هواى نفس خود بجنگيد .

112 - گفتم : از كجا شروع كنم ؟

فرمود : (از مخالفت با نفس ) خالف نفسك تستقم و خالط العلماء تعلم . (115)

با نفس خود مخالفت كن تا سالم و درست و مستقيم بمانى و با دانشمندان آميزش كن تا دانا گردى .

او فى كتاب و يعمل فى ازالتها . (117)

لازم است انسان عاقل ، به حساب خود رسيدگى دقيق كند و تمام نقايص و عيوب خويش را در تمام امور دينى خود ، در نظرها و آراء خود ، در خلقيات و رفتار خود ، در آداب و طرز معاشرت خود ، با شمارش صحيح ، مشخص نمايد و تمام آنها را به ذهن خود بسپارد يا آنكه در صفحه كاغذى بنويسد و براى برطرف نمودن آن عيوب كوشش نمايد .

زيرا حوائج نزد آنها بهتر روا مى شود و پاكيزه تر صورت مى گيرد . (همان مدرك از غرر)

و حسن الاخلاق برهان كرم الاعراق . (124)

ملكات پسنديده و اخلاق خوب ، دليل وراثتهاى پسنديده انسان است .

در يادگيرى آن تلاش كن .

122 - پرسيدم : آيا اصلا براى جان آدمى مى توان قيمت تعيين نمود ؟

فقال عليه السلام : ليس لانفسكم ثمن الا الجنه فلا تبيعوها بغيرها . (128)

فرمودند : براى جان و شخصيت شما قيمتى جز بهشت تصور نمى شود پس مبادا خود را به كمتر از بهشت بفروشيد .

خواهشهاى تو است .

روزى كه به نفع تو است و نعمتهاى الهى را در اختيار دارى ، طغيان و سركشى منما و روزى كه به ضرر تو است و گرفتار ناملايماتى ، صابر و بردبار باش (و در زندگى احساس شكست و نااميدى نكن كه هر دو حالت براى ساختن و پرورش توست و از هر دو حالت مى توانى با درايت درس بگيرى و به نفع خود استفاده كنى . )

125 - عرض كردم : بعضى ها به خصوص در اول جوانى خيلى بلند پروازى مى كنند و علاقه شديد به درآمد بالا و جمع مال و ثروت و دنياطلبى دارند شما چه مى فرماييد ؟ آيا اين كار خطرناك نيست ؟

فقال عليه السلام : حب الدنيا يفسد العقل و يصم القلب عن سماع الحكمه . (130)

فرمودند : محبت دنيا عقل را فاسد مى كند و گوش دل را از شنيدن سخنان حكيمانه ناشنوا مى سازد .

126 - گفتم : تكليف دنياطلبانى كه در برابر پولداران تن به خوارى مى دهند چيست ؟

فقال عليه السلام : من تذلل لابناء الدنيا تعرى من لباس التقوا . (131)

فرمودند : كسى كه در مقابل شيفتگان دنيا اظهار ذلت كند ، و براى دلباختگان مال و مقام ، تن به خوارى دهد ، با اين عمل خود ، جامه تقوا و پاكى را از خود بدر آورده است (و عارى از تقوا و ايمان گشته است )

تكبر ، گردنكشى زيرا : ) كسى كه نسبت به مردم تكبر نمايد ، ذليل و خوار خواهد شد .

128 - آيا رفتار يك فرد يا يك ملت مى تواند در شكست و پيروزى او نقش داشته باشد ؟

فقال عليه السلام : رب عزيز اذله خلقه و ذليل اعزه خلقه . (133)

فرمودند : (البته كه نقش دارد) بسا عزيزانى كه اخلاق و رفتار ناپسندشان آنها را به ذلت و خوارى انداخته و چه بسا مردم پست و كوچكى كه صفات پسنديده ، آنان را عزيز و محبوب ساخته است .

129 - عرض كردم : اماما ، ديگر چه عاملى آدمى را به شكست و خوارى دچار مى سازد ؟

فقال عليه السلام : من غلب عقله هواه افلح و من غلب هواه عقله افتضح . (134)

فرمودند : (هواپرستى و به فرمان عقل و خرد نبودن زيرا) كسى كه عقلش مغلوب تمايلات نفسانيش باشد سرانجام رسوا و مفتضح مى گردد .

فان الساعى غاش و ان تشبه بالناصحين . (136)

فرمودند : هرگز شتاب مكن در پذيرفتن حرفهاى آدمهاى فتنه گر ، و دوبهم زن ، هرچند خود را در لباس خيرخواهان و دلسوزان درآورد . و كسى كه روزى براى فضيلتى كه در تو نيست به دروغ ستايشت كند ، روزى هم براى صفت بدى كه در تو نيست تو را مذمت خواهد كرد .

انسان همين دوستان ناسالم مى زنند) از رفاقت با كسانى كه افكارشان خطا ، و اعمالشان ناپسند است برحذر باش زيرا ، آدمى رويه و روش رفيقش خو مى گيرد و به افكار و اعمال وى معتاد مى شود .

134 - عرض كردم : چه كنيم كه در دام آدمهاى شرور و پست نيفتيم ؟

فقال عليه السلام : من اتخذ اخا من غير اختيار الجاه الاضطرار الى مرافقه الاشرار . (140)

فرمودند : (نسنجيده و ناشناخته با كسى دوست نشويد زيرا : ) كسى كه نسنجيده ، با ديگران پيمان دوستى مى بندند ، ناچار به رفاقت اشرار و افراد فاسد تن دردهد .

135 - عرض كردم : چگونه مى توان رفيقى شايسته و هميشگى پيدا كرد ؟

فقال عليه السلام : من اتخذ اخا بعد حسن الاختيار دامت صحبته و تاكدت مودته . (141)

فرمودند : كسى كه پس از آزمايش صحيح كسى را به دوستى برگزيند رفاقتش پايدار و مودتش استوار خواهد ماند .

136 - عرض كردم : براى تكميل سوالها و پاسخ هاى قبل مطلب جامعى بفرماييد .

فقال عليه السلام : قل الحق على كل حال و وادا المتقين واهجر الفاسقين و جانب المنافقين و لا تصاحب الخائنين . (142)

فرمودند : در هر حال به حق سخن بگوى ، پرهيزكاران را دوست بدار گناهكاران را ترك گوى ، با منافقين مياميز و با خيانتكاران رفاقت مكن .

137 - دريغمان شد در اين رابطه سخن امام باقر عليه السلام را كه از لقمان حكيم نقل مى كنند بيان نكنيم .

حضرت فرمودند : كان فيما وعظ به لقمان ابنه ان قال : يا بنى من يشارك الفاجر

يتعلم من طرقه ، من يحب المراء يشتم ، من يدخل مداخل السوء يتهم و من يقارن قرين السوء لا يسلم ، و من لا يملك لسانه يندم . (143)

از اندرزهاى لقمان حكيم به فرزندش اين بود كه : فرزند عزيزم ، كسى كه با گناهكار شريك شود راه ناپاكى را از وى ياد مى گيرد ، كسى كه مجادله را دوست داشته باشد مورد فحش و دشنام واقع مى شود ، كسى كه در جايگاه هاى بدنام قدم بگذارد متهم خواهد شد ، كسى كه با رفيق بد همگام گردد از فساد اخلاقى سالم نمى ماند ، كسى كه مالك زبان خود نباشد سرانجام پشيمان خواهد شد .

138 - پرسيدم : شما سعادت را در چه مى بينيد ؟

فقال عليه السلام : من كمال السعاده السعى فى اصلاح الجمهور . (144)

فرمودند : از كمال سعادت اين است كه آدمى در راه اصلاح جامعه سعى و تلاش نمايد .

دين الله لا يعرف بالرجال بل بايه الحق فاعرف الحق تعرف اهله . . . (145)

فرمودند : (هرگز ، اشخاص نمى توانند ملاك حق باشند و) دين خدا را نمى توان با اشخاص شناخت بلكه دين را با نشانه هاى حقيقى آن بايد شناخت . حق را كه شناختى ، آنگاه شناخت اهل حق آسان است .

140 - عرض كردم : بسيار مى شود كه انسان در شناخت اهل حق يا اهل باطل سرگردان و حيران مى شود چون در هر دو طرف افراد موجه ، اهل قرآن و دين ؛ وجود دارد . آيا باز هم مى فرمايند اينگونه اشخاص ملاك حق نيستند ؟

فقال عليه السلام : انك نظرت تحتك و لم تنظر فوقك فجرت انك لم تعرف الحق فتعرف اهله و لم تعرف الباطل فتعرف من اتاه . (146)

حضرت فرمودند : (اين سخن در پاسخ فردى است كه در جنگ جمل آمد ، خدمت حضرت و گفت من نمى دانم شما بر حقيد يا اصحاب جمل - طلحه و زبير ، چون در اطراف هر دو نفر شما شخصيتهايى هستند كه هر كدام ادعا دارند مى فهمند . . . ! ! ) تو به درون خود فرو رفته اى و سرت را بلند نكردى كه حقايق را ببينى و حق را نشناختى كه اهلش را بشناسى چنانكه باطل را هم نشناختى كه بدانى اهل باطل كيست از اينرو سرگردان و حيران شده اى (برو حق و باطل را با معيارهاى صحيح بشناس ، آنگاه خواهى دانست كه چه كسانى اهل حق و چه كسانى اهل باطل هستند ؟ )

كردم : افراد را چگونه بشناسيم ؟

فقال عليه السلام : لا يعرف الناس الا بالاختبار . (147)

فرمودند : مردم را فقط از راه امتحان و آزمايش آنها ، مى توان شناخت (و نه ادعا و تظاهر و . . . )

142 - عرض كردم چه لزومى دارد كه مردم را بشناسيم ، اگر مردم را بشناسيم چه مشكلى پيش مى آيد ؟

فقال عليه السلام : من جهل الناس استنام اليهم . (148)

فرمودند : عدم شناخت نسبت به مردم به زيان است . زيرا كسى كه نسبت به مواضع و افكار و دوستى يا دشمنى افراد ناآگاه باشد در خواب اعتماد فرو خواهد رفت و ضربه خواهد خورد .

143 - پرسيدم : يعنى شما توصيه مى كنيد كه روى افراد شناخت داشته باشيم ؟

فقال عليه السلام : يا بنى انه لابد للعاقل من ثلاث من ان ينظر فى شانه و يحفظ فاليحفظ لسانه و اليعرف اهل زمانه . (149)

فرمودند : (بله ضرورت دارد كه ) شخص خردمند و عاقل بايد به سه مساله توجه داشته باشد يكى اين كه در فكر امور خود باشد (دقت در امور داشته باشد) . دوم اين كه زبان خود را نگه دارد و سوم مردم زمان خود را بشناسد . (البته بديهى است كه اين شناخت باعث مى شود انسان راحت تر تصميم بگيرد و بهتر وظيفه خود را ادا كند و سالم تر در جامعه زيست كند و دستخوش حوادث و غافلگير زمانه نشود . )

به شهرى وارد مى شود افرادى كه بايد با آنها كار كند نمى شناسد و شياطين نيز از عدم شناخت او سوء استفاده مى كنند ، خود را به او نزديك كرده و به مرور به او ضربه مى زنند ! شما به مسئولين در انتخاب افراد چه توصيه اى مى فرماييد و چگونه اهل تزوير را از آدم هاى سالم و دلسوز تشخيص دهند ؟

فقال عليه السلام : لا يكن اختيارك اياهم على فراستك و استنامتك و حسن الظن منك . . . ولكن اختبرهم بما ولوا للصالحين قبلك فاعمد لاحسنهم فى العامه اثرا و اعرفهم بالامانه وجها . . . (150)

حضرت فرمودند : (فرمانداران ، استانداران و تمام سران حكومت در هر رده اى كه باشند بايد توجه نمايند كه ) انتخاب همكاران نبايد با تكيه بر زيركى و زرنگى و خوشخوابى خودشان باشد زيرا مردم خود را به رنگ دلخواه در مى آورند و با رنگ عوض كردن تظاهر به صداقت و امانت و خوش خدمتى مى نمايند ، پس براى شناخت آنها توجه كن كه كداميك در گذشته با واليان و مسئولين شايسته همكارى داشته (كه سابقه او مى تواند نشانه صداقت او باشد) و دقت كن هر كدام كه در ميان عموم مردم منشا اثر بوده و به امانت دارى و صداقت معروف و خوشنام است او را انتخاب بنما كه اين دقت تو در انتخاب افراد شايسته و لايق دليل بر خيرخواهى تو براى خدا و حكومت است .

145 - پرسيدم : چگونه يك حكومت توانمند آسيب مى بيند و از چه راهى شكست مى خورد ؟

فقال عليه السلام

: افه القوى استضعاف الخصم . (151)

فرمودند : آفت و آسيب پذيرى مرد (يا حكومت ) توانمند ، ضعيف و ناتوان شمردن دشمن است . (غرور و آسيب ناپذير دانستن خود و كوچك شمردن دشمن مى تواند اشخاص و حكومتهاى قدرتمند را به زمين بزند و شكست دهد . )

146 - گفتم : اگر دشمن اندك باشد چطور ؟

فقال عليه السلام : الواحد من الاعداء كثير .

فرمودند : فرقى نمى كند ، دشمن يك نفر هم كه باشد زياد است .

(و نبايد از او غافل شد و او را دست كم گرفت )

147 - عرض كردم سرورم اگر دشمن بخواهد صلح كند و پيشقدم شود آيا بايد با او صلح كرد يا خير ؟

فقال عليه السلام : لا تدفعن صلحا دعاك اليه عدوك لله فيه رضا فان فى الصلح دعه لجنودك و راحه من همومك و امنا لبلادك ولكن الحذر كل الحذر من عدوك بعد صلحه فان العدو ربما قارب ليتغافل فخذ بالحزم و اتهم فى ذلك حسن الظن . (152)

حضرت فرمودند : اگر دشمن تقاضاى صلحى نمود كه رضاى خدا در آن باشد آنرا رد مكن ، زيرا در نتيجه صلح هم ارتش تو استراحت مى كند ، و خود را آماده خواهد ساخت ، و هم خودت از فكر جنگيدن آرام گيرى ، و هم در نتيجه صلح ، امنيت به كشور باز مى گردد ولى زنهار ، زنهار پس از صلح ، كاملا مراقب دشمن باش زيرا ممكن است صلح او نوعى تاكتيك و شيطنت باشد و خواسته بدين وسيله خود را به تو نزديك كند و شبيخون بزند؛ لذا هرگز احتياط

را از دست مده و حسن ظن نداشته باش .

148 - پرسيدم : چه كنيم كه از اشتباه در امور مصون بمانيم ؟

فقال عليه السلام : الفكر فى الامور قبل ملابسته يومن الزلل . (153)

حضرت فرمودند : هر كس قبل از هر اقدامى اگر نخست فكر و انديشه را به كار گيرد و در آن كار ، دقت كند از اشتباه و لغزش مصون بماند .

(چنانچه امام صادق عليه السلام نيز فرمودند : وقف عند كل امر حتى تعرف مدخله من مخرجه قبل ان تقع فيه فتندم (154)

(يعنى قبل از انجام هر كارى قدرى مكث بنما كه ورود و خروج آن ، ضرر و سودش ، و خير و شرش ، برايت روشن شود تا پس از اقدام ، نادم و پشيمان نگردى . )

حق را نمى شنود و زبانش هم به سخن گفتن توان نخواهد داشت و او را به ورطه سقوط مى كشاند . )

لحب الدنيا صمت الاسماع عن سماع الحكمه و عميت القلوب عن نور البصيره . (156)

محبت به دنيا گوشها را از شنيدن سخنان حكيمانه كر نموده و دلها را از داشتن نور بصيرت و شناخت درست كور مى گرداند .

