فرعی با مرکب قرمز در حاشیه نوشته شده

مهرها و تملک و غیره: در برگهای 171پ - 172پ اشعاری از سنایی، ناصرخسرو و خاقانی نوشته شده

فرسودگی، ناقص بودن صفحات: نیمی از چهار برگ اول از شیرازه جداست، در نسخه آثار کهنگی و لک زدگی دیده می شود، قسمتهایی از سجاف و لچک لت رو و پشت از بین رفته است

عنوانهای دیگر : الملهوف علی قتلی الطفوف. شرح

موضوع : ابن طاوس، علی بن موسی، 589 - 664ق. الملهوف علی قتلی الطفوف -- نقد و تفسیر

حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. -- سوگواریها

واقعه کربلا، ق 61

شناسه افزوده : ابن طاوس، علی بن موسی، 589 - 664ق. الملهوف علی قتلی الطفوف. شرح

شماره بازیابی : 985-347

فی (1304) و فی (1312(.أقول: النسخه المشار الیها فی الذریعه هی النسخه المعتمده فی تصحیح الکتاب و تحقیقه، و جاء فی آخر النسخه أن الفراغ من الکتابه هو فی سنه (1324) ه.ق لا ما ذکره فی الذریعه.کما أن الصحیح من اسمه هو المولی رضی لا ما ذکره فی الذریعه من رضی الدین، و ذلک أن المؤلف أشار الی اسمه فی مقدمه الکتاب، حیث قال: أما بعد فیقول النائح علی ذریه الناموس الالهی، والشبل العلوی، والفرخ الفاطمی، رضی بن نبی القزوینی.و قال السید الخوانساری الصفائی فی کشف الأستار (381: 4): کتاب تظلم الزهراء، للفاضل الجلیل آقا رضی الدین بن نبی القزوینی، فی المقتل، کتاب مطبوع معروف. [ صفحه 6] و قال أیضا (443: 4): کتاب تظلم الزهراء، کتاب جلیل مطبوع، لآقا رضی القزوینی، معروف.و قال الشهید التبریزی فی کتاب مرآت الکتب (146: 2): تظلم الزهراء من اهراق دماء آل العباء، بالعربیه، لاقا رضی القزوینی، أوله: یا من لا یخفی علیه انباء المتظلمین، و هو علی ترتیب اللهوف لابن طاووس.و قال السید الأمین فی أعیان الشیعه (30: 7): المولی رضی الدین بن نبی القزوینی، کان حیا سنه (1134) فاضل یعبر عن نفسه فی کتاب تظلم الزهراء بنائح الشبل العلوی، فیظهر منه أنه کان قاری ء المصائب الحسینیه، له کتاب المقله العبراء فی تظلم الزهراء، مطبوع، فی الذریعه: هو کالشرح علی اللهوف، و مرتب علی ترتیبه من المسالک الثلاثه، فرغ منه سنه) 1118) و رأی صاحب الذریعه نسخه منه کتبت سنه (1134) و قال کاتبها: انه نقلها عن نسخه خط المؤلف حفظه الله، فدل ذلک علی أنه کان حیا بذلک التاریخ.أقول: منشأ توهمه فی اسم المؤلف و حیاته سنه

(1134) مستند الی الذریعه، و أما قوله «له کتاب المقله العبراء فی تظلم الزهراء» فهو اشتباه، و الصحیح أن الکتاب لغیر المؤلف، راجع الذریعه.و جاء فی الصفحه الأولی من النسخه المشار الیها فی الذریعه و هذه النسخه محفوظه فی مکتبه آیه الله العظمی السید شهاب الدین المرعشی النجفی قدس سره برقم (4927) و هی نسخه کامله مصححه: بسم الله الرحمن الرحیم، بعد الحمد والصلاه، فقد وقف هذا الکتاب الموسوم بتظلم الزهراء من اهراق دماء آل العباء، مؤلفه الرضی المرضی الفاضل العابد التقی المتقی - أدام الله تأییده - علی الطلبه الامامیه، و جعل تولیته لولدی و قره عینی محمد مؤمن وفقه الله لمراضیه، و قبضه باذنه، و أشهدنی دامت فضائله علی ذلک، و کتب هذه الأحرف الفقیر الی الله الغنی قوام الدین محمد الحسنی أحسن الله خاتمته سنه (1127) بدار السلطنه قزوین.و جاء أیضا فی نفس الصفحه: بسم الله الرحمن الرحیم، ثم قد جعلت تولیته للأخ الصالح... وفقه الله، و ذلک فی (2) شهر شعبان سنه (1130) فی دار السلطنه قزوین، کتبه العبد محمد مؤمن بن قوام الدین محمد الحسنی الحسینی. [ صفحه 7] أقول: و السید قوام الدین الحسینی القزوینی، قال العلامه المحقق السید عبدالله التستری الجزائری فی الاجازه الکبیره (ص 165 (فی ترجمته: کان فاضلا علامه محققا، کثیر الاحتیاط فی العلم و العمل، عظیم النفع، جلیل الشأن، مهذب الأخلاق، ذکرته فی تذییل السلافه بفقرات منها: قوام المجد العصامی و عصامه.الی أن قال: و کان بینه و بین الوالد أطال الله بقاه من المخاله و المصافاه ما بین الخلیصین المتصادقین، و الخلیلین المتوافقین، لا یری أحدهما فی الدنیا فضلا الا للآخر.الی أن قال: و

قد کنت کثیر الشوق الی لقائه لما أسمعه من الوالد من الاطراء فی ثنائه، الی أن سهل الله الاجتماع به بقزوین، و قد أنهکه الهرم، و أقعده الهمم، و ذلک فی عشر الخمسین بعد المائه و الألف، فرأیته فوق الوصف، و عرضت علیه بأمره شرح المفاتیح.الی أن قال: و قد نظم کثیرا من المتون بارجوزات حسنه، کاللمعه، والکافیه، و خلاصه الحساب، و صحیفه الاسطرلاب، والزبده و غیرها، یروی عن الشیخ جعفر القاضی، و رثاه بمرثیه حسنه أوردتها فی تذییل السلافه، و راسلنی بعد ما فارقته بمنظومه جیده، و أجبته مثلها، و توفی بعد ذلک بزمان یسیر رحمه الله علیه. انتهی.و قال العلامه المجلسی فی اجازته له فی شعبان سنه (1107): السید الأید الحسیب النسیب اللبیب الأدیب، الفاضل الکامل البارع، المتوقد الزکی الألمعی اللوذعی، السید قوام الدین، الی أن قال: بعد ما أخذ منی من العلوم الدینیه و المعارف الیقینیه شطرا. انتهی.أقول: و کفی فخرا لصاحب الکتاب، الثناء و الاطراء من هذا السید الجلیل بقوله: مؤلفه الرضی المرضی الفاضل العابد التقی المتقی أدام الله تأییده.و جاء فی آخر النسخه المخطوطه المذکوره ما هذا لفظه: صوره تاریخ خط المؤلف دام ظله بمحمد و آله، قال أیده الله تعالی: هذا ما اتفق تخریجه من أخبار تلائم شرح اللهوف، و تناسب وقائع القتلی من أهل الطفوف.و قد کنت فیما مضی سنه مائه و نیف بعد ألف من الهجره، جمعت منها نبذا، [ صفحه 8] و ألفت علی شاکلتها طرفا، الی أن وقع فی یدی نسختا البحار و منتخب المراثی، فالتقطت فرائدهما، و جمعت فوائدهما، و أضفتهما الی ما ألفته سابقا، فجاء بحمد الله کتابا جامعا، لکن النسخ التی فی

بلدنا کانت عزیزه جدا، و سقیمه بتا، فلم آل جهدا فی تصحیحه، و لم أزل مجدا فی تهذیبه.فمن وجد فیه هفوه، فلیقبل معذرتی، و لیقل عثرتی، و لیصفح عن زلتی، و لیرفع کبوتی، بل علیه أن یجید بقلم الاصلاح نصحا، و یضرب عن سوء ذکری صفحا، و یطوی عن مثالبه کشحا، و یجود بمحاسنه فضلا و اکراما، لیحشر فی زمره من اذا مروا باللغو مروا کراما، فان البقله فی بلاد الجبل شواء، و اللعقه من العسل لداء المرضی شفاء.و لیس کتابی هذا الا کعظام فی جراب، أو کشن ماء فی سراب، و انهما قد تنفعا لمساکین جوعی فی شفا جرف خراب، و صعالیک عطشی طالبی شراب.فوافق تاریخ التمام سنه ثمانیه عشر و مائه بعد ألف من هجره من هاجرها الی الکهف، علی هاجرها المقدس الصلاه والسلام، و علی آله الغر الکرام التحیه والاکرام، صلاه متتابعه علی مر الکرور و الأعوام، ما ناح القمری و صاح الحمام.و قد وفق الکریم المنان الفقیر الی الله عبدالله بن ناصر بن حمیدان الخطی لاتمام هذا الکتاب المسمی بتظلم الزهراء من خط المصنف حفظه الله عن موجبات التلف و التأسف، فی الیوم الخامس عشر من ربیع الثانی سنه الرابعه والعشرین و مائه و ألف من الهجره النبویه علی مهاجرها و آله ألف ألف سلام و تحیه فی البلده المحروسه قزوین. انتهی.أقول: و الظاهر أن الکاتب و هو الشیخ عبدالله الخطی البحرانی من الأفاضل، حیث أنه یلوح من استنساخه هذا الکتاب آثار العلم و الفضل.و قوله «و قد کنت فیما مضی» الی آخر کلامه، اشاره الی النسخه التی کتبها أولا، و هی النسخه الموجوده أیضا فی مکتبه المرحوم آیه الله العظمی

النجفی المرعشی قدس سره برقم (5132) و هی بخط المؤلف، ثم زاد علیها فأصبح کتابا کاملا تاما، و هو هذا الکتاب بین یدیک.و جاء فی الصفحه الأولی من النسخه المخطوطه المذکوره الأخیره ما هذا [ صفحه 9] لفظه: بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله الواقف علی السرائر العالم بما یرقم علی الدفاتر، والصلاه علی سید الأصاغر و الأکابر، و أنبل الأماجد و الأفاخر، محمد المبعوث علی الممالیک و الحرائر، و علی آله و أصحابه الموصوفین بالمکارم والمفاخر.أما بعد، فقد وقفت هذا المجلد مع مجلدات اخر علی کافه الطلبه الاثنی عشریه، و سائر الشیعه الامامیه، و جعلت النظر له الی أورع ولدی و أفقههم، و بعدهم لأولی الناس بی، ثم والعیاذ بالله لو انقرضوا الی أورع الطلبه و أفقههم، فعلیه و علیهم أن یضبطوه عن التلف و التعطیل و الرهن، و سائر ما ینافی الوقف، و انی استحثهم علی الضنه عمن لا یلیق الاستئمان ممن ان تأمنه بدینار لا یؤده الیک، و علی الاقباض للمؤتمنین.ثم لو علم أن الصلاح فی الارتهان ارتهن، فان الشاهد یری ما لا یراه الغائب، و الیه و الیهم الأمر فی الایفاء و الاستیفاء و مده الأجل و المیعاد کیفما یتحری.ثم انی أتولی ولایه عنه، لما جعل الله لی الولایه علیه الی أن یبلغ الحلم والرشد، فصار الوقف بتا و الحبس الدائم بتلا، الی أن یرث الله الأرض و من علیها.و أنا أقل الخلیفه و أحقر الطلبه ابن مؤلف هذه النسخه الشریفه رضی الشهید فی سبیل الله، حشره الله تعالی مع شهداء الکربلاء بحق محمد و آله. انتهی ثم أمهره بمهره، و مکتوب فیه اسمه علی بن رضی.أقول: و یستفاد مما کتبه

ولد المؤلف من الوقف علی النسخه أنه من الأفاضل و أهل العلم، و أن والده مؤلف الکتاب استشهد فی سبیل الله، فهنیئا ثم هنیئا لمن استشهد فی طریق أهل البیت علیهم الصلاه و السلام.هذا آخر ما یمکن أن یقال و یکتب فی هذا المجال عن المؤلف قدس سره و عن کتابه القیم، و هذا الکتاب قد طبع عده مرات فی ایران سنه (1304) و فی سنه (1312) و فی العراق سنه (1375).و قد نفد نسخه فی هذا الزمان، و کثر الطالبون لهذا الکتاب، و طلب منی بعض الاخوه القیام بتحقیق الکتاب و تخریج مصادره، حیث لم تطبع الکتاب الی [ صفحه 10] الآن محققا، فوفقنی الله جل جلاله لاجابه مسألته، فقمت بمقابله الکتاب مع النسختین المخطوطتین المشار الیهما آنفا، و استخرجت جمیع مصادره من الآیات و الروایات و الأقوال والعرض علیها، و توضیح ما لعل یحتاج الی التوضیح و البیان من اللغات الصعبه و المشکله، فخرج بحمد الله کتابا نقیا صحیحا خالیا ان شاء الله عن الأغلاط و التحریف، الا ما زاغ عنه البصر.و بالختام أقدم ثنائی العاطر الی الناشر المحترم فضیله الحاج محمد صادق الکتبی مؤسس منشورات الشریف الرضی لاخراج هذا الکتاب بهذه الطباعه الرائعه، و أسأل الله تبارک و تعالی أن یوفقه و یسدده لنشر سائر آثار أسلافنا الطاهرین. والحمد لله رب العالمین.السید مهدی الرجائیقم المقدسه 26 / شهر رمضان / 1416 ه ق [ صفحه 13]

من لا یستتر عنه اختلاف النینان [1] فی البحار الغامرات؛ کیف یعزب عنک اضطراب الشهداء فی الدماء السائلات.و یا من یعلم رکوب الطبقات فی أرحام الامهات، کیف یخفی علیک طغیان الطغاه فی عالم الشهادات، و یا من لا یعزب عنه مثقال ذره فی الأرض و السماوات، کیف یجوزک ظلم البغاه فی عرصه العرصات، أنت الذی تترحم علی الأرامل [2] والیتامی لعبرتهم، و علی المسلوبین العرایا لضجتهم، و علی المهتوکی الخبایا لأنتهم، و علی المرفوعی الرؤوس بالقنا [3] لبذل مهجتهم.لک الحمد علی حسن قضائک فی أولیائک، و لک المجد علی تمام قدرک فی أصفیائک، و الصلاه علی نبیک المدفوع به الشقاء، والمکشوف به الغماء، المعزز به الایمان، المتبر [4] به حزب الشیطان، المبعوث علی الانس و الجان، محمد المتعزز [5] به الآباء الی عدنان.و علی آله الرحماء علی شیعتهم الأبرار، و الأشداء علی معاندیهم الکفار، سیما أخیه السید القسور [6] ، و الأمیر الغضنفر [7] ، حامل لواء الکرامه فی المحشر، و ساقی أولیائه من نهر الکوثر، القائل: «لا یزیدنی کثره الناس حولی عزه، و لا [ صفحه 14] تفرقهم عنی وحشه» [8] حجه الخصام، الضارب بالصمصام [9] ، فلاق الهام علی البدر التمام، و أبی الأئمه الأعلام.و لعنه الله علی القاده الظلمه و الساسه الکفره، و عکفه الجور و البدعه، و ممیته الدین و السنه، و علی العدله عن الحبلین و الثقلین الی المرقه [10] ، والقاطعین رحم الایمان للفجره، اللهم اضربهم بسیفک القاطع، و أدمغهم بحجرک القامع، و طمهم بالبلاء طما، و غمهم بالأواء غما، و خذهم بالوبال رغما [11] ، و دمدمهم بحجاره من النار رجما.أما بعد: فیقول النائح علی ذریه الناموس [12]

الآلهی، والشبل العلوی، والفرخ الفاطمی رضی بن نبی القزوینی: ان أفضل العباده ما تخلص لله و للتقرب الیه والزلفی لدیه، و لا عمل مما یکون فی الجهر و الخلوات، و یکون فیه حیازه القربات، من الصلوات و الصدقات و المسارعه الی الخیرات، الا و له وزن موزون، و قدر من الأجر مخزون، سوی الدمع، فانه مع کون وزنه غیر معلوم الا لدیه بری ء غالبا من طروء الریاء و السمعه علیه؛ لأن مخرجها من صمیم الصدر، و ان کان مظهرها من معین النظر.و لیس من أسبابه سبب أوجب سکبا [13] ، و أمر أعظم شجنا، من تذکار المحن، و تکرار أخبار الفتن، سیما الوارده علی سید الشهداء، و فرخ البتول الزهراء، المظلوم الطرید، و المخذول الشهید، جریح الکفره، و طریح الفجره، صاحب البلاء و الکربه، الموعود بالنصره یوم الکره.الذی شری نفسه ابتغاء مرضاته [14] ، و وقفها علی جهاد الناکبین عن طریقه، [ صفحه 15] و أتلفها فی انفاذ أمره، و الارشاد الی دینه، المقتول سغبانا [15] ، الممنوع ظمآنا، المهتوک الحریم بغیا و عدوانا، المحمول الرأس فی الآفاق، المنزل منزل أهل الروم والشقاق، الخالع ثوب الفناء، القارع باب البقاء، الطالب للنجاح ببذل النفوس والأرواح، المتعرض بمهجته لخطر السیوف و الرماح.السامی نفسه فی أهل الطفوف، المتنافس فی التقدم الی الحتوف، المهمل الجسم علی الرمضاء [16] ، المحزوز الرأس فی العراء، المندوب علیه فی السماوات، البالغه فجیعته الی السرادقات، المسلوب الجریح، المسحوب الذبیح، المشققه علیه جیوب المخدرات، المنشوره علیه شعور النائحات، العاری البدن عن الثیاب، الجاثی الجثه علی التراب، المسفوک الدم بسیوف أهل الضلال، المجرور البدن علی الرمال، الرامق [17] بطرفه الی بنیه و بناته، اللاحظ بعینه

حین ذبحه الی نسائه، الناظره الیه عین فاطمه و أبیه، الشاخص الیه طرف جده و أخیه.و مقتول أولاد البغایا بکربلا حسین شهید الله فی الفلوات و قد امرنا أن نکون کحلس البیوت [18] ، و نجزع علی تیک الرزیه الرفیعه الی عالم الملکوت، و نتجرع الغصه بکأس الصبره، و نغتص بریق المذله، و وخیم المسکنه، و نأخذ مجالس المصیبه، لاحیاء أمر الأئمه.لما ورد فی الخبر عن وصی سید البشر، أنه قال لأصحابه، ألزموا بیوتکم [19] ، و اصبروا علی البلاء، و لا تتحرکوا بأیدیکم و سیوفکم و هوی [20] ألسنتکم، و لا تستعجلوا بما لم یعجله الله لکم، فانه من مات منکم علی فراشه و هو علی معرفه من حق ربه و حق رسوله و آل رسوله [21] کمن مات شهیدا، و وقع أجره علی الله تعالی، و استوجب ثواب ما نوی من صالح عمله، و قامت النیه مقام صلته و جهاده [ صفحه 16] بسیفه و یده، و ان لکل شی ء أجلا و انتهاء [22] .و فی خبر آخر: رحم الله شیعتنا لقد شارکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسره [23] .و فی خبر آخر عن جعفر بن محمد علیهماالسلام قال: نفس المهموم لظلمنا تسبیح، و همه لنا عباده، و کتمان سره جهاد فی سبیل الله [24] .و عنه علیه السلام أنه قال: رحم الله شیعتنا انهم اوذوا فینا و لم نؤذ فیهم، شیعتنا منا قد خلقوا من فاضل طینتنا، و عجنوا بنور ولایتنا، رضوا بنا أئمه، و رضینا بهم شیعه، یصیبهم مصابنا، و تبکتهم أوصابنا [25] ، و یحزنهم حزننا، و یسرهم سرورنا، و نحن أیضا نتألم بتألمهم، و نطلع علی أحوالهم، فهم معنا لا

یفارقونا و لا نفارقهم، لأن مرجع العبد الی سیده، و معوله الی مولاه فهم یهجرون من عادانا، و یجهرون بمدح من والانا، و یباعدون من آذانا، اللهم أحی شیعتنا فی دولتنا، و أبقهم فی ملکنا و ملکتنا، اللهم ان شیعتنا منا و مضافون الینا، فمن ذکر مصابنا و بکی لأجلنا أو تباکی، استحی الله أن یعذبه بالنار [26] .و روی فی قرب الاسناد عن الأزدی [27] ، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: قال لفضیل: تجلسون و تحدثون؟ قال: نعم جعلت فداک، قال: ان تلک المجالس أحبها، فأحیوا أمرنا، یا فضیل فرحم الله من أحیا أمرنا، یا فضیل من ذکرنا أو ذکرنا عنده، فخرج من عینیه مثل جناح الذباب، غفر الله له ذنوبه و لو کانت أکثر من زبد البحر [28] .ثم ان الکتب التی شاعت فی عصرنا و رأینا فی دهرنا غیر وافیه بهذا المدعی: اما لا یجاز مخل، أو لا طناب ممل. [ صفحه 17] کرساله اللهوف علی قتلی الطفوف، للسید النبیل، والسند الجلیل، الامام الأورع الأوحد البارع، شرف الساده، سند الطائفه، ذی الحسبین [29] أبی القاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد الطاووس [30] ، فانها و ان کانت مشتمله علی ترتیب لائق، لکن لیست علی بسط موافق، بل تحتاج الی شرح واف، و ایضاح صاف.و کما ألفه فی تاریخه من البحار الفاضل اللبیب، الحبر الأدیب، ذو الجاه الحسیب، البارع علی أقرانه، الرفیع فی دورانه، البحر الزاخر، مولانا محمد باقر [31] ، الذی بقر العلم فی زمانه، و غاص البحر فی أوانه، و هو الذی حاز قصب السبق فی میادین العلماء، و فاز بالقدح المعلی فی مواریث الأنبیاء، ارتوی العطشی من زلال فیضه، و

اغترفوا من بحار فضله، و استضاء بأشعه نوره کل من فی عصره، و اقتدی من جاء بعده بهدیه و رسمه، و ان کان وافیا فی مغناه، و شافیا فی معناه، لکنه کبحر لا ینزف، و محیط لا ینشف [32] ، بل هو البحر الذی یموج فیه موج تلو موج، و یمرج من فوج بعد فوج.و لیس یمکن فی مثله ترتیب، و لا باسلوبه تشبیب، فالتقطت فرائده، و نضدت خرائده، سالکا علی تشبیک الملهوف، واضعا علی ترتیب وقائع أهل الطفوف، ضاما الیه نبذه مما ظفرت به مما حضرنی من الکتب المعتمده، و مقاتل الشیع الامامیه.و أکثر مآخذ هذا القصص الهائله و غیرها فی هذه الرساله، هو مأخذ کتاب البحار، و هو اللهوف للسید، و المجالس للصدوق، و الارشاد للمفید، و منتخب [ صفحه 18] المراثی للشیخ فخر الدین طریح النجفی [33] ، و مقتل الشیخ النبیل جعفر بن محمد بن نما [34] ، المسمی بمثیر الأحزان، و مقاتل الطالبیین لأبی الفرج الاصفهانی، و کتاب مقتل کبیر [35] جمعه السید العالم محمد بن أبی طالب بن أحمد الحسینی الحائری، و کتاب مروج الذهب للمسعودی، و هو من علمائنا الامامیه، و المناقب لابن شهرآشوب، و کتاب کشف الغمه.و کتاب المناقب الذی ألفه بعض القدماء مسندا الی الکتب المعتبره، و مؤلفه: اما من الامامیه، أو من الزیدیه علی ما صرح به الفاضل صاحب البحار، و ذکر أن عنده منه نسخه قدیمه مصححه، و کتاب الرجعه لبعض ثقات أصحابنا الامامیه [36] ، و کامل الزیارات لابن قولویه، و قد ننقل من غیرها و ان کان قلیلا، لکن نصرح بالمنقول عنه.و مع حضور أکثر الکتب المزبوره ربما أسندنا الی البحار لکمال الاعتماد

علی روایته، ثم ما أسندنا الی کتاب هو المنقول عنه فیما بعد، و ان لم نصرح ثانیا الی أن نصرح بغیره من الکتب.فصارت هذه الوجیزه بحیره من بحارالأنوار، و جزیره مملوه من الأزهار، و دوحه متدلیه بألوان الثمار، و روضه ملتفه بأشجار الآثار، و سمیناها بکتاب تظلم الزهراء من اهراق دماء آل العباء، و نرجو من برکاتهم الزاکیه، و شفاعاتهم المنجیه، أن نحشر فیمن یقول: (هاؤم اقرؤا کتابیه - انی ظننت أنی ملاق حسابیه) [37] و نکون فی عیشه راضیه، و ننجو بشفاعتهم من الهاویه الحامیه.و لما کان مبنی الرساله علی أنها کالشرح لرساله اللهوف، وضعنا ترتیبها علی نهجها، و ضممنا بأولها مقدمات، و جعلنا مسالکها علی مجالس ممهدات، و ألحقنا خاتمه فیها مجالس و فوائد مغتنمات، و فهرستها هکذا: [ صفحه 19] المقدمه الأولی: فی نبذه من معجزاته علیه السلام و کراماته، و جمیل أخلاقه، و احتجاجاته، و فیها ثلاثه فصول.المقدمه الثانیه: فی نبذه مما روی فی فضل البکاء و التباکی علیه و علیهم صلوات الله علیهم.المقدمه الثالثه: فی نبذه من أحادیث فیها آداب المآتم سیما فی التاسوعاء و العاشوراء، و فیها فضل النفقه فی محبته علیه السلام، و ان مصیبته أعظم المصائب.المسلک الأول: فی الأمور المتقدمه علی القتال، و فیه سته مجالس:المجلس الأول: فی الآی التی ورد تأویلها فی واقعته علیه السلام، و اخباره تعالی نبینا و الأنبیاء بشهادته.المجلس الثانی: فی ولادته و قصه الملائکه الذین شفعوا بسعادته.المجلس الثالث: فی نبذه من اخبار النبی صلی الله علیه و آله و سلم و أمیرالمؤمنین و الأئمه علیهم السلام بشهادته.المجلس الرابع: فی سبب انزعاجه علیه السلام عن المدینه الی أن نزل مکه شرفها الله جل جلاله.المجلس الخامس: فی شهاده مسلم

بن عقیل و ولدیه، و ما سنح فی تلک الحال.المجلس السادس: فی توجه خامس أصحاب الکساء و بقیه أهل بیت المحن و الابتلاء الی أن و صلوا کربلا.المسلک الثانی: فی وصف القتال و ما یقرب من تلک الحال، و فیه أربعه مجالس:المجلس الأول: فی سوانح سنحت من أوان النزال الی أن انجر الأمر الی القتال.المجلس الثانی: فی محاربه أحزاب الرحمن مع أحزاب أولیاء الشیطان.المجلس الثالث: فی مجالدته علیه السلام بنفسه الشریفه الی مقاساه الحتوف و مبارزته بشخصه المنیف الی احتمال السیوف.المجلس الرابع: فیما وقع بعید الداهیه الدهیاء و الواقعه العظمی الی أن رحلوا [ صفحه 20] من کربلا.المسلک الثالث: فیما ورد علی البقیه المستخلفه الی أن وردوا الکوفه و الشامات الشومیه، و فیه أربعه مجالس:المجلس الأول: ورود أهل بیت المحنه الی الکوفه.المجلس الثانی: فی سوانح وقعت فی طریق الشام و غیره حتی وردوا مجلس یزید.المجلس الثالث: فی نبذه من المعجزات و الکرامات و الرؤیا العجیبات و الامور الواقعه علی أهل البیت، و مدفن رأسه علیه السلام.المجلس الرابع: فی تحقیق الأربعین و رجوع سبایا البتول الی مدینه الرسول صلی الله علیه و آله و سلم.خاتمه: فیها خمسه مجالس بعضها تفریحات للشجی، و بعضها تنبیهات للألمعی.المجلس الأول: فی رجعه الحسین علیه السلام فی آخر زمن المهدی علیه السلام، و انتقامه من قتلته، و استئصال ذریه ظلمته.المجلس الثانی: فیما عجل الله به قتلته و خذلته بعید شهادته من العذاب، و فیه فرحه لاولی الاکتیاب.المجلس الثالث: فی نبذه من أحوال المختار و ما قتل الله علی یدیه من الأشرار علی غایه الایجاز و الاختصار.المجلس الرابع: فی نبذه مما جری من جور الخلفاء علی مرقد سید الشهداء.المجلس الخامس: فی نوادر الکتاب، و فوائد لأهل

الاکتیاب، و فضائح أهل الزیغ و الارتیاب، و فیه اثنتا عشره فائده. [ صفحه 21]

الفقید، و قد أحاط به زنادقه الاسلام، و أطاف علیه خصماء الدیان، و استباحوا منه و من عترته النفوس المعظمات، و استلبوا الحلی من نسائهم المصونات.بل قد رأیت أن قد حضر هنالک روح النبی صلی الله علیه و آله و سلم و ابنته علیهاالسلام، فصار بمنظر من الشهید و عترته، فمن جهه ینظر الی الجثث العاریه من الثیاب، و الی الخدود اللاصقه بالتراب، و قد آل جوارح الطیر الی جوارحهم هائمه، و أفواه الوحوش لأعظمهم هاشمه.و من ناحیه یشاهد ضراعه الأرامل و الیتامی من أرومته، و استکانه الأطائب و الأیامی من نسل کریمته، من بین کبد حراء، و قلوب قرحاء، و دموع سفحاء، و خدود ملطومه، و شعور منشوره، و ستور مهتوکه.فاسعدوا النبی صلی الله علیه و آله و سلم بالبکاء و العویل، والطموا خدودکم لفقد من اهتز لفقده عرش الجلیل، و انتحبوا لما فاتتکم المساعده لآل الرسول، و ساعدوه بالجزع علی ثکل الثکول، و قره عین البتول، فان علی الأطائب من أهل بیت النبی فلیبک الباکون، و لمثلهم فلیندب النادبون، ولیعج العاجون، ولیضج الضاجون.فداؤک روحی یا حسین و عترتی و أنت عفیر فی التراب جدیل فدیتک دامی النحر ملقی علی الثری علیک ذیول السافیات تجول [ صفحه 23]

منی.ثم قام من ساعته و دخل علی الوالی، فقال الوالی: بلغنی قتل غلمانک، فآجرک الله فیهم، فقال الحسین علیه السلام: فانی أدلک علی من قتلهم فاشدد یدک بهم، قال: أو تعرفهم یابن رسول الله؟ قال: نعم، کما أعرفک، و هذا منهم، فأشار بیده الی رجل واقف بین یدی الوالی.فقال الرجل و من أین قصدتنی بهذا؟ و من أین تعرف أنی منهم؟ فقال له الحسین علیه السلام: ان أنا صدقتک تصدقنی؟ قال: نعم والله لاصدقنک.فقال: خرجت و معک فلان و فلان، و ذکرهم کلهم، فمنهم أربعه من موالی المدینه، والباقون من جیشان [44] المدینه، فقال الوالی: و رب القبر و المنبر لتصدقنی أو لأهرأن [45] لحمک بالسیاط، فقال الرجل: والله ما کذب الحسین و لقد صدق، و کأنه کان معنا، فجمعهم الوالی جمیعا فأقروا جمیعا، فضرب أعناقهم [46] .فی المناقب لابن شهرآشوب عن زراره، و فی نصوص المعجزات للحر العاملی عن الکشی فی کتاب الرجال، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یحدث عن آبائه، أن مریضا شدید الحمی عاده الحسین علیه السلام، فلما دخل من باب الدار طارت الحمی عن الرجل، فقال له: رضیت بما اوتیتم به حقا حقا، و الحمی تهرب عنکم، [ صفحه 24] فقال له الحسین علیه السلام: و الله ما خلق الله شیئا الا و قد أمره بالطاعه لنا، قال: فاذا نحن نسمع الصوت و لا نری الشخص یقول: لبیک، قال ألیس أمیرالمؤمنین أمرک أن لا تقربی الا عدوا أو مذنبا لکی تکونی کفاره لذنوبه؟ فما بال هذا؟ فکان المریض عبدالله بن شداد بن الهادی اللیثی [47] .و فیهما عن التهذیب للشیخ الطوسی، عن محمد بن الحسین، عن الحکم بن مسکین، عن أیوب بن أعین، عن أبی عبدالله علیه السلام،

قال: ان امرأه کانت تطوف و خلفها رجل، فأخرجت ذراعها، فقال [48] بیده حتی وضعها علی ذراعها، فأثبت الله ید الرجل فی ذراعها حتی قطع الطواف، و أرسل الی الأمیر، و اجتمع الناس، و أرسل الی الفقهاء، فجعلوا یقولون: اقطع یده فهو الذی جنی الجنایه، فقال: هاهنا أحد من ولد محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالوا: نعم، الحسین بن علی علیهماالسلام قدم اللیله، فأرسل الیه فدعاه، فقال: انظر ما لقی ذان، فاستقبل الکعبه و رفع یدیه، فمکث طویلا یدعو، ثم جاء الیهما حتی خلص [49] یده من یدها، فقال الأمیر: ألا نعاقبه بما صنع؟ قال: لا [50] .فی المناقب: عن صفوان بن مهران، قال: سمعت الصادق علیه السلام یقول: رجلان اختصما فی زمن الحسین علیه السلام فی امرأه و ولدها، فقال هذا: لی، و قال هذا: لی، فمر بهما الحسین علیه السلام، فقال لهما: فیما تمرجان؟ قال أحدهما: ان الامرأه لی، و قال الآخر: ان الولد لی، فقال للمدعی الأول: اقعد، فقعد، و کان الغلام رضیعا، فقال الحسین علیه السلام: یا هذه اصدقی من قبل أن یهتک الله سترک، فقالت: هذا زوجی و الولد له و لا أعرف هذا، فقال علیه السلام: یا غلام ما تقول هذه؟ انطق باذن الله تعالی، فقال له: ما أنا لهذا و لا لهذا و ما أبی الا راع لآل فلان، فأمر علیه السلام [ صفحه 25] برجمها، فقال علیه السلام: فلم یسمع أحد نطق ذلک الغلام بعدها [51] .و فیه عن الأصبغ بن نباته، قال: سألت الحسین علیه السلام، فقلت: یا سیدی أسألک عن شی ء أنا به موقن، و انه من سر الله، و أنت المسرور الیه ذلک السر، فقال: یا أصبغ

أترید أن تری مخاطبه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لأبی دون [52] یوم مسجد قبا؟ قال: هذا الذی أردت.قال: قم، فاذا أنا و هو بالکوفه، فنظرت فاذا المسجد من قبل أن یرتد الی بصری، فتبسم فی وجهی، ثم قال: یا أصبغ ان سلیمان بن داود علیهماالسلام اعطی الریح غدوها شهر و رواحها شهر، و أنا قد اعطیت أکثر مما اعطی سلیمان، فقلت: صدقت و الله یابن رسول الله، فقال: نحن الذین عندنا علم الکتاب و بیان ما فیه، و لیس عند أحد [53] من خلقه ما عندنا، لانا أهل سر الله، فتبسم فی وجهی، ثم قال: نحن آل الله و ورثه رسوله، فقلت: الحمد لله علی ذلک.ثم قال لی: ادخل، فدخلت، فاذا أنا برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم محتب فی المحراب بردائه، فنظرت فاذا أنا بأمیرالمؤمنین علیه السلام قابض علی تلابیب الأعسر [54] ، فرأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یعض علی الأنامل، و هو یقول: بئس الخلف خلفتنی أنت و أصحابک علیکم لعنه الله و لعنتی الخبر [55] .و فیه من کتاب التخریج، عن العامری بالاسناد، عن هبیره بن مریم [56] ، عن ابن عباس، قال: رأیت الحسین علیه السلام قبل أن یتوجه الی العراق علی باب الکعبه، و کف جبرئیل فی کفه، و جبرئیل ینادی: هلموا الی بیعه الله تعالی.و عنف ابن عباس علی ترکه الحسین علیه السلام [57] فقال: ان أصحاب الحسین علیه السلام لم ینقصوا رجلا، و لم یزیدوا رجلا، نعرفهم بأسمائهم من قبل شهودهم. [ صفحه 26] و قال محمد بن الحنفیه: و ان أصحابه عندنا لمکتوبون بأسمائهم و أسماء آبائهم [58] .فی أمالی الصدوق،

و روضه الواعظین، و المناقب مسندا، و المحصل أنه روی عطاء بن سائب، عن أخیه، قال: شهدت یوم الحسین علیه السلام، و أقبل رجل من بنی تیم یقال له: عبدالله بن جویره، فقال: یا حسین، فقال علیه السلام ما تشاء؟ فقال: أبشر بالنار، فقال علیه السلام: کلا انی أقدم علی رب غفور، و شفیع مطاع، و أنا من خیر الی خیر، من أنت؟ قال: أنا ابن جویره، فرفع یده الحسین علیه السلام حتی رأینا بیاض ابطیه، و قال: اللهم جره الی النار [59] ، فغضب ابن جویره، فحمل علیه، فاضطرب به فرسه فی جدول، و تعلق رجله بالرکاب، و وقع رأسه فی الأرض، و نفر الفرس، فأخذ یعدو به، و یضرب رأسه بکل حجر و شجر، و انقطعت قدمه و ساقه و فخذه، و بقی جانبه الآخر متعلقا فی الرکاب، فصار لعنه الله الی نار الجحیم [60] .و فی المنتخب للشیخ فخرالدین طریح النجفی: عن الطبری، عن طاووس الیمانی، أن الحسین بن علی علیهماالسلام کان اذا جلس فی المکان المظلم، یهتدی الیه الناس ببیاض جبینه و نحره، فان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان کثیرا ما یقبل جبینه و نحره، و ان جبرئیل علیه السلام نزل یوما فوجد الزهراء علیهاالسلام نائمه، والحسین فی مهده یبکی علی جاری عاده الأطفال مع امهاتهم، فجلس جبرئیل علیه السلام عند الحسین علیه السلام، و جعل یناغیه [61] و یسلیه حتی استیقظت، فسمعت صوت من یناغیه، فالتفتت فلم تر أحدا فأخبرها النبی صلی الله علیه و آله و سلم أنه کان جبرئیل [62] .روی الشیخ الحر العاملی فی نصوص المعجزات، عن کتاب المناقب لأحمد ابن حنبل من علماء العامه باسناده، عن أبی رجاء قال: لا تسبوا علیا و

لا أهل هذا البیت، ان جارا لنا من بنی الهجیم قدم من الکوفه، فقال لهم: ألم تروا الی هذا [ صفحه 27] الفاسق ابن الفاسق ان الله قتله، یعنی: الحسین بن علی علیهماالسلام، فرماه الله بکوکبین فی عینیه و طمس الله بصره [63] .و فی مسند السیده البتول باسناده عن حذیفه الیمانی، قال: سمعت الحسین ابن علی علیهماالسلام یقول: و الله لیجتمعن علی قتلی طغاه بنی امیه، و یقدمهم عمر بن سعد علیه اللعنه، و ذلک فی حیاه النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت له: أنبأک بهذا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ فقال: لا، فقال: فأتیت النبی فأخبرته، فقال: علمی علمه، و علمه علمی، لأننا نعلم بالکائن قبل کینونته [64] .قال أبوجعفر: حدثنا محمد بن جنید، عن أبیه جنید بن سالم بن جنید، عن راشد بن مزید، قال: شهدت الحسین بن علی علیهماالسلام و صحبته من مکه، حتی أتیت القطقطانه [65] ، ثم استأذنته فی الرجوع، فأذن لی، فرأیته و قد استقبله سبع عقور فکلمه، فوقف له، فقال: ما حال الناس بالکوفه؟ قال: قلوبهم معک و سیوفهم علیک، قال: و من خلفت بها؟ قال: ابن زیاد و قتل ابن عقیل الحدیث [66] .و فیه باسناده عن الحارث بن وکیده، قال: کنت فیمن حمل رأس الحسین علیه السلام، فسمعته یقرأ سوره الکهف، فجعلت أشک فی نفسی، و أنا أسمع نغمه أبی عبدالله علیه السلام، فقال لی: یابن وکیده أما علمت أنا معشر الأئمه أحیاء عند ربنا نرزق؟ قال: فقلت فی نفسی: أسرق رأسه، فنادی: یابن وکیده لیس لک الی ذلک سبیل، سفکهم دمی أعظم عندالله من تسییرهم ایای، فذرهم (فسوف یعلمون - اذ الأغلال فی أعناقهم و السلاسل

یسحبون) [67] .و فیه مسندا عن المفضل بن عمر، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: لما منع الحسین علیه السلام و أصحابه الماء نادی فیهم: من کان ظمآنا فلیجی ء، فأتاه رجل رجل و یجعل ابهامه فی راحته، فلم یزل یشرب الرجل بعد الرجل حتی ارتووا، فقال [ صفحه 28] بعضهم لبعض: و الله لقد شربنا شرابا ما شربه أحد من العالمین فی دار الدنیا [68] .فلما قاتلوا [69] الحسین علیه السلام و کان فی الیوم الثالث عند المغرب افتقد الحسین رجلا رجلا منهم، فیسمیهم بأسماء آبائهم، فیجیئه الرجل بعد الرجل، فیقعدون حوله، ثم یدعو بالمائده، فیطعمهم و یأکل من طعام الجنه، و یسقیهم من شرابها.ثم قال أبوعبدالله علیه السلام: والله لقد رآهم عده من الکوفیین و لقد کرر علیهم لو عقلوا، قال: ثم خرجوا لرسلهم [70] ، فعاد کل واحد الی بلاده ثم أتی بجبال رضوی [71] ، فلا یبقی أحد من المؤمنین الا أتاه و هو علی سریر من نور قد حف به ابراهیم و موسی و عیسی و جمیع الأنبیاء علیه السلام و من ورائهم المؤمنین، و من ورائهم الملائکه، ینظرون ما یقول الحسین علیه السلام.قال: فهم بهذه الحال الی أن یقوم القائم، فاذا قام القائم وافوا فیما بینهم الحسین علیه السلام حتی یأتی کربلاء، فلا یبقی سماوی و لا أرضی من المؤمنین الا حفوا بالحسین علیه السلام حتی ان الله تعالی یزور الحسین علیه السلام، و یصافحه و یقعد معه علی سریر [72] ، یا مفضل هذه والله الرفعه التی لیس فوقها شی ء، و لا ورائها لطالب مطلب.فی الخرائج: انه لما أراد العراق، قالت له ام سلمه: لا تخرج الی العراق، فقد سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول:

یقتل ابنی الحسین بأرض العراق، و عندی تربه دفعها الی فی قاروره، فقال علیه السلام: انی والله مقتول کذلک، و ان لم أخرج الی العراق [ صفحه 29] یقتلوننی أیضا، و ان أحببت أریک مضجعی و مصرع أصحابی، ثم مسح بیده علی وجهها، ففسح الله عن بصرها، حتی رأت ذلک کله، و أخذ تربه فأعطاها من تلک التربه أیضا فی قاروره اخری، و قال علیه السلام: اذا فاضت دما فاعلمی أنی قتلت، فقالت ام سلمه: فلما کان یوم عاشوراء نظرت الی القارورتین بعد الظهر، فاذا هما قد فاضتا دما، فصاحت، و لم یقلب فی ذلک الیوم حجر و لا مدر الا وجد تحته دم عبیط [73] .

بها، فدل علی الحسین علیه السلام، فدخل المسجد، فوجده مصلیا، فوقف بازائه و أنشأ:لن یخب الآن من رجاک و من حرک من دون بابک الحلقهأنت جواد و أنت معتمد أبوک قد کان قاتل الفسقهلولا الذی کان من أوائلکم کانت علینا الجحیم منطبقهقال: فسلم الحسین علیه السلام، و قال: یا قنبر هل بقی من مال الحجاز شی ء؟ قال: نعم أربعه آلاف دینار، فقال: هاتها قد جاء من هو أحق بها منا، ثم نزع بردته [79] .، و لف الدنانیر فیها [80] ، و أخرج یده من شق الباب حیاء من الأعرابی، و أنشأ:خذها فانی الیک معتذر و اعلم بأنی علیک ذو شفقهلو کان فی سیرنا الغداه عصا [81] . أمست سمانا علیک مندفقهلکن ریب الزمان ذو غیر والکف منی قلیله النفقهقال: فأخذها الأعرابی و بکی، فقال له: لعلک استقللت ما أعطیناک؟ قال: لا، و لکن کیف یأکل التراب جودک، و قد فعل مثل هذا أیضا الحسن بن علی علیهماالسلام [82] .و فیه شعیب بن عبدالرحمن الخزاعی، قال: وجد علی ظهر الحسین بن علی علیهماالسلام یوم الطف أثر، فسألوا زین العابدین علیه السلام عن ذلک، فقال: هذا مما کان [ صفحه 31] ینقل الجراب علی ظهره الی منازل الأرامل و الیتامی و المساکین [83] .و فیه، قیل: ان عبدالرحمن السلمی علم ولد الحسین علیه السلام الحمد، فلما قرأها علی أبیه أعطاه ألف دینار و ألف حله، وحشا فاه درا، فقیل له فی ذلک، فقال: و أین یقع هذا من عطائه؟ یعنی تعلیمه، و أنشد الحسین علیه السلام:اذا جادت الدنیا علیک فجد بها علی الناس طرا قبل أن تتفلت فلا الجود یفنیها اذا هی أقبلت و لا البخل یبقیها اذا ما تولت [84] .فی

البحار، من أسانید أخطب خوارزم أورده فی کتاب العقده، انه قیل للحسین [85] بن علی علیهماالسلام یابن رسول الله قد ضمنت دیه کامله و عجزت عن أدائه، فقلت فی نفسی: أسأل أکرم الناس، و ما رأیت أکرم من أهل بیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال الحسین علیه السلام: یا أخا العرب أسألک عن ثلاث مسائل، فان أجبت عن واحده أعطیتک ثلث المال، و ان أجبت عن اثنتین أعطیتک ثلثی المال، و ان أجبت عن الکل أعطیتک الکل.فقال الأعرابی: یابن رسول الله أمثلک یسأل من مثلی؟ و أنت من أهل العلم و الشرف، فقال الحسین علیه السلام: بلی سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: المعروف بقدر المعرفه، فقال الأعرابی: سل عما بدا لک، فان أجبت و الا تعلمت منک، و لا قوه الا بالله.فقال الحسین علیه السلام: أی الأعمال أفضل؟ فقال الأعرابی: الایمان بالله، فقال الحسین علیه السلام: فما النجاه من المهلکه؟ فقال الأعرابی: الثقه بالله، فقال الحسین علیه السلام: فما یزین الرجل؟ فقال الأعرابی: علم معه حلم، فقال: فان أخطأه ذلک؟ فقال: مال معه مروءه، فقال: فان أخطأه ذلک؟ فقال: فقر معه صبر، فقال الحسین علیه السلام: فان أخطأه ذلک؟ فقال الأعرابی: فصاعقه تنزل من السماء و تحرقه فانه أهل لذلک.فضحک الحسین علیه السلام و رمی بصره الیه فیها ألف دینار، و أعطاه خاتمه، و فیه [ صفحه 32] فص قیمته مائتا درهم، و قال: یا أعرابی اعط الذهب الی غرمائک، و اصرف الخاتم فی نفقتک، فأخذ الأعرابی، و قال: الله أعلم حیث یجعل رسالته [86] .أقول: و من مفاخره علیه السلام ما روی فی کتاب منتخب آثار أمیرالمؤمنین علیه السلام: أن رسول الله

صلی الله علیه و آله و سلم کان جالسا ذات یوم و عنده الامام علی بن أبی طالب علیه السلام اذ دخل الحسین علیه السلام، فأخذه النبی صلی الله علیه و آله و سلم و جعله فی حجره، و قبل بین عینیه، و قبل شفتیه، و کان للحسین علیه السلام ست سنین، فقال علی علیه السلام: یا رسول الله أتحب ولدی الحسین؟ قال صلی الله علیه و آله و سلم: و کیف لا احبه و هو عضو من أعضائی.فقال علیه السلام: یا رسول الله أینا أحب الیک أنا أم حسین؟ فقال الحسین علیه السلام: یا أبت من کان أعلی شرفا کان أحب الی النبی، و أقرب الیه منزله، قال علی علیه السلام: أتفاخرنی یا حسین؟ قال: نعم یا أبتاه ان شئت.فقال علی علیه السلام: أنا أمیرالمؤمنین، أنا لسان الصادقین، أنا وزیر المصطفی حتی عد من مناقبه نیفا و سبعین منقبه، ثم سکت.فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم للحسین علیه السلام: أسمعت یا أباعبدالله هو عشر عشیر معاشر ما قاله من فضائله، و من ألف ألف فضیله، و هو فوق ذلک و أعلی، فقال الحسین علیه السلام: الحمد لله الذی فضلنا علی کثیر من عباده المؤمنین و علی جمیع المخلوقین.ثم قال: أما ما ذکرت یا أمیرالمؤمنین فأنت فیه صادق أمین، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: اذکر أنت یا ولدی فضائلک.فقال الحسین علیه السلام: أنا الحسین بن علی بن أبی طالب، و امی فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین، و جدی محمد المصطفی سید بنی آدم أجمعین لا ریب فیه، یا علی امی أفضل من امک عند الله و عند الناس أجمعین، و جدی خیر من جدک و أفضل عند الله و عند الناس أجمعین،

و أنا فی المهد ناغانی جبرائیل، و تلقانی اسرافیل، یا علی أنت عند الله أفضل منی، و أنا أفخر منک بالآباء، و الامهات و الأجداد. [ صفحه 33] ثم انه علیه السلام اعتنق أباه یقبله و علی أیضا یقبله، و یقول: زادک الله شرفا و تعظیما و فخرا و علما و حلما، و لعن الله ظالمیک یا أباعبدالله [87] .و من مناقبه: ما روی فی روضه الواعظین و المنتخب، و ملخصه: أن ام سلمه قالت: ان الحسن و الحسین علیهماالسلام دخلا علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و بین یدیه جبرئیل علیه السلام، فجعلا یدوران حوله یشبهانه بدحیه الکلبی، فجعل جبرئیل یؤمی بیده [88] کالمتناول شیئا، فاذا فی یده تفاحه و سفر جله و رمانه، فتناولهما و تهللت وجوههما، و سعیا الی جدهما فأخذ منهما فشمهما، ثم قال: صیرا الی امکما بما معکما و ابدؤا بأبیکما أعجب الی، فصارا کما أمرهما، فلم یأکلوا حتی صار النبی صلی الله علیه و آله و سلم فأکلوا جمیعا.فلم یزل کلما أکل عاد الی ما کان حتی قبض رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال الحسین علیه السلام: فلم یلحقه التغییر و النقصان أیام فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی توفیت، فلما توفیت فقدنا الرمان و بقی التفاح و السفرجل أیام أبی، فلما استشهد أمیرالمؤمنین علیه السلام فقدنا السفرجل و بقی التفاح علی هیئته عند الحسن، حتی مات فی سمه، و بقیت التفاحه الی الوقت الذی حوصرت عن الماء، فکنت أشمها اذا عطشت، فیسکن لهب عطشی، فلما اشتد علی العطش عضضتها و أیقنت بالفناء، قال علی بن الحسین علیهماالسلام: سمعته یقول

ذلک قبل مقتله بساعه، فلما قضی نحبه وجدت ریحها فی مصرعه، فالتمست فلم یر منها أثر، فبقی ریحها بعد الحسین علیه السلام، و لقد زرت قبره فوجدت ریحها یفوح من قبره، فمن أراد ذلک من شیعتنا الزائرین للقبر، فلیلتمس ذلک فی أوقات السحر، فانه یجده اذا کان مخلصا [89] .و من تواضعه: ما نقله ابن شهرآشوب فی المناقب: أنه مر بمساکین و هم یأکلون کسرا لهم علی کساء، فسلم علیهم، فدعوه الی طعامهم، فجلس معهم، و قال: لولا أنه صدقه لأکلت معکم، ثم قال: قوموا الی منزلی، فأطعمهم و کساهم، [ صفحه 34] و أمر لهم بدراهم [90] .و حدث الصولی عن الصادق علیه السلام فی خبر: أنه جری بینه و بین محمد بن الحنفیه کلام، فکتب ابن الحنفیه الی الحسین علیه السلام: أما بعد یا أخی فان أبی و أباک علی، لا تفضلنی فیه و لا أفضلک، و امک فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لو کان مل ء الأرض ذهبا ملک امی ما دفت [91] بامک، فاذا قرأت کتابی هذا فصر الی حتی ترضینی، فانک أحق بالفضل منی، و السلام علیک و رحمه الله و برکاته، ففعل الحسین علیه السلام ذلک، فلم یجر بعد ذلک بینهما شی ء [92] .و فیه روی عن الحسین بن علی علیهماالسلام أنه قال: صح عندی قول النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أفضل الأعمال بعد الصلاه ادخال السرور فی قلب المؤمن بما لا اثم فیه، فانی رأیت غلاما یؤاکل کلبا، فقلت له فی ذلک، فقال: یابن رسول الله انی مغموم أطلب سرورا بسروره، لأن صاحبی یهودی ارید مفارقته [93] ، فأتی الحسین علیه السلام الی صاحبه بمائتی دینار

ثمنا له، فقال الیهودی: هذا الغلام فداء لخطاک، و هذا البسان له، و رددت علیک المال، فقال علیه السلام: و أنا قد وهبت لک المال قال: قبلت المال و وهبته للغلام، فقال الحسین علیه السلام: اعتقت الغلام و وهبته له جمیعا، فقالت امرأته: قد أسلمت و وهبت زوجی مهری، فقال الیهودی: و أیضا أسلمت و أعطیتها هذه الدار [94] .و من نسکه و کرامته لدی الله تعالی: ما روی فی المناقب، عن ابانه بن بطه، قال عبدالله بن عبید أبوعمیر: لقد حج الحسین بن علی علیه السلام خمسه و عشرین حجه ماشیا، و ان النجائب لتقاد معه [95] .فی البحار من کتاب الدلائل لعبدالله بن جعفر الحمیری، باسناده الی أبی [ صفحه 35] عبدالله علیه السلام، قال: خرج الحسین بن علی علیه السلام الی مکه سنه ماشیا، فورمت قدماه، فقال له بعض موالیه: لو رکبت لیسکن عنک هذا الورم، فقال: کلا اذا أتینا هذا المنزل فانه یستقبلک أسود و معه دهن، فاشتره منه و لا تماکسه، فقال له مولاه: بأبی أنت و امی ما قدامنا منزل فیه أحد یبیع هذا الدواء فقال: بلی أمامک دون المنزل.فسار میلا فاذا هو بالأسود، فقال الحسین علیه السلام لمولاه: دونک الرجل فخذ منه الدهن، فأخذ منه الدهن و أعطاه الثمن، فقال له الغلام: لمن أردت هذا الدهن؟ فقال: للحسین بن علی علیه السلام، فقال: انطلق بی الیه، فسار الأسود نحوه، فقال: یابن رسول الله انی مولاک لا آخذ له ثمنا، و لکن ادع الله أن یرزقنی ولدا ذکرا سویا یحبکم أهل البیت، فانی خلفت امرأتی تمخض، فقال علیه السلام: انطلق الی منزلک فان الله قد وهب لک ولدا ذکرا سویا، فولدت غلاما سویا.ثم رجع الأسود و دعا

له بالخیر بولاده الغلام له و ان الحسین علیه السلام قد مسح رجلیه فما قام من موضعه حتی زال ذلک الورم [96] [97] .و فیه من عیون المجالس [98] أنه علیه السلام سایر أنس بن مالک، فأتی قبر خدیجه فبکی، ثم قال: اذهب عنی، قال أنس: فاستخفیت عنه فلما طال وقوفه فی الصلاه سمعته یقول:یا رب یا رب أنت مولاه فارحم عبیدا الیک ملجاه یا ذا المعالی علیک معتمدی طوبی لمن کنت أنت مولاه طوبی لمن کان نادما أرقا یشکو الی ذی الجلال بلواه و ما به عله و لا سقم أکثر من حبه لمولاه اذا اشتکی بثه و غصته أجابه الله ثم لباه اذا ابتلی بالظلام مبتهلا أکرمه الله ثم أدناه [ صفحه 36] فنودی:لبیک عبدی و أنت فی کنفی و کل ما قلت قد علمناه صوتک تشتاقه ملائکتی فحسبک الصوت قد سمعناه دعاک عبدی یجول فی حجب [99] . فحسبک الستر قد سفرناه [100] .لو هبت الریح من جوانبه خر صریعا لما تغشاه سلنی بلا رغبه و لا رهب و لا حساب انی أنا الله [101] .و مما یدل علی شجاعته و بلائه: ما رواه فی روضه الواعظین للشیخ الجلیل أبی علی محمد بن أحمد النیسابوری المعروف بابن الفارسی: أن فاطمه أتت بابنیها الحسن و الحسین علیهماالسلام الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قالت: هذان ابناک فورثهما شیئا، قال: اما الحسن له هیبتی و سؤددی، و أما الحسین فان له جرأتی وجودی [102] .و فی ارشاد المفید روی عبدالله بن میمون القداح، عن جعفر بن محمد الصادق علیه السلام، قال: اصطرع الحسن و الحسین علیهماالسلام بین یدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال رسول الله صلی الله

علیه و آله و سلم: ایها [103] حسن، خذ حسینا، فقالت فاطمه علیهاالسلام: یا رسول الله أتستنهض الکبیر علی الصغیر، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: هذا جبرئیل یقول للحسین: ایها حسین، خذ حسنا [104] .و فی المناقب: أنه کان بینه علیه السلام و بین الولید بن عقبه منازعه فی ضیعه، فتناول الحسین علیه السلام عمامه الولید عن رأسه و شدها فی عنقه، و هو یومئذ وال علی [ صفحه 37] المدینه، فقال مروان: بالله ما رأیت کالیوم جرأه الرجل علی أمیره، فقال الولید: والله ما قلت هذا غضبا لی، و لکنک حسدتنی علی حلمی عنه، و انما کانت الضیعه له، فقال الحسین علیه السلام: الضیعه لک یا ولید وقام [105] .و فیه، قیل له یوم الطف: انزل علی حکم بنی عمک، قال: لا والله لا أعطیکم یدی [106] اعطاء الذلیل، و لا أفر فرار العبید، ثم نادی: یا عباد الله انی عذت بربی و ربکم من کل متکبر لا یؤمن بیوم الحساب، و قال علیه السلام: موت فی عز خیر من حیاه فی ذل، و أنشأ یوم قتله:الموت خیر من رکوب العار والعار أولی من دخول النارو الله ما هذا و هذا جاری [107] . قال السید فی اللهوف: قال بعض الروات: ما رأیت مکثورا قط قد قتل ولده و أهل بیته و أصحابه أربط جأشا منه، و ان کانت الرجال لتشتد [108] علیه، فیشد علیها بسیفه، فتنکشف عنه انکشاف المعزی اذا اشتد فیها الذئب، و لقد کان یحمل فیهم و قد تکملوا ثلاثین ألفا، فینهزمون بین یدیه کأنهم الجراد المنتشر، ثم یرجع الی مرکزه و هو یقول: لا حول و لا قوه الا

بالله العلی العظیم [109] .أقول: و سیجی ء أنه علیه السلام قتل یوم الطف ألف رجل و تسعمائه و خمسین رجلا سوی المجروحین.و من کرامته و کرامه أخیه علیه السلام عند الله و رسوله و ولیه علیه السلام: ما رواه الشیخ فخر الدین طریح النجفی فی منتخب المراثی و الفاضل المتبحر باسناده، عن عباس بن بکار، قال: حدثنا أبوبکر الهذلی، عن عکرمه، عن ابن عباس أنه قال: لما کان یوم من أیام صفین دعا علی علیه السلام ابنه محمدا، فقال: شد علی المیمنه فحمل مع أصحابه فکشف میمنه عسکر معاویه، ثم رجع و قد جرح، فقال له: العطش، [ صفحه 38] فقام الیه علیه السلام فسقاه جرعه من ماء، ثم صب الماء بین درعه و جلده، فرأیت علق الدم یخرج من حلق الدرع.ثم أمهله ساعه، ثم قال: یا بنی شد علی المیسره، فحمل مع أصحابه علی میسره معاویه فکشفهم، ثم رجع و به جراحات، و هو یقول: الماء الماء، فقام علیه السلام الیه ففعل مثل الأول، ثم قال: یا بنی شد علی القلب، فحمل علیهم فکشفهم، و قتل منهم فرسانا، ثم رجع الی أبیه، و قد أثقلته الجراحات و هو یبکی، فقام الیه فقبل ما بین عینیه، و قال: فداک أبوک لقد سررتنی و الله یا بنی فما یبکیک أفرح أم جزع؟فقال: کیف لا أبکی و قد عرضتنی للقتل ثلاث مرات فسلمنی الله تعالی و کلما رجعت الیک لتمهلنی فما أمهلتنی، و هذان أخوای الحسن و الحسین ما تأمرهما بشی ء فقبل علیه السلام رأسه، فقال: یا بنی أنت ابنی و هذان ابنا رسول الله، أفلا أصونهما من القتل؟ قال: بلی یا أباه جعلنی الله فداک و فداهما [110] .و فی المنتخب: روی أن النبی

صلی الله علیه و آله و سلم خرج من المدینه غازیا، و أخذ معه علیا، و بقی الحسن و الحسین علیهماالسلام عند امهما لأنهما صغیران، فخرج الحسین علیه السلام ذات یوم من دار امه یمشی فی شوارع المدینه و کان عمره یومئذ ثلاث سنین، فوقع بین بساتین [111] . حول المدینه، فمر علیه یهودی یقال له: صالح بن رقعه الیهودی، فأخذه الی بیته، و أخفاه عن امه، حتی بلغ النهار الی وقت العصر، و الحسین علیه السلام لم یتبین له أثر، ففار [112] . قلب فاطمه بالهم و الحزن علی ولدها الحسین علیه السلام، فصارت تخرج من دارها الی باب مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم سبعین مره، فلم تر أحدا تبعثه فی طلب الحسین علیه السلام.ثم أقبلت علی ولدها الحسن علیه السلام، و قالت: یا مهجه قلبی و قره عینی قم فاطلب أخاک الحسین، فان قلبی یحترق من فراقه، فقام الحسن علیه السلام و خرج من المدینه [و أتی الی دور حولها نخل کثیر] [113] و جعل ینادی: یا حسین بن علی، یا [ صفحه 39] قره عین النبی، أین أنت یا أخی؟قال: فبینما الحسن ینادی اذ بدا له غزاله فی تلک الساعه، فألهم الله الحسن أن یسأل الغزاله، فقال لها: یا ظبیه هل رأیت أخی حسینا، فانطق الله الغزاله ببرکات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قالت: یا حسن یا نور عین المصطفی [و سرور قلب المرتضی، و یا مهجه فؤاد الزهراء] [114] اعلم ان أخاک أخذه صالح الیهودی، و أخفاه فی بیته.فسار الحسن علیه السلام حتی أتی الی دار الیهودی، فناداه، فخرج صالح، فقال الحسن: یا صالح أخرج الی الحسین من دارک و

سلمه الی و الا أقول لامی تدعو علیک فی أوقات السحر و تسأل ربها حتی لا یبقی علی وجه الأرض یهودی، ثم أقول لأبی یضرب بحسامه جمعکم [115] ، حتی یلحقکم بدار البوار، و أقول لجدی یسأل الله سبحانه أن لا یدع یهودیا الا و قد فارق روحه.فتحیر صالح الیهودی من کلام الحسن علیه السلام، و قال: یا صبی من امک؟ فقال امی الزهراء بنت محمد المصطفی قلاده الصفوه، و دره صدف العصمه، و غره جمال العلم [116] والحکمه، و هی نقطه دائره المناقب و المفاخر، و لمعه من أنوار المحامد و المآثر، خمرت طینه وجودها من [تفاحه من] [117] تفاح الجنه، و کتب الله فی صحیفتها عتق عصاه الامه، و هی ام الساده النجباء، و سیده النساء البتول العذراء فاطمه الزهراء.فقال الیهودی: أما امک فعرفتها، فمن أبوک؟فقال الحسن علیه السلام، ان أبی أسد الله الغالب علی بن أبی طالب، الضارب بالسیفین، والطاعن بالرمحین، و المصلی مع النبی فی القبلتین، والمفدی نفسه لسید الثقلین، أبوالحسن والحسین.فقال صالح: یا صبی قد عرفت أباک، فمن جدک؟ [ صفحه 40] قال: جدی دره من صدف الجلیل، و ثمره من شجره ابراهیم الخلیل، الکوکب الدری، و النور المضی ء من مصابیح [118] التبجیل، المعلقه فی عرش الجلیل، سید الکونین، و رسول الثقلین، و نظام الدارین، و فخر العالمین، و مقتدی الحرمین، و امام المشرقین و المغربین، و جد السبطین، أنا الحسن و أخی الحسین.قال: فلما فرغ الحسن علیه السلام من تعداد مناقبه انجلی صدأ [119] الکفر عن قلب صالح، و هملت عیناه بالدموع، و جعل ینظر کالمتحیر متعجبا من حسن منطقه، و صغر سنه، وجوده فهمه، ثم قال له: یا ثمره فؤاد المصطفی، و

یا نور عین المرتضی، و یا سرور صدر الزهراء، یا حسن أخبرنی من قبل أن أسلم الیک أخاک عن أحکام دین الاسلام، حتی أذعن لک و أنقاد الی الاسلام.ثم ان الحسن علیه السلام عرض علیه أحکام الاسلام و عرفه الحلال و الحرام، فأسلم صالح، و أحسن الاسلام علی ید الامام ابن الامام، و سلم الیه أخاه [120] الحسین، ثم نثر علی رأسیهما طبقا من الذهب و الفضه، و تصدق به علی الفقراء و المساکین ببرکه الحسن و الحسین علیهماالسلام، ثم ان الحسن أخذ بید أخیه الحسین، و أتیا الی امهما، فلما رأتهما اطمأن قلبها، و زاد سرورها بولدیها.قال: فلما کان الیوم الثانی أقبل صالح و معه سبعون رجلا من رهطه و أقاربه، و قد دخلوا جمیعهم فی الاسلام علی ید الامام ابن الامام أخی الامام، ثم تقدم صالح الی باب الزهراء رافعا صوته بالثناء [121] ، و جعل یمرغ وجهه و شیبته علی عتبه دار فاطمه، و هو یقول: یا بنت محمد المصطفی، عملت سوء بابنک، و آذیت ولدک، و أنا نادم علی فعلی، فاصفحی عن ذنبی، فأرسلت الیه فاطمه تقول: أما أنا فقد عفوت [122] . عنک من حقی [123] ، لکنهما ابنای و ابنا علی المرتضی، فاعتذر الیه مما آذیت ابنه. [ صفحه 41] ثم ان صالحا انتظر علیا حتی أتی من سفره، و عرض علیه حاله، و اعترف عنده بما جری له، و بکی بین یدیه، و اعتذر مما أساء الیه، فقال له: یا صالح أما أنا فقد رضیت عنک، و صفحت عن ذنبک، لکن هؤلاء ابنای و ریحانتا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فامض الیه و اعتذر مما

أسأت بولدیه.قال: فأتی صالح الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم باکیا حزینا، و قال: یا سید المرسلین، أنت قد ارسلت رحمه للعالمین، و انی قد أسأت و أخطأت، و انی قد سرقت ولدک الحسین و أدخلته داری، و أخفیته عن أخیه و أمه، و قد أسأت الیهما فی ذلک [124] ، و أنا الآن قد فارقت الکفر و دخلت فی دین الاسلام، فقال له النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أما أنا فقد رضیت عنک، و صفحت عن جرمک، لکن یجب علیک أن تعتذر الی الله، و تستغفره مما أسأت بقره عین الرسول، و مهجه فؤاد البتول، حتی یعفو الله عنک سبحانه.قال: فلم یزل صالح یستغفر ربه،و یتوسل الیه، و یتضرع بین یدیه فی أسحار اللیل و أوقات الصلاه، حتی نزل جبرئیل علیه السلام الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم بأحسن التبجیل، و هو یقول: یا محمد قد صفح الله عن جرم صالح، حیث دخل فی الاسلام علی ید الامام ابن الامام أخی الامام علیهم أفضل الصلاه و السلام [125] .و فیه: روی جمع من الصاحبه، قالوا: دخل النبی صلی الله علیه و آله و سلم دار فاطمه علیهاالسلام، فقال: یا فاطمه ان أباک الیوم ضیفک، فقالت: یا أبه ان الحسن و الحسین یطالبانی بشی ء من الزاد، فلم أجد لهما شیئا یقتاتان به، ثم ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم دخل و جلس مع علی و الحسن و الحسین و فاطمه علیهم السلام، و فاطمه متحیره لا تدری ماذا تصنع [126] ؟ثم ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم نظر الی السماء ساعه،

و اذا بجبرئیل علیه السلام قد نزل، و قال: یا محمد العلی الأعلی یقرؤک السلام، و یخصک بالتحیه و الاکرام، و یقول لک: قل لعلی و فاطمه و الحسن و الحسین: أی شی ء یشتهون من فواکه الجنه؟ فقال النبی: یا علی و یا فاطمه و یا حسن و یا حسین ان رب العزه علم أنکم جیاع، فأی شی ء تشتهون من فواکه الجنه؟ فأمسکوا عن الکلام، و لم یردوا جوابا حیاء من [ صفحه 42] النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال الحسین علیه السلام: عن اذنک یا أباه یا أمیرالمؤمنین، و عن اذنک یا أماه یا سیده نساء العالمین، و عن اذنک یا أخاه الحسن الزکی، أختار لکم شیئا من فواکه الجنه، فقالوا جمیعا: قل یا حسین ما شئت، فقد رضینا بما تختاره لنا، فقال: یا رسول الله قل لجبرئیل انا نشتهی رطبا جنیا فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: قد علم الله ذلک.ثم قال: یا فاطمه قومی ادخلی البیت، و احضری لنا ما فیه، فدخلت فرأت فیه طبقا من البلور، مغطی بمندیل دبیقی [127] من السندس الأخضر، و فیه رطب جنی فی غیر أوانه، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا فاطمه أنی لک هذا؟ قالت: هو من عند الله، ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب، کما قالت مریم بنت عمران.فقام النبی صلی الله علیه و آله و سلم و تناوله منها، و قدمه بین أیدیهم، ثم قال: بسم الله الرحمن الرحیم، ثم أخذ رطبه واحده فوضعها فی فم الحسین، فقال: هنیئا مریئا لک یا حسین، ثم أخذ رطبه ثانیه، فوضعها فی فم الحسن، و قال: هنیئا مریئا

لک یا حسن، ثم أخذ رطبه ثالثه، فوضعها فی فم فاطمه، و قال لها: هنیئا مریئا لک یا فاطمه، ثم أخذ رطبه رابعه، فوضعها فی فم علی، و قال: هنیئا مریئا لک یا علی، ثم ناول علیا رطبه اخری، ثم رطبه اخری، و النبی یقول له: هنیئا مریئا لک یا علی، ثم وثب النبی صلی الله علیه و آله و سلم قائما، ثم جلس، ثم أکلوا جمیعا من ذلک الرطب.فلما اکتفوا و شبعوا، ارتفعت المائده الی السماء باذن الله تعالی، فقالت فاطمه: یا أبه انی [128] رأیت منک الیوم عجبا،فقال: یا فاطمه أما الرطبه الاولی التی وضعتها فی فم الحسین، و قلت له: هنیئا مریئا لک یا حسین، فانی سمعت میکائیل و اسرافیل یقولان: هنیئا مریئا لک یا حسین، فقلت أیضا موافقا لهما بالقول: هنیئا مریئا لک یا حسین، ثم أخذت الثانیه، فوضعتها فی فم الحسن، فانی سمعت جبرئیل و میکائیل یقولان: هنیئا مریئا لک یا حسن، فقلت أنا موافقا لهما بالقول.ثم أخذت الثالثه، فوضعتها فی فمک یا فاطمه، فسمعت الحور العین [ صفحه 43] مسرورین مشرفین [علینا] [129] من الجنان، و هن یقلن: هنیئا مریئا لک یا فاطمه، فقلت موافقا لهن فی القول، و لما أخذت الرابعه، فوضعتها فی فم علی سمعت النداء عن الحق سبحانه و تعالی یقول: هنیئا مریئا لک یا علی، فقلت موافقا لقول الله عزوجل، ثم ناولت علیا رطبه اخری ثم اخری، و أنا أسمع صوت الحق سبحانه و تعالی یقول: هنیئا مریئا لک یا علی.ثم قمت اجلالا لرب العزه جل جلاله، فسمعته یقول: یا محمد و عزتی و جلالی لو ناولت علیا من الساعه الی یوم القیامه رطبه رطبه،

لقلت له هنیئا مریئا بغیر انقطاع [130] .و فیه روی أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم خرج مع أصحابه الی طعام دعوا له، فتقدم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أمام القوم، و حسین مع غلمان یلعب، فأراد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أن یأخذه فطفق یفر هاهنا مره و هاهنا مره، فجعل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یضاحکه حتی أخذه، قال: فوضع احدی یدیه تحت قفاه [131] ، و الاخری تحت ذقنه، فوضع فاه علی فیه فقبله، و قال: حسین منی و أنا من حسین، أحب الله من أحب حسینا، حسین سبط من الأسباط [132] .و فیه: کان الحسن و الحسین علیهماالسلام یأتیان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و هو فی الصلاه، فیثبان علیه، فاذا نهیا عن ذلک، أشار بیده دعوهما، فاذا قضی الصلاه ضمهما الیه، و قال: من أحبنی فلیحب هذین [133] .و فیه: روی بعض الأخیار فی بعض الأخبار: أن أعرابیا أتی الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: یا رسول الله لقد صدت خشفه [134] غزاله، و أتیت بها الیک هدیه لولدیک الحسن و الحسین، فقبلها النبی و دعا له بالخیر، فاذا الحسن علیه السلام واقف عند جده، فرغب الیها فأعطاه ایاها، فما مضی ساعه الا و الحسین علیه السلام قد أقبل، فرأی الخشفه عند [ صفحه 44] أخیه یلعب بها، فقال: یا أخی من أین لک هذه الخشفه؟ فقال الحسن: أعطانیها جدی رسول الله.فسار الحسین علیه السلام مسرعا الی جده، فقال: یا جداه أعطیت أخی خشفه یلعب بها و لم تعطنی مثلها،

و جعل یکرر القول علی جده و هو ساکت، لکنه یسلی خاطره، و یلاطفه بشی ء من الکلام، حتی أفضی من أمر الحسین علیه السلام الی أن هم أن یبکی.فبینما هو کذلک اذ نحن بصیاح قد ارتفع عند باب المسجد، فنظرنا فاذا ظبیه و معها خشفها، و من خلفها ذئبه تسوقها الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و تضربها بأحد أطرافها، حتی أتت بها الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، ثم نطقت الغزاله بلسان فصیح، و قالت: یا رسول الله قد کانت لی خشفتان، احداهما صادها الصیاد و أتی بها الیک، و بقیت لی هذه الاخری و أنا بها مسروره، و انی کنت الآن أرضعها فسمعت قائلا یقول: اسرعی اسرعی یا غزاله بخشفک الی النبی محمد صلی الله علیه و آله و سلم و أوصلیه سریعا، لأن الحسین علیه السلام واقف بین یدی جده و قد هم أن یبکی، و الملائکه بأجمعهم قد رفعوا رؤوسهم من صوامع العباده، فلو بکی الحسین علیه السلام لبکت الملائکه المقربون لبکائه.و سمعت أیضا قائلا یقول: اسرعی یا غزاله قبل جریان الدموع علی خد الحسین، فان لم تفعلی سلطت علیک هذه الذئبه تأکلک مع خشفک، فأتیت بخشفی الیک و قطعت مسافه بعیده، لکن طویت لی الأرض حتی أتیتک سریعه، و أنا أحمد ربی علی أن جئتک قبل جریان دموع الحسین علیه السلام علی خده، فارتفع التکبیر والتهلیل من الأصحاب، و دعا النبی صلی الله علیه و آله و سلم للغزاله بالخیر و البرکه، فأخذ الحسین علیه السلام الخشفه، و أتی بها الی امه الزهراء، فسرت بذلک سرورا عظیما [135] .و فیه: روی عن سلمان الفارسی، قال: دخل علی علیه السلام

علی فاطمه الزهراء، فرآها قد اعتراها مرض، فجلس عندها یسلیها من مرضها، ثم قال: یا حبیبه قلبی و ثمره فؤادی هل یشتهی قلبک شیئا؟ قالت: نعم یا علی أشتهی الرمان، فخرج فی [ صفحه 45] طلبه و لم یملک شیئا، فاستقرض درهما، و ابتاع به رمانه.فلما أقبل رأی علی قارعه الطریق شیخا مریضا من أبناء السبیل، فأتی الیه لیعوده، ثم قال: یا شیخ قلبک هل یشتهی من طعام الدنیا؟ قال: یا علی یشتهی قلبی الرمان، فتفکر الامام، و قال: ان أطعمت الشیخ الرمانه تبقی فاطمه محرومه، و ان منحت بها فاطمه بخلت علی هذا السائل بما طلب، فکسر الرمانه و أطعمه الشیخ، فلما أکلها نهض معافی و مضی لشأنه، و أتی علی علیه السلام الی منزله و اعتذر، و قال: یا فاطمه سوف آتیک بالرمان، فقالت: یا أباالحسن فو الله من حین أطعمت الشیخ الرمانه خرج من قلبی اشتهاء الرمان، فقال: بورکت یا فاطمه ما أکرمک علی الله.قال: و هبط الأمین جبرئیل و معه طبق فیه من رمان الجنه، مغطی بمندیل من استبرق الجنه، و قال: السلام علیک یا محمد، ربک یقرؤک السلام، و قد أرسل هذه الهدیه لابنتک فاطمه، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا سلمان احمل هذا الطبق الی منزل فاطمه.قال سلمان: فحملته، فلما توسطت الطریق کشفت المندیل، فوجدت فیه عشر رمانات، فرفعت واحده و ضممتها فی کمی، ثم طرقت الباب، فقال علی علیه السلام: من الطارق؟ قلت: عبدکم و خادمکم سلمان، فأمر فاطمه أن تحتجب.قال سلمان: فدخلت و وضعت الطبق بین یدی علی علیه السلام، فقال: من أین؟ قلت: من الله الی رسول الله، و من رسول الله الی فاطمه، فکشف

المندیل فوجد فیه تسعه رمانات، فقال: یا سلمان ارفعه لو کان لی لکان عشره، فقلت: و من أین لک ذلک؟ قال: تصدقت علی سائل برمانه، و قد قال الله فی کتابه: (من جاء بالحسنه فله عشر أمثالها) [136] فقلت: یا مولای قد کانت عشره، و لکن رفعت واحده لأستخبرک.فقال: یا سلمان هذا مخصوص دون غیرنا، فأخرجت الرمانه من کمی و دفعتها الیه، فأخذ منها قشرا و دفعه الی، و قال: کله یا سلمان، فأکلته، فوعزه [ صفحه 46] ربی لم أجد فی فواکه الدنیا مثل لذته، فألهمنی الله به حب أهل البیت، و العلم الواضح النافع ببرکات رسول الله و وصیه. و علی الاطائب من آل محمد فلیبک الباکون. و ایاهم فلیندب النادبون، انا لله و انا الیه راجعون [137] .و فیه: روی عن ام أیمن، قالت: مضیت ذات یوم الی منزل سیدتی [138] و مولاتی فاطمه الزهراء علیهاالسلام لأزورها فی منزلها، و کان یوما حارا من أیام الصیف، فأتیت الی باب دارها، و اذا أنا بالباب مغلق، فنظرت من شقوق [139] الباب، فاذا بفاطمه الزهراء علیهاالسلام نائمه عند الرحی، و رأیت الرحی تطحن البر، و هی تدور من غیر ید تدیرها، و المهد أیضا الی جانبها، و الحسین علیه السلام نائم فیه، و المهد یهتز، و لم أر من یهزه، و رأیت کفا یسبح الله تعالی قریبا من کف فاطمه الزهراء.قالت ام أیمن: فتعجبت من ذلک، فترکتها و مضیت الی سیدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و سلمت علیه، و قلت له: یا رسول الله انی رأیت عجبا ما رأیت مثله قط أبدا، فقال لی: ما رأیت یا ام أیمن؟ فقلت: انی قصدت منزل

سیدتی فاطمه الزهراء الی آخر القصه.فقال: یا ام أیمن اعلمی أن فاطمه الزهراء صائمه، و هی متعبه جائعه، و الزمان قیظ [140] ، فألقی الله علیها النعاس، فنامت فسبحان من لا ینام، فوکل الله ملکا یطحن عنها قوت عیالها، و أرسل الله ملکا آخر یهز مهد الحسین لئلا یزعجها من نومها، و وکل الله ملکا آخر یسبح الله قریبا من کف فاطمه یکون ثواب تسبیحه لها؛ لأن فاطمه لم تفتر عن ذکر الله تعالی، فاذا نامت جعل الله ثواب تسبیحه [141] لفاطمه.فقلت: یا رسول الله أخبرنی من یکون الطحان؟، و من الذی یهز مهد الحسین علیه السلام و ینغیه؟ و من المسبح؟ فتبسم صلی الله علیه و آله و سلم ضاحکا، و قال: أما الطحان [ صفحه 47] فجبرئیل، و أما الذی یهز مهد الحسین فهو میکائیل، و أما الملک المسبح فهو اسرافیل [142] .و فیه روی عن عبدالله بن العباس، قال: کنا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و اذا بفاطمه قد أقبلت تبکی، فقال لها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ما یبکیک یا فاطمه؟ فقالت: یا أبتاه [143] ان الحسن و الحسین قد غابا عنی هذا الیوم، و قد طلبتهما فی بیوتک فلم أجدهما، و لا أدری أین هما، و ان علیا راح الی الدالیه منذ خمسه أیام یسقی بستانا له.و اذا أبوبکر قائم بین یدی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال له: یا أبابکر اطلب لی قرتی عینی.[ثم قال: یا عمر و یا سلمان و یا أباذر و یا فلان و یا فلان قوموا فاطلبوا قرتی عینی] [144] .قال: فأحصینا علی رسول الله

أنه وجه سبعین رجلا فی طلبهما، فغابوا ساعه و رجعوا و لم یصیبوهما، فاغتم النبی صلی الله علیه و آله و سلم غما شدیدا، فوقف عند باب المسجد، و قال: اللهم بحق ابراهیم خلیلک، و بحق آدم صفیک ان کان قرتا عینی و ثمرتا فؤادی أخذا برا أو بحرا، فاحفظهما و سلمهما من کل سوء یا أرحم الراحمین.قال: فاذا جبرئیل علیه السلام قد هبط من السماء، و قال: یا رسول الله لا تحزن و لا تغتم، فان الحسنین فاضلان فی الدنیا و الآخره، و قد وکل الله بهما ملکا یحفظهما ان ناما و ان قعدا أو قاما، و هما فی حظیره بنی النجار، ففرح النبی صلی الله علیه و آله و سلم بذلک و سار، و جبرئیل عن یمینه، و میکائیل عن شماله، و المسلمون من حوله حتی دخلوا حظیره بنی النجار، و ذلک الملک الموکل بهما قد جعل أحد جناحیه تحتهما و الآخر فوقهما، و علی کل واحد منهما دراعه من صوف، و المداد علی شفتیهما، و اذا الحسن معانق الحسین و هما نائمان.فجثی النبی علی رکبتیه، و لم یزل یقبلهما حتی استیقظا، فحمل النبی صلی الله علیه و آله و سلم [ صفحه 48] الحسین، و حمل جبرئیل الحسن، و خرج النبی من الحظیره، و هو یقول: معاشر الناس اعلموا أن من، أبغضهما فهو فی النار، و من أحبهما فهو فی الجنه، و من کرمهما علی الله تعالی سماهما فی التوراه شبرا و شبیرا [145] .و فیه: ان جبرئیل و ملک الکسوف و الخسوف و الزلازل تفاخر کل علی الآخر، فاختصما الی الله تعالی [فأوحی الله الیهما أن اسکتا، فوعزتی و جلالی لقد خلقت من هو

خیر منکما، انظرا الی ساق العرش] [146] فلما نظر جبرئیل الی ساق العرش رأی أسماء الخمسه، قال: اللهم بحقهم علیک الا ما جعلتنی خادما لهم، فقال الله تعالی: لک ذلک فافتخر علی الملائکه أجمع لما صار خادما لهم، فقال: من مثلی؟ و أنا خادم آل محمد، فانکسرت الملائکه أن یفاخروه [147] .فی البحار و نصوص المعجزات مسندا، عن أبی ابراهیم علیه السلام، قال: خرج الحسن و الحسین علیهماالسلام حتی أتیا نخل العجوه [148] للخلاء، فهویا الی مکان، و ولی کل واحد منهما بظهره الی صاحبه، فرمی الله بینهما بجدار یستر أحدهما عن صاحبه، فلما قضیا حاجتهما ذهب الجدار و ارتفع عن موضعه، و صار فی الموضع عین ماء و جنتان، فتوضئا و قضیا ما أرادا.ثم انطلقا حتی صارا فی بعض الطریق، عرض لهما رجل فظ غلیظ، فقال لهما: ما خفتما عدوکما؟ من أین جئتما؟ فقالا: اننا جئنا من الخلاء، فهم بهما، فسمعوا صوتا یقول: یا شیطان أترید أن تناوی [149] ابنی محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و قد علمت بالأمس ما فعلت و ناویت امهما، و أحدثت فی دین الله، و سلکت عن الطریق، و أغلظ له الحسین أیضا، فهوی بیده لیضرب وجه الحسین، فأیبسها الله من منکبه، فأهوی بالیسری، ففعل الله به مثل ذلک، فقال: أسألکما بحق أبیکما و جدکما لما دعوتما الله أن یطلقنی، فقال الحسین علیه السلام: اللهم أطلقه و اجعل له فی هذا عبره، [ صفحه 49] واجعل ذلک علیه حجه، فأطلق الله یدیه.فانطلق قدامهما حتی أتیا علیا، و أقبل علیه بالخصومه، فقال: أین دسستهما [150] ؟ و کان هذا بعد یوم السقیفه بقلیل، فقال علی علیه السلام: ما خرجا الا للخلاء،

و جذب رجل منهم علیا حتی شق رداءه، فقال الحسین علیه السلام للرجل: لا أخرجک الله من الدنیا حتی تبتلی بالدیاثه فی أهلک و ولدک، و قد کان الرجل قاد ابنته الی رجل من العراق.فلما خرجا الی منزلهما، قال الحسین للحسن علیهماالسلام: سمعت جدی یقول: انما مثلکما مثل یونس اذ أخرجه الله من بطن الحوت، و ألقاه بظهر الأرض، و أنبت علیه شجره من یقطین، و أخرج له عینا من تحتها، فکان یأکل من الیقطین، و یشرب من ماء العین، و سمعت جدی یقول: أما العین فلکم، و أما الیقطین فأنتم عنه أغنیاء، و قد قال الله فی یونس علیه السلام: «و أرسلناه الی مائه الف أو یزیدون - فآمنوا فمتعناهم الی حین) [151] و لسنا نحتاج الی الیقطین، و لکن علم الله حاجتنا الی العین فأخرجها لنا، و سنرسل الی أکثر من ذلک، فیکفرون و یتمتعون الی حین، فقال الحسن علیه السلام: قد سمعت هذا من جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [152] .أقول: المراد بالفظ الغلیظ و الشیطان هو الثانی.روی [153] . عن المفضل بن عمر، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: کیف کانت ولاده فاطمه علیهاالسلام؟ فقال: نعم ان خدیجه لما تزوج بها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم هجرتها نسوه مکه، فکن لا یدخلن علیها، و لا یسلمن علیها، و لا یترکن امرأه تدخل الیها، فاستوحشت خدیجه لذلک.فلما حملت بفاطمه علیهاالسلام کانت فاطمه تحدثها فی بطنها و تصبرها، و کانت تکتم ذلک من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فدخل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یوما، فسمع خدیجه تحدث فاطمه، فقال

لها: یا خدیجه من تحدثین؟ قالت: الجنین الذی فی بطنی [ صفحه 50] یحدثنی و یؤنسنی، قال: یا خدیجه هذا جبرئیل علیه السلام یبشرنی انها انثی، و انها النسله الطاهره المیمونه، و ان الله تعالی سیجعل نسلی منها، و سیجعل من نسلها أئمه خلفاء فی الأرض [154] بعد انقضاء وحیه.فلم تزل خدیجه علی ذلک، الی أن حضرت ولادتها، فوجهت الی نساء قریش و بنی هاشم أن تعالین لتلین منی ما تلی النساء من النساء، فأرسلن الیها عصیتینا و لم تقبلی قولنا، و تزوجت محمدا یتیم أبی طالب فقیرا لا مال له، فلسنا نجی ء و لا نلی من أمرک شیئا، فاغتمت خدیجه لذلک.فبینما هی کذلک اذ دخل علیها أربع نسوه سمر طوال، کأنهن من نساء بنی هاشم، ففزعت منهن لما رأتهن، فقالت احداهن: لا تحزنی یا خدیجه، فانا رسل ربک، و نحن أخواتک، أنا ساره، و هذه آسیه بنت مزاحم، و هی رفیقتک فی الجنه، و هذه مریم بنت عمران، و هذه کلثوم اخت موسی بن عمران، بعثنا الله الیک لنلی منک ما تلی النساء من النساء، فجلست واحده عن یمینها، و اخری عن یسارها، و الثالثه بین یدیها، و الرابعه من خلفها، فوضعت فاطمه علیهاالسلام طاهره مطهره.فلما سقطت الی الأرض أشرق منها النور حتی دخل بیوتات مکه، و لم یبق فی شرق الأرض و لا فی غربها موضع الا أشرق فیه ذلک النور، و دخل عشره من الحور العین، کل واحده منهن معها طست من الجنه، و ابریق من الجنه، و فی الابریق ماء من الکوثر، فتناولتها المرأه التی کانت بین یدیها، فغسلتها بماء الکوثر، و أخرجت خرقتین بیضاویتین أشد بیاضا من اللبن، و أطیب ریحا من المسک و

العنبر، فلفتها بواحده، و قنعتها بالثانیه، ثم استنطقتها.فنطقت فاطمه علیهاالسلام بالشهادتین، فقالت: أشهد أن لا اله الا الله، و أن أبی رسول الله سید الأنبیاء، و أن بعلی سید الأوصیاء، و ولدی ساده الأسباط، ثم سلمت علیهن و سمت کل واحده باسمها، و أقبلن یضحکن الیها، و تباشرت الحور العین، و بشر أهل السماء بعضهم بعضا بولاده فاطمه علیهاالسلام، و حدث فی السماء نور زاهر لم تره الملائکه قبل ذلک، فقالت النسوه: خذیها یا خدیجه طاهره مطهره [ صفحه 51] زکیه میمونه بورک فیها و فی نسلها، فتناولتها فرحه مستبشره، فألقمتها ثدیها فدر علیها، و کانت فاطمه تنمو [155] فی الیوم کما ینمو الصبی فی الشهر، و فی الشهر کما ینمو الصبی فی السنه [156] .و عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: فاطمه سیده نساء العالمین من الأولین والآخرین، و انها لتقوم فی محرابها، فیسلم علیها سبعون ألفا من الملائکه المقربین، و ینادونها بما نادت به الملائکه مریم بنت عمران، فیقولون: یا فاطمه «ان الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین» [157] ثم التفت الی علی علیه السلام فقال له: یا علی ان فاطمه بضعه منی، و هی نور عینی، و ثمره فؤادی، یسوءنی ما ساءها، و یسرنی ما سرها، و انها أول من یلحقنی من أهل بیتی، فأحسن الیها بعدی [158] و لله در من قال:یا نفس ان تلتقی حزنا فقد ظلمت بنت النبی رسول الله و ابناهاتلک التی أحمد المختار والدها و جبرئیل أمین الله رباهاالله طهرها من کل فاحشه و کل ریب و زکاها و صفاهافهذا یا اخوان الدین أوصل الینا فی ولاده بنت سید المرسلین

فاطمه علیهاالسلام [159] .عن أبی بصیر، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ولدت فاطمه علیهاالسلام فی جمادی الآخره یوم العشرین منه، سنه خمس و أربعین من مولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و أقامت بمکه ثمان سنین، و بالمدینه عشر سنین، و بعد وفاه أبیها خمس و سبعون یوما، و قبضت فی جمادی الآخره یوم الثلاثاء لثلاث خلون منه سنه احدی عشره من الهجره [160] انتهی. [ صفحه 52]

عمیر، و الحاکم، و العباس، قالوا: خطب الحسن عائشه بنت عثمان، فقال مروان: ازوجها عبدالله بن الزبیر، ثم ان معاویه کتب الی مروان و هو عامله علی الحجاز، یأمره أن یخطب أم کلثوم بنت عبدالله بن جعفر لابنه یزید، فأتی عبدالله بن جعفر فأخبره بذلک، فقال عبدالله: ان أمرها لیس الی انما هو الی سیدنا الحسین علیه السلام و هو خالها، فأخبر الحسین بذلک، فقال: [ صفحه 53] أستخیر الله تعالی، اللهم وفق لهذه الجاریه رضاک من آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم.فلما اجتمع الناس فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أقبل مروان حتی جلس الی جنب الحسین علیه السلام و عنده من الجله [162] ، و قال: ان أمیرالمؤمنین أمرنی بذلک، و أن أجعل مهرها حکم أبیها بالغا ما بلغ، مع صلح ما بین هذین الحیین، مع قضاء دینه، و اعلم أن من یغبطکم بیزید أکثر ممن یغبطه بکم، و العجب کیف یستمهر یزید؟ و هو کفو من لا کفو له، و بوجهه یستسقی الغمام فرد خیرا یا أباعبدالله.فقال الحسین علیه السلام: الحمد لله الذی اختارنا لنفسه، و ارتضانا لدینه، و اصطفانا علی خلقه الی آخر کلامه، ثم قال: یا مروان قد قلت فسمعنا، أما قولک مهرها حکم أبیها بالغا ما بلغ، فلعمری لو أردنا ذلک ما عدونا سنه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی بناته و نسائه و أهل بیته، و هو اثنتا عشره أوقیه یکون أربعمائه و ثمانین درهما. و أما قولک مع قضاء دین أبیها، فمتی کن نساؤنا یقضین عنا دیوننا. و أما صلح ما بین هذین الحیین، فانا قوم عادیناکم فی الله،

و لم نکن نصالحکم للدنیا، فلعمری فلقد أعیی النسب فکیف السبب.و أما قولک العجب لیزید کیف یستمهر؛ فقد استمهر من هو خیر من یزید و من أبی یزید و من جد یزید. و أما قولک العجب أن یزید کفو من لا کفو له، فمن کان کفوه قبل الیوم فهو کفوه الیوم، ما زادته امارته فی الکفاءه شیئا. و أما قولک بوجهه یستسقی الغمام، فانما کان ذلک بوجه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم. و أما قولک من یغبطنا به أکثر ممن یغبطه بنا، فانما یغبطنا به أهل الجهل، و یغبطه بنا أهل العقل.ثم قال بعد الکلام: فاشهدوا جمیعا أنی قد زوجت ام کلثوم بنت عبدالله بن جعفر من ابن عمها القاسم بن محمد بن جعفر، علی أربعمائه و ثمانین درهما، و قد نحلتها ضیعتی بالمدینه، أو قال: أرضی بالعقیق، غلتها فی السنه ثمانیه الاف دینار ففیها لهما غنی انشاء الله.قال: فتغیر وجه مروان، و قال: أغدرا یا بنی هاشم، تأبون الا العداوه، فذکره الحسین علیه السلام خطبه الحسن عائشه و فعله، ثم قال: فأین موضع الغدر یا [ صفحه 54] مروان؟ فقال مروان:أردنا صهرکم لنجد ودا قد أخلقه به حدث الزمان فلما جئتکم فجبهتمونی و بحتم بالضمیر من الشنان فأجابه ذکوان مولی بنی هاشم:أماط الله منهم کل رجس و طهرهم بذلک فی المثانی فما لهم سواهم من نظیر و لا کفو هناک و لا مدانی أتجعل کل جبار عنید الی الأخیار من أهل الجنان ثم انه کان الحسین علیه السلام تزوج بعائشه بنت عثمان [163] .فی المناقب، من محاسن البرقی، قال عمرو بن العاص للحسین علیه السلام: ما بال أولادنا أکثر من أولادکم؟ فقال علیه السلام:بغاث الطیر أکثرها فراخا و ام الصقر مقلاه نزور

[164] .فقال ما بال الشیب الی شواربنا أسرع منه الی شواربکم؟ فقال علیه السلام: ان نساؤکم نساء بخره، فاذا دنا أحدکم من امرأته نهکته [165] فی وجهه، فشاب منه شاربه، فقال: ما بال لحاؤکم أوفر من لحانا؟ فقال علیه السلام: (و البلد الطیب یخرج نباته باذن ربه و الذی خبث لا یخرج الا نکدا) [166] فقال معاویه: بحقی علیک الا سکت فانه ابن علی بن أبی طالب، فقال علیه السلام:ان عادت العقرب عدنا لها و کانت النعل لها حاضره [ صفحه 55] قد علم العقرب و استیقنت أن لا لها دنیا و لا آخره [167] .و فی المنتخب للشیخ فخرالدین الطریحی: روی عن أبی سلمه، قال: حججت مع عمر بن الخطاب، فلما صرنا بالأبطح، فاذا بأعرابی قد أقبل علینا، فقال: یا أمیر انی خرجت من منزلی و أنا حاج محرم، فأصبت بیض النعام، فاجتنیت و شویت و أکلت، فما یجب علی؟ قال: ما یحضرنی فی ذلک شی ء، فاجلس لعل الله یفرج عنک ببعض أصحاب محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فاذا أمیرالمؤمنین علیه السلام قد أقبل و الحسین علیه السلام یتلوه، فقال عمر: یا أعرابی هذا علی بن أبی طالب فدونک و مسألتک.فقام الأعرابی فسأله، فقال علی علیه السلام: یا أعرابی سل هذا الغلام عندک یعنی الحسین علیه السلام، فقال الأعرابی: انما یحیلنی کل واحد منکم الی الآخر، فأشار الناس الیه: ویحک هذا ابن رسول الله فاسأله، فقال الأعرابی: یابن رسول الله انی خرجت من بیتی حاجا محرما، و قص علیه القصه، فقال له الحسین علیه السلام: ألک ابل؟ قال: نعم، قال: خذ بعدد البیض الذی أصبت نوقا، فاضربها بالفحوله، فما فصلت فاهدها الی بیت الله الحرام. فقال عمر: یا حسین النوق یزلقن [168]

، فقال الحسین علیه السلام: یا عمر ان البیض یمرقن، فقال: صدقت و بررت، فقام علی علیه السلام و ضمه الی صدره، و قال: «ذریه بعضها من بعض و الله سمیع علیم» [169] . [ صفحه 56]

ان هذا الیوم هو الیوم الذی دعا فیه زکریا علیه السلام ربه عزوجل، فقال: (رب هب لی من لدنک ذریه طیبه انک سمیع الدعاء) [175] فاستجاب الله له، و أمر الملائکه فنادت زکریا و هو قائم یصلی فی المحراب: ان الله یبشرک بیحیی لم نجعل له من قبل سمیا، فمن صام هذا الیوم، ثم دعا الله استجاب له کما استجاب لزکریا.ثم قال: یابن شبیب ان المحرم هو الشهر الذی کان أهل الجاهلیه فیما مضی یحرمون فیه الظلم و القتال لحرمته، فما عرفت هذه الامه حرمه شهرها، و لا حرمه نبیها صلی الله علیه و آله و سلم، لقد قتلوا فی هذا الشهر ذریته، و سبوا نساءه، و انتهبوا ثقله، فلا غفر الله لهم ذلک أبدا.یابن شبیب ان کنت باکیا لشی ء، فابک للحسین بن علی بن أبی طالب علیهماالسلام، فانه ذبح کما یذبح الکبش، و قتل معه من أهل بیته ثمانیه عشر رجلا، ما لهم فی الأرض شبیهون [176] ، و لقد بکت السماوات السبع و الأرضون لقتله، و لقد نزل الی الأرض من الملائکه أربعه آلاف لنصره، فوجدوه قد قتل، فهم عند قبره شعث غبر الی أن یقوم القائم، فیکونون من أنصاره، و شعارهم یا لثارات الحسین.یابن شبیب لقد حدثنی أبی، عن أبیه، عن جده علیهم السلام: لما قتل جدی الحسین علیه السلام أمطرت السماء دما و ترابا أحمر.یابن شبیب ان بکیت علی الحسین علیه السلام حتی تسیل [177] دموعک علی خدیک، غفر الله لک کل ذنب أذنبته صغیرا کان أو کبیرا، قلیلا کان أو کثیرا.یابن شبیب ان سرک ان تلقی الله تعالی و لا ذنب علیک، فزر الحسین علیه السلام.یابن شبیب ان سرک أن تسکن الغرف المبنیه فی الجنه مع

النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فالعن قتله الحسین علیه السلام.یابن شبیب ان سرک أن یکون لک من الثواب مثل ما لمن استشهد مع الحسین علیه السلام فقل متی ما ذکرته: یا لیتنی کنت معهم فأفوز فوزا عظیما. [ صفحه 58] یابن شبیب ان سرک أن تکون معنا فی الدرجات العلی، فاحزن لحزننا، و افرح لفرحنا، و علیک بولایتنا، فلو أن رجلا تولی حجرا لحشره الله تعالی معه یوم القیامه [178] .روی غواص الزخار فی بحارالأنوار، من أمالی الصدوق، عن الطالقانی، عن أحمد الهمدانی، عن علی بن حسن بن فضال، عن أبیه، قال: قال الرضا علیه السلام: من تذکر مصابنا، و بکی لما ارتکب منا، کان معنا فی درجاتنا یوم القیامه، و من ذکر بمصابنا، فبکی و أبکی، لم تبک عینه یوم تبکی العیون، و من جلس مجلسا یحیی فیه أمرنا، لم یمت قلبه یوم تموت القلوب [179] .و فیه: من أمالی الطوسی، المفید، عن ابن قولویه، عن أبیه، عن سعد، عن البرقی، عن سلیمان بن مسلم الکندی، عن ابن غزوان، عن عیسی بن أبی منصور، عن أبان بن تغلب، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: نفس المهموم لظلمنا تسبیح، و همه لنا عباده، و کتمان سرنا جهاد فی سبیل الله، ثم قال أبوعبدالله علیه السلام: یجب أن یکتب هذا الحدیث بالذهب [180] .و فیه: المفید، عن الجعابی، عن ابن عقده، عن أحمد بن عبدالحمید، عن محمد بن عمرو بن عتبه، عن الحسین الأشقر، عن محمد بن أبی عماره الکوفی، قال: سمعت جعفر بن محمد علیهماالسلام یقول: من دمعت عینه فینا دمعه لدم سفک لنا، أو حق لنا نقصناه، أو عرض انتهک لنا، أو لأحد من شیعتنا، بوأه الله تعالی بها فی الجنه

غرفا یسکنها حقبا [181] .و فیه: المفید، عن ابن قولویه، عن أبیه، عن سعد، عن ابن عیسی، عن ابن محبوب، عن أبی محمد الأنصاری، عن معاویه بن وهب، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: کل الجزع و البکاء مکروه، سوی الجزع و البکاء علی الحسین علیه السلام.و فی کامل الزیارات لابن قولویه: أبی، عن سعد، عن الجامورانی، عن [ صفحه 59] الحسن بن علی بن أبی حمزه، عن أبیه، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: سمعته یقول: ان البکاء و الجزع مکروه للعبد فی کل ما جزع، ما خلا البکاء علی الحسین بن علی علیهماالسلام فانه فیه مأجور [182] .و فی البحار، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: لکل سر [183] ثواب الا الدمعه فینا [184] .فی أمالی الطوسی: المفید، عن الحسین بن محمد النحوی، عن أحمد بن مازن، عن القاسم بن سلیمان، عن بکر بن هشام، عن اسماعیل بن مهران، عن الأصم، عن محمد بن مسلم، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: ان الحسین بن علی علیهماالسلام عند ربه تعالی ینظر الی معسکره و من حله من الشهداء معه، و ینظر الی زواره، و هو أعرف بهم، و بأسمائهم، و أسماء آبائهم، و بدرجاتهم و منزلتهم عند الله عزوجل، من أحدکم بولده، و انه لیری من یبکیه، فیستغفر له و یسأل آباءه علیهم السلام أن یستغفروا له، و یقول: و لو لم یعلم زائری ما أعد الله له، لکان فرحه أکثر من جزعه، و ان زائره لینقلب و ما علیه من ذنب [185] .فی کامل الزیارات: أبی، عن سعد، عن محمد بن الحسین، عن محمد بن عبدالله بن زراره، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، عن عبدالله بن بکر، قال: حججت مع أبی عبدالله علیه السلام فی حدیث طویل، فقلت: یابن

رسول الله لو نبش قبر الحسین بن علی علیهماالسلام هل کان یصاب فی قبره شی ء؟فقال: یابن بکر ما أعظم مسألتک [186] ، ان الحسین بن علی علیهماالسلام مع أبیه و امه و أخیه فی منزل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و معه یرزقون و یحبرون، و انه لعن یمین العرش متعلق به یقول: یا رب أنجز لی ما وعدتنی و انه لینظر الی زواره فهو أعرف بهم [ صفحه 60] و بأسمائهم و أسماء آبائهم و ما فی رحائلهم من أحدهم بولده، و انه لینظر الی من یبکیه فیستغفر له، و یسأل أباه الاستغفار له، و یقول: أیها الباکی لو علمت ما أعد الله لک لفرحت أکثر مما حزنت، و انه لیستغفر له من کل ذنب و خطیئه [187] .و فیه: محمد الحمیری، عن أبیه، عن علی بن محمد بن سالم، عن محمد بن خالد، عن عبدالله بن حماد البصری، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، عن مسمع بن عبدالملک کردین البصری، قال: قال لی أبوعبدالله علیه السلام: یا مسمع أنت من أهل العراق أما تأتی قبر الحسین علیه السلام؟ قلت: أنا رجل مشهور عند أهل البصره، و عندنا من یتبع هوی هذا الخلیفه، و أعداؤنا کثیره من أهل القبائل من النصاب و غیرهم، و لست آمنهم أن یرفعوا حالی عند ولد سلیمان، فیمیلون [188] علی.قال لی: أفما تذکر ما صنع به؟ قلت: بلی، قال: أفتجزع؟ قلت: ای والله و أستعبر لذلک، حتی یری أهلی أثر ذلک علی، فأمتنع من الطعام، حتی یستبین ذلک فی وجهی.قال علیه السلام: رحم الله دمعتک، أما انک من الذین یعدون من أهل الجزع لنا، و الذین یفرحون لفرحنا، و

یحزنون لحزننا، و یخافون لخوفنا، فیأمنون اذا أمنا، أما انک ستری عند موتک حضور آبائی لک، و وصیتهم ملک الموت بک، و ما یلقونک به من البشاره، ما تقر به عینک، فملک الموت أرق علیک و أشد رحمه لک من الام الشفیقه علی ولدها.ثم استعبر و استعبرت معه، فقال الحمد لله الذی فضلنا علی خلقه بالرحمه، و خصنا أهل البیت بالمرحمه [189] ، یا مسمع ان الأرض و السماء لتبکی منذ قتل أمیرالمؤمنین رحمه لنا، و ما بکی لنا من الملائکه أکثر، و ما رقأت دموع الملائکه منذ قتلنا، و ما بکی أحد رحمه لنا و لما لقینا الا رحمه الله قبل أن تخرج الدمعه من عینیه، فاذا سال دموعه علی خده، فلو أن قطره من دموعه سقطت فی جهنم [ صفحه 61] لأطفأت حرها حتی لا یوجد لها حر، و ان الموجع قلبه لنا لیفرح یوم یرانا عند موته فرحه لا تزال تلک الفرحه فی قلبه حتی یرد علینا الحوض، و ان الکوثر لیفرح بمحبنا اذا ورد علیه، حتی أنه لیذیقه من ضروب الطعام ما لا یشتهی أن یصدر عنه.یا مسمع من شرب منه شربه لم یظمأ بعدها أبدا، و لم یشق بعدها أبدا، و هو فی برد الکافور، و ریح المسک، و طعم الزنجبیل، أحلی من العسر، و ألین من الزبد، و أصفی من الدمع، و أزکی من العنبر، یخرج من تسنیم [190] ، و یمر بأنهار الجنان، تجری علی رضراض [191] الدر و الیاقوت، فیه من القدحان أکثر من عدد نجوم السماء، یوجد ریحه فی مسیره ألف عام، قد حانه من الذهب و الفضه و ألوان الجواهر، یفوح [192] فی وجه الشارب

منه کل فائحه، حتی یقول الشارب منه: لیتنی ترکت هاهنا لا أبغی بهذا بدلا، و لا عنه تحویلا.أما انک یابن کردین ممن تروی منه، و ما من عین بکت لنا الا نعمت [193] بالنظر الی الکوثر، و سقیت [194] منه، من أحبنا فان الشارب منه لیعطی من اللذه و الطعم و الشهوه له أکثر مما یعطاه من هو دونه فی حبنا.و ان علی الکوثر أمیرالمؤمنین علیه السلام، و فی یده عصا من عوسج [195] ، یحطم بها أعداءنا، فیقول الرجل منهم: انی أشهد الشهادتین، فیقول: انطلق الی امامک فلان، فاسأله أن یشفع لک، فیقول: تبرأ منی امامی الذی تذکره، فیقول: ارجع وراءک، فقل للذی کنت تتولاه و تقدمه علی الخلق، فاسأله اذ کان عندک خیر الخلق أن یشفع لک، فان خیر الخلق حقیق أن لا یرد اذا شفع، فیقول: انی أهلک عطشا، فیقول: زادک الله ظما، و زادک الله عطشا.قلت: جعلت فداک کیف یقدر علی الدنو من الحوض و لم یقدر علیه غیره؟ قال: ورع عن أشیاء قبیحه، و کف عن شتمنا اذا ذکرنا، و ترک أشیاء اجتری ء علیها [ صفحه 62] غیره، و لیس ذلک لحبنا، و لا لهوی منه لنا، و لکن ذلک لشده اجتهاده فی عبادته و تدینه، و لما قد شغل به نفسه عن ذکر الناس، فأما قلبه فمنافق، و دینه النصب باتباع أهل النصب و ولایه الماضیین و تقدمه [196] لهما علی کل أحد [197] .و فی المنتخب و غیره ما ملخصهما: انه روی عن الامام العسکری عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال لما نزلت: (و اذ أخذنا میثاقکم لا تسفکون دمائکم) [198] . الآیه، فی

ذم الیهود الذین نقضوا عهد [199] . الله، و کذبوا رسل الله، و قتلوا أولیاء الله، قال صلی الله علیه و آله و سلم: أفلا انبئکم بما یضاهیهم من یهود هذه الامه؟ قالوا: بلی یا رسول الله.قال: قوم من امتی [200] . ینتحلون أنهم من أهل ملتی، یقتلون أفاضل ذریتی، و أطائب ارومتی، و یبدلون شریعتی و سنتی، و یقتلون ولدی الحسن و الحسین علیهماالسلام، کما قتل أسلاف الیهود زکریا و یحیی.ألا و ان الله یلعنهم کما لعنهم، و یبعث علی بقایا ذراریهم قبل یوم القیامه هادیا مهدیا من ولد الحسین، یحرقهم بسیوف أولیائه الی نار جهنم، ألا و لعن الله قتله الحسین و محبیهم و ناصریهم، و الساکتین عن لعنهم من غیر تقیه تسکتهم.ألا و صلی الله علی الباکین علی الحسین علیه السلام رحمه و شفقه، و اللاعنین لأعدائهم، و الممتلئین علیهم غیظا و حنقا، ألا و ان الراضین بقتل الحسین شرکاء قتله، و ان قتلته و أعوانهم و أشیاعهم و المقتدین بهم برآء من دین الله.ان الله لیأمر ملائکته المقربین أن یتلقوا دموع الباکین علی مصاب الحسین، فیجمعون دموعهم المصبوبه، و ینقلونها الی الخزان فی الجنان [201] ، فیمزجونها بماء الحیوان، فیزید فی عذوبتها و طیبها ألف ضعفها، و ان الملائکه المقربین لیتلقون دموع الفرحین الضاحکین لقتل الحسین و مصاب الحسین، فیلقونها فی الهاویه، و یمزجونها بحمیها و صدیدها و غساقها و غسلینها، فیزید فی شده حرارتها و عظیم [ صفحه 63] عذابها ألف ضعفها، یشدد بها علی المنقولین الیها من أعداء آل محمد فی عذابهم [202] .و فی ثواب الأعمال لابن بابویه، باسناده الی أبی هارون المکفوف، قال: قال لی أبوعبدالله علیه السلام: یا أباهارون

أنشدنی فی الحسین علیه السلام، فأنشدته، قال: فقال لی أنشدنی کما تنشدون یعنی بالرقه، و أنشدته:امرر علی جدث الحسین فقل لأعظمه الزکیهقال: فبکی، ثم قال: زدنی، فأنشدته القصیده الاخری.و فی البحار، قال: فأنشدته:یا مریم قومی و اندبی مولاک و علی الحسین فاسعدی ببکاک قال: فبکی، و سمعت البکاء من خلف الستر.قال: فلما فرغت، قال: یا أباهارون من أنشد فی الحسین علیه السلام شعرا، فبکی و أبکی عشره کتبت لهم الجنه، و من أنشد فی الحسین شعرا، فبکی و أبکی خمسه کتبت لهم الجنه، و من ذکر الحسین علیه السلام عنده، فخرج من عینیه [من الدمع] [203] مقدار جناح ذباب، کان ثوابه علی الله تعالی، و لم یرض له بدون الجنه [204] .و فیه: عن أبی عماره المنشد، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: قال لی: یا أباعماره أنشدنی [للعبدی] [205] فی الحسین علیه السلام، قال: ثم أنشدته فبکی، قال: فوالله ما زلت أنشده و یبکی حتی سمعت البکاء من الدار، فقال لی: یا أباعماره من أنشد فی الحسین فأبکی خمسین فله الجنه، فلا یزال ینقص الی أن قال علیه السلام: من أنشد فی الحسین علیه السلام شعرا فبکی فله الجنه، و من أنشد فی الحسین شعرا فتباکی فله الجنه [206] . [ صفحه 64] و فی المنتخب فی جمع المراثی و الخطب للشیخ فخر الدین بن طریح النجفی: حکی عن دعبل الخزاعی، قال دعبل: دخلت علی سیدی الرضا علیه السلام فی مثل هذه الأیام، فرأیته جالسا جلسه الحزین الکئیب، و أصحابه من حوله کذلک، فما رآنی مقبلا، قال لی: مرحبا بک یا دعبل، مرحبا بنا صرنا بیده و لسانه، ثم انه وسع لی فی مجلسه و أجلسنی الی جانبه.ثم قال لی: یا دعبل أحب أن تنشدنی

شعرا، فان هذه الأیام أیام حزن کانت علینا أهل البیت، یا دعبل بن بکی أو أبکی علی مصابنا و لو [کان] [207] واحدا، کان أجره علی الله یا دعبل من ذرفت عیناه علی مصابنا، و بکی لما أصابنا من أعدائنا، حشره الله تعالی معنا فی زمرتنا. یا دعبل من بکی علی مصاب جدی الحسین علیه السلام، غفر الله له ذنوبه البته.ثم انه نهض و ضرب سترا بیننا و بین حرمه، و أجلس أهل بیته من وراء الستر لیبکوا علی مصاب جدهم الحسین علیه السلام، ثم التفت الی فقال: یا دعبل ارث الحسین، فأنت ناصرنا و ما دحنا ما دمت حیا، فلا تقصر عن نصرنا [208] . ما استطعت، قال دعبل: فاستعبرت و سالت عبرتی، و أنشأت أقول:أفاطم لو خلت الحسین مجدلا و قد مات عطشانا بشط فرات اذا للطمت الخد فاطم عنده و أجریت دمع العین فی الوجنات [209] .أفاطم قومی یابنه الخیر و اندبی نجوم سماوات بأرض فلات قبور بکوفان و اخری بطیبه و اخری بفخ [210] نالها صلوات قبور ببطن النهر من جنب کربلا معرسهم فیها بشط فرات توفوا عطاشا بالعراء فلیتنی توفیت فیهم قبل حین وفاتی [ صفحه 65] الی الله أشکو لوعه عند ذکرهم سقتنی بکأس الثکل و القصعات [211] .اذا فخروا یوما أتوا بمحمد و جبریل و القرآن و السورات و عدوا علیا ذا المناقب والعلی و فاطمه الزهراء خیر بنات و حمزه و العباس ذا الدین و التقی و جعفرها الطیار فی الحجبات اولئک مشؤمون هندا و حزبها سمیه من نوکی و من قذرات هم منعوا الآباء من أخذ حقهم وهم ترکوا الأبناء رهن شتات سأبکیهم ما حج لله راکب و ما ناح قمری علی الشجرات فیا عین أبکیهم وجودی بعبره

فقد آن للتسکاب و الهملات بنات زیاد فی القصور مصونه و آل رسول الله فی الفلوات [212] .دیار رسول الله أصبحن بلقعا و آل زیاد تسکن الحجرات و آل رسول الله نحف جسومهم و آل زیاد غلظ الفقرات و آل رسول الله تدمی نحورهم و آل زیاد ربه الحجلات و آل رسول الله تسبی حریمهم و آل زیاد آمنوا السربات اذا وتروا مدوا الی واتریهم أکفا عن الأوتار منقبضات سأبکیهم ماذر فی الارض شارق و نادی منادی الخیر للصلوات و ما طلعت شمس و حان غروبها و باللیل أبکیهم و بالغدوات [213] .و فی مجالس ابن بابویه، و کامل الزیارات باسنادهما، قال: قال أبوعبدالله الحسین بن علی علیهماالسلام: أنا قتیل العبره، لا یذکرنی مؤمن الا استعبر [214] .و فی کامل الزیارات باسناده، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: نظر أمیرالمؤمنین علیه السلام الی الحسین علیه السلام، فقال: یا عبره کل مؤمن، فقال: أنا یا أبتاه؟ فقال: نعم یا بنی [215] . [ صفحه 66] و فی المنتخب عن الصادق علیه السلام: رحم الله شیعتنا، لقد شارکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسره علی مصاب الحسین علیه السلام [216] .و فیه: روی أنه لما أخبر النبی صلی الله علیه و آله و سلم ابنته فاطمه علیه السلام بقتل ولدها الحسین علیه السلام، و ما یجری علیه من المحن، بکت فاطمه علیهاالسلام بکاء شدیدا، و قالت: یا أبه متی یکون ذلک؟ قال: ذلک فی زمان خال منی و منک و من علی و من حسن، فاشتد بکاؤها، و قالت: یا أبه فمن یبکی علیه؟ و من یلتزم باقامه العزاء له؟فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا فاطمه ان نساء امتی یبکین علی نساء أهل بیتی، و رجالهم یبکون علی رجال

أهل بیتی، و یجددون العزاء جیلا بعد جیل فی کل سنه، فاذا کان یوم القیامه تشفعین أنت للنساء، و أنا أشفع للرجال، و کل من بکی منهم علی مصاب الحسین، أخذنا بیده و أدخلناه الجنه، یا فاطمه کل عین باکیه یوم القیامه الا عین بکت علی مصاب الحسین علیه السلام فانها ضاحکه مستبشره بنعیم الجنه [217] .و فیه أیضا: حکی عن السید علی الحسینی، قال: کنت مجاورا فی مشهد مولانا علی بن موسی الرضا علیه السلام مع جماعه من المؤمنین، فلما کان یوم العاشر من شهر عاشورا، ابتدأ رجل من أصحابنا یقرأ مقتل الحسین علیه السلام، فوردت روایه عن الباقر علیه السلام أنه قال: من ذرفت عیناه علی مصاب الحسین و لو مثل جناح البعوضه، غفر الله ذنوبه و لو کانت مثل زبد البحر.و کان فی المجلس معنا جاهل مرکب یدعی العلم و لا یعرفه، فقال: لیس هذا بصحیح، و العقل لا یعتقده، و کثر البحث بیننا و افترقنا من ذلک المجلس، و هو مصر علی العناد فی تکذیب الحدیث، فنام ذلک الرجل تلک اللیله، فرأی فی منامه کأن القیامه قد قامت، و حشر الناس فی صعید صفصف لا یری فیها عوجا و لا أمتا، و قد نصبت الموازین، و امتد الصراط، و وضع الحساب، و نشرت الکتب، و اسعرت النیران، و زخرفت الجنان، و اشتد الحر علیه، و اذا هو قد عطش عطشا شدیدا، [ صفحه 67] و بقی یطلب الماء فلا یجده، فالتفت یمینا و شمالا، و اذا هو بحوض عظیم الطول و العرض.قال: فقلت فی نفسی: هذا هو الکوثر، فاذا فیه ماء أبرد من الثلج، و أحلی من العذب، و اذا عند الحوض رجلان و امرأه

أنوارهم تشرق علی الخلائق، و هم مع ذلک لبسهم السواد، و هم باکون محزونون، فقلت: من هؤلاء؟ فقیل لی: هذا محمد المصطفی، و هذا الامام علی المرتضی، و هذه الطاهره فاطمه الزهراء، فقلت: مالی أراهم لابسین السواد باکین محزونین؟ فقیل لی: ألیس هذا یوم عاشوراء، یوم مقتل الحسین علیه السلام، فهم محزنون لأجل ذلک.قال: فدنوت الی سیده النساء فاطمه، و قلت لها: یا ابنه رسول الله انی عطشان، فنظرت الی شزرا، و قالت لی: أنت الذی تنکر فضل البکاء علی مصاب ولدی الحسین، و مهجه قلبی و قره عینی، الشهید المقتول ظلما و عدوانا، لعن الله قاتلیه و ظالمیه و مانعیه من شرب الماء، قال الرجل: فانتبهت من نومی فزعا مرعوبا، و استغفرت الله کثیرا، و ندمت علی ما کان منی، و أتیت الی أصحابی الذین کنت معهم و خبرتهم برؤیای، و تبت الی الله تعالی [218] .عن الباقر علیه السلام، قال: اذا کان یوم العاشر من المحرم تنزل الملائکه من السماء، و مع کل ملک قاروره من البلور الأبیض، و یدورون فی کل بیت و مجلس یبکون فیه علی الحسین علیه السلام، فیحملون دموعهم فی تلک القواریر، فاذا کان یوم القیامه فتلتهب نار جهنم، فیضربون من تلک الدموع قطره علی النار، فتهرب النار عن الباکی علی الحسین علیه السلام مسیره ستین ألف فرسخ [219] .فانظروا یا اخوانی علی عظیم فضیله البکاء علی الحسین علیه السلام، و اغسلوا درن قلوبکم بماء دموعکم، نعوذ بالله من عین لا تدمع، و قلب لا یخشع.نقل [220] صاحب بحارالأنوار محمد باقر المجلسی طاب ثراه فیه: أنه ورد الخبر عن أهل العصمه أنه اذا قامت القیامه، و جمع الله الخلائق فی المحشر، أعطی [ صفحه

68] لکل کتابه بیده، ان کان فیه الحسنات فرح و استبشر، و ان کان فیه السیئات خجل منه فندم علی ما صنع، فیأتیه النداء من بین یدیه و من خلفه: یا ملائکه العذاب خذوه الی نار جهنم، فیبقی متحیرا بینهم لا یستطیع کلاما و لا یرد جوابا.فاذا النداء من قبل الله تعالی: قفوا یا ملائکتی بهذا العبد، فان له عندی أمانه، فیأمر الله العزیز الغفار أن اعطوا الأمانه لهذا العبد الحیران المذنب، فأنا أشتری منه هذه الدره بأغلی ثمن دون قیمه، قال: فیقول الله تعالی للملائکه: أجمعوا کل الأنبیاء و الأوصیاء حتی یقوموا هذه الدره بأحسن قیمه و أغلی ثمن.قال: فعند ذلک تجمع الملائکه الأنبیاء و الأوصیاء، فیأتی النداء من قبل الله تعالی یا ملائکتی اعطوا هذه الدره لآدم الصفی یقومها لعبدی المذنب، فیقدم آدم علیه السلام و یأخذ الدره و یقول: الهی و سیدی أنت الکریم الغفار ذوالجلال و الاکرام، قیمه هذه الدره أن تکفیه و تنجیه من نار جهنم، و عرصات الموقف و أهواله، فیقول الله جل جلاله: یا آدم قلیل ما قومتها، یا ملائکتی اعطوها لنوح النبی یقومها، فیحضر لها نوح علیه السلام، فیقول: الهی یا کریم یا غفار قیمتها أن تکفی صاحبها شر الحساب و العقاب، و عطش القیامه و تبعاتها، و تنجیه من جمیع أحوالها.فیأتیه الجواب من قبل الله تعالی یا نوح قلیل ما قومتها به، فیأمر الله تعالی باحضار خلیله ابراهیم علیه السلام أن یقوم الدره، قال: فیقول ابراهیم علیه السلام: الهی و سیدی أنت القادر الکریم الرحیم قیمتها أن تسهل علی صاحبها أهوال القیامه، و تجعله فی ظل عرشک، و تسکنه فی جنانک و تعطیه من کرمک.قال: و لم یبق نبی، و

لا وصی، و لا ملک مقرب، الا وقومها، فیقول الله تعالی: قلیل ما قومتموها به، و ما هذه قیمتها، الی أن ینتهی النبیون الی خاتم الأنبیاء، و سید أهل السماوات و الأرض، محمد صلی الله علیه و آله و سلم سید الأنبیاء و المرسلین، فیأتیه النداء من قبل الله تعالی: یا محمد أنت قوم هذه الدره لهذا العبد العاصی بثمن غال و أغلی ما یکون، فأنا أشتریها منه، فعندها یقول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: یا رب أسألک و أنت العالم بنطقی، ثم هذه الدره التی أمرتنی أن اقومها لهذا العبد العاصی من أین أتته؟ و من أین حصلت له؟ و فی أی کسب رزقته ایاها؟فیقول الله تعالی: یا حبیبی یا محمد اعلم أن هذا العبد العاصی قد مر علی [ صفحه 69] جماعه و هم جالسون یذکرون مصاب الحسین علیه السلام، و یبکون و یندبون علیه، و ینوحون علی ما أصابه من القتل، و الضرب، والنهب، و السلب، و الأسر، و صلب الرؤوس فی أسنه الرماح، و شهره نسائه فی کل بلده و مکان، و بکی علی تقیید ولده و قره عینه علی بن الحسین السجاد زین العباد، فبکی حتی خرج من عینه الدموع، و أمرت ملائکتی أن ینتفوا دموعه من خدیه کلما جرت قطره، فصورتها بقوتی و قدرتی هذه الدره، و أمرت الملائکه أن یحفظوها، و جعلتها ذخرا له، و سببا لنجاته فی هذا الیوم، فقومها یا حبیبی یا رسول الله.فلما تم الکلام من العزیز العلام، خر النبی صلی الله علیه و آله و سلم ساجدا، و قال: یا رب العالمین، و یا مالک یوم الدین، و یا غافر المذنبین،

أنت أکرم الأکرمین، و رحمتک سبقت غضبک علی المذنبین،، اذا کان هذا العبد العاصی حصل هذه الدره التی لا نظیر لها فی دار الدنیا، و قد وجدت عند هذا العاصی بسبب بکائه علی ولدی الحسین بن علی بن أبی طالب و ابن بنتی فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین، و أنت قد تشفقت علیه بها، و أنت ترید أن تشتریها منه بأغلی ثمن، فیتباهی بالحسین بن علی، فأرسل له بأن یحضر فی هذا المکان ودعه هو یقومها لهذا العبد العاصی، کما هو حصلها بسببه، کذلک هو یقومها له، و هو یعرف ثمنها غایه المعرفه.فعند ذلک یأتی النداء من قبل الله تعالی یا ملائکتی أحضروا لی عبدی و حبیبی و قره عین نبیی أباعبدالله الحسین، لیقوم هذه الدره لهذا العبد العاصی، حتی أغفر له و أدخله جنتی عوض ما حزن و بکی علی مصابه، و جرت دموعه لأجله، فصورت دموعه هذه الدره من فضلی، و جعلتها سببا لنجاته من النار، فقومها یا أباعبدالله، فانه من أهل النار، و کان قد عمل عمل أهل النار مده حیاته.فلما سمع الحسین علیه السلام هذا الکلام، نظر الی العبد و هو واقف بین یدی الملائکه الغلاظ الشداد، و ینظر الی الدره و صنعها، فیقول لذلک العبد: لا تخف و لا تحزن و لا تجزع و أبشر و هو خجلان، فأتونی بها ملائکه الله و اذا هی صره من الحریر أخضر من سندس الجنه معقوده، فیحل عقدها، فیراها دره فی غایه الصفاء و نهایه الضیاء، لم یوجد مثلها فی خزائن الملوک و السلاطین، و لا ملکها أحد من المخلوقین، فیتعجب کل من یراها. [ صفحه 70] فیأتیه النداء من قبل الله تعالی بعها علی

عبدی بأغلی ثمن، فأنا أشتریها منک، فانک حصلتها فی دار الدنیا من دموع عینک و بکائک علی الحسین الشهید العطشان نور عین رسول الله و ابن ولیه و وصیه و ناصره، و سرور فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین، و تأملت فی ذلک المجلس، و بکیت و حزنت، و خرجت من عیونک الدموع، فانی أمرت الملائکه أن یحفظوها بقواریر الجنه، و لا یضیعوا منها شیئا حتی اجازیک بها یوم القیامه، فأنا الرب الکریم الغفار، کرامه لابن الرسول الأواب، و ابن ساقی یوم الحساب علی بن أبی طالب.فعند ذلک یأمر الله الحسین علیه السلام فیقول له: قوم هذه الدره لهذا العبد الزائر و الباکی علیک بثمن غال، فیقول الحسین: یا رب قیمه هذه الدره أن تنجی صاحبها من جمیع الأهوال، و العبور علی الصراط، و تدفع عنه کل عذاب و حساب و عطش، و قیمتها أن تسقیه من حوض الکوثر شربه لا ظمأ بعدها، و تدخله الجنه، و تجعل قصره مجاورا لقصری، و لمن أنفق ماله، و اتعب نفسه و زار قبری، و أحبنی، و أقام عزائی و ذکری و ذکر قتلی و مصیبتی.فیأتی الجواب من الله تعالی: یا حسین انی قبلت ما ذکرت و أعطیتک ما ترید، فافعل ما شئت، فأنت الشافع و ابن الشافع له و لمن ترید، و الحمد لله رب العالمین [221] .حکی صاحب ذخائر الأفهام عن عبدالله بن داود، عن الثقات، عن ابن عباس، قال: صلینا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم صلاه الصبح فی مسجده الآن، فلما فرغنا من التعقیب، التفت الینا بوجهه الکریم، کأنه البدر فی لیله تمامه، و استند علی محرابه، و جعل یعظنا بالحدیث الغریب،

و یشوقنا الی الجنه، و یحذرنا من النیران، و نحن به مسرورون مغبوطون، و اذا به قد رفع رأسه و تهلل وجهه، فنظرنا و اذا بالحسنین مقبلین علیه، و کف یمین الحسن علیه السلام بیسار الحسین علیه السلام، و هما یقولان: من مثلنا؟ و قد جعل الله جدنا أشرف أهل السماوات و الأرض، و أبونا بعده خیر أهل المشرق و المغرب، و امنا سیده علی جمیع نساء العالمین، [ صفحه 71] و جدتنا ام المؤمنین، و نحن سیدا شباب أهل الجنه.و زاد سرورنا، و استبشرنا بعد ذلک، و کل منا یهنی ء صاحبه علی الولایه لهم، و البراءه من أعدائهم، فنظرنا نحو رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و اذا بدموعه تجری علی خدیه، فقلنا: سبحان الله هذا وقت فرح و سرور، فکیف هذا البکاء من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟فأردنا أن نسأله و اذا به قد ابتدأنا یقول: یعزینی الله علی ما تلقیان من بعدی یا ولدی من الاهانه و الأذی، و زاد بکاءه، و اذا به قد دعاهما و حطهما فی حجره، و أجلس الحسن علیه السلام علی فخذه الأیمن، و الحسین علیه السلام علی فخذه الأیسر، فقال: بأبی أبوکما و بامی امکما، و قبل الحسن علیه السلام فی فمه الشریف، و أطال الشم بعدها، و قبل الحسین علیه السلام فی نحره، بعد أن شمه طویلا، فتساقطت دموعه، و بکی و بکینا لبکائه، و لا علم لنا بذلک.فما کان الا ساعه و اذا بالحسین علیه السلام قد نام و مضی الی امه باکیا مغموما، فلما دخل علیها و رأته باکیا، قامت الیه تمسح دمعه بکمها، و أسکته و هی تبکی لبکائه، و تقول: قره عینی

و ثمره فؤادی ما الذی یبکیک؟ لا أبکی الله لک عینا، ما بالک یا حشاشه قلبی؟ قال: خیرا یا اماه، قالت: بحقی علیک و بحق جدک و أبیک الا ما أخبرتنی.فقال لها: یا اماه کأن جدی ملنی من کثره ترددی الیه، قالت: فداک نفسی لماذا؟ قال: یا اماه جئت أنا و أخی الی جدنا لنزوره، فأتیناه و هو فی المسجد، و أبی و أصحابه من حوله مجتمعون، فدعا الحسن و أجلسه علی فخذه الأیمن، و أجلسنی علی فخذه الأیسر، ثم لم یرض بذلک حتی قبل الحسن فی فمه بعد أن شمه طویلا، و أما أنا فأعرض عن فمی و قبلنی فی نحری، فلو أحبنی و لم یبغضنی لقبلنی مثل أخی، هل فی فمی شی ء یکرهه یا اماه شمیه أنت، قالت الزهراء: هیهات یا ولدی والله العظیم ما فی قلبه مقدار حبه خردل من بغضک، فقال: یا اماه کیف لا یکون ذلک و قد عمل هذا.قالت: والله یا ولدی انی سمعته کثیرا یقول: حسین منی و أنا منه، ألا و من آذی حسینا فقد آذانی، أما تذکر یا ولدی لما تصارعتما بین یدیه جعل یقول: ایها یا حسن، فقلت له: کیف یا أبتاه تنهض الکبیر علی الصغیر؟ [ صفحه 72] فقال: یا بنتاه هذا جبرئیل ینهض الحسین و أنا أنهض الحسن، و انه یا ولدی مر یوما جدک علی منزلی و أنت تبکی فی المهد، فدخل أبی و قال لی: سکتیه یا فاطمه، ألم تعلمی أن بکاءه یؤذینی، و کذلک الملائکه بکاؤه یؤذیهم، و قال مرارا: اللهم انی احبه و احب من یحبه، فکیف یا ولدی تلک، لکن سر بنا الی جدک.فأخذت بید الحسین علیه السلام و

هی تجر أذیالها حتی أتت الی باب المسجد، فما رأت غیر الامام و النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فلما رآها النبی تنفس الصعداء و بکی کمدا، فجرت دموعه علی خدیه حتی بلت کمیه، فقالت: السلام علیک یا أبتاه، فقال: و علیک السلام یا فاطمه و رحمه الله و برکاته، قالت له: یا سیدی کیف تکسر خاطر الحسین؟ أما قلت انه ریحانتی التی أرتاح الیها؟ أما قلت هو زین السماوات و الأرض؟ قال: نعم یا بنتاه هکذا قلت، قالت: أجل کیف ما قبلته کأخیه الحسن؟، و قد أتانی باکیا، فلم أزل أسکته فلم یتسکت، و أسلیه فلم یتسل، و اعزیه فلم یتعز، قال: یا بنتاه هذا سر أخاف علیک اذا سمعتیه ینکدر عیشک، و ینکسر قلبک، قالت: بحقک یا أبتاه ألا تخفیه علی.فبکی و قال: انا لله و انا الیه راجعون، یا بنتاه یا فاطمه هذا أخی جبرئیل أخبرنی عن الملک الجلیل: أن لابد للحسن أن یموت مسموما تسمه زوجته بنت الأشعث لعنه الله، فشممته بموضع سمه، و لابد للحسین أن یموت منحورا بسیف الشمر لعنه الله، فشممته بموضع نحره.فلما سمعت ذلک بکت بکاء عالیا، و لطمت علی وجهها، و حثت التراب علی رأسها، و دارت حولها نساء المدینه من المهاجرین و الأنصار، فعلی النحیب، و ارتج المسجد بمن فیه، حتی خلنا أن الجن تبکی معنا، فقالت: یا أبتاه بأی أرض یصدر علیه فی المدینه أم فی غیرها؟ قال: فی أرض تسمی کربلا، فقالت: یا أبتاه صف لی سبب قتله.فبکی النبی صلی الله علیه و آله و سلم و قال: یا فاطمه مصیبته أعظم من کل مصیبه، اعلمی أنه یدعوه أهل الکوفه فی

کتبهم أن أقبل الینا، فأنت الخلیفه علینا من الله و رسوله، فاذا أتاهم کذبوه و قتلوه عطشانا غریبا وحیدا، ینادیهم أما من نصیر ینصرنا، أما من مجیر یجیرنا، فلم یجبه أحد، فیذبح کما یذبح الکبش، و یقتل أنصاره و بنوه و بنوا [ صفحه 73] أخیه، و تعلی رؤوسهم علی العوالی، و تؤخذ بناته و نساؤه سبایا حواسر، یطاف بهن فی الامصار، کأنهن من سبایا الکفار.فعندها نادت فاطمه: واحسیناه، وامهجه قلباه، وا غریباه، فبکی کل من کان حاضرا من الأنصار، قالت فاطمه: و متی یکون ذلک؟ قال: من بعدنا کلنا، حتی من بعد أخیه الحسن بشهر یسمی المحرم فی الیوم العاشر منه، و فیه تحرم الکفره السلاح، و من امتی تقتل ولدی، لا أنالهم الله شفاعتی یوم القیامه.قالت: یا أبتاه أجل من یغسله؟ و من یکفنه؟ و من یصلی علیه و یدفنه؟ قال: یا فاطمه یبقی جسده علی التراب تصهره الشمس و هو فی العراء، و رأسه علی القناه، فأعولت بعدها حزنا، فصاح الحسین علیه السلام یا جداه رزئی عظیم، و خطبی جسیم، فبکی و بکی جده و أبوه و امه و أخوه و من حضر.فبیناهم یتصارخون و اذا بجبرئیل الأمین هبط من الرب الجلیل، و قال: یا محمد العلی الأعلی یقرؤک السلام، و یخصک بالتحیه و الاکرام، و یقول لک: سکت فاطمه الزهراء، فقد أبکت الملائکه فی السماء، فوعزتی و جلالی انی لأخلق لها شیعه طاهرین مطهرین، ینفقون أموالهم علی عزاء الحسین، و أرواحهم علی زیارته، و یقیمون عزاءه فی مجالسهم، و یسکبون الدموع، و یقللون الهجوع، لیس لهم من ذلک رجوع، یتناکحون و یتناسلون، أطائب طاهرین مطهرین، و یأتون الی مشهده الشریف من کل

مؤمن لطیف علی أن یقوم القائم الحجه بن الحسن، فیأخذ بثاره و ثار کل مظلوم الی أن تقوم الساعه.ألا و من زاره بعد مماته، کتب الله له بکل خطوه یخطوها حجه مقبوله، ألا و من أنفق درهما علی عزائه و زیارته تاجرت له الملائکه الی یوم القیامه فیما ینفقه، و یعطی بکل درهم سبعین حسنه، و بنی الله له قصرا فی الجنه، ألا و من ذکر مصابه و بکی علیه، حفظت دموعه فی قواریر من زجاج، فاذا کان یوم القیامه فتلتهب نار جهنم، فیقال له: یا ولی الله خذ هذه دموعک التی سفکتها فی دار الدنیا علی مولاک الحسین و عتقت من النار، فیضربون من تلک الدموع قطره علی النار فتهرب النار عنه مسیره خمسمائه عام.فعند ذلک توجه النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقالت الزهراء: فما تهللت یا أبتاه فرحا هذا أم [ صفحه 74] حزنا، فأخبرها النبی بقول جبرئیل، فسجدت لله شکرا، فقال الحسین علیه السلام: فما یکون جزاؤهم عندک یا جداه؟ فقال له: یا قره عینی أشفع لهم عند الله لذنوبهم، و قد أعطانی الله الشفاعه فی القیامه، فنظر الحسین الی أبیه و قال له: أنت یا أباه فما تجازیهم؟ فقال: أما أنا فأسقیهم من الحوض الکوثر، ثم نظر الحسین علیه السلام الی أخیه الحسن علیه السلام، فقال: و أنت یا أخاه فماذا تجازیهم، فقال الحسن: یا أخی احرم علی نفسی دخول الجنه، لن أدخلها حتی یکونوا معی، لا أدخل قبلهم، فعندها قالت الزهراء: فوعزه ربی و حق أبی و بعلی لأقفن علی باب الجنه برأس مکشوف و دمع مذروف حتی یشفعنی الهی فیهم.فقال الحسین علیه السلام: و حق جدی و أبی أن لا

أطلب من ربی الا أن یجعل قصورهم حذاء قصری فی الجنه.فهذا جزاء محبیهم، فیا اخوانی أجزل الله لکم الثواب علی عظیم هذا المصاب، فحقیق علی مثلهم أن یبکی الباکون، انا لله و انا الیه راجعون، و الحمد لله رب العالمین [222] . [ صفحه 75]

الحسین علیه السلام، فأمر لهم باصطناع طعام، فدخلت المرأه الفاحشه ترید نارا، و اذا بالنار قد انطفت من غفلتهم عنها، فعالجتها تلک الفاحشه بالنفخ ساعه طویله، حتی اتسخت یداها و ذرفت عیناها، فلما اتقدت أخذت منها و مضت لقضاء مآربها.فلما صار الظهر و کان الوقت صائفا، فرقدت و کان لها عاده بالقیلوله ساعه، و اذا هی تری طیفا، کأن القیامه قامت، و اذا بزبانیه جهنم یسحبونها بسلاسل من نار، و هم یقولون: غضب الله علیک و أمرنا أن نلقیک فی قعر جهنم، و هی تستغیث فلا تغاث، و تستجیر فلا تجار.قالت: و الله لقد صرت علی شفیر جهنم، و اذا برجل أقبل یصیح بهم خلوها، قالوا: یابن رسول الله و ما سببه؟ قال: نعم انها دخلت علی قوم یعملون عزائی، و قد أوقدت لهم نارا یعملون بها طعاما، فقالوا: کرامه لک یابن الشافع و الساقی، قالت: فقلت: من أنت الذی من الله علی بک؟ قال: أنا الحسین بن علی، فانتبهت و أنا مذهوله، و مضیت الی المجلس قبل أن یتفرقوا، فحکیت لهم و تعجبوا، فقام البکاء و العویل، و تبت علی أیدیهم من فعل القبیح [225] .و فی الکافی باسناده، عن عبدالملک، قال: سألت أباعبدالله علیه السلام عن صوم تاسوعا و عاشوراء من شهر المحرم.فقال: تاسوعا یوم حوصر فیه الحسین علیه السلام و أصحابه بکربلا، و اجتمع علیه خیل أهل الشام، و أناخوا علیه، و فرح ابن مرجانه و عمر بن سعد بتوافر الخیل و کثرتها، و استضعفوا فیه الحسین علیه السلام و أصحابه کرم الله تعالی وجوههم، و أیقنوا أن لا یأتی الحسین علیه السلام ناصر، و لا یمده أهل العراق، بأبی ذاک المستضعف الغریب.ثم قال: و أما یوم عاشوراء

فیوم اصیب فیه الحسین علیه السلام صریعا بین أصحابه، و أصحابه صرعی حوله، أفصوم یکون فی ذلک الیوم؟ کلا و رب البیت الحرام، ما هو یوم صوم، و ما هو الا یوم حزن و مصیبه دخلت علی أهل السماء و أهل الأرض و جمیع المؤمنین، و یوم فرح و سرور لابن مرجانه و آل زیاد و أهل [ صفحه 77] الشام، غضب الله علیهم و علی ذراریهم [226] ، و ذلک یوم بکت علیه جمیع بقاع الأرض خلا بقعه الشام، فمن صام أو تبرک به حشره الله تعالی مع آل زیاد، ممسوخ القلب، مسخوطا علیه، و من ادخر الی منزله ذخیره، أعقبه الله تعالی نفاقا فی قلبه الی یوم یلقاه و انتزع البرکه عنه و عن أهل بیته و ولده، و شارکه الشیطان فی جمیع ذلک [227] .روی الصدوق فی مجالسه باسناده، عن جبله المکیه، قالت: سمعت میثم التمار قدس الله روحه، یقول: و الله لتقتلن [228] هذه الامه ابن نبیها فی المحرم لعشر مضین منه، و لیتخذن أعداء الله ذلک الیوم یوم برکه، و ان ذلک لکائن قد سبق فی علم الله تعالی ذکره، أعلم ذلک بعهد عهده الی مولای أمیرالمؤمنین علیه السلام، و لقد أخبرنا أنه یبکی علیه کل شی ء حتی الوحوش فی الفلوات، و الحیتان فی البحار، و الطیر فی جو السماء، و تبکی علیه الشمس و القمر و النجوم، و السماء و الأرض، و مؤمنوا الانس و الجن، و جمیع ملائکه السماوات و الأرضین، و رضوان و مالک و حمله العرش، و تمطر السماء دما ورمادا.ثم قال وجبت لعنه الله علی قتله الحسین علیه السلام، کما وجبت علی المشرکین الذین یجعلون مع الله الها

آخر، و کما وجبت علی الیهود و النصاری و المجوس.قالت جبله: فقلت له: یا میثم و کیف یتخذ الناس ذلک الیوم الذی یقتل فیه الحسین بن علی علیه السلام یوم برکه؟ فبکی میثم رحمه الله، ثم قال: سیزعمون لحدیث یضعونه أنه الیوم الذی تاب الله فیه علی آدم علیه السلام، و انما تاب الله تعالی علی آدم فی ذی الحجه، و یزعمون أنه الیوم الذی قبل الله فیه توبه داود علیه السلام، و انما قبل الله توبته فی ذی الحجه.و یزعمون أنه الیوم الذی أخرج الله فیه یونس من بطن الحوت، و انما أخرج الله یونس علیه السلام من بطن الحوت فی ذی الحجه، و یزعمون أنه الیوم الذی استوت فیه سفینه نوح علی الجودی، و انما استوت علی الجودی یوم الثامن عشر من ذی الحجه، و یزعمون أنه الیوم الذی فلق الله عزوجل فیه البحر لبنی اسرائیل، و انما کان [ صفحه 78] ذلک فی الربیع الأول.ثم قال میثم: اعلمی أن الحسین بن علی سید الشهداء یوم القیامه، و لأصحابه علی سائر الشهداء درجه، یا جبله اذا نظرت الی الشمس حمراء کأنها دم عبیط، فاعلمی أن سیدی الحسین قد قتل.قالت جبله: فخرجت ذات یوم، فرأیت الشمس علی الحیطان کأنها الملاحف المعصفره، فصحت حینئذ و بکیت، و قلت: و الله قد قتل سیدنا الحسین علیه السلام [229] .و روی فیه أیضا عن ابراهیم بن أبی محمود، قال: قال الرضا علیه السلام: ان المحرم شهر کان أهل الجاهلیه یحرمون فیه القتال، فاستحلت فیه دماؤنا، و هتکت فیه حرمتنا، و سبی فیه ذرارینا و نساؤنا، و اضرمت النیران فی مضاربنا، و انتهت ما فیها من ثقلنا، و لم ترع لرسول الله صلی الله علیه و

آله و سلم حرمه فی أمرنا، ان یوم الحسین علیه السلام أقرح جفوننا، و أسبل دموعنا، و أذل عزیزنا بأرض کرب و بلاء، و أورثنا الکرب و البلاء الی یوم الانقضاء، فعلی مثل الحسین فلیبک الباکون، فان البکاء علیه یحط الذنوب العظام.ثم قال علیه السلام: کان أبی علیه السلام اذا دخل شهر المحرم لا یری ضاحکا، و کانت الکآبه تغلب علیه حتی یمضی منه عشره أیام، فاذا کان یوم العاشر کان ذلک الیوم یوم مصیبته و حزنه و بکائه، و یقول: هو الیوم الذی قتل فیه الحسین علیه السلام [230] .و روی فیه أیضا، عن أبی الحسن علی بن موسی الرضا علیهماالسلام، قال: من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشوراء، قضی الله له حوائج الدنیا و الآخره، و من کان یوم عاشوراء یوم مصیبته و حزنه و بکائه، جعل الله یوم القیامه یوم فرحه و سروره، و قرت بنا فی الجنان عینه، و من سمی یوم عاشوراء یوم برکه و ادخر لمنزله [231] فیه شیئا، لم یبارک فیما ادخر، و حشر یوم القیامه مع یزید و عبیدالله بن زیاد و عمر بن [ صفحه 79] سعد لعنهم الله، الی أسفل درک من النار [232] .و فی البحار، روی الشیخ فی المصباح، عن عبدالله بن سنان، قال: دخلت علی سیدی أبی عبدالله جعفر بن محمد علیهماالسلام فی یوم عاشوراء، فألفیته کاسف اللون، ظاهر الحزن، و دموعه تنحدر من عینیه کاللؤلؤ المتساقط، فقلت: یابن رسول الله لم [233] بکاؤک؟ لا أبکی الله عینیک.فقال لی: أو فی غفله أنت؟ أما علمت أن الحسین بن علی علیه السلام اصیب فی مثل هذا الیوم؟ قلت: یا سیدی فما قولک فی صومه؟ فقال لی: صمه من غیر

تبییت، و افطره من غیر تشمیت، و لا تجعله یوم صوم کملا، و لیکن افطارک بعد صلاه العصر بساعه علی شربه من ماء، فانه فی مثل ذلک الوقت من ذلک الیوم تجلت الهیجاء عن آل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و انکشفت الملحمه عنهم، و فی الأرض منهم ثلاثین صریعا فی موالیهم، یعز علی رسول الله مصرعهم، و لو کان فی الدنیا یومئذ حیا لکان صلی الله علیه و آله و سلم هو المعزی بهم.قال: و بکی أبوعبدالله علیه السلام حتی اخضلت [234] لحیته بدموعه، ثم قال: ان الله تعالی لما خلق النور خلقه یوم الجمعه فی تقدیره فی أول یوم من شهر رمضان، و خلق الظلمه فی یوم الأربعاء یوم عاشوراء فی مثل ذلک الیوم، یعنی یوم العاشر من شهر المحرم فی تقدیره، و جعل لکل منهما شرعه و منهاجا الی آخر الخبر [235] .و فیه، عن علل الشرائع، محمد بن علی بن یسار [236] القزوینی، عن المظفر بن أحمد عن الأسدی، عن سهل، عن سلیمان بن عبدالله، عن عبدالله بن الفضل، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: یابن رسول الله کیف صار یوم عاشوراء یوم مصیبه و غم و جزع و بکاء، دون الیوم الذی قبض فیه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و الیوم الذی ماتت فیه فاطمه علیه السلام، و الیوم الذی قتل فیه أمیرالمؤمنین علیه السلام، و الیوم الذی قتل فیه [ صفحه 80] الحسن علیه السلام، بالسم؟فقال: ان یوم قتل الحسین علیه السلام أعظم مصیبه من جمیع سائر الأیام، و ذلک أن أصحاب الکساء الذین کانوا أکرم الخلق علی الله عزوجل کانوا خمسه، فلما مضی عنهم النبی صلی

الله علیه و آله و سلم، بقی أمیرالمؤمنین و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام، فکان فیهم للناس عزاء و سلوه، فلما مضت فاطمه کان أمیرالمؤمنین و الحسن و الحسین علیهم السلام للناس عزاء و سلوه، فلما مضی منهم أمیرالمؤمنین علیه السلام کان للناس فی الحسن و الحسین علیهماالسلام عزاء و سلوه، فلما مضی الحسن علیه السلام کان للناس فی الحسین علیه السلام عزاء و سلوه.فلما قتل الحسین علیه السلام لم یکن بقی من أصحاب الکساء أحد للناس فیه بعده عزاء و سلوه، فکان ذهابه کذهاب جمیعهم، کما کان بقاؤه کبقاء جمیعهم، فذلک صار یومه أعظم الأیام مصیبه.قال عبدالله بن الفضل الهاشمی: فقلت له: یابن رسول الله فلم لم یکن للناس فی علی بن الحسین علیه السلام عزاء و سلوه مثل ما کان لهم فی آبائه علیهم السلام؟ فقال: بلی ان علی بن الحسین علیهماالسلام کان سید العابدین، و اماما و حجه علی الخلق بعد آبائه الماضین، و لکنه لم یلق رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و لم یسمع منه، و کان علمه وراثه عن أبیه، عن جده، عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و کان أمیرالمؤمنین و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام، قد شاهدهم الناس مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی أحوال تتوالی، فکانوا متی نظروا الی أحد منهم تذکروا حاله مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم له و فیه، فلما مضوا فقد الناس مشاهده الأکرمین علی الله تعالی، و لم یکن فی أحد منهم فقد جمیعهم الا فی فقد الحسین علیه السلام؛ لأنه

مضی فی آخرهم، فلذلک صار یومه أعظم الأیام مصیبه.قال عبدالله بن الفضل الهاشمی: فقلت له: یابن رسول الله فکیف سمت العامه یوم عاشوراء یوم برکه؟فبکی ثم قال: لما قتل الحسین علیه السلام تقرب الناس بالشام الی یزید، فوضعوا له الأخبار، و أخذوا علیه الجوائز من الأموال، فکان مما وضعوا له أمر هذا الیوم، و أنه یوم برکه، لیعدل الناس فیه من الجزع و البکاء و المصیبه و الحزن، الی الفرح [ صفحه 81] و السرور و التبرک و الاستعداد فیه، حکم الله بیننا و بینهم.قال: ثم قال علیه السلام: یابن عم و ان ذلک لأقل ضررا علی الاسلام و أهله مما وضعه قوم انتحلوا مودتنا، و زعموا أنهم یدینون بموالاتنا، و یقولون بامامتنا، زعموا أن الحسین علیه السلام لم یقتل، و أنه شبه للناس أمره کعیسی بن مریم علیه السلام، فلا لائمه اذا علی بنی امیه، و لا عتب علی زعمهم، یابن عم من زعم أن الحسین علیه السلام لم یقتل، فقد کذب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کذب من بعده من الأئمه علیهم السلام فی اخبارهم بقتله، و من کذبهم فهو کافر بالله العظیم، و دمه مباح لکل من سمع ذلک منه [237] .قال عبدالله بن الفضل: فقلت له: یابن رسول الله فما تقول فی قوم من شیعتک یقولون به؟فقال علیه السلام: ما هؤلاء من شیعتی و انی بری ء منهم.قال: فقلت: فقول الله عزوجل: (و لقد علمتم الذین اعتدوا منکم فی السبت فقلنا لهم کونوا قرده خاسئین) [238] قال: ان اولئک مسخوا ثلاثه أیام، ثم ماتوا و لم یتناسلوا، و ان القرده الیوم مثل اولئک، و کذلک الخنازیر و سائر المسوخ ما وجد منها الیوم من شی ء،

فهو مثله لا یحل أن یؤکل لحمه.ثم قال علیه السلام: لعن الله الغلاه و المفوضه، فانهم صغروا عصیان الله، و کفروا به، و أشرکوا، و ضلوا و أضلوا، فرارا عن اقامه الفرائض، و أداء الحقوق [239] .و مما یلائم الخبر ما روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: البکاؤن خمسه: آدم، و یعقوب، و یوسف، و فاطمه الزهراء، و علی بن الحسین علیهم السلام، فآدم بکی علی الجنه حتی صار فی خدیه أمثال الأودیه، و أما یعقوب فبکی علی یوسف حتی ذهب بصره، و حتی قیل له (تالله تفتؤ تذکر یوسف حتی تکون حرضا أو تکون من الهالکین) [240] و أما یوسف فبکی علی یعقوب حتی تأذی به أهل السجن، فقالوا: اما أن تبکی بالنهار و تسکت باللیل، و اما أن تبکی باللیل و تسکت [ صفحه 82] بالنهار، فصالحهم علی واحد منهما.و أما فاطمه الزهراء علیهاالسلام، فبکت علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی تأذی بها أهل المدینه، و قالوا لها: قد آذیتینا بکثره بکائک، فکانت تخرج الی مقابر الشهداء، فتبکی حتی تقضی حاجتها ثم تنصرف.و فی روایه اخری: اذا اشتدت علیها الحزن و البکاء تخرج الی البقیع عند قبور الشهداء، فتقضی شأنها من البکاء، حتی لحقها الله بأبیها فی المده القلیله، و کانت تستظل باراکه هناک، و تطیل البکاء علی أبیها تحتها، فأمر اللعین بقطعها فقطعها، فآلمها شده القیظ فبنی لها أمیرالمؤمنین علیه السلام بیتا سماه بیت الأحزان، فتخرج الیه و تبکی طول نهارها، فاذا قضت شأنها رجعت الی منزلها عند غروب الشمس.و أما علی بن الحسین فبکی علی أبیه أربعین سنه، و ما وضع بین یدیه طعام الا و بکی، حتی قال

مولی له: جعلت فداک یابن رسول الله انی أخاف علیک أن تکون من الهالکین.و فی روایه: ان علی بن الحسین علیه السلام مع کثره علمه و حلمه، کان کثیر البکاء لتلک البلوی، و عظیم البث و الشکوی، و انه بکی علی أبیه أربعین سنه، و هو مع ذلک یصوم نهاره و یقوم لیله، و کان اذا حضر الطعام لافطاره یبکی بکاء شدیدا، فیقال له: کل یا مولای، فیقول: کیف آکل؛ و قد قتل ابن رسول الله جائعا عطشانا مظلوما، و لم یزل یکرر هذا القول و هو مع ذلک یبکی حتی یبل طعامه من دموعه، و یمزج ترابه، و لم یزل کذلک مده حیاته حتی لحق بربه [241] .و فی عیون أخبار الرضا، عن الرضا علیه السلام، قیل له: فی أهل الکوفه قوم یزعمون أن الحسین بن علی علیهماالسلام لم یقتل، و أنه القی شبهه علی حنظله بن أسعد الشامی، و أنه رفع الی السماء، کما رفع عیسی بن مریم علیه السلام، و یحتجون بهذه الآیه: (و لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا) [242] . [ صفحه 83] فقال: کذبوا علیهم غضب الله و لعنته، و کفروا بتکذیبهم النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فی اخباره بأن الحسین علیه السلام سیقتل، و الله لقد قتل الحسین علیه السلام، و قتل من کان خیرا من الحسین أمیرالمؤمنین و الحسن بن علی علیهم السلام و ما منا الا مقتول، و انی [243] والله لمقتول [بالسم] [244] باغتیال من یغتالنی، و أعرف ذلک بعهد معهود الی من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أخبره به جبرئیل عن رب العالمین عزوجل.فأما قوله عزوجل: (و لن یجعل الله للکافرین علی

المؤمنین سبیلا) فانه یقول: لن یجعل الله لکافر علی مؤمن حجه، و لقد أخبر الله تعالی عن کفار قتلوا النبیین بغیر الحق، و مع قتلهم ایاهم لن یجعل الله لهم علی أنبیائه سبیلا من طریق الحجه [245] .أقول: سیجی ء فی نوادر الکتاب فی الفائده السابعه تفصیل آداب المآتم، فانتظر أو لاحظها الآن لعلک تنتفع سریعا معجلا.