150 - مولا جان ، آيا فقط محبت دنيا مانع ديد درست است يا هر محبتى چشم محب را نابينا مى گرداند ؟

قال عليه السلام : عين المحب عميه عن معايب المحبوب و اذنه صماء عن قبيح مساويه . (157)

فرمودند : (خير ، هر محبتى به هر چيزى كه باشد مانع ديدن درست است زيرا) چشم محب از ديدن عيبهاى محبوب نابينا مى گردد و گوش او از شندين زشتيهاى محبوب ناشنوا مى گردد .

(محبت و عشق به هر چيز چشم و گوش و حتى عقل طرف را در اختيار خود مى گيرد . چنانچه رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز فرمودند : حبك للشى ء يعمى و يصم (158) يعنى محبت تو نسبت به چيزى ، كور و كرت مى سازد و چشم و گوشت را از كار مى اندازد . )

151 - مولاى پرهيزكاران ! بنابراين عشق ها و محبتهاى مجازى و انحرافى قطعا انسان را به انحراف مى كشانند و قدم به قدم او را از واقعيتهاى جامعه دور مى سازد چنين است ؟

فقال عليه السلام : . . . و من عشق شيئا اعشى بصره و امرض قلبه فهو ينظر بعين غير صحيحه و يسمع باذن غير سميعه قد

خرقت الشهوات عقله و امانت الدنيا قلبه و ولهت عليها نفسه فهو عبد لها و لمن فى يده شى ء منها حيثما زالت زال اليها و حيثما اقبلت اقيل عليها لا ينزجر من الله يزاجر و لا يتعظ منه بواعظ . . . . (159)

حضرت فرمودند : (بله كاملا همين طور است عشقهاى مادى و غير الهى قدم نهادن در مسير انحراف است زيرا) هر كه عاشق چيزى شد بر چشمش پرده مى افكند و دلش را بيمار مى سازد در اين صورت او با چشم بيمارگونه مى نگرد و با گوش ناشنوا مى شنود ميل به شهوترانى عقلش را از كار انداخته و علاقه به دنيا دلش را مى رانده ؛ خود را شيفته دنيا ساخته و چون بنده اى ذليل تسليم دنيا و دنياداران گشته ، گام در جاى پاى دنيا و شهوات نهاده و با آن حركت مى كند نه به هشدارهاى خداوند گوش نموده و نه به پندهاى او توجه خواهد كرد .

152 - عرض كردم آيا چيز ديگرى هست كه مانع شناخت درست باشد ؟

فقال عليه السلام : لا عقل مع شهوه . (160)

فرمودند : (بله ، شهوترانى بدترين مانع بر سر راه چراغ عقل است و بصيرت انسان را از بين مى برد چون ) هرگز با غلبه شهوات از عقل كارى ساخته نيست . و عدو العقل الهواى (161) دشمن چراغ عقل هواهاى نفسانى است .

153 - عرض كردم : مولاى من بعضيها بسيار مغرور و خودخواهند و گاهى صددرصد در تصميمى كه گرفته اند اشتباه مى كنند لكن حاضر نيستند به حرف كسى گوش دهند و غرورشان

اجازه نمى دهد كه پى به اشتباه خود ببرند . آيا نمى توان غرور و خودپسندى را نيز از عوامل دورى از حقيقت دانست ؟

فقال عليه السلام : العجب يفسد العقل . (162)

حضرت فرمودند : (چرا عجب و خودخواهى نيز مانع رسيدن به حقيقت و شناخت درست است زيرا) خودخواهى عقل را فاسد مى سازد و جلو ديد عقل را مى گيرد .

لاجهل اضر من العجب (163) هيچ نادانى زيان بارتر از خودخواهى نيست و به فكر خود مغرور شود عقل او آسيب مى بيند .

154 - عرض كردم : ديگر چه چيز مى تواند مانع بصيرت و شناخت درست باشد ؟

فقال عليه السلام : الامانى تعمى اعين البصائر . (164)

فرمودند : (آرزوها ، اميدهاى كاذب و دور كه معمولا با تخيلات همراه است و كمتر به واقعيات مى پيوندند) آرزوها ، چشمان بصيرت را كور و نابينا مى گرداند .

155 - اى امام ! آيا مى توان گفت هر چيز ، كه عقل را از پاى درآورد مانع وصول به حقيقت است مانند طمع و . . . ؟

قال عليه السلام : اكثر مصارع العقول تحت بروق المطامع . (165)

حضرت فرمودند : (بله ، بخصوص طمع كه نام برديد زيرا) بيشترين جايى كه عقل زمين مى خورد و دچار شكست مى شود هنگامى است كه برق طمع ، چشم او را بگيرد . (چشم كه به مال و شهوت و مقام و جاه افتاد برق طمع چنان خيره كننده است كه عقل جاى ديگر را نمى بيند و صاحب آن سخت دچار ضربه مى شود . )

156 - عرض كردم : آدمهاى خودراى و

يك دنده را چگونه مى بينيد آيا ممكن است درست حركت كنند ؟

قال عليه السلام : من استبد برايه هلك و من شاور الرجال شاركها فى عقولها . (166)

فرمودند : كسى كه مستبد به راى خود باشد و كسى را قبول نداشته باشد ، هلاك مى شود و برعكس ، كسى كه با مردان فهميده مشورت نمايد در عقل و خرد آنان شريك گشته است .

157 - يعنى مى فرماييد حتما در كارها بايد مشورت كرد ؟

قال عليه السلام : من شاور ذوى الالباب دل على الصواب . (167)

فرمودند : (بله مشورت بسيار كارساز است ) كسى كه با خردمندان و نخبگان جامعه مشورت كند به نتيجه درست و صحيح مى رسد . ولا ظهير كالمشاوره هيچ پشتيبانى قويتر از مشاوره نيست .

158 - مى خواهيد بفرماييد كسى كه مشورت مى كند ديگر دچار لغزش و اشتباه نمى شود ؟

قال عليه السلام : ما ضل من استرشد و لا حار من استشار ، الحازم لا يستبد برايه . (168)

بله ، كسى كه از ديگران (راه بلدان ) راهنمايى بخواهد در كار خود گم نمى شود و كسى كه مشورت كند سرگردان نمى گردد و آدم دورانديش از استبداد راى پرهيز مى كند .

. . (169)

حضرت فرمودند : خير ، هر كس داراى شرايط شور و مشورت نيست مانند آدمهاى بخيل و ترسو ، حريص . بنابراين هرگز فرد بخيل و خسيس و نظرتنگ را طرف مشورت خود قرار مده كه جلو بذل و بخشش تو را مى گيرد و تو را از فقر مى ترساند و نيز با آدمهاى ترسو و بزدل و حريصان هم مشورت نكن كه تو را به گناه اندازند .

آرى هر كس داراى قدرت ارشاد و تدبير نيست . لذا امام صادق عليه السلام فرمود : شاور فى امورك مما يقتضى الدين من فيه خمس خصال : عقل و حلم و تجربه و نصح و تقواى . (170)

در كارهايى كه دين اجازه مشورت مى دهد با كسى كه پنج خصلت داشته باشد ، مشورت بنما ، يعنى كسى كه داراى عقل ، حلم ، تجربه و پختگى در امور ، روح خيرخواهى ، تقوا و خداترسى باشد .

160 - ديگر چه شرايطى بايد داشته باشد ؟

فرمودند : (علم و دانش و اطلاع كافى در موضوع مورد مشورت داشته باشد زيرا مشورت با آدم هاى نادان و جاهل هر چند دلسوز باشند با خطر مواجه مى شود .

مشاوره الجاهل المشفق خطر . (171)

161 - آيا مشورت با زنان درست است ؟

قال عليه السلام : اياك و مشاوره النساء الا من جربت بكمال عقل . (172)

(بله با زنان نيز مشورت مى توان كرد البته چون معمولا در زنان احساسات آنان غالب است ) مشورت مكن مگر با زنانى كه از نظر عقل و خرد به كمال رسيده باشند؛ يعنى مشورت با زنان فهميده عالمه و

با كمال اشكالى ندارد .

و نبايد كسى بدش آيد و ناراحت گردد . بر خلاف انتقادهاى نيشدار و زننده كه به انتقام بيشتر شباهت دارد تا انتقاد و به گفته امام حسين عليه السلام من احبك نهاك و من ابغضك اغراك . (175)

كسى كه دوست تو باشد تو را از كارهاى زشت و نادرست بازدارد ولى كسى كه دشمن است ؛ تو را به اشتباهى كه مرتكب مى شوى مغرور مى سازد و فريبت مى دهد .

و بر همين مبنا پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده اند : المومن مراه لاخيه المومن . (176) مومن آينه برادر مومن خود است .

164 - با اين اوصافى كه فرموديد دوستانى كه فقط تعريف و تمجيد و مدح و ثنا مى گويند و هرگز اشكال ها را نمى گويند دوست واقعى و دلسوز نيستند؛ اين طور نيست ؟

(بله همينطور است . تملق و چاپلوسى و فقط ثناگفتن كار آدم هاى طماع و دورو است )

انما يحبك من لا يتملقك و يثنى عليك من لا يسمعك . (177)

آن كسى دوست تو مى باشد كه تملق تو را نگويد و اگر خواست از تو تعريف كند ، نگذارد به گوشت برسد .

165 - آيا مدح و ستايش اشخاص مورد قبول شما نيست ؟

چرا ، ولى نه تعريف و تمجيدهاى منافقانه كه از روى تملق و چاپلوسى و براى رسيدن به منافع خودش باشد .

من مدحك فقد ذبحك . (178)

كسى كه ثناى تو را (در حضورت ) بگويد سرت را بريده است (چون تو را به اشتباه مى اندازد . )

من ساتر عيبك فهو عدوك . (179)

هر كه عيب و ايراد تو را از

تو پنهان دارد . (و نگذارد متوجه عيوب خود بشوى ) او دشمن تو مى باشد .

در اينجا چون سخن از انتقاد پيش آمد بى مناسبت نيست كه توضيح بيشترى در مورد انتقاد بدهيم بخصوص كه هر كس به نام انتقاد به خود اجازه مى دهد هر اهانتى را بكند و قداست شكنى كرده و آبروى مردم را بريزد !

آنچه بايد داشت موقعيت شخصى است كه از او انتقاد مى شود ، از نظر اجتماعى ، قداست دينى ، دشمنان و مسائل برون مرزى ، اهميت وحدت و اهميت حفظ نظام اسلامى . مساله انتقادى كه شما از يك فرد معمولى مى كنى با انتقاد از پدر ، مادر و استاد ، بسيار متفاوت است . يعنى در مورد پدر و مادر و استاد حفظ احترام و قداست آنان نيز مورد توجه قرار مى گيرد و لحن انتقاد كاملا يك لحن متواضعانه و محترمانه خواهد بود .

در مورد خدا و رسول صلى الله عليه و آله و امامان معصوم عليه السلام كه خالى از اشتباهند نيز انتقاد معنى ندارد البته سوال براى روشن شدن مطلبى و رفع ابهام مانعى ندارد و اين غير از انتقاد است . لكن از غير معصوم عليه السلام انتقاد نمودن به معناى صحيح آن حتى رهبر و ولى فقيه بسيار خوب و سازنده است ، اگر رعايت شرايط آن بشود از جمله :

1 - رعايت اخلاق اسلامى

2 - موضوع انتقاد مستدل و منطقى باشد نه آن كه مبتنى بر شايعه و اخبار غير قابل اعتماد باشد .

3 - بمنظور اصلاح باشد نه عيب جويى و رسوايى و افشاگرى .

4 -

از روى دلسوزى و صميميت باشد و نه سبب برترى طلبى .

5 - بدون هيچگونه توهين و جسارت ، بلكه مودبانه و با رعايت شئون دينى باشد .

و بالاخره به سان هديه اى باشد كه دوست به محبوبترين دوست خود مى دهد .

احب اخوانى الى من اهداى عيوبى الى (180)

افزون بر موارد فوق بايد حفظ ادب و كمال احترام بشود زيرا حفظ آن قداست ، بر همه لازم و واجب است . چنانكه بايد اهميت موضوع و استفاده تبليغاتى ، كه دشمن از كار او ميكند نيز مدنظر قرار گيرد و لذا گاهى سكوت و عدم انتقاد و حفظ قداست و اسرار از اوجب واجبات است و گاهى ضرورت دارد محرمانه و به دور از هياهو باشد . تا ضمن اصلاح و انجام وظيفه ، خوراك تبليغاتى براى دشمنان اسلامى تهيه نكرده باشيم .

و ضعف ها را براى دشمنان باز نكرده باشيم . حضرت امير عليه السلام براى حفظ نظام اسلام و وحدت امت ، سالها شمشير را غلاف كرد . صبر كشنده را بر جنگ و حق خواهى ترجيح داد . اين مسائل بايد براى كسى كه دلش براى اسلام و جمهورى اسلامى مى تپد مورد توجه قرار گيرد . و نه اين كه يك سخنرانى بكند و يا يك مطلبى را بنويسد و كشور را بهم بريزد و دشمنان را برقص وادارد . بسيار جاى تاسف است بعضى ها فقط به منافع شخصى خود مى انديشند و نه منافع اسلام و كشور .

(181)

مغبون (واقعى ) كسى است كه دينش تباه و فاسد شده باشد . (زيرا كسى كه مالش فاسد شود ، هر چند مغبون است ، ولى ضرر مالى قابل جبران است و جبران هم كه نشود به جايى بر نمى خورد ولى مغبون دين قابل جبران نخواهد بود . )

167 - عرض كردم آيا ايمان فقط به گفتار است يا گفتار و كردار با هم ؟

الايمان قول و عمل ام قول بلا عمل ؟

فقال عليه السلام : الايمان تصديق بالجنان و قول باللسان و عمل بالاركان و هو عمل كله . (182)

امام عليه السلام فرمودند : ايمان (عبارتست از) اعتقاد قلبى (به مبدا و معاد و انبياء) و گفتار با زبان (شهادتين ) و كردار و عمل با اعضاء و جوارح و تمام اين ها مراحل عمل است . (پس ايمان كردار است و نه گفتار تنها . )

168 - عرض كردم : آيا كسانى كه خود را مومن مى دانند ولى در عمل سست هستند و يا در آرزوى ايمان هستند كه اى كاش ما هم مقدس بوديم آيا مومن هستند ؟ و آيا با اين ادعا ايمان و قداست محقق مى شود ؟

فقال عليه السلام : الايمان و العمل اخوان توءمان و رفيقان لا يفترقان لا يقبل الله احدهما الا بصاحبه . (183)

فرمودند : ايمان و عمل مانند دو برادر دو قلو و دو رفيق جدا ناشدنى اند كه خداوند هيچكدام را بدون ديگرى نمى پذيرد .

و به قول امام صادق عليه السلام : ليس الايمان بالتحلى و لا بالتمنى ، ولكن الايمان ما خلص فى القلوب و صدقته الاعمال . (184)

ايمان نه

به جلوه هاى ظاهرى و رنگ عوض كردن است و نه به آرزو كردن بلكه ايمان چيزى است كه در دلها خالص گردد و دلها باور كند و كردار آدمى آنرا تصديق نمايد . (اعتقاد و عمل ) .

كسى تعدى نكند) و مسلمان كسى است كه ديگر مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند .

نيز بسيار مشماريد هر چند به نظرتان بزرگ و زياد باشد .

173 - يعنى مى فرمائيد گناه كوچك را هم ترك كنيم ؟

قال عليه السلام اوصيك ان لايكونن لعمل الخير عندك غايه فى الكثره و لالعمل الاثم عندك غايه فى القله . (190)

(بله - شما نبايد به كوچكى گناه نگاه كنى بلكه به بزرگى كسى كه معصيت او را كرده اى (خداوند متعال ) توجه داشته باشى و نيز به كار خير و زيادى آن نگاه نكن بلكه به نياز خود نگاه كن بنابراين ) تو را سفارش مى كنم هرگز براى كارهاى خوب ، انتها و پايانى قائل نباشى (و هر چه انجام دهى باز هم آنرا نسبت به نيازت اندك بدان ) و نيز براى كار بد و زشتى آن و لزوم ترك آن ، پايانى قائل نباشى هر چند بسيار اندك باشد و اصولا يكى از نشانه هاى انسان هاى مومن كوچك نشمردن كارهاى زشت و اندك دانستن خوبى هاست كه از زشتى پرهيز كند و از انجام كار خير دريغ نداشته باشد . )

امور و هرچه تدبير و برنامه ريزى بهتر باشد دليل بر قوت انديشه و عقل است . ادل شى ء على غزاره العقل حسن التدبير . (193)

قدر ثم اقطع و فكر ثم انطق و تبين ثم اعمل . (194)

اندازه گير ، آنگاه جدا كن ؛ انديشه بنما ، سپس سخن گوى ؛ نخست روشن شو ، آنگاه انجام بده يعنى هرگز بدون برنامه ريزى و تدبير دست به انجام كارى مزن تا نه وقتت تلف شود و نه سرمايه ات ، و نه پشيمان شوى .

176 - مگر انجام كار بدون تدبير پشيمانى دارد ؟

قال عليه السلام من ساء تدبيره تعجل تدميره . (195)

(بله ) هر كه در كارها بد عمل كند ، هلاكت او شتاب گيرد .

التدبير قبل العمل فانه يومنك من الندم . (196)

تدبير و برنامه ريزى بايد قبل از دست به كار شدن باشد تا جلوى پشيمانى ات را بگيرد .

به كارهاى بى فايده و كم ارزش چه ؟

فرمودند : (آنها نيز آدمى را از رسيدن به مقاصد خود باز مى دارند . )

من اشتغل بالفضول فاته من مهمه المامول . (198)

هر كه خود را به امور اضافى و بى فايده ، مشغول سازد از رسيدن به آرزوهاى مهم باز مى ماند .

179 - به چه امورى بيشتر بايد پرداخت ؟

به چيزهايى كه از تو سوال خواهد شد و بايد در برابرش پاسخگو باشى . كن مشغولا بما انت عنه مسئول . (199)

180 - در امور عبادى نيز بايد به واجبات و امور مهم توجه كرد ، يا هر عبادتى را مى توان انجام داد ، هر چند به واجبات ضرر بزند ؟

(خير هرگز دست به كار امور غير مهم و مستحبات نشويد اگر به واجبات لطمه مى زند . )

لا قربه بالنوافل اذا اضرت بالفرائض . (200)

هرگز فكر و انديشه تو نمى تواند مشغول همه مسائل بشود ، پس لازم است آنرا براى امور مهم و اساسى به كارگيرى .

182 - آيا اين سفارش را به دولتمردان هم داريد كه در مسائل مملكت دارى و رسيدگى به امور جامعه ، به مسائل اساسى و امور مهم توجه كنند و وقت خود را صرف مسائل فرعى و بيهوده نكنند ؟

بله - به تمام تصميم گيران و كارگزاران اين توصيه را داريم كه به مسائل اساسى و زيربنائى توجه كنند و وقت ، بودجه و امكانات را صرف امور مقطعى و زودگذر نكنند كه خدمت به مردم را بايد با امور اساسى و كلان آغاز كرد وگرنه شكست خواهند خورد .

يستدل على ادبار الدول باربع :

تضييع الاصول و التمسك بالفروع و تقديم الاراذل و تاخير الافاضل . (201)

نشانه شكست دولتها چهار چيز است . ضايع كردن مسائل اصولى و اساسى ، سرگرم شدن به امور كوچك و بى اهميت ، استفاده از آدمهاى بى لياقت ، و كنار گذاشتن افراد لايق و با كفايت .

183 - آيا خود را درگير امور پست و بى مقدار كنيم يا از آنها اجتناب كنيم ؟

- هرگز خود را درگير نكنيد و از كنارش بگذريد .

عظموا اقداركم بالتغافل عن الدنى من الامور . (202)

قدر و منزلت خود را مصون داريد به وسيله بى توجهى و تغافل نسبت به امور بى مقدار ، كه شخصيت شما را بى مقدار مى كند .

(تغافل يعنى خود را به غفلت و بى خبرى زدن )

184 - بفرمائيد در انجام امور زندگى چگونه باشيم ؟ تند باشيم يا كند ؟ شتابگر باشيم يا . . . ؟

(هر كدام در جاى خود خوب است ولى دقت كن ) در هيچ كارى قبل از رسيدن وقتش عجله و شتاب نكنى و چون دسترسى به آن پيدا كردى مبادا در آن سقوط كنى ، و هر وقت ديدى شرايط فراهم نيست لجاجت نكنى و اصرار نورزى ، و چون موضوعى برايت روشن شد درنگ نكنى ، و بالاخره هر چيز را در جاى خود بگذار ، و هر كارى را در وقت خودش انجام ده .

اياك و العجله بالامور قبل اوانها او التساقط فيها عند امكانها او اللجاجه فيها اذت تنكرت او الوهن اذا استوضجت فضع كل امر موضعه و اوقع كل عمل موقعه . (203)

چه بايد كرد ؟

بر خدا توكل كن . در همه مسائل و پيش آمدها ، خود را به خداى خويش بسپار كه به پناه گاه محكم و نگهدارنده توانمندى واگذار كرده اى .

و الجى ء نفسك فى الامور كلها الى الهك فانك تلجئها الى كهف حرير و مانع عزيز . (204)

186 - به چه چيز متوسل شويم ، آن گاه كه گرفتار شديم ؟

به خداوند . او مورد اعتماد و بهترين وسيله اى است كه بدان متوسل شده اى .

و اوثق سبب اخذت به سبب بينك و بين الله . (205)

محكم ترين سبب و وسيله اى كه مى توان بدان چنگ زنى همان نقطه اتصالى است كه بين تو و خدا (ايمان و بندگى ) وجود دارد .

187 - آيا اضطراب ها و نگرانى ها با توكل به خدا رفع مى شود ؟

بله . كسى كه به سوى خدا كام بردارد و به او تقرب جويد همانند تشنه اى است كه به آب گوارا دست يابد .

الرائح الى الله كالظمان يرد الماء . (206)

كه همه مساويند .

الناس سواء كاسنان المشط . (208)

190 - كسانى كه نگران زندگى اند چه كنند ؟

نگرانى جا ندارد خداوند بسيار بندگانش را دوست دارد و همه را عائله خود مى داند و هرگز از عائله خود غافل نخواهد شد .

كلكم عيال الله و الله سبحانه كافل عياله . (209)

رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز فرمود : الخلق عيال الله فاحبهم الى الله عزوجل انفعهم لعياله . (210)

همه بندگان نان خور و عائله خدايند ، بهترين آنها كسى است كه سودش به عائله خدا بيشتر برسد .

لك فقد يشكرك عليه من لا يستمع بشى ء منه و قد تدرك من شكر الشاكر اكثر مما اضاع الكافر و الله يحب المحسنين .

193 - آيا تكليف زمامداران و كارگزاران جامعه چيست و در زندگى چگونه بايد باشند و آيا حق دارند از بيت المال يا حتى مال شخص خودشان به زندگى مرفه روى آورند ؟

خير ، زمامداران جامعه لازم است زندگى خود را با زندگى افراد فقير جامعه هماهنگ سازند ، مبادا فشار فقر و ندارى مستمندان را از پاى در آورد .

ان الله تعالى فرض على ائمه الحق ان يقدروا انفسهم بضعفه الناس كيلا يتبيع بالفقير فقره . (212)

العلم ترك العمل به . (217)

آفت علم ، عمل نكردن به آن است كه مانند درخت بى ثمر مى باشد .

.

202 - راستى كه چه سخت است تكليف آنان ؟

هر چند تكليف بسيار سخت مى باشد . ولى در عوض اجر آنان بيشتر از همه است و دو ركعت نماز كه يك عالم مى خواند بهتر است از هفتاد ركعت نمازى كه جاهل بخواند .

ركعتان من عالم خير من سبعين ركعه من جاهل لان العالم تاتيه الفتنه فيخرج منها بعلمه و تاتى الجاهل فتنسفه نسفا . (221)

عالم به هنگام بروز فتنه يا تكيه بر علم خود به سلامت از آن فتنه سر برون آورد ولى نادان خود را درگير فتنه خواهد ساخت .

احياء و العلماء باقون ما بقى الدهر . اعيانهم مفقوده و امثالهم فى القلوب موجوده . (223)

205 - آيا مصاحبت و همراهى با دانشمندان را توصيه مى فرماييد ؟

بله ، مصاحبت با دانشمندان و اطاعت از عالمان دين تنها راه و محو گناهان مى شود و موجب سربلندى مومنين و ذخيره عمل براى دنيا و آخرت خواهد بود .

و اعلموا ان صحبه العالم و اتباعه دين يدان الله به و طاعته مكسبه للحسنات ، ممحاه للسيئات و ذخيره و رفعه فى حياتهم . (224)

206 - دانشمندان چه مسائلى را بايد رعايت كنند ؟

موارد بسيار را ، از جمله اينكه : در مقام سخن گفتن نخواهد دانش خود را به رخ مردم بكشد و اگر مطلبى را از ديگرى نقل كرد رعايت امانت را بكند و تحريف نكند و آن را به خودش نسبت ندهد .

علامه الايمان ان توثر الصدق حيث يضرك على الكذب حيث ينفعك و ان لا يكون فى حديثك فضل عن علمك و ان تتقى الله فى حديث غيرك . (225)

نشان ايمان آنست كه راست گويى را بر دروغ گفتن مقدم دارى ؛ حتى اگر راست گويى به زيان تو باشد و دروغ گفتن به تو سود برساند . و اينكه افزون بر معلوماتت سخن نگويى و در نقل سخن ديگران خدا را مدنظر داشته باشى .

، هر چه را نهى كرديم ترك نمايد ، چنين كسى از ما است و در جايگاه ابدى ، با ما خواهد بود .

اسعد الناس من عرف فضلنا و تقرب الى الله بنا و اخلص حبنا ، و عمل بما اليه ندبناو انتهى عما عنه نهينا فذالك منا و هو فى دار المقامه معنا . (226)

208 - پرسيدم به چه كسى خوشبخت مى گويند ؟

فرمودند : خوشبخت كسى است كه از عذاب خدا بترسد ، و به اميد ثواب پروردگار اعمال نيكو انجام دهد ، و به عشق بهشت گام بردارد .

انما السعيد من خاف العقاب فامن و رجا الثواب فاحسن و اشتاق الى الجنه فادلج . (227)

209 - گفتم : چه كار كنيم كه رستگار و خوشبخت شويم ؟

قال عليه السلام : اعملوا بالعلم تسعدوا - جالس العلماء تسعد . (228)

فرمودند : به علم خود عمل كنيد خوشبخت مى شويد . با دانشمندان بنشين تا خوشبخت شوى .

210 - پرسيدم : ديگر چه ؟

فرمود احدى خوشبخت نشود مگر با فرمانبردارى از فرامين خدا و كسى بدبخت نشود مگر به وسيله نافرمانى و معصيت خداوند سبحان .

لا يسعد امرءا لا بطاعه الله سبحانه و لا يشقى امرء الا بمعصيه الله . (229)

211 - نشانه خوشبختى چيست ؟

من السعاده التوفيق لصالح الاعمال . (230)

از نشانه هاى خوشبختى اين است كه انسان توفيق انجام كارهاى خوب و شايسته را پيدا كند ؟

212 - پرسيدم : خوشبختى زندگى دنيا را در چه مى بينيد ؟

فرمودند : از كمال سعادت توفيق در اصلاح جامعه است .

من كمال السعاده السعى فى اصلاح الجمهور . (231)

از رسول خدا صلى الله عليه

و آله نيز نقل شده كه فرمودند : چهار چيز از سعادت آدمى است : داشتن دوستان خوب ، داشتن فرزند نيكوكار ، داشتن همسر همراه و غمخوار و اينكه كسب و كارش در وطنش باشد .

اربع من سعاده المرء : الخلطاء الصالحون و الولد البار ، و المرئه المواتيه و ان تكون معيشته فى بلده . (232)

در حديث امام صادق عليه السلام خانه جادار ، همسر با ديانت ، مركب سوارى رام و شباهت فرزند به پدر ذكر شده است كه اين ها جزء سعادت دنياست .

ولى سعادت آخرت همان عمل صالح و در راه خدا و انبياء بودن است .

213 - بهترين نوع خوشبختى براى يك انسان چيست ؟

اينكه داراى اعتبار اجتماعى باشد كه مردم در امور دين و دنياى خود به او اعتماد نمايند .

كفى بالمرء سعاده ان يوثق به فى امور الدين و الدنيا . (233)

214 - پرسيدم شما بيشترين خطر را از سوى چه كسانى مى بينيد ؟

فرمود از سوى دو صنف : يكى عالمان هتاك و بى بند و بار و ديگر جاهلان مقدس ماب . اولى با هتاكى مردم را فريب داده و به دين بدبين مى كند و دومى با جهلش به مردم خيانت مى كند و اين دو كمر مرا شكستند .

قصم ظهرى رجلان عالم متهتك و جاهل متنسك فالجاهل يغش الناس بتنسكه و العالم يضرهم بتهتكه . (234)

215 - پرسيدم سرورم در مقام تعليم و تعلم و يادگيرى علم ، چه توصيه اى مى فرمائيد ؟

فقال عليه السلام و اياكم ان تطلبوه لخصال اربع لتباهوا به العلماء او تماروا به فى المجالس ، او لتصرفوا

به وجوه الناس اليكم للتروس . (235)

حضرت فرمودند (علم را فقط براى خدا و هدايت و نجات بشر و خدمت به انسانها بياموزيد و مبادا علم را براى چهار هدف باطل بياموزيد :

براى فخرفروشى و مباهات در برابر عالمان ديگر ، يا براى بحث و گفتگو با سفيهان ، يا براى تظاهر و ريا در جلسات ، يا براى جلب نظر مردم و رسيدن به جاه و مقام .

افه العلماء حب الرياسته . (236)

رياست طلبى آفت عالمان است .

(كسانى كه براى اين چهار هدف دنبال تحصيل علم بروند از قدم اول در اشتباهند و در نهايت سقوط خواهند كرد)

امام صادق عليه السلام فرمودند : آفه العلماء ثمانيه اشياء : الطمع و البخل و الرياء و العصبيه و حب المدح و الخوض فيما لم يعلموا الى حقيقته و التكلف فى تزئين الكلام بزوايد الا لفاظ و قله الحياء من الله و الافتخار و ترك العمل بما علموا . (237)

آفت دانشمندان هشت چيز است (البته در متن حديث ده مورد ذكر شده ) طمع داشتن ، بخل ورزيدن ، رياكارى ، علاقه به مدح و ثنا ، دخالت در امورى كه به آن علم ندارند ، تلاش در زيباسازى سخن ، به كار بردن كلمات زائد ، حياء اندك در برابر خدا ، افتخار (به علم خود) و عمل نكردن به آنچه مى دانند .