الطیر و الوحوش علی الحسین بن علی علیهماالسلام حتی ذرفت [247] دموعها [248] .و روی الفاضل، عن أمالی الطوسی، عن أحمد بن الولید، عن أبیه، عن الصفار، عن ابن عیسی، عن ابن أبی عمیر، عن الحسین بن أبی فاخته، قال: کنت أنا و أبوسلمه السراج، و یونس بن یعقوب، و الفضیل بن یسار، عند أبی عبدالله جعفر بن محمد علیهماالسلام؛ فقلت له: جعلت فداک انی أحضر مجالس هؤلاء القوم، فأذکرکم فی نفسی، فأی شی ء أقول؟ فقال: یا حسین اذا حضرت مجالس هؤلاء، فقل: اللهم أرنا الرخاء و السرور، فانک تأتی علی ما ترید.قال: فقلت: جعلت فداک انی أذکر الحسین بن علی علیهماالسلام فأی شی ء أقول اذا ذکرته؟ فقال: قل: صلی الله علیک یا أباعبدالله، ثلاثا.ثم أقبل علینا، و قال: ان أباعبدالله علیه السلام لما قتل بکت علیه السماوات السبع، و الأرضون السبع، و ما فیهن و ما بینهن، و من ینقلب فی الجنه و النار، و ما یری و ما لا یری، الا ثلاثه أشیاء، فانها لم تبک علیه، فقلت: جعلت فداک و ما هذه الثلاثه أشیاء التی لم تبک علیه؟ فقال: البصره، و دمشق، و آل الحکم بن أبی العاص [249] .و فی المنتخب: و بنوا امیه بدل الحکم بن أبی العاص [250] . [ صفحه 85] و فی کامل الزیارات: أبی، عن سعد، عن ابن عیسی، عن ابن فضال، عن ابن بکیر، عن زراره، عن عبدالخالق بن عبد ربه، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: (لم نجعل له من قبل سمیا) [251] الحسین بن علی علیهماالسلام، لم یکن له من قبل سمی، و یحیی بن زکریا لم یکن له من قبل سمی، و لم تبک السماء الا علیهما أربعین صباحا، قال: قلت: ما بکاؤها؟

قال: کانت تطلع حمراء و تغرب حمراء [252] .و فیه: حکیم بن داود، عن سلمه، عن ابن أبی عمیر، عن الحسن [253] بن عیسی، عن أسلم بن القاسم، عن عمرو بن ثبیت، عن أبیه، عن علی بن الحسین علیه السلام، قال: ان السماء لم تبک منذ وضعت الا علی یحیی بن زکریا، و الحسین بن علی علیهماالسلام، قلت: أی شی ء بکاؤها؟ قال: کانت اذا استقبلت بالثوب وقع علی الثوب شبه أثر البراغیث من الدم [254] .قال الفاضل: أبونعیم فی دلائل النبوه، و النسوی فی المعرفه، و قالت نصره الأزدیه: لما قتل الحسین علیه السلام أمطرت السماء دما، و حبابنا و جرارنا صارت مملوه دما.و قال قرظه بن عبیدالله: مطرت السماء یوما نصف النهار علی شمله بیضاء، فنظرت فاذا هو دم، و ذهبت الابل الی الوادی للشرب، فاذا هو دم، و اذا هو الیوم الذی قتل فیه الحسین علیه السلام.و قال الصادق علیه السلام: بکت السماء علی الحسین علیه السلام أربعین یوما بالدم.اسامه بن شبیب باسناده، عن ام سلیم، قالت: لما قتل الحسین علیه السلام مطرت السماء مطرا کالدم، احمرت منه البیوت و الحیطان.تاریخ النسوی، روی حماد بن زیاد [255] ، عن هشام، عن محمد، قال: تعلم هذه الحمره فی الافق مم هی؟ ثم قال: من یوم قتل الحسین علیه السلام. [ صفحه 86] و بهذا الاسناد، عن یعقوب، عن اسماعیل، عن علی بن مسهر، عن جدته، قالت: کنت أیام الحسین علیه السلام جاریه شابه، فکانت السماء أیاما علقه.و بهذا الاسناد، عن یعقوب، عن أیوب بن محمد الرقی، عن سلام بن سلیمان الثقفی، عن زید بن عمرو الکندی، عن ام حیان، قالت: یوم قتل الحسین علیه السلام اظلمت علینا ثلاثا، و لم یمس أحدهم من زعفرانهم شیئا، فجعله

علی وجهه الا احترق، و لم یقلب حجر فی بیت المقدس الا أصبح تحته دما عبیطا [256] .فی الکامل باسناده، عن اسحاق بن عمار، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: انی کنت بالحیره لیله عرفه، و کنت اصلی و ثم نحو من خمسین ألفا من الناس، جمیله وجوههم، طیبه أرواحهم، و أقبلوا یصلون باللیل أجمع، فلما طلع الفجر سجدت، ثم رفعت رأسی فلم أر منهم أحدا، فقال لی أبوعبدالله علیه السلام: انه مر بالحسین بن علی علیهماالسلام خمسون ألف ملک و هو یقتل، فعرجوا الی السماء، فأوحی الله الیهم: مررتم بابن حبیبی و هو یقتل تنصروه، فاهبطوا الی الأرض فاسکنوا عند قبره شعثا غبرا الی أن تقوم الساعه [257] .أقول: الأحادیث علی امطار السماء دما، و بکاء السماء و الأرض و من فیهما، بلغ حد التواتر، ترکناها خوفا للاطاله، لکن نذکر نبذا منها و من غیرها مما فیه غرابه ما.فی کامل الزیارات: حکیم بن داود بن حکیم، عن سلمه، عن الحسین بن علی بن صاعد البربری قیما لقبر الرضا علیه السلام، قال: حدثنی أبی، قال: دخلت علی الرضا علیه السلام، فقال لی: ما یقول الناس؟ قال: قلت: جعلت فداک جئنا نسألک.قال: فقال: تری هذه البومه کانت علی عهد جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم تأوی المنازل و القصور و الدور، و کانت اذا أکل الناس الطعام تطیر فتقع أمامهم، فیرمی الیها بالطعام و تسقی ثم ترجع الی مکانها، و لما قتل الحسین بن علی علیه السلام، خرجت من العمران الی الخراب و الجبال و البراری، و قالت: بئس الامه أنتم، قتلتم ابن [ صفحه 87] نبیکم و لا آمنکم علی نفسی [258] .و فیه: محمد الحمیری،

عن أبیه، عن علی بن محمد بن سالم، عن محمد بن خالد، عن عبدالله بن حماد البصری، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، عن أبی یعقوب،عن أبان بن عثمان، عن زراره، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: یا زراره ان السماء بکت علی الحسین علیه السلام أربعین صباحا بالدم، و ان الأرض بکت أربعین صباحا بالسواد: و ان الشمس بکت أربعین صباحا بالکسوف و الحمره، و ان الجبال تقطعت و انتثرت، و ان البحار تفجرت، و ان الملائکه بکت أربعین صباحا علی الحسین علیه السلام و ما اختضبت منا امرأه، و لا ادهنت، و لا اکتحلت، و لا رجلت، حتی أتانا رأس عبیدالله بن زیاد لعنه الله، و ما زلنا فی عبره بعده.و کان جدی اذا ذکره بکی حتی تملأ عیناه لحیته، و حتی یبکی لبکائه رحمه له من رآه، و ان الملائکه الذین عند قبره لیبکون فیبکی لبکائهم کل من فی الهواء و السماء من الملائکه، و لقد خرجت نفسه علیه السلام فزفرت جهنم زفره کادت الأرض تنشق لزفرتها، و قد خرجت نفس عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه، فشهقت جهنم شهقه لو لا أن الله حبسها بخزانها، لأحرقت من علی ظهر الأرض من فورها، و لو یؤذن لها ما بقی شی ء الا ابتلعته، و لکنها مأموره مصفوده، و لقد عتت علی الخزان غیر مره، حتی أتاها جبرئیل فضربها بجناحه فسکنت، و انها لتبکیه و تندبه، و انها لتتلظی علی قاتله، و لو لا من علی الأرض من حجج الله لنقضت الأرض، و أکفأت [259] بما علیها، و ما تکثر الزلازل الا عند اقتراب الساعه.و ما عین أحب الی الله و لا عبره من عین بکت و دمعت علیه، و

ما من باک یبکیه الا و قد وصل فاطمه علیهاالسلام و أسعدها علیه، و وصل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أدی حقنا، و ما من عبد یحشر الا و عیناه باکیه الا الباکین علی جدی، فانه یحشر و عینه [ صفحه 88] قریره، و البشاره تلقاه و السرور علی وجهه [والخلق فی الفزع و هم آمنون] [260] ، و الخلق یعرضون و هم حداث الحسین علیه السلام تحت العرش و فی ظل العرش، لا یخافون سوء الحساب، یقال لهم: ادخلوا الجنه، فیأتون و یختارون مجلسه و حدیثه، و ان الحور لترسل الیهم أنا قد اشتقناکم مع الولدان المخلدین، فما یرفعون رؤوسهم الیهم لما یرون فی مجلسهم من السرور و الکرامه، و ان أعداءهم من بین مسحوب بناصیته الی النار، و من قائل مالنا من شافعین و لا صدیق حمیم.و انهم لیرون منزلتهم [261] ، و ما یقدرون أن یدنوا الیهم، و لا یصلون الیهم، و ان الملائکه لتأتیهم بالرساله من أزواجهم و من خزانهم، علی ما اعطوا من الکرامه، فیقولون: نأتیکم انشاء الله، فیرجعون الی أزواجهم بمقالاتهم، فیزدادون الیهم شوقا اذا هم خبروهم بما هم فیه من الکرامه، و قربهم من الحسین علیه السلام، فیقولون: الحمد لله الذی کفانا الفزع الأکبر، و أهوال القیامه، و نجانا مما کنا نخاف، و یؤتون بالمراکب و الرحال علی النجائب، فیستوون علیها و هم فی الثناء علی الله، و الحمد لله و الصلاه علی محمد و آله، حتی ینتهوا الی منازلهم [262] .و فیه: مسندا، عن أبی بصیر، قال: کنت عند أبی عبدالله علیه السلام احدثه، فدخل علیه ابنه، فقال له: مرحبا و ضمه و قبله، و قال: حقر

الله من حقرکم، و انتقم ممن و ترکم، و خذلکم [263] ، و لعن الله من قتلکم، و کان الله لکم ولیا و حافظا و ناصرا، فقد طال بکاء النساء و بکاء الأنبیاء و الصدیقین و الشهداء و ملائکه السماء.ثم بکی و قال: یا أبابصیر اذا نظرت الی ولد الحسین علیه السلام أتانی مالا أملکه بما اتی الی أبیهم و الیهم، یا أبابصیر ان فاطمه لتبکیه و تشهق، فتزفر جهنم زفره لولا أن الخزنه یسمعون بکاءها و قد استعدوا لذلک مخافه أن یخرج منها عنق أو شرر دخانها، فیحرق أهل الأرض فیکبحونها [264] مادامت باکیه، و یزجرونها [ صفحه 89] و یوثقون من أبوابها مخافه علی أهل الأرض، فلا تسکن حتی یسکن صوت فاطمه، و ان البحار تکاد أن تنفتق، فیدخل بعضها فی بعض، و ما منها قطره الا بها ملک موکل.فاذا سمع الملک صوتها أطفأ ثورانها [265] بأجنحته، و حبس بعضها علی بعض، مخافه علی الدنیا و من فیها و من علی الأرض، فلا تزال الملائکه مشفقین یبکون لبکائها، و یدعون الله و یتضرعون الیه، و یتضرع أهل العرش و من حوله، و ترتفع أصوات من الملائکه بالتقدیس لله مخافه علی أهل الأرض، و لو أن صوتا من أصواتهم یصل الی الأرض لصعق أهل الأرض، و تقلعت [266] الجبال، و زلزلت الأرض بأهلها.قلت: جعلت فداک ان هذا الأمر عظیم، قال: غیره أعظم منه مالم تسمعه.ثم قال: یا أبابصیر أما تحب أن تکون فیمن یسعد فاطمه؟ فبکیت حین قالها، فما قدرت علی المنطق، و ما قدرت علی کلامی من البکاء، ثم قام الی المصلی یدعو، و خرجت من عنده علی تلک الحال، فما انتفعت بطعام و

ما جاءنی النوم، و أصبحت صائما وجلا حتی أتیته، فلما رأیته قد سکن سکنت، و حمدت الله حیث لم ینزل بی عقوبه [267] .و فیه: محمد الحمیری، عن أبیه، عن علی بن محمد بن سالم، عن عبدالله ابن حماد البصری عن عبدالله الأصم، قال: و حدثنا الهیثم بن واقد، عن عبدالله بن حماد البصری، عن عبدالملک بن مقرن، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: اذا زرتم أباعبدالله علیه السلام فالزموا الصمت الا من خیر، و ان ملائکه اللیل و النهار من الحفظه تحضر الملائکه الذین بالحائر، فتصافحهم فلا یجیبونها من شده البکاء، فینتظرونهم حتی تزول الشمس، و حتی ینور الفجر، ثم یکلمونهم و یسألونهم عن أشیاء من أمر السماء، فأما ما بین هذین الوقتین فانهم لا ینطقون و لا یفترون عن البکاء و الدعاء، [ صفحه 90] و لا تشغلونهم فی هذین الوقتین عن أصحابهم، فانما [268] شغلهم بکم اذا نطقتم.قلت: جعلت فداک و ما الذی یسألونهم عنه؟ و أیهم یسأل صاحبه الحفظه أو أهل الحائر؟ قال: أهل الحائر یسألون الحفظه: لأن أهل الحائر من الملائکه لا یبرحون، والحفظه تنزل و تصعد، قلت: فما تری یسألونهم عنه؟قال: انهم یمرون اذا عرجوا باسماعیل صاحب الهواء، فربما وافقوا النبی صلی الله علیه و آله و سلم عنده و فاطمه و الحسن و الحسین و الأئمه علیهم السلام من مضی منهم، فیسألونهم عن أشیاء و من حضر منکم الحائر، و یقولون: بشروهم بدعائکم، فتقول الحفظه: کیف نبشرهم و هم لا یسمعون کلامنا؟ فیقولون لهم: بارکوا علیهم، و ادعوا لهم عنا، فهی البشاره منا، و اذا انصرفوا فحفوهم بأجنحتکم حتی یحسوا مکانکم، و انا نستودعهم الذی لا تضیع ودائعه، و لو یعلموا ما

فی زیارته من الخیر و یعلم ذلک الناس لاقتتلوا علی زیارته بالسیوف، و لباعوا أموالهم فی اتیانه.و ان فاطمه علیهاالسلام اذا نظرت الیهم و معها ألف نبی، و ألف صدیق، و ألف شهید، و من الکروبیین ألف ألف، یسعدونها علی البکاء، و انها لتشهق شهقه فلا یبقی فی السماوات ملک الا یبکی رحمه لصوتها، و ما تسکن حتی یأتیها النبی صلی الله علیه و آله و سلم فیقول: یا بنیه قد أبکیت أهل السماوات، و شغلتیهم عن التقدیس و التسبیح، فکفی حتی یقدسوا، فان الله بالغ أمره، و انها لتنظر الی من حضر منکم، فتسأل الله لهم من کل خیر، و لا تزهدوا فی اتیانه، فان الخیر فی اتیانه أکثر من أن یحصی [269] .قصه:قال الفاضل المتبحر: وجدت فی بعض کتب المناقب المعتبره: أنه روی عن سید الحفاظ أبی منصور الدیلمی، عن الرئیس أبی الفتح الهمدانی، عن أحمد بن الحسین الحنفی، عن عبدالله بن جعفر الطبری، عن عبدالله بن محمد التمیمی، عن محمد بن الحسن العطار، عن عبدالله بن محمد الأنصاری، عن عماره بن زید، عن بکر بن حارثه، عن محمد بن اسحاق، عن عیسی بن عمر، عن عبدالله بن عمر [ صفحه 91] الخزاعی، عن هند بنت الجون، قالت: نزل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بخیمه خالتها ام معبد و معه أصحاب له، فکان من أمره فی الشاه ماقد عرفه الناس، فقام فی الخیمه هو و أصحابه حتی أبرد، و کان یوم قائظ شدید حره.فلما قام من رقدته دعا بماء، فغسل یدیه فأنقاهما، ثم مضمض فاه و مجه علی عوسجه کانت الی جنب خیمه خالتها ثلاث مرات، و استنشق ثلاثا، و غسل وجهه

و ذراعیه، ثم مسح برأسه و رجلیه، و قال: لهذه العوسجه شأن، ثم فعل من کان معه من أصحابه مثل ذلک، ثم قام فصلی رکعتین، فعجبت فتیات الحی من ذلک، و ما کان عهدنا و لا رأینا مصلیا قبله.فلما کان من الغد أصبحنا، و قد علت العوسجه حتی صارت کأعظم دوحه عادیه و أبهی، و خضد [270] الله شوکها، و ساخت عروقها، و کثرت أفنانها، و اخضر ساقها و ورقها، ثم أثمرت بعد ذلک، و أینعت بثمر کأعظم ما یکون من الکمأه فی لون الورس [271] المسحوق، ورائحه العنبر، و طعم الشهد، و الله ما أکل منها جائع الا شبع، و لا ظمآن الا روی، و لا سقیم الا بری ء، و لا ذو حاجه الا استغنی، و لا أکل من ورقها بعیر و لا ناقه و لا شاه الا سمنت و در لبنها.و رأینا النماء و البرکه فی أموالنا منذ یوم نزلت، و أخصبت بلادنا و امرعت [272] ، فکنا نسمی تلک الشجره «المبارکه» و کان ینتابنا من حولنا من أهل البوادی یستظلون بها، و یتزودون من ورقها فی الأسفار، و یحملون معهم فی الأرض القفار، فیقوم لهم مقام الطعام و الشراب.فلم تزل کذلک، و علی ذلک أصبحنا ذات یوم و قد تساقط ثمارها، و اصفر ورقها، فأحزننا ذلک و فرقنا له، فما کان الا قلیلا حتی جاء نعی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فاذا هو قد قبض ذلک الیوم، فکانت بعد ذلک تثمر ثمرا دون ذلک فی العظم و الطعم و الرائحه، فأقامت علی ذلک ثلاثین سنه. [ صفحه 92] فلما کانت ذات یوم أصبحنا، و اذا بها قد تشوکت

من أولها الی آخرها، فذهبت نضاره عیدانها، و تساقط جمیع ثمرها، فما کان الا یسیرا حتی وافی مقتل أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام، فما أثمرت بعد ذلک لا قلیلا و لا کثیرا، و انقطع ثمرها، و لم نزل نحن و من حولنا نأخذ من ورقها و نداوی مرضانا بها، و نستشفی به من أسقامنا.فأقامت علی ذلک برهه طویله، ثم أصبحنا ذات یوم فاذا بها قد انبعثت من ساقها دما عبیطا جاریا، و ورقها ذابله تقطر دما کماء اللحم، فقلنا: قد حدث أمر عظیم، فبتنا لیلتنا فزعین مهمومین نتوقع الداهیه، فلما أظلم اللیل علینا سمعنا بکاء و عویلا من تحتها، و جلبه [273] شدیده ورجه، و سمعنا صوت باکیه تقول:أیا ابن النبی و ابن الوصی و یا من بقیه ساداتنا الأکرمیناثم کثرت الرنات و الأصوات، فلم نفهم کثیرا مما کانوا یقولون، فأتانا بعد ذلک قتل الحسین علیه السلام، و یبست الشجره و جفت، فکسرتها الریاح و الأمطار بعد ذلک، فذهبت و اندرس أثرها.قال عبدالله بن محمد الأنصاری: فلقیت دعبل بن علی الخزاعی بمدینه الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، فحدثته بهذا الحدیث فلم ینکره، و قال: حدثنی أبی، عن جدی، عن امه سعیده بنت مالک الخزاعیه: أنها أدرکت تلک الشجره، فأکلت من ثمرتها علی عهد علی بن أبی طالب علیه السلام، و أنها سمعت تلک اللیله نوح الجن، فحفظت من جنیه منهن:یابن الشهید و یا شهیدا عمه خیر العمومه جعفر الطیارعجبا لمصقول أصابک جده فی الوجه منک و قد علاه غبارقال دعبل: فقلت فی قصیدتی:زر خیر قبر بالعراق یزار واعص الحمار فما نهاک حمارلم لا أزورک یا حسین لک الفدا قومی و من عطفت علیه نزارو لک

الموده فی قلوب ذوی النهی و علی عدوک مقته و دمار [ صفحه 93] یابن الشهید و یا شهیدا عمه خیر العمومه جعفر الطیار [274] .أقول: الروایات متظافره علی نوح الجن فی المدینه و البصره و غیرهما، بالمراثی المقرحه للأکباد، و لعلنا نذکرها فی غیر هذا الموضع مما اقتضاه سوق الکلام، و من جملتها ما روی أن هاتفا سمع بالبصره ینشد لیلا:ان الرماح الواردات صدورها نحو الحسین تقاتل التنزیلاو یهللون بأن قتلت و انما قتلوا بک التکبیر و التهلیلافکأنما قتلوا أباک محمدا صلی علیه الله أو جبریلا [275] .و ما رواه الفاضل، عن ابن الجوزی فی کتاب النور فی فضائل الأیام و الشهور نوح الجن علیه، فقالت:لقد جئن نساء الجن یبکین شجیات و یلطمن خدودا کالدنانیر نقیات و یلسن الثیاب السود بعد القصبیات [276] . و فی الکامل باسناده، عن المیثمی، قال: خمسه من أهل الکوفه أرادوا نصر الحسین بن علی علیهماالسلام، فعرسوا بقریه یقال لها: شاهی، اذ أقبل علیهم رجلان شیخ و شاب، فسلما علیهم، قال: فقال الشیخ: أنا رجل من الجن، و هذا ابن أخی أراد نصر هذا الرجل المظلوم، قال: فقال لهم الشیخ الجنی: قد رأیت رأیا، قال: فقال الفتیه الانسیون: و ما هذا الرأی الذی رأیت؟ قال: رأیت أن أطیر فآتیکم بخبر القوم، فتذهبون علی بصیره، فقالوا له: نعم ما رأیت، قال: فغاب یومه و لیلته، فلما کان من الغد اذا هم بصوت یسمعونه و لا یرون الشخص، و هو یقول:و الله ما جئتکم حتی بصرت به بالطف منعفر الخدین منحوراو حوله فتیه تدمی نحورهم مثل المصابیح یطفون الدجی نورا [277] . [ صفحه 94]

آبائه علیهم السلام، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ان قاتل الحسین بن علی علیهماالسلام فی تابوت من نار، علیه نصف عذاب أهل الدنیا، و قد شدت یداه و رجلاه بسلاسل من نار، منکس فی النار، حتی یقع فی قعر جهنم، و له ریح یتعوذ أهل النار الی ربهم من شده نتنه، و هو فیها خالد ذائق العذاب الألیم، مع جمیع من شایع علی قتله، کلما نضجت جلودهم بدل الله عزوجل علیهم الجلود غیرها حتی یذوقوا العذاب الألیم، لا یفتر عنهم ساعه، و یسقون من حمیم جهنم، فالویل لهم من عذاب الله تعالی فی النار [278] .و فی الکافی: علی عن أبیه، عن النوفلی، عن السکونی، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: اتخذوا الحمام الراعبیه فی بیوتکم، فانها تلعن قتله الحسین بن علی علیهماالسلام، و لعن الله قاتله [279] .و فی کامل الزیارات: محمد بن عبدالله بن علی الناقد، عن أبی هارون العبسی، عن جعفر بن حیان، عن خالد الربعی، قال: حدثنی من سمع کعبا یقول: أول من لعن قاتل الحسین بن علی علیه السلام ابراهیم خلیل الرحمن، و أمر ولده بذلک، و أخذ علیهم العهد و المیثاق، ثم لعنه موسی بن عمران، و أمر امته بذلک، ثم لعنه داود، و أمر بنی اسرائیل بذلک.ثم لعنه عیسی، و أکثر أن قال: یا بنی اسرائیل العنوا قاتله، و ان أدرکتم أیامه فلا تجلسوا عنه، فان الشهید معه کالشهید مع الأنبیاء، مقبل غیر مدبر، و کأنی أنظر [ صفحه 95] الی بقعته، و ما من نبی الا و قد زار کربلا فوقف علیها، و قال: انک لبقعه کثیره الخیر، فیک یدفن القمر الأزهر [280] .و فیه أیضا: محمد بن

جعفر، عن محمد بن الحسین، عن الخشاب، عن علی بن حسان، عن عبدالرحمن بن کثیر، عن داود الرقی، قال: کنت عند أبی عبدالله علیه السلام اذ استسقی الماء، فلما شربه رأیته قد استعبر و اغرورقت عیناه بدموعه، ثم قال لی: یا داود لعن الله قاتل الحسین علیه السلام، فما من عبد شرب الماء فذکر الحسین علیه السلام و لعن قاتله الا کتب الله له مائه ألف حسنه، و حط عنه مائه ألف سیئه، و رفع له مائه ألف درجه، و کأنما أعتق مائه ألف نسمه، و حشره الله یوم القیامه ثلج الفؤاد [281] .و فی المجالس للصدوق: أبلج الوجه [282] .و فی البحار: روی أن میسون بنت بجدل الکلبیه أمکنت عبد أبیها من نفسها، فحملت یزید، و الی هذا أشار الیه النسابه الکلبی بقوله:فان یکن الزمان أتی علینا بقتل الترک و الموت الوحی فقد قتل الدعی و عبد کلب بأرض الطف أولاد النبی أراد بالدعی عبیدالله بن زیاد، فان أباه زیاد بن سمیه کانت امه سمیه مشهوره بالزنا، و ولد علی فراش أبی عبید عبد بنی علاج من ثقیف، فادعی معاویه أن أباسفیان زنا بام زیاد، فأولدها زیادا، و انه أخوه، فصار اسمه الدعی، و کانت عائشه تسمیه زیاد بن أبیه؛ لأنه لیس له أب معروف، مراده بعبد کلب یزید بن معاویه، لأنه من عبد بجدل الکلبی.و أما عمر بن سعد، فقد نسبوا أباه سعدا الی غیر أبیه، و أنه من رجل من بنی عذره، کان خادما [283] لامه، و یشهد بذلک قول معاویه حین قال سعد لمعاویه: أنا أحق بهذا الأمر منک، فقال له معاویه: یأبی علیک ذلک بنو عذره، و ضرط له، [ صفحه 96] و روی ذلک نوفان [284] بن سلیمان

[285] .و فی المنتخب: أما یزید، فانه کان جبارا عنیدا خبیث الولاده، و قد مر قول الحسن علیه السلام فیه و فی أبیه أنهما شرکا شیطان. و أما زیاد، فلا یعرف له أب، و کانت امه سوداء منتنه الرائحه، یقال لها: سمیه، و کانت عاهره ذات علم تعرف به، و قد وطئها أبوسفیان و هو سکران، فعلقت منه بزیاد علی فراش بعلها، فادعاه أبوسفیان سرا، فلما آل الأمر الی معاویه قربه الیه و أدناه، و رفع منزلته و أعلاه، و استخلفه علی بلاد الأهواز، و أمره علی ثلاثمائه ألف فارس، و أمره بحرب الحسن علیه السلام، و لم یزل یحاربه زمانا طویلا حتی دس الیه سما فقتله مسموما.و أما هند، فهی ام معاویه و بنت عتبه، و عتبه قتله حمزه عم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان أمیرا فی الجاهلیه، و حارب النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی وقعه احد، حتی شاع الخبر بقتل النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و کانت هند جده یزید واقفه تضرب بالدف من شده فرحها بقتله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان عتبه هو الذی رمی النبی صلی الله علیه و آله و سلم بحجر، فکسر رباعیته، و شق شفتیه، و شج رأسه الشریف، فوثب حمزه فقتل عتبه، فجاءت هند بنته، و جعلت لوحشی هبه علی أن یقتل لها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أو یقتل علیا أو حمزه.فقال: أما رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فلا سبیل لی علیه، لأن أصحابه حافون من حوله، و أما علی بن أبی طالب، فانه اذا

حارب فهو أحذر من الذئب، و أروغ من الثعلب و لا طاقه لی به، و أما حمزه، فانی أقدر علیه؛ لأنه اذا حارب و هاج فی الحرب، لم یعد یبصر ما بین یدیه و ما خلفه، فکمن له و ضرب علی ام رأسه فخر صریعا.فجاءت هند و جدعت اذنیه و أنفه، و شقت بطنه، و قطعت أصابعه، و نظمتها بخیط و جعلتها قلاده فی عنقها، ثم أخرجت کبده، و أخذت منه قطعه بأسنانها، و أرادت بلعها فلم تقدر فقذفتها؛ لأن الله صان أن یحل منه شیئا فی معده تحترق بالنار، فهل سمعتم امرأه أکلت کبد انسان غیر هند؟ [286] . [ صفحه 97] أقول: لا بأس بایراد نبذه من مطاعن القتله، و أعداء الله تعالی و رسوله، من طرق المخالفین.ذکر العلامه الحلی فی نهج الحق، عند نقل مثالب الصحابه من طرق المخالفین، فقال: و منها ما رواه أبوالمنذر هشام بن محمد السائب الکلبی فی کتاب المثالب، فقال: کان معاویه لأربعه: لعماره بن الولید بن المغیره المخزومی، و لمسافر بن عمرو، و لأبی سفیان، و لرجل آخر سماه.قال: و کانت هند امه من المعلمات، و کان أحب الرجال الیه السودان، و کانت اذا ولدت أسود قتلته، و أما حمامه، فهی بعض جدات معاویه، کان لها رایه بذی المجاز، یعنی من ذوی الغایات فی الزنا.و ادعی معاویه اخوه زیاد، و کان له مدع یقال له: أبوعبید بن علاج من ثقیف، فأقدم معاویه علی تکذیب ذلک الرجل أن زیادا ولد علی فراشه، و ادعی معاویه أن أباسفیان زنا بوالده زیاد، و هی عند زوجها المذکور، و أن زیادا من أبی سفیان [287] .و قال أیضا فیه، و منها: أن

الحافظ أباسعید اسماعیل بن علی السمان الحنفی، ذکر فی مثالب بنی امیه، و الشیخ أباالفتح جعفر بن محمد المیدانی فی کتابه بهجه المستفید: أن مسافر بن عمرو بن امیه بن عبد شمس، کان ذا جمال و سخاء عشق ندا، و جامعها سفاحا، فاشتهر ذلک فی قریش، و حملت هند، فلما ظهر السفاح، هرب مسافر من أبیها عتبه الی الحیره، و کان فیها سلطان العرب عمرو بن هند، و طلب عتبه أبوهند أباسفیان، و وعده بمال کثیر، و زوجه ابنته هندا، و وضعت بعد ثلاثه أشهر معاویه، ثم ورد أبوسفیان علی عمرو بن هند أمیر العرب، فسأله مسافر بن عمرو عن حال هند، فقال: انی قد تزوجتها فمرض مسافر و مات [288] انتهی.و نقل الزمخشری فی ربیع الأبرار ما یقرب مما نقله العلامه، فقال: کان [ صفحه 98] معاویه یعزی الی أربعه: الی مسافر بن أبی عمرو، و الی عماره بن الولید، و الی العباس بن عبدالمطلب، و الی الصباح مغن أسود کان لعماره، و قالوا: کان أبوسفیان دمیما قصیرا، و کان الصباح عسیفا لأبی سفیان شابا و سیما، فدعته هند الی نفسها، و قالوا: ان عتبه بن أبی سفیان من الصباح أیضا، و أنها کرهت أن تضعه فی منزلها، فخرجت الی أجیاد فوضعته هناک و فی ذلک یقول حسان:لمن الصبی بجانب الوهد ملقی فریدا غیر ذی مهدبخلت به بیضاء آنسه من عبد شمس صلته الخد [289] .و قال الزمخشری فیه أیضا فی نسب عمرو بن العاص: کانت النابغه ام عمرو ابن العاص أمه رجل من عنزه، فسبیت، فاشتراها عبدالله بن جذعان، فکانت بغیا، ثم عتقت و وقع علیها أبولهب و امیه بن خلف، و هشام بن المغیره، و

أبوسفیان بن حرب، و العاص بن وائل فی طهر واحد، فولدت عمروا، فادعاه کلهم، فحکمت فیه امه، فقالت: هو للعاص، لأن العاص کان ینفق علیها، و قالوا: کان أشبه بأبی سفیان، و فی ذلک یقول أبوسفیان بن الحارث بن عبدالمطلب:أبوک أبوسفیان لاشک قد بدت لنا فیک منه بینات الشمائل [290] .و نقل القاضی نور الله - نور الله ضریحه - فی احقاق الحق عن قطب الدین العلامه الشیرازی، من کتاب نزهه القلوب أنه قال: أولاد الزنا نجباء؛ لأن الرجل یزنی بشهوته و نشاطه، فیخرج الولد کاملا، و ما یکون من الحلال فمن تضع الرجل الی المرأه، و لهذا کان عمرو بن العاص، و معاویه بن أبی سفیان من دهاه الناس، ثم ساق الکلام فی بیان نسبهما علی وجه نقل من کتاب ربیع الأبرار، ثم زاد علی ذلک، فقال: و منهم زیاد بن أبیه، و فیه یقول الشاعر:ألا أبلغ معاویه بن حرب مغلغله من الرجل الیمانی أتغضب أن یقال أبوک عسف و ترضی أن یکون أبوک زان انتهی کلام القاضی [291] فیاعجباه من حیاء هؤلاء، فانه أقبح من حیاء العواهر، [ صفحه 99] حیث جعلوا أولاد السفاح أنجب من أولاد النکاح، و فضلوهم علی من أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا، و جعلوا بعضهم واسطه بین الله و خلقه سفیرا، و اتخذوهم علی الدین ظهیرا، و علی مالهم و مآلهم حاکما و أمیرا.قال السید نور الله التستری فی احقاق الحق، فی بیان نسب بنی امیه: ان نسبهم بطریق علماء اهل البیت و غیرهم أن بنی امیه لیسوا من قریش و کان لعبد شمس عبد رومی، یقال له: امیه فنسب الی عبد شمس، و قیل: امیه بن عبد شمس، و نسبت

عامه النسابین الغیر العارفین بحقائق الأنساب بنی امیه الی قریش، و أصلهم من الروم، و ذلک أن العرب کان من سیرتهم أن یلحق الرجل بنسبه عبده، و کان ذلک جائزا عندهم، و قد عد ذلک من وجوه کریمه فی العرب، و لما ذکرناه لما افتخر معاویه فی بعض کتاباته الی علی علیه السلام بالصحبه و القرشیه، کتب علیه السلام فی جوابه ما هذا صورته: لکن لیس المهاجر کالطلیق، و لا اللحیق کاللصیق.أقول: نظیره ما فی تفسیر الصافی للفاضل الکاشی فی سوره الروم، قال: وقرأ فی الشواذ غلبت بالفتح و سیغلبون بالضم، و علیه بناء ما فی الاستغاثه لابن میثم، قال: لقد روینا من طریق علماء أهل البیت علیهم السلام فی أسرارهم و علومهم التی خرجت منهم الی علماء شیعتهم، ان قوما ینسبون من قریش و لیسوا من قریش بحقیقه النسب، و هذا مما لا یعرفه الا معدن النبوه و ورثه علم الرساله، و ذلک مثل بنی امیه ذکروا أنهم لیسوا من قریش، و ان أصلهم من الروم، و فیهم تأویل هذه الآیه (الم غلبت الروم) و معناه: أنهم غلبوا علی الملک، و سیغلبهم علی ذلک بنو العباس [292] انتهی.و فی المنتخب، قیل: لما جمع ابن زیاد فومه لحرب الحسین علیه السلام کانوا سبعین الف فارس، فقال ابن زیاد: أیها الناس من منکم یتولی قتل الحسین و له ولایه أی بلد شاء، فلم یجبه أحد منهم، فاستدعی بعمر بن سعد، و قال له: یا عمر ارید أن تتولی حرب الحسین بنفسک، فقال له: اعفنی من ذلک، فقال ابن زیاد: قد اعفیتک یا عمر، فاردد علینا عهدنا الذی کتبناه الیک بولایه الری، فقال عمر: [ صفحه 100] أمهلنی اللیله، فقال له: قد أمهلتک.فانصرف عمر بن سعد

الی منزله، و جعل یستشیر قومه و اخوانه و من یثق به من أصحابه، فلم یشر علیه أحد بذلک، و کان عند عمر بن سعد رجل من أهل الخیر، یقال له: کامل، و کان صدیقا لأبیه من قبل [293] فقال له: یا عمر مالی أراک بهیئه و حرکه، فما الذی أنت عازم علیه، و کان کامل کاسمه ذا رأی و عقل و دین کامل، فقال له ابن سعد: انی قد ولیت أمر هذا الجیش فی حرب الحسین، و انما قتله عندی و أهل بیته کاکله آکل أو کشربه ماء، و اذا قتلته خرجت الی ملک الری.فقال له کامل: اف لک یا عمر بن سعد، ترید أن تقتل الحسین ابن بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، اف لک و لدینک، یا عمر أسفهت الحق، و ضللت عن الهدی، أما تعلم الی حرب من تخرج و لمن تقاتل؟ انا لله و انا الیه راجعون، والله لو اعطیت الدنیا و ما فیها علی قتل رجل واحد من امه محمد صلی الله علیه و آله و سلم لما فعلت، فکیف ترید بقتل الحسین ابن بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ و ما الذی تقول غدا لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اذا وردت علیه، و قد قتلت ولده، و قره عینه، و ثمره فؤاده، و هو ابن سیده نساء العالمین، و ابن سید الوصیین، و هو سید شباب أهل الجنه من الخلق أجمعین؟ و انه فی زماننا هذا بمنزله جده فی زمانه، و طاعته فرض علینا کطاعته، و انه باب الجنه و النار، فاختر لنفسک ما أنت مختار، و

انی أشهد بالله ان حاربته، أو قتلته، أو أعنت علیه، أو علی قتله، لا تلبث بعده الا قلیلا.فقال له عمر بن سعد: أفبالموت تخوفنی، و انی اذا فرغت من قتله أکون أمیرا علی سبعین ألف فارس، و أتولی ملک الری.فقال له کامل: انی احدثک بحدیث صحیح، أرجو لک فیها النجاه ان وفقت لقبوله، اعلم أنی سافرت مع أبیک سعد الی الشام، فانقطعت بی مطیتی عن أصحابی، وتهت و عطشت، فلاح لی دیر راهب، فملت الیه و نزلت عن فرسی، و أتیت الی باب الدیر لأشرب ماء.فأشرف علی راهب من ذلک الدیر، و قال: ما ترید؟ فقلت له: انی عطشان، [ صفحه 101] فقال لی: أنت من امه هذا النبی الذی یقتل بعضهم بعضا علی حب الدنیا مکالبه، و یتنافسون فیها علی حطامها؟ فقلت: أنا من الامه المرحومه امه محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: انکم أشر امه، فالویل لکم یوم القیامه، لقد [294] عدوتم الی عتره نبیکم، فقتلتموهم و شردتموهم، و انی أجد فی کتبنا أنکم تقتلون ابن بنت نبیکم، و تسبون نساءه، و تنهبون أمواله.فقلت له: یا راهب نحن نفعل ذلک؟ قال: نعم و انکم اذا فعلتم ذلک عجت السماوات و الأرضون و البحار و الجبال و البراری و القفار و الوحوش و الأطیار باللعنه علی قاتله، ثم لا یلبث قاتله فی الدنیا الا قلیلا، ثم یظهر رجل یطلب بثأره، فلا یدع أحدا شرک فی دمه الا قتله، و عجل الله بروحه الی النار.ثم قال الراهب: انی لأری لک قرابه من قاتل هذا الابن الطیب، و الله انی لو أدرکت أیامه لوقیته بنفسی من حر السیوف، فقلت: یا راهب انی اعیذ

نفسی أن أکون ممن یقاتل ابن بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: ان لم تکن أنت فرجل قریب منک، و ان قاتله علیه نصف عذاب أهل النار، و ان عذابه أشد من عذاب فرعون و هامان، ثم ردم الباب فی وجهی، و دخل یعبد الله تعالی، و أبی أن یسقینی الماء.قال کامل: فرکبت فرسی و لحقت أصحابی، فقال لی أبوک سعد: ما أبطأک عنا یا کامل، فحدثته بما سمعته من الراهب، فقال لی: صدقت، ثم ان سعدا أخبرنی أنه نزل بدیر هذا الراهب مره من قبل، فأخبره أنه هو الرجل الذی یقتل ابن بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فخاف أبوک سعد من ذلک، و خشی أن تکون أنت قاتله، فأبعدک عنه و أقصاک، فاحذر یا عمر أن تخرج علیه، فان خرجت علیه یکون علیک نصف عذاب أهل النار، قال: فبلغ الخبر الی ابن زیاد، فاستدعی بکامل، و قطع لسانه، فعاش یوما أو بعض یوم، و مات رحمه الله [295] . [ صفحه 102]

بخلافهم، لأنهم کلما اشتد الأمر تغیرت ألوانهم، و ارتعدت فرائصهم، و وجلت قلوبهم، و کان الحسین علیه السلام و بعض من معه من خصائصه تشرق ألوانهم، و تهدأ جوارحهم، و تسکن نفوسهم.فقال بعضهم لبعض: انظروا لا یبالی بالموت، فقال لهم الحسین علیه السلام: صبرا بنی الکرام، فما الموت الا قنطره تعبر بکم عن البؤساء [300] و الضراء الی الجنان الواسعه، و النعیم الدائمه، فأیکم یکره أن ینتقل من سجن الی قصر؟ و ما هو لأعدائکم الا کمن ینتقل من قصر الی سجن و عذاب.ان أبی حدثنی، عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ان الدنیا سجن المؤمن، و جنه الکافر، و الموت جسر هؤلاء الی جنانهم، و جسر هؤلاء الی جحیمهم، ما کذبت و لا کذبت [301] .فی أمالی الصدوق باسناده، عن امام لبنی سلیم، عن أشیاخ لهم، قالوا: لما غزونا بلاد الروم، فدخلنا کنیسه من کنائسهم، فوجدنا فیها مکتوبا:أترجو امه قتلت حسینا شفاعه جده یوم الحساب [ صفحه 104] قالوا: فسألنا منذکم هذا فی کنیستکم؟ فقالوا: قبل أن یبعث نبیکم بثلاثمائه عام [302] .فی البحار من مثیر الأحزان، روی النطنزی، عن جماعه، عن سلیمان الأعمش، قال: بینا أنا فی الطواف أیام الموسم اذا رجل یقول: اللهم اغفر لی و أنا أعلم أنک لا تغفر، فسألته عن السبب، فقال: کنت أحد الأربعین الذین حملوا رأس الحسین علیه السلام الی یزید علی طریق الشام، فنزلنا أول مرحله رحلنا من کربلا علی دیر للنصاری، و الرأس مرکوز علی رمح، فوضعنا الطعام و نحن نأکل، اذا بکف علی حائط الدیر یکتب علیه بقلم حدید سطرا بدم:أترجو امه قتلت حسینا شفاعه جده یوم الحساب فجزعنا جزعا شدیدا، و أهوی بعضنا الی

الکف لیأخذه فغابت، فعاد أصحابی.و حدثنا [303] . عبدالرحمن بن مسلم، عن أبیه، أنه قال: غزونا بلاد الروم، فأتینا کنیسه من کنائسهم قریبه من القسطنطینیه، و علیها شی ء مکتوب فسألنا اناسا من أهل الشام یقرأون بالرومیه، فاذا هو مکتوب هذا البیت [304] .و فیه: من أمالی الطوسی، ابن خشیش [305] ، عن أبی المفضل الشیبانی، عن محمد بن معمر، عن ابن أبی الخطاب، عن ابن أبی عمیر، و محمد بن سنان، عن هارون بن خارجه، عن أبی بصیر، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: سمعته یقول: بینا الحسین عند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اذ أتاه جبرئیل علیه السلام، فقال: یا محمد أتحبه؟ قال: نعم، قال: أما ان امتک ستقتله، فحزن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لذلک حزنا شدیدا، فقال جبرئیل علیه السلام: أیسرک أن اریک التربه التی یقتل فیها؟ قال: نعم، قال: فخسف جبرئیل علیه السلام ما بین مجلس رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الی کربلا حتی التقط القطعتان هکذا و جمع بین السبابتین فتناول بجناحیه من التربه، فناولها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم دحیت [ صفحه 105] الأرض أسرع من طرف العین، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: طوبی لک من تربه، و طوبی لمن یقتل فیک [306] .أقول: و فی روایه اخری هذه الزیاده أیضا، قال: و کذلک صنع صاحب سلیمان تکلم باسم الله الأعظم، فخسف ما بین سریر سلیمان و بین العرش من سهوله الأرض و حزونتها، حتی التقط القطعتان، فاجتر العرش، قال سلیمان: یخیل الی أنه خرج من تحت سریری، قال: و دحیت فی أسرع من طرفه العین [307]

.و فیه: منه أیضا، عنه عن أبی المفضل، عن ابن عقده، عن ابراهیم بن عبد الله النحوی، عن محمد بن سلمه [308] ، عن یونس بن أرقم، عن الأعمش، عن سالم ابن أبی الجعد، عن أنس بن مالک: أن عظیما من عظماء الملائکه استأذن ربه تعالی فی زیاره النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فاذن له، فبینما هو عنده اذ دخل علیه الحسین علیه السلام، فقبله النبی صلی الله علیه و آله و سلم و أجلسه فی حجره، فقال له الملک: أتحبه؟ قال: أجل أشد الحب انه ابنی، قال له: ان امتک ستقتله، قال: امتی تقتل ولدی؟ قال: نعم (و ان شئت أریتک من التربه التی یقتل علیها؟ قال نعم) [309] فأراه تربه حمراء طیبه الریح، فقال: اذا صارت هذه التربه دما عبیطا، فهو علامه قتل ابنک هذا. قال سالم بن أبی الجعد: اخبرت أن الملک کان میکائیل [310] .فی المنتخب: روی فی بعض الأخبار عن بعض الصحابه الأخیار، قال: رأیت النبی صلی الله علیه و آله و سلم یمص لعاب الحسین علیه السلام کما یمص الرجل السکره، و هو یقول: حسین منی و أنا من حسین، أحب الله من أحب حسینا، و أبغض الله من أبغض حسینا، حسین سبط من الأسباط، لعن الله قاتله، فنزل جبرئیل، و قال: یا محمد ان الله قتل بیحیی بن زکریا سبعین ألفا من المنافقین، و سیقتل بابن بنتک الحسین علیه السلام سبعین ألفا و سبعین ألفا من المعتدین الحدیث [311] . [ صفحه 106] و فی البحار، من أمالی الطوسی، عن أبن خشیش، عن أبی المفضل، عن هاشم بن بقیه [312] الموصلی، عن جعفر بن محمد بن جعفر المدائنی، عن زیاد بن عبدالله المکاری، عن

لیث بن أبی سلیم، عن حدیر أو حدمر بن عبدالله المازنی، عن زید مولی زینب بنت جحش، قال: کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم عندی نائما، فجاء الحسین علیه السلام، فجعلت اعلله مخافه أن یوقظ النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فغفلت عنه، فدخل و أتبعته، فوجدته و قد قعد علی بطن النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فوضع زبیته [313] فی سره النبی صلی الله علیه و آله و سلم فجعل یبول علیه.فأردت أن آخذه عنه، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: دعی ابنی حتی یفرغ من بوله، فلما فرغ توضأ النبی صلی الله علیه و آله و سلم و قام یصلی، فلما سجد ارتحله الحسین علیه السلام، فلبث النبی صلی الله علیه و آله و سلم حتی نزل، فلما قام عاد الحسین علیه السلام، فحمله حتی فرغ من صلاته، فبسط النبی صلی الله علیه و آله و سلم یده و جعل یقول: أرنی [314] یا جبرئیل، فقلت: یا رسول الله لقد رأیتک الیوم صنعت شیئا ما رأیتک صنعته قط، قال نعم، جاءنی جبرئیل علیه السلام فعزانی فی ابنی الحسین، و أخبرنی أن امتی تقتله، و أتانی بتربه حمراء.قال زیاد بن عبدالله: أنا شککت فی اسم الشیخ حدیر أو حدمر بن عبدالله، و قد أثنی علیه لیث خیرا، و ذکر من فضله [315] .و فیه: منه أیضا، عنه، عن الحسین بن الحسن بن عامر، عن محمد بن دلیل ابن بشر، عن علی بن سهل، عن مؤمل، عن عماره بن زاذان، عن ثابت، عن أنس: أن ملک المطر استأذن أن یأتی رسول الله صلی الله علیه

و آله و سلم، فقال النبی لام سلمه: أملکی علینا الباب لا یدخل علینا أحد، فجاء الحسین علیه السلام لیدخل، فمنعته فوثب حتی دخل، فجعل یثب علی منکبی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و یقعد علیهما، فقال له الملک: أتحبه؟ قال: نعم، قال: ان امتک ستقتله، و ان شئت أریتک المکان الذی یقتل فیه، [ صفحه 107] فمد یده فاذا طینه حمراء، فأخذتها ام سلمه، فصیرتها الی طرف خمارها، قال ثابت: فبلغنا أنه المکان الذی قتل به بکربلا [316] .فی المنتخب: روی عن ام سلمه، أنها قالت: دخل علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ذات یوم، و دخل فی أثره الحسن و الحسین علیهماالسلام و جلسا الی جانبه، فأخذ الحسن علیه السلام علی رکبته الیمنی، و الحسین علیه السلام علی رکبته الیسری، و جعل یقبل هذا تاره، و هذا تاره اخری، و اذا بجبرئیل قد نزل، و قال: یا رسول الله انک لتحب الحسن و الحسین علیه السلام؟ فقال: و کیف لا احبهما و هما ریحانتای من الدنیا و قرتا عینی.فقال جبرئیل: یا نبی الله ان الله قد حکم علیهما (بأمر فاصبر له، فقال: و ما هو یا أخی؟ فقال: قد حکم علی) [317] أن الحسن علیه السلام یموت مسموما، و الحسین یموت مذبوحا، و ان لکل نبی دعوه مستجابه، فان شئت کانت دعوتک لولدیک الحسن و الحسین، فادع الله أن یسلمهما من السم و القتل، و ان شئت کانت مصیبتهما ذخیره فی شفاعتک للعصاه من امتک یوم القیامه، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا جبرئیل أنا راض بحکم ربی، لا ارید الا ما یریده، و قد أحببت أن تکون

دعوتی ذخیره لشفاعتی فی العصاه من امتی، و یقضی الله فی ولدی ما یشاء [318] .و روی عن اللیث بن سعید، قال: ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم کان یصلی یوما فی فئه من أصحابه، و کان الحسین علیه السلام صغیرا جالسا بالقرب منه، فلما سجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم قام الحسین علیه السلام و رکب علی ظهره، فصار النبی یطیل الذکر فی سجوده، فاذا أراد النبی أن یرفع رأسه أخذه أخذا رفیقا و وضعه الی جانبه، فاذا سجد عاد الحسین علیه السلام علی ظهره، و لم یزل یفعل هکذا حتی فرغ النبی من صلاته، و کان رجل یهودی واقفا ینظر ما یصنع الحسین علیه السلام بجده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم.فقال الیهودی: یا محمد انکم لتفعلون بصبیانکم شیئا لم نفعله نحن، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم لو أنکم تؤمنون بالله و رسوله لرحمتم الصبیان الصغار، فقال له [ صفحه 108] الیهودی: ما أحسن سجیتک، و ما أحسن خلقک، ثم انه أسلم علی ید رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لما رأی کرم أخلاقه مع جلاله قدره [319] .و فیه: روی عن عبدالله بن عمر، قال: رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یخطب علی المنبر اذ أقبل الحسین علیه السلام من عند امه و هو طفل صغیر، فوطأ الحسین علی ذیل ثوبه، فکبی و سقط علی وجهه، فبکی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فنزل الیه و ضمه الی صدره و سکته من البکاء، و قال: قاتل الله الشیطان ان الولد لفتنه، والذی نفسی بیده لما

کبی ابنی هذا رأیت فؤادی قد وهی منی، لأنه صلی الله علیه و آله و سلم کان رحیم القلب سریع الدمعه، کما قال تعالی: (و کان بالمؤمنین رحیما) [320] [321] .فی کامل الزیارات: محمد بن جعفر الرزاز، عن ابن أبی الخطاب، عن محمد بن سنان، عن سعید بن یسار أو غیره، قال سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: لما أن هبط جبرئیل علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بقتل الحسین علیه السلام، أخذ بید علی علیه السلام فخلا به ملیا من النهار، فغلبتهما عبره، فلم یتفرقا حتی هبط علیهما جبرئیل علیه السلام، أو قال: رسول رب العالمین، فقال لهما: ربکما یقرؤکما السلام، و یقول: عزمت علیکما لما صبرتما، قال: فصبرا [322] .و فیه: محمد بن جعفر الرزاز، عن ابن أبی الخطاب، عن محمد بن عمرو بن سعید، عن رجل من أصحابنا، عن أبی عبدالله علیه السلام: أن جبرئیل نزل علی محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: یا محمد ان الله یقرؤک [323] السلام، و یبشرک بمولود یولد من فاطمه، تقتله امتک من بعدک، فقال: یا جبرئیل و علی ربی السلام، لا حاجه لی فی مولود تقتله امتی من بعدی.قال: فعرج جبرئیل الی السماء، ثم هبط، فقال له: یا محمد ان ربک یقرؤک السلام، و یبشرک أنه جاعل فی ذریته الامامه و الولایه و الوصایه، فقال: قد [ صفحه 109] رضیت.ثم أرسل الی فاطمه علیهاالسلام: أن الله یبشرنی بمولود یولد منک، تقتله امتی من بعدی، فأرسلت الیه: أن لا حاجه لی فی مولود یولد منی تقتله امتک من بعدک، فأرسل الیها: أن الله جاعل فی ذریته الامامه و الولایه و الوصایه، فأرسلت الیه أنی قد رضیت (فحملته کرها

و وضعته کرها و حمله و فصاله ثلاثون شهرا حتی اذا بلغ أشده و بلغ أربعین سنه، قال رب أوزعنی أن أشکر نعمتک التی أنعمت علی و علی والدی و أن أعمل صالحا ترضاه و أصلح لی فی ذریتی) [324] فلو أنه قال: أصلح لی ذریتی لکانت ذریته کلهم أئمه.و لم یرضع الحسین علیه السلام من فاطمه علیهاالسلام و لا من انثی، و لکنه کان یؤتی به النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فیضع ابهامه فی فیه، فیمص منها ما یکفیه الیومین و الثلاثه، فنبت لحم الحسین من لحم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و دمه من دمه، و لم یولد مولود لسته أشهر الا عیسی بن مریم و الحسین بن علی علیه السلام [325] .فی تفسیر القمی: فی قوله تعالی فی سوره مریم (فحملته فانتبذت به مکانا قصیا) [326] قال: فنفخ فی جیبها، فحملت بعیسی علیه السلام باللیل، فوضعته بالغداه، و کان حملها تسع ساعات من النهار جعل الله لها الشهور ساعات [327] . و کذا فی تفسیر مجمع البیان [328] ، و فی الکافی أیضا عن الصادق علیه السلام هکذا روی [329] ، فالظاهر علی هذا یحیی بن زکریا علیهماالسلام بدل عیسی بن مریم علیهماالسلام.و فیه: أبی عن، سعد، عن أحمد بن محمد بن عیسی، عن الوشاء، عن أحمد بن عائذ، عن سالم بن مکرم، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: لما حملت فاطمه بالحسین علیه السلام، جاء جبرئیل الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: ان فاطمه ستلد ولدا تقتله امتک من بعدک، فلما حملت فاطمه الحسین کرهت حمله، و حین وضعته کرهت [ صفحه 110] وضعه، ثم قال

أبوعبدالله علیه السلام: هل رأیتم فی الدنیا اما تلد غلاما فتکرهه؟ ولکنها کرهته، لأنها علمت أنه سیقتل، قال: و فیه نزلت الآیه (و حمله و فصاله ثلاثون شهرا) [330] .و فیه: باسناده، عن عبدالرحمن الغنوی، عن سلیمان، قال: و هل بقی فی السماوات ملک لم ینزل الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یعزیه فی ولده الحسین علیه السلام؟ و یخبره بثواب الله ایاه، و یحمل الیه تربته مصروعا علیها، مذبوحا مقتولا طریحا مخذولا، فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: اللهم اخذل من خذله، و اقتل من قتله، و اذبح من ذبحه، و لا تمتعه بما طلب.قال عبدالرحمن: فو الله لقد عوجل الملعون یزید، و لم یتمتع بعد قتله، و لقد اخذ مغافصه بات سکرانا و أصبح میتا متغیرا، کأنه مطلی بقار، اخذ علی أسف، و ما بقی أحد ممن تابعه علی قتله، أو کان فی محاربته، الا أصابته جنون، أو جذام، أو برص، و صار ذلک وراثه فی نسلهم [331] .و روی الفاضل عن ارشاد المفید، باسناد آخر، عن ام سلمه أنها قالت: خرج رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم من عندنا ذات لیله، فغاب عنا طویلا، ثم جاءنا و هو أشعث أغبر، و یده مضمومه، فقلت له: یا رسول الله مالی أراک شعثا مغبرا؟ فقال اسری بی فی هذا الوقت الی موضع من العراق، یقال له: کربلا، فاریت فیه مصرع الحسین ابنی، و جماعه من ولدی و أهل بیتی، فلم أزل ألقط دماءهم، فهاهو فی یدی، و بسطها الی فقال: خذیه فاحفظی به، فأخذته فاذا هی شبه تراب أحمر، فوضعته فی قاروره، و شددت رأسها و

احتفظت به.فلما خرج الحسین علیه السلام من مکه متوجها نحو العراق، کنت أخرج تلک القاروره فی کل یوم و لیله، و أشمها و أنظر الیها، ثم أبکی لمصابه، فلما کان الیوم العاشر من المحرم، و هو الیوم الذی قتل فیه الحسین، أخرجتها فی أول النهار و هی بحالها، ثم عدت الیها آخر النهار، فاذا هی دم عبیط، فصحت فی بیتی، و کظمت [ صفحه 111] غیظی مخافه أن یسمع أعداؤه بالمدینه، فیسرعوا بالشماته، فلم أزل حافظه للوقت و الیوم حتی جاء الناعی ینعاه فحقق ما رأیت [332] .فی المناقب، قال سعد بن أبی وقاص، ان قیس بن ساعده الأیادی قال قبل مبعث النبی صلی الله علیه و آله و سلم:تخلف المقدار منهم عصبه ثاروا بصفین و فی یوم الجمل و الزم الثار الحسین بعده واحتشدوا علی ابنه حتی قتل [333] .و روی الفاضل من البصائر: أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان یوما مع جماعه من أصحابه مارا فی بعض الطریق، و اذا هم بصبیان یلعبون فی ذلک الطریق، فجلس النبی عند صبی منهم، و جعل یقبل ما بین عینیه و یلاطفه، ثم أقعده علی حجره، و کان یکثر تقبیله، فسئل عن عله ذلک؟ فقال: انی رأیت هذا الصبی یوما مع الحسین علیه السلام، و رأیته یرفع التراب من تحت قدمیه و یمسح به وجهه و عینیه، فأنا احبه لحبه ولدی الحسین، و لقد أخبرنی جبرئیل علیه السلام أنه یکون من أنصاره فی وقعه کربلا [334] .و فی المنتخب: روی مرسلا أن آدم لما هبط الی الأرض لم یر حواء، فصار یطوف الأرض فی طلبها، فمر بکربلاء، فاغتم و ضاق [335] صدره من غیر سبب، و

عثر فی الموضع الذی قتل فیه الحسین علیه السلام حتی سال الدم من رجله، فرفع رأسه الی السماء، و قال: الهی هل حدث منی ذنب آخر، فعاقبتنی به، فانی طفت جمیع الأرض، فما أصابنی سوء مثل ما أصابنی فی هذه الأرض؟فأوحی الله الیه: یا آدم ما حدث منک ذنب، و لکن یقتل فی هذه الأرض ولدک الحسین علیه السلام ظلما، فسال دمک موافقه [336] لدمه، فقال آدم علیه السلام: یا رب أیکون الحسین نبیا؟ قال: لا، لکنه سبط النبی محمد، فقال: و من القاتل له؟ قال: [ صفحه 112] قاتله یزید لعین أهل السماوات و الأرض، فقال آدم علیه السلام: فأی شی ء أصنع یا جبرئیل؟ فقال: العنه یا آدم، فلعنه أربع مرات، و مشی خطوات الی جبل عرفات، فوجد حواء هناک [337] .و روی أن نوحا علیه السلام لما رکب فی السفینه، طافت به جمیع الدنیا، فلما مرت بکربلا أخذته الأرض، و خاف نوح الغرق، فدعا ربه، و قال: الهی طفت جمیع الدنیا و ما أصابنی فزع مثل ما أصابنی فی هذه الأرض، فنزل جبرئیل علیه السلام، و قال: یا نوح فی هذا الموضع یقتل الحسین علیه السلام سبط محمد خاتم الأنبیاء، و ابن خاتم الأوصیاء، فقال: و من القاتل له یا جبرئیل؟ قال: قاتله لعین أهل سبع سماوات و سبع أرضین، فلعنه نوح أربع مرات، فسارت السفینه حتی بلغ الجودی و استقرت علیه [338] .و روی أن ابراهیم علیه السلام مر فی أرض کربلا، و هو راکب فرسا، فعثرت به، و سقط ابراهیم علیه السلام و شج رأسه و سال دمه، فأخذ فی الاستغفار، و قال: الهی أی شی ء حدث منی؟ فنزل الیه جبرئیل، و قال: یا ابراهیم ما حدث منک ذنب، و

لکن هنا یقتل سبط خاتم الأنبیاء، و ابن خاتم الأوصیاء، فسال دمک موافقه لدمه، قال: یا جبرئیل و من یکون قاتله؟ قال: لعین أهل السماوات و الأرضین [339] ، و القلم جری علی اللوح بلعنه بغیر اذن ربه، فأوحی الله تعالی الی القلم: انک استحققت الثناء بهذا اللعن.فرفع ابراهیم علیه السلام یدیه، و لعن یزید لعنا کثیرا، و أمن فرسه بلسان فصیح، فقال ابراهیم لفرسه: أی شی ء عرفت حتی تؤمن علی دعائی؟ فقال: یا ابراهیم أنا أفتخر برکوبک علی، فلما عثرت و سقطت عن ظهری، عظمت خجلتی، و کان سبب ذلک من یزید لعنه الله [340] .و روی أن اسماعیل کانت أغنامه ترعی بشط الفرات، فأخبره الراعی أنها لا [ صفحه 113] تشرب الماء من هذه المشرعه منذ کذا یوما، فسأل ربه عن سبب ذلک؟ فنزل جبرئیل، و قال: یا اسماعیل سل غنمک، فانها تجیبک عن سبب ذلک، فقال لها: لم لا تشربین من هذا الماء؟ فقالت بلسان فصیح: قد بلغنا أن ولدک الحسین علیه السلام سبط محمد صلی الله علیه و آله و سلم یقتل هنا عطشانا، فنحن لا نشرب من هذه المشرعه حزنا علیه، فسألها عن قاتله، فقالت: یقتله لعین أهل السماوات والأرضین و الخلائق أجمعین، فقال اسماعیل علیه السلام: اللهم العن قاتل الحسین علیه السلام [341] .و روی أن موسی علیه السلام کان ذات یوم سائرا، و معه یوشع بن نون، فلما جاء الی أرض کربلا، انخرق نعله، و انقطع شراکه، و دخل الحسک [342] فی رجلیه، و سال دمه، فقال: الهی أی شی ء حدث منی، فأوحی الله الیه: ان هنا یقتل الحسین، و هنا یسفک دمه، فسال دمک موافقه لدمه، فقال: یا رب و من یکون

الحسین؟ فقیل له: هو سبط محمد، و ابن علی المرتضی، فقال: و من یکون قاتله؟ فقیل: هو لعین السمک و البحار، و الوحوش فی القفار، و الطیر فی الهواء، فرفع موسی علیه السلام یدیه و لعن یزید و دعا علیه، و أمن یوشع بن نون علی دعائه و مضی لشأنه [343] .و فیه أیضا: حکی أن موسی بن عمران رآه اسرائیلی مستعجلا، و قد کسته الصفره، و اعتری بدنه الضعف، و حکم بفرائصه الرجفه [344] ، و قد اقشعر جسمه، و غارت عیناه و نحف لأنه کان اذا دعاه ربه للمناجاه، یصیر علیه ذلک من خیفه الله تعالی، فعرفه الاسرائیلی و هو ممن آمن به، فقال له: یا نبی الله أذنبت ذنبا عظیما، فاسأل ربک أن یعفو عنی فأنعم.و سار فلما ناجی ربه، قال له: یا رب العالمین أسألک و أنت العالم قبل نطقی به، فقال تعالی: یا موسی ما تسألنی أعطیک، و ما ترید أبلغک، قال رب ان فلانا عبدک الاسرائیلی أذنب ذنبا عظیما و یسألک العفو، قال: یا موسی أعفو عمن [ صفحه 114] استغفرنی الا قاتل الحسین.قال موسی علیه السلام: یا رب و من الحسین؟ قال له: الذی مر ذکره علیک بجانب الطور، قال: رب و من یقتله؟ قال: تقتله امه جده الباغیه الطاغیه فی أرض کربلاء، و تنفر فرسه، و تحمحم و تصهل و تقول فی صهیلها: الظلیمه الظلیمه من امه قتلت ابن بنت نبیها، فیبقی ملقی علی الرمال من غیر غسل و لا کفن، و ینهب رحله، و تسبی نساؤه فی البلدان، و یقتل ناصروه، و تشهر رؤوسهم مع رأسه علی أطراف الرماح، یا موسی صغیرهم یمیته العطش، و کبیرهم جلده منکمش

[345] یستغیثون و لا ناصر، و یستجیرون و لا خافر.قال: فبکی موسی علیه السلام، و قال: یا رب و ما لقاتلیه من العذاب؟ قال: یا موسی عذاب یستغیث منه أهل النار بالنار، و لا تنالهم رحمتی و لا شفاعه جده، و لو لم تکن کرامه له لخسفت بهم الأرض الحدیث [346] .و فیه: روی أن سلیمان علیه السلام کان یجلس علی بساطه و یسیر فی الهواء، فمر ذات یوم و هو سائر فی أرض کربلا، فأدارت الریح بساطه ثلاث دورات، حتی خاف السقوط، فسکنت الریح و نزل البساط فی أرض کربلاء، فقال سلیمان للریح: لم سکنت؟ فقالت: ان هنا یقتل الحسین علیه السلام، فقال: و من یکون الحسین؟ قالت: هو سبط محمد المختار و ابن علی الکرار، فقال: و من قاتله؟ قالت: لعین أهل السماوات و الأرض یزید، فرفع سلیمان علیه السلام یدیه و لعنه و دعا علیه، و أمن علی دعائه الانس و الجن، فهبت الریح و سار البساط [347] .و روی أن عیسی علیه السلام کان سائحا فی البراری و مع الحواریون، فمروا بکربلاء، فرأوا أسدا کاسرا [348] قد أخذ الطریق، فتقدم عیسی علیه السلام الی الأسد، فقال له: جلست فی هذا الطریق لا تدعنا نمر فیه، فقال الأسد بلسان فصیح: انی لم أدع [ صفحه 115] لکم الطریق حتی تلعنوا یزید قاتل الحسین علیه السلام، فقال عیسی علیه السلام: و من یکون الحسین؟ قال: هو سبط محمد النبی الامی و ابن علی الولی، قال: و من قاتله؟ قال: لعین الوحوش و الذئاب و السباع أجمع خصوصا یوم [349] عاشورا، فرفع عیسی علیه السلام یدیه و لعن یزید و دعا علیه، و أمن الحواریون علی دعائه، فتنحی الأسد عن طریقهم، و مضوا لشأنهم [350]

.و روی الصدوق فی اکمال الدین فی خبر طویل، عن سعد حین سأل صاحب الأمر، قال: قلت: فأخبرنی یابن رسول الله عن تأویل کهیعص، قال: هذه الحروف من أنباء الغیب، أطلع الله علیها عبده زکریا علیه السلام، ثم قصها علی محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و ذلک أن زکریا علیه السلام، سأل ربه أن یعلمه أسماء الخمسه، فأهبط علیه جبرئیل علیه السلام فعلمه ایاها، فکان زکریا اذا ذکر محمدا و علیا و فاطمه و الحسن، سری [351] عنه همه وانجلی کربه، و اذا ذکر اسم الحسین علیه السلام خنقته العبره، و وقعت علیه البهره [352] .فقال ذات یوم: الهی ما بالی اذا ذکرت أربعه منهم تسلیت بأسمائهم من همومی، و اذا ذکرت الحسین علیه السلام تدمع عینی، و تثور زفرتی، فأنبأها الله تبارک و تعالی عین قصته، فقال: کهیعص، فالکاف اسم کربلا، و الهاء هلاک العتره، و الیاء یزید و هو ظالم الحسین علیه السلام، و العین عطشه، و الصاد صبره.فلما سمع ذلک زکریا علیه السلام لم یفارق مسجده ثلاثه أیام، و منع فیها الناس من الدخول علیه، و أقبل علی البکاء و النحیب، و کان یرثیه [353] : الهی أتفجع خیر جمیع خلقک بولده؛ الهی أتنزل بلوی هذه الرزیه بفنائه؛ الهی أتلبس علیا و فاطمه ثیاب هذه المصیبه؛ الهی أتحل کربه هذه الفجیعه بساحتهما؛ ثم کان یقول: الهی ارزقنی ولدا تقر به عینی علی الکبر، و اجعله وارثا رضیا یوازی محله [354] منی محل [ صفحه 116] الحسین علیه السلام، فاذا رزقتنیه فافتنی بحبه، ثم أفجعنی به کما تفجع محمدا حبیبک بولده، فرزقه الله یحیی و فجعه، و کان حمل یحیی سته أشهر، و حمل الحسین کذلک [355] .و

فی البحار: روی صاحب الدر الثمین فی تفسیر قوله تعالی: (فتلقی آدم من ربه کلمات) [356] أنه رأی ساق العرش و أسماء النبی صلی الله علیه و آله و سلم و الأئمه علیهم السلام، فلقنه جبرئیل علیه السلام قل: یا حمید بحق محمد، یا عالی بحق علی، یا فاطر بحق فاطمه، یا محسن بحق الحسن و الحسین منک الاحسان.فلما ذکر الحسین علیه السلام سالت دموعه، و انخشع قلبه، و قال: یا أخی جبرئیل فی ذکر الخامس ینکسر قلبی، و تسیل عبرتی؟ قال جبرئیل: ولدک هذا یصاب بمصیبه تصغر عندها المصائب، فقال: یا أخی و ما هی؟ قال: یقتل عطشانا غریبا وحیدا فریدا، لیس له ناصر و لا معین، و لو تراه یا آدم و هو یقول: واعطشاه، واقله ناصراه، حتی یحول العطش بینه و بین السماء کالدخان، فلم یجبه أحد الا بالسیوف، و شرب الحتوف، فیذبح ذبح الشاه من قفاه، و ینهب رحله أعداؤه، و تشهر رؤوسهم هو و أنصاره فی البلدان، و معهم النسوان، کذلک سبق فی علم الواحد المنان، فبکی آدم علیه السلام و جبرئیل بکاء الثکلی [357] .و فی العیون: باسناده، عن الفضل بن شاذان، قال: سمعت الرضا علیه السلام یقول: لما أمر الله تبارک و تعالی ابراهیم علیه السلام أن یذبح مکان ابنه اسماعیل الکبش الذی أنزله علیه، تمنی ابراهیم أن یکون قد ذبح ابنه اسماعیل بیده، و أنه لم یؤمر بذبح الکبش مکانه، لیرجع الی قلبه ما یرجع الی قلب الوالد الذی یذبح أعز ولده بیده، فیستحق بذلک أرفع درجات أهل الثواب علی المصائب.فأوحی الله عزوجل الیه: یا ابراهیم من أحب خلقی الیک؟ فقال: ما خلقت خلقا هو أحب الی من حبیبک محمد صلی الله علیه

و آله و سلم، فأوحی الله عزوجل: یا ابراهیم هو أحب الیک أم نفسک؟ قال: بل هو أحب الی من نفسی، قال: فولده أحب الیک أم ولدک؟ قال: [ صفحه 117] بل ولده، قال: فیذبح ولده ظلما علی أیدی أعدائه أوجع لقلبک أم ذبح ولدک بیدک فی طاعتی؟ قال: یا رب ذبحه علی أیدی أعدائه أوجع لقلبی.قال: یا ابراهیم ان طائفه تزعم أنها من امه محمد صلی الله علیه و آله و سلم ستقتل الحسین ابنه من بعده ظلما و عدوانا، کما یذبح الکبش، و یستوجبون بذلک سخطی، فجزع ابراهیم علیه السلام لذلک، و توجع قلبه، و أقبل یبکی، فأوحی الله عزوجل: یا ابراهیم قد فدیت جزعک علی ابنک اسماعیل - لو ذبحته بیدک - بجزعک علی الحسین و قتله، و أوجبت لک أرفع درجات أهل الثواب علی المصائب، و ذلک قول الله عزوجل: (و فدیناه بذبح عظیم) [358] [359] [360] .

و قال لهما: یا سیدی شباب أهل الجنه [ صفحه 118] خذوا أثوابا خاطها خیاط القدره علی قدر طولکما.فلما رأیا الخلع بیضا، قالا: یا جداه کیف هذا؟ و جمیع صبیان العرب لابسون ألوان الثیاب، فأطرق النبی صلی الله علیه و آله و سلم ساعه متفکرا فی أمرهما، فقال جبرئیل: یا محمد طب نفسا و قر عینا ان صابغ صبغه الله عزوجل یقضی لهما هذا الأمر، و یفرح قلوبهما بأی لون شاءا، فأمر یا محمد باحضار الطست والابریق، فأحضر، فقال جبرئیل: یا رسول الله أنا أصب الماء علی هذه الخلع و أنت تفرکهما بیدک، فتصبغ لهما بأی لون شاءا.فوضع النبی صلی الله علیه و آله و سلم حله الحسن فی الطست، فأخذ جبرئیل یصب الماء، ثم أقبل النبی صلی الله علیه و آله و سلم علی الحسن، و قال له: یا قره عینی بأی لون ترید حلتک؟ فقال: اریدها خضراء، ففرکها النبی صلی الله علیه و آله و سلم بیده فی ذلک الماء، فأخذت بقدره الله لونا أخضر فائقا، کالزبرجد الأخضر، فأخرجها النبی صلی الله علیه و آله و سلم و أعطاها الحسن علیه السلام فلبسها.ثم وضع حله الحسین علیه السلام فی الطست، فأخذ جبرئیل یصب الماء، فالتفت النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی نحو الحسین، و قال له: یا قره عینی أی لون ترید حلتک؟ فقال الحسین علیه السلام: یا جداه اریدها حمراء، ففرکها النبی صلی الله علیه و آله و سلم بیده فی ذلک الماء، فصارت حمراء کالیاقوت الأحمر، فلبسها الحسین علیه السلام.فسر النبی صلی الله علیه و آله و سلم بذلک، و توجه الحسن و الحسین علیهماالسلام الی امهما فرحین مسرورین، فبکی جبرئیل علیه السلام

لما شاهد تلک الحال، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا أخی فی مثل هذا الیوم الذی فرح فیه ولدای تبکی و تحزن، فبالله علیک الا ما أخبرتنی؟فقال جبرئیل: اعلم یا رسول الله ان اختیار ابنیک علی اختلاف اللون، فلابد للحسن أن یسقوه السم، و یخضر لون جسده من عظم السم، و لابد للحسین أن یقتلوه و یذبحوه، و یخضب بدنه من دمه، فبکی النبی صلی الله علیه و آله و سلم و زاد حزنه لذلک [362] .و مما یلائم هذه الروایه، روایتان فی المنتخب، أحببت ایرادهما:الاولی: روی هشام بن عروه، عن ام سلمه، أنها قالت: رأیت رسول [ صفحه 119] الله صلی الله علیه و آله و سلم یلبس ولده الحسین علیه السلام حله لیست من ثیاب أهل الدنیا، و هو یدخل ازار [363] الحسین علیه السلام بعضها مع بعض، فقلت له: یا رسول الله ما هذه الحله؟ فقال: هذه هدیه أهداها الی ربی لأجل الحسین علیه السلام، و أن لحمتها من زغب [364] جناح جبرئیل، و ها أنا ألبسه ایاها و ازینه بها، فان الیوم یوم الزینه و أنا احبه [365] .الثانیه: روی أبوعبدالله المفید النیسابوری فی أمالیه، أنه قال: قال الرضا علیه السلام: عری الحسن و الحسین علیهماالسلام و قد أدرکهما العید، فقالا لامهما فاطمه: یا اماه قد تزین صبیان المدینه الا نحن، فما بالک لا تزینینا بشی ء من الثیاب، فها نحن عرایا کما ترین؟ فقالت لهما: یا قرتی العینین ان ثیابکما عند الخیاط، فاذا خاطها و أتانی بها، زینتکما بها یوم العید، ترید بذلک تطیب خاطرهما.قال: فلما کانت لیله العید، أعادا القول علی امهما، و قالا: یا اماه اللیله لیله العید، فبکت فاطمه

رحمه لهما، و قالت لهما: یا قرتی العینین طیبا نفیسا اذا أتانی الخیاط بها زینتکما انشاء الله تعالی.قال: فلما وهن من اللیل و کانت لیله العید، اذ قرع الباب قارع، فقالت فاطمه: من هذا؟ فنادی: یا بنت رسول الله افتحی الباب أنا الخیاط قد جئت بثیاب الحسن و الحسین، قالت فاطمه: ففتحت، فاذا هو رجل لم أر أهیب منه شیمه، و أطیب منه رائحه، فناولنی مندیلا مشدودا، ثم انصرف لشأنه، فدخلت فاطمه، و فتحت المندیل، فاذا فیه قمیصان، و دراعتان، وسروالان، ورداءان، و عمامتان، و خفان، فسرت فاطمه بذلک سرورا عظیما.فلما استیقظ الحسنان، ألبستهما و زینتهما بأحسن زینه، فدخل النبی صلی الله علیه و آله و سلم الیهما یوم العید و هما مزینان، فقبلهما و هنأهما بالعید، و حملهما علی کتفیه، و مشی بهما الی امهما، ثم قال: یا فاطمه رأیت الخیاط الذی أعطاک الثیاب هل تعرفینه؟ قالت: لا والله لست أعرفه، و لست أعلم أن لی ثیاب عند الخیاط، فالله و رسوله أعلم بذلک، فقال: یا فاطمه لیس هو بخیاط، انما هو رضوان خازن الجنان، [ صفحه 120] و الثیاب من حلل الجنه، أخبرنی بذلک جبرئیل عن رب العالمین [366] .

الیک لترضعیه.فجری الأمر علی ذلک، فجئت به یوما، فوضعته فی حجره، فبال، فقطرت منه قطره علی ثوبه صلی الله علیه و آله و سلم فقرصته فبکی، فقال کالمغضب: مهلا یا ام الفضل، فهذا ثوبی یغسل، و قد أوجعت ابنی، قالت: فترکته و مضیت لآتیه بماء، فجئت فوجدته صلی الله علیه و آله و سلم یبکی، فقلت: مم بکاؤک یا رسول الله؟ فقال: ان جبرئیل علیه السلام أتانی و أخبرنی أن امتی تقتل ولدی هذا [367] .و فی المنتخب: روی شرحبیل بن أبی عون، أنه قال: لما ولد الحسین علیه السلام هبط ملک من ملائکه الفردوس الأعلی، و نزل علی البحر الأعظم، و نادی فی أقطار السماوات و الأرض: یا عباد الله ألبسوا أثواب الأحزان، و أظهروا التفجع و الأشجان، فان فرخ محمد مذبوح، مظلوم مقهور.ثم جاء ذلک الملک الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و قال: یا حبیب الله یقتل علی هذه الأرض قوم من أهل بیتک، تقتلهم فرقه باغیه من امتک، ظالمه متعدیه فاسقه، یقتلون فرخک الحسین علیه السلام ابن ابنتک الطاهره، یقتلونه بأرض کربلا، و هذه تربته، ثم ناوله قبضه من تراب أرض کربلاء، و قال له: یا محمد احفظ هذه التربه عندک حتی تراها قد تغیرت و احمرت و صارت کالدم، فاعلم أن ولدک الحسین علیه السلام قد [ صفحه 121] قتل.ثم ان ذلک الملک حمل من تربه الحسین علیه السلام علی بعض أجنحته، و صعد الی السماء بها، فلم یبق فی السماء ملک الا و شم تربه الحسین علیه السلام، و تبرک بها.قال: و لما أخذ النبی صلی الله علیه و آله و سلم تربه الحسین علیه السلام جعل یشمها و یبکی، و هو یقول: قتل الله

قاتلک یا حسین، و أصلاه فی نار الجحیم، اللهم لا تبارک فی قاتله، و أصله حر نار جهنم و بئس المصیر، ثم دفع تلک القبضه [368] من تربه الحسین علیه السلام الی زوجته ام سلمه الی آخر الخبر کما مضی و یأتی [369] .والظاهر أن هذا الخبر قد اتفق من أخبار متفرقه، بعضها قد مضی، و بعضها یأتی انشاء الله، و لذا ذکرناه متفرقا.

بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بالحسن و الحسین علیه السلام، قالت: فلما ولدت الحسن علیه السلام جاء النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: یا أسماء هاتی ابنی، قالت: فدفعته الیه فی خرقه صفراء، فرمی بها، و قال: ألم أعهد الیکم أن لا تلفوا المولود فی خرقه صفراء، و دعا بخرقه بیضاء فلفه بها، ثم أذن فی اذنه الیمنی، و أقام فی اذنه الیسری، و قال لعلی علیه السلام: بما سمیت ابنی هذا؟ قال: ما کنت لأسبقک باسمه یا رسول الله.قال: و أنا ما کنت لأسبق ربی عزوجل فهبط جبرئیل، قال: ان الله عزوجل یقرؤک السلام، و یقول لک: یا محمد علی منک بمنزله هارون من موسی الا أنه لا نبی بعدک، فسم ابنک باسم ابن هارون، قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا جبرئیل و ما اسم ابن هارون؟ قال جبرئیل: شبر، قال: و ما شبر؟ قال: الحسن، قالت أسماء: فسماه الحسن.قالت أسماء: فلما ولدت فاطمه الحسین علیه السلام نفستها [373] به، فجاءنی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: هلمی ابنی یا أسماء، فدفعته الیه فی خرقه بیضاء، ففعل به کما فعل بالحسن، قالت: و بکی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قال: انه سیکون لک حدیث، اللهم العن قاتله، لا تعلمی فاطمه بذلک.قالت أسماء: فلما کان فی یوم سابعه جاءنی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: هلمی ابنی، [ صفحه 123] فأتیته به، ففعل به کما فعل بالحسن علیه السلام، و عق عنه کما عق عن الحسن علیه السلام کبشا أملح، و أعطی القابله الورک و رجلا، و حلق رأسه، و

تصدق بوزن الشعر ورقا، و خلق رأسه بالخلوق، و قال: ان الدم من فعل الجاهلیه، قالت: ثم وضعه فی حجره، ثم قال: یا أباعبدالله عزیز علی ثم بکی.فقلت: بأبی أنت و امی فعلت فی هذا الیوم و فی الیوم الأول فما هو؟ قال: أبکی علی ابنی هذا تقتله فئه باغیه کافره من بنی امیه، لا أنالهم الله شفاعتی یوم القیامه، یقتله رجل یثلم الدین و یکفر بالله العظیم، ثم قال: اللهم انی أسألک فیهما ما سألک ابراهیم فی ذریته، اللهم أحبهما و أحب من یحبهما، و العن من یبغضهما مل ء السماء و الأرض [374] .و فی المنتخب: روی فی ولاده الحسین علیه السلام، عن ابن عباس، قال: لما أراد الله أن یهب لفاطمه الزهراء الحسین علیه السلام، و کان مولده فی رجب فی اثنی عشر لیله خلت منه، فلما وقعت فی طلقها أوحی الله عزوجل الی لعیا، و هی حوراء من حور الجنه، و أهل الجنان اذا أرادوا أن ینظروا الی شی ء حسن نظروا الی لعیا، و لها سبعون ألف وصیفه، و سبعون ألف قصر، و سبعون ألف مقصوره، و سبعون ألف غرفه مکلله بأنواع الجواهر و المرجان، و قصر لعیا أعلی من تلک القصور، و من کل قصر فی الجنه، اذا أشرفت علی الجنه، نظرت جمیع ما فیها، و أضاءت الجنه من ضوء خدها و جبینها.فأوحی الله الیها أن اهبطی الی دار الدنیا الی بنت حبیبی محمد، فآنسی لها، و أوحی الی رضوان خازن الجنان أن زخرف الجنه و زینها کرامه لمولود یولد فی دار الدنیا، و أوحی الله الی الملائکه أن قوموا صفوفا بالتسبیح و التقدیس و الثناء علی الله عزوجل، فأوحی الی جبرئیل و میکائیل و

اسرافیل أن اهبطوا الی الأرض فی قندیل [375] من الملائکه، قال ابن عباس: و القندیل ألف ألف ملک.قال: فبینما هبطوا من سماء الی سماء، و اذا فی السماء الرابعه ملک یقال له: [ صفحه 124] صلصائیل، له سبعون ألف جناح قد نشرها من المشرق الی المغرب، و هو شاخص نحو العرش؛ لأنه ذکر فی نفسه، فقال: تری الله یعلم ما فی قرار هذا البحر و ما یسیر فی ظلمه اللیل وضوء النهار، فعلم الله ما فی نفسه، فأوحی الله الیه أن أقم مکانک لا ترکع و لا تسجد عقوبه لک لما فکرت فی نفسک.قال: فهبطت لعیا علی فاطمه، و قالت لها: مرحبا بک یا بنت محمد، کیف حالک؟ قالت لها: بخیر، و لحق فاطمه الحیاء من لعیا، لم تدر ما تفرش لها، فبینما هی متفکره اذ هبط حوراء من الجنه، و معها درنوک [376] من درانیک الجنه، فبسطته فی منزل فاطمه، فجلست علیه لعیا، و قطعت سرته، و نشفته بمندیل من منادیل الجنه، و قبلت عینیه، و تفلت فی فیه، و قالت له: بارک الله فیک من مولود، و بارک فی والدتک، و هنئت الملائکه جبرئیل علیه السلام، و هنأ جبرئیل محمدا صلی الله علیه و آله و سلم سبعه أیام بلیالیها.فلما کان فی الیوم السابع، قال جبرئیل: یا محمد آتینا بابنک هذا حتی نراه، قال: فدخل النبی صلی الله علیه و آله و سلم علی فاطمه، فأخذ الحسین علیه السلام و هو ملفوف بقطعه (صوف) [377] صفراء، فأتی به جبرئیل، فحله و قبل بین عینیه، و تفل فی فیه، و قال: بارک الله فیک من مولود، و بارک فی والدتک یا صریع کربلا، و نظر الی الحسین

علیه السلام و بکی، و بکی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و بکت الملائکه، و قال له جبرئیل: اقرأ فاطمه ابنتک السلام، و قل لها: سمیه الحسین، فقد سماه الله جل اسمه، و انما سمی الحسین علیه السلام لأنه لم یکن فی زمانه أحسن منه وجها.فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: یا جبرئیل تهنینی و تبکی؟ قال: نعم یا محمد، آجرک الله فی مولودک هذا، فقال: یا حبیبی جبرئیل و من یقتله؟ قال: شر امتک [378] ، یرجون شفاعتک، لا أنالهم الله ذلک، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: خابت امه قتلت ابن بنت نبیها، قال جبرئیل: خابت ثم خابت من رحمه الله، و خاضت فی عذاب الله.و دخل النبی صلی الله علیه و آله و سلم علی فاطمه علیهاالسلام، فأقرأها من الله السلام، و قال لها: یا [ صفحه 125] بنیه سمیه الحسین، فقد سماه الله الحسین، فقالت: من مولای السلام، و الیه یعود السلام، و السلام علی جبرئیل، و هنأها النبی صلی الله علیه و آله و سلم و بکی، فقالت: یا أبتاه تهنینی و تبکی؟ قال: نعم یا بنیه، آجرک الله فی مولودک هذا، فشهقت شهقه، و أخذت فی البکاء، و ساعدتها لعیا و وصائفها، و قالت: یا أبتاه من یقتل ولدی و قره عینی و ثمره فؤادی؟ قال: شراذمه من امتی، یرجون شفاعتی لا أنالهم الله ذلک، قالت فاطمه: خابت امه قتلت ابن بنت نبیها، قالت لعیا: خابت ثم خابت من رحمه الله، و خاضت فی عذابه.قالت فاطمه: یا أبتاه اقرأ جبرئیل عنی السلام، و قل له فی أی موضع یقتل؟ قال: فی

موضع یقال له: کربلاء، فاذا نادی الحسین لم یجبه أحد منهم، فعلی القاعد عن نصرته لعنه الله و الملائکه و الناس أجمعین، الا أنه لا یقتل حتی یخرج من صلبه تسعه من الأئمه، ثم سماهم بأسمائهم الی آخرهم، و هو الذی یخرج آخر الزمان مع عیسی بن مریم علیه السلام، فهؤلاء مصابیح الرحمن، و عروه الاسلام، محبهم یدخل الجنه، و مبغضهم یدخل النار.قال: و عرج جبرئیل، و عرج الملائکه، و عرجت لعیا، فلقیهم الملک صلصائیل، فقال: یا حبیبی أقامت القیامه علی أهل الأرض؟ قال: لا، و لکن هبطنا الی الأرض و هنینا محمدا بولده الحسین، قال: حبیبی جبرئیل فاهبط الی الأرض، فقل له: یا محمد اشفع الی ربک فی الرضا عنی، فانک صاحب الشفاعه، قال: فقام النبی صلی الله علیه و آله و سلم و دعا بالحسین علیه السلام، فرفعه بکلتی یدیه الی السماء، و قال: اللهم بحق مولودی هذا علیک الا رضیت عن الملک، فاذا النداء من قبل العرش: یا محمد قد فعلت و قدرک کبیر عظیم.قال ابن عباس: والذی بعث محمدا بالحق أن صلصائیل یفتخر علی الملائکه أنه عتیق الحسین علیه السلام، و لعیا تفتخر علی الحور العین بأنها قابله الحسین [379] .و فی کتاب اکمال الدین للصدوق باسناده، عن مجاهد، قال: قال ابن [ صفحه 126] عباس: سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ان الله عزوجل ملکا یقال له: دردائیل، کان له سته عشر ألف جناح، ما بین الجناح الی الجناح هواء، و الهواء کما بین السماء و الأرض.فجعل یوما یقول فی نفسه: أفوق ربنا جل جلاله شی ء؟ فعلم الله تبارک و تعالی ما قال، فزاده أجنحه مثلها، فصار له اثنان

و ثلاثون ألف جناح، ثم أوحی الله عزوجل الیه بأن طر، فطار مقدار خمسمائه عام، فلم ینل رأسه قائمه من قوائم العرش.فلما علم الله عزوجل اتعابه، أوحی الله الیه أیها الملک عد الی مکانک، فانی [380] عظیم فوق کل عظیم، و لیس فوقی شی ء و لا اوصف بمکان، فسلبه الله أجنحته و مقامه من صفوف الملائکه.فلما ولد الحسین بن علی علیهماالسلام، و کان مولده عشیه الخمیس لیله الجمعه، أوحی الله تعالی الی مالک خازن النار: أن أخمد النیران علی أهلها، لکرامه مولود ولد لمحمد فی دار الدنیا، و أوحی الله تعالی الی رضوان خازن الجنان: أن زخرف الجنان و طیبها، لکرامه مولود ولد لمحمد صلی الله علیه و آله و سلم فی دار الدنیا، و أوحی الله تبارک و تعالی الی حور العین: أن تزین و تزاورن، لکرامه مولود ولد لمحمد صلی الله علیه و آله و سلم.و أوحی الله الی الملائکه أن قوموا صفوفا بالتسبیح و التحمید و التمجید و التکبیر، لکرامه مولود ولد لمحمد صلی الله علیه و آله و سلم فی دار الدنیا، و أوحی الله عزوجل الی جبرئیل أن اهبط الی نبیی محمد فی ألف قبیل من الملائکه، و القبیل ألف الف ملک، علی خیول بلق مسرجه ملجمه، علیها قباب الدر و الیاقوت، و معهم ملائکه یقال لهم: الروحانیون، بأیدیهم أطباق من نور أن هنئوا محمدا بمولوده.و أخبره یا جبرئیل انی قد سمیته الحسین و عزه، و قل له: یا محمد یقتله شرار امتک علی شرار الدواب، فویل للقاتل، و ویل للسائق، و ویل للقائد، قاتل الحسین أنا منه بری ء و هو منی بری ء، لأنه لا یأتی أحد یوم القیامه الا

و قاتل الحسین أعظم جرما منه، قاتل الحسین یدخل النار یوم القیامه مع الذین یزعمون [ صفحه 127] أن مع الله الها آخر، و النار أشوق الی قاتل الحسین ممن أطاع الله الی الجنه.قال: فبینا جبرئیل علیه السلام یهبط من السماء الی الأرض، اذ مر بدردائیل، فقال له دردائیل: یا جبرئیل ما هذه اللیله فی السماء؟ هل قامت القیامه علی أهل الدنیا؟ قال: لا، و لکن ولد لمحمد مولود فی دار الدنیا، و قد بعثنی الله عزوجل لأهنئه بمولوده، فقال الملک له: یا جبرئیل بالذی خلقک و خلقنی ان هبطت الی محمد صلی الله علیه و آله و سلم فاقرأه منی السلام، و قل له: بحق هذا المولود علیک الا ما سألت الله ربک عزوجل أن یرضی عنی، و یرد علی أجنحتی، و مقامی من صفوف الملائکه.فهبط جبرئیل علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و هنأه کما أمر الله عزوجل و عزاه، فقال له النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أتقتله امتی؟ قال له: نعم یا محمد، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: ما هؤلاء بامتی أنا بری ء منهم، والله بری ء منهم، فقال جبرئیل: و أنا بری ء منهم یا محمد.فدخل النبی صلی الله علیه و آله و سلم علی فاطمه، فهنأها و عزاها، فبکت فاطمه علیهاالسلام و قالت: یا لیتنی لم ألده، قاتل الحسین فی النار، قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: و أنا أشهد بذلک یا فاطمه، و لکنه لا یقتل حتی یکون منه امام تکون منه الأئمه الهادیه بعده.ثم قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: و الأئمه بعدی: الهادی علی،

الی أن عد بقیه الاثنی عشر، فسکتت فاطمه من البکاء، ثم أخبر جبرئیل النبی صلی الله علیه و آله و سلم بقصه الملک و ما اصیب منه.قال ابن عباس: فأخذ النبی صلی الله علیه و آله و سلم الحسین، و هو ملفوف فی خرق من صوف، فأشار به الی السماء، ثم قال: اللهم بحق هذا المولود علیک، لا بل بحقک علیه، و علی جده محمد و ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب، ان کان للحسین ابن علی و ابن فاطمه عندک قدر، فارض عن دردائیل، ورد علیه أجنحته، و مقامه من صفوف الملائکه، فاستجاب الله دعاءه، و غفر للملک، و الملک لا یعرف فی الجنه الا بأن یقال له: هذا مولی الحسین بن علی و ابن فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [381] .و فی مجالس ابن بابویه، و مسند السیده البتول مسندا، عن أبی جعفر علیه السلام، [ صفحه 128] قال: لما ولد الحسین علیه السلام هبط جبرئیل علیه السلام فی ألف ملک یهنئون النبی صلی الله علیه و آله و سلم بولادته، و کان ملک یقال له: فطرس فی جزیره من جزائر البحر، بعثه الله فی أمر من اموره، فأبطأ علیه، فکسر جناحه، و ازیل عن مقامه، و اهبط الی تلک الجزیره، فمکث فیها خمسمائه عام [382] ، و کان صدیقا لجبرئیل، فلما مضی قال له: أین ترید؟ قال له: ولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم مولود فی هذه اللیله، فبعثنی الله فی ألف ملک لأهنئه، قال: احملنی الیه لعله یدعو لی، فلما أدی جبرئیل الرساله، و نظر النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی فطرس، قال له: یا جبرئیل من

هذا؟ فأخبره بقصته، فالتفت الیه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: امسح جناحک علی المولود یعنی الحسین علیه السلام، فمسح جناحه، فعاد الی حاله، فلما نهض قال له النبی صلی الله علیه و آله و سلم: ألزم أرض کربلا، و أخبرنی بکل مؤمن رأیته زائرا الی یوم القیامه، فذلک الملک یسمی عتیق الحسین [383] .أقول: نقل عن أبی جعفر الطوسی فی مصباح الأنوار: أن الله عزوجل لما غضب علی هذا الملک، خیره فی عذاب الدنیا أو عذاب الآخره، فاختار عذاب الدنیا، فکسر جناحه، و ألقاه فی تلک الجزیره، و کان معلقا بأشفار عینیه سبعمائه سنه، لا یمر به حیوان من تحته الا احترق من دخان یخرج منه غیر منقطع، فلما أحس بجبرئیل و الملائکه النازلین من السماء، کان ما کان من أمره باذن الله تعالی، فعفی الله عنه ببرکه الحسین علیه السلام [384] .فی المنتخب مرسلا أن فاطمه علیهاالسلام جاءت الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و هی تبکی، فقال: ما یبکیک؟ فقالت: ضاع منی الحسین علیه السلام فلم أجده، فقام النبی صلی الله علیه و آله و سلم و اغروقت عیناه، و ذهب لیطلبه، فلقیه یهودی، فقال: یا محمد مالک تبکی؟ فقال: ضاع منی ابنی، فقال: لا تحزن، فانی رأیته علی تل کذا نائما، فقصده النبی صلی الله علیه و آله و سلم [ صفحه 129] و الیهودی معه، فلما قرب من التل، رأی ظبیا [385] بفمه غصن أخضر یروح به الحسین علیه السلام، فلما رأی الظبی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، قال بلسان فصیح: السلام علیک یا زین القیامه، و شهد له بشهاده الحق، ثم قال: لم

أر أهل بیت أکثر برکه من أهل بیتک، لأن ولدی ضاع منی ثلاث سنین، فطفت العالم فلم أجده، فببرکه ولدک وجدته الآن فاکافیه.ثم قال ولد الظبی: یا رسول الله أخذنی السیل فأدخلنی البحر، ثم ضربت بی الأمواج الی أن وقعت بجزیره کذا، فلم أجد سبیلا و مخرجا منها، حتی أهب الله ریحا، فأخذتنی و ألقتنی فی هذا الموضع عند أبی، فقال صلی الله علیه و آله و سلم: من تلک الجزیره الی هاهنا ألف فرسخ، فأسلم الیهودی، فقال: أشهد أن لا اله الا الله، و أنک رسول الله [386] .و فیه: روی عن سلمان الفارسی، قال: اهدی النبی صلی الله علیه و آله و سلم قطف [387] . من العنب فی غیر أوانه، فقال: یا سلمان ایتنی بولدی الحسن و الحسین لیأکلا معی من هذا العنب، قال سلمان الفارسی: فذهبت أطرق علیهما منزل امهما، فلم أرهما، فأتیت منزل اختهما ام کلثوم فلم أرهما، فجئت فخبرت النبی صلی الله علیه و آله و سلم بذلک، فاضطرب و وثب قائما، و هو یقول: واولداه واقره عیناه، من یرشدنی علیهما؟ فله علی الله الجنه.فنزل جبرئیل من السماء، و قال: یا محمد ما هذا الانزعاج؟ فقال: علی ولدی الحسن و الحسین، فانی خائف علیهما من کید الیهود، فقال جبرئیل: یا محمد بل خف علیهما من کید المنافقین، فان کیدهم أشد من کید الیهود، و اعلم یا محمد أن ابنیک الحسن و الحسین نائمان فی حدیقه أبی الدحداح.فسار النبی صلی الله علیه و آله و سلم من وقته و ساعته الی الحدیقه و أنا معه، حتی دخلنا الحدیقه، و اذا هما نائمان، و قد اعتنق أحدهما الآخر، و ثعبان فی فیه طاقه

ریحان یروح بها وجهیهما. [ صفحه 130] فلما رأی الثعبان النبی صلی الله علیه و آله و سلم ألقی ما کان فی فیه، و قال: السلام علیک یا رسول الله لست ثعبانا، و لکنی ملک من الملائکه الکروبیین غفلت عن ذکر ربی طرفه عین، فغضب علی ربی و مسخنی ثعبانا کما تری، و طردنی من السماء الی الأرض، ولی منذ سنین کثیره أقصد کریما علی الله، فأسأله أن یشفع لی عند ربی عسی أن یرحمنی و یعیدنی ملکا کما کنت أولا، انه علی کل شی ء قدیر.قال: فجثی النبی صلی الله علیه و آله و سلم یقبلهما حتی استیقظا، فجلسا علی رکبتی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال لهما النبی: انظرا یا ولدی هذا ملک من ملائکه الله الکروبیین قد غفل عن ذکر ربه طرفه عین فجعله الله هکذا، و أنا مستشفع الی الله تعالی بکما، فاشفعا له، فوثب الحسن و الحسین علیهماالسلام، فأسبغا الوضوء و صلیا رکعتین، و قالا: اللهم بحق جدنا الجلیل محمد المصطفی، و أبینا علی المرتضی، و بامنا فاطمه الزهراء، الا ما رددته الی حالته الاولی.قال: فما استتم دعاؤهما فاذا بجبرئیل قد نزل من السماء فی رهط من الملائکه، و بشر ذلک الملک برضا الله عنه، و برده الی سیرته الاولی، ثم ارتفعوا به الی السماء و هم یسبحون الله تعالی، ثم رجع جبرئیل علیه السلام الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم و هو متبسم، و قال: یا رسول الله ان ذلک الملک یفتخر علی ملائکه السبع السماوات، و هو یقول لهم: من مثلی؟ و أنا فی شفاعه السیدین السبطین الحسن و الحسین [388] .أقول: ویلائمه ما

نقل الشیخ جعفر بن نما فی مثیر الأحزان، عن مختار تاریخ البلاذری، عن محمد بن یزید المبرد النحوی، فی اسناد ذکره، قال: انصرف النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی منزل فاطمه علیهاالسلام، فرآها قائمه خلف بابها، فقال: ما بال حبیبتی هاهنا؟ فقالت: ابناک خرجا غدوه، و قد غبی [389] علی خبرهما.فمضی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقفو أثرهما حتی صار الی کهف جبل، فوجدهما نائمین، وحیه مطوقه عند رؤوسهما، فأخذ حجرا و أهوی الیها، فقالت: السلام علیک یا رسول الله، والله ما نمت عند رؤوسهما الا حراسه لهما، فدعاها بخیر، ثم [ صفحه 131] حمل الحسن علی کتفه الیمنی، و الحسین علی کتفه الیسری. فنزل جبرئیل و أخذ الحسین علیه السلام و حمله، فکانا بعد ذلک یفتخران، فیقول الحسن: حملنی خیر أهل الأرض، و یقول الحسین: حملنی خیر أهل السماء، و فی ذلک یقول حسان بن ثابت:فجاء و قد رکبا عاتقیه فنعم المطیه و الراکبان [390] .قال السید: قال أصحاب الحدیث: فلما أتت علی الحسین علیه السلام سنه کامله، هبط علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم اثنی عشر ملکا علی صور مختلفه، أحدهم علی صوره الأسد، و الثانی علی صوره الثور، و الثالث علی صوره التنین، و الرابع علی صوره آدم، و الثمانیه الباقون علی صور شتی مختلفه محمره وجوههم، و قد نشروا أجنحتهم یعزونه، و یقولون: انه سینزل بولدک الحسین ابن فاطمه ما نزل بهابیل من قابیل، و سیعطی مثل أجر هابیل، و یحمل علی قاتله مثل وزر قابیل، و لم یبق ملک الا نزل الی النبی یعزونه، و النبی صلی الله علیه و آله و سلم

یقول: اللهم اخذل من خذله، و اقتل قاتله، و لا تمتعه بما طلبه.فلما أتت علیه سنتان، خرج النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی سفر، فوقف [391] فی بعض الطریق، و استرجع و دمعت عیناه، فسئل عن ذلک، فقال: هذا جبرئیل یخبرنی عن أرض بشط الفرات، یقال لها: کربلاء، یقتل فیها ولدی الحسین علیه السلام، و کأنی أنظر الیه و الی مصرعه و مدفنه بها، و کأنی أنظر الی السبایا علی أقتاب المطایا، و قد اهدی رأس ولدی الحسین الی یزید لعنه الله، فو الله ما ینظر أحد الی رأس الحسین علیه السلام و یفرح الا خالف الله بین قلبه و لسانه، و عذبه الله عذابا ألیما.ثم رجع النبی صلی الله علیه و آله و سلم من سفره مغموما مهموما کئیبا حزینا، فصعد المنبر، و أصعد معه الحسن و الحسین علیهماالسلام، و خطب و وعظ الناس، فلما فرغ من خطبته، وضع یده الیمنی علی رأس الحسن، و یده الیسری علی رأس الحسین، و قال: اللهم ان محمدا عبدک و رسولک، و هذان أطائب عترتی، و خیار ارومتی، و أفضل ذریتی، [ صفحه 132] و من أخلفهما فی امتی، و قد أخبرنی جبرئیل أن ولدی هذا مقتول بالسم، و الآخر شهید مضرج بالدم، اللهم فبارک له فی قتله، و اجعله من سادات الشهداء، اللهم و لا تبارک فی قاتله و خاذله، و أصله حر نارک، و احشره فی أسفل درک الجحیم.قال: فضج الناس بالبکاء و العویل، فقال لهم النبی: أیها الناس أتبکونه و لا تنصرونه، اللهم فکن له أنت ولیا و ناصرا، ثم قال: یا قوم انی مخلف فیکم الثقلین: کتاب الله، و عترتی و ارومتی،

و مزاج مائی، و ثمره فؤادی و مهجتی، لن یفترقا حتی یردا علی الحوض، ألا و انی لا أسألکم فی ذلک الا ما أمرنی ربی أن أسألکم عنه، أسألکم عن الموده فی القربی، و احذروا أن تلقونی غدا علی الحوض و قد آذیتم عترتی و قتلتم أهل بیتی و ظلمتموهم.ألا و أنه سیرد علی یوم القیامه ثلاث رایات من هذه الامه: الاولی: رایه سوداء مظلمه، قد فزعت منها الملائکه، فتقف علی فأقول لهم: من أنتم؟ فینسون ذکری، و یقولون: نحن أهل التوحید من العرب، فأقول لهم: أنا أحمد نبی العرب و العجم، فیقولون: نحن من امتک، فأقول: کیف خلفتمونی من بعدی فی أهل بیتی و عترتی و کتاب ربی؟ فیقولون: أما الکتاب فضیعناه، و أما عترتک فحرصنا علی أن نبیدهم عن جدید الأرض، فلما أسمع ذلک منهم أعرض عنهم وجهی، فیصدرون عطاشا مسوده وجوههم.ثم ترد علی رایه اخری أشد سوادا من الاولی، فأقول لهم: کیف خلفتمونی من بعدی بالثقلین کتاب الله و عترتی؟ فیقولون: أما الأکبر فخالفناه، و أما الأصغر فمزقناهم کل ممزق، فأقول الیکم عنی، فیصدرون عطاشا مسوده وجوههم.ثم ترد علی رایه تلمع وجوههم نورا، فأقول لهم: من أنتم؟ فیقولون: نحن أهل کلمه التوحید و التقوی من امه محمد المصطفی، و نحن بقیه أهل الحق، حملنا کتاب ربنا، و حللنا حلاله، و حرمنا حرامه، و أحببنا ذریه نبینا محمد، و نصرناهم من کل ما نصرنا به أنفسنا، و قاتلنا معهم من ناواهم، فأقول لهم: أبشروا فأنا نبیکم محمد، و لقد کنتم فی الدنیا کما قلتم، ثم أسقیهم من حوضی، فیصدرون مرویین [ صفحه 133] مستبشرین، ثم یدخلون الجنه خالدین فیها أبد الآبدین [392] .تبشیر:فی

البحار، عن الخرائج: محمد بن اسماعیل البرمکی، عن الحسین بن الحسن، عن یحیی بن عبد الحمید، عن شریک بن حماد، عن أبی ثوبان الأسدی، و کان من أصحاب أبی جعفر علیه السلام، عن الصلت بن المنذر، عن المقداد بن الأسود الکندی: أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم خرج فی طلب الحسن و الحسین علیهماالسلام، و قد خرجا من البیت و أنا معه، فرأیت أفعی علی الأرض، فلما أحست بوطی ء النبی صلی الله علیه و آله و سلم قامت و نظرت، و کانت أعلی من النخله، و أضخم من البکر [393] ، تخرج من فیها النار، فهالنی ذلک.فلما رأت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم صارت کأنها خیط، فالتفت الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: ألا تدری ما تقول هذه یا أخا کنده؟ قلت: الله و رسوله أعلم، قال: قالت: الحمد لله الذی لم یمتنی حتی جعلنی حارسا لابنی رسول الله، و جرت فی الرمل رمل الشعاب، فنظرت الی شجره لا أعرفها بذلک الموضع، لأنی ما رأیت فیه شجره قط قبل یومی ذلک، و لقد أتیت بعد ذلک الیوم أطلب الشجره فلم أجدها، و کانت الشجره أظلتهما بورق.و جلس النبی صلی الله علیه و آله و سلم بینهما، فبدأ بالحسین، فوضع رأسه علی فخذه الأیمن، ثم وضع رأس الحسن علی فخذه الأیسر، ثم جعل یرخی لسانه فی فم الحسین علیه السلام، فانتبه الحسین فقال یا أبه، ثم عاد فی نومه و انتبه الحسن علیه السلام و قال: یا أبه و عاد فی نومه.فقلت: کأن الحسین أکبر، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: ان للحسین علیه السلام فی بواطن

المؤمنین معرفه مکتومه، سل امه عنه، فلما انتبها حملهما علی منکبه.ثم أتیت فاطمه، فوقفت بالباب، فأتت حمامه، و قالت: یا أخا کنده، قلت: من أعلمک أنی الباب؟ فقالت: أخبرتنی سیدتی أن بالباب رجلا من کنده [ صفحه 134] من أطیبها أخبارا، یسألنی عن موضع قره عینی، فکبر ذلک عندی.فولیتها ظهری کما کنت أفعل حین أدخل علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی منزل ام سلمه، فقلت لفاطمه: ما منزله الحسین؟ قالت: انه لما ولدت الحسن علیه السلام أمرنی أبی أن لا ألبس ثوبا أجد فیه اللذه حتی أفطمه، فأتانی أبی زائرا، فنظر الی الحسن علیه السلام و هو یمص الثدی، فقال: فطمته؟ قلت: نعم، قال: اذا أحب علی الاشتمال فلا تمنعیه، فانی أری فی مقدم وجهک ضوء و نورا، و ذلک أنک ستلدین حجه لهذا الخلق.فلما تم شهر من حملی وجدت فی سخنه [394] ، فقلت لأبی ذلک، فدعا بکوز من ماء، فتکلم علیه و تفل علیه، و قال: اشربی، فشربت، فطرد الله عنی ما کنت أجد، و صرت فی الأربعین من الأیام، فوجدت دبیبا فی ظهری کدبیب النمل فی بین الجلده و الثوب، فلم أزل علی ذلک حتی تم الشهر الثانی، فوجدت الاضطراب و الحرکه، فوالله لقد تحرک و أنا بعید عن المطعم و المشرب [395] ، فعصمنی الله کأنی شربت لبنا، حتی تمت الثلاثه أشهر، و أنا أجد الزیاده و الخیر فی منزلی.فلما صرت فی الأربعه، آنس الله به وحشتی، فلزمت المسجد لا أبرح منه الا لحاجه تظهر لی، فکنت فی الزیاده و الخفه فی الظاهر و الباطن حتی تمت الخمسه، فلما صارت السته کنت لا أحتاج فی اللیله الظلماء الی مصباح،

و جعلت أسمع اذا خلوت بنفسی فی مصلای التسبیح و التقدیس فی باطنی.فلما مضی فوق ذلک تسع ازددت قوه، فذکرت ذلک لام سلمه، فشد الله بها أزری، فلما زادت العشره غلبتنی عینی و أتانی آت، فمسح جناحه علی ظهری، فقمت و أسبغت الوضوء، و صلیت رکعتین، ثم غلبتنی عینی، فأتانی آت فی منامی و علیه ثیاب بیض، فجلس عند رأسی و نفخ فی وجهی و قفای، فقمت و أنا خائفه، [ صفحه 135] فأسبغت الوضوء، و أدیت أربعا، ثم غلبتنی عینی، فأتانی آت فی منامی، فأقعدنی و رقانی و عوذنی.فأصبحت و کان یوم ام سلمه، فدخلت فی ثوب حمامه، ثم أتیت ام سلمه فنظر النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی وجهی، فرأیت أثر السرور فی وجهه، فذهب عنی ما کنت أجد، و حکیت ذلک للنبی، فقال: أبشری، أما الأول فخلیلی عزرائیل الموکل بأرحام النساء، و الثانی فخلیلی میکائیل الموکل بأرحام أهل بیتی، فنفخ فیک؟ قالت: نعم، فبکی، ثم ضمنی الیه، و قال: و أما الثالث فذاک حبیبی جبرئیل یخدمه الله لولدک، فرجعت فنزل تمام السنه [396] .أقول: هکذا وجد فی النسخ التی رأیناها، و قد استشکله الفاضل المتبحر، لمنافاته الأخبار، لکن حمل قولها «فلما صارت السته» علی دخول أولها و حمل التسع و العشر علی اللیالی و الأیام لا الشهور، و یکون قولها علیهاالسلام «تمام السنه» بالنون من تصحیفات النساخ، بل کان السته بالتاءات الثلاثه بمعنی تمام سته أشهر، و هذا الحمل لعله أولی من حمل الأخبار علی التنافی.