216 - من خير خلق الله بعد ائمه الهدى ؟

پس از امامان معصوم عليه السلام چه كسى بهترين مردمند ؟

قال عليه السلام العلماء اذا صلحوا .

فرمود : دانشمندان اگر صالح شوند .

قيل و من شر خلق الله بعد ابليس و فرعون و .

. . ؟

به حضرت عرض شد ، بدترين آدم ها بعد از شيطان و فرعون چه كسانى هستند ؟

فرمود : علماء فاسد !

به امام .

220 - چه سفارشى به مردم داريد ؟

به اطاعت از امام عادل اتقوا الله و اطيعوا امامكم فان الرعيه الصالحه تنجوا بالامام العادل الا و ان الرعيه الفاجره تهلك بالامام الفاجر . (242)

تقوى داشته باشيد و از امام خود اطاعت كنيد ، زيرا مردم شايسته با امام شايسته ، اهل نجات هستند ولى مردم گناهكار با امام گناهكار (اشاره به معاويه و مردم شام است چنانكه مقصود از جمله اول مردم كوفه و خود حضرت است ) هلاك مى شوند .

221 - پرسيدم : بعضى معتقدند كه توحيد و مسلمان ظاهرى بودن در نجات انسان كفايت مى كند ؟

فقال عليه السلام ان لا لا اله الا الله شروطا و انا و ذريتى من شروطها . (243)

فرمودند : خير ، تنها توحيد كافى نيست زيرا براى كلمه توحيد لا اله الا الله شرايطى است كه امامت من و ذريه من از جمله آن شروط است .

222 - عرض كردم : آيا بدون امام و حاكم عادل مى توان جامعه شايسته اى داشت يا حتما بايد مسلمانان تلاش كنند حاكم عادلى داشته باشند ؟

فقال عليه السلام الواجب فى حكم الله و حكم الاسلام على المسلمين . . . ان لا يعملوا عملا و لا يقدموا يدا و لارجلا قبل ان يختار و الانفسهم اماما عفيفا ورعا عارفا بالقضاء و السنته . . . يجببى فيئهم و يقيم حجهم و جمعتهم و يحببى صدقاتهم . (244)

فرمودند : تعيين و داشتن حاكم عادل از هر كارى بر مسلمين واجب تر است ، حكم خدا و حكم اسلام اين است كه مسلمانان (اگر امام خود را از دست

دادند) قدمى برندارند ، و دستى به حركت در نياورند و هيچ كارى نكنند مگر اينكه قبل از آن يك حاكم با عفت ، با تقوا و عالم به احكام اسلام انتخاب نمايند تا (كشور را حفظ كند و دشمن را نااميد سازد و اساس حكومت از هم نپاشد) و اموال عمومى را از حيف و ميل حفظ كند .

حج را اقامه كند ، نماز جمعه را برپا دارد و بالاخره درآمدهاى عمومى را جمع آورى و صرف كشور اسلامى نمايد . . . .

تكريم و احترام قرار دهند . الا ان شرار امتى الذين يكرمون مخافه شرهم . (247)

225 - مولاى من با مردم چگونه رفتار كنم كه انصاف رعايت شده باشد ؟

فقال : يا شيخ ارص للناس ما ترضى لنفسك وات الى الناس ما تحب ان يوتى اليك . (248)

فرمودند : اى شيخ (پيرمرد شامى ) براى مردم آن را بخواه كه براى خود مى خواهى و با ديگران آن طور رفتار كن كه مايلى درباره ات آن چنان كنند .

226 - نظر شما در مورد فال بدزدن چيست آيا حقيقت دارد ؟

قال عليه السلام الطيره ليست بحق . (249)

فرمودند : (خير حقيقت ندارد) فال بد يك امر واقعى و حقيقى نيست .

227 - ستاره بينى چطور ، اينكه برخى نگاه به ستاره ها مى كنند و معتقدند ستاره فلانى نحس يا خير مى باشد آيا درست است ؟

خير ، هرگز درست نيست . آيا ستاره بين گمان مى كند كه مردم را هدايت مى كند به ساعتى كه ، هر كس در آن ساعت حركت كند و كارى انجام دهد به مقصد مى رسد ، و مى ترساند از ساعتى كه هر كس در آن حركت كند دچار ضرر و خطر مى شود هر كس او را در اين كار تاييد كند و تصديق نمايد خدا را تكذيب كرده . . . (250)

آيا منافق مى تواند تا آخر نفاق خود را پنهان كند ؟

قال عليه السلام ما اضمر احد شيئا الا ظهر فى فلتات لسانه و صفحات وجهه . (252)

فرمودند : خير ، زيرا هيچكس در ضمير باطن خود رازى را پنهان نمى كند مگر اينكه از حرفهاى بى خودى او و رنگ چهره اش آشكار مى شود .

بى ربطى گويى برحذر داشته اند كه آنچه بيان شد نمونه اندكى از آنهاست .

لا عقابا لكان ينبغى لنا ان نطالب بمكارم الا خلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح . (257)

(آرى مسائل اخلاقى ، اجتماعى براى تمام اقشار خوب است كه بدان پاى بند باشند و) اگر به فرض ، ما به بهشت و دوزخ اميدى نمى داشتيم باز شايسته ما بود كه در طلب مكارم اخلاق باشيم ، چه آنكه سجاياى اخلاقى از وسائل دلالت ما به راههاى كاميابى و پيروزى است . (و عمل به آن مفيد است . )

از غلبه برداريم ؟

اختر ان تكون مغلوبا و انت منصف و لا تختر ان تكون غالبا و انت ظالم . (261)

(بله ) به شكست و مغلوبيتى كه از روى انصاف و عدالت است تن داده و آنرا برگزين و از پيروزى و غلبه اى كه دامنت را به ظلم و ستم لكه دار مى كند اجتناب كن و خواهان آن مباش (و در هر حال حق و انصاف برايت مهم باشد و نه پيروزى و غلبه به هر قيمتى كه باشد . )

امام صادق عليه السلام به دو نفر كه حضورش به مخامصه پرداختند و هر يك براى غلبه بر ديگرى تلاش مى كرد فرمود :

اما انه لم يظفر بخير من ظفر بالظلم . (262)

يعنى آن كس كه با ظلم و ستم بر خصم خود غلبه كند بايد بداند كه پيروزى خوب و شرافتمندانه بدست نياورده است .

تواند خطرناك باشد ؟

قال عليه السلام : العاده عدو متملك . (264)

عادت بد ، دشمنى است كه با قدرت بر صاحبش حكومت مى كند كه اگر ميدان يابد و زود چاره انديشى نشود سرانجام بدى خواهد داشت ، امام حسن عليه السلام فرمود : العادات قاهرات فمن اعتاد شيئا فى سره و خلواته ، فضحه علانيه و عند الملاء . (265)

يعنى عادت ها در وجود آدمى با قهر و غلبه حكومت مى كنند؛ كسى كه در پنهانى به چيزى عادت كند ، آشكارا و در محضر مردم مفتضحش خواهد ساخت .

البته ترك اعتياد كار آسانى نيست امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود :

رد المعتاد عن عادته كالمعجز . (266)

(يعنى برگرداندن معتاد از عادتش مانند خرق عادت در طبيعت است . )

243 - يعنى مى فرمائيد عادات و معتاد شدن به چيزى ، چه بد و چه خوب مانند صفات و غرائز باطنى است كه تغييرش دشوار است ؟

بله ، العاذه طبع ثان . (267)

عادات اكتسابى ، طبيعت دوم انسان است .

(و چه نيكو است كه انسان خود را به صفات خوب و كمالات انسانى عادت دهد و به انجام آن عادت كند . )

244 - مثلا به چه چيزى خود را عادت بدهد ؟

به همه خوبى ها از جمله به صبر و مقاومت در برابر سختى ها و دشوارى ها .

عود نفسك التصبر على المكروه . (268)

نفس خويش را به بردبارى در مقابل ناملايمات عادت ده .

245 - آيا تاديب نفس و تلاش در ترك عادت بد لازم است ؟

(بله و در اين راه خودتان اقدام كنيد و براى خودتان دلسوزى نمائيد ، منتظر كس

ديگر ننشينيد . )

ايها الناس تولو من انفسكم واعدلوا بها عن ضراوه عاداتها . (269)

اى مردم خودتان تاديب نفس خويش را عهده دار شويد و آن را از عادات ناپسند باز گردانيد .

بهترين هديه چيست ؟

قال عليه السلام : نعم الهديه الموعظه . (276)

موعظه و پند دادن هديه خوبى است .

النفس تظهر السوات و العيوب . (284)

صفت ناپسند از خود راضى بودن ، وسيله آشكار شدن زشتى ها و عيوب آدمى است .

عند الناس . (287)

براى ما توصيف نمائيد ؟ صف لما العاقل ؟

العاقل هو الذى يضع الشى ء مواضعه .

عاقل كسى است كه هر چيزى را در جاى خود قرار دهد .

267 - آيا عقل قابل افزايش است ؟

بله عقل از سرمايه هاى فطرى بشر است كه با علم آموزى و تجربه اندوزى افزايش مى يابد .

العاقل غريزه تزيد بالعلم و التجارب . (293)

268 - عقل با شرع چه تناسبى با هم دارند ؟

العقل شرع من داخل و الشرع عقل من خارج . (294)

عقل براى بشر دين داخلى است ، همچنان كه دين براى او عقل خارجى است . والعقل رسول الحق (295) عقل رسول صفات حق است .

269 - آيا مى توان گفت آدم هاى با تجربه از عقل قويترى برخوردارند ؟

البته زيرا العقل حفظ التجارب (296) عقل حفظ تجربيات زندگى است .

و العقل عقلان عقل الطبع و عقل التجربه و كلاهما يودى الى منفعه . (297)

عقل بر دو قسم است يكى طبيعى و ديگرى تجربى و نتيجه هر دو عقل ، بر سود آدميان است .

270 - آيا عقل مى تواند هدايتگر انسان باشد ؟

آرى ، العقل يهدى و ينجى و الجهل يغوى و يردى . (298)

به كار بستن عقل مايه نجات و هدايت انسان هاست .

و سركوب كردن آن باعث گمراهى و سقوط آدميان است .

امام صادق عليه السلام نيز فرمود : العقل دليل المومن . (299) خرد راهنما و دليل مردان با ايمان است .

و رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : انما يدرك الخير كله بالعقل . (300)

همه خوبى ها و نيكى ها ، بوسيله عقل نصيب بشر مى شود .

271 -

آيا در برابر هواهاى نفسانى و غرائزى كه همچون تندباد ، آدمى را مى لغزاند از دست عقل كارى ساخته است ؟

آرى عقلى كه به مرتبه كمال و نيرومندى رسيده است ، مى تواند طبيعت و غرائز تند را مقهور و سركوب نمايد .

العقل الكامل قاهر للطبع السوء . (301)

272 - آيا شده كه از عقل انسان نيز كارى ساخته نباشد ؟

بله ، بسيار پيش مى آيد كه عقل در اسارت صفات ناپسند و هواهاى نفسانى قرار مى گيرد و در آن صورت ديگر نقشى نمى تواند داشته باشد .

كم من عقل اسير عند هوى امير . (302)

چه بسيار عقلى كه در برابر فرمانروايى هوى و خواهش هاى نفسانى اسير و گرفتار است .

من احسن الحسنات عياده المريض . (304)

يكى از بهترين حسنات عيادت مرض است .

و ان النبى عاد يهوديا فى مرضه .

پيامبر از يك يهودى بيمار ، عيادت نمود . (305)

276 - با آدم هاى پرتوقع چگونه برخورد كنيم ؟

من سئل فوق قدره استحق الحرمان . (306)

آن كس كه بيش از حد خود ، از مردم تمنا كند ، سزاوار محروميت و ناكامى است (و بايد اينگونه آدمها را ناكام گذاشت ! )

كنند ، آرزوى خوشبختى و سعادت آن جامعه از ميان برود و درهاى ترقى و تكامل بر آنان بسته مى شود .

البقه و تنتنه العرقه ، و تقتله الشرقه . (314)

285 - در كجا مى توان عظمت و بزرگى كريمان را شناخت ؟

با ايثار - عند الايثار على النفس تتبين جواهر الكرماء . (315)

به هنگام ايثار و مقدم داشتن ديگران بر خود قدر و منزلت انسان هاى با كرامت بروز مى كند .

286 - نزديك ترين چيز به انسان چيست ؟

اقرب الشى ء الاجل . (316)

نزديكترين چيز به انسان مرگ است .

287 - چه كنيم كه در دام آرزوها و غفلت ها نيفتيم ؟

من راقب اجله قصر امله . (317)

كسى كه مراقب اجل و در فكر مرگ خود باشد آرزوهايش را كوتاه گرداند (و در خواب غفلت فرو نرود . )

مرگ و آخرت باشيد زيرا) هر كه بسيار ياد كند امور آخرتى را ، گناهش اندك شود .

292 - اگر بخواهيم به امور آخرت برسيم چه وقت به كار دنيا توجه كنيم ؟

من اصلح امر آخرته ، اصلح الله امر دنياه . (322)

(نگران نباشيد) هر كسى به كار آخرت و اصلاح آن همت گمارد خداوند امور دنيايش را اصلاح نمايد (و البته اين به معناى ترك دنيا نيست بلكه به معناى توجه به امور آخرت است كه امور دنيايش نيز با توفيق الهى اصلاح مى گردد . )

293 - در مواردى كه دنيا و آخرت قابل جمع نيست ، كدام را مقدم بدارم ؟

اگر آخرت را مقدم بدارى دنيايت نيز آباد مى شود ، لا يترك الناس شيئا من دنيا هم لاصلاح آخرتهم الا عوضهم الله سبحانه خيرا منه . (323)

مردم چيزى را از دنيايشان براى اصلاح امور آخرتشان ترك نمى كنند مگر اين كه خداوند سبحان بيشتر از آن را به آنها عوض نخواهد داد .

294 - براى بدست آوردن خوشبختى عالم آخرت چه بايد بكنيم ؟

عمل ، سزاوار است ، كسى كه به آخرت و نعمت هاى جاويد آن يقين دارد براى رسيدن به آن تلاش و عمل مى كند .

ينبغى لمن ايقن يبقاء الاخره و دوامها ان يعمل لها . (324)

295 - تكليف كسانى كه فقط در فكر دنيايشان هستند و از معاد خود بى خبرند چيست ؟

اينان مومن نيستند . ليس بمومن من لم يهتم باصلاح معاده . (325)

كسى كه اهميت به اصلاح امور معاد خود ندهد مومن نيست .

296 - اگر بخواهيم دنيا و آخرتمان آباد شود چه كنيم ؟

من

كان فيه ثلاث سلمت له الدنيا و الاخره : يامر بالمعروف و ياتمر به ، و ينهى عن المنكر و ينتهى عنه ، و يحافظ على حدود الله عزو علا . (326)

هر كس سه خصلت در او باشد دنيا و آخرتش سالم خواهد ماند . امر به معروف كند و خود امرپذير باشد . نهى از منكر نمايد خود نيز باز ايستد و بر حدود و مقررات خداوند متعال محافظت نمايد .

297 - آيا در آخرت و بهشت كسى به ياد سختى هاى دنيا هست ؟

ثواب الاخره ينسى مشقه الدنيا . (327)

خير ، ثواب و پاداش آن دنيا چنان گوارا است كه تمام سختى هاى دنيا را فراموش مى كند .