الصنعانی، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اذا دخل الحسین علیه السلام اجتذبه الیه، [ صفحه 136] ثم یقول لأمیرالمؤمنین علیه السلام: أمسکه، ثم یقع علیه فیقبله و یبکی، فیقول: یا أبه لم تبکی؟ فیقول: یا بنی أقبل موضع السیوف منک و أبکی، قال: یا أبه و اقتل؟ قال: ای والله و أبوک و أخوک و أنت، قال: یا أبه فمصار عنا شتی؟ قال: نعم یا بنی، قال: فمن یزورنا من امتک؟ قال: لا یزورنی و یزور أباک و أخاک و أنت الا الصدیقون من امتی [398] .فی المناقب: ابن عباس، سألت هند عائشه أن تسأل النبی صلی الله علیه و آله و سلم تعبیر رؤیاها، فقال: قولی لها: فلتقصص رؤیاها، فقالت: رأیت کأن الشمس قد طلعت من فوقی، و القمر قد خرج من مخرجی، و کأن کوکبا خرج من القمر أسود، فشد علی شمس، خرجت من الشمس أصغر من الشمس، فابتلعتها، فاسود الافق بابتلاعها، ثم رأیت کواکب بدت من السماء، و کواکب مسوده فی الأرض، الا أن المسوده أحاطت بافق الأرض من کل مکان.فاکتحلت عین رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بدموعه، ثم قال: هی هند اخرجی یا عدوه الله - مرتین - فقد جددت علی أحزانی، و نعیت لی أحبابی، فلما خرجت قال: اللهم العنها و العن نسلها.فسئل عن تفسیرها، قال صلی الله علیه و آله و سلم: أما الشمس التی طلعت علیها فعلی بن أبی طالب، و الکوکب الذی خرج کالقمر أسود، فهو معاویه مفتون فاسق جاحد لله، و تلک الظلمه التی زعمت و رأت کوکبا یخرج من القمر أسود، فشد علی شمس خرجت من

الشمس أصغر من الشمس فابتلعتها فاسودت، فذلک ابنی الحسین یقتله ابن معاویه، فتسود الشمس و یظلم الافق، و أما الکواکب السود فی الأرض أحاطت بالأرض من کل مکان فتلک بنوامیه [399] .أقول: فی المنتخب هکذا: قالت: رأیت فی نومی شمس مشرقه علی الدنیا کلها، فولد منها قمر أشرق [400] نوره علی الدنیا، ثم ولد من ذلک القمر نجمان زاهران [ صفحه 137] قد أزهر المشرق و المغرب، ثم بدت [401] سحابه ظلماء مظلمه کأنها اللیل المظلم، فولد منها حیه رقطاء، فدبت الحیه الی النجمین فابتلعتهما، فبکی الناس و تأسفوا علی النجمین.ففسر النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: أما الشمس فأنا، و أما القمر ففاطمه بنتی، و أما النجمان فالحسن و الحسین، و أما السحابه فمعاویه، و أما الحیه الرقطاء فیزید [402] .و روی الشیخ ابن نما فی مثیر الأحزان عن ابن عباس، قال: لما اشتد برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم مرضه الذی مات فیه، ضم الحسین علیه السلام الی صدره، یسیل من عرقه علیه و هو یجود بنفسه، و یقول: مالی و لیزید، لا بارک الله فیه اللهم العن یزید، ثم غشی علیه طویلا، و أفاق و جعل یقبل الحسین و عیناه تذرفان، و یقول: أما ان لی و لقاتلک مقاما بین یدی الله عزوجل [403] .و روی فیه أیضا مرسلا، عن سفیان الثوری، عن قابوس بن أبی ظبیان، عن أبیه، عن ابن عباس، قال: کنت عند النبی صلی الله علیه و آله و سلم و علی فخذه الأیمن الحسین علیه السلام، و علی فخذه الأیسر ولده ابراهیم بن ماریه بنت شمعون القبطیه، تاره یقبل هذا، و تاره یقبل هذا، اذ هبط علیه جبرئیل بوحی

من رب العالمین، فلما اسری عنه الوحی، قال: أتانی جبرئیل عن ربی، فقال: یا محمد ان الله یقرأ علیک السلام، و یقول: لست أجمعهما فافد أحدهما بصاحبه.فنظر النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی ابراهیم فبکی، و نظر الی الحسین علیه السلام فبکی، ثم قال: ان ابراهیم امه أمه، و متی مات لم یحزن علیه غیری، و ام الحسین فاطمه، و أبوه علی ابن عمی و لحمی و دمی، و متی مات حزنت علیه ابنتی، و حزن ابن عمی، و حزنت علیه أنا، و أنا اوثر حزنی علی حزنهما، فقلت: یا جبرئیل یقبض ابراهیم، فقد فدیت الحسین به، فقبض بعد ثلاث، فکان النبی صلی الله علیه و آله و سلم اذا رأی الحسین علیه السلام مقبلا قبله، و ضمه الی صدره، و رشف ثنایاه، و قال: فدیت من فدیته بابنی [ صفحه 138] ابراهیم [404] .و فیه: روی أن الحسن الزکی علیه السلام لما دنت وفاته و نفدت أیامه، و جری السم فی بدنه و أعضائه، تغیر لون وجهه، و مال بدنه الی الزرقه و الخضره، فقال له أخوه الحسین علیه السلام: مالی أری لون وجهک مائلا الی الخضره، فبکی الحسن علیه السلام و قال له: یا أخی لقد صح حدیث جدی فی و فیک، ثم مد یده الی أخیه الحسین علیه السلام فأعتنقه طویلا، و بکیا کثیرا، فقال له الحسین علیه السلام: یا أخی ما حدثک جدی؟ و ماذا سمعت منه؟فقال: أخبرنی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أنه قال: مررت لیله المعراج بروضات الجنان، و منازل أهل الایمان، فرأیت قصرین عالیین متجاورین علی صفه واحده، لکن أحدهما من الزبرجد الأخضر، و الآخر من الیاقوت الأحمر،

فاستحسنتهما و شاقنی حسنهما، فقلت: یا أخی جبرئیل لمن هذان القصران؟ فقال: أحدهما لولدک الحسن، و الآخر لولدک الحسین، فقلت: یا جبرئیل فلم لا یکونان علی لون واحد؟ فسکت و لم یرد علی جوابا، فقلت له: یا أخی لم لا تتکلم؟ فقال: حیاء منک، فقلت له: بالله علیک الا ما أخبرتنی؟فقال: أما خضره قصر الحسن، فانه یسم و یخضر لونه عند موته، و أما حمره قصر الحسین، فانه یقتل و یذبح و یخضب وجهه و شیبته و بدنه من دمائه، فعند ذلک بکیا، و ضج الناس بالبکاء و النحیب علی فقد حبیبی الحبیب [405] .و فی مجالس الصدوق، مسندا عن الصادق علیه السلام، عن أبیه، عن جده علیه السلام: أن الحسین علیه السلام دخل یوما علی الحسن بن علی علیهماالسلام، فلما نظر الیه بکی، فقال له: ما یبکیک یا أباعبدالله؟ قال: أبکی لما یصنع بک، فقال له الحسن علیه السلام: ان الذی یؤتی الی سم یدس الی فاقتل به، و لکن لا یوم کیومک یا أباعبدالله، یزدلف الیک ثلاثون ألف رجل یدعون أنهم من امه جدنا محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و ینتحلون دین الاسلام، فیجتمعون علی قتلک، و سفک دمک، و انتهاک حرمتک، و سبی ذراریک و نسائک، [ صفحه 139] و انتهاب ثقلک، فعندها یحل ببنی امیه اللعنه، و تمطر السماء رمادا و دما، و یبکی علیک کل شی ء حتی الوحوش فی الفلوات، و الحیتان فی البحار [406] .و فیه: باسناده، عن ابن عباس، قال: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان جالسا ذات یوم، اذ أقبل الحسن علیه السلام، فلما رآه بکی، ثم قال: الی الی یا بنی، فما زال یدنیه

حتی أجلسه علی فخذه الیمنی، ثم أقبل الحسین علیه السلام، فلما رآه بکی، ثم قال: الی الی یا بنی، فما زال یدنیه حتی أجلسه علی فخذه الیسری، ثم أقبلت فاطمه، فلما رآها بکی، ثم قال: الی الی یا بنیه، فأجلسها بین یدیه، ثم أقبل أمیرالمؤمنین علیه السلام، فلما رآه بکی، ثم قال: الی الی یا أخی، فما زال یدنیه حتی أجلسه الی جنبه الأیمن.فقال أصحابه: یا رسول ما تری واحدا من هؤلاء الا بکیت، أو ما فیهم من تسر برؤیته؟فقال صلی الله علیه و آله و سلم: والذی بعثنی بالنبوه، و اصطفانی علی جمیع البریه انی و ایاهم لأکرم الخلق علی الله عزوجل، و ما علی وجه الأرض نسمه أحب الی منهم.أما علی بن أبی طالب، فانه أخی و شقیقی، و صاحب الأمر بعدی، و صاحب لوائی فی الدنیا و الآخره، و صاحب حوضی و شفاعتی، و هو مولی کل مسلم و امام کل مؤمن، و قائد کل تقی، و هو وصیی و خلیفتی علی أهلی و مالی و امتی فی حیاتی و بعد موتی، محبه محبی، و مبغضه مبغضی، و بولایته صارت امتی مرحومه، و بعد وفاتی صارت بالمخالفه له ملعونه، و انی بکیت حین أقبل لأنی ذکرت غدر الامه به بعدی، حتی انه لیزال عن مقعدی، و قد جعله الله له بعدی، ثم لا یزال الأمر به حتی یضرب علی قرنه ضربه تخضب منها لحیته فی أفضل الشهور، شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان.و أما ابنتی فاطمه، فانها سیده نساء العالمین من الأولین و الآخرین، و هی بضعه منی، و هی نور عینی، و هی ثمره فؤادی، و

هی روحی التی بین جنبی، و هی [ صفحه 140] الحوراء الانسیه، متی قامت فی محرابها بین یدی ربها جل جلاله زهر نورها لملائکه السماء، کما تزهر الکواکب لأهل الأرض، و یقول الله عزوجل لملائکته: انظروا الی أمتی فاطمه سیده امائی قائمه بین یدی، ترتعد فرائصها من خیفتی، و قد أقبلت بقلبها علی عبادتی، أشهدکم أنی قد آمنت شیعتها من النار.و انی لما رأیتها ذکرت ما یصنع بها بعدی، کأنی بها و قد دخل الذل بیتها، و انتهکت حرمتها، و غصبت حقها، و منعت ارثها، و کسر جنبها، و اسقطت جنینها، و هی تنادی: یا محمداه، فلا تجاب، و تستغیث فلا تغاث، فلا تزال بعدی محزونه مکروبه باکیه، تتذکر انقطاع الوحی عن بیتها مره، و تتذکر فراقی اخری، و تستوحش اذا جنها اللیل لفقد صوتی الذی کانت تسمع [407] الیه اذا تهجدت بالقرآن.ثم تری نفسها ذلیله، بعد أن کانت فی أیام أبیها عزیزه، فعند ذلک یؤنسها الله تعالی ذکره بالملائکه، فنادتها بما نادت به مریم بنت عمران، فتقول: یا فاطمه ان الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی نساء العالمین، یا فاطمه اقنتی لربک و اسجدی و ارکعی مع الراکعین.ثم یبتدی ء بها الوجع، فتمرض، فیبعث الله عزوجل الیها مریم بنت عمران، تمرضها و تؤنسها فی علتها، و تقول عند ذلک: یا رب انی قد سئمت الحیاه، و تبرمت بأهل الدنیا، فالحقنی بأبی، فیلحقها الله عزوجل بی، فتکون أول من یلحقنی من أهل بیتی، فتقدم علی محزونه، مکروبه، مغمومه، مغصوبه، فأقول عند ذلک: اللهم العن من ظلمها، و عاقب من غصبها، و ذلل من أذلها، فخلد فی نارک من ضرب جنینها [408] حتی ألقت ولدها، فتقول

الملائکه عند ذلک: آمین.و أما الحسن، فانه ابنی، و ولدی، و منی، و قره عینی، و ضیاء قلبی، و ثمره فؤادی، و هو سید شباب اهل الجنه، و حجه الله علی الامه، أمره أمری، و قوله قولی، من تبعه فانه منی، و من عصاه فلیس منی.و انی لما نظرت الیه، تذکرت ما یجری علیه من الذل بعدی، فلا یزال الأمر [ صفحه 141] به حتی یقتل بالسم ظلما و عدوانا، فعند ذلک تبکی الملائکه و السبع الشداد لموته، و تبکیه کل شی ء، حتی الطیر فی جو السماء و الحیتان فی جوف الماء، فمن بکاه لم تعم عینه یوم تعمی العیون، و من حزن علیه لم یحزن قلبه یوم تحزن القلوب، و من زاره فی بقعته ثبتت قدمه علی الصراط یوم تزل فیه الأقدام.و أما الحسین، فانه منی، و هو ابنی، و ولدی، و خیر الخلق بعد أخیه، و هو امام المسلمین، و مولی المؤمنین، و خلیفه رب العالمین، و غیاث المستغیثین، و کهف المستجیرین، و حجه الله علی خلقه أجمعین، و هو سید شباب أهل الجنه، و باب نجاه الامه، أمره أمری، و طاعته طاعتی، من تبعه فانه منی، و من عصاه فلیس منی.و انی لما رأیته تذکرت ما یصنع به بعدی، کأنی به قد استجار بحرمی و قربی، فلا یجار، فأضمه فی منامه الی صدری، و آمره بالرحله عن دار هجرتی، و ابشره بالشهاده، فیرتحل عنها الی أرض مقتله، و موضع مصرعه، أرض کرب و بلا، و قتل و فناء، تنصره عصابه من المسلمین، اولئک من ساده شهداء امتی یوم القیامه، کأنی أنظر الیه و قد رمی بسهم، فخر عن فرسه صریعا، ثم یذبح

کما یذبح الکبش مظلوما.ثم بکی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و بکی من حوله، و ارتفعت أصواته بالضجیج، ثم دعا صلی الله علیه و آله و سلم و هو یقول: اللهم انی أشکو الیک ما یلقی أهل بیتی من بعدی، ثم دخل منزله [409] .فی المنتخب: روی أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم لما مرض مرض الموت، اتفق یوما أنه کان رأسه فی حجر ام الفضل امرأه العباس، فاستعبرت ام الفضل و بکت و قطرت دموعها علی خد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال لها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: ما یبکیک یا ام الفضل؟ قالت: بأبی أنت و امی یا رسول الله انک نعیت الینا نفسک، فقلت: قال الله تعالی: (انک میت و انهم میتون) [410] فان کان هذا الأمر فینا فبینه لنا، و ان کان [ صفحه 142] فی غیرنا فأوص بنا.فقال: ابعثی الی ابنی الحسن و الحسین، ففعلت، فلما أقبلا استدناهما و ضمهما الی صدره، و وضع خد أحدهما علی خده الأیمن، و خده الآخر علی خده الآخر، ثم استعبر فبکی، و بکی من کان حاضرا، و صاحت فاطمه، و قالت:و أبیض یستسقی الغمام بوجهه ثمال الیتامی عصمه للأرامل فقال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: یا فاطمه هذا قول عمک، و لکن قولی: (و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل أفان مات أو قتل انقلبتم علی أعقابکم) [411] أنتم المقهورون بعدی المستضعفون، فمن صبر منکم و احتسب فی دار البوار، کان له الدائم الباقی فی دار القرار، و الآخره خیر و أبقی.قالت ام الفضل: یا

رسول الله الی من نفزع بعدک؟ قال: الی أخی و وصیی و خلیفتی أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب الحدیث [412] .أیضا فی المنتخب، عن لوط بن یحیی، عن عبدالله بن قیس، قال: کنت ممن غزی مع أمیرالمؤمنین علیه السلام فی صفین، و قد أخذ أبوأیوب الأعور السلمی الماء، و حرزه عن الناس، فشکی المسلمون العطش، فأرسل فوارس علی کشفه، فانحرفوا خائبین، فضاق صدره، فقال له ولده الحسین علیه السلام، أمضی الیه یا أبتاه؟ فقال: امض یا ولدی، فمضی مع فوارس، فهزم أباأیوب عن الماء، و بنی خیمته، و حط فوارسه، و أتی الی أبیه و أخبره.فبکی علیه السلام، فقیل له: ما یبکیک یا أمیرالمؤمنین؟ و هذا أول فتح ببرکه الحسین، فقال: ذکرت أنه سیقتل عطشانا بطف کربلاء، حتی ینفر فرسه و یحمحم، و یقول: الظلیمه الظلیمه لامه قتلت ابن بنت نبیها [413] .و فیه: عن ابن عباس، قال: عطش المسلمون فی مدینه الرسول فی بعض السنین عطشا شدیدا، حتی أنهم عادوا لا یجدون الماء فی المدینه، فجاءت فاطمه الزهراء علیهماالسلام بولدیها الحسن و الحسین علیهماالسلام الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقالت: یا أبه ان [ صفحه 143] ابنی الحسن و الحسین صغیران لا یتحملان العطش، فدعا النبی صلی الله علیه و آله و سلم بالحسن، فأعطاه لسانه حتی روی، ثم دعا بالحسین، فأعطاه أیضا لسانه فمصه حتی روی، فلما رویا وضعهما علی رکبتیه، و جعل یقبل هذا مره و هذا اخری، ثم یلثم هذا لثمه و هذا لثمه، ثم یضع لسانه الشریف فی أفواههما، و هو معهما فی غبطه و نعمه.فبیناهم کذلک اذ هبط الأمین جبرئیل علیه السلام بالتحیه من الرب الجلیل الی النبی صلی الله

علیه و آله و سلم، فقال: یا محمد ربک یقرؤک السلام، و یقول: ان هذا ولدک الحسن یموت مسموما مظلوما، و هذا ولدک الحسین یموت عطشانا مذبوحا، فقال: یا أخی جبرئیل و من یفعل ذلک بهما؟ قال: قوم من بنی امیه یزعمون أنهم من امتک، یقتلون أبناء صفوتک، و یشردون ذریتک.فقال: یا جبرئیل هل تفلح امه تفعل هذا بذریتی؟ قال: لا والله، بل یبلیهم الله فی الدنیا بمن یقتل أبناءهم [414] ، و یسفک دماءهم، و یستحیی نساءهم، و لهم فی الآخره عذاب ألیم، طعامهم الزقوم، و شرابهم الصدید، و لهم فی درک الجحیم عذاب مکید، و یقال لجهنم: هل امتلأت؟ فتقول: هل من مزید.ثم قال جبرئیل: یا محمد ان الله حمد نفسه عند هلاک الظالمین، حیث قال: (فقطع دابر القوم الذین ظلموا و الحمد لله رب العالمین) [415] قال: فجعل النبی تاره ینظر الی الحسن، و تاره ینظر الی الحسین، و عیناه تهملان الدموع، و یقول: لعن الله قاتلکما، و لعن الله من غصبکما حقکما من الأولین و الآخرین [416] .فی مجالس الصدوق باسناده، عن جرداء بنت سمین، عن زوجها هرثمه بن أبی مسلم، قال: غزونا مع علی بن أبی طالب علیه السلام بصفین، فلما انصرفنا نزل بکربلا، فصلی بها الغداه، ثم رفع الیه من تربتها فشمها، ثم قال: واها لک أیتها التربه لیحشرن منک أقوام یدخلون الجنه بغیر حساب.فرجع هرثمه الی زوجته، و کانت شیعه لعلی علیه السلام، فقال: ألا احدثک عن ولیک أبی الحسن؟ نزل بکربلا فصلی، ثم رفع الیه من تربتها، فقال: واها لک أیتها [ صفحه 144] التربه، لیحشرن منک أقوام یدخلون الجنه بغیر حساب، قالت: أیها الرجل فان أمیرالمؤمنین علیه السلام لم یقل الا حقا.فلما

قدم الحسین علیه السلام، قال هرثمه: کنت فی البعث الذین بعثهم عبیدالله بن زیاد، فلما رأیت المنزل و الشجر ذکرت الحدیث، فجلست علی بعیری، ثم صرت الی الحسین علیه السلام، فسلمت علیه، و أخبرته بما سمعت من أبیه فی ذلک المنزل الذی نزل به الحسین علیه السلام، فقال: معنا أنت أم علینا؟ فقلت: لا معک و لا علیک، خلفت صبیه أخاف علیهم عبیدالله بن زیاد، قال: فامض حیث لا تری لنا مقتلا، و لا تسمع لنا صوتا، فوالذی نفس حسین بیده لا یسمع الیوم واعیتنا أحد فلا یعیننا الا أکبه الله لوجهه فی جهنم [417] .و فیه أیضا، عن ابن عباس، قال: کنت مع أمیرالمؤمنین علیه السلام فی خروجه الی صفین، فلما نزل بنینوی و هو بشط الفرات، قال بأعلی صوته: یابن عباس أتعرف هذا الموضع؟ قلت له: ما أعرفه یا أمیرالمؤمنین، فقال علیه السلام: لو عرفته کمعرفتی لم تکن تجوزه حتی تبکی کبکائی.قال: فبکی طویلا حتی اخضلت لحیته، و سالت الدموع علی صدره، و بکینا معه [418] ، و هو یقول: أوه أوه مالی و لآل أبی سفیان؟ مالی و لآل حرب حزب الشیطان و أولیاء الکفر؟ صبرا یا أباعبدالله، فقد لقی أبوک مثل الذی تلقی منهم.ثم دعا بماء، فتوضأ وضوء الصلاه، فصلی ما شاء الله أن یصلی، ثم ذکر نحو کلامه الأول، الا أنه نعس عند انقضاء صلاته و کلامه ساعه، ثم انتبه فقال: یابن عباس، فقلت: ها أناذا، فقال: ألا احدثک بما رأیت فی منامی آنفا عند رقدتی؟ فقلت: نامت عیناک و رأیت خیرا یا أمیرالمؤمنین.قال: رأیت کأنی برجال قد نزلوا من السماء معهم أعلام بیض، قد تقلدوا سیوفهم و هی بیض تلمع، و قد خطوا حول هذه الأرض

خطه، ثم رأیت کأن هذه النخیل قد ضربت بأغصانها الأرض، تضطرب بدم عبیط، و کأنی بالحسین سخلی [ صفحه 145] و فرخی و مضغتی و مخی قد غرق فیه، یستغیث فلا یغاث.و کأن الرجال البیض قد نزلوا من السماء ینادونه، و یقولون: صبرا آل الرسول، فانکم تقتلون علی أیدی شرار الناس، و هذه الجنه یا أباعبدالله الیک مشتاقه، ثم یعزونی و یقولون: یا أباالحسن أبشر، فقد أقر الله عینک به یوم القیامه، یوم یقوم الناس لرب العالمین.ثم انتبهت هکذا، والذی نفس علی بیده لقد حدثنی الصادق المصدق أبوالقاسم صلی الله علیه و آله و سلم أنی سأراها فی خروجی الی أهل البغی علینا، و هذه أرض کرب و بلاء، یدفن فیها الحسین و سبعه عشر رجلا من ولدی و ولد فاطمه، و انها لفی السماوات معروفه، تذکر أرض کرب و بلاء، کما تذکر بقعه الحرمین، و بقعه بیت المقدس.ثم قال: یابن عباس اطلب فی حولها بعر الظباء، فو الله ما کذبت و لا کذبت [419] ، و هی مصفره لونها لون الزعفران.قال ابن عباس: فطلبتها فوجدتها مجتمعه، فنادیته یا أمیرالمؤمنین قد أصبتها علی الصفه التی وصفتها لی، فقال علی علیه السلام: صدق الله و رسوله.ثم قام یهرول الیها، فحملها و شمها، و قال: هی هی بعینها، أتعلم یابن عباس ما هذه الأباعر؟ هذه قد شمها عیسی علیه السلام، و ذلک أنه مر بها و معه الحواریون، فرأی هاهنا [420] الظباء مجتمعه و هی تبکی، فجلس عیسی بن مریم، و جلس الحواریون معه، فبکی و بکی الحواریون، و هم لا یدرون لم جلس و لم بکی؟فقالوا: یا روح الله و کلمته ما یبکیک؟ قال: أتعلمون أی أرض هذه؟ قالوا:

لا، قال: هذه أرض یقتل فیها فرخ الرسول أحمد، و فرخ الحره الطاهره البتول شبیهه امی، و یلحد فیها طینه أطیب من المسک؛ لأنها طینه الفرخ المستشهد، [ صفحه 146] و هکذا تکون طینه الأنبیاء و أولاد الانبیاء، و هذه الظباء تکلمنی و تقول: انها ترعی فی هذه الأرض شوقا الی تربه الفرخ المبارک، و زعمت أنها آمنه فی هذه الأرض.ثم ضرب بیده الی هذه الصیران [421] فشمها، و قال: هذه بعر الظبا علی هذه الطیب لمکان حشیشها، اللهم أبقها أبدا حتی یشمها أبوه، فیکون له عزاء و سلوه، قال: فبقیت الی یوم الناس [422] هذا، و قد اصفرت لطول زمنها، و هذه أرض کرب و بلاء، ثم قال بأعلی صوته: یا رب عیسی بن مریم لا تبارک فی قتلته، و المعین علیه، و الخاذل له.ثم بکی بکاء طویلا و بکینا معه، حتی سقط لوجهه، و غشی علیه طویلا، ثم أفاق، فأخذ البعر فصره فی ردائه، و أمرنی أن أصرها کذلک، ثم قال: یابن عباس اذا رأیتها تنفجر دما عبیطا، و یسیل منها دم عبیط، فاعلم أن أباعبدالله قد قتل فیها و دفن.قال ابن عباس: فو الله لقد کنت أحفظها أشد من حفظی لبعض ما افترض الله تعالی علی، و أنا لا أحلها من طرف کمی، فبینا أنا فی البیت نائم اذا انتبهت، فاذا هی تسیل دما عبیطا، و کان کمی قد امتلأ دما عبیطا، فجلست و أنا باک و قلت: قتل والله الحسین علیه السلام، والله ما کذبنی علی قط فی حدیث حدثنی، و لا أخبرنی بشی ء قط أنه کان یکون الا کان کذلک؛ لأن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان یخبره

بأشیاء لم یخبر بها غیره.ففزعت و خرجت، و ذلک عند الفجر، و رأیت والله المدینه کأنها ضباب [423] ، لا یستبین فیها أثر عین، ثم طلعت الشمس فرأیت کأنها منکسفه، و رأیت کأن حیطان المدینه علیها دم عبیط، فجلست و أنا باک، و قلت: قتل والله الحسین علیه السلام، و سمعت صوتا من ناحیه البیت، و هو یقول:اصبروا آل الرسول قتل الفرخ النحول [ صفحه 147] نزل الروح الأمین ببکاء و عویل ثم بکی بأعلی صوته و بکیت، فأثبت عندی تلک الساعه، و کان شهر المحرم یوم عاشوراء لعشر مضین منه، فوجدته قتل یوم ورد علینا خبره و تاریخه کذلک، فحدثت هذا الحدیث اولئک الذین کانوا معه، فقالوا: و الله لقد سمعنا ما سمعت و نحن فی المعرکه، و لا ندری ما هو، فکنا نری أنه الخضر علیه السلام [424] .فی المنتخب، عن الصادق علیه السلام: أن علیا علیه السلام حین صار بمصارع الشهداء، قال: أیها الناس اعلموا أنه قبض فی هذه الأرض مائتا نبی، و مائتا سبط من أولاد الأنبیاء، کلهم شهداء، و أتباعهم استشهدوا معهم، ثم انه علیه السلام طاف علی بغلته فی تلک البقعه، و هو مع ذلک مخرج [425] رجلیه من الرکاب، و هو یقول: هنا والله مناخ رکاب، و مصارع شهداء، لا یسبقهم بالفضل من کان قبلهم، و لا یلحقهم من کان بعدهم، ثم نزل و جعل یبکی علیه السلام [426] .فی البحار و المنتخب ما ملخصه: عن ابن مسعود، قال: بینا نحن جلوس عند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی مسجده اذ دخل علینا فئه من قریش، و معهم عمر بن سعد، فتغیر لون رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم،

فقلنا: یا رسول الله ما شأنک؟ فقال: انا أهل بیت اختار الله لنا الآخره علی الدنیا، و انی ذکرت ما یلقی أهل بیتی من قتل و ضرب و شتم و سب و تطرید، و ان أول رأس یحمل علی رأس رمح فی الاسلام رأس ولدی الحسین، و کان الحسین علیه السلام حاضرا عند جده، فقال: یا جداه فمن یقتلنی؟ فقال: یقتلک شرار الناس، و أشار الی ابن سعد، فصار أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اذا رأوا ابن سعد داخلا من باب المسجد یقولون: هذا قاتل الحسین علیه السلام [427] .و فی البحار من کشف الغمه و الارشاد، روی سالم بن أبی حفصه، قال: قال عمر بن سعد للحسین علیه السلام: یا أباعبدالله ان قبلنا اناسا سفهاء یزعمون أنی أقتلک، فقال له الحسین علیه السلام: انهم لیسوا سفهاء، و لکنهم حلماء، أما انه یقر عینی أن لا [ صفحه 148] تأکل بر العراق الا قلیلا [428] .أقول: و قد مر فی معجزاته صلوات الله علیه اخباره علیه السلام بقتله فی زمن النبی صلی الله علیه و آله و سلم و قد سئل أنبأک بهذا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فقال: لا، فسئل النبی صلی الله علیه و آله و سلم عن ذلک، فقال: علمی علمه و علمه علمی الخبر.و من اخبار النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی المنام، ما رواه الفاضل المتبحر، عن ابن حشیش، عن أبی المفضل الشیبانی، عن علی بن محمد بن مخلد، عن محمد بن سالم بن عبدالرحمن، عن عون بن المبارک الخثعمی، عن عمرو بن ثابت، عن أبیه أبی المقدام، عن ابن جبیر، عن ابن عباس، قال: بینا أنا راقد فی منزلی اذ

سمعت صراخا عظیما عالیا من بیت ام سلمه زوج النبی صلی الله علیه و آله و سلم فخرجت بتوجه بی قائدی الی منزلها، و أقبل أهل المدینه الیها الرجال و النساء.فلما انتهیت الیها، قلت: یا ام المؤمنین مالک تصرخین و تغوثین؟ فلم تجبنی، و أقبلت علی النسوه الهاشمیات، و قالت: یا بنات عبدالمطلب أسعدینی و ابکین معی، فقد قتل والله سیدکن و سید شباب أهل الجنه، و الله قد قتل سبط رسول الله و ریحانته الحسین.فقلت: یا ام المؤمنین و من أین علمت ذلک؟قالت: رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی المنام الساعه شعثا مذعورا، فسألته عن شأنه ذلک؟ فقال: قتل ابنی الحسین و أهل بیته الیوم، فدفنتهم و الساعه فرغت من دفنهم. قالت: فقمت حتی دخلت البیت و أنا لا أکاد أن أعقل، فنظرت فاذا بتربه الحسین علیه السلام التی أتی بها جبرئیل من کربلا، فقال: اذا صارت هذه التربه دما، فقد قتل ابنک، و أعطانیها النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: اجعلی هذه التربه فی زجاجه - أو قال: فی قاروره - ولتکن عندک فاذا صارت دما عبیطا، فقد قتل الحسین، فرأیت القاروره الآن، و قد صارت دما عبیطا تفور.قال: فأخذت ام سلمه من ذلک الدم، فلطخت به وجهها، و جعلت ذلک الیوم مأتما و مناحه علی الحسین علیه السلام، فجاءت الرکبان بخبره، و أنه قتل فی ذلک الیوم. [ صفحه 149] قال عمرو بن ثابت: انی دخلت علی أبی جعفر محمد بن علی منزله، فسألته عن هذا الحدیث، و ذکرت له هذه الروایه، فصدقها [429] .و فی المنتخب، نقل عن ام سلمه، قالت: کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم

ذات یوم معی، فبینما هو راقد علی الفراش، جاعل رجله الیمنی علی الیسری، و هو علی قفاه، و اذا بالحسن علیه السلام و هو ابن ثلاث سنین و أشهر أتی الیه، فلما رآه صلی الله علیه و آله و سلم قال: مرحبا بقره عینی، مرحبا بثمره فؤادی، و لم یزل یمشی حتی رکب علی صدر جده، فأبطأ، فخشیت أن النبی صلی الله علیه و آله و سلم تعب،: فأحببت أن انحیه عنه، فقال: دعیه متی ما أراد الا انحدر، و اعلمی بأن من آذی منه شعره فقد آذانی، قالت: فمضیت، فما رجعت الا و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یبکی، فعجبت من ذلک، فقلت: ما یبکیک؟ لا أبکی الله عینیک، و هو ینظر لشی ء بیده و یبکی، فنظرت و اذا بیده تربه، فقلت: ما هی؟قال: أتانی بها جبرئیل هذه الساعه، و قال: هذه طینه فی أرض کربلاء، و هی طینه ولدک الحسین، و تربته التی یدفن فیها، فصیریها فی قاروره، فاذا صارت دما عبیطا، فاعلمی أن ولدی قد قتل.قالت: فبکیت و أخذتها، و اذا لها رائحه کأنها المسک الأذفر، فما مضت الأیام و السنین الا و قد سافر الحسین علیه السلام الی کربلاء، فحس قلبی بالشر، و صرت کل یوم أتجسس القاروره، فبینما أنا کذلک اذا بالقاروره انقلبت دما عبیطا، فعلمت بقتله، و جعلت أنوح و أبکی یومی الی اللیل، و لم أتهن بطعام و لا منام الی طائفه من اللیل، و اذا أنا بالطیف برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم مقبل و علی رأسه و لحیته تراب کثیر، فجعلت أنفضه بکمی، و أقول: نفسی لنفسک الفداء، متی أهملت نفسک

هکذا یا رسول الله؟ من أین لک هذا التراب؟ قال: هذه الساعه فرغت من دفن ولدی الحسین.قالت: فانتبهت مرعوبه، لم أملک علی نفسی، فصحت واحسیناه، واولداه، وامهجه قلباه، حتی علا نحیبی، فأقبلت الی نساء المدینه الهاشمیات و غیرهن، [ صفحه 150] و قلن ما الخبر؟، فحکیت لهن بالقصه، فعلا الصراخ، و قام النیاح، و صار کأنه حین مات [430] رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، وسعین الی قبره بین مشقوقه الجیب، و مکشوفه الرأس، فصحن یا رسول الله قتل الحسین، فو الله الذی لا اله الا هو لقد حسسنا کأن القبر یموج بصاحبه، حتی تحرکت الأرض من تحتنا، فخشینا أنها تسیخ بنا، فانحرفنا بین مشقوقه الجیب، و منشوره الشعر، و باکیه العین [431] .و روی الفاضل، عن بعض کتب المناقب مسندا، عن عمار: أن ابن عباس رأی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی منامه یوما بنصف النهار، و هو أشعث أغبر فی یده قاروره فیها دم، فقال: یا رسول الله ما هذا الدم؟ قال: دم الحسین لم أزل التقطه منذ الیوم فاحصی ذلک الیوم، فوجد قتله فی ذلک الیوم [432] .

فهمت ما ذکرت فیه من أمر الحسین فایاک أن تعرض للحسین فی شی ء، واترک حسینا ما ترکک، فانا لا نرید أن نعرض له فی [ صفحه 151] شی ء ما و فی بیعتنا، و لم ینازعنا سلطاننا، فاکمن عنه ما لم یبد لک صفحته [433] .و روی الصدوق فی مجالسه، مسندا الی جعفر بن محمد بن علی بن الحسین علیهم السلام، قلت له: حدثنی عن مقتل ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: حدثنی أبی، عن أبیه، قال: لما حضرت معاویه الوفاه دعا ابنه یزید، فأجلسه بین یدیه، فقال له: یا بنی انی ذللت لک الرقاب الصعاب، و وطدت لک البلاد، و جعلت الملک و ما فیه لک طعمه، و انی أخشی علیک من ثلاثه نفر یخالفون علیک بجهدهم، و هم: عبدالله بن عمر بن الخطاب، و عبدالله بن الزبیر، و الحسین بن علی بن أبی طالب.فأما عبدالله بن عمر، فهو معک، فالزمه و لا تدعه. و أما عبدالله بن الزبیر، فقطعه ان ظفرت به اربا اربا، فانه یجثو علیک [434] ، کما یجثو الأسد لفریسته، و یواریک مواراه الثعلب للکلب.و أما الحسین، فقد عرفت حظه من رسول الله، و هو من لحم رسول الله و دمه، و قد علمت لا محاله أن أهل العراق سیخرجونه الیهم، ثم یخذلونه و یضیعونه، فان ظفرت به، فاعرف حقه و منزلته من رسول الله، و لا تؤاخذه بفعله، و مع ذلک فان لنا به خلطه و رحما، و ایاک أن تناله بسوء، أو یری منک مکروها.قال: لما هلک معاویه، و تولی الأمر بعده یزید، و أخذ الأمر، بعث عامله علی مدینه رسول الله صلی الله علیه و

آله و سلم و هو عمه عتبه بن أبی سفیان، فقدم المدینه و علیها مروان بن الحکم، و کان عامل معاویه، فأقامه عتبه من مکانه و جلس فیه لینفذ فیه أمر یزید، فهرب مروان و لم یقدر علیه، و بعث عتبه الی الحسین بن علی علیهماالسلام، و قال: ان أمیرالمؤمنین أمرک أن تبایع له.فقال الحسین علیه السلام: یا عتبه قد علمت أنا من أهل بیت الکرامه، و معدن الرساله، و أعلام الحق، الذین أودعه الله عزوجل قلوبنا، و أنطق به ألسنتنا، فنطقنا [435] باذن الله عزوجل، و لقد سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ان الخلافه محرمه علی ولد أبی سفیان، فکیف ابایع أهل بیت قد قال فیهم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم هذا. [ صفحه 152] فلما سمع عتبه ذلک، دعا الکاتب و کتب: بسم الله الرحمن الرحیم، الی عبدالله یزید أمیرالمؤمنین من عتبه بن أبی سفیان، أما بعد، فان الحسین بن علی لیس یری لک خلافه و لا بیعه، فرأیک فی أمره والسلام.فلما ورد الکتاب علی یزید، کتب الجواب الی عتبه: أما بعد فاذا أتاک کتابی هذا، فعجل علی بجوابه، و بین لی فی کتابک کل من دخل فی طاعتی، أو خرج عنها، و لیکن مع الجواب رأس الحسین بن علی.فبلغ ذلک الحسین علیه السلام، فهم بالخروج من أرض الحجاز الی أرض العراق، فلما أقبل اللیل، راح الی مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم لیودع القبر، فلما وصل الی القبر سطع له نور من القبر، فعاد الی موضعه.فلما کانت اللیله الثانیه راح لیودع القبر، فقام یصلی فأطال، فنعس و هو ساجد فجاءه النبی صلی الله

علیه و آله و سلم و هو فی منامه، فأخذ الحسین علیه السلام و ضمه الی صدره، و جعل یقبل بین عینیه، و یقول: بأبی أنت و امی، کأنی أراک مرملا بدمک بین عصابه من هذه الامه، یرجون شفاعتی، مالهم عندالله من خلاق، یا بنی انک قادم علی أبیک و امک و أخیک، و هم مشتاقون الیک، و ان لک فی الجنه درجات لا تنالها الا بالشهاده.فانتبه الحسین علیه السلام من نومه باکیا، فأتی أهل بیته، و أخبرهم [436] بالرؤیا، و ودعهم، و حمل أخواته علی المحامل، و ابنته و ابن أخیه القاسم بن الحسن بن علی بن أبی طالب علیهماالسلام، ثم سار فی أحد و عشرین رجلا من أصحابه و أهل بیته، منهم: أبوبکر بن علی، و محمد بن علی، و عثمان بن علی، و العباس بن علی، و عبدالله بن مسلم بن عقیل، و علی بن الحسین الأکبر، و علی بن الحسین الأصغر.و سمع عبدالله بن عمر بخروجه، فقدم راحلته، و خرج خلفه مسرعا، فأدرکه فی بعض المنازل، فقال: أین ترید یابن رسول الله؟ فقال: العراق، فقال: مهلا ارجع الی حرم جدک، فأبی الحسین علیه السلام علیه، فلما رأی ابن عمر اباءه، قال: یا أباعبدالله اکشف لی عن الموضع الذی کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقبله منک، فکشف [ صفحه 153] الحسین علیه السلام عن سرته، فقبلها ابن عمر ثلاثا و بکی، و قال: استودعک الله یا أباعبدالله، فانک مقتول فی وجهک هذا [437] .روی المفید فی الارشاد روایه هی أبسط مما ذکر، فقال: روی الکلبی و المدائنی و غیرهما من أصحاب السیره، قالوا: لما مات الحسن علیه السلام تحرکت الشیعه بالعراق، و کتبوا الی الحسین

علیه السلام فی خلع معاویه و البیعه له، فامتنع علیهم، و ذکر أن بینه و بین معاویه عهدا و عقدا لا یجوز له نقضه، حتی تمضی المده، فاذا مات معاویه نظر فی ذلک.فلما مات معاویه، و ذلک فی النصف من شهر رجب سنه ستین من الهجره، کتب یزید الی الولید بن عتبه بن أبی سفیان، و کان علی المدینه من قبل معاویه أن یأخذ الحسین علیه السلام بالبیعه له، و لا یرخص له فی التأخر عن ذلک، فأنفذ الولید الی الحسین علیه السلام فی اللیل، فاستدعاه، فعرف الحسین علیه السلام الذی أراد، فدعا جماعه من موالیه و أمرهم بحمل السلاح، و قال لهم: ان الولید قد استدعانی فی الوقت، و لست آمن من أن یکلفنی فیه أمرا لا اجیبه الیه، و هو غیر مأمون،، فکونوا معی اذا دخلت علیه [438] ، فاجلسوا علی الباب، فان سمعتم صوتی قد علا، فدخلوا علیه لتمنعوه عنی.فسار الحسین علیه السلام الی الولید بن عتبه، و وجد عنده مروان بن الحکم، فنعی الیه الولید معاویه، فاسترجع الحسین علیه السلام، ثم قرأ کتاب یزید و ما أمره فیه من أخذ البیعه منه له، فقال الحسین علیه السلام: انی لا أراک تقنع ببیعتی لیزید سرا حتی ابایعه جهرا، فیعرف ذلک الناس، فقال له الولید: أجل، فقال الحسین علیه السلام: فتصبح و تری رأیک فی ذلک، فقال له الولید: انصرف علی اسم الله تعالی حتی تأتینا مع جماعه الناس.فقال له مروان: والله لئن فارقک الحسین الساعه و لم یبایع، لا قدرت منه علی مثلها أبدا، حتی تکثر القتلی بینکم و بینه، أحبس الرجل، و لا یخرج من [ صفحه 154] عندک حتی یبایع أو تضرب عنقه، فوثب الحسین علیه السلام عند ذلک، و

قال: أنت یابن الزرقاء تقتلنی أم هو؟ کذبت والله و أثمت و خرج یمشی و معه موالیه حتی أتی منزله [439] .أقول: هکذا روی السید أیضا، الا أنه قال: فأحضر الولید مروان و استشاره فی أمر الحسین علیه السلام، فقال: انه لا یقبل، و لو کنت مکانک ضربت عنقه، فقال الولید: لیتنی لم أک شیئا مذکورا [440] .و قال ابن شهرآشوب: ان مروان جرد سیفه، و قال: مر سیافک أن یضرب عنقه قبل أن یخرج من الدار، و دمه فی عنقی، و ارتفعت الضجه، فهجم تسعه عشر رجلا من أهل بیته، و قد انتضوا خناجرهم، فخرج الحسین علیه السلام معهم، و وصل الخبر الی یزید، فعزل الولید، و ولاها مروان [441] .و فی روایه السید، ثم قال علیه السلام: أیها الأمیر انا أهل البیت النبوه، و معدن الرساله، و مختلف الملائکه، و بنا فتح الله، و بنا ختم الله، و یزید رجل فاسق شارب الخمر، قاتل النفس المحرمه، معلن بالفسق، و مثلی لا یبایع مثله، و لکن نصبح و تصبحون، و ننظر و تنظرون، أینا أحق بالبیعه و الخلافه، ثم خرج علیه السلام [442] .روی أنه لما قرب وفاه معاویه، قال لابنه یزید: لا ینازعک فی هذا الأمر الا أربعه: الحسین بن علی، و عبدالله بن عمر، و عبدالله بن الزبیر، و عبدالرحمن بن أبی بکر، فأما ابن عمر، فانه زاهد و یبایعک اذا لم یبق أحد غیره، و أما ابن أبی بکر، فانه مولع بالنساء و اللهو. و أما ابن الزبیر، فانه یراوغک روغان الثعلب، و یجثو لک، فقطعه اربا اربا. و أما الحسین، فان أهل العراق لن یدعوه حتی یخرجوه، فان قدرت علیه فاصفح عنه، فانه له رحما ماسه و حقا عظیما

[443] .و قال ابن شهرآشوب: کتب یزید الی الولید بأخذ البیعه من الحسین علیه السلام، [ صفحه 155] و عبدالله بن عمر، و عبدالله بن الزبیر، و عبدالرحمن بن أبی بکر، أخذا عنیفا لیست فیه رخصه، فمن یأبی علیک منهم، فاضرب عنقه، و ابعث الی برأسه، فشاور فی ذلک مروان، فقال: الرأی أن تحضرهم، و تأخذ منهم البیعه قبل أن یعلموا، فوجه فی طلبهم، و کانوا عند التربه، فقال عبدالرحمن بن أبی بکر، و عبدالله بن عمر: ندخل دورنا و نغلق أبوابنا، و قال ابن الزبیر: و الله ما ابایع یزید أبدا، و قال الحسین: أنا لابد لی من الدخول علی الولید، و ذکر قریبا مما مر [444] .قال المفید و السید أیضا قریبا منه، فقال مروان للولید: عصیتنی لا والله لا یمکنک مثلها من نفسه أبدا، فقال الولید: ویحک انک اخترت لی التی فیها هلاک دینی و دنیای، والله ما احب أن لی ما طلعت علیه الشمس و غربت عنه من مال الدنیا و ملکها و انی قتلت حسینا، سبحان الله أقتل حسینا ان قال لا ابایع، و الله انی لأظن أن امرء یحاسب بدم الحسین خفیف المیزان عند الله یوم القیامه، فقال له مروان: فاذا کان هذا رأیک، فقد أصبت فیما صنعت، یقول هذا و هو غیر الحامد له فی رأیه [445] .و فی المنتخب، قال له مروان: فان فاتک الثعلب فلا تری الا غباره.ثم قال السید: فأصبح الحسین علیه السلام، فخرج من منزله یستمع الأخبار، فلقیه مروان، فقال له: یا أباعبدالله انی لک ناصح، فأطعنی ترشد، فقال الحسین علیه السلام: و ما ذاک؟ قل حتی أسمع، فقال مروان: انی آمرک ببیعه یزید أمیرالمؤمنین، فانه خیر لک فی دینک و

دنیاک، فقال الحسین علیه السلام: انا لله و انا الیه راجعون، و علی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامه براع مثل یزید، و لقد سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: الخلافه محرمه علی آل أبی سفیان، و طال الحدیث بینه و بین مروان حتی انصرف مروان و هو غضبان [446] .ثم قال السید: حدثنی جماعه باسنادهم الی عمر بن الثابت [447] ، فیما ذکره فی [ صفحه 156] أواخر کتاب الشافی فی النسب، باسناده الی جده محمد بن عمر، قال: سمعت أبی عمر بن علی بن أبی طالب علیه السلام یحدث أخوالی آل عقیل، قال: فلما امتنع أخی الحسین علیه السلام عن البیعه لیزید بالمدینه، دخلت علیه، فوجدته جالسا، فقلت له: جعلت فداک یا أباعبدالله حدثنی أخوک أبومحمد الحسن، عن أبیه علیهماالسلام، ثم سبقتنی الدمعه و علا شهیقی، فضمنی الیه، و قال: حدثک أنی مقتول؟ فقلت: حوشیت یابن رسول الله من القتل، فقال: سألتک بحق أبیک بقتلی خبرک؟ فقلت: نعم، فلولا ناولت و بایعت.فقال: حدثنی أبی أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أخبره بقتله و بقتلی، و ان تربتی بقرب تربته، أفتظن أنک قد علمت مالم أعلمه، والله لا أعطی الدنیه من نفسی أبدا، و لتلقین فاطمه أباها شاکیه مما لقی ذریتها من امته، و لا یدخل الجنه أحد آذاها فی ذریتها [448] .قال المفید قدس سره: فأقام الحسین علیه السلام فی منزله تلک اللیله، و هی لیله السبت لثلاث بقین من رجب سنه ستین، و اشتغل الولید بن عتبه بمراسله ابن الزبیر فی البیعه لیزید و امتناعه علیهم [449] ، و خرج ابن الزبیر من لیلته عن المدینه متوجها الی مکه، فلما أصبح

الولید سرح فی أثره الرجال، فبعث راکبا من موالی بنی امیه فی ثمانین راکبا، فطلبوه فلم یدرکوه فرجعوا [450] .و روی مثله الصدوق فی أمالیه [451] .و قال فی البحار: قال محمد بن أبی طالب الموسوی: خرج الحسین علیه السلام من منزله ذات لیله، و أقبل الی قبر جده صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: السلام علیک یا رسول الله أنا الحسین بن فاطمه، فرخک و ابن فرختک، و سبطک الذی خلفتنی فی امتک، فاشهد علیهم یا نبی الله أنهم خذلونی و ضیعونی و لم یحفظونی، و هذه شکوای الیک حتی ألقاک، قال: ثم قام فصف قدمیه، فلم یزل راکعا ساجدا. [ صفحه 157] قال: و أرسل الولید الی منزل الحسین علیه السلام لینظر أخرج من المدینه أم لا؟ فلم یصبه فی منزله، فقال: الحمد لله الذی أخرجه و لم یبتلنی بدمه، قال: و رجع الحسین علیه السلام الی منزله عند الصبح.فلما کانت اللیله الثانیه خرج الی القبر أیضا، و صلی رکعات، فلما فرغ من صلاته جعل یقول: اللهم هذا قبر نبیک محمد، و أنا ابن بنت نبیک، و قد حضرنی من الأمر ما قد علمت، اللهم انی احب المعروف، و أنکر المنکر، و أنا أسألک یا ذاالجلال و الاکرام بحق القبر و من فیه، الا اخترت لی ما هو لک رضی و لرسولک رضی.قال: ثم جعل یبکی عند القبر، حتی اذا کان قریبا من الصبح، وضع رأسه علی القبر فاغفی، فاذا هو برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قد أقبل فی کتیبه من الملائکه عن یمینه و عن شماله و بین یدیه، حتی ضم الحسین الی صدره، و قبل بین عینیه، و قال: حبیبی

یا حسین کأنی أراک عن قریب مرملا بدمائک مذبوحا بأرض کرب و بلاء، من عصابه من امتی، و أنت مع ذلک عطشان لا تسقی، و ظمآن لا تروی، و هم مع ذلک یرجون شفاعتی، لا أنالهم الله شفاعتی یوم القیامه، حبیبی یا حسین ان أباک و امک و أخاک قدموا علی، و هم مشتاقون الیک، و ان لک فی الجنان لدرجات لن تنالها الا بالشهاده.قال: فجعل الحسین علیه السلام فی منامه ینظر الی جده و یقول: یا جداه لا حاجه لی فی الرجوع الی الدنیا، فخذنی الیک و أدخلنی معک فی قبرک، فقال له رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: لابد لک من الرجوع الی الدنیا حتی ترزق الشهاده، و ما قد کتب الله لک فیها من الثواب العظیم، فانک و أباک و أخاک و عمک و عم أبیک تحشرون یوم القیامه فی زمره واحده، حتی تدخلوا الجنه.قال: فانتبه الحسین علیه السلام من نومه فزعا مرعوبا، فقص رؤیاه علی أهل بیته و بنی عبدالمطلب، فلم یکن فی ذلک الیوم فی شرق و لا غرب [452] أحد أشد غما من [ صفحه 158] أهل بیت رسول الله، و لا أکثر باک و لا باکیه منهم [453] .و فی کامل الزیارات: أبی، و جماعه مشایخی، عن سعد، عن محمد بن یحیی المعاذی، عن الحسن بن موسی الأصم، عن عمرو بن جابر، عن محمد بن علی علیه السلام، قال: لما هم الحسین علیه السلام بالشخوص من المدینه، أقبلت نساء بنی عبدالمطلب، فاجتمعن للنیاحه، حتی مشی فیهن الحسین علیه السلام، فقال: أنشدکن الله أن تبدین هذا الأمر معصیه لله و لرسوله، قالت له نساء بنی عبدالمطلب، فلمن نستبقی النیاحه و البکاء،

فهو عندنا کیوم مات فیه رسول الله و علی و فاطمه و رقیه و زینب و ام کلثوم، فننشدک الله جعلنا الله فداک من الموت، فیا حبیب الأبرار من أهل القبور، و أقبلت بعض عماته تبکی، و تقول: اشهد یا حسین لقد سمعت الجن ناحت بنوحک، و هم یقولون:و ان قتیل الطف من آل هاشم أذل رقابا من قریش فذلت حبیب رسول الله لم یک فاحشا أبانت مصیبتک الانوف و جلت و قلن أیضا:ابکوا حسینا سیدا و لقتله شاب الشعرو لقتله زلزلتم و لقتله انکسف القمرو احمرت آفاق السماء من العشیه و السحرو تغیرت شمس البلاد بهم و أظلمت الکورذاک ابن فاطمه المصاب به الخلائق و البشرأورثتنا ذلا به جدع الأنوف مع الغرر [454] .روی الفاضل فی البحار عقلا عن محمد بن أبی طالب الموسوی، و قریب منه روایه المفید فی الارشاد، قال: و تهیأ الحسین علیه السلام للخروج من المدینه، و مضی فی جوف اللیل الی قبر امه فودعها، ثم مضی الی قبر أخیه الحسن علیه السلام ففعل کذلک، ثم رجع الی منزله وقت الصبح، فأقبل الیه أخوه محمد بن الحنفیه، و قال: [ صفحه 159] یا أخی أنت أحب الخلق الی و أعزهم علی، و لست والله أدخر النصیحه لاحد من الخلق الا لک، و لیس أحد أحق بها منک؛ لانک مزاج مائی و نفسی و روحی و بصری، و کبیر أهل بیتی، و من وجبت طاعته فی عنقی؛ لان الله قد شرفک علی، و جعلک من سادات أهل الجنه.الی أن قال: تخرج الی مکه، فان اطمأنت بک الدار بها فذاک، و ان تکن الاخری خرجت الی بلاد الیمن، فانهم أنصار جدک و أبیک، و هم أرأف الناس و

أرقهم قلوبا، و أوسع الناس بلادا، فان اطمأنت بک الدار، و الا لحقت بالرمال و شعوب الجبال، و جزت من بلد الی بلد، حتی تنظر ما یؤول الیه أمر الناس، و یحکم الله بیننا و بین القوم الفاسقین [455] .قال: فقال الحسین علیه السلام: یا أخی و الله لو لم یکن فی الدنیا ملجأ و لا مأوی، لما بایعت یزید بن معاویه، فقطع محمد بن الحنفیه الکلام و بکی، فبکی الحسین علیه السلام معه ساعه، ثم قال: یا أخی جزاک الله خیرا، فقد نصحت و أشرت بالصواب، و أنا عازم علی الخروج الی مکه، و قد تهیأت لذلک أنا و اخوتی و بنو أخی و شیعتی، و أمرهم أمری، و رأیهم رأیی، و أما أنت یا أخی فلا علیک أن تقیم بالمدینه، فتکون لی عینا علیهم، لا تخفی عنی شیئا من امورهم.ثم دعا الحسین علیه السلام بدواه و بیاض، و کتب هذه الوصیه لاخیه محمد بن الحنفیه: بسم الله الرحمن الرحیم، هذا ما أوصی بن الحسین بن علی بن أبی طالب الی أخیه محمد بن الحنفیه، أن الحسین یشهد أن لا اله الا الله وحده لا شریک له، و أن محمدا عبده و رسوله، جاء بالحق [من عند الحق] [456] و ان الجنه و النار حق، و أن الساعه آتیه لا ریب فیها، و أن الله یبعث من فی القبور، و أنی لم أخرج أشرا و لا بطرا، و لا مفسدا و لا ظالما، و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی صلی الله علیه و آله و سلم، ارید أن آمر بالمعروف، و أنهی عن المنکر، و آمر بسیره جدی و أبی علی بن أبی طالب علیه السلام،

فمن قبلنی بقبول الحق، فالله أولی بالحق، و من رد علی [ صفحه 160] هذا أصبر حتی یقضی الله بینی و بین القوم بالحق، و هو خیر الحاکمین، و هذه وصیتی یا أخی الیک، و ما توفیقی الا بالله علیه و توکلت و الیه انیب.قال: ثم طوی الحسین علیه السلام الکتاب و ختمه بخاتمه، و دفعه الی أخیه، ثم ودعه و خرج فی جوف اللیل [457] .فی روایه المفید خرج علیه السلام لیله الاحد لیومین بقیا من رجب متوجها نحو مکه، و کان دخوله ایاها لیله الجمعه لثلاث مضین من شعبان [458] .و قال السید: روی محمد بن یعقوب الکلینی فی کتاب الرسائل، عن محمد ابن یحیی، عن محمد بن الحسین، عن أیوب بن نوح، عن صفوان، عن مروان بن اسماعیل، عن حمزه بن حمران، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ذکرنا خروج الحسین علیه السلام، و تخلف ابن الحنفیه، فقال أبو عبدالله علیه السلام: یا حمزه انی ساخبرک بحدیث لا تسأل عنه بعد مجلسک هذا، ان الحسین علیه السلام لما فصل [459] متوجها، دعا بقرطاس و کتب فیه: بسم الله الرحمن الرحیم، من الحسین بن علی بن أبی طالب الی بنی هاشم، أما بعد فانه من لحق بی منکم استشهد، و من تخلف لم یبلغ مبلغ الفتح، و السلام.قال: و قال شیخنا المفید باسناده الی أبی عبدالله علیه السلام قال: لما سار أبو عبدالله علیه السلام من المدینه، لقیه أفواج من الملائکه المسومه فی أیدیهم الحراب علی نجب من نجب الجنه، فسلموا علیه، و قالوا: یا حجه الله علی خلقه بعد جده و أبیه و أخیه، ان الله سبحانه أمد جدک بنا فی مواطن کثیره، و ان الله أمدک بنا، فقال لهم:

الموعد حفرتی و بقعتی التی أستشهد فیها و هی کربلا، فاذا وردتها فأتونی، فقالوا: یا حجه الله مرنا نسمع و نطع، فهل تخشی من عدو یلقاک فنکون معک؟ فقال: لا سبیل لهم علی و لا یلقونی بکریهه، أو أصل الی بقعتی.و أتته أفواج مسلمی الجن، فقالوا: یا سیدنا نحن شیعتک و أنصارک، فمرنا بأمرک و ما تشاء، فلو أمرتنا بقتل کل عدو لک و أنت بمکانک لکفیناک ذلک، فجزاهم [ صفحه 161] الحسین خیرا، و قال لهم: أو ما قرأتم کتاب الله المنزل علی جدی رسول الله (أینما تکونوا یدرککم الموت و لو کنتم فی بروج مشیده) [460] و قال سبحانه: (لبرز الذین کتب علیهم القتل الی مضاجعهم) [461] و اذا أقمت بمکانی، فبماذا یبتلی هذا الخلق المتعوس؟ و بماذا یختبرون؟ و من ذا یکون ساکن حفرتی بکربلا؟ و قد اختارها الله تعالی یوم دحا الارض، و جعلها معقلا لشیعتنا، و یکون لهم أمانا فی الدنیا و الاخره، و لکن تحضرون یوم السبت، و هو یوم عاشوراء الذی فی آخره اقتل، و لا یبقی بعدی مطلوب من أهلی و نسبی و اخوتی و أهل بیتی، و یسار برأسی الی یزید.فقالت الجن: نحن والله یا حبیب الله و ابن حبیبه، لولا أن أمرک طاعه، و أنه لا یجوز لنا مخالفتک، قتلنا جمیع أعدائک قبل أن یصلوا الیک، فقال علیه السلام لهم: نحن والله أقدر علیهم منکم، و لکن لیهلک من هلک عن بینه، و یحیی من حی عن بینه [462] .أقول: روی السید فی اللهوف هذه الروایه حین عزم علیه السلام المسیر من مکه الی العراق [463] ، و لعلهما واقعتان فی کلتا الهجرتین، و کذا مجی ء الجن

یجوز وقوعه مرتین، فلا منافاه، نظیر ما وقع من منع ابن الحنفیه له علیه السلام فی کلتیهما، و فیه بعد؛ لان مجی ء الجن فی کلتا الروایتین من المفید عن أبی عبدالله علیه السلام.و قال المتبحر الفاضل فی البحار: وجدت فی بعض الکتب [464] أنه علیه السلام لما عزم علی الخروج من المدینه، أتت ام سلمه فقالت: یا بنی لا تحزنی بخروجک الی العراق، فانی سمعت جدک یقول: یقتل ولدی الحسین بأرض العراق فی أرض یقال لها: کربلا، فقال لها: یا اماه و أنا والله أعلم ذلک، و انی مقتول لا محاله، و لیس لی من هذا بد، و انی والله لاعرف الیوم الذی اقتل فیه، و أعرف من یقتلنی، و أعرف البقعه التی ادفن فیها، و انی أعرف من یقتل أهل بیتی و قرابتی و شیعتی، و ان أردت [ صفحه 162] یا اماه اریک حفرتی و مضجعی.ثم أشار علیه السلام الی جهه کربلا، فانخفضت الأرض حتی أراها مضجعه، و مدفنه، و موضع عسکره، و موقفه، و مشهده، فعند ذلک بکت ام سلمه بکاء شدیدا، فسلمت أمره الی الله، فقال لها: یا اماه قد شاء الله عزوجل أن یرانی مقتولا مذبوحا ظلما و عدوانا، و قد شاء أن یری حرمی و رهطی و نسائی مشردین، و أطفالی مذبوحین مظلومین، مأسورین مقیدین، و هم یستغیثون، فلا یجدون ناصرا و لا معینا.و فی روایه اخری، قالت ام سلمه: و عندی تربه دفعها الی جدک فی قاروره، فقال: والله انی مقتول کذلک، و ان لم أخرج الی العراق یقتلوننی أیضا، ثم أخذ تربه، فجعلها فی قاروره، و أعطاها ایاها، فقال: اجعلها مع قاروره جدی، فاذا فاضتا دما فاعلمی أنی قد قتلت [465] .قال المفید

[466] : فسار الحسین علیه السلام الی مکه، و هو یقرأ (فخرج منها خائفا یترقب قال رب نجنی من القوم الظالمین) [467] و لزم الطریق الأعظم، فقال له أهل بیته: لو تنکبت الطریق الأعظم، کما فعل ابن الزبیر، کیلا یلحقک الطلب، فقال: لا والله لا افارقه حتی یقضی الله ما هو قاض، و لما دخل الحسین علیه السلام مکه کان دخوله ایاها یوم الجمعه لثلاث مضین من شعبان، دخلها و هو یقرأ (و لما توجه تلقاء مدین قال عسی ربی أن یهدینی سواء السبیل) [468] .ثم نزلها و أقبل أهلها یختلفون الیه، و من کان بها من المعتمرین و أهل الآفاق، و ابن الزبیر بها قد لزم جانب الکعبه، و هو قائم یصلی عندها و یطوف، و یأتی الحسین علیه السلام فیمن یأتی، فیأتیه الیومین المتوالیین و یأتیه بین کل یومین مره، و هو أثقل خلق الله علی ابن الزبیر، قد عرف أن أهل الحجاز لا یبایعونه ما دام [ صفحه 163] الحسین علیه السلام فی البلد، و ان الحسین علیه السلام أطوع فی الناس منه و أجل [469] .

تغروا الرجل فی نفسه، قالوا: لا، بل نقاتل عدوه، و نقتل أنفسنا دونه.قال: فاکتبوا الیه، فکتبوا الیه: بسم الله الرحمن الرحیم، الی الحسین [471] بن علی علیهماالسلام من سلیمان بن صرد، و المسیب بن نجیه، و رفاعه بن شداد البجلی، و حبیب بن مظاهر، و شیعته من المؤمنین والمسلمین من أهل الکوفه، سلام علیک، فانا نحمد الیک الله الذی لا اله الا هو، أما بعد: فالحمد لله الذی قصم عدوک الجبار العنید، الذی ابتز [472] علی هذه الامه فابتزها أمرها، و غصبها فیئها، و تأمر علیها بغیر رضی منها، ثم قتل خیارها، و استبقی شرارها، و جعل مال الله دولا بین جبابرتها [ صفحه 164] و أغنیائها، فبعدا له کما بعدت ثمود.ثم انه لیس علینا امام غیرک، فاقبل علینا لعل الله أن یجمعنا بک علی الحق، و ان النعمان بن بشیر فی قصر الاماره، لسنا نجتمع معه فی جمعه، و لا نخرج معه الی عید، و لو قد بلغنا أنک قد أقبلت الینا أخرجناه، حتی نلحقه بالشام انشاء الله.ثم سرحوا بالکتاب مع عبدالله بن مسمع الهمدانی، و عبدالله بن وأل، و أمروهما بالنجاء [473] ، فخرجا مسرعین حتی قدما علی الحسین علیه السلام بمکه لعشر مضین من شهر رمضان.ثم لبث أهل الکوفه یومین بعد تسریحهم بالکتاب، و أنفدوا قیس بن مصهر الصیداوی، و عبدالله بن شداد بن عبدالله الأرحبی [474] ، و عماره بن عبدالله السلولی، الی الحسین علیه السلام، و معهم نحو من مائه و خمسین صحیفه من الرجل و الاثنین و الأربعه.و قال السید: و هو مع ذلک یتأبی و لا یجیبهم، فورد علیه فی یوم واحد ستمائه کتاب، و توالت [475] الکتب حتی اجتمعت

عنده فی نوب متفرقه اثنا عشر ألف کتاب.و قال المفید: ثم لبثوا یومین آخرین، و سرحوا الیه هانی بن هانی السبیعی، و سعید بن عبدالله الحنفی، و کتبوا الیه: بسم الله الرحمن الرحیم، الی الحسین بن علی، من شیعته، أما بعد: فحی هلا [476] فان الناس ینتظرون لا رأی لهم فی غیرک، فالعجل العجل، ثم العجل العجل والسلام.ثم کتب شبث بن ربعی، و حجار بن أبجر، و یزید بن الحارث بن رویم، [ صفحه 165] و عروه بن قیس، و عمرو بن حجاج الزبیدی، و محمد بن عمرو التمیمی [477] : أما بعد، فقد اخضر الجناب، و أینعت الثمار، و أعشبت الأرض، و أورقت الأشجار، فاذا شئت فأقبل علینا، فانما تقدم علی جند لک مجنده والسلام.و تلاقت الرسل کلها عنده، فقرأ الکتب، و سأل الرسل عن أمر الناس، ثم کتب علیه السلام مع هانی بن هانی، و سعید بن عبدالله، و کانا آخر الرسل: بسم الله الرحمن الرحیم، من الحسین بن علی الی الملأ من المؤمنین و المسلمین، أما بعد، فان هانیا و سعیدا قدما علی بکتبکم، و کانا آخر من قدم علی من رسلکم، و قد فهمت کل الذی اقتصصتم و ذکرتم، و مقاله جلکم أنه لیس علینا امام، فأقبل لعل الله أن یجمعنا بک علی الحق و الهدی، و أنا باعث الیکم أخی و ابن عمی و ثقتی من أهل بیتی مسلم بن عقیل، فان کتب الی أنه قد اجتمع رأی ملأکم، و ذوی الحجی و الفضل منکم، علی مثل ما قدمت به رسلکم و قرأت فی کتبکم، فانی أقدم الیکم و شیکا انشاء الله، فلعمری ما الامام الا الحاکم بالکتاب، القائم بالقسط، الدائن

بدین الحق، الحابس نفسه علی ذات الله تعالی والسلام.و دعا الحسین علیه السلام مسلم بن عقیل، فسرحه مع قیس بن مصهر الصیداوی، و عماره بن عبدالله السلولی، و عبدالرحمن بن عبدالله الأزدی، و أمره بالتقوی، و کتمان أمره و اللطف، فان رأی الناس مجتمعین مستوثقین، عجل الیه بذلک.فأقبل مسلم حتی أتی المدینه، فصلی فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و ودع من أحب من أهله، و استأجر دلیلین من قیس، فأقبلا به یتنکبان الطریق، فضلا عن الطریق، و أصابهما عطش شدید، فعجزا عن السیر، فأومأ الیه [478] الی سنن الطریق [479] ، بعد أن لاح لهم ذلک، فسلک مسلم ذلک السنن، و مات الدلیلان عطشا.فکتب مسلم بن عقیل رحمه الله من الموضع المعروف بالمضیق مع قیس بن مسهر: أما بعد، فانی أقبلت من المدینه مع دلیلین لی فحادا [480] عن الطریق فضلا، و اشتد [ صفحه 166] علیهما العطش، فلم یلبثا أن ماتا، و أقبلنا حتی انتهینا الی الماء، فلم ننج الا بحشاشه أنفسنا، و ذلک الماء بمکان یدعی بالمضیق من بطن الخبت، و قد تطیرت من توجهی هذا، فان رأیت أعفیتنی منه و بعثت غیری، والسلام.فکتب الیه الحسین: أما بعد، فقد خشیت [481] أن لا یکون حملک علی الکتاب الی فی الاستعفاء من الوجه الذی وجهتک الا الجبن، فامض لوجهک الذی وجهتک فیه والسلام.فلما قرأ مسلم الکتاب، قال: أما هذا فلست أتخوفه علی نفسی، فأقبل حتی مر بماء لطی، فنزل ثم ارتحل عنه، فاذا رجل یرمی الصید، فنظر الیه قد رمی ظبیا حین أشرف له فصرعه، فقال مسلم بن عقیل: نقتل أعداءنا انشاء الله.ثم أقبل حتی دخل الکوفه، فنزل فی دار

المختار بن أبی عبید، و هی التی تدعی الیوم دار مسلم بن المسیب، و أقبلت الشیعه تختلف الیه، فکلما اجتمع الیه منهم جماعه قرأ علیهم کتاب الحسین علیه السلام و هم یبکون، و بایعه الناس، حتی بایعه منهم ثمانیه عشر ألفا.فکتب مسلم الی الحسین علیه السلام یخبره ببیعه ثمانیه عشر ألفا، و یأمره بالقدوم، و جعلت الشیعه تختلف الی مسلم بن عقیل، حتی علم بمکانه.فبلغ النعمان بن بشیر ذلک، و کان والیا علی الکوفه من قبل معاویه، فأقره یزید علیها، فصعد المنبر فحمد الله و أثنی علیه، ثم قال: أما بعد، فاتقوا الله عباد الله و لا تسارعوا الی الفتنه والفرقه، فان فیها تهلک الرجال و تسفک الدماء، و تغصب الأموال، انی لا اقاتل من لا یقاتلی، و لا آت علی من لم یأت علی، و لا انبه نائمکم، و لا أتحرش بکم، و لا آخذ بالقرف، و لا أسب من لم یسب الی بالظنه [482] ، و لا التهمه، و لکنکم ان أبدیتم صفحتکم لی، و نکثتم لی بیعتکم، و خالفتم امامکم، فوالله الذی لا اله غیره لأضربنکم بسیفی ما ثبت قائمه فی یدی، و لو لم یکن لی منکم ناصر، أما انی أرجو أن یکون من یعرف الحق منکم أکثر ممن یردیه الباطل. [ صفحه 167] فقام الیه عبدالله بن مسلم بن ربیعه الحضرمی حلیف بنی امیه، فقال: انه لا یصلح ما تری الا الغشم، و هذا الذی أنت علیه فیما بینک و بین عدوک رأی المستضعفین، فقال له النعمان: أکون من المستضعفین فی طاعه الله أحب الی من أن أکون من الغاوین فی معصیه الله ثم نزل.و خرج عبدالله بن مسلم، و کتب الی یزید بن

معاویه کتابا: أما بعد، فان مسلم بن عقیل قد قدم الکوفه، و بایعه الشیعه للحسین بن علی بن أبی طالب، فان یکن لک فی الکوفه حاجه، فابعث الیها رجلا قویا ینفذ أمرک، و یعمل مثل عملک فی عدوک، فان النعمان بن بشیر رجل ضعیف أو هو یتضعف [483] .ثم کتب الیه عماره بن عقبه بنحو من کتابه، ثم کتب الیه عمر بن سعد بن أبی وقاص مثل ذلک، فلما وصلت الکتب الی یزید، دعا سرحون مولی معاویه، فقال: ما رأیک؟ ان الحسین قد نفذ الی الکوفه مسلم بن عقیل یبایع له، و قد بلغنی عن النعمان ضعف و قول سی ء، فمن تری أن استعمل علی الکوفه؟ و کان یزید عاتبا علی عبیدالله بن زیاد، فقال له سرحون: أرأیت لو نشر لک معاویه حیا ما کنت آخذا برأیه؟ قال: بلی، فأخرج سرحون عهد عبیدالله علی الکوفه، و قال: هذا رأی معاویه مات، و قد أمر بهذا الکتاب، فضم المصرین الی عبیدالله، فقال له یزید: أفعل، ابعث بعهد عبیدالله بن زیاد الیه.ثم دعا مسلم بن عمرو الباهلی، و کتب الی عبیدالله: أما بعد، فانه کتب الی شیعتی من أهل الکوفه، یخبروننی أن ابن عقیل فیها یجمع الجموع، لیشق عصا المسلمین، فسرحین تقرأ کتابی هذا، حتی تأتی الکوفه، فتطلب ابن عقیل طلب الخرزه حتی تثقفه فتوثقه أو تقتله، أو تنفیه، والسلام، و سلم الیه عهده علی الکوفه، فخرج مسلم بن عمرو حتی قدم علی عبیدالله البصره، و أوصل الیه العهد و الکتاب، فأمر عبیدالله بالجهاز من وقته، و المسیر و التهی ء الی الکوفه من الغد [484] .أقول: روی السید فی اللهوف ما ملخصه: أن الحسین علیه السلام قد کتب الی [ صفحه 168]

جماعه من أشراف البصره کتابا مع بعض موالیه یدعوهم فیه الی نصرته، و لزوم طاعته، منهم یزید بن مسعود النهشلی، و المنذر بن الجارود، أما یزید بن مسعود، فانه جمع بنی تمیم و بنی حنظله و بنی سعد، فوعظهم و حثهم علی الجهاد فی خدمه سلطان المعاد علیه السلام. فأما بنوتمیم و بنی حنظله، فلبوه بالاجابه، و أنعموا بحسن الاطاعه. و أما بنوسعد، فاستمهلوا حتی یتشاوروا.فکتب الی الحسین علیه السلام بالواقعه، و تجهزوا للخروج الیه علیه السلام، فلم یتیسر لهم الوصول الا بعد السانحه، فلما سمعوا الواعیه جزعوا من انقطاعهم عنه صلوات الله علیه.و أما المنذر بن الجارود فانه جاء بالکتاب و الرسول الی ابن زیاد مخافه أن یکون الکتاب دسیسا منه أخزاه الله، و کانت بنته زوجه لعبید الله، فأخذ الرسول فصلبه، ثم صعد المنبر، فخطب و توعد أهل البصره علی الخلاف و اثاره الأرجاف، ثم بات اللیله، فلما أصبح استناب علیهم أخاه عثمان بن زیاد و أسرع هو الی الکوفه، فلما قاربها نزل حتی أمسی، ثم دخلها لیلا، فظن أهلها أنه الحسین علیه السلام، فتباشروا بقدومه و دنوا منه، فلما عرفوا أنه ابن زیاد تفرقوا عنه، فدخل قصر الاماره و بات فیه الی الغداه، ثم خرج و صعد المنبر و خطبهم و توعدهم علی معصیه السلطان، و وعدهم مع الطاعه الاحسان، فلما سمع مسلم بن عقیل بذلک خاف من الاشتهار، فخرج من دار المختار و قصد دار هانی بن عروه، فآواه و کثر اختلاف الشیعه الیه [485] .أقول: روی ابن شهرآشوب أنه دخل مسلم الکوفه سکن فی دار سالم بن المسیب - أو مسلم بن المسیب، و قد مضی أن هذه الدار هی دار المختار، فلا تغفل - فبایعه اثنا عشر ألف رجل، فلما

دخل ابن زیاد، انتقل من دار سالم الی دار هانی فی جوف اللیل، و دخل فی أمانه، و کان یبایعه الناس حتی بایعه خمس و عشرون ألف رجل، فعزم علی الخروج، فقال هانی: لا تعجل.ثم قال: و کان شریک بن الأعور الهمدانی جاء من البصره مع عبیدالله بن [ صفحه 169] زیاد، فمرض و نزل دار هانی أیاما، ثم قال لمسلم: ان عبیدالله یعودنی، و انی مطاوله الحدیث، فاخرج الیه بسیفک فاقتله، و علامتک أن أقول اسقونی ماء، و نهاه هانی عن ذلک، فلما دخل عبیدالله علی شریک، و سأله عن وجعه، و طال سؤاله، و رأی أن أحدا لا یخرج، فخشی أن یفوته، فأخذ یقول:ما الانتظار بسلمی أن تحییها کأس المنیه بالتعجیل اسقوهافتوهم ابن زیاد و خرج [486] .قال الشیخ ابن نما: فجعل یقول: «ما الانتظار بسلمی لا یحییها» یکرر ذلک، فأنکر عبیدالله القول، و التفت الی هانی بن عروه، و قال: ان ابن عمک یخلط فی علته، و هانی قد ارتعد و تغیر وجهه، فقال هانی: ان شریکا یهجر منذ وقع فی المرض، یتکلم بما لا یعلم فسار عبیدالله الخ [487] .قال أیضا ابن نما: فخرج مسلم و السیف فی کفه، قال له شریک: ما منعک من الأمر؟ قال مسلم: لما هممت بالخروج تعلقت بی زوجه هانی، و قالت: نشدتک الله ان قتلت ابن زیاد فی دارنا، و بکت فی وجهی، فرمیت السیف و جلست، قال هانی: یا ویلها قتلتنی و قتلت نفسها، والذی فررت منه وقعت فیه [488] .قال الفاضل: قال أبوالفرج فی المقاتل: فلما خرج مسلم، قال له شریک: ما منعک من قتله؟ قال: خصلتان: أما احداهما فکراهیه هانی أن یقتل فی داره، و أما الاخری

فحدیث حدثنیه الناس عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أن الایمان قید لفتک مؤمن، فقال لها هانی: أما والله لو قتلته لقتلت فاسقا فاجرا کافرا [489] انتهی.أقول: لعل اضافه الفتک الی المؤمن اضافه الی الفاعل، و حینئذ لا مجال لا یراد هانی علی مسلم.قال السید: و کان عبیدالله قد وضع المراصد [490] علیه، فلما علم أنه فی دار [ صفحه 170] هانی، دعا محمد بن الاشعث، و أسماء بن خارجه، و عمرو بن الحجاج، و قال: ما یمنع هانی بن عروه من اتیاننا، فقالوا: ما ندری، و قد قیل: انه یشتکی، فقال: بلغنی أنه قد برء، و أنه یجلس کل عشیه علی باب داره، و لو أعلم أنه شاک لعدته، فالقوه و مروه أن لا یدع ما یجب علیه من حقنا، فانی لا احب أن یفسد عندی مثله من أشراف العرب، فأتوه حتی وقفوا علیه عشیه علی بابه، فقالوا له: ما یمنعک من لقاء الأمیر فانه قد ذکرک، و قال: لو أعلم أنه شاک لعدته، فقال لهم: الشکوی تمنعنی، فقالوا له: قد بلغه أنک تجلس کل عشیه علی باب دارک، و قد استبطأک، و الابطاء و الجفاء لا یحتمله السلطان من مثلک، لأنک سید فی قومک، و نحن نقسم علیک الا ما رکبت معنا، فدعا بثیابه فلبسها.ثم دعا ببغلته، فرکبها حتی اذا دنا من القصر، کأن نفسه أحست ببعض الذی کان، فقال لحسان بن أسماء بن خارجه: یابن أخی انی والله لهذا الرجل لخائف فما تری؟ قال: یا عم والله ما أتخوف علیک شیئا، و لم تجعل علی نفسک سبیلا، و لم یکن حسان یعلم فی أی شی ء بعث الیه عبیدالله.فجاء هانی

و القوم معه، حتی دخلوا جمیعا علی عبیدالله، فلما رأی هانیا، قال: أتتک بحائن [491] رجلاه تسعی، ثم التفت الی شریح القاضی و کان جالسا عنده، و أشار الی هانی، و أنشد بیت عمرو بن معدی کرب الزبیدی:ارید حیاته و یرید قتلی عذیرک من خلیلک من مرادفقال له هانی: و ما ذاک أیها الأمیر؟ فقال: ایه [492] یا هانی ما هذه الامور التی تتربص فی دارک لأمیر المؤمنین و عامه المسلمین، جئت بمسلم بن عقیل فأدخلته دارک، فجمعت له السلاح و الرجال فی الدور حولک، و ظننت أن ذلک یخفی علی، [ صفحه 171] فقال: ما فعلت؟ فقال ابن زیاد: بلی قد فعلت، فقال: ما فعلت أصلح الله الأمیر، فقال ابن زیاد: علی بمعقل مولای، و کان معقل عینه علی أخبارهم، و قد عرف کثیرا من أسرارهم.فجاء معقل حتی وقف بین یدیه، فلما رآه هانی عرف أنه کان عینا علیه، فقال: أصلح الله الأمیر والله ما بعثت الی مسلم بن عقیل و لا دعوته، و لکن جاءنی مستجیرا، فاستحییت من رده، و دخلنی من ذلک ذمام فضیفته، فأما اذ قد علمت فخل سبیلی حتی أرجع الیه و آمره بالخروج من داری الی حیث شاء من الأرض، لأخرج بذلک من ذمامه و جواره.فقال له ابن زیاد: و الله لا تفارقنی أبدا حتی تأتینی به، فقال: والله لا أجیئک به أبدا، أجیئک بضیفی حتی تقتله؟ قال: والله لتأتینی به، فقال: لا والله لا آتیک به، فلما کثر الکلام بینهما، قام مسلم بن عمرو الباهلی، فقال: أصلح الله الأمیر خلنی و ایاه حتی اکلمه، فقام فخلا به ناحیه، و هما بحیث یراهما ابن زیاد و یسمع کلامهما، اذا رفعا أصواتهما، فقال له

مسلم: یا هانی انشدک الله أن لا تقتل نفسک، و أن لا تدخل البلاء علی عشیرتک، فو الله انی لأنفس بک عن القتل، ان هذا الرجل ابن عم القوم، و لیسوا قاتلیه، و لا ضائریه، فادفعه الیه، فانه لیس علیک بذلک مخزاه و لا منقصه، و انما تدفعه الی السلطان.فقال هانی: والله ان علی فی ذلک الخزی و العار، أنا أدفع جاری و ضیفی، و رسول ابن رسول الله الی عدوه، و أنا صحیح الساعدین، کثیر الأعوان، والله لو لم أکن الا واحدا لیس لی ناصر لم أدفعه حتی أموت دونه، فأخذ یناشده و هو یقول: والله لا أدفعه أبدا الیه.فسمع ابن زیاد ذلک، فقال: ادنوه منی، فادنی منه، فقال: والله لتأتینی به أو لأضربن عنقک، فقال هانی: اذن تکثر البارقه حول دارک، فقال ابن زیاد: والهفاه علیک أبالبارقه تخوفنی، و هانی یظن أن عشیرته یسمعونه، ثم قال: ادنوه منی، فادنی منه، فاستعرض وجهه بالقضیب، فلم یزل یضرب أنفه و جبینه و خده حتی کسر أنفه، و سیل الدماء علی ثیابه، و نثر لحم خده و جبینه علی لحیته، فانکسر القضیب، فضرب هانی یده الی قائم سیف شرطی، فجاذبه ذلک الرجل علیه، [ صفحه 172] فصاح ابن زیاد خذوه فجروه حتی القوه فی بیت من بیوت الدار، و اغلقوا علیه بابه، فقال: اجعلوا علیه حرسا، ففعل ذلک به [493] .و فی المنتخب: غضب ابن زیاد، فضرب وجهه بقضیب عنده، فضرب هانی بسیف کان عنده، فقطع أطماره، و جرحه جرحا منکرا، فاعترضه معقل، فقطع وجهه بالسیف، فجعل هانی یضرب یمینا و شمالا، حتی قتل من القوم رجالا، و هو یقول: والله لو کانت رجلی علی طفل من أطفال أهل البیت

علیهم السلام ما رفعتها حتی تقطع، فتکاثروا [494] علیه فأخذوه [495] .ثم قال السید: فقام أسماء بن خارجه الی عبیدالله بن زیاد، و قیل: ان القائم حسان بن أسماء فقال: أرسل غدر سائر الیوم أیها الأمیر؟!، أمرتنا أن نجیئک بالرجل، حتی اذا جئناک به هشمت وجهه، و سیلت دماءه علی لحیته، و زعمت أنک تقتله، فغضب ابن زیاد من کلامه، و قال: أنت هاهنا، ثم أمر به فضرب حتی ترک و قید و احبس فی ناحیه من القصر، فقال: انا لله و انا الیه راجعون، الی نفسی أنعاک یا هانی [496] .و فی روایه المفید: فلهز به و تعتع [497] .قال المفید: قال محمد بن الأشعث: قد رضینا بما رأی الأمیر، لنا کان أم علینا، انما الأمیر مؤدب [498] .ثم قال السید: قال: و بلغ عمرو بن الحجاج أن هانیا قد قتل، و کانت رویحه بنت عمرو هذا تحت هانی بن عروه، فأقبل عمرو فی مذحج کافه حتی أحاط بالقصر، و نادی أنا عمرو بن الحجاج، و هذه فرسان مذحج و وجوهها، لم نخلع طاعه، و لم نفارق جماعه، و قد بلغنا أن صاحبنا هانیا قد قتل، فعلم عبیدالله باجتماعهم و کلامهم، فأمر شریحا القاضی أن یدخل علی هانی، فیشاهده و یخبر [ صفحه 173] قومه بسلامته من القتل، ففعل ذلک و أخبرهم، فرضوا بقوله و انصرفوا، و بلغ الخبر الی مسلم بن عقیل فخرج بمن بایعه الی حرب عبیدالله بن زیاد، فتحصن منه الشام بقصر دار الاماره، و اقتتل أصحابه و أصحاب مسلم [499] .أقول: أخزی الله مثل هذا القاضی، و أصلاه جهنم، حیث رأی هانیا مستغیثا، و الدماء تسیل علی لحیته، قائلا: لو دخل الی

عشره نفر أنقذونی، فبعد ما لقی القوم وری فی کلامه، فأوهمهم أن هانیا هو الذی أخبرهم بسلامته و حیاته، فاطمأنوا راجعین علی ما یفهم من الارشاد [500] .و فی روضه الواعظین: لیس مع ابن زیاد فی القصر الا ثلاثون رجلا من الشرط، و عشرون رجلا من أشراف الناس، و أهل بیته و خاصته، حتی کادت الشمس أن تجب [501] .ثم قال السید: و جعل أصحاب عبیدالله الذین معه فی القصر یتشرفون منه، و یحذرون أصحاب مسلم، و یتوعدونهم بأجناد الشام، فلم یزالوا کذلک حتی جاء اللیل، فجعل أصحاب مسلم یتفرقون عنه، و یقول بعضهم لبعض: ما نصنع بتعجیل الفتنه، و ینبغی أن نقعد فی منازلنا، و ندع هؤلاء القوم حتی یصلح الله ذات بینهم [502] .و فی روایه المفید: کانت المرأه تأتی ابنها و أخاها فتقول: انصرف الناس یکفونک، و یجی ء الرجل الی أخیه و ابنه، فیقول: غدا یأتیک أهل الشام، فما تصنع بالحرب و الشر؟ انصرف، فیذهب به فینصرف [503] .ثم قال السید: فلم یبق معه سوی عشره أنفس، فدخل مسلم المسجد لیصلی المغرب، فتفرق العشره عنه، فلما رأی ذلک خرج وحیدا فی دروب الکوفه، حتی وقف علی باب امرأه، یقال لها: طوعه، فطلب منها ماء فأسقته [504] .أقول: و فی روضه الواعظین بعد ما ذکر مثله، قال: ثم أدخلت الاناء ثم [ صفحه 174] خرجت، فقالت: یا عبدالله ألم تشرب؟ قال: بلی، قالت: فاذهب الی أهلک، فسکت، ثم أعادت مثل ذلک فسکت، ثم قالت له فی الثالثه: سبحان الله قم یا عبدالله عافاک الله الی أهلک، فانه لا یصلح لک الجلوس علی بابی و لا أحله لک، فقام و قال: یا أمه الله مالی

فی هذا المصر منزل و لا عشیره، فهل لک فی أجر و معروف؟ و لعلی مکافیک، قالت: یا عبدالله و ما ذاک؟ قال: أنا مسلم بن عقیل کذبنی هؤلاء القوم و غرونی و أخرجونی، قالت: ادخل، فدخل بیتا فی دارها غیر البیت الذی تکون فیه، ففرشت له، و عرضت له العشاء، فلم یتعش، و لم یکن بأسرع أن جاء ابنها، فرآها تکثر الدخول فی البیت [505] .و فی المنتخب: أنکر الولد شأن امه، و سألها عن ذلک، فنهرته، فألح علیها فی المسأله، فأخذت علیه العهد فأخبرته، فأمسک عنها و أسره فی نفسه، الی أن طلع الفجر، و اذا بالمرأه قد جاءت الی مسلم بماء لیتوضأ، و قالت: یا مولای ما رأیتک رقدت فی هذه اللیله؟ فقال لها: اعلمی انی رقدت رقده، فرأیت فی منامی عمی أمیرالمؤمنین علیه السلام، و هو یقول: الوحا الوحا العجل العجل، و ما أظن الا أنه آخر أیامی من الدنیا [506] .قال الشیخ المفید: لما تفرق الناس عن مسلم بن عقیل، طال علی ابن زیاد، و جعل لا یسمع لأصحاب ابن عقیل صوتا، کما کان یسمع قبل ذلک، فقال لأصحابه: أشرفوا، فانظروا اهل ترون منهم أحدا؟ فأشرفوا، فلم یروا أحدا، قال: فانظروهم لعلهم تحت الظلال قد کمنوا لکم فنزعوا تخاتج [507] المسجد، و جعلوا یخفضون بشعل النار فی أیدیهم، و ینظرون و کانت أحیانا تضی ء لهم، و تاره لا تضی ء لهم کما یریدون، فدلوا القنادیل و أطنان القصب تشد بالحبال، ثم تجعل فیها النیران، ثم تدلی حتی تنتهی الی الأرض، ففعلوا ذلک فی أقصی الظلال و أدناها و أوسطها، حتی فعل ذلک بالظله التی فیها المنبر. [ صفحه 175] فلما لم یروا شیئا أعلموا

ابن زیاد بتفرق القوم، ففتح باب السده التی فی المسجد، ثم خرج فصعد المنبر، و خرج أصحابه معه، و أمرهم فجلسوا قبیل العتمه و أمر عمرو بن نافع، فنادی: ألا برئت الذمه من رجل من الشرط، أو العرفاء و المناکب، أو المقاتله صلی العتمه الا فی المسجد، فلم یکن الا ساعه حتی امتلأ المسجد من الناس، ثم أمر منادیه، فأقام الصلاه، و أقام الحرس خلفه، و أمرهم بحراسته من أن یدخل الیه [508] من یغتاله، و صلی بالناس.ثم صعد المنبر، فحمد الله و أثنی علیه، ثم قال: أما بعد، فان ابن عقیل السفیه الجاهل قد أتی ما رأیتم من الخلاف و الشقاق، فبرئت ذمه الله من رجل وجدناه فی داره؛ و من جاء به فله دیته، اتقوا الله عباد الله، و الزموا الطاعه و بیعتکم، و لا تجعلوا علی أنفسکم سبیلا یا حصین بن نمیر ثکلتک امک ان ضاع باب سکه من سکک الکوفه، أو خرج هذا الرجل و لم تأتنی به، و قد سلطتک علی دور أهل الکوفه، فابعث مراصد علی الکوفه و دورهم، و أصبح غدا، و استبر [509] الدور، و جس خلالها، حتی تأتینی بهذا الرجل، و کان الحصین بن نمیر علی شرطه و هو من بنی تمیم.ثم دخل ابن زیاد القصر، و قد عقد لعمرو بن حریث رایه، و أمره علی الناس، فلما أصبح جلس مجلسه، و أذن للناس فدخلوا علیه، و أقبل محمد بن الأشعث، فقال: مرحبا بمن لا یستغش و لا یتهم، ثم أقعده الی جنبه.و أصبح ابن تلک العجوز، فغدا الی عبدالرحمن بن محمد بن الأشعث، فأخبره بمکان مسلم بن عقیل من امه، فأقبل عبدالرحمن حتی أتی أباه و هو عند ابن زیاد،

فساره، فعرف ابن زیاد سراره، فقال له ابن زیاد فی جنبه بالقضیب: قم فأتنی به الساعه، فقام و بعث معه قومه؛ لأنه قد علم أن کل قوم یکرهون أن یصاب فیهم مثل مسلم بن عقیل، فبعث معه عبیدالله بن عباس السلمی فی سبعین رجلا من قیس، حتی أتوا الدار التی فیها مسلم بن عقیل [510] . [ صفحه 176] مدیحه:لا بأس بایراد نبذه من فضائل مسلم و مدائحه، و ان کانت معترضه.فی مجالس ابن بابویه باسناده، عن ابن عباس، قال: قال علی علیه السلام لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: یا رسول الله انک لتحب عقیلا؟ قال: ای والله انی لاحبه حبین: حبا له، و حبا لحب أبی طالب له، و ان ولده المقتول فی محبه ولدک، فتدمع علیه عیون المؤمنین، و تصلی علیه الملائکه المقربون، ثم بکی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی جرت دموعه الی صدره، ثم قال: الی الله أشکو ما تلقی عترتی من بعدی [511] .و قال الفاضل المتبحر فی البحار: روی فی بعض کتب المناقب، عن علی بن أحمد العاصمی، عن اسماعیل بن أحمد البیهقی، عن والده، عن أبی الحسین بن بشران، عن أبی عمرو بن السماک، عن حنبل بن اسحاق، عن الحمیدی، عن سفیان بن عیینه، عن أبی عمرو بن دینار، قال: أرسل الحسین علیه السلام مسلم بن عقیل الی الکوفه، و کان مثل الأسد، قال عمرو و غیره: لقد کان من قوته انه یأخذ الرجل بیده، فیرمی به فوق البیت [512] .أقول: فلنرجع الی روایه المفید، قال: فلما سمع وقع حوافر الخیل و أصوات الرجال، علم أنه قد اتی، فخرج الیهم بسیفه، و اقتحموا علیه الدار، فشد علیهم یضربهم بسیفه، حتی

أخرجهم من الدار، ثم عادوا الیه، فشد علیهم کذلک، فاختلف هو و بکر بن حمران الأحمری، فضرب بکر فم مسلم، فقطع شفته العلیا، و أسرع السیف فی السفلی، و نصلت له ثنیتاه، فضرب مسلم رأسه ضربه منکره و ثناه باخری علی حبل العاتق، و کادت تطلع الی جوفه.فلما رأوا ذلک أشرفوا علیه من فوق البیت، و أخذوا یرمونه بالحجاره، و یلهبون النار فی أطنان القصب، ثم یرمونها علیه من فوق البیت، فلما رأی ذلک خرج علیهم مصلتا بسیفه فی السکه [513] .و فی المنتخب: فقتل منهم خلقا کثیرا، حتی نقل أنه قتل منهم مائه و خمسین [ صفحه 177] رجلا، فلما نظر ابن الأشعث الی ذلک، أنفذ الی ابن زیاد یستمده بالخیل و الرجال، فأنفذ الیه ابن زیاد یقول: ثکلتک امک رجل واحد یقتل منکم هذه المقتله العظیمه، فکیف لو أرسلتک الی من هو أشد منه قوه و بأسا یعنی الحسین علیه السلام.فبعث الیه بالجواب: عساک أرسلتنی الی بقال من بقاقیل الکوفه، أو الی جرمقانی [514] من جرامقه الحیره [515] ، و انما أرسلتنی الی سیف من أسیاف محمد بن عبدالله، فأمده بعساکر کثیره.فلما رأی مسلم ذلک، رجع الی الدار و تهیأ و حمل علیهم حتی قتل کثیرا منهم، و صار جلده کالقنفذ من کثره النبل، فاستمد ثانیا من ابن زیاد، فأمده بالخیل و الرجال و قال لهم: ویلکم اعطوه الأمان و الا أفناکم عن آخرکم [516] .قال المفید: فقال محمد بن الأشعث: لک الأمان، لا تقتل نفسک، و هو یقاتلهم و یقول:أقسمت لا اقتل الا حرا و ان رأیت الموت شیئا نکراو یخلط البارد سخنا مرا رد شعاع الشمس فاستقراکل امرء یوما ملاق شرا أخاف أن اکذب أو اغرافقال

محمد بن الأشعث: انک لا تکذب، و لا تغر، و لا تخدع، ان القوم بنو عمک، و لیسوا بقاتلیک، و لا ضائریک، و کان قد اثخن بالحجاره، و عجز عن القتال، فانبهر [517] و أسند ظهره الی جنب تلک الدار، فأعاد ابن الأشعث علیه القول: لک الأمان، فقال آمن أنا؟ قال: نعم، فقال للقوم الذین معه: ألی الأمان؟ قال القوم له: نعم الا عبیدالله بن العباس السلمی، قال: لا ناقه لی فی هذا و لا جمل، ثم تنحی، فقال مسلم: أما لو لم تؤمنونی ما وضعت یدی فی أیدیکم [518] .و فی المنتخب: قال لهم: لا أمان لکم یا أعداء الله و أعداء رسوله، ثم انهم [ صفحه 178] احتالوا علیه و حفروا له حفیره عمیقه، و أخفوا رأسها بالدخل و التراب، ثم انطردوا بین یدیه فوقع فیها، و أحاطوا به، فضربه ابن الأشعث علی محاسن وجهه، فأوثقوه أسیرا [519] .قال المفید: فاتی ببغله فحمل علیها، و اجتمعوا حوله و نزعوا سیفه، فکان عند ذلک یئس من نفسه، فدمعت عیناه، ثم قال: هذا أول الغدر، فقال له محمد بن الأشعث: أرجو أن لا یکون علیک بأس، فقال: و ما هو الا الرجاء، فأین أمانکم؟ انا لله و انا الیه راجعون و بکی، فقال له: عبیدالله بن عباس: ان من یطلب مثل الذی طلبت [520] اذا ینزل به مثل ما نزل بک، لم تبک؟، قال: والله انی ما لنفسی بکیت، و لا لها من القتل أرثی، و ان کنت لا احب لها طرفه عین تلفا، ولکن أبکی لأهلی المقبلین الی، أبکی للحسین و آل الحسین.ثم أقبل علی محمد بن الأشعث، فقال: یا عبدالله انی أراک والله ستعجز عن

أمانی، فهل عندک خیر؟ تستطیع أن تبعث رجلا من عندک علی لسانی أن یبلغ حسینا ما جری، فانی لا أراه الا و قد خرج الیکم الیوم أو خارج غدا و أهل بیته، و یقول له: ان ابن عقیل بعثنی الیک و هو أسیر فی أیدی القوم، لا یری أنه یمسی حتی یقتل، و هو یقول لک: ارجع فداک أبی و امی بأهل بیتک، و لا یغررک أهل الکوفه، فانهم أصحاب أبیک الذی کان یتمنی فراقهم بالموت أو القتل، ان أهل الکوفه قد کذبوک و لیس لمکذوب رأی، فقال ابن الأشعث: والله لأفعلن، و لأعلمن أنی قد أمنتک.و أقبل ابن الأشعث بابن عقیل الی باب القصر، فاستأذن، فأذن له، فدخل علی عبیدالله بن زیاد، فأخبره خبر ابن عقیل، و ضرب بکر ایاه، و ما کان من أمانه له، فقال له عبیدالله: و ما أنت و الأمان، کأنا أرسلناک لتؤمنه، انما أرسلناک لتأتینا به، فسکت ابن الأشعث، و انتهی بابن عقیل الی باب القصر، و قد اشتد به العطش، و علی باب القصر ناس جلوس ینتظرون الاذن، فاذا قله بارده موضوعه علی [ صفحه 179] الباب.فقال مسلم: اسقونی من هذا الماء، فقال له مسلم بن عمرو: أتراها ما أبردها، لا والله لا تذوق منها قطره أبدا حتی تذوق الحمیم فی نار جهنم، فقال له ابن عقیل: ویحک من أنت؟ قال: أنا من عرف الحق اذا نکرته، و نصح لامامه اذ غششته، و أطاعه اذ عصیته و خالفته، أنا مسلم بن عمرو الباهلی، فقال له ابن عقیل: لامک الثکل، ما أجفاک و أفظک و أقسی قلبک، أنت یابن باهله أولی بالحمیم و الخلود فی نار جهنم منی.ثم جلس، فتساند الی حائط، و بعث عمرو بن

حریث غلاما له، فأتاه بقله علیها مندیل و قدح، فصب فیه ماء، فقال له: اشرب فأخذ کلما شرب امتلأ القدح دما من فمه، و لا یقدر أن یشرب، ففعل ذلک مرتین، فلما ذهب فی الثالثه لیشرب سقطت ثنایاه [521] فی القدح، فقال: الحمد لله لو کان من الرزق المقسوم لشربته.فخرج رسول ابن زیاد، فأمر بادخاله الیه، فلما دخل لم یسلم علیه بالامره، فقال له الحرسی: ألا تسلم علی الأمیر؟ فقال: ان کان یرید قتلی فما سلامی علیه، و ان کان لا یرید قتلی فلیکثرن سلامی علیه، فقال له ابن زیاد: لعمری لتقتلن، قال: کذلک؟ قال: نعم، قال: فدعنی اوصی الی بعض قومی، قال: افعل.قال: فنظر مسلم الی جلساء عبیدالله بن زیاد، و فیهم عمر بن سعد بن أبی وقاص، فقال: یا عمر ان بینی و بینک قرابه، ولی الیک حاجه، و قد یجب لی علیک نجح حاجتی، و هی سر، فامتنع عمر أن یسمع منه، فقال له عبیدالله بن زیاد: لم تمتنع أن تنظر فی حاجه ابن عمک؟فقام مع، فجلس حیث ینظر الیهما ابن زیاد، فقال له [522] : ان علی بالکوفه دینا، استدنته منذ قدمت الکوفه سبعمائه درهم، فبع سیفی و درعی فاقضها عنی، و اذا قتلت فاستوهب جثتی من ابن زیاد فوارها، و ابعث الی الحسین من یرده، فانی قد کتبت الیه أعلمه أن الناس معه و لا أراه الا مقبلا. [ صفحه 180] فقال عمر لابن زیاد: أتدری أیها الأمیر ما قال؟ انه ذکر کذا و کذا، فقال ابن زیاد: انه لا یخونک الأمین، و لکن قد یؤتمن الخائن، أما ما لک فهو لک، و لسنا نمنعک أن تصنع به ما أحببت، و أما جثته فانا لا نبالی

اذا قتلناه ما صنع بها، و أما حسین فان هو لم یردنا لم نرده.ثم قال: ابن زیاد: ایه یابن عقیل أتیت الناس و هم جمع، فشتت بینهم، و فرقت کلمتهم، و حملت بعضهم علی بعض، قال: کلا لست لذلک أتیت، و لکن أهل المصر زعموا أن أباک قتل خیارهم، و سفک دماءهم، و عمل فیهم أعمال کسری و قیصر، فأتیناهم لنأمر بالعدل، و ندعو الی حکم الکتاب، فقال له ابن زیاد: و ما أنت و ذاک یا فاسق؟ لم لم تعمل فیهم بذلک اذ أنت بالمدینه تشرب الخمر.قال مسلم: أنا أشرب الخمر؟ أما والله ان الله لیعلم أنک غیر صادق، و أنک قد قلت بغیر علم، و أنی لست کما ذکرت، و أنک أحق بشرب الخمر منی، و أولی بها من یلغ فی دماء المسلمین و لغا، فیقتل النفس التی حرم الله قتلها، و یسفک الدم الذی حرم الله [523] علی الغصب و العداوه و سوء الظن، و هو یلهو و یلعب کأن لم یصنع شیئا.فقال له ابن زیاد: یا فاسق ان نفسک منتک [524] ما حال الله دونه، و لم یرک الله له أهلا، فقال مسلم: فمن أهله اذا لم نکن نحن أهله؟ فقال ابن زیاد: أمیرالمؤمنین یزید، فقال مسلم: الحمد لله علی کل حال، رضینا بالله حکما بیننا و بینکم، فقال له ابن زیاد: قتلنی الله ان لم أقتلک قتله لم یقتل بها أحد فی الاسلام من الناس، فقال له مسلم: أما أنک أحق أن تحدث [525] فی الاسلام ما لم یکن، و انک لا تدع سوء القتله، و قبح المثله، و خبث السیره، و لؤم الغلبه، لا أجد من الناس أولی بها منک، فأقبل ابن زیاد یشتمه و

یشتم الحسین و علیا و عقیلا علیهم السلام، و أخذ مسلم لا یکلمه.ثم قال ابن زیاد: اصعدوا به فوق القصر، فاضربوا عنقه، ثم أتبعوه جسده، فقال مسلم: والله لو کان بینی و بینک قرابه ما قتلتنی، فقال ابن زیاد: أین هذا الذی [ صفحه 181] ضرب ابن عقیل رأسه بالسیف؟ فدعا بکر بن حرمان الأحمری، فقال له: اصعد، فلتکن أنت الذی تضرب عنقه، فصعد به، و هو یکبر الله، و یستغفر الله، و یصلی علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و یقول: اللهم احکم بیننا و بین القوم غرونا و کذبونا و خذلونا، و أشرفوا به علی موضع الحذائین الیوم، فضرب عنقه، و اتبع رأسه جثته [526] .أقول: ثم قال السید: بعد أن ذکر مثل ما مر، فضرب عنقه و نزل مذعورا، فقال له ابن زیاد: ما شأنک؟ فقال: أیها الأمیر رأیت ساعه قتلته رجلا أسودا سی ء الوجه حذائی، عاضا علی أصبعه، أو قال: شفته، ففزعت منه فزعا لم أفزعه قط، فقال ابن زیاد: لعلک دهشت [527] .و روی فی البحار، عن المسعودی: قال: دعا ابن زیاد بکر بن حمران الذی قتل مسلما، فقال: أقتلته؟ قال: نعم، قال: فما کان یقول و أنتم تصعدون به لتقتلوه؟ قال: کان یکبر و یسبح و یهلل و یستغفر، فلما أدنیناه لنضرب عنقه، قال اللهم احکم بیننا و بین قوم غرونا و کذبونا، ثم خذلونا و قتلونا، فقلت له: الحمد لله الذی أقادنی منک، و ضربته ضربه لم تعمل شیئا، فقال لی: أو ما یکفیک فی خدش منی وفاء بدمک أیها العبد؟ قال ابن زیاد: و فخرا عند الموت؟ قال: فضربته الثانیه فقتلته [528] .قال المفید: و قام محمد بن الأشعث الی عبیدالله

بن زیاد، فکلمه فی هانی ابن عروه، فقال: انک قد عرفت منزله هانی فی المصر، و بیته فی العشیره، و قد علم قومه أنی أنا و صاحبی سقناه الیک، فأنشدک الله لما وهبته لی فانی أکره عداوه المصر و أهله لی، فوعده أن یفعل، ثم بدا له فأمر بهانی فی الحال، فقال: أخرجوه الی السوق فاضربوا عنقه، فاخرج هانی حتی انتهی به مکانا من السوق کان یباع فیه الغنم و هو مکتوف، فجعل یقول: وامذحجاه، و لا مذحج لی الیوم، یا مذحجاه یا مذحجاه و أین مذحج؟ فلما رأی أن أحدا لا ینصره جذب یده، فنزعها من [ صفحه 182] الکتاف، ثم قال: أما من عصا، أو سکین، أو حجر، أو عظم یحاجز به رجل عن نفسه، و وثبوا الیه فشدوه وثاقا [529] .قال السید: فقیل له یا هانی امدد عنقک، فقال: والله ما أنا بها سخی، و ما کنت لأعینکم علی نفسی، فضربه غلام لعبید الله یقال له: رشید بالسیف و قتله [530] .و فی المناقب: أمر ابن زیاد بقتل هانی فی محله یباع فیها الغنم، ثم أمر بصلبه منکوسا [531] .و فی المنتخب: ثم انهم أخذوا مسلما و هانیا یسحبونهما فی الأسواق، فبلغ خبرهما الی مذحج، فرکبوا خیولهم، و قاتلوا القوم، و أخذوهما، فغسلوهما و دفنوهما رحمه الله علیهما [532] .قال السید: و فی قتل مسلم و هانی یقول عبیدالله بن الزبیر الأسدی، و یقال: انها للفرزدق، و قال بعضهم: انها لسلیمان الحنفی:فان کنت لا تدرین ما الموت فانظری الی هانی فی السوق و ابن عقیل الی بطل قد هشم السیف وجهه و آخر یهوی من طمار قتیل أصابهما فرخ البغی فأصبحا أحادیث من یسری بکل سبیل تری

جسدا قد غیر الموت لونه و نضح دم قد سال کل مسیل فتی کان أحیی من فتاه حییه و أقطع من ذی شفرتین صقیل أیرکب أسماء الهمالیج آمنا و قد طلبته مذحج بذحول تطوف حفافیه مراد و کلهم علی رقبه من سائل و مسول فان أنتم لم تثأروا بأخیکم فکونوا بغایا ارضیت بقلیل قال: و کتب عبیدالله بن زیاد بخبر مسلم و هانی الی یزید بن معاویه، فأعاد الجواب الیه: یشکره فیه علی فعاله و سطوته، و یعرفه أن قد بلغه توجه الحسین علیه السلام الی جهته، و یأمره عند ذلک بالمؤاخذه و الانتقام و الحبس علی الظنون [ صفحه 183] والأوهام [533] .أقول: و مما شاع نقله بین الأنام بعد واقعه مسلم، و ان کان وقوعه بعدها بعام، شهاده ولدیه الصغیرین، کما رواه ابن بابویه فی مجالسه، باسناده عن حمران ابن أعین، عن أبی محمد شیخ لأهل الکوفه، قال: لما قتل الحسین بن علی علیهماالسلام اسر من معسکره غلامان صغیران، فاتی بهما عبیدالله بن زیاد، فدعا سجانا له، فقال: خذ هذین الغلامین الیک، فمن طیب الطعام فلا تطعمهما، و من الماء البارد فلا تسقهما، و ضیق علیهما سجنهما، و کان الغلامان یصومان النهار، فاذا جنهما اللیل اتیا بقرصین من شعیر و کوز من ماء القراح.فلما طال بالغلامین المکث حتی صارا فی السنه، قال أحدهما لصاحبه: یا أخی قد طال بنا مکثنا، و یوشک أن تفنی أعمارنا، و تبلی أبداننا، فاذا جاء الشیخ فأعلمه مکاننا، و تقرب الیه بمحمد صلی الله علیه و آله و سلم لعله یوسع علینا فی طعامنا، و یزیدنا فی شرابنا.فلما جنهما اللیل، أقبل الشیخ الیهما بقرصین من شعیر، و کوز من ماء القراح، فقال له الغلام الصغیر: أتعرف

محمدا؟ قال: نعم و کیف لا أعرف محمدا صلی الله علیه و آله و سلم و هو نبیی، قال: أتعرف جعفر بن أبی طالب؟ قال و کیف لا أعرف جعفرا، و قد أنبت الله له جناحین یطیر بهما مع الملائکه کیف یشاء، قال: أفتعرف علی بن أبی طالب علیه السلام؟ قال: و کیف لا أعرف علیا و هو ابن عم نبیی و أخو نبیی.قال: یا شیخ فنحن من عتره نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و نحن من ولد مسلم بن عقیل بن أبی طالب علیه السلام بیدک اساری، نسألک من طیب الطعام فلا تطعمنا، و من بارد الماء فلا تسقینا، و قد ضیقت علینا سجننا.فانکب الشیخ علی أقدامهما یقبلهما، و یقول: نفسی لنفسکما الفداء و وجهی لوجهکما الوقاء، یا عتره نبی الله المصطفی، هذا باب السجن بین یدیکما مفتوح، فخذا أی طریق شئتما.فلما جنهما اللیل أتاهما بقرصین من شعیر، و کوز من ماء القراح، و وقفهما [ صفحه 184] علی الطریق، و قال لهما: سیرا اللیل یا حبیبی، و اکمنا النهار حتی یجعل الله لکما من أمرکما فرجا و مخرجا، ففعل الغلامان ذلک.فلما جنهما اللیل انتهیا الی عجوز علی باب، فقالا لها: یا عجوز انا غلامان صغیران غریبان حدثان، غیر خبیرین بالطریق، و هذا اللیل قد جننا أضیفینا سواد لیلتنا هذه، فاذا أصبحنا لزمنا الطریق، فقالت لهما: فمن أنتما یا حبیبی؟ فقد شممت الروائح کلها، فما شممت رائحه هی أطیب من رائحتکما، فقالا لها: یا عجوز نحن من عتره نبیک المصطفی، هربنا من سجن عبیدالله بن زیاد من القتل، قالت العجوز: یا حبیبی ان لی ختنا فاسقا، قد شهد الوقعه مع عبیدالله بن زیاد، أتخوف أن

یصیبکما هاهنا فیقتلکما، قالا: سواد لیلتنا هذه، فاذا أصبحنا لزمنا الطریق، قالت: سآتیکما بطعام، ثم أتتهما فأکلا و شربا.فلما ولجا الفراش، قال الصغیر للکبیر: یا أخی انا نرجو أن یکون قد أمنا لیلتنا هذه، فتعال حتی اعانقک و تعانقنی، و أشم رائحتک و تشم رائحتی قبل أن یفرق الموت بیننا، ففعل الغلامان ذلک و اعتنقا و ناما.فلما کان بعض اللیل أقبل ختن العجوز الفاسق، حتی قرع الباب قرعا خفیفا، فقالت العجوز: من هذا؟ فقال: أنا فلان، قالت: ما الذی أطرقک هذه الساعه و لیس هذا لک بوقت؟ قال: ویحک افتحی الباب قبل أن یطیر عقلی، و تنشق مرارتی فی جوفی، من جهد البلاء قد نزل بی، قالت: ویحک ما الذی نزل بک؟ قال: هرب غلامان صغیران من عسکر عبیدالله بن زیاد، فنادی الأمیر فی معسکره: من جاء برأس واحد منهما فله ألف درهم، و من جاء برأسیهما فله ألفا درهم، و قد أتعبت فرسی و تعبت فلم یصل فی یدی شی ء.فقالت العجوز: یا ختنی احذر أن یکون محمد صلی الله علیه و آله و سلم خصمک فی القیامه، قال لها: ویحک ان الدنیا محرص علیها، قالت: و ما تصنع بالدنیا و لیس معها آخره؟ قال: انی لأراک تحامین عنهما، کأن عندک من طلب الأمیر شی ء، فقومی فان الأمیر یدعوک، قالت: و ما یصنع الأمیر بی و انما أنا عجوز فی هذه البریه؟ قال: افتحی الباب حتی أریح و أستریح، فاذا أصبحت بکرت فی الطریق آخذ فی طلبهما، ففتحت له الباب فأتته بطعام و شراب فأکل و شرب. [ صفحه 185] فلما کان فی بعض اللیل سمع غطیط الغلامین فی جوف اللیل، فأقبل یهیج کما یهیج

البعیر الهائج، و یخور کما یخور الثور، و یلتمس بکفه جدار البیت، حتی وقعت یده علی جنب الغلام الصغیر، فقال له: من هذا؟ قال: من أنت؟ قال: أما أنا فصاحب المنزل، فمن أنتما؟ فأقبل الصغیر یحرک الکبیر و یقول: قم یا حبیبی فقد والله وقعنا فیما کنا نحاذره.قال لهما: فمن أنتما؟ فقالا له: یا شیخ ان نحن صدقناک فلنا الأمان؟ قال: نعم، قالا: أمان الله و أمان رسوله صلی الله علیه و آله و سلم و ذمه الله و ذمه رسوله؟ قال: نعم، قالا: و محمد بن عبدالله علی ذلک من الشاهدین؟ قال: نعم، قالا: والله علی ما نقول وکیل و شهید؟ قال: نعم، قالا له: یا شیخ فنحن من عتره نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم هربنا من سجن عبیدالله بن زیاد من القتل، فقال لهما: من الموت هربتما و الی الموت وقعتما، الحمد لله الذی أظفرنی بکما، فقام الی الغلامین، فشد أکتافهما، فقام الغلامان لیلتهما مکتفین.فلما انفجر عمود الصبح، دعا غلاما له أسود یقال له: فلیح، فقال: فخذ هذین الغلامین، فانطلق بهما الی شاطی ء الفرات، و اضرب أعناقهما، و ائتنی برؤوسهما، لأنطلق بهما الی عبیدالله بن زیاد، و آخذ جائزه ألفی درهم.فحمل الغلام السیف، و مشی أمام الغلامین، فما مضی الا غیر بعید حتی قال أحد الغلامین: یا أسود ما أشبه سوادک بسواد بلال مؤذن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: ان مولای أمر بقتلکما فمن أنتما؟ قالا له: یا أسود نحن من عتره نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم، هربنا من سجن عبیدالله بن زیاد من القتل، أضافتنا عجوزکم هذه، و یرید

مولاک قتلنا، فانکب الأسود علی أقدامهما یقبلهما و یقول: نفسی لنفسکما الفداء و وجهی لوجهکما الوقاء، یا عتره نبی الله المصطفی، والله لا یکون محمد خصمی فی یوم القیامه، ثم عدا فرمی بالسیف من یده ناحیه، و طرح نفسه فی الفرات، و عبر الی الجانب الآخر، فصاح به مولاه یا غلام عصیتنی؟ فقال: یا مولای انما أطیعک ما دمت لا تعصی الله، فاذا عصیت الله فأنا منک بری ء فی الدنیا و الآخره.فدعا ابنه، فقال: یا بنی انما أجمع الدنیا حلالها و حرامها لک، و الدنیا محرص علیها، فخذ هذین الغلامین الیک، فانطلق بهما الی شاطی ء الفرات، [ صفحه 186] فاضرب أعناقهما، و ائتنی برؤوسهما، لأنطلق بهما الی عبیدالله بن زیاد، فآخذ جائزه ألفی درهم، فأخذ الغلام السیف، و مشی أمام الغلامین، فما مضی الا غیر بعید، حتی قال أحد الغلامین: یا شاب ما أخوفنی علی شبابک هذا من نار جهنم، فقال: یا حبیبی فما أنتما؟ قالا: من عتره نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم، یرید والدک قتلنا، فانکب الغلام علی أقدامهما یقبلهما، و یقول لهما مقاله الأسود، فرمی بالسیف ناحیه، و طرح نفسه فی الفرات و عبر، فصاح به أبوه یا بنی عصیتنی؟ قال: لأن اطیع الله و أعصیک أحب الی من أن أعصی الله و أطیعک.قال الشیخ: لا یلی قتلکما أحد غیری، و أخذ السیف و مشی أمامهما، فلما صارا الی شاطی ء الفرات، سل السیف من جفنه، فلما نظر الغلامان الی السیف مسلولا اغرورقت عیناهما [534] ، و قالا له: یا شیخ انطلق بنا الی السوق، و استمتع بأثماننا، و لا ترد أن یکون محمد خصمک فی القیامه غدا، قال: لا

ولکن أقتلکما، و أذهب برؤوسکما الی عبیدالله بن زیاد، و آخذ جائزه ألفی درهم.فقالا له: یا شیخ أما تحفظ قرابتنا من رسول الله؟ فقال: ما لکما من رسول الله قرابه، قالا: یا شیخ فأت بنا الی عبیدالله بن زیاد، حتی یحکم فینا بأمره، فقال: مالی الی ذلک سبیل الا التقرب الیه بدمکما، قالا له: یا شیخ أما ترحم صغر سننا؟ قال: ما جعل الله لکما فی قلبی من الرحمه شیئا؟قالا: یا شیخ ان کان لابد فدعنا نصلی رکعات؟ قال: فصلیا ما شئتما ان نفعتکما الصلاه، فصلی الغلامان أربع رکعات، ثم رفعا طرفیهما الی السماء، فنادیا: یا حی یا قیوم یا حلیم یا أحکم الحاکمین، احکم بیننا و بینه بالحق، فقام الی الأکبر فضرب عنقه، و أخذ برأسه و وضعه فی المخلاه، و أقبل الغلام الصغیر یتمرغ فی دم أخیه، و هو یقول: حتی ألقی رسول الله و أنا مختضب بدم أخی، فقال: لا علیک سوف ألحقک بأخیک، ثم قام الی الصغیر فضرب عنقه، و أخذ رأسه و وضعه فی المخلاه، و رمی ببدنیهما فی الماء و هما یقطران دما، و مر حتی أتی بهما الی عبیدالله بن زیاد، و هو قاعد علی کرسی له، و بیده قضیب من خیزران، فوضع الرأسین [ صفحه 187] بین یدیه.فلما نظر الیهما، قام ثم قعد، ثم قام ثم قعد ثلاثا، ثم قال: الویل لک أین ظفرت بهما؟ قال: أضافتهما عجوز لنا، قال: فما عرفت لهما حق الضیافه؟ قال: لا، قال: فأی شی ء قالا لک؟ قال: قالا: یا شیخ اذهب بنا الی السوق فبعنا فانتفع بأثماننا، و لا ترد أن یکون محمد خصمک فی القیامه، قال: فأی شی ء قلت لهما؟

قال: قلت: لا و لکن أقتلکما و أنطلق برأسیکما الی عبیدالله بن زیاد و آخذ جائزه ألفی درهم، قال: فأی شی ء قالا لک؟ قالا: ائت بنا الی عبیدالله بن زیاد حتی یحکم فینا بأمره، قال فأی شی ء قلت لهم؟ قال: قلت: لیس لی الی ذلک سبیل الا التقرب الیه بدمکما.قال: أفلا جئتنی بهما حیین؟ فکنت أضعف لک الجائزه، و أجعلها أربعه آلاف درهم؟ قال: ما رأیت الی ذلک سبیلا الا التقرب الیک بدمهما، قال: فأی شی ء قالا لک أیضا؟ قال: قالا لی: یا شیخ احفظ قرابتنا من رسول الله، قال: فأی شی ء قلت لهما؟ قال: قلت: مالکما من رسول الله قرابه، قال: ویلک فأی شی ء قالا لک أیضا؟ قال: قالا: یا شیخ ارحم صغر سننا، قال: فما رحمتهما؟ قال: قلت: ما جعل الله لکما من الرحمه فی قلبی شیئا، قال: ویلک فأی شی ء قالا لک أیضا؟ قال: قالا: دعنا نصلی رکعات، فقلت فصلیا ما شئتما ان نفعتکما الصلاه، فصلی الغلامان أربع رکعات، قال: فأی شی ء قالا فی آخر صلاتهما؟ قال: رفعا طرفیهما الی السماء، فقالا: یا حی یا قیوم یا حلیم، یا أحکم الحاکمین، احکم بیننا بالحق.قال عبیدالله بن زیاد: فان أحکم الحاکمین قد حکم بینکم، من للفاسق؟ قال: فانتدب له رجل من أهل الشام، فقال: أنا له، قال: فانطلق به الی الموضع الذی قتل فیه الغلامین، فاضرب عنقه، و لا تترک أن یختلط دمه بدمهما، و عجل برأسه، ففعل الرجل ذلک، و جاء برأسه، فنصبه علی قناه، فجعل الصبیان یرمونه بالنبل و الحجاره، و هم یقولون: هذا قاتل ذریه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [535] . [ صفحه 188] فی

البحار: روی من المناقب القدیم هذه القصه مع تغییر، قال: أخبرنا سعد الامه [536] سعید بن محمد بن أبی بکر الفقیمی، باسناده عن محمد بن یحیی الذهلی، قال: لما قتل الحسین بن علی علیهماالسلام بکربلاء، هرب غلامان من عسکر عبیدالله بن زیاد، أحدهما: یقال له ابراهیم، والآخر: یقال له محمد، و کانا من ولد جعفر الطیار [537] ، فاذا هما بامرأه تسقی، فنظرت الی الغلامین، و الی حسنهما و جمالهما، فقالت لهما: من أنتما؟ قال: نحن من ولد جعفر الطیار فی الجنه، هربنا من عسکر عبیدالله بن زیاد.فقالت المرأه: ان زوجی فی عسکر عبیدالله بن زیاد، و لو لا أنی أخشی أن یجی ء اللیله، و الا ضیفتکما و أحسنت ضیافتکما، فقالا لها: أیتها المرأه انطلقی بنا، فنرجو أن لا یأتینا زوجک اللیله، فانطلقت المرأه و الغلامان حتی انتهیا الی منزلها، فأتتهما بطعام، فقالا: مالنا فی الطعام من حاجه، ایتینا بمصلی نقضی فوائتنا فصلیا، فانطلقا الی مضجعهما، فقال الأکبر للأصغر [538] : یا أخی و یا ابن امی التزمنی و استنشق من رائحتی، فانی أظن أنها آخر لیلتی لا نصبح بعدها.و ساق الحدیث الی نحو ما مر فی المجالس، الی أن قال: ثم هز السیف و ضرب عنق الأکبر، و رمی ببدنه الی الفرات، فقال الأصغر: سألتک بالله أن تترکنی حتی أتمرغ بدم أخی ساعه، فال: و ما ینفعک ذلک؟ قال: هکذا احب، فتمرغ بدم أخیه ابراهیم ساعه، ثم قال له: قم، فلم یقم، فوضع السیف علی قفاه فضرب عنقه من قبل القفا، و رمی ببدنه الی الفرات، فکان بدن الأول علی وجه الفرات ساعه، حتی قذف الثانی فأقبل بدن الأول یشق الماء شقا، حتی التزم بدم

أخیه، و مضیا فی الماء، و سمع هذا الملعون صوتا من بدنهما و هما فی الماء: رب تعلم و تری ما فعل بنا هذا الملعون، فاستوف لنا حقنا منه یوم القیامه.ثم قال: فدعا عبیدالله بن زیاد بغلام له أسود یقال له: نادر، فقال له: یا نادر دونک هذا الملعون شد کتفیه، فانطلق به الی الموضع الذی قتل الغلامین فیه، [ صفحه 189] فاضرب عنقه، و سلبه لک، و لک عشره آلاف درهم، و أنت حر لوجه الله، فانطلق الغلام به الی الموضع الذی ضرب أعناقهما فیه، فقال: یا نادر لابد لک من قتلی؟ قال: نعم، فضرب عنقه، فرمی بجیفته الی الماء، فلم یقبله الماء و رمی به الی الشط، و أمر عبیدالله بن زیاد أن یحرق بالنار، و صار الی عذاب الله [539] .و فی المنتخب نقل مثل ما مر، و فیه: ثم نظر ابن زیاد الی ندمائه، و کان فیهم محب لأهل البیت، فقال له: خذ هذا الملعون و سر به الی موضع قتلهما فیه [540] ، و اضرب عنقه، و لا تدع أن یختلط دمه بدمهما، و خذ هذین الرأسین و ارمهما فیما رمی فیه أبدانهما، فأخذه و هو یقول: والله لو أعطانی ابن زیاد جمیع سلطنته ما قابلت هذه العطیه، فقتله بعد أن عذبه بقلع عینیه، و قطع اذنیه و یدیه و رجلیه، و رمی بالرأسین فی الفرات، فخرجت الأبدان، و رکبت علی الرؤوس بقدره الله تعالی، ثم تحاضنا و غاصا فی الفرات [541] .

الحجه سنه ستین، و قتله یوم الأربعاء لتسع خلون منه یوم عرفه، و کان توجه الحسین علیه السلام من مکه الی العراق فی یوم خروج مسلم بالکوفه، و هو یوم الترویه، بعد مقامه بمکه بقیه شعبان و رمضان و شوالا و ذاالقعده و ثمان من ذی [ صفحه 190] الحجه سنه ستین، و کان قد اجتمع الی الحسین علیه السلام مده مقامه بمکه نفر من أهل الحجاز، و نفر من أهل البصره، انضافوا الی أهل بیته و موالیه.و لما أراد الحسین علیه السلام التوجه الی العراق، طاف بالبیت، و سعی بین الصفا و المروه، و أحل من احرامه و جعلها عمره؛ لأنه لم یتمکن من تمام الحج، مخافه أن یقبض علیه بمکه، فینفذ الی یزید بن معاویه، فخرج مبادرا بأهله و ولده و من انضم الیه من شیعته، و لم یکن خبر مسلم بلغه، لخروجه یوم خروجه، علی وجه ما ذکرناه [543] .و فی المنتخب: و ذلک لأن یزید أنفذ عمرو بن سعید بن العاص فی عسکر عظیم، و ولاه أمر الموسم، و أمره علی الحاج کله، و کان قد أوصاه بقبض الحسین علیه السلام سرا، و ان لم یتمکن منه یقتله غیله، ثم انه لعنه الله دس مع الحاج فی تلک السنه ثلاثین رجلا من شیاطین بنی امیه و أمرهم بقتل الحسین علیه السلام علی کل حال، فلما علم علیه السلام بذلک حل من احرام الحج و جعلها مفرده [544] .قال السید فی اللهوف و ابن نما: روی أنه علیه السلام لما عزم علی الخروج الی العراق، قام خطیبا، فقال: الحمد لله و ما شاء الله و لا قوه الا بالله، و صلی الله علی رسوله، خط الموت علی ولد آدم مخط القلاده

علی جید الفتاه، و ما أولهنی الی أسلافی اشتیاق یعقوب الی یوسف، و خیر لی مصرع أنا لاقیه، کأنی بأوصالی تتقطعها عسلان الفلوات، بین النواویس و کربلا، فیملأن منی أکراشا جوفاء، و أجربه سغبا، لا محیص عن یوم خط بالقلم، رضا الله رضانا أهل البیت، نصبر علی بلائه، و یوفینا اجور الصابرین، لن تشذ عن رسول الله لحمته، بل هی مجموعه له فی حظیره القدس تقربهم عینه، و ینجز بهم وعده، من کان باذلا فینا مهجته و موطنا علی لقاء الله نفسه فلیرحل معنا، فانی راحل مصبحا انشاء الله [545] .و روی السید - علی ما فی بعض نسخ اللهوف - باسناده عن الأعمش، قال: قال أبومحمد الواقدی و زراره بن صالح: لقینا الحسین بن علی علیهماالسلام قبل أن یخرج [ صفحه 191] الی العراق بثلاث فأخبرناه ضعف الناس بالکوفه، و ان قلوبهم معه و سیوفهم علیه، فأومی ء بیده الی السماء [546] ، ففتحت أبواب السماء، و نزلت الملائکه عددا، لا یحصیهم الا الله عزوجل، فقال: لولا تقارب الأشیاء، و هبوط الأجر، لقاتلتهم بهؤلاء، و لکن أعلم علما یقینا ان هناک مصرعی و مصرع أصحابی، لا ینجو منهم الا ولدی علی.قال: و رویت من کتاب أهل لأحمد [بن الحسین بن عمر بن بریده الثقه، و علی الأصل أنه کان لمحمد] [547] بن داود القمی بالاسناد، عن أبی عبدالله علیه السلام، و فی المنتخب أیضا نظیرها، و الملخص: أنه لما سمع محمد بن الحنفیه أن الحسین علیه السلام أراد الخروج فی صبیحه لیلته عن مکه، سار الیه و قد کان بین یدیه طست فیه ماء و هو یتوضأ، فجعل یبکی بکاء شدیدا حتی سمع، و کف دموعه فی الطست

مثل المطر، ثم انه صلی المغرب، ثم سار الی أخیه، فقال: یا أخی ان أهل الکوفه من قد عرفت غدرهم بأبیک و أخیک، و قد خفت أن یکون حالک کحال من مضی، فان رأیت أن تقیم فانک أعز من بالحرم و أمنعه، فقال: یا أخی قد خفت أن یغتالنی یزید بن معاویه فی الحرم، فأکون الذی یستباح به حرمه هذا البیت، فقال له ابن الحنفیه: فان خفت ذلک فسر الی الیمن، أو بعض نواحی البر، فانک أمنع الناس به و لا یقدر علیک، فقال: أنظر فیما قلت.فلما کان السحر ارتحل الحسین علیه السلام، فبلغ ذلک ابن الحنفیه، فأتاه و أخذ بزمام ناقته التی رکبها، فقال له: یا أخی ألم تعدنی النظر فیما سألتک؟ قال: بلی، قال: فما حداک علی الخروج عاجلا؟ فقال: أتانی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بعد ما فارقتک، فقال: یا حسین اخرج، فان الله شاء أن یراک قتیلا، فقال له محمد بن الحنفیه: انا لله و انا الیه راجعون، فما معنی حملک هؤلاء النساء معک و أنت تخرج علی مثل هذا الحال؟ قال: فقال له: قد قال لی: ان الله قد شاء أن یراهن سبایا، فسلم علیه و مضی [548] . [ صفحه 192] أقول: روی فی المناقب و فی مقتل ابن نما ما ملفقهما [549] : أنه جاء عبدالله بن العباس و عبدالله بن الزبیر، فأشارا علیه بالامساک، فقال لهما: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قد أمرنی بأمر و أنا ماض فیه، فخرج ابن العباس و هو یقول: واحسیناه.ثم جاء عبدالله بن عمر، فأشار علیه بصلح أهل الضلال، و حذره من القتل و القتال، فقال: یا أباعبدالرحمن

أما علمت أن من هوان الدنیا علی الله تعالی أن رأس یحیی بن زکریا اهدی الی بغی من بغایا بنی اسرائیل، أما تعلم أن بنی اسرائیل کانوا یقتلون ما بین طلوع الفجر الی طلوع الشمس سبعین نبیا، ثم یجلسون فی أسواقهم یبیعون و یشترون کأن لم یصنعوا شیئا، فلم یعجل الله علیهم بل أخذهم بعد ذلک أخذ عزیز ذی انتقام، اتق الله یا أباعبدالرحمن، ولا تدع نصرتی [550] .أقول: قد مضی فی معجزاته علیه السلام، معاینه ابن عباس جبرئیل، و قد أخذ بکفه علیه السلام منادیا: هلموا الی بیعه الله عزوجل الخبر.قال المفید: و روی عن الفرزدق أنه قال: حججت بامی فی سنه ستین، فبینما أنا أسوق بعیرها حتی دخلت الحرم، اذ لقیت الحسین علیه السلام خارجا من مکه معه أسیافه و أتراسه، فقلت: لمن هذا القطار؟ فقیل: للحسین بن علی علیهماالسلام، فأتیته و سلمت علیه، فقلت له: أعطاک الله سؤلک و أملک فیما تحب بأبی أنت و امی یابن رسول الله، ما أعجلک عن الحج؟ قال: لو لم أعجل لاخذت؟ ثم قال لی: من أنت؟ قلت: رجل من العرب، فلا والله ما فتشنی عن أکثر من ذلک.ثم قال لی: أخبرنی عن الناس خلفک؟ فقلت: الخبیر سألت، قلوب الناس معک، و أسیافهم علیک، و القضاء ینزل من السماء، و الله یفعل ما یشاء، قال: صدقت لله الأمر من قبل و من بعد، و کل یوم ربنا هو فی شأن، ان نزل القضاء بما نحب، فنحمد الله علی نعمائه، و هو المستعان علی أداء الشکر، و ان حال القضاء دون الرجاء، فلم یتعد [551] من کان الحق نیته، و التقوی سیرته، فقلت له: أجل بلغک [ صفحه 193] الله ما تحب، و

کفاک ما تحذر، و سألته عن أشیاء من نذور و مناسک، فأخبرنی بها، و حرک راحلته، و قال: السلام علیک ثم افترقنا.و کان الحسین بن علی علیهماالسلام لما خرج من مکه اعترضه یحیی بن سعید بن العاص، و معه جماعه أرسلهم الیه عمرو بن سعید بن العاص، فقالوا له: انصرف أین تذهب؟ فأبی علیهم و مضی، و تدافع الفریقان، و اضطربوا بالسیاط، فامتنع الحسین علیه السلام و أصحابه منهم امتناعا قویا [552] .أقول: و فی روایه ابن نما هذه الزیاده أیضا: و مضی علیه السلام علی وجهه، فبادروه و قالوا: یا حسین ألا تتقی الله، تخرج من الجماعه، و تفرق بین هذه الامه، فقال: لی عملی و لکم عملکم، أنتم بریئون مما أعمل، و أنا بری ء مما تعملون [553] انتهی.قال السید: ثم سار حتی مر بالتنعیم، فلقی هناک عیرا تحمل هدیه قد بعث بها بحیر بن ریان [554] عامل الیمن الی یزید بن معاویه، فأخذ الهدیه [555] صلوات الله علیه؛ لأن حکم امور المسلمین الیه، و قال لأصحاب الجمال: من أحب أن ینطلق معنا الی العراق، و فیناه کراه، و أحسنا صحبته، و من أحب أن یفارقنا، أعطیناه کراه بقدر ما قطع من الطریق، فمضی معه قوم و امتنع آخرون [556] .ثم روی المفید: ثم ألحقه عبدالله بن جعفر بابنیه عون و محمد، و کتب علی أیدیهما کتابا یقول: أما بعد، فانی أسألک بالله لما انصرفت حین تنظر فی کتابی هذا، فانی مشفق علیک من هذا التوجه الذی توجهت له، أن یکون فیه هلاکک و استئصال أهل بیتک، فانک ان هلکت الیوم طفی ء نور أهل الأرض، فانک علم المهتدین، و رجاء المؤمنین، فلا تعجل فی السیر، فانی فی

أثر کتابی والسلام.و سار عبدالله الی عمرو بن سعید، فسأله أن یکتب الی الحسین علیه السلام أمانا [ صفحه 194] و یمنیه، لیرجع عن وجهه، فکتب الیه عمرو بن سعید کتابا یمنیه فیه الصله، و یؤمنه علی نفسه، و أنفذه مع أخیه یحیی بن سعید فلحقه یحیی و عبدالله بن جعفر بعد نفوذ ابنیه، و دفعا الیه الکتاب، و جهدا به فی الرجوع، فقال: انی رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی المنام، و أمرنی بما أنا ماض له، فقالوا له: ما تلک الرؤیا؟ فقال: ما حدثت أحدا بها و لا محدث بها أحدا حتی ألقی ربی عزوجل، فلما یئس منه عبدالله بن جعفر أمر ابنیه عونا و محمدا بلزومه، و المسیر معه، و الجهاد دونه، و رجع مع یحیی بن سعید الی مکه.و توجه الحسین علیه السلام الی العراق مغذا، لا یلوی الی شی ء [557] ، حتی نزل ذات عرق.و لما بلغ عبیدالله بن زیاد اقبال الحسین علیه السلام من مکه الی الکوفه، بعث الحصین بن نمیر صاحب شرطه، حتی نزل القادسیه، و نظم الخیل ما بین القادسیه الی خفان، و ما بین القادسیه الی القطقطانه، و قال للناس: هذا الحسین یرید العراق [558] .قال السید: فلقی بشر بن غالب واردا من العراق، فسأله عن أهلها، فقال: خلفت القوم القلوب معک، و السیوف مع بنی امیه، فقال: صدق [559] أخو بنی أسد، ان الله یفعل ما یشاء و یحکم ما یرید [560] .روی الفاضل المتبحر، عن محمد بن أبی طالب: و اتصل الخبر بالولید بن عتبه أمیر المدینه، بأن الحسین علیه السلام توجه الی العراق، فکتب الی ابن زیاد: أما بعد، فان الحسین قد توجه الی العراق، و

هو ابن فاطمه [و فاطمه] [561] بنت رسول الله، فاحذر یابن زیاد أن تأتی الیه بسوء، فتهیج علی نفسک و قومک أمرا فی هذه الدنیا، لا یسده شی ء، و لا تنساه الخاصه و العامه أبدا ما دامت الدنیا، فلم یلتفت [ صفحه 195] ابن زیاد الی کتاب الولید [562] .أقول: روی ابن نما: و رویت أن الطرماح [563] بن الحکیم، قال: لقیت حسینا، و قد امترت لأهلی میره، فقلت: أذکرک الله فی نفسک لا یغرنک أهل الکوفه، فوالله لئن دخلتها لتقتلن، و انی أخاف أن لا تصل الیها، فان کنت مجمعا علی الحرب، فانزل أجاء [564] ، فانه جبل منیع، والله مالنا فیه ذل قط، و عشیرتی یرون جمیعا نصرک، فهم یمنعونک ما أقمت فیهم، فقال: ان بینی و بین القوم موعدا أکره أن اخلفهم، فان یدفع الله عنا فقدیما ما أنعم علینا و کفی، و ان یکن ما لا بد منه ففوز و شهاده، ثم حملت المیره الی أهلی و أوصیتهم بامور، و خرجت ارید الحسین علیه السلام، فلقینی سماعه بن یزید النبهانی، فأخبرنی بقتله فرجعت [565] .قال السید: ثم سار حتی نزل الثعلبیه وقت الظهیره، فوضع رأسه، فرقد ثم استیقظ، فقال: قد رأیت هاتفا یقول: أنتم تسرعون، و المنایا تسرع بکم الی الجنه، فقال له ابنه علی: یا أبه أفلسنا علی الحق؟ قال: بلی یا بنی والذی الیه مرجع العباد، فقال: یا أبه اذن لا نبالی بالموت، فقال له الحسین علیه السلام: جزاک الله یا بنی خیر ما جزی ولدا عن والد، ثم بات علیه السلام فی ذلک الموضع.فلما أصبح اذا برجل من الکوفه یکنی أباهره الازدی قد أتاه، فسلم علیه، ثم قال: یابن رسول الله ما الذی أخرجک

عن حرم الله و حرم جدک محمد صلی الله علیه و آله و سلم؟ فقال له الحسین علیه السلام: ویحک یا أباهره ان بنی امیه أخذوا مالی فصبرت، و شتموا عرضی فصبرت، و طلبوا دمی فهربت، و أیم الله لتقتلنی الفئه الباغیه، و لیلبسنهم الله ذلا شاملا، و سیفا قاطعا، و لیسلطن علیهم من یذلهم حتی یکونوا أذل من قوم سبأ، اذ ملکتهم امرأه، فحکمت فی أموالهم و دمائهم.ثم سار علیه السلام فحدث جماعه من بنی فزاره و بجیله، قالوا: کنا نسایر [ صفحه 196] الحسین علیه السلام مع زهیر بن القین لما أقبلنا من مکه حتی لحقناه، فکان اذا أراد النزول اعتزلناه فنزلنا ناحیه، فلما کان فی بعض الأیام نزل فی مکان لم نجد بدا من أن ننازله فیه، فبینا نحن نتغدی من طعام لنا اذ أقبل رسول الحسین علیه السلام حتی سلم علینا، ثم قال: یا زهیر بن القین ان أباعبدالله الحسین علیه السلام بعثنی الیک لتأتیه، فطرح کل انسان منا ما فی یده، حتی کأنما علی رؤوسنا الطیر.فقالت له زوجته و هی دیلم بنت عمرو: سبحان الله أیبعث الیک ابن رسول الله ثم لا تأتیه، فلو أتیته فسمعت من کلامه، فمضی الیه زهیر، فما لبث أن جاء مستبشرا، و قد أشرق وجهه، فأمر بفسطاطه و ثقله و متاعه، فحول الی الحسین علیه السلام، و قال لامرأته: أنت طالق، فانی لا احب أن یصیبک بسببی الا خیرا، و قد عزمت علی صحبه الحسین علیه السلام لأفدیه بروحی و أقیه بنفسی، ثم أعطاها مالها و سلمها الی بعض بنی عمها لیوصلها الی أهلها، فقامت الیه و بکت و ودعته، و قالت: خار الله لک، أسألک أن تذکرنی فی القیامه عند جد الحسین علیه السلام،

فقال لأصحابه: من أحب أین یصحبنی، و الا فهو آخر العهد به منی [566] .أقول: و فی روضه الواعظین، و مقتل ابن نما، ثم قال - یعنی زهیرا -: انی ساحدثکم حدیثا، غزونا البحر، ففتح الله علینا، و أصبنا غنائم، فقال لنا سلمان: أفرحتم بما فتح الله علیکم و أصبتم من الغنائم؟ فقلنا: نعم، فقال: اذا أدرکتم سید شباب آل محمد، فکونوا أشد فرحا بقتالکم معه مما أصبتم الیوم من الغنائم، فأما أنا فأستودعکم الله. [567] .قال السید، و کتب الحسین علیه السلام کتابا الی سلیمان بن صرد، و المسیب بن نجیه، و رفاعه بن شداد، و جماعه من الشیعه بالکوفه، و بعث به مع قیس بن مصهر الصیداوی. [568] .أقول: و فی روایه المفید و یقال: بل بعث أخاه من الرضاعه عبدالله بن یقطر، و کتب معه الیهم، بسم الله الرحمن الرحیم، من الحسین بن علی الی سلیمان بن [ صفحه 197] صرد، و المسیب بن نجیه، و رفاعه بن شداد، و عبدالله بن وال، و جماعه المؤمنین، أما بعد فقد علمتم أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قد قال فی حیاته: من رأی سلطانا جائرا مستحلا لحرم الله، ناکثا لعهد الله، مخالفا لسنه رسول الله، یعمل فی عباد الله بالاثم و العدوان، ثم لم یغیر بقول و لا فعل، کان حقیقا علی الله أن یدخله مدخله، و قد علمتم أن هؤلاء القوم قد لزموا طاعه الشیطان، و تولوا عن طاعه الرحمن، و أظهروا الفساد، و عطلوا الحدود، و استأثروا بالفی ء، و أحلوا حرام الله، و حرموا حلاله، فانی أحق بهذا الأمر لقرابتی من رسول الله صلی الله علیه و آله و

سلم.و قد أتتنی کتبکم، و قدمت علی رسلکم ببیعتکم أنکم لا تسلمونی و لا تخذلونی، فان وفیتم لی بیعتکم، فقد أصبتم حظکم و رشدکم، و نفسی مع أنفسکم، و أهلی و ولدی مع أهالیکم و أولادکم، فلکم بی أسوه، و ان لم تفعلوا و نقضتم عهودکم و خلعتم بیعتکم، فلعمری ما هی منکم بنکر، لقد فعلتموها بأبی و أخی و ابن عمی، و المغرور من اغتر بکم، فحظکم أخطأتم، و نصیبکم ضیعتم، و من نکث فانما ینکث علی نفسه، و سیغنی الله عنکم، والسلام.قال السید: فلما قرب دخول الکوفه، اعترضه الحصین بن نمیر صاحب عبیدالله بن زیاد لیفتشه، فأخرج الکتاب و مزقه، فحمله الحصین الی ابن زیاد، فلما مثل بین یدیه، قال: من أنت؟ قال: أنا رجل من شیعه أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب و ابنه، قال: فلماذا مزقت الکتاب؟ قال: لئلا تعلم ما فیه، قال: و ممن الکتاب و الی من؟ قال: من الحسین الی جماعه من أهل الکوفه لا أعرف أسماءهم، فغضب ابن زیاد و قال: و الله لا تفارقنی حتی تخبرنی بأسماء هؤلاء القوم، أو تصعد المنبر فتلعن الحسین بن علی و أباه و أخاه، و الا قطعتک اربا اربا.فقال قیس: أما القوم فلا اخبرک بأسمائهم، و أما لعن الحسین و أبیه و أخیه فأفعل، فصعد المنبر، فحمد الله و أثنی علیه، و صلی علی النبی و آله، و أکثر من الترحم علی علی و ولدیه صلوات الله علیهما و علیه، ثم لعن عبیدالله بن زیاد و أباه، و لعن عتاه بنی امیه عن آخرهم.ثم قال: أیها الناس أنا رسول الحسین علیه السلام الیکم، و قد خلفته بموضع کذا فأجیبوه، فأخبر ابن زیاد بذلک، فأمر بالقائه من أعالی

القصر، فالقی من هناک، [ صفحه 198] فمات، فبلغ الحسین علیه السلام موته فاستعبر بالبکاء ثم قال: اللهم اجعل لنا و لشیعتنا عندک منزلا کریما، و اجمع بیننا و بینهم فی مستقر رحمتک، انک علی کل شی ء قدیر. [569] .قال المفید: و روی أنه وقع علی الأرض مکتوفا، فکسرت عظامه، و بقی به رمق، فأتاه رجل یقال له: عبدالملک بن عمیر اللخمی، فذبحه، فقیل له فی ذلک و عیب علیه، فقال: أردت أن اریحه.ثم روی المفید فی الارشاد ما مجمله: أن عبدالله بن مطیع لقیه فی بعض الطریق، فالتمس منه الرجوع، و بالغ فیه، فأبی علیه السلام الا أن یمضی، قال: و کان عبیدالله بن زیاد أمر فأخذ ما بین واقصه [570] ، الی طریق الشام، و الی طریق البصره، فلا یدعون أحدا یلج و لا أحدا یخرج، و أقبل الحسین علیه السلام و هو لا یشعر بشی ء حتی لقی الأعراب، فسألهم، فقالوا: لا والله ما ندری غیر أنا لا نستطیع أن نلج و لا نخرج، فسار من تلقاء وجهه.ثم قال أیضا: روی عبدالله بن سلیمان و المنذر بن المشمعل الأسدیان، قالا: لما قضینا حجنا، لم یکن لنا همه الا اللحاق بالحسین علیه السلام لننظر ما یکون من أمره، فلحقناه بزرود، فاذا نحن برجل من أهل الکوفه قد عدل عن الطریق حین رآه، فوقف کأنه یریده ثم ترکه و مضی، فمضینا الی الرجل حتی انتهینا الیه، و قلنا: ممن الرجل؟ قال: أسدی، قلنا: و نحن أسدیان، فاذا هو بکر بن فلان، فاستخبرناه ما وراءک؟ قال: لم أخرج من الکوفه حتی قتل مسلم و هانی، و رأیتهما یجران بأرجلهما فی السوق.فأقبلنا الی الحسین علیه السلام، فقلنا له: ان عندنا خبر،

ان شئت حدثناک علانیه، و ان شئت سرا، فنظر الینا و الی أصحابه، ثم قال: ما دون هؤلاء ستر، قلنا: الراکب الذی استقبلک عشیه أمس امرؤ ذو رأی و صدق و عقل، و حدثنا أنه لم یخرج من الکوفه حتی قتل مسلم و هانی، و رآهما یجران بأرجلهما فی السوق، فاسترجع علیه السلام [ صفحه 199] و ترحم علیه، یردد ذلک مرارا فقلنا له: ننشدک الله فی نفسک و أهل بیتک الا انصرفت، فنظر الی بنی عقیل، فقال: ما ترون فقد قتل مسلم؟ فقالوا: والله لا نرجع حتی نصیب ثأرنا، أو نذوق ما ذاق، فأقبل علیه السلام علینا و قال: لا خیر فی العیش بعد هؤلاء، فعلمنا أنه قد عزم علی المسیر، فقلنا: خار الله لک، فقال: رحمکم الله، فقال بعض أصحابه: والله ما أنت مثل مسلم، و لو قدمت الکوفه لکان الناس الیک أسرع.فلما انتهینا الی زباله، أتاه خبر عبدالله بن یقطر، فأخرج الی الناس کتابا فقرأه علیهم، ثم قال: قد أتانا خبر فضیع، خبر قتل مسلم و هانی و عبدالله بن یقطر، و قد خذلنا شیعتنا، فمن أحب منکم الانصراف فلینصرف فی غیر حرج، لیس علیه ذمام.فتفرق الناس حتی بقی فی أصحابه الذین جاؤا معه من المدینه، و یسیر ممن انضموا الیه، و انما فعل ذلک لأنه علم علیه السلام أن الأعراب انما اتبعوه لظنهم أنه یأتی بلدا قد استقامت له طاعه أهله، فکره أن یسیروا معه الا و هم یعلمون علی ما یقدمون. [571] .و فی روایه السید أنه بعد ما جاء خبر مسلم لقیه الفرزدق، فقال: یابن رسول الله کیف ترکن الی الذین قتلوا ابن عمک مسلم بن عقیل؟ فاستعبر علیه السلام باکیا، فقال: رحم الله

مسلما، فلقد صار الی روح الله و ریحانه و تحیته و رضوانه، أما أنه قد قضی ما علیه و بقی ما علینا، ثم أنشأ یقول:فان تکن الدنیا تعد نفیسه فدار ثواب الله أعلی و أنبل و ان تکن الأبدان للموت انشأت فقتل امری ء بالسیف فی الله أفضل و ان تکن الأرزاق قسما مقدرا فقله حرص المرء فی الرزق أجمل و ان تکن الأموال للترک جمعها فما بال متروک به المرء یبخل [572] .أقول: قد مضی قبیل هذا فی روایه المفید ملاقاته علیه السلام الفرزدق عند الحرم، [ صفحه 200] فلعله بعد ما قضی مناسکه تعقبه، فلحق به فی بعض المنازل.قال المفید: ثم سار حتی مر ببطن العقبه، فنزل علیها، فلقیه شیخ من بنی عکرمه یقال له، عمرو بن لوذان، قال له: أین ترید؟ قال له الحسین علیه السلام: الکوفه، فقال له الشیخ: أنشدک الله لما انصرفت، فو الله ما تقدم الا علی الأسنه و حد السیوف، و ان هؤلاء الذین بعثوا الیک لو کانوا کفوک مؤونه القتال، و وطؤا لک الأشیاء فقدمت علیهم، کان ذلک رأیا، فأما علی هذه الحال التی تذکر، فانی لا أری لک أن تفعل، فقال له: یا عبدالله لیس یخفی علی الرأی، و لکن الله تعالی لا یغلب علی أمره.ثم قال علیه السلام: والله لا یدعوننی حتی یستخرجوا هذه العلقه من جوفی، فاذا فعلوا سلط الله علیهم من یذلهم، حتی یکونوا أذل فرق الامم.ثم سار علیه السلام من بطن العقبه حتی نزل شراف، فلما کان السحر أمر فتیانه، فاستقوا من الماء فأکثروا، ثم سار حتی انتصف النهار.فبینما هو یسیر اذ کبر رجل من أصحابه، فقال له الحسین علیه السلام: الله اکبر، لم کبرت؟ قال: رأیت النخیل، قال جماعه ممن صحبه:

والله ان هذا المکان ما رأینا فیه نخله قط، فقال الحسین علیه السلام: فما ترونه؟ قالوا: والله نراه أسنه الرماح و آذان الخیل، فقال علیه السلام: و أنا والله أری ذلک.ثم قال علیه السلام: ما لنا ملجأ نلجأ الیه، و نجعله فی ظهورنا، و نستقبل القوم بوجه واحد، فقلنا له: بلی هذا ذو جشم [573] الی جنبک، فمل الیه عن یسارک، فان سبقت الیه فهو کما ترید، فأخذ الیه ذات الیسار و ملنا معه، فما کان بأسرع من أن طلعت علینا هوادی الخیل، فتبیناهم و عدلنا، فلما رأونا عدلنا عن الطریق عدلوا الینا، کأن أسنتهم الیعاسیب [574] ، و کأن رایاتهم أجنحه الطیر، فاستبقنا الی ذی جشم، فسبقناهم الیه، و أمر الحسین علیه السلام بأبنیته فضربت.و جاء القوم زهاء ألف فارس مع الحر بن یزید التمیمی، حتی وقف هو [ صفحه 201] و خیله مقابل الحسین علیه السلام فی حر الظهیره، و الحسین و أصحابه معتمون متقلدون بأسیافهم، فقال الحسین علیه السلام لفتیانه: اسقوا القوم وارووهم من الماء، و رشفوا الخیل ترشیفا، ففعلوا، و أقبلوا یملؤون القصاع و الطساس من الماء، ثم یدنونها من الفرس، فاذا عب فیها ثلاثا أو أربعا او خمسا عزلت عنه و سقوا آخر، حتی سقوها عن آخرها.فقال علی بن الطعان المحاربی: کنت مع الحر یومئذ، فجئت فی آخر من جاء من أصحابه، فلما رأی الحسین علیه السلام ما بی و بفرسی من العطش، قال: أنخ الراویه، و الراویه عندی السقاء، قال: یابن الأخ أنخ الجمل فأنخته، فقال: اشرب، فجعلت کلما أشرب سال الماء من السقاء، فقال الحسین علیه السلام: أخنث السقاء، أی: أعطفه، فلم أدری کیف أفعل، فقام فخنثه [575] ، فشربت و سقیت فرسی.و کان مجی ء الحر

بن یزید من القادسیه، و کان عبیدالله بن زیاد بعث الحصین ابن نمیر، و أمره أن ینزل القادسیه، و تقدم الحر بین یدیه فی ألف فارس یستقبل بهم حسینا علیه السلام، فلم یزل الحر موافقا للحسین علیه السلام حتی حضرت صلاه الظهر، فأمر الحسین علیه السلام الحجاج بن مسروق أن یؤذن.فلما حضرت الاقامه، خرج الحسین علیه السلام فی ازار و رداء و نعلین، فحمد الله و أثنی علیه، ثم قال: أیها الناس انی لم آتکم حتی أتتنی کتبکم، و قدمت علی رسلکم، أن أقدم علینا، فلیس لنا امام، لعل الله أن یجمعنا بک علی الهدی و الحق، فان کنتم علی ذلک فقد جئتکم، فأعطونی ما أطمئن الیه من عهودکم و مواثیقکم، و ان لم تفعلوا و کنتم لمقدمی کارهین، انصرفت عنکم الی المکان الذی جئت منه الیکم.فسکتوا عنه و لم یتکلموا کلمه، فقال للمؤذن: أقم، فأقام الصلاه، فقال للحر: أترید أن تصلی بأصحابک؟ فقال الحر: لا بل تصلی أنت و نصلی بصلاتک، فصلی بهم الحسین علیه السلام، ثم دخل فاجتمع الیه أصحابه، و انصرف الحر الی مکانه الذی کان فیه، فدخل خیمه قد ضربت له، فاجتمع الیه جماعه من أصحابه، و عاد [ صفحه 202] الباقون الی صفهم الذی کانوا فیه، ثم أخذ کل رجل منهم بعنان فرسه و جلس فی ظلها.فلما کان وقت العصر، أمر الحسین علیه السلام أن یتهیأ واللرحیل، ففعلوا، ثم أمر منادیه فنادی بالعصر و أقام، فاستقدم الحسین علیه السلام فصلی بالقوم، ثم سلم و انصرف الیهم بوجهه، فحمد الله و أثنی علیه، و قال: أما بعد أیها الناس فانکم ان تتقوا الله و تعرفوا الحق لأهله، یکن أرضی لله عنکم، و نحن أهل بیت محمد أولی بولایه

هذا الأمر علیکم من هؤلاء المدعین ما لیس لهم، و السائرین فیکم بالجور و العدوان، فان أبیتم الا الکراهیه لنا و الجهل بحقنا، و کان رأیکم الآن غیر ما أتتنی به کتبکم و قدمت علی به رسلکم، انصرفت عنکم.فقال الحر: أنا والله ما أدری ما تقول، و ما هذه الکتب و الرسل التی تذکرها؟ فقال الحسین علیه السلام لبعض أصحابه: یا عقبه بن سمعان أخرج الخرجین اللذین فیهما کتبهم الی، فأخرج خرجین مملوءین صحفا، فنشرت بین یدیه، فقال له الحر: لسنا من هؤلاء الذین کتبوا الیک، و قد امرنا أنا اذا لقیناک لا نفارقک حتی نقدمک الکوفه علی عبیدالله بن زیاد.فقال الحسین علیه السلام: الموت أدنی الیک من ذلک، ثم قال لأصحابه، قوموا فارکبوا، فرکبوا و انتظر حتی رکبت نساؤه، فقال لأصحابه: انصرفوا، فلما ذهبوا لینصرفوا حال القوم بینهم و بین الانصراف، فقال الحسین علیه السلام للحر: ثکلتک امک ما ترید؟ فقال الحر: أما لو کان غیرک من العرب یقولها لی، و هو علی مثل الحال التی أنت علیها، لما ترکت ذکر امه بالثکل کائنا من کان، و لکن والله مالی من ذکر امک من سبیل الا بأحسن ما نقدر علیه.فقال له الحسین علیه السلام: فما ترید؟ قال: ارید أن أنطلق بک الی الأمیر عبیدالله ابن زیاد، فقال: اذن والله لا أتبعک، فقال: اذا والله لا أدعک فتراددا القول بینهما ثلاث مرات.فلما کثر الکلام بینهما، قال له الحر: انی لم اؤمر بقتالک، انما امرت أن لا افارقک حتی أقدمک الکوفه، فاذا أبیت فخذ طریقا لا یدخلک الکوفه، و لا یردک الی المدینه، یکون بینی و بینک نصفا، حتی أکتب الی الأمیر عبیدالله بن زیاد، فلعل [ صفحه 203] الله أن

یرزقنی العافیه من أن ابتلی بشی ء من أمرک، فخذ هاهنا.فتیاسر عن طریق العذیب و القادسیه، و سار الحسین علیه السلام و سار الحر فی أصحابه یسایره، و هو یقول له: یا حسین انی اذکرک الله فی نفسک، فانی أشهد لئن قاتلت لتقتلن، فقال له الحسین علیه السلام: أفبالموت تخوفنی؟ و هل یعدو بکم الخطب أن تقتلونی؟ و سأقول کما قال أخو الأوس لابن عمه، و هو یرید نصره رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فخوفه ابن عمه و قال: أین تذهب؟ فانک مقتول، فقال:سأمضی و ما بالموت عار علی الفتی اذا ما نوی حقا و جاهد مسلماو آسی الرجال الصالحین بنفسه و فارق مثبورا و ودع مجرمافان عشت لم أندم و ان مت لم الم کفی بک ذلا أن تعیش مذمما [576] .قال الفاضل المتبحر: ثم أقبل الحسین علیه السلام علی أصحابه، و قال: هل فیکم أحد یعرف الطریق علی غیر الجاده؟ فقال الطرماح: نعم یابن رسول الله أنا أخبر الطریق، فقال الحسین علیه السلام: سر بین أیدینا، فسار الطرماح و اتبعه الحسین علیه السلام و أصحابه، و الطرماح یرتجز و یقول:یا ناقتی لا تذعری من زجری و امضی بنا قبل طلوع الفجربخیر فتیان و خیر سفر آل رسول الله آل الفخرالساده البیض الوجوه الزهر الطاعنین بالرماح السمرالضاربین بالسیوف البتر حتی تحلی بکریم الفخرالماجد الجد رحیب الصدر أثابه الله لخیر أمرعمره الله بقاء الدهر یا مالک النفع معا و الضرأید حسینا سیدی بالنصر علی الطغاه من بغایا الکفرعلی اللعینین سلیلی صخر یزید لا زال حلیف الخمرو ابن زیاد عهر ابن العهر [577] . و فی مقتل ابن نما: ان الحر یسیر بهم و ینشد بعض هذه الأبیات [578] .

[ صفحه 204] و فی المناقب نسبه الیه علیه السلام [579] .روی المفید عن عقبه بن سمعان، أنه قال: فسرنا معه ساعه، فخفق علیه السلام، و هو علی ظهر فرسه خفقه، ثم انتبه و هو یقول: انا لله و انا الیه راجعون، الحمد لله رب العالمین، ففعل ذلک مرتین أو ثلاث، فأقبل الیه ابنه علی بن الحسین علیه السلام، فقال: مم حمدت الله و استرجعت؟قال: یا بنی خفقت خفقه، فعن لی فارس علی فرس و هو یقول: القوم یسیرون و المنایا تسیر الیهم، فعلمت أنها أنفسنا نعیت الینا، فقال له: یا أبه لا أراک الله سوء ألسنا علی الحق؟ قال: بلی والله الذی مرجع العباد الیه، فقال: فاننا اذا ما نبالی أن نموت محقین، فقال له الحسین علیه السلام: جزاک الله من ولد خیر ما جزی ولدا عن [580] والده [581] .قال السید: فتیاسر الحسین علیه السلام حتی وصل الی عذیب الهجانات، قال: فورد کتاب عبیدالله بن زیاد الی الحر یلومه فی أمر الحسین علیه السلام، و یأمره بالتضییق علیه، فعرض له الحر و أصحابه، و منعوه من المسیر، فقال له الحسین علیه السلام: ألم تأمرنا بالعدول عن الطریق؟ فقال له الحر: بلی و لکن کتاب الأمیر عبیدالله قد وصل الی یأمرنی فیه بالتضییق، و قد جعل علی عینا یطالبنی بذلک.قال: فقام الحسین علیه السلام خطیبا فی أصحابه، فحمد الله و أثنی علیه، و ذکر جده فصلی علیه، ثم قال: انه قد نزل من الأمر ما قد ترون، و ان الدنیا قد تغیرت و تنکرت، و أدبر معروفها، و استمرت حذاء، و لم یبق منها الا الصبابه کصبابه الاناء، و خسیس عیش کالمرعی الوبیل، ألا ترون الی الحق لا یعمل به، و الی

الباطل لا یتناهی عنه، لیرغب المؤمن فی لقاء ربه محقا، فانی لا أری الموت الا سعاده، و الحیاه مع الظالمین الا برما.فقام الیه زهیر بن القین، فقال: سمعنا هداک الله یابن رسول الله مقالتک، و لو کانت الدنیا لنا باقیه و کنا فیها مخلدین لآثرنا النهوض معک علی الاقامه فیها. [ صفحه 205] قال: و وثب هلال بن نافع البجلی، فقال: والله ما کرهنا لقاء ربنا و انا علی نیاتنا و بصائرنا، نوالی من والاک، و نعادی من عاداک، قال: و قام بریر بن خضیر، فقال: والله یابن رسول الله لقد من الله بک علینا أن نقاتل بین یدیک، و تقطع فیک أعضاؤنا، ثم یکون جدک شفیعنا یوم القیامه، قال: فجزاهم خیرا. [582] .قال الفاضل: و فی المناقب [583] ، فقال زهیر: فسر بنا حتی ننزل بکربلا، فانها علی شاطی ء الفرات، فنکون هنالک، فان قاتلونا قاتلناهم، و استعنا الله علیهم، قال: فدمعت عینا الحسین علیه السلام، ثم قال: اللهم انی أعوذ بک من الکرب و البلاء.و نزل الحسین علیه السلام فی موضعه ذلک، و نزل الحر بن یزید حذاءه فی ألف فارس، و دعا الحسین علیه السلام بداوه و بیاض، و کتب الی أشراف الکوفه کتابا علی نهج ما مر.ثم قال: فجمع الحسین علیه السلام ولده و اخوته و أهل بیته، ثم نظر الیهم فبکی ساعه، ثم قال: اللهم انا عتره نبیک محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و قد اخرجنا و طردنا و ازعجنا عن حرم جدنا، و تعدت بنوامیه علینا، اللهم فخذ لنا بحقنا، و انصرنا علی القوم الظالمین.قال: فرحل من موضعه حتی نزل فی یوم الأربعاء أو یوم الخمیس بکربلا، و ذلک فی الثانی

من المحرم سنه احدی و ستین، ثم أقبل علی أصحابه، فقال: الناس عبید الدنیا، و الدین لعق علی ألسنتهم، یحوطونه ما درت معایشهم، فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون.ثم قال: أهذه کربلاء؟ فقالوا: نعم یابن رسول الله، فقال: هذا موضع کرب و بلاء، هاهنا مناخ رکابنا، و محط رحالنا، و مقتل رجالنا، و مسفک دمائنا. [584] .فی منتخب المراثی، و مقتل أبی مخنف ما ملفقهما، انهم لما وصلوا کربلا و هو یوم الأربعاء، اذ وقف الجواد الذی تحت الحسین علیه السلام، و لم ینبعث من تحته، و کلما حثه علی المسیر لم ینبعث خطوه واحده یمینا و لا شمالا، فرکب غیره، فلم [ صفحه 206] ینبعث من تحته، فلم یزل الحسین علیه السلام یرکب فرسا فرسا، حتی رکب سته أفراس، و هی لا تخطو تحته خطوه واحده.فلما نظر الی ذلک، قال لهم: یا قوم أی موضع هذا؟ فقالوا: هذه الغاضریه، فقال لهم: یا قوم هل لها اسم غیر هذا؟ قالوا: نعم شاطء الفرات، فقال: هل لها اسم غیر هذا؟ قالوا: نعم تسمی کربلا، فعند ذلک تنفس الصعداء، و بکی بکاء شدیدا، فقال: هذه والله أرض کرب و بلاء، هاهنا والله تقتل الرجال، و هاهنا والله ترمل النسوان، و تذبح الأطفال، و هاهنا والله تهتک الحریم، فانزلوا بنا یاکرام، فهاهنا محل قبورنا، و هاهنا والله سفک دمائنا، و هاهنا والله قتل رجالنا، و هاهنا والله محشرنا و منشرنا، و هاهنا و الله وعدنی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و لا خلف لوعده، ثم انه نزل عن فرسه. [585] .ثم روی الفاضل المتبحر عن المناقب، قال: فنزل القوم، و أقبل الحر حتی نزل حذاء الحسین علیه السلام

فی ألف فارس، ثم کتب الی ابن زیاد یخبره بنزول الحسین علیه السلام بکربلا.و کتب ابن زیاد الی الحسین علیه السلام: أما بعد یا حسین، فقد بلغنی نزولک بکربلاء، و قد کتب الی أمیرالمؤمنین یزید أن لا أتوسد الوثیر [586] و لا أشبع من الخمیر، أو الحقک باللطیف الخبیر، أو ترجع الی حکمی و حکم یزید بن معاویه، والسلام.فلما ورد کتابه علی الحسین علیه السلام و قرأه رماه من یده، ثم قال: لا أفلح قوم اشتروا مرضاه المخلوق بسخط الخالق، فقال له الرسول، جواب الکتاب؟ أباعبدالله، فقال: ما له عندی جواب، لأنه قد حقت علیه کلمه العذاب، فرجع الرسول الیه فخبره بذلک، فغضب عدو الله من ذلک أشد الغضب، و التفت الی عمر بن سعد، و أمره بقتال الحسین علیه السلام، و قد کان ولاه الری قبل ذلک، فاستعفی عمر من ذلک، فقال ابن زیاد: فاردد الینا عهدنا، فاستمهله، ثم قبل بعد یوم خوفا عن أن یعزل [ صفحه 207] عن ولایه الری. [587] .أقول: قد مضی قبیل المسلک الأول ما یناسب المقام من نصیحه الکامل له، و قصه الراهب، و عدم اتعاظه، و قطع ابن زیاد لسان الکامل و هلاکه رحمه الله علیه، بعد یوم أو بعض یوم بالقطع، فتذکر.

هذه الدعوه، ثم تبادر رجال الحی حتی التأم منهم تسعون رجلا، فخرج رجل من الحی الی عمر بن سعد، فأخبره بالحال، فدعا الأزرق و ضم الیه أربعمائه فارس، و وجه نحو بنی أسد.فبینما أولئک القوم أقبلوا یریدون الحسین علیه السلام فی جوف اللیل، اذا استقبلهم خیل ابن سعد علی شاطی ء الفرات قریبا من عسکره، فاقتتلوا قتالا شدیدا، و صاح حبیب بالأزرق: ویلک مالک و مالنا انصرف عنا، و أبی الأزرق أن یرجع، و علمت بنوأسد أنه لا طاقه لهم بالقوم، فانهزموا، ثم انهم ارتحلوا فی جوف اللیل خوفا من أن یبیتهم ابن سعد، و رجع حبیب الی الحسین علیه السلام فخبره بذلک، فقال علیه السلام: لا حول و لا قوه الا بالله.قال: و رجعت خیل ابن سعد، و نزلوا علی شاطی ء الفرات، فحالوا بین الحسین و الماء، و أضر العطش بالحسین علیه السلام و أصحابه، و أخذ علیه السلام فأسا و جاء الی وراء خیمه النساء، فخطا فی الأرض تسع عشره خطوه نحو القبله، ثم حفر هناک، فنبعت له عین من الماء العذب، فشرب و شرب الناس بأجمعهم، و ملؤوا أسقیتهم، [ صفحه 209] ثم غارت، فلم یر لها أثر.فبلغ ابن زیاد، فأرسل الی ابن سعد أن ضیق علیه فی الماء، و لا تدع أن یذوقوا قطره، کما فعلوا بالزکی عثمان.فلما اشتد العطش بالحسین علیه السلام دعا بأخیه العباس، فضم الیه ثلاثین فارسا و عشرین راکبا، و بعث معه عشرین قربه، فأقبلوا فی جوف اللیل فدنوا من الفرات، فقال عمرو بن الحجاج، من أنتم؟ فقال رجل من أصحاب الحسین علیه السلام یقال له: هلال بن نافع البجلی: أنا ابن عم لک جئت أشرب من هذا الماء، فقال عمرو: اشرب هنیئا لک، فقال هلال: ویحک تأمرنی أن أشرب و

الحسین و من معه یموتون عطشا، فقال عمرو: صدقت و لکن امرنا بأمر لابد أن ننتهی الیه.فصاح هلال بأصحابه، فدخلوا الفرات، و صاح عمرو بالناس، فاقتتلوا قتالا شدیدا، و کان قوم یقاتلون، و قوم یملاؤن حتی ملؤوها، و لم یقتل من أصحاب الحسین أحد، فرجعوا و شرب الحسین علیه السلام و من معه، و لذلک سمی العباس السقاء. [589] .قال السید: و ندب عبیدالله بن زیاد أصحابه الی قتال الحسین علیه السلام، فاستخف قومه فأطاعوه، و اشتری من عمر بن سعد آخرته بدنیاه، و دعاه الی ولایه الحرب، فلباه و خرج لقتال الحسین علیه السلام فی أربعه آلاف فارس، و أتبعه ابن زیاد بالعساکر، حتی تکملت عنده الی ست لیال خلون من المحرم عشرون ألفا، فضیق [590] علی الحسین علیه السلام، حتی نال منه العطش و من أصحابه.فقام علیه السلام و اتکأ علی سیفه، و نادی بأعلی صوته، فقال: أنشدکم الله هل تعرفوننی؟ قالوا: نعم أنت ابن رسول الله و سبطه، قال: أنشدکم الله هل تعلمون أن جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالوا: اللهم نعم، قال: أنشدکم الله هل تعلمون أن امی فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم؟ قالوا: اللهم نعم، قال: أنشدکم الله هل تعلمون أن أبی علی بن أبی طالب؟ قالوا: اللهم نعم، قال: أنشدکم الله هل تعلمون أن جدتی [ صفحه 210] خدیجه بنت خویلد أول نساء هذه الامه اسلاما؟ قالوا: اللهم نعم.قال: أنشدکم الله هل تعلمون أن سید الشهداء حمزه عم أبی؟ قالوا: اللهم نعم، قال: فأنشدکم الله هل تعلمون أن جعفر الطیار فی الجنه عمی؟ قالوا: اللهم نعم، قال: فأنشدکم الله هل تعلمون أن هذا سیف رسول الله

صلی الله علیه و آله و سلم أنا متقلده؟ قالوا: اللهم نعم، قال: فأنشدکم الله هل تعلمون أن هذه عمامه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أنا لا بسها؟ قالوا: اللهم نعم.قال: فأنشدکم الله هل تعلمون أن علیا کان أولهم اسلاما، و أعلمهم علما، و أعظمهم حلما، و انه ولی کل مؤمن و مؤمنه؟ قالوا: اللهم نعم، قال: فبم تستحلون دمی و أبی علیه السلام الذائد عن الحوض، یذود عنه رجالا، کما یذاد البعیر الصادر عن الماء، و لواء الحمد فی ید أبی یوم القیامه؟ قالوا: قد علمنا ذلک کله، و نحن غیر تارکیک حتی تذوق الموت عطشا.فلما خطب هذه الخطبه، و سمع بناته و أخواته کلامه، بکین و ندبن، و لطمن خدودهن، و ارتفع أصواتهن، فوجه الیهن أخاه العباس و علیا ابنه، و قال لهما، سکتاهن، فلعمری لیکثرن بکاؤهن. [591] .قال المفید: ان عمر بن سعد بعد ما نزل نینوی، عرض علی واحد واحد من رؤساء عساکره أن یأتی الحسین علیه السلام، و یسأله عن سبب مجیئه، و کلهم یأبی ذلک؛ لأنه کاتبه أن یجی ء، و یستحیی أن یأتیه، فقام الیه کثیر بن عبدالله الشعبی، و کان فارسا شجاعا لا یرد وجهه شی ء فقال له: أنا ذاهب الیه، والله لئن شئت لأفتکن [592] به، فقال له عمر: ما أرید أن تفتک به، و لکن آتیه فسله ما الذی جاء به؟فأقبل الیه کثیر، فلما رآه أبوثمامه الصائدی، قال للحسین علیه السلام: أصلحک الله یا أباعبدالله، قد جاءک أشر أهل الأرض، و أجرؤه علی دم و أفتکه، و قام الیه، فقال: ضع سیفک، فقال: لا و لا کرامه انما أنا رسول، فان سمعتم منی بلغتکم ما

ارسلت به الیکم، و ان أبیتم انصرفت عنکم، قال: فانی آخذ بقائم سیفک، ثم تکلم [ صفحه 211] بحاجتک، قال: لا والله لا تمسه، فقال له: فأخبرنی بما جئت به، و أنا ابلغه عنک و لا أدعک أن تدنو منه فانک فاجر، فاستبا و انصرف الی عمر بن سعد فأخبره الخبر.فدعا عمر قره بن قیس الحنظلی فقال له: ویحک یا قره ألق حسینا، فاسأله ما جاء به و ماذا یرید؟ فأتاه قره، فلما رآه الحسین علیه السلام مقبلا، قال: أتعرفون هذا؟ فقال له حبیب بن مظاهر: نعم، هذا رجل من حنظله تمیم، و هو ابن اختنا، قد کنت أعرفه بحسن الرأی، و ما کنت أراه یشهد هذا المشهد، فجاء حتی سلم علی الحسین علیه السلام، و أبلغه رساله عمر بن سعد الیه، فقال له الحسین: کتب الی أهل مصرکم هذا أن أقدم فقدمت، فأما اذا کرهتمونی فأنا أنصرف عنکم.ثم قال له حبیب بن مظاهر: ویحک یا قره أین ترجع الی القوم الظالمین؟ انصر هذا الرجل الذی بآبائه أیدک الله و هداک بالکرامه، فقال له قره: أرجع الی صاحبی بجواب رسالته، و أری رأیی، قال: فانصرف الی عمر بن سعد، فأخبره الخبر، فقال له عمر: أرجو أن یعافینی الله من حربه و قتاله.و کتب الی عبیدالله بن زیاد: بسم الله الرحمن الرحیم، أما بعد، فانی حیث نزلت بالحسین علیه السلام بعثت الیه رسولی، فسألته عما أقدمه؟ و ماذا یطلب؟ فقال: کتب الی أهل هذه البلاد، و أتتنی رسلهم یسألونی القدوم علیهم فقدمت، فأما اذا کرهونی، و بدا لهم غیر ما أتتنی به رسلهم، فأنا منصرف عنهم، قال حسان بن قائد العبسی: و کنت عند عبیدالله حین أتاه هذا الکتاب،

فلما قرأه قال:الآن اذ علقت مخالبنا به یرجو النجاه ولات حین مناص و کتب الی عمر بن سعد: أما بعد، فقد بلغنی کتابک، و فهمت ما ذکرت، فأعرض علی الحسین أن یبایع لیزید هو و جمیع أصحابه، فاذا هو فعل ذلک رأینا رأینا والسلام.فلما ورد الجواب علی عمر بن سعد، قال: قد خشیت أن لا یقبل ابن زیاد العافیه. و ورد کتاب آخر فی الأثر یأمره بأن یمنعه من الماء أشد المنع.فبعث عمر بن سعد بعمرو بن الحجاج فی خمسمائه فارس، فحالوا بینه و بین الماء، و نادی عبیدالله بن الحصین بأعلی صوته: یا حسین ألا تنظرون الی [ صفحه 212] الماء کأنه کبد السماء، والله لا تذوقون منه قطره حتی تموتوا عطشا، فدعا علیه السلام، اللهم اقتله عطشا، و لا تغفر له أبدا.قال حمید بن مسلم: والله لعدته فی مرضه، فرأیته یشرب حتی یبغر ثم یقیئه، و یصیح العطش العطش، یفعل ذلک مرارا، و یتلظی عطشا حتی لفظ نفسه. [593] .و روی فی المنتخب و غیره: أن الحسین علیه السلام لما رأی اشتداد الأمر علیه، و کثره العساکر عاکفه علیه، کل منهم یرید قتله، أرسل الی ابن سعد، یستعطفه و طلب الخلوه، فخرج ابن سعد فی عشرین، و خرج الحسین علیه السلام فی مثله، فلما التقیا أمر علیه السلام أن یتنحوا عنه أصحابه سوی العباس و ابنه علی، و أمر ابن سعد بمثل ذلک و بقی معه ابنه حفص و غلام له.فقال علیه السلام: ویلک یابن سعد أما تتقی الله الذی الیه معادک، و أنا ابن من علمت، ذر هؤلاء القوم و کن معی، فقال: أخاف أن یهدم داری، فقال علیه السلام: أبنیها لک، فقال: أخاف أن تؤخذ ضیعتی، فقال علیه السلام: أنا أخلف علیک البغیبغه،

و هی عین عظیمه بالحجاز، و کان معاویه أعطاه فی ثمنها ألف ألف دینار من الذهب فلم یبعه، فقال: لی عیال و أخاف علیهم، ثم سکت.فانصرف الحسین علیه السلام، و هو یقول: ما لک ذبحک الله علی فراشک عاجلا، فو الله انی لأرجو أن لا تأکل بر العراق الا یسیرا، فقال ابن سعد: فی الشعیر کفایه عن البر، استهزاء بذلک القول.ثم رجع الی عسکره فاستأذن بریر بن خضیر لأن یعظه، فأذن له فوعظه بما لا مزید علیه، فما یزیده الا طغیانا کبیرا، الی أن قال: یا بریر أتشیر علی أن أترک ولایه الری فتصیر لغیری، والله ما أجد نفسی تجیبنی الی ذلک أبدا [594] .ثم قال المفید: و کتب - أی: ابن سعد - الی عبیدالله بن زیاد: أما بعد فان الله قد أطفأ النائره، و جمع الکلمه، و أصلح أمر الامه، هذا حسین قد أعطانی أن یرجع الی المکان الذی منه أتی، أو أن یسیر الی ثغر من الثغور، فیکون رجلا من [ صفحه 213] المسلمین، له مالهم، و علیه ما علیهم، أو أن یأتی أمیرالمؤمنین یزید فیضع یده فی یده، فیری فیما بینه و بینه رأیه، و فی هذا لک رضی، و للامه صلاح.فلما قرأ عبیدالله الکتاب، قال: هذا کتاب ناصح مشفق علی قومه، فقام الیه شمر بن ذی الجوشن، فقال: أتقبل هذا منه؟ و قد نزل بأرضک و الی جنبک، والله لئن رحل من بلادک، و لم یضع یده فی یدک، لیکونن أولی بالقوه، و لتکونن أولی بالضعف و العجز، فلا تعطه هذه المنزله، فانها من الوهن، و لکن لینزل علی حکمک هو و أصحابه، فان عاقبت فأنت أولی بالعقوبه، و ان عفوت کان ذلک

لک.فقال ابن زیاد: نعم ما رأیت، الرأی رأیک، اخرج بهذا الکتاب الی عمر بن سعد، فلیعرض علی الحسین و أصحابه النزول علی حکمی، فان فعلوا فلیبعث بهم الی سلما، و ان هم أبوا فلیقاتلهم، فان فعل فاسمع و أطع، و ان أبی أن یقاتلهم فأنت أمیر الجیش، فاضرب عنقه و ابعث الی برأسه.و کتب الی عمر بن سعد: لم أبعثک الی الحسین لتکف عنه، و لا لتطاوله، و لا لتمنیه السلامه و البقاء، و لا لتعتذر عنه، و لا لتکون له عندی شفیعا، انظر فان نزل حسین و أصحابه علی حکمی فاستسلموا، فابعث به الی سلما، و ان أبوا فازحف الیهم حتی تقتلهم و تمثل بهم، فانهم لذلک مستحقون، فان قتلت حسینا فأوطی ء الخیل صدره و ظهره، فانه عات ظلوم، و لست أری أن هذا یضر بعد الموت شیئا، و لکن علی قول قد قلته: لو قد قتلته لفعلت هذا به، فان أنت مضیت لأمرنا فیه لجزیناک جزاء السامع، و ان أبیت فاعتزل عملنا و جندنا، و خل بین شمر بن ذی الجوشن و بین العسکر، فانا قد أمرناه بأمرنا، والسلام. [595] .أقول: و فی المناقب: و کان أمر شمرا أنه ان لم یعمل بما فیه، فاضرب عنقه و أنت الأمیر. [596] .ثم قال المفید: فأقبل شمر بن ذی الجوشن بکتاب عبیدالله بن زیاد الی عمر ابن سعد، فلما قدم علیه و قرأه، قال له عمر: مالک ویلک، لا قرب الله دارک، و قبح [ صفحه 214] الله ما قدمت به علی، والله انی لأظنک نهیته عما کتبت به الیه، و أفسدت علینا أمرا قد کنا رجونا أن یصلح، لا یستسلم والله حسین ان نفس أبیه بین

جنبیه، فقال له شمر: أخبرنی ما أنت صانع؟ أتمضی لأمر أمیرک و تقاتل عدوه؟ و الا فخل بینی و بینه و بین الجند و العسکر، قال: و لا کرامه لک، و لکن أنا أتولی ذلک فدونک، فکن أنت علی الرجاله [597] .و فی المناقب: و کان قد کتب لعمر منشورا بالری، فجعل یقول:فو الله ما أدری و انی لواقف افکر فی أمری علی خطرین أأترک ملک الری و الری منیتی أم ارجع مذموما بقتل حسین ففی قتله النار التی لیس دونها حجاب و ملک الری قره عینی [598] .قال المفید: و نهض عمر بن سعد الی الحسین علیه السلام عشیه الخمیس لتسع مضین من المحرم، و جاء شمر حتی وقف علی أصحاب الحسین علیه السلام، و قال: أین بنوا اختنا؟ فخرج الیه جعفر و العباس و عثمان بنو علی علیه السلام، فقالوا: ما ترید؟ فقال: أنتم یا بنی اختی آمنون؟ فقال له الفتیه: لعنک الله و لعن أمانک أتؤمننا و ابن رسول الله لا أمان له [599] .و فی روایه السید: ناداه العباس بن علی تبت یداک، و لعن ما جئت به من أمانک، یا عدو الله أتأمرنا أن نترک أخانا و سیدنا الحسین بن فاطمه، و ندخل فی طاعه اللعناء و أولاد اللعناء، قال: فرجع الشمر الی معسکره مغضبا [600] .قال المفید: ثم نادی عمر: یا خیل الله ارکبی و أبشری بالجنه، فرکب الناس، ثم زحف نحوهم بعد العصر، و الحسین علیه السلام جالس أمام بیته محتب بسیفه، اذ خفق برأسه علی رکبتیه، و سمعت اخته الصیحه، فدنت من أخیها، و قالت: یا أخی أما تسمع هذه الأصوات قد اقتربت؟ فرفع الحسین علیه السلام رأسه، و قال: انی رأیت [ صفحه

215] رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الساعه فی المنام، و هو یقول لی: انک تروح الینا [601] .و فی روایه السید، قال علیه السلام: یا اختاه یا زینب انی رأیت الساعه جدی محمدا و أبی علیا و امی فاطمه و أخی الحسن، و هم یقولون: یا حسین انک رائح الینا عن قریب، و فی بعض الروایات غدا.قال: فلطمت زینب علی وجهها و صاحت، فقال لها الحسین علیه السلام: مهلا لا تشمتی القوم بنا، قال: و لما رأی الحسین علیه السلام حرص القوم علی تعجیل القتال، و قله انتفاعهم بمواعظ الفعال و المقال، قال لأخیه العباس: ان استطعت أن تصرفهم عنا فی هذا الیوم فافعل، لعلنا نصلی لربنا فی هذه اللیله، فانه یعلم أنی احب الصلاه له و تلاوه کتابه. [602] .أقول: و فی روایه، قیل لعلی بن الحسین علیهماالسلام:ما أقل ولد أبیک؟ فقال: العجب کیف ولد له، کان یصلی فی الیوم و اللیله ألف رکعه، فمتی کان ینوع للنساء [603] .ثم قال السید: فسألهم العباس ذلک، فتوقف عمر بن سعد، فقال له عمرو بن الحجاج الزبیدی: والله لو أنهم من الترک و الدیلم و سألونا مثل ذلک لأجبناهم، فکیف و هم آل محمد، فأجابوهم الی ذلک. [604] .قال المفید: فرجع العباس من عندهم، و معه رسول من قبل عمر بن سعد یقول: انا قد أخرناکم الی غدوه [605] ، فان استسلمتم سرحناکم الی أمیرنا، و ان أبیتم فلسنا تارکیکم [606] .قال السید: ثم جاء اللیل، فجمع الحسین علیه السلام أصحابه، فحمد الله و أثنی علیه، ثم أقبل علیهم، فقال: أما بعد، فانی لا أعلم أصحابا أصلح منکم، و لا أهل بیت أبر و لا أفضل

من أهل بیتی، جزاکم الله جمیعا عنی خیرا، و هذا اللیل قد [ صفحه 216] غشیکم، فاتخذوه جملا، ولیأخذ کل رجل منکم بید رجل من أهل بیتی و تفرقوا فی سواد هذا اللیل، و ذرونی و هؤلاء القوم الظالمین، فانهم لا یریدون غیری، فقال له اخوته و أبناؤه و أبناء عبدالله بن جعفر، و لم نفعل ذلک؟ لنبقی بعدک، لا أرانا الله ذلک أبدا، بدأهم بذلک القول العباس بن علی علیه السلام، ثم تابعوه، قال: ثم نظر الی بنی عقیل، فقال: حسبکم من القتل بصاحبکم مسلم، اذهبوا فقد أذنت لکم.و روی من طریق آخر، قال: فعندها تکلم اخوته و جمیع أهل بیته، و قالوا: یابن رسول الله فماذا یقول الناس لنا؟ و ماذا نقول لهم؟ انا ترکنا شیخنا و کبیرنا و ابن بنت نبینا، لم نرم معه بسهم، و لم نطعن برمح، و لم نضرب بسیف، لا والله یابن رسول الله لا نفارقک أبدا، و لکنا نقیک بأنفسنا حتی نقتل بین یدیک، و نرد موردک، فقبح الله العیش بعدک.ثم قام مسلم بن عوسجه، و قال: نحن نخلیک هکذا و ننصرف عنک، و قد أحاط بک هذا العدو، لا والله لا یرانی الله أبدا و أنا أفعل ذلک، حتی أکسر فی صدورهم رمحی، و أضاربهم بسیفی ما ثبت قائمه بیدی، و لو لم یکن لی سلاح اقاتلهم به لقذفتهم بالحجاره، و لم افارقک، أو أموت معک فی قدمک.قال: و قام سعید بن عبدالله الحنفی، فقال: لا والله یابن رسول الله لا نخلیک أبدا، حتی یعلم الله أنا قد حفظنا فیک وصیه رسوله محمدا صلی الله علیه و آله و سلم، و لو علمت أنی اقتل فیک، ثم أحیی،

ثم احرق، ثم أذری، یفعل ذلک بی سبعین مره ما فارقتک حتی ألقی حماک [607] ، و کیف لا أفعل ذلک و انما هی قتله واحده، ثم أنال الکرامه التی لا انقضاء لها أبدا.ثم قام زهیر بن القین، و قال: والله یابن رسول الله لوددت أنی قتلت، ثم نشرت، ثم قتلت، حتی اقتل هکذا ألف مره، فان الله تعالی قد دفع القتل عنک و عن هؤلاء الفتیه من اخوتک و ولدک و أهل بیتک.قال: و تکلم جماعه من أصحابه بنحو من ذلک، و قالوا: أنفسنا لک الفدا، نقیک بأیدینا و وجوهنا، فاذا نحن قتلنا بین یدیک، نکون قد وفینا لربنا و قضینا ما [ صفحه 217] علینا.و قیل لمحمد بن بشیر الحضرمی فی تلک الحال، قد اسر ابنک بثغر الری، فقال: عند الله أحتسبه و نفسی [608] ما کنت احب أن یوسر، و أنا أبقی بعده، فسمع الحسین علیه السلام قوله، فقال: رحمک الله أنت فی حل من بیعتی، فاعمل فی فکاک ابنک، فقال: أکلتنی السباع حیا ان فارقتک، قال: فاعط ابنک هذه الأثواب البرود یستعین بها فی فداء أخیه، فأعطاه خمسه أثواب قیمتها ألف دینار.قال: و بات الحسین علیه السلام و أصحابه فی تلک اللیله، و لهم دوی کدوی النحل، ما بین راکع و ساجد و قائم و قاعد، فعبر الیهم فی تلک اللیله من عسکر عمر بن سعد اثنان و ثلاثون رجلا [609] .روی المفید، قال علی بن الحسین علیهماالسلام: انی جالس فی تلک اللیله التی قتل أبی فی صبیحتها، و عندی عمتی تمرضنی، اذ اعتزل أبی فی خباء له، و عنده جون مولی أبی ذر الغفاری، و هو یعالج سیفه و یصلحه، و أبی یقول:یا

دهر اف لک من خلیل کم لک بالاشراق والأصیل من صاحب و طالب قتیل والدهر لا یقنع بالبدیل و انما الأمر الجلیل و کل حی سالک سبیلی فأعادها مرتین أو ثلاثا، حتی فهمتها، و علمت ما أراد، فخنقتنی العبره، فرددتها و لزمت السکوت، و علمت أن البلاء قد نزل. و أما عمتی، فلما سمعت ما سمعت و هی امرأه، و من شأن النساء الرقه و الجزع، فلم تملک نفسها، أن وثبت تجر ثوبها و هی حاسره حتی انتهت الیه، و قالت: واثکلاه لیت الموت أعدمنی الحیاه، الیوم ماتت امی فاطمه و أبی علی و أخی الحسن، یا خلیفه الماضی، و ثمال الباقی.فنظر الیها الحسین علیه السلام، و قال لها: یا اخیه لا یذهبن حلمک الشیطان، و ترقرقت عیناه بالدموع، و قال: لو ترک القطا لنام، فقالت: یا ویلتاه أفتغتصب [ صفحه 218] نفسک اغتصابا؟ فذلک أقرح لقلبی، و أشد علی نفسی، ثم لطمت وجهها، و أهوت الی جیبها و شقته، و خرت مغشیا علیها.فقام الیها الحسین علیه السلام فصب علی وجهها الماء، و قال لها: یا اختاه اتقی الله، و تعزی بعزاء الله، و اعلمی أن أهل الأرض یموتون، و أهل السماء لایبقون، و أن کل شی ء هالک الا وجه الله تعالی، الذی خلق الخلق بقدرته، و یبعث الخلق و یعودون و هو فرد وحده، جدی خیر منی، و أبی خیر منی، و امی خیر منی، و أخی خیر منی، ولی و لکل مسلم برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اسوه، فعزاها بهذا و نحوه.و قال لها: یا اختاه انی أقسمت علیک، فابری قسمی، لا تشقی علی جیبا، و لا تخمشی علی وجها، و لا تدعی

علی بالویل و الثبور اذا أنا هلکت، ثم جاء بها حتی أجلسها عندی. [610] .أقول: و فی روایه السید فسمعت زینب بنت فاطمه علیهاالسلام ذلک، فقالت: یا أخی هذا کلام من أیقن بالقتل، فقال: نعم یا اختاه، فقالت زینب: واثکلاه هذا الحسین ینعی الی نفسه، قال: و بکت و بکی النسوه، و لطمن الخدود، و شققن الجیوب، و جعلت ام کلثوم تنادی، وامحمداه، واعلیاه، وااماه، واأخاه، واحسیناه، واضیعتاه بعدک یا أباعبدالله.قال: فعزاها الحسین علیه السلام و قال لها: یا اختاه تعزی بعزاء الله، فان سکان السماوات یفنون، و أهل الأرض کلهم یموتون، و جمیع البریه یهلکون، ثم قال: یا اختاه یا ام کلثوم، و أنت یا زینب، و أنت یا فاطمه، و أنت یا رباب، انظرن اذا أنا قتلت فلا تشققن علی جیبا، ولا تخمشن علی وجها، و لا تقلن هجرا. [611] .قال المفید: ثم خرج الی أصحابه، فأمرهم أن یقرب بعضهم بیوتهم من بعض، و أن یدخلوا الأطناب بعضها فی بعض، و أن یکونوا بین البیوت، فیستقبلون القوم من وجه واحد، و البیوت من ورائهم و عن أیمانهم و عن شمائلهم قد حفت بهم، الا الوجه الذی یأتیهم منه عدوهم، و رجع علیه السلام الی مکانه، فقال اللیل کله [ صفحه 219] یصلی و یستغفر و یدعو و یتضرع، و قام أصحابه کذلک یصلون و یدعون و یستغفرون.قال الضحاک بن عبدالله: و مرت بنا خیل لابن سعد تحرسنا، و ان حسینا علیه السلام لیقرأ (و لا تحسبن الذین کفروا انما نملی لهم خیر لأنفسهم انما نملی لهم لیزدادوا اثما و لهم عذاب مهین - ما کان الله لیذر المؤمنین علی ما أنتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیب) [612]

فسمعها من تلک الخیل رجل یقال له: عبدالله بن سمیر، و کان مضحاکا، و کان شجاعا بطلا فارسا فاتکا شریفا، فقال: نحن و رب الکعبه الطیبون میزنا منکم، فقال له بریر بن خضیر الهمدانی: أنت یا فاسق یجعلک الله من الطیبین؟ فقال له: من أنت یا ویلک؟ قال: أنا بریر بن خضیر، فتسابا. [613] .و قال الفاضل: و فی المناقب: فلما کان وقت السحر، خفق الحسین علیه السلام برأسه خفقه، ثم استیقظ، فقال: أتعلمون ما رأیت فی منامی الساعه؟ فقالوا له: و ما الذی رأیت یابن رسول الله؟ فقال: رأیت کأن کلابا قد شدت علی لتنهشنی، و فیها کلب أبقع، رأیته أشدها علی، و أظن أن الذی یتولی قتلی رجل أبرص من بین هؤلاء القوم، قم انی رأیت بعد ذلک جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و معه جماعه من أصحابه، و هو یقول لی: یا بنی أنت شهید آل محمد، و قد استبشر بک أهل السماوات، و أهل الصفح الأعلی، فلیکن افطارک عندی اللیله، عجل و لا تؤخر، و هذا ملک قد نزل من السماء لیأخذ دمک فی قاروره خضراء، فهذا ما رأیت، و قد أنف الأمر، و اقترب الرحیل من هذه الدنیا، لا شک فی ذلک [614] .قال ابن نما: انه جاء رجل، فقال: أین الحسین؟ فقال: ها أنا ذا، قال: فابشر بالنار تردها الساعه، قال: بل أبشر برب رحیم، و شفیع مطاع، من أنت؟ قال: أنا محمد بن الأشعث، قال: اللهم ان کان عبدک کاذبا فخذه الی النار، و اجعله الیوم آیه لأصحابه، فما هو الا أن ثنی عنان فرسه، فرمی به و ثبتت رجله فی الرکاب، فضربه حتی قطعه،

و وقعت مذاکیره فی الأرض، فو الله لقد عجبنا من [ صفحه 220] سرعه دعائه علیه السلام.ثم جاء آخر، فقال: أین الحسین؟ فقال: ها أناذا قال: أبشر بالنار، قال: أبشر برب رحیم، و شفیع مطاع، قال: من أنت؟ قال: شمر بن ذی الجوشن، قال الحسین علیه السلام الله أکبر، قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: رأیت کأن کلبا أبقع یلغ فی دماء أهل بیتی، و قال الحسین علیه السلام: رأیت کأن کلابا تنهشنی، و کان فیها کلب أبقع، کان أشدهم علی، و هو أنت و کان أبرص.و نقل عن الترمذی أنه قیل للصادق علیه السلام: کم تتأخر الرؤیا، فذکر منام رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان التأویل بعد ستین سنه. [615] .قال السید: فلما کان الغداه أمر الحسین علیه السلام بفسطاط، فضرب، و أمر بجفنه فیها مسک کثیر، و جعل عندها نوره، ثم دخل لیطلی.فروی أن بریر بن خضیر الهمدانی، و عبدالرحمن بن عبد ربه الأنصاری، وقفا علی باب الفسطاط لیطلیا بعده، فجعل بریر یضاحک عبدالرحمن، فقال له عبدالرحمن: یا بریر أتضحک ما هذه ساعه باطل [616] ؟ فقال بریر: لقد علم قومی أننی ما أحببت الباطل کهلا و لا شابا، و انما أفعل ذلک استبشارا بما نصیر الیه، فو الله ما هو الا أن نلقی هؤلاء القوم بأسیافنا و نعالجهم بها، ثم نعانق الحور العین.قال: و رکب أصحاب عمر بن سعد، فبعث الحسین علیه السلام بریر بن خضیر فوعظهم [617] .قال الفاضل المتبحر: فتقدم بریر، فقال: یا قوم اتقوا الله، فان ثقل محمد صلی الله علیه و آله و سلم قد أصبح بین أظهرکم، هؤلاء ذریته و عترته و بناته و

حرمه، فهاتوا ما عندکم، و ما الذی تریدون أن تصنعوه بهم؟ فقالوا: نرید أن نمکن منهم الأمیر ابن زیاد، فیری رأیه فیهم.فقال لهم بریر: أفلا تقبلون منهم أن یرجعوا الی المکان الذی جاؤوا منه؟ ویلکم یا أهل الکوفه أنسیتم کتبکم و عهودکم التی أعطیتموها و أشهدتم الله علیها؟ [ صفحه 221] یا ویلکم أدعوتم أهل بیت نبیکم، و زعمتم أنکم تقتلون أنفسکم دونهم، حتی اذا أتوکم أسلمتوهم الی ابن زیاد، و حلأتموهم عن ماء الفرات، بئسما خلفتم نبیکم فی ذریته، مالکم لا سقاکم الله یوم القیامه، فبئس القوم أنتم.فقال له نفر منهم: یا هذا ما ندری ما تقول؟ فقال بریر: الحمد لله الذی زادنی فیکم بصیره، اللهم انی أبرأ الیک من فعال هؤلاء القوم، اللهم ألق بأسهم بینهم، حتی یلقوک و أنت علیهم غضبان، فجعل القوم یرمونه بالسهام، فرجع بریر الی ورائه [618] .قال المفید: أمر علیه السلام أن یجعلوا البیوت فی ظهورهم، و أمر بحطب و قصب کان من وراء البیوت، أن یترک فی خندق، کان قد حفر هناک، و أن یحرق بالنار مخافه أن یأتوهم من ورائهم.فروی عن علی بن الحسین علیهماالسلام أنه لما أصبحت الخیل بقتل الحسین علیه السلام، رفع یدیه الی السماء، و قال: اللهم أنت ثقتی فی کل کرب الدعاء.قال: و أقبل القوم یجولون حول البیوت، فیرون الخندق فی ظهورهم، و النار تضطرم، فنادی شمر بأعلی صوته: یا حسین أتعجلت بالنار فی الدنیا قبل یوم القیامه؟ فقال علیه السلام: من هذا کأنه شمر؟ فقالوا له: نعم، فقال: یابن راعیه المعزی أنت أولی بها صلیا، و رام مسلم بن عوسجه أن یرمیه فمنعه علیه السلام فقال: دعنی حتی أرمیه فانه الفاسق و من عظماء الجبارین، و قد

أمکننی الله منه، فقال علیه السلام: أکره أن أبدأهم.ثم دعا الحسین علیه السلام براحلته، فرکبها و نادی بأعلی صوته: یا أهل العراق - و جلهم یسمعون - فقال: أیها الناس اسمعوا قولی، و لا تعجلوا علی حتی أعظکم بما یحق لکم علی، و حتی اعذر الیکم، فان أعطیتمونی النصف کنتم بذلک أسعد، و ان لم تعطونی النصف من أنفسکم، فأجمعوا رأیکم ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه ثم اقضوا الی و لا تنظرون، ان ولی الله الذی نزل الکتاب و هو یتولی الصالحین.ثم حمد الله و أثنی علیه، و ذکر الله بما هو أهله، و صلی علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم [ صفحه 222] و آله، و علی ملائکته، و علی أنبیائه، فلم یسمع متکلم قبله و لا بعده أبلغ منه فی منطق.ثم قال: أما بعد فانسبونی و انظرونی من أنا؟ ثم راجعوا أنفسکم و عاتبوها، فانظروا هل یصلح لکم قتلی و انتهاک حرمتی؟ ألست ابن بنت نبیکم و ابن وصیه و ابن عمه؟ و أول مؤمن مصدق لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بما جاء به من عند ربه؟ أو لیس حمزه سید الشهداء عمی و عم أبی؟ أو لیس جعفر الطیار فی الجنه بجناحین عمی؟ أو لم یبلغکم ما قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لی و لأخی هذان سیدا شباب أهل الجنه؟ فان صدقتمونی بما أقول و هو الحق، والله ما تعمدت کذبا منذ علمت أن الله یمقت علیه أهله، و ان کذبتمونی فان فیکم من ان سألتموه عن ذلک أخبرکم.اسألوا جابر بن عبدالله الأنصاری، و أباسعید الخدری، و سهل بن سعد الساعدی،

و زید بن أرقم، و أنس بن مالک، یخبروکم أنهم سمعوا هذه المقاله من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لی و لأخی، أما فی هذا حاجز لکم عن سفک دمی؟فقال له شمر بن ذی الجوشن: هو یعبد الله علی حرف، ان کان یدری ما یقول، فقال له حبیب بن مظاهر، والله انی لأراک تعبد الله علی سبعین حرفا، و أنا أشهد أنک صادق ما تدری ما یقول، قد طبع الله علی قلبک.ثم قال لهم الحسین علیه السلام: فان کنتم فی شک من هذا، أفتشکون أنی ابن بنت نبیکم، فو الله ما بین المشرق و المغرب ابن بنت نبی غیری فیکم و لا فی غیرکم، ویحکم أتطلبونی بقتیل منکم قتلته؟ أو مال لکم استهلکته،أو بقصاص من جراحه، فأخذوا لا یکلمونه.فنادی: یا شبث بن ربعی، یا حجار بن أبجر، یا قیس بن الأشعث، یا یزید ابن الحارث، ألم تکتبوا الی أن قد أینعت الثمار، و اخضرت الجناب، و انما تقدم علی جند لک مجنده؟ فقال له قیس بن الأشعث: ما ندری ما تقول؟ و لکن انزل علی حکم الأمیر و بنی عمک، فانهم لن یروک الا ما تحب.فقال له الحسین علیه السلام: لا والله لا أعطیکم بیدی اعطاء الذلیل، و لا أقر لکم اقرار العبید، ثم نادی: یا عباد الله انی عذت بربی و ربکم أن ترجمون، أعوذ بربی و ربکم من کل متکبر لا یؤمن بیوم الحساب، ثم انه أناخ راحلته، و أمر عقبه بن [ صفحه 223] سمعان فعقلها، و أقبلوا یزحفون نحوه. [619] .فی الارشاد: فأقبل علیه السلام، فقالوا له: لم نفعل، فقال: سبحان الله بلی و الله لقد فعلتم، ثم قال: أیها

الناس فاذا کرهتمونی، فدعونی أنصرف عنکم الی مأمنی من الأرض.قال السید: انه علیه السلام بعد ما أبلغ فی المقال، قال: تبا لکم أیتها الجماعه، و ترحا حین استصرختمونا و الهین، فأصرخناکم مرجفین، سللتم علینا سیفا لنا فی ایمانکم، و حششتم علینا نارا اقتدحناها علی عدوکم و عدونا، فأصبحتم البا لأعدائکم علی أولیائکم بغیر عدل أفشوه فیکم، و لا أمل أصبح لکم فیهم، فهلا لکم الویلات ترکتمونا، و السیف مشیم، و الجأش طامن، و الرأی لما یستصحف، و لکن أسرعتم الیها کطیره الدبا، و تداعیتم الیها کتهافت الفراش، فسحقا لکم یا عبید الامه و شذاذ الأحزاب، و نبذه الکتاب، و محر فی الکلم، و عصبه الآثام، و نفثه الشیطان، و مطفی ء السنن، أهؤلاء تعضدون، و عنا تخاذلون أجل و الله غدر فیکم قدیم، و شجت علیه اصولکم، و تأزرت علیه فروعکم، فکنتم أخبث ثمر شجی للناظر، و اکله للغاصب.ألا و ان الدعی ابن الدعی، قد رکز بین اثنتین، بین السله و الذله، و هیهات منا الذله، یأبی الله ذلک لنا و رسوله و المؤمنون، و حجور طابت، و حجور طهرت، و انوف حمیه، و نفوس أبیه، من أن نؤثر طاعه اللئام علی مصارع الکرام، ألا و انی زاحف بهذه الاسره مع قله العدد و خذله الناصر، ثم واصل علیه السلام کلامه بأبیات فروه ابن مسیک المرادی:فان نهزم فهزامون قدما و ان نغلب فغیر مغلبیناو ما ان طبنا جبن و لکن منایانا و دوله آخرینااذا ما الموت رفع عن اناس کلا کله أناخ بآخرینافأفنی ذلکم سروات قومی کما أفنی القرون الأولینافلو خلد الملوک اذا خلدنا و لو بقی الکرام اذا بقینا [ صفحه 224] فقل للشامتین بنا أفیقوا سیلقی

الشامتون کما لقیناثم أیم الله لا تلبسون بعدها الا کریث ما یرکب الفرس، حتی تدور بکم دور الرحی، و تقلق بکم قلق المحور، عهد عهده الی أبی عن جدی، فأجمعوا أمرکم و شرکاءکم، ثم لا یکن أمرکم علیکم غمه، ثم اقضوا الی و لا تنظرون، انی توکلت علی الله ربی و ربکم، ما من دابه الا هو آخذ بناصیتها، ان ربی علی صراط مستقیم، اللهم احبس عنهم قطر السماء، و ابعث علیهم سنین کسنی یوسف، و سلط علیهم غلام ثقیف، یسومهم کأس مصبره، فانهم کذبونا و خذلونا، و أنت ربنا علیک توکلنا، ولیک أنبنا، و الیک المصیر [620] .ثم نزل علیه السلام و نادی: یا عمر بن سعد تقتلنی، و تزعم أن الدعی ابن الدعی یولیک الری و الجرجان، فو الله لا تتهنأ بذلک بعدی عهد معهود، فاصنع ما أنت صانع، فانک لا تفرح بعدی بدنیا و لا آخره، و کأنی برأسک علی قصبه و قد نصب بالکوفه تتراماه الصبیان بالحجاره، فصرف ابن سعد وجهه عنه، و کأن الشیطان قد تمکن منه [621] .و فی المناقب: بعد مطفی ء السنن: و قتله أولاد الأنبیاء، و مبیری عتره الأوصیاء و ملحقی العهار بالنسب، و مؤذی المؤمنین، و صراخ أئمه المستهزئین، الذین جعلوا القرآن عضین، و أنتم ابن حرب و أشیاعه تعتضدون، الی آخر الخطبه بتغییر.و فی المناقب باسناده، قال: لما عبأ عمر بن سعد أصحابه لمحاربته علیه السلام، و رتبهم مراتبهم، و أقام الرایات فی مواضعها، و عبأ أصحاب المیمنه و المیسره، فقال لأصحاب القلب: أثبتوا، و أحاطوا بالحسین علیه السلام من کل جانب، حتی جعلوه فی مثل الحلقه.فخرج علیه السلام حتی أتی الناس فاستنصتهم، فأبوا أن ینصتوا، حتی قال لهم: ویلکم

ما علیکم أن تنصتوا الی فتسمعوا قولی، و انما أدعوکم الی سبیل الرشاد [ صفحه 225] فمن أطاعنی کان من المرشدین، و من عصانی کان من المهلکین و کلکم عاص لأمری، غیر مستمع قولی، فقد ملئت بطونکم من الحرام، و طبع علی قلوبکم، ویلکم ألا تنصتون؟ ألا تستمعون؟ فتلاوم أصحاب ابن سعد بینهم، فقالوا: أنصتوا له، فقام علیه السلام ثم قال: تبا لکم الی آخر الخطبه التی مرت [622] .

عبدوا الشمس و القمر دونه، و اشتد غضبه علی قوم اتفقت کلمتهم علی قتل ابن بنت نبیهم، أما والله لا أجیبهم الی شی ء مما یریدون، حتی ألقی الله تعالی و أنا مخضب بدمی [625] .و روی الفاضل المتبحر، عن محمد بن أبی طالب، أنه رمی أصحابه کلهم، فما بقی من أصحاب الحسین علیه السلام الا أصابه من سهامهم، قیل: فلما رموهم هذه الرمیه، قل أصحاب الحسین علیه السلام، و قتل فی هذه الحمله خمسون رجلا [626] .فی المنتخب: لما التقی العسکران، و امتاز الرجاله من الفرسان، و اشتد الجلاد بین العسکرین، الی أن علا النهار، اشتد العطش بالحسین علیه السلام، فدعا بأخیه العباس، و قال له: أجمع أهل بیتک و احفر بئرا، ففعلوا ذلک فطموها، ثم حفروا اخری فطموها، فتزاید العطش علیهم [627] .قال السید: روی عن مولانا الصادق صلوات الله علیه أنه قال: سمعت أبی یقول: لما التقی الحسین علیه السلام و عمر بن سعد، و قامت الحرب، أنزل الله تعالی النصر حتی رفرف علی رأس الحسین علیه السلام ثم خیر بین النصر علی أعدائه، و بین لقاء الله من غیر أن ینقص من أجره شی ء، فاختار لقاء الله.قال الراوی: ثم صاح علیه السلام: أما من مغیث یغیثنا لوجه الله؟ أما من ذاب یذب عن حرم رسول الله؟ قال: فاذا الحر بن یزید قد أقبل الی عمر بن سعد، فقال: أتقاتل أنت هذا الرجل؟ فقال: ای والله قتالا أیسره أن تطیر الرؤوس، و تطیح الأیدی.قال: فمضی الحر، و وقف موقفا من أصحابه، و أخذه مثل الأفکل، فقال له المهاجر بن أوس: والله ان أمرک لمریب، و لو قیل لی: من أشجع أهل الکوفه؟ لما عدوتک، فما هذا الذی أری منک؟ فقال:

الله انی اخیر نفسی بین الجنه و النار، فو [ صفحه 227] الله لا أختار علی الجنه شیئا، و لو قطعت و احرقت، ثم ضرب فرسه قاصدا الی الحسین علیه السلام، و یده علی رأسه و هو یقول: اللهم الیک أنبت فتب علی، فقد أرعبت قلوب أولیائک و أولاد بنت نبیک، و قال للحسین علیه السلام: جعلت فداک أنا صاحبک الذی حبسک عن الرجوع، و جعجع بک، و ما ظننت أن القوم یبلغون منک ما أری، و أنا تائب الی الله تعالی، فهل تری لی من توبه؟ فقال له الحسین علیه السلام: نعم یتوب الله علیک أنزل، فقال: أنا لک فارسا خیر منی راجلا، و الی النزول یصیر آخر أمری [628] .قال ابن نما: و رویت باسنادی أنه قال للحسین علیه السلام: لما وجهنی ابن زیاد الیک، خرجت من القصر، فنودیت من خلفی: أبشر یا حر بخیر، فالتفت فلم أر أحدا، فقلت: والله ما هذه بشاره، و أنا أسیر الی الحسین علیه السلام، و ما احدث نفسی باتباعک، فقال علیه السلام: لقد اصبت أجرا و خیرا [629] .و فی مجالس ابن بابویه، قال: یابن رسول الله ائذن لی فاقاتل عنک، فأذن له، فبرز و هو یقول:أضرب فی أعناقکم بالسیف عن خیر من حل بلاد الخیف فقتل منهم ثمانیه عشر رجلا من الشجعان و الأبطال [630] .أقول: و روی أن الحر لما لحق بالحسین علیه السلام قال رجل من تمیم، یقال له: یزید بن سفیان: أما والله لو لحقته لأتبعته السنان، فبینما هو یقاتل و ان فرسه لمضروب علی اذنیه و حاجبیه، و ان الدماء لتسیل، اذ قال الحصین: یا یزید هذا الحر الذی کنت تتمناه، قال: نعم، فخرج الیه، فما لبث الحر أن قتله و قتل

أربعین فارسا و راجلا، فلم یزل یقاتل حتی عرقب فرسه و بقی راجلا [631] .قال السید، ثم قتل، فأتاه الحسین علیه السلام و دمه یشخب، فقال: بخ بخ یا حر أنت حر کما سمیت فی الدنیا و الآخره، ثم أنشأ الحسین علیه السلام یقول: [ صفحه 228] لنعم الحر حر بنی الریاح و نعم الحر عند مختلف الرماح و نعم الحر اذ نادی حسینا فجاد بنفسه عند الصباح و قال السید: فحمل الی الحسین علیه السلام، فجعل یمسح التراب عن وجهه، و هو یقول: أنت الحر کما سمتک امک حرا فی الدنیا و الآخره [632] .قال المفید: تراجع القوم الی الحسین علیه السلام، فحمل الشمر فی المیسره علی أهل المیسره، فثبتوا له و طاعنوه، و حمل علی الحسین علیه السلام و أصحابه من کل جانب، و قاتلهم أصحابه علیه السلام قتالا شدیدا، و أخذت خیلهم تحمل، و انما هی اثنان و ثلاثون فارسا، فلا تحمل علی جانب من خیل أهل الکوفه الا کشفته.فلما رأی ذلک عروه بن قیس و هو علی خیل أهل الکوفه، بعث الی عمر بن سعد: أما تری ما تلقی خیلی منذ الیوم من هذه العده الیسیره، ابعث الیهم الرجال و الرماه، فبعث الیهم بالرماه، فعقروا بالحر بن یزید فرسه، فنزل عنه، و هو یقول:ان تعقرونی فأنا ابن الحر أشجع من ذی لبد هزبرو هو یضرب بسیفه، فتکاثروا علیه، فاشترک فی قتله أیوب بن مسرح، و رجل آخر من فرسان أهل الکوفه. [633] .قال السید: و خرج بریر بن خضیر، و کان زاهدا عابدا، فخرج الیه یزید بن المعقل، فاتفقا علی المباهله الی الله فی أن یقتل المحق منهما المبطل و تلاقیا، فقتله بریر، و لم یزل یقاتل حتی قتل رضوان الله

علیه.قال: و خرج وهب بن عبدالله بن حباب [634] الکلبی، فأحسن فی الجلاد، و بالغ فی الجهاد، و کان معه امرأته و والدته، فرجع الیهما و قال: یا امه أرضیت أم لا؟ فقالت الام: ما رضیت حتی تقتل بین یدی الحسین علیه السلام، و قالت امرأته: بالله لا تفجعنی بنفسک، فقالت له امه: یا بنی اعزب عن قولها، و ارجع فقاتل بین یدی ابن بنت نبیک، تنل شفاعه جده یوم القیامه، فرجع فلم یزل یقاتل حتی قطعت یداه، فأخذت امرأته عمودا، و أقبلت نحوه و هی تقول: فداک أبی و امی: قاتل دون [ صفحه 229] الطیبین حرم رسول الله، فأقبل کی یردها الی النساء، فأخذت بجانب ثوبه، و قالت: لن أعود حتی أموت معک، فقال الحسین علیه السلام: جزیتم من أهل بیتی خیرا، ارجعی الی النساء رحمک الله، فانصرفت الیهن، و لم یزل الکلبی یقاتل حتی قتل رضوان الله علیه [635] .أقول: و روی أن وهبا قتل تسعه عشر راکبا، و اثنی عشر راجلا، و روی أنه کان نصرانیا، فأسلم هو و امه علی ید الحسین علیه السلام، فقتل فی المبارزه أربعه و عشرین راجلا، و اثنی عشر فارسا، ثم اخذ أسیرا، فاتی به ابن سعد، فقال: ما أشد صولتک، ثم ضرب عنقه، و رمی برأسه الی عسکر الحسین علیه السلام، فأخذته امه و قبلته، و قتلت به رجلا [636] .و فی روایه جلاء العیون: أخذت عمودا من الفسطاط، و قتل رجلین آخرین، فقال لها الحسین علیه السلام: یا ام وهب ارجعی فرجعت فقالت: الهی لا تقطع رجائی فقال علیه السلام: یا ام وهب لا یقطع الله رجائک، و أنت مع ولدک تکونان عند رسول الله فی أعلی درجات الجنه [637] .و فی

روایه: فذهبت امرأته تمسح الدم عن وجهه، فبصر بها شمر، فأمر غلاما له، فضربها بعمود، و شدخها و قتلها، و هی أول امرأه قتلت فی عسکر الحسین علیه السلام [638] .قال المفید: ثم صاح عمرو بن الحجاج بالناس: یا حمقی أتدرون من تقاتلون؟ تقاتلون فرسان أهل المصر، و تقاتلون قوما مستمیتین، لا یبرز الیهم منکم أحد، فانهم قلیل و قل ما یبقون، والله لو لم ترموهم الا بالحجاره لقتلتموهم، فقال ابن سعد: صدقت الرأی ما رأیت، فأرسل فی الناس من یعزم علیهم أن لا یبارز رجل منکم رجلا منهم [639] . [ صفحه 230] قال السید: ثم خرج مسلم بن عوسجه: فبالغ فی قتال الأعداء، و صبر علی أهوال البلاء، حتی سقط الی الأرض، و به رمق، و مشی الیه الحسین علیه السلام، و معه حبیب بن مظاهر، فقال له الحسین علیه السلام: رحمک الله یا مسلم (فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا) و دنا منه حبیب بن مظاهر، فقال: عز علی مصرعک یا مسلم أبشر بالجنه، فقال له قولا ضعیفا: بشرک الله بخیر، ثم قال له حبیب: لو لا أنی أعلم أنی فی الأثر لأحببت أن توصی الی بکل ما أهمک، فقال له مسلم: فانی اوصیک بهذا، و أشار الی الحسین علیه السلام، فقاتل دونه حتی تموت، فقال له حبیب: لأنعمنک عینا، ثم مات رضوان الله علیه [640] .روی الفاضل، عن محمد بن أبی طالب: أن أصحاب ابن سعد استبشروا بقتل مسلم، فوبخهم شبث بن ربعی، فقال: أما والذی أسلمت له لرب موقف له فی المسلمین کریم، لقد رأیته یوم آذربیجان، قتل سته من المشرکین قبل أن تلتئم خیول المسلمین [641] .قال السید: فخرج عمرو

بن قرطه الأنصاری فاستأذن الحسین علیه السلام، فأذن له، فقاتل قتال المشتاقین الی الجزاء، و بالغ فی خدمه سلطان السماء، حتی قتل جمعا کثیرا من حزب ابن زیاد، و جمع بین سداد و جهاد، و کان لا یأتی الی الحسین علیه السلام سهم الا اتقاه بیده، و لا سیف الا تلقاه بمهجته، فلم یکن یصل الی الحسین علیه السلام سوء حتی اثخن بالجراح، فالتفت الی الحسین علیه السلام، و قال: یابن رسول الله أوفیت؟ قال: نعم أنت أمامی فی الجنه، فاقرء رسول الله السلام، و اعلمه أنی فی الأثر، فقاتل حتی قتل رضوان الله علیه.ثم تقدم [642] جون مولی أبی ذر، و کان عبدا أسود، فقال له الحسین علیه السلام: أنت فی اذن منی، فانما تبعتنا طلبا للعافیه، فلا تبتل بطریقتنا، فقال: یابن رسول الله أنا فی الرخاء ألحس قصاعکم، و فی الشده أخذلکم، والله ان ریحی لمنتن، و ان حسبی للئیم، و ان لونی لأسود، فتنفس علی بالجنه، فیطیب ریحی، و یشرف [ صفحه 231] حسبی، و یبیض وجهی، والله لا افارقکم حتی یختلط هذا الدم الأسود مع دمائکم، ثم قاتل حتی قتل رضوان الله علیه [643] .روی أنه وقف علیه الحسین علیه السلام، و قال: اللهم بیض وجهه، و طیب ریحه، و احشره مع الأبرار، و عرف بینه و بین محمد و آل محمد. و روی: أن الناس کانوا یدفنون القتلی، وجدوا جونا بعد عشره أیام یفوح منه رائحه المسک [644] .قال: ثم برز عمرو بن خالد الصیداوی، فقال للحسین علیه السلام: یا أباعبدالله جعلت فداک قد هممت أن الحق بأصحابک، و کرهت أن أتخلف، فأراک وحیدا من أهلک قتیلا، فقال له الحسین علیه السلام: تقدم فانا لاحقون بک عن ساعه، فتقدم فقاتل

حتی قتل رضوان الله علیه.قال: و جاء حنظله بن أسعد الشیبانی [645] ، فوقف بین یدی الحسین علیه السلام یقیه السهام و السیوف بوجهه و نحره، فأخذ ینادی: یا قوم انی أخاف علیکم مثل یوم الأحزاب، مثل دأب قوم نوح و عاد و ثمود و الذین من بعدهم، و ما الله یرید ظلما للعباد، یا قوم انی أخاف علیکم یوم التناد، یوم تولون مدبرین، مالکم من الله من عاصم، یا قوم لا تقتلوا حسینا، فیسحتکم بعذاب و قد خاب من افتری، ثم التفت الی الحسین علیه السلام، فقال له: أفلا نروح الی ربنا و نلحق باخواننا؟ فقال له: بلی رح الی ما هو خیر لک من الدنیا و ما فیها، و الی ملک لا یبلی، فتقدم فقاتل قتال الأبطال، و صبر علی احتمال الأهوال، حتی قتل رضوان الله علیه [646] .قال المفید: قاتل أصحاب الحسین علیه السلام القوم أشد قتال، حتی انتصف النهار، فلما رأی الحصین بن نمیر لعنه الله و کان علی الرماه صبر أصحاب الحسین علیه السلام، تقدم الی أصحابه، و کانوا خمسمائه نابل، ان یرشقوا أصحاب الحسین علیه السلام بالنبل، فرشقوهم، فلم یلبثوا أن عقروا خیولهم، و جرحوا الرجال، و أرجلوهم، و اشتد القتال بینهم ساعه، و جاءهم شمر فی أصحابه، فحمل علیهم [ صفحه 232] زهیر بن القین فی عشر رجال من أصحابه علیهم السلام،، فکشفهم عن البیوت، و اشتد القتل بینهم، و عطف علیهم شمر، فقتل من القوم جماعه، و رد الباقین الی مواضعهم [647] .و روی الفاضل: انهم لم یقدروا أن یأتوهم الا من جانب واحد، لاجتماع أبنیتهم، و تقارب بعضها من بعض، فقال ابن سعد، احرقوها بالنار، فأضرموا فیها الناس، فقال الحسین علیه السلام: دعوهم یحرقوها

فانهم اذا فعلوا ذلک لم یجوزوا الیکم [648] .روی مضمونه المفید فی الارشاد.و قال أیضا: روی أنه لم یزل یقتل من أصحاب الحسین علیه السلام الواحد و الاثنان فیبین ذلک فیهم لقلتهم، و یقتل من أصحاب عمر العشره، فلا یبین فیهم ذلک لکثرتهم.فلما رأی ذلک أبوثمامه الصیداوی، قال للحسین علیه السلام: یا أباعبدالله نفسی لنفسک الفدا هؤلاء اقتربوا منک، و لا والله لا تقتل حتی اقتل دونک، و احب أن ألقی الله ربی و قد صلیت هذه الصلاه، فرفع علیه السلام رأسه الی السماء، و قال: ذکرت الصلاه جعلک الله من المصلین، نعم هذا أول وقتها، ثم قال: سلوهم أن یکفوا حتی نصلی.فقال الحصین بن نمیر: انها لا تقبل منکم، فقال حبیب بن مظاهر، لا تقبل الصلاه من ابن رسول الله و تقبل منک یا خمار [649] ؟ فحمل علیه حصین بن نمیر، و حمل علیه حبیب بن مظاهر، فضرب وجه فرسه بالسیف، فشب به الفرس، و وقع عنه الحصین، فاحتوشته أصحابه فاستنقذوه [650] .و فی روایه السید: ثم شدوا علی حبیب فقتلوهو روی الفاضل عن محمد بن أبی طالب: أنه قتل اثنین و ستین رجلا فقتل، ثم بعد ما رأی ابن حبیب قاتل أبیه فی مکه، و هو غلام غیر مراهق، وثب الیه [ صفحه 233] فقتله، ثم قال هد مقتله الحسین علیه السلام، فقال: عند الله أحتسب نفسی و حماه أصحابی.و روی أیضا أنه قال الحسین علیه السلام لزهیر بن القین و سعید بن عبدالله: تقدما أمامی حتی اصلی الظهر، فتقدما أمامه فی نحو من نصف أصحابه، حتی صلی بهم صلاه الخوف. [651] .و روی السید و غیره أن سعید بن عبدالله الحنفی تقدم أمام الحسین علیه السلام، فاستهدف لهم یرمونه

بالنبل، کلما أخذ الحسین علیه السلام یمینا و شمالا قام بین یدیه، فما زال یرمی به حتی سقط الی الأرض، و هو یقول: اللهم العنهم لعن عاد و ثمود، اللهم ابلغ نبیک عنی السلام، و ابلغه ما لقیت من ألم الجراح، و انی أردت ثوابک بنصر ذریه نبیک، ثم قضی نحبه رضوان الله علیه، فوجد به ثلاثه عشر سهما، سوی ما به من ضرب السیوف و طعن الرماح [652] .و قال ابن نما: و قیل: صلی الحسین علیه السلام و أصحابه فرادی بالایماء، ثم قاموا [653] .روی الفاضل، عن محمد بن أبی طالب: أن زهیر بن القین قاتل حتی قتل مائه و عشرین رجلا، فشد علیه کثیر بن عبدالله الشعبی، و مهاجر بن أوس التمیمی فقتلاه، فقال الحسین علیه السلام حینئذ: لا یبعدک الله یا زهیر، و لعن قاتلک لعن الذین مسخوا قرده و خنازیر. [654] .قال السید: و تقدم سوید بن عمرو بن أبی المطاع، و کان شریفا کثیر الصلاه، فقاتل قتال الأسد الباسل، و بالغ فی الصبر علی الخطب النازل، حتی سقط بین القتلی، و قد اثخن بالجراح، فلم یزل کذلک و لیس به حراک حتی سمعهم یقولون: قتل الحسین، فتحامل و أخرج من خفه سکینا، و جعل یقاتلهم بها حتی قتل [655] . [ صفحه 234] و فی البحار: ثم خرج شاب قتل أبوه فی المعرکه، و کانت امه معه، فقالت له امه: اخرج یا بنی و قاتل بین یدی ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فخرج، فقال الحسین علیه السلام: هذا شاب قتل أبوه، و لعل امه تکره خروجه، فقال الشاب: امی أمرتنی بذلک، فبرز و هو یقول:أمیری حسین و نعم الأمیر سرور فؤاد

البشیر النذیرعلی و فاطمه والداه فهل تعلمون له من نظیرله طلعه مثل شمس الضحی له غره مثل بدر منیرو قاتل حتی قتل، و جز رأسه و رمی به الی عسکر الحسین علیه السلام، فحملت امه رأسه، و قالت: أحسنت یا بنی، یا سرور قلبی، و یا قره عینی، ثم رمت برأس ابنها رجلا فقتلته، و أخذت عمود خیمته، و حملت علیهم و هی تقول:أنا عجوز سیدی ضعیفه خاویه بالیه نحیفهأضربکم بضربه عنیفه دون بنی فاطمه الشریفهو ضربت رجلین فقتلتهما، فأمر الحسین علیه السلام بصرفها و دعا لها [656] .و فیه: روی أنه جاء عابس بن شبیب الشاکری، و معه شوذب مولی شاکر، فقال: یا شوذب ما فی نفسک أن تصنع؟ قال: ما أصنع؟ اقاتل حتی اقتل، قال: ذاک الظن بک، فتقدم بین یدی أبی عبدالله علیه السلام حتی یحتسبک کما احتسب غیرک، فان هذا یوم ینبغی لنا أن نطلب فیه الأجر بکل ما نقدر علیه، فانه لا عمل بعد الیوم و انما هو الحساب.فتقدم عابس، فسلم علی الحسین علیه السلام، و قال: أما والله ما أمسی علی وجه الأرض قریب و لا بعید أعز علی و لا أحب الی منک، و لو قدرت علی أن أدفع عند الضیم أو القتل بشی ء أعز علی من نفسی و دمی لفعلت، السلام علیک، أشهد أنی علی هداک و هدی أبیک، ثم مضی بالسیف نحوهم.قال ربیع بن تمیم: قد کنت شاهدته فی المغازی، و کان أشجع الناس، فقلت: أیها الناس هذا أسود الاسود، هذا ابن شبیب، لا یخرجن الیه أحد منکم، [ صفحه 235] فأخذ ینادی: ألا رجل؟ ألا رجل؟ فقال ابن سعد: ارضخوه بالحجاره من کل جانب، فلما رأی ذلک ألقی درعه و مغفره، ثم

شد علی الناس، فو الله لقد رأیته یطرد أکثر من مائتین من الناس، ثم انهم تعطفوا علیه من کل جانب، فقتل، فرأیت رأسه فی أیدی رجال ذوی عده، هذا یقول: أنا قتلته، و الآخر یقول کذلک، فقال ابن سعد: لا تختصموا، هذا لم یقتله انسان واحد، ثم خرج غلام ترکی للحسین علیه السلام، و کان قارئا، فجعل یقاتل و یرتجز، فقتل سبعین رجلا، ثم سقط صریعا، فجاءه الحسین علیه السلام، فبکی و وضع خده علی خده، ففتح عینه فرأی الحسین علیه السلام، فتبسم ثم صار الی ربه [657] .قال السید: و جعل أصحاب الحسین علیه السلام یسارعون الی القتل بین یدیه، و کانوا کما قیل:قوم اذا نودوا لدفع ملمه و الخیل بین مدعس و مکردس لبسوا القلوب علی الدروع و أقبلوا یتهافتون الی ذهاب الأنفس [658] .قال ابن نما: فلما رأی العباس کثره القتلی فی أهله، قال لاخوته من امه، و هم عبدالله و جعفر و عثمان: بأبی أنتم و امی تقدموا حتی أراکم قد نصحتم لله و لرسوله، فانه لا ولد لکم، فأقدموا علی عسکر ابن سعد اقدام الشجعان، و أملأوا صدورهم و وجوههم بالضرب و الرمی و الطعان، و جدوا فی القتال حتی قتلوا [659] .أقول: روی أنه لما لم یبق معه الا ولد علی علیه السلام، و ولد جعفر و عقیل و الحسن علیه السلام و ولده، اجتمعوا یودع بعضهم بعضا، و عزموا علی الحرب، فبرز من ولد عقیل سته فقتلوا، و من ولد جعفر ثلاثه فقتلوا، و من ولد الحسن ثلاثه فقتلوا، و من ولد أمیرالمؤمنین سبعه مع العباس [660] ، و قد ذکرنا بعضا و ترکنا بعضا منهم خوفا للاطاله، کما أنا انما طوینا عن ذکر بقیه الشجعان، و کیفیه

قتال الأقران، من بقیه أصحاب الحسین علیه السلام للایجاز. [ صفحه 236] قال السید، فلما لم یبق معه سوی أهل بیته، خرج علی بن الحسین علیه السلام، و کان من أصبح الناس وجها، و أحسنهم خلقا، و هو ابن ثمان عشره سنه، بروایه محمد بن أبی طالب [661] و قال ابن شهرآشوب: و یقال انه ابن خمس و عشرین سنه [662] و قال ابن نما: له یومئذ أکثر من عشر سنین [663] .قال السید و غیره: فاستأذن أباه فی القتال، فأذن له، ثم نظر الیه نظر آیس منه، و أرخی علیه السلام عینیه بالدموع و بکی، ثم قال بعد أن رفع شیبته الی السماء: اللهم اشهد، فقد برز الیهم غلام أشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا برسولک صلی الله علیه و آله و سلم، و کنا اذا اشتقنا الی نبیک نظرنا الی وجهه، اللهم امنعهم برکات الأرض، و فرقهم تفریقا، و مزقهم تمزیقا، و اجعلهم طرائق قددا، و لا ترض الولاه عنهم أبدا، فانهم دعونا لینصروننا، ثم عدوا علینا یقاتلوننا، ثم صاح علیه السلام بعمر بن سعد: مالک؟ قطع الله رحمک، و لا بارک الله فی أمرک، و سلط علیک من یذبحک بعدی علی فراشک، کما قطعت رحمی، و لم تحفظ قرابتی من رسول الله، ثم رفع صوته و تلا: (ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین - ذریه بعضها من بعض والله سمیع علیم) [664] فتقدم نحو القوم، فجعل یرتجز و یقول:أنا علی بن الحسین بن علی نحن و بیت الله أولی بالنبی أطعنکم بالرمح حتی ینثنی أضربکم بالسیف أحمی عن أبی ضرب غلام هاشمی علوی والله لا یحکم فینا ابن الدعی [665] .فقاتل قتالا شدیدا،

و قتل جمعا کثیرا.أقول: علی روایه الصدوق عشره، ثم رجع الی أبیه، و قال: یا أباه العطش قد قتلنی، و ثقل الحدید قد أجهدنی فهل لی الی شربه ماء من سبیل؟ فبکی الحسین علیه السلام و قال: واغوثاه یا بنی یعز علی محمد و علی علی بن أبی طالب [ صفحه 237] و علی أن تدعوهم فلا یجیبوک، یا بنی هات لسانک، فأخذ بلسانه فمصه و دفع الیه خاتمه، و قال: أمسکه فی فیک و قاتل قلیلا، فما أسرع ما تلقی جدک محمدا صلی الله علیه و آله و سلم، فیسقیک بکأسه الأوفی، فرجع الی موقف النزال، و جعل یکر کره بعد کره و قاتل أعظم القتال [666] .روی الصدوق فی المجالس: حتی قتل منهم أربعه و أربعین رجلا [667] .و روی ابن شهرآشوب سبعین مبارزا [668] .و فی روایه اخری: قتل مع عطشه مائه و عشرین رجلا، و فی روایه: فلم یزل یقاتل حتی قتل تمام المائتین ثم رماه، و قیل: ضربه علی مفرق رأسه منقذ بن مره العبدی بسهم، فصرعه و ضربه الناس بأسیافهم، ثم اعتنق فرسه فاحتمله الفرس الی عسکر الأعداء، فقطعوه بسیوفهم اربا اربا.فلما بلغت الروح التراقی، قال رافعا صوته: یا أبتاه السلام علیک هذا جدی قد سقانی، و یقرؤک السلام، و یقول لک: عجل القدوم علینا، ثم شهق شهقه فمات، فجاء الحسین علیه السلام حتی وقف علیه، و وضع خده علی خده، و قال: قتل الله قوما قتلوک، ما أجرأهم علی الله و علی انتهاک حرمه الرسول، علی الدنیا بعد العفا.قال: فخرجت زینب بنت علی علیه السلام تنادی: یا حبیباه، و یابن أخاه، و یا ثمره فؤاداه، و یا نور عیناه، و جاءت فأکبت علیه،

فجاءالحسین علیه السلام فأخذها و ردها الی النساء، و أقبل علیه السلام بفتیانه، و قال: احملوا أخاکم، فحملوه من مصرعه، فجاؤا به حتی وضعوه عند الفسطاط الذی کانوا یقاتلون أمامه [669] . و فی المنتخب: فأخذ علیه السلام رأس ولده و وضعه فی حجره و جعل یمسح الدم عن وجهه [670] .و فیه: أنه لما قتل علی بن الحسین أقبل علیه الحسین علیه السلام، و علیه جبه خز دکناء، و عمامه مورده، و قد أرخی لها عروتین، فقال مخاطبا له: أما أنت یا بنی [ صفحه 238] فقد استرحت من کرب الدنیا و غمها، و ما أسرع اللحوق بک [671] .ثم جعل أهل بیته یخرج الرجل بعد الرجل، حتی قتل القوم منهم جماعه، فصاح الحسین علیه السلام فی تلک الحال، و قال: صبرا یا بنی عمومتی صبرا، یا أهل بیتی فوالله لا رأیتم هوانا بعد هذا الیوم أبدا [672] .أقول: ثم انه نقل فی الکتب بروز قاسم بن الحسن علیه السلام و مبارزته، و لیس فیها ذکر مصاهرته الا فی المنتخب، فانه ذکر قصه مصاهرته، و لکن لما ذکر الفاضل المتبحر أن هذه القصه لم یظفر بها فی الکتب المعتبره و الروایات المعتمده، و کأنه لم یعتمد علی هذا النقل فیه، صفحنا نحن أیضا عن نقله: لأن الناقل أیضا لم ینسب الی أحد، بل قال: و نقل [673] .روی الفاضل المتبحر عن أبی الفرج و محمد بن أبی طالب و غیرهما و السید: ثم خرج من بعده القاسم بن الحسن علیه السلام، و هو غلام صغیر لم یبلغ الحلم،فلما نظر الحسین الیه قد برز اعتنقه و جعلا یبکیان حتی غشی علیهما، فلما أفاقا استأذن الحسین علیه السلام فی المبارزه، فأبی الحسین علیه السلام أن یأذن له،

فلم یزل الغلام یقبل یدیه و رجلیه حتی أذن له، فخرج و دموعه تسیل علی خدیه، و هو یقول:ان تنکرونی فأنا ابن الحسن سبط النبی المصطفی و المؤتمن هذا حسین کالأسیر المرتهن بین اناس لاسقوا صوب المزن و کان وجهه کفلقه القمر، فقاتل قتالا شدیدا، حتی قتل علی صغره خمسه و ثلاثین رجلا [674] .و قال فی المنتخب: انه بعد مقاتلته الشجعان و منازلته الفرسان، سار الی عمه الحسین علیه السلام، قال: یا عماه العطش العطش، أدرکنی بشربه من الماء، فصبره الحسین علیه السلام، و أعطاه خاتمه، و قال: حطه فی فمک و مصه، قال القاسم، فلما [ صفحه 239] وضعته فی فمی کأنه عین ماء، فارتویت و انقلبت الی المیدان [675] .روی السید و غیره أنه قال حمید بن مسلم: کنت فی عسکر ابن سعد، فکنت أنظر الی هذا الغلام، علیه قمیص و ازار، و نعلان قد انقطع شسع أحدهما، ما أنسی أنه کان الیسری، فقال عمرو بن سعد الأزدی: والله لأشدن علیه، فقلت: سبحان الله و ما ترید بذلک؟ والله لو ضربنی ما بسطت الیه یدی، یکفیه هؤلاء الذین تراهم قد احتوشوه قال: والله لأفعلن، فشد فما ولی حتی ضرب رأسه بالسیف ففلقه، و وقع الغلام لوجهه، و نادی: یا عماه أدرکنی.قال: فجاء الحسین علیه السلام کالصقر المنقض، فتخلل الصفوف، و شد شده لیث أغضب، فضرب عمروا قاتله بالسیف، فأتقاه بیده فأطنها من المرفق، فصاح ثم تنحی عنه، و حملت خیل أهل الکوفه لیستنقذوا عمروا من الحسین، فاستقبلته بصدورها، و جرحته بحوافرها، و وطأته حتی هلک.قال: و انجلت الغبره، فاذا بالحسین علیه السلام قائم علی رأس الغلام، و هو یفحص برجلیه، فقال الحسین علیه السلام: بعدا لقوم قتلوک، و خصمهم یوم القیامه

جدک و أبوک، ثم قال: یعز والله علی عمک أن تدعوه فلا یجیبک، أو یجیبک فلا یعینک، أو یعینک فلا یغنی عنک صوت، والله کثر واتره و قل ناصره.ثم احتمله فکأننی أنظر الی رجلی الغلام تخطان فی الأرض، و قد وضع صدره علی صدره، فقلت فی نفسی: ما یصنع؟ فجاء حتی ألقاه بین القتلی من أهل بیته مع ابنه علی بن الحسین ثم قال: اللهم احصهم عددا، و اقتلهم بددا، و لا تغادر منهم أحدا، و لا تغفر لهم أبدا، صبرا یا بنی عمومتی، صبرا یا أهل بیتی، لا رأیتم هوانا بعد هذا الیوم أبدا [676] .أقول: فی بعض نسخ اللهوف: روی محمد بن ابراهیم النعمانی فی کتاب الغیبه، باسناده عن الباقر علیه السلام: کان الحسین علیه السلام یضع قتلاه بعضهم علی بعض، ثم یقول: قتله مثل قتله النبیین و آل النبیین. [ صفحه 240] ثم خرج عبدالله بن الحسن علیه السلام، و هو یقول:ان تنکرونی فأنا ابن حیدره ضرغام آجام و لیث قسورهعلی الأعادی مثل ریح صرصره أکیلکم بالسیف کیل السندرهفقتل أربعه عشر رجلا، ثم قتله هانی بن شبث [677] الخضرمی، فاسود وجهه [678] أقول: و روی فی شهادته روایه اخری سنذکرها عند مقتل الحسین علیه السلام.و أقول: فی المنتخب: روی أن العباس لما رأی وحدته علیه السلام، أتی أخاه، و قال: یا أخی هل من رخصه، فبکی الحسین علیه السلام بکاء شدیدا، ثم قال: یا أخی أنت صاحب لوائی، و اذا مضیت یؤول جمعنا الی الشتات، و عمارتنا تنبعث الی الخراب، فقال العباس: فداک روح أخیک، قد ضاق صدری، و سئمت من الحیاه، و ارید ان اطالب ثاری من هؤلاء المنافقین، فقال علیه السلام: فاطلب لهؤلاء الأطفال قلیلا من الماء.فذهب العباس،

فلما توسط المیدان وقف، و قال: یا عمر بن سعد هذا الحسین ابن بنت رسول الله یقول: انکم قتلتم أصحابه و اخوته و بنی عمه، و بقی فریدا مع أولاده و عیاله، و هم عطاش قد أحرق الظمأ قلوبهم، فاسقوه شربه من الماء؛ لأن أطفاله و عیاله و صلوا الی الهلاک، و هو مع ذلک یقول لکم: دعونی أخرج الی طرف الروم و الهند، و أخلی لکم الحجاز و العراق، و أشرط لکم أن غدا فی القیامه لا اخاصمکم عند الله تعالی حتی یفعل الله بکم ما یرید.فلما أوصل العباس الیهم الکلام عن أخیه، فمنهم من سکت و لم یرد جوابا، و منهم من جلس یبکی، فخرج الشمر و شبث بن ربعی، فقالا: یابن أبی تراب قل لأخیک: لو کان کل وجه الأرض ماء و هو تحت أیدینا ما أسقیناکم منه قطره، الا أن تدخلوا فی بیعه یزید، فرجع العباس و عرض علی الحسین ما قالوا: فطأطأ رأسه الی الأرض، و بکی حتی بل أزیاقه.فلما سمع العباس الأطفال ینادون العطش العطش، رمق بطرفه الی السماء، [ صفحه 241] و قال: الهی و سیدی ارید أن أعتد بعدتی، و أملأ لهؤلاء الأطفال قربه من الماء [679] .و فی روایه اخری: خرج الشمر بعد کلام العباس فقال: قد أعطیتک الأمان مع اخوانک لأن امکم من قبیلتی فما قبلتم، و أما الحسین و أولاده فلا أمان لهم فلابد من قتلهم علی الظمأ فقال العباس: ویحک تراعی قرابتی معک و تعطی الأمان لی و لا تراعی قرابه الحسین مع رسول الله و لا تعطی الأمان له؟ فارتفعت الضجه من عسکر ابن سعد لأجل مقاله فرجع العباس الی آخر الحدیث [680]

.روی السید و المفید و ابن نما و غیرهم ما ملخصها جمیعا، أنه قال: کان العباس السقاء قمر بنی هاشم صاحب لواء الحسین علیه السلام، و هو أکبر الاخوان، لما اشتد العطش بالحسین و أطفاله و نسائه، رکب المسناه [681] یرید الفرات و العباس بین یدیه، فاعترضتهما خیل ابن سعد، و فیهم رجل من بنی دارم، فقال: حولوا بینه و بین الفرات، و لا تمکنوه من الماء.فقال الحسین علیه السلام: اللهم اظمئه، فغضب الدارمی و رماه بسهم، فأثبته فی حنکه الشریف، فانتزع علیه السلام السهم، و بسط یده تحت حنکه حتی امتلئت راحتاه من الدم، ثم رمی به، و قال: اللهم انی أشکو الیک ما یفعل بابن نبیک، و کان قد أتی له بشربه، فحال الدم بینه و بین الشرب، ثم اقتطعوا العباس عنه، فحملوا علیه و حمل علیهم، و جعل یقول:لا أرهب الموت اذا الموت رقا حتی اواری فی المصالیت لقانفسی لنفس المصطفی الطهر وقا انی أنا العباس أغدو بالسقاو لا أخاف الشر یوم الملتقی ففرقهم و قتل منهم کثیرا، و کشفهم عن المشرعه، و نزل و معه قربه، فملأها و مد یده لیشرب، فذکر عطش الحسین، فقال: والله ما أذوق الماء و سیدی الحسین [ صفحه 242] عطشان، تم خرج من المشرعه، فأخذوه بالنبال من کل جانب حتی صار درعه کالقنفذ من کثره السهام، و هو مع ذلک یقاتلهم، و یحمل علیهم، فکمن له زید بن ورقاء من وراء نخله، و قیل: أبرش بن سنان الکلبی، وعاونه حکیم بن الطفیل، فضربه علی یمینه، فطارت یمینه، فأخذ السیف بشماله، و حمل و هو یرتجز:والله ان قطعتم یمینی انی احامی أبدا عن دینی و عن امام صادق الیقین نجل النبی الطاهر الأمین فقاتل حتی

ضعف، فکمن له الحکیم بن الطفیل الطائی من وراء نخله، و قیل: عبدالله بن یزید، فضربه علی شماله، فقال:یا نفس لا تخشی من الکفار و أبشری برحمه الجبارمع النبی السید المختار قد قطعوا ببغیهم یساری فأصلهم یا رب حر النار فأخذ السیف بفمه، ثم حمل علی القوم و یداه تنضحان دما و قد ضعف، فضربه ملعون بعمود من حدید، ففلق هامته، فانصرع الی الأرض، و هو ینادی: یا أباعبدالله علیک منی السلام، فلما سمع نداءه حرک جواده الیه، فکشفهم عنه، فلما رآه علیه السلام صریعا علی شاطی ء الفرات، بکی بکاء شدیدا، و قال: الآن انکسر ظهری و قلت حیلتی، و أنشأ یقول:تعدیتم یا شر قوم ببغیکم و خالفتم دین النبی محمدأما کان خیر الرسل أوصاکم بنا أما نحن من نجل النبی المسددأما کانت الزهراء امی دونکم أما کان من خیر البریه أحمدلعنتم و أخزیتم بما قد جنیتم فسوف تلاقوا حر نار توقدو فی ذلک یقول الشاعر:أحق الناس أن یبکی علیه فتی أبکی الحسین بکربلاءأخوه و ابن والده علی أبوالفضل المضرج بالدماءو من واساه لا یثنیه شی ء [682] . و جاد له علی عطش بماء [683] . [ صفحه 243] و فی المنتخب: فلما رأی الحسین علیه السلام أخاه و قد انصرع، صرخ واأخاه واعباساه وامهجه قلباه، یعز والله علی فراقک، فحمله علی ظهر جواده، و أقبل به الی الخیمه، فطرحه و هو یبکی حتی اغمی علیه [684] .أقول: روی فی البحار، عن معاویه بن عمار، عن أبی عبدالله علیه السلام کانت ام العباس ام هؤلاء الأربعه الاخوه القتلی، تخرج الی البقیع، فتندب بنیها أشجی ندبه و أحرقها، فیجتمع الناس الیها یسمعون منها، و کان مروان یجی ء فیمن یجی ء لذلک، فلا یزال

یسمع ندبتها و یبکی [685] .و عن الباقر أن ام العباس و جعفر و عثمان و عمر أولاد علی بن أبی طالب علیه السلام، الذین استشهدوا بکربلا فی نصره أخیهم الحسین علیه السلام، کانت ابنه حزام الکلابیه.روی أن العباس یکنی أباالفضل، و امه ام البنین أیضا، و هو أکبر ولدها، و هو آخر من قتل من اخوته لأبیه و امه، فحاز مواریثهم، ثم تقدم فقتل، فورثهم و ایاه عبدالله، و نازعه فی ذلک عمه عمر بن علی، فصولح علی شی ء رضی به [686] .و قد مضی ما روی من الأمالی باسناده، عن الثمالی روایه آخرها، قال علی ابن الحسین علیه السلام: رحم الله العباس، فلقد آثر و ابلی، و فدی أخاه بنفسه، حتی قطعت یداه، فأبدله الله عزوجل بهما جناحین یطیر بهما مع الملائکه فی الجنه، کما جعل لجعفر بن أبی طالب، و ان للعباس عند الله تبارک و تعالی منزله یغبطه بها جمیع الشهداء یوم القیامه [687] . [ صفحه 244]

فأجلسه علی فخذه، و أخذ الرکوه و قربها الی فیه، فلما هم الطفل أن یشرب، أتاه سهم مسموم، فوقع فی حلق الطفل، فذبحه قبل أن یشرب من الماء شیئا [688] . الی آخر ما یجی ء، و فیها غرابه.قال ابن شهرآشوب: ثم برز القاسم بن الحسن و هو یرتجز و یقول.ان تنکرونی فأنا ابن حیدره ضرغام آجام و لیث قسورهعلی الأعادی مثل ریح صرصره أکیلکم بالسیف کیل السندرهأقول: و ذکر هذا بعد أن ذکر القاسم بن الحسن علیه السلام سابقا، و فیه أیضا غرابه.قال: ثم تقدم علی بن الحسین و قد مضی [689] .و قد روی أنه خرج غلام من تلک الأبنیه، و فی اذنیه درتان و هو مذعور، فجعل یلتفت یمینا و شمالا، و قرطاه یتذبذبان، فحمل علیه هانی بن ثبیت فقتله، فصارت شهربانو تنظر الیه و لا تتکلم کالمدهوشه. [690] . [ صفحه 245] أقول: لا یخفی أن الروایات متظافره أن شهربانو بنت یزدجرد بن شهریار قد ماتت نفساء بولاده علی بن الحسین سید العابدین علیه السلام، کما فی العیون [691] و غیره، فلعل الراوی اشتبه، فظن أنها هی و هی غیرها، أو کانت هی امرأه اخری مسماه بشهربانو، و ان لم تکن امه علیه السلام.

الأیام تذکارها، و قارعه زلزلت الأرض زلزالها، و رزیه لا یسع الأقلام تبیانها، و نازله یشکل علی الآذان سماعها، و شعله یسجر الأفئده خیالها؛ فنوحوا فیها علی سلطان یوم الحساب، لتحوزوا ذخرا من الثواب، کیف لا تنوحون و هم الذین حبسوا فی صحراء الاکتیاب، ثم ذبحوا للنسور و الذئاب.أو ما سمعتم أن الحسینیه فی مثل هذا الیوم صاروا معفره الوجوه بالدماء و التراب، و الیزیدیه متنعمه بألوان الطعام و الشراب، و بنات زیاد فی الدور و القصور، فکهات بالحبور و السرور، مسبلات علی الأرائک فی الستور، و بنات علی فی [ صفحه 246] حرقه الشمس و هبوب الدبور، لاطمات الخدود علی المطروحین بلا أکفان و قبور، و جلات أن لا تأکلهم السباع و حواصل الطیور، مشفقات أن لا یتخطفهن الناس من حولهم کالنمور، مولولات لفقد الحماه بالویل و الثبور.و قد روی فی المنتخب، عن الصادق علیه السلام، قال: اذا کان یوم العاشر من المحرم، تنزل ملائکه من السماء، و مع کل ملک منهم قاروره من البلور الأبیض، و یدورون فی کل بیت و مجلس یبکون فیه علی الحسین علیه السلام، فیجمعون دموعهم فی تلک القواریر، فاذا کان یوم القیامه، فتلتهب نار جهنم، فیضربون من تلک الدموع علی النار، فتهرب النار عن الباکی علی الحسین علیه السلام مسیره ستین ألف فرسخ [692] .أقول: و فیه أیضا: أن الحسین علیه السلام لما کان فی موقف کربلا، أتته أفواج من الجن الطیاره، و قالوا له: یا حسین نحن أنصارک، فمرنا بما تشاء، فلو أمرتنا بقتل عدو لکم لفعلنا، فجزاهم خیرا، و قال لهم: انی لا اخالف قول جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حیث أمرنی بالقدوم علیه عاجلا،

و انی الآن قد رقدت ساعه، فرأیت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قد ضمنی الی صدره، و قبل ما بین عینی، و قال لی: یا حسین ان الله عزوجل قد شاء أن یراک مقتولا، ملطخا بدمائک، مخضبا شیبتک بدمائک، مذبوحا من قفاک، و قد شاء الله أن یری حرمک سبایا علی أقتاب المطایا، و انی والله سأصبر حتی یحکم الله بأمره، و هو خیر الحاکمین [693] .قال الفاضل: ثم التفت الحسین علیه السلام عن یمینه، فلم یر أحدا من الرجال، و التفت عن یساره، فلم یر أحدا، فخرج علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام، و کان مریضا لا یقدر أن یقل سیفه، و ام کلثوم تنادی خلفه: یا بنی ارجع، فقال: یا عمتاه ذرینی اقاتل بین یدی ابن رسول الله، فقال الحسین، علیه السلام: یا ام کلثوم خذیه لئلا تبقی الأرض خالیه من نسل آل محمد [694] .قال السید: فلما رأی الحسین علیه السلام مصارع فتیانه و أحبته، عزم لقاء القوم [ صفحه 247] بمهجته، و نادی: هل من ذاب یذب عن حرم رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم؟ هل من موحد یخاف الله فینا؟ هل من مغیث یرجو الله فی اغاثتنا؟ هل من معین یرجو ما عند الله فی اعانتنا؟ فارتفعت أصوات النساء بالعویل، فتقدم علیه السلام الی باب الخیمه، و قال لزینب: ناولینی ولدی الصغیر حتی اودعه، فأخذه و أومأ الیه لیقبله [695] .أقول: و فی روایه المفید، قالوا: فجعل یقبله، و هو یقول: ویل لهؤلاء القوم اذا کان جدک محمد المصطفی خصمهم و الصبی فی حجره [696] .قال السید: فرماه حرمله بن کاهل بسهم، فوقع فی نحره فذبه، فقال لزینب: خذیه،

ثم تلقی الدم بکفیه، فلما امتلأتا رمی بالدم نحو السماء، ثم قال: هون علی ما نزل بی انه بعین الله، ثم وضع کفیه تحت نحر الصبی حتی امتلأتا دما، و قال: یا نفس اصبری و احتسبی فیما أصابک، ثم قال: الهی تری ما حل بنا فی العاجل، فاجعله ذخیره لنا فی الآجل.قال الباقر علیه السلام: فلم یسقط من ذلک الدم قطره الی الأرض [697] .و روی عن أبی مخنف، عمن شهد الحسین أنه قال علیه السلام: لا یکون ابنی أهون علیک من فصیل، اللهم ان کنت حبست عنا النصر، فاجعل ذلک لما هو خیر لنا [698] .و روی فی الاحتجاج أنه علیه السلام نزل حینئذ عن فرسه، و حفر للصبی بجفن سیفه، و رمله بدمه و دفنه، ثم وثب قائما، و أنشد الأبیات التی تجی ء [699] .و روی عن أبی الفرج: أن عبدالله بن الحسین علیه السلام و امه الرباب بنت امری ء القیس، و هی التی یقول فیها الحسین:لعمرک اننی لاحب دارا یکون بها سکینه و الرباب احبهما و أبذل جل مالی و لیس لعاتب عندی عتاب و سکینه التی ذکرها بنته من الرباب، و اسم سکینه أمینه، و انما غلب علیها [ صفحه 248] سکینه و لیس باسمها [700] . و نقل نظیرها ابن شهرآشوب [701] .و فی المنتخب و غیره ما ملخصه: ان الحسین علیه السلام لما نظر الی اثنین و سبعین و رجلا من أهل بیته صرعی، التفت الی الخیمه، فدعا ببرده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و التحف بها، و أفرغ علیه درعه الفاضل، و تقلد سیفه، و استوی علی متن جواده، و هو غائص فی الحدید، فأقبل علی النساء، فنادی: یا سکینه، یا فاطمه، یا زینب،

یا ام کلثوم، علیکن منی السلام، و انی بارز الی هؤلاء القوم، فأقبلت سکینه و هی صارخه، و کان یحبها حبا شدیدا، فضمها الی صدره، و مسح دموعها بکمه، و قال:سیطول بعدی یا سکینه فاعلمی منک البکاء اذا الحمام دهانی لا تحرقی قلبی بدمعک حسره مادام منی الروح فی جثمانی فاذا قتلت فأنت أولی بالذی تأتینه یا خیره النسوان فنادته سکینه: یا أبه استسلمت للموت؟ فقال: کیف لا یستسلم من لا ناصر له و لا معین، فقالت: یا أبه ردنا الی حرم جدنا، فقال: هیهات لو ترک القطا لنام، فتصارخت النساء، فسکتهن الحسین علیه السلام [702] .و روی ابن شهرآشوب: أنه علیه السلام حین عزم علی الحرب، قال: ایتونی بثوب لا یرغب فیه ألبسه تحت ثیابی لئلا اجرد، فانی مقتول مسلوب، فأتوه بتبان [703] فأبی أن یلبسه، و قال: هذا لباس أهل الذمه، ثم أتوه بشی ء أوسع منه دون السراویل و فوق التبان فلبسه [704] .و فی المنتخب: نقل أنه لما قتل أصحاب الحسین علیه السلام کلهم و تفانوا، و لم یبق منهم أحد، بقی علیه السلام یستغیث فلا یغاث، و أیقن بالموت، فأتی الی الخیمه، و قال لاخته: ایتینی بثوب عتیق لا یرغب فیه أحد أجعله تحت ثیابی، لئلا اجرد منه بعد [ صفحه 249] قتلی، قال: فارتفعت أصوات النساء بالبکاء و النحیب، ثم اتی بثوب، فخرقه و مزقه من أطرافه، و جعله تحت ثیابه، و کان له سراویل [705] جدید، فخرقه أیضا لئلا یسلب منه، فلما قتل عمد الیه رجل، فسلبهما منه و ترکه عریانا بالعراء مجردا علی الرمضاء، و شلت یداه فی الحال، و حل به العذاب و النکال [706] .و روی هو أبحر بن کعب، و کانت یداه بعد ذلک

تیبسان فی الصیف کأنهما عودان، و ترطبان فی الشتاء، فتنضحان دما و قیحا، الی أن أهلکه الله تعالی، کذا ذکره السید [707] رحمه الله.فلما لبس الحسین علیه السلام ذلک الثوب المخرق، ودع أهله و أولاده و داع مفارق لا یعود. و فی المنتخب و فی غیره: و حمل علی القوم، و هو یقول:کفر القوم و قدما رغبوا علی ثواب الله رب الثقلین قتل القوم علیا و ابنه حسن الخیر کریم الأبوین حنقا منهم و قالوا أجمعوا و احشروا الناس الی حرب الحسین یا لقوم من اناس رذل جمعوا الجمع لأهل الحرمین ثم ساروا و تواصوا کلهم باجتیاحی لرضاء الملحدین لم یخافوا الله فی سفک دمی لعبید الله نسل الکافرین و ابن سعد قد رمانی عنوه بجنود کوکوف الهاطلین لا لشی ء کان منی قبل ذا غیر فخری بضیاء النیرین بعلی الخیر [708] من بعد النبی و النبی القرشی الوالدین خیره الله من الخلق أبی ثم امی و أنا ابن الخیرین فضه قد خلصت من ذهب فأنا الفضه و ابن الذهبین ذهب فی ذهب فی ذهب و لجین فی لجین فی لجین من له جد کجدی فی الوری أو کشیخی فأنا ابن العلمین [ صفحه 250] فاطم الزهراء امی و أبی قاصم الکفر ببدر و حنین عبدالله غلاما یافعا و قریش یعبدون الوثنین یعبدون اللات و العزی معا و علی کان صلی القبلتین مع رسول الله سبعا کاملا ما علی الأرض مصل غیر ذین فأبی شمس و امی قمر فأنا الکوکب و ابن القمرین و له یوم احد وقعه شفت الغل بفض العسکرین ثم فی الأحزاب و الفتح معا کان فیها حتف أهل الفیلقین [709] .فی سبیل الله ماذا صنعت امه السوء معا بالعترتین عتره البر النبی المصطفی و علی الورد یوم الجحفلین ثم وقف علیه السلام قباله القوم، و سیفه

مصلت فی یده، آیسا من الحیاه، عازما علی الموت [710] .و فی المنتخب، ثم ان الحسین علیه السلام أقبل علی عمر بن سعد، و قال له: اخیرک فی ثلاث خصال،: قال: و ما هی؟ قال: تترکنی حتی أرجع الی المدینه الی حرم جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: مالی الی ذلک سبیل، قال: اسقونی شربه من الماء، فقد نشفت کبدی من الظمأ، فقال: و لا الی الثانیه سبیل، قال: و ان کان لابد من قتلی، فلیبرز الی رجل بعد رجل، فقال: ذلک لک، فحمل علی القوم، و هو یقول:أنا ابن علی الطهر من آل هاشم کفانی بهذا مفخرا حین أفخرو جدی رسول الله أکرم من مضی و نحن سراج الله فی الأرض نزهرو فاطم امی من سلاله أحمد و عمی یدعی ذا الجناحین جعفرو فینا کتاب الله انزل صادقا و فینا الهدی و الوحی بالخیر یذکرو نحن أمان الله للناس کلهم نسر بهذا فی الأنام و نجهرو نحن ولاه الحوض نسقی ولاتنا بکأس رسول الله ما لیس ینکر [ صفحه 251] و شیعتنا فی الناس أکرم شیعه و مبغضنا یوم القیامه یخسرفطوبی لعبد زارنا بعد موتنا بجنه عدن صفوها لا یکدرثم انه علیه السلام دعا الناس الی البراز، فلم یزل یقتل کل من دنا منه من عیون الرجال، حتی قتل منهم مقتله عظیمه، ثم حمل علی المیمنه و قال: «الموت خیر من رکوب العار» ثم حمل علی المیسره، و هو یقول:أنا الحسین بن علی آلیت أن لا أنثنی أحمی عیالات أبی أمضی علی دین النبی [711] .قال السید: روایه عن الباقر علیه السلام أنه یقول:القتل أولی من رکوب العار و العار أولی من دخول النار

[712] .قال ابن نما و المفید و السید: قال بعض الرواه: فو الله ما رأیت مکثورا قط قد قتل ولده و أهل بیته و أصحابه، أربط جأشا منه، و ان کانت الرجال لتشد علیه بسیفه، فتنکشف عنه انکشاف المعزی اذا اشتد فیها الذئب، و لقد کان یحمل فیهم و لقد تکملوا ثلاثین ألفا، فینهزمون بین یدیه، کأنهم الجراد المنتشر، ثم یرجع الی مرکزه، و هو یقول: لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم [713] .أقول: قال أبومخنف: لما اشتد علیه العطش، حمل علی القوم حمله منکره، و کشفهم عن المشرعه، و نزل الی الماء، و کان الفرس عطشان، فنکس رأسه لیشرب، فکره علیه السلام أن یشرب حتی شرب الفرس، و نفض ناصیته، ثم مد یده لیشرب، و غرف غرفه، و اذا بصائح یصیح: یا حسین أدرک خیمه النساء، فانها قد نهبت، فنفض الماء من یده، و أقبل الی الخیمه، فوجدها سالمه لم تنهب، فعلم أنها مکیده [714] .و روی أیضا عن أبی مخنف، و فی المنتخب نظیره: أنه بعدما اشتد العطش علیه، کلما قصد الماء، حملوا علیه بأجمعهم، حتی أجلوه عنه، ثم ان [ صفحه 252] الحسین علیه السلام حمل علی الأعور السلمی و عمرو بن الحجاج الزبیدی، و کانا فی أربعه آلاف رجل علی الشریعه، و أقحم الفرس علی الفرات، فلما أولع الفرس برأسه لیشرب، قال علیه السلام: أنت عطشان و أنا عطشان، والله لا ذقت الماء حتی تشرب، فلما سمع الفرس شال رأسه و لم یشرب، فقال الحسین علیه السلام: اشرب فأنا أشرب، فمد الحسین یده، فغرف من الماء، فقال فارس: یا أباعبدالله تتلذذ بشرب الماء فقد هتک حرمک، فنفض الماء من یده و حمل علی القوم،

فکشفهم فاذا الخیمه سالمه [715] .قال ابن شهرآشوب، و روی عن محمد بن أبی طالب أیضا: انه علیه السلام لم یزل یقاتل حتی قتل ألف رجل و تسعمائه و خمسین رجلا سوی المجروحین [716] .و فی المنتخب: أنه علیه السلام لم یزل یقاتلهم حتی قتل منهم الوفا، فلما نظر الشمر الی ذلک، قال لابن سعد: أیها الأمیر والله لو برز الی الحسین أهل الأرض لأفناهم عن آخرهم، فالرأی أن نفترق علیه، و نملی الأرض بالفرسان، و نحیط به من کل جانب ففعلوا ذلک، فجعل علیه السلام تاره یحمل علی المیمنه، و اخری علی المیسره، حتی قتل علی ما نقل ما یزید علی عشره آلاف فارس، و لا یبین النقص فیهم لکثرتهم [717] .أقول: و هذا و ان کان بعیدا، لکن یؤیده ما نقل أن بعد وقعه کربلاء، نسی الناس مقاتل أمیرالمؤمنین علیه السلام، و یذکرون جلاده الحسین علیه السلام، و مقتله فی هذا الیوم.ثم قال ابن شهرآشوب و غیره، فقال عمر بن سعد لقومه، الویل لکم أتدرون لمن تقاتلون؟ هذا ابن الأنزع البطین، هذا ابن قتال العرب، فاحملوا علیه من کل جانب، و کانت الرماه أربعه آلاف، فرموه بالسهام، فحالوا بینه و بین رحله [718] .قال السید و ابن نما أیضا نظیره: فلما حالوا بینه و بین رحله صاح علیه السلام: [ صفحه 253] ویلکم یا شیعه آل أبی سفیان ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد، فکونوا أحرارا فی دنیاکم هذه، و ارجعوا الی أحسابکم ان کنتم عربا کما تزعمون، قال: فناداه شمر ما تقول یابن فاطمه؟ فقال: أقول انی اقاتلکم و تقاتلونی، و النساء لیس علیهن جناح، فامنعوا عتاتکم و جهالکم و طغاتکم عن التعرض لحرمی ما دمت حیا، فقال شمر:

ذلک لک یابن فاطمه، فقصدوه بالحرب [719] .و فی روایه: فصاح شمر، الیکم عن حرم الرجل، فاقصدوه فی نفسه، فلعمری لهو کفو کریم [720] .ثم قال السید: فجعل یحمل علیهم و یحملون علیه، و هو فی ذلک یطلب شربه من ماء فلا یجد [721] .قال الفاضل [722] : ثم رماه رجل من القوم یکنی أبوالحتوف بسهم، فوقع السهم فی جبهته، فنزعه من جبهته، فسالت الدماء علی وجهه و لحیته، فقال علیه السلام: اللهم انک تری ما أنا فیه من عبادک هؤلاء العصاه، اللهم احصهم عددا، و اقتلهم بددا، و لا تذر علی وجه الأرض منهم أحدا، و لا تغفر لهم أبدا.ثم حمل علیهم کاللیث المغضب، فجعل لا یلحق منهم أحدا الا بعجه بسیفه فیقتله، و السهام تأخذه من کل ناحیه، و هو یتقیها بنحره و صدره، و یقول: یا امه السوء بئسما خلفتم محمدا فی عترته، أما انکم لن تقتلوا بعدی عبدا من عباد الله فتهابوا قتله، بل یهون علیکم عند قتلکم ایای، و أیم الله انی لأرجو أن یکرمنی ربی بالشهاده بهوانکم، ثم ینتقم لی منکم من حیث لا تشعرون.فقال الحصین بن مالک السکونی: یابن فاطمه و بماذا ینتقم لک منا؟ قال: یلقی بأسکم بینکم، و یسفک دماءکم، ثم یصب علیکم العذاب الألیم، ثم لم یزل یقاتل حتی أصابته جراحات عظیمه [723] . [ صفحه 254] أقول: و فی مجالس الصدوق: قال الباقر علیه السلام: وجد به ثلاثمائه و بضعه و عشرون طعنه برمح، أو ضربه بسیف، أو رمیه بسهم [724] .و قال ابن شهرآشوب: و روی ثلاثمائه و ستون جراحه، و قیل: ألف و تسعمائه، و کانت السهام فی درعه کالشوک فی جلد القنفذ: و روی

أنها کانت کلها فی مقدمه لأنه کان لا یولی [725] .قال السید، و ابن نما، و المفید، و الفاضل الحبر، و اللفظ للفاضل: فوقف علیه السلام لیستریح ساعه، و قد ضعف عن القتال، فبینما هو واقف اذ أتاه حجر، فوقع فی جبهته، فأخذ الثوب لیمسح الدم عن وجهه، فأتاه سهم محدد مسموم له ثلاث شعب، فوقع السهم فی صدره - و روی: فی قلبه - فقال الحسین علیه السلام: بسم الله و بالله و علی مله رسول الله، و رفع رأسه الی السماء: و قال: الهی انک تعلم أنهم یقتلون رجلا لیس علی وجه الأرض ابن نبی غیره.ثم أخذ السهم، فأخرجه من قفاه، فانبعث الدم کالمیزاب، و وضع یده علی الجرح، فلما امتلأت رمی به الی السماء، فما رجع من ذلک الدم قطره، و ما عرفت الحمره فی السماء حتی رمی الحسین علیه السلام بدمه الی السماء، ثم وضع یده ثانیا، فلما امتلأت لطخ بها رأسه و لحیته، و قال: هکذا أکون حتی ألقی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أنا مخضوب بدمی، و أقول: یا رسول الله قتلنی فلان و فلان.ثم ضعف علیه السلام من القتال، فوقف، فکلما أتاه رجل و انتهی الیه انصرف عنه، حتی جاءه رجل من کنده یقال له: مالک بن الیسر، فشتم الحسین علیه السلام، و ضربه بالسیف علی رأسه الشریف، و علیه برنس [726] ، فقطع البرنس و وصل السیف الی رأسه، فامتلأ دما، فقال علیه السلام: لا أکلت بها و لا شربت، و حشرک الله مع الظالمین.ثم ألقی البرنس، و استدعی علیه السلام بخرقه، فشد بها رأسه، و لبس قلنسوه و اعتم علیها و قد أعیا.و جاء الکندی و أخذ البرنس

و کان من خز، فلما قدم بعد الواقعه علی [ صفحه 255] امرأته، فجعل یغسل الدم عنه، فقالت له امرأته: أتدخل بیتی بسلب ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ اخرج عنی حشی الله قبرک نارا، فلم یزل بعد ذلک فقیرا بأسوء حال، و یبست یداه، و کانتا فی الشتاء تنضحان دما، و فی الصیف تصیران یابستین کأنهما عودان [727] .و فی المنتخب، قال: انه بعدما أقبل الکندی بالبرنس الی منزله قال لزوجته: هذا برنس الحسین، فاغسلیه من الدم، فبکت و قالت: یا ویلک قتلت الحسین، و سلبت برنسه، والله لاصبحتک أبدا، فوثب الیها لیلطمها، فانحرفت عن اللطمه، فأصابت یده الباب التی فی الدار، فدخل مسمار فی یده، فعملت علیه حتی قطعت من وقته، و لم یزل فقیرا حتی مات [728] .ثم قال الفاضل: فلبثوا هنیئه، ثم عادوا الیه و أحاطوا به، فخرج عبدالله بن الحسن بن علی علیه السلام، و هو غلام لم یراهق من عند النساء، یشتد حتی وقف الی جنب عمه، فلحقته عمته زینب بنت علی علیه السلام لتحبسه، فقال الحسین علیه السلام: احبسیه یا اختی: فأبی و امتنع امتناعا شدیدا، و قال: والله لا افارق عمی، فأهوی أبجر بن کعب - و قیل: حرمله بن کاهل - الی الحسین علیه السلام بالسیف، فقال له الغلام: ویلک یابن الخبیثه أتقتل عمی؟ فضربه بالسیف فاتقاه الغلام بیده، فأطنها الی الجلد، فاذا هی معلقه، فنادی الغلام: یا اماه، فأخذه الحسین علیه السلام فضمه الیه، و قال: یابن أخی اصبر علی ما نزل بک، و احتسب فی ذلک الخیر، فان الله یلحقک بآبائک الصالحین، قال: فرماه حرمله بسهم فذبحه، و هو فی حجر عمه الحسین علیه السلام.ثم ان

شمر بن ذی الجوشن حمل علی فسطاط الحسین علیه السلام، فطعنه بالرمح، ثم قال: علی بالنار حتی أحرقه علی من فیه، فقال له الحسین علیه السلام: یابن ذی الجوشن أنت الداعی بالنار لتحرق علی أهلی، أحرقک الله بالنار، فجاء شبث فوبخه فاستحیا و انصرف. [ صفحه 256] قال: و لما اثخن الحسین علیه السلام بالجراح و بقی کالقنفذ، طعنه صالح بن وهب المزنی علی خاصرته طعنه، فسقط الحسین علیه السلام عن فرسه الی الأرض علی خده الأیمن، و هو یقول: بسم الله و علی مله رسول الله، ثم قام علیه السلام،و خرجت زینب من باب الفسطاط، و هی تنادی: واأخاه، واسیداه، واأهل بیتاه، لیت السماء أطبقت علی الأرض، و لیت الجبال تدکدکت علی السهل [729] .و روی باسناده عن صاحب المناقب: أنه دنا عمر بن سعد من الحسین علیه السلام حین سقط علیه السلام، فخرجت زینب بنت علی علیه السلام و قرطاها یجولان بین اذنیها، و هی تقول: لیت السماء انطبقت علی الأرض، یا عمر بن سعد أیقتل أبوعبدالله علیه السلام و أنت تنظر الیه؟ و دموع عمر تسیل علی خدیه و لحیته، و هو یصرف وجهه عنها، و الحسین علیه السلام جالس و علیه جبه خز، و قد تحاماه الناس.قال: و صاح شمر بأصحابه: ما تنظرون بالرجل؟ قال: فحملوا علیه من کل جانب، فضربه زرعه بن شریک علی کتفه الیسری، و فی روایه: فضرب زرعه فأبان کفه الیسری، ثم ضربه علی عاتقه، و ضرب الحسین علیه السلام زرعه فصرعه، و ضربه علیه السلام آخر علی عاتقه المقدس بالسیف ضربه کبا علیه السلام بها لوجهه، و کان قد أعیا، و جعل علیه السلام ینوء [730] و یکبو، فطعنه سنان بن أنس النخعی فی ترقوته، ثم انتزع الرمح، فطعنه فی

تراقی صدره.ثم رماه سنان أیضا بسهم، فوقع السهم فی نحره، فسقط علیه السلام و جلس قاعدا، فنزع السهم من نحره، و قرن کفیه جمیعا، و کلما امتلأتا من دمائه، خضب بهما رأسه و لحیته، و هو یقول: هکذا ألقی الله مخضبا بدمی، مغصوبا علی حقی.فقال عمر بن سعد لرجل عن یمینه: أنزل ویحک فأرحه، قال: فبدر الیه خولی بن یزید الأصبحی لیجتز رأسه فارعد [731] .قال ابن شهرآشوب: حملوا من کل جانب، فرماه أبوالحتوف الجعفی فی [ صفحه 257] جبینه، و الحصین بن تمیم [732] فی فیه، و أبوأیوب الغنوی بسهم مسموم فی حلقه، فقال علیه السلام: بسم الله و لا حول و لا قوه الا بالله، و هذا قتیل فی رضا الله، و أخذ دمه بکفیه و صبه علی رأسه مرارا [733] .أقول: و فی نسخه معتمده علیها: ثم ان الحسین علیه السلام بقی مکبوبا علی وجه الأرض ثلاث ساعات من النهار، متشحطا بدمه، رامقا بطرفه الی السماء، و هو یقول: صبرا علی قضائک، لا معبود سواک، یا غیاث المستغیثین.و فی المنتخب: قال: فبادر الیه أربعون رجلا کل منهم یرید جز رأسه، و عمر ابن سعد یقول: عجلوا برأسه، و کان أول من ابتدر الیه شبث بن ربعی، و کان بیده سیف قاطع، فدنا منه لیجتز رأسه، فرمقه بعینه، فرمی السیف من یده و ولی هاربا، و هو ینادی: معاذ الله یا حسین أن ألقی أباک بدمک.قال: فأقبل الیه رجل قبیح الخلقه، کوسج اللحیه، أبرص اللون، یقال له: سنان، فنظر الیه علیه السلام، فلم یجسر علیه و ولی هاربا، و هو یقول: مالک یا عمر بن سعد غضب الله علیک أردت أن یکون محمد خصمی، کذا فی المنتخب [734] .لکن

السید قال: فنزل الیه سنان بن أنس النخعی، فضرب بالسیف فی حلقه الشریف، و هو یقول: والله انی لأجتز رأسک و أعلم أنک ابن رسول الله، و خیر الناس أبا و اما، ثم اجتز رأسه المقدس المعظم صلوات الله علیه [735] .أقول: روی الصدوق فی مجالسه: أقبل عدو الله سنان الأیادی، و شمر بن ذی الجوشن العامری، فی رجال من أهل الشام، حتی وقفوا علی رأس الحسین علیه السلام، فقال بعضهم لبعض: ما تنتظرون؟ أریحوا الرجل، فنزل سنان بن أنس الأیادی، و أخذ بلحیه الحسین علیه السلام، و جعل یضرب بالسیف فی حلقه، و هو یقول: والله انی لأجتز برأسک الی آخر ما مضی [736] . [ صفحه 258] قال السید: و فی ذلک یقول الشاعر:فأی رزیه عدلت حسینا غداه تبیره کفا سنان و قال: روی هلال بن نافع، قال: انی لواقف مع أصحاب عمر بن سعد، اذ صرخ صارخ: أبشر أیها الأمیر، فهذا شمر قد قتل الحسین، قال: فخرجت بین الصفین، فوقفت علیه، و انه لیجود بنفسه، فو الله ما رأیت قتیلا مضمخا بدمه أحسن منه، و لا أنور وجها، و لقد شغلنی نور وجهه و جمال هیئته عن الفکره فی قتله، فاستسقی فی تلک الحاله ماء، فسمعت رجلا یقول له: والله لا تذوق الماء حتی ترد الحامیه فتشرب من حمیمها، فسمعته یقول: أنا أرد الحامیه فأشرب من حمیمها [737] ؟ بل أرد علی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و أسکن معه فی داره فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر، و أشرب من دماء غیر آسن، و أشکو الیه ما ارتکبتم منی و فعلتم بی، قال: فغضبوا بأجمعهم، حتی کأن الله لم

یجعل فی قلب أحد منهم من الرحمه شیئا، فاجتزوا رأسه و انه لیکلمهم، فتعجبت من قله رحمتهم، و قلت: والله لا اجامعکم علی أمر أبدا [738] .أقول: المروی عن علی بن الحسین علیهماالسلام أن القاتل سنان، لکن الأشهر أنه شمر أخزاه الله، و قد قیل: انه خولی، و الأظهر أن القاتل ثلاثتهم، و ان کان شمر و سنان أدخل.و قد روی الفاضل المتبحر فی ترجمته المسماه بجلاء العیون، و فی البحار عن صاحب المناقب و محمد بن أبی طالب کیفیه قتله علیه السلام بما ملخصه: أن شمرا نزل من فرسه لیجتز رأسه علیه السلام، فلکزه اللعین برجله، فألقاه علی قفاه، ثم أخذ بلحیته، فقال علیه السلام: أعلم أنک قاتلی لأنک أبرص، و قد رأیت فی منامی أن کلابا شدت علی لتنهشنی، و فیها کلب أبقع رأیته أشدها علی، و قد أخبرنی بذلک جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فغضب و قال: تشبهنی بالکلب.و قیل: جاء شمر و سنان و هو علیه السلام: بآخر رمق عطشا، و یلوک لسانه من شده [ صفحه 259] العطش و یطلب الماء، فرفسه شمر، و قال: تزعم أن أباک یسقی من الکوثر، فاصبر حتی یسقیک، ثم قال لسنان: اجتز رأسه من قفاه فقال: والله ما أفعل فیکون جده محمد صلی الله علیه و آله و سلم خصمی.فغضب شمر و جلس علی صدر الحسین علیه السلام و قبض علی لحیته و هم بقتله، فضحک و قال علیه السلام: أتقتلنی و تعلم من أنا؟ فقال: ما أعرفنی بک، امک فاطمه الزهراء، و أبوک علی المرتضی، و جدک محمد المصطفی و خصمک العلی الأعلی، أقتلک و لا ابالی، فاجتز رأسه الشریف باثنتی عشره ضربه [739] .و

روی المنتخب، فقال الحسین علیه السلام لشمر: اذا عرفت نسبی و حسبی فلم تقتلنی؟ فقال: ان لم أقتلک فمن یأخذ الجائزه من یزید؟ فقا علیه السلام: أیما أحب الیک الجائزه من یزید أو شفاعه جدی؟ فقال اللعین: دانق من الجائزه أحب الی منک و من جدک، فقال علیه السلام:اذا کان لابد من قتلی فاسقنی شربه من الماء؟ فقال: هیهات والله لاذقت قطره واحده من الماء حتی تذوق الموت غصه بعد غصه.فاستکشف علیه السلام عن وجهه و بطنه، فوجده أبرص، و شبهه بالکلاب و الخنازیر، فغضب لعنه الله، و قال: تشبهنی بالکلاب و الخنازیر، فو الله لأذبحنک من قفاک، ثم قلبه علی وجهه، و جعل یقطع أوداجه - روحی له الفداء - و هو ینادی: واجداه، وامحمداه، وا أباالقاسماه، واأبتاه واعلیاه، أاقتل عطشانا و جدی محمد المصطفی، أاقتل عطشانا و أبی علی المرتضی و امی فاطمه الزهراء، فلما اجتز الملعون رأسه شاله فی قناه فکبر، و کبر العسکر معه [740] . [ صفحه 260]

المنتخب و المناقب: نقل أنه لما قتل الحسین علیه السلام جعل جواده یصهل و یحمحم، و یتخطی القتلی فی المعرکه، واحدا بعد واحد [743] ، فنظر الیه عمر بن سعد، فصاح بالرجال خذوه و آتونی به، و کان من جیاد خیل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: فتراکضت الفرسان الیه، فجعل یرفس برجلیه، و یمانع عن نفسه، و یکدم بفمه، حتی قتل أربعین رجلا، و نکس فرسانا عن خیولهم و لم یقدروا علیه، فصاح ابن سعد، ویلکم تباعدوا عنه، و دعوه لننظر ما یصنع، فتباعدوا عنه، فلما أمن الطلب جعل یتخطی القتلی و یطلب الحسین علیه السلام، حتی اذا وصل الیه، جعل یشم رائحته، و یقبله بفمه، و یمرغ [744] ناصیته علیه، و هو مع ذلک یصهل و یبکی بکاء [ صفحه 261] الثکلی، حتی أعجب کل من حضر، ثم انفتل یطلب خیمه النساء، و قد ملأ البیداء صهیلا.فسمعت زینب صهیله، فأقبلت علی سکینه، و قالت: هذا فرس أخی الحسین قد أقبل، لعل معه شیئا من الماء، فخرجت متخمره من باب الخباء تتطلع الی الفرس، فلما نظرتها فاذا هی عاریه من راکبها، و السرج خال منه، فهتکت عند ذلک خمارها و نادت: قتل والله الحسین، فسمعت زینب فصرخت و بکت.قال: فخرجن النساء، فلطمن الخدود، و شققن الجیوب، و صحن: وامحمداه، واعلیاه، وافاطمتاه، واحسناه واحسیناه، و ارتفع الضجیج، و علا الصراخ، فصاح ابن سعد أضرموا علیهم النار فی الخیمه، فقیل له: یا ویلک یا عمر ما کفاک ما صنعت بالحسین علیه السلام، و ترید تحرق حرم رسول الله بالنار؟ لقد عزمت أن تخسف بنا الأرض، فأمرهم بعد ذلک بنهب ما فی الخیم [745] .و روی الفاضل عن

صاحب المناقب و محمد بن أبی طالب، أن الفرس یصهل و یضرب برأسه الأرض عند الخیمه حتی مات [746] .قال السید: ثم أقبلوا علی سلب الحسین علیه السلام، فأخذ قمیصه اسحاق بن جویه [747] الحضرمی، فلبسه فصار أبرص و امتعط شعره، و روی أنه وجد فی قمیصه مائه و بضع عشره ما بین رمیه و طعنه سهم و ضربه.أقول: قد مضی عدد جمیع جراحاته علیه السلام قبیل ذلک.ثم قال السید: و الفاضل: و أخذ سراویله أبجر بن کعب التیمی، فروی أنه صار زمنا مقعدا من رجلیه، و أخذ عمامته الأخنس بن مرثد بن علقمه الحضرمی، و قیل: جابر بن یزید الأودی، فاعتم بها فصار مجذوما.و أخذ درعه مالک بن بشیر الکندی، فصار معتوها، و أخذ نعلیه الأسود بن خالد، و أخذ خاتمه بجدل بن سلیم الکلبی فقطع اصبعه علیه السلام مع الخاتم، و هذا الذی أخذه المختار، فقطع یده و رجلیه و ترکه یتشحط بدمه حتی هلک. [ صفحه 262] و أخذ قطیفه له علیه السلام کانت من خز قیس بن الأشعث، و أخذ درعه البتراء عمر بن سعد: فلما قتل عمر و هبه المختار لأبی عمره قاتله، و أخذ سیفه جمیع بن الخلق الأودی، و یقال: رجل من بنی تمیم، یقال له: الأسود بن حنظله، و فی روایه ابن سعد: أنه أخذ سیفه القلافس النهشلی، و زاد محمد بن زکریا أنه وقع بعد ذلک الی بنت حبیب بن بدیل، و هذا السیف المنهوب لیس بذی الفقار، فان ذلک کان مذخورا و مصونا مع أمثاله من ذخائر النبوه و الامامه، و قد نقل الرواه تصدیق ما قلناه و صوره ما حکیناه.قال: و جاءت جاریه من ناحیه خیم الحسین علیه السلام، فقال لها رجل:

یا أمه الله ان سیدک قتل، قالت الجاریه: فأسرعت الی سیدتی و أنا أصیح، فقمن فی وجهی و صحن.قال: و تسابق القوم علی نهب بیوت آل الرسول و قره عین الزهراء البتول، حتی جعلوا ینزعون ملحفه المرأه عن ظهرها، و خرجن بنات الرسول و حریمه یتساعدن علی البکاء، و یندبن فراق الحماه و الأحباء.و روی حمید بن مسلم، قال: رأیت امرأه من بکر بن وائل کانت مع زوجها فی أصحاب عمر بن سعد، فلما رأت القوم اقتحموا علی نساء الحسین علیه السلام فسطاطهن، و هم یسلبونهن أخذت سیفا و أقبلت نحو الفسطاط، و قال: یا آل بکر بن وائل أتسلب بنات رسول الله؟ لا حکم الا لله، یا لثارات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فأخذها زوجها و ردها الی رحله [748] .قال الصدوق: فی مجالسه: باسناده، عن فاطمه بنت الحسین علیه السلام قالت: دخل الغانمه علینا الفسطاط، و أنا جاریه صغیره، و فی رجلی خلخالان من ذهب، فجعل رجل یفض الخلخالین من رجلی و هو یبکی، فقلت: ما یبکیک یا عدو الله؟ فقال: کیف لا أبکی و أنا أسلب بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت: لا تسلبنی، قال: أخاف أن یجی ء غیری فیأخذه، قالت: وانتهبوا ما فی الأبنیه [749] ، حتی کانوا [ صفحه 263] ینزعون الملاحف عن ظهورنا [750] .روی الفاضل، عن صاحب المناقب، و محمد بن أبی طالب: فأقبل الأعداء، فأخذوا ما کان فی الخیمه، حتی أفضوا الی قرط کان فی اذن ام کلثوم اخت الحسین علیه السلام، فأخذوه و خرموا اذنها، حتی کانت المرأه لتنازع ثوبها علی ظهرها حتی تغلب علیه، ثم مال الناس علی الفرش و الحلی

و الحلل و الابل فانتهبوها [751] .و فی المنتخب: نقل عن زینب بنت علی علیه السلام، قالت: فی الیوم الذی أمر ابن سعد بسلبنا و نهبنا، کنت واقفه علی باب الخیمه، اذ دخل الخیمه رجل أزرق العینین، و أخذ جمیع ما کان فیها، و أخذ جمیع ما علی، و نظر الی زین العابدین علیه السلام فرآه مطروحا علی نطع من الأدیم و هو علیل، فجذب النطع من تحته، و جاء الی فأخذ قناعی و قرطین کانا فی اذنی، و هو مع ذلک یبکی، فقلت له: لعنک الله هتکتنا و أنت مع ذلک تبکی؟ قال: أبکی مما جری علیکم أهل البیت، قالت زینب: فقد غاظنی، فقلت له: قطع الله یدیک و رجلیک، و أحرقک الله بنار الدنیا قبل نار الآخره، فو الله ما مرت به الأیام، حتی ظهر المختار و فعل به ذلک، ثم أحرقه بالنار [752] .و فیه: أن فاطمه الصغری قالت: کنت واقفه بباب الخیمه، و أنا أنظر الی أبی و أصحابه مجزورین، کالأضاحی علی الرمال، و الخیول علی أجسادهم تجول، و أنا افکر فیما یقع علینا بعد أبی من بنی امیه، أیقتلوننا أو یأسروننا؟ فاذا برجل علی ظهر جواده یسوق النساء بکعب رمحه، و هن یلذن بعضهن ببعض، و قد اخذ ما علیهن من أخمره و أسوره، و هن یصحن: واجداه، واأبتاه، واعلیاه، واقله ناصراه، أما من مجیر یجیرنا؟ أما من ذائد یذود عنا؟قالت: فطار فؤادی، و ارتعدت فرائصی، فجعلت اجیل بطرفی یمینا و شمالا علی عمتی ام کلثوم خشیه منه أن یأتینی، فبینا أنا علی هذه الحاله، و اذا به قد قصدنی، ففررت منهزمه، و أنا أظن أنی أسلم منه، و اذا به قد تبعنی، فذهلت خشیه

[ صفحه 264] منه، و اذا بکعب الرمح بین کتفی، فسقطت علی وجهی، فخرم اذنی و أخذ قرطی و مقنعتی، و نزل الدماء تسیل علی خدی و رأسی تصهره الشمس.و ولی راجعا الی الخیمه، و أنا مغشی علی، و اذا أنا بعمتی عندی تبکی، و هی تقول: قومی نمضی، ما أعلم ما جری علی البنات و أخیک العلیل، فقمت و قلت: یا عمتاه هل من خرقه أستر بها رأسی عن أعین النظار؟ فقالت: یا بنیتاه و عمتک مثلک، فرأیت رأسها مکشوفه، و متنها قد اسود من الضرب، فما رجعنا الی الخیمه الا و هی قد نهبت و ما فیها، و أخی علی بن الحسین علیه السلام مکبوب علی وجهه، لا یطیق الجلوس من کثره الجوع و العطش و الأسقام، فجعلنا نبکی علیه و یبکی علینا [753] .حکی [754] بعض نقله الأخبار: أنه لما سقط الحسین علیه السلام عن سرجه عفیرا بدمه، رامقا بطرفه الی السماء، و أم جواده الی خیامه، و سمعت زینب صهیله، خرجت لاستقباله؛ لأنها کانت کلما أقبل أخوها الحسین علیه السلام من الحرب تتلقاه، تقع علی صدره و تقبله و هو یقبل رأسها.فلما رأت الفرس خالیه من راکبها و عنانها یسحب علی وجه الأرض، خرت مغشیا علیها، فلما أفاقت من غشوتها، رکضت الی نحو المعرکه، تنظر یمینا و شمالا، و هی تعثر بأذیالها، و تسقط علی وجهها من عظم دهشتها، فرأت أخاها الحسین علیه السلام ملقی علی وجهه فی الأرض، و یقبض یمینا و شمالا، و الدم یسیل من جراحاته، و کان فیه ثلاثمائه و ثمانین جرحا ما بین ضربه و طعنه.فطرحت نفسها علی جسده الشریف، و جعل لسان حالها یقول: أنت الحسین، أنت أخی، أنت