298 - بيمارهاى روحى را چگونه مداوا كنيم ؟

ذكر الاخره دواء و شفاء . (328)

بياد آخرت باش كه ياد آن داروى و شفاى بيمارى هاى معنوى و صفات ناپسند انسانى است .

299 - چگونه مى توان از لذت هاى دنيا دست كشيد ؟

من احب الدار الباقيه لهى عن اللذات . (329)

هر كه علاقه به جهان آخرت و نعمت هاى با دوامش داشته باشد ، از لذت هاى (حرام ) دست خواهد كشيد .

300 - مقام و منزلت آن جهان را چگونه تحصيل نمائيم ؟

لا يدرك احد رفعه الاخره الا باخلاص العمل و تقصير الامل و لزوم التقوا . (330)

هيچ كس به منزلت رفيع جهان آخرت دست نيابد مگر با اخلاص در عمل و كوتاه كردن آرزوها و پيوسته ملازم تقوا بودن .

ميته على فراش . (331)

برترين مرگ كشته شدن (در راه خدا) است ، قسم به خدايى كه جانم به دست او است هزار ضربت شمشير به بدنم بخورد (و شهيد شوم ) از مرگ در بستر برايم بهتر است .

302 - نظر شما درباره جهاد در راه خدا چيست ؟

الجهاد باب من ابواب الجنه فتحه لخاصه اوليائه . . . هو لباس التقوا و درع الله الحصينه و جنته الوثيقه . (332)

جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند فقط آنرا به روى بندگان خاص خود گشوده است . جهاد لباس تقوى و زره نگهدارنده خدا و سپر محكم اوست . (يعنى با جهاد ملت اسلام و كشورهاى اسلامى مصونيت مى يابد و مايه عزت و اقتدار آنان مى شود)

303 - پرسيدم : اگر كسانى تن به جهاد ندهند و تن پرورى و بى تفاوتى را ترجيح دهند چه خواهد شد ؟

من تركه البسه الله لباس الذل و شمله البلاء . . . . (333)

هر كه جهاد را ترك كند (و در دفاع از دين و كشور بى تفاوت باشد)

خداوند لباس ذلت و خوارى بر تن او بپوشد و بلاء و گرفتارى ، شامل حالشان شود .

304 - مولاى من ، باز هم از جهاد برايمان بگو ؟

ان الله فرض الجهاد و عظمه و جعله نصره و ناصره و الله ما صلحت دنيا و لا دين الابه . (334)

خداوند جهاد را بر مردم واجب گردانيده و آنرا وسيله نصرت دين خود قرار داده . سوگند به خدا كه دين و دنياى مردم اصلاح نشود مگر با جهاد . (و دفاع از حيثيت و شرف )

.

305 - اى پدر ، و اى پير طريق هدايت ، در امورى كه انجامش برايمان روشن نيست و عاقبت آن را نمى دانيم چه بايد بكنيم ؟

اقدام مكن و در آن داخل مشو امسك عن طريق اذا خفت ضلالته . . . . (335)

در راهى كه خوف گم شدن و ضلالت وجود دارد ، قدم مگذار .

306 - در برخورد با اهل گناه چه عكس العملى داشته باشيم ؟

انكر المنكر بيدك و لسانك و باين من فعله بجهدك . (336)

جلو زشتى ها را با دست و زبان خود بگير و از اهل گناه ، كناره گيرى كن و از آنها جدا شو .

307 - در برخورد با منكرات و اهل گناه مشكلاتى پيش مى آيد و دردسر درست مى شود ، آيا باز هم تكليف داريم برخورد كنيم ؟

جاهد فى الله حق جهاده و لا تاخذك فى الله لومه لائم . (337)

البته كه تكليف داريد ، بايد در راه خدا با بدى پيكار كنيد و در اين راه سخن بدگويان ، شما را در انجام وظيفه ، سست نكند .

نمائيم ؟

با ينى اجعل نفسك ميزانا بينك و بين غيرك . (339)

فرزندم خود را ميزان و معيار و قاضى بين خود و مردم قرار ده ، ببين دوست دارى مردم با تو چگونه باشند تو نيز با آنان آن گونه باش .

310 - بيشتر توضيح دهيد تا مطلب برايمان بهتر روشن شود ؟

فاحبت لغيرك ما تحب لنفسك و اكره له ما تكره لها . (340)

هر چه را براى خود دوست مى دارى براى ديگران نيز دوست بدار و آنچه را براى خود نمى پسندى براى غير خود نيز ، مپسند .

311 - از حضرت پرسيدم : چگونه هر چه را براى خود نمى پسنديم براى غير نيز نپسنديم ، مگر مى شود ؟

فرمودند : بله كه مى شود . مثلا در حق كسى ستم مكن چنان كه دوست ندارى كسى به تو ستم كند ، و به ديگران احسان و خوبى كن چنان كه ميل دارى به تو خوبى كنند ، و هر چه را از ديگران زشت مى شمارى ، مرتكب مشو .

لا تظلم كما لا تحب ان تظلم و احسن كما . تحب ان يحسن اليك و اشتقبح من نفسك ما تستقبح من غيرك .

312 - اگر ممكن است نمونه ديگرى برايمان بيان فرمائيد ؟

و ارض من الناس بما ترضاه لهم من نفسك و لا تقل ما لا تحب ان يقال لك . (341)

بله ، انتظار و توقع تو از ديگران به همان حدى باشد كه خودت براى آنان قائل هستى (توقع بى جا هرگز نداشته باشى ) و سخنى را كه دوست ندارى درباره ات بگويند ، درباره ديگران مگو .

- اينان كه براى متاع دنيا حقوق يكديگر را ضايع مى كنند ، دشمنى و حتى خونريزى مى كنند ، هتك حيثيت و آبروريزى و دعوا و نزاع مى كنند به چه مى مانند ؟

اينان به سگ هايى مى مانند كه بر سر مردارى به يكديگر مى پرند و همديگر را مى درند و زوره مى كشند ، و ضعيف ترها ، طعمه قوى ترها و كوچك ها خوراك بزرگترها مى شوند .

فانما اهلها كلاب عاويه و سباع ضاريه يهر بعضها و ياكل عزيزها ذليلها و يقهر كبيرها صغيرها . (342)

314 - مولاى من همانطور كه مستحضريد مردم همه يك نوع نيستند بعضى ها آدم درستى اند ، ولى گروهى شرور و فتنه گرند ، در برخورد با اين گونه افراد چگونه بايد بود ؟

قارن اهل الخير تكن منهم و باين اهل الشر تبن عنهم . (343)

به خوبان و اهل خير نزديك شو تا در زمره خوبان محسوب شوى ، و از بدان و اهل شر فاصله بگير تا جزء گروه آنان به حساب نيايى .

315 - چه رابطه اى بين حكومت و جامعه و صلاح و فساد آن مى بيند ؟

اذا تغير السلطان تغير الزمان . (344)

زمانه و صلاح و فساد آن ، و حال مردم ، بستگى به حكومت و صلاح و فساد او دارد . تغيير حكومت ، زمانه را نيز دگرگون مى كند .

316 - براى خانه خريدن چه توصيه اى مى فرماييد ؟

سل عن الرفيق قبل الطريق و عن الجار قبل الدار . (345)

براى مسافرت قبل از آنكه به فكر راه و چگونگى آن باشى درباره همسفرت تحقيق كن .

چون خواستى خانه بخرى پيش از آنكه درباره خود خانه تحقيق كنى از حال همسايه هايش بپرس . (كه چگونه اند) .

317 - در مورد كار بانوان نظر شما چيست ؟

هرگز بر او كار سنگين كه با ضعف جسمانى او هماهنگ نباشد او تحميل مكن ، زيرا زن مانند گل است . (كه زود رنجور و پژمرده مى شود) و نه قهرمان كارزار .

لا تملك المرئه من امرها ما جاوز نفسها فان المرئه ريحانه و ليست بقهرمانه . (346)

318 - چه كنيم كه اعضاء خانواده ، بهتر در كارها مشاركت نمايند ؟

وظيفه هر كدام را مشخص كن و از هر كدام وظيفه مخصوص خود را طلب كن . تا كارها به تكاء به يكديگر تعطيل نگردد .

اجعل لكل انسان من خدمك عملا تاخذه به فانه احرا ان لا يتواكلوا فى خدمتك . (347)

319 - با فاميل هاى خانواده ، چه برخوردى داشته باشيم ؟

و اكرم عشيرتك فانهم جناحك الذى به تطير . . . . (348)

فاميل ها و خانواده را احترام كن و حرمت آنان را پاسدار كه آنان همچون بال و پر تواند و دست توانمند تو و اصل و ريشه خودت هستند .

320 - بلندپروازى بعضى ها را چگونه مى بينيد ، آيا به سودشان است ؟

خير ، اين گونه افراد سرانجام به بن بست مى رسند .

من تعدى الحق ضاق مذهبه . (349)

هر كه از حق خود تجاوز كند در تنگنا قرار خواهد گرفت .

321 - موثرترين عامل در زوال نعمت ها چيست ؟

ظلم و ستم در حق مردم ليس شيى ادعى الى تغيير نعمه الله و تعجيل نقمته من اقامه على

ظلم .

چيزى نيست كه تغيير نعمت هاى الهى را سرعت بخشد و عقوبت او را شتاب دهد مگر ادامه ستم كارى و ظلم (كه آن به سرعت نعمتها را گرفته و مجازات الهى را در پى آورد . (350)

و بدكار در نزد تو يكسان نباشد ، زيرا اين بى تفاوتى خوبان را در انجام كار نيك بى ميل و بدكاران را در انجام كار بد تشويق ميكند ، پس برخورد تو با هر كدام متناسب با كردار خودش باشد .

(كارمندان نمونه را تشويق و افراد خاطى را توبيخ بنما . )

325 - بعضى ، به كسب درآمد ، توجه زيادى دارند و گاه فشار زيادى بر مردم وارد مى شود . در اين زمينه چه مى فرمائيد آيا كارگزاران بايد به درآمد بينديشند يا به عمران و آبادى ؟

و اليكن نظرك فى عماره الارض ابلغ من نظرك فى استجلاب الخراج لان ذلك لا يدرك الا بالعماره و من طلب الخراج بغير عماره اخرب البلاد و اهلك العباد و لم يستقم امره الا قليلا . (354)

پيش از آنكه به فكر درآمد و گرفتن وجهى از مردم باشى به فكر آبادى و عمران و ايجاد منبع درآمد براى مردم باش مردم بايد درآمد داشته باشند تا بتوانند به حكومت كمك كنند . زيرا بدون آبادانى و ايجاد اشتغال براى مردم ، هرگز نمى توان از مردم كمك گرفت و اگر كسى فقط به فكر گرفتن ماليات و عوارض باشد بدون رسيدگى به وضع درآمدى و اشتغال براى جامعه ، شهرها را به ويرانى تبديل خواهد كرد ، و مردم را (در اثر گرانى و ندارى ) نابود خواهد ساخت ، و سرانجام حكومت ، پايگاه مردمى خود را نيز از دست خواهد داد .

326 - آيا نظارت روى كارمندان و مجريان ، لازم است يا بايد آنها را به حال خود گذاشت ؟

قطعا لازم است

نظارت باشد . تفقد اعمالهم و ابعث العيون من اهل الصدق و الوفاء عليهم .

كارهايشان را زير نظر بگير و چشم هائى (ماموران مخفى ) از انسان هاى با صداقت و با وفا (به حكومت ) در بين آنان داشته باش تا تو را از نقاط ضعف و قوت آنها مطلع سازد ، تا آنان فكر نكنند كه به حال خود رها شده اند و كسى به كسى نيست و . . .

327 - آيا دولت اسلامى حق دارد روى اجناس قيمت بگذارد و از گرانفروشى جلوگيرى كند ؟

البته كه مى تواند ، بلكه وظيفه و حق قانونى اوست كه از حقوق مردم دفاع كند ولى به گونه اى بايد باشد كه در تعيين قيمت به هيچ يك از فروشنده و خريدار اجحاف نشود .

وليكن البيع بيعا سمحا بموازين عدل و اسعار لا تجحف بالفريقين . . . . (355)

حقوق خدا را و دستورات او را در حق آنان رعايت كند و بايد در فكر افتادگان جامعه و درمانده ها و بيچارگان باشند و به امور آنها رسيدگى نمايند . (زنهار كه از حال آنان غافل نشويد)

از روزى مقدر مى كاهد و نه اجل انسان را نزديك مى كند (ترس او بى جا است كه ناشى از ضعف ايمان است )

330 - موقعيت امر به معروف و نهى از منكر نسبت به ساير احكام دين چگونه است ؟

غايه الدين الامر بالمعروف و النهى عن المنكر و اقامه الحدود .

هدف اصلى دين امر به معروف (سوق جامعه به سمت صلاح ) و نهى از منكر و انجام حدود الهى است (كه هر سه براى خير و صلاح مردم است )

ياد خدا باشيد ، زيرا ياد خدا دلها را صفا مى دهد و باعث آرامش قلبها مى شود .

334 - آيا گناهان پنهانى هم زيان مى رساند ؟

بله ، گناه ؛ چه پنهانى و چه آشكار ، مايه روسياهى صاحبش مى شود .

اتقوا معاصى الخلوات فان الشاهد هو الحاكم .

از گناهان پنهانى پرهيز كنيد كه شاهد گناه در خلوت حاكم قيامت (خداوند) است .

اگر خودش هم عذرى نياورد تو برايش عذرى پيدا كن و او را در كارش معذور دار . (سعى نكن او را به دروغگويى متهم نمائى )

337 - گروهى از مردم وقتى به پست و مقامى رسيدند خودشان را مى گيرند و حاجب و دربانى و منشى و نگهبانى پيدا مى كنند و ديگر دست مراجعين به آنها نمى رسد ، آيا كار درستى است ؟

ايما و ال احتجب عن حوائج الناس احتجب الله عنه يوم القيامه و عن حوائجه و ان اخذ هديه كان غلولا و ان اخذ رشوه فهو مشرك .

هر حاكم و مسئولى كه بين خود و امورات مردم مانع ايجاد نمايد و به نيازهاى مردم رسيدگى نكند ، خداوند در قيامت بين خود ، و او ، حاجب ايجاد كند و به حوائجش رسيدگى نكند و اگر از مراجعين هديه بگيرد خيانت كرده و اگر رشوه بگيرد شرك آورده است .

338 - اگر كسى براى فخرفروشى و به اصطلاح ، پز دادن و به رخ مردم كشيدن ، خانه اى يا اتومبيلى يا چيز ديگرى تهيه كند آيا به نظر شما كار زشتى نيست ؟

من صنع شيئا للمفاخره حشره الله يوم القيامه اسود . (358)

(چرا ، خداوند از چنين كسى خشنود نخواهد بود و) كسى كه چيزى را براى فخركردن درست كند خداوند در قيامت او را روسياه محشور گرداند .

339 - آدم هاى حسود را چگونه مى دانيد ؟

لله در الحسد ما اعدله بدء بصاحبه فقتله .

حسد ، چه صفت باعدلى است كه نخست صاحب خود (حسود) را مى كشد .

يعنى قبل از اين كه آدم حسود با حسد خود

به ديگرى زيان برساند خود را هلاكت خواهد رساند .

340 - اگر بر دشمن خود پيروز شديم چه برخوردى با او بكنيم ؟

اذا قدرت على عدوك فاجعل العفو عنه شكرا للقدره عليه . (359)

هرگاه بر دشمن خود پيروز شديد (به جاى انتقام ) او را به شكرانه پيروزى بر او؛ ببخش و عفوش كن .

حاصل مى شود ؟

مجالسته الابرار توجب الشرف . (360)

هم نشينى با نيكوكاران و خوبان موجب شرف و سربلندى آدمى خواهد شد .

347 - آن هايى كه از روى حسادت و بخل خوبى هاى انسان را كتمان و بدى هاى او را بازگو مى كنند آيا قابل اعتمادند ؟

لا تواخ من يستر مناقبك و ينشر مثالبك . (361)

خير ، با اين گونه آدمها اصلا دوست مباش و برادرى مكن ، با كسى كه مناقب تو را مى پوشاند و عيبهايت را منتشر مى سازد .

348 - چه كارى بهتر به ثمر مى رسد ؟

آن كارى كه به حفظ اسرار بيشتر توجه شود .

انجح الامور ما احاط به الكتمان .

موفق ترين كارها ، كارى است كه در آن كتمان و حفظ اسرار احاطه داشته باشد . (زيرا بسيار شده كه چون ديگران متوجه تصميم شخصى شده اند با كارشكنى خود جلو آنرا گرفته اند . البته ، امور نيز متفاوت است ) .

349 - در امور زندگى چه مساله اى بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد ؟

كارها را آسان گرفتن و زياد خود را به درد سر نينداختن .

يسروا و لا تعسروا و خففوا و لا تثقلوا . (362)

آسان گيريد و هرگز سخت نگيريد . سبك و كم خرج بگيريد و بار خود را سنگين مكنيد .

350 - نهى از منكر چه خاصيتى دارد ؟

من نهى عن المنكر ارغم انوف الفاسقين . (363)

كسى كه نهى از منكر مى كند بينى آدم هاى فاسق را به خاك ماليده است (و عرصه را بر فسق و فجور آنها تنگ و آنها را عصبانى و آزادى حيوانى را از آنان

سلب نموده است )

351 - به نظر شما چه نعمتى از نعمت هاى خداوند گواراتر است ؟

لا نعمه اهناء من الامن . (364)

هيچ نعمتى گواراتر از امنيت نيست (نعمت هاى ديگر در سايه امنيت ارزش پيدا مى كنند)

352 - آيا فرد مومن حسادت مى ورزد ؟

خير ، شخص مومن نه حسود است و نه كينه توز و نه بخيل و نه نظرتنگ .

لا يلقى المومن حسودا و لا حقودا و لا بخيلا .

353 - براى دورى از اشتباه در امور چه بكنيم ؟

كارها را با تانى و تفكر و مطالعه انجام بده .

التانى فى الفعل يومن الخلل .

شتاب نكردن در كارها و آهستگى و تانى ، آدم را از اشتباه و سست كارى باز مى دارد .

354 - نداشتن بينائى (چشم ) بدتر است يا نداشتن بينش ؟

فقد البصر اهون من فقد البصيره .

نداشتن چشم سهلتر از نداشتن بينش و كوردلى است .

355 - آيا سياهى لشكر اهل باطل شدن ، گناه است ؟

آرى كسى كه به كار جماعت (باطل ) خشنود و راضى است مانند كسى است كه با آنها ، آن عمل زشت و باطل را انجام داده است و بلكه دو گناه براى او محسوب مى شود . يك گناه خود عمل ، و يك گناه رضايت به انجام كار زشت آنها .

الراضى بفعل قوم كاالداخل فيه معهم ولكل داخل اثمان ، اثم الرضا به و اثم العمل به .

(البته اگر آن جماعت كار خوب انجام دهد و انسان خشنود شود در اجر آنان نيز سهيم خواهد بود)

356 - كدام يك از اعضاى بدن ، براى انسان خطرآفرين تر است ؟

شكم پرستى

و شهوترانى ، شكم و عورت .

احفظ بطنك و فرجك ففيهما فتنك .

شكم و عورت خود را (از گناه و آزادى بى قيد و بند) حفظ كن كه تباهى و هلاكت تو در اين دو عضو است .

357 - چه كنم كه در قيامت خدا از من راضى باشد و بر من خشم نگيرد ؟

ايسرك ان تلقى الله غدا فى القيامه و هو عنك راض غير غضبان .

كن فى الدنيا زاهدا و فى الاخره راغبا و عليك بالتقوى و الصدق فهما جماع الدين و الزم اهل الحق و اعمل عملهم . (365)

نسبت به دنيا بى ميل و به آخرت علاقه مند باش . تقوا و صداقت را پيشه خود كن ، اين دو ، در برگيرنده دينند و از اهل حق جدا مشو و به عمل آنها عمل كن (تا از آنها باشى )

358 - آيا كسى كه در باطل غوطه ور است ، راه نجات دارد ؟

خير ، هر كه بر مركب باطل سوار شود او را هلاك خواهد ساخت .

من ركب الباطل اهلكه مركبه . (366)

359 - چه شهرى براى سكونت مناسبتر است ؟

هيچ شهرى نسبت به شهر ديگر اولويت ندارد . بهترين شهر آن شهرى است كه تو را تحمل كند (آسايش داشته باشى ) ليس بلد احق من بلد ، خير البلاد ما حملك . (367)

360 - آيا ياد گرفتن مسائل كسب و كار ، براى كسى كه بنا دارد كاسبى كند لازم است ؟

آرى ، زيرا هر كه بدون داشتن علم و اطلاع از مسائل خريد و فروش ، دست به اين كار بزند در رباخوارى فرو رود . من

اتجر بغير علم فقد ارتطم فى الربا . (368)

361 - اگر كسى براى رضاى خداوند از چيزى دست بكشد ، خداوند جبران خواهد كرد ؟

بله ، هر كه براى جلب رضاى خداى تعالى از چيزى (كه ميل به آن دارد) دست بكشد (چون خداوندى نهى فرموده ) خداوند بهتر از آنرا به او خواهد داد . من ترك لله شيئا عوضه الله خيرا مما ترك .

دانايى كه درس خوانده ؟

تجربه مقدم است المجرب احكم من طبيب . فرد آزموده و با تجربه كارش بهتر و داناتر از طبيب درس خوانده ولى بى تجربه است .

368 - زيبائى باطن به چيست ؟

جمال الباطن حسن السريره .

زيبايى و جمال باطن رفتار نيكو است .

369 - جمال و زيبايى مرد در چيست ؟

جمال الرجل الوقار .

زيبايى مرد در وقار و سنگينى و با تقوا بودن است .

370 - آدم هاى زيباروى كه خداوند به آنان نعمت زيبايى عطا نموده چه كنند كه در دام شيطان نيفتند ؟

بايد تلاش كنند عفت و پاكدامنى داشته باشند و خود را از گناه مصون دارند .

زكاه الجمال العفاف .

زكات زيبارويى ، پاكدامنى است .

371 - بهشت را چگونه بايد به دست آورد ؟

ثمن الجنه العمل الصالح .

بهاى بهشت عمل صالح و كارهاى شايسته است .

(يعنى پاداش انجام عمل صالح بهشت خواه بود) .

372 - ما علاقه داريم اهل بهشت باشيم ولى نمى دانيم چه بايد بكنيم ؟

من اشتاق الى الجنه سلا عن الشهوات .

هر كه مشتاق بهشت باشد (بايد) شهوات (حرام ) را فراموش نمايد .

الانسان امر نفسه .

376 - جهل تا چه اندازه مضر است ؟

جهل ريشه تمام بدبختيها و فسادهاى انسان است .

الجهل فساد كل امر الجهل اصل كل شر .

جهل اساس هر بدى است .

377 - چرا دشمنان و مخالفان دانشمندان از ميان افراد جاهل بروز مى كنند ؟ زيرا انسان دشمن چيزى است كه خود به آن جاهل است .

الناس اعداء ما جهلو .

378 - چه چيز انسان را از جهنم دور نگه مى دارد ؟

من اشفق من النار اجتنب المحرمات .

كسى كه از آتش جهنم بترسد از گناهان دورى مى كند (دورى از گناه دورى از جهنم )

379 - هيزم آتش دوزخ چيست ؟

و قود النار يوم القيامه كل غنى بحل بماله على الفقراء و كل عالم باع الدن بالدنيا .

هيزم آتش جهنم در قيامت ، هر ثروتمندى است كه از انفاق بر فقيران بخل ورزد و هر عالمى كه دين را به دنيا بفروشد .

380 - اى مولاى پرهيزكاران ، كسى كه خود را دوست شما معرفى مى كند ولى اعمالش با اعمال و گفتار شما تطبيق نمى كند آيا مورد قبول شما است ؟

خير ، كسى كه دوست ما است بايد مثل ما عمل كند و جامه ورع و پاكى را بر تن كند .

من احبنا فاليعمل بعملنا و اليجتلب الورع .

381 - چه كنم كه جزء حزب الله پيروز باشم ؟

ايسرك ان تكون من حزب الله الغالبين ؟

اتق الله سبحانه و احسن فى كل امورك فان الله مع الذين اتقوا و الذين هم محسنون .

از خدا بترس و در تمام امورت درستى و نيكى كن كه خدا با اهل تقوا و نيكوكاران

است .

382 - دورانديشى به چيست ؟

الحرم النظر فى العواقب و مشاوره ذوى العقول . (370)

دورانديشى به اين است كه در عاقبت كار دقت كنى و با افراد خردمند و عاقل مشورت نمائى .

383 - براى بدست آوردن نام نيك و ماندنى چه بايد كرد ؟

من احب الذكر الجميل فاليبذل ماله .

هر كه دوست دارد نام نيك او به جا ماند از مالش بذل و بخشش كند (به نيازمندان ) .

384 - رحمت خداوند شامل چه كسى مى شود ؟

من احسن الى الرعيه نشر الله عليه جناح رحمته و ادخله فى مغفرته .

هر كه (هر حاكم و فرمانروايى كه ) به مردم و رعيت خود احسان و نيكى كند خداوند بال رحمت خود را بر او بگشايد و او را مشمول مغفرت خود گرداند .

385 - آيا ممكن است توطئه گر و كسى كه نقشه شومى براى ديگران مى كشد خودش در دام بيفتد ؟

البته كه ممكن است .

من حفر بئرا لاخيه المومن اوقع فيها . (371)

كسى كه براى برادر مومن خود چاهى بكند (و توطئه اى بكند) خودش در آن چاه مى افتد .

اخوة .

براى آدم كينه توز برادرى و اخوت مطرح نيست .

390- رستگار ، چه كسى است ؟

من عمل بالحق افلح .

هر كه به حق عمل كند ، رستگار مى گردد .

391 - رهبرى از آن كيست ؟

من اتخذ الحق لجاما اتخذه الناس اماما . (375)

هر كه حق را لجام و محور خود قرار دهد (حق محور باشد) مردم ، او را به امامت و رهبرى برگزينند .

392 - زيانكارترين مردم چه كسى است ؟

اخسر الناس من قدر على ان يقول الحق و لم يقل . (376)

زيانكارترين مردم كسى است كه بتواند حق را بگويد ، ولى نگويد .

393 - از چه بهراسيم ؟

از باطل ، تو را مانوس نسازد چيزى ، مگر حق ؛ و تو را چيزى به وحشت نيندازد ، مگر باطل .

لا يويسنك الا الحق و لايو حشنك الا الباطل . (377)

394 - كجا بايد حق را گفت ؟

آنجا كه شنونده مناسبى بيابى .

لا تمسك عن اظهار الحق اذا وجدت له اهلا . (378)

اگر فرد لايقى يافتى كه حق را بشنود از گفتن آن خوددارى مكن .

چيست ؟

اقبح شيى ء جور الولاه . (380)

زشت ترين كار ، ستمكارى حاكمان و زمامداران است .

398 - جمال و زيبائى حكومت به چيست ؟

به انصاف داشتن . الانصاف زين الولاه .

399 - چه سفارشى به واليان و حاكمان داريد ؟

اذا وليت فاعدل . (381)

اگر به حكومت و رياستى رسيدى (فقط) به عدل رفتار كن .

400 - آفت رياست را در چه مى بينى ؟

در تكبر و فخرفروشى . آفه الرياسه الفخر . (382)

401 - سياست را در چه مى بينيد ؟

سياسه العدل فى ثلاث : لين فى حرم ، و استقصاء فى عدل و افضال فى قصد . (383)

سياست عادلانه بر سه پايه استوار است ، نرمش همراه با دور انديشى ، پيگيرى كامل در اجراى عدالت ، و ميانه روى در بخشش و عطا .

402 - در برابر احكام الهى چه وظيفه اى داريم ؟

همانا خداوند امورى را واجب گردانيده ، آنها را ضايع مكنيد ، و حدودى را برايتان مقرر نموده ، از آن تعدى نكنيد ، و چيزهايى را بر شما حرام نمود ، حرمت آن را مشكنيد ، و چيزهايى را برايتان نگفته بدون اينكه آنها را فراموش كرده باشد ، پس خود را براى (فهم ) آنها به زحمت نياندازيد .

ان الله افترض عليكم الفرائض فلا تضيعوها و حد لكم حدودا فلا تعتدوها ، ونهاكم عن اشياء فلاتهتكوها و سكت لكم عن اشياء و لم يدعها بسيانا فلا تتكلفوها . (384)

403 - موقعيت علماء شيعه ، اين هدايتگران جامعه ، كه چون شمع مى سوزند تا در ظلمت ها نورافشانى كنند چگونه است ؟

من كان من شيعتنا عالما بشر

يعتنا فاخرج ضعفاء شيعتنا عن ظلمه جهلهم الى نور العلم االذى حبوناه به جاء يوم القيامه و على راسه تاج من نور يضيى لاهل جميع العرصات . (385)

هر كس از عالمان شيعه ما ، كه به دين ما آگاه باشد و شيعيان ضعيف ما را از تاريكى جهل برهاند و به نور علمى كه ما به او بخشيده ايم درآورد ، در حالى وارد محشر مى شود كه تاجى از نور بر سر دارد كه همه اهل محشر را روشنى مى بخشد .

404 - آيا اجداد شما همه اهل ايمان و خداپرست بودند و اگر بودند بر چه دينى بودند ؟

به خدا سوگند پدرم (ابو طالب ) و جدم عبدالمطلب و هاشم و عبد مناف هرگز بتى را نپرستيدند . . . آنها بر دين حضرت ابراهيم عليه السلام بودند و با تمسك به آن ، به جانب كعبه نماز مى خواندند .

والله ما عبد ابى و لا جدى عبدالمطلب و لا هاشم و لا عبد مناف صنما قط . . . كانوا يصلون الى البيت على دين ابراهيم متمسكين به . (386)

405 - اساس دين بر چه استوار است ؟

دين توسط چهار گروه از مردم برپا است ، دانشمندى كه علم خود را به كار برد (و مردم را هدايت كند) ، و نادانى كه براى آموختن و رفع جهل خود سرباز نزند ، و ثروتمندى كه در بخشش بخل نورزد ، مستمندى كه آخرت خويش را به دنيا نفروشد .

قوام الدين باربعه : عالم مستعمل علمه و جاهل لا يستنكف ان يتعلم و بجواد لا يبخل بمعروفه و فقير لا يبيع آخرته بدنياه

. (387)

406 - آيا عمل به عهد و پيمان با دشمن لازم است ؟

البته ، اگر با دشمنت پيمان بستى و در ذمه خود ، او را امان دادى به عهد خويش وفا كن و آنچه را بر ذمه دارى ، ادا نما .