ابن امی، أنت نور بصری، و أنت مهجه فؤادی، أنت حمانا، أنت رجانا، أنت ابن محمد المصطفی، و أنت ابن علی المرتضی، أنت ابن فاطمه الزهراء، کل هذا و هو لا یرد علیها جوابا، و لا یسمع لها خطابا، لأنه کان مغشیا علیه من شده ما لاقاه من الجهد الجهید، و العطش المبرح الشدید. [ صفحه 265] فلما ألحت علیه بالخطاب، و کثر منها البکاء و الانتحاب، رمقها باحدی عینیه، و أشار الیها بیدیه، فغشی عند ذلک علیها، و کادت أن تدب المنیه الیها، فلما أفاقت، قالت له: أخی بحق جدی رسول الله الا کلمتنی، بحق أبی علی المرتضی الا ما خاطبتنی، بحق امی فاطمه الزهراء الا ما أجبتنی و جاوبتنی، یا ضیاء عینی کلمنی، یا شق روحی جاوبنی، یا ثمره فؤادی خاطبنی، فعندها جاوبها بصوت ضعیف: اخیه زینب کسرت قلبی، و زدتینی کربا علی کربی، فباالله الا ما سکنت و سکت.فصاحت: واویلاه یا أخی و ابن امی، کیف أسکت؟ و أنت بهذه الحاله تعالج سکرات الموت، روحی لروحک الفداء، و نفسی لنفسک الوقاء، فبینما هی تلک الحاله، و اذا بسوط یلتوی علی کتفها، و قائل یقول لها: تنحی عنه، و الا ألحقتک به، فالتفتت الیه فاذا هو شمر، فاعتنقت أخاها، و قالت: والله لا أتنحی عنه، و ان ذبحته فاذبحنی قبله، فجذبها عنه قهرا، و ضربها ضربا عنیفا، و قال: و الله ان تقدمت الیه ضربت عنقک بهذا السیف.ثم انه دنا الیه، و کان قد اغمی علیه، فارتقی علی صدره المطهر، ثم قلبه علی وجهه المنور، فلما رأته یفعل بذلک، أقدمت الیه و جذبت السیف من یدیه، و قالت: یا عدو الله ارفق به

لقد کسرت صدره، و أثقلت ظهره، فبالله علیک الا ما أمهلته سویعه لأتزود منه، ویلک أما علمت أن هذا الصدر تربی علی صدر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و صدر فاطمه الزهراء، ویحک تجلس علی صدر حازم علوم الأولین و الآخرین، ویحک هذا ناغاه جبرئیل و هز مهده میکائیل.فعندها فتح الحسین علیه السلام عینیه، و قال لها: یا اختاه دعینی أنا اکلمه: ماذا ترید یا عدو الله؟ لقد ارتقیت مرتقا عظیما، و رکبت أمرا جسیما، فقال: ارید التقرب الی یزید بذبحک، فقال له الحسین علیه السلام: اذا کان لابد من ذلک اسقنی شربه من الماء، فقد نقضت کبدی من الظمأ، فقال الملعون: الآن أسقیک ماء سیفی هذا.فلما سمعت زینب کلامه بصوت یقرح القلب، قالت: یا شمر دعنی اودعه، یا شمر دعنی أغمضه، یا شمر دعنی انادی البنیات یتزودن منه، یا شمر دعنی آتیه بولده العلیل یشتاق بلقائه، فغار علیها بالسیف، فوقعت علی وجهها بکل هذا، و لم [ صفحه 266] یعبأ اللعین بکلامهما، و لا رق قلبه علیها، و جعل یهتبر نحره الشریف بقطع عنیف، و هو ینادی: واجداه، واأباه، وااماه، واأخاه.فأخذت الناس الزلازل، و أمطرت السماء دما عبیطا و ترابا أحمر، فتسابقوا علی نهب خیم النسوان، فاخرجن بالضرب و الهوان، و اضرمت فی مضاربهن النیران، و خرجن حاسرات، و اجتمعن عند الجسد المرضوض بحوافر الخیول المغسل بالدماء المکفن بالرمول، الا علی بن الحسین علیهماالسلام، فانه بقی مطروحا بمضارب الخیام: لأنه کان لا یستطیع القیام من شده الجوع و العطش و السقام، و کل منهم شاهر سیفه علیه، قابض علی کتفیه بکلتا یدیه، هذا یقول: ألحقوه بأبیه، و ذاک یقول: دعوه لعماته یتسلین

فیه، و منهم من یقول: لا ندع من أهل هذا البیت صغیرا و لا کبیرا، و بعضهم یقول: لا تعجلوا علیه حتی نستشیر بقتله الأمیر، کل هذا و هو مشغول بنفسه لا یدری ما یقولون.فلما أفاق نظر یمینا و شمالا، فلم یر الا نارا مشبوبه، و خیاما منهوبه، فنادی: وا ویلتاه أین عمتی ام کلثوم؟ أین عمتی زینب؟ أین اختی سکینه؟ أین أخی علی؟ أین الخیام؟ أین النسوان؟ أین امی شاه زنان؟ أین عمی العباس؟ أین أهل الشده و البأساء.ثم نهض لیقوم فلم یقدر، فمد طرفه الی خیم الأعداء، فرأی عجاجه ثائره، و خیولا غائره، و نساء مجتمعات، و أصواتا عالیات، و شعورا منشرات، کل هذا و هو یظن أن أباه الحسین من جمله الأحیاء، الا أنه ذهب الی الماء.فبینما هو علی تلک الحال، اذ سمع صهیل فرس، یقرح القلوب، و یهیج الأحزان و الکروب، فقام متکئا علی عصاه کانت بیده، و هو یمسح الدموع بکفیه، فنظر الیه و اذا فرس أبیه الحسین علیه السلام یجول فی المیدان، خالی السرج، و ملقی العنان.فصاح صیحه مهوله، و نادی: یا للرجال، یا للأصحاب، یا للأحباب، خبرونی أعلمونی قتل أبی الحسین، قتل قره العین، قتل أسد الله الباسل، قتل کهف الأرامل، قتل بقیه الخلفاء، قتل سید الأوصیاء، قتل ابن فاطمه الزهراء، اوتمت الأطفال، اسبیت العیال، قتل الامام، نهبت الخیام، أین علی بن أبی طالب؟ أین [ صفحه 267] فارس المشارق و المغارب؟فما زال یقول هذا، الی أن سقط علی وجهه و غشی علیه، و لیس عنده أحد من عماته و أخواته، فذهب من شهد الوقعه من نساء الأعراب و صحن: یا ام کلثوم یا زینب، یا سکینه، یا رقیه، یا شاه زنان، یا

ام السجاد، أدرکن زین العباد، أدرکن بقیه الأولاد، أدرکن مهجه الفؤاد، فابتدرت عمته ام کلثوم، و تبعتها زینب، و امه شاه زنان، فرأینه مکبوبا علی وجهه، مغشیا علیه.فانکبت علیه عمته، و وضعت رأسه فی حجرها، و نادت: اجلس تفدیک عماتک، اجلس تفدیک أخواتک، اجلس یا بقیه السلف، اجلس یا نعم الخلف، اجلس قتل أبوک، اجلس ذبح أخوک، یابن أخی أین عمک العباس؟ أین أخوک الصغیر؟ و هو لا یجیب نداها، و لا یسمع شکواها.فعند ذلک انکبت علیه عمته زینب، و مسحت التراب عن خدیه، و نادت: یا زین العباد، یا مهجه الفؤاد، هذه امک شاه زنان، و هذه عمتک ام کلثوم، و أنا عمتک زینب.قال: و کانت امه مغشیا علیها، لا ترد جوابا، و لا تسمع خطابا، فحملت زینب ابن أخیها، و رجعوا قاصدین سید الشهداء، و وقعوا علی جسده الشریف، یتمرغون بدمه، و هم ینادون: یا ذبیحاه، واصریعاه، واحسیناه، فبینما هم کذلک، و اذا بالمنادی ینادی: هلموا الی الرحیل، و اترکوا کثره القال و القیل.و کانت فاطمه الصغیره فی ذلک الوقت محتضنه أباها، و هی تاره تقبل کفیه، و اخری تشم قدمیه، و تاره تضع راحتها عی صدره، و هی تقول: یا أبتاه أیتمتنی صغیره، یا أبتاه ما أسرع ما رحلت عنی، یا أبتاه من بعدک لا أستر فؤادی.ثم ان زجر بن قیس تقدم الیهن، و هن بجسد الحسین علیه السلام محدقات، فصاح صیحه عظیمه، و جعل یضربهن بالسوط، فأرکبهن علی أقتاب الجمال بغیر وطأ، و سار بهم فی أرذل الأحوال، فانا لله و انا الیه راجعون.و فی روایه اخری: فأتت الیه زوجته شاه زنان بنت کسری، و هی حافیه القدمین، ناشره الضفیرتین، لاطمه علی الخدین، فوقفت عنده،

و قالت: السلام علیک یا أباعبدالله الحسین، الی من أودعتنی؟ و الی أی قوم أسلمتنی؟ کنت ما [ صفحه 268] ترضی لصوتی، و تغار علی من جهال ترضع، فانظر الی الآن الی و انی واقفه بین الأعداء، لا ازار و لا خمار، و لا هیبه و لا وقار، یا أباعبدالله من بعدک خان الوکیل، و غدر الکفیل.ثم أقبل بنوامیه الی النساء، و هن دائرات حول الحسین علیه السلام، فأتاهن السائق و معه النیاق، فأوقفها عند النساء، فلما نظر السائق الیهن، و النور یشرق من وجوههن، بکی بکاء شدیدا، و قال: هلکنا و رب الکعبه، و هلکت بنوامیه بفعلها مع هؤلاء القوم.و روی: أنه کانت للحسین علیه السلام بنت صغیره، و کانت بین تلک النساء جالسه بجنب أبیها الحسین علیه السلام، و هی قابضه بکتفه و کفه فی حجرها، فتاره تشم کفه، و تاره تقبل کتفه، و تاره تضع أصابعه علی فؤادها، و تاره علی عینیها، و قد أخذت من دمه الشریف، و خضبت به وجهها، و هی تقول: یا أباه قتلک أقر عیون الشامتین، و فرح قلوب المعاندین، و شفت بنا جمیع المبغضین، یا أباه ألبسونی بنوامیه ثوب الیتم، و سقونی شربه السبی علی صغر سنی، یا أبتاه اذا اظلم علی من یحمی حمای؟ یا أبتاه و ان عطشت فمن یروی ظمأی؟ یا أبتاه نهبوا قرطی، و جذبوا ردائی، یا أبتاه انظر الی رؤوسنا المکشفه، و الی أکبادنا المتلهفه، و الی عمتی المضروبه، و امی المسحوبه.فذرفت عند ندبها العیون، و سالت علی سجعها الجفون، فأتاهم زجر، قال: الأمیر ابن سعد قد نادی منادیه بالرحیل، فهلموا و أکبوا، فأیقنت البنیه بالرحیل، فقامت الی السائق، و وقفت عنده و قالت له:

سألتک بالله یا هذا أنتم مقیمون الیوم أم راحلون؟ فقال: بل راحلون، قالت: یا هذا اذا عزمتم علی المسیر، فسیروا بهذه النسوه واترکونی أبکی علی والدی و أستأنس به، فان مت عنده، فقد سقط عنکم ذمامی، و أنا بنت صغیره السن ضعیفه القوه، فدفعها عنه، و أبعدها منه، فلاذت البنت بالحسین علیه السلام و استجارت به و قبضت زنده.فأتی الیها من جوار أبیها، فقالت له: یا هذا ان لی أخ صغیر قد قتلوه القوم، فدعنی أتودع منه کافأک الله، فأمهلها السائق، فتخطت نحوه خطوات قلیله، فانه کان قریبا من أبیه الحسین علیه السلام، فلما وقعت عین البنت علی أخیها و تحسرت [ صفحه 269] و أنت و بکت، و جعلت تنوح نوحه تذاب الحجر.ثم انها لثمت أخاها لثمات متعددات، و نامت بطوله، ثم جلست فرفعته فی حضنها، و جعلت فمها علی منحره، و نادته: یابن امی لو خیرونی بین القیام عندک و ان السباع تأکل لحمی و بین الرواح عنک لتخیرت مقامی عندک علی الحیاه، فها أناذا راحله عنک غیر جافیه لک و لا لقربک، و هذه نیاق الرحیل تتجاذب بنا علی المسیر، فما أدری أین یریدون بنا أهل العناد؟ فاقرء جدی و جدتی عنی السلام، و قل لجدی: اختی شاکیه الیک حالها، و قد خرموا اذنها، و فصموا خلخالها.ثم انها وضعت فمها علی شفتیه و قبلت خدیه و عینیه، فأتاها السائق و هو یبکی علی حالها، فجرها عنه و أبعدها،و أرکبها مع النساء، فلما رکبت البنت علی الناقه التفتت الی أخیها، و قال: ودعتک السمیع العلیم، انا لله و انا الیه راجعون [755] .روی المفید: قال حمید بن مسلم: فانتهینا الی علی بن الحسین علیهماالسلام، و

هو منبسط علی فراش، و هو شدید المرض، و مع شمر جماعه من الرجال، فقالوا له: ألا نقتل هذا؟ فقلت: سبحان الله أیقتل الصبیان و انه لما به؟ فلم أزل حتی دفعتهم عنه.و جاء عمر بن سعد، فصاحت النساء فی وجهه و بکین، فقال لأصحابه: لا یدخل أحد منکم بیوت هؤلاء النساء، و لا تعرضوا لهذا الغلام المریض، فسألته النسوه أن یسترجع ما اخذ منهن لیستترن به، فقال: من أخذ من متاعهم شیئا فلیرده، فو الله ما رد أحد منهم شیئا، فوکل بالفسطاط و بیوت النساء و علی بن الحسین جماعه ممن کان معه، و قال: احفظوهم لئلا یخرج منهم أحد و لا یساء الیهم [756] .ثم قال السید: ثم اخرج النساء من الخیمه: و أشعلوا فیها النار، فخرجن حواسر مسلبات حافیات باکیات، یمشین سبایا فی أسر الذله، و قلن بحق الله الا ما مررتم بنا علی مصرع الحسین علیه السلام. [ صفحه 270] فلما نظرن النسوه الی القتلی، صحن و ضربن وجوههن، قال: فو الله لا أنسی زینب بنت علی علیه السلام و هی تندب الحسین علیه السلام، و تنادی بصوت حزین و قلب کئیب: یا محمداه صلی علیک ملیک السماء، هذا حسین مرمل بالدماء، مقطع الأعضاء، و بناتک سبایا، الی الله المشتکی، و الی محمد المصطفی، و الی علی المرتضی، و الی حمزه سید الشهداء.یا محمداه هذا حسین بالعراء، تسفی علیه الصبا، قتیل أولاد البغایا، یا حزناه یا کرباه، الیوم مات جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یا أصحاب محمداه هؤلاء ذریه المصطفی، یساقون سوق السبایا.و فی بعض الروایات: یا محمداه بناتک سبایا، و ذریتک مقتله تسفی علیهم ریح الصبا، و هذا

حسین محزوز الرأس من القفا، مسلوب العمامه و الرداء، بأبی من عسکره [757] فی یوم الاثنین نهبا، بأبی من فسطاطه مقطع العری، بأبی من غائب فیرتجی، و لا جریح فیداوی، بأبی من نفسی له الفداء، بأبی المهموم حتی قضی، بأبی العطشان حتی مضی، بأبی من شیبته تقطر بالدما، بأبی من جده رسول اله السماء، بأبی من هو سبط نبی الهدی، بأبی محمد المصطفی، بأبی خدیجه الکبری، بأبی علی المرتضی، بأبی فاطمه سیده النساء، بأبی من ردت علیه الشمس حتی صلی، قال: فأبکت والله کل عدو و صدیق [758] .و فی المنتخب: حتی رأینا دموع الخیل تنحدر علی حوافرها، و قیل بلسان حال زینب هذه النغمات الشجیات و زینب من فرط الأسی تکثر البکی و تقول:أخی یابن امی یا حسین أما تری نساءک حسری عز عندهن السترأخی یا کفیلی یا شقیقی و عدتی و معتمدی ان مسنی العسر و الیسرأخی کنت رکبی فی الشدائد ملجا و عونی و من فی حکمه النهی و الأمرأخی قد رمانا الدهر بالضر و العنا أخی قد علانا بعدک الذل و الکسرأخی قل صبری و احتمالی و من تکن فقیدا لها من أین یلفی لها الصبر [ صفحه 271] أخی بعدک السجاد فی قید أسرهم فلهفی لمن قد مضه القید و الأسرأخی لو ترانا فوق أقتاب بزلهم یسار بنا حسری یعالجنا القهرأخی کل خطب هان عند حلوله سوی یومک الجاری فمطعمه مرفیا نکبه هدت قوی دین أحمد و عظم مصاب فی القلوب له سعر [759] .و روی: ثم ان سکینه اعتنقت جسد الحسین علیه السلام فاجتمع عده من الأعراب، حتی جروها عنه [760] .و قیل عن لسان سکینه:و لم أنس من بین

النساء سکینه تقول و دمع العین یهمی و یهمل أبی یا أبی یا خیر ذخر فقدته فیا ضیعتی من ذا لضیمی اؤمل أبی یا أبی ما کان أسرع فرقتی لدیک فمن لی بعدک الیوم یکفل أبی یا أبی المرتجی لنوائبی اذا جار دهری أنت للدهر فیصل أبی یا أبی من للشدائد یرتجی و من لی اذا غبت کهفا و موئل أبی یا أبی هلا تعود لثاکل تعل من الأحزان طورا و تنهل و من للیتامی بعد بعدک سیدی و من للأیامی کافل متکفل فعذب حیاتی بعد فقدک والدی و ما دمت حتی للقیامه حنظل و تشکوا الی الزهراء بنت محمد بقلب حزین بالکآبه مقفل أیا جدتا قومی من القبر و انظری حبیبک متلول الجبین مرمل عرایا علی عاری العراء متعفرا قتیلا خضیبا بالدماء مغسل و قد قطعوا دون الورود وریده و دیس و منه الرأس فی الرمح یحمل و قد حرموا ماء الفرات عتاوه علینا و سلب الفاطمیات حللواو تلک الوجوه المشرقات برغمها تهتک ما بین الأنام وتهزل و تلک الجباه الشامخات علی القنا تشج و ترمی بالثری و ترمل و ساروا بنا یا جدتاه حواسرا و أوجهنا بعد التخفر تبذل [ صفحه 272] سبایا علی الأقتاب تبدو جسومنا عرایا بلا ظل به نتظلل [761] .و فی المنتخب: روی أن المنافقین من بنی امیه ترکوا الحسین علیه السلام علی وجه الأرض ملقی بغیر دفن، و کذلک أصحابه، و جاؤا بالنساء قصدا و عنادا، و عبروهم علی مصارع آل الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، فلما رأت ام کلثوم أخاها الحسین علیه السلام و هو مطروح علی الأرض، تسفو علیه الریاح، و هو مکبوب مسلوب، وقعت من البعیر الی الأرض، و حضنت أخاها الحسین علیه السلام و هی تقول ببکاء و عویل: یا

رسول الله انظر الی جسد ولدک ملقی علی الأرض بغیر غسل، کفنه الرمل السافی علیه، و غسله دمه الجاری من وریده، و هؤلاء أهل بیته یساقون اساری فی سبی الذل، لیس لهم محام یمانع عنهم، و رؤوس أولاده مع رأسه الشریف علی الرماح کالأقمار، فلما أحسوا بها عنفوها و أرکبوها، و ساروا بها باکیه حزینه، لا ترقی لها دمعه، و لا تفتر لها حسره [762] .قال السید: ثم نادی عمر بن سعد فی أصحابه: من ینتدب للحسین فیوطی ء الخیل ظهره و صدره؟ فانتدب منهم عشره، و هم اسحاق بن حویه الذی سلب الحسین علیه السلام قمیصه، و أخنس بن مرثد، و حکیم بن طفیل السنبسی، و عمرو بن صبیح الصیداوی، و رجاء بن منقذ العبدی، و سالم بن خیثمه الجعفی، و صالح بن وهب الجعفی و واحظ بن ناعم، و هانی بن ثبیت الحضرمی، و اسید بن مالک، فداسوا الحسین علیه السلام بحوافر خیلهم، حتی رضوا ظهره و صدره.قال: و جاء هؤلاء العشره حتی وقفوا علی ابن زیاد، فقال اسید بن مالک أحد العشره:نحن رضضنا الصدر بعد الظهر بکل یعبوب [763] شدید الأسرفقال ابن زیاد: من أنتم؟ قالوا: نحن الذین وطئنا بخیولنا ظهر الحسین حتی طحنا جناجن صدره، قال: فأمر لهم بجائزه یسیره.قال أبوعمرو الزاهد، فنظرنا فی هؤلاء العشره، فوجدناهم جمیعا أولاد [ صفحه 273] زنا، و هؤلاء أخذهم المختار، فشد أیدیهم و أرجلهم بسکک الحدید، و أوطی ء الخیل ظهورهم حتی هلکوا [764] .روی المنتخب مرسلا، و الفاضل المتبحر، عن الحسین بن أحمد، قال: حدثنی أبوکریب، و أبوسعید الأشج، قال: حدثنا عبدالله بن ادریس، عن أبیه ادریس بن عبدالله الأزدی، قال: لما قتل الحسین علیه السلام أراد القوم أن یوطئوه

الخیل، فقالت فضه لزینب، یا سیدتی ان سفینه [765] صاحب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان بمرکب، فضربته الریح فتکسر، فسبح فقذفه البحر الی جزیره، فاذا هو بأسد، فدنا منه.فخشی سفینه أن یأکله، فقال: یا أباالحارث [766] أنا مولی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فهمهم بین یدیه حتی أوقفه علی الطریق، فرکبه و نجا سالما، و أری أسدا خلف مخیمنا، فدعینی أمضی الیه، فأعلمه ما هم صانعون غدا، فقالت: شأنک، قالت: فمضیت الیه، و قلت: یا أباالحارث فرفع رأسه، ثم قلت: أتدری ما یریدون أن یعلموا غدا بأبی عبدالله علیه السلام؟ یریدون أن یوطئوا الخیل ظهره.قال: نعم فقام الأسد، فمشی حتی وضع یدیه علی جسد الحسین علیه السلام، فجعل یمرغ وجهه بدم الحسین علیه السلام و یبکی الی الصباح، فلما أصبح بنوامیه أقبلت الخیل یقدمهم ابن الأخنس،: فلما نظروا الیه، قال لهم عمر بن سعد: فتنه لا تثیروها، انصرفوا فانصرفوا [767] .أقول: و سیجی ء فی روایه طویله، عن أبی عبدالله علیه السلام: أن الحسین علیه السلام لما قتل، أتاهم آت و هم فی المعسکر، فصرخ صارخ، فقال لهم: و کیف لا أصرخ و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قائم ینظر الی الأرض مره، و ینظر الی حربکم مره، و أنا أخاف أن یدعو الله علی أهل الأرض فأهلک فیهم، فقال بعضهم لبعض: هذا انسان [ صفحه 274] مجنون، فقال التوابون، تالله ما صنعنا بأنفسنا، قتلنا لابن سمیه [768] سید شباب أهل الجنه، فخرجوا علی عبیدالله بن زیاد، فکان من أمرهم ما کان.قلت له: جعلت فداک من هذا الصارخ؟ قال: ما نراه الا جبرئیل علیه السلام، أما أنه لو أذن له فیهم

لصاح بهم صیحه، یخطف بها أرواحهم من أبدانهم الی النار، و لکن امهل لهم لیزدادوا اثما و لهم عذاب مهین.و روی عن أبی مخنف انه قال: قال الطرماح بن عدی [769] : کنت فی واقعه کربلا، و قد وقع فی ضربات و طعنات، فأثخنتنی بالجراح، فلو حلفت لحلفت صادقا أنی کنت نائما اذ رأیت عشره فوارس قد أقبلوا و علیهم ثیاب بیض، تفوح منهم رائحه المسک، فقلت فی نفسی: یکون هذا عبیدالله بن زیاد قد أقبل لطم جسد الحسین علیه السلام، فرأیتهم حتی نزلوا علی القتلی ثمان، و رجلا منهم تقدم الی جسد الحسین علیه السلام، فجلس قریبا منهم، و مد یده الی نحو الکوفه و اذا برأس السحین علیه السلام أقبل من نحو الکوفه، فرکبه علی الجسد، فعاد کما کان باذن الله تعالی، و اذا هو رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قال: یا ولدی قتلوک أتراهم ما عرفوک، و من شرب الماء منعوک، ثم التفت الی من کان معه، و قال: یا أبی آدم، و یا أبی ابراهیم، و یا أخی موسی، و یا عیسی أترون ما صنعت امتی بولدی من بعدی؟ لا أنالهم الله شفاعتی یوم القیامه.

[770] .و فی المنتخب: حفروا لهم حفیره عمیقه و ألقوا فیها جمیعا [771] .و فی روایه ابن شهرآشوب، أن أهل الغاضریه قالوا: لما عزمنا علی دفنهم وجدنا قبورا محفوره، و أجداثا مصنوعه، و وجدنا عندهم طیورا بیضا واقعه و طائره، فدفناهم فیها [772] .قال الفاضل المتبحر فی ترجمته المسماه بجلاء العیون، هذا انما هو فی ظاهر الأمر، و الا الامام لا یلی أمره الا الامام [773] .و یدل علیه ما روی محمد بن مسعود، عن جعفر بن أحمد، عن أحمد بن سلیمان، عن منصور بن العباس، عن اسماعیل بن سهل، عن بعض أصحابنا، قال: کنت عند الرضا علیه السلام، فدخل علیه علی بن أبی حمزه: و ابن البراج، و ابن المکاری، فقال علی بعد کلام جری بینهم و بینه علیه السلام فی امامته: انا روینا عن آبائک علیه السلام أن الامام لا یلی أمره الا امام مثله، فقال له أبوالحسن علیه السلام: فأخبرنی عن الحسین بن علی علیهماالسلام کان اماما أو غیر امام؟ قال: کان اماما، قال: فمن ولی أمره؟ قال: علی بن الحسین علیهماالسلام قال: و أین کان علی بن الحسین علیه السلام؟ قال: کان محبوسا فی ید عبیدالله بن زیاد، قال: خرج و هم کانوا لا یعلمون حتی ولی أمر أبیه ثم انصرف.فقال له أبوالحسن علیه السلام: ان هذا الذی أمکن علی بن الحسین أن یأتی کربلاء فیلی أمر أبیه، فهو یمکن صاحب هذا الأمر أن یأتی بغداد ویلی أمر أبیه [ صفحه 276] الحدیث [774] .روی ابن قولویه فی کامل الزیارات: عن أحمد بن محمد بن عیاش، عن أبی عیسی، عن سعید بن محمد، عن محمد بن سلام الکوفی، عن أحمد بن محمد الواسطی، عن عیسی بن أبی شیبه القاضی، عن نوح بن دراج، عن

قدامه بن زائده، عن أبیه، قال علی بن الحسین علیهماالسلام: بلغنی یا زائده أنک تزور قبر أبی عبدالله علیه السلام أحیانا، فقلت: ان ذلک لکما بلغک، فقال لی: فلماذا تفعل ذلک و لک مکان عند سلطانک الذی لا یحتمل أحدا علی محبتنا و تفضیلنا و ذکر فضائلنا؟ و الواجب علی هذه الامه من حقنا؟ فقلت: والله ما ارید بذلک الا الله و رسوله، و لا أحفل بسخط من سخط، ولا یکبر فی صدری مکروه ینالنی بسببه، فقال: والله ان ذلک لکذلک، فقلت: والله ان ذلک لکذلک، یقولها ثلاثا و أقولها ثلاثا.فقال: أبشر، ثم أبشر، ثم أبشر، فلاخبرنک بخبر کان عندی فی النخب المخزون، أنه لما أصابنا بالطف ما أصابنا، و قتل أبی علیه السلام، و قتل من کان معه من ولده و اخوته و سائر أهله، و حملت حرمه و نساؤه علی الأقتاب یراد بنا الکوفه، فجعلت أنظر الیهم صرعی و لم یواروا، فیعظم ذلک فی صدری، و یشتد لما أری منهم قلقی، فکادت نفسی تخرج، و تبینت ذلک منی عمتی زینب بنت علی الکبری.فقالت: مالی أراک تجود بنفسک یا بقیه جدی و أبی و اخوتی؟فقلت: و کیف لا أجزع و أهلع، و قد أری سیدی و اخوتی و عمومتی و ولد عمی و أهلی مصرعین بدمائهم، مرملین بالعراء مسلبین، لا یکفنون و لا یوارون، و لا یعرج علیهم أحد، و لا یقربهم بشر، کأنهم أهل بیت من الدیلم و الخزر.فقالت: لا یجزعنک ما تری، فو الله ان ذلک لعهد من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الی جدک و أبیک و عمک، و لقد أخذ الله میثاق اناس من هذه الامه لا تعرفهم فراعنه

هذه الأرض، و هم معروفون فی أهل السماوات، انهم یجمعون هذه الأعضاء المتفرقه فیوارونها، و هذه الجسوم المضرجه، و ینصبون لهذا الطف علما لقبر أبیک سید [ صفحه 277] الشهداء، لا یدرس أثره، و لا یعفو رسمه علی کرور اللیالی والأیام، و لیجتهدن أئمه الکفر و أشیاع الضلاله فی محوه و تطمیسه، فلا یزداد أثره الا ظهورا، و أمره الا علوا.فقلت: و ما هذا العهد و ما هذا الخبر؟ فقالت: حدثتنی ام أیمن أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم زار منزل فاطمه علیهاالسلام فی یوم من الأیام، فعملت له حریره [775] ، و أتاه علی علیه السلام بطبق تمر، ثم قالت ام أیمن: فأتیتهم بعس [776] فیه لبن و زبد، فأکل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام من تلک الحریره، و شرب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و شربوا من ذلک اللبن، ثم أکل و أکلوا من ذلک التمر بالزبد، ثم غسل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یده و علی یصب علیه الماء.فلما فرغ من غسل یده مسح وجهه، ثم نظر الی علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام نظرا، عرفنا فیه السرور فی وجهه، ثم رمق [777] بطرفه نحو السماء ملیا، ثم وجه وجهه نحو القبله، و بسط یدیه یدعو، ثم خر ساجدا و هو ینشج [778] ، فأطال النشوج، و علا نحیبه، و جرت دموعه، ثم رفع رأسه، و أطرق الی الأرض، و دموعه تقطر صوب المطر.فحزنت فاطمه و علی و الحسن و الحسین علیهم السلام، و حزنت معهم، لما رأینا من

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، وهبناه أن نسأله حتی اذا طال ذلک، قال له علی و قالت له فاطمه: ما یبکیک یا رسول الله لا أبکی الله عینیک؟ فقد أقرح قلوبنا ما نری من حالک.فقال: یا أخی سررت بکم سرورا ما سررت مثله قط، و انی لأنظر الیکم و أحمد الله علی نعمته علی فیکم، اذ هبط علی جبرئیل، فقال: یا محمد ان الله تبارک و تعالی اطلع علی ما فی نفسک، و عرف سرورک بأخیک و ابنتک و سبطیک، فأکمل لک النعمه، و هنأک العطیه، بأن جعلهم و ذریاتهم و محبیهم و شیعتهم معک فی الجنه، لا یفرق بینک و بینهم، یحیون کما تحیی، و یعطون کما تعطی، حتی ترضی [ صفحه 287] و فوق الرضا، علی بلوی کثیره تنالهم فی الدنیا، و مکاره تصیبهم بأیدی اناس ینتحلون ملتک، و یزعمون أنهم من امتک، براء من الله و منک خبطا خبطا و قتلا قتلا، شتی مصارعهم، نائیه قبورهم، خیره من الله لهم و لک فیهم، فاحمد الله جل و عز علی خیرته، وارض بقضائه، فحمدت الله، و رضیت بقضائه بما اختاره لکم.ثم قال جبرئیل علیه السلام: یا محمد ان أخاک مضطهد بعدک، مغلوب علی امتک، متعوب من أعدائک، ثم مقتول بعدک، یقتله أشر الخلق و أشقی البریه نظیر عاقر الناقه، ببلد تکون الیه هجرته، و هو مغرس شیعته و شیعه ولده، و فیه علی کل حال یکثر بلواهم، و یعظم مصابهم، و ان سبطک هذا - و أومأ بیده الی الحسین علیه السلام - مقتول فی عصابه من ذریتک و أهل بیتک، و أخیار من امتک، بضفه [779] الفرات، بأرض تدعی کربلاء،

من أجلها یکثر الکرب و البلاء، علی أعدائک و أعداء ذریتک، فی الیوم الذی لا ینقضی کربه، و لا تفنی حسرته.و هی أطهر بقاع الأرض، و أعظمها حرمه، و انها لمن بطحاء الجنه، فاذا کان ذلک الیوم الذی یقتل فیه سبطک و أهله، و أحاطت بهم کتائب أهل الکفر و اللعنه، تزعزعت [780] الأرض من أقطارها، و مادت الجبال، و کثر اضطرابها، واصطفقت [781] البحار بأمواجها، و ماجت السماوات بأهلها، غضبا لک یا محمد و لذریتک، و استعظاما لما ینتهک من حرمتک، و لشر ما یتکافأ به فی ذریتک و عترتک، و لا یبقی شی ء من ذلک الا استأذن الله عزوجل فی نصره أهلک المستضعفین المظلومین الذین هم حجج الله علی خلقه بعدک.فیوحی الله الی السماوات و الأرض و البحار و من فیهن: انی أنا الله الملک القادر، الذی لا یفوته هارب، و لا یعجزه ممتنع، و أنا أقدر فیه علی الانتصار و الانتقام، و عزتی و جلالی لاعذبن من وتر [782] رسولی و صفیی، و انتهک حرمته، و قتل عترته، و نبذ عهده، و ظلم أهله، عذابا لا اعذبه أحدا من العالمین، فعند ذلک [ صفحه 279] یضج کل شی ء فی السماوات و الأرضین بلعن من ظلم عترتک، و استحل حرمتک.فاذا برزت تلک العصابه الی مضاجعها، تولی الله جل و عز قبض أرواحها بیده، و هبط الی الأرض ملائکه من السماء السابعه، معهم آنیه من الیاقوت و الزمرد، مملوءه من ماء الحیاه، و حلل من حلل الجنه، و طیب من طیب الجنه، فغسلوا جثثهم بذلک الماء، و ألبسوها الحلل، و حنطوها بذلک الطیب، و صلی الملائکه صفا صفا علیهم.ثم یبعث الله قوما من امتک

لا یعرفهم الکفار، لم یشرکوا فی تلک الدماء بقول و لا فعل و لا نیه، فیوارون أجسامهم، و یقیمون رسما لقبر سید الشهداء بتلک البطحاء، یکون علما لأهل الحق، و سببا للمؤمنین الی الفوز، و تحفه ملائکه من کل سماء مائه ألف فی کل یوم و لیله، و یصلون علیه، و یسبحون الله عنده، و یستغفرون لزواره، و یکتبون أسماء من یأتیه زائرا من امتک متقربا الی الله و الیک بذلک، و أسماء آبائهم و عشائرهم و بلدانهم، و یوسمون فی وجوههم بمیسم نور عرش الله «هذا زائر قبر خیر الشهداء و ابن خیر الأنبیاء» فاذا کان یوم القیامه یطلع فی وجوههم من أثر ذاک المیسم نور تغشی منه الأبصار یدل علیهم و یعرفون به.و کأنی بک یا محمد بینی و بین میکائیل، و علی أمامنا، و معنا من ملائکه الله مالا یحصی، و نحن نلتقط، من ذلک المیسم فی وجهه من بین الخلائق، حتی ینجیهم الله من هول ذلک الیوم و شدائده، و ذلک حکم الله و عطاؤه لمن زار قبرک یا محمد، أو قبر أخیک، أو قبر سبطیک، لا یرید به غیر الله عزوجل، و سیجد اناس ممن حقت علیهم من الله اللعنه و السخط، أن یعفو رسم ذلک القبر، و یمحو أثره، فلا یجعل الله تبارک و تعالی لهم الی ذلک سبیلا.ثم قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: فهذا أبکانی و أحزننی.قالت زینب: فلما ضرب ابن ملجم لعنه الله أبی علیه السلام و رأیت أثر الموت منه، قلت: یا أبه حدثتنی ام أیمن بکذا و کذا، و قد أحببت أن أسمعه منک، فقال: یا بنیه الحدیث کما حدثتک ام أیمن و کأنی

بک و ببنات أهلک سبایا بهذا البلد، أذلاء خاشعین، تخافون أن یتخطفکم الناس، صبرا صبرا، فو الذی فلق الحبه و برأ النسمه ما لله علی ظهر الأرض یومئذ ولی غیرکم و غیر محبیکم و شیعتکم. [ صفحه 280] لقد قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حین أخبرنا بهذا الخبر: ان ابلیس فی ذلک الیوم یطیر فرحا، فیجول الأرض کلها فی شیاطینه و عفاریته، فیقول: یا معشر الشیاطین أدرکنا من ذریه آدم الطلبه، و بلغنا فی هلاکهم الغایه، و أورثناهم النار الا من اعتصم بهذه العصابه، فاجعلوا شغلکم بتشکیک الناس فیهم، و حملهم علی عداوتهم، و اغرائهم بهم و أولیائهم، حتی تستحکم ضلاله الخلق و کفرهم، و لا ینجو منهم ناج، و لقد صدق علیهم ابلیس ظنه و هو کذوب، أنه لا ینفع مع عداوتکم عمل صالح، و لا یضر مع محبتکم و موالاتکم ذنب غیر الکبائر.ثم قال علی بن الحسین علیهماالسلام بعد أن حدثنی بهذا الحدیث: خذه الیک، أما لو ضربت فی طلبه آباط الابل [783] حولا لکان قلیلا [784] .

کربلاء، فرأوا سیدنا الحسین علیه السلام ملقی علی الأرض جثه بلا رأس و لا غسل و لا کفن، قد سفت علیه السوافی، و بدنه مرضوض، قد هشمته الخیل بحوافرها، زواره وحوش القفار، و ندبته جن السهول و الأوعار [785] ، قد أضاء التراب من أنواره، و أزهر الجو من [ صفحه 281] أزهاره.فلما رأته الطیور تصایحن و أعلن بالبکاء و الثبور، و تواقعن علی دمه یتمرغن فیه، و طار کل واحد منهم الی ناحیه یعلم أهلها عن قتل أبی عبدالله الحسین علیه السلام.فمن القضاء و القدر أن طیرا من هذه الطیور قصد مدینه الرسول، و جاء یرفرف [786] و الدم یتقاطر من أجنحته، و دار حول قبر سیدنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یعلن بالنداء: ألا قتل الحسین بکربلاء، ألا نهب الحسین بکربلاء، ألا ذبح الحسین بکربلاء، فاجتمعت الطیور علیه، و هم یبکون علیه و ینوحون.فلما نظر أهل المدینه من الطیور ذلک النوح، و شاهدوا الدم یتقاطر من الطیر، و لم یعلموا ما الخبر، حتی انقضت مده من الزمان، و جاء خبر مقتل الحسین علیه السلام، علموا أن ذلک الطیر کان یخبر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بقتل ابن فاطمه البتول، و قره عین الرسول.و قد نقل أنه فی ذلک الیوم الذی جاء فیه الطیر الی المدینه، کان فی المدینه رجل یهودی، و له بنت عمیاء زمناء طرشاء مشلوله، و الجذام قد أحاط ببدنها، فجاء ذلک الطائر و الدم یتقاطر منه، و وقع علی شجره یبکی طول لیلته، و کان الیهودی قد أخرج ابنته تلک المریضه الی خارج المدینه الی بستان، و ترکها فی البستان الذی جاء الطیر و وقع فیه.فمن القضاء

و القدر أن تلک اللیله عرض للیهودی عارض، فدخل المدینه، لقضاء حاجته، فلم یقدر أن یخرج تلک اللیله الی البستان التی فیها ابنته المعلوله، و البنت لما نظرت أباها لم یأتها تلک اللیله لم یأتها نوم لوحدتها؛ لأن أباها کان یحدثها و یسلیها حتی تنام.فسمعت عند السحر بکاء الطیر و حنینه، فبقیت تتقلب علی وجه الأرض الی أن صارت تحت الشجره التی علیها الطیر، فصارت کلما حن ذلک الطیر تجاوبه من قلب محزون، فبینما هی کذلک اذ وقع من الطیر قطره من الدم، فوقعت علی عینها ففتحت، ثم قطره علی عینها الاخری فبرأت، ثم قطره علی یدیها فعوفیت، ثم [ صفحه 282] علی رجلیها فبرأت، و عادت کلما قطرت قطره من الدم تلطخ بها جسدها، فعوفیت من جمیع مرضها من برکات دم الحسین علیه السلام.فلما أصبحت أقبل أبوها الی البستان، فرأی بنتا تدور و لم یعلم أنها ابنته، فسألها أنه کان لی فی البستان ابنه علیله لم تقدر أن تتحرک، فقالت ابنته: والله أنا ابنتک، فلما سمع کلامها وقع مغشیا علیه، فلما أفاق قام علی قدمیه، فأتت به الی ذلک الطیر، فرآه واکرا علی الشجره، یئن من قلب حزین محترق مما رأی مما فعل بالحسین علیه السلام، فقال له الیهودی: أقسمت علیک بالذی خلقک أیها الطیر أن تکلمنی بقدره الله تعالی؟فنطق الطیر مستعبرا، ثم قال: اعلم انی کنت واکرا علی بعض الأشجار مع جمله من الطیور عند الظهیره، و اذا بطیر ساقط علینا، و هو یقول: أیها الطیور تأکلون و تتنعمون؟ و الحسین فی أرض کربلاء فی هذا الحر علی الرمضاء طریحا ظامیا، و النحر دام، و رأسه مقطوع علی الرمح مرفوع، و نساؤه سبایا حفاه عرایا،

فلما سمعن بذلک تطایرن الی کربلاء، فرأیناه فی ذلک الوادی طریحا، الغسل [787] من دمه، و الکفن الرمل السافی [788] علیه، فوقعنا کلنا علیه ننوح و نتمرغ بدمه الشریف، و کان کل منا طار الی ناحیه، فوقعت أنا فی هذا المکان.فلما سمع ذلک الیهودی تعجب، و قال: لو لم یکن الحسین علیه السلام ذا قدر رفیع عند الله ما کان دمه شفاء من کل داء، ثم أسلم الیهودی، و أسلمت البنت، و أسلم خمسمائه من قومه [789] .و قال فیه: حکی عن رجل أسدی قال: کنت زارعا علی نهر العلقمی بعد ارتحال العسکر عسکر بنی امیه، فرأیت عجائب لا أقدر أحکی الا بعضها، منها: أنه اذا هبت الریاح تمر علی نفحات کنفحات المسک و العنبر، و اذا سکنت أری [ صفحه 283] نجوما تنزل من السماء الی الأرض، و یرقی من الأرض الی السماء مثلها، و أنا منفرد مع عیالی، و لا أری أحدا أسأله عن ذلک، و عند غروب الشمس یقبل أسد من القبله، فاولی عنه الی منزلی، فاذا أصبح و طلعت الشمس ذهبت من منزلی، أراه مستقبل القبله ذاهبا.فقلت فی نفسی: ان هؤلاء خوارج قد خرجوا علی عبیدالله بن زیاد، فأمر بقتلهم، و أری منهم ما لم أره من سائر القتلی فو الله هذه اللیله لابد من المساهره لأبصر هذا الأسد یأکل من هذه الجثث أم لا؟فلما صار عند غروب الشمس فاذا به أقبل، فحققته فاذا هو هائل المنظر، فارتعدت منه و خطر ببالی ان کان مراده لحوم بنی آدم فهو یقصدنی، و أنا احاکی نفسی بهذا، فمثلته و هو یتخطی القتلی، حتی وقف علی جسد کأنه الشمس اذا طلعت، فبرک علیه، فقلت: یأکل منه، و

اذا به یمرغ وجهه علیه، و هو یهمهم و یدمدم، فقلت: الله أکبر ما هذه الا اعجوبه.فجعلت أحرسه حتی اعتکر الظلام، و اذا بشموع معلقه ملأت الأرض، و اذا ببکاء و نحیب و لطم مفجع، فقصدت تلک الأصوات، فاذا هی تحت الأرض، ففهمت من ناع فیهم یقول: واحسیناه وااماماه، فاقشعر جلدی، فقربت من الباکی، و أقسمته علیه بالله و برسوله من تکون؟ فقال: انا نساء من الجن، فقلت: و ما شأنکن؟ فقلن: فی کل یوم و لیله هذا عزاؤنا علی الحسین الذبیح العطشان، فقلت: هذا الحسین الذی یجلس عنده الأسد؟ قلن: نعم، قلن: أتعرف هذا الأسد؟ قلت: لا، قلن هذا أبوه علی بن أبی طالب، فرجعت و دموعی تجری علی خدی [790] .قال الفاضل المتبحر: روی فی کتاب المناقب القدیم باسناد طویل، عن علی ابن الحسین علیهماالسلام قال: فلما قتل الحسین بن علی علیهماالسلام جاء غراب فوقع فی دمه، ثم تمرغ، ثم طار فوقع بالمدینه علی جدار فاطمه بنت الحسین بن علی علیهماالسلام و هی الصغری، فرفعت رأسها فنظرت الیه، فبکت بکاء شدیدا، و أنشأت تقول: [ صفحه 284] نعب [791] الغراب فقلت من تنعاه ویلک یا غراب قال الامام فقلت من قال الموفق للصواب ان الحسین بکربلاء بین الأسنه و الضراب فأبکی الحسین بعبره ترجی الاله من الثواب الأبیات قال محمد بن علی: فنعته لأهل المدینه، فقالوا: قد جاءتنا بسحر عبدالمطلب، فما کان بأسرع أن جاءهم الخبر بقتل الحسین علیه السلام [792] .أقول: هذا الخبر مناف للأخبار الماضیه أن فاطمه کانت مع أبیها علیه السلام فی کربلاء، الا أن یقال: له علیه السلام بنتان کلتاهما مسمیتان بفاطمه، کما أن بنیه کلهم مسمی بعلی، و یؤیده قوله «و هی الصغری».

عن الصادق علیه السلام یرفعه الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال: اذا کان یوم القیامه نصب لفاطمه علیهاالسلام قبه من نور، و یقبل الحسین علیه السلام و رأسه فی یده، فاذا رأته شهقت شهقه، لا یبقی فی الجمع ملک مقرب و لا نبی مرسل الا بکی لها، فیمثله الله عزوجل لها فی أحسن صوره، و هو یخاصم قتلته بلا رأس، فیجمع الله قتلته و المجهزین علیه و من شرک فی قتله، فأقتلهم حتی آتی علی آخرهم، ثم ینشرون فیقتلهم أمیرالمؤمنین علیه السلام، ثم ینشرون فیقتلهم الحسن علیه السلام، ثم ینشرون فیقتلهم الحسین علیه السلام، ثم ینشرون فلا یبقی من ذریتنا أحد الا قتلهم قتله، فعند ذلک یکشف الغیظ و ینسی الحزن.ثم قال الصادق علیه السلام: رحم الله شیعتنا، شیعتنا والله المؤمنون، فقد والله شارکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسره.و عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم أنه قال: اذا کان یوم القیامه؟ جاءت فاطمه صلوات الله [ صفحه 285] علیها فی لمه من نسائها، فیقال لها: ادخلی الجنه، فتقول: لا أدخل حتی أعلم ما صنع بولدی من بعدی، فیقال لها: انظری فی قلب القیامه، فتنظر الی الحسین علیه السلام قائما لیس علیه رأس، فتصرخ صرخه، فأصرخ لصراخها، و تصرخ الملائکه لصراخها.و فی روایه: و تنادی: واولداه، واثمره فؤاداه، قال: فیغضب الله عزوجل لنا عند ذلک، فیأمر نارا یقال لها: هبهب، قد أوقد علیها ألف عام حتی اسودت، لا تدخلها روح أبدا، و لا یخرج منها غم أبدا، فیقال لها: التقطی قتله الحسین علیه السلام، فاذا صاروا فی حوصلتها صهلت و صهلوا بها، و شهقت و شهقوا بها، و زفرت و زفروا بها، فینطقون بألسنه ذلقه ناطقه:

یا ربنالم أوجبت لنا النار قبل عبده الأوثان؟ فیأتیهم الجواب عن الله عزوجل: ان من علم لیس کمن لا یعلم [793] .فی المنتخب: روی أن بعض الصالحین من المؤمنین رأی فی منامه فاطمه الزهراء فی أرض کربلاء بعد قتل الحسین علیه السلام، مع جمله من نساء أهل الجنه، و هن یندبن الحسین علیه السلام، و فاطمه تقول: یا أبی یا رسول الله، أما تنظر الی امتک ما فعلوا بولدی الحسین علیه السلام؟ قتلوه ظلما و عدوانا، قتلوه و من شرب الماء منعوه، و للمنایا و الغصص جرعوه، و بالسیوف قطعوه، و علی وجهه قلبوه، و من القفا ذبحوه.فیا بئس ما فعلوه، یا أبتاه أتری فعل بولد أحد من الأنبیاء کما فعل بولدی؟ فوا حر قلباه، کأن ربنا ما خلقنا الا للبلاء و الابتلاء، فانا لله و انا الیه راجعون، یا أبتاه قتلوا بعلی أمیرالمؤمنین، و ادیر الحطب فی بیتی، و اضرمت النار فیه، و فتحت باب داری علی کرها، و قتل المحسن سقطا، کأنی لم أکن بضعه منک یا رسول الله، و لا أنا الذی قلت فی فاطمه بضعه منی یریبنی ما رابها، و یزرینی ما یزریها، یا أبت أنت تعلم ما صنع بی، کسر اللعین ضلعی حتی مت بأسفی مقروحه علیک، و علی المحسن و علی ولدی الحسن و الحسین، انا لله و انا الیه راجعون.ثم قالت: یا أبت یا رسول الله، و أعظم من هذا أنهم منعونی من البکاء علیک [ صفحه 286] فی المدینه، و قالوا: آذیتینا بکثره بکائک حتی عدت اذا ذکرتک و اشتقت أن أبکی علیک، صرت أخرج الی وراء قبور الشهداء، فأقضی شأنی من البکاء، حتی ألحقنی الله بک فی المده القلیله.فعند

ذلک رفع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رداءه، و قال: واکرباه لکربک یا فاطمه الزهراء، واابنتاه، واثمره فؤاداه، واحمزتاه، واعلیاه، واحسناه، واحسیناه، واعباساه، وا أباطالباه، قتل ولدی الحسین بالغاضریات، و لم تحضره لیوث الغزوات، و لا علی کاشف الکربات، فکم من دم لک الیوم مسفوک، و ستر علی حرمه الاسلام مهتوک، و کم من شیبه بالدماء مخضوبه، و کریمه من النساء مسلوبه، و ابنتی فاطمه الزهراء بین الأعداء مروعه [794] ، و عترتی بالأشجان ملوعه [795] ، و قد قتلوا صغیرهم و کبیرهم، و ذبحو رضیعهم و فطیمهم، و استباحوا نساءهم و حریمهم.فیا سحقا لاولئک الأشقیاء، و یا بعدا لأولاد الأدعیاء، کیف أنظر الیهم یوم القیامه و سیوفهم تقطر من دماء أهل بیتی؟ أم کیف یرونهم اذا نودی بهم فی یوم القیامه، یا أهل هذا الموقف غضوا أبصارکم حتی تجوز فاطمه بنت المختار، فتأتی و ثیابها بدم الحسین علیه السلام مصبوغه، و معها قمیص آخر ملطخ بالسم، فتنادی: یا امه محمد أین مسمومی؟ و أین مذبوحی، و ما فعلتم بشبانی و شیوخی؟ و ما فعلتم ببناتی و أطفالی؟ و ما فعلتم بأهل بیتی و عیالی.ثم تصرخ صرخه عالیه، و تقول: یا عدل یا حکیم احکم بینی و بین قاتل ولدی، فیقال لها: یا فاطمه الزهراء ادخلی الجنه، فتقول: لا أدخل الجنه حتی أعلم ما صنع بولدی الحسین من بعدی، فیقال لها: انظری أهل القیامه، فتنظر یمینا و شمالا، فتری الحسین و هو واقف بلا رأس، فتصرخ صرخه عالیه، و تصرخ الملائکه معها، و تقول: واولداه، واثمره فؤاداه، وا حر قلباه علی تلک الأجساد العاریه، و الجسوم المرمله، وا لهفاه علی تلک الأعضاء

المقطعه، تهب علیها الصبا و الدبور، و تفنیهم العقبان و النسور، قال: فلم یبق فی ذلک الموقف أحد الا و بکی [ صفحه 287] لبکائها.قال: فعند ذلک یمثل الله الحسین علیه السلام فی أحسن صوره، فیخاصم ظالمیه، ثم یأمره الله تعالی بقتل أعدائه جمیعا، و کذلک علی و الحسن و الحسین علیهم السلام، و کذلک ذریه الحسین علیه السلام، ثم یأمر الله تعالی نارا اسمها هبهب قد أوقدوا علیها ألف عام حتی اسودت و أظلمت، فتلتقطهم عن آخرهم [796] .أقول: فی روضه الواعظین، عن الباقر علیه السلام: ان فی جهنم جبلا یقال له: صعود، و ان فی صعود لوادیا یقال له: سقر، و ان فی سقر لجبا یقال له: هبهب، کلما کشف غطاء ذلک الجب جنح [797] أهل النار من حره، و ذلک منازل الجبارین [798] .فی عقاب الأعمال لابن بابویه باسناده، عن عبدالله بن بکیر [799] قال: صحبت أباعبدالله علیه السلام فی طریق مکه من المدینه، فنزل منزلا یقال له: عسفان، ثم مررنا بجبل أسود علی یسار الطریق وحش، فقلت: یابن رسول الله ما أوحش هذا الجبل؟ ما رأیت فی الطریق جبلا مثله.فقال: یابن بکیر أتدری أی جبل هذا؟ هذا جبل یقال له: الکمد، و هو عی واد من أودیه جهنم، فیه قتله أبی الحسین علیه السلام استودعهم الله، یجری من تحته میاه جهنم من الغسلین و الصدید و الحمیم، و ما یخرج من طینه خبال [800] ، و ما یخرج من الهاویه، و ما یخرج من السعیر، و ما مررت بهذا الجبل فی مسیری، فوقفت الا رأیتهما یستغیثان و یتضرعان، و انی لأنظر الی قتله أبی، فأقول لهما، ان هؤلاء انما فعلوه لما أسستما لم یرحمونا اذ ولیتم، و قتلتمونا

و حرمتمونا، و وثبتم علی حقنا، و استبددتم بالأمر دوننا، فلا رحم الله من یرحمکما، ذوقوا و بال ما صنعتما، و ما الله بظلام للعبید [801] . [ صفحه 288]

الی یوم القیامه.قال الأعمش: قال لی الصادق علیه السلام: هذا من مکنون العلم و مخزونه، لا تخرجه الا الی أهله [802] .فی المنتخب، و مسند البتول الزهراء، و اللفظ للمنتخب: حکی فی بعض [ صفحه 289] الأخبار: أن الحسین علیه السلام لما سقط عن سرجه یوم الطف، عفیرا بدمه، رامقا بطرفه، یستغیث، و یستجیر فلا یجار، بکت ملائکه السماء، و قالوا: الهنا و سیدنا یفعل هذا کله بابن بنت نبیک و أنت بالمرصاد تنظر و تری، و أنت شدید الانتقام.فأوحی الله الیهم: یا ملائکتی انظروا عن یمین العرش، فینظرون فیمثل الله لهم شخص القائم المهدی، فیرونه واقفا یصلی عن یمین العرش، راکعا و ساجدا، فیقول: یا ملائکتی سأنتقم لهذا بهذا ثم یقول الله: یا ملائکتی انی قتلت بثأر یحیی بن زکریا سبعین ألفا من بنی اسرائیل، و سأقتل بثأر الحسین بن فاطمه الزهراء سبعین ألفا و سبعین ألفا من بنی امیه علی ید القائم المهدی، و لهم فی الآخره عذاب عظیم [803] .فذلکه:روی ابن شهرآشوب، و الفاضل المتبحر عن صاحب المناقب، و محمد بن أبی طالب، و الملخص: أنه اختلفوا فی عدد المقتولین من أهل البیت علیهم السلام، فالأکثرون علی أنهم کانوا سبعه و عشرین: تسعه [804] من بنی عقیل: مسلم المقتول بالکوفه، و جعفر و عبدالرحمن ابنا عقیل، و محمد بن مسلم، و عبدالله بن مسلم، و جعفر بن محمد بن عقیل، و محمد بن أبی سعید بن عقیل، و عون و محمد ابنا عقیل. و ثلاثه من ولد جعفر بن أبی طالب: محمد بن عبدالله بن جعفر، و عون الأکبر بن عبدالله، و عبیدالله بن عبدالله.و من ولد علی علیه السلام تسعه: الحسین علیه السلام، و العباس - و یقال: و ابنه محمد بن العباس

- [805] و عمر بن علی، و عثمان بن علی، و جعفر بن علی، و ابراهیم بن علی، و عبدالله بن علی الأصغر، و محمد بن علی الأصغر، و أبوبکر شک فی قتله. و أربعه من بنی الحسن علیه السلام: أبوبکر، و عبدالله، و القاسم، و قیل: بشر، و قیل: عمرو کان صغیرا. و تسعه من بنی الحسین مع اختلاف فیه: علی الأکبر، و ابراهیم، و عبدالله، [ صفحه 290] و محمد، و حمزه، و علی، و جعفر، و عمر، و زید، و ذبح عبدالله فی حجره.قال الفاضل: و لم یذکر صاحب المناقب الا علیا علیه السلام، و أسقط ابن أبی طالب حمزه و ابراهیم و زیدا و عمر.و قال ابن شهرآشوب: و یقال: لم یقتل محمد الأصغر بن علی علیه السلام لمرضه، و یقال: رماه رجل من بنی دارم فقتله.و قال: قال أبوالفرج: جمیع من قتل یوم الطف من ولد أبی طالب سوی من یختلف فی أمره اثنان و عشرون رجلا.و قال ابن نما: قالت الرواه: کنا اذا ذکرنا عند محمد بن علی الباقر علیه السلام قتل الحسین علیه السلام، قال: قتلوا سبعه عشر انسانا کلهم ارتکض فی بطن فاطمه، یعنی: بنت أسد ام علی [806] .و فی المنتخب: أنه جاء فی بعض الأخبار أنه کان للحسین علیه السلام أربعه أولاد ذکور، و هم: علی بن الحسین الأکبر، و کان عمره یوم قتل مع أبیه سبعه عشر سنه، و علی بن الحسین الأصغر، و هو الامام الذی عاش بعد أبیه، و علی بن الحسین الأصغر الرضیع، و جعفر بن الحسین مات فی حیاه أبیه و دفن بالمدینه [807] .أقول: الظاهر من أکثر الروایات أن سید العابدین علیه السلام کان أکبر، و ان المقتول بکربلا یسمی أکبر بالنسبه

الی علی الأصغر الرضیع، و وجه اختلاف الرواه فی عدد المقتولین: اما لکون بعضهم مقتولا قبل الواقعه أو بعدها بقلیل لما قد أثخنتهم الجراحات، أو موتهم عندها حتف أنفسهم، أو نحو ذلک مما یدل علیه الأخبار الماضیه و الآتیه فتأمل.و فی المناقب: ذکر کتاب صاحب البدع، و صاحب کتاب شرح الأخبار: أن عقب الحسین من ابنه علی الأکبر، و انه هو الباقی بعد أبیه، و ان المقتول هو الأصغر منهما و علیه نعول، فان علی بن الحسین الباقی کان یوم کربلا من أبناء ثلاثین سنه، و ان ابنه محمد الباقر کان یومئذ من أبناء خمس عشر سنه، و کان لعلی الأصغر [ صفحه 291] المقتول نحو اثنتی عشره سنه.و تقول الزیدیه: من الأصغر [808] و انه کان یوم کربلا ابن سبع سنین، و منهم من یقول أربع سنین [809] .أقول: و فی روایه الکلینی: أن الباقر علیه السلام ولد سنه سبع و خمسین من الهجره [810] . فعلی هذا کان له عند واقعه جده الحسین علیه السلام أربع سنین، کما قاله الزیدیه، لأن مقتله کان فی احدی و ستین.

سبی الترک و الروم، فی أسر المصائب و الهموم، و لله در القائل حیث یقول:یصلی علی المبعوث من آل هاشم و یغزی بنوه ان ذا لعجیب و سار ابن سعد بالسبی المشار الیه، فلما قاربوا الکوفه، اجتمع أهلها للنظر الیهن، قال: فأشرفت امرأه من الکوفیات، فقالت: من أی الاساری أنتن؟ فقلن: نحن اساری محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فنزلت عن سطحها، فجمعت ملاء [814] و ازرا و مقانع [ صفحه 293] فأعطتهن فتغطین. قال: و کان مع النساء علی بن الحسین علیه السلام، قد نهکته العله، و الحسن بن الحسن المثنی، و کان قد واسی عمه و امامه فی الصبر علی الرماح، و انما ارتث [815] و قد أثخن بالجراح.و کان معهم أیضا زید و عمرو و ولد الحسن السبط علیه السلام، فجعل أهل الکوفه ینوحون و یبکون، فقال علی بن الحسین علیهماالسلام: أتنوحون و تبکون من أجلنا، فمن الذی قتلنا [816] .قال ابن شهرآشوب: و جاؤا بالحرم اساری الا شهربانویه، فانها أتلفت نفسها فی الفرات [817] .روی الفاضل عن المفید باسناده: أنه لما أقبل بالنسوه الی الکوفه علی الجمال بغیر وطاء، جعل نساء الکوفه یبکین و یندبن، فسمعت علی بن الحسین علیه السلام و هو یقول بصوت ضئیل، قد نهکته العله، فی عنقه الجامعه، و یده مغلوله الی عنقه: ان هؤلاء النسوه یبکین فمن قتلنا؟ [818] .و فی المنتخب: أن علی بن الحسین علیه السلام کان یقول و هو فی أسر بنی امیه: أیها الناس ان کل صمت لیس فیه فکر فهو عی، و کل کلام لیس فیه ذکر فهو هباء، ألا و ان الله تعالی أکرم أقواما بآبائهم، فحفظ الأبناء بالآباء، لقوله تعالی: (و کان أبوهما صالحا) [819]

فأکرمهما، و نحن والله عتره رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فأکرمونا لأجل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؛ لأن جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان یقول فوق منبره: احفظونی فی عترتی و أهل بیتی، فمن حفظنی حفظه الله، و من آذانی فعلیه لعنه الله، و نحن والله أهل بیت أذهب الله عنا الرجس و الفواحش ما ظهر منها و ما بطن، و نحن والله أهل بیت اختار الله لنا الآخره، وزوی عنا الدنیا و لذاتها، و لم یمتعنا بلذاتها [820] .قال السید: قال بشیر بن خزیم الأسدی: و نظرت الی زینب بنت علی [ صفحه 294] یومئذ، و لم أر خفره [821] قط أنطق منها، کأنما تفرغ [822] من لسان أمیرالمؤمنین علی ابن أبی طالب، و قد أومأت الی الناس: أن اسکتوا، فارتدت الأنفاس، و سکنت الأجراس.ثم قالت: الحمدلله، و الصلاه و السلام علی أبی محمد و آله الطیبین الأخیار، أما بعد: یا أهل الکوفه، یا أهل الختل و الغدر، أتبکون؟!. فلا رقأت الدمعه، و لا هدأت الرنه، انما مثلکم کمثل التی نقضت غزلها من بعد قوه أنکاثا، تتخذون أیمانکم دخلا بینکم.ألا و هل فیکم الا الصلف النطف، و الصدر الشنف، و ملق الاماء، و غمز الأعداء، أو کمرعی علی دمنه، أو کفصه علی ملحوده، ألا ساء ما قدمت لکم أنفسکم أن سخط الله علیکم و فی العذاب أنتم خالدون، أتبکون و تنتحبون؟ ای والله فابکوا کثیرا، و اضحکوا قلیلا، فلقد ذهبتم بعارها [823] و شنارها، و لن ترحضوها بغسل بعدها أبدا، و أنی ترحضون قتل سلیل خاتم النبوه، و سید شباب أهل الجنه، و

ملاذ خیرتکم، و مفزع نازلتکم، و منار حجتکم، و مدره سنتکم، ألا ساء ما تزرون، بعدا لکم و سحقا.فلقد خاب السعی، و تبت الأیدی، و خسرت الصفقه، و بؤتم من الله، و ضربت علیکم الذله و المسکنه.ویلکم یا أهل الکوفه أتدرون أی کبد لرسول الله فریتم؟ و أی کریمه له أبرزتم؟ و أی دم له سفکتم؟ و أی حرمه له انتهکتم؟ لقد جئتم بها صلعاء عنقاء سوآء فقماء نأواء [824] - و فی بعضها: خرقاء شوهاء - کطلاع الأرض، و ملأ السماء، [ صفحه 295] أفعجبتم أن مطرت السماء دما؟ فلعذاب الآخره أخزی و أنتم لا تبصرون، فلا یستخفنکم المهل [825] ، فانه لا یحفزه [826] البدار و لا یخاف فوت الثأر، و ان ربکم لبالمرصاد.و قال: فو الله رأیت الناس یومئذ حیاری یبکون، و قد وضعوا أیدیهم فی أفواههم، و رأیت شیخا واقفا الی جنبی یبکی حتی اخضلت لحیته، و هو یقول: بأبی أنتم و امی، کهولکم خیر الکهول، و شبابکم خیر الشباب، و نساؤکم خیر النساء، و نسلکم خیر النسل، لا یخزی و لا یبزی [827] .و روی زید بن موسی، قال: حدثنی أبی، عن جدی علیهماالسلام، قال: خطبت فاطمه الصغری بعد أن وردت من کربلاء، فقالت: الحمد لله عدد الرمل و الحصی، وزنه العرش الی الثری، أحمده و اومن به، و أتوکل علیه، و أشهد أن لا اله الا الله و أن محمدا عبده و رسوله، و أن أولاده علیه السلام ذبحوا بشط الفرات بغیر ذحل [828] و لا ترات.اللهم انی أعوذبک أن أفتری علیک الکذب، و أن أقول علیک خلاف ما أنزلت، من أخذ العهود لوصیه علی بن أبی طالب، المسلوب حقه، المقتول

من غیر ذنب، کما قتل ولده بالأمس فی بیت من بیوت الله فیه معشر مسلمه بألسنتهم، تعسا لرؤوسهم ما دفعت عنه ضیما فی حیاته و لا عند مماته، حتی قبضته الیک محمود النقیبه، طیب العریکه، معروف المناقب، مشهور المذاهب، لم تأخذه فیک اللهم لومه لائم، و لا عذل عاذل، هدیته اللهم للاسلام صغیرا، و حمدت مناقبه کبیرا، و لم یزل ناصحا لک و لرسولک، حتی قبضته الیک، زاهدا فی الدنیا، غیر حریص علیها، راغبا فی الآخره، مجاهدا لک فی سبیلک، رضیته فهدیته الی صراط مستقیم.أما بعد: یا أهل الکوفه، یا أهل المکر و الغدر والخیلاء، فأنا أهل بیت ابتلانا [ صفحه 296] الله بکم، و ابتلاکم بنا، فجعل بلاءنا حسنا، و جعل علمه عندنا، و فهمه لدینا، فنحن عیبه علمه، و وعاء فهمه و حکمته، و حجته علی الأرض فی بلاده لعباده، أکرمنا الله بکرامته، و فضلنا بنبیه محمد صلی الله علیه و آله و سلم علی کثیر ممن خلق تفضیلا بینا، و کذبتمونا و کفرتمونا، و رأیتم قتالنا حلالا، و أموالنا نهبا، کأنا أولاد ترک أو کابل، فقتلتمونا کما قتلتم جدنا بالأمس، و سیوفکم تقطر من دمائنا أهل البیت، لحقد متقدم، قرت لذلک عیونکم، و فرحت قلوبکم، افتراء منکم علی الله، و مکرا مکرتم، والله خیر الماکرین.فلا تدعونکم أنفسکم الی الجذل بما أصبتم من دمائنا، و نالت أیدیکم من أموالنا، فانما أصابنا من المصائب الجلیله و الرزء العظیم [829] فی کتاب من قبل أن نبرأها، ان ذلک علی الله یسیر، لکیلا تأسوا علی ما فاتکم، و لا تفرحوا بما آتاکم، والله لا یحب کل مختال فخور.تبا لکم فانتظروا اللعنه و العذاب، فکأنما [830] قد

حل بکم، و تواترت من الساء نقمات، فیسحتکم بعذاب، و یذیق بعضکم بأس بعض، ثم تخلدون فی العذاب الألیم یوم القیامه بما ظلمتمونا، ألا لعنه الله علی الظالمین.ویلکم أتدرون أیه ید طاعنتنا منکم، و أیه نفس نزعت الی قتالنا؟ أم بأیه رجل مشیتم الینا؟ تبغون محاربتنا، قست قلوبکم، و غلظت أکبادکم، و طبع علی أفئدتکم، و ختم علی سمعکم و بصرکم، و سول لکم الشیطان، و أملی لکم، و جعل علی أبصارکم غشاوه، فأنتم لا تهتدون.تبا لکم یا أهل الکوفه، أی ترات لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قبلکم، و ذحول له لدیکم، بما غدرتم بأخیه علی بن أبی طالب جدی، و بنیه و عتره النبی الطیبین الأخیار، و افتخر بذلک مفتخر، فقال:نحن قتلنا علیا و بنی علی بسیوف هندیه و رماح و سبینا نساءهم سبی ترک و نطحناهم فأی نطاح [ صفحه 297] بفیک أیها القائل الکثکث و الأثلب [831] ، افتخرت بقتل قوم زکاهم الله و طهرهم و أذهب عنهم الرجس، فأکظم و أقع کما أقعی أبوک، فانما لکل امری ء ما اکتسب و ما قدمت یداه، أحسدتمونا ویلا لکم علی ما فضلنا الله:فما ذنبنا ان جاش دهرا بحورنا و بحرک ساج ما یواری الدعامصاذلک فضل الله یؤتیه من یشاء، و من لم یجعل الله له نورا فماله من نور.قال: فارتفعت الأصوات بالبکاء، و قالوا: حسبک یا ابنه الطیبین، فقد أحرقت قلوبنا، و أنضجت نحورنا، و أضرمت أجوافنا، فسکتت.قال: و خطبت ام کلثوم بنت علی علیه السلام فی ذلک الیوم من وراء کلتها [832] ، رافعه صوتها بالبکاء، فقالت: یا أهل الکوفه سوأه لکم، مالکم خذلتم حسینا، و قتلتموه، و انتهبتم أمواله و ورثتموه، و

سبیتم نساءه و نکبتموه، فتبا لکم و سحقا، ویلکم أتدرون أی دواه دهتکم؟ و أی وزر علی ظهورکم حملتم؟ و أی دماء سفکتموها؟ و أی کریمه أصبتموها؟ و أی صبیه سلبتموها؟ و أی أموال انتهبتموها، قتلتم خیر رجالات بعد النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و نزعت الرحمه من قلوبکم، ألا ان حزب الله هم الفائزون، و حزب الشیطان هم الخاسرون، ثم قالت:قتلتم أخی صبرا فویلک لامکم ستجزون نارا حرها یتوقدسفکتم دماء حرم الله سفکها و حرمها القرآن ثم محمدألا فابشروا بالنار انکم غدا لفی سقر حقا یقینا تخلدواو انی لأبکی فی حیاتی علی أخی علی خیر من بعد النبی سیولدبدمع غزیر مستهل مکفکف علی الخد منی ذائبا لیس یجمدقال: فضج الناس بالبکاء و الحنین و النوح، و نشرت النساء شعورهن، و وضعن التراب علی رؤوسهن، و خمشن وجوههن، و ضربن خدودهن، و دعون بالویل والثبور، و بکی الرجال، ونتفوا لحاهم، فلم یر باکیه و باک أکثر من ذلک الیوم. [ صفحه 298] ثم ان زین العابدین علیه السلام أومأ الی الناس أن اسکتوا، فسکتوا، فقام قائما، فحمد الله و أثنی علیه، و ذکر النبی فصلی علیه، ثم قال: أیها الناس من عرفنی فقد عرفنی، و من لم یعرفنی فأنا علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب، أنا ابن المذبوح بشط الفرات، من غیر ذحل و لا ترات، أنا ابن من انتهک حریمه، و سلب نعیمه، و انتهب ماله، و سبی عیاله، أنا ابن من قتل صبرا، و کفی بذلک فخرا، أیها الناس ناشدتکم بالله هل تعلمون أنکم کتبتم الی أبی و خدعتموه، و أعطیتموه من أنفسکم العهد و المیثاق و البیعه و قاتلتموه

و خذلتموه، فتبا لما قدمتم لأنفسکم، و سوأه لرأیکم، بأیه عین تنظرون الی رسول الله غدا فی القیامه؟ اذ یقول لکم: قتلتم عترتی، و انتهکتم حرمتی، فلستم من امتی.قال: فارتفعت أصوات الناس من کل ناحیه، و یقول بعضهم لبعض: هلکتم و ما تعلمون.فقال علیه السلام: رحم الله امرء قبل نصیحتی، و حفظ وصیتی فی الله و فی رسوله و أهل بیته، فان لنا فی رسول الله اسوه حسنه.فقالوا بأجمعهم: نحن کلنا یابن رسول الله سامعون مطیعون حافظون لذمامک، غیر زاهدین فیک، و لا راغبین عنک، فمرنا بأمرک یرحمک الله، فانا حرب لحربک، و سلم لسلمک، لنأخذن یزید و نبرأ ممن ظلمک و ظلمنا.فقال علیه السلام: هیهات هیهات، أیها الغدره المکره، حیل بینکم و بین شهوات أنفسکم، أتدرون أن تأتوا الی کما أتیتم الی آبائی من قبل، کلا و رب الراقصات [833] ، فان الجرح لما یندمل، قتل أبی بالأمس و أهل بیته، و لم ینسنی ثکل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ثکل أبی و بنی أبی، و وجده بین لهاتی، و مرارته بین حناجری و حلقی، و غصصه تجری فی فراش صدری، ومسألتی أن لا تکونوا لنا و لا علینا، ثم قال:لا غرو ان قتل الحسین فشیخه لقد کان خیرا من حسین و أکرمافلا تفرحوا یا أهل کوفان بالذی اصیب حسین کان ذلک أعظماقتیل بشط النهر روحی فداؤه جزاء الذی أرداه نار جهنما [ صفحه 299] ثم قال علیه السلام: رضینا منکم رأسا برأس، فلا یوم لنا و لا علینا [834] .و فی المنتخب: نقل أن علی بن الحسین علیه السلام کان عمره یوم قتل أبوه عشر سنین، أو احدی عشره، فدخل جامع بنی امیه

فی یوم الجمعه، و استأذن الخطیب أن یأذن له بالصعود علی المنبر، فأذن له، فقال بعد کلام له: أنا ابن من انتهک حریمه، و قطع کریمه، و ذبح فطیمه، و سلب قمیصه، و نهب ماله، و سبی عیاله الی آخره [835] .و فی المنتخب روی مرسلا، عن مسلم الجصاص، قال: دعانی ابن زیاد لاصلاح دار الاماره بالکوفه، فبینما أنا اجصص الأبواب، و اذا أنا بالزعقات قد ارتفعت من جنبات الکوفه، فأقبلت علی خادم کان یعمل معنا، فقلت: مالی أری الکوفه تضج؟ قال: الساعه أتوا برأس خارجی خرج علی یزید، فقلت: من هذا الخارجی؟ فقال:الحسین بن علی.قال: فترکت الخادم حتی خرج، و لطمت وجهی، حتی خشیت علی عینی أن تذهبا، و غسلت یدی من الجص، و خرجت من ظهر القصر، و أتیت الی الکناسه، فبینما أنا واقف و الناس یتوقعون وصول السبایا و الرؤوس، اذ قد أقبلت نحو أربعین شقه تحمل علی أربعین جملا، فیها الحرم و النساء و أولاد فاطمه علیهاالسلام، و اذا بعلی بن الحسین علیهماالسلام علی بعیر بغیر وطاء، و أوداجه تشخب [836] دما، و هو مع ذلک یبکی و یقول:یا امه السوء لا سقیا لربعکم یا امه لم تراع جدنا فینالو أننا و رسول الله یجمعنا یوم القیامه ما کنتم تقولوناتسیرونا علی الأقتاب عاریه کأننا لم نشید فیکم دینابنی امیه ما هذا الوقوف علی تلک المصائب لا تلبون داعیناتصفقون علینا کفکم فرحا و أنتم فی فجاج الأرض تسبوناألیس جدی رسول الله ویلکم أهدی البریه من سبل المضلینا [ صفحه 300] یا وقعه الطف قد أورثتنی حزنا والله یهتک أستار المسیئیناقال: فصار أهل الکوفه یناولون الأطفال الذین علی المحامل بعض التمر و الخبز و الجوز،

فصاحت بهم ام کلثوم، و قالت: یا أهل الکوفه ان الصدقه علینا حرام، و صارت تأخذ ذلک من أیدی الأطفال و أفواههم و ترمی به الی الأرض.قال: کل ذلک و الناس یبکون ما أصابهم، ثم ان ام کلثوم أطلعت رأسها من المحمل، و قالت لهم: صه یا أهل الکوفه، تقتلنا رجالکم، و تبکینا نساؤکم، فالحاکم بیننا و بینکم الله یوم فصل القضاء.فبینما هی تخاطبهن اذا بضجه قد ارتفعت، و اذا هم بالرؤوس یقدمهم رأس الحسین، و هو رأس زهری قمری، أشبه الخلق برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لحیته کسواد الشیح [837] ، قد اتصل بها الخضاب، و وجهه دائره قمر طالع، و الریح تلعب بها یمینا و شمالا، فالتفتت زینب، فرأت رأس أخیها، فنطحت جبینها بمقدم المحمل، حتی رأینا الدم یخرج من تحت قناعها، و أومأت الیه بحرقه، و جعلت تقول:یا هلالا لما استتم کمالا خاله خسفه فأبدی غروباما توهمت یا شقیق فؤادی کان هذا مقدرا مکتوبایا أخی فاطم الصغیره کلمها فقد کاد قلبها أن یذوبایا أخی قلبک الشفیق علینا ماله قد قسا و صار صلیبایا أخی لو تری علیا لدی الأسر مع الیتم لا یطیق وجوباکلما أوجعوه بالضرب ناداک بذل یفیض دمعا سکوبایا أخی ضمه الیک و قربه و سکن فؤاده المرعوباما أذل الیتیم حین ینادی بأبیه و لا یراه مجیبا [838] .قال السید: ثم ان ابن زیاد جلس فی القصر للناس، و أذن اذنا عاما، وجی ء برأس الحسین علیه السلام فوضع بین یدیه [839] .روی ابن نما، قال: رویت أن أنس بن مالک قال: شهدت عبید الله، و هو [ صفحه 301] ینکت بقضیب علی أسنان الحسین علیه السلام، و یقول: انه کان حسن

الثغر، فقلت: أم والله لأسوأنک لقد رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقبل موضع قضیبک من فیه.و عن سعید بن معاذ، و عمر بن سهل، أنهما حضرا عبیدالله یضرب بقضیبه أنف الحسین و عینیه، و یطعن فی فمه، فقال زید بن أرقم، ارفع قضیبک أنی رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم واضعا شفتیه علی موضع قضیبک، ثم انتحب باکیا، فقال له: أبکی الله عینیک عدو الله، لولا أنک شیخ قد خرفت و ذهب عقلک، لضربت عنقک.فقال زید: لاحدثنک حدیثا هو أغلظ علیک من هذا، رأیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أقعد حسنا علی فخذه الیمنی و حسینا علی فخذه الیسری، فوضع یده علی یافوخ کل واحد منهما، و قال: اللهم انی أستودعک ایاهما و صالح المؤمنین، فکیف کان ودیعتک لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ [840] .و فی البحار و المنتخب و غیرهما، ما ملخصه: أنه لما اجتمع عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد بعد قتل الحسین علیه السلام، قال عبیدالله لعمر: ایتنی بالکتاب الذی کتبته الیک فی معنی قتل الحسین و ملک الری، فقال عمر بن سعد: والله انه قد ضاع منی، فقال ابن زیاد: لابد أن تجیئنی به فی هذا الیوم، و ان لم تأتنی به فلیس لک عندی جائزه أبدا؛ لأنی کنت أراک مستحیا معتذرا فی أیام الحرب من عجائز قریش، ألست أنت القائل:فو الله ما أدری و انی لصادق افکر فی أمری علی خطرین أأترک ملک الری و الری منیتی أم أرجع مأثوما بقتل حسین قال عمر: والله لقد نصحتک فی الحسین نصیحه لو استشارنی بها أبی سعد کنت قد

أدیت حقه، فقال ابن زیاد: کذبت یا لکع، فقال عثمان بن زیاد أخو عبیدالله: صدق والله عمر، لوددت أنه لیس من بنی زیاد رجل الا و فی أنفه خزامه الی یوم القیامه، و ان حسینا لم یقتل، قال عمر بن سعد، والله ما رجع أحد بشر مما رجعت، أطعت عبیدالله، و عصیت الله، و قطعت الرحم، و خرج مغضبا مغموما، [ صفحه 302] و هو یقول: ذلک هو الخسران المبین [841] .قال السید و الشیخ فخر الدین بن طریح فی المنتخب، و الملخص: أنه ادخل نساء الحسین و صبیانه الیه، فجلست زینب بنت علی علیه السلام متنکره فی ناحیه، قد حفت بها اماؤها، و علیها أرذل ثیابها، و هی تتخفی بین النساء، و تستر وجهها بکمها؛ لأن قناعها اخذ منها، فسأل عنها، فقیل: هذه زینب بنت علی.فأقبل علیها، فقال: کلمینی بحق جدک رسول الله، فقالت: و ما الذی ترید؟ و قد هتکتنی بین الناس، قال: الحمد لله الذی فضحکم، و أکذب احدوثتکم، فقالت: انما یفتضح الفاسق، و یکذب الفاجر، و هو غیرنا، فقال ابن زیاد: کیف رأیت صنع الله بأخیک و أهل بیتک؟ فقالت: ما رأیت الا جمیلا، هؤلاء قوم کتب الله علیهم القتل، فبرزوا الی مضاجعهم، و سیجمع الله بینک و بینهم، فتحاج و تخاصم، فانظر لمن الفلج یومئذ، هبلتک امک یابن مرجانه.قال: فغضب ابن زیاد و استشاط و کأنه هم بها، فقال له عمرو بن حریث: انها امرأه، و المرأه لا تؤاخذ بشی ء م منطقها، فقال لها ابن زیاد، لقد شفی الله من طاغیتک الحسین، و العصاه المرده من أهل بیتک، فقالت: لعمری لقد قتلت کهلی، و قطعت فرعی، و اجتثثت أصلی، فان کان هذا شفاؤک فقد اشتفیت، فقال

ابن زیاد، هذه سجاعه، و لعمری قد کان أبوک شاعرا سجاعا، فقالت: یابن زیاد ما للمرأه و للسجاعه [842] .و روی فی المنتخب و مقتل ابن نما بعد هذا: و أنی لی السجاعه، و انی لفی شغل عنها، و لکن صدری نفث بما قلت، و انی لأعجب ممن یشتفی بقتل أئمته، و یعلم أنهم منتقمون منه فی آخرته [843] .قال السید: ثم التفت ابن زیاد الی علی بن الحسین علیهماالسلام، فقال: من هذا؟ فقیل: علی بن الحسین، فقال: ألیس قد قتل الله علی بن الحسین؟ فقال علی علیه السلام: قد کان لی أخ یسمی علی بن الحسین، قتله الناس، فقال ابن زیاد: بل الله قتله، [ صفحه 303] فقال علی: الله یتوفی الأنفس حین موتها، فقال ابن زیاد: و بک جرأه علی جوابی، اذهبوا به و اضربوا عنقه.فسمعت به عمته زینب، فقالت: یابن زیاد انک لم تبق منا أحدا، فان کنت عزمت علی قتله فاقتلنی معه، فقال علی علیه السلام لعمته: اسکتی یا عمه حتی اکلمه، ثم أقبل علی بن الحسین علیه السلام علیه، فقال: أبا القتل تهددنی یابن زیاد، أما علمت أن القتل لنا عاده، و کرامتنا الشهاده [844] .و قال المفید و ابن نما: فتعلقت به زینب، و قالت: یابن زیاد حسبک من دمائنا، و اعتنقته و قالت: لا والله لا افارقه، فان قتلته فاقتلنی معه، فنظر ابن زیاد الیها و الیه ساعه، ثم قال: عجبا للرحم، والله لأظنها ودت أنی قتلتها معه، دعوه فانه لما به مشغول [845] .و فی المنتخب ما حاصله: أن سبب غضب اللعین علی علی بن الحسین علیه السلام، أنه بعد ما تفوه اللعین بالترهات فی أمر الحسین علیه السلام و عتاب زینب، غار علی بن الحسین علیه السلام علی عمته،

فقال لابن زیاد: الی کم تهتک عمتی بین من یعرفها و من لا یعرفها، قطع الله یدیک و رجلیک، فاستشاط غضبا، فأمر بضرب عنقه الی آخر ما مضی [846] .و فیه: أنه قال من حضر - أی: مجلس ابن زیاد -: رأیت نارا قد خرجت من القصر کادت تحرقه، فقام ابن زیاد عن سریره هاربا، و دخل بعض بیوته، کل ذلک و لم یرتدع عن غیه و شقاوته [847] .قال السید: ثم أمر ابن زیاد بعلی بن الحسین علیه السلام و أهله، فحملوا الی دار الی جنب المسجد الأعظم، فقالت زینب بنت علی علیه السلام: لا یدخلن علینا عربیه الا ام ولد أو مملوکه، فانهن سبین و قد سبینا، ثم أمر ابن زیاد برأس الحسین علیه السلام، فطیف به فی سکک الکوفه، و یحق لی أن أتمثل هاهنا بأبیات لبعض ذوی العقول [ صفحه 304] یرثی بها قتیلا من آل الرسول:رأس ابن بنت محمد و وصیه للناظرین علی قناه یرفع و المسلمون بمنظر و بمسمع لا منکر منهم و لا متفجع کحلت بمنظر العیون عمایه و أصم رزؤک کل اذن تسمع أیقظت أجفانا و کنت لها کری و أنمت عینا لم تکن بک تهجع ما روضه الا تمنت أنها لک حفره و لخط قبرک مضجع [848] .قال الفاضل المتبحر: قال المفید: و لما أصبح عبیدالله بن زیاد بعث برأس الحسین علیه السلام، فدیر به فی سکک الکوفه و قبائلها، فروی عن زید بن أرقم أنه لما مر به علی و هو علی رمح و أنا فی غرفه لی، فلما حاذانی سمعته یقرأ: (أم حسبت أن أصحاب الکهف و الرقیم کانوا من آیاتنا عجبا) [849] فقف والله شعری علی، و نادیت: رأسک یابن رسول الله أعجب و أعجب

[850] .قال السید: ثم ان ابن زیاد صعد المنبر، فحمد الله و أثنی علیه، و قال فی بعض کلامه، الحمدلله الذی أظهر الحق و أهله، و نصر أمیرالمؤمنین و أشیاعه، و قتل الکذاب ابن الکذاب، فما زاد علی هذا الکلام شیئا، حتی قام الیه عبدالله بن عفیف الأزدی، و کان من خیار الشیعه و زهادها، و کانت عینه الیسری قد ذهبت فی یوم الجمل، و الاخری فی یوم صفین، و کان یلازم المسجد الأعظم، یصلی فیه الی اللیل، فقال: یابن مرجانه ان الکذاب ابن الکذاب أنت و أبوک، و من استعملک و أبوه، یا عدو الله أتقتلون أبناء النبیین، و تتکلمون بهذا الکلام علی منابر المؤمنین.قال: فغضب ابن زیاد و قال: من هذا المتکلم؟ فقال: أنا المتکلم یا عدو الله، أتقتل الذریه الطاهره التی قد أذهب الله عنها الرجس، و تزعم أنک علی دین الاسلام؟ واغوثاه أین أولاد المهاجرین و الأنصار، لینتقموا من طاغیتک اللعین ابن اللعین علی لسان محمد رسول رب العالمین؟قال: فازداد غضب ابن زیاد، حتی انتفخت أوداجه، و قال: علی به، [ صفحه 305] فبادرت الیه الجلاوزه [851] من کل ناحیه لیأخذوه، فقامت الأشراف من الأزد من بنی عمه، فخلصوه من أیدی الجلاوزه [852] ، و أخرجوه من باب المسجد، و انطلقوا به الی منزله.فقال ابن زیاد: اذهبوا الی هذا الأعمی، أعمی الأزد، أعمی الله قلبه، کما أعمی عینه، فأتونی به، قال: فانطلقوا، فلما بلغ ذلک الأزد، اجتمعوا و اجتمعت معهم قبائل الیمن لیمنعوا صاحبهم.قال: و بلغ ذلک ابن زیاد، فجمع قبائل مضر، و ضمهم الی محمد بن الأشعث، و أمرهم بقتال القوم، قال: فاقتتلوا قتالا شدیدا، حتی قتل بینهم جماعه من العرب.قال: و وصل أصحاب ابن زیاد

الی أصحاب عبدالله بن عفیف، فکسروا الباب، و اقتحموا علیه، فصاحت ابنته: أتاک القوم من حیث تحذر، فقال: لا علیک ناولینی سیفی، قال: فناولته ایاه، فجعل یذب عن نفسه، و یقول:أنا ابن ذی الفضل العفیف الطاهر عفیف شیخی و ابن ام عامرکم دارع من جمعکم و حاسر و بطل جدلته مغاور [853] .قال: و جعلت ابنته تقول: یا أبه لیتنی کنت رجلا اخاصم بین یدیک الیوم هؤلاء الفجره قاتلی العتره البرره، قال: و جعل القوم یدورون علیه من کل جهه، و هو یذب عن نفسه، فلیس یقدم علیه أحد، و کلما جاؤه من جهه، قالت ابنته: یا أبه جاؤک من جهه کذا، حتی تکاثروا علیه و أحاطوا به، فقالت ابنته: واذلاه یحاط بأبی، و لیس له ناصر یستعین به، فجعل یدیر سیفه و یقول:أقسم لو یفسح لی عن بصری ضاق علیهم موردی و مصدری قال: فما زالوا به حتی أخذوه، ثم حمل فادخل علی ابن زیاد، فلما رآه، قال: الحمدلله الذی أخزاک، فقال عبدالله بن عفیف: یا عدو الله و بماذا أخزانی الله.والله لو فرج لی عن بصری ضاق علیک موردی و مصدری [ صفحه 306] فقال ابن زیاد: یا عدو الله ما تقول فی عثمان بن عفان؟ فقال: یا عبد بنی علاج یابن مرجانه - و شتمه - ما أنت و عثمان بن عفان؟ أساء أم أحسن، أصلح أم أفسد، والله تبارک و تعالی ولی خلقه، یقضی بینهم و بین عثمان بالعدل و الحق، و لکن سلنی عن أبیک و امک، و عن یزید و أبیه، فقال ابن زیاد: والله لا سألتک عن شی ء أو تذوق الموت.فقال عبدالله بن عفیف: الحمدلله رب العالمین، أما انی قد کنت أسأل الله

ربی أن یرزقنی الشهاده من قبل أن تلدک امک، و سألت الله أن یجعل ذلک علی یدی ألعن خلقه و أبغضهم الیه، فلما کف بصری یئست من الشهاده، و الآن فالحمد لله الذی رزقنیها بعد الیأس منها، و عرفنی الاجابه منه فی قدیم دعائی، فقال ابن زیاد: اضربوا عنقه، فضربت عنقه، ثم صلب فی السبخه [854] .

بنت عقیل حین سمعت نعی الحسین علیه السلام و هی حاسره، و معها اخواتها و هن یبکین، و تقول زینب:ماذا تقولون ان قال النبی لکم ماذا فعلتم و أنتم آخر الامم بعترتی و بأهلی بعد مفتقدی منهم اساری و منهم ضرجوا بدم ما کان هذا جزائی اذ نصحت لکم ان تخلفونی بسوء فی ذوی رحمی فلما جاء اللیل سمع أهل المدینه هاتفا ینادی:أیها القاتلون جهلا حسینا أبشروا بالعذاب و التنکیل کل أهل السماء یدعو علیکم من نبی و ملأک و قبیل قد لعنتم علی لسان ابن داود و موسی و صاحب الانجیل قال المفید فدخل بعض موالی عبدالله بن جعفر بن أبی طالب علیه، فنعی الیه ابنیه فاسترجع، فقال أبوالسلاسل مولی عبدالله، هذا ما لقینا من الحسین بن علی علیه السلام، فحذفه عبدالله بن جعفر بنعله، ثم قال: یابن اللخناء أللحسین تقول مثل هذا؟ والله لو شهدته لأحببت أن لا افارقه حتی اقتل معه، والله انه لمما یسخی بنفسی عنهما، و یعزی عن المصائب بهما، انهما اصیبا مع أخی و ابن عمی مواسین له صابرین معه، ثم أقبل علی جلسائه، فقال: الحمدلله، عز علی مصرع الحسین، [ صفحه 308] ان لم أکن آسیت حسینا بیدی فقد آساه ولدای [859] .ثم قال السید: و أما یزید بن معاویه، فانه لما وصل کتاب عبیدالله الیه، و وقف علیه، أعاد الجواب الیه: یأمره فیه بحمل رأس الحسین، و رؤوس من قتل معه، و حمل أثقاله و نسائه و عیاله، فاستدعی ابن زیاد بمخفر بن ثعلبه العائذی، فسلم الیه الرؤوس و الاساری و النساء، فسار مخفر الی الشام، کما یسار بسبایا الکفار، یتصفح وجوههن أهل الأقطار [860] .و فی المنتخب، أن اللعین دعا بالشمر، و خولی، و شبث بن ربعی،

و عمرو ابن الحجاج، و ضم الیهم ألف فارس، و زودهم، و أمرهم بأخذ السبایا و الرؤوس الی دمشق، و أمرهم أن یشهرهم فی کل بلده یدخلونها، فساروا علی الفرات، و أخذوا علی أول منزل فنزلوا، و کان المنزل خرابا، فوضعوا الرأس بین أیدیهم و السبایا معهم، و اذا بکف خارج من الحائط و قلم یکتب بدم: أترجو امه قتلت حسینا، البیت علی ما مضی، قال: ففزعوا من ذلک و ارتاعوا و رحلوا من ذلک المنزل.قال: فلما وصلوا الی تکریت، أنفذوا الی صاحب البلد أن تلقانا، فان معنا رأس الحسین و سبایاه، فلما أخبرهم الرسول بذلک نشرت الأعلام و خرجت الغلمه یتلقونهم، فقالت النصاری: ما هذا؟ فقالوا: رأس الحسین، فقالوا: هذا رأس ابن بنت نبیکم؟ قالوا: نعم، قال: فعظم ذلک علیهم، و صعدوا الی بیعهم، و ضربوا النواقیس تعظیما لله رب العالمین، و قالوا: اللهم انا الیک براء مما صنع هؤلاء الظالمون.قال: فلما رحلوا من تکریت، و أتوا علی واد النخله، سمعوا بکاء الجن، و هن یلطمن علی وجوههن، و یقلن:مسح النبی جبینه فله بریق فی الخدودأبواه من علیا قریش و جده خیر الجدود [ صفحه 309] و اخری تقول:ألا یا عین جودی فوق خدی فمن یبکی علی الشهداء بعدی قال: فلما وصلوا الی بلده یقال لها: مرشاد، خرجوا المشایخ و المخدرات و الشبان، یتفرجون علی السبی و الرؤوس، و هم مع ذلک یصلون علی محمد و آله، و یلعنون أعداءهم، و هو من العجائب [861] .قال السید: روی ابن لهیعه و غیره حدیثا، أخذنا منه موضع الحاجه، قال: کنت أطوف بالبیت، فاذا أنا برجل یقول: اللهم اغفر لی و ما أراک فاعلا، فقلت له: یا

عبدالله اتق الله، و لا تقل مثل هذا الکلام، فان ذنوبک لو کانت مثل قطر الأمطار و ورق الأشجار، فاستغفرت الله لغفرها لک، فانه غفور رحیم.قال: فقال لی: تعال معی حتی أخبرک بقصتی، فأتیته، فقال لی: اعلم انا کنا خمسین نفرا ممن سار مع رأس الحسین علیه السلام الی الشام، فکنا اذا أمسینا وضعنا الرأس فی التابوت، و شربنا الخمر حول التابوت فشرب أصحابی لیله حتی سکروا، و لم أشرب معهم.فلما جن اللیل سمعت رعدا، و رأیت برقا، فاذا أبواب السماء قد فتحت، و نزل آدم و نوح و ابراهیم و اسماعیل واسحاق و نبینا محمد صلی الله علیه و آله و علیهم أجمعین، و معهم جبرئیل و خلق من الملائکه، فدنا جبرئیل من التابوت، فأخرج الرأس و ضمه الی نفسه و قبله، ثم کذلک فعل الأنبیاء کلهم، و بکی النبی صلی الله علیه و آله و سلم علی رأس الحسین علیه السلام، و عزاه الأنبیاء، و قال له جبرئیل، یا محمد ان الله تعالی أمرنی أن اطیعک فی امتک، فان أمرتنی زلزلت بهم الأرض، و جعلت عالیها سافلها، کما فعلت بقوم لوط، فقال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: لا یا جبرئیل، فان لهم معی موقفا بین یدی الله تعالی یوم القیامه.ثم جاءت الملائکه نحونا لیقتلونا، فقلت: الأمان الأمان یا رسول الله، فقال: اذهب فلا غفر الله لک [862] . [ صفحه 310] و فی المناقب: فلما أصبحت رأیت أصحابی کلهم جاثمین رمادا [863] .ثم قال فی المنتخب: ثم انهم لما قربوا من بعلبک، کتبوا الی صاحبها بأن تلقانا، فان معنا رأس الحسین علیه السلام، فأمر بالرایات فنشرت، و خرج الصبیان یتلقونهم علی نحو من

سته أمیال فرحا بهم، فقالت ام کلثوم: أباد الله کثرتکم، و سلط علیکم من یقتلکم، ثم بکی عند ذلک علی بن الحسین علیه السلام، و قال:هو الزمان فلا تفنی عجائبه عن الکرام و ما تهدأ مصائبه فلیت شعری الی کم ذا تجاذبنا فنونه و ترانا کم نجاذبه یسری بنا فوق أقتاب بلا وطاء و سائق العیس یحمی عنه عازبه کأننا من اساری الروم بینهم کأن ما قاله المختار کاذبه کفرتم برسول الله ویحکم فکنتم مثل من ضلت مذاهبه [864] .و فیه: قال: و نصبوا الرمح الذی فیه الرأس الی جانب صومعه راهب، فسمعوا هاتفا یقول راثیا: فقالت له ام کلثوم: من أنت یرحمک الله؟ قال: أنا ملک من الجن، أتیت أنا و قومی لننصر الحسین علیه السلام، فصادفناه و قد قتل.قال: فلما سمعوا بذلک رعبت قلوبهم، و قالوا: اننا علمنا أننا من أهل النار بلا شک، فلما جن اللیل أشرف الراهب من صومعته، و نظر الی الرأس و قد سطع منه النور، و قد أخذ فی عنان السماء، و نظر الی باب قد فتح من السماء و الملائکه ینزلون و هم ینادون: یا أباعبدالله علیک السلام، فجزع الراهب من ذلک.فلما أصبحوا و هموا بالرحیل، أشرف الراهب علیهم، و قال: ما الذی معکم؟ قالوا: رأس الحسین بن علی، فقال: و من امه؟ قالوا: فاطمه بنت محمد.قال: فجعل الراهب یصفق بکلتا یدیه، و هو یقول: لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، صدقت الأحبار فیما قالت، فقالوا: و ما الذی قالت الأحبار؟ قال: یقولون: اذا قتل هذا الرجل مطرت السماء دما، و ذلک لا یکون الا لنبی، أو ولد وصی، ثم قال: واعجباه من امه قتلت ابن بنت نبیها و ابن وصیه. [

صفحه 311] ثم انه أقبل علی صاحب الرأس الذی یلی أمره، و قال له: أرنی الرأس لأنظر الیه، فقال: ما أکشفه الا بین یدی یزید لجائزه هی بدره عشره آلاف درهم، فقال: أنا أعطیک ذلک، فأحضر له ما قال،: فأخذ الرأس و ترکه فی حجره، فبدت ثنایاه فانکب علیه، و جعل یقبلها و یبکی و یقول: یعز علی یا أباعبدالله أن لا أکون أول قتیل بین یدیک، و لکن اذا کان فی الغد فاشهد لی عند جدک أنی أشهد أن لا اله الا الله، و أن محمدا عبده و رسوله، ثم رد الرأس بعد أن أحسن اسلامه، فسار القوم، ثم جلسوا یقتسمون الدراهم، فاذا هی خزف مکتوب علیها: (و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون) [865] .قال السید فی کتاب الاقبال: رأیت فی کتاب المصابیح: باسناده الی جعفر ابن محمد علیهماالسلام، قال: قال لی أبی محمد بن علی علیهماالسلام: سألت أبی علی بن الحسین علیهماالسلام عن حمل یزید له، فقال حملنی علی بعیر یظلع [866] بغیر وطاء، و رأس الحسین علیه السلام علی علم، و نسوتنا خلفی علی بغال، فأکف [867] ، و الفارطه [868] خلفنا و حولنا بالرماح، ان دمعت من أحدنا عین، قرع رأسه بالرمح، حتی اذا دخلنا دمشق، صاح صائح: یا أهل الشام هؤلاء سبایا أهل البیت الملعون [869] .قال السید فی اللهوف: و سار القوم برأس الحسین علیه السلام و نسائه و الاساری من رجاله، فلما قربوا من دمشق دنت ام کلثوم من شمر و کان فی جملتهم، فقالت له: الیک حاجه، فقال: ما حاجتک؟قالت: اذا دخلت بنا البلد، فاحملنا فی درب قلیل النظاره، و تقدم الیهم و قل: أن یخرجوا هذه الرؤوس من بین المحامل

و ینحوا بها عنها، فقد خزینا من کثره النظر الینا، و نحن فی هذه الحال، فأمر فی جواب سؤالها أن تجعل الرؤوس [ صفحه 312] علی الرماح فی أوساط المحامل بغیا منه و کفرا، و سلک بهم بین النظاره علی تلک الصفه، حتی أتی بهم باب دمشق، فوقفوا علی درج باب المسجد الجامع حیث یقام السبی [870] .و روی الفاضل المتبحر: عن صاحب المناقب باسناده، عن زید، عن آبائه، عن سهل بن سعد، قال: خرجت الی بیت المقدس حتی توسطت الشام، فاذا أنا بمدینه مطرده الأنهار، کثیره الأشجار، و قد علقوا الستور و الحجب و الدیباج، فرحون مستبشرون، و عندهم نساء یلعبن بالدفوف و الطبول، و قلت فی نفسی: لا نری لأهل الشام عیدا لا نعرفه نحن.فرأیت قوما یتحدثون، فقلت: یا قوم لکم بالشام عید لا نعرفه نحن؟ قالوا: یا شیخ نراک أعرابیا؟ فقلت: أنا سهل بن سعد قد رأیت محمدا صلی الله علیه و آله و سلم، قالوا: یا سهل ما أعجبک السماء لا تمطر دما، و الأرض لا تنخسف بأهلها؟ قلت: و لم ذاک؟ قالوا: هذا رأس الحسین عتره محمد صلی الله علیه و آله و سلم یهدی من أرض العراق، فقلت: واعجبا یهدی رأس الحسین و الناس یفرحون، قلت: من أی باب یدخل؟ فأشاروا الی باب یقال له: باب الساعات.قال: فبینا أنا کذلک حتی رأیت الرایات یتلو بعضها بعضا، فاذا نحن بفارس بیده لواء منزوع السنان، علیه رأس من أشبه الناس وجها برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فاذا أنا من ورائه رأیت نسوه علی جمال بغیر وطاء، فدنوت من اولادهم، فقلت: یا جاریه من أنت؟ فقالت: أنا سکینه

بنت الحسین علیه السلام، فقلت لها: ألک حاجه الی؟ فأنا سهل بن سعد ممن رأی جدک و سمعت حدیثه.قالت: یا سهل قل لصاحب هذا الرأس أن یقدم الرأس أمامنا، حتی یشتغل الناس بالنظر الیه، و لا ینظروا الی حرم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم.قال سهل: فدنوت من صاحب الرأس، فقلت له: هل لک أن تقضی حاجتی و تأخذ منی أربعمائه دینار؟ قال: ما هی؟ قلت: تقدم الرأس أمام الحرم، ففعل [ صفحه 313] ذلک، فدفعت الیه ما وعدته [871] .و فی المنتخب: و اذا برأس والنور یسطع من فیه کنور رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فلطمت علی وجهی، و قطعت أطماری، و علا بکائی و نحیبی، و قلت: واحزناه للأبدان السلیبه النازحه عن الأوطان، المدفونه بلا أکفان، واحزناه علی الخد الرسیب [872] ، و الشیب الخضیب، یا رسول الله لیت عینک تری رأس الحسین علیه السلام فی دمشق یطاف به الأسواق، و بناتک مشهورات علی النیاق، مشققات الذیول و الأریاق، ینظر الیه شرار الفساق، أین علی بن أبی طالب یراکم علی هذه الحال؟ ثم بکیت الی أخره [873] .و أیضا فی المنتخب مثل ما فی الروایه بتغییر ما، و فیه: ثم تقدمت الیه - أی الی صاحب الرأس الشریف - و سألته بالله و بالغت معه، فانتهرنی و لم یفعل.قال سهل: و کان معی رفیق نصرانی یرید بیت المقدس - و هو متقلد سیفا تحت ثیابه، فکشف الله عن بصره، فسمع رأس الحسین علیه السلام و هو یقرأ القرآن و یقول: (و لا تحسبن الله غافلا عما یعمل الظالمون) الآیه، فأدرکته السعاده، فقال کلمتی الشهاده، ثم انتضی سیفه، و شد به

علی القوم، و هو یبکی، و جعل یضرب فیهم، فقتل منهم جماعه کثیره، ثم تکاثروا علیه فقتلوه رحمه الله.فقالت ام کلثوم: ما هذه الصیحه؟ فحکیت لها الحکایه، فقالت: واعجباه النصاری یحتشمون لدین الاسلام، و امه محمد الذین یزعمون أنهم علی دین محمد یقتلون أولاده، و یسبون حریمه، و لکن العاقبه للمتقین [874] .و فیه: فلما وردوا الی دمشق جاء البرید الی یزید، و هو معصب الرأس، و یداه و رجلاه فی طست من ماء حار، و بین یدیه طبیب یعالجه، و عنده جماعه من بنی امیه یحادثونه، فحین رآه قال له: أقر الله عینیک بورود رأس الحسین، فنظر [ صفحه 314] الیه شزرا [875] ، و قال: لا أقر الله عینیک، ثم قال للطبیب: أسرع و اعمل ما ترید أن تعمل.قال: فخرج الطبیب عنه، و قد أصلح جمیع ما أراد أن یصلحه، ثم انه أخذ کتابا بعثه الیه ابن زیاد و قرأه، فعض علی أنامله، حتی کاد أن یقطعها، ثم استرجع و دفعه الی من حضر، فقال بعضهم لبعض: هذا ما کسبت أیدیکم، فما کان الا ساعه و اذا بالرایات قد أقبلت، و من تحتها التکبیر، و اذا بصوت هاتف لا یری شخصه یقول: جاؤوا برأسک یابن بنت محمد، الأبیات علی ما یجی ء.قال: ثم أتوا الی باب الساعات، فوقفوا هناک ثلاث ساعات، یطلبون الاذن من یزید، فبیناهم کذلک اذ خرج مروان، فلما نظر الی رأس الحسین، صار ینظر الی أعطافه جذلا طربا، ثم خرج أخوه عبدالرحمن فبکی، ثم قال: أما أنتم فقد حجبتم عن جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، والله لا جامعتکم علی أمر ابدا، ثم قال: لعزیز علی یا أباعبدالله ما نزل بک

[876] .قال السید: روی أن بعض الفضلاء التابعین لما شاهد رأس الحسین علیه السلام بالشام، أخفی نفسه شهرا من جمیع أصحابه، فلما وجدوه بعد اذ فقدوه، سألوه عن سبب ذلک، فقال: ألا ترون ما نزل بنا، ثم أنشأ یقول:جاؤوا برأسک یابن بنت محمد مترملا بدمائه ترمیلاو کأنما بک یابن بنت محمد قتلوا جهارا عامدین رسولاقتلوک عطشانا و لما یرقبوا فی قتلک التأویل و التنزیلاو یکبرون بأن قتلت و انما قتلوا بک التکبیر و التهلیلا [877] .و فی المنتخب: أنه قالها هاتف حین أقبلت الرایات و کبر القوم [878] ، علی ما مر آنفا.قال السید: و جاء شیخ فدنا من نساء الحسین علیه السلام و عیاله، و هم فی ذلک [ صفحه 315] الموضع، فقال: الحمدلله الذی قتلکم و أهلککم، و أراح البلاد من رجالکم، و أمکن أمیرالمؤمنین منکم، فقال له علی بن الحسین علیه السلام: یا شیخ هل قرأت القرآن؟ قال: نعم، قال: فهل عرفت هذه الآیه: (قل لا أسئلکم علیه أجرا الا الموده فی القربی) [879] ؟ فقال الشیخ: قد قرأت ذلک، فقال له علی علیه السلام: فنحن القربی یا شیخ، فهل قرأت فی بنی اسرائیل (و آت ذا القربی حقه) [880] ؟ فقال الشیخ: قد قرأت ذلک، فقال له علی علیه السلام: فنحن القربی یا شیخ، فهل قرأت هذه الآیه: (و اعلموا أنما غنمتم من شی ء فأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی) [881] ؟ قال الشیخ: نعم، فقال له علی علیه السلام: فنحن القربی یا شیخ، و لکن هل قرأت هذه الآیه (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا) [882] ؟ قال الشیخ قد قرأت ذلک، فقال علی علیه السلام: فنحن أهل البیت الذین اختصنا

الله بالطهاره یا شیخ.قال: فبقی الشیخ ساکتا نادما علی ما تکلم به، و قال: و بالله أنکم هم؟ فقال علی بن الحسین علیه السلام: انا لنحن هم بغیر شک، و حق جدنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم انا لنحن هم بلا شک، فبکی الشیخ و رمی عمامته، ثم رفع رأسه الی السماء، و قال: اللهم انی أبرأ الیک من عدو آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم من جن و انس، ثم قل: و هل لی من توبه؟ فقال له: نعم ان تبت تاب الله عنک و أنت معنا، فقال: أنا تائب، فبلغ یزید حدیث الشیخ، فأمر به فقتل [883] .و فی المنتخب: نقل عن علی بن الحسین علیهماالسلام أنه قال: لما وفدنا علی یزید ابن معاویه أتونا بحبال، و ربقونا مثل الأغنام، و کان الحبل بعنقی و عنق ام کلثوم و بکتف زینب و سکینه و البنات و ساقونا، و کلما قصرنا عن المشی ضربونا حتی أوقفونا بین یدی یزید، فتقدمت الیه و هو علی سریر مملکته، و قلت: ما ظنک [ صفحه 316] برسول الله لو یرانا علی هذه الصفه؟ فبکی و أمر بالحبال فقطعت من أعناقنا و أکتافنا [884] .و فیه: نقل أیضا أن الحریم لما ادخلن علی یزید، کان ینظر الیهن و یسأل عن کل واحده، فقیل: هذه ام کلثوم الکبری، و هذه ام کلثوم الصغری، و هذه صفیه، و هذه ام هانی، و هذه رقیه بنات علی علیه السلام، و هذه فاطمه، و هذه سکینه بنتا الحسین، و هن مربقات بحبل طویل، و سکینه من بینهن تستر وجهها بزندها؛ لأنه لم یکن عندها خرقه تستر وجهها، فقال: من هذه؟ فقالوا:

سکینه بنت الحسین، فقال: أنت سکینه؟ فبکت و اختنقت بعبرتها حتی کادت تطلع روحها، فقال لها: ما یبکیک؟ قالت: کیف ما تبکی من لیس لها ستر تستر وجهها، و رأسها عنک و عن جلسائک؟ فبکی اللعین، ثم قال: لعن الله ابن زیاد ما أقوی قلبه علی آل الرسول [885] .روی الشیخ و ابن نما و غیره ما ملخصه: أنه قال علی بن الحسین علیهماالسلام ادخلنا علی یزید و نحن اثنا عشر رجلا مغللون، قال سهل: و هم مقرنون فی الحبال، و وضع الرأس فی حقه، و ادخل علی یزید، و هو جالس علی السریر، و علی رأسه تاج مکلل بالدر و الیاقوت، و حوله کثیر من مشایخ قریش.ثم قال علیه السلام: فلما وقفنا بین یدیه، قالت فاطمه بنت الحسین علیه السلام: یا یزید بنات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم سبایا، فبکی الناس و بکی أهل داره حتی علت الأصوات، فقال علی بن الحسین علیه السلام: فقلت و أنا مغلول: أتأذن لی فی الکلام، فقال: قل و لا تقل هجرا، فقال: لقد وقفت موقفا لا ینبغی لمثلی أن یقول الهجر، ما ظنک برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لو رآنی فی الغل، فقال لمن حوله: حلوه [886] .قال الفاضل: روی عن الصادق علیه السلام لما ادخل رأس الحسین بن علی علیه السلام علی یزید، و ادخل علیه علی بن الحسین علیه السلام و بنات أمیرالمؤمنین علیه السلام، و کان علی بن الحسین مقیدا مغلولا، قال یزید یا علی بن الحسین الحمدلله الذی قتل [ صفحه 317] أباک، فقال علی بن الحسین علیه السلام: لعنه الله علی من قتل أبی.قال: فغضب یزید و أمر بضرب عنقه، فقال علی بن الحسین

علیه السلام: فاذا قتلتنی فبنات رسول الله من یردهم الی منازلهم و لیس لهم محرم غیری؟ فقال: أنت تردهم الی منازلهم، ثم دعا بمبرد فأقبل یبرد، ثم قال یزید: یا علی بن الحسین (ما أصابکم من مصیبه فبما کسبت أیدیکم) [887] ؟ فقال علی بن الحسین علیه السلام: کلا ما هذه فینا نزلت، انما نزلت فینا (ما أصابکم من مصیبه فی الأرض و لا فی أنفسکم الا فی کتاب من قبل أن نبرأها) [888] فنحن الذین لا نأسی علی ما فاتنا، و لا نفرح بما أتانا منها [889] .روی ثقات الرواه و عدو لهم: لما ادخل علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام فی جمله من حمل الی الشام سبایا - من أولاد الحسین بن علی علیهماالسلام و أهالیه - علی یزید، قال له: الحمدلله الذی قتل أباک، قال علیه السلام: قتل أبی الناس، قال: الحمدلله الذی قتله فکفانیه، قال علیه السلام: من قتل أبی لعنه الله، أفترانی لعنت الله عزوجل، قال یزید، اصعد المنبر فاعلم الناس حال الفتنه، و ما رزق الله أمیرالمؤمنین من الظفر.فقال علی بن الحسین علیه السلام: ما أعرفنی بما ترید، فصعد المنبر، فحمد الله و أثنی علیه، و صلی علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم قال: أیها الناس من عرفنی فقد عرفنی، و من لم یعرفنی فأنا اعرفه نفسی، انا ابن مکه و منی، أنا ابن المروه و الصفا، أنا ابن محمد المصطفی، أنا ابن من لا یخفی، أنا ابن من علا فاستعلی، فجاز سدره المنتهی، و کان من قربه قاب قوسین أو أدنی.فضج أهل الشام بالبکاء حتی خشی یزید أن یرحل من مقعده، فقال للمؤذن: أذن، فلما قال المؤذن: الله

أکبر الله أکبر، جلس علی بن الحسین علیه السلام علی المنبر، فلما قال: أشهد أن لا اله الا الله، أشهد أن محمدا رسول الله، بکی علی بن الحسین علیه السلام، ثم التفت الی یزید، فقال: یا یزید هذا أبوک أم أبی؟ قال: [ صفحه 318] بل أبوک فانزل، فنزل فأخذ ناحیه باب المسجد [890] .روی المفید: ثم دعا یزید بالنساء و الصبیان، فاجلسوا بین یدیه، فرأی هیئه قبیحه، فقال: قبح الله ابن مرجانه لو کانت بینکم و بینه قرابه و رحم ما فعل هذا بکم، و لا بعث بکم علی هذه الحاله [891] .قال السید و غیره: لما وضع رأس الحسین علیه السلام اجلس النساء خلفه لئلا ینظرن الیه، فرآه علی بن الحسین علیه السلام، فلم یأکل الرؤوس بعد ذلک ابدا. و أما زینب، فانها لما رأته أهوت الی جیبها فشقته، ثم نادت بصوت حزین یقرع القلوب: یا حسیناه، یا حبیب رسول الله، یابن مکه و منی، یابن فاطمه الزهراء سیده النساء، قال: فأبکت والله کل من کان فی المجلس، و یزید ساکت.ثم جعلت امرأه من بنی هاشم کانت فی دار یزید تندب علی الحسین علیه السلام، و تنادی: یا حسیناه، یا حبیباه، یا سید أهل بیتاه، یابن محمداه، یا ربیع الأرامل و الیتامی، یا قتیل أولاد الأدعیاء، قال: فأبکت کل من سمعها [892] .و فی المنتخب، قال: ثم ان هندا بنت عبدالله بن عمر [893] زوجه یزید دعت برداء و تقنعت، و وقفت من خلف الستر، فلما رأت الرأس، قالت لیزید: ما هذا؟ فقال: رأس الحسین، فبکت هند و قالت: عزیز علی فاطمه أن تری رأس ابنها بین یدیک یا یزید، ویحک فعلت فعله استوجبت بها النار یوم القیامه، والله ما

أنا لک بزوجه، و لا أنت لی ببعل، ویلک بأی وجه تلقی الله و جده رسول الله؟ فقال لها: ارتدعی یا هند من کلامک، والله ما أخبرت به و لا أمرت به، فعند ذلک خرجت عنه و ترکته [894] .أقول: و فی روایه الفاضل، عن أبی مخنف، أن هندا کانت قبل ذلک تحت الحسین علیه السلام، فشقت الستر و هی حاسره، فوثبت الی یزید و هو فی مجلس عام [ صفحه 319] الی آخر ما ذکر [895] .و فی المنتخب و مقتل ابن نما: ثم انه التفت الی القوم، و قال: کیف صنعتم بهم؟ فقالوا: جاءنا بثمانیه عشر من أهل بیته، و سبعین رجلا من شیعته و أنصاره، فسألناهم النزول علی حکم الأمیر، فأبوا، فعدونا علیهم من شرق الأرض و غربها، و أحطنا بهم من کل ناحیه، حتی أخذت السیوف مأخذها، فلاذوا بنا کما یلوذ الحمام من الصقر، فما کان الا ساعه حتی أتینا علی آخرهم، فهاتیک أجسادهم مجرده، و ثیابهم مرمله، و خدودهم معفره، تصهرهم الشمس، و تسفی علیهم الریح، زوارهم العقبان [896] و الرخم [897] ، بقاع قرقر سبسب [898] ، لا مکفنین و لا موسدین، قال: فأطرق یزید ساعه، ثم رفع رأسه و قال: کنت أرضی من طاعتکم بدون قتل الحسین.و فی المنتخب: ثم دخل علیه الشمر یطلب منه الجائزه، و هو یقول:املأ رکابی فضه أو ذهبا أنا قتلت السید المحجباقتلت خیر الناس اما و أبا و خیرهم اذ ینسبون النسباقال: فنظر الیه یزید شزرا، و قال أملأ رکابک حطبا و نارا، ویلک اذا علمت أنه خیر الخلق اما و أبا فلم قتلته؟ اخرج من بین یدی لا جائزه لک عندی، فخرج علی وجهه هاربا،

قد خسر الدنیا و الآخره ذلک هو الخسران المبین [899] .أقول: فی روایه الفاضل المتقدمه عن صاحب المناقب، عن سهل: أن الجائی برأسه علیه السلام رجل غیر شمر، فلما قال الأبیات أمر بضرب عنقه، فجز رأسه، و وضع رأس الحسین علیه السلام علی طبق من ذهب، و هو یقول: کیف رأیت یا حسین؟ [900] .قال السید و الشیخ فی المنتخب: ثم دعا یزید بقضیب خیزران، فجعل ینکت [ صفحه 320] به ثنایا الحسین علیه السلام، فأقبل علیه أبوبرده الأسلمی و قال: یا یزید أتنکت بقضیبک ثغر الحسین بن فاطمه علیه السلام؟ أشهد لقد رأیت النبی صلی الله علیه و آله و سلم یرشف [901] ثنایاه و ثنایا أخیه الحسن علیه السلام، و یقول: أنتما سیدا شباب أهل الجنه، فقتل الله قاتلکما و لعنه و أعد له جهنم و ساءت مصیرا، قال: فغضب یزید و أمر باخراجه فاخرج سحبا [902] ، قال: و جعل یزید یتمثل بأبیات ابن الزبعری [903] :لیت أشیاخی ببدر شهدوا جزع الخزرج من وقع الأسل فأهلوا و استهلوا فرحا ثم قالوا یا یزید لا تشل لست من خندف [904] ان لم أنتقم من بنی أحمد ما کان فعل قد قتلنا القوم من ساداتهم و عدلناه ببدر فاعتدل لعبت هاشم بالملک فلا خبر جاء و لا وحی نزل قال: فقامت زینب بنت علی بن أبی طالب علیه السلام، فقالت: الحمدلله رب العالمین، و صلی الله علی رسوله محمد و آله أجمعین، صدق الله العظیم، کذلک یقول: (ثم کان عاقبه الذین أساؤا السوء أن کذبوا بآیات الله و کانوا بها یستهزؤن) [905] أظننت یا یزید حیث أخذت علینا أقطار الأرض و آفاق السماء، فأصبحنا نساق کما تساق الاسراء أن بنا علی الله هوانا و بک علیه کرامه، و

ان ذلک لعظم خطرک عنده، فشمخت بأنفک، و نظرت فی عطفک جذلان مسرورا، حین رأیت الدنیا لک مستوسقه و الامور متسقه، و حین صفا لک ملکنا، و خلص لک سلطاننا، مهلا مهلا، أنسیت قول الله تعالی: (و لا یحسبن الذین کفروا أنما نملی لهم خیر لأنفسهم انما نملی لهم لیزدادوا اثما و لهم عذاب مهین) [906] .أمن العدل یابن الطلقا تخدیرک حرائرک و امائک، و سوقک بنات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [ صفحه 321] سبایا، قد هتکت ستورهن، و أبدیت وجوههن تحدو بهن الأعداء من بلد الی بلد، و یستشرفهن أهل المناهل و المناقل، و یتصفح وجوههن القریب و البعید و الدنی و الشریف، لیس معهن من حماتهن حمی، و لا من رجالهن ولی، و کیف یرتجی مراقبه ابن من لفظ فوه أکباد الأزکیاء، و نبت لحمه بدماء الشهداء، و کیف یستبطی ء فی بغضنا أهل البیت من نظر الینا بالشنف [907] و الشنآن، و الاحن و الاضغان، ثم یقول غیر متأثم و لا مستعظم:و أهلوا و استهلوا فرحا ثم قالوا یا یزید لا تشل منتحیا علی ثنایا أبی عبدالله الحسین سید شباب أهل الجنه، تنکتها بمخصرتک [908] ، و کیف لا تقول ذلک و قد نکأت [909] القرحه، و استأصلت الشأفه [910] باراقتک دماء ذریه محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و نجوم الأرض من آل عبد المطلب، و تهتف بأشیاخک، زعمت تنادیهم، فلتردن و شیکا [911] موردهم، و لتودن أنک شللت و بکمت، و لم تکن قلت ما قلت، و فعلت ما فعلت.اللهم خذ بحقنا، و انتقم من ظالمنا، و احلل غضبک علی من سفک دماءنا، و قتل حماتنا،

فو الله ما فریت الا جلدک، و لا حززت الا لحمک، و لتردن علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بما تحملت من سفک دماء ذریته، و انتهکت حرمته فی عترته و لحمته، حیث یجمع الله شملهم، و یلم شعثهم، و یأخذ لهم بحقهم (و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون) [912] .و حسبک بالله حاکما، و بمحمد خصیما، و بجبرئیل ظهیرا، و سیعلم من سول لک و مکنک من رقاب المسلمین، بئس للظالمین بدلا، و أیکم شر مکانا و أضعف جندا. [ صفحه 322] و لئن جرت علی الدواهی مخاطبتک، انی لأستصغرن قدرک، و أستعظم تقریعک، و أستکبر توبیخک، لکن العیون عبری، و الصدور حری، و الجرح لا یندمل، ألا فالعجب کل العجب لقتل حزب الله النجباء بحزب الشیطان الطلقاء، فهذه الأیدی تنطف من دمائنا، و الأفواه تتحلب من لحومنا، و تلک الجثث الطواهر الزواکی تنتابها العواسل، و تعفرها امهات الفراعل [913] ، و لئن اتخذتنا مغنما لتجدنا و شیکا مغرما، حین لا تجد الا ما قدمت یداک، و ما ربک بظلام للعبید، و الی الله المشتکی و علیه المعول فی الشده و الرخاء.فکد کیدک، و اسع سعیک، و ناصب جهدک، فو الله لا تمحو ذکرنا، و لا تمیت وحینا، و لا تدرک أمدنا، و لا ترحض [914] عنک عارها، و هل رأیک الا فند، و أیامک الا عدد، و جمعک الا بدد، یوم ینادی المنادی: ألا لعنه الله علی الظالمین.فالحمدلله الذی ختم لأولنا بالسعاده و المغفره، و لآخرنا بالشهاده و الرحمه، و نسأل الله أن یکمل لهم الثواب، و یوجب لهم المزید، و

یحسن علینا الخلافه، انه رحیم ودود، و حسبنا الله و نعم الوکیل، فقال یزید:یا صیحه تحمد من صوائح ما أهون الموت علی النوائح [915] .فی المنتخب: نقل أنه لما دعا یزید بسبی الحسین علیه السلام و عرضوا علیه، قالت له زینب: أما تخاف الله سبحانه من قتل الحسین علیه السلام؟ و ما کفاک حتی تستحث حرم رسول الله من العراق الی الشام؟ و ما کفاک انتهاک حرمتهن حتی تسوقنا الیک، کما تسوق الاماء علی المطایا بغیر وطاء من بلد الی بلد؟فقال یزید: ان أخاک قال: أنا خیر من یزید، و أبی خیر من أبیه، و امی خیر من امه، و جدی خیر من جده، فقد صدق فی بعض، و ألحن فی بعض أما جده، فهو خیر البریه. و أما أن امه خیر من امی و أباه خیر من أبی، کیف ذلک و قد حاکم أبوه أبی [916] ثم قرأ (قل اللهم مالک الملک تؤتی الملک من تشاء و تعز من [ صفحه 323] تشاء و تذل من تشاء بیدک الخیر انک علی کل شی ء قدیر) [917] فقالت: (و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون - فرحین بما آتاهم من فضله) [918] .ثم قالت: یا یزید ما قتل الحسین غیرک، و لولاک لکان ابن مرجانه أقل و أذل، أما خشیت من الله بقتله؟ و قد قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فیه و فی أخیه، الحسن و الحسین سیدا شباب أهل الجنه، فان قلت لا، فقد کذبت، و ان قلت نعم، فقد خصمت نفسک، فقال یزید: ذریه بعضها من بعض، و بقی خجلا [919] .