ان عقدت بيتك و بين عدوك عقده البسته منك ذمه فحط عهدك بالوفاء وارع ذمتك بالامانه . (388)

فرج قائم آل محمد صلى الله عليه و آله چه روزى محقق مى شود و تا كى بايد صبر كرد ؟

نااميد نباشيد ، ظهور و فرج قائم آل محمد را انتظار بكشيد و از رحمت خداوند نااميد نباشيد كه محبوبترين اعمال نزد خداوند عزوجل انتظار فرج است .

انتظروا الفرج و لا تياسوا من روح الله فان احب الاعمال الى الله عزوجل انتظار الفرج . (389)

تعليم دهد ، شايسته تر به تعظيم است از آن كه ديگرى را تعليم دهد و ادب بياموزد .

من نصب نفسه للناس اماما فليبدا بتعليم نفسه قبل تعليم غيره و اليكن تاديبه بسيرته قبل تاديبه بلسانه و معلم نفسه و مودبها احق بالاجلال من معلم الناس و مودبهم . 411 - نعمتهاى الهى كه در دست ماست چگونه از دست خواهد رفت ؟ (393)

ان لله فى كل نعمه حقا فمن اداه زاده منها و من قصر عنه خاطر بزوال نعمته .

خدا را در هر نعمتى حقى است ، هر كه آن حق را ادا كند (شكر نعمت كند و آن را در جهت صحيح مصرف نمايد) ، نعمت را بر او افزون كند ، و هر كه در اداء حق نعمت كوتاهى كند ، آن را در معرض خطر از دست رفتن قرار داده است .

412 - مفيدترين سخنى كه بايد آن را آموخت چيست ؟

قرآن : كتاب خدا را بياموزيد كه نيكوترين و رساترين موعظه و اندرز است ، و قرآن را درست بفهميد كه بهار و زنده كننده دلهاست ، و از نور آن شفا (براى دردهاى باطن خود) بجوئيد كه شفابخش بيمارى هاى دل هاست ، و آنرا نيكو تلاوت كنيد كه نيكوترين داستان هاست .

تعلموا كتاب الله تبارك و تعالى فانه احسن الحديث و ابلغ الموعظه و تفقهوا منه فانه ربيع القلوب و استشفوا بنوره فانه شفاء الصدور و احسنوا تلاوته فانه احسن القصص . (394)

برساند ، ميانه روى در معيشت و حسن تدبير در زندگى را به او عنايت بفرمايد ، و او را از سوء تدبير و اسراف دور سازد .

اذا اراد الله بعبد خيرا الهمه الاقتصاد و حسن التدبير و جنبه سوء التدبير و الاسراف . (395)

414 - نماز را در چه وقتى و چگونه انجام دهيم كه شرمنده آن نباشيم ؟

صل الصلوه لوقتها الموقت لها و لا تعجل وقتها لفراغ و لا توخرها عن وقتها لاشتغال و اعلم ان كل شى ء من عملك تبع لصلواتك . (396)

نماز را در وقتى كه برايش تعيين شده بگزار و آن را نه بخاطر بيكارى پيش از وقت بخوان و نه به سبب كار و گرفتارى از وقتش تاخير بيانداز و بدان كه تمام اعمال تو (از نظر رد و قبول ) تابع نماز تو است .

مهر و امضاء آن خرد و انديشه ات را مهر مى كنى .

، عهده دار حكومت و پست هاى حكومتى بشوند ، باعث انحلال و زوال و پس روى حكومتها مى شوند .

تولى الاراذل و الاحداث الدول ، دليل انحلالها و ادبارها . (404)

؟

لنا على الناس حق الطاعه و الو لايه و لهم من الله سبحانه حسن الجزاء . (410)

آرى ، آنان در برابر ما وظيفه دارند كه از ما اطاعت كنند و ولايت و دوستى (با امامت ) ما را بپذيرند و بر خداوند است كه بهترين پاداش را به آنها بدهد .

428 - تكليف كسانى كه از شما اهل بيت بريده اند ، چيست ؟

من ركب غير سفينتنا غرق و من تخلف عنا محق . (411)

هر كه بر كشتى نجات ما سوار نشود و بر كشتى ديگران سوار گردد غرق مى شود و هر كه تخلف كند و به ما ملحق نشود هلاك مى گردد .

رعايت كرد تا رفع حاجت مفيد و جاودانه افتد : كارى را كه انجام دادى كوچك بشمارى ، تا در نزد خداوند بزرگ جلوه كند ، و آن را پنهان و مستور دارى ، تا آشكار گردد ، و در انجام آن شتاب كنى تا گوارا افتد .

لا يستقيم الحوائج الا بثلاث : بتصغيرها لتعظم و سترها لتظهر و تعجيلها لتهناء . (415)

بزرگترين عامل پاكدامنى زنان و مردان بخصوص جوان ها ، داشتن شرم و حيا است . سبب العفه الحياء حيا ، عامل پاكدامنى است .

440 - آيا همه جا و در همه وقت بايد حيا داشت ؟

خير ، حيا در ياد گرفتن احكام دين و در تعليم امورى كه بر انسان واجب است يا در شغل و كسب و كار و يا گفتن حق كه بطور كلى مانع انجام وظيفه است نكوهيده است .

ثلاث لا يستحيى منهن : خدمه الرجل ضيفه ، و قيامه عن مجلسه لابيه و معلمه و طلب الحق و ان اقل . . . . (418)

سه چيز است كه نبايد از آنها شرم كرد ، پذيرايى از مهمان ، برخاستن پيش پاى پدر و معلم ، و دنبال حق رفتن هر چند كه اندك باشد .

441 - آيا بى حيائى لطمه اى به ايمان ميزند ؟

آرى ، هر كه حيا نداشته باشد تقواى خود را از دست ميدهد .

من قل حيائه قل ورعه .

442 - پس بايد نتيجه گرفت كه مومن ، با حياست ؟

درست است ؛ آدم بى حيا ايمان هم ندارد .

نعم قرين الايمان الحياء .

شرم و حيا همدم و قرين خوبى براى ايمان است .

443 - بنابراين نمى توان روى آدم هاى بى حيا حساب كرد ؟

خير ، هر كه شرم و حيا نداشته باشد خيرى در او نيست .

من لا حياء له لا خير فيه .

444 - آيا خصلت هاى خوب ديگر ، به پاى حيا مى رسند ؟

خير ، هيچ خصلت خوب ديگرى به پاى حيا نمى رسد .

لاشيمه كالحياء .

445 - مولاى من آيا ممكن

است كسى از خدا حيا كند ، ولى از خلق خدا حيا نكند ؟

باورتان نشود ، ممكن نيست آدم بى حيا ، كه از مردم شرم و حيا ندارد ، از خدا شرم كند .

من لم يستحبى من الناس لا يستحيى من الله .

كسى كه از مردم شرم نكند از خدا نيز شرم نمى كند .

على صاحب البيت فى بيته ؛ و المتقدم على مائده لم يدع اليها و المقبل بحديثه على غير مستمع و المجالس التى لا يستحقها .

449 - خير دنيا و آخرت در چيست ؟

در چهار چيز : راستگوئى ، امانت دارى ، عفت شكم (غذاى حرام نخوردن ) ، و اخلاق نيكو .

اربع من اعطيهن فقد اعطى خير الدنيا و الاخره صدق الحديث ، و اداء امانه و عفه بطن و حسن خلق . (419)

450 - گاهى انسان در انجام كار خير بى حال و كسل است . آيا زيان مى كند ؟ بلى كسى كه در انجام كار خير كوتاهى كند ، هم زيان كرده و هم پشيمان خواهد شد .

من قصر عن فعل الخير ، خسر و ندم . (420)

451 - انجام كار خير چه ثمرى دارد ؟

كسى كه درخت خير بكارد ، شيرين ترين ميوه را خواهد چيد .

غارس الخير تجتنيها احلى ثمره .

. (422)

454 - آيا گناه ، روى زندگى و از دست رفتن نعمت ها اثر مى گذارد ؟

بلى ، هيچ نعمت ، رفاه يا عيشى از شما گرفته نمى شود مگر به وسيله گناهانى كه مرتكب مى شويد . و خداوند هرگز به بندگان خود ستم نمى كند .

ما زالت عنكم نعمه و لا غضاره عيش الا بذنوب اجتر حتموها و ما الله بظلام للعبيد .

455 - ماهيت گناه چيست و چه مى شود كه انسان گناه مى كند ؟

گناه يك بيمارى (قلبى ) است كه داروى شفابخش آن توبه و استغفار و شفاى آن وقتى است كه ديگر به سوى آن باز نگردى .

الذنوب الداء و الدواء الاستغفار ، و الشفاء ان لا تعود .

456 - كدامين گناه سختتر است ؟

گناهان همه اش بد است ، ولى بدترين و سخت ترين آنها (از نظر عقاب و اثر) گناهان آشكار و علنى است (كه حرمت جامعه نيز شكسته مى شود)

اياك و المجاهره بالفجور فانها من اشد الماثم .

بر تو باد كه از آشكار كردن گناه دورى نمائى كه آن ، از سخت ترين گناهان است .

457 - بزرگترين گناه كدام است ؟

آن گناهى كه صاحبش به انجام آن اصرار ورزد .

اعظم الذنوب ذنب عليه عامله . (423)

458 - آيا ارتباط نسبى با پيامبر مى تواند مجوز گناه باشد ؟

خير ، گناهكار دشمن پيامبر است هر چند ارتباط خويشاوندى داشته باشد .

ان عدو محمد صلى الله عليه و آله من عصى الله و ان قربت قرابته . (424)

459 - پاكى و ترك گناه تا چه اندازه در قرب انسان موثر است ؟

بسيار ، اگر شما خود

را از گناه منزه و پاك ساختيد ، خداوند شما را دوست خواهد داشت : ان تنزهوا عن المعاصى يحبيكم الله . (425)

460 - حرامهاى الهى ، تعبدى است يا عقل انسان هم مى تواند فرمان دهد ؟

گناه و زشتى آن ، به حدى است كه هر عاقلى از آن دورى مى كند هر چند خداوند آن را نهى نمى فرمود .

لو لم ينه الله سبحانه عن محار مه لوجب ان يجتنبها العاقل .

اگر خداوند سبحان از امور حرام هم نهى نكرده بود باز بر آدم عاقل و خردمند لازم بود از آنها دورى نمايد . (چون جز روسياهى و ذلت چيزى در پى نخواهد داشت ) .

كرد .

ان الحق و الباطل لا يعرفان باقدار الرجال اعرف الحق تعرف اهله و اعرف الباطل تعرف اهله .

465 - زنگ دلهايمان را چگونه بزداييم و به آن آرامش ببخشيم ؟

با ياد خدا ، زيرا ياد خدا سينه ها را جلا مى دهد و باعث آرامش دلها مى گردد : ذكر الله جلاء الصدور و طمانينه القلوب .

466 - كسانى كه به ستمگرى كمك مى كنند آيا همانند آنها ، گناهكارند ؟

البته ، ستمكار و هر كه او را بر ظلم يارى مى دهد و كسى كه راضى به كار ستمگر باشد هر سه در گناه شريكند :

العامل بالظلم و المعين عليه و الراضى به شركاء ثلاثه . (427)

467 - چه كنيم كه لذت گناه ما را به دام نيفكند ؟

اذكروا عند المعاصى ذهاب اللذات و بقاء التعبات .

به هنگام مواجه شدن با گناه به ياد داشته باشيد كه لذت آن زود مى گذرد و گرفتارى هاى عواقب آن ، مى ماند .

468 - به نظر شما بهترين سرمايه يك فرد چيست ؟

بهترين سرمايه ادب و كمال فرد است وگرنه زر و زيور نمى تواند به انسان بها ، ببخشد .

ادب المرء خير من ذهبه .

ادب مرد بهتر از طلاى اوست .

469 - بهترين مال به نظر شما كدام است ؟

خير المال ما انفق فى سبيل الله .

بهترين مال مالى است كه در راه خدا به مصرف برسد .

470 - آيا اطاعت از غير خداوند جايز است ؟

من اطاع مخلوقا فى غير طاعه الله عزوجل فقد كفر و اتخذ الها من دون الله .

هر كه از مخلوقى اطاعت كند كه به فرمان خدا نباشد كفر

ورزيده و معبودى جز خداوند برگزيده است . (اطاعت فقط از خداوند و رسول و امام و هر كه را خداوند دستور دهد واجب و جايز است . )

471 - چه گناهى سخت تر است ؟

اشد الذنوب ما استخف به صاحبه .

سخت ترين گناه ، گناهى است كه مرتكب آن ، آن را كوچك و سبك بشمارد .

آفت دانشمندان و عالمان هم هست ؟

بله آفت دانشمندان علاقه به رياست داشتن است .

آفه العلماء حب الرياسه . (433)

480 - در ارتش و نيروى رزمنده چه چيزى مى تواند آفت باشد ؟

آفه الجند مخالفه القاده . (434)

آفت لشگريان ، مخالفت با فرماندهى و عدم اطاعت از مافوق است .

481 - آفت قاضييان در چيست ؟

آفه القضاه الطمع . (435)

آفت قضات ، طمع داشتن است (كه ممكن است به رشوه روى آورند و به جاى عدالت ظلم كنند) .

482 - برترين اعمال چيست ؟

افضل الاعمال ما اكرهت نفسك عليه . (436)

برترين عمل ها آن عملى است كه بر نفس خود تحميل كنى (يعنى نفس تمايل ندارد ، مانند : ترك گناه ، ولى تو با قدرت ايمان ، بر خلاف ميل نفس ، آن گناه را ترك كنى ) .

483 - آيا داشتن مال و ثروت و ساير مظاهر دنيا نشانه خوبى فرداست ؟

خير ، زيرا خداوند دنيا ، را هم به دوستان خود مى دهد و هم به كسانى كه دوست ندارد ولى دين خود را فقط نصيب دوستان خود مى كند .

ان الله يعطى الدنيا من يحب و من لا يحب و لا يعطى الدين الا من يحب . (437)

484 - بهترين نوع معرفت چيست ؟

افضل المعرفه معرفه الانسان نفسه .

بهترين معرفت خودشناسى است .

485 - چه كسى بهتر مى تواند احكام الهى را پياده كند ؟

لا يقيم امر الله الا من لا يصانع و لا يضار و لا يتبع المطامع . (438)

امور و احكام الهى را اقامه نكند مگر آن كس كه واجد سه شرط باشد :

سازشكار نباشد ، زيان رسان نباشد

و بالاخره ، دنبال طمع كارى نباشد .

486 - چه مسائلى در اسلام حياتى تر است ؟

بنى الاسلام على اربع دعائم : اليقين و الصبر و الجهاد و العدل .

اسلام بر چهار ستون بنا شده است كه عبارتند از يقين ، صبر ، جهاد و عدالتخواهى .

487 - بدترين خلايق چه كسى است ؟

رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرمودند على جان بدترين مردم كسى است كه آخرت خود را به دنيايش بفروشد و بدتر از او كسى است كه آخرت خود را به دنياى ديگران بفروشد .

شر الناس من باع دينه بدنياه و شر منه من باع دينه بدنيا غيره . (439)

488 - از رسوائى گناه به چه پناه ببريم ؟

به توبه و استغفار ، خود را با بوى خوش استغفار معطر سازيد تا بوى تعفن گناهان رسوايتان نسازد .

تعطروا بالاستغفار لان لا تفضحكم روايح الذنوب .

489 - راه نجات از مشكلات چيست ؟

توكل على الله يكفيك .

بر خداوند توكل نما ، امورت را كفايت خواهد كرد .

490 - آزادگى چيست ؟

من ترك الشهوات كان حرا . (440)

هر كه تمايلات نفسانى و شهوت هاى خود را ترك كند به حق كه آزاده است .