استشار یزید اهل الشام فیما یصنع بهم، فقالوا لا تتخذ من کلب سوء جروا [920] ، فقال له النعمان بن بشیر: انظر ما کان الرسول یصنع بهم فاصنعه بهم.فنظر رجل من أهل الشام الی فاطمه بنت الحسین علیه السلام - و فی المنتخب: سکینه بنته علیهاالسلام [921] - فقال: یا أمیرالمؤمنین هب لی هذه الجاریه، فقالت فاطمه لعمتها: یا عمتاه اوتمت فاستخدم [922] . [ صفحه 324] و روی المفید، فقالت للشامی: کذبت والله و لؤمت، والله ما ذلک لک و لا له، فغضب، فقال: کذبت والله ان ذلک لی و لو شئت أن أفعل لفعلت، قالت: کلا والله ما جعل الله لک ذلک، الا أن تخرج من ملتنا و تدین بغیرها، فاستطار یزید غضبا، و قال: ایای تستقبلین بهذا؟ انما خرج من الدین أبوک و أخوک.قالت زینب: بدین الله و بدین أبی و دین أخی اهتدیت أنت و أبوک و جدک ان کنت مسلما، قال: کذبت یا عدوه الله، قالت: أنت أمیر تشتم ظالما، و تقهر لسلطانک، فکأنه استحیا و سکت.و عاد الشامی، فقال: هب لی هذه الجاریه، فقال له یزید: اعزب وهب الله لک حتفا قاضیا [923] .و فی المنتخب: قالت ام کلثوم للشامی: اسکت یا لکع الرجال، قطع الله لسانک، و أعمی عینیک، و أیبس یدیک، و جعل النار مثواک، ان أولاد الأنبیاء لا یکونون خدمه لأولاد الأدعیاء، قال: فوالله ما استتم کلامها حتی أجاب الله دعاءها فی ذلک الرجل، فقالت: الحمدلله الذی عجل لک العقوبه فی الدنیا قبل الآخره، فهذا جزاء من یتعرض لحرم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [924] .أقول: و فی روایه السید، فقال الشامی: من هذه

الجاریه؟ فقال یزید: هذه فاطمه بنت الحسین، و تلک زینب بنت علی بن أبی طالب، فقال الشامی، الحسین بن فاطمه؟ و علی بن أبی طالب؟ قال: نعم، فقال الشامی لعنک الله یا یزید تقتل عتره نبیک، و تسبی ذریته، والله ما توهمت الا أنهم سبی الروم، فقال یزید: والله لألحقنک بهم، ثم أمر به فضرب عنقه [925] .و فی المنتخب: روی فی بعض الأخبار عن ثقات الأخیار: أن نصرانیا أتی رسولا من ملک الروم الی یزید، و قد حضر فی مجلسه الذی اتی الیه فیه برأس الحسین علیه السلام، فلما رأی النصرانی رأس الحسین علیه السلام، بکی و صاح و ناح حتی ابتلت لحیته بالدموع. [ صفحه 325] ثم قال: اعلم یا یزید انی دخلت المدینه تاجرا فی أیام حیاه النبی صلی الله علیه و آله و سلم و قد أردت أن آتیه بهدیه، فسألت رجلا من أصحابه أی شی ء أحب الیه من الهدایا؟ فقال: الطیب أحب الیه من کل شی ء، قال: فحملت من المسک فأرتین، و قدرا من العنبر الأشهب [926] ، و جئت بهما الیه، و هو یومئذ فی بیت زوجته ام سلمه.فلما شاهدت جماله ازداد لعینی من لقائه نورا ساطعا، وزادنی منه سرور، و قد تعلق قلبی بمحبته، فسلمت علیه، و وضعت العطر بین یدیه، فقال:ما هذا؟ قلت: هدیه محقره أتیت بها الی حضرتک، فقال لی: ما اسمک؟ فقلت: اسمی عبد الشمس، فقال لی: بدل اسمک، فأنا اسمیک عبد الوهاب، ان قبلت منی الاسلام قبلت منک الهدیه، قال: فنظرته و تأملته، فعلمت أنه نبی أخبرنا عنه عیسی علیه السلام، فاعتقدت ذلک، و أسلمت علی یده فی تلک الساعه، و رجعت الی الروم، و أنا أخفی الاسلام، و لی

مده من السنین و أنا مسلم مع خمس من البنین و أربع من البنات، و أنا الیوم وزیر ملک الروم، و لیس لأحد من النصاری اطلاع علی حالنا.و اعلم یا یزید انی ذات یوم کنت فی حضره النبی صلی الله علیه و آله و سلم و هو فی بیت ام سلمه، رأیت هذا العزیز الذی رأسه بین یدیک مهینا حقیرا، قد دخل علی جده من باب الحجره، و النبی صلی الله علیه و آله و سلم فاتح باعه لیتناوله، و هو یقول: مرحبا بک یا حبیبی حتی أنه تناوله و أجلسه فی حجره، و جعل یقبل شفتیه، و یرشف ثنایاه، و هو یقول: بعد عن رحمه الله من قتلک، و أعان علی قتلک یا حسین، و النبی صلی الله علیه و آله و سلم مع ذلک یبکی.فلما کان الیوم الثانی، کنت عند النبی فی مسجده اذ أتاه الحسین علیه السلام مع أخیه الحسین علیه السلام، و قال: یا جداه قد تصارعت مع أخی الحسن، و لم یغلب أحدنا الآخر، و انما نرید أن نعلم أینا أشد قوه من الآخر؟ فقال لهما النبی صلی الله علیه و آله و سلم: یا حبیبی یا مهجتی ان التصارع لا یلیق لکما، لکن اذهبا فتکاتبا، فمن کان خطه أحسن تکون قوته أکثر.قال: فمضیا و کتب کل واحد منهما سطرا، و أتیا الی جدهما النبی صلی الله علیه و آله و سلم، [ صفحه 326] فأعطیاه اللوح لیقضی بینهما، فنظر النبی الیهما ساعه، و لم یرد کسر خاطرهما، فقال لهما: یا حبیبی انی نبی امی لا أعرف الخط اذهبا الی أبیکما لیحکم بینکما، و ینظر أیکما أحسن خطا.قال: فمضیا الیه، و قام النبی

صلی الله علیه و آله و سلم أیضا معهما، و دخلوا جمیعا الی منزل فاطمه علیهاالسلام، فما کان الا ساعه و اذا النبی صلی الله علیه و آله و سلم مقبل و سلمان الفارسی معه، و کان بینی و بین سلمان صداقه و موده، فسألته کیف حکم لهما أبوهما و خط أیهما أحسن؟ قال سلمان: ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم لم یجبهما بشی ء لأنه تأمل أمرهما، و قال: لو قلت خط الحسن أحسن کان یغتم الحسین، و لو قلت خط الحسین أحسن کان یغتم الحسن، فوجههما الی أبیهما.فقلت: یا سلمان بحق الصداقه التی بینی و بینک و بحق دین الاسلام الا ما أخبرتنی کیف حکم أبوهما بینهما؟فقال: لما أتیا الی أبیهما، و تأمل حالهما، رق لهما، و لم یرد أن یکسر قلب أحدهما، قال لهما: امضیا الی امکما، فهی تحکم بینکما، فأتیا الی امهما و عرضا علیها ما کتبا فی اللوح، و قالا: یا اماه ان جدنا أمرنا أن نتکاتب، فکل من کان خطه أحسن تکون قوته أکثر، فتکاتبنا و جئنا الیه، فوجهنا الی أبینا، فلم یحکم بیننا، و وجهنا الی عندک، فتفکرت فاطمه علیهاالسلام بأن جدهما و أباهما ما أرادا کسر خاطرهما، أنا ماذا أصنع؟ و کیف أحکم بینهما؟فقالت لهما: یا قرتی عینی انی أقطع قلادتی علی رأسیکما، فأیکما یلتقط من لؤلؤها أکثر کان خطه أحسن، و تکون قوته أکثر، قال: و کان فی قلادتها سبع لؤلؤات، ثم انها قامت فقطعت قلادتها علی رأسیهما، فالتقط الحسن علیه السلام ثلاث لؤلؤات، و التقط الحسین علیه السلام ثلاث لؤلؤات، فبقیت الاخری فأراد کل منهما تناولها، فأمر الله تعالی جبرئیل بنزوله الی الأرض، و أن

یضرب بجناحه تلک اللؤلؤه و یقدها نصفین بالسویه، لیأخذ کل منهما نصفها، لئلا یغتم قلب أحدهما، فنزل جبرئیل کطرفه عین، و قد اللؤلؤه نصفین، فأخذ کل منهما نصفا.فانظر یا یزید کیف أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لم یرد أن یدخل علی أحدهما ألم ترجیح الکتابه، و لم یرد کسر قلبهما؟ و کذلک أمیرالمؤمنین علیه السلام و فاطمه، و کذلک [ صفحه 327] رب العزه لم یرد کسر قلب أحدهما، بل أمر من قسم اللؤلؤه بینهما لیجبر قلبهما، و أنت هکذا تفعل بابن بنت رسول الله، اف لک و لدینک یا یزید.ثم ان النصرانی نهض الی رأس الحسین علیه السلام، و احتضنه و جعل یقبله و هو یبکی، و یقول: یا حسین اشهد لی عند ربک و عند جدک محمد المصطفی، و عند أبیک علی المرتضی، و عند امک فاطمه الزهراء صلوات الله علیهم أجمعین [927] .روی السید عن أبی لهیعه، عن أبی الأسود محمد بن عبدالرحمن، قال: لقینی رأس الجالوت، فقال: والله ان بینی و بین داود لسبعین أبا، و ان الیهود تلقانی فتعظمنی، و أنتم لیس بین ابن نبیکم و بینه الا أب واحد قتلتم ولده.و روی عن زین العابدین علیه السلام أنه قال: لما اتی برأس الحسین علیه السلام الی یزید، کان یتخذ مجالس الشرب، و یأتی برأس الحسین علیه السلام و یضعه بین یدیه و یشرب علیه، فحضر ذات یوم فی مجلسه رسول ملک الروم، و کان من أشراف الروم و عظمائهم، فقال: یا ملک العرب هذا رأس من؟ فقال له یزید: ما لک و لهذا الرأس؟فقال: انی اذا رجعت الی ملکنا، یسألنی عن کل شی ء رأیته، فأحببت أن أخبره بقصه هذا الرأس و

صاحبه، حتی یشارکک فی الفرح و السرور، فقال له یزید: هذا رأس الحسین بن علی بن أبی طالب، فقال الرومی، و من امه؟ فقال: فاطمه بنت رسول الله.فقال النصرانی: اف لک و لدینک، لی دین أحسن من دینکم، ان أبی من حوافد داود علیه السلام، فبینی و بینه آباء کثیره، و النصاری یعظمونی و یأخذون من تراب قدمی تبرکا بأنی من حوافد داود علیه السلام، و أنت تقتلون ابن بنت رسول الله، و ما بینه و بین نبیکم الا ام واحده، فأی دین دینکم؟ثم قال یزید: هل سمعت حدیث کنیسه الحافر؟ فقال له: قل حتی أسمع.فقال: بین عمان و الصین بحر مسیره سنه، لیس فیه عمران الا بلده واحده فی وسط الماء، طولها ثمانون فرسخا فی ثمانین، ما علی وجه الأرض بلده أکبر [ صفحه 328] منها، و منها یحمل الکافور و الیاقوت، أشجارها العود و العنبر، و هی فی أیدی النصاری، لا ملک لأحد من الملوک فیها سواهم، و فی تلک البلده کنائس کثیره أعظمها کنیسه الحافر، فی محرابها حقه من ذهب معلقه، فیها حافر یقولون: ان هذا حافر حمار کان یرکبه عیسی علیه السلام، و قد زینوا حول الحقه بالذهب و الدیباج، یقصدها فی کل عام عالم من النصاری، و یطوفون حولها، و یقبلونها، و یرفعون حوائجهم الی الله تعالی عندها، هذا شأنهم و دأبهم بحافر حمار یزعمون أنه حافر حمار کان یرکبه عیسی نبیهم علیه السلام، و أنتم تقتلون ابن بنت نبیکم، فلا بارک الله فیکم، و لا فی دینکم.فقال یزید: اقتلوا هذا النصرانی، لئلا یفضحنی فی بلاده، فلما أحس النصرانی بذلک، قال له: أترید أن تقتلنی؟ قال: نعم، قال: اعلم انی رأیت البارحه نبیکم فی المنام، یقول

لی: یا نصرانی أنت من أهل الجنه، فتعجبت من کلامه، و أنا أشهد أن لا اله الا الله، و أن محمدا رسول الله، ثم وثب الی رأس الحسین علیه السلام، فضمه الی صدره، و جعل یقبله و یبکی حتی قتل.قال: و دعا یزید بالخطیب، و أمره أن یصعد المنبر فیذم الحسین و أباه، فصعد و بالغ فی ذم أمیرالمؤمنین و الحسین الشهید علیه السلام، و المدح لمعاویه و ابنه یزید، فصاح به علی بن الحسین علیهماالسلام: ویلک أیها الخاطب اشتریت مرضاه المخلوق بسخط الخالق؟ فتبوأ مقعدک من النار، و لقد أحسن ابن سنان الخفاجی فی وصف أمیرالمؤمنین علیه السلام بقوله:أعلی المنابر تعلنون بسبه و بسیفه نصبت لکم أعوادها [928] .و فی المنتخب: فقال زین العابدین علیه السلام لیزید: سألتک بالله الا ما أذنت لی بالصعود علی المنبر، و أتکلم بکلام لله فیه رضی و للامه فیه صلاح؟ فاستحیا منه، فأذن له، فجعل علیه السلام یتکلم بعذوبه منطقه، و فصاحه لسانه.ثم قال: معاشر الناس من عرفنی فقد عرفنی، و من لم یعرفنی فأنا اعرفه بنفسی، أنا علی بن الحسین بن علی بن أبی طالب، أنا ابن من حج و لبی، أنا ابن [ صفحه 329] من طاف و سعی، أنا ابن زمزم و الصفا، أنا ابن مکه و منی، أنا ابن البشیر النذیر، انا ابن الداعی الی الله باذنه، أنا ابن من دنا فتدلی، أنا ابن محمد المصطفی، أنا ابن علی المرتضی، أنا ابن فاطمه الزهراء، أنا ابن خدیجه الکبری، انا ابن صریع کربلا، أنا ابن محزوز الرأس من القفا، أنا ابن العطشان حتی قضی، أنا ابن الذی افترض الله ولایته، فقال: (قل لا أسئلکم علیه أجرا الا الموده فی القربی و

من یقترف حسنه نزد له فیها حسنا) [929] ألا ان الاقتراف مودتنا أهل البیت.أیها الناس فضلنا الله بخمس خصال: فینا الشجاعه، و السماحه، و الهدی، و الحکم بین الناس بالحق، و المحبه فی قلوب المؤمنین، فقام المؤذن فقطع خطبته، فلما کبر قال علیه السلام: کبرت کبیرا و عظمت عظیما، و قلت حقا جلیلا، فقال: أشهد أن لا اله الا الله، فقال علیه السلام: و أنا أشهد أن لا اله الا الله، فقال أشهد أن محمدا رسول الله، فبکی علیه السلام و قال: یا یزید محمد جدی أم جدک؟ فقال: بل جدک، قال: لم قتلت ولده؟ فخرج علیه السلام و لم یصل، و قال: مالی بهذه الصلاه حاجه [930] .قا السید: و وعد یزد لعلی بن الحسین علیه السلام فی ذلک الیوم أن یقضی له ثلاث حاجات، ثم أمر بهم الی منزل لا یکنهم من حر و لا برد، فأقاموا فیه حتی تقشرت وجوههم، و کانوا مده مقامهم فی البلد المشار الیه ینوحون علی الحسین علیه السلام [931] .و روی الفاضل المتبحر، عن صاحب المناقب، عن أبی مخنف و غیره: أن یزید أمر بأن یصلب الرأس علی باب داره، و أمر بأهل بیت الحسین علیه السلام أن یدخلوا داره، فلما دخلت النسوه دار یزید، لم یبق من آل معاویه و لا آل أبی سفیان أحد الا استقبلتهن بالبکاء و الصراخ و النیاحه علی الحسین علیه السلام، و ألقین ما علیهن من الثیاب و الحلی، و أقمن المآتم علیه ثلاثه أیام [932] .و فی المنتخب، ثم اخلیت لهن الحجر و البیوت فی دمشق و لم تبق هاشمیه [ صفحه 330] و لا قرشیه الا و لبست السواد علی الحسین علیه السلام و ندبوه علی ما نقل سبعه أیام

[933] .قال الفاضل: ثم ان یزید أنزلهم فی داره الخاصه، فما کان یتغدی و لا یتعشی حتی یحضر علی بن الحسین علیهماالسلام [934] .أقول: روی الصدوق فی المجالس باسناده عن فاطمه بنت علی علیه السلام قالت: ثم ان یزید أمر بنساء الحسین علیه السلام فحبس مع علی بن الحسین علیه السلام فی مجلس لا یکنهم من حر و لا قر الحدیث [935] کما مر من روایه السید، و دفع المنافاه بین الخبرین بتحقق کلا الأمرین فی زمانین مختلفین.روی الفاضل عن بصائر الدرجات، باسناده عن الحلبی، قل: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: لما اتی بعلی بن الحسین علیه السلام یزید بن معاویه و من معه، جعلوه فی بیت، فقال بعضهم: انما جعلنا فی هذا البیت لیقع علینا، فیقتلنا، فراطن الحرس، فقالوا: انظروا الی هؤلاء یخافون أن یقع علیهم البیت، و انما یخرجون غدا فیقتلون، قال علی بن الحسین علیه السلام: لم یکن فینا أحد یحسن الرطانه غیری، و الرطانه عند أهل المدینه الرومیه [936] .و قال: قال المدائنی: لما انتسب السجاد - أی: فی خطبته التی قد مضی ذکرها - الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال یزید لجلوازه: أدخله فی هذا البستان و اقتله و ادفنه فیه، فدخل به الی البستان، و جعل یحفر و السجاد یصلی، فلما هم بقتله ضربته ید من الهواء، فخر لوجهه و شهق و دهش، فرآه خالد بن یزید و لیس لوجهه بقیه، فانقلب الی أبیه و قص علیه، فأمر بدفن الجلواز فی الحفره و اطلاقه، و موضع حبس زین العابدین علیه السلام هو الیوم مسجد [937] .روی ابن نما: رأت سکینه فی منامها و هی بدمشق کأن خمسه نجب من نور قد أقبلت، و

علی کل نجیب شیخ، و الملائکه محدقه بهم، و معهم و صیف [ صفحه 331] یمشی، فمضی النجب و أقبل الوصیف الی و قرب منی، و قال: یا سکینه ان جدک یسلم علیک، فقلت: و علی رسول الله السلام یا رسول، من أنت؟ قال: وصیف من وصائف الجنه، فقلت: من هؤلاء الذین جاؤوا علی النجب؟قال: الاول آدم صفوه الله، و الثانی ابراهیم خلیل الله، و الثالث موسی کلیم الله، و الرابع عیسی روح الله، فقلت: من هذا القابض علی لحیته یسقط مره و یقوم اخری؟ فقال: جدک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت: و أین هم قاصدون؟ قال: الی أبیک الحسین علیه السلام، فأقبلت أسعی فی طلبه لاعرفه ما صنع بنا الظالمون بعده.فبینما أنا کذلک، اذ أقبلت خمسه هوادج من نور، فی کل هودج امرأه، فقلت: من هذه النسوه المقبلات؟ قال: الاولی حواء ام البشر، و الثانیه آسیه بنت مزاحم، و الثالثه مریم بنت عمران، و الرابعه خدیجه بنت خویلد، فقلت: من الخامسه الواضعه یدها علی رأسها تسقط مره و تقوم اخری؟ فقال: جدتک فاطمه بنت محمد ام أبیک، فقلت: والله لأخبرنها ما صنع بنا.فلحقتها و وقفت بین یدیها أبکی، و أقول: یا امتاه جحدوا والله حقنا، یا امتاه بددوا والله شملنا، یا امتاه استباحوا والله حریمنا، یا امتاه قتلوا والله الحسین أبانا، فقالت: کفی صوتک یا سکینه، فقد أقرحت کبدی، و قطعت نیاط قلبی، هذا قمیص أبیک الحسین علیه السلام معی، لا یفارقنی حتی ألقی الله به، ثم انتبهت و أردت کتمان ذلک المنام و حدثت به أهلی، فشاع بین الناس [938] .أقول: و السید رواه أیضا بالایجاز [939] .و روی أیضا

فی المنتخب: أن سکینه بنت الحسین علیه السلام قالت: یا یزید رأیت البارحه رؤیا ان سمعتها منی قصصتها علیک؟ فقال یزید: هاتی ما رأیت، قالت: بینما أنا ساهره و قد کللت من البکاء بعد أن صلیت و دعوت الله بدعوات، فلما رقدت عینی رأیت أبواب السماء قد تفتحت، و اذا أنا بنور ساطع من السماء الی الأرض، و اذا أنا بوصائف من وصائف الجنه، و اذا أنا بروضه خضراء، و فی تلک [ صفحه 332] الروضه قصر، و اذا أنا بخمس مشایخ یدخلون الی ذلک القصر و عندهم وصیف، فقلت: یا وصیف أخبرنی لمن هذا القصر؟فقال: هذا لأبیک الحسین علیه السلام أعطاه الله تعالی ثوابا لصبره، فقلت: و من هذه المشایخ؟ فقال: أما الأول، فآدم أبوالبشر، و أما الثانی، فنوح نبی الله. و أما الثالث، فابراهیم خلیل الرحمن، و أما الرابع، فموسی الکلیم، فقلت له: و من الخامس الذی أراه قابضا علی لحیته باکیا حزینا من بینهم؟ فقال لی: یا سکینه أما تعرفینه؟ فقلت: لا، فقال هذا جدک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت له: الی أین یریدون؟ فقال: الی أبیک الحسین، فقلت: والله لألحقن جدی و أخبرنه بما جری علینا، فسبقنی و لم ألحقه.فبینما أنا متفکره و اذا بجدی علی بن أبی طالب، و بیده سیفه، و هو واقف، فنادیته: یا جداه قتل والله ابنک من بعدک، فبکی و ضمنی الی صدره، و قال: یا بنیه صبرا و بالله المستعان، ثم انه مضی و لم أعلم الی أین، فبقیت متعجبه کیف لم أعلم به، فبینما أنا کذلک اذ بباب قد فتح من السماء و اذا بالملائکه یصعدون و ینزلون علی رأس أبی، قال:

فلما سمع یزید ذلک لطم علی وجهه و بکی، و قال: مالی و لقتل الحسین [940] .و فیه: و فی نقل آخر: أن سکینه قالت: ثم أقبل علی رجل دری اللون، قمری الوجه، حزین القلب، فقلت للوصیف: من هذا؟ فقال: جدک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فدنوت منه، و قلت له: یا جداه قتلت والله رجالنا، و سفکت والله دماؤنا، و هتکت والله حریمنا، و حملنا علی الأقتاب بغیر وطاء، نساق الی یزید، فأخذنی الیه و ضمنی الی صدره، ثم أقبل علی آدم و نوح و ابراهیم و موسی، ثم قال لهم: ما ترون الی صنعت امتی بولدی من بعدی؟ثم قال الوصیف: یا سکینه اخفضی صوتک فقد أبکیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم أخذ الوصیف بیدی فأدخلنی القصر، و اذا بخمس نسوه قد عظم الله خلقتهن، و زاد فی نورهن، و بینهن امرأه عظیمه الخلقه، ناشره شعرها، و علیها ثیاب سود، و بیدها [ صفحه 333] قمیص مضمخ بالدم، و اذا قامت یقمن معها، و اذا جلست یجلسن معها، فقلت للوصیف، ما هؤلاء النسوه اللاتی قد عظم الله خلقتهن؟فقال: یا سکینه هذه حواء ام البشر، و هذه مریم بنت عمران، و هذه خدیجه بنت خویلد، و هذه هاجر، و هذه ساره، و هذه التی بیدها القمیص المضمخ، و اذا قامت یقمن معها، و اذا جلست یجلسن معها، هی جدتک فاطمه الزهراء، فدنوت منها، و قلت لها: یا جدتاه قتل والله أبی، و اوتمت علی صغر سنی، فضمتنی الی صدرها، و بکت بکاء شدیدا، و بکت النسوه کلهن، و قلن لها: یا فاطمه یحکم الله بینک و بین

یزید یوم فصل القضاء، ثم ان یزید ترکها و لم یعبأ بقولها [941] .و فیه: نقل عند هند زوجه یزید، قالت: کنت أخذت مضجعی، فرأیت بابا من السماء و قد فتحت، و الملائکه ینزلون کتائب کتائب الی رأس الحسین علیه السلام، و هم یقولون: السلام علیک یا أباعبدالله، السلام علیک یابن رسول الله.فبینما أنا کذلک اذ نظرت الی سحابه قد نزلت من السماء، و فیها رجال کثیرون، و فیهم رجل دری اللون، قمری الوجه، فأقبل یسعی حتی انکب علی ثنایا الحسین یقبلهما، و هو یقول: یا ولدی قتلوک أتراهم ما عرفوک، و من شرب الماء منعوک،یا ولدی أنا جدک رسول الله، و هذا أبوک علی المرتضی، و هذا أخوک الحسن، و هذا عمک جعفر، و هذا عقیل، و هذان حمزه و العباس، ثم جلس یعد أهل بیته واحدا بعد واحد.قالت هند: فانتبهت من نومی فزعه مرعوبه، و اذا بنور قد انتشر علی رأس الحسین علیه السلام، فجعلت أطلب یزید و هو قد دخل الی بیت مظلم و قد دار وجهه الی الحائط، و هو یقول: مالی و للحسین، و قد وقعت علیه الهمومات، فقصصت علیه المنام و هو منکس الرأس [942] .و فیه: روی أنه لما قدم آل الله و آل رسوله علی یزید فی الشام أفرد لهم دارا، و کانوا مشغولین باقامه العزاء، و انه کان للحسین علیه السلام بنت عمرها ثلاث سنوات، [ صفحه 334] و من یوم استشهد الحسین علیه السلام ما بقیت تراه، فعظم ذلک علیها و استوحشت لأبیها، و کانت کلما طلبت أباها یقولون لها: غدا یأتی و معه ما تطلبین، الی أن کانت لیله من اللیالی رأت أباها بنومها.فلما انتبهت صاحت و بکت

و انزعجت فهجعوها، و قالوا: ما هذا البکاء و العویل، فقالت: ایتونی بوالدی و قره عینی، و کلما هجعوها ازدادت حزنا و بکاء، فعظم ذلک علی أهل البیت، فضجوا بالبکاء، و جددوا الأحزان، و لطموا الخدود، و حثوا علی رؤوسهم التراب، و نشروا الشعور، و قام الصیاح.فسمع یزید صیحتهم و بکاءهم، فقال: ما الخبر؟ قالوا: ان بنت الحسین الصغیره رأت أباها بنومها، فانتبهت و هی تطلبه و تبکی و تصیح، فلما سمع یزید ذلک، قال: ارفعوا رأس أبیها و حطوه بین یدیها لتنظر الیه و تتسلی به، فجاؤوا بالرأس الشریف الیها مغطی بمندیل دبیقی، فوضع بین یدیها، و کشف الغطاء عنه، فقالت: ما هذا الرأس؟ قالوا: انه رأس أبیک.فرفعته من الطشت حاضنه له، و هی تقول: یا أبتاه من ذا الذی خضبک بدمائک؟ یا أبتاه من الذی قطع وریدیک؟ یا أبتاه من الذی أیتمنی علی صغر سنی؟ یا أبتاه من بقی بعدک نرجوه؟ یا أبتاه من للیتیمه حتی تکبر؟ یا أبتاه من للنساء الحاسرات؟ یا أبتاه من للأرامل المسبیات؟ یا أبتاه من للعیون الباکیات؟ یا أبتاه من للضائعات الغریبات؟ یا أبتاه من للشعور الناشرات؟ یا أبتاه من بعدک واخیبتاه یا أبتاه من بعدک واغربتاه؟ یا أبتاه لیتنی کنت لک الفدا، یا أبتاه لیتنی کنت قبل هذا الیوم عمیاء، یا أبتاه لیتنی وسدت الثری، و لا أری شیبک مخضبا بالدماء.ثم انها وضعت فمها علی فمه الشریف، و بکت بکاء شدیدا، حتی غشی علیها، فلما حرکوها فاذا بها قد فارقت روحها الدنیا، فلما رأی اهل البیت ما جری علیها، أعلنوا بالبکاء، و استجدوا العزاء، و کل من حضر من أهل دمشق، فلم یر فی ذلک الیوم الا

باک و باکیه [943] .قال السید: و خرج زین العابدین علیه السلام یوما یمشی فی أسواق دمشق، [ صفحه 335] فاستقبله المنهال بن عمرو، فقال له: کیف أمسیت یابن رسول الله؟ قال: أمسینا کمثل بنی اسرائیل فی آل فرعون، یذبحون أبناءهم، و یستحیون نساءهم، یا منهال أمست العرب تفتخر علی العجم بأن محمدا عربی، و أمست قریش تفتخر علی سائر العرب بأن محمدا منها، و أمسینا معشر أهل بیته و نحن مغصوبون مقتلون مشردون، فانا لله و انا الیه راجعون مما أمسینا فیه، یا منهال و لله در مهیار حیث قال:یعظمون له أعواد منبره و تحت أرجلهم أولاده وضعوابأی حکم بنوه یتبعونکم و فخرکم أنکم صحب له تبع قال: و دعا یزید یوما بعلی بن الحسین علیهماالسلام و عمرو بن الحسن علیه السلام، و کان عمرو صغیرا، یقال: ان عمره أحد عشر سنه، فقال له: أتصارع هذا؟ یعنی ابنه خالد، فقال عمرو: لا، و لکن أعطنی سکینا و أعطه سکینا ثم اقاتله، فقال یزید:شنشنه أعرفها من أخزم هل تلد الحیه الا الحیه [944] .

عنه أضعاف قیمته.فقال علیه السلام: أما مالک، فلا نریده، و هو موفر علیک، و انما طلبت ما اخذ منا لأن فیه مغزل فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و مقنعتها، و قلادتها، و قمیصها، فأمر برد ذلک، و زاد علیه مائتی دینار، فأخذها زین العابدین علیه السلام، و فرقها فی الفقراء و المساکین، ثم أمر برد الاساری و سبایا البتول الی أوطانهم بمدینه الرسول.فأما رأس الحسین علیه السلام، فروی أنه اعید، فدفن بکربلا مع جسده الشریف، و کان عمل الطائفه علی هذا المعنی المشار الیه [945] .قال الفاضل المتبحر: و أما الرأس الشریف اختلف الناس فیه، فقال قوم: ان عمرو بن سعید دفنه بالمدینه، و عن منصور بن جمهور أنه دخل خزانه یزید بن معاویه لما فتحت وجد به جؤنه حمراء، فقال لغلامه سلیم: احتفظ بهذه الجؤنه، فانها کنز من کنوز بنی امیه، فلما فتحها اذا فیها رأس الحسین علیه السلام و هو مخضوب بالسواد، فقال لغلامه: ایتنی بثوب، فأتاه به فلفه، ثم دفنه بدمشق عند باب الفرادیس عند البرج الثالث مما یلی الشرق.و حدثنی جماعه من أهل مصر أن مشهد الرأس عندهم یسمونه مشهد الکریم، علیه من الذهب شی ء کثیر، یقصدونه فی المواسم و یزورونه، و یزعمون أنه مدفون هناک، والذی علیه المعول من الأقوال أنه اعید الی الجسد بعد أن طیف به فی البلاد و دفن معه [946] .و قال صاحب المناقب: و ذکر أبوالعلاء الحافظ باسناده، عن مشایخه: ان یزید بن معاویه حین قدم علیه رأس الحسین علیه السلام بعث الی المدینه، فأقدم علیه عده من موالی بنی هاشم، و ضم الیهم عده من موالی أبی سفیان، ثم بعث بثقل الحسین و من بقی من أهله

معهم، و جهزهم بکل شی ء، و لم یدع لهم حاجه بالمدینه الا أمر لهم بها، و بعث برأس الحسین علیه السلام الی عمرو بن سعید بن العاص، و هو اذ [ صفحه 337] ذاک عامله علی المدینه، فقال عمرو: وددت أنه لم یبعث به الی، ثم أمر عمرو به، فدفن بالبقیع عند قبر امه فاطمه علیهاالسلام.و ذکر غیره أن سلیمان بن عبدالملک بن مروان رأی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی المنام، کأنه یبره و یلطفه، فدعا الحسن البصری، فسأله عن ذلک، فقال: لعلک اصطنعت الی أهله معروفا، فقال سلیمان: انی وجدت رأس الحسین علیه السلام فی خزانه یزید بن معاویه، فکسوته خمسه من الدیباج، و صلیت علیه فی جماعه من أصحابی و قبرته، فقال الحسن: ان النبی صلی الله علیه و آله و سلم رضی منک بسبب ذلک، و أحسن الی الحسن، و أمر له بالجوائز.و ذکر غیرهما: أن رأسه علیه السلام صلب بدمشق ثلاثه أیام، و مکث فی خزائن بنی امیه حتی ولی سلیمان بن عبدالملک، فطلب فجی ء به و هو عظیم أبیض، فجعله فی سفط و طیبه، و جعل علیه ثوبا، و دفنه فی مقابر المسلمین بعد ما صلی علیه، فلما ولی عمر بن عبد العزیز بعث الی المکان یطلب منه الرأس، فاخبر بخبره، فسأل عن الموضع الذی دفن فیه، فنبشه و أخذه، والله أعلم ما صنع به، فالظاهر أنه بعث به الی کربلاء، فدفن مع جسده علیه السلام.ثم قال الفاضل: هذه أقوال المخالفین فی ذلک، و المشهور بین علمائنا الامامیه أنه دفن رأسه مع جسده، رده علی بن الحسین علیه السلام، و قد وردت أخبار کثیره فی أنه مدفون عند قبر أمیرالمؤمنین علیه السلام [947]

.أقول: منها ما روی فی فرحه الغری مسندا، عن محمد بن یعقوب، عن علی بن ابراهیم، عن أبیه، عن یحیی بن زکریا، عن یزید بن طلحه، قال: قال لی أبوعبدالله علیه السلام و هو بالحیره: أما ترید ما وعدتک؟ قال: قلت، بلی، یعنی الذهاب الی قبر أمیرالمؤمنین علیه السلام، قال: فرکب و رکب اسماعیل معه، و رکبت معهم، حتی اذا جاز الثویه، و کان بین الحیره و النجف عند ذکوات بیض، نزل و نزل اسماعیل و نزلت معهم، فصلی و صلی اسماعیل و صلیت معهم، فقال لاسماعیل: قم فسلم علی جدک الحسین علیه السلام فقلت: جعلت فداک ألیس الحسین بکربلا؟ فقال: نعم، [ صفحه 338] و لکن لما حمل رأسه الی الشام سرقه مولی لنا، و دفنه بجنب أمیرالمؤمنین علیه السلام [948] .قال السید المرتضی: هذا أمر قد رواه جمیع الرواه والمصنفین فی یوم الطف فان تعجب متعجب من تمکین الله تعالی من ذلک من فحشه و عظم قبحه، فلیس حمل الرأس الی الشام بأفحش و لا أقبح من القتل نفسه، و قد تمکن الله تعالی منه و من قتل أمیرالمؤمنین علیه السلام من قتله، و من شرط التکلیف التمکین من القبیح فی دار التکلیف، و لا یحول الله تعالی بین المکلف و بینه، و انما تمکن من ذلک کما تمکن فی دار التکلیف من کل قبیح مما یکثر تعداده انتهی.و رأیت فی مسند الزهراء لبعض علمائنا خبرا غریبا، روی عن فرات بن الأحنف، قال: کنت مع أبی عبدالله علیه السلام، فلما صرنا الی الثویه نزل فصلی رکعتین، فقلت: یا سیدی ما هذه الصلاه؟ قال: هذا موضع منبر القائم، أحببت أن أشکر الله فی هذا الموضع.ثم مضی و مضیت معه حتی انتهی

الی القائم الذی علی الطریق، فنزل فصلی رکعتین، فقلت: ما هذه الصلاه؟ قال: هاهنا نزل القوم الذین کان معهم رأس الحسین علیه السلام فی صندوق، فبعث الله عزوجل طیرا فاحتمل الصندوق بما فیه، فمر بهم جمال فأخذوا رأسه و جعلوه فی الصندوق، فنزلت و صلیت هاهنا شکرا لله.ثم مضی و مضیت معه حتی انتهی الی موضع، فنزل و صلی رکعتین، و قال: هاهنا قبر أمیرالمؤمنین علیه السلام الحدیث [949] .فی الکامل، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: اذا أتیت الغری، رأیت قبرین: قبرا کبیرا، و قبرا صغیرا. فأما الکبیر، فقبر أمیرالمؤمنین صلوات الله علیه. و أما الصغیر، فرأس الحسین علیه السلام [950] .و فیه و فی غیره فی حدیث طویل، عن یونس بن ظبیان، قل: کنت عند أبی عبدالله علیه السلام، فلما خرجنا من الحیره، قال: تقدم یا یونس، قال: فأقبل یقول: تیامن تیاسر، فلما انتهینا الی الذکوات الحمر، قال: هو المکان؟ قلت: نعم فتیامن، [ صفحه 339] ثم قصد الی موضع فیه عین ماء فتوضأ، ثم دنا من أکمه [951] فصلی عندها، ثم مال الیها و بکی، ثم مال الی أکمه دونها ففعل مثل ذلک، ثم قال: یا یونس افعل مثل ما فعلت.فلما فرغت، قال لی: یا یونس تعرف هذا المکان؟ فقلت: لا، فقال: الموضع الذی صلیت عنده أولا قبر أمیرالمؤمنین علیه السلام، و الأکمه الاخری رأس الحسین بن علی علیهماالسلام، فان الملعون ابن زیاد لما بعث برأس الحسین علیه السلام الی الشام رد الی الکوفه، فقال: أخرجوه عنها لا یفتتن به أهلها، فصیره الله عند أمیرالمؤمنین علیه السلام، فالرأس مع الجسد، و الجسد مع الرأس [952] .أقول: لا بأس بایراد ما خیل بالبال فی حل ما لعله یکون لأحد فیه سؤال و اشکال، فنقول:

الثویه کغنیه اسم موضع، و المراد بها التل القریب من المقابر من یسار من یسیر من الکوفه الی الغری، و فیها دفن کثیر من خیار أصحاب أمیرالمؤمنین علیه السلام، و هی موضع منبر القائم علیه السلام، فالصلاه فیها شکرا لله لما یظهر من دولته.و الذکوات جمع ذکوه کجمرات جمع جمره وزنا و معنی.و فی مجمع البحرین: الذکوات جمع ذکوه، الجمره الملتهبه من الحصی، و منه الحدیث قبر علی بین ذکوات بیض، و أحب التختم بما یظهره الله بالذکوات البیض [953] .و المراد بالقائم الذی فی الطریق ما هو الآن أکمه من رمل من یمین من یتوجه من الکوفه الی الغری، و هی کانت قصرا عالیا، فلما مر علیها جنازه مولانا أمیرالمؤمنین علیه السلام مال الیها و انحنی تواضعا، و لذا تسمی حنانه. و الظاهر من بعض تلک الروایات أن الرأس مدفون فیها.و یؤیده ما رواه محمد بن المشهدی فی مزاره: أن الصادق صلی فیها أربع رکعات، و زاره بزیاره مأثوره و ذکر الزیاره. [ صفحه 340] و لا ینافی بعدها من المشهد الشریف کونه مدفونا بجنبه لصدقها عرفا، کما یقال: ظهر الکوفه، و یراد به المشهد، و یقال: کربلا بجنب الکوفه، و هذا واضح.و فی کتاب عتیق تصنیف بعض علمائنا الامامیه ما صورته: ذکر عبدالله بن عمر الوراق فی کتابه أنه لما حضر الرأس بین یدی ابن زیاد أمر حجاما، فقال له: قوره فقوره، و أخرج لغادیده و نخاعه و ما حوله من اللحم انتهی.التقویر: القطع مدورا. و اللغادید: هی اللحمات بین الحنک و صفحه العنق، فان لم تکن الحنانه مدفنا لرأسه الشریف، فلتکن مدفنا للحوم الرأس. و اختطاف الطیر الصندق لا ینافی صیرورته الی مولی من موالیهم علیهم السلام

آخرا، بل یحتمل أن یکون الطیر هو المولی الذی سرقه و اختطفه کالطیر فدفنه. و علی التقدیرین انما کان هذا بعد رده من الشام، لمکان المعجزات المشاهده من رأسه المقدس.و ظاهر قوله فی الخبر الذی فی الفرحه «حتی اذا جاز الثویه و کان بین الحیره و النجف عند ذکوات بیض نزل» مع ما فی الروایه التی نقلت من الکامل «فلما انتهینا الی الذکوات الحمر» أن الأحجار البیض التی تلتقط للخواتیم، و فیها روی من تختم بما یظهره الله بالذکوات البیض و نظر الیه، کتب الله له بکل نظره زوره. ینبغی أن یلتقط مما بین الحنانه و مشهد أمیرالمؤمنین علیه السلام لا غیر أخذا بالمجزوم به و المتیقن.و قوله «فالرأس مع الجسد و الجسد مع الرأس» أی: عند الله و بعد ما صیره الله عند أبیه؛ لأن الشهید حتی عند ربه یرزق، فیکون لا محاله منضما بالجسد، و ان کان ظاهرا بعیدا مدفنه من مدفن الجسد.قال السید فی کتاب الاقبال: اعلم أن اعاده رأس مقدس مولانا الحسین علیه السلام الی جسده الشریف یشهد به لسان القرآن الکریم المنیف، حیث قال: (و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون) فهل بقی شک حیث أخبر الله أنه من حیث استشهد حی عند ربه مرزوق مصون، فلا ینبغی أن یشک فی هذا العارفون.و أما کیفیه احیائه بعد شهادته، و کیفیه جمع رأسه الشریف الی جسده بعد مفارقته، فهذا سؤال یکون فیه سوء أدب من العبد، و اقدام مالم یکلف العلم به، و لا [ صفحه 341] السؤال عن صفاته.و أما تعیین الاعاده یوم الأربعین من قتله، و الوقت الذی قتل فیه الحسین علیه السلام: و نقله

الله جل جلاله الی شرف فضله، و قد کان الاسلام مقلوبا و الحق مغلوبا، و ما تکون الاعاده بامور دنیویه، و الظاهر أنها بقدره الاله، لکن وجدت نحو عشر روایات مختلفات فی حدیث الرأس الشریف کلها منقولا، و لم أذکر الی الآن أننی وقفت و لا رویت تسمیه أحد ممن کان من الشام حتی أعادوه الی جسده الشریف بالحائر علیه أفضل السلام، و لا کیفیه حمله من الشام الی الحائر علی صاحبه أکمل التحیه و الاکرام، و لا کیفیه لدخول حرمه المعظم، و لا من حفر ضریحه المقدس المکرم حتی عاد الیه، و هل وضعه موضعه من الجسد، أو فی الضریح مضموما الیه؟ فلیقصر الانسان علی ما یجب علیه من تصدیق القرآن، من أن الجسد المقدس تکمل عقیب الشهاده، و أنه حی یرزق فی دار السعاده، ففی بیان الکتاب العزیز ما یغنی عن زیاده دلیل و برهان [954] .

من صفر، و الظاهر کونهما واحدا لاتفاقهما معا غالبا، لکن قد یتفارقان، فینبغی أن یکون ابهامهم علیهم السلام الأمر، و عدم بیانهم فی موضع الحاجه للمسامحه و البناء علی الغالب، و هو اکمال محرم و عدم حسبان العاشر من جمله الأربعین.أما اکمال محرم غالبا، فلما روی فی الکافی و التهذیب و غیرهما فی کتاب الصوم، عن أبی عبدالله علیه السلام ما حاصله: أن شعبان لا یتم أبدا، و رمضان لا ینقص أبدا، الی أن قال: و المحرم ثلاثون یوما [956] .و أما عدم حسبان العاشر، فلکون شهادته علیه السلام فی آخر الیوم بعد مضی عامته، و ببیان آخر: أنهم لما نهونا عما سکتوا عن بیانه بقولهم علیه السلام «اسکتوا عما سکت الله و رسوله عنه» ینبغی الاقتصار فیما سکتوا علی العمل بالشائع الکثیر الوقوع، و هو هنا یوم العشرین من صفر، لما عرفت من أن الغالب کمال المحرم و عدم احتساب یوم القتل، و لهذا شاع العمل بزیاره الأربعین فیه.ثم قال رحمه الله فی الکتاب المزبور: وجدت فی المصباح أن حرم الحسین علیه السلام و صلوا المدینه مع مولانا علی بن الحسین علیهماالسلام یوم العشرین من صفر، و فی غیر المصباح أنهم وصلوا کربلاء أیضا فی عودهم من الشام یوم العشرین من صفر.و کلاهما مستبعدان؛ لأن عبیدالله بن زیاد کتب الی یزید یعرفه ما جری، و یستأذنه فی حملهم، و لم یحملهم حتی عاد الجواب الیه، و هذا یحتاج الی نحو عشرین یوما و أکثر منها.و لأنه لما حملهم الی الشام، روی أنهم أقاموا فیها شهرا فی موضع لا یکنهم [ صفحه 343] من حر و لا برد، و صوره الحال یقتضی أنهم تأخروا أکثر من أربعین یوما من یوم قتله

علیه السلام، الی أن وصلوا العراق أو المدینه.و أما جوازهم فی عودهم علی کربلا، فیمکن ذلک، و لکنه ما یکون وصولهم الیها یوم العشرین من صفر؛ لأنهم اجتمعوا علی ما روی مع جابر بن عبدالله الأنصاری، فان کان جابر وصل زائرا من الحجاز، فیحتاج وصول الخبر الیه و مجیئه الی أکثر من أربعین یوما، أو علی أن یکون وصل جابر من غیر الحجاز من الکوفه أو غیرها [957] .أقول: غایه ما قال رحمه الله بعد تسلیمه محض استبعاد: و لا ینبغی بمحضه انکار الروایات، فانا سمعنا من الموثقین قرب الکوفه من دمشق بما قد یتیسر للبرید أن یسیر بثلاثه أیام، و لا سیما للولاه و الحکام بالجور، و سیما مثل هذا الخبر المیشوم الذی هو عید للشامیین، و مده مقامهم فی دمشق علی ما فی المنتخب لا یعلم کونها زائده علی ثمانیه أیام تقریبا، و لم نظفر علی روایه دلت علی مقامهم فیها مده شهر والله یعلم، و أیضا قد یذهب الحمام بالمکاتیب بأسرع من ذلک.و استبعاد مجی ء جابر من أرض الحجاز أبعد من هذا، لما روی أن أباحنیفه [958] رأی هلال ذی الحجه بالکوفه أو بغداد و ورد مکه و حج فی تلک السنه، و لأن أخبار نواعیه علیه السلام من الجن و الطیر و انقلاب التربه دما و غیر ذلک أکثر من أن یخفی علی أمثال جابر، کما مضی بعضه، والله أعلم بحقیقه الحال، و التسلیم لنا خیر للمآل.فی المنتخب: لما کان الیوم الثامن - أی: من الأیام التی ناحوا فیها علی الحسین علیه السلام - دعاهن یزید، و عرض علیهن المقام، فأبین و أردن الرجوع الی المدینه، فأحضر لهم المحامل و زینها، و أمر بانطاع الأبریسم

و صبت علیها الأموال، و قال: یا ام کلثوم خذوا هذا المال عوض ما أصابکم، فقالت ام کلثوم: یا یزید ما أقل حیاءک، و أصلف وجهک، تقتل أخی و أهل بیتی، و تعطینی عوضهم مالا، والله [ صفحه 344] لا کان ذلک أبدا [959] .أقول: عند عرفت مما فی الفصل السابق و مما ذکر هنا، أن عله الأمر بالزیاره فی الأربعین: اما وصول رأس الحسین علیه السلام الی جسده الشریف فیه، أو وصولهم مع من کان مع جابر الی زیارته علیه السلام فیه، و لو لم یکن ما ذکر عله تامه فلا ضیر لأمرهم علیهم السلام بالزیاره، و ان لم یکن سر الأمر و علته معلوما، و انما نحن من المسلمین هذا.و لکن لشیخنا البهائی قول بزیاره الحسین علیه السلام فی تاسع عشر صفر، و فیه غرابه، فقال فی رساله له فی معرفه شهور السنه ما هذه عبارته: التاسع عشر فیه زیاره الأربعین لأبی عبدالله الحسین علیه السلام، و هی مرویه عن الصادق علیه السلام، و وقتها عند ارتفاع النهار، و فی هذا الیوم و هو یوم الأربعین من شهادته علیه السلام کان قدوم جابر بن عبدالله الأنصاری رضی الله عنه لزیارته علیه السلام، و اتفق فی ذلک الیوم ورود حرمه علیه السلام من الشام الی کربلا قاصدین المدینه علی ساکنها السلام و التحیه [960] . انتهی.و فی کتاب بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، تألیف محمد بن أبی القاسم الطبری، عن الأعمش، عن عطیه العوفی، قال: خرجت مع جابر بن عبدالله الأنصاری زائرا قبر الحسین علیه السلام، فلما وردنا کربلا دنا جابر من شاطی ء الفرات، فاغتسل ثم اتزر بازار، و ارتدی بآخر، ثم فتح صره فیها سعد فنثرها علی بدنه، ثم لم یخط خطوه الا ذکر الله، حتی اذا

دنا من القبر، قال: ألمسنیه، فألمسته، فخر علی القبر مغشیا علیه، فرششت علیه شیئا من الماء، فلما، أفاق، قال: یا حسین ثلاثا، ثم قال: حبیب لا یجیب حبیه.ثم قال: و أنی لک بالجواب، و قد شحطت أوداجک علی أثباجک، و فرق بین بدنک و رأسک، فاشهد أنک ابن خیر النبیین، و ابن سید المؤمنین، و ابن حلیف التقوی، و سلیل الهدی، و خامس أصحاب الکساء، و ابن سید النقباء، و ابن فاطمه [ صفحه 345] سیده النساء، و مالک لا تکون هکذا؟ و قد غذتک کف سید المرسلین، و ربیت فی حجر المتقین، و رضعت من ثدی الایمان، و فطمت بالاسلام، فطبت حیا و طبت میتا، غیر أن قلوب المؤمنین غیر طیبه بفراقک، و لا شاکه فی الخیره لک، فعلیک سلام الله و رضوانه، و أشهد أنک مضیت علی ما مضی علیه أخوک یحیی بن زکریا.ثم جال ببصره حول القبر، و قال: السلام علیکم أیتها الأرواح التی حلت بفناء قبر الحسین، و أناخت برحله، أشهد أنکم أقمتم الصلاه، و آتیتم الزکاه، و أمرتم بالمعروف، و نهیتم عن المنکر، و جاهدتم الملحدین، و عبدتم الله حتی أتاکم الیقین، والذی بعث محمدا بالحق نبیا لقد شارکناکم فیما دخلتم فیه.قال عطیه: فقلت لجابر: فکیف؟ و لم نهبط وادیا، و لم نعل جبلا، و لم نضرب بسیف، و القوم قد فرق بین رؤوسهم و أبدانهم، و اوتمت أولادهم، و أرملت الأزواج؟فقال لی: یا عطیه سمعت حبیبی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: من أحب قوما حشر معهم، و من أحب عمل قوم اشرک فی عملهم، والذی بعث محمدا بالحق ان نیتی و نیه أصحابی جمیعا علی

ما مضی علیه الحسین علیه السلام و أصحابه الحدیث [961] .قال السید فی اللهوف: و لما رجعت نساء الحسین علیه السلام و عیاله من الشام، و بلغوا الی العراق، قالوا للدلیل: مر بنا علی طریق کربلا، فوصلوا الی موضع المصرع، فوجدوا جابر بن عبدالله الأنصاری، و جماعه من بنی هاشم، و رجالا من آل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قد وردوا لزیاره قبر الحسین علیه السلام، فتوافوا فی وقت واحد، و لاقوا بالبکاء و الحزن و اللطم، و أقاموا المآتم المقرحه للأکباد، و اجتمعت الیهم نساء ذلک السواد، فأقاموا عیل ذلک أیاما.فروی عن أبی حباب الکلبی، قال: حدثنا الجصاصون، قالوا: کنا نخرج الی الجبانه فی اللیل عند مقتل الحسین علیه السلام، فنسمع الجن ینوحون علیه، فیقولون:مسح الرسول جبینه فله بریق فی الخدودأبواه من علیا قریش و جده خیر الجدود [ صفحه 346] قال: ثم انفصلوا من کربلاء طالبین المدینه، قال بشیر بن جذلم: فلما قربنا المدینه، نزل علی بن الحسین علیهماالسلام، فحط رحله، و ضرب فسطاطه، و أنزل نساءه، و قال: یا بشیر رحم الله أباک لقد کان شاعرا، فهل تقدر علی شی ء منه، فقلت: بلی یابن رسول الله انی لشاعر، قال: فادخل المدینه وانع أباعبدالله علیه السلام، قال بشیر فرکبت فرسی، و رکضت حتی دخلت المدینه، فلما بلغت مسجد النبی صلی الله علیه و آله و سلم رفعت صوتی بالبکاء، و أنشأت أقول:یا أهل یثرب لا مقام لکم بها قتل الحسین فأدمعی مدرارالجسم منه بکربلاء مضرج و الرأس منه علی القناه یدارقال: ثم قلت: هذا علی بن الحسین علیه السلام مع عماته و أخواته، قد حلوا بساحتکم، و نزلوا بفنائکم، و أنا رسوله الیکم، اعرفکم مکانه، قال: فما

بقیت بالمدینه مخدره و لا محجبه الا برزن من خدورهن، مکشوفه شعورهن، مخمشه وجوههن، ضاربات خدودهن، یدعین بالویل و الثبور، فلم أر باکیا و لا باکیه أکثر من ذلک الیوم، و لا یوما أمر علی المسلمین منه، و سمعت جاریه تنوح علی الحسین علیه السلام فتقول:نعی سیدی ناع نعاه فأوجعا و أمرضنی ناع نعاه فأفجعافعینی جودا بالدموع و أسکبا وجودا بدمع بعد دمعکما معاعلی من دهی عرش الجلیل فزعزعا فأصبح هذا المجد و الدین اجدعاعلی ابن نبی الله و ابن وصیه و ان کان عنا شاخص الدار أشسعاثم قالت: أیها الناعی جددت حزننا بأبی عبدالله علیه السلام، و خدشت منا قروحا لما تندمل، فمن أنت یرحمک الله؟ فقلت: أنا بشیر بن جذلم، و جهنی مولای علی ابن الحسین علیه السلام و هو نازل من موضع کذا و کذا مع عیال أبی عبدالله الحسین علیه السلام و نسائه.قال: فترکونی مکانی و بادروا، فضربت فرسی حتی رجعت الیهم، فوجدت الناس قد أخذوا الطریق و المواضع، فنزلت عن فرسی و تخطأت رقاب الناس، حتی قربت من باب الفسطاط، و کان علی بن الحسین علیه السلام داخلا، فخرج و معه خرقه یمسح بها دموعه، و خلفه خادم و معه کرسی، فوضعه له و جلس علیه، و هو [ صفحه 347] لا یتمالک من العبره، فارتفعت أصوات الناس بالبکاء، و حنین النسوان و الجواری، و الناس من کل ناحیه یعزونه، فضجت تلک البقعه ضجه شدیده، فأومأ بیده أن اسکتوا، فسکنت فورتهم.فقال علیه السلام: الحمدلله رب العالمین، الرحمن الرحیم، مالک یوم الدین، باری ء الخلائق أجمعین، الذی بعد فارتفع فی السماوات العلی، و قرب فشهد النجوی، نحمده علی عظائم الامور، و فجائع الدهور، و ألم الفجائع، و مضاضه اللواذع،

و جلیل الرزء، و عظیم المصائب الفاظعه، الکاظه الفادحه الجائحه.أیها القوم ان الله و له الحمد ابتلانا بمصائب جلیله، و ثلمه فی الاسلام عظیمه، قتل أبوعبدالله علیه السلام و عترته، و سبی نساؤه و صبیته، و داروا برأسه فی البلدان من فوق عالی [962] السنان، و هذه الرزیه التی لا مثلها رزیه.أیها الناس فأی رجالات منکم یسرون بعد قتله؟ أم أیه عین منکم تحبس دمعها و تضن عن انهمالها؟ فلقد بکت السبع الشداد لقتله، و بکت البحار بأمواجها و السماوات بأرکانها، و الأرض بأرجائها، و الأشجار بأغصانها، و الحیتان فی لجج البحار، و الملائکه المقربون و أهل السماوات أجمعون.أیها الناس أی قلب لا یتصدع لقتله، أم أی فؤاد لا یحن الیه، أم أی سمع یسمع هذه الثلمه التی ثلمت فی الاسلام.أیها الناس أصبحنا مطردین، مشردین، مذودین، شاسعین عن الأمصار، کأنا أولاد ترک و کابل، من غیر جرم اجترمناه، و لا مکروه ارتکبناه، و لا ثلمه فی الاسلام ثلمناها، ما سمعنا بهذا فی آبائنا الأولین، ان هذا الا اختلاق.فو الله لو أن النبی تقدم الیهم فی قتالنا، کما تقدم الیهم فی الوصاءه بنا لما زادوا علی ما فعلوا بنا، فانا لله و انا الیه راجعون، من مصیبه ما أعظمها، و أوجعها و أفجعها، و أکظها و أفظعها، و أمرها و أفدحها، فعند الله نحتسب فیما أصابنا و بلغ بنا، انه عزیز ذو انتقام.قال: فقام صوحان بن صعصعه بن صوحان، و کان زمنا فاعتذر الیه بما عنده [ صفحه 348] من زمانه رجلیه، فأجابه بقبول معذرته، و حسن الظن فیه، و شکر له، و ترحم علی أبیه [963] .أقول: ثم انه علیه السلام رحل الی المدینه، ثم الی الروضه

البهیه، فلو نظرت الی انکساره و ملالته، و رأیت اکتیابه فی جلالته، شاکیا فی حضره جده موجدته، ناعیا أباه و سلیلته، ساکبا دموعه و عبرته، شاقا رثه و طمرته [964] ، باثا حزنه و زفرته، فکانت تبکی علیه محاریب المساجد، و تندب لدیه مبانی القواعد، لشجاک سماع تلک الواعیه، و دهاک رزؤتیک الداهیه.فکأنی بالنبی الرؤوف و الوالد العطوف، لصوته راحما، و لتضرعه سامعا، و لزفرته حزینا، و لدعوته مجیبا: یا مهجه قلبی، و یا لحمه صدری، ما فعل بأبیک فرخ المرتضی؟ ما صنع بوالدک بضعه الزهراء؟ أین خامس آل العباء؟ أین باقی أصحاب الکساء؟ أین ابن مکه و منی؟ أین ابن زمزم و الصفا؟عزیز علی جده أن یری الوری و لا یسمع له حسیس و لا نجوی، عزیز علی جده أن یکون عطشانا فلا یروی، و یحیط به من کل جهه البلوی، عزیز علی امه نظرت بالحسره الی بناته العطشی، و سکب دمعته علی ذراریه القتلی، عزیز علی امه التفاته یمینا و شمالا لا یری الا العدی، و رمقه بعینه الی عترته بلا حمی، عزیز علی أبیه أن یلحظ ذریته الضاجین بالشکوی، و یرمق عشیرته العاجین للداهیه الدهماء.عزیز علی أبیه أن یکون وحیدا فی العری، و یستغیث و یخذله الوری، عزیز علی أبیه أن یستعین و لا یعینه الملأ، و لا یکون له الیه سبیل ینتهی، عزیز علی أبیه أن تنکسر سفینته فی الدهماء، و یسیل من أعضائه الدماء، و یکون جریحا لا یتداوی.فلما رجعوا الی بیوتهم الخاویه، و دورهم الخالیه، و مساکنهم النادبه، فکأنی بالدور تندب بلسان الحال، و تنوح بتسکاب الدموع علی الارتحال، و تتأوه [ صفحه 349] کالثواکل، و تتحنن علی المصائب

و النوازل، و تصرخ کالصوائح، و تضج علی فقد النوازح، و تعج لمصارع الحامیات، و تأن علی طموس آثار الکافلات، و کأنها تقول: واحزناه علی شماته ما یحسدنی من الدیار، و واقلقاه، علی اضمحلال ما بی من الشرف علی الکوکب السیار، و یا شوقاه الی سرج أنور من الصباح، و یا حباه الی أضواء أغنت من المصباح.کم أناروا باشراق مآثرهم ظلمتی، و کم آنسوا باسماع دعواتهم وحشتی، کم رتقوا بلطیف مواساتهم فتقی، و کم ألتذ بلذیذ مناجاتهم سمعی، و لیس هذا بأعجب العجاب، لافتقادها لب اللباب، بل التعجب منعکس من أنه کیف هدأت عن العویل و البکاء؟ و قد عزت علیه فقدان الأعزاء، و کیف صبرت علی القذی و الشجی؟ و قد غاب عنها سلطان کربلا.و کما أنه تنوح علیه بقاع الأرض، تبکی علیه عیون الفرض، الصلاه تعانق الزکاه بالبکاء، و الصوم یوافق الحج فی النداء، و کلها تنادی الاخری بالعویلاء، و تتحنن عیونها الی البکاء، و تجود متشربه بالماء، و تنتحب کالثاکلات لفقد العزاء، و تتلظی لعطشان ذابله الشفاه، و تأن علی افتقاده کالأیامی.و هکذا الحال الی أن مضی الضجیج من المحاریب، و سال ماء العیون من الموازیب، الی أن وصل ماء الأجیج الی منی، ثم الی زمزم و الصفا، فساعدها کل علی النوح و البکاء، و لان من رنینهم أهل الأرض و السماء، فبثوا بثهم و حزنهم الی الاله، و غشی الرنه و الضجه سدره المنتهی، و ثارت الوحشه فی الجنه المأوی، و زاغ البصر و قد طغی، لما رأی تیک الرزیه الکبری، و نتاج ما أحبله اللات و العزی و مناه الثالثه الاخری، ثم اختطاف الأشقی الذی کذب و تولی فذهب الی

أهله یتمطی، أولی له فأولی، ثم أولی له فأولی أیحسب الانسان أن یترک سدی، أم للانسان ما تمنی، فله الحسنی، و لله السوءآی، تلک اذا قسمه ضیزی، بل لله الآخره و الاولی، و سیصلیه نارا تلظی، و لله در من قال:وقفت علی دار النبی محمد فألفیتها قد أقفرت عرصاتهاو أمست خلاء من تلاوه قاری ء و عطل منها صومها و صلاتها [ صفحه 350] و کانت ملاذا للأنام و جنه من الخطب یغشی المعتفین صلاتها [965] .فأقوت من السادات من آل هاشم و لم یجتمع بعد الحسین شتاتهافعینی لقتل السبط عبری ولوعتی علی فقدهم ما تنقضی زفراتهافیا کبدی کم تصبرین علی الأذی أما آن تفنی اذا حسراتهافی کامل الزیارات: أبی و جماعه من مشایخی، عن سعد، عن ابن أبی الخطاب، عن أبی داود المسترق، عن بعض أصحابنا، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال بکی علی بن الحسین علی الحسین بن علی علیهماالسلام عشرین سنه، أو أربعین سنه ما وضع بین یدیه طعام الا بکی، حتی قال مولی له: جعلت فداک انی أخاف علیک أن تکون من الهالکین، قال: انما أشکو بثی و حزنی الی الله، و أعلم من الله ما لا تعلمون، انی لم أذکر مصرع بنی فاطمه الا خنقتنی العبره لذلک [966] .و فیه محمد بن جعفر، عن محمد بن الحسین، عن علی بن أسباط، عن اسماعیل بن منصور، عن بعض أصحابنا، قال: أشرف مولی لعلی بن الحسین علیهماالسلام و هو فی سقیفه له ساجد یبکی، فقاله له: یا علی بن الحسین أما آن لحزنک ان ینقضی؟ فرفع رأسه الیه، فقال: ویلک أو ثکلتک امک، والله لقد شکی یعقوب الی ربه فی أقل مما رأیت حین قال: (یا أسفی علی

یوسف) [967] و انه فقد ابنا واحدا، و أنا رأیت أبی و جماعه أهل بیتی یذبحون حولی.قال: و کان علی بن الحسین علیهماالسلام یمیل الی ولد عقیل، فقیل له: ما بالک تمیل الی بنی عمک هؤلاء دون آل جعفر؟ فقال: انی أذکر یومهم مع أبی عبدالله الحسین ابن علی علیهماالسلام فأرق لهم [968] .قال السید و الشیخ فی المنتخب و ملخصهما: أنه روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: ان زین العابدین علیه السلام کان مع علمه و صبره شدید الجزع و الشکوی لهذه [ صفحه 351] المصیبه و البلوی، و أنه علیه السلام بکی علی أبیه أربعین سنه بدمع مسفوح، و قلب مقروح، صائما نهاره، قائما لیله، فاذا حضر الافطار جاء غلامه بطعامه و شرابه فیضعه بین یدیه، فیقول: کل یا مولای، فیقول: واأباه أآکل و قتل ابن رسول الله جائعا، أأشرب و قتل ابن رسول الله عطشانا، فلا یزال یکرر ذلک و یبکی حتی یبتل طعامه من دموعه، و یمزج شرابه بدموعه، فاذا أفاق أکل قلیلا، و حمد الله کثیرا، و قام الی عباده ربه، و أصبح صائما، و لم یزل هکذا حتی لحق بالله عزوجل.قال: و حدث مولی له علیه السلام أنه بزر یوما الی الصحراء، قال: فتبعته فوجدته قد سجد علی حجاره خشنه، فوقفت و أنا أسمع شهیقه و بکاءه، و أحصیت علیه ألف مره و هو یقول: لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله تعبدا و رقا، لا اله الا الله ایمانا و صدقا، ثم رفع رأسه من سجوده، و ان لحیته و وجهه قد غمرا بالماء من دموع عینیه.فقلت: یا سیدی ما آن لحزنک أن ینقضی، و لبکائک أن یقل؟فقال لی:

ویحک ان یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم علیه السلام کان نبیا ابن نبی له اثنا عشر ابنا، فغیب الله واحدا منهم، فشاب رأسه من الحزن، واحدودب ظهره من الغم، و ذهب بصره من البکاء، و ابنه حی فی دار الدنیا، و أنا رأیت أبی و أخی و سبعه عشر من أهل بیتی مصرعین مقتولین، فکیف ینقضی حزنی و یقل بکائی [969] .قال الفاضل: و فی مصباح المتهجد: کان له خریطه فیها تربه الحسین علیه السلام و کان لا یسجد الا علی التراب [970] .و فیه: و من ندبه ما روی الزهری: یا نفس حتام الی الحیاه سکونک، والی الدنیا و عمارتها رکونک، أما اعتبرت بمن مضی من أسلافک، و من وارته الأرض من الافک، و من فجعت به من اخوانک:فهم فی بطون الأرض بعد ظهورها محاسنهم فیها بوال دواثرخلت دورهم منهم و أقوت عراصهم و ساقتهم نحو المنایا المقادر [ صفحه 352] و خلوا عن الدنیا و ما جمعوا لها و ضمتهم تحت التراب الحفائر [971] .أقول: و قد روی أنه علیه السلام اعتزل الناس و بنی بالبادیه مده من الدهر، و کان یرحل أحیانا الی زیاره جده أمیرالمؤمنین و أبیه علیهم السلام.و فی المنتخب: و أما ام کلثوم، فحین توجهت الی المدینه، جعلت تبکی و تقول بحزن و بکاء و ثبور:مدینه جدنا لا تقبلینا فبالحسرات و الأحزان جئناألا فاخبر رسول الله عنا بأنا قد فجعنا فی أخیناو أخبر جدنا انا اسرنا و بعد الأسر یا جدا سبیناو رهطک یا رسول الله أضحوا عرایا بالطفوف مسلبیناو قد ذبحوا الحسین و لم یراعوا جنابک یا رسول الله فینافلو نظرت عیونک للاساری علی أقتاب الجمال محملینارسول الله بعد الصون صارت عیون الناس

ناظره الیناو کنت تحوطنا حتی تولت عیونک ثارت الأعداء علیناأفاطم لو نظرت الی السبایا بناتک فی البلاد مشتتیناأفاطم لو نظرت الی الحیاری و لو أبصرت زین العابدیناأفاطم لا لقیت من عداک و لا قیراط مما قد لقینافلو دامت حیاتک لم تزالی الی یوم القیامه تندبیناو عرج بالبقیع وقف و ناد أأین حبیب رب العالمیناو قل یا عم یا الحسن الزکی عیال أخیک أضحوا ضائعیناأیا عماه ان أخاک أضحی بعیدا عنک بالرمضاء رهینابلا رأس تنوح علیه جهرا طیور و الوحوش الموحشیناو لو عاینت یا مولای ساقوا حریما لا یجدن لهم معیناعلی متن النیاق بلا وطاء و شاهدت العیال مکشفینامدینه جدنا لا تقبلینا فبالحسرات و الأحزان جئنا [ صفحه 353] خرجنا منک بالأهلین جمعا رجعنا لا رجال و لا بنیناو کنا فی الخروج بجمع شمل رجعنا حاسرین مسلبیناو کنا فی أمان الله جهرا رجعنا بالقطیعه خائفیناو مولانا الحسین لنا أنیس رجعنا و الحسین به رهینافنحن الضائعات بلا کفیل و نحن النائحات علی أخیناو نحن السائرات علی المطایا نشال علی جمال المبغضیناو نحن بنات یس و طه و نحن الباکیات علی أبیناو نحن الطاهرات بلا خفاء و نحن المخلصون المصطفوناو نحن الصابرات علی البلایا و نحن الصادقون الناصحوناألا یا جدنا قتلوا حسینا و لم یرعوا جناب الله فیناألا یا جدنا بلغت عدانا مناها و اشتفی الأعداء فینالقد هتکوا النساء و حملوها علی الأقتاب قهرا أجمعیناو زینب أخرجوها من خباها و فاطم واله تبدی الأنیناسکینه تشتکی من حر و جد تنادی الغوث رب العالمیناو زین العابدین بقید ذل و راموا قتله أهل الخؤونافبعدهم علی الدنیا تراب فکأس الموت فیها قد سقیناو هذا قصتی مع شرح حالی ألا یا سامعون

ابکوا علیناقال الراوی: و أما زینب: فأخذت بعضادتی باب المسجد و نادت: یا جداه انی ناعیه الیک أخی الحسین علیه السلام، و هی مع ذلک لا تجف لها عبره من البکاء، و لا تفتر من البکاء و النحیب، و کلما نظرت الی علی بن الحسین تجدد حزنها، و زاد وجدها [972] . [ صفحه 354]

له خیر للصابرین) [975] و صبر صلی الله علیه و آله و سلم و لم یعاقب.و حین یقول: (و أمر أهلک بالصلاه و اصطبر علیها لا نسألک رزقا نحن نرزقک و العاقبه للتقوی) [976] و حین یقول: (الذین اذا أصابتهم مصیبه قالوا انا لله و انا الیه راجعون - اولئک علیهم صلوات من ربهم و رحمه و اولئک هم المهتدون) [977] . [ صفحه 355] و حین یقول: (انما یوفی الصابرون أجرهم بغیر حساب) [978] و حین یقول لقمان لابنه: (و اصبر علی ما أصابک ان ذلک من عزم الامور) [979] و حین یقول عن موسی علیه السلام: (و قال لقومه استعینوا بالله و اصبروا ان الأرض لله یورثها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین) [980] .و حین یقول: (الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر) [981] و حین یقول: (ثم کان من الذین آمنوا و تواصوا بالصبر و تواصوا بالمرحمه) [982] و حین یقول: (لنبلونکم بشی ء من الخوف و الجوع و نقص من الأموال و الأنفس و الثمرات و بشر الصابرین) [983] .و حین یقول: (و کأین من نبی قاتل معه ربیون کثیر فما وهنوا لما أصابهم فی سبیل الله و ما ضعفوا و ما استکانوا والله یحب الصابرین) [984] و حین یقول: (و الصابرین و الصابرات) [985] و حین یقول: (و اصبر حتی یحکم الله و هو خیر الحاکمین) [986] و أمثال ذلک من القرآن کثیر.و اعلم أی عم و ابن عم ان الله جل جلاله لم یبال بضر الدنیا لولیه ساعه قط، و لا شی ء أحب الیه من الضر و الجهد و الأواء [987] مع الصبر، و

أنه تبارک و تعالی لم یبال بنعیم الدنیا لعدوه ساعه قط، و لولا ذلک ما کان أعداؤه یقتلون أولیاءه، و یخوفونهم و یمنعونهم، و أعداؤه آمنون مطمئنون عالون ظاهرون.و لولا ذلک ما قتل زکریا و یحیی بن زکریا ظلما و عدوانا فی بغی من البغایا، و لولا ذلک ما قتل جدک علی بن أبی طالب علیه السلام لما قام بأمر الله جل و عز ظلما، [ صفحه 356] و عمک الحسین بن فاطمه صلوات الله علیهما اضطهادا و عدوانا.و لولا ذلک ما قال الله عزوجل فی کتابه: (و لولا أن یکون الناس امه واحده لجعلنا لمن یکفر بالرحمن لبیوتهم سقفا من فضه و معارج علیها یظهرون) [988] و لولا ذلک لما قال فی کتابه (أیحسبون أنما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون) [989] .و لولا ذلک لما جاء فی الحدیث: لولا أن یحزن المؤمن لجعلت للکافر عصابه من حدید لا یصدع رأسه أبدا، و لولا ذلک لما جاء فی الحدیث: ان الدنیا لا تساوی عند الله جناح بعوضه، و لولا ذلک ما سقی کافرا منها شربه من دماء، و لولا ذلک لما جاء فی الحدیث: لو أن مومنا علی قله جبل لأبتعث الله له کافرا أو منافقا یؤذیه، و لولا ذلک لما جاء فی الحدیث: انه اذا أحب الله قوما أو أحب عبدا صب علیه البلاء، فلا یخرج من غم الا و وقع فی غم.و لولا ذلک لما جاء فی الحدیث: ما من جرعتین أحب الی الله عزوجل أن یجرعهما عبده المؤمن فی الدنیا، من جرعه غیظ کظم علیها، و جرعه حزن عند مصیبه صبر علیها، بحسن عزاء و احتساب،

و لولا ذلک لما کان أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یدعون علی من ظلمهم بطول العمر، و صحه البدن، و کثره المال و الولد، و لولا ذلک ما بلغنا أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان اذا خص رجلا بالترحم علیه و الاستغفار استشهد.فعلیکم یا عم و ابن عم و بنی عمومتی و اخوتی بالصبر و الرضاء و التسلیم، و التفویض الی الله جل و عز، و الرضا و الصبر علی قضائه، و التمسک بطاعته، و النزول عند أمره، أفرغ الله علینا و علیکم الصبر، و ختم لنا و لکم بالأجر و السعاده، و أنقذنا و ایاکم من کل هلکه، بحوله و قوته، انه سمیع قریب، و صلی الله علی صفوته من خلقه محمد النبی و أهل بیته [990] .یقول المؤلف: اعلم أن دأب الله فی الصالحین و أولیائه المقربین، أنه تعالی یزودهم عن لذات الدنیا، کما یزود الراعی الشفیق أبلغ عن مراتع الهلکه، و کما [ صفحه 357] یحمی الحاذق مریضه عن لذیذ الأطعمه.و یؤکد ذلک ما روی أن موسی علیه السلام لما توجه الی مناجاه ربه، اعترضه رجل من عباد الله الصالحین، فقال له: یا موسی أبلغ ربک أنی أحبه و أنا مطیع له، فلما فرغ موسی من المناجاه، نودی: یا موسی ألا تبلغنی رساله عبدی؟ فقال: یا الهی أنت العالم بما قال عبدک، فقال ذو الجلال، یا موسی و أنا أیضا احبه، فازداد ذلک الرجل فی یقین موسی أنه عبد صالح.فلما رجع موسی من مناجاه ربه، جعل یتفقد ذلک الرجل فی مکانه، فاذا بالأسد قد افترسه، فتعجب موسی و حزن علیه، و قال: یا

الهی رجل صالح تحبه و یحبک تسلط علیه کلبا من کلابک یفترسه، فأتاه النداء: نعم یا موسی هکذا أفعل بأحبائی و أولیائی، ابتلیتهم فی دار الهوان، و أسکنهم عندی غرفات الجنان.و روی أیضا أن رجلا جاء الی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فوقف بین یدیه، فقال: یا رسول الله انی احب الله عزوجل، فقال له: استعد للبلاء، فقال: یا رسول الله و انی احبک، استعد للفقر، فقال: و انی احب علی بن أبی طالب علیه السلام، فقال: استعد للأعداء.تنبیه: یناسب ما مضی و ما بقی، فی الکافی، فی کتاب الحجه، علی بن محمد، و محمد بن الحسن، عن سهل بن زیاد، و محمد بن یحیی، عن أحمد بن محمد بن عیسی جمیعا، عن الحسن بن محبوب، عن أبی حمزه الثمالی، قال: سمعت أباجعفر علیه السلام یقول: یا ثابت ان الله تبارک و تعالی قد کان وقت هذا الأمر فی السبعین، فلما أن قتل الحسین علیه السلام اشتد غضب الله علی أهل الأرض، فأخره الی أربعین و مائه، فحدثناکم فأذعتم الحدیث، فکشفتم قناع السر، و لم یجعل الله له بعد ذلک وقتا عندنا و (یمحو الله ما یشاء و یثبت و عنده ام الکتاب) قال أبوحمزه: فحدثت بذلک أباعبدالله علیه السلام، فقال: قد کان ذلک [991] .أقول: من شرح الجلیلیه، هذا الحدیث من الاستعاره التمثیلیه الشائعه، و المقصود أنه لولا علم الله أزلا بقتل الحسین علیه السلام وقت کذا لجعل ظهور دوله الحق فی السبعین من الهجره، و کذا لولا علمه الأزلی باذاعه الشیعه الأسرار لجعل هذا [ صفحه 358] الأمر فی ضعف السبعین، و هو المائه و الأربعون من الهجره.وفی الفقه و غیره من الصادق علیه السلام: أنه لما

ضرب الحسین بن علی صلوات الله علیهما بالسیف، ثم ابتدر لیقطع رأسه، نادی مناد من قبل رب العزه تبارک و تعالی من بطنان العرش: ألا أیتها الامه المتحیره الظالمه بعد نبیها، لا وفقکم الله لأضحی و لا فطر، ثم قال علیه السلام: لا جرم والله ما وفقوا و لا یوفقون أبدا حتی یثور ثائر الحسین علیه السلام [992] .و فی روایه اخری، عن محمد بن اسماعیل الرازی، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: قلت جعلت فداک: ما تقول فی العامه [993] ، فانه قد روی أنهم لا یوفقون لصوم؟ فقال لی: أما انه قد اجیبت دعوه الملک فیهم، قال: قلت: و کیف ذلک جعلت فداک؟ قال: ان الناس لما قتلوا الحسین بن علی علیهماالسلام أمر الله عزوجل ملکا ینادی أیتها الامه الظالمه القاتله عتره نبیها لا وفقکم الله لصوم و لا فطر [994] .وفی روایه اخری: لفطر لا أضحی [995] .أقول: قیل: عدم التوفیق لاشتباه الهلال فی کثیر من الأزمان، و هو غیر بعید، و الأقرب أن عدم التوفیق للصوم أنهم یفطرون قبل الغروب و ذهاب الحمره عن قمه الرأس، علی ما شاهدنا أنهم قائلون باستحباب تقدیم الافطار علی الصلاه، و الشائع بینهم تعجیل الصلاه قبل الغروب، فکیف بالافطار، و هذا هو عین عدم التوفیق لفطر علی ما فی بعض الروایات، و عدم التوفیق للأضحی عدم توفیقهم للحج، لترکهم حج التمتع و طواف النساء، و ذلک واضح.و هذا حسب ما وعدناه ینبغی أن یکون منتهی ما نورده و آخر ما نقصده؛ لأن وضع هذه الرساله مبنی علی کونها کالشرح لرساله اللهوف علی قتلی الطفوف، لکن لا بأس بایراد بعض ما یناسب المقام و یلائم المرام، مما یتشوق الی درکه

الطباع، و یلقی الی فهمه القلوب الأسماع، بل یتشفی بذکره العلیل، و یتروی بقطره الغلیل، و لذا أوردنا: [ صفحه 359]

ثم یعمرون بعدهم ثلاثون شهرا، ثم یموتون فی لیله واحده قد أدرکوا ثأرهم، و شفوا أنفسهم، و یصیر عدوهم الی أشد النار عذابا، ثم یوقفون بین یدی الجبار عزوجل، فیؤخذ لهم بحقوقهم [1001] .محمد بن عیسی بن عبید، عن الحسین بن سفیان البزاز عن عمرو بن شمر عن جابر بن یزید، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: ان لعلی علیه السلام فی الأرض کره مع الحسین ابنه یقبل برایته حتی ینتقم له من بنی امیه و معاویه و آل معاویه و من شهد حربه، ثم یبعث الله الیهم بانصاره یومئذ من أهل الکوفه ثلاثین ألفا، و من سائر الناس سبعین ألفا، فیلقاهما بصفین مثل المره الاولی، یقتلهم و لا یبقی منهم مخبر، ثم یبعثهم الله عزوجل، فیدخلهم أشد عذابه مع فرعون و آل فرعون.ثم کره اخری مع رسول صلی الله علیه و آله و سلم حتی یکون خلیفه فی الأرض، و تکون الأئمه علیهم السلام عماله، و حتی یبعث الله علانیه، فتکون عبادته علانیه فی الأرض، کما عبد الله سرا فی الأرض. [ صفحه 361] ثم قال: ای والله و أضعاف ذلک، ثم عقد بیده أضعافا یعطی الله نبیه ملک جمیع أهل الدنیا منذ خلق الله الدنیا الی یوم بعثها، و حتی ینجز له موعده کتابه، کما قال: (و یظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون) [1002] .روی عن سهل بن زیاد، عن الحسن بن محبوب، عن ابن فضیل، عن سعد الجلاب، عن جابر، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: قال الحسین بن علی بن أبی طالب علیهماالسلام لأصحابه قبل أن یقتل: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال لی: یا بنی انک ستساق الی العراق، و هی أرض

قد التقی فیها النبیون و أوصیاء النبیین فی أرض تدعی عمورا، و انک لتستشهد بها، و یستشهد معک جماعه من أصحابک لا یجدون ألم مس الحدید، و تلا: (یا نار کونی بردا و سلاما) [1003] یکون الحرب علیک و علیهم بردا و سلاما.فابشروا فوالله لئن قتلونا، فانا نرد علی نبینا صلی الله علیه و آله و سلم، ثم أمکث ما شاء الله، فأکون أول من تنشق الأرض عنه، فأخرج خرجه یوافق ذلک خرجه أمیرالمؤمنین علیه السلام و قیام قائمنا و حیاه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، ثم لینزلن علی وفد من السماء من عند الله، لم ینزلوا الی الأرض قط، و لینزلن علی جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و جنود من الملائکه، و لینزلن محمد و علی و أخی و جمیع من من الله علیه، فی حمولات من حمولات الرب و جمال من نور، لم یرکبها مخلوق، ثم لیهزن محمد صلی الله علیه و آله و سلم لواءه و یدفعه الی قائمنا مع سیفه.ثم انا نمکث بعد ذلک ما شاء الله، ثم ان الله یخرج من المسجد الکوفه عینا من دهن، و عینا من لبن، و عینا من ماء، ثم ان أمیرالمؤمنین علیه السلام یدفع الی سیف رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فیبعثنی الی الشرق و الغرب، فلا آتی علی عدو الا أهرقت دمه، و لا أدع صنما الا أحرقته، حتی أقع الی الهند فأفتحها.و ان دانیال و یوشع یخرجان الی أمیرالمؤمنین علیه السلام یقولان: صدق الله و رسوله، و یبعث معهما الی البصره سبعین ألف رجل، فیقتلون مقاتلهم، و یبعث بعثا [ صفحه 362] الی الروم فیفتح الله لهم،

ثم لأقتلن کل دابه حرم الله لحمها، حتی لا یکون علی وجه الأرض الا طیب، و أعرض علی الیهود و النصاری و سائر الملل، و لأخیرنهم بین الاسلام و السیف، فمن أسلم مننت علیه، و من کره الاسلام أهرق الله دمه.و لا یبقی رجل من شیعتنا الا أنزل الله علیه ملکا یمسح عن وجهه التراب، و یعرفه أزواجه و منازله فی الجنه، و لا یبقی علی وجه الأرض أعمی و لا مقعد و لا مبتلی، الا کشف الله عنه بلاءه بنا أهل البیت.و لینزلن البرکه من السماء الی الأرض، حتی أن الشجره لتقصف بما یزید الله فیها من الثمره، و لیأکلن ثمره الشتاء فی الصیف، و ثمره الصیف فی الشتاء، و ذلک قوله تعالی: (و لو أن أهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الأرض و لکن کذبوا) [1004] .ثم ان الله لیهب شیعتنا کرامه لا یخفی علیهم شی ء من الأرض و ما کان فیها، حتی أن الرجل منهم یرید أن یعلم علم أهل بیته، فیخبرهم بعلم ما یعملون [1005] .الفضل بن شاذان، عن الحسن بن محبوب، عن عمرو بن أبی المقدام، عن جابر الجعفی، قال: سمعت أباجعفر علیه السلام یقول: والله لیملکن منا أهل البیت رجل بعد موته ثلاثمائه سنه و نزداد تسعا، قلت: متی یکون ذلک؟ قال: بعد القائم، قلت: و کم یقوم القائم فی عالمه؟ قال: تسع عشر سنه، قال:یخرج المنتصر الی الدنیا و هو الحسین علیهماالسلام، فیطلب بدمائه و دماء أصحابه، فیقتل و یسبی حتی یخرج السفاح، و هو أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام [1006] .و قال علی بن ابراهیم قوله: (و وصینا الانسان بوالدیه احسانا) [1007] قال: الاحسان

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قوله «بوالدیه» الحسن و الحسین علیه السلام، فقال: (حملته امه کرها و وضعته کرها) و ذلک أن الله أخبر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و بشره بالحسین علیه السلام قبل حمله، و أن الامامه تکون فی ولده الی یوم القیامه. [ صفحه 363] ثم أخبره بما یصیبه من القتل فی نفسه و ولده، ثم عوضه بأن جعل الامامه فی عقبه، ثم أعلمه أنه یقتل، ثم یرده الی الدنیا و ینصره حتی یقتل أعداءه، و یملکه الأرض، و هو قوله تعالی (و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض) [1008] الآیه، و قوله (و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الأرض یرثها عبادی الصالحون) [1009] فبشر الله نبیه أن أهل بیتک یملکون الأرض، و یرجعون الیها و یقتلون أعداءهم، فأخبر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فاطمه علیهاالسلام بخبر الحسین علیه السلام و قتله فحملته کرها.ثم قال أبوعبدالله علیه السلام: فهل رأیتم أحدا یبشر بولد ذکر، فیحمله کرها، أی أنها اغتمت و کرهت لما أخبرها بقتله، و وضعته کرها لما علمت من ذلک [1010] .أقول: هذه الروایه نقلت من رساله الرجعه، مع حضور تفسیر علی بن ابراهیم القمی؛ لأنها اختصرت فیها، و فیه أنه کان بین الحسن و الحسین علیهماالسلام طهر واحد [1011] . و کذا الروایه التالیه کانت فی روضه الکافی، لکنا روینا أحادیث الرجعه کلها من الرساله للاعتماد علیها.و کون المراد بالاحسان الرسول صلی الله علیه و آله و سلم: اما بأن المراد انا وصینا الانسان بملازمه الحسنین علیهماالسلام و حسن الصنیع الیهما بوساطه الاحسان، و بابلاغه شرفهما

و بیانه فضلهما، أو یکون احسانا بدلا من الانسان، و فیه مع البعد نوع استخدام فی الانسان المراد بلفظه غیر ما ارید بضمیره فی بوالدیه.محمد بن یعقوب، عن عده من أصحابنا، عن سهل بن زید، عن محمد بن الحسن بن شمون، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، عن عبدالله بن القاسم البطل، عن أبی عبدالله علیه السلام فی قوله: (و قضینا الی بنی اسرائیل فی الکتاب لتفسدن فی الأرض مرتین) [1012] قال: مره قتل علی بن أبی طالب علیه السلام، و مره [ صفحه 364] طعن الحسن علیه السلام (و لتعلن علوا کبیرا) قال: قتل الحسین علیه السلام (فاذا جاء وعد اولاهما) فاذا جاء نصر دم الحسین علیه السلام [1013] (بعثنا علیکم عبادا لنا اولی بأس شدید فجاسوا خلال الدیار) قوم یبعثهم الله قبل خروج القائم علیه السلام، فلا یدعون و ترا لآل محمد الا قتلوه «و کان وعدا مفعولا» خروج القائم علیه السلام.(ثم رددنا لکم الکره علیهم) خروج الحسین علیه السلام یخرج فی سبعین من أصحابه علیهم البیض المذهبه، لکل بیضه و جهان، المؤدون الی الناس أن هذا الحسین علیه السلام قد خرج، حتی لا یشک المؤمنون فیه، و أنه لیس بدجال و لا شیطان، و الحجه القائم بین أظهرهم، فاذا استقرت المعرفه فی قلوب المؤمنین أنه الحسین علیه السلام جاء الحجه الموت، فیکون الذی یغسله و یکفنه و یحنطه و یلحده فی حفرته الحسین بن علی علیهماالسلام، و لا یلی الوصی الا الوصی مثله [1014] .و عنه علیه السلام یقبل الحسین علیه السلام فی أصحابه الذین قتلوا معه و معه سبعون نبیا کما بعثوا مع موسی بن عمران علیه السلام فیدفع الیه القائم علیه السلام الخاتم فیکون الحسین علیه السلام هو الذی یلی غسله و کفنه و حنوطه و یلحده فی حفرته

[1015] .روی عن جعفر بن قولویه: فی کتاب المزار، عن محمد بن جعفر الرزاز، [ صفحه 365] عن محمد بن الحسین بن أبی الخطاب، و أحمد بن الحسن بن علی بن فضال، عن أبیه، عن مروان بن مسلم، عن یزید بن معاویه العجلی، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: أخبرنی عن اسماعیل الذی ذکره الله فی کتابه، حیث یقول: (و اذکر فی الکتاب اسماعیل انه کان صادق الوعد و کان رسولا نبیا) [1016] أکان اسماعیل بن ابراهیم علیه السلام؟ فان الناس یزعمون أنه اسماعیل بن ابراهیم، و ان اسماعیل مات قبل ابراهیم، و ابراهیم کان حجه لله قائما صاحب شریعه، فقال علیه السلام: و الی من أرسل اسماعیل اذن؟ قلت: فمن کان جعلت فداک؟قال: ذاک اسماعیل بن حزقیل النبی بعثه الله الی قومه، فکذبوه و قتلوه و سلخوا وجهه، فغضب الله له، فوجه الیه سطاطائیل ملک العذاب، فقال له: یا اسماعیل أنا سطاطائیل ملک العذاب و جهنی رب العزه الیک لاعذب قومک بأنواع العذاب ان شئت، فقال له اسماعیل: لا حاجه لی فی ذلک یا سطاطائیل.فأوحی الله الیه فما حاجتک یا اسماعیل؟ فقال اسماعیل: یا رب انک أخذت المیثاق لنفسک بالربوبیه و لمحمد صلی الله علیه و آله و سلم بالنبوه، و لأوصیائه بالولایه، و أخبرت خلقک بما تفعل امته بالحسین بن علی علیهماالسلام من بعد نبیها، و انک وعدت الحسین أن تکره الی الدنیا حتی ینتقم بنفسه ممن فعل ذلک به، فحاجتی الیک یا رب أن تکرنی الی الدنیا حتی أنتقم ممن فعل ذلک الی ما فعل، کما تکر الحسین، فوعد الله اسماعیل بن حزقیل ذلک یکر مع الحسین بن علی علیهماالسلام [1017] .و عنه، عن أحمد بن

عبدالله بن جعفر الحمیری، عن أبیه، عن علی بن محمد بن سالم، عن محمد بن خالد، عن عبدالله بن حماد البصری، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، قال: حدثنا أبوعبیده البزاز، عن حریز، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: جعلت فداک ما أقل بقاؤکم أهل البیت، و أقرب آجالکم بعضها من بعض، مع حاجه هذا الخلق الیکم؟فقال: ان لکل واحد منا صحیفه فیها ما یحتاج الیه أن یعمل به فی مدته، فاذا [ صفحه 366] انقضی ما فیها مما أمر به، عرف أن أجله قد حضر، و أتاه النبی صلی الله علیه و آله و سلم ینعی الیه نفسه و أخبره بما له عند الله.و ان الحسین علیه السلام قرأ الصحیفه التی أعطاها، و فسر له ما یأتی و ما یبقی، و بقی منها أشیاء لم تنقض، فخرج الی القتال، و کانت من تلک الامور التی بقیت أن الملائکه سألت الله فی نصرته فأذن لها، فمکثت تستعد للقتال و تتأهب لذلک حتی قتل، فنزلت و قد انقطعت مدته و قتل علیه السلام.فقالت الملائکه: یا رب أذنت لنا فی الانحدار، و أذنت لنا فی نصرته، فانحدرنا و قد قبضته، فأوحی الله تبارک و تعالی: أن الزموا قبره حتی ترونه قد خرج فانصره، و ابکوا علیه و علی ما فاتکم من نصرته، فانکم خصصتم بنصرته و البکاء علیه، فبکت الملائکه تعزیا و جزعا علی ما فاتهم من نصرته، فاذا خرج علیه السلام یکونون أنصاره [1018] .البصری، قال: حدثنی أبوالفضل عن ابن صدقه، عن المفضل بن عمر، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: کأنی والله بالملائکه قد زاحموا المؤمنین علی قبر الحسین علیه السلام، قال: قلت: فیتراؤن لهم، قال: هیهات هیهات لیتراؤن والله للمؤمنین حتی أنهم لیمسحون

وجوههم بأیدیهم، قال: و ینزل الله علی زوار الحسین علیه السلام غدوه و عشیه من طعام الجنه و خدامهم و الملائکه، لا یسأل الله عبد حاجه من حوائج الدنیا و الآخره الا أعطاها ایاه.قال: قلت: هذه والله الکرامه، قال: یا مفضل أزیدک؟ قلت: نعم سیدی، قال: کأنی بسریر من نور قد وضع و قد ضرب علیه قبه من یاقوته حمراء، مکلله بالجوهر، و کأنی بالحسین علیه السلام جالسا علی ذلک السریر، و حوله تسعون ألف قبه خضراء، و کأنی بالمؤمنین یزورونه و یسلمون علیه، فیقول الله عزوجل لهم: أولیائی فطالما اوذیتم و ذلتم و اضطهدتم، فهذا یوم لا تسألونی حاجه من حوائج الدنیا و الآخره الا قضیتها لکم، فیکون أکلهم و شربهم من الجنه [1019] . [ صفحه 367] و فیه و فی البحار فی تاریخ صاحب الأمر علیه السلام باختلاف کثیر، لکنا أخذنا من کل منهما ما هو أبسط و أوفی، روی عن الحسن [1020] بن حمدان، عن محمد بن اسماعیل، و علی بن عبدالله الحسنی، عن أبی شعیب محمد بن نصر، عن عمر بن الفرات، عن محمد بن الفضل، عن المفضل بن عمر، قال: سألت سیدی الصادق علیه السلام هل للمأمول المنتظر المهدی علیه السلام من وقت موقت یعلمه الناس؟ فقال: حاش لله من وقت موقت أن یوقت ظهوره بوقت یعلمه شیعتنا، قلت: یا سیدی و لم ذاک؟قال: لأنه هی الساعه التی قال الله تعالی: (یسألونک عن الساعه قل انما علمها عند ربی لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السماوات و الأرض) [1021] الآیه: و هی الساعه التی قال الله تعالی: (یسألونک عن الساعه أیان مرساها) [1022] و قال: (و عنده علم الساعه) [1023] و لم یقل انها

عند أحد دونه، و قال (هل ینظرون الا الساعه أن تأتیهم بغته فقد جاء أشراطها) [1024] و قال: (و اقتربت الساعه و انشق القمر) [1025] و قال: (و ما یدریک لعل الساعه تکون قریبا) [1026] (یستعجل بها الذین لا یؤمنون بها و الذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون أنها الحق ألا أن الذین یمارون فی الساعه لفی ضلال بعید) [1027] .قلت: یا مولای فما معنی یمارون؟ قال: یقولون: متی ولد؟ و من رأی؟ و أین هو؟ و أین یکون؟ و متی یظهر؟ کل ذلک استعجالا لأمر الله، و شکا فی قضائه و دخولا فی قدرته، اولئک الذین خسروا الدنیا و الآخره، و ان للکافرین لشر مآب، قلت: أفلا یوقت له وقت؟ فقال: یا مفضل لا اوقت له وقتا، و لا یوقت له [ صفحه 368] وقت، ان من وقت لمهدینا وقتا، فقد شارک الله فی علمه و ادعی أنه أظهره الله علی سره، و ما لله من سر الا و قد وقع الی هذا الخلق المعکوس الضال عن الله، الراغب عن أولیاء الله، و ما لله من خیر الا و هم أخص به لسره و هو عندهم، و انما ألقی الله الیهم لیکون حجه علیهم.قال المفضل: یا مولای فکیف ندری ظهور المهدی علیه السلام و الیه التسلیم؟قال علیه السلام یا مفضل یظهر فی شبهه لیستبین، فیعلو ذکره، و یظهر أمره، و ینادی باسمه و کنیته و نسبه، و یکثر ذلک علی أفواه المحقین و المبطلین و الموافقین و المخالفین، لتلزمهم الحجه بمعرفتهم به، علی أنا قد قصصنا ذلک، و دللنا علیه، و نسبناه و سمیناه و کنیناه و قلنا سمی جده رسول الله و کناه، لئلا یقول

الناس ما عرفنا له اسما و لا کنیه و لا نسبا، فوالله لیتحقق الایضاح به و باسمه و نسبه و کنیته علی ألسنتهم حتی لیسمیه بعضهم بعضا، کل ذلک للزوم الحجه به، ثم یظهره الله کما وعد به جده صلی الله علیه و آله و سلم فی قوله: (هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون) [1028] .قال المفضل: یا مولای فما تأویل قوله تعالی: (لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون)؟ قال علیه السلام: هو قوله تعالی: (و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین کله لله) [1029] فو الله یا مفضل لیرفع عن الملل و الأدیان الاختلاف و یکون الدین کله واحدا، کما قال جل ذکره (ان الدین عند الله الاسلام) [1030] .و قال الله تعالی: (و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه و هو فی الآخره من الخاسرین) [1031] .قال المفضل: قلت: یا سیدی و مولای والدین الذی فی آبائه ابراهیم و نوح و موسی و عیسی و محمد هو الاسلام؟ قال: نعم یا مفضل هو الاسلام لا غیر. قلت: یا مولای أتجده فی کتاب الله تعالی؟ قال: نعم من أوله الی آخره، و منه هذه الآیه [ صفحه 369] و هو قوله تعالی: (ان الدین عند الله الاسلام) و منه قوله تعالی: (مله أبیکم ابراهیم هو سماکم المسلمین) [1032] و منه قوله تعالی فی قصه ابراهیم و اسماعیل: (واجعلنا مسلمیمن لک و من ذریتنا امه مسلمه لک) [1033] و قوله تعالی فی قصه فرعون: (حتی اذا أدرکه الغرق قال أمنت أنه لا اله الا الذی آمنت به بنواسرائیل و أنا

من المسلمین) [1034] و فی قصه سلیمان و بلقیس حیث یقول: (قبل أن یأتونی مسلمین) [1035] و قولها (أسلمت مع سلیمان لله رب العالمین) [1036] و قول عیسی علیه السلام (من أنصاری الی الله قال الحواریون نحن أنصار الله آمنا بالله و اشهد بأنا مسلمون) [1037] و قوله عزوجل: (و له أسلم من فی السماوات و الأرض طوعا و کرها) [1038] .و قوله تعالی فی قصه لوط: (فما وجدنا غیر بیت من المسلمین) [1039] و لوط قبل ابراهیم، و قوله: (قولوا آمنا بالله و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و الأسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لا نفرق بین أحد منهم و نحن له مسلمون) [1040] و قوله تعالی: (أم کنتم شهداء اذ حضر یعقوب الموت اذ قال لبنیه ما تعبدون من بعدی قالوا نعبد الهک و اله آبائک ابراهیم و اسماعیل و اسحاق الها واحدا و نحن له مسلمون) [1041] .قلت: یا سیدی کم الملل؟ قال: أربعه، و هی الشرائع.قال المفضل: قلت: یا سیدی المجوس لم سموا المجوس؟ قال علیه السلام: لأنهم [ صفحه 370] تمجسوا فی السریانیه، و ادعوا علی آدم و علی شیث بن آدم و هو هبه الله أنهما أطلقا لهما نکاح الامهات و الأخوات و البنات و الخالات و العمات، و المحرمات من النساء، و أنهما أمراهم أن یصلوا الی الشمس حیث رفعت فی السماء، و لم یجعلا لصلاتهم وقتا، و انما هو افتراء و کذب علی الله عزوجل و علی آدم و شیث.قال المفضل: قلت: یا سیدی و مولای لم سمی قوم موسی الیهود؟ قال

علیه السلام: لقول الله عزوجل: (انا هدنا الیک) [1042] أی: اهتدینا الیک.قال: قلت: فالنصاری؟ قال علیه السلام: لقول عیسی: (من أنصاری الی الله قال الحواریون نحن أنصار الله) [1043] فسموا النصاری لنصره دین الله.قال المفضل: فقلت: یا مولای فلم سمی الصابئون الصابئین؟ فقال علیه السلام: یا مفضل انهم صبئوا الی تعطیل الأنبیاء و الرسل و الملل و الشرائع، و قالوا: کل ما جاؤوا به باطل، فجحدوا توحید الله و نبوه الأنبیاء و رساله المرسلین، و وصیه الأوصیاء، فهم بلا شریعه و لا کتاب و لا رسول، و هم معطله العالم.قال المفضل: قلت: سبحان الله، فما أجل هذا العلم من علم؟ قال علیه السلام: نعم یا مفضل فألقه الی شیعتنا لئلا یشکوا فی الدین.قال المفضل: قلت: یا سیدی ففی أی بقعه یظهر المهدی علیه السلام؟ قال علیه السلام: لا تراه عین فی وقت ظهوره الا رأته کل عین، فمن قال لکم غیر هذا فکذبوه.قال المفضل: قلت: یا سیدی و لا یری فی وقت ولادته؟ قال: بلی والله انه یری من ساعه ولادته الی ساعه وفاه أبیه ابن سنتین و تسعه أشهر، أول ولادته وقت الفجر من لیله الجمعه لثمان خلون من شعبان [1044] سنه سبع و خمسین و مائتین الی یوم الجمعه لثمان لیال خلون من ربیع الأول سنه ستین و مائتین، و هو یوم وفاه أبیه بالمدینه التی تبنی بشاطی ء دجله یبنیها المتکبر الجبار المسمی باسم جعفر [ صفحه 371] الضال الملقب بالمتوکل، و هی مدینه تدعی بسر من رأی، و هی ساء من رأی، یری شخصه المؤمن المحق سنه ستین و مائتین، و لا یراه المشکک المرتاب، و ینفذ فیها أمره و نهیه، و یغیب عنها، فیظهر لم طلبه فی

القفر، و یصاب باسمه فی المدینه [1045] فی حرم جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فیلقاه هناک من یسعده الله بالنظر الیه، ثم یغیب فی آخر یوم من سنه ست و ستین و مائتین، فلا یراه عین أحد حتی یراه کل أحد و کل عین.قال المفضل: قلت: یا سیدی فمن یخاطبه؟ و لم یخاطب؟قال علیه السلام: یخاطبه الملائکه و المؤمنون من الجن، و یخرج أمره و نهیه الی ثقاته و ولاته و وکلائه، و یقعد ببابه محمد بن نصر [1046] النمیری فی یوم غیبته بصابر، ثم یظهر بمکه.والله یا مفضل لکأنی أنظر الیه قد دخل مکه و علیه برده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و علی رأسه عمامه صفراء، و فی رجلیه نعلا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم المخصوفه، و فی یده هراوته، یسوق بین یدیه أعنزا [1047] عجافا، حتی یصل بها نحو البیت، و لیس ثم أحد یعرفه، و یظهر و هو شاب مونق [1048] .قال المفضل: یا سیدی یعود شابا أو یظهر فی شیبه؟ فقال علیه السلام: سبحان الله و هل یعرف ذلک؟ یظهر کیف شاء، و بأی صوره شاء، اذا جاءه الأمر من الله تعالی.قال المفضل: یا سیدی فمن أین یظهر؟ و کیف یظهر؟ قال علیه السلام: یا مفضل یظهر وحده، و یأتی البیت وحده، و یلج الکعبه وحده، و یجن علیه اللیل وحده، فاذا نامت العیون و غسق اللیل، نزل الیه جبرئیل و میکائیل و الملائکه علیهم السلام صفوفا، فیقول له جبرئیل علیه السلام: یا سیدی قولک مقبول، و أمرک جائز فیمسح وجهه، و یقول: (الحمدلله الذی صدقنا وعده و أورثنا الأرض نتبوء من

الجنه حیث [ صفحه 372] نشاء فنعم أجر العاملین) [1049] .و یقف بین الرکن و المقام، فیصرخ صرخه، فیقول: یا معاشر نقبائی و أهل خاصتی، و من ذخرهم الله لنصرتی قبل ظهوری علی وجه الأرض ائتونی طائعین، فترد صیحته علیهم و هم فی محاریبهم، و علی فرشهم، فی شرق الأرض و غربها، فیسمعونها فی صیحه واحده فی اذن کل رجل، فیجیئون جمیعهم نحوها، و لا یمضی لهم الا کلمحه بصر، حتی یکون کلهم بین یدیه بین الرکن و المقام.فیأمر الله عزوجل النور، فیصیر عمودا من الأرض الی السماء، فیستضی ء به کل مؤمن علی وجه الأرض، و یدخل علیه نور من جوف بیته، فتفرح نفوس المؤمنین بذلک النور، و هم لا یعلمون بظهور قائمنا أهل البیت علیهم السلام، ثم یصبحون وقوفا بین یدیه، و هم ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلا بعده أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یوم بدر.قال المفضل: قلت: یا سیدی فالاثنان و سبعون رجلا الذین قتلوا مع الحسین علیه السلام یظهرون معه؟ قال علیه السلام: یظهرون و فیهم أبوعبدالله الحسین علیه السلام فی اثنی عشر ألف صدیق من شیعه علی علیه السلام، و علیه عمامه سوداء.قال المفضل: قلت: یا سیدی فیغیر القائم علیه السلام بیعه من بایعوا له قبل ظهوره و قبل قیامه؟ فقال علیه السلام: یا مفضل کل بیعه قبل ظهور القائم فبیعه کفر و نفاق و خدیعه، لعن الله المبایع لها و المبایع له، بلی یا مفضل اذا أسند القائم ظهره الی البیت الحرام، و یمد یده المبارکه، فتری بیضاء من غیر سوء، و یقول: هذه ید الله، و عن الله، و بأمر الله، ثم یتلو هذه الآیه: (ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله

ید الله فوق أیدیهم فمن نکث فانما ینکث علی نفسه و من أوفی بما عاهد علیه الله فسیؤتیه أجرا عظیما) [1050] .فیکون أول من یقبل یده جبرئیل، ثم یبایعه، و تبایعه الملائکه، و نجباء الجن، ثم النقباء [1051] . و یصبح الناس بمکه، فیقولون، من هذا الرجل الذی بجانب الکعبه؟ و ما هذه الخلق الذین معه؟ و ما هذه الآیه التی رأیناها فی هذه اللیله و لم نر [ صفحه 373] مثلها؟ فیقول بعضهم لبعض؟ هذا الرجل هو صاحب العنزات [1052] .ثم یقول بعضهم لبعض: أنظروا هل تعرفون أحدا ممن معه؟ فیقولون: لا نعرف أحدا منهم، الا أربعه من أهل مکه، و أربعه من أهل المدینه، و هم فلان و فلان و یعدونهم بأسمائهم، و یکون هذا أول طلوع الشمس فی ذلک الیوم، فاذا طلعت الشمس و أضاءت صاح صائح بالخلائق بین عین الشمس بلسان عربی مبین، یسمع من فی السماوات و الأرضین: یا معشر الخلائق هذا مهدی آل محمد، و یسمیه باسم جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و بکنیته و بنسبه الی أبیه الحسن العسکری الحادی عشر الی الحسین بن علی علیهم السلام، فاتبعوه تهتدوا، و لا تخالفوا أمره فتضلوا، فأول من یلبی نداءه [1053] الملائکه، ثم الجن، ثم النقباء، و یقولون: سمعنا و أطعنا، و لم یبق ذو أذن من الخلائق الا سمع ذلک النداء، و تقبل الخلائق من البدو و الحضر و البر و البحر، یحدث بعضهم بعضا، و یستفهم بعضهم بعضا ما سمعوه بآذانهم.فاذا دنت الشمس الی الغروب، صرخ صارغ من مغربها: یا معشر الخلائق قد ظهر ربکم بوادی الیابس من أرض فلسطین، و هو عثمان بن

عنبسه الأموی، من ولد یزید بن معاویه، فاتبعوه [1054] تهتدوا، و لا تخالفوا علیه فتضلوا، فیرد علیه الملائکه و الجن و النقباء قوله، و یکذبونه، و یقولون: سمعنا و عصینا، و لا یبقی ذو شک و لا مرتاب و لا منافق و لا کافر الا ضل بالنداء الأخیر.و سیدنا القائم علیه السلام مسند ظهره بالکعبه، و یقول: یا معشر الخلائق ألا و من أراد أن ینظر الی آدم و شیث، فها أنا آدم و شیث، ألا و من أراد أن ینظر الی نوح و ولده سام، فها أنا نوح و سام، ألا و من أراد أن ینظر الی ابراهیم و اسماعیل، فها أناذا ابراهیم و اسماعیل، ألا و من أراد أن ینظر الی موسی و یوشع، فها أناذا موسی و یوشع، ألا و من أراد أن ینظر الی عیسی و شمعون، فها أناذا عیسی و شمعون.ألا و من أراد أن ینظر الی محمد و أمیرالمؤمنین، فها أناذا محمد و أمیرالمؤمنین، ألا و من أراد أن ینظر الی الحسن و الحسین، فها أناذا الحسن و الحسین، [ صفحه 374] ألا و من أراد أن ینظر الی الأئمه من ولد الحسین، فها أناذا الأئمه، أجیبوا الی مسألتی، فانی انبئکم بما نبؤکم [1055] به و ما له تنبؤا به.ألا و من کان یقرأ الکتب و الصحف، فلیسمع منی، ثم یبدأ بالصحف التی أنزلها الله علی آدم و شیث علیهماالسلام فیقرؤها، فیقول امه آدم و شیث هبه الله: هذه والله هی الصحف حقا، و لقد قرأ لنا ما لم نکن نعلمه منها، و ما کان خفی علینا، و ما کان أسقط منها و بدل و حرف، ثم یقرأ صحف نوح

و صحف ابراهیم و التوراه، و الانجیل و الزبور، فیقول أهل التوراه و الانجیل و الزبور: هذه والله صحف نوح و ابراهیم حقا، و ما أسقط و بدل و حرف منها، هذا التوراه الجامعه، و الزبور التام، و الانجیل الکامل، و انها أضعاف ما قرأنا منها.ثم یتلو القرآن، فیقول المسلمون: هذا والله القرآن حقا الذی أنزله الله علی محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و ما اسقط منه و حرف و بدل.ثم تظهر الدابه بین الرکن و المقام، فتکتب فی وجه المؤمن «مؤمن» و فی وجه الکافر «کافر»، ثم یقبل علی القائم علیه السلام رجل وجهه الی قفاه، و قفاه الی صدره، و یقف بین یدیه، فیقول: یا سیدی أنا بشیر، أمرنی ملک من الملائکه أن ألحق بک، و أبشرک بهلاک جیش السفیانی بالبیداء، فیقول له القائم علیه السلام: بین قصتک و قصه أخیک.فیقول الرجل: کنت و أخی فی جیش السفیانی، و خربنا الدنیا من دمشق الی الزوراء، و ترکناها جماء، و خربنا الکوفه، و خربنا المدینه، و کسرنا المنبر، وراثت بغالنا فی مسجد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و خرجنا منها و عددنا ثلاثمائه ألف رجل، نرید خراب البیت و قتل أهله.فلما صرنا فی البیداء عرسنا [1056] فیها، فصاح بنا صائح: یا بیداء أبیدی القوم الظالمین، فانفجرت الأرض، و ابتلعت کل الجیش، فوالله ما بقی علی وجه الأرض عقال ناقه فما سواه غیری و غیر أخی. [ صفحه 375] فاذا نحن بملک قد ضرب وجوهنا، فصارت الی ورائنا کما تری، فقال لأخی: ویلک یا نذیر امض الی الملعون السفیانی بدمشق، فأنذره بظهور المهدی من آل محمد، و عرفه أن الله

قد أهلک جیشه بالبیداء، و قال لی: یا بشیر ألحق بالمهدی بمکه، و بشره بهلاک الظالمین، و تب علی یده، فانه یقبل توبتک، فیمر القائم یده علی وجهه، فبرده سویا کما کان، و یبایعه و یکون معه.قال المفضل: یا سیدی و تظهر الملائکه و الجن للناس؟ قال: ای والله یا مفضل، و یخاطبونهم کما یکون الرجل مع حاشیته و أهله.قلت: یا سیدی و یسیرون معه؟ قال: ای والله یا مفضل و لینزلن أرض الهجره ما بین الکوفه و النجف، و عدد أصحابه حینئذ سته و أربعون ألفا من الملائکه، و سته آلاف من الجن. و فی روایه أخری: و مثلها من الجن، بهم ینصره الله و یفتح علی یدیه.قال المفضل: فما یصنع بأهل مکه؟ قال علیه السلام: یدعوهم بالحکمه و الموعظه الحسنه، فیطیعونه، و یستخلف فیهم رجلا من أهل بیته، و یخرج یرید المدینه.قال المفضل: یا سیدی فما یصنع بالبیت؟ قال علیه السلام: ینقضه فلا یدع منه الا القواعد التی هی أول بیت وضع للناس ببکه فی عهد آدم علیه السلام، والذی رفعه ابراهیم و اسماعیل منها، و ان الذی بنی بعدهما لم یبنه نبی و لا وصی، ثم یبنیه کما شاء الله، و لیعفین آثار الظالمین بمکه و المدینه و العراق و سائر الأقالیم، و لیهدمن مسجد الکوفه، و لیبنینه علی بنیانه الأول، و لیهدمن قصر العتیق، ملعون ملعون من بناه.قال المفضل: یا سیدی یقیم بمکه؟ قال: لا یا مفضل، بل یستخلف فیها رجلا من أهله، فاذا سار منها و ثبوا علیه فیقتلونه، فیرجع الیهم، فیأتونه مهطعین مقنعی رؤوسهم، یبکون و یتضرعون، و یقولون: یا مهدی آل محمد التوبه التوبه، فیعظهم و ینذرهم و یحذرهم، و یستخلف

علیهم منهم خلیفه و یسیر، فیثبون علیه فیقتلونه، فیرد الیهم أنصاره من الجن و النقباء، یقول لهم: ارجعوا فلا تبقوا منهم بشرا الا من آمن، فلولا أن رحمه ربکم وسعت کل شی ء و أنا تلک الرحمه لرجعت الیهم معکم، فقد قطعوا الأعذار بینهم و بین الله و بینی و بینهم، فیرجعون الیهم، فوالله لا یسلم من المائه منهم واحد، لا والله و لا من الألف واحد. [ صفحه 376] قال المفضل: قلت: یا سیدی فأین تکون دار المهدی و مجتمع المؤمنین؟ قال علیه السلام: دار ملکه الکوفه، و مجلس حکمه جامعها، و بیت ماله و مقسم غنائم المسلمین مسجد السهله، و موضع خلواته الذکوات البیض من الغریین.قال المفضل: یا مولای کل المؤمنین یکونون بالکوفه؟ قال: ای والله لا یبقی مؤمن الا کان بها أو حوالیها، و لیبلغن مجاله فرس منها ألفی درهم [1057] ، ای والله و لیودن أکثر الناس أنه اشتری شبرا من أرض السبع بشبر من ذهب، و السبع خطه من خطط همدان.و لتصیرن الکوفه أربعه و خمسین میلا، و لیجاورن قصورها کربلا، و لیصیرن الله معقلا و مقاما یختلف فیه الملائکه و المؤمنون، و لیکونن لها شأن عظیم [1058] ، و لیکونن فیها من البرکات ما لو وقف فیه مؤمن و دعا ربه بدعوه الا أعطاه الله بدعوته الواحده مثل ملک الدنیا ألف مره.ثم تنفس أبوعبدالله علیه السلام و قال: یا مفضل ان البقاع تفاخرت، ففخرت کعبه البیت الحرام علی بقعه کربلا، فأوحی الله الیها، أن اسکتی کعبه البیت الحرام، و لا تفتخری علی کربلا، فانها البقعه المبارکه التی نودی موسی منها من الشجره، و انها الربوه التی آوت الیها مریم، و المسیح، و

انها الدالیه [1059] التی غسل فیها رأس الحسین علیه السلام، و فیها غسلت مریم عیسی علیه السلام، و اغتسلت من ولادتها، و انها خیر بقعه، و عرج رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم منها وقت غیبته، و لیکونن لشیعته فیها حیاه الی ظهور قائمنا علیه السلام.قال المفضل: یا سیدی ثم یسیر المهدی الی أین؟ قال علیه السلام: الی مدینه جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فاذا وردها کان له فیها مقام عجیب، یظهر فیها سرور المؤمن، و خزی الکافرین.قال المفضل: یا سیدی ما هو ذاک؟ قال: یرد الی قبر جده صلی الله علیه و آله و سلم، فیقول: یا معشر الخلائق، هذا قبر جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ فیقولون: نعم یا مهدی آل محمد، [ صفحه 377] فیقول: و من معه فی القبر؟ فیقولون: صاحباه و ضجیعاه أبوبکر و عمر.فیقول و هو أعلم بهما و الخلائق کلهم جمیعا یسمعون: من أبوبکر و عمر؟ و کیف دفنا من بین الخلق مع جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ و عسی المدفون غیرهما.فیقول الناس: یا مهدی آل محمد ما هاهنا غیرهما، و انهما دفنا معه لأنهما خلیفتا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أبوا زوجتیه، فیقول للخلق بعد ثلاثه أیام: أخرجوهما من قبریهما، فیخرجان غضین طریین، لم یتغیر خلقهما، و لم یشحب [1060] لونهما، فیقول: هل فیکم من یعرفهما؟ فیقولون: نعرفهما بالصفه و لیس ضجیعا جدک غیرهما.فیقول: هل فیکم أحد یقول غیر هذا أو یشک فیهما؟ فیقولون: لا، فیؤخر اخراجهما ثلاثه أیام، ثم ینتشر الخبر فی الناس، و یحضر المهدی، و یکشف

الجدران عن القبرین، و یقول للنقباء: ابحثوا عنهما و انبشوهما.فیبحثون بأیدیهم حتی یصلون الیهما، فیخرجان غضین طریین کصورتهما فی الدنیا، فیکشف عنهما أکفانهما، و یأمر برفعهما علی دوحه یابسه نخره، فیصلبهما علیها، فتحیی الشجره و تورق و یطول فرعها، فیقول المرتابون من أهل ولایتهما: هذا والله الشرف حقا، و لقد فزنا بمحبتهما و ولایتهما، و یخبر من أخفی نفسه ممن فی نفسه مقیاس حبه من محبتهما و ولایتهما، فیحضرونهما و یرونهما و یفتنون بهما.و ینادی منادی المهدی علیه السلام: کل من أحب صاحبی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ضجیعیه، فلینفرد جانبا، فیتجزأ الخلق جزأین، موال لهما، و متبری ء منهما.فیعرض المهدی علیه السلام علی أولیائهما البراءه منهما، فیقولون: یا مهدی آل رسول الله نحن ما نتبرأ منهما، و ما کنا نعلم أن لهما عند الله هذه المنزله، و هذا الذی بدا لنا من فضلهما، أنتبرأ الساعه منهما؟ و قد رأینا منهما ما رأیناه فی هذا الوقت، من نضارتهما و غضاضتهما، و حیاه هذه الشجره بهما، بلی والله نتبرأ منک و ممن آمن بک و ممن لا یؤمن بهما، و ممن صلبهما و أخرجهما و فعل بهما ما فعل، فیأمر المهدی علیه السلام ریحا سوداء، فتهب علیهم، فتجعلهم کأعجاز نخل خاویه. [ صفحه 378] ثم یأمر بانزالهما، فینزلان الیه، فیحییهما باذن الله تعالی، و یأمر الخلائق بالاجتماع ثم یقص علیهم قصص أفعالهما فی کل کور و دور، حتی یقص علیهم قتل قابیل لأخیه هابیل ابنی آدم علیه السلام، و جمع النار لأبراهیم علیه السلام، و طرح یوسف علیه السلام فی الجب، و حبس یونس علیه السلام فی بطن الحوت، و قتل یحیی علیه السلام، و صلب عیسی علیه السلام، و عذاب

جرجیس و دانیال، و ضرب سلمان الفارسی.و اشعال النار علی باب أمیرالمؤمنین و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام لاحراقهم بها، و ضرب ید الصدیقه الکبری فاطمه علیهاالسلام بسوط، و رفس بطنها، و اسقاطها محسنا، و سم الحسن علیه السلام، و قتل الحسین علیه السلام، و ذبح أطفاله و بنی عمه و أنصاره، و سبی ذراری رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و اراقه دماء آل محمد علیهم السلام، و کل دم سفک، و کل فرج نکح حراما، و کل رباء و سحت [1061] و فاحشه و اثم و ظلم و جور و غشم، مذ عهد آدم علیه السلام الی قیام قائمنا علیه السلام.کل ذلک یعدده علیه السلام علیهما، و یلزمهما ایاه، فیعترفان به، ثم یأمر بهما فیقتص منهما فی ذلک الوقت بمظالم من حضر، ثم یصلبهما علی الشجره، و یأمر نارا تخرج من الأرض، فتحرقهما، و الشجره، ثم یأمر ریحا فتنسفهما فی الیم نسفا.قال المفضل: یا سیدی ذلک آخر عذابهما؟ قال: هیهات یا مفضل، والله لیردن و لیحضرن السید الأکبر محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و الصدیق الأکبر أمیرالمؤمنین و فاطمه و الحسن و الحسین و الأئمه علیهم السلام أجمعین، و کل من محض الایمان محضا، أو محض الکفر محضا، و لیقتصن منهما بجمیع المظالم، و لیقتلان فی کل یوم و لیله ألف قتله، و یردان الی ما شاء الله ربهما.ثم یسیر المهدی علیه السلام الی الکوفه، و ینزل ما بین الکوفه و النجف، و عدد أصحابه فی ذلک الیوم سته و أربعون ألفا من الملائکه، و مثلها من الجن، و النقباء ثلاثمائه و ثلاثه عشر نفسا.قال المفضل: قلت: یا سیدی کیف یکون دار

الفاسقین الزوراء فی ذلک [ صفحه 379] الوقت؟ قال: فی لعنه الله و سخطه و بطشه، تخربها الفتن، و تترکها حمما [1062] ، فالویل لها و لمن بها کل الویل من الرایات الصفر، و من الرایات المغرب، و من کلب [1063] الجزیره، و من الرایات التی تسیر الیها من کل قریب أو بعید.والله لینزلن بها من صنوف العذاب ما نزل بسائر الامم المتمرده من أول الدهر الی آخره، و لینزلن بها من العذاب ما لا عین رأت و لا اذن سمعت بمثله، و لا یکون طوفان أهلها الا بالسیف، فالویل عند ذلک لمن اتخذها مسکنا، فان المقیم بها یبقی بشقائه، و الخارج منها برحمه الله.والله لیبقی من أمر أهلها فی الدنیا حتی یقال: انها هی الدنیا، و ان دورها و قصورها هی الجنه، و ان بناتها هی الحور العین، و ان ولدانها هم الولدان، و لیظنن أن الله لم یقسم رزق العباد الا بها، و لیظهرن فیها من الافتراء علی الله و علی رسوله صلی الله علیه و آله و سلم و الحکم بغیر کتاب الله، و من شهادات الزور، و شرب الخمور و الفجور، و رکوب الفسق، و أکل السحت، و سفک الدماء ما لا یکون فی الدنیا الا دونها، ثم لیخربها الله بتلک الفتن و تلک الرایات، حتی لو مر علیها مار یقول: هاهنا کانت الزوراء؟قال المفضل: قلت: ثم یکون ماذا یا سیدی؟قال: یخرج الحسنی الفتی الصبیح الذی من نحو الدیلم، فیصیح بصوت له فصیح: یا آل أحمد أجیبوا الملهوف، و المنادی من حول الضریح، فتجیبه کنوز الله بالطالقان کنوز، و أی کنوز، لا من ذهب و لا من فضه، بل هی رجال

کزبر الحدید، لکأنی أنظر الیهم علی البرازین الشهب، بأیدیهم الحراب یتعاوون شوقا الی الحرب، کما یتعاوین الذئاب، أمیرهم رجل من تمیم، یقال له: شعیب بن صالح، فیقبل الحسنی فیهم وجهه کدائره القمر، أروع الناس جمالا، فینفی أثر الظلم فیأخذ سیفه الصغیر و الکبیر و الوضیع و العظیم.ثم یسیر بتلک الرایات کلها حتی یرد الکوفه، و قد جمع بها أکثر أهل [ صفحه 380] الأرض، و یجعلها له معقلا، ثم یتصل به و بأصحابه خبر المهدی علیه السلام فیقولون له: یابن رسول الله من هذا الذی قد نزل بساحتنا؟ فیقول الحسنی: اخرجوا بنا الیه حتی ننظر من هو؟ و ما یرید؟ و هو یعلم والله أنه المهدی علیه السلام، و أنه لیعرفه، و أنه لم یرد بذلک الأمر الا لیعرف أصحابه من هو.فیخرج الحسنی فی أمر عظیم، و بین یدیه أربعون ألف رجل فی أعناقهم المصاحف، و علیهم المسوح، مقلدین بسیوفهم، فیقبل الحسنی حتی ینزل بقرب المهدی علیه السلام، فیقول: سائلوا عن هذا الرجل من هو؟ و ماذا یرید؟ فیخرج بعض أصحاب الحسنی الی عسکر المهدی علیه السلام فیقول: أیها العسکر الجائل من أنتم؟ حیاکم الله و من صاحبکم هذا؟ و ماذا یرید؟ فیقول أصحاب المهدی: هذا مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و نحن من أنصاره من الجن و الانس و الملائکه.ثم یقول الحسنی: خلوا بینی و بین هذا، فیخرج الیه المهدی علیه السلام، فیقفان بین العسکرین، فیقول الحسنی: ان کنت مهدی آل محمد، فأین هراوه [1064] جدک رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و خاتمه، و بردته، و درعه الفاضل، و عمامته السحاب، و فرسه الیربوع، و ناقته العضباء، و بغلته الدلدل،

و حماره الیعفور، و نجیبه البراق، و رحله، و المصحف الذی جمعه جدک أمیرالمؤمنین علیه السلام بغیر تغییر و لا تبدیل؟ فیحضر له السفط الذی فیه جمیع ما طلبه - و قال أبوعبدالله علیه السلام: انه کان کله فی السفط - و ترکات جمیع النبیین، حتی عصا آدم و نوح، و ترکه هود و صالح، و مجموع ابراهیم، و صاع یوسف، و مکیل شعیب، و عصا موسی، و تابوته الذی فیه بقیه ما ترک آل موسی و آل هارون تحمله الملائکه، و درع داود، و خاتم سلیمان و عصاه، و رحل عیسی، و میراث النبیین و المرسلین فی ذلک السفط.فعند ذلک یقول الحسنی: یابن رسول الله و علیک أقص ما قدر الله، والذی أسألک أن تغرز هراوه رسول الله فی هذا الحجر الصلد، و تسأل الله أن ینبتها فیه، و لا یرید بذلک الا أن یری أصحابه فضل المهدی علیه السلام، حتی یطیعوه و یبایعوه، فیأخذ المهدی علیه السلام الهراوه فیغرزها، فتنبت فتعلو و تفرع و تورق حتی تظل عسکر [ صفحه 381] الحسنی و عسکر المهدی علیه السلام.فیقول الحسنی: الله أکبر یابن رسول الله، مد یدک حتی ابایعک، فیبایعه الحسنی و سائر عسکره الا أربعه آلاف من أصحاب المصاحف و المسوح الشعر المعروفین بالزیدیه، فانهم یقولون: ما هذا الا سحر عظیم.فیختلط العسکران، و یقبل المهدی علیه السلام علی الطائفه المنحرفه، فیعظهم و یدعوهم الی ثلاثه الی ثلاثه أیام، فلا یزدادون الا طغیانا و کفرا، فیأمر المهدی علیه السلام بقتلهم، فیقتلون جمیعا، فکأنی أنظر الیهم قد ذبحوا علی مصاحفهم، کلهم یتمرغون فی دمائهم، و تتمرغ المصاحف، فیقبل بعض أصحاب المهدی علیه السلام لیأخذوا تلک المصاحف، فیقول المهدی: دعوها تکون علیهم حسره، کما بدلوها

و غیروها و حرفوها و لم یعملوا بما حکم فیها.قال المفضل: قلت: ثم ماذا یعمل المهدی علیه السلام یا سیدی؟ قال علیه السلام: یثور سرایا علی السفیانی الی دمشق، فیأخذونه و یذبحونه علی الصخره، ثم یظهر الحسین بن علی علیهماالسلام فی اثنی عشر ألف صدیق، و اثنین و سبعین رجلا أصحابه الذین قتلوا معه یوم عاشورا، فیالک عندها من کره زهراء و رجعه بیضاء.ثم یخرج الصدیق الأکبر أمیرالمؤمنین علیه السلام، و تنصب له القبه البیضاء علی النجف، و تقام أرکانها رکن بالنجف، و رکن بهجر، و رکن بصنعاء الیمن، و رکن بأرض طیبه، لکأنی أنظر الی مصابیحها تشرق فی السماء و الأرض، کأضوء من الشمس و القمر، فعندها تبلی السرائر (و تذهل کل مرضعه عما أرضعت و تضع کل ذات حمل حملها و تری الناس سکاری و ما هم بسکاری) [1065] الآیه.ثم یظهر السید الأجل محمد صلی الله علیه و آله و سلم فی أنصاره و المهاجرین الیه، و من آمن به و صدقه و استشهد معه، و یحضر مکذبوه و الشاکون فیه و المکفرون و الرادون علیه، و القائلون فیه انه ساحر و کاهن و مجنون و معلم و شاعر، و ناطق عن الهوی، و من حاربه و قاتله حتی یقتص منهم بالحق، و یجازون بأفعالهم منذ وقت ظهر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الی وقت ظهور المهدی علیه السلام، اماما اماما، و وقتا وقتا، و یحق تأویل هذه [ صفحه 382] الآیه: (و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمه و نجعلهم الوارثین - و نمکن لهم فی الأرض و نری فرعون و هامان و جنودهما منهم ما کانوا

یحذرون) [1066] .قال المفضل: قلت: یا سیدی و من فرعون و هامان؟ قال: أبوبکر و عمر.قال المفضل: قلت: یا سیدی و رسول الله و أمیرالمؤمنین علیهماالسلام یکونان معه؟ فقال علیه السلام: لابد أن یطأ الأرض، ای والله حتی ما وراء القاف، ای والله و ما فی الظلمات و ما فی قعر البحار حتی لا یبقی موضع قدم الا وطئاه و أقاما فیه الدین الواجب لله تعالی.کأنی أنظر الینا معاشر الأئمه و نحن بین یدی جدنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نشکوا الیه ما نزل بنا من الامه بعده، و ما نالنا من التکذیب و الرد علینا، و سبنا و لعننا و تخویفنا بالقتل، و قصد طواغیتهم الولاه لامورهم من دون الامه بترحیلنا من حرمه الی دار ملکهم، و قتلهم ایانا بالسم و الحبس، فیبکی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و یقول: یا بنی ما نزل بکم الا ما نزل بجدکم قبلکم.ثم تبدأ فاطمه علیهاالسلام، فتشکو من عمر، و ما نالها منه و من أبی بکر، و أخذ فدک منها، و مشیها الیه فی مجمع من المهاجرین و الأنصار، و خطابها له فی أمر فدک، و ما رد علیها من قوله «ان الأنبیاء لا تورث» و احتجاجها بقول زکریا و یحیی علیهماالسلام، و قصه داود و سلیمان.و قول صاحبه: هاتی صحیفتک التی ذکرت أن أباک کتبها لک، و اخراجها الصحیفه و أخذها منها، و نشرها علی رؤوس الاشهاد من قریش و سایر المهاجرین و الأنصار و سائر العرب، و تفله فیها، و عزله [1067] لها، و تمزیقه ایاها، و بکائها و رجوعها الی قبر أبیها باکیه حزینه، تمشی علی الرمضاء

قد أقلقتها، و استغاثتها بالله عزوجل و بأبیها رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و تمثلها بقول رقیه بنت صفیه [1068] : [ صفحه 383] قد کان بعدک أنباء و هنبثه [1069] . لو کنت شاهدها لم تکثر الخطب انا فقدناک فقد الأرض و ابلها و اختل أهلک فاشهدهم فقد لعبواأبدت رجال لنا فحوی صدورهم لما نأیت و حالت دونک الحجب لکل قوم لهم قرب و منزله عند الاله علی الأدنین یقترب یا لیت قبلک کان الموت یأخذنا أملوا اناس ففازوا بالذی طلبواو تقص علیه قصه أبی بکر، و انفاذه خالدا و قنفذا و عمر، و جمعه الناس لاخراج أمیرالمؤمنین علیه السلام من بیته الی البیعه فی سقیفه بنی ساعده، و اشتغال أمیرالمؤمنین علیه السلام بعد وفاه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بضم أزواجه و تعزیتهم، و جمع القرآن و تألیفه، و قضاء دیونه، و انجاز عداته، و هی ثمانون ألف درهم، باع فیها تالده [1070] و طارفه [1071] ، و قضاها عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم.و قول عمر: اخرج یا علی الی ما أجمع علیه المسلمون من البیعه، فمالک أن تخرج عما أجمع علیه المسلمون، و الا قتلناک، و قول فضه جاریه فاطمه علیهاالسلام: ان أمیرالمؤمنین مشغول، و الحق له لو أنصفتم من أنفسکم و أنصفتموه، و جمعهم الجزل [1072] و الحطب علی الباب لاحراق بیت أمیرالمؤمنین و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام و زینب و ام کلثوم و فضه، و اضرامهم النار علی الباب.و خروج فاطمه علیهاالسلام الیهم، و خطابها لهم من وراء الباب، و قولها: ویحک یا عمر ما هذه الجرأه علی الله و علی رسوله، ترید

أن تقطع نسله من الدنیا و تفنیه؟ و تطفی ء نور الله؟ والله متم نوره.و انتهاره لها، و قوله: کفی یا فاطمه فلیس محمد حاضرا، و لا الملائکه آتیه بالأمر و النهی و الزجر من عند الله و ما علی الا کأحد المسلمین فاختاری ان شئت خروجه لبیعه أبی بکر، أو احراقکم جمیعا.فقالت و هی باکیه: اللهم الیک نشکو فقد نبیک و رسولک و صفیک، و ارتداد [ صفحه 384] امته علینا، و منعهم ایانا حقنا الذی جعلته لنا فی کتابک المنزل علی نبیک المرسل.فقال لها عمر: دعی عنک یا فاطمه حمقات النساء، فلم یکن الله لیجمع لکم النبوه و الخلافه، و أخذت النار فی خشب الباب.و ادخال قنفذ یده لعنه الله یروم فتح الباب، فضرب عمر لها بالسوط علی عضدها حتی صار کالدملج [1073] الأسود، و رکل [1074] الباب برجله حتی أصاب بطنها، و هی حامله بالمحسن لسته أشهر، و اسقاطها ایاه.و هجوم عمر و قنفذ و خالد بن الولید، و صفقه خدها حتی بدا ظافرها [1075] تحت خمارها، فهی تجهر بالبکاء، و تقول: واأبتاه، وا رسول الله، ابنتک فاطمه تکذب و تضرب، و یقتل جنین فی بطنها.و خروج أمیرالمؤمنین علیه السلام من داخل الدار محمر العین حاسرا حتی ألقی ملاءته علیها، و ضمها الی صدره، و قوله لها: یا بنت رسول الله قد علمتی أن أباک قد بعثه الله رحمه للعالمین، فالله الله أن تکشفی خمارک، و ترفعی ناصیتک، فوالله یا فاطمه لئن فعلت ذلک لا أبقی الله علی الأرض من یشهد أن محمدا رسول الله، و لا موسی و لا عیسی و لا ابراهیم و لا نوح و لا آدم، و لا دابه تمشی علی

الأرض، و لا طائر فی السماء الا أهلکه الله.ثم قال: یابن الخطاب لک الویل من یومک هذا و ما بعده و ما یلیه اخرج قبل أن أشهر سیفی، فافنی غابر الامه.فخرج عمر و خالد بن الولید و قنفذ و عبدالرحمن بن أبی بکر، فصاروا من خارج الدار، و صاح أمیرالمؤمنین علیه السلام بفضه: یا فضه مولاتک، فاقبلی منها ما تقبله النساء، فقد جاءها المخاض من الرفسه ورد الباب، فأسقطت محسنا، فقال أمیرالمؤمنین علیه السلام: فانه لا حق بجده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فیشکو الیه. [ صفحه 385] و حمل أمیرالمؤمنین علیه السلام لها فی سواد اللیل و الحسن و الحسین و زینب و ام کلثوم الی دور المهاجرین و الأنصار، یذکرهم بالله و رسوله، و عهده الذی بایعوا الله و رسوله، و بایعوه علیه فی أربع مواطن فی حیاه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و تسلیمهم علیه بامره المؤمنین فی جمیعها، فکل یعده بالنصر فی یومه المقبل، فاذا أصبح قعد جمیعهم عنه.ثم یشکو الیه أمیرالمؤمنین علیه السلام المحن العظیمه التی امتحن بها بعده، و قوله: لقد کانت قصتی مثل قصه هارون مع بنی اسرائیل، و قولی کقوله لموسی (یابن ام ان القوم استضعفونی و کادوا یقتلوننی فلا تشمت بی الأعداء و لا تجعلنی مع القوم الظالمین) [1076] فصبرت محتسبا، و سلمت راضیا، و کانت الحجه علیهم فی خلافی، و نقضهم عهدی الذی عاهدتم علیه یا رسول الله، و احتملت یا رسول الله ما لم یحتمل وصی نبی من سائر الامم حتی قتلونی بضربه عبدالرحمن بن ملجم، و کان الله الرقیب علیهم فی نقضهم بیعتی.و خروج طلحه و الزبیر بعائشه الی مکه، یظهران الحج

و العمره، و سیرهم بها الی البصره، و خروجی الیهم و تذکیری لهم الله و ایاک، و ما جئت به یا رسول الله، فلم یرجعا حتی نصرنی الله علیهما، حتی أهرقت دماء عشرین ألفا من المسلمین، و قطعت سبعین کفا علی زمان الجمل، فما لقیت فی غزواتک یا رسول الله و بعدک أصعب منه یوما أبدا، لقد کان من أصعب الحروب التی لقیتها، و أهولها و أعظمها.فصبرت کما أدبنی الله بما أدبک به یا رسول الله فی قوله عزوجل (فأصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل) [1077] و قوله (و اصبر و ما صبرک الا بالله) [1078] و حق والله یا رسول الله تأویل الآیه التی أنزلها الله فی الامه من بعدک فی قوله (و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل أفان مات أو قتل انقلبتم علی أعقابکم و من ینقلب علی عقبیه فلن یضر الله شیئا و سیجزی الله [ صفحه 386] الشاکرین) [1079] .یا مفضل و یقوم الحسن علیه السلام الی جده صلی الله علیه و آله و سلم فیقول: یا جداه کنت مع أمیرالمؤمنین علیه السلام فی دار هجرته بالکوفه، حتی استشهد بضربه عبدالرحمن بن ملجم، فوصانی بما وصیته یا جداه، و بلغ معاویه قتل أبی، فأنفذ الدعی اللعین زیادا الی الکوفه فی مائه و خمسین ألف مقاتل، فأمر بالقبض علی و علی أخی الحسین علیه السلام، و سائر اخوانی و أهل بیتی، و شیعتنا و موالینا، و أن یأخذ علینا البیعه لمعاویه، فمن یأبی منا ضرب عنقه و سیر الی معاویه رأسه.فلما علمت ذلک من فعل معاویه، خرجت من داری، فدخلت جامع الکوفه للصلاه، و رقأت المنبر، و اجتمع الناس، فحمدت

الله و أثنیت علیه، و قلت: معشر الناس عفت الدار، و محیت الآثار، و قل الاصطبار، فلا قرار علی همزات الشیاطین، و حکم الخائنین، الساعه والله صحت البراهین، و فصلت الآیات، و بانت المشکلات، و لقد کنا نتوقع تمام هذه الآیه تأویلها قال الله عزوجل: (و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل أفان مات أو قتل انقلبتم علی أعقابکم و من ینقلب علی عقبیه فلن یضر الله شیئا و سیجزی الله الشاکرین).و لقد مات والله جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و قتل أبی علیه السلام، و صاح الوسواس الخناس فی قلوب الناس، و نعق ناعق الفتنه، و خالفتم السنه، فیالها من فتنه صماء عمیاء، لا تسمع لداعیها، و لا یجاب منادیها و لا یخالف والیها، ظهرت کلمه النفاق، و سیرت رایات أهل الشقاق، و تکالبت جیوش أهل المراق، من الشام و العراق، هلموا رحمکم الله الی الافتتاح، و النور الوضاح، و العم الجحجاح، و النور الذی لا یطفی، و الحق الذی لا یخفی.أیها الناس تیقظوا من رقده الغفله، و من تکانیف [1080] الظلمه، فو الذی فلق الحبه، و برأ النسمه، و تردی بالعظمه، لئن قام الی منکم عصبه بقلوب صافیه، و نیات مخلصه، لا یکون فیها شوب نفاق، و لا نیه افتراق، لاجاهدن بالسیف قدما [ صفحه 387] قدما، و لأضیقن من السیوف جوانبها، و من الرماح أطرافها، و من الخیل سنابکها، فتکلموا رحمکم الله.فکأنما الجموا بلجام الصمت عن اجابه الدعوه، الا عشرون رجلا، فانهم قاموا الی، فقالوا: یابن رسول الله ما نملک الا أنفسنا و سیوفنا، فها نحن بین یدیک، لأمرک تابعون، و عن رأیک صادرون، فمرنا

بما شئت، فنظرت یمنه و یسره فلم أر أحدا غیرهم.فقلت: لی اسوه بجدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حین عبدالله سرا،و هو یومئذ فی تسعه و ثلاثین رجلا، فلما أکمل الله له أربعین صار فی عده، و أظهر أمر الله، فلو کان معی عدتهم جاهدت فی الله حق جهاده.ثم رفعت رأسی نحو السماء، فقلت: اللهم انی قد دعوت و أنذرت و أمرت و نهیت، فکانوا عن اجابه الداعی غافلین، و عن نصرته قاعدین، و عن طاعته مقصرین، و لأعدائه ناصرین، اللهم فأنزل علیهم رجزک، و بأسک و عذابک الذی لا یرد عن القوم الظالمین، و نزلت.ثم خرجت من الکوفه راحلا الی المدینه، فجاؤونی یقولون:ان معاویه أسری سرایاه الی الأنبار و الکوفه، و شره [1081] غاراته علی المسلمین، و قتل من لم یقاتله، و قتل النساء و الأطفال، فأعلمتهم أنه لا وفاء لهم، فأنفدت معهم رجالا و جیوشا، و عرفتهم أنهم لیستجیبون لمعاویه، و ینقضون عهدی و بیعتی، فلم یکن الا ما قلت و أخبرتهم.ثم یقوم الحسین علیه السلام مخضبا بدمه، هو و جمیع من قتل معه، فاذا رآه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بکی، و بکی أهل السماوات و الأرض لبکائه، و تصرخ فاطمه علیهاالسلام، فتزلزل الأرض و من علیها، و یقف أمیرالمؤمنین و الحسن عن یمینه، و فاطمه عن شماله، و یقبل الحسین، فیضمه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الی صدره، و یقول: یا حسین فدیتک، قرت عیناک و عینای فیک، و عن یمین الحسین حمزه أسد الله فی أرضه، و عن شماله جعفر بن أبی طالب الطیار. [ صفحه 388] و یأتی محسن

تحمله خدیجه بنت خویلد، و فاطمه بنت أسد ام أمیرالمؤمنین علیه السلام، و هن صارخات، و امه فاطمه تقول: هذا یومکم الذی کنتم توعدون، الیوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا، و ما عملت من سوء تود لو أن بینها و بینه أمدا بعیدا.قال: فبکی الصادق علیه السلام حتی اخضلت لحیته بالدموع، ثم قال: لا أقر الله عینا لا تبکی عند ذکر هذه القصه، قال: و بکی المفضل بکاء طویلا، ثم قال: یا مولای ما فی الدموع؟ فقال: ما لا یحصی اذا کان من محق.ثم قال المفضل: یا مولای ما تقول فی قوله تعالی: (و اذا الموؤده سئلت - بأی ذنب قتلت) [1082] ؟ قال: یا مفضل و الموؤده والله محسن؛ لأنه منا لا غیر، فمن قال غیر هذا فکذبوه.قال المفضل: یا مولای و ماذا یکون بعد هذا یا سیدی؟ قال الصادق علیه السلام: تقوم فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فتقول: اللهم انجز وعدک و موعدک لی فیمن ظلمنی و غصبنی و ضربنی و جرعنی ثکل [1083] أولادی.فتبکیها ملائکه السماوات السبع، و حمله العرش، و سکان السماء، و من فی الدنیا، و من تحت أطباق الثری، صائحین صارخین الی الله تعالی، فلا یبقی أحد ممن قاتلنا و ظلمنا و رضی بما جری علینا الا قتل فی ذلک الیوم ألف قتله، دون من قتل [1084] فی سبیل الله، فانه لا یذوق الموت، و هو کما قال عزوجل: (و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون - فرحین بما آتیهم الله من فضله و یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم من خلفهم ألا خوف علیهم و لا

هم یحزنون) [1085] .قال المفضل: یا مولای فان من شیعتکم من لا یقول برجعتکم، فقال علیه السلام: [ صفحه 389] أما سمعوا قول جدنا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و نحن سائر الأئمه نقول: (و لنذیقنهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر) [1086] قال الصادق علیه السلام: العذاب الأدنی عذاب الرجعه، و العذاب الأکبر عذاب یوم القیامه، الذی تبدل الأرض غیر الأرض و السماوات و برزوا لله الواحد القهار.فسأل المفضل أسأله عدیده، و اجیب بأجوبه شافیه، الی أن قال علیه السلام: ثم یقوم جدی علی بن الحسین و أبی الباقر علیهماالسلام، فیشکوان جدهما رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل بهما، ثم أقوم انا فأشکو الی جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل المنصور بی، ثم یقوم ابنی موسی فیشکو الی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل به الرشید، ثم یقوم علی بن موسی علیهماالسلام فیشکو الی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل المأمون به، ثم یقوم محمد بن علی علیهماالسلام فیشکو الی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل به المأمون، ثم یقوم علی بن محمد، فیشکو الی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل به المتوکل، ثم یقوم الحسن بن علی فیشکو الی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما فعل به المعتز.ثم یقوم المهدی علیه السلام سمی جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و علیه قمیص رسول الله صلی الله علیه و آله

و سلم، مضرجا بدم رسول الله یوم شج جبینه، و کسرت رباعیته، و الملائکه تحفه حتی یقف بین یدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فیقول: یا جداه و صفتنی و دللت علی، و نسبتنی و سمیتنی، فجحدتنی الامه و تمردت و قالت: ما ولد و لا کان، و أین هو؟ و متی کان؟ و أین یکون؟ و قد مات و لم یعقب، و لو کان صحیحا ما أخره الله تعالی الی هذا الوقت المعلوم، فصبرت محتسبا، و قد أذن الله لی فیها باذنه یا جداه.فیقول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: الحمدلله الذی صدقنا وعده، و أورثنا الأرض نتبوء من الجنه حیث نشاء، فنعم أجر العاملین، و یقول: جاء نصر الله و الفتح، و حق قول الله سبحانه و تعالی: (هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون) [1087] و یقرأ: (انا فتحنا لک فتحا مبینا - لیغفر لک الله ما تقدم من ذنبک و ما تأخر و یتم نعمته علیک و یهدیک صراطا [ صفحه 390] مستقیما - و ینصرک الله نصرا عزیزا) [1088] .فقال المفضل: أی ذنب کان لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ فقال الصادق علیه السلام: یا مفضل ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: اللهم حملنی ذنوب شیعه أخی و أولاد الأوصیاء ما تقدم منها و ما تأخر الی یوم القیامه، و لا تفضحنی بین النبیین و المرسلین من شیعتنا، فحمله الله ایاها و غفر جمیعها.قال المفضل: فبکیت بکاء طویلا، و قلت: یا سیدی هذا بفضل الله علینا فیکم.

قال الصادق علیه السلام: یا مفضل ما هو الا أنت و أمثالک، بلی یا مفضل لا تحدث بهذا الحدیث أصحاب الرخص من شیعتنا، فیتکلمون علی هذا الفضل، و یترکون العمل، فلا یغنی عنهم من الله شیئا؛ لأنا کما قال الله تبارک و تعالی فینا: (لا یشفعون الا لمن ارتضی و هم من خشیته مشفقون) [1089] .قال المفضل: یا مولای فقوله: (لیظهره علی الدین کله) ما کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ظهر علی الدین کله؟ قال: یا مفضل لو کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ظهر علی الدین کله، ما کانت مجوسیه، و لا یهودیه، و لا صابئیه، و لا نصرانیه، و لا فرقه، و لا خلاف، و لا شک، و لا شرک، و لا عبده أصنام، و لا أوثان، و لا اللات و العزی، و لا عبده الشمس و القمر و لا النجوم و لا النار و لا الحجاره، و انما قوله (لیظهره علی الدین کله) فی هذا الیوم و هذا المهدی و هذه الرجعه، و هو قوله تعالی: (و قاتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین کله لله) [1090] .فقال المفضل: أشهد أنکم من علم الله علمتم، و بسلطانه و بقدرته قدرتم، و بحکمه نطقتم، و بأمره تعملون.ثم قال الصادق علیه السلام: ثم یعود المهدی الی الکوفه، و تمطر السماء بها جرادا من ذهب، کما أمطره الله فی بنی اسرائیل علی أیوب، و یقسم علی أصحابه کنوز الأرض، من تبرها و لجینها و جوهرها.قال المفضل: یا مولای من مات من شیعتکم و علیه دین لاخوانه و لأضداده [ صفحه 391] کیف یکون؟ قال الصادق علیه السلام: أول ما

یبتدی ء المهدی علیه السلام أن ینادی فی جمیع العالم: ألا من له عند أحد من شیعتنا دین، فلیذکره حتی یرد الثومه و الخردله، فضلا عن القناطیر المقنطره من الذهب و الفضه و الأملاک، فیوفیه ایاه.قال المفضل: یا مولای ثم ماذا یکون؟ قال: یأتی القائم علیه السلام بعد أن یطأ شرق الأرض و غربها الکوفه و مسجدها، و یهدم المسجد الذی بناه یزید بن معاویه لما قتل الحسین بن علی علیه السلام، و مسجدا لیس لله ملعون ملعون من بناه.قال المفضل: یا مولای فکم تکون مده ملکه علیه السلام؟ فقال: قال الله عزوجل: (فمنهم شقی و سعید - فأما الذین شقوا ففی النار لهم فیها زفیر و شهیق - خالدین فیها ما دامت السماوات و الأرض الا ما شاء ربک ان ربک فعال لما یرید - و أما الذین سعدوا ففی الجنه خالدین فیها ما دامت السماوات و الأرض الا ما شاء ربک عطاء غیر مجذوذ) [1091] و المجذوذ المقطوع، أی: عطاء غیر مقطوع عنهم، بل هو دائم أبدا، و ملک لا ینفد، و حکم لا ینقطع، و أمر لا یبطل الا باختیار الله و مشیته و ارادته التی لا یعلمها الا هو، ثم القیامه و ما وصفه الله عزوجل فی کتابه.والحمد لله رب العالمین، و صلی الله علی خیر خلقه محمد النبی و آله الطیبین الطاهرین، و سلم تسلیما کثیرا.ثم قال الفاضل: روی الشیخ حسن بن سلیمان فی کتاب منتخب البصائر هذا الخبر هکذا: حدثنی الأخ الصالح الرشید محمد بن ابراهیم بن محسن الطار آبادی، أنه وجد من خط أبیه الرجل الصالح ابراهیم بن محسن هذا الحدیث الآتی ذکره، و أرانی خطه و کتبته منه، و صورته: الحسین بن

حمدان.و ساق الحدیث کما مر الی قوله «لکأنی أنظر الیهم علی البرازین الشهب، بأیدیهم الحراب، یتعاوون شوقا الی الحرب، کما تتعاووی الذئاب، أمیرهم رجل من تمیم، یقال له: شعیب بن صالح، فیقبل الحسین علیه السلام فیهم، وجهه کدائره القمر، یروع الناس جمالا، فیبقی علی أثر الظلمه، فیأخذ سیفه الصغیر و الکبیر، و الوضیع [ صفحه 392] و العظیم.ثم یسیر بتلک الرایات کلها حتی یرد الکوفه، و قد جمع بها أکثر أهل الأرض، یجعلها له معقلا، ثم یتصل به و بأصحابه خبر المهدی، فیقولون له: یابن رسول الله من هذا الذی نزل بساحتنا؟ فیقول الحسین علیه السلام: اخرجوا بنا الیه حتی تنظروا من هو؟ و ما یرید؟ و هو یعلم والله أنه المهدی علیه السلام، و أنه لیعرفه، و أنه لم یرد بذلک الأمر الا الله.فیخرج الحسین علیه السلام و بین یدیه أربعه آلاف رجل فی أعناقهم المصاحف، و علیهم المسوح، مقلدین بسیوفهم، و یقبل الحسین علیه السلام حتی ینزل بقرب المهدی علیه السلام فیقول: سائلوا عن هذا الرجل من هو؟ و ماذا یرید؟ فیخرج بعض أصحاب الحسین علیه السلام الی عسکر المهدی علیه السلام فیقول: أیها العسکر الجائل من أنتم حیاکم الله؟ و من صاحبکم هذا؟ و ماذا یرید؟ فیقول أصحاب المهدی: هذا مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، و نحن أنصاره من الجن و الانس و الملائکه.ثم یقول الحسین علیه السلام: خلوا بینی و بین هذا، فیخرج الیه المهدی علیه السلام، فیقفان بین العسکرین، فیقول الحسین علیه السلام: ان کنت مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم فأین هراوه جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و خاتمه، و بردته، و درعه الفاضل، و عمامته

السحاب، و فرسه، و ناقته العضباء، و بغلته دلدل، و حماره یعفور، و نجیبه البراق، و تاجه، و المصحف الذی جمعه أمیرالمؤمنین علیه السلام بغیر تغییر و لا تبدیل؟ فیحضر له السفط الذی فیه جمیع ما طلبه.و قال أبوعبدالله علیه السلام: انه کان کله فی السفط، و ترکات جمیع النبیین، حتی عصا آدم و نوح علیهماالسلام، و ترکه هود و صالح علیهماالسلام، و مجموع ابراهیم علیه السلام، و صاع یوسف، و مکیل شعیب و میزانه، و عصا موسی علیه السلام، و تابوته الذی فیه بقیه ما ترک آل موسی و آل هارون تحمله الملائکه، و درع داود، و خاتم سلیمان و تاجه، و رحل عیسی، و میراث النبیین و المرسلین فی ذلک السفط.و عند ذلک یقول الحسین علیه السلام: یابن رسول الله، أسألک أن تغرز هراوه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی هذا الحجر الصلد، و تسأل الله أن ینبتها فیه، و لا یرید بذلک الا أن یری أصحابه فضل المهدی علیه السلام، حتی یطیعوه و یبایعوه، و یأخذ المهدی الهراوه [ صفحه 393] فیغرزها، فتنبت فتعلو و تفرع و تورق، حتی تظل عسکر الحسین علیه السلام، فیقول الحسین علیه السلام: الله أکبر یابن رسول الله مد یدک حتی ابایعک، فیبایعه الحسین علیه السلام و سائر عسکره، الا أربعه آلاف من أصحاب المصاحف، و المسوح الشعر المعروفون بالزیدیه، فانهم یقولون: ما هذا الا ساحر عظیم.أقول: ثم ساق الحدیث الی قوله: ان أنصفتم من أنفسکم و أنصفتموه علی نحو مما مر، و لم یذکر بعده شیئا [1092] .أقول: الروایات علی أن الرجعه حق متواتره، و سیما رجوع الأئمه و فراعنتهم، بل هی من ضروریات المذهب الاثنی عشریه، و ان کان بعض

خصوصیاتها مختلفا فیها، و مرادنا ایراد نبذ مما یتعلق برجعه الحسین علیه السلام، تسلیه للخواطر، و تزیینا للدفاتر، اقتصرنا علی ما ذکرنا، خوفا للاطاله، و کراهه عن السآمه و الملاله.

یا مولای قد قرب الحج، فماذا تأمرنی؟ فقال: امض علی نیتک و حج، فحججت، فبینما أنا أطوف بالکعبه، و اذا أنا برجل مقطوع الیدین، و وجهه کقطع اللیل المظلم، و هو متعلق بأستار الکعبه، و هو یقول: اللهم رب هذا البیت الحرام، اغفر لی و ما أحسبک تفعل، و لو تشفع فی سکان سماواتک و أرضیک، و جمیع ما خلقت لعظم جرمی.قال سعید بن المسیب: فشغلت و شغل الناس عن الطواف، حتی حف به الناس، و اجتمعنا علیه، فقلنا: یا ویلک لو کنت ابلیس ما کان ینبغی لک أن تیئس من رحمه الله، فمن أنت، و ما ذنبک؟فبکی و قال: یا قوم أنا أعرف بنفسی و ذنبی و ما جنیت، و قلنا له: تذکره لنا، فقال: أنا کنت جمالا لأبی عبدالله الحسین علیه السلام لما خرج من المدینه الی العراق، و کنت أراه اذا أراد الوضوء للصلاه یضع سراویله عندی، فأری تکته تغشی الأبصار [ صفحه 395] بحسن اشراقها، و کنت أتمناها تکون لی، الی أن صرنا بکربلاء، و قتل الحسین علیه السلام و هی معه، فدفنت نفسی فی مکان من الأرض.فلما جن اللیل، خرجت من مکانی، فرأیت فی تلک المعرکه نورا لا ظلمه، و نهارا لا لیلا، و القتلی مطروحین علی وجه الأرض، فذکرت لحینی و شقائی التکه، فقلت: والله لأطلبن الحسین و أرجو أن تکون التکه فی سراویله فآخذها، و لم أزل أنظر فی وجوه القتلی، حتی أتیت الحسین علیه السلام، فوجدته مکبوبا علی وجهه، و هو جثه بلا رأس، و نوره مشرق مرمل بدمائه، و الریاح سافیه علیه، فقلت: هذا والله الحسین.فنظرت الی سراویله کما کنت أراها، فدنوت منه و ضربت بیدی الی التکه لآخذها،

فاذا هو عقدها عقدا کثیره، فلم أزل أحلها، حتی حللت عقده منها، فمد یده الیمنی و قبض علی التکه، فلم أقدر علی أخذه عنها و لا أصل الیها، فدعتنی النفس الملعونه الی أن أطلب شیئا أقطع به یدیه، فوجدت قطعه سیف مطروح، فأخذتها و انتکیت علی یده، و لم أزل أحزها حتی فصلتها عن زنده، ثم نحیتها عن التکه.و مددت یدی الی التکه لأحلها، فمد یده الیسری، فقبض علیها، فلم أقدر علی أخذها، فأخذت قطعه السیف، و لم أزل أحزها حتی فصلتها عن التکه، و مددت یدی الی التکه لآخذها، فاذا الأرض ترجف، و السماء تهتز، و اذا بجلبه عظیمه و بکاء و نداء، و قائل یقول: واابناه، وامقتولاه، واذبیحاه، واحسیناه، واغریباه، یا بنی قتلوک و ما عرفوک، و من شرب الماء منعوک.فلما رأیت ذلک صعقت، و رمیت نفسی بین القتلی، و اذا بثلاثه نفر و امرأه و حولهم خلائق وقوف، و قد امتلأت الأرض بصور الناس، و أجنحه الملائکه، و اذا بواحد منهم یقول: یا ابناه، یا حسین، فداؤک جدک و أبوک و امک و أخوک.و اذا بالحسین علیه السلام قد جلس و رأسه علی بدنه، و هو یقول: لبیک یا جداه یا رسول الله، و یا أبتاه یا أمیرالمؤمنین، و یا اماه یا فاطمه الزهراء، و یا أخاه المقتول بالسم، علیکم منی السلام، ثم انه بکی و قال: یا جداه قتلوا والله رجالنا، یا جداه سلبوا والله نساءنا، یا جداه نهبوا والله رحالنا، یا جداه ذبحوا والله أطفالنا، یا جداه [ صفحه 396] یعز والله علیک أن تری حالنا و ما فعل الکفار بنا.و اذا هم جلسوا یبکون حوله علی ما أصابه، و فاطمه

تقول: یا أباه یا رسول الله أما تری ما فعلت امتک بولدی؟ أتأذن لی أن آخذ من شیبه و أخضب به ناصیتی، و ألقی الله عزوجل و أنا مختضبه بدم ولدی الحسین؟ فقال لها: خذی و نأخذ یا فاطمه، فرأیتم یأخذون من دم شیبه و تمسح به فاطمه علیهاالسلام ناصیتها، و النبی صلی الله علیه و آله و سلم و علی و الحسن علیهماالسلام یمسحون به نحورهم و صدورهم و أیدیهم الی المرافق.و سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: فدیتک یا حسین، یعز والله علی أن أراک مقطوع الرأس، مرمل الجبین، دامی النحر، مکبوبا علی قفاک، قد کساک الذاری من الرمول، و أنت طریح مقتول مقطوع الکفین، یا بنی من قطع یدک الیمنی و ثنی بالیسری؟فقال: یا جداه کان معی جمال من المدینه، و کان یرانی اذا وضعت سراویلی للوضوء، فیتمنی أن تکون تکتی له، فما یمنعنی أن أدفعها الیه الا لعلمی أنه صاحب هذه الفعله.فلما قتلت خرج یطلبنی بین القتلی، فوجدنی جثه بلا رأس، فتفقد سراویلی، فرأی التکه و قد کنت عقدتها عقدا کثیره، فضرب بیده الی التکه، فحل عقده منها، فمددت یدی الیمنی، فقبضت علی التکه، فطلب فی المعرکه فوجد قطعه سیف مکسور، فقطع به یمینی ثم حل عقده اخری، فقبضت علی التکه کیلا یحلها، فتنکشف عورتی، فحز یدی الیسری فلما حل التکه حس بک فرمی نفسه بین القتلی.فلما سمع النبی صلی الله علیه و آله و سلم کلام الحسین علیه السلام، بکی بکاء شدیدا، و أتی الی بین القتلی، الی أن وقف نحوی، فقال: مالی و مالک یا جمال؟ تقطع یدین طال ما قبلهما جبرئیل و ملائکه الله

أجمعون، و تبارکت بهما أهل السماوات و الأرضین، أما کفاک ما صنع به الملاعین؟ من الذل و الهوان، هتکوا نساءه من بعد الخدور، و انسدال الستور سود الله وجهک یا جمال فی الدنیا و الآخره، و قطع الله یدیک و رجلیک، و جعلک فی حزب من سفک دماءنا، و تجرأ علی الله.فما استتم دعاؤه حتی شلت یدای، و أحسست بوجهی کأنه البس قطعا من [ صفحه 397] اللیل مظلما، و بقیت علی هذه الحاله، فجئت الی هذا البیت أستشفع، و أنا أعلم أنه لا یغفر لی أبدا، فلم یبق فی مکه أحد الا و سمع حدیثه، و تقرب الی الله تعالی بلعنته، و کل یقول: حسبک ما جنیت یا لعین (و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون) [1097] .أقول: و فی روایه اخری مثلها، و فیها: أن فاطمه سألته علیه السلام من فعل هذا بک؟ فکان یقول: قتلنی شمر، و قطع یدای هذا النائم - و أشار الی - فقالت فاطمه لی: قطع الله یدیک و رجلیک، و أعمی بصرک، و أدخلک النار، و فانتبهت و أنا لا أبصر شیئا، و سقطت منی یدای و رجلای، و لم یبق من دعائها الا النار [1098] .و فی المنتخب: حکی عن رجل کوفی حداد، قال: خرج العسکر من الکوفه لحرب الحسین بن علی علیهماالسلام، جمعت حدیدا عندی، و أخذت آلتی و سرت معهم، فلما وصلوا و طنوا خیمهم، بنیت خیمه و صرت أعمل اوتادا للخیم و سککا [1099] و مرابط للخیل، و أسنه للرماح، و ما اعوج من سنان أو خنجر أو سیف کنت بکل ذلک بصیرا، فصار رزقی کثیرا، و شاع ذکری بینهم.حتی أتی الحسین علیه السلام مع

عسکره، فارتحلنا الی کربلا، و خیمنا علی شاطی ء العلقمی، و قام القتال فیما بینهم، و حموا الماء علیه، و قتلوه و أنصاره و بنیه، و کان مده اقامتنا و ارتحالنا تسعه عشر یوما، فرجعت غنیا الی منزلی، و السبایا معنا، فعرضت علی عبیدالله، فأمر أن یشهروهم الی یزید الی الشام.فلبثت فی منزلی أیاما قلائل، و اذا أنا ذات لیله راقد علی فراشی، فرأیت طیفا کأن القیامه قد قامت، و الناس یموجون علی الأرض کالجراد، اذا فقدت دلیلها، و کلهم دالع لسانه علی صدره من شده الظمأ، و أنا أعتقد بأن ما فیهم أعظم منی عطشا؛ لأنه کل سمعی و بصری من شدته هذا غیر حراره الشمس یغلی منها [ صفحه 398] دماغی، و الأرض تغلی کأنها القیر اذا اشعل تحته نار، فخلت أن رجلی قد تقلعت قدماها، فوالله العظیم لو أنی خیرت بین عطشی و تقطیع لحمی حتی یسیل دمی لأشربه، لرأیت شربه خیرا من عطشی.فبینا أنا فی العذاب الألیم، و البلاء العمیم، اذا أنا برجل قد عم الموقف نوره، و ابتهج الکون بسروره، راکبا علی فرس، و هو ذو شیبه قد حفت به الوف من کل نبی و وصی و صدیق و شهید و صالح، فمر کأنه ریح، أو سیران فلک، فمرت ساعه و اذا أنا بفارس علی جواد أغر، له وجه کتمام القمر، تحت رکابه الوف، ان أمر ائتمروا، و ان زجر انزجروا، فاقشعرت الأجسام من لفتاته، و ارتعدت الفرائص من خطراته، فتأسفت علی الأول ما سألت عنه خیفه من هذا.و اذا به قد قام فی رکابه، و أشار الی أصحابه، و سمعت قوله: خذوه، و اذا بأحدهم قاهر بعضدی کلبه حدید خارجه

من النار، فمضی بی الیه، فخلت کتفی الیمنی قد انقلعت، فسألته الخفه، فزادنی ثقلا، فقلت له: سألتک بمن أمرک علی من تکون؟ قال: ملک من الملائکه الجبارین، قلت: و من هذا؟ قال: علی الکرار، قلت: والذی قبله؟ قال: محمد المختار، قلت: والذی حوله؟ قال: النبیون و الصدیقون و الشهداء و الصالحون و المؤمنون، قلت: أنا ما فعلت حتی أمرک علی؟ قال: الیه یرجع الأمر، و حالک حال هؤلاء.فحققت النظر و اذا بعمر بن سعد أمیر العسکر و قوم لم أعرفهم، و اذا بعنقه سلسله من حدید، و النار خارجه من عینیه و اذنیه، فأیقنت بالهلاک، و باقی القوم منهم مقلد، و منهم مقید، و منهم مقهور بعضده مثلی.فبینا نحن نسیر و اذا برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الذی وصفه الملک جالس علی کرسی عال، یزهر أظنه من اللؤلؤ، و رجلین ذی شیبتین بهیین عن یمینه، فسألت الملک عنهما، فقال: نوح و ابراهیم.و اذا برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: ما صنعت یا علی؟ قال: ما ترکت أحدا من قاتلی الحسین الا و قد أتیت به، فحمدت الله تعالی علی أنی لم أکن منهم، ورد الی عقلی، و اذا برسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: قدموهم، ققدموهم الیه، و جعل یسألهم و یبکی، و یبکی کل من فی الموقف لبکائه؛ لأنه یقول للرجل، ما صنعت بطف [ صفحه 399] کربلاء بولدی الحسین علیه السلام؟ فیجیب یا رسول الله أنا حمیت الماء علیه، و هذا یقول: أنا قتلته، و هذا یقول: أنا سلبته، و هذا یقول: أنا وطئت صدره بفرسی، و منهم من یقول: أنا ضربت

ولده العلیل.فصاح رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم واولداه، واقله ناصراه، واحسیناه، واعلیاه، هکذا جری علیکم بعدی أهل بیتی انظر یا أبی آدم، انظر یا أخی نوح، کیف أخلفونی فی ذریتی، فبکوا حتی ارتج المحشر، فأمر بهم زبانیه جهنم یجرونهم أولا فأولا الی النار.و اذا بهم قد أتوا برجل، فسأله، فقال: ما صنعت شیئا، فقال: أما کنت نجارا؟ قال: صدقت یا سیدی، لکنی ما عملت شیئا الا عمودا لخیمه الحصین بن نمیر لأنه انکسر من ریح عاصف فوصلته، فبکی، و قال: کثرت السواد علی ولدی خذوه الی النار، فأخذوه و صاحوا لا حکم الا لله و لرسوله و وصیه.قال الحداد: فأیقنت بالهلاک، فأمر بی، فقدمونی، فاستخبرنی فأخبرته، فأمر بی الی النار، فما سحبونی الا و انتبهت و حکیت لکل من لقیته، و قد یبس لسانه، و مات نصفه، و تبرأ منه کل من یحبه، و مات فقیرا لا رحمه الله (و سیعلم الذین ظلموا أی منقلب ینقلبون) [1100] .قال السید: روی ابن ریاح، قال: لقیت رجلا مکفوفا قد شهد قتل الحسین علیه السلام، فسئل عن ذهاب بصره، فقال: کنت شهدت عاشر عشره، غیر أنی لم أضرب و لم أرم، فلما قتل رجعت الی منزلی، و صلیت العشاء الآخره و نمت، فأتانی آت فی مقامی، فقال: أجب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت: مالی وله؟ فأخذ بتلابیبی و جرنی الیه، فاذا النبی صلی الله علیه و آله و سلم جالس فی صحراء، حاسر عن ذراعیه، آخذ بحربه، و ملک قائم بین یدیه، و فی یده سیف من نار، یقتل أصحابی التسعه، فکلما ضرب ضربه التهبت أنفسهم نارا، فدنوت منه و جثوت

بین یدیه، و قلت: السلام علیک یا رسول، فلم یرد علی، و مکث طویلا، ثم رفع رأسه، و قال: یا عدو الله انتهکت حرمتی، و قتلت عترتی، و لم ترع حقی، و فعلت و فعلت، فقلت: والله یا [ صفحه 400] رسول الله ما ضربت بسیف، و لا طعنت برمح، و لا رمیت بسهم، قال: صدقت و لکنک کثرت السواد، ادن منی، فدنوت منه، فاذا طست مملوء دما، فقال لی: هذا دم ولدی الحسین، فکحلنی من ذلک، فانتبهت حتی الساعه لا أبصر شیئا [1101] .و فی المنتخب: حکی عن السدی [1102] ، قال: ضافنی [1103] رجل فی لیله و کنت أحب الجلیس، فرحبت به و قربته و أکرمته، فجلسنا نتسامر، و اذا به ینطلق بالکلام کالسیل اذا قصد الحضیض، فأطرقت له، فانتهی فی سمره الی طف کربلاء، و کان قریب العهد من قتل الحسین علیه السلام، فتأوهت الصعداء، و تزفرت کمدا [1104] ، فقال: ما بالک؟ قلت ذکرت مصابا یهون عنده کل مصاب.قال: أما کنت حاضرا یوم الطف؟ قلت: لا و الحمدلله، قال: أراک تحمد علی أی شی ء؟ قلت: علی الخلاص من دم الحسین علیه السلام؛ لأن جده قال: من طولب بدم ولدی الحسین یوم القیامه لخفیف المیزان.قال: قال هکذا جده؟ قلت: نعم، و قال صلی الله علیه و آله و سلم: ولدی الحسین یقتل ظلما و عدوانا، ألا و من قتله یدخل فی تابوت من نار، و یعذب بعذاب نصف أهل النار، و قد غلت یداه و رجلاه، و له رائحه یتعوذ أهل النار منها، هو و من شایع و بایع، أو رضی بذلک، کلما نضجت جلودهم بدلوهم بجلود غیرها، لیذوقوا العذاب، لا یفتر عنهم ساعه،

و یسقون من حمیم جهنم، فالویل لهم من عذاب جهنم.قال: لا تصدق هذا الکلام یا أخی، قلت: کیف هذا؟ و قد قال صلی الله علیه و آله و سلم: لا کذبت و لا کذبت؟ قال: تری قالوا: قال رسول الله قاتل ولدی الحسین لا یطول عمره، و ها أنا و حقک قد تجاوزت التسعین، مع أنک ما تعرفنی، قلت: لا والله؛ قال: أنا الأخنس بن زید، قلت: و ما صنعت یوم الطف؟قال: أنا الذی امرت علی الخیل الذین أمرهم عمر بن سعد بوطی ء جسم [ صفحه 401] الحسین علیه السلام بسنابک الخیل، و هشمت أضلاعه، و جررت نطعا [1105] من تحت علی بن الحسین علیهماالسلام، و هو علیل، حتی کببته علی وجهه، و خرمت اذنی صفیه بنت الحسین لقرطین کانا فی اذنیها.قال السدی: فبکی قلبی هجوعا [1106] ، و عینای دموعا، و خرجت اعالج علی هلاکه، و اذا بالسراج قد ضعف، فقمت أظهرها، فقال: اجلس، و هو یحکی لی متعجبا من نفسه و سلامته، و مد اصبعه لیظهرها، فاشتعلت به، ففرکها فی التراب، فلم تنطف.فصاح بی أدرکنی یا أخی، فکببت الشربه علیها، و أنا غیر محب لذلک، فلما شمت النار رائحه الماء، ازدادت قوه، و صاح بی ما هذه النار و ما یطفیها، قلت: ألق نفسک فی النهر، فرمی بنفسه، فکلما رکس جسمه فی الماء اشتعلت فی جمیع بدنه، کالخشبه البالیه فی الریح البارح، هذا و أنا أنظره، فوالله الذی لا اله الا هو لم تطف حتی صار فحما، و سار علی وجه الماء، ألا لعنه الله علی الظالمین [1107] .

الله عزوجل اذا أراد أن ینتصر لأولیائه، انتصر لهم بشرار خلقه، و اذا أراد أن ینتصر لنفسه، انتصر بأولیائه، و لقد انتصر لیحیی بن زکریا ببخت نصر [1108] . [ صفحه 402] و فیه و فی التهذیب و غیرهما مسندا، عن سماعه، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: اذا کان یوم القیامه مر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بشفیر النار، و أمیرالمؤمنین و الحسن و الحسین علیهم السلام، فیصیح صائح من النار: یا رسول الله أغثنی، یا رسول الله ثلاثا، قال: فلا یجیبه، قال: فینادی یا أمیرالمؤمنین یا أمیرالمؤمنین ثلاثا أغثنی، فلا یجیبه.قال: فینادی یا حسین یا حسین یا حسین أغثنی، أنا قاتل أعدائک، قال: فیقول له رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: قد احتج علیک، قال: فینقض علیه کأنه عقاب کاسر، قال: فیخرجه من النار [1109] ، قال: فقلت لأبی عبدالله علیه السلام: و من هذا جعلت فداک؟ قال: المختار، قلت له: و لم عذب بالنار و قد فعل ما فعل؟ قال: انه کان فی قلبه منهما شی ء والذی بعث محمدا بالحق لو أن جبرئیل و میکائیل، کان فی قلبهما شی ء، لأکبهما الله فی النار علی وجوههما [1110] .أقول: روی هذا الخبر فی المنتخب بمثل ما ذکر، الا أن بدل قوله «انه کان فی قلبه منهما شی ء» الی آخره، هکذا: ان المختار کان یحب السلطنه، و کان یحب الدنیا و زینتها و زخرفها، و ان حب الدنیا رأس کل خطیئه؛ لأن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: والذی بعثنی بالحق نبیا، لو أن جبرئیل أو میکائیل کان فی قلبهما ذره من حب الدنیا، لأکبهما الله علی

وجههما فی نار جهنم [1111] .فهذا الخبر: اما نقل بالمعنی، أو صریح روایه، و یؤیده ما روی فیه أیضا فی الحدیث القدسی: لو صلی عبدی صلاه أهل السماوات و أهل الأرضین، و صام صیام أهل السماوات و أهل الأرضین، و حج حج [1112] أهل السماوات و الأرضین، و طوی عن أکل الطعام مثل الملائکه المقربین، ثم أری فی قلبه من حب الدنیا ذره، [ صفحه 403] أو من سمعتها، أو من رئاستها، أو من محمدتها، أو من حلیتها، أو من زینتها أدنی من ذره، فانه لا یجاورنی فی دار کرامتی، و لأنزعن من قلبه محبتی، و لأظلمن قلبه، حتی ینسی ذکری، حتی لا اذیقه رحمتی یوم القیامه [1113] .أقول: فبهذا الخبر و نحوه یحصل وجه الجمع مطلقا بین الأخبار الوارده علی مدحه، و الوارده علی ذمه، و ان کان بعض الأخبار مختصا بتوجیه آخر.مثل ما رواه فی البحار من کتاب المحتضر عن الشیخ حسن بن سلیمان: أنه بعث المختار بن أبی عبید الی علی بن الحسین علیهماالسلام بمائه ألف درهم، فکره أن یقبلها منه، و خاف أن یردها، فترکها فی بیت، فلما قتل المختار کتب الی عبد الملک یخبره بها، فکتب الیه: خذها طیبه هنیئه فکان علی علیه السلام یلعن المختار و یقول: کذب علی الله و علینا؛ لأن المختار یزعم أنه یوحی الیه [1114] .فانه یمکن توجیهه بأن کراهته علیه السلام و ترکه المال فی بیت، للخوف من عبد الملک لا عن المختار؛ لعدم تسلطه علی أهل المدینه، و لعنه علیه السلام ایاه لعله علی سبیل الفرض، أی: انه ملعون لو کان دعواه الوحی علی الحقیقه، و وجه الاستناد أنه نقل أن له غلاما اسمه جبرئیل، و کان

یقول مرارا: أخبرنی جبرئیل بکذا؛ لأن مبنی فعاله و آدابه علی التکلم بالابهام و الخدعه و الفراسه، لحسن السلطنه و احکام السیاسه.و فی البحار فی روایه طویله، نقلنا منها موضع الحاجه موجزا، قال أمیرالمؤمنین علیه السلام: کما أن بعض بنی اسرائیل أطاعوا فاکرموا، و بعضهم عصوا فعذبوا، فکذلک تکونون أنتم، فقالوا: فمن العصاه؟ الی قوله علیه السلام: سیقتلون ولدی هذین الحسن و الحسین، ثم قال علیه السلام: و سیصیب الذین ظلموا رجزا فی الدنیا بسیوف بعض من یسلطه الله تعالی للانتقام بما کانوا یکسبون، کما أصاب بنی اسرائیل الرجز، قیل: و من هو؟ قال: غلام من ثقیف یقال له: المختار بن أبی عبید.و قال علی بن الحسین علیهماالسلام: فکان ذلک بعد قوله هذا بزمان [1115] ، و ان هذا [ صفحه 404] الخبر اتصل بالحجاج بن یوسف من قول علی بن الحسین علیهماالسلام، قال: أما رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ما قال هذا، و أما علی بن أبی طالب علیه السلام فأنا أشک هل حکاه عن رسول الله، و أما علی بن الحسین فصبی مغرور، یقول الأباطیل، و یغتر بها متبعوه، اطلبوا لی المختار.فطلب فاخذ، فقال: قدموه الی النطع فاضربوا عنقه، فاتی بالنطع، فبسط و أبرک علیه المختار، ثم جعل الغلمان یجیئون و یذهبون لا یأتون بالسیف، قال الحجاج: مالکم؟ قالوا: لسنا نجد مفتاح الخزانه و قد ضاع منا و السیف فی الخزانه، فقال المختار: لن تقتلنی، و لن یکذب رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لئن قتلتنی لیحیینی الله حتی أقتل منکم ثلاثمائه و ثلاثه و ثمانین ألفا.فقال الحجاج لبعض حجابه: أعط السیاف سیفک یقتله، فأخذ السیاف و جاء لیقتله به، و الحجاج یحثه

و یستعجله، فبینا هو فی تدبیره اذ عثر و السیف بیده، فأصاب السیف بطنه فشقه فمات، فجاء بسیاف آخر و أعطاه السیف، فلما رفع یده لیضرب عنقه لدغته عقرب و سقط فمات، فنظروا و اذا العقرب فقتلوها.فقال المختار: یا حجاج انک لا تقدر علی قتلی، ویحک یا حجاج أما تذکر ما قال نزار بن معد بن عدنان للشابور ذی الأکتاف، حین کان یقتل العرب و یصطلمهم، فأمر نزار ولده، فوضع فی زبیل فی طریقه، فلما رآه قال: من أنت؟ قال: أنا رجل من العرب ارید أن أسألک لم تقتل هؤلاء العرب و لا ذنوب لهم الیک، و قد قتلت الذین کانوا مذنبین فی عملک و المفسدین؟قال: لأنی وجدت فی الکتاب أنه یخرج منهم رجل یقال له: محمد یدعی النبوه، فیزیل دوله ملوک الأعاجم و یفنیها، فأقتلهم حتی لا یکون منهم ذلک الرجل.فقال نزار: لئن کان ما وجدته فی کتب الکذابین، فما أولاک أن تقتل البرآء غیر المذنبین، و ان کان ذلک من قول الصادقین، فان الله سیحفظ ذلک الأصل الذی یخرج منه هذا الرجل، و لن تقدر علی ابطاله، و یجری قضاؤه، و ینفذ أمره، و لو لم یبق من جمیع العرب الا واحد، فقال شابور: صدقت: هذا نزار یعنی بالفارسیه المهزول، کفوا عن العرب، فکفوا عنهم. [ صفحه 405] و لکن یا حجاج ان الله قد قضی أن أقتل منکم ثلاثمائه و ثلاثه و ثمانین ألف رجل، فان شئت فتعاط قتلی، و ان شئت فلا تعاط، فان الله اما أن یمنعک عنی، و اما أن یحیینی بعد قتلک، فان قول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حق لا مریه فیه.فقال للسیاف:

اضرب عنقه، فقال المختار: ان هذا لن یقدر علی ذلک و کنت أحب أن تکون أنت المتولی لما تأمره، فکان یسلط علیک أفعی کما سلط علی هذا الأول عقربا، فلما هم السیاف أن یضرب عنقه اذا برجل من خواص عبدالملک بن مروان قد دخل، فصاح بالسیاف کف عنه، و معه کتاب من عبدالملک بن مروان.فاذا فیه: بسم الله الرحمن الرحیم، أما بعد یا حجاج بن یوسف، فانه قد سقط الینا طیر علیه رقعه أنک أخذت المختار بن أبی عبید ترید قتله، تزعم أنه حکی عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فیه أنه سیقتل من أنصار بنی امیه ثلاثمائه و ثلاثه و ثمانین ألف رجل، فاذا أتاک کتابی هذا فخل عنه، و لا تعرض له الا بسبیل خیر، فانه زوج ظئر ابنی الولید بن عبدالملک بن مروان، و قد کلمنی فیه الولید، و ان الذی حکی ان کان باطلا، فلا معنی لقتل رجل مسلم بخبر باطل، و ان کان حقا فانک لا تقدر علی تکذیب قول رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فخلی عنه الحجاج.فجعل المختار یقول: سأفعل کذا، و أخرج وقت کذا، و أقتل من الناس کذا، و هؤلاء صاغرون یعنی بنی امیه، فبلغ ذلک الحجاج، فأخذ و أبرک [1116] و أمر بضرب عنقه، فقال المختار: انک لا تقدر علی ذلک، فلا تتعاط ردا علی الله.و کان فی ذلک، اذ سقط علیه طائر آخر علیه کتاب من عبدالملک بن مروان: بسم الله الرحمن الرحیم، یا حجاج لا تتعرض للمختار، فانه زوج مرضعه ابنی الولید، و لئن کان ما یقول حقا، فستمنع من قتله، کما منع دانیال من قتل بخت نصر الذی

کان قضی الله أن یقتل بنی اسرائیل.فترکه الحجاج، و توعده ان عاد لمثل مقالته، فعاد لمثل مقالته، و اتصل بالحجاج الخبر فطلبه، فاختفی مده، ثم ظفر به، فلما هم بضرب عنقه، اذ قد ورد علیه کتاب عبدالملک، فاحتبسه الحجاج، و کتب الی عبدالملک کیف تأخذ الیک [ صفحه 406] عدوا مجاهرا، یزعم أنه یقتل من أنصار بنی امیه کذا و کذا ألفا.فبعث الیه: انک رجل جاهل، لئن کان الخبر فیه باطلا، فما أحقنا برعایه حقه لحق من خدمنا، و ان کان الخبر فیه حقا، فانه ستربیه لیسلط علینا، کما ربی فرعون موسی علیه السلام حتی سلط علیه، فبعث به الحجاج، و کان من المختار ما کان، و قتل من قتل.و قال علی بن الحسین علیهماالسلام لأصحابه و قد قالوا له: یابن رسول الله ان أمیرالمؤمنین علیه السلام ذکر من أمر مختار و لم یقل متی یکون قتله لمن یقتل، فقال علی بن الحسین علیهماالسلام: أولا اخبرکم متی یکون؟ قالوا: بلی، قال: یوم کذا الی ثلاث سنین من قولی هذا، و سیؤتی برأس عبیدالله بن زیاد و شمر بن ذی الجوشن فی یوم کذا و کذا، و سنأکل و هما بین أیدینا و ننظر الیهما.قال: فلما کان الیوم الذی أخبرهم أنه یکون فیه القتل من المختار لأصحاب بنی امیه، کان علی بن الحسین علیهماالسلام مع أصحابه علی مائده: اذ قال لهم: معاشر اخواننا طیبوا أنفسکم، فانکم تأکلون و ظلمه بنی امیه یحصدون، قالوا: أین؟ قال: فی موضع کذا یقتلهم المختار، و سیؤتی برأسین یوم کذا و کذا.فلما کان فی ذلک الیوم اتی بالرأسین لما أراد أن یقعد للأکل و فرغ من صلاته، فلما رآهما سجد، و قال: الحمد لله الذی لم یمتنی

حتی أرانی، فجعل یأکل و ینظر الیهما، فلما کان فی وقت الحلوا لم یأت بالحلوا؛ لأنهم کانوا قد اشتغلوا عن عمله بخبر الرأسین، فقال ندماؤه: و لم یعمل الیوم الحلوا، فقال علی بن الحسین علیهماالسلام: لا نرید حلوا أحلی من نظرنا الی هذین الرأسین، ثم عاد الی قول أمیرالمؤمنین علیه السلام، قال: و ما للکافرین و الفاسقین عند الله أعظم و أوفی [1117] .عن حبیب الخثعمی، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: کان المختار یکذب علی علی بن الحسین علیهماالسلام [1118] .عن یونس بن یعقوب، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: کتب المختار بن أبی عبید [ صفحه 407] الی علی بن الحسین علیهماالسلام، و بعث الیه بهدایا من العراق فلما وقفوا علی باب علی علیه السلام دخل الآذان یستأذن لهم، فخرج الیهم رسوله، فقال: أمیطوا عن بابی، فاننی لا أقبل هدایا الکذابین، و لا أقرأ کتبهم، فمحوا العنوان و کتبوا للمهدی محمد ابن علی، فقال أبوجعفر علیه السلام: والله لقد کتب الیه بکتاب ما أعطاه فیه شیئا، انما کتب الیه یابن خیر من طشی و مشی [1119] ، فقال أبوبصیر: فقلت لأبی جعفر علیه السلام: أما المشی فأنا أعرفه، فأی شی ء الطشی؟ فقال أبوجعفر علیه السلام: الحیاه.قال الفاضل: لم أجد الطشی فیما عندنا من کتب اللغه [1120] .أقول: ظاهر هذه الأخبار تدل علی ذمه، و ان کان لا یخلو بعضها بل تمامها عن توجیه.و أما ما یدل علی مدحه، فمنه ما رواه الفاضل المتبحر، باسناده، عن حمدویه، عن یعقوب، عن ابن أبی عمیر، عن هشام بن المثنی، عن سدیر، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: لا تسبوا المختار، فانه قد قتل قتلتنا، و طلب بثأرنا، و زوج أراملنا، و قسم فینا المال علی العسره [1121] .محمد بن

الحسن، و عثمان بن حامد، عن محمد بن یزداد، عن محمد بن الحسین، عن موسی بن یسار، عن عبدالله بن الزبیر، عن عبدالله بن شریک، قال: دخلنا علی أبی جعفر علیه السلام یوم النحر، و هو متکی ء، و قد أرسل الی الحلاق، فقعدت بین یدیه اذ دخل علیه شیخ من أهل الکوفه، فتناول یده لیقبلها فمنعه، ثم قال: من أنت؟ قال: أنا أبومحمد الحکم بن المختار بن أبی عبید الثقفی، و کان متباعدا من أبی جعفر علیه السلام، فمد یده الیه حتی کاد یقعده فی حجره بعد منعه یده.ثم قال: أصلحک الله ان الناس قد أکثروا فی أبی، و قالوا: و القول والله قولک، قال: و أی شی ء یقولون؟ قال: یقولون کذاب، و لا تأمرنی بشی ء الا قبلته، فقال: [ صفحه 408] سبحان الله أخبرنی أبی والله ان مهر امی کان مما بعث به المختار، أو لم یبن دورنا؟ و قتل قاتلینا؟ و طلب بدمائنا، فرحمه الله.و أخبرنی والله أبی أنه کان لیستمر [1122] عند فاطمه بنت علی یمهدها الفراش، و یثنی لها الوسائد، و منها أصاب الحدیث، رحم الله أباک، ما ترک حقنا عند أحد الا طلبه، قتل قتلتنا، و طلب بدمائنا [1123] .جبرئیل، عن العبدی، عن ابن أسباط، عن عبد الرحمن بن حماد، عن علی ابن حزور، عن الأصبغ، قال: رأیت المختار علی فخذ أمیرالمؤمنین علیه السلام و هو یمسح رأسه، و یقول: یا کیس یا کیس [1124] .ابراهیم بن محمد، عن أحمد بن ادریس، عن محمد بن أحمد، عن الحسن ابن علی، عن العباس بن عامر، عن ابن أبی عمیره، عن جارود بن المنذر، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ما امتشطت فینا هاشمیه و لا اختضبت، حتی بعث الینا المختار برؤوس

الذین قتلوا الحسین علیه السلام [1125] .و نقل عن رساله جعفر بن محمد بن نما، عن عبدالله بن محمد بن أبی سعید، عن أبی العیناء، عن یحیی بن راشد، قال: قالت فاطمه بنت علی: ما تحنأت امرأه منا، و لا أجالت فی عینها مرودا، و لا امتشطت حتی بعث المختار رأس عبیدالله ابن زیاد [1126] .اقول: و قد یجی ء هذان الخبران فی آداب یوم عاشوراء.محمد بن مسعود، عن علی بن أبی علی، عن خالد بن یزید، عن الحسین ابن یزید، عن عمر بن علی بن الحسین أن علی بن الحسین علیهماالسلام، لما اتی برأس عبیدالله بن زیاد و رأس عمر بن سعد خر ساجدا، و قال: الحمدلله الذی أدرک لی [ صفحه 409] ثأری من أعدائی، و جزی المختار خیرا [1127] .و بهذا الاسناد عن الحسین بن زید، عن عمر بن علی، أن المختار أرسل الی علی بن الحسین علیهماالسلام بعشرین ألف دینار، فقبلها و بنی بها دار عقیل بن أبی طالب، و دارهم التی هدمت، قال: ثم انه بعث الیه بأربعین ألف دینار بعد ما أظهر الکلام الذی أظهره، فردها و لم یقبلها.و المختار هو الذی دعا الناس الی محمد بن علی بن أبی طالب علیه السلام ابن الحنفیه، و سموا الکیسانیه، و هم المختاریه، و کان لقبه کیسان، و لقب بکیسان لصاحب شرطه المکنی أباعمره، و کان اسمه کیسان.و قیل: انه سمی کیسان بکیسان [1128] مولی علی بن أبی طالب علیه السلام، و هو الذی حمله علی الطلب بدم الحسین، و دله علی قتلته، و کان صاحب سره، و الغالب علی أمره، و کان لا یبلغه عن رجل من أعداء الحسین علیه السلام أنه فی دار أو فی موضع، الا قصده و هدم الدار

بأسرها، و قتل کل من فیها من ذی روح، و کل دار بالکوفه خراب فهی مما هدمها، و أهل الکوفه یضربون بها المثل، فاذا افتقر انسان قالوا: دخل أبوعمره بیته، قال فیه الشاعر:ابلیس بما فیه خیر من أبی عمره یغویک و یطغیک و لا یعطیک کسره [1129] .أقول: سبب دعوته الناس الی محمد بن الحنفیه، لعله انما هو بظاهر الأمر حراسه لعلی بن الحسین علیهماالسلام عن الاشتهار، و وقایه عن مزاحمه الفجار المتسلطین علی الأخیار بالأشرار، کالحجاج و غیره، و أن محمد بن الحنفیه لما کان یعاشرهم و یخالطهم ظاهرا، کان تضرره مأمونا، بخلافه علیه السلام فانه کان معتزلا عنهم غایه الاعتزال، مع ظهور خوارق العادات عنه علیه السلام، و اختلاف الشیعه الیه من الأطراف، و الظاهر أن هذا کان برضا ابن الحنفیه، کما یؤیده بعض الروایات، فکان ابن الحنفیه قد نصب نفسه جنه له علیه السلام. [ صفحه 410] و یؤیده ما رواه الفاضل فی البحار، نقلا من رساله الشیخ العالم جعفر بن نما، و هو حدیث طویل ملخصه: أن المختار بعد استمداده من الشیعه اجتمعوا، و قالوا: نرسل رسلا من الثقات الی الحنفیه للاستئمار، فلما جاؤوا الیه، قال لهم: قوموا بنا الی امامی و امامکم علی بن الحسین علیهماالسلام، فلما دخل و دخلوا الیه، أخبره خبرهم الذی جاؤوا لأجله، قال: یا عم لو أن عبدا زنجیا تعصب لنا أهل البیت، لوجب علی الناس مؤازرته، و قد ولیتک هذا الأمر فاصنع ما شئت، فخرجوا و قد سمعوا کلامه، و هم یقولون: أذن لنا زین العابدین علیه السلام و محمد بن الحنفیه الحدیث [1130] .و فی الرساله لابن نما ذکر أبوالسائب، عن أحمد بن بشیر، عن مجالد، عن عامر، أنه قال: الشیعه

یتهمونی ببغض علی علیه السلام، و لقد رأیت فی النوم بعد مقتل الحسین علیه السلام کأن رجالا نزلوا من السماء علیهم ثیاب خضر، معهم حراب یتبعون قتله الحسین علیه السلام، فما لبث أن خرج المختار فقتلهم [1131] .و فیها أیضا: عن أبی حمزه الثمالی، قال: کنت أزور علی بن الحسین علیهماالسلام فی کل سنه مره فی وقت الحج، فأتیته سنه و اذا علی فخذه صبی، فقام الصبی، فوقع علی عتبه الباب، فانشج، فوثب الیه مهرولا، فجعل ینشف دمه، و یقول: انی اعیذک أن تکون المصلوب فی الکناسه، قلت: بأبی أنت و امی و أی کناسه؟ قال: کناسه الکوفه، قلت: و یکون ذلک؟ قال: ای والذی بعث محمدا بالحق، لئن عشت بعدی لترین هذا الغلام فی ناحیه من نواحی الکوفه، و هو مقتول مدفون منبوش مسحوب مصلوب فی الکناسه، ثم ینزل فیحرق و یذری فی البر.فقلت: جعلت فداک و ما اسم هذا الغلام؟ فقال: ابنی زید، ثم دمعت عیناه، و قال: لاحدثنک بحدیث ابنی هذا، بینا أنا لیله ساجد و راکع، ذهب بی النوم، فرأیت کأنی فی الجنه، و کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و علیا و فاطمه و الحسن و الحسین، قد زوجونی حوراء من حور العین، فواقعتها، و اغتسلت عند سدره المنتهی، و ولیت هتف بی هاتف لیهنئک زید. [ صفحه 411] فاستیقظت و تطهرت للصلاه، و صلیت صلاه الفجر، فدق الباب رجل، فخرجت الیه فاذا معه جاریه ملفوف کمها علی یده، مخمره بخمار، قلت: حاجتک؟ قال: ارید علی بن الحسین، قلت: أنا هو، قال: أنا رسول المختار بن أبی عبید الثقفی یقرؤک السلام، و یقول: وقعت هذه الجاریه فی ناحیتنا، فاشتریتها بستمائه دینار،

و هذه ستمائه دینار، فاستعن بها علی دهرک، و دفع الی کتابا کتبت جوابه، و قلت: ما اسمک؟ قالت: حوراء.فهیئوها لی و بت بها عروسا، فعلقت بهذا الغلام فأسمیته زیدا، و ستری ما قلت لک، قال أبوحمزه الثمالی: فو الله لقد رأیت کل ما ذکره علیه السلام [1132] .و فی المنتخب: قال أبوحمزه الثمالی: فوالله لقد رأیت زیدا مقتولا، ثم سحب، ثم دفن، ثم نشر، ثم صلب، و لم یزل مصلوبا زمانا طویلا، حتی عشعشت الفاختات فی جوفه، ثم احرق و دق و ذری فی الهواء رحمه الله علیه [1133] .أقول: و لا بأس بایراد خبر یشتمل علی کیفیه حال زید و مآله، و ان کان غیر مناسب فی المقام: لأنه قد انجر الیه الکلام، و هو ما روی فی المنتخب، عن بعض الأخباریین، قال: سألت خالد بن فضله، عن فضل زید بن علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام، فقال: أی رجل کان؟ فقلت: و ما علمت من فضله؟ قال: کان یبکی من خشیه الله تعالی، حتی تختلط دموعه بدمه طول لیله، حتی اعتقد کثیر من الناس فیه الامامه، و کان سبب اعتقادهم ذلک منه لخروجه بالسیف، یدعو بالرضا من آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، فظنوه یرید بذلک نفسه، و لم یکن یریدها، لمعرفته باستحقاق من قبله.و کان سبب خروجه الطلب بدم جده الحسین علیه السلام، أنه دخل یوما علی هشام بن عبدالملک، و قد کان جمع له هشام بنی امیه، و أمرهم أن یتضایقوا فی المجلس، حتی لا یتمکن زید من الوصول الی قربه، فوقف زید مقابله، و قال له: یا هشام لیس أحد من عباد الله فوق أن یوصی بتقوی الله فی

عباده، و أنا اوصیک [ صفحه 412] بتقوی الله فاتقه، فقال له هشام: یا زید أنت المؤهل نفسک للخلافه؟ و أنت الراجی لها؟ و ما أنت و ذاک؟ لا ام لک، و انما أنت ابن أمه.فقال له زید: انی لا أعلم أحدا أعظم عند الله من نبی بعثه، فلو کان ذلک یقصر عن منتهی غایه، لم یبعث الله اسماعیل نبیا، و هو ابن أمه، فالنبوه أعظم أم الخلافه؟ و بعد فما یقصر فی رجل جده رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و هو ابن علی بن أبی طالب أن یکون ابن أمه.قال: فنهض من عند هشام مغضبا، و دعا قهرمانه، و قال: والله لآتین هذا بعسکر یضیق به الفضاء، و خرج زید و هو یقول: لم یکره قوم قط حر السیوف الا ذلوا.ثم انه توجه الی الکوفه، فاجتمع علیه أهلها، و بایعوه علی الحرب معه، فنقضوا بیعته، و سلموه لعدوه، فقتل رحمه الله علیه، و صلب فی موضع یقال له: الکناسه، و بقی مصلوبا بینهم أربع سنوات، لا ینکر أحد منهم بید و لا لسان، و قد عشعشت الفاختات فی جوفه، و قد خانوا به أهل الکوفه، و نقضوا بیعته، کما خانوا بآبائه و أجداده من قبل.قال: فلما بلغ قتله الی الصادق علیه السلام حزن علیه حزن عظیما، و جعل یئن علیه من وجده، و فرق من ماله صدقه عنه و عمن اصیب معه من أصحابه، لکل بیت منهم ألف دینار، و کان مقتله فی صفر سنه عشرین و مائه من الهجره [1134] .أقول: و تفصیل أحوال المختار، و کیفیه حروبه، و قتله الفسقه الفجره القتله مذکوره فی الرساله المزبوره، فلیطلب هناک، و انا

لنذکر نبذه منها تشفیا للخواطر، و نضره للنواظر، و المنقول عن مجالس الطوسی، الا ما نشیر الیه فی البین مما فی الرساله و المنتخب و غیرهما.فنقول: روی الشیخ فی مجالسه عن محمد بن عمران المرزبانی، عن محمد ابن ابراهیم، عن الحارث بن أبی اسامه، قال: حدثنی المدائنی، عن رجاله: أن المختار بن أبی عبید الثقفی ظهر بالکوفه لیله الأربعاء، لأربع عشره لیله بقیت من [ صفحه 413] ربیع الآخر سنه ست و ستین، فبایعه الناس علی کتاب الله و سنه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و الطلب بدم الحسین بن علی علیهماالسلام، و دماء أهل بیته رحمه الله علیهم، و الدفع عن الضعفاء، فقال الشاعر فی ذلک:و لما دعا المختار جئنا لنصره علی الخیل تردی من کمیت و أشقرادعا یا لثارات الحسین فأقبلت تعادی بفرسان الصباح لتثأراو نهض المختار الی عبدالله بن مطیع، و کان علی الکوفه من قبل ابن الزبیر، فأخرجه و أصحابه منها منهزمین، و أقام بالکوفه الی المحرم سنه سبع و ستین، ثم عمد الی انفاذ الجیوش الی ابن زیاد، و کان بأرض الجزیره، فصیر علی شرطه أباعبدالله الجدلی، و أباعماره کیسان مولی عربیه، و أمر ابراهیم بن الأشتر بالتأهب للمسیر الی ابن زیاد، و أمره علی الأجناد.فخرج ابراهیم یوم السبت لسبع خلون من المحرم سنه سبع و ستین فی ألفین من مذحج و أسد، و ألفین من تمیم و همدان، و ألف و خمسمائه من قبائل المدینه، و ألف و خمسمائه من کنده و ربیعه، و ألفین من الحمراء، و قال بعضهم: کان ابن الأشتر فی أربعه آلاف من القبائل، و ثمانیه آلاف من الحمراء.و شیع المختار ابراهیم بن الأشتر ماشیا، فقال له

ابراهیم: ارکب رحمک الله، فقال: انی لأحتسب الأجر فی خطای معک، و احب أن تغبر قدمای فی نصر آل محمد علیهم السلام، ثم ودعه و انصرف، فسار ابن الأشتر حتی أتی المدائن، ثم سار یرید ابن زیاد، فشخص المختار عن الکوفه لما أتاه أن ابن الأشتر قد ارتحل من المدائن، و أقبل حتی نزل المدائن.فلما انزل ابن الأشتر نهر الخازر [1135] بالموصل، أقبل ابن زیاد فی الجموع، فنزل علی أربعه فراسخ من عسکر ابن الأشتر - و فی الرساله: انه رحل فی ثلاثه و ثمانین ألفا، و کان مع ابن الأشتر أقل من عشرین ألفا انتهی - ثم التقوا، فحض ابن الأشتر أصحابه، و قال: یا أهل الحق و أنصار الدین، هذا ابن زیاد قاتل حسین بن علی علیه السلام، و أهل بیته، قد أتاکم الله به و بحزبه حزب الشیطان، فقاتلوهم بنیه و صبر، [ صفحه 414] لعل الله یقتله بأیدیکم، و یشفی صدورکم، و تزاحفوا، و نادی أهل العراق: یا لثارات الحسین.فجال أصحاب ابن الأشتر جوله، فناداهم: یا شرطه الله الصبر الصبر، فتراجعوا، فقال لهم عبدالله بن بشار بن أبی عقب الدئلی: حدثنی خلیلی [1136] انا نلقی أهل الشام علی نهر یقال له: الخازر، فیکشفونا حتی نقول: هی هی، ثم نکر علیهم فنقتل أمیرهم، فابشروا و اصبروا، فانکم لهم قاهرون. و فی الرساله: صلوا بالایماء و التکبیر صلاه الظهر، و اشتغلوا بالقتال، الی أن تجلی صدر الدجی بالأنجم الزهر انتهی.ثم حمل ابن الأشتر یمینا، فخالط القلب و کسرهم أهل العراق، فرکبوا یقتلونهم، فانجلت الغمه و قد قتل عبیدالله بن زیاد، و الحصین بن نمیر، و شرحبیل ابن ذی الکلاع، و ابن حوشب، و غالب الباهلی، و عبدالله بن أیاس السلمی، و أبوالأشرس الذی کان علی خراسان و أعیان

أصحابه.فقال ابن الأشتر لأصحابه: انی رأیت بعدما انکشف الناس طائفه منهم قد صبرت تقاتل، فأقدمت علیهم، و أقبل رجل آخر فی کبکبه کأنه بغل أقمر و هو یغری الناس، لا یدنو منه أحد الا صرعه، فدنا منی فضربت یده فأبنتها، و سقط علی شاطی ء عین [1137] ، فسرقت یداه، و عربت رجلاه، فقتلته، و وجدت منه ریح المسک، و أظنه ابن زیاد فاطلبوه.فجاء رجل فنزع خفیه و تأمله، فاذا هو ابن زیاد علی ما وصف ابن الأشتر، فاجتزوا رأسه، و استوقدوا عامه اللیل بجسده، فنظر الیه مهران مولی زیاد، و کان یحبه حبا شدیدا، فحلف أن لا یأکل شحما أبدا، فأصبح الناس فحووا ما فی العسکر، و هرب غلام لعبید الله الی الشام، فقال له عبدالملک بن مروان: متی عهدک بابن زیاد؟ فقال: جال الناس فتقدم فقاتل، و قال: ایتنی بجره فیها ماء، [ صفحه 415] فأتیته فاحتملها، فشر منها و صب الماء بین درعه و جسده، و صب علی ناصیه فرسه فصهل، ثم اقتحمه، فهذا آخر عهدی به.و فی الرساله قال أبوعمرو البزاز: کنت مع ابراهیم بن الأشتر لما لقی عبیدالله بن زیاد بالخازر، فعددنا القتلی بالقصب لکثرتهم، قیل: کانوا سبعین ألفا و صلبه -أی ابن زیاد - ابراهیم متنکسا، فکأنی أنظر الی خصییه کأنهما جعلان، و عن الشعبی: انه لم یقتل قط من أهل الشام بعد صفین مثل هذه الواقعه بالخازر، و قال الشعبی: کانت یوم عاشوراء سنه سبع و ستین انتهی [1138] .قال: و بعث ابن الأشتر برأس ابن زیاد الی المختار و أعیان من کان معه، فقدم بالرؤوس و المختار یتغدی، فالقیت بین یدیه، فقال: الحمدلله رب العالمین، وضع رأس الحسین بن علی علیهماالسلام بین یدی ابن زیاد و

هو یتغدی، و أتیت برأس ابن زیاد و أنا أتغدی، قال: و انسابت حیه بیضاء تخلل الرؤوس حتی دخلت فی أنف ابن زیاد، و خرجت من اذنه، و دخلت فی اذنه و خرجت من أنفه. و فی الرساله قال عامر: رأیت الحیه تدخل فی منافذ رأسه و هو مصلوب مرارا انتهی.فلما فرغ المختار من الغداء قام فوطأ وجه ابن زیاد بنعله، ثم رمی بها الی مولی له، و قال: اغسلها فانی وضعتها علی وجه نجس کافر.و خرج المختار الی الکوفه، و بعث برأس ابن زیاد، و رأس حصین بن نمیر، و رأس شرحبیل بن ذی الکلاع، مع عبدالرحمن بن أبی عمیر الثقفی، و عبدالله بن شداد الجشمی، و الثائب [1139] بن مالک الأشعری الی محمد بن الحنفیه بمکه، و علی ابن الحسین علیهماالسلام یومئذ بمکه.و کتب الیه معهم: أما بعد، فانی بعثت أنصارک و شیعتک الی عدوک یطلبونه بدم أخیک المظلوم الشهید، فخرجوا محتسبین محنقین آسفین، فلقوهم دون نصیبین، فقتلهم رب العباد، و الحمد لله رب العالمین، الذی طلب لکم الثأر، و أدرک لکم رؤساء أعدائکم، فقتلهم فی کل فج، و غرقهم فی کل بحر، فشفی بذلک صدور [ صفحه 416] قوم مؤمنین، و أذهب غیظ قلوبهم، و قدموا بالکتاب و الرؤوس علیه [1140] .و فی الرساله: فلما رآها خر ساجدا، و دعا للمختار، و قال: جزاه الله خیرا، فقد أدرک لنا ثأرنا، و وجب حقه علی کل من ولده عبدالمطلب بن هاشم، اللهم فاحفظ لابراهیم بن الأشتر، و انصره علی الأعداء، و وفقه لما تحب و ترضی، و اغفر له فی الآخره و الاولی [1141] انتهی.قال: فبعث رأس ابن زیاد الی علی بن الحسین علیهماالسلام، فادخل علیه و هو یتغدی،

فقال علی بن الحسین علیهماالسلام: ادخلت علی ابن زیاد و هو یتغدی و رأس أبی بین یدیه، فقلت: اللهم لا تمتنی حتی ترینی رأس ابن زیاد و أنا أتغدی، فالحمد لله الذی أجاب دعوتی، ثم أمر فرمی به.فحمل الی ابن الزبیر، فوضعه ابن الزبیر علی قصبه، فحرکتها الریح فسقط، فخرجت حیه من تحت الستار، فأخذت بأنفه، فأعادوا القصبه، فحرکتها الریح فسقط، فخرجت الحیه، فأزمت بأنفه، ففعل ذلک ثلاث مرات، فأمر ابن الزبیر فالقی فی بعض شعاب مکه.قال: و کان المختار رحمه الله قد سئل فی أمان عمر بن سعد أبی وقاص، فآمنه علی أن لا یخرج من الکوفه، فان خرج منها فدمه هدر [1142] .و فی الرساله: باسناده اخذ لعمر أمان: بسم الله الرحمن الرحیم، هذا أمان المختار بن أبی عبید الثقفی لعمر بن سعد، انک آمن بأمان الله علی نفسک و أهلک و مالک و ولدک، لا تؤاخذ بحدث کان منک قدیما، ما سمعت و أطعت و لزمت منزلک، الا أن تحدث حدثا، فمن لقی عمر بن سعد من شرطه الله و شیعه آل محمد علیهم السلام، فلا یعرض له الا بسبیل خیر والسلام، ثم أشهد فیه جماعه. قال الباقر علیه السلام: انما قصد المختار أن یحدث حدثا هو أن یدخل بیت الخلاء و یحدث [1143] . [ صفحه 417] و فی المنتخب و غیره: حکی عن الهیثم بن الأسود، قال: کنت جالسا عند المختار بالکوفه، فابتدأ یقول لجلسائه: والله لأقتلن رجلا عریض القدمین، غائر العینین، مرفوع الحاجبین، عدوا للحسن و الحسین، فلما سمع الهیثم کلامه، نهض الی عمر بن سعد، و عرفه بمقالته، فقال: والله ما أحسبه غیرک [1144] . انتهی.قال الشیخ: فخرج عمر حتی أتی الحمام، فقیل له: أتری هذا یخفی

علی المختار؟ فرجع لیلا فدخل داره [1145] .و فی الرساله: قال له ابن دومه: المختار أضیق استا من أن یقتلک، و ان هربت هدم دارک، و انتهب عیالک و مالک، و خرب ضیاعک، و أنت أعز العرب، فاغتر بکلامه فرجع [1146] .و فی المنتخب و الرساله و البحار قال المختار: و فینا له و غدر و أعطیناه خط أمان و مکر، و لکن والله فی عنقه سلسله لو جهد أن ینطلق ما استطاع حتی أقتله انشاء الله، قال فبینا عمر بن سعد سائر فی الطریق باللیل، فنام علی ظهر الناقه، فرجعت الناقه به الی الکوفه وقت الصبح، فلم یشعر الا و هو علی باب داره، فنوخ ناقته و دخل داره، و استسلم للقتل [1147] .قال الشیخ: قال الراوی: فلما کان من الغد غدوت، فدخلت علی المختار، و جاء الهیثم [1148] بن الأسود فقعد، فجاء حفص بن عمر بن سعد، فقال للمختار: یقول لک أبوحفص: أین لنا بالذی کان بیننا و بینک؟ قال: اجلس، فدعا المختار أباعمره، فجاء رجل قصیر یتخشخش فی الحدید، فساره و دعا برجلین، فقال: اذهبا معه، فو الله ما أحسبه بلغ دار عمر بن سعد حتی جاء برأسه، فقال المختار لحفص: أتعرف هذا؟ قال: انا لله و انا الیه راجعون نعم، قال: یا أباعمره ألحقه به، فقتله [1149] .و فی المنتخب و الرساله: فقال بعض الحضار: عمر بن سعد بالحسین، [ صفحه 418] و حفص بعلی بن الحسین، فقال المختار: صه یالکع الرجال، أتقیس رأس عمر بن سعد برأس الحسین، و رأس حفص برأس علی بن الحسین، فو الله لأقتلن سبعین ألفا، کما قتل بیحیی بن زکریا علیه السلام، و قیل: انه قال: لو

قتلت ثلاثه أرباع قریش لما وفوا بأنمله من أنامل الحسین علیه السلام انتهی [1150] .أقول: روی الفاضل فی ترجمته جلاء العیون، أن عمر بن سعد مرض فی مسیره الی الری، فذبح علی فراشه، و لم ینل اماره الری، کما دعا علیه الحسین علیه السلام و العلم عند الله.قال: و اشتد أمر المختار بعد قتل ابن زیاد، و أخاف الوجوه، و قال: لا یسوغ لی طعام و لا شراب حتی أقتل قتله الحسین بن علی علیهماالسلام و أهل بیته، و ما من دینی أترک أحدا منهم حیا، و قال: أعلمونی من شرک فی دم الحسین و أهل بیته؟ فلم یکن یأتونه برجل، فیقولون: ان هذا من قتله الحسین علیه السلام، أو ممن أعان علیه الا قتله.و بلغه أن شمر بن ذی الجوشن أصاب مع الحسین ابلا فأخذها، فلما قدم الکوفه نحرها و قسم لحومها، فقال المختار، احصوا لی کل دار دخل فیها شی ء من ذلک اللحم، فأحصوها، فأرسل الی من کان أخذ منها شیئا، فقتلهم و هدم دورا بالکوفه.و اتی المختار بعبدالله بن اسید الجهنی، و مالک بن الهیثم البدائی من کنده، و حمل بن مالک المحاربی، فقال: یا أعداء الله أین الحسین بن علی؟ قالوا: اکرهنا علی الخروج الیه، قال: أفلا مننتم علیه و سقیتموه من الماء؟ و قال للبدائی: أنت صاحب برنسه لعنک الله؟ قال: لا، قال: بلی، ثم قال: اقطعوا یدیه و رجلیه، و دعوه یضطرب حتی یموت، فقطعوه و أمر بالآخرین، فضربت أعناقهما.و اتی بقراد بن مالک، و عمرو بن خالد، و عبد الرحمن البجلی، و عبدالله بن قیس الخولانی، فقال لهم: یا قتله الصالحین، ألا ترون الله بریئا منکم؟ لقد جاءکم الورس بیوم نحس، فأخرجهم

الی السوق فقتلهم. [ صفحه 419] و بعث المختار معاذ بن هانی الکندی، و أباعمره کیسان، الی دار خولی بن یزید الأصبحی، و هو الذی حمل رأس الحسین علیه السلام الی زیاد، فأتوا داره، فاستخفی فی المخرج، فدخلوا علیه، فوجدوه قد رکب علی نفسه قوصره [1151] فأخذوه [1152] .و فی الرساله: خرجت امرأته الیهم و هی النوار ابنه مالک، کما ذکره الطبری فی تاریخه، و کانت محبه لأهل البیت علیه السلام فسوئلت عنه، قالت: لا أدری أین هو، و أشارت بیدها الی بیت الخلاء انتهی [1153] .قال: ثم خرجوا یریدون المختار، فتلقاهم فی رکب، فردوه الی داره، و قتله عندها و أحرقه.و طلب المختار شمر بن ذی الجوشن، فهرب الی البادیه، فسعی به الی أبی عمره، فخرج الیه نفر من أصحابه، فقاتلهم قتالا شدیدا، فأثخنته الجراحات [1154] ، فأخذه أبوعمره أسیرا، و بعث به الی المختار، فضرب عنقه، و أغلی له دهنا فی قدر، فقذفه فیها فتفسخ، و وطی ء مولی لآل حارثه بن مضرب وجهه و رأسه.و لم یزل المختار یتتبع قتله الحسین علیه السلام و أهله، حتی قتل منهم خلقا کثیرا، و هرب الباقون، فهدم دورهم، و قتلت العبید موالیهم الذین قاتلوا الحسین علیه السلام، و أتوا المختار فأعتقهم [1155] .و فی الرساله نقلا عن تاریخ الطبری، قال: بعث المختار عبدالله بن کامل الی حکیم بن الطفیل السنبسی الطائی، و کان قد أخذ سلب العباس، و رماه بسهم، فأخذوه قبل وصوله الی المختار، و نصبوه هدفا، و رموه بالسهام، و بعث الی قاتل علی بن الحسین علیه السلام، و هو مره بن منقذ العبدی و کان شیخا، فأحاطوا بداره، فخرج و بیده الرمح، و هو علی فرس جواد، فطعن عبیدالله

بن ناجیه الشامی، [ صفحه 420] فصرعه و لم تضره الطعنه، و ضربه ابن کامل بالسیف، فاتقاها بیده الیسری، فأشرع فیها السیف، و تمطرت به الفرس، فأفلت، و لحق بمصعب و شلت یده بعد ذلک.و أحضر زید بن رقاد، فرماه بالنبل و الحجاره و أحرقه، و هرب سنان بن أنس الی البصره، فهدم داره، ثم خرج من البصره نحو القادسیه، و کان علیه عیون، فأخبروا المختار، فأخذه بین العذیب و القادسیه، فقطع أنامله ثم یدیه و رجلیه، و أغلی زیتا فی قدر و رماه فیها.و هرب عبدالله بن عقبه الغنوی الی الجزیره، فهدم داره، و فیه و فی حرمله بن کاهل قال الشاعر:و عندی غنی قطره من دمائنا و فی أسد اخری تعد و تذکر [1156] .روی الشیخ الطوسی فی المجالس، و ابن نما بأدنی اختلاف، عن المنهال بن عمرو، قال: دخلت علی زین العابدین علیه السلام اودعه، و أنا ارید الانصراف من مکه، فقال: یا منهال ما فعل حرمله؟ و کان معی بشر بن غالب الأسدی، فقلت: ترکته حیا بالکوفه، قال: فرفع یدیه، ثم قال: اللهم أذقه حر الحدید، اللهم أذقه حر الحدید، اللهم أذقه حر الحدید.قال منهال: فقدمت الکوفه و قد ظهر المختار بن أبی عبید الثقفی، و کان لی صدیقا، فکنت فی منزلی أیاما، حتی انقطع الناس عنی و رکبت الیه، فلقیته خارجا من داره، فقال: یا منهال لم تأتنا فی ولایتنا هذه و لم تهنئنا بها و لم تشرکنا فیها؟فأعلمته أنی کنت بمکه، و أنی قد جئتک الآن، و سایرته و نحن نتحدث حتی أتی الکناسه، فوقف وقوفا کأنه ینتظر شیئا، و قد کان اخبر بمکان حرمله بن کاهل، فوجه فی طلبه، فلم یلبث أن

جاء قوم یرکضون و قوم یشتدون، حتی قالوا: أیها الأمیر البشاره قد اخذ حرمله بن کاهل، فما لبثنا أن جی ء به.فلما نظر الیه المختار قال لحرمله: الحمدلله الذی مکننی منک، ثم قال: الجزار الجزار، فاتی بجزار، فقال له: اقطع یدیه فقطعتا، ثم قال: اقطع رجلیه فقطعتا، ثم قال: النار النار، فاتی بنار و قصب فالقی علیه، فاشتعل فیه النار، [ صفحه 421] فقلت: سبحان الله، فقال لی: یا منهال ان التسبیح لحسن، ففیم سبحت؟فقلت: أیها الأمیر دخلت فی سفری هذا فی منصرفی من مکه علی علی بن الحسین علیهماالسلام، فقال: یا منهال ما فعل حرمله بن کاهل الأسدی؟ فقلت: ترکته حیا بالکوفه، فرفع یدیه جمیعا، فقال: اللهم أذقه حر الحدید، اللهم أذقه حر الحدید، اللهم أذقه حر النار.فقال لی المختار: أسمعت علی بن الحسین علیه السلام یقول هذا؟ فقلت: والله لقد سمعته یقول هذا، قال: فنزل عن دابته، و صلی رکعتین، فأطال السجود، ثم قام فرکب، و قد احترق حرمله، و رکبت معه و سرنا، فحاذیت داری، فقلت: أیها الأمیر ان رأیت أن تشرفنی و تکرمنی، و تنزل عندی، و تحرم [1157] بطعامی، فقال: یا منهال تعلمنی أن علی بن الحسین علیه السلام دعا بثلاث دعوات، فأجابه الله علی یدی، ثم تأمرنی أن آکل؟ هذا یوم صوم، شکرا لله علی ما فعلته بتوفیقه، و حرمله هو الذی حمل رأس الحسین علیه السلام [1158] .أقول: و کیفیه قتل سائر القتله مذکوره فی الرساله، فلیطلب ثمه.

یحیی بن عبد الحمید الحمانی املاء علی فی منزله، قال: خرجت أیام ولایه موسی بن عیسی الهاشمی الکوفه من منزلی، فلقینی أبوبکر بن عیاش، [ صفحه 422] فقال: امض بنا یا یحیی الی هذا، فلم أدر من یعنی؟ و کنت أجل أبابکر عن مراجعته، و کان راکبا حمارا له، فجعل یسیر علیه و أنا أمشی مع رکابه.فلما صرنا عند الدار المعروفه بدار عبدالله بن حازم، التفت الی و قال: یابن الحمانی انما جررتک معی و جشمتک [1159] أن تمشی خلفی لاسمعک ما أقول لهذه الطاغیه.قال: فقلت: من هو یا أبابکر؟ قال: هذا الفاجر الکافر موسی بن عیسی فسکت عنه و مضی و أنا أتبعه حتی اذا صرنا الی باب موسی بن عیسی، و بصر به الحاجب و تبینه، و کان الناس ینزلون عند الرحبه، فلم ینزل أبوبکر هناک، و علیه یومئذ قمیص و ازار، و هو محلول الازار.قال: فدخل علی حماره و نادانی: تعال یابن الحمانی، فمنعنی الحاجب، فزجره أبوبکر، و قال له: أتمنعه یا فاعل و هو معی؟ فترکنی فما زال یسیر علی حماره حتی دخل الأیوان، فبصر بنا موسی و هو قاعد فی صدر الأیوان علی سریره، و بجنبی السریر رجال متسلحون، و کذلک کانوا یصنعون.فلما أن رآه موسی رحب به و قربه، و أقعده علی سریره، و منعت أنا حین وصلت الی الأیوان أن أتجاوزه، فلما استقر أبوبکر علی السریر، التفت فرآنی حیث أنا واقف، فنادانی فقال: ویحک فصرت الیه، و نعلی فی رجلی، و علی قمیص و ازار، فأجلسنی بین یدیه.فالتفت الیه موسی، فقال: هذا رجل تکلمنا فیه؟ قال: لا، و لکنی جئت به شاهدا علیک، قال: فیماذا؟ قال: انی رأیتک

و ما صنعت بهذا القبر، قال: أی قبر؟ قال: قبر الحسین بن علی و ابن فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان موسی قد وجه الیه من کربه [1160] ، و کرب جمیع أرض الحائر، و حرثها و زرع الزرع فیها، فانتفخ موسی حتی کاد أن ینقد، ثم قال: و ما أنت وذا؟ قال: اسمع حتی اخبرک:اعلم أنی رأیت فی منامی، کأنی خرجت الی قومی بنی غاضره، فلما صرت [ صفحه 423] بقنطره الکوفه، اعترضتنی خنازیر عشره تریدنی، فأعاننی الله برجل کنت أعرفه من بنی أسد، فدفعها عنی، فمضیت لوجهی، فلما صرت الی شاهی ضللت الطریق، فرأیت هناک عجوزا، فقالت لی: أین ترید أیها الشیخ؟ قلت: ارید الغاضریه، قالت لی: تنظر هذا الوادی، فانک اذا أتیت الی آخره اتضح لک الطریق فمضیت و فعلت ذلک.فلما صرت الی نینوی، اذا أنا بشیخ کبیر جالس هناک، فقلت: من أین أنت أیها الشیخ؟ فقال لی: أنا من أهل هذه القریه، فقلت: کم تعد من السنین؟ فقال: ما أحفظ ما مر من سنی و عمری، و لکن أبعد ذکری أنی رأیت الحسین بن علی علیهماالسلام و من کان معه من أهله و من تبعه یمنعون الماء الذی تراه، و لا تمنع الکلاب و لا الوحوش شربه.فاستفضعت ذلک، و قلت له: ویحک أنت رأیت هذا؟ قال: ای والذی سمک السماء، لقد رأیت هذا أیها الشیخ و عاینته، و انک و أصحابک الذی تعینون علی ما قد رأینا مما أقرح عیون المسلمین ان کان فی الدنیا مسلم، فقلت: ویحک و ما هو؟ قال: حیث لم تنکروا ما أجری سلطانکم الیه، قلت: و ما جری؟ قال: أیکرب قبر

ابن النبی صلی الله علیه و آله و سلم و یحرث أرضه؟ قلت: و أین القبر؟ قال: ها هو ذا أنت واقف فی أرضه، فأما القبر فقد عمی عن أن یعرف موضعه.قال أبوبکر بن عیاش، و ما کنت رأیت القبر قبل ذلک الوقت قط، و لا أتیته فی طول عمری، فقلت: من لی بمعرفته؟ فمضی معی الشیخ حتی وقف بی علی حیر له باب و آذن، و اذا جماعه کثیره علی الباب، فقلت للآذن ارید الدخول علی ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: لا تقدر علی الوصول فی هذا الوقت، قلت: و لم؟ قال: هذا وقت زیاره ابراهیم خلیل الله و محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و معهما جبرئیل و میکائیل فی رعیل [1161] من الملائکه کثیر.قال أبوبکر بن عیاش: فانتبهت و قد دخلنی روع شدید و حزن و کآبه، و مضت بی الأیام، حتی کدت أن أنسی المنام، ثم اضطررت الی الخروج الی بنی [ صفحه 424] غاضره لدین کان لی علی رجل منهم، فخرجت و أنا لا أذکر الحدیث، حتی صرت بقنطره الکوفه، لقینی عشره من اللصوص فحین رأیتهم، ذکرت الحدیث و رعبت من خشیتی لهم، فقالوا لی: ما معک وانج بنفسک، و کان معی نفقه [1162] فقلت: ویحکم أنا أبوبکر بن عیاش، و انما خرجت فی طلب دین لی، والله الله لا تقطعونی عن طلب دینی و تصرفاتی فی نفقتی، فانی شدید الاضافه، فنادی رجل منهم مولای و رب الکعبه لا نعرض له، ثم قال لبعض فتیانهم: کن معه حتی تسیر به الی الطریق الأیمن.قال أبوبکر: فجعلت أتذکر ما رأیته فی المنام،

و أتعجب من تأویل الخنازیر، حتی سرت الی نینوی، فرأیت والله الذی لا الا الا هو الشیخ الذی کنت رأیته فی منامی بصورته و هیئته رأیته فی الیقظه، کما رأیته فی المنام سواء، فحین رأیته ذکرت الأمر و الرؤیا، فقلت: لا اله الا الله، ما کان هذا الا وحیا، ثم سألته کمسألتی ایاه فی المنام، فأجابنی بما کان أجابنی، ثم قال لی: امض، فمضیت فوقفت معه علی الموضع و هو مکروب، فلم یفتنی شی ء من منامی الا الآذن و الحیر، فانی لم أر حیرا و لم أر آذنا.فاتق الله أیها الرجل، فانی قد آلیت علی نفسی أن لا أدع اذاعه هذا الحدیث، و لا زیاره ذلک الموضع، و قصده و اعظامه، فان موضعا یؤمه ابراهیم و محمد و جبرئیل، لحقیق بأن یرغب فی اتیانه و زیارته، فان أباحصین حدثنی أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم قال: من رآنی فی المنام فایای رأی، فان الشیطان لا یتشبه بی.فقال له موسی: انما أمسکت عن اجابه کلامک لأستوفی هذه الحمقه التی ظهرت منک، و تالله ان بلغنی بعد هذا الوقت أنک تحدث بهذا لأضربن عنقک و عنق هذا الذی جئت به شاهدا علی.فقال له أبوبکر: اذا یمنعنا [1163] الله و ایاه منک، فانی انما أردت الله بما کلمتک به، فقال له: أتراجعنی یا ماص [1164] و شتمه، فقال له: اسکت أخزاک الله و قطع [ صفحه 425] لسانک.فازعل [1165] موسی علی سریره، ثم قال: خذوه، فأخذوا الشیخ عن السریر، و أخذت أنا، فو الله لقد مر بنا من السحب و الجر و الضرب ما ظننت أننا لا نکثر الاحیاء أبدا [1166] ، و کان

أشد ما مر بی من ذلک أن رأسی کان یجر علی الصخر، و کان بعض موالیه یأتینی فینتف لحیتی، و موسی یقول: اقتلوهما ابنی کذا و کذا بالزانی لا یکنی [1167] ، و أبوبکر یقول له: أمسک قطع الله لسانک، و انتقم منک، اللهم ایاک أردنا، و لولد نبیک غضبنا، و علیک توکلنا فصیر بنا جمیعا الی الحبس.فما لبثنا فی الحبس الا قلیلا، فالتفت الی أبوبکر و رأی ثیابی قد خرقت، و سالت دمائی، فقال: یا حمانی قد قضینا لله حقا، و اکتسبنا فی یومنا هذا أجرا، و لن یضیع ذلک عند الله و لا عند رسوله.فما لبثنا الا قدر غذائه و نومه، حتی جاءنا رسوله، فأخرجنا الیه، و طلب حمار أبی بکر فلم یوجد، فدخلنا علیه و اذا هو فی سرداب له یشبه الدور سعه و کبرا، فتعبنا فی المشی الیه تعبا شدیدا، و کان أبوبکر اذا تعب فی مشیه جلس یسیرا، ثم یقول: اللهم ان هذا فیک فلا تنسه.فلما دخلنا علی موسی، و اذا هو علی سریرله، فحین بصر بنا، قال: لا حیا الله، و لا قرب من جاهل أحمق متعرض لما یکره، و یلک یا دعی ما دخولک فیما بیننا معشر بنی هاشم؟ فقال له أبوبکر: قد سمعت کلامک، والله حسیبک، فقال: اخرج قبحک الله، والله ان بلغنی أن هذا الحدیث شاع أو ذکر عنک لأضربن عنقک، ثم التفت الی و قال: یا کلب و شتمنی، و قال: ایاک ثم ایاک أن تظهر هذا، فانه انما خیل لهذا الشیخ الأحمق شیطان یلعب به فی منامه، اخرجا علیکما لعنه الله و غضبه، فخرجنا و قد آیسنا من الحیاه.فلما وصلنا منزل الشیخ أبی بکر و هو یمشی

و قد ذهب حماره، فلما أراد أن [ صفحه 426] یدخل منزله التفت الی و قال: احفظ هذا الحدیث، و أثبته عندک، و لا تحدثن هؤلاء الرعاع، و لکن حدث به أهل العقول و الدین [1168] .ابن حشیش، عن أبی المفضل الشیبانی، عن أحمد بن عبدالله الثقفی، عن علی بن محمد بن سلیمان، عن الحسین بن محمد بن مسلمه، عن ابراهیم الدیزج، قال: بعثنی المتوکل الی کربلاء لتغییر قبر الحسین علیه السلام، و کتب معی الی جعفر بن محمد بن عمار القاضی: اعلمک أنی قد بعثت ابراهیم الدیزج الی کربلاء لینبش قبر الحسین علیه السلام، فاذا قرأت کتابی، فقف علی الأمر حتی تعرف فعل أو لم یفعل.قال الدیزج: فعرفنی جعفر بن محمد بن عمار ما کتب به الیه، ففعلت ما أمرنی به جعفر بن محمد بن عمار، ثم أتیته، فقال لی: ما صنعت؟ فقلت: قد فعلت ما أمرت به، فلم أر شیئا، و لم أجد شیئا، فقال لی: أفلا عمقته؟ قلت: قد فعلت فما رأیت؟ فکتب الی السلطان، أن ابراهیم الدیزج قد نبش فلم یجد شیئا، و أمرته فمخره [1169] بالماء، وکربه بالبقر.قال أبوعلی العماری: فحدثنی ابراهیم الدیزج، و سألته عن صوره الأمر، فقال لی: أتیت فی خاصه غلمانی فقط، و انی نبشت فوجدت باریه جدیده و علیها بدن الحسین بن علی علیهماالسلام، و وجدت منه رائحه المسک، فترکت الباریه علی حالها و بدن الحسین علیه السلام علی الباریه، و أمرت بطرح التراب علیه، و اطلقت علیه الماء، و أمرت بالبقره لتمخره و تحرثه، فلم تطأه البقر، و کانت اذا جاءت الی الموضع رجعت عنه، فحلفت لغلمانی بالله و بالایمان المغلظه لئن ذکر أحد هذا لأقتلنه [1170] .عن أبی المفضل عن

سعید بن أحمد أبی القاسم الفقیه، عن الفضل بن محمد بن عبد الحمید، قال: دخلت علی ابراهیم الدیزج، و کنت جاره أعوده فی مرضه الذی مات فیه، فوجدته بحال سوء و اذا هو کالمدهوش، و عنده الطبیب، فسألته عن حاله، و کان بینی و بینه خلطه و انس توجب الثقه بی و الانبساط الی، فکاتمنی حاله، و أشار الی الطبیب، فشعر الطبیب باشارته و لم یعرف من حاله ما [ صفحه 427] یصف له من الدواء ما یستعمله.فقال فخرج، و خلا الموضع، فسألته عن حاله، فقال: اخبرک والله و أستغفر الله أن المتوکل أمرنی بالخروج الی نینوی الی قبر الحسین علیه السلام، فأمرنا أن نکربه و نطمس أثر القبر، فوافیت الناحیه مساء، و معنا الفعله و الدر کاریون [1171] معهم المساحی و المرور.فتقدمت الی غلمانی و أصحابی أن یأخذوا الفعله بخراب القبر، و حرث أرضه، فطرحت نفسی لما نالنی من تعب السفر، و نمت فذهب بی النوم، فاذا ضوضاء شدید، و أصوات عالیه، و جعل الغلمان ینبهونی، فقمت و أنا ذعر، فقلت للغلمان: ما شأنکم؟ قالوا: أعجب شأن، قلت: و ما ذاک؟ قالوا: ان بموضع القبر قوما قد حالوا بیننا و بین القبر، و هم یرمونا مع ذلک بالنشاب، فقمت معه لأتبین الأمر، فوجدته کما وصفوا.و کان ذلک فی أول اللیل من لیالی البیض، فقلت: ارموهم فرموا، فعادت سهامنا الینا، فما سقط سهم منها الا فی صاحبه الذی رمی به فقتله.فاستوحشت لذلک و جزعت، و أخذتنی الحمی و القشعریره، و رحلت عن القبر لوقتی، و وطنت نفسی علی أن یقتلنی المتوکل لما لم أبلغ فی القبر جمیع ما تقدم الی به، قال أبوبرزه: فقلت له: قد کفیت

ما تحذر من المتوکل قد قتل بارحه الاولی، و أعان علیه فی قتله المنتصر، فقال لی: قد سمعت بذلک و قد نالنی فی جسمی مالا أرجو معه البقاء. قال أبوبرزه، کان هذا فی أول النهار، فما أمسی الدیزج حتی مات.قال ابن حشیش: قال أبوالمفضل: ان المنتصر سمع أباه یشتم فاطمه، فسأل رجلا من الناس عن ذلک، فقال له: قد وجب علیه القتل، الا أنه من قتل أباه لم یطل له عمره، قال: ما ابالی اذا أطعت الله بقتله أن لا یطول لی عمر، فقتله فعاش بعده سبعه أشهر [1172] . [ صفحه 428] عنه، عن أبی المفضل،: عن علی بن عبد المنعم بن هارون الخدیجی الکبیر من شاطی ء النیل، قال: حدثنی جدی القاسم بن أحمد بن معمر الأسدی الکوفی، و کان له علم بالسیره و أیام الناس.قال: بلغ المتوکل جعفر بن المعتصم أن أهل السواد یجتمعون بأرض نینوی لزیاره قبر الحسین علیه السلام، فیصیر الی قبره منهم خلق کثیر، فأنفذ قائدا من قواده، و ضم الیه کنفا [1173] من الجند لیشعب [1174] من قبر الحسین علیه السلام، و یمنع الناس من زیارته، و الاجتماع الی قبره.فخرج القائد الی الطف، و عمل بما امر، و ذلک فی سنه سبع و ثلاثین و مائتین، فثار أهل السواد به و اجتمعوا علیه، و قالوا: لو قتلنا عن آخرنا لما أمسک من بقی منا عن زیارته، و رأوا من الدلائل ما حملهم علی ما صنعوا، فکتب بالأمر الی الحضره، فورد کتاب المتوکل الی القائد بالکف عنهم، و المسیر الی الکوفه مظهرا أن مسیره الیها فی مصالح أهلها، و الانکفاء الی المصر.فمضی الأمر علی ذلک حتی کانت سنه سبع و أربعین و مائتین، فبلغ

المتوکل أیضا مصیر الناس من أهل السواد و الکوفه الی کربلاء لزیاره قبر الحسین علیه السلام، و أنه قد کثر جمعهم لذلک، و صار لهم سوق کبیر، فأنفذ قائدا فی جمع کثیر من الجند، و أمر منادیا ینادی ببراءه الذمه ممن زار قبره، و نبش القبر، و حرث أرضه، و انقطع الناس عن الزیاره، و عمد علی تتبع آل أبی طالب و الشیعه، فقتل و لم یتم له ما قدره [1175] .عنه، عن أبی المفضل، عن عبدالرزاق بن سلیمان بن غالب الأزدی، قال: حدثنی عبدالله بن دانیه الطوری، قال: حججت سنه سبع و أربعین و مائتین، فلما صدرت من الحج صرت الی العراق، فزرت أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام علی حال خیفه من السلطان وزرته، ثم توجهت الی زیاره الحسین علیه السلام، فاذا هو [ صفحه 429] قد حرث أرضه، و مخر فیها الماء، و ارسلت الثیران العوامل فی الأرض، فبعینی و بصری کنت رأیت الثیران تساق لهم فی الأرض، فتنساق لهم حتی اذا حاذت مکان القبر، حادت عنه یمینا و شمالا، فتضرب بالعصا الضرب الشدید، فلا ینفع ذلک فیها [1176] ، و لا تطأ القبر بوجه و لا سبب، فما أمکنتنی الزیاره، فتوجهت الی بغداد و أنا أقول:تالله ان کانت أمیه قد أتت قتل ابن بنت نبیها مظلومافلقد أتاک [1177] بنو أبیه بمثلها هذا لعمرک قبره مهدوماأسفوا علی أن لا یکونوا شایعوا فی قتله فتتبعوه رمیمافلما قدمت بغداد سمعت الهائعه، فقلت: ما الخبر؟ قالوا: سقط الطائر بقتل جعفر المتوکل، فعجبت لذلک و قلت: لیله بلیله [1178] .عنه، عن أبی المفضل، عن محمد بن علی بن هاشم الآبلی، عن الحسن بن أحمد بن النعمان الجوزجانی، عن یحیی بن المغیره الرازی،

قال: کنت عند جریر ابن عبد الحمید اذ جاءه رجل من أهل العراق، فسأله جریر عن خبر الناس، فقال: ترکت الرشید و قد کرب قبر الحسین علیه السلام و أمر أن تقطع السدره التی فیه، فقطعت.قال: فرفع جریر یدیه، و قال: الله أکبر جاءنا فیه حدیث عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أنه قال: لعن الله قاطع السدره ثلاثا، فلم نقف علی معناه حتی الآن؛ لأن القصد بقطعه تغییر مصرع الحسین علیه السلام حتی لا یقف الناس علی قبره [1179] .عنه، عن أبی المفضل، عن عمر بن الحسین بن علی، عن المنذر بن محمد القابوسی، عن الحسین بن محمد الأزدی، عن أبیه، قال: صلیت فی جامع المدینه، والی جانبی رجلان علی أحدهما ثیاب السفر، فقال أحدهما لصاحبه: یا فلان أما علمت أن طین قبر الحسین علیه السلام شفاء من کل داء؟ و ذلک أنه کان بی وجع [ صفحه 430] الجوف، فتعالجت بکل دواء، فلم أجد فیه عافیه، و خفت علی نفسی، و آیست منها.و کانت عندا امرأه من أهل الکوفه عجوز کبیره، فدخلت علی و أنا فی أشد ما بی من العله، فقالت لی: یا سالم ما أری علتک الا کل یوم زائده، فقلت لها: نعم، فقالت: فهل لک أن اعالجک فتبری ء باذن الله عزوجل؟ فقلت: ما أنا الی شی ء أحوج منی الی هذا، فسقتنی ماء فی قدح، فسکنت عنی العله و برئت، حتی کأن لم یکن بی عله قط.فلما کان بعد أشهر، دخلت علی العجوز، فقلت لها: بالله علیک یا سلمه - و کان اسمها سلمه - بماذا داویتینی؟ فقالت: بواحده مما فی هذه السبحه من سبحه کانت فی یدها، فقلت: و ما

هذه السبحه؟ فقالت: انها من طین قبر الحسین علیه السلام، فقلت لها: یا رافضیه داویتینی بطین قبر الحسین؟ فخرجت من عندی مغضبه، و رجعت والله علتی کأشد ما کان، و أنا اقاسی منها الجهد و البلاء، و قد والله خشیت علی نفسی، ثم أذن المؤذن، فقاما یصلیان و غابا عنی [1180] .عنه، عن أبی المفضل، عن الفضل بن محمد بن أبی طاهر، عن محمد بن موسی الشریفی [1181] ، عن أبیه موسی بن عبدالعزیز، قال لقینی یوحنا بن سراقیون النصرانی المتطبب فی شارع أبی أحمد، فاستوقفنی، و قال لی: بحق نبیک و دینک من هذا الذی یزور قبره قوم منکم بناحیه قصر بن هبیره؟ من هو من أصحاب نبیکم؟ قلت: لیس هو من أصحابه هو ابن بنته، فما دعاک الی المسأله لی عنه؟ فقال له: عندی حدیث طریف فقلت: حدثنی به.فقال: وجه الی سابور الکبیر خادم الرشیدی فی اللیل، فصرت الیه، فقال: تعال معی، فمضی و أنا معه حتی دخلنا علی موسی بن عیسی الهاشمی، فوجدناه زائل العقل متکئا علی وساده، و اذا بین یدیه طست فیها حشو جوفه، و کان الرشید استحضره من الکوفه. [ صفحه 431] فأقبل سابور علی خادم کان من خاصه موسی، فقال له: ویحک ما خبره؟ فقال له: أخبرک أنه کان من ساعته جالسا و حوله ندماؤه، و هو من أصح الناس جسما، و أطیبهم نفسا، اذ جری ذکر الحسین بن علی علیهماالسلام، قال یوحنا: هذا الذی سألتک عنه، فقال موسی: ان الرافضه لیغلون فیه حتی أنهم فیما عرفت یجعلون تربته دواء یتداوون به.فقال له رجل من بنی هاشم کان حاضرا: قد کانت بی عله غلیظه، فتعالجت لها بکل علاج فما نفعنی حتی وصف لی

کاتبی أن خذ من هذه التربه، فأخذتها فنفعنی الله بها، و زال عنی ما کنت أجده، قال: فبقی عندک منها شی ء؟ قال: نعم، فوجه فجاءه منها بقطعه، فناولها موسی بن عیسی، فأخذها موسی، فاستدخلها دبره استهزاء بمن تداوی بها، و احتقارا و تصغیرا لهذا الرجل هی تربته یعنی الحسین علیه السلام، فما هو الا أن استدخلها دبره، حتی صاح: النار النار، الطست الطست، فجئناه بالطست فأخرج فیها ما تری.فانصرف الندماء، و صار المجلس مأتما، فأقبل علی سابور، فقال: انظر هل لک فی حیله؟ فدعوت بشمعه، فنظرت فاذا کبده و طحاله و ریته و فؤاده خرج منه فی الطست، فنظرت الی أمر عظیم، فقلت: ما لأحد فی هذا صنع الا أن یکون لعیسی الذی کان یحیی الموتی، فقال لی سابور: صدقت، و لکن کن هاهنا فی الدار الی أن یتبین ما یکون من أمره، فبت عندهم و هو بتلک الحال ما رفع رأسه، فمات فی وقت السحر.قال محمد بن موسی: قال لی موسی بن سریع: کان یوحنا یزور قبر الحسین علیه السلام و هو علی دینه، ثم أسلم بعد هذا، و حسن اسلامه [1182] .و روی أنه أخذ المسترشد من مال الحائر و کربلا، و قال: ان القبر لا یحتاج الی الخزانه، و أنفق علی العسکر، فلما خرج قتل هو و ابنه.کتابی ابن بطه و النطنزی، روی عبدالرحمن بن أحمد بن حنبل باسناده، عن الأعمش، قال: حرث رجل قبر الحسین علیه السلام، فأصابه و أهل بیته جنون و جذام [ صفحه 432] و برص، و هم یتوارثون الجذام الی الساعه [1183] .و لنختم المرام بذکر حکایه زید المجنون و البهلول لمناسبه المقام:قال فی المنتخب: روی أن المتوکل من خلفاء بنی العباس،

کان کثیر العداوه شدید البغض لأهل بیت الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، و هو الذی أمر الحارثین بحرث قبر الحسین علیه السلام، و أن یخربوا بنیانه، و یخفوا آثاره، و أن یجروا علیه الماء من النهر العلقمی، بحیث لا یبقی له أثر و لا أحد یقف له علی خبر، و توعد الناس بالقتل لمن زار قبره، و جعل رصدا من أجناده، و أوصاهم کل من وجدتموه یرید زیاره الحسین فاقتلوه، یرید بذلک اطفاء نور الله، و اخفاء آثار ذریه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم.فبلغ الخبر الی رجل من أهل الخیر، یقال له: زید المجنون، و لکنه ذو عقل سدید و رأی رشید، و انما لقب بالمجنون لأنه أفحم کل لبیب، و قطع حجه کل أدیب، و کان لا یعیی من الجواب، و لا یمل من الخطاب، فسمع بخراب بنیان قبر الحسین علیه السلام و حرث مکانه، فعظم ذلک علیه، و اشتد حزنه، و تجدد مصابه بسیده الحسین علیه السلام، و کان مسکنه یومئذ بمصر.فلما غلب علیه الوجد و الغرام لحرث قبر الامام علیه السلام، خرج من مصر ماشیا هائما علی وجهه، شاکیا وجده الی ربه، و بقی حزینا کئیبا حتی بلغ الکوفه، و کان البهلول یومئذ بالکوفه، فلقیه زید المجنون، و سلم علیه، فرد علیه السلام، فقال له البهلول: من أین لک معرفتی و لم ترنی قط؟ فقال زید: یا هذا اعلم ان قلوب المؤمنین جنود مجنده، ما تعارف منها ائتلف، و ما تناکر منها اختلف.فقال له البهلول: یا زید ما الذی أخرجک من بلادک بغیر دابه و لا مرکوب؟ فقال: والله ما خرجت الا من شده و جدی و حزنی، و قد

بلغنی أن هذا الرجل أمر بحرث قبر الحسین علیه السلام، و خراب بنیانه، و قتل زواره، فهذا الذی أخرجنی من موطنی، و نغص عیشی، و أجری دموعی، و أقل هجوعی، فقال البهلول: و أنا والله کذلک، فقال له: قم بنا الی کربلاء لنشاهد قبور أولاد علی المرتضی.قال: فأخذ کل بید صاحبه حتی وصلا الی قبر الحسین علیه السلام، و اذا هو علی [ صفحه 433] حاله لم یتغیر و قد هدموا بنیانه، و کلما أجروا علیه الماء، غار و حار و استدار بقدره العزیز الجبار، و لم یصل قطره واحده الی قبر الحسین علیه السلام، و کان القبر الشریف اذا جاءه الماء ترتفع أرضه باذن الله تعالی، فتعجب زید المجنون مما شاهده، و قال: انظر یا بهلول (یریدون لیطفئوا نور الله بأفواههم و یأبی الله الا أن یتم نوره و لو کره الکافرون).قال: و لم یزل المتوکل یأمر بحرث قبر الحسین علیه السلام مده عشرین سنه، و القبر علی حاله لم یتغیر، و لا یعلوه قطره من الماء، فلما نظر الحارث الی ذلک، قال: آمنت بالله و بمحمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، والله لأهربن علی وجهی، و أهیم فی البراری، و لا أحرث قبر الحسین علیه السلام ابن بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و لا أتعظ و لا أعتبر.ثم انه حل النیران، و طرح الفدان، و أقبل یمشی نحو زید المجنون، و قال له: من أین أقبلت یا شیخ؟ قال: من مصر، فقال له: و لأی شی ء جئت الی هنا و أنا أخشی علیک من القتل؟ فبکی زید و قال له: والله قد بلغنی حرث قبر الحسین علیه السلام، فأحزننی ذلک،

و هیج حزنی و وجدی.فانکب الحارث علی أقدام زید یقبلهما، و هو یقول: فداک أبی و امی فو الله یا شیخ من حین ما أقبلت الی أقبلت الی الرحمه، و استنار قلبی بنور الله، و انی آمنت بالله و رسوله، و ان لی مده عشرین سنه، و أنا أحرث هذه الأرض، و کلما أجریت الماء الی قبر الحسین علیه السلام غار و حار و استدار، و لم یصل الی قبر الحسین علیه السلام منه قطره، و کأنی کنت فی سکر، و أفقت الآن ببرکه قدومک الی، فبکی زید، و تمثل بهذه الأبیات:تالله ان کانت امیه قد أتت قتل ابن بنت نبیها مظلومافلقد أتاه بنو أبیه بمثله هذا لعمرک قبره مهدوماأسفوا علی أن لا یکونوا شارکوا فی قتله فتتبعوه رمیمافبکی الحارث، و قال: یا زید قد أیقظتنی من رقدتی، و أرشدتنی من غفلتی، و ها أنا الآن ماض الی المتوکل بسر من رأی، أعرفه بصوره الحال، ان شاء أن یقتلنی، و ان شاء أن یترکنی، فقال له زید: و أنا أیضا أسیر معک الیه، و اساعدک [ صفحه 434] علی ذلک.قال:فلما دخل الحارث علی المتوکل، و خبره بما شاهد من برهان قبر الحسین علیه السلام، استشاط غیظا، و ازداد بغضا لأهل بیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و أمر بقتل الحارث، و أمر أن یشد رجلیه حبل، و یسحب علی وجهه فی الأسواق، ثم یصلب فی مجتمع الناس، لیکون عبره لمن اعتبر، و لا یبقی أحد یذکر أهل البیت بخیر أبدا.و أما زید المجنون، فانه ازداد حزنه، و اشتد عزاءه، و طال بکاؤه، و صبر حتی أنزلوه من الصلب، و ألقوه علی مزبله هناک، فجاء

الیه زید، فاحتمله الی الدجله، و غسله و کفنه و صلی علیه و دفنه، و بقی ثلاثه أیام لا یفارق قبره، و هو یتلو کتاب الله عنده.فبینما هو ذات یوم جالس، اذ سمع صراخا عالیا، و نوحا شجیا، و بکاء عظیما، و نساء بکثره منشرات الشعور، مشققات الجیوب، مسودات الوجوه، و رجالا بکثره یندبون بالویل و الثبور، و الناس کافه فی اضطراب شدید، و اذا بجنازه محموله علی أعناق الرجال، و قد نشرت لها الأعلام و الرایات، و الناس من حولها أفواجا، قد انسدت الطرق من الرجال و النساء.قال زید: فظننت أن المتوکل قد مات، فتقدمت الی رجل منهم، و قلت له: من یکون هذا المیت؟ فقال: هذه جنازه جاریه المتوکل، و هی جاریه سوداء حبشیه، و کان اسمها ریحانه، و کان یحبها حبا شدیدا، ثم انهم عملوا لها شأنا عظیما، و دفنوها فی قبر جدید، و فرشوا فیه الورد و الریاحین و المسک و العنبر، و بنوا علیها قبه عالیه.فلما نظر زید الی ذلک، ازدادت أشجانه، و تصاعدت نیرانه، و جعل یلطم وجهه، و یمزق أطماره، و یحثی التراب علی رأسه، و هو یقول واویلاه، واأسفاه علیک یا حسین، أتقتل بالطف غریبا وحیدا ظمآنا شهیدا، و تسبی نساؤک و بناتک و عیالک، و تذبح أطفالک، و لم یبک علیک أحد من الناس، و تدفن بغیر غسل و لا کفن، و یحرث بعد ذلک قبرک لیطفؤا نورک، و أنت ابن علی المرتضی، و ابن فاطمه الزهراء، و یکون هذا الشأن العظیم لموت جاریه سوداء، و لم یکن الحزن و البکاء. [ صفحه 435] لابن محمد المصطفی.قال: و لم یزل یبکی و ینوح، حتی غشی علیه،

و الناس کافه ینظرون الیه، فمنهم من رق له، و منهم من حنی علیه، فلما أفاق من غشوته أنشد یقول:أیحرث بالطف قبر الحسین و یعمر قبر بنی الزانیهلعل الزمان بهم قد یعود و یأتی بدولتهم ثانیهألا لعن الله أهل الفساد و من یأمن الدنیه الفانیهقال: ان زیدا کتب هذه الأبیات فی ورقه و سلمها لبعض حجاب المتوکل، قال: فلما قرأها اشتد غیظه، و أمره باحضاره، فاحضر و جری بینه و بینه من الوعظ و التوبیخ ما أغاظه، حتی أمر بقتله، فلما مثل بین یدیه سأله عن أبی تراب من هو؟ استحقارا له، فقال: والله انک عارف به و بفضله و شرفه و حسبه و نسبه، فو الله ما یجحد فضله الا کل کافر مرتاب، و لا یبغضه الا کل منافق کذاب، و شرع یعدد فضله و مناقبه، حتی ذکر منها ما أغاظ المتوکل فأمر بحبسه.فلما أسدل الظلام و هجع، جاء الی المتوکل هاتف و رفسه برجله، و قال له: قم و اخرج زیدا من حبسه، و الا أهلکک الله عاجلا، فقام هو بنفسه و أخرج زیدا من حبسه، و خلع علیه خلعه سنیه، و قال له: اطلب ما ترید، قال: ارید عماره قبر الحسین علیه السلام، و أن لا یتعرض أحد لزواره، فأمر له بذلک، فخرج من عنده فرحا مسرورا، و جعل یدور فی البلدان، و هو یقول: من أراد زیاره الحسین علیه السلام فله الأمان طول الأزمان [1184] .تنبیه فیه تبشیر:قال شیخنا البهائی رحمه الله فی رساله له فی معرفه شهور السنه، فی أحوال شهر شوال: الثامن فیه توفی السلطان الفاضل عضد الدوله الدیلمی، و ذلک فی سنه اثنتین و سبعین و ثلاثمائه، و کان رحمه الله

شدید الرسوخ فی التشیع، و من بنیانه قبه أمیرالمؤمنین و قبه الحسین علیهماالسلام [1185] . [ صفحه 436] أقول: و فی ارشاد الدیلمی، روی عن عبدالله بن حازم، فی روایه طویله مجملها: أن هارون الرشید لما ظفر بمرقد أمیرالمؤمنین علیه السلام بمعجزات قاهره، نزل و توضأ و صلی، و جعل یدعو و یبکی، و یمرغ علیها وجهه، و أمر أن یبنی فیه قبه بأربع أبواب، فبنی و بقی الی أیام السلطان عضد الدوله، فجاء و أقام فی ذلک الطرف قریبا من سنه هو و عساکره، فأتی بالصناع و الاستادیه من الأطراف، و خرب تلک العماره، و صرف أموالا کثیره جزیله، و عمر عماره جلیله حسنه، و هی العماره التی کانت قبل عماره الیوم [1186] .

فقری و استقری و کونی دنیا متواضعا ذلیلا مهینا، غیر مستنکف و لا مستکبر لأرض کربلاء، و الا سخت بک، و هویت بک فی نار جهنم [1189] .و فیه: مسندا عن أبی الجارود، قال قال علی بن الحسین علیهماالسلام: اتخذ الله أرض کربلاء حرما آمنا مبارکا قبل أن یخلق الله أرض الکعبه و یتخذها حرما، بأربعه و عشرین ألف عام، و انه اذا زلزل الله الأرض و سیرها، رفعت کما هی بتربتها نورانیه صافیه، فجعلت فی أفضل روضه من ریاض الجنه، و أفضل مسکن فی الجنه، لا یسکنها الا النبیون و المرسلون، أو قال: اولوا العزم من الرسل، و انها لتزهر بین ریاض الجنه، کما یزهر الکوکب الدری بین الکواکب لأهل الأرض، یغشی نورها أبصار أهل الجنه جمیعا، و هی تنادی: أنا أرض الله المقدسه الطیبه [ صفحه 438] المبارکه التی تضمنت سید الشهداء، و سید شباب أهل الجنه [1190] .و فیه: فی روایه: ألا و ان الملائکه زارت کربلاء ألف عام قبل أن یسکنه الحسین جدی علیه السلام، و ما من لیله تمضی الا و جبرئیل و میکائیل یزورانه [1191] .و فیه: مرسلا، قال أبوجعفر علیه السلام، الغاضریه هی البقعه التی کلم الله فیها موسی علیه السلام، و ناجی نوحا فیها، و هی أکرم أرض الله علیه، و لولا ذلک ما استودع الله فیها أولیاءه و أبناء نبیه، فزوروا قبورنا فی الغاضریه. و قال أبوعبدالله علیه السلام: الغاضریه تربه من بیت المقدس [1192] .و روی فیه: و فیها - أی: فی کربلاء - قبه الاسلام التی نجی الله علیها المؤمنین الذین آمنوا مع نوح فی الطوفان [1193] .و فی فرحه الغری: مسندا، عن داود الرقی، قال: قال الصادق علیه السلام:

أربع بقاع ضجت الی الله تعالی فی أیام الطوفان: البیت المعمور فرفعه الله، و الغری، و کربلاء، و طوس [1194] .و فی کامل الزیارات: مسندا عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: خرج أمیرالمؤمنین علیه السلام یسیر بالناس، حتی اذا کان من کربلاء علی مسیر میل أو میلین، تقدم بین أیدیهم حتی صار بمصارع الشهداء، ثم قال: قبض فیها مائتا نبی، و مائتا وصی، و مائتا سبط، کلهم شهداء بأتباعهم، فطاف بها علی بغله خارج رجله من الرکاب، فأنشأ یقول: مناخ رکاب و مصارع الشهداء، لا یسبقهم من کان قبلهم، و لا یلحقهم من أتی بعدهم [1195] .و فیه: باسناده، عن صفوان الجمال، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: ان الله تعالی فضل الأرضین و المیاه بعضها علی بعض، فمنها ما تفاخرت، و منها ما بغت، فما من ماء و لا أرض الا عوقبت لترکه التواضع لله، حتی سلط الله علی [ صفحه 439] الکعبه المشرکین، و أرسل الی ماء زمزم ماء مالحا فأفسد طعمه، و ان کربلاء و ماء الفرات أول أرض و أول ماء قدس الله تبارک و تعالی، فبارک الله علیها، فقال لها: تکلمی بما فضلک الله.فقالت: لما تفاخرت الأرضون و المیاه بعضها علی بعض، قالت: أنا أرض الله المبارکه المقدسه، الشفاء فی تربتی و مائی و لا فخر، بل خاضعه ذلیله لمن فعل بی ذلک، و لا فخر علی ما دونی، بل شکرا لله، فأکرمها و زاد فی تواضعها و شکرها لله بالحسین و أصحابه، ثم قال أبوعبدالله علیه السلام: من تواضع لله رفعه الله، و من تکبر وضعه الله [1196] .و فی التهذیب: محمد بن أحمد بن داود، عن أبیه، عن محمد بن جعفر المؤدب، عن

الحسن بن علی بن شعیب الصائغ، یرفعه الی بعض أصحاب أبی الحسن موسی علیه السلام، قال: دخلت علیه، فقال: لا یستغنی شیعتنا عن أربع: خمره یصلی علیها، و خاتم یتختم به، و سواک یستاک به، و سبحه من طین قبر أبی عبدالله الحسین علیه السلام فیها ثلاث و ثلاثون حبه، متی قلبها ذاکرا لله، کتب الله له بکل حبه أربعون حسنه، و اذا قلبها ساهیا یعبث بها، کتب له عشرون حسنه. و فی روایه: خمسه بزیاده خاتم عقیق [1197] .و عنه: عن أبیه، عن محمد الحمیری، قال:کتبت الی الفقیه أسأله هل یجوز أن یسبح الرجل بطین القبر؟ و هل فیه فضل؟ فأجاب و قرأت التوقیع و منه نسخت: تسبح به، فما من شی ء من التسبیح أفضل منه، و من فضله أن المسبح ینسی التسبیح و یدیر السبحه، فیکتب له ذلک التسبیح.قال: و کتبت الیه أسأله عن طین القبر یوضع مع المیت فی قبره، هل یجوز ذلک أم لا؟ فأجاب و قرأت التوقیع و منه نسخت: یوضع مع المیت فی قبره، و یخلط بحنوطه [1198] .روی الفاضل فی کتاب مزار البحار، عن مؤلف المزار الکبیر باسناده، عن [ صفحه 440] ابراهیم بن محمد الثقفی، عن أبیه، عن الصادق علیه السلام، قال: ان فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کانت سبحتها من خیط صوف، مفتل معقود علیه عدد التکبیرات، و کانت علیهاالسلام تدیرها بیدها تکبر و تسبح، حتی قتل حمزه بن عبدالمطلب، فاستعملت تربته و عملت التسابیح، فاستعملها الناس، فلما قتل الحسین علیه السلام عدل بالأمر الیه، فاستعملوا تربته لما فیها من الفضل و المزیه [1199] .و عنه: باسناده، عن أبی القاسم محمد بن علی، عن الرضا علیه السلام قال:

من أدار الطین من التربه، فقال: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله والله أکبر، مع کل حبه منها کتب الله له سته آلاف حسنه، و محا عنه سته آلاف سیئه، و رفع له سته آلاف درجه، و أثبت له من الشفاعه مثلها [1200] .و فی کتاب الحسن بن محبوب: سئل الصادق علیه السلام عن التفاضل بین التربتین طین قبر حمزه و الحسین علیه السلام؟ فقال علیه السلام: السبحه التی من طین الحسین تسبح بید الرجل من غیر أن یسبح [1201] .و عنه أیضا: روی أن الحور العین اذا أبصرن بواحد من الأملاک یهبط الی الأرض لأمر ما یستهدین منه السبح و التربه من طین قبر الحسین علیه السلام [1202] .و روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: السبح الزرق فی أیدی شیعتنا مثل الخیوط الزرق فی أکسیه بنی اسرائیل: ان الله عزوجل أوحی الی موسی أن مر بنی اسرائیل أن یجعلوه فی جوانب أکسیتهم الخیوط الزرق، و یذکرون بها اله السماء.قال الفاضل: الظاهر کون حبات السبح زرقا، و یحتمل أن یکون المراد کون خیطها کذلک کما قیل [1203] .و فی المصباح: روی معاویه بن عمار، قال: کان لأبی عبدالله علیه السلام خریطه دیباج صفراء فیها تربه أبی عبدالله علیه السلام، فکان اذا حضرت الصلاه صبه علی [ صفحه 441] سجادته و سجد علیه، ثم قال علیه السلام: السجود علی تربه الحسین علیه السلام یخرق الحجب السبع [1204] .و فی هدایه الامه للحر العاملی: سئل المهدی علیه السلام عن السجده علی لوح من طین القبر هل فیه فضل؟ فأجاب: یجوز ذلک و فیه الفضل [1205] .و فی المصباح: روی جعفر بن عیسی أنه سمع أباالحسن علیه السلام یقول: ما علی أحدکم اذا دفن المیت و وسده بالتراب،

أن یضع مقابل وجهه لبنه من طین الحسین علیه السلام، و لا یضها تحت رأسه [1206] .و نقل فی المدارک شرح الشرائع للسید محمد رحمه الله: ان امرأه قذفها القبر مرارا؛ لأنها کانت تزنی و تحرق أولادها، و أن امها أخبرت الصادق علیه السلام بذلک، فقال: انها کانت تعذب خلق الله بعذاب الله، اجعلوا معها شیئا من تربه الحسین علیه السلام فجعل، فاستقرت [1207] .

حمزه، فسبقنی الیه محمد بن حمزه، و أخبرنی أنه ما زال یقول: ابعثوا الی الحائر [1212] ، فقلت لمحمد: ألا قلت له: أنا أذهب الی الحائر، ثم دخلت علیه، فقلت: جعلت فداک أنا أذهب الی الحائر، فقال: انظروا فی ذلک [1213] ، ثم قال: ان محمدا لیس له سر من زید بن علی، و أنا أکره أن یسمع ذلک.قال: فذکرت لعلی بن بلال ذلک، فقال: ما کان یصنع بالحائر و هو الحائر، فقدمت العسکر، فدخلت علیه، فقال لی: اجلس حین أردت القیام، فلما رأیته أنس بی ذکرت قول علی بن بلال، فقال: ألا قلت له: ان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم کان یطوف بالبیت، و یقبل الحجر، و حرمه النبی صلی الله علیه و آله و سلم و المؤمن أعظم من حرمه البیت، و أمره الله أن یقف بعرفه انما هی من مواطن یحب الله أن یذکر فیها، فأنا أحب أن یدعی لی فیها، و الحائر منها و من تلک المواضع [1214] .و فی روایه اخری باسناده، قال أبوهاشم الجعفری: دخلت علی أبی [ صفحه 443] الحسن علی بن محمد علیهماالسلام، و هو محموم علیل، فقال لی: یا أباهاشم ابعث رجلا من موالینا الی الحائر یدعو الله لی، فخرجت من عنده، فاستقبلنی علی بن بلال، فأعلمته ما قال لی، و سألته أن یکون هو الرجل الذی یخرج، فقال: السمع و الطاعه، و لکننی أقول: انه أفضل من الحائر اذا کان بمنزله من فی الحائر، و دعاؤه لنفسه أفضل من دعائی له بالحائر.فأعلمته علیه السلام ما قال، فقال لی: قل له کان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أفضل من

البیت و الحجر، و کان یطوف بالبیت و الحجر، و یستلم الحجر، و ان لله تعالی بقاعا یحب أن یدعی فیها، فیستجیب لمن دعاه و الحائر منها [1215] .أقول: سیجی ء أخبار المیل و السبعین ذراعا أو باعا بالید فی حد ما یتخذ من طینه للشفاء، و الوجه علی ما قاله الشیخ فی المصباح الحمل علی مراتب الفضل و الشرف بالقرب من الجدث الشریف و بعده، فالأشرف بعد الجدث المشرف بنفسه المقدس ما کان الی عشرین، ثم الی خمسه و عشرین، الی أن یبلغ القصوی خمسه فراسخ [1216] .و قال الفاضل المتبحر فی مزار البحار: اعلم أنه اختلف کلام الأصحاب فی حد الحائر، فقیل: انه ما أحاطت به جدران الصحن، فیدخل فیه الصحن من جمیع الجوانب، و العمارات المتصله بالقبه المنوره، و المسجد الذی خلفها، و قیل: انه القبه الشریفه حسب. و قیل: هی مع ما اتصل بها من العمارات، کالمسجد و المقتل و الخزانه و غیرها.و الأول أظهر؛ لاشتهاره بهذا الوصف بین أهل المشهد آخذین عن أسلافهم، و لظاهر کلمات أکثر الأصحاب.قال ابن ادریس فی السرائر: المراد بالحائر مادار سور المشهد و المسجد علیه، قال: لأن ذلک هو الحائر حقیقه؛ لأن الحائر فی لسان العرب الموضع المطمئن الذی یحار فیه الماء. [ صفحه 444] و ذکر الشهید فی الذکری: أن فی هذا الموضع حار الماء لما أمر المتوکل باطلاقه علی قبر الحسین علیه السلام لیعفیه، فکان لا یبلغه.و ذکر السید الفاضل أمیر شرف الدین علی المجاور بالمشهد الغروی قدس الله روحه، و کان من مشایخنا، أنی سمعت من کبار الشابئین من البلده المشرفه: أن الحائر هو السعه التی علیها الحصار الرفیع من القبله و الیمین و الیسار،

و أما الخلف فما ندری ما حده، و قالوا: هذا الذی سمعنا من جماعه ممن قبلنا انتهی، ثم قال الفاضل: و فی شموله لحجرات الصحن اشکال، والله تعالی یعلم [1217] .و أما آداب الصلاه عنده و فضلها، فقد روی فی الکامل مسندا، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: قلت، انا نزور قبر الحسین علیه السلام کیف نصلی عنده؟ قال: تقوم عند کتفیه، ثم تصلی علی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و تصلی علی الحسین علیه السلام [1218] .و فیه أیضا مسندا، عن رجل عن أبی جعفر علیه السلام، قال لرجل: یا فلان ما یمنعک اذا عرضت لک حاجه أن تأتی قبر الحسین علیه السلام فتصلی عنده أربع رکعات، ثم تسأل حاجتک؟ فان الصلاه الفریضه عنده تعدل حجه، و الصلاه النافله تعدل عمره [1219] .و فیه مسندا، عن جابر الجعفی، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام للمفضل فی حدیث طویل فی زیاره قبر الحسین علیه السلام: ثم تمضی الی صلاتک، و لک بکل رکعه کثواب من حج ألف حجه، و اعتمر ألف عمره، و أعتق ألف رقبه، و کأنما وقف فی سبیل الله ألف مره مع نبی مرسل الحدیث [1220] .و فی هدایه الامه للحر العاملی: قال الصادق علیه السلام: اذا فرغت من السلام علی الشهداء، فائت قبر أبی عبدالله علیه السلام فاجعله بین یدیک، ثم تصلی ما بدا لک.و قال علیه السلام: صل عند رأس قبر الحسین علیه السلام.و قال الصادق: من صلی خلفه - یعنی: الحسین علیه السلام - صلاه واحده یرید [ صفحه 445] بها الله تعالی لقی الله یوم یلقاه، و علیه من النور ما یغشی له کل شی ء یراه.وسئل علیه السلام هل یزار والدک؟ قال: نعم و یصلی عنده، و قال: تصلی خلفه و لا

تتقدم علیه.و کتب رجل الی الفقیه علیه السلام یسأله عن الرجل یزور قبور الأئمه علیهم السلام هل یجوزأن یسجد علی القبر أم لا؟ و هل یجوز لمن صلی عند قبورهم أن یقوم وراء القبر و یجعل القبر قبله و یقوم عند رأسه و رجلیه؟ و هل یجوز أن یتقدم القبر و یصلی و یجعله خلفه أم لا؟فأجاب: أما السجود علی القبر فلا یجوز فی نافله، و لا فریضه، و لا زیاره، بل یضع خده الأیمن علی القبر. و أما الصلاه، فانها خلفه و یجعله الأمام، و لا یجوز أن یصلی بین یدیه؛ لأن الامام لا یتقدم، و یصلی علی یمینه و شماله.و عن صاحب الزمان علیه السلام قال: لا یجوز أن یصلی بین یدیه، و لا عن یمینه، و لا عن شماله؛ لأن الامام لا یتقدم و لا یساوی.قال الحر العاملی: حملت المساوات علی الکراهه [1221] .أقول: و سیجی ء ما یناسبه فی الفائده السادسه فی خبر هشام بن سالم، عن الصادق علیه السلام.

غزلا، فقالت: ادفعه الی الحجبه لیخاط به کسوه الکعبه، فکرهت أن أدفعه الی الحجبه، فقال: اشتر به عسلا و زعفران، و خذ من طین قبر الحسین علیه السلام و اعجنه بماء السماء، و اجعل فیه من العسل و الزعفران، و فرقه علی الشیعه لیتداووا به مرضاهم [1223] .و فیه باسناده: عن محمد بن مسلم، قال: خرجت الی المدینه و أنا وجع، فقیل له: ان محمد بن مسلم وجع، فأرسل الی أبوجعفر علیه السلام شرابا مغطی بمندیل، فناولنیه الغلام، و قال: اشربه فانه قد أمرنی أن لا أبرح حتی تشربه فتناولته فاذا رائحه المسک، و اذا بشراب طیب الطعم بارد.فلما شربته قال لی الغلام: یقول لک مولای: اذا شربت فتعال، ففکرت فیما قال لی، و ما أقدر علی النهوض قبل ذلک علی رجلی، فلما استقر الشراب فی جوفی، فکأنما نشطت من عقال، فأتیت به، فاستأذنت علیه، فصوت به صح الجسم ادخل، فدخلت علیه و أنا باک، فسلمت علیه و قبلت یده و رأسه، فقال: ما یبکیک یا محمد؟ فقلت: جعلت فداک أبکی علی اغترابی و بعد الشقه، و قله القدره علی المقام عندک أنظر الیک.فقال لی: أما قله القدره، فکذلک جعل الله أولیاءنا و أهل مودتنا، و جعل البلاء الیهم سریعا. و أما ما ذکرت من الغربه، فان المؤمن فی هذه الدنیا غریب، و فی هذا الخلق المنکوس، حتی یخرج من هذه الدنیا الی رحمه الله. و أما ما ذکرت من بعد الشقه، فلک بأبی عبدالله علیه السلام اسوه بأرض نائیه عنا بالفرات صلی الله علیه. و أما ما ذکرت من حبک قربنا و النظر الینا، و أنک لا تقدر علی ذلک، فالله [ صفحه 447] یعلم ما فی

قلبک و جزاؤک علیه.ثم قال: هل تأتی قبر الحسین علیه السلام؟ قلت: نعم علی خوف و وجل، فقال: ما کان فی هذا أشد، فالثواب فیه علی قدر الخوف، و من خاف فی اتیانه، آمن الله روعته یوم یقوم الناس لرب العالمین، و انصرف بالمغفره، و سلمت علیه الملائکه و زاره النبی صلی الله علیه و آله و سلم و ما یضیع [1224] ، (و انقلب بنعمه من الله و فضل لم یمسسهم سوء و اتبع رضوان الله).ثم قال لی: کیف وجدت الشراب؟ فقلت: أشهد أنکم أهل بیت الرحمه، و أنک وصی الأوصیاء، لقد أتانی الغلام بما بعثت، و ما أقدر أن أستقل عل قدمی، و لقد کنت آیسا من نفسی، فناولنی الشراب فشربته، فما وجدت مثل ریحه، و لا أطیب من ذوقه و طعمه، و لا أبرد منه، فلما شربته، قال لی الغلام: انه أمرنی أن أقول لک اذا شربته فاقبل الی، و قد علمت شده ما بی، فقلت: لأذهبن الیه و لو ذهبت نفسی، فأقبلت الیک فکأنی انشطت من عقال، فالحمد لله الذی جعلکم رحمه لشیعتکم.فقال: یا محمد ان الشراب الذی شربته فیه من طین قبور آبائی، و هو أفضل ما استشفی به، فلا تعدلن به، فانا نسقیه صبیاننا و نساءنا، فنری فیه کل خیر.فقلت له: جعلت فداک أما لنا حد منه [1225] نستشفی به؟ فقال: یأخذه الرجل فیخرجه من الحائر و قد أظهره، فلا یمر بأحد من الجن به عاهه و لا دابه و لا شی ء فیه آفه الا شمه، فتذهب برکته، فتصیر برکته لغیره، وهذا الذی یتعالج به لیس هکذا، و لولا ما ذکرت لک ما تمسح به شی ء، و لا شرب منه

شی ء الا أفاق من ساعته، و ما هو الا کحجر الأسود أتاه صاحب العاهات و الکفر و الجاهلیه، و کان لا یتمسح به أحد الا أفاق.قال أبوجعفر علیه السلام و کان کأبیض یاقوته، فاسود حتی صار الی ما رأیت، فقلت: جعلت فداک و کیف أصنع به؟ فقال: تصنع به مع اظهارک ایاه ما یصنع [ صفحه 448] غیرک، تستخف به فتطرحه فی خرجک، أو فی أشیاء دنسه، فیذهب ما فیه مما تریده له، فقلت: صدقت جعلت فداک.قال: لیس یأخذه أحد الا و هو جاهل یأخذه، و لا یکاد یعلم [1226] الناس، فقلت: جعلت فداک و کیف لی أن آخذه کما تأخذه؟ فقال لی: أعطیک منه شیئا؟ فقلت: نعم، قال: فاذا أخذته فکیف تصنع به؟ فقلت: أذهب به معی، قال: فی أی شی ء تجعله؟ قلت: فی ثیابی.قال: فقد رجعت الی ما کنت تصنع، اشرب عندنا منه حاجتک و لا تحمله، فانه لا یسلم لک، فسقانی منه مرتین، فما أعلم أنی وجدت شیئا مما کنت أجد حتی انصرفت [1227] .و فی روایه اخری باسناده، عن أبی عبدالله علیه السلام: لو أن مریضا من المؤمنین عرف حق أبی عبدالله علیه السلام و حرمته و ولایته، أخذ من طین قبره مثل رأس أنمله کان له دواء [1228] .و فی روایه اخری مثله، الا أن فیها من طین قبره علی رأس میل، کان له دواء و شفاء [1229] .و فیه باسناده، عن محمد بن عیسی، عن رجل، قال: بعث الی أبوالحسن الرضا علیه السلام من خراسان ثیاب زمزم [1230] ، و کان بین ذلک طین، فقلت للرسول: ما هذا؟ قال: طین قبر الحسین علیه السلام ما کان یوجد شی ء من الثیاب و لا غیره الا و یجعل

فیه الطین، و کان یقول: هو أمان باذن الله [1231] .و فیه باسناده، عن أبی حمزه الثمالی، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: قلت جعلت فداک: انی رأیت أصحابنا یأخذون من طین الحائر لیستشفوا به، هل فی ذلک شی ء مما یقولون من الشفاء؟ قال: قال: یستشفی بما بینه و بین القبر علی [ صفحه 449] أربعه أمیال، و کذلک قبر جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کذلک طین قبر الحسن و علی و محمد علیهم السلام، فخذ منها فانها شفاء من کل سقم، و جنه مما تخاف، و لا یعدلها شی ء من الأشیاء الذی یستشفی به الا الدعاء.و انما یفسدها ما یخالطها من أوعیتها، و قله الیقین لمن یعالج بها، فأما من أیقن أنها له شفاء اذا تعالج بها کفته باذن الله من غیرها مما یتعالج به، و یفسدها الشیاطین و الجن من أهل الکفر منهم یتمسحون بها، و ما تمر بشی ء الا شمها.و أما الشیاطین، فانهم یحسدون بنی آدم علیها یتمسحون بها لیذهب عامه طیبها، و لا یخرج الطین من الحائر الا و قد استعد له ما لا یحصی منه، و انه لفی ید صاحبها، و هم یتمسحون بها، و لا یقدرون مع الملائکه أن یدخلوا الحائر، و لو کان من التربه شی ء یسلم ما عولج به أحد الا بری ء من ساعته، فاذا أخذتها فاکتمها و أکثر علیها ذکر الله عزوجل.و قد بلغنی أن بعضا یأخذ من التربه شیئا یستخف به، حتی أن بعضهم لیطرحها فی مخلاه البغل أو الحمار، أو فی وعاء الطعام و ما یمسح به الأیدی من الطعام، و الخرج و الجوالق، فکیف یستشفی به من هذا حاله عنده؟ و لکن

القلب الذی لیس فیه یقین من المستخف بما فیه صلاحه یفسد علیه عمله [1232] .و فیه باسناده، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: یؤخذ طین قبر الحسین علیه السلام من عند القبر علی سبعین باعا فی سبعین باعا [1233] .و روی مرفوعا، قال: قال: الختم علی طین قبر الحسین علیه السلام أن یقرأ علینا انا أنزلناه [1234] .و عن عبدالله الأصم، عن رجل من أهل الکوفه، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: حریم قبر الحسین علیه السلام فرسخ فی فرسخ فی فرسخ فی فرسخ [1235] .و فیه باسناده: عن أبی المغیره، عن بعض أصحابنا، قال: قال لأبی عبد [ صفحه 450] الله علیه السلام: انی کثیر العلل و الأمراض، و ما ترکت دواء الا و قد تداویت به، فقال لی: فأین أنت عن تربه الحسین علیه السلام؟ فان فیه الشفاء من کل داء و الأمن من کل خوف.و قل اذا أخذته: اللهم انی أسألک بحق هذه الطینه، و بحق الملک الذی أخذها، و بحق النبی الذی قبضها، و بحق الوصی الذی حل فیها، صل علی محمد و أهل بیته، و اجعل لی فیها شفاء من کل داء، و أمانا من کل خوف.قال: ثم قال: ان الملک الذی أخذها جبرئیل أراها النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: هذه تربه ابنک هذا تقتله امتک من بعدک، و النبی الذی قبضها فهو محمد صلی الله علیه و آله و سلم و أما الوصی الذی حل بها، فهو الحسین بن علی سید الشهداء علیه السلام.قلت: قد عرفت الشفاء من کل داء، فما الأمان من کل خوف؟ قال: اذا خفت سلطانا أو غیر ذلک، فلا تخرج من منزلک الا و معک طین قبر الحسین علیه السلام و قل اذا

أخذته: اللهم ان هذه طینه قبر الحسین علیه السلام ولیک و ابن ولیک اتخذتها حرزا لما أخاف و ما لا أخاف. فانه قد یرد علیک ما لا تخاف.قال الرجل: فأخذتها کما قال، فصح والله بدنی، و کان لی أمانا من کل خوف، ما خفت و لم أخف کما قال فما رأیت بعدها مکروها [1236] .و فیه: ان أخذ طین قبر الحسین علیه السلام أمان من الخوف عند السلطان.و فیه: أبوعبدالرحمن محمد بن أحمد، عن الحسن بن علی بن مهزیار، عن أبیه، عن محمد بن أبی عمیر، عن محمد بن مروان، عن أبی حمزه الثمالی، قال: قال الصادق علیه السلام: اذا أردت حمل الطین من قبر الحسین علیه السلام فاقرأ فاتحه الکتاب، و المعوذتین، و قل هو الله و الجحد، و انا أنزلناه، و یس، و آیه الکرسی.و تقول: اللهم بحق محمد و آل محمد عبدک و رسولک و حبیبک و نبیک و أمینک، و بحق أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب عبدک و أخی رسولک، و بحق فاطمه بنت نبیک و زوجه ولیک، و بحق الحسن و الحسین علیهماالسلام، و بحق الأئمه الراشدین علیهم السلام، و بحق هذه التربه، و بحق الملک الموکل بها، و بحق الوصی الذی هو فیها، و بحق الجسد الذی تضمنت، و بحق السبط الذی ضمنت، و بحق جمیع [ صفحه 451] ملائکتک و أنبیائک و رسلک، صل علی محمد و آل محمد، و اجعل هذا الطین شفاء لی و لمن یستشفی به، من کل داء و سقم و مرض، و أمانا من کل خوف، اللهم بحق محمد و أهل بیته، اجعله علما نافعا، و رزقا واسعا، و شفاء من کل داء و سقم و آفه و عاهه، و جمیع

الأوجاع کلها، انک علی کل شی ء قدیر.و تقول: اللهم رب هذه التربه المبارکه المیمونه، و الملک الذی هبط بها، و الوصی الذی هو فیها، صل علی محمد و آله و سلم، و انفعنی بها، انک علی کل شی ء قدیر [1237] .و فی بعض نسخ کامل الزیارات، و فی مزار البحار نقلا من مؤلف المزار الکبیر بأدنی تغییر، روی عن جابر بن یزید الجعفی، قال: أتیت الی أبی جعفر علیه السلام، فشکوت الیه علتین متضادتین کانتا بی، ان عالجت احداهما کانت تضر الاخری، فقال الباقر علیه السلام: ما استعملت تربه الحسین علیه السلام؟ قال: قد استعملت کثیرا فلم أشتف به.قال: فلما قلتها شاهدت فیه أثر الغضب، قلت: أعوذ بالله من غضبک یابن رسول الله، ثم قام الباقر علیه السلام و دخل منزله و أخرج منه مقدار حبه من تربه الحسین علیه السلام فأعطانی، فقال: خذها و استعملها، فاستعملتها،فشفیت فی ساعتی.ثم قال لی: هذا الذی قلت انی استعملته کثیرا و لم أشتف به؟ فقلت: یا مولای والله الذی لا اله الا هو ما کنت قلته کذبا، و لکن لعل فیه علما، ان علمتنی أحب الی مما طلعت علیه الشمس.فقال الباقر علیه السلام: یا جابر اذا أردت أن تأخذ تربه الحسین علیه السلام، فینبغی لک أن تقوم فی آخر اللیل، و تغتسل و تلبس ثوبا نظیفا، ثم تدخل مرقد الحسین علیه السلام، و تقف فوق رأسه، و تصلی أربع رکعات، فی الرکعه الاولی الحمد مره و الجحد أحد عشر مره، و فی الثانیه الحمد مره و انا أنزلناه أحد عشر مره.ثم تقنت و تقول فی قنوتک: لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله عبودیه و رقا، لا اله الا الله وحده وحده، أنجز وعده

و نصر عبده، و هزم الأحزاب وحده، [ صفحه 452] سبحان الله ملک السماوات السبع و الأرضین السبع، و ما فیهن و ما بینهن، سبحان رب العرش العظیم، و صلی الله علی محمد و آله و سلم تسلیما کثیرا، و سلام علی المرسلین، و الحمدلله رب العالمین.ثم ترکع و تسجد و تشهد و تسلم، و تقوم الی الرکعتین تقرأ فی الرکعه الاولی بعد الحمد احدی عشره مره قل هو الله أحد، و فی الثانیه الحمد مره، و اذا جاء نصر الله أحد عشر مره، و اقنت کما قنت فی الاولیتین، و تسلم و تسجد بعد الفراغ، و تقول فی سجودک ألف مره شکرا لله.ثم تقول و تضع یدک علی التربه، و تقول: یا مولای یابن رسول الله انی آخذ من تربتک باذنک، اللهم اجعلها شفاء من کل داء، و عزا من کل ذل، و أمانا من کل خوف، و غنی من کل فقر لی و لجمیع المؤمنین.ثم ترفع تلک التربه بثلاث أصابع ثلاث مرات، و تشدها فی خرقه نظیفه، أو تجعلها فی قاروره و تختمها بخاتم، ثم یکون فصها عقیقا یکون مکتوبا فیه هذه الکلمات: «ما شاء الله لا قوه الا بالله أستغفر الله» فاذا علم الله صدق نیتک یکون رفعک ثلاث مرات بثلاث أصابع من التربه یکون وزنه سبع مثاقیل لا یزید و لا ینقص، فان أخذت التربه هکذا یکون فیه الشفاء، کما رأیت انی دفعته الیک.و اذا اردت استعماله فقل: اللهم بحق هذه التربه، و بحق من جعل فیها، و بحق جده و أبیه و امه و أخیه، و التسعه الأئمه من ولده و بنیه، و بحق الملائکه الحافین فیه، الا جعلتها شفاء

من کل داء، و برء من کل مرض، و نجاه من کل خوف، و حرزا مما أخاف و أحذر، و صلی الله علی محمد و آله [1238] .تذییل: فیما یقوله الرجل اذا أکل من طین قبره، و انه یحرم غیر طینه، و انه نهی عن بیعه و شرائه و أکله لا للاستشفاء.فی الکامل، عن الحسن بن عبدالله، عن أبیه، عن الحسن بن محبوب، عن مالک بن عطیه، عن أبیه، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: اذا أخذت من تربه المظلوم، و وضعتها فی فیک، فقل: اللهم انی أسألک بحق هذه التربه، و بحق الملک الذی [ صفحه 453] قبضها، و النبی الذی حضنها، و الامام الذی حل فیها، أن تصلی علی محمد و آل محمد، و أن تجعل لی فیها شفاء نافعا، و رزقا واسعا، و أمانا من کل خوف. فاذا قال ذلک وهب الله له العافیه و شفاه [1239] .و فی المصباح: روی حنان بن سدیر، عن أبیه، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: من أکل من طین قبر الحسین علیه السلام غیر مستشف به، فکأنما أکل من لحومنا، فاذا احتاج أحدکم الی الأکل منه لیستشفی به، فلیقل: (بسم الله و بالله، اللهم رب هذه التربه المبارکه الطاهره، و رب النور الذی انزل فیه، و رب الجسد الذی سکن فیه، و رب الملائکه الموکلین به، اجعله لی شفاء من داء کذا و کذا) و اجرع من الماء جرعه خلفه، و قل: (اللهم اجعله رزقا واسعا، و علما نافعا، و شفاء من کل داء و سقم) فان الله تعالی یدفع بها کل ما تجد من السقم و الهم و الغم ان شاء الله [1240] .و ی روایه اخری: اذا أکلت

منه، فقل: (بسم الله و بالله، اللهم اجعله رزقا واسعا، و علما نافعا، و شفاء من کل داء، انک علی کل شی ء قدیر، اللهم رب التربه المبارکه، و رب الوصی الذی وارته، صل علی محمد و آل محمد، و اجعل هذا الطین شفاء من کل داء، و أمانا من کل خوف) [1241] .و فیه أن رجلا سأل الصادق علیه السلام، فقال: انی سمعتک تقول: ان تربه الحسین علیه السلام من الأدویه المفرده، و انها لا تمر بداء الا هضمته؟ فقال: قد کان ذلک أو قد قلت ذلک، فما بالک؟ قال: انی تناولتها فما انتفعت.قال علیه السلام: أما ان لها دعاء، فمن تناولها و لم یدع به لم یکد ینتفع بها، فقال له: ما أقول اذا تناولتها؟ قال: تقبلها قبل کل شی ء، و تضعها علی عینیک، و لا تناول منها أکثر من حمصه، فان من تناول منها أکثر من ذلک، فکأنما أکل من لحومنا و دمائنا، فاذا تناولت فقل: (اللهم انی أسألک)، الی آخر الدعاء الأول الذی نقل من الکامل.ثم قال: فاذا قلت ذلک، فاشددها فی شی ء و اقرأ علیها سوره انا أنزلناه فی [ صفحه 454] لیله القدر، فان الدعاء الذی یقرأ لأخذها هو الاستئذان علیها، و قراءه انا أنزلناه ختمها [1242] .و فی الکامل باسناده، عن أحدهما علیهمالسلام: ان الله تبارک و تعالی خلق آدم من طین، فحرم الطین علی ولده قال فقلت: ما تقول فی طین قبر الحسین؟ فقال: یحرم علی الناس أکل لحومهم، و یحل علیهم أکل لحومنا، و لکن الشی ء منه مثل الحمصه.و روی مثل رأس أنمله [1243] .و فیه عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: الطین کله حرام کلحم الخنزیر، و من أکله ثم مات

منه، لم اصل علیه الا طین قبر الحسین علیه السلام، فان فیه شفاء من کل داء، و من أکل لشهوه لم یکن فیه شفاء [1244] .و فیه مرفوعا عن الصادق علیه السلام، قال: من باع طین قبر الحسین علیه السلام فانه یبیع لحم الحسین و یشتریه [1245] .

ناحیه قبره، و قل: السلام علیک و علی جدک و أبیک، السلام علیک و علی امک و أخیک، السلام علیک و علی الأئمه من بنیک، السلام علیک یا صاحب الدمعه الساکبه، السلام علیک یا صاحب المصیبه الراتبه، لقد أصبح کتاب الله مهجورا، و رسول الله فیک موتورا، السلام علیک و رحمه الله و برکاته، السلام علی أنصار الله و خلفائه، السلام علی امناء الله و أحبائه، السلام علی محال معرفه الله، و معادن حکمه الله، و حفظه سر الله، و حمله کتاب الله، و أوصیاء نبی الله، و ذریه رسول الله، صلی الله علیه و آله و رحمه الله و برکاته. فاطلب کل حاجه لک، فان فعلت کان زیارتک مقبوله من قرب أو بعد.و فی الکامل: مرفوعا، قال: دخل حنان بن سدیر الصیرفی علی أبی عبدالله علیه السلام، و عنده جماعه من أصحابه، فقال: یا حنان بن سدیر تزور أباعبدالله علیه السلام فی کل شهر مره؟ قال: لا، قال: ففی کل شهرین مره؟ قال: لا، قال ففی کل سنه؟ قال: لا، قال: ما أجفاکم بسیدکم، فقال: یابن رسول الله قله الزاد و بعد المسافه.قال له: ألا أدلکم علی زیاره مقبوله و ان بعد النائی؟ قال: فکیف أزوره یابن [ صفحه 456] رسول الله؟ قال: اغتسل یوم الجمعه، أو أی یوم شئت، و البس أطهر ثیابک، و اصعد الی عالی [1247] موضع فی دارک أو الصحراء، و استقبل القبله بوجهک بعد ما تبین أن القبر هناک، یقول الله تبارک و تعالی: (فأینما تولوا فثم وجه الله) [1248] .ثم قل: السلام علیک یا مولای و ابن مولای، و سیدی و ابن سیدی، السلام علیک یا مولای الشهید و ابن الشهید،

و القتیل و ابن القتیل، السلام علیک و رحمه الله و برکاته، أنا زائرک یابن رسول الله بقلبی و لسانی و جوارحی، و ان لم أزرک بنفسی و المشاهده.فعلیک السلام یا وارث آدم صفوه الله، و یا وارث نوح نبی الله، و وارث ابراهیم خلیل الله، و وارث موسی کلیم الله، و وارث عیسی روح الله و کلمته، و وارث محمد حبیب الله و نبیه و رسوله، و وارث أمیرالمؤمنین وصی رسول الله و خلیفته، و وارث الحسن بن علی وصی أمیرالمؤمنین، لعن الله قاتلک، و جدد علیهم العذاب فی هذه الساعه و کل ساعه.أنا یا سیدی متقرب الی الله، و الی جدک رسول الله، و الی أبیک أمیرالمؤمنین، و الی أخیک الحسن، و الیک یا مولای، فعلیک سلام الله و رحمته و برکاته بزیارتی لک بقلبی و لسانی و جمیع جوارحی، فکن یا سیدی شفیعی لقبول ذلک منی و أنا بالبراءه من أعدائک و اللعنه لهم و علیهم أتقرب الی الله و الیکم أجمعین، فعلیک صلوات الله و رضوانه و رحمته.ثم تتحول علی یسارک قلیلا، و تحول وجهک الی قبر علی بن الحسین علیه السلام، و تسلم علیه مثل ذلک، ثم ادع الله بما أحببت من أمر دینک و دنیاک.ثم تصلی أربع رکعات، فان صلاه الزیاره ثمانیه، أو سته، أو أربعه، أو رکعتان، و أفضلها ثمان، ثم تستقبل نحو قبر أبی عبدالله علیه السلام و تقول: أنا مودعک یا مولای و ابن مولای، و سیدی و ابن سیدی، و مودعک یا سیدی و ابن سیدی، یا علی بن الحسین، و مودعکم یا سادتی یا معاشر الشهداء، فعلیکم سلام الله و رحمته [ صفحه 457] و رضوانه و

برکاته [1249] .أقول: و صلاه زیارته من بعد یجوز أن تؤدی قبل الزیاره و بعدها.روی الفاضل الشیخ الحر فی هدایه الامه فی افاده هذا، قال الباقر علیه السلام فی زیاره الحسین علیه السلام لمن کان فی بعید البلاد: اذا کان ذلک برز الی الصحراء، أو صعد سطحا مرتفعا، و أومأ الیه بالسلام، و اجتهد فی الدعاء علی قاتله، و صلی من بعد رکعتین، و لیکن ذلک فی صدر النهار من قبل أن تزول الشمس، و ذکر زیارته، ثم قال: ان استطعت أن تزوره کل یوم من دارک بهذه الزیاره فافعل [1250] .و روی فی الزیاره من بعد أنه یصلی ثم یزور [1251] .و فی الکامل مسندا، عن سلیمان بن خالد، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: عجبا لأقوام یقولون: انهم شیعه لنا یقال: ان أحدهم یمر به دهره لا یأتی قبر الحسین علیه السلام جفاء منه و تهاون و عجز وکسل، أما والله لو یعلم ما فیه من الفضل ما تهاون و لا کسل، قلت: جعلت فداک و ما فیه من الفضل؟ قال: فضل و خیر کثیر، أما أول ما یصیبه أن یغفر له ما مضی من ذنوبه، و یقال له: استأنف العمل [1252] .فیه باسناده، عن أبی أیوب، قال: حق علی الغنی أن یأتی قبر الحسین علیه السلام فی السنه مرتین، و حق علی الفقیر أن یأتیه فی السنه مره [1253] .و روی مرفوعا الی علی بن میمون الصائغ، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: یا علی بلغنی أن قوما من شیعتنا یمر بأحدهم السنه و السنتان لا یزورون قبر الحسین علیه السلام، قلت: جعلت فداک انی أعرف اناسا کثیره بهذه الصفه.قال: أما والله لحظهم حطوا [1254] ، و عن ثواب الله زاغوا،

و عن جوار محمد صلی الله علیه و آله و سلم تباعدوا، قلت: جعلت فداک فی کم الزیاره؟قال: یا علی ان کنت تقدر أن تزوره فی کل شهر فافعل، قلت: لا أصل الی [ صفحه 458] ذلک، لأنی أعمل بیدی و امور الناس بیدی، و لا أقدر أن أغیب وجهی عن مکانی یوما واحدا، قال: أنت فی عذر و من کان یعمل بیده، و انما عتبت علی من یعمل بیده ممن ان خرج فی کل جمعه هان ذلک علیه ألا أنه ماله عند الله من عذر، و لا عند رسوله ممن عذر یوم القیامه، قلت: فان أخرج عنه رجلا فیجوز ذلک؟قال: نعم و خروجه بنفسه أعظم أجرا و خیرا له عند ربه، یراه ربه ساهر اللیل ثغب [1255] النهار، ینظر الله الیه نظره توجب له الفردوس الأعلی مع محمد و أهل بیته، فتنافسوا فی ذلک، و کونوا من أهله [1256] .و فیه مسندا، عن صفوان الجمال، عن أبی عبدالله علیه السلام فی حدیث طویل، قلت: و من یأتیه زائرا ثم ینصرف، متی یعود الیه؟ و کم یوما؟ [1257] و کم یسع الناس ترکه؟ قال: لا یسع أکثر من شهر، و أما بعید الدار، ففی کل ثلاث سنین، و ما جاز من ثلاث سنین فلم یأته فقد عق رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و قطع حرمته الا من عله [1258] .تتمیم: فیه مسندا، عن عمرو بن عثمان، قال: سمعت الرضا علیه السلام یقول: من لم یقدر علی صلتنا فلیصل صالحی موالینا، یکتب له ثواب صلتنا، و من لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالحی موالینا، یکتب له ثواب زیارتنا [1259] .بشاره: فیه مسندا، عن الرضا علیه السلام،

عن أبیه، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: ان أیام زائری الحسین بن علی علیه السلام لا تحسب من أعمارهم، و لا تعد من آجالهم [1260] .أقول: لعل المراد أن الله تعالی زاد لمن یعلم أنه یزور الحسین علیه السلام علی عمره الذی ینبغی له ان کان لا یزور مقدار ما یزور من الأیام، أو المراد أنه لا یضیق [ صفحه 459] علیهم فی أعمالهم أیام زیارتهم بل یتسامح فیها، نظیر أنه لا یکتب علی الحجاج أربعه أشهر والله یعلم.فی أمالی الطوسی، قال: سمعت أباجعفر و جعفر بن محمد علیهماالسلام یقولان: ان الله تعالی عوض الحسین علیه السلام من قتله أن جعل الامامه فی ذریته، و الشفاء فی تربته، و اجابه الدعاء عند قبره، و لا تعد أیام زائره جائیا و راجعا من عمره.قال محمد بن مسلم: قلت لأبی عبدالله هذه الخلال تنال بالحسین فماله فی نفسه، قال: ان الله ألحقه بالنبی صلی الله علیه و آله و سلم، فکان معه فی درجته و منزلته، ثم قال: (و الذین آمنوا واتبعتهم ذریتهم بأیمان ألحقنا بهم ذریتهم) [1261] الآیه [1262] .