491 - از نشانه هاى مرد آزاده چيست ؟

من توفيق الحر اكتساب المال بن جله . (441)

اين كه موفق به كسب مال از راه حلال بشود .

492 - نظر شما در مورد ارتباط عاطفى با خويشان (صله رحم ) چيست ؟

بصله الرحم تستدر النعم . (442)

پيوند با خويشان ، عامل وفور نعمت ها است .

493 - صله رحم چه فوائدى مى تواند داشته باشد ؟

بسيار ، از جمله

باعث فزونى مال و ثروت و فراموشى اجل (طول عمر) مى شود .

صله الارحام تثمر الاموال و تنسبى فى لاجال . (443)

494 - چه آثار ديگرى مى تواند داشته باشد ؟ عمر آدم را افزون و فقر را از زندگى بيرون مى برد .

صله الرحم تزيد فى العمر و تنقى الفقر . (444)

495 - نظر شما در مورد كسانى كه با خويشاوندان ، قطع رابطه مى كنند؛ چيست ؟

ما آمن بالله من قطع رحمه .

ايمان به خدا نياورده كسى كه پيوند با خويشان را قطع كند .

496 - جمله اى بفرمائيد كه در مورد زندگى و هزينه هاى آن آسوده خاطر شويم !

تنزل من الله المعونه على قدر المئونه . (445)

روزى و كمك خداوند به اندازه هزينه و خرج نازل مى شود . (يعنى نظر به خدا تنگ و بدبين مباش ، درست خرح كن ، خدا كمكت مى كند) .

497 - چه كنيم كه روزيمان زياد شود ؟

استنزلوا الرزق بالصدقه .

روزى را (از جانب خداوند) با صدقه دادن فرود آوريد .

498 - آيا با تلاش ، روزى مقدر زياد مى شود ؟

خير ، روزى هر كس مانند اجلش مقدر شده است .

رزق كل امرء مقدر كتقدير اجله . (446)

499 - كسانى كه براى درآمد بيشتر به كسب هاى حرام روى مى آورند ، چه سودى مى برند ؟

هرگز سودى نخواهند برد ، هرگز آنچه براى تو قسمت شده از تو فوت نشود (و زياد نيز نصبب نشود) پس در طلب روزى و كسب و كار اعتدال و پاكى و تقوا را از دست مده .

لن يفوتك ما قسمم لك فاجمل فى الطلب . (447)

500

- اماما ، اى هدايتگر بى نظير در اين برنامه از محضرتان بسيار فيض برديم و اميدواريم بگوش ديگران نيز برسد و آنان هم از نور كلام شما بهره مند شوند .

بعنوان آخرين سوال در اين برنامه از محضرتان تقاضا داريم موعظه اى جامع بفرماييد و بيان كنيد كه از نظر شما چه كارى با اهميت تر است كه انجام دهيم ؟

بهترين كارها احياء حق و محو باطل است .

رحم الله امرء احيى حقا و امات باطلا و ادحض الجور و اقام العدل . (448)

خداوند رحمت كند انسانى را كه حق را زنده و باطل را بميراند ، ستم را نابود و عدالت را در جامعه اقامه نمايد .

تا اينجا موفق شديم پانصد سوال از محضر اميرالمومنين عليه السلام داشته باشيم و پاسخ آنها را از نورانيت كلامش بگيريم .

اگر توفيق حاصل شد باز هم به سوالات ادامه خواهيم داد .

ان شاء الله از ما بپذيرد و مورد قبول خداوند قرار گيرد .

غرر.

41- غررالحكم .

42- غررالحكم .

43- نهج البلاغه .

44- نهج البلاغه ، قصار 382.

45- بحار / 325.

46- تحف العقول ، ص 222.

47- غررالحكم .

48- غرر.

49- الحديث مرحوم فلسفى .

50- غررالحكم .

51- غررالحكم ، ص 449.

52- غررالحكم .

53- غررالحكم .

54- ارشاد مرحوم مفيد، ص 141.

55- وسائل الشيعه ، ج 5، ص 133.

56- بحارالانوار، ج 23، ص 6.

57- نهج البلاغه ، نامه 31.

58- وسائل الشيعه ، احكام الاولاد.

59- همان مدرك .

60- همان مدرك .

61- همان مدرك .

62- همان مدرك .

63- همان مدرك .

64- تحف العقول ، ص 84.

65- الحديث ، ج 3، ص 125.

66- تحف العقول ، 91.

67- مستدرك ، ج 2، ص 67.

68- بحار، ج 23، ص 55.

69- سفينه البحار.

70- بحار، ج 16، ص 154.

71- بحار، ج 23، ص 19.

72- مستدرك الوسائل ، ج 2، ص 417.

73- سفينه ، حرص .

74- غررالحكم .

75- وسائل ، ج 3، ص 232.

76- نهج البلاغه ، قصص ، ص 1264.

77- نهج البلاغه .

78- غرر.

79- غرر.

80- غررالحكم .

81- شرح ابن ابى الحديد، ج 20، ص 367.

82- اثبات الهداه ، ص 46.

83- همان مدرك .

84- همان مدرك ، ص 136.

85- غرر.

86- غرر.

87- غرر.

88- غرر.

89- غررالحكم .

90- وسائل ، ج 4، ص 29.

91- غرر.

92- غرر.

93- غرر.

94- نهج الحكمه ، ص 55.

95- بحار، ج 15، ص 97.

96- سفينه البحار، خلق .

97- تحف العقول ، ص 207.

98- نهج البلاغه ، كلمه 349.

99- غرر.

100- غرر.

101- تحف العقول ، ص 171.

102- غرر.

103- غرر.

104- غرر.

105- غرر.

106- كتاب الحديث ، ج 3، ص 367.

107- نهج البلاغه .

108- غرر.

109- غرر.

110- غرر.

111- غرر.

112- غرر.

113- غرر.

114- نهج / 1275.

115- مجموعه ورام ، ج 2، ص 10.

116- غرر.

117- بحار، ج 17، ص 116.

118- ارشاد

مفيد، ص 141.

119- غرر.

120- غرر.

121- غرر.

122- غرر.

123- الحديث ، ج 3، ص 363.

124- همان مدرك .

125- غررالحكم .

126- نهج البلاغه .

127- غررالحكم .

128-وسائل ، ابواب جهاد النفس .

129- نهج البلاغه ، كلمه 390.

130- غررالحكم .

131- غرر.

132- تحف العقول ، ص 88.

133- سفينه ، خلق .

134- مستدرك ، ج 2، ص 287.

135- مستدرك ، ج 2، ص 65.

136- نهج البلاغه ، عهد مالك اشتر.

137- وسائل ج 3، ص 206؛ نهج البلاغه .

138- مستدرك ، 65.

139- نهج البلاغه ، نامه 69.

140- غررالحكم .

141- غررالحكم .

142- مستدرك ، ج 2، ص 362.

143- بحار، 322.

144- غررالحكم .

145- بحار، ج 120، ص 68.

146- نهج البلاغه ، الحياه ، ج 128.

147- بحار، ج 78، ص 10.

148- غررالحكم .

149- اماله شيخ طوسى ، ج 1، ص 146؛ تحف العقول ، 144.

150- نهج البلاغه ، عهد مالك اشتر.

151- غرر.

152- نهج البلاغه ، عهد مالك اشتر.

153- غرر.

154- تحف العقول ، 244.

155- كافى ، ج 5، ص 136.

156- غرر.

157- غرر.

158- بحارالانوار، ج 77، ص 165.

159- نهج البلاغه ، 330؛ الحياه ، ج 1، ص 156.

160- غرر.

عبده ، ص 392.

188- همان ، ص 1069.

189- بحار، ج 73، ص 355.

190- تحت العقول ، ص 150.

191- بحار، ج 70، ص 307.

192- نهج البلاغه ، 139.

193- غرر.

194- غرر.

195- نهج البلاغه .

196- كافى ، ج 8، ص 22.

197- غررالحكم .

198- غرر.

199- غرر.

200- نهج البلاغه ، محمد عبده ، ص 1105.

201- بحار، ج 78، ص 7.

202- تحف العقول ، 161.

203- نهج البلاغه ، محمد عبده ، ص 1031.

204- نهج البلاغه ، نامه 31.

205- همان مدرك .

206- نهج البلاغه .

207- تحف العقول ، 184.

208- همان مدرك ، ص 271.

209- غرر.

210- بحار، ج 96، ص 118.

211- غرر.

212- نهج البلاغه .

213-مستدرك ، ص 53؛ الحياه ، ج 2، ص 261.

214- غرر.

215- نهج البلاغه .

216- غررالحكم .

217- غرر.

218- بحار، ج 2، ص 37.

219- غرر.

220- نهج البلاغه ، خطبه شقشقيه .

221- بحار، ج 1، ص 208.

222- نهج البلاغه ، 1155.

223- همان مدرك .

224- تحف العقول ، ص 141.

225- نهج البلاغه ، ص 1296.

226- ميزان الحكمه به نقل از غرر.

227- غرر.

228- غرر.

229- غرر.

230- غرر.

231- غرر.

232- ميزان الحكمه ، سعد.

233- غرر.

234- بحار، ج 2، ص 111.

235- الحياه ، ج 2، ص 230.

236- غرر.

237- بحار، ج 2، ص 52.

238- خصال ، ج 2، ص 142.

239- نهج البلاغه ؛ الحياه ، ج 2، ص 384.

240- بحار، ج 89، ص 256.

241- بحار، ج 23، ص 22.

242- بحار، ج 8، ص 472؛ الحياه ، ج 2، ص 385.

243- غررالحكم ؛ الحياه ، ج 2، ص 393.

244- بحار، ج 89، ص 196.

245-مستدرك ، ج 3، ص 139.

246- مستدرك ، ج 2، ص 338.

247- سفينه ، ج 1، ص 695.

248- بحار، ص 64.

249- نهج البلاغه ، 1264، فيض .

250-

نهج البلاغه ، خطبه 78.

251- غرر.

252- نهج البلاغه .

253- غررالحكم .

254- مكارم الاخلاق ، ص 76.

255- غرر.

256- فهرست غرر.

257- الحديث ، ج 2، ص 242.

258- شرح ابن ابى الحديد، ج 20، ص 335.

259- نهج البلاغه ، كلمات قصار، 11.

260-الحديث ، ج 2، ص 243 از الانوار.

261- همان مدرك .

262- تحت العقول ، ص 358.

263- غرر.

264- غرر.

265- الحديث ، ج 3، ص 247.

266- بحار، ج 17، ص 217.

267- غرر.

268- نهج البلاغه نامه 31.

269- نهج البلاغه ، كلمه 351.

270- غرر.

271- غرر.

272- غرر.

273- فهرست غرر.

274- بحار، ج 17، (ص ) 216.

275- غرر.

276- غرر، ج 1، (ص ) 1533.

277- نهج البلاغه ، فيض ، ص 1143.

278- غرر.

279- غرر.

280- غرر.

281- غرر.

282- نهج ، فيض ، 1081.

283- غرر.

284- غرر.

285- غرر.

286- غرر.

287- نهج ، فيض ، 1022.

288- الحديث 2، (ص ) 293 از فهرست غرر.

289- نهج البلاغه ، فيض ، 988.

290- غرر.

291- غرر.

292- غرر.

293- الحديث 2، ص 303، فهرست غرر.

294- همان ، مدرك .

295- غرر.

296- نهج البلاغه .

297- بحار، ج 17، ص 116.

298- بحار، ج 17، ص 116.

299- كافى ، ج 1، ص 25.

300- تحف العقول ، ص 54.

مدرك ، ص 26.

328- همان مدرك .

329- همان مدرك .

330- همان مدرك ، 29.

331- وسائل الشيعه ج 12، ابواب الجهاد.

332- همان مدرك .

333- همان مدرك .

334- همان مدرك .

335- نهج نامه ، 31.

336- همان مدرك .

337- همان مدرك .

338- همان مدرك .

339- همان .

340- همان .

341- نهج نامه ، 31.

342- نهج نامه ، 31.

343- نهج البلاغه ، 31.

344- همان مدرك .

345- همان مدرك .

346- همان مدرك .

347- همان مدرك .

348- همان مدرك .

349- همان مدرك .

350- نهج البلاغه ، عهدنامه مالك اشتر.

351- همان مدرك .

352- همان مدرك .

353- همان مدرك .

354- همان مدرك .

355- عهدنامه مالك اشتر.

356- نهج ، قصار 366.

357- كشكول شيخ بهائى ، ص 340.

358- سفينه البحار، فخر.

359- سفينه ، عفا.

360- غرر موضوعى ، ج 1، ص 90.

361- همان مدرك ، 118.

362- همان مدرك ، 86.

363- همان مدرك ، 91.

364- همان مدرك ، 12.

365- غرر موضوعى ، ج 1، ص 28.

366- همان .

367- همان مدرك ، 171.

368- همان مدرك .

369- همان مدرك .

370- غرر، ج 1، ص 251.

371- غرر، ج 1، ص 307.

372- غررالحكم .

373- همان مدرك .

374- همان مدرك .

375- غررالحكم .

376- غررالحكم .

377- نهج البلاغه .

378- غررالحكم .

379- غررالحكم .

380- غررالحكم .

381- همان .

382- غرر، ج 1، ص 334.

383- همان .

384- قصار 105.

385- بحار، ج 2، ص 2.

386- بحار، ج 15، ص 144.

387- نهج ، قصار 272.

388- نهج البلاغه .

389- بحار، ج 10، ص 94.

390- بحار، ج 40، ص 328.

391- بحار، ج 78، ص 116.

392- تحف العقول ، ص 226.

393- نهج البلاغه ، قصار 73.

394- تحف العقول 150.

395- شرح غرر، ج 2، ص 175.

396- نهج البلاغه ، نامه 27.

397- خصال 617.

398-

شرح غرر، 190.

399- نهج البلاغه .

400- نهج البلاغه ، قصار 428.

401- غررالحكم ، ج 1، ص 335.

402- غررالحكم ، ج 1، ص 335.

403- غررالحكم ، ص 335.

404- همان مدرك .

405- همان مدرك .

406- همان مدرك .

407- همان مدرك .

408- شورا / 23.

409- غررالحكم ، ص 362.

410- غررالحكم ، ج 1، ص 367.

411- همان مدرك .

412- غررالحكم ، ج 1، ص 381.

413- همان مدرك .

414- غررالحكم ، 380.

415- غررالحكم ، 387.

416- غررالحكم ، ج 1، ص 390.

417- غررالحكم ، ج 1، ص 392.

418- غررالحكم ، ج 1، ص 393.

419- غررالحكم ، ج 1، ص 443.

420- غررالحكم ، ج 1، ص 439.

421- غررالحكم .

422- همان .

423- همان .

424- غررالحكم ، ج 1، ص 557.

425- همان .

426- غررالحكم .

427- تحف العقول ، ص 209.

428- نهج البلاغه ، نامه 59.

429- ميزان الحكمه ، قرآن .

430- ميزان الحكمه ، ج 6، ص 12.

431- غررالحكم .

432- همان .

433- همان .

434- همان .

435- غررالحكم .

436- نهج البلاغه .

437- غررالحكم .

438- نهج البلاغه .

439- وسائل ، ج 6، ص 345.

440- ميزان الحكمه ، ج 2، ص 352.

441- همان مدرك .

442- غررالحكم .

443- غررالحكم .

444- ميزان الحكم .

445- غررالحكم .

446- غررالحكم .

447- غررالحكم .

448- غررالحكم .