ممن یخرج من الدنیا و لیس علیک ذنب تتبع؟ أما تحب أن تکون غدا ممن یصافحه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ [1263] .و فیه و فی الکافی، عن ابن وهب، قال: استأذنت علی أبی عبدالله علیه السلام فقیل لی: ادخل، فدخلت فوجدته فی مصلاه فی بیته، فجلست حتی قضی صلاته، [ صفحه 460] فسمعته یناجی ربه، و هو یقول: یا من خصنا بالکرامه، و خصنا بالوصیه، و وعدنا الشفاعه [و حملنا الرساله، و جعلنا ورثه الأنبیاء، و ختم بنا الامم السالفه، و خصنا بالوصیه] [1264] و أعطانا علم ما مضی و ما بقی، و جعل أفئده من الناس تهوی الینا، اغفر لی و لاخوانی و لزوار قبر أبی الحسین علیه السلام، الذین أنفقوا أموالهم، و أشخصوا أبدانهم، رغبه فی برنا، و رجاء لما عندک فی صلتنا، و سرورا أدخلوه علی نبیک صلواتک علیه و آله، و اجابه منهم لأمرنا، و غیظا أدخلوه علی عدونا،، أرادوا بذلک رضاک.فکافهم عنا بالرضوان، و أکلأهم باللیل و النهار، و اخلف علی أهالیهم و أولادهم الذین خلفوا بأحسن الخلف، و أصحبهم و اکفهم شر کل جبار عنید، و کل ضعیف من خلقک أو شدید، و شر شیاطین الانس و الجن، و أعطهم أفضل ما أملوا منک فی غربتهم عن أوطانهم، و ما آثرونا به علی أبنائهم و أهالیهم و قراباتهم.اللهم ان أعداءنا عابوا علیهم خروجهم، فلم ینههم ذلک عن الشخوص الینا، و خلافهم علی من خالفنا، فارحم تلک الوجوه التی غیرتها الشمس، و ارحم تلک الخدود التی تتقلب علی حضره أبی عبدالله علیه السلام، و ارحم تلک الأعین التی جرت دموعها رحمه لنا، و ارحم تلک القلوب التی جزعت و احترقت لنا، و

ارحم تلک الصرخه التی کانت لنا، اللهم انی أستودعک تلک الأبدان و تلک الأنفس حتی توافیهم علی الحوض یوم العطش.فما زال یدعو و هو ساجد بهذا الدعاء، فلما انصرف قلت: جعلت فداک لو أن هذا الذی سمعت منک کان لمن لا یعرف الله لظننت أن النار لا تطعم منه شیئا أبدا، والله لقد تمنیت ان کنت زرته و لم أحج، فقال لی: ما أقربک منه فما الذی یمنعک من اتیانه؟ ثم قال: یا معاویه لم تدع ذلک؟ قلت: جعلت فداک لم أدر أن الأمر یبلغ هذا کله، قال: یا معاویه ان من یدعو لزواره فی السماء أکثر ممن یدعو له فی الأرض [1265] . [ صفحه 461] فیه، عن أبان بن تغلب، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: أربعه آلاف ملک عند قبر الحسین شغث غبر، یبکونه الی یوم القیامه، رئیسهم ملک یقال له: منصور، و لا یزوره زائر الا استقبلوه، و لا یودعه مودع الا شیعوه، و لا یمرض الا عادوه، و لا یموت الا صلوا علی جنازته، و استغفروا له منذ موته الی یوم القیامه [1266] .و فی روایه اخری: عنه علیه السلام نظیرها، و فیها سبعون ألف ملک یصلون علیه، کل یوم شعثا غبرا، و یدعون لم زاره، و یقولون: یا راد هؤلاء زواره افعل بهم و افعل بهم [1267] .و فی روایه اخری: صلاه أحدهم تعدل ألف صلاه من صلاه الآدمیین یکون ثواب صلاتهم، و أجر ذلک لمن زار قبره علیه السلام [1268] .و فیه: فی روایه عن الرضا علیه السلام: لکل امام عهد فی عنق أولیائه و شیعته، و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الأداء زیاره قبورهم، فمن زارهم رغبه فی زیارتهم و

تصدیقا لما رغبوا فیه، کان أئمتهم شفعاءهم یوم القیامه [1269] .و فیه باسناده، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: مروا شیعتنا بزیاره قبر الحسین علیه السلام فان اتیانه مفترض علی کل مؤمن یقر للحسین علیه السلام بالامامه من الله عزوجل [1270] .و فی روایه ام سعیده الأحمسیه، عن أبی عبدالله علیه السلام قالت: قال لی: تزورین قبر الحسین علیه السلام؟ قلت: نعم، قال: یا ام سعیده زوریه، فان زیارته واجبه علی الرجال و النساء [1271] .و فی روایه عنه علیه السلام: لو أن أحدکم حج دهره، ثم لم یزر الحسین علیه السلام، لکان تارکا حقا من حقوق رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؛ لأن حق الحسین علیه السلام فریضه من الله واجبه علی کل مسلم [1272] . [ صفحه 462] أقول: الروایات علی کون زیارته علیه السلام بل زیاره الأئمه علیهم السلام بأجمعهم فرضا و حتما متظافره، و ممن صرح به محمد بن قولویه فی الکامل، والاجماع علی عدم فرضها غیر محقق.

و فاطمه و رحمه له مما ارتکب منه، فیقال لهم: هذا محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین علیهم السلام، فالحقوا بهم، فأنتم معهم فی درجتهم، ألحقوا بلواء رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فینطلقون الی لوائه و اللواء فی ید علی علیه السلام حتی یدخلوا الجنه جمیعا، فیکونون أمام اللواء و عن یمینه و عن شماله و من خلفه [1274] .و فیه مسندا، عن أبی جعفر علیه السلام، قال: لو یعلم الناس ما فی زیاره قبر الحسین علیه السلام من الفضل، لماتوا شوقا، و تقطعت أنفسهم علیه حسرات، قلت: و ما فیه؟ قال: من أتاه تشوقا کتب الله له ألف حجه متقبله، و ألف عمره مبروره، و أجر [ صفحه 463] ألف شهید من شهداء بدر، و أجر ألف صائم، و ثواب ألف صدقه مقبوله، و ثواب ألف عتق نسمه ارید بها وجه الله، و لم یزل محفوظا سنته من کل آفه أهونها الشیطان، و وکل به ملک کریم یحفظه من بین یدیه، و من خلفه، و عن یمینه، و عن شماله، و من فوق رأسه، و من تحت قدمه.و ان مات فی سنته، خضرته ملائکه الرحمه، یحضرون غسله و اکفانه و الاستغفار له، و یشیعونه الی قبره بالاستغفار له، و یفسح له قبره مد بصره، و یؤمنه الله من ضغطه القبر، و من منکر و نکیر أن یروعانه، و یفتح له أبواب الی الجنه، و یعطی کتاب بیمینه، و یعطی له یوم القیامه نورا یضی ء لنوره ما بین المشرق و المغرب، و ینادی مناد: هذا من زوار الحسین بن علی علیهماالسلام شوقا الیه، فلا یبقی أحد یوم القیامه الا یتمنی أنه یومئذ کان

من زواره [1275] .و فیه: قال الرضا علیه السلام: من زار قبر أبی ببغداد کان کمن زار رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم الا أن لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أمیرالمؤمنین علیه السلام فضلهما، ثم قال علیه السلام: من زار قبر أبی عبدالله علیه السلام بشط الفرات کان کمن زار الله فی عرشه فوق کرسیه [1276] .و فیه: عن منصور بن حازم، قال: سمعناه یقول: من أتی علیه حول و لم یأت قبر الحسین علیه السلام أنقص الله من عمره حولا، و لو قلت: ان أحدکم لیموت قبل أجله بثلاثین سنه لکنت صادقا، و ذلک لأنکم تترکون زیاره الحسین علیه السلام، فلا تدعوا زیارته یمد الله فی أعمارکم، و یزید فی أرزاقکم، و اذا ترکتم زیارته نقص الله من أعمارکم و أرزاقکم، فتنافسوا فی زیارته، و لا تدعوا ذلک، فان الحسین علیه السلام شاهد لکم فی ذلک عند الله و عند رسوله و عند فاطمه و أمیرالمؤمنین علیهم السلام [1277] .و فیه، عن هشام بن سالم، عن أبی عبدالله علیه السلام فی حدیث طویل، قال: أتاه رجل فقال: یابن رسول الله هل یزار والدک؟ قال: نعم، و یصلی عنده؟ قال: و یصلی خلفه و لا یتقدم علیه، قال: فما لمن أتاه؟ قال: الجنه ان کان یأتم به، قال: فما لمن ترکه رغبه عنه؟ قال: الحسره یوم الحسره، قال: فما لمن أقام عنده؟ [ صفحه 464] قال: کل یوم بألف شهر، قال: فما للمنفق فی خروجه الیه و المنفق عنده؟ قال درهم بألف درهم.قال: فما لمن مات فی سفره الیه؟ قال: تشیعه الملائکه، و تأتیه بالحنوط و الکسوه من الجنه، و تصلی علیه اذا کفن و تکفنه فوق أکفانه،

و تفرش له الریحان تحته، و تدفع الأرض حتی تصور من بین یدیه مسیره ثلاثه أمیال، و من خلفه مثل ذلک، و عند رأسه مثل ذلک، و عند رجلیه مثل ذلک، و یفتح له باب من الجنه الی قبره، و یدخل علیه روحها و ریحانها حتی تقوم الساعه.قلت: فما لمن صلی عنده؟ قال: من صلی عنده رکعتین لم یسأل الله شیئا الا أعطاه ایاه. قال: ما لمن اغتسل من ماء الفرات ثم أتاه؟ قال: اذا اغتسل من ماء الفرات و هو یریده، تساقطت عنه خطایاه کیوم ولدته امه.قال: فما لمن یجهز [1278] الیه و لم یخرج لعله تصیبه؟ قال: یعطیه الله بکل درهم أنفقه مثل احد من الحسنات، و یخلف علیه أضعاف ذلک بما أنفق، و یصرف عنه من البلاء مما قد نزل لیصیبه، و یدفع عنه و یحفظه فی ماله.قال: قلت: فما لمن قتل عنده جار علیه سلطان فقتله؟ قال: أول قطره من دمه یغفر له بها کل خطیئه، و تغسل طینته التی خلق منها الملائکه حتی تخلص، کما خلصت الأنبیاء المخلصین، و یذهب عنها ما کان خالطها من أخباث [1279] طین أهل الکفر، و یغسل قلبه و یشرح، و یملأ ایمانا، فیلقی الله و هو مخلص من کل ما یخالطه الأبدان و القلوب.و یکتب له شفاعه فی أهل بیته و ألفا من اخوانه، و تولی الصلاه علیه الملائکه مع جبرئیل و ملک الموت، و یؤتی بکفنه و حنوطه من الجنه، و یوسع قبره علیه، و یوضع له مصابیح فی قبره، و یفتح له أبواب من الجنه، و تأتیه الملائکه بالطرف من الجنه.و یرفع بعد ثمانیه عشر یوما الی حظیره القدس، فلا یزال فیها

مع أولیاء الله [ صفحه 465] حتی تصیبه النفخه التی لا تبقی شیئا، فاذا کانت النفخه الثانیه و خرج من قبره، کان أول من یصافحه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أمیرالمؤمنین و الأوصیاء، و یبشرونه و یقولون له: ألزمنا و یتهنونه [1280] علی الحوض، فیشرب منه، و یسقی من أحب.قلت: فما لمن یحبس فی اتیانه؟ قال: له بکل یوم یحبس و یغتم فرحه یوم القیامه، قلت: فان ضرب بعد الحبس فی اتیانه؟ قال: له بکل ضربه حوراء، و بکل وجع یدخل علی بدنه ألف ألف حسنه، و یمحی بها عنه ألف ألف سیئه، و رفع له بها ألف ألف درجه، و یکون من محدثی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم حتی یفرغ من الحساب، و یصافحه حمله العرش، و یقال له: سل ما أحببت.و یؤتی بضاربه للحساب، فلا یسأل عن شی ء، و لا یحتسب بشی ء، و یؤخذ بضبعیه حتی ینتهی به الی ملک، فیحبوه و یتحفه بشربه من حمیم، و شربه من ماء الغسلین، و یوضع علی مقال فی النار، و یقال له: ذق ما قدمت یداک فیما أتیت الی هذا الذی ضربته، و هو وفد الله و وفد رسوله.و یؤتی بالمضروب الی باب جهنم، و یقال له: انظر الی ضاربک و ما قد لقی، فهل شفیت صدرک؟ و قد اقتص لک منه، فیقول: الحمد لله الذی انتصر لی ولولد رسول منه [1281] .و فیه، باسناده عن أبی عبدالله علیه السلام: ان لله عزوجل ملائکه موکلین بقبر الحسین علیه السلام، فاذا هم الرجل بزیارته أعطاهم ذنوبه [1282] ، فاذا خطأ محوها: ثم اذا خطأ ضاعفوا حسناته، فلم یزل حسناته تضاعف

حتی توجب له الجنه، ثم اکتنفوه و قدسوه.و ینادون ملائکه السماء: أن قدسوا زوار حبیب حبیب الله، فاذا اغتسلوا ناداهم محمد صلی الله علیه و آله و سلم: یا وفد الله أبشروا بمرافقتی فی الجنه، ثم ناداهم أمیر [ صفحه 466] المؤمنین علیه السلام أنا ضامن لقضاء حوائجکم، و دفع البلاء عنکم فی الدنیا و الآخره، ثم اکتنفوهم عن أیمانهم و شمائلهم حتی ینصرفوا الی أهالیهم [1283] .و فیه مسندا، عن شهاب، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: سألنی فقال: یا شهاب کم حججت من حجه؟ فقلت: تسعه عشر حجه، فقال: فتممها عشرین حجه تحسب لک بزیاره الحسین علیه السلام [1284] .و عنه علیه السلام من أتی قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه، کان کمن حج مائه حجه مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم [1285] .عن مسعده بن صدقه، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: ما لمن زار قبر الحسین علیه السلام؟ قال: تکتب له حجه مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: قلت: جعلت فداک حجه مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قال علیه السلام: نعم و حجتان، قال: قلت: جعلت فداک و حجتان؟ قال: نعم و ثلاث، فما زال یعد حتی بلغ عشرا، قلت: جعلت فداک عشر حجج مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم؟ قال: نعم و عشرون حجه، قلت: جعلت فداک و عشرون فلم یزل یعد حتی بلغ خمسین فسکت [1286] .و فیه عن میمون القداح، قال: قلت له: ما لمن أتی قبر الحسین علیه السلام زائرا عارفا بحقه غیر مستکبر و لا مستنکف، قال: یکتب له ألف حجه مقبوله، و ألف عمره مبروره، و ان

کان شقیا کتب سعیدا، و لم یزل یخوض فی رحمه الله عزوجل [1287] .و فیه: عن الأصم، عن ابن سنان، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: جعلت فداک ان أباک کان یقول فی الحج یحسب له بکل درهم أنفقه ألف درهم، فما لمن ینفق فی المسیر الی أبیک الحسین علیه السلام؟ فقال: یابن سنان یحسب له بالدرهم ألف و ألف حتی عد عشره، و یرفع له من الدرجات مثلها، و رضا الله خیر له، و دعاء محمد و دعاء أمیرالمؤمنین و فاطمه و الأئمه علیهم السلام خیر له [1288] . [ صفحه 467] و فی هدایه الامه للحر العاملی، قال الصادق علیه السلام: فی زیاره الحسین علیه السلام، انه لیجلب الرزق علی العبد، فیخلف علیه ما أنفق، و یجعل له بکل درهم أنفقه عشره آلاف درهم.و روی: و له بکل درهم أنفقه عشره آلاف مدینه له فی کتاب محفوظ.و روی: یحسب له بکل درهم ألف ألف حتی عد عشره [1289] .و مما یحقق الفضل فی زیارته نبذه من الروایات فیها غرائب الرؤیا و الحکایات:منها: ما فی البحار و المنتخب: روی عن الأعمش، قال: کنت نازلا بالکوفه و کان لی جار کثیرا ما کنت أقعد الیه، و کان لیله الجمعه، فقلت له: ما تقول فی زیاره الحسین علیه السلام؟ فقال: بدعه، و کل بدعه ضلاله، و کل ضلاله فی النار، فقمت من بین یدیه و أنا ممتلی ء غضبا، فقلت: اذا کان السحر أتیته و حدثته من فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام ما یسخن الله به عینیه.قال: فأتیته و قرعت علیه الباب، فاذا بصوت من وراء الباب أنه قصد الزیاره فی أول اللیل، فرحت مسرعا فأتیت الحیر، فاذا أنا بالشیخ ساجد، لا یمل من السجود و

الرکوع، فقلت له: بالأمس تقول لی بدعه، و کل بدعه ضلاله، و کل ضلاله فی النار، و الیوم تزوره.فقال: یا سلیمان لا تلمنی، فانی ما کنت أثبت لأهل هذا البیت امامه حتی کانت لیلتی هذه، فرأیت رؤیا أرعبتنی، فقلت: ما رأیت أیها الشیخ؟فقال: رأیت رجلا لا بالطویل الشاهق، و لا بالقصیر اللاصق، لا أحسن أصفه من حسنه و بهائه، مع أقوام یحفون به حفیفا و یزفونه زفا، بین یدیه فارس علی فرس له ذنوب، علی رأسه تاج، للتاج أربعه أرکان، فی کل رکن جوهره تضی ء مسیره ثلاثه أیام، فقلت له: من هذا؟ فقالوا: محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب صلی الله علیه و آله و سلم، فقلت: و الآخر؟ فقالوا: وصیه علی بن أبی طالب علیه السلام.ثم مددت عینی، فاذا أنا بناقه من نور علیها هودج من نور تطیر بین السماء [ صفحه 468] و الأرض، فقلت: لمن هذه الناقه؟ فقالوا: لخدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم، قلت: و الغلام؟ قالوا: الحسن بن علی علیهماالسلام، قلت: فالی أین یریدون بأجمعهم؟ فقالوا: الی زیاره المقتول ظلما الشهید بکربلاء الحسین بن علی علیهماالسلام.ثم قصدت الهودج، فاذا أنا برقاع تساقط من السماء أمانا من الله جل ذکره لزوار الحسین بن علی لیله الجمعه، ثم هتف بنا هاتف: ألا انا و شیعتنا فی الدرجه العلیا من الجنه، والله یا سلیمان لا افارق هذا المکان حتی تفارق روحی جسدی [1290] .و منها: ما فی الکامل باسناده، عن اسحاق بن عمار، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: انی کنت بالحیره لیله عرفه، و کنت اصلی و ثم نحو من خمسین ألفا من الناس، جمیله وجوههم، طیبه أرواحهم،

و أقبلوا یصلون باللیل أجمع، فلما طلع الفجر سجدت، ثم رفعت رأسی، فلم أر منهم أحدا، فقال لی أبوعبدالله علیه السلام: انه مر بالحسین بن علی علیهماالسلام خمسون ألف ملک و هو یقتل، فعرجوا الی السماء، فأوحی الله الیهم: مررتم بابن حبیبی و هو یقتل فلم تنصروه، فاهبطوا الی الأرض، فاسکنوا عند قبره شعثا غبرا الی أن تقوم الساعه [1291] .و منها: ما فیه أیضا باسناده، عن الحسین ابن بنت أبی حمزه الثمالی، قال: خرجت فی آخر زمان بنی مروان الی قبر الحسین بن علی علیهماالسلام مستخفیا من أهل الشام، حتی انتهیت الی کربلاء، فاختفیت فی ناحیه القریه، حتی اذا ذهب من اللیل نصفه أقبلت نحو القبر، فلما دنوت منه أقبل نحوی رجل فقال لی: انصرف مأجورا، فانک لا تصل الیه، فرجعت فزعا حتی اذا کاد یطلع الفجر أقبلت نحوه، حتی اذا دنوت منه خرج الی الرجل، فقال لی: یا هذا انک لا تصل الیه.فقلت له: عافاک الله و لم لا أصل الیه؟ و قد أقبلت من الکوفه ارید زیارته، فلا تحل بینی و بینه عافاک الله، و أنا أخاف أن اصبح، فیقتلونی أهل الشام ان أدرکونی هاهنا، فقال لی: اصبر قلیلا، فان موسی بن عمران علیه السلام سأل الله أن یأذن [ صفحه 469] له فی زیاره قبر الحسین بن علی علیهماالسلام، فأذن له، فهبط من السماء فی سبعین ألف ملک، فهم بحضرته من أول اللیل ینتظرون طلوع الفجر، ثم یعرجون الی السماء.قال: فقلت: فمن أنت عافاک الله؟ قال: أنا من الملائکه الذین امروا بحراسه قبر الحسین علیه السلام، و الاستغفار لزواره، فانصرفت و قد کاد أن یطیر عقلی لما سمعت منه.قال: فلما طلع الفجر أقبلت نحوه، فلم یحل

بینی و بینه أحد، فدنوت منه، فسلمت علیه، و دعوت الله علی قتلته، و صلیت الصبح، و أقبلت مسرعا مخافه أهل الشام [1292] .و منها: ما فی المنتخب: روی الثقات، عن أبی محمد الکوفی، عن دعبل الخزاعی، قال: لما انصرفت عن أبی الحسن الرضا علیه السلام بقصیدتی التائیه نزلت بالری، و انی فی لیله من اللیالی و اذا أصوغ قصیدتی، و قد ذهب من اللیل شطره، فاذا طارق یطرق الباب، فقلت: من هذا؟ فقال: أخ لک، فبدرت الی الباب ففتحته، فدخل شخص اقشعر منه بدنی، و ذهلت منه نفسی، فجلس ناحیه، و قال لی: لا ترع أنا أخوک من الجن، ولدت فی اللیله التی ولدت فیها، و نشأت معک، و انی جئت احدثک لما یسرک، و یقوی یقینک و بصیرتک.قال: فرجعت نفسی، و سکن قلبی، فقال لی: یا دعبل انی کنت من أشد خلق الله بغضا و عداوه لعلی بن أبی طالب علیه السلام، فخرجت فی نفر من الجن المرده العتاه، فمررنا بنفر یریدون زیاره قبر الحسین علیه السلام قد جهنم اللیل، فهممنا بهم، و اذا ملائکه تزجرنا من السماء، و ملائکه فی الأرض تزجر عنهم هوامها، فکأنی کنت نائما فانتبهت، أو غافلا فتیقظت، و علمت أن ذلک لعنایه بهم من الله تعالی، لمکان من قصدوا له، و تشرفوا بزیارته.فأحدثت توبه، و جددت نیه، و زرت مع القوم، و وقفت بوقوفهم، و دعوت بدعائهم، و حججت بحجهم تلک السنه، و زرت قبر النبی صلی الله علیه و آله و سلم، و مررت برجل حوله جماعه، فقلت: من هذا؟ فقالوا: هذا ابن رسول الله الصادق علیه السلام. [ صفحه 470] قال: فدنوت منه، و سلمت علیه، فقال لی: مرحبا بک یا أخا أهل

العراق، أتذکر لیلتک ببطن کربلاء، و ما رأیت من کرامه الله لأولیائنا، ان الله قد قبل توبتک، و غفر خطیئتک، فقلت: الحمد لله الذی من علی بکم، و نور قلبی بنور هدایتکم، و جعلنی من المعتصمین بحبل ولایتکم، فحدثنی یابن رسول الله بحدیث أنصرف به الی أهلی و قومی.فقال: حدثنی أبی، عن أبیه علی بن الحسین، عن أبیه، عن علی بن أبی طالب علیهم السلام، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: یا علی الجنه محرمه علی الأنبیاء حتی أدخلها، و علی الأوصیاء حتی تدخلها أنت، و علی الامم حتی تدخلها امتی، و علی امتی حتی یقروا بولایتک، و یدینوا بامامتک، یا علی والذی بعثنی بالحق لا یدخل الجنه الا من أخذ منک بنسب أو سبب، ثم قال: خذها یا دعبل، فلن تسمع بمثلها من مثلی أبدا، ثم ابتلعته الأرض فلم أره [1293] .

علیهماالسلام فی النصف من شعبان، فان أرواح النبیین یستأذنون الله فی زیارته، فیؤذن لهم، منهم خمسه اولوا العزم من الرسل: نوح، و ابراهیم، و موسی، و عیسی، و محمد صلی الله علیه و آله و سلم و علیهم أجمعین، قلنا: ما معنی اولوا العزم؟ قال: بعثوا الی شرق الأرض و غربها جنها و انسها [1297] .و فی الاقبال للسید بن طاووس مسندا، عن البرقی، قال سئل أبوعبدالله علیه السلام ما لمن زار الحسین بن علی علیهماالسلام فی النصف من شعبان من الثواب؟ فقال علیه السلام: من زار قبر الحسین علیه السلام فی النصف من شعبان یرید الله به عزوجل، و ما عنده لا عند الناس، غفر الله له ذنوبه، و لو أنها بعدد شعر معزی کلب، ثم قیل له: یغفر الله له الذنوب کلها؟ قال: أتستکثرون لزائر الحسین علیه السلام هذا؟ کیف لا یغفرها و هو فی حد من زار الله عزوجل فی عرشه [1298] .و فیه و فی الکامل، عن یونس، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: یا یونس لیله النصف من شعبان یغفر لکل من زار الحسین علیه السلام من المؤمنین ما قدموا من ذنوبهم، و قیل لهم: استأنفوا العمل، قلت: هذا کله لمن زار الحسین علیه السلام فی النصف من شعبان؟ قال: یا یونس لو أخبرت الناس بما فیها لمن زار الحسین علیه السلام لقامت ذکور رجال علی الخشب.قال السید: لعل معنی «لقامت ذکور رجال علی الخشب» أی: کانوا صلبوا علی الأخشاب لعظیم ما کانوا ینقلونه و یروونه فی فضل زیارته علیه السلام [1299] .و فیه و فی التهذیب عنه علیه السلام، قال: من زار قبر الحسین علیه السلام لیله من ثلاث، غفر له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر، قلت: أی اللیالی

جعلت فداک؟ قال: لیله الفطر، و لیله الأضحی، و لیله النصف من شعبان [1300] . [ صفحه 472] فی الکامل باسناده، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: اذا کان لیله القدر فیها یفرق کل أمر حکیم، نادی مناد تلک اللیله من بطنان العرش: ان الله قد غفر لمن زار الحسین علیه السلام فی هذه اللیله [1301] .و فی هدایه الامه، قال الصادق علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام فی شهر رمضان، و مات فی الطریق، لم یعرض و لم یحاسب، و قیل له: ادخل الجنه آمنا.و سئل علیه السلام عن زیارته فی شهر رمضان، فقال: من جاءه فی احدی ثلاث لیال من شهر رمضان: أول لیله من الشهر، و لیله النصف، و آخر لیله منه، تساقطت عنه ذنوبه و خطایاه.و روی فی زیارته فی لیله ثلاث و عشرین ثواب جزیل [1302] .فی الکامل و غیره مسندا، عن بشیر الدهان، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: ربما فاتنی الحج، فاعرف عند قبر الحسین علیه السلام؟ فقال: أحسنت یا بشیر أیما مؤمن أتی قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه فی غیر یوم عید کتب الله له عشرین حجه، و عشرین عمره مبرورات متقبلات، و عشرین غزوه مع نبی مرسل، أو امام عدل، و من أتاه فی یوم عید، کتب الله له مائه حجه، و مائه عمره، و مائه غزوه مع نبی مرسل أو امام عادل، قال، و من أتاه فی یوم عرفه عارفا بحقه، کتب له ألف حجه و ألف عمره متقبلات، و ألف غزوه مع نبی مرسل، أو امام عدل.قال: فقلت له: و کیف لی بمثل الموقف؟ قال: فنظر الی نظر المغضب، ثم قال: یا بشیر ان المؤمن اذا أتی قبر الحسین علیه السلام یوم

عرفه و اغتسل فی الفرات، ثم توجه الیه، کتب الله له بکل خطوه حجه بمناسکها، و لا أعلمه الا قال: و غزوه [1303] .و فیه مسندا عن بشیر الدهان، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام و هو نازل بالحیره، و عنده جماعه من الشیعه، فأقبل الی بوجهه، فقال: یا بشیر حججت العام؟ قلت: جعلت فداک لا، و لکنی عرفت بالقبر قبر الحسین علیه السلام، قال: یا بشیر والله ما فاتک شی ء مما کان لأصحابک بمکه، قلت: جعلت فداک فیه عرفات فسره [ صفحه 473] لی؟فقال: یا بشیر ان الرجل منکم لیغتسل علی شاطی ء الفرات، ثم یأتی قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه، فیعطیه الله بکل قدم یرفعها أو یضعها مائه حجه مقبوله، و مائه عمره مبروره، و مائه غزوه مع نبی مرسل الی أعدا عدو له، یا بشیر اسمع و أبلغ من احتمل قلبه، من زار قبر الحسین علیه السلام یوم عرفه کان کمن زار الله تعالی فی عرشه [1304] .و فیه و فی التهذیب مسندا، عن یسار، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: من کان معسرا و لم یتهیأ له حجه الاسلام، فلیأت قبر أبی عبدالله الحسین علیه السلام، و لیعرف عنده، فذلک یجزیه عن حجه الاسلام، أما انی لا أقول مجزی ء ذلک الا للمعسر فأما الموسر اذا کان قد حج حجه الاسلام، فأراد أن ینتقل بالحج أو العمره، و منعه من ذلک شغل دنیا أو عائق، فأتی الحسین علیه السلام فی یوم عرفه، أجزأه ذلک من أداء الحج و العمره، و ضاعف الله له ذلک أضعافا مضاعفه.قال: قلت: کم تعدل حجه و کم تعدل عمره؟ قال: لا تحصی ذلک، قلت: مائه؟ قال: و من یحصی ذلک؟ قلت: ألف؟ قال: و أکثر، ثم قال:

(و ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها ان الله لغفور رحیم) [1305] .و فی التهذیب: عن یونس بن ظبیان، عن أبی عبدالله علیه السلام قال: من زار قبر الحسین علیه السلام یوم عرفه، کتب الله له ألف ألف حجه مع القائم علیه السلام، و ألف ألف عمره مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و عتق ألف ألف نسمه، و حملان ألف ألف فرس فی سبیل الله، و سماه الله عزوجل عبدی الصدیق آمن بوعدی، و قالت الملائکه: فلان الصدیق زکاه الله من فوق عرشه، و سمی فی الأرض کروبیا [1306] .و فی هدایه الامه: قال الصادق علیه السلام: من زار قبر أبی عبدالله علیه السلام یوم عاشوراء عارفا بحقه، کان کمن زار الله فی عرشه. [ صفحه 474] و قال علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام و بات عند قبره لیله عاشوراء، لقی الله یوم القیامه ملطخا بدمه، کأنما قتل معه فی عرصه کربلاء [1307] .و فی الکامل مسندا، عن محمد بن جمهور العمی، عمن ذکره عنهم علیهم السلام، قال: من زار الحسین علیه السلام یوم عاشوراء، کان کمن تشحط بدمه بین یدیه [1308] .و روی محمد بن أبی یسار باسناده، قال: من سقی عند الحسین علیه السلام یوم عاشوراء، کان کمن سقی عسکر الحسین علیه السلام و شهد معه [1309] .و فی الکامل أیضا: حکیم بن داود و غیره، عن محمد بن موسی الهمدانی، عن محمد بن خالد الطیالسی، عن سیف بن عمیره، و صالح بن عقبه جمیعا، عن علقمه بن محمد الحضرمی، و محمد بن اسماعیل، عن صالح بن عقبه، عن مالک الجهنی، عن أبی جعفر الباقر علیه السلام، قال: من زار الحسین علیه السلام یوم عاشوراء حتی یظل عنده باکیا لقی الله یوم القیامه

بثواب ألفی ألف حجه، و ألفی ألف عمره، و ألفی ألف غزوه، و ثواب کل حجه و عمره و غزوه، کثواب من حج و اعتمر و غزا مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و مع الأئمه الراشدین صلوات الله علیهم أجمعین.قال: قلت: جعلت فداک فما لمن کان فی بعید البلاد و أقاصیها، و لم یمکنه المصیر الیه فی ذلک الیوم؟ قال: اذا کان ذلک الیوم برز الی الصحراء، أو صعد سطحا مرتفعا فی داره، و أومأ الیه بالسلام، و اجتهد علی قاتله بالدعاء، و صلی بعده رکعتین، یفعل ذلک فی صدر النهار قبل الزوال.ثم لیندب الحسین علیه السلام و یبکیه، و یأمر فی داره بالبکاء علیه، و یقیم فی داره مصیبته باظهار الجزع علیه، و یتلاقون بالبکاء بعضهم بعضا فی البیوت، و لیعز بعضهم بعضا بمصاب الحسین علیه السلام، فأنا ضامن لهم اذا فعلوا ذلک علی الله عزوجل جمیع هذا الثواب.فقلت: جعلت فداک و أنت الضامن لهم و الزعیم به؟ قال: أنا الضامن لهم ذلک، و الزعیم لمن فعل ذلک. [ صفحه 475] قال: قلت: کیف یعزی بعضهم بعضا؟ قال: یقولون: عظم الله اجورنا بمصابنا بالحسین علیه السلام، و جعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی من آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم.فان استطعت أن لا تنتشر یومک فی حاجه فافعل، فانه یوم نحس لا تقضی فیه حاجه مومن، و ان قضیت له لم یبارک له فیها، و لم یر رشدا، و لا تدخرن لمنزلک شیئا، فانه من ادخر لمنزله شیئا فی ذلک الیوم لم یبارک له فیما یدخره، و لا یبارک له فی أهله.فمن فعل ذلک کتب

له ثواب ألف ألف حجه، و ألف ألف عمره، و ألف ألف غزوه، کلها مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان له ثواب مصیبه کل نبی و رسول و صدیق و شهید، مات أو قتل منذ خلق الله الدنیا الی یوم القیامه.قال صالح بن عقبه و سیف بن عمیره: قال علقمه بن محمد الحضرمی: فقلت لأبی جعفر علیه السلام: علمنی دعاء أدعو به فی ذلک الیوم، اذا أنا زرته من قریب، و دعاء أدعو به اذا لم أزره من قریب، و أومأت الیه من بعد البلاد و من سطح داری بالسلام.قال: فقال: یا علقمه اذا أنت صلیت الرکعتین بعد أن تؤمی الیه بالسلام [1310] ، و قلت عند الایماء بعد الرکعتین هذا القول، فانک اذا قلت ذلک، فقد دعوت بما یدعو به من زاره من الملائکه، و کتب الله لک بها ألف ألف حسنه، و محی عنک ألف ألف سیئه و رفع لک مائه ألف ألف درجه، و کنت ممن استشهد مع الحسین بن علی علیهماالسلام، حتی تشارکهم فی درجاتهم، لا تعرف الا فی الشهداء الذین استشهدوا معه، و کتب لک ثواب کل نبی و رسول، و زیاره کل من زار الحسین علیه السلام منذ یوم قتل صلوات الله علیه [1311] .أقول: قبل الشروع فی الزیاره لابد من تحقیق کیفیه الزیاره، و بیان حل العباره، لیستفید الزائر بهذه الزیاره أشرف السعاده؛ لاشتمالها علی عظیم الفائده [ صفحه 476] التی ینبغی الاعتناء بها غایه العنایه.قال الفاضل المتبحر فی مجلد المزار من البحار: ان فی العباره اشکالا و اجمالا، و تحتمل وجوها:الأول: أن یکون المراد فعل تلک الأعمال و الأدعیه قبل الصلاه و بعدها

مکررا.الثانی: أن یکون المراد الایماء بسلام آخر بأی لفظ أراد، ثم الصلاه، ثم قراءه هذه الأدعیه المخصوصه.الثالث: أن یکون المراد بالسلام قوله: السلام علیک، الی أن ینتهی الی الأذکار المکرره، ثم یصلی، و یکرر کلا من الدعائین مائه بعد الصلاه، و یأتی بما بعدهما.الرابع: أن تکون الصلاه بعد تکرار الذکرین مائه مائه، ثم یقول بعد الصلاه: اللهم خص أنت أول ظالم، الی آخر الأدعیه.الخامس: أن تکون الصلاه متوسطه بین هذین الذکرین، لقوله علیه السلام: و اجتهد علی قاتله بالدعاء و صلی بعده.السادس: أن تکون الصلاه متصله بالسجود، و لعل هذا أظهر لمناسبه السجود بالصلاه، و لأن ظاهر الخبر کون الصلاه بعد کل سلام و لعن، و احتمال کون الصلاه بعد الأذکار من غیر تکریر بعدها بعید جدا.ثم اعلم أن فی المصباح و مزار السید مکان قوله «من بعد الرکعتین» قوله «من بعد التکبیر» فلعل المراد بالتکبیر الصلاه مجازا، و علی التقادیر العباره فی غایه التشویش، و لعل الأحوط فعل الصلاه فی المواضع المحتمله کلها.و الکفعمی رحمه الله حمله علی المعنی الثانی، و حمل التکبیر علی التکبیر المستحب قبل الزیاره، حیث قال: و یؤمی الیه علیه السلام بالسلام، و یجتهد فی الدعاء علی قاتله، ثم یصلی رکعتین، ثم ذکر الندبه و التعزیه بمامر، ثم قال: فاذا أنت صلیت الرکعتین المذکورتین آنفا فکبر الله تعالی مائه مره، ثم أومی ء الیه علیه السلام و قل: [ صفحه 477] السلام علیک یا أباعبدالله الی آخر الزیاره انتهی [1312] .أقول: الأحوط الوجه الثانی، و الأظهر الوجه الخامس، و لعله یمکن رفع التشویش من العباره، بأن یقال: معنی الخبر أن الامام علیه السلام بین أولا للسائل کیفیه زیارته من بعد، فأمره بالتسلیم علیه، و الاجتهاد بالدعاء

علی قاتله، ثم الصلاه رکعتین للزیاره، کما هو المجوز فی بعض الأخبار، أن تتأخر أو تتقدم عن الزیاره من بعد. ثم أمر بالندبه علی الحسین علیه السلام و التعزیه و غیر ذلک.الی أن طلب السائل خصوصیه الزیاره و التسلیم و الاجتهاد فی الدعاء علی قاتله من قرب و من بعد؛ لأنه أجمله علیه السلام سابقا، فأجابه علیه السلام علی وفق مسؤوله، بقوله «اذا أنت صلیت الرکعتین بعد أن تؤمی الیه بالسلام» أی: حسبما ذکره لک، و المراد بقوله «و قلت عند الایماء» الایماء بالسلام مائه مره، بقرینه قوله «بعد الرکعتین» فانهما بعد الاجتهاد فی اللعن، لما صرح به فی أول الخبر.و المراد بهذا القول الدعاء الذی بعد السلام بمائه مره، و هو: اللهم خص أنت أول ظالم، الی آخر الزیاره. و یمکن علی بعد أن یراد بهذا القول الدعاء الذی نقله صفوان بقوله «یا الله» ثلاثا، الی آخر الدعاء، و عدم ذکر علقمه الدعاء: اما لعدم ضبطه، أو لکونه غیر شرط فی أصل الزیاره.و المراد بقوله: «عند الایماء حینئذ» الاشاره الی جهته علیه السلام، کما هو المتعارف الشایع من التوجه الی جهته عند الزیاره. و أما ما قاله الکفعمی من التکبیر مائه مره، فلیس فی الخبر منه أثر، و لعله کان موجودا فی نسخته، أو فی خبر آخر.و الزیاره هی هذه تقول: السلام علیک یا أباعبدالله، السلام علیک یابن رسول الله، السلام علیک یا خیره الله و ابن خیرته، السلام علیک یابن أمیرالمؤمنین و ابن سید الوصیین، السلام علیک یابن فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین، السلام علیک یا ثار الله و ابن ثاره و الوتر الموتور، السلام علیک و علی الأرواح التی حلت بفنائک، علیکم منی سلام الله أبدا

ما بقیت و بقی اللیل و النهار. [ صفحه 478] یا أباعبدالله لقد عظمت المصیبه بک علینا و علی جمیع أهل الاسلام، و جلت و عظمت مصیبتک فی السماوات علی جمیع أهل السماوات، فلعن الله امه أسست أساس الظلم و الجور علیکم أهل البیت، و لعن الله امه دفعتکم عن مقامکم، و أزالتکم عن مراتبکم التی رتبکم الله فیها، و لعن الله امه قتلتکم، و لعن الله الممهدین لهم بالتمکین من قتالکم، برئت الله و الیکم منهم و من أشیاعهم و أتباعهم و أولیائهم.یا أباعبدالله انی سلم لمن سالمکم، و حرب لمن حاربکم الی یوم القیامه، فلعن الله آل زیاد و آل مروان، و لعن الله بنی امیه قاطبه، و لعن الله ابن مرجانه، و لعن الله عمر بن سعد، و لعن الله شمرا، و لعن الله امه أسرجت و ألجمت و تهیأت لقتالک.یا أباعبدالله بأبی أنت و امی لقد عظم مصابی بک، فأسأل الله الذی أکرم مقامک و أکرمنی بک، أن یرزقنی طلب ثارک مع امام منصور من آل محمد صلی الله علیه و آله.اللهم اجعلنی وجیها بالحسین عندک فی الدنیا و الآخره یا سیدی یا أباعبدالله انی أتقرب الی الله، و الی رسوله، و الی أمیرالمؤمنین، و الی فاطمه، و الی الحسن صلوات الله علیهم، و الیک بموالاتک، و بالبراءه من أعدائک و ممن قاتلک، و نصب لک الحرب و من جمیع أعدائکم، و بالبراءه ممن أسس الجور و بنی علیه بنیانه، و جری فی ظلمه و جوره علیکم و علی أشیاعکم، برئت الی الله و الیکم منهم، و أتقرب الی الله ثم الیکم بموالاتکم و موالاه ولیکم، و البراءه من أعدائکم، و من الناصبین

لکم الحرب، و بالبراءه من أشیاعهم و أتباعهم، انی سلم لمن سالمکم، و حرب لمن حاربکم، و ولی لمن والاکم، و عدو لمن عاداکم.فأسأل الله الذی أکرمنی بمعرفتکم، و معرفه أولیائکم، و رزقنی البراءه من أعدائکم، أن یجعلنی معکم فی الدنیا و الآخره، و أسأله أن یبلغنی المقام المحمود لکم عند الله، و أن یرزقنی طلب ثارکم مع امام مهدی ظاهر ناطق لکم.و أسأل الله بحقکم، و بالشأن الذی لکم عنده، أن یعطینی بمصابی بکم أفضل ما یعطی مصابا بمصیبته مصیبه ما أعظمها، و أعظم رزیتها فی الاسلام، و فی جمیع أهل السماوات و الأرض، اللهم اجعلنی فی مقامی هذا ممن تناله منک صلوات [ صفحه 479] و رحمه و مغفره، اللهم اجعل محیای محیا محمد و آل محمد، و مماتی ممات محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم.اللهم ان هذا یوم تنزل فیه اللعنه علی آل زیاد و آل امیه، و ابن آکله الأکباد، اللعین بن اللعین، علی لسانک و لسان نبیک، فی کل موطن و موقف وقف فیه نبیک، صلواتک علیه و آله، اللهم العن أباسفیان و معاویه و یزید بن معاویه، علیهم منک اللعنه أبد الآبدین اللهم فضاعف علیهم اللعنه أبدا لقتلهم الحسین علیه السلام.اللهم انی أتقرب الیک فی هذا الیوم، و فی موقفی هذا، و أیام حیاتی بالبراءه منهم، و اللعنه علیهم، و بالموالاه لنبیک و أهل بیت نبیک صلی الله علیه و آله و سلم.ثم تقول مائه مره: اللهم العن أول ظالم ظلم حق محمد و آل محمد، و آخر تابع له علی ذلک، اللهم العن العصابه التی جاهدت [1313] الحسین، و شایعت و بایعت و تابعت

علی قتله، اللهم العنهم جمیعا.ثم قل مائه مره: السلام علیک یا أباعبدالله، و علی الأرواح التی حلت بفنائک، و أناخت برحلک، علیک منی سلام الله أبدا ما بقیت و بقی اللیل و النهار، و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم، السلام علی الحسین، و علی علی بن الحسین، و علی أولاد الحسین، و علی أصحاب الحسین.ثم تقول مره واحده: اللهم خص أنت أول ظالم ظلم آل نبیک باللعن، ثم العن أعداء آل محمد من الأولین و الآخرین، اللهم العن یزید و أباه، و العن عبیدالله ابن زیاد، و آل مروان، و بنی امیه قاطبه الی یوم القیامه.ثم تسجد و تقول مره: اللهم لک الحمد حمد الشاکرین علی مصابهم، الحمد لله علی عظیم رزیتی، اللهم ارزقنی شفاعه الحسین علیه السلام یوم الورود، و ثبت لی قدم صدق عندک مع الحسین و أصحاب الحسین، الذین بذلوا مهجهم دون الحسین صلوات الله علیه.قال: یا علقمه ان استطعت أن تزور فی کل یوم بهذه الزیاره من دهرک [ صفحه 480] فافعل، فلک ثواب جمیع ذلک ان شاء الله [1314] .و فی مصباح المتهجد لشیخ الطائفه، بعد ما ذکر الروایه السابقه، و ذکر مثل الزیاره بتغییر ما، قال: و روی محمد بن خالد الطیالسی، عن سیف بن عمیره، قال: خرجت مع صفوان بن مهران الجمال، و جماعه من أصحابنا الی الغری، بعدما [1315] خرج أبوعبدالله علیه السلام، فسرنا من الحیره الی المدینه.فلما فرغنا من الزیاره، صرف صفوان وجهه الی ناحیه أبی عبدالله الحسین علیه السلام، فقال لنا: تزورون الحسین علیه السلام من هذا المکان من عند رأس أمیرالمؤمنین صلوات الله علیه من هاهنا و أومأ الیه أبوعبدالله الصادق علیه السلام و أنا معه.قال: فدعا صفوان بالزیاره التی

رواها علقمه بن محمد الحضرمی عن أبی جعفر علیه السلام فی یوم عاشوراء، ثم صلی رکعتین عند رأس أمیرالمؤمنین علیه السلام، و ودع فی دبرهما أمیرالمؤمنین علیه السلام، و أومأ الی الحسین علیه السلام بالسلام منصرفا بوجهه نحوه و ودع، و کان فیما دعا فی دبرهما:یا الله یا الله یا الله، یا مجیب دعوه المضطرین، یا کاشف کرب المکروبین، یا غیاث المستغیثین، یا صریخ المستصرخین، یا من هو أقرب الی من حبل الورید، و یا من یحول بین المرء و قلبه، و یا من هو بالمنظر الأعلی، و بالافق المبین، و یا من هو الرحمن الرحیم علی العرش استوی، و یا من یعلم خائنه الأعین، و ما تخفی الصدور.و یا من لا تخفی علیه خافیه، و یا من لا تشتبه علیه الأصواب، و یا من لا تغلطه الحاجات، و یا من لا یبرمه الحاح الملحین، یا مدرک کل فوت، و یا جامع کل شمل، و یا باری ء النفوس بعد الموت.یا من هو کل یوم فی شأن، یا قاضی الحاجات، یا منفس الکربات، یا معطی السؤلات، یا ولی الرغبات، یا کافی المهمات، یا من یکفی من کل شی ء، [ صفحه 481] و لا یکفی منه شی ء فی السماوات و الأرض.أسألک بحق محمد نبیک خاتم النبیین، و علی أمیرالمؤمنین، و بحق فاطمه بنت نبیک، و بحق الحسن و الحسین، و التسعه من ولد الحسین علیهم السلام، فانی بهم أتوجه الیک فی مقامی هذا، و بهم أتوسل، و بهم أتشفع الیک، و بحقهم أسألک و اقسم و أعزم علیک، و بالشأن الذی لهم عندک، و بالقدر الذی لهم عندک، و بالذی فضلتهم علی العالمین، و باسمک الذی جعلته عندهم، و به خصصتهم دون العالمین،

و به أبنتهم و أبنت فضلهم من فضل العالمین، حتی فاق فضلهم فضل العالمین.أسألک أن تصلی علی محمد و آل محمد، و أن تکشف عنی غمی و همی و کربی، و تکفینی المهم من اموری، و تقضی عنی دیونی، و تجبرنی من الفقر، و تجیرنی من الفاقه، و تغنینی عن المسأله الی المخلوقین، و تکفینی هم من أخاف همه، و جور من أخاف جوره، و عسر من أخاف عسره، و حزونه من أخاف حزونته، و شر من أخاف شره، و مکر من أخاف مکره، و بغی من أخاف بغیه، و سلطان من أخاف سلطانه، و کید من أخاف کیده، و مقدره من أخاف بلاء مقدرته علی، و ترد عنی کید الکیده، و مکر المکره.اللهم من أرادنی فأرده، و من کادنی فکده، و اصرف عنی کیده و مکره و بأسه و أمانیه، و امنعه عنی کیف شئت و أنی شئت، اللهم اشغله عنی بفقر لا تجبره، و ببلاء لا تستره، و بفاقه لا تسدها، و بسقم لا تعافیه، و ذل لا تعزه، و بمسکنه لا تجبرها، اللهم اضرب بالذل نصب عینیه، و أدخل علیه الفقر فی منزله، و العله و السقم فی بدنه، حتی تشغله عنی بشغل شاغل لا فراغ له، و أنسه ذکری کما أنسیته ذکرک، و خذ عنی بسمعه و بصره و لسانه و یده و رجله و قلبه و جمیع جوارحه، و أدخل علیه فی جمیع ذلک السقم، و لا تشفه حتی تجعل ذلک له شغلا شاغلا به عنی و عن ذکری.و اکفنی یا کافی ما لا یکفی سواک، فانک الکافی لا کافی سواک، و مفرج لا مفرج سواک، و مغیث لا مغیث

سواک، و جار لا جار سواک، خاب من کان جاره سواک، و مغیثه سواک، و مفزعه الی سواک، و مهربه الی سواک، و ملجأه الی سواک، و منجاه الی مخلوق غیرک، فأنت ثقتی و رجائی، و مفزعی و مهربی، و ملجائی [ صفحه 482] و منجای، فبک أستفتح، و بک أستنجح، و بمحمد و آل محمد أتوجه الیک و أتوسل و أتشفع.فأسألک یا الله یا الله یا الله، فلک الشکر، و لک الحمد، و الیک المشتکی، و أنت المستعان، فأسألک یا الله یا الله یا الله بحق محمد و آل محمد، أن تصلی علی محمد و آل محمد، و أن تکشف عنی غمی و همی و کربی فی مقامی هذا، کما کشفت عن نبیک همه و غمه و کربه، و کفیته هول عدوه، فاکشف عنی کما کشفت عنه، و فرج عنی کما فرجت عنه، و اکفنی کما کفیته، و اصرف عنی هول ما أخاف هوله، و مؤونه ما أخاف مؤونته، و هم ما أخاف همه بلا مؤونه علی نفسی من ذلک، و اصرفنی بقضاء حوائجی، و کفایه ما أهمنی همه، من أمر آخرتی و دنیای.یا أمیرالمؤمنین، و یا أباعبدالله، علیکما منی سلام الله أبدا ما بقی اللیل و النهار، و لا جعله الله آخر العهد من زیارتکما، و لا فرق الله بینی و بینکما.اللهم أحینی محیا محمد صلی الله علیه و آله و سلم و ذریته، و أمتنی مماتهم، و توفنی علی ملتهم، و احشرنی فی زمرتهم، و لا تفرق بینی و بینهم طرفه عین أبدا فی الدنیا و الآخره.یا أمیرالمؤمنین، و یا أباعبدالله، أتیتکما [1316] زائرا و متوسلا الی الله ربی و ربکما، و

متوجها الیه بکما، و مستشفعا بکما الی الله تعالی فی حاجتی هذه، فاشفعا لی، فان لکما عند الله المقام المحمود، و الجاه الوجیه، و المنزل الرفیع، و الوسیله، انی أنقلب عنکما منتظرا لتنجز الحاجه، و قضائها، و نجاحها من الله تعالی، بشفاعتکما لی الی الله عزوجل فی ذلک، فلا أخیب و لا یکون منقلبی منقلبا خائبا خاسرا، بل یکون منقلبی منقلبا راجحا مفلحا منجحا مستجابا لی بقضاء جمیع حوائجی، و تشفعا لی الی الله.انقلبت علی ما شاء الله، و لا حول و لا قوه الا بالله، مفوضا أمری الی الله، ملجا ظهری الی الله، و متوکلا علی الله، و أقول حسبی الله و کفی، سمع الله لمن دعا، لیس لی وراء الله و وراءکم یا سادتی منتهی، ما شاء الله کان و ما لم یشأ لم یکن، و لا حول و لا قوه الا بالله. [ صفحه 483] أستودعکما الله و لا جعله الله آخر العهد منی الیکما، انصرفت یا سیدی یا أمیرالمؤمنین و یا مولای، و أنت یا أباعبدالله یا سیدی، و سلامی علیکما متصل ما اتصل اللیل و النهار، واصل ذلک الیکما، غیر محجوب عنکما سلامی انشاء الله، و أسأله بحقکما أن یشاء ذلک و یفعل فانه حمید مجید.انقلبت یا سیدی عنکما تائبا حامدا لله تعالی شاکرا، راجیا للاجابه، غیر آیس، و لا قانط، آئبا عائدا راجعا الی زیارتکما، غیر راغب عنکما، و لا عن زیارتکما، بل راجع عائد انشاء الله، و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم، یا سادتی رغبت الیکما و الی زیارتکما بعد أن زهد فیکما و فی زیارتکما أهل الدنیا، فلا خیبنی الله ما رجوت و

ما أملت فی زیارتکما، انه قریب مجیب.قال سیف بن عمیره: فسألت صفوان، فقلت له: ان علقمه بن محمد الحضرمی لم یأتنا بهذا عن أبی جعفر علیه السلام، انما أتانا بدعاء الزیاره، فقال صفوان: وردت مع سیدی أبی عبدالله علیه السلام الی هذا المکان، ففعل مثل الذی فعلناه فی زیارتنا، و دعا بهذا الدعاء عند الوداع بعد أن صلی کما صلینا، و ودع کما ودعنا.ثم قال لی صفوان: قال لی أبوعبدالله علیه السلام: تعاهد هذه الزیاره، و ادع بهذا الدعاء، وزر به، فانی ضامن علی الله تعالی لکل من زار بهذه الزیاره، و دعا بهذا الدعاء، من قرب أو بعد، أن زیارته مقبوله، و سعیه مشکور، و سلامه واصل غیر محجوب، و حاجته مقضیه من الله تعالی بالغا ما بلغت و لا یخیبه.یا صفوان وجدت هذه الزیاره مصمونه بهذا الضمان عن أبی، و أبی عن أبیه علی بن الحسین علیهماالسلام مضمونا بهذا الضمان عن الحسین، و الحسین عن أخیه الحسن مضمونا بهذا الضمان، و الحسن عن أبیه أمیرالمؤمنین مضمونا بهذا الضمان، و أمیرالمؤمنین عن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بهذا الضمان، و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم عن جبرئیل مضمونا بهذا الضمان، و جبرئیل عن الله عزوجل مضمونا بهذا الضمان.و قد آلی الله عزوجل علی نفسه أن من زار الحسین علیه السلام بهذه الزیاره من قرب أو بعد، و دعا بهذا الدعاء، قبلت منه زیارته، و شفعته فی مسألته، بالغا ما بلغت، و أعطیته سؤله، ثم لا ینقلب عنی خائبا، و أقلبه مسرورا، قریرا عینه بقضاء حاجته، و الفوز بالجنه، و العتق من النار، و شفعته فی کل من شفع، خلا ناصب لنا [

صفحه 484] أهل البیت آلی الله تعالی بذلک علی نفسه، و أشهدنا بما شهدت به ملائکه ملکوته علی ذلک.ثم قال جبرئیل: یا رسول الله ان الله أرسلنی الیک سرورا، و بشری لک، و سرورا و بشری لعلی و فاطمه و الحسن و الحسین و الی الأئمه علیهم السلام [من ولدک الی یوم القیامه، فدام یا محمد سرورک و سرور علی و فاطمه و الحسن و الحسین و الأئمه] [1317] و شیعتهم الی یوم البعث.ثم قال: یا صفوان، قال لی أبوعبدالله علیه السلام: یا صفوان اذا حدث لک الی الله حاجه، فزر بهذه الزیاره من حیث کنت، و ادع بهذا الدعاء، و سل ربک حاجتک، تأتک من الله والله غیر مخلف وعده رسله [1318] صلی الله علیه و آله و سلم بمنه، و الحمد لله [1319] .أقول: و ذکر السید فی کتابه الاقبال زیاره اخری، و قد أخرجها من کتاب المختصر المنتخب بلفظه، فقال: هذا لفظه: ثم تتأهب للزیاره، فتبدأ فتغتسل، و تلبس ثوبین طاهرین، و تمشی حافیا الی فوق سطحک، أو فضاء من الأرض، ثم تستقبل القبله، فتقول، ثم ذکر الزیاره و صلاتها و ثوابها من أرادها فلیرجع الیه [1320] .و غرضنا الاشاره الی کون المشی حافیا أدبا آخر اما للزیاره، أو للمآتم، کما نفصل بعید هذا فی تکمیل هذه الفائده التی نحن فیها.و روی رحمه الله أیضا فی الکتاب المزبور باسناده، عن الشیخ الصالح أبی منصور ابن عبد المنعم بن النعمان البغدادی، قال: خرج من الناحیه سنه اثنتین و خمسین و مائتین علی ید الشیخ محمد بن غالب الاصفهانی حین وفاه أبی رحمه الله، و کنت حدیث السن، و کتبت أستأذن فی زیاره مولای أبی عبدالله علیه السلام و زیاره الشهداء

(رضوان الله علیهم)، فخرج الی منه:بسم الله الرحمن الرحیم، اذا أردت زیاره الشهداء رضوان الله علیهم، فقف عند رجلی الحسین علیه السلام، و هو قبر علی بن الحسین علیه السلام، فاستقبل القبله بوجهک، [ صفحه 485] فان هناک حومه الشهداء علیهم السلام، و أومی ء و أشر الی علی بن الحسین علیه السلام و قل:السلام علیک یا أول قتیل من نسل خیر سلیل من سلاله ابراهیم الخلیل صلی الله علیک و علی أبیک، اذ قال فیک: قتل الله قوما قتلوک، یا بنی ما أجرأهم علی الرحمن، و علی انتهاک حرمه الرسول، علی الدنیا بعدک العفا، کأنی بک بین یدیه ماثلا و للکافرین قاتلا قائلا:أنا علی بن الحسین بن علی نحن و بیت الله أولی بالنبی أطعنکم بالرمح حتی ینثنی أضربکم بالسیف أحمی عن أبی ضرب غلام هاشمی عربی والله لا یحکم فینا ابن الدعی حتی قضیت نحبک، و لقیت ربک، أشهد أنک أولی بالله و برسوله، و أنک ابن رسوله، و حجته و أمینه، و ابن حجته و أمینه، حکم الله علی قاتلک مره بن منقذ بن النعمان العبدی، لعنه الله و أخزاه و من شرکه فی قتلک، و کانوا علیک ظهیرا، أصلاهم الله جهنم و ساءت مصیرا.جعلنا الله من ملاقیک و مرافقیک، و مرافقی جدک و أبیک و عمک و أخیک، و امک المظلومه، و أبرأ الی الله من أعدائک اولی الجحود، و السلام علیک و رحمه الله و برکاته.السلام علی عبدالله بن الحسین، الطفل الرضیع، المرمی الصریع، المتشحط دما، المصعد دمه فی السماء، المذبوح بالسهم فی حجر أبیه، لعن الله رامیه حرمله ابن کاهل الأسدی و ذویه.السلام علی عبدالله بن أمیرالمؤمنین، مبلی البلاء، و المنادی بالولاء، فی عرصه کربلا، المضروب مقبلا

و مدبرا، لعن الله قاتله هانی بن ثبیت الحضرمی.السلام علی أبی الفضل العباس بن أمیرالمؤمنین، المواسی أخاه بنفسه، الآخذ لغده من أمسه، الفادی له، الواقی الساعی الیه بمائه، المقطوعه یداه، لعن الله قاتلیه یزید بن الرقاد الجنبی، و حکیم بن الطفیل الطائی.السلام علی جعفر بن أمیرالمؤمنین، الصابر بنفسه محتسبا، و النائی عن الأوطان مغتربا، المستسلم للقتال، المستقدم للنزال، المکثور بالرجال، لعن الله قاتله هانی بن ثبیت الحضرمی. [ صفحه 486] السلام علی عثمان بن أمیرالمؤمنین سمی عثمان بن مضعون، لعن الله رامیه بالسهم، خولی بن یزید الأصبحی الأیادی، و الأبانی الداری.السلام علی محمد بن أمیرالمؤمنین، قتیل الأبانی الداری لعنه الله، و ضاعف علیه العذاب الألیم، و صلی الله علیک یا محمد و علی أهل بیتک الصابرین.السلام علی أبی بکر بن الحسن، الزکی الولی، المرمی بالسهم الردی، لعن الله قاتله عبدالله بن عقبه الغنوی.السلام علی عبدالله بن الحسن بن علی الزکی، لعن الله قاتله و رامیه، حرمله بن کاهل الأسدی.السلام علی قاسم بن الحسن بن علی، المضروب علی هامته، المسلوب لامته، حین نادی الحسین عمه، فجلی علیه عمه کالصقر، و هو یفحص برجلیه التراب، و الحسین یقول: بعدا لقوم قتلوک، و من خصمهم یوم القیامه جدک و أبوک.ثم قال: عز والله علی عمک أن تدعوه فلا یجیبک، أو أن یجیبک و أنت قتیل جدیل فلا ینفعک، هذا والله یوم کثر واتره، و قل ناصره، جعلنی الله معکما یوم جمعکما، و بوأنی مبوأکما، و لعن الله قاتلک عمر بن سعد بن عروه بن نفیل الأزدی، و أصلاه جحیما، و أعد له عذابا ألیما.السلام علی عون بن عبدالله بن جعفر الطیار فی الجنان، حلیف الایمان، و منازل الأقران، الناصح للرحمن،

التالی للمثانی و القرآن، لعن الله قاتله عبدالله بن قطبه النبهانی.السلام علی محمد بن عبدالله بن جعفر، الشاهد مکان أبیه، و التالی لأخیه، و واقیه ببدنه، لعن الله قاتله عامر بن نهشل التمیمی.السلام علی جعفر بن عقیل، لعن الله قاتله و رامیه بشر بن حوط الهمدانی.السلام علی عبد الرحمن بن عقیل، لعن الله قاتله و رامیه عمر بن خالد بن أسد الجهنی.السلام علی القتیل بن القتیل، عبدالله بن مسلم بن عقیل، و لعن الله قاتله عامر بن صعصعه، و قیل: أسد بن مالک.السلام علی أبی عبدالله بن مسلم بن عقیل، و لعن الله قاتله و رامیه عمرو بن [ صفحه 487] صبیح الصیداوی.السلام علی محمد بن أبی سعید بن عقیل، و لعن الله قاتله لقیط بن ناشر الجهنی.السلام علی سلیمان مولی الحسین بن أمیرالمؤمنین، و لعن الله قاتله سلیمان ابن عوف الحضرمی.السلام علی قارب مولی الحسین بن علی.السلام علی منجح مولی الحسین بن علی.السلام علی مسلم بن عوسجه الأسدی، القائل للحسین و قد أذن له فی الانصراف: أنحن نخلی عنک؟ و بم نعتذر عند الله من أداء حقک؟ لا والله حتی أکسر فی صدورهم رمحی هذا، و أضربهم بسیفی ما ثبت قائمه فی یدی، و لا افارقک، و لو لم یکن معی سلاح اقاتلهم به لقذفتهم بالحجاره، و لم افارقک حتی أموت معک.و کنت أول من شری نفسه، و أول شهید شهد الله و قضی نحبه، ففزت و رب الکعبه، شکر الله استقدامک و مواساتک امامک، اذ مشی الیک و أنت صریع، فقال: یرحمک الله یا مسلم بن عوسجه و قرأ: (فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا) لعن الله المشترکین فی

قتلک: عبدالله الضبابی، و عبدالله بن خشکاره البجلی، و مسلم بن عبدالله الضبابی.السلام علی سعد بن عبدالله الحنفی، القائل للحسین علیه السلام و قد أذن له فی الانصراف: لا والله لا نخلیک حتی یعلم الله أنا قد حفظنا غیبه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فیک، والله لو أعلم أنی اقتل، ثم احیی، ثم احرق، ثم اذری، و یفعل ذلک بی سبعین مره ما فارقتک، حتی ألقی حمامی دونک، و کیف أفعل ذلک و انما هی موته أو قتله واحده، ثم بعدها الکرامه التی لا انقضاء لها أبدا.فقد لقیت حمامک و واسیت امامک، و لقیت من الله الکرامه فی دار المقامه، حشرنا الله معکم فی المستشهدین، و رزقنا مرافقتکم فی أعلی علیین.السلام علی بشر بن عمر الحضرمی، شکر الله لک قولک للحسین علیه السلام، و قد أذن لک فی الانصراف: أکلتنی اذا السباع حیا ان فارقتک، و أسأل عنک الرکبان، [ صفحه 488] و أخذ لک مع قله الأعوان، لا یکون هذا أبدا.السلام علی یزید بن حصین الهمدانی المشرفی القاری، المجدل بالمشرفی.السلام علی عمر بن کعب الأنصاری.السلام علی نعیم بن عجلان الأنصاری.السلام علی زهیر بن القین البجلی، القائل للحسین علیه السلام و قد أذن له فی الانصراف: لا والله لا یکون ذلک أبدا، أترک ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أسیرا فی ید الأعداء و أنجو؟ لا أرانی الله ذلک الیوم.السلام علی عمر بن قرطه الأنصاری، السلام علی حبیب بن مظاهر الأسدی، السلام علی الحر بن یزید الریاحی، السلام علی عبدالله بن عمیر الکلبی، السلام علی نافع بن هلال بن نافع البجلی المرادی.السلام علی أنس بن کاهل الأسدی، السلام علی قیس

بن مسهر الصیداوی، السلام علی عبدالله و عبدالرحمن ابنی عروه بن حراق الغفاریین، السلام علی جون بن حوی مولی أبی ذر الغفاری.السلام علی شبیب بن عبدالله النهشلی، السلام علی الحجاج بن زید السعدی، السلام علی قاسط وکرش ابنی زهیر التغلبیین، السلام علی کنانه بن عتیق، السلام علی ضرغامه بن مالک، السلام علی حوی بن مالک الضبیعی، السلام علی عمرو بن ضبیعه الضبعی، السلام علی زید بن ثبیت القیسی.السلام علی عبدالله و عبیدالله ابنی یزید بن ثبیت القیسی، السلام علی عامر ابن مسلم، السلام علی قعنب بن عمرو النمری، السلام علی سالم مولی عامر بن مسلم، السلام علی سیف بن مالک، السلام علی زهیر بن بشر الخثعمی.السلام علی زید بن معقل الجعفی السلام علی الحجاج بن مسروق الجعفی، السلام علی مسعود بن الحجاج و ابنه، السلام علی مجمع بن عبدالله العائذی، السلام علی عمار بن حسان بن شریح الطائی، السلام علی حیان [1321] بن الحارث السلمانی الأزدی. [ صفحه 489] السلام علی جندب بن حجر الخولانی، السلام علی عمر بن خالد الصیداوی، السلام علی سعید مولاه، السلام علی یزید بن زیاد بن مظاهر الکندی، السلام علی زاهد مولی عمرو بن الحمق الخزاعی، السلام علی جبله بن علی الشیبانی.السلام علی سالم مولی بنی المدینه الکلبی، السلام علی أسلم بن کثیر الأزدی الأعرج، السلام علی زهیر بن سلیم الأزدی، السلام علی قاسم بن حبیب الأزدی.السلام علی عمر بن جندب الحضرمی، السلام علی أبی ثمامه عمر بن عبدالله الصائدی، السلام علی حنظله بن أسعد الشیبانی، السلام علی عبدالرحمن بن عبدالله بن الکدر الأرحبی، السلام علی عمار بن أبی سلامه الهمدانی، السلام علی عابس بن أبی شبیب الشاکری.السلام علی شوذب مولی شاکر، السلام علی

شبیب بن الحارث بن سریع، السلام علی مالک بن عبد بن سریع، السلام علی الجریح المأسور سوار بن أبی حمیر الفهمی الهمدانی، السلام علی المرتث معه عمرو بن عبدالله الخندعی.السلام علیکم یا خیر أنصار، السلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار، بوأکم الله مبوأ الأبرار، أشهد لقد کشف الله لکم الغطاء، و مهد لکم الوطاء، و أجزل لکم العطاء، و کنتم علی الحق غیر بطاء، و أنتم لنا فرطاء، و نحن لکم خلطاء فی دار البقاء، و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته [1322] .و فیه و فی مصباح الشیخ، و اللفظ للسید، و بینهما اختلاف کثیر، أشرنا الی بعضها فی الحواشی، عن عبدالله بن سنان، قال: دخلت علی مولای أبی عبدالله جعفر بن محمد علیهماالسلام یوم عاشوراء، و هو متغیر اللون، و دموعه تنحدر علی خدیه کاللؤلؤ.فقلت له: یا سیدی مما بکاؤک لا أبکی الله عینیک؟ فقال لی: أما علمت أن فی مثل هذا الیوم اصیب الحسین علیه السلام؟ فقلت: یا سیدی و أنا أتیتک مقتبس منک [ صفحه 490] علما، و مستفید منک لتفیدنی فیه، قال: سل عما بدا لک و عما شئت.قلت: ما تقول یا سیدی فی صومه؟ قال: صمه من غیر تبییت، و أفطره من غیر تشمیت، و لا تجعله یوما کاملا، و لکن أفطر بعد العصر بساعه و لو بشربه من ماء، فان فی ذلک الوقت من ذلک الیوم تجلت الهیجاء عن آل الرسول علیهم السلام، و انکشفت الملحمه عنهم، و فی الأرض منهم ثلاثون صریعا یعز علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم مصرعهم [1323] .قال: ثم بکی بکاء شدیدا، حتی اخضلت لحیته بالدموع، و قال: أتدری أی یوم

کان ذلک الیوم؟ قلت: أنک أعلم به منی یا مولای، قال: ان الله عزوجل لما خلق النور خلقه یوم الجمعه فی أول یوم من شهر رمضان، و خلق الظلمه فی یوم الأربعاء یوم عاشوراء، و جعل لکل منهما شرعه و منهاجا.یا عبدالله بن سنان ان أفضل ما تأتی به هذا الیوم أن تعتمد الی ثیاب طاهره فتلبسها [1324] ، و تحل أزرارک، و تکشف عن ذراعیک و عن ساقیک، ثم تخرج الی أرض مقفره حیث لا یراک أحد، أو فی دارک حین یرتفع النهار، و تصلی أربع رکعات، تسلم بین کل رکعتین تقرأ فی الرکعه الاولی سوره الحمد و قل یا أیها الکافرون، و فی الثانیه الحمد و قل هو الله أحد، و فی الثالثه سوره الحمد و سوره الأحزاب، و فی الرابعه الحمد و المنافقین.ثم تسلم و تحول وجهک نحو قبر أبی عبدالله علیه السلام، و تمثل بین یدیک مصرعه، و تفرغ ذهنک و جمیع بدنک، و تجمع له عقلک، ثم تلعن قاتله ألف مره، یکتب لک بکل لعنه ألف حسنه، و یمحی عنک ألف سیئه، و یرفع لک ألف درجه فی الجنه.ثم تسعی من الموضع الذی صلیت فیه سبع مرات، و أنت تقول فی کل مره من سعیک: انا لله و انا الیه راجعون، رضا بقضاء الله، و تسلیما لأمره سبع مرات، و أنت فی کل ذلک علیک الکآبه و الحزن، ثاکلا حزینا متأسفا. [ صفحه 491] فاذا فرغت من ذلک، وقفت فی موضعک الذی صلیت فیه، و قلت سبعین مره: اللهم عذب الذین حاربوا رسلک، و شاقوک، و عبدوا غیرک، و استحلوا محارمک، و العن القاده و الأتباع، و من کان منهم، من رضی

بفعلهم لعنا کثیرا.ثم تقول: اللهم فرج عن آل محمد صلی الله علیه و علیهم أجمعین، و استنقذهم من أیدی المنافقین و الکفار و الجاحدین، و امنن علیهم، و افتح لهم فتحا یسیرا، و اجعل لهم من لدنک علی عدوک و عدوهم سلطانا نصیرا.ثم اقنت بعد الدعاء، و قل فی قنوتک: اللهم ان الأمه خالفت الأئمه، و کفروا بالکلمه، و أقاموا الضلاله و الکفر و الردی و الجهاله و العمی، و هجروا الکتاب الذی أمرت بمعرفته، و الوصی الذی أمرت بطاعته، فأماتوا الحق، و عدلوا عن القسط، و أضلوا الامه عن الحق، و خالفوا السنه، و بدلوا الکتاب، و ملکوا الأحزاب، و کفروا بالحق لما جاءهم، و تمسکوا بالباطل، و ضیعوا الحق، و أضلوا خلقک، و قتلوا أولاد نبیک، و خیره عبادک و أصفیائک، و حمله عرشک، و خزنه سرک، و من جعلتهم الحکام فی سماواتک و أرضک.اللهم فزلزل أقدامهم، و أخرب دیارهم، و اکفف سلاحهم و أیدیهم، و ألق الاختلاف فیما بینهم، و أوهن کیدهم، و اضربهم بسیفک الصارم، و حجرک الدامغ، و طمهم بالبلاء طما، و ارمهم بالبلاء رمیا، و عذبهم عذابا شدیدا نکرا، و ارمهم بالغلاء، و خذهم بالسنین الذی أخذت بها أعداءک، و أهلکهم بما أهلکتهم، اللهم و خذهم أخذ القری و هی ظالمه ان أخذها ألیم شدید.اللهم ان سبلک ضائعه، و أحکامک معطله، و أهل نبیک فی الأرض هائمه، کالوحش السائمه.اللهم أعل الحق، و استنقذ الخلق، و امنن علینا بالنجاه، و اهدنا للایمان، و عجل فرجنا بالقائم علیه السلام، و اجعله لنا ودا، و اجعلنا له رفدا.اللهم و أهلک من جعل قتل أهل بیت نبیک عیدا، و استهل فرحا و سرورا، و

خذ آخرهم بما أخذت به أولهم، اللهم أضعف البلاء و العذاب و التنکیل علی الظالمین من الأولین و الآخرین، و علی ظالمی آل بیت نبیک صلی الله علیه و آله و سلم، و زدهم نکالا و لعنه، و أهلک شیعتهم و قادتهم و جماعتهم. [ صفحه 492] اللهم ارحم العتره الضائعه المقتوله الذلیله من الشجره الطیبه المبارکه، اللهم أعل کلمتهم، و أفلج حجتهم، و ثبت قلوبهم و قلوب شیعتهم علی موالاتهم، و انصرهم و أعنهم، و صبرهم علی الأذی فی جنبک، و اجعل لهم أیاما مشهوره، و أیاما معلومه، کما ضمنت لأولیائک فی کتابک المنزل، فانک قلت:(وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الأرض کما استخلفت الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم أمنا).اللهم أعل کلمتهم، یا لا اله الا أنت، یا لا اله الا أنت، یا الا اله الا أنت، یا أرحمن الراحمین، یا حی یا قیوم، فانی عبدک الخائف منک، و الراجع الیک، و السائل لدیک، و المتوکل علیک، و اللاجی بفنائک، فتقبل دعائی، و اسمع نجوای، و اجعلنی ممن رضیت عمله و هدیته، و قبلت نسکه و انتجیته برحمتک، انک أنت العزیز الوهاب.أسألک یا الله بلا اله الا أنت، أن لا تفرق بینی و بین محمد و آل محمد الأئمه صلوات الله علیهم أجمعین، و اجعلنی من شیعه محمد و آل محمد - و تذکرهم واحدا واحدا بأسمائهم الی القائم علیهم السلام - و أدخلنی فیما أدخلتهم فیه، و أخرجنی مما أخرجتهم منه.ثم عفر خدیک علی الأرض، و قل: یا من یحکم بما یشاء، و یعمل ما یرید، أنت حکمت فی أهل

بیت محمد ما حکمت، فلک الحمد محمودا مشکورا، و عجل فرجهم و فرجنا بهم، فانک ضمنت اعزازهم بعد الذله، و تکثیرهم بعد القله، و اظهارهم بعد الخمول، یا أرحم الراحمین، أسألک یا الهی و سیدی بجودک و کرمک، أن تبلغنی أملی، و تشکر قلیل عملی، و أن تزیدنی فی أیامی، و تبلغنی ذلک المشهد، و تجعلنی من الذین دعی فأجاب الی طاعتهم و موالاتهم، و أرنی ذلک قریبا سریعا، انک علی کل شی ء قدیر.و ارفع رأسک الی السماء، فان ذلک أفضل من حجه و عمره.و اعلم أن الله عزوجل یعطی من صلی هذه الصلاه فی ذلک الیوم، و دعا بهذا الدعاء عشر خصال: منها أن الله تعالی یوقیه من میته السوء، و لا یعاون علیه عدو الی أن [ صفحه 493] یموت، و یوقیه من المکاره و الفقر، و یؤمنه الله من الجنون و الجذاب، و یؤمن ولده من ذلک الی أربع أعقاب، و لا یجعل للشیطان و لا لأولیائه علیه سبیلا.قال: قلت: الحمدلله الذی من علی بمعرفتکم، و معرفه حقکم، و أداء ما افترض لکم برحمته و منه، و هو حسبی و نعم الوکیل [1325] .و فیه أیضا روی عن الصادق علیه السلام أنه قال: من قرأ یوم عاشوراء ألف مره سوره الاخلاص، نظر الرحمن الیه، و من نظر الرحمن الیه لم یعذبه أبدا [1326] .

یسبق سنده نذکره هاهنا.الأول: البکاء و الجزع و الهم و التنفس الصعداء.الثانی: انفاق المال لمحبه الحسین علیه السلام فی الاطعام و غیره، لما مر فی المقدمه الثانیه فی مناجاه موسی علیه السلام، و لا بأس بارسال الخبر؛ لأن الخبر المأثور عن الصادق علیه السلام أنه من بلغه شی ء من الخیر فعمل، کان له ذلک و ان لم یکن الأمر کما بلغه یحققه، و وصایاهم علیهم السلام لمآتمهم کما فی الکافی و غیره یؤکده، سیما و هو من المنجیات، و من المستحبات التی قد یتسامح فی سندها.و یزیده بیانا ما رواه الفاضل المتبحر، عن سهل بن زیاد، عن محمد بن أحمد، عن الحسین بن علی، عن یونس، عن مصقله الطحان، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: لما قتل الحسین علیه السلام أقامت امرأته الکلبیه علیه مأتما، و بکت و بکین النساء و الخدم، حتی جفت دموعهن و ذهبت، فبینا هی کذلک اذ رأت [ صفحه 494] جاریه من جواریها تبکی و دموعها تسیل، فدعتها، فقالت لها: مالک أنت من بیننا تسیل دموعک؟ قال: انی لما أصابنی الجهد شربت شربه سویق، قال: فأمرت بالطعام و الأسوقه، فأکلت و شربت، و أطعمت و سقت، و قالت: انما نرید بذلک أن نتقوی علی البکاء علی الحسین علیه السلام [1327] .أقول: و یظهر منه دواء لازدیاد الدمع، و هو شرب السویق.الثالث و الرابع و الخامس: لبس الثوب النظیف من النجاسه، و حل الأزرار، و الکشف عن الذراعین و عن الساقین [1328] ، علی ما رواه الشیخ و السید عن عبدالله بن سنان، و قد مضی قبیل هذا.السادس و السابع و الثامن و التاسع: ترک الخضاب، و الحناء، و الامتشاط، و الاکتحال بالسواد للزینه، لما روی فی المنتخب

و البحار عن ابراهیم بن محمد، عن أحمد بن ادریس، عن محمد بن أحمد، عن الحسن بن علی، عن العباس بن عامر، عن ابن عمیره، عن جارود بن المنذر، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ما امتشطت فینا هاشمیه، و لا اختضبت، حتی بعث الینا المختار برؤوس الذین قتلوا الحسین علیه السلام [1329] .و روی أیضا عن المرزبانی باسناده، عن جعفر بن محمد الصادق علیه السلام أنه قال: ما اکتحلت هاشمیه و لا اختضبت، و لا رؤی فی دار هاشمی دخان خمس حجج، حتی قتل عبیدالله بن زیاد [1330] .و روی أیضا عن عبدالله بن محمد بن أبی سعید، عن أبی العیناء، عن یحیی بن راشد، قال: قالت فاطمه بنت علی: ما تحنأت امرأه منا، و لا أجالت فی عینها مرودا، و لا امتشطت حتی بعث المختار رأس عبیدالله بن زیاد [1331] .وقال السید فی کتاب الاقبال فی الأعمال، ما هذا لفظه: رأیت فی الجزء [ صفحه 495] الثانی من تاریخ نیشابور للحاکم فی ترجمه الحسین بن بشیر بن القاسم، قال الحاکم: ان الاکتحال یوم عاشوراء لم یرو عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم فیه أثر، و هی بدعه ابتدعها قتله الحسین بن علی بن أبی طالب علیهماالسلام [1332] .العاشر: الصوم یوم عاشوراء من غیر تبییت الی أن ذهب من الربع الرابع منه ساعه، ثم الافطار حزنا لا شماته بشربه ماء أو بتربته [1333] علیه السلام قائلا: اللهم رب هذه التربه المبارکه الطاهره، و رب النور الذی انزل فیه، و رب الجسد الذی سکن فیه، و رب الملائکه الموکلین به، صل علی محمد و آل محمد، و اجعل هذا الطین لی أمانا من کل خوف، و شفاء من کل داء.و الأحوط

قصد الاستشفاء أیضا، لما فی الصدور من الأمراض النفسانیه و غیرها، ثم عند الأکل ینبغی أن یقال ما فی کتاب الاقبال: اللهم انک قلت: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون» و الحسین صلوات الله علیه و أصحابه عندک الآن یأکلون و یشربون، و نحن فی هذا الطعام و الشراب بهم مقتدون [1334] .الحادی عشر: أن یقال عند تلاقی الاخوان، ما روی عن الباقر علیه السلام: أعظم الله اجورنا بمصابنا بالحسین علیه السلام، و جعلنا و ایاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الامام المهدی من آل محمد علیهم السلام.الثانی عشر: لعن قاتلیه و ظالمیه عند شرب الماء و ذکر عطشه علیه السلام، ففی المنتخب، فی الخبر عن سید البشر صلی الله علیه و آله و سلم: من شرب الماء فذکر عطش الحسین، و عطش أطفاله و عیاله و أنصاره، فلعن قاتلیهم و ظالمیهم، کتب الله له أربعه آلاف حسنه، و حط عنه أربعه آلاف سیئه، و رفع له أربعه آلاف درجه، و کان کمن أعتق أربعه آلاف نسمه، و حشره الله یوم القیامه ثلج الفؤاد، لن یظمأ أبدا [1335] و قد مضی [ صفحه 496] ثواب السقی یوم عاشوراء.الثالث عشر: ترک الذخیره فی العاشوراء الی منزله.الرابع عشر: ترک السعی فی حوائجه یوم عاشوراء و قد مضی فی المقدمه الثالثه سندهما، فتذکر.الخامس عشر: المشی حافیا الی السطح، أو فضاء من الأرض للزیاره، علی ما مضی ذکره من کتاب الاقبال مخرجا من کتاب المختصر المنتخب [1336] ، و هذا و ان کان للزیاره، لکن جعلناه أدبا، لما سمعت من بعض أجله العلماء أنه أدب للمأتم، و الأمر فی أمثاله هین.

قبلها،، و لعل بعض منها قد ذکر فی تضاعیف الأخبار، و نذکر الآن سبعه، و ان کان یتشعب منها آداب کثیره:الأول: ما یکره اتخاذه فی اتیانه علیه السلام: فی کامل الزیارات باسناده، قال أبوعبدالله علیه السلام: بلغنی أن قوما أرادو الحسین علیه السلام، حملوا معهم السفر [1337] فیها الجداء [1338] و الأخبصه [1339] و أشباهه، لو زاروا قبور أحبائهم ما حملوا معهم هذا [1340] .و فی روایه اخری: فیطیبون السفر [1341] .و فی روایه اخری: قال علیه السلام: أما لو أتیتم قبور آبائکم و امهاتکم لم تفعلوا [ صفحه 497] ذلک، قال: قلت: أی شی ء نأکل؟ قال: الخبز و اللبن [1342] .و فی روایه، عن المفضل، قال: قال أبوعبدالله علیه السلام: تزورون خیر من أن لا تزورون، و لا تزورون خیر من أن تزورون، قال: قلت: قطعت ظهری، قال: تالله ان أحدکم یذهب الی قبر أبیه کئیبا حزینا، و تأتونه أنتم بالسفر کلا، حتی تأتونه شعثا غبرا [1343] .الثانی: فیما یلزم مراعاته فیه: فیه باسناده، عن محمد بن مسلم، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: قلت له: اذا خرجنا الی أبیک أفلسنا فی حج؟ قال: بلی، و قلت: فیلزمنا ما یلزم الحاج: قال: ماذا؟ قلت: و من الأشیاء التی یلزم الحاج، قال: یلزمک حسن الصحابه لمن یصحبک، و یلزمک قله الکلام الا بخیر، و یلزمک کثره ذکر الله.و یلزمک نظافه الثیاب، و یلزمک الغسل قبل أن تأتی الحائر، و یلزمک الخشوع، و کثره الصلاه، و الصلاه علی محمد و آل محمد، و یلزمک التوقیر لأخذ ما لیس لک، و أن تغض بصرک، و یلزمک أن تعود علی أهل الحاجه من اخوانک اذا رأیت منقطعا، و المواساه.و یلزمک التقیه التی هی قوام دینک

بها، و الردع عما نهیت عنه، و الخصومه و کثره الایمان و الجدال الذی فیه الایمان، فاذا فعلت ذلک تم حجک و عمرتک، و استوجبت من الذی طلبت ما عنده بنفقتک و اغترابک عن أهلک، و رغبتک فیما رغبت، أن تنصرف بالمغفره و الرحمه و الرضوان [1344] .و باسناده عنه علیه السلام، قال: اذا أردت الحسین علیه السلام، فزره و أنت کئیب حزین مکروب، أشعث أغبر، جائع عطشان، فان الحسین علیه السلام قتل حزینا کئیبا مکروبا، أشعث أغبر، جائعا عطشانا، و سله الحوائج و انصرف و لا تتخذه وطنا [1345] . [ صفحه 498] أقول: النهی محمول: اما علی الاتقاء و الاحتفاظ لمکان الخوف من سلاطین الظلمه، أو علی معنی أن لا تجعله کوطنک تستلذ باللحم و طیب الطعام، و التکلم بهجر الکلام، أو النهی مخصوص بهذا الراوی بخصوصه، أو بمکثه کثیرا فی أصل مرقده الشریف، کی لا یؤدی الی السآمه و القساوه و الملاله، کما روی فی الطواف: دع الطواف و أنت تشتهیه، أو أمثال ذلک لما مر فی الفائده السادسه فی حدیث هشام بن سالم، حیث سأل أباعبدالله علیه السلام فما لمن أقام عنده؟ - یعنی عند الحسین علیه السلام - قال: کل یوم بألف شهر الحدیث [1346] .و لما روی فی کامل الزیارات مسندا عن الجعفی، قال أبوعبدالله علیه السلام فی حدیث طویل: فاذا انقلبت من عند قبر الحسین علیه السلام، ناداک مناد لو سمعت مقالته لأقمت عمرک عند قبر الحسین علیه السلام، و هو یقول: طوبی لک أیها العبد قد غنمت و سلمت، قد غفر لک ما سلف، فاستأنف العمل. الی غیر ذلک من العمومات.الثالث: فیما یلزم ترکه فیه: فیه مسندا، عنه علیه السلام، قال: من زار الحسین علیه السلام محتسبا،

لا أشرا و لا بطرا و لا ریاء و لا سمعه، محصت عنه ذنوبه، کما یمضمض الثوب بالماء، فلا یبقی علیه دنس، و یکتب له بکل خطوه حجه و کلما رفع قدما عمره [1347] .عنه علیه السلام قال: قلت له: ما لمن أتی الحسین علیه السلام زائرا عارفا بحقه غیر مستنکف و لا مستکبر؟ قال: یکتب له ألف حجه مقبوله، و ألف عمره مبروره، و ان کان شقیا کتب سعیدا، و لم یزل یخوض فی رحمه الله [1348] .الرابع: فیما رغب فیه من الآداب و غیرها، سیما من المشی:فیه باسناده، عن أبی الصامت، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: سمعت أباعبدالله علیه السلام یقول: من أتی قبر الحسین علیه السلام ماشیا، کتب الله له بکل خطوه ثواب ألف حسنه، و محی عنه ألف سیئه، و یرفع له ألف درجه، فاذا أتیت الفرات، فاغتسل و علق نعلیک، و امش مشی العبد الذلیل، فاذا أتیت باب الحائر، فکبر أربعا، ثم [ صفحه 499] امش قلیلا، ثم کبر أربعا، ثم ائت رأسه، فقف علیه فکبر أربعا، و صل عنده، و سل الله حاجتک [1349] .و فی اخری: مسندا عنه علیه السلام، قال: من زار الحسین علیه السلام من شیعتنا لم یرجع حتی یغفر له کل ذنب، و یکتب له بکل خطوه خطاها، و کل ید رفعتها دابته ألف حسنه، و محی عنه ألف سیئه، و یرفع له ألف درجه [1350] .و عن رفاعه بن موسی النخاس، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ان من خرج الی قبر الحسین علیه السلام عارفا بحقه، و اغتسل من ماء الفرات، و خرج من الماء، کان کمثل الذی خرج من الذنوب، فاذا مشی الی الحائر لم یرفع قدما و لا یضع اخری الا کتب

الله له عشر حسنات، و محی عنه عشر سیئات [1351] .و عنه علیه السلام، قال: من أتی الحسین علیه السلام فتوضأ، و اغتسل فی الفرات، لم یرفع قدما و لا یضع قدما الا کتب الله له حجه و عمره [1352] .و فی هدایه الامه للحر العاملی، قال الصادق علیه السلام: من أتی قبر الحسین علیه السلام ماشیا، کتب الله له بکل خطوه و بکل قدم یرفعها و یضعها عتق رقبه من ولد اسماعیل علیه السلام [1353] .و قال: اذا أتیت الفرات، فاغتسل و البس ثوبیک الطاهرین، ثم ائت القبر، و قل: صلی الله علیک یا أباعبدالله، صلی الله علیک یا أباعبدالله، و قد تمت زیارتک، هذا فی حال التقیه [1354] .و کان الصادق علیه السلام یقول فی غسل الزیاره اذا فرغ من الغسل: اللهم اجعله لی نورا و طهورا و حرزا، و کافیا من کل داء و سقم، و من کل آفه و عاهه، و طهر لی قلبی و جوارحی و عظامی و لحمی و دمی و شعری و بشری و مخی و عصبی، و ما [ صفحه 500] أقلت الأرض منی، و اجعل لی شاهدا یوم حاجتی و فقری و فاقتی [1355] .الخامس: فی الرخصه فی ترک الغسل لزیارته، و اجزاء الغسل فی نهار الیوم الی آخره، و کذا فی اللیل الی آخره، بل اجزاء غسل الیوم للیله التالیه و اللیله لیومها، و جواز الزیاره بلا صلاه:فی الکامل مسندا، عن العیص بن القاسم البجلی، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام: من زار الحسین علیه السلام علیه غسل؟ قال: لا [1356] .و فیه مسندا، عن صفوان الجمال، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: من اغتسل بماء الفرات، و زار قبر الحسین علیه السلام، کان کیوم ولدته

امه صفرا من الذنوب و لو اقترفها کبائر، و کانوا یحبون اذا زار الرجل قبر الحسین اغتسل، فاذا ودع لم یغتسل، و مسح یده علی وجهه اذا ودع [1357] .أقول: الظاهر أن المراد به عدم تأکد استحباب الغسل لزیاره الوداع، و ان کان الغسل أفضل للروایه. و یحتمل علی بعد أن یکون المراد بقوله «مسح یده علی وجهه» الوضوء، کما فسر قوله تعالی «مسحا بالسوق و الاعناق» [1358] به، فیکون المراد أن من اغتسل أولا للزیاره یجوز أن یکتفی بالوضوء عند الوداع.و فیه مسندا، عن یونس بن عمار، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: اذا کنت منه قریبا - یعنی الحسین علیه السلام - فان أصبت غسلا فاغتسل، و الا فتوضأ، ثم ائته [1359] .فی هدایه الامه قال للصادق علیه السلام رجل: ربما أتیت قبر الحسین علیه السلام، فیصعب علی الغسل للزیاره من البرد أو غیره، فقال: من اغتسل فی الفرات و زار الحسین علیه السلام کتب له من الفضل ما لا یحصی، و متی ما رجع الی الموضع الذی اغتسل فیه توضأ و زار الحسین علیه السلام، کتب له ذلک الثواب [1360] .و قال علیه السلام من اغتسل بعد طلوع الفجر، کفاه غسله الی اللیل فی کل موضع [ صفحه 501] یجب فیه الغسل، و من اغتسل لیلا کفاه غسله الی طلوع الفجر [1361] .و قال علیه السلام: غسل یومک یجزیک للیلتک، و غسل لیلتک یجزیک لیومک [1362] .و روی فی الکافی ما یعارضه ظاهرا، لا مکان الحمل علی الاستحباب، و هو ما رواه أبوبصیر قیل للصادق علیه السلام: اغتسل بعض أصحابنا، فعرضت له حاجه حتی أمسی، قال: یعید الغسل یغتسل نهارا لیومه ذلک و لیلا للیلته [1363] .ثم اعلم أن هذه الأخبار و

ان کانت عامه، الا أنه رویت فی مبحث الاحرام.و فی الکافی و هدایه الامه فی باب الزیاره، أی زیاره البیت من کتاب الحج: سئل أبوالحسن عن غسل الزیاره یغتسل الرجل باللیل و یزور فی اللیل بغسل واحد، قال: یجزیه ما لم یحدث، فان أحدث ما یوجب وضوء فلیعد غسله [1364] .و سئل علیه السلام عن الرجل یغتسل للزیاره، ثم ینام أیتوضأ قبل أن یزور؟ قال: یعید غسله، لأنه انما دخل بوضوء [1365] .فالاحوط الأحب اعاده غسل الزیارات مطلقا بنواقض الوضوء أجمع، و کذا بدخول اللیل ان وقع الغسل نهارا و بالعکس.و فی هدایه الامه: سئل الصادق علیه السلام هل لزیاره القبر من صلاه؟ قال: لیس له شی ء مفروض.السادس: استحباب الصوم قبل الخروج الی زیارته علیه السلام: فی هدایه الامه و غیرها، قال الصادق علیه السلام: اذا أردت الخروج الی أبی عبدالله علیه السلام، فصم قبل أن تخرج ثلاثه أیام یوم الأربعاء و یوم الخمیس و یوم الجمعه، فاذا أمسیت لیله الجمعه، فصل صلاه اللیل، ثم قم فانظر فی نواحی السماء، و اغتسل تلک اللیله قبل المغرب، ثم تنام علی طهر، فاذا أردت المشی الیه، فاغتسل و لا تطیب، و لا تدهن، و لا تکتحل، حتی تأتی القبر. [ صفحه 502] و اذا أردت الخروج من بلدک، فاغتسل قبل أن تخرج، و ایاک و المزاح و المراء، و علیک ذکر الله فی مسیرک أبدا، فانزل نینوی قرب قبره علیه السلام، و اغتسل من الفرات، و لا تدهن و لا تأکل اللحم ما دمت فیه [1366] ، و ذکر آدابا کثیره فلیطلب فی محلها.أقول: فی روایات کثیره الأمر بالغسل فی النهر العلقمی، و هو خلف مشهد العباس علیه السلام سالفا، و الآن منطمس، و لعل

الألیق فی زماننا الغسل فی موضع من الفرات فیه عماره ما یقال: انها شریعه الصادق علیه السلام، و لعل الاغتسال من أی نهر من الفرات اتفق کان حسنا.السابع: ترک الخروج من الحائر قبل الجمعه: روی أن من خرج من مکه، أو المدینه، أو مسجد الکوفه، أو حائر الحسین علیه السلام، قبل أن ینتظر الجمعه، نادته الملائکه: أین تذهب؟ لا ردک الله [1367] .تنبیه:فیه حکمان: الأول استحباب اختیار الاقامه فی شهر رمضان و الصوم علی السفر للزیاره و الافطار.فی هدایه الامه: سئل علی بن محمد بن علی علیهم السلام عن زیاره الحسین علیه السلام و زیاره آبائه علیهم السلام فی شهر رمضان نزورهم؟ فقال: لرمضان من الفضل و عظیم الأجر ما لیس لغیره، فاذا دخل فهو المأثور، و الصیام فیه أفضل من قضائه، و اذا حضر فهو مأثور ینبغی أن یکون مأثورا [1368] .الثانی: قال رجل للصادق علیه السلام: نکون بمکه، أو بالمدینه، أو بالحائر، أو فی الموضع الذی یرجی فیه الخیر، فربما خرج الرجل یتوضأ، فیجی آخر فیصیر مکانه، فقال: من سبق الی موضع فهو أحق به فی یومه و لیلته [1369] . [ صفحه 503]

معاویه، فقطع یده و رجله، ثم صلبه الی جذع مکعبر، و کان حذعا طویلا، فکان تحته [1372] .و فیه و فی البحار أیضا ما رووه: أن میثما التمار کان عبدا لامرأه من بنی أسد، فاشتراه أمیرالمؤمنین علیه السلام منها و أعتقه، و قال له: ما اسمک؟ قال: سالم، قال: أخبرنی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أن اسمک الذی سماک به أبوک فی العجم میثم، قال: صدق الله و صدق رسوله، و صدقت یا أمیرالمؤمنین، والله انه لاسمی، فقال: فارجع الی اسمک الذی سماک به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم ودع سالما، فرجع الی میثم و اکتنی بأبی سالم.قال: و قد کان اطلعه علی علیه السلام علی علم کثیر، و أسرار خفیه من أسرار [ صفحه 504] الوصیه، و کان میثم یحدث ببعض ذلک، فیشک فیه قوم من أهل الکوفه، و ینسبون علیا فی ذلک الی المخرفه و الایهام و التدلیس، حتی قال له یوما بمحضر خلق کثیر من أصحابه و فیهم الشاک والمخلص: یا میثم انک تؤخذ بعدی فتصلب و تطعن بحربه، فاذا کان الیوم الثانی، ابتدر منخراک و حلقک و فمک دما، فیخضب لحیتک، فاذا کان الیوم الثالث، طعنت بحربه فیقضی علیک فانتظر ذلک، و تصلب علی باب دار عمرو بن حریث، انک لعاشر عشره، أنت أقصرهم خشبه، و أقربهم من المطهره یعنی الأرض، و امض حتی اریک النخله التی تصلب علی جذعها، فأراه ایاه.فکان میثم یأتیها، فیصلی عندها، و یقول: بورکت من نخله لک خلقت، ولی غذیت، فلم یزل یتعاهدها بعد قتل علی علیه السلام، حتی قطعت، و حتی عرف الموضع الذی یصلب علیه بالکوفه.قال: فکان یلقی عمرو بن

حریث، فیقول له: انی مجاورک فأحسن جواری، فیقول له عمرو بن حریث: أترید أن تشتری دار ابن مسعود أو دار ابن حکیم؟ و هو لا یعلم ما یرید.و حج فی تلک السنه التی قتل فیها، فدخل علی ام سلمه رحمه الله علیها، فقالت له: من أنت؟ قال: أنا میثم، قالت: والله لربما سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یوصی بک علیا علیه السلام فی جوف اللیل، فسألها عن الحسین علیه السلام، فقالت: هو فی حائط له، فقال: اخبریه انی قد أحببت السلام علیه، و نحن ملتقون عند رب العالمین ان شاء الله، و لا أقدر الیوم علی لقائه، و ارید الرجوع، فدعت له ام سلمه بطیب فطیبت لحیته، فقال لها: أما انها ستخضب بدم، قالت: من أنبأک هذا؟ قال: أنبأنی سیدی، فبکت ام سلمه و قالت: انه لیس بسیدک وحدک، هو سیدی و سید المؤمنین، ثم ودعته.فقدم الکوفه، فأخذه عبیدالله بن زیاد، فادخل علیه، فقیل له: هذا کان من آثر الناس عند علی علیه السلام، قال: ویحکم هذا الأعجمی، قیل له: نعم، فقال له عبید الله بن زیاد: أین ربک؟ قال: بالمرصاد لکل ظالم، و أنت أحد الظلمه، قال له عبید الله: انک علی عجمیتک لتبلغ الذی ترید؟ أخبرنی ما الذی أخبرک صاحبک أنی فاعل بک؟ [ صفحه 505] قال: أخبرنی أنک تصلبنی عاشر عشره، أنا أقصرهم خشبه، و أقربهم من المطهره، قال: لنخالفنه، قال: کیف تخالفه، فو الله ما أخبرنی الا عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم، عن جبرئیل علیه السلام عن الله جل و عز، فکیف تخالف هؤلاء، و لقد عرفت الموضع الذی اصلب علیه أین هو من الکوفه، و أنا أول خلق الله الجم

فی الاسلام.فحبسه و حبس معه المختار بن أبی عبید، فقال میثم للمختار: انک تفلت و تخرج ثائرا بدم الحسین علیه السلام، فتقتل هذا الجبار الذی یقتلنا.فلما دعا عبیدالله بالمختار لیقتله، طلع برید بکتاب یزید الی عبیدالله یأمره بتخلیه سبیله فخلاه، و أمر بمیثم أن یصلب، فاخرج فقال له رجل لقیه: ما کان أغناک عن هذا یا میثم، فتبسم و قال و هو یؤمی الی النخله: لها خلقت، ولی غذیت، فلما رفع علی الخشبه اجتمع الناس حوله علی باب عمرو بن حریث، فقال عمرو: قد کان والله یقول لی: انی مجاورک، فلما صلب أمر جاریته بکنس تحت خشبته و رشه و تجمیره.فجعل میثم رحمه الله یحدث بفضائل بنی هاشم، و مخازی بنی امیه، فقیل لابن زیاد: قد فضحکم هذا العبد، فقال: ألجموه، فکان أول خلق الله الجم فی الاسلام، و کان مقتل میثم رحمه الله قبل قدوم الحسین بن علی علیهماالسلام العراق بعشره أیام.فلما کان فی الیوم الثانی فاضت منخره و فمه دما، فلما کان الیوم الثالث من صلبه طعن میثم بالحربه فکبر ثم انبعث فی آخر النهار فمه و أنفه دما [1373] .و روی فی روضه الواعظین و غیرها قصه میثم بطریق آخر، عن أبی الحسن الرضا علیه السلام عن آبائه علیهم السلام قال: أتی میثم التمار و النهروانی دار أمیرالمؤمنین علیه السلام، فقیل له: انه نائم، فنادی بأعلی صوته: انتبه أیها النائم، فو الله لتخضبن لحیتک من رأسک، فانتبه علیه السلام فقال: أدخلوا میثما، صدقت و أنت والله لتقطعن یداک و رجلاک و لسانک، و لتقطعن النخله التی فی الکناسه، تنشق أربع قطع، فتصلب أنت علی ربعها، و حجر بن عدی علی ربعها، و محمد بن أکتم علی ربعها، و خالد بن مسعود علی ربعها.

[ صفحه 506] قال میثم: فشککت فی نفسی، و قلت: ان علیا لیخبرنا بالغیب، فقلت له: أهو کائن ذاک یا أمیرالمؤمنین؟ قال: ای و رب الکعبه، کذا عهده الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فقال: لیأخذنک العتل الزنیم، ابن الأمه الفاجره عبیدالله بن زیاد.قال: و کان یخرج الی الجبانه و أنا معه، فیمر بالنخله، فیقول لی: یا میثم ان لک و لها لشأنا من الشأن، فلما ولی عبیدالله بن زیاد الکوفه و دخلها، تعلق علمه بالنخله التی بالکناسه فتخرق، فتطیر من ذلک، فأمر بقطعها، فاشتراها رجل من النجارین، فشقها أربع قطع.قال میثم: فقلت لصالح ابنی: فخذ مسمارا من حدید، فانقش علیه اسمی و اسم أبی، و دقه فی بعض تلک الأجذاع، قال: فلما مضی بعد ذلک أیام، أتونی قوم من أهل السوق، فقالوا: یا میثم انهض معنا الی الأمیر نشتکی الیه عامل السوق، فنسأله أن یعزله عنا و یولی علینا غیره.قال: و کنت خطیب القوم، فنصت لی و أعجبه منطقی، فقال له عمرو بن حریث: أصلح الله الأمیر تعرف المتکلم؟ قال: و من هو؟ قال: میثم التمار الکذاب مولی الکذاب علی بن أبی طالب، قال: فاستوی جالسا، فقال لی: ما تقول؟ فقلت: کذب أصلح الله الأمیر، بل أنا الصادق مولی الصادق علی أمیرالمؤمنین علیه السلام حقا، فقال لی، لتبرأن من علی، و لتذکرن مساویه، و تتولی عثمان، و تذکر محاسنه، أو لأقطعن یدیک و رجلیک و لأصلبنک.فبکیت: فقال لی: بکیت من القول دون الفعل؟ فقلت: والله ما بکیت من القول، و لکنی بکیت من شک کان قد دخلنی یوم أخبرنی سیدی و مولای، فقال لی،: و ما قال لک؟ فقلت: أتیت الباب، فقیل لی:

انه نائم، فنادیت انتبه أیها النائم، فو الله لتخضبن لحیتک من دم رأسک، فقال: صدقت والله لتقطعن یداک و رجلاک و لسانک و لتصلبن، فقلت: و من یفعل ذلک بی یا أمیرالمؤمنین؟ فقال: یأخذک العتل الزنیم ابن الأمه الفاجره عبیدالله بن زیاد.فامتلأ غیظا ثم قال لی: والله لأقطعن یدیک و رجلیک، و لأدعن لسانک حتی اکذبک و اکذب مولاک، فأمر به، فقطعت یداه و رجلاه، ثم اخرج فأمر به أن یصلب، فنادی بأعلی صوته: أیها الناس من أراد أن یسمع الحدیث المکنون عن علی بن [ صفحه 507] أبی طالب، فاجتمع الناس و أقبل یحدثهم بالعجائب.قال: و خرج عمرو بن حریث و هو یرید منزله، فقال: ما هذه الجماعه؟ فقالوا: میثم التمار یحدث الناس عن علی بن أبی طالب، قال: فانصرف مسرعا، فقال: أیها الأمیر بادر فابعث الی هذا من یقطع لسانه، فانی لست آمن أن یتغیر قلوب الناس فیخرجوا علیک.قال: فالتفت الی حرسی فوق رأسه، فقال: اذهب فاقطع لسانه، قال: فأتاه الحرسی، فقال له: یا میثم اخرج لسانک، فقد أمرنی الأمیر بقطعه، قال میثم: ألا زعم ابن الفاجره أنه یکذبنی و یکذب مولای؟ هاک لسانی، فقطع و تشحط ساعه فی دمه، ثم مات و أمر فصلب، قال صالح: فمضیت بعد ذلک بأیام، فاذا هو قد صلب علی الربع الذی کتبت و دققت فیه المسمار [1374] .و روی فی البحار، قال أبوخالد التمار: کنت مع میثم التمار بالفرات یوم الجمعه، فهبت ریح و هو فی سفینه من سفن الرمان، قال: فخرج و نظر الی الریح، فقال: شدوا برأس سفینتکم ان هذا ریح عاصف، مات معاویه الساعه، قال: فلما کانت الجمعه المقبله قدم برید من الشام، فلقیته فاستخبرته،

فقلت له: یا عبدالله ما الخبر؟ قال: الناس علی أحسن حال، توفی معاویه و بایع الناس یزید، قال: قلت: أی یوم توفی؟ قال: الجمعه [1375] .و روی أن میثم لقی ابن عباس فی بیته فسلم علیه، فقال: یابن عباس سلنی ما شئت من تفسیر القران، فانی قرأت تنزیله علی أمیرالمؤمنین علیه السلام و علمنی تأویله، فقال: یا جاریه هاتی الدواه و القرطاس، فأقبل یکتب، فقال: یابن عباس کیف بک اذا رأیتنی مصلوبا تاسع تسعه أقصرهم خشبه و أقربهم بالمطهره؟ فقال ابن عباس: فتکهن أیضا و خرق الکتاب، فقال: احتفظ بما سمعت منی، فان یک ما أقول لک حقا أمسکته، و ان یک باطلا خرقته، قال: هو ذلک.فقدم الی الکوفه، ففعل به ما فعل ابن زیاد، فاجتمع سبعه من التمارین، [ صفحه 508] فحملوه لیلا و الحراس یحرسونه، و قد أوقدوا النار، فحالت الناس بینهم و بینهم، حتی انتهوا به الی بعض ماء فی مراد فدفنوه فیه، فأصبح و بعث الخیل فلم یجد شیئا [1376] .و فیه ایضا روی ابن عیاش، عن مجالد، عن الشعبی، عن زیاد بن النضر الحارثی، قال: کنت عند ابن زیاد اذ اتی برشید الهجری، فقال له ابن زیاد: ما قال لک صاحبک - یعنی علیا علیه السلام - انا فاعلون بک؟ فقال: تقطعون یدی و رجلی و تصلبونی، فقال ابن زیاد، أم والله لأکذبن حدیثه، خلوا سبیله.فلما أراد أن یخرج، قال ابن زیاد لعنه الله: والله ما نجد له شیئا شرا مما قال صاحبه، اقطعوا یدیه و رجلیه و اصلبوه، فقال رشید: هیهات قد بقی لی عندکم شی ء، أخبرنی به مولای أمیرالمؤمنین علیه السلام، فقال ابن زیاد: اقطعوا لسانه، فقال رشید: الآن جاء والله تصدیق خبر أمیرالمؤمنین علیه السلام، و هذا حدیث مشهور قد

نقله المؤالف و المخالف عن ثقاتهم عمن سمیناه، و اشتهر أمره عند علماء الجمیع [1377] .و فی مجالس الطوسی باسناده، عن أبی حسان العجلی، قال: لقیت أمه الله بنت رشید الهجری، فقلت لها: أخبرنی بما سمعت من أبیک، قالت: سمعته یقول: قال لی حبیبی أمیرالمؤمنین علیه السلام: یا راشد کیف صبرک اذا أرسل الیک دعی بنی امیه، فقطع یدیک و رجلیک و لسانک؟ فقلت: یا امیرالمؤمنین أیکون آخر ذلک الجنه؟ قال: نعم یا راشد، و أنت معی فی الدنیا و الآخره.قالت: فو الله ما ذهبت الأیام حتی أرسل الیه الدعی عبیدالله بن زیاد، فدعاه الی البراءه من أمیرالمؤمنین علیه السلام، فأبی أن یتبرأ منه، فقال له ابن زیاد، فبأی میته قال لک صاحبک تموت؟ قال: أخبرنی خلیلی أنک تدعونی الی البراءه منه فلا أتبرأ، فتقدمنی فتقطع یدی و رجلی و لسانی.فقال: والله لأکذبن صاحبک، قدموه و اقطعوا یده و رجله و اترکوا لسانه، فقطعوه ثم حملوه الی منزلنا، فقلت له: یا أبه جعلت فداک هل تجد لما أصابک [ صفحه 509] ألما؟ قال: لا والله یا بنیه الا کالزحام بین الناس، ثم دخل علیه جیرانه و معارفه یتوجعون له، فقال له: ائتونی بصحیفه و دواه أذکر لکم ما یکون مما أعلمنیه مولای أمیرالمؤمنین علیه السلام فأتوه بصحیفه و دواه، فجعل یذکر و یملی علیهم أخبار الملاحم و الکائنات، و یسندها الی أمیرالمؤمنین علیه السلام.فبلغ ذلک الی ابن زیاد، فأرسل الیه الحجام حتی قطع لسانه، فمات من لیلته تلک رحمه الله، و کان أمیرالمؤمنین علیه السلام یسمیه راشد المبتلی، و کان قد ألقی الیه علم البلایا و المنایا، فکان یلقی الرجل فیقول له: یا فلان بن فلان تموت میته کذا، و أنت یا فلان تقتل قتله

کذا، فیکون الأمر کما قاله راشد رحمه الله [1378] .و فی ارشاد المفید: روی عبدالعزیز بن صهیب، عن أبی العالیه، قال: حدثنی مزرع بن عبدالله، قال: سمعت أمیرالمؤمنین علیه السلام یقول: أم والله لیقبلن جیش حتی اذا کان بالبیداء خسف بهم، فقلت له: انک لتحدثنی بالغیب، قال: احفظ ما أقول لک، والله لیکونن ما أخبرنی به أمیرالمؤمنین علیه السلام لیؤخذن رجل و لیقتلن و لیصلبن بین الشرفتین من شرف هذا المسجد، قلت: انک لتحدثنی بالغیب، قال: حدثنی بالغیب الثقه المأمون علی بن أبی طالب علیه السلام.قال أبوالعالیه: فما أتت علینا جمعه حتی اخذ مزرع، فقتل و صلب بین الشرفتین، قال: و قد کان حدثنی بثالثه فنسیتها [1379] .و فیه أیضا: روی جریر عن المغیره، قال: لما ولی الحجاج طلب کمیل بن زیاد، فهرب منه، فحرم قومه عطاءهم، فلما رأی کمیل بن زیاد ذلک، قال: أنا شیخ کبیر، فقد نفد عمری، و لا ینبغی لی أن أحرم قومی عطیاتهم، فخرج فدفع بیده الی الحجاج.فلما رآه، قال له: لقد کنت أحببت أن أجد علیک سبیلا، فقال له کمیل: لا تصرف [1380] علی سنابک، و لا تهدم [1381] علی، فو الله ما بقی من عمری الا مثل کواهل [1382] . [ صفحه 510] الغبار، فاقض ما أنت قاض، فان الموعد الله و بعد القتل الحساب، و لقد خبرنی أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام علی أنک قاتلی.قال: فقال له الحجاج: الحجه علیک اذا؟ فقال له کمیل: ذلک ان کان القضاء الیک، قال: بلی قد کنت فیمن قتل عثمان بن عفان، اضربوا عنقه، فضربوا عنقه [1383] .و فیه روی أصحاب السیره من طرق مختلفه: أن الحجاج بن یوسف الثقفی قال ذات یوم: احب أن اصیب رجلا

من أصحاب أبی تراب، فأتقرب الی الله بدمه، فقیل له: ما نعلم أحدا کان أطول صحبه لأبی تراب من قنبر مولاه، فبعث فی طلبه، فاتی به، فقال له: أنت قنبر؟ قال: نعم، قال: أبوهمدان؟ قال: نعم، قال: مولی علی بن أبی طالب علیه السلام؟ قال: الله مولای و علی بن ابی طالب أمیرالمؤمنین ولی نعمتی، قال: ابرأ من دینه، قال: فاذا برأت من دینه تدلنی علی دین غیره أفضل منه؟قال: انی قاتلک، فاختر أی قتله أحب الیک؟ قال: قد صیرت ذلک الیک، قال: و لم؟ قال: لا تقتلنی قتله الا قتلت مثلها، و لقد أخبرنی أمیرالمؤمنین علیه السلام أن میتتی تکون ذبحا ظلما بغیر حق، قال: فأمر به فذبح. و هذا أیضا من الأخبار التی صحت عن أمیرالمؤمنین علیه السلام بالاخبار بالغیب [1384] .و فی البحار: روی أن قنبر مولی أمیرالمؤمنین علیه السلام دخل علی الحجاج بن یوسف، فقال له: ما الذی کنت تلی من علی؟ فقال: کنت اوضیه، فقال له: ما کان یقول اذا فرغ من وضوئه؟ فقال: یتلو هذه الآیه: (فلما نسوا ما ذکروا به فتحنا علیهم أبواب کل شی ء حتی اذا فرحوا بما اوتوا أخذناهم بغته فاذا هم [ صفحه 511] مبلسون - فقطع دابر القوم الذین ظلموا و الحمد لله رب العالمین) [1385] فقال الحجاج: أظنه کان یتأولها علینا؟ قال: نعم، فقال: ما أنت صانع اذا ضربت علاوتک [1386] ؟ قال: اذن أسعد فتشقی، فأمر به [1387] .

فی رأسی و لحیتی من طاقه شعر؟ فقال أمیرالمؤمنین علیه السلام: والله لقد حدثنی خلیلی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بما سألت عنه، و ان علی کل طاقه شعر فی رأسک ملکا یلعنک، و ان علی کل طاقه من لحیتک شیطانا یستفزک [1388] ، و ان فی بیتک لسخلا یقتل ابن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و آیه ذلک مصداق ما خبرتک به، و لولا أن الذی سألت عنه یعسر برهانه لأخبرتک به [1389] .و فی المنتخب: و کان له ولد صغیر فی ذلک الوقت، فلما نشأ و کبر و کان من أمر الحسین علیه السلام ما کان، نمی الصبی و تجبر و تولی قتل الحسین علیه السلام و قیل: ان ذلک الصبی کان اسمه خولی بن یزید الأصبحی، و هو الذی طعن الحسین علیه السلام برمحه، فخرج السنان من ظهره [1390] .و فی الأمالی مثلها، الا أن فیها الذی سأل سعد بن أبی وقاص، و فی آخرها: ان [ صفحه 512] عمر بن سعد یومئذ یدرج بین یدیه [1391] .أقول: کون السؤال مرتین، و السائل شخصین أیضا محتمل.و فی الارشاد و المنتخب روایه فیها الطعن علی خالد بن عرفطه، و هو الذی یقود جیش ابن زیاد، و علی حامل رایته حبیب بن جماز لعنهما الله، و علی براء بن عازب، حیث أنه یکون حاضرا و لا ینصر الحسین علیه السلام، و لکن براء هذا یکثر الحسره و الندم بعد مده عمره و التفصیل فیهما فلیطلب [1392] .فی روضه الکافی مسندا، عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ثلاثه هم شرار الخلق ابتلی بهم خیار الخلق: أبوسفیان أحدهم قاتل رسول الله صلی الله علیه و آله و

سلم و عاداه، و معاویه ابنه قاتل علیا علیه السلام و عاداه، و یزید لعنه الله علیه قاتل الحسین بن علی علیهماالسلام و عاداه حتی قتله [1393] .و فیها عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: ان الأشعث بن قیس شرک فی دم أمیرالمؤمنین علیه السلام، و ابنته جعده سمت الحسن علیه السلام، و محمد ابنه شرک فی دم الحسین علیه السلام [1394] .و فی مجمع البحرین للشیخ فخر الدین طریح النجفی، قال: و مروان بن الحکم اخذ یوم الجمل أسیرا، فاستشفع الحسن و الحسین علیهماالسلام الی أمیرالمؤمنین علیه السلام، فکلماه فیه فخلی سبیله، فقالا له: یبایعک یا أمیرالمؤمنین، فقال: أولم یبایعنی بعد قتل عثمان؟ لا حاجه لی فی مبایعته انها کف یهودیه، لو بایعنی بیده لغدر بسبته، أما ان له امره کلعقه الکلب أنفه، و هو أبوالأکبش الأربعه، و ستلقی الامه منه و من ولده موتا أحمر [1395] .و فی ارشاد الدیلمی مرفوعا الی أبی حمزه الثمالی، عن أبی جعفر الباقر علیه السلام، قال: لما أراد أمیرالمؤمنین علیه السلام أن یسیر الی الخوارج بالنهروان، [ صفحه 513] و استفز أهل الکوفه، و أمرهم أن یعسکروا بالمدائن، تخلف عنه شبث بن ربعی، و الأشعث بن قیس الکندی، و جریر بن عبدالله البجلی، و عمرو بن حریث، فقالوا: یا أمیرالمومنین تأذن لنا أیاما نقضی حوائجنا و نصنع ما نرید ثم نلحق بک؟فقال لهم: فعلتموها شوه لکم من مشایخ، والله ما لکم حاجه تتخلفون علیها، و لکنکم تتخذون سفره، و تخرجون الی النزهه، و تنظرون فی منظر تتنحون عن الجاده، و تبسط سفرتکم بین أیدیکم، فتأکلون من طعامکم، و یمر ضب فتأمرون غلمانکم، فیصادونه لکم و یأتوکم به، فتخلعونی و تبایعون الضب، و تجعلون امامکم دونی.و اعلموا أنی سمعت

أخی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: اذا کان یوم القیامه نادی مناد: لیخلو کل قوم بمن کانوا یأتمون به فی الحیاه الدنیا، فمن أقبح والله وجوها منکم، و أنتم تخلعون أخا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ابن عمه و صهره، و تنقضون میثاقه الذی أخذه الله و رسوله علیکم، و تحشرون یوم القیامه و امامکم ضب، و هو قول الله تعالی (یوم ندعوا کل اناس بامامهم).فقالوا: والله یا أمیرالمؤمنین ما نرید الا أن نقضی حوائجنا و نلحق بک، فولی عنهم و هو یقول: علیکم الذمار و الدمار، والله ما یکون الا ما قلت لکم و ما قلت الا حقا.و مضی أمیرالمؤمنین علیه السلام حتی اذا صار بالمدائن، خرج القوم الی الخورنق، و هیئوا طعاما فی سفره، و بسطوها فی الموضع، و جلسوا یأکلون و یشربون الخمر، فمر بهم ضب، فأمروا غلمانهم فصادوه و أتوهم به، فخلعوا أمیرالمؤمنین علیه السلام و بایعوه، و بسط لهم الضب یده، فقالوا: أنت والله امامنا ما بیعتنا لک و لعلی بن أبی طالب الا واحده، و انک لأحب الینا، فکان کما قال أمیرالمؤمنین و کان القوم کما قال الله عزوجل: (بئس للظالمین بدلا).ثم لحقوا به: فقال لهم لما وردوا علیه: فعلتم یا أعداء الله و أعداء رسوله و اعداء أمیرالمؤمنین ما أخبرتکم به، فقالوا: لا یا أمیرالمؤمنین ما فعلنا، فقال: والله لیبعثنکم الله تعالی مع امامکم، قالوا: قد أفلحنا یا أمیرالمؤمنین اذا بعثنا الله معک، فقال: کیف تکونون معی و قد خلعتمونی و بایعتم الضب، والله لکأنی أنظر [ صفحه 514] الیکم یوم القیامه و الضب یسوقکم الی النار، فحلفوا بالله انا ما

فعلنا و لا خلعناک و لا بایعنا الضب.فلما رأوه یکذبهم و لا یقبل منهم، أقروا له و قالوا: اغفر لنا ذنوبنا، قال: لا والله لا غفرت لکم ذنوبکم، و قد اخترتم مسخا مسخه الله و جعله آیه للعالمین، و کذبتم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و حدثنی بحدیثکم عن جبرئیل عن الله تعالی، فبعدا لکم و سحقا.ثم قال: لئن کان مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم منافقون، فان معی منافقین و أنتم هم، أما والله أنت یا شبث بن ربعی، و أنت یا عمرو بن حریث، و محمد ابنک، و أنت یا أشعث بن قیس، لتقتلن ابنی الحسین، هکذا حدثنی حبیبی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فالویل لمن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم خصمه، و فاطمه بنت محمد صلی الله علیه و آله و سلم.فلما قتل الحسین علیه السلام، کان شبث بن ربعی، و عمرو بن حریث، و محمد بن أشعث، فیمن سار الیه من الکوفه، و قاتلوه بکربلاء حتی قتلوه [1396] .فی المنتخب و تنبیه الخاطر للشیخ ورام بن أبی فراس، و اللفظ للمنتخب: روی أن معاویه بن أبی سفیان لما مرض مرض الموت، رقا المنبر و خطب الناس، و کان آخر خطبه خطبها فی جامع بنی امیه: و انه قال: أیها الناس انی مزروع قد استحصدونی و ولیتکم یزید، و لم یتولکم أحد من بعدی الا من هو شر منی، کما کان من قبلی من هو خیر منی، یا لیتنی کنت رجلا من قریش و لم أتول من امور الناس شیئا.و فی نسخه اخری هکذا: أیها الناس من زرع قد استحصد،

و انی قد ولیتکم یزید، و لن یلیکم أحد بعدی الا هو شر منی، کما کان من قبلی من هو خیر منی انتهی.ثم قال: ما أغنی عنی مالیه، هلک عنی سلطانیه، فوالله لو علمت عمری هکذا قصیرا ما فعلت، ثم بکی، و قال: وابعد سفراه، واقله زاداه.ثم نزل عن المنبر، و دخل داره، و ثقل حاله، و ازدادت علته، فعادوه اخوانه [ صفحه 515] و قالوا: یا معاویه أوص الینا بما ترید، فقال: یا اخوانی احذرکم مصرعی هذا، فانه لابد لکم منه، ثم قال: اجلسونی و سندونی ففعلوا، فقال: أنا الذی أمرتنی فقصرت، و نهیتنی فعصیت.ثم قال: الآن تذکر ربک یا معاویه بعد الهرم و الانحطاط، فلم لا کان هذا و غصن الشباب نضر ریان، فقیل له: یا معاویه کأنک تحب الحیاه؟ فقال: لا و لکن القدوم علی الله شدید.قال: و دخل علیه قوم آخرون، فقالوا له: کیف أصبحت یا معاویه؟ فقال: أصبحت من الدنیا راحلا، و للاخوان مفارقا، و لسوء عملی ملاقیا، ثم انصرف الناس عنه، قالت زوجته: فسمعته یقول عند موته (تلک الدار الآخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الأرض و لا فسادا و العاقبه للمتقین) [1397] ثم سکت، فوجد قد مات.و أما مروان بن الحکم، فلما مرض مرضه الذی مات فیه، مر علی غسال یغسل ثیابا بجانب نهر فی دمشق، فنظر الیه و هو یلوی ثوبا بیده، ثم یضرب به فی المغسله، فقال مروان: لیتنی کنت غسالا آکل من کسب یدی یوما بیوم، و لم أکن والیا علی المسلمین.قال: فبلغ کلامه الی أبی حازم الغسال، فقال: الحمدلله الذی جعل الملوک اذا حضرهم الموت یتمنون ما نحن فیه من الغسل، فدخلوا علیه اخوانه

یعودونه فی مرضه، فقالوا له: کیف نجدک یا أمیر؟ قال: تجدونی کما قال الله تعالی: (و لقد جئتمونا فرادی کما خلقناکم أول مره و ترکتم ما خولناکم وراء ظهورکم) [1398] .ثم بکی، فسئل، فقال: ما أبکی جزعا علی الدنیا، و لکن عهد الینا رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم أنه یکون بلغه أحدکم من الدنیا کزاد راکب، ثم قال: وابعد سفراه، واقله زاداه، ثم اغمی علیه فمات لا رحمه الله.و أما عمرو بن العاص، فلما دنت منه الوفاه، و قد نظر الی خزائنه و صنادیق [ صفحه 516] ماله، قال: من یأخذها بما فیها و لیتنی کنت أعیش أبدا؟ فبکت امرأته، فقال لها: ان کنت باکیه فابکی علی نفسک، ثم اغمی علیه، فمات لا رحمه الله [1399] .قال علی بن ابراهیم فی تفسیره فی سوره الحاقه: قوله تعالی: (و أما من اوتی کتابه بشماله) الآیات، نزلت فی معاویه، فیقول: (یا لیتنی لم اوت کتابیه - و لم أدر ما حسابیه - یا لیتها کانت القاضیه) یعنی: الموت (ما أغنی عنی مالیه) یعنی: ماله الذی جمعه (هلک عنی سلطانیه) أی: حجته، فیقال: (خذوه فغلوه - ثم الجحیم صلوه) أی: أسکنوه (ثم فی سلسله ذرعها سبعون ذراعا فاسلکوه) قال: معنی السلسله السبعون ذراعا فی الباطن هم الجبابره السبعون [1400] .و فیه، عن الصادق علیه السلام: لو أن حلقه واحده من السلسله التی طولها سبعون ذراعا وضعت علی الدنیا، لذابت الدنیا من حرها [1401] .و فی تفسیر الصافی للفاضل الکاشی نقلا من الکافی عنه علیه السلام: و کان معاویه صاحب السلسله التی قال الله عزوجل (فی سلسله ذرعها سبعون ذراعا) قال و کان فرعون هذه الامه.و فی

البصائر عن الباقر علیه السلام، قال: کنت خلف أبی و هو علی بغلته، فنفرت بغلته، فاذا شیخ فی عنقه سلسله و رجل یتبعه، فقال: یا علی بن الحسین اسقنی، فقال الرجل: لا تسقه لا سقاه الله، قال: و کان الشیخ معاویه.و عنه علیه السلام أنه نزل وادی ضجنان، فقال: لا غفر الله لک، ثم قال لأصحابه: أتدرون لم قلت ما قلت؟ فقالوا: لم قلت جعلنا الله فداک؟ قال: مر بی معاویه بن أبی سفیان یجر فی سلسله قد أدلی لسانه یسألنی أن أستغفر له، و انه لیقال: ان هذا واد من أودیه جهنم [1402] .أقول: و الظاهر من تفسیر القمی حیث قال «هم الجبابره السبعون»، و ما فی [ صفحه 517] الکافی من أن معاویه صاحب السلسله، کون یزید و خلفاء بنی امیه و طغاتهم کلها فی تلک السلسله، لکونه صاحبهم و رئیسهم فی الدنیا، و لا یخفی فیما فی استسقائه من الاشاره الی وبال کسبه فی استخلافه یزید، و کونه معه أیضا فیها.روی الفاضل فی المجلد الثامن من البحار، مخرجا من کتاب دلائل الامامه باسناده، عن سعید بن المسیب قال: لما قتل الحسین بن علی علیه السلام، و ورد نعیه الی المدینه، و ورد الأخبار بجز رأسه، و حمله الی یزید بن معاویه، و قتل ثمانیه عشر من أهل بیته، و ثلاث و خمسین رجلا من شیعته، و قتل علی ابنه بین یدیه و هو طفل بنشابه، و سبی ذراریه، اقیمت المآتم عند أزواج النبی صلی الله علیه و آله و سلم فی منزل ام سلمه، و فی دور المهاجرین و الأنصار.قال: فخرج عبدالله بن عمر بن الخطاب صارخا من داره، لاطما وجهه، شاقا جیبه، یقول: یا معشر بنی هاشم و

قریش و المهاجرین و الأنصار، یستحل هذا من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی أهله و ذریته و أنتم أحیاء ترزقون؟ لا قرار دون یزید.فخرج من المدینه تحت لیله، لا یرد مدینه الا خرج [1403] فیها، و استفز أهلها علی یزید، و أخباره یکتب بها الی یزید، فلم یمر بملأ من الناس الا لعنه و سمع کلامه، و قالوا: هذا عبدالله بن عمر خلیفه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و هو ینکر فعل یزید بأهل بیت رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و یستفز الناس علی یزید، و ان من لم یجبه لا دین له و لا اسلام، و اضطرب الشام بمن فیه.و ورد دمشق و أتی باب اللعین یزید فی خلق من الناس یتلونه، فدخل آذن یزید الیه، فأخبره بوروده، و یده علی ام رأسه، و الناس یهرعون الیه قدامه و وراءه، فقال یزید: فوره من فورات أبی محمد، و عن قلیل یفیق منها، فأذن له وحده.فدخل صارخا یقول: لا أدخل یا أمیرالمؤمنین، و قد فعلت بأهل بیت محمد صلی الله علیه و آله و سلم ما لو تمکنت الترک و الروم ما استحلوا ما استحللت، و لا فعلوا ما فعلت، قم عن هذا البساط حتی یختار المسلمون من هو أحق به منک.فرحب به یزید، و تطاول له و ضمه الیه، و قال له: یا أبامحمد اسکن من [ صفحه 518] فورتک، و اعقل و انظر بعینک و اسمع باذنک، ما تقول فی أبیک عمر بن الخطاب؟ أکان هادیا مهدیا خلیفه رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و ناصره و مصاهره

باختک حفصه، والذی قال لرسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اللات و العزی یعبدان علانیه و یعبد الله سرا؟فقال عبدالله: هو کما وصفت، فأی شی ء تقول فیه؟ قال: أبوک قلد أبی أمر الشام أم أبی قلد أباک خلافه رسول الله؟ فقال: أبی قلد أباک الشام، قال: یا أبامحمد أفترضی به و بعهده الی أبی أو ما ترضاه؟ قال: بلی أرضی، قال: أفترضی بأبیک؟ قال: نعم.قال: فضرب یزید بیده علی ید عبدالله بن عمر، و قال له: قم یا أبامحمد حتی تقرأه، فقام معه حتی ورد خزانه من خزائنه، فدخلها و دعا بصندوق، ففتحه و استخرج منه تابوتا مقفلا مختوما، فاستخرج منه طومارا لطیفا فی خرقه حریر سوداء، فأخذ الطومار بیده و نشره، ثم قال: یا أبامحمد هذا خط أبیک؟ قال: ای والله، فأخذه من یده فقبله، فقال له اقرأ، فقرأه ابن عمر، فاذا فیه:بسم الله الرحمن الرحیم، ان الذی أکرهنا بالسیف علی الاقرار به فأقررنا، و الصدور و غره، و الأنفس واجفه، و النیات و البصائر شائکه مما کانت علیه من جحدنا ما دعانا الیه، و أطعناه فیه رفعا لسیوفه عنا، و تکاثره بالحی علینا من الیمن، و تعاضد من سمع به ممن ترک دینه و ما کان علیه آباؤه فی قریش.فبهبل اقسم و الأصنام و الأوثان و اللات و العزی ما جحدها عمر مذ عبدها، و لا عبد للکعبه ربا، و لا صدق لمحمد قولا، و لا ألقی السلام الا للحیله علیه و ایقاع البطش به، فانه قد أتانا بسحر عظیم، و زاد فی سحره علی سحر بنی اسرائیل مع موسی و هارون و داود و سلیمان و ابن امه عیسی، و لقد

أتانا بکل ما أتوا به من السحر و زاد علیهم، مالو أنهم شهدوه لأقروا له بأنه سید السحره.فخذ یابن أبی سفیان سنه قومک، و اتباع ملتک، و الوفاء بما کان علیه سلفک من جحد هذه البنیه التی یقولون ان لها ربا أمرهم باتیانها، و السعی حولها، و جعلها لهم قبله، فأقروا بالصلاه و الحج الذی جعلوه رکنا، و زعموا أنه لله اختلقوا.فکان ممن أعان محمدا منهم هذا الفارسی الطمطانی روزبه، و قالوا: انه [ صفحه 519] أوحی الیه (ان أول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا و هدی للعالمین) [1404] و قولهم (قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضاها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره) [1405] و جعلوا صلاتهم للحجاره، فما الذی أنکره علینا لولا سحره من عبادتنا للأصنام و الأوثان و اللات و العزی، و هی من الحجاره و الخشب و النحاس و الفضه و الذهب.لا و اللات و العزی ما وجدنا سببا للخروج عما عندنا و ان سحروا و موهوا، فانظر بعین مبصره، و اسمع باذن واعیه، و تأمل بقلبک و عقلک ما هم فیه، و اشکر اللات و العزی، و استخلاف السید الرشید عتیق بن عبد العزی علی امه محمد، و تحکمه فی أموالهم و دمائهم و شریعتهم و أنفسهم و حلالهم و حرامهم، و جبایات الحقوق التی زعموا أنهم یجبونها لربهم، لیقیموا بها أنصارهم و أعوانهم، فعاش شدیدا رشیدا، یخضع جهرا، و یشتد سرا، و لا یجد حیله غیر معاشره القوم.و لقد و ثبت و ثبه علی شهاب بنی هاشم الثاقب، و قرنها الزهراء، و علمها الناصر، و عدتها و عددها المسمی بحیدره، المصاهر لمحمد

علی المرأه التی جعلوها سیده نساء العالمین یسمونها فاطمه، حتی أتیت دار علی و فاطمه، و ابنیهما الحسن و الحسین، و ابنتیهما زینب و ام کلثوم، و الأمه المدعوه بفضه، و معی خالد بن ولید، و قنفذ مولی أبی بکر، و صحب من خواصنا، فقرعت الباب علیهم قرعا شدیدا، فأجابتنی الأمه، فقلت لها: قولی لعلی: دع الأباطیل، و لا تلج نفسک الی طمع الخلافه، فلیس الأمر لک، الأمر لمن اختاره المسلمون و اجتمعوا علیه.و رب اللات و العزی لو کان الأمر و الرأی لأبی بکر لفشل عن الوصول الی ما وصل الیه من خلافه ابن أبی کبشه [1406] ، لکنی أبدیت لها صفحتی، و أظهرت لها بصری، و قلت للحیین نزار و قحطان بعد أن قلت لهم: لیس الخلافه الا فی قریش، فأطیعوهم ما أطاعوا الله. [ صفحه 520] و انما قلت ذلک لما سبق من ابن أبی طالب من وثوبه و استیثاره بالدماء التی سفکها فی غزوات محمد، و قضاء دیونه و هی ثمانون ألف درهم، و انجاز عداته، و جمع القرآن، فقضاها علی تلیده و طارفه [1407] ، و قول المهاجرین و الأنصار لما قلت: ان الامامه فی قریش: قالوا: هو الأصلع البطین أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب الذی أخذ رسول الله البیعه له علی أهل ملته، و سلمنا له بامره المؤمنین فی أربعه مواطن، فان کنتم نسیتموها معشر قریش فما نسیناها، أو لیست البیعه و الامامه و الخلافه و الوصیه حقا مفروضا، و أمرا صحیحا، لا تبرعا و لا ادعاء، فکذبناهم، و أقمت أربعین رجلا شهدوا علی محمد أن الامامه بالاختیار.فعند ذلک قال الأنصار: نحن أحق من قریش؛ لأنا آوینا و نصرنا و هاجر الناس الینا، فاذا

کان دفع من کان الأمر له، فلیس هذا الأمر لکم دوننا، و قال قوم: منا أمیر و منکم أمیر، قلنا لهم: قد شهدوا أربعون رجلا أن الأئمه من قریش، فقبل قوم، و أنکر آخرون، و تنازعوا، فقلت و الجمع یسمعون: ألا تختارون أکبرنا سنا و أکثرنا لینا، قالوا: فمن تقولون؟ قلت: أبوبکر الذی قدمه رسول الله فی الصلاه، و جلس معه فی العریش یوم بدر یشاوره و یأخذ برأیه، و کان صاحبه فی الغار، و زوج ابنته عائشه التی سماها ام المؤمنین.فأقبل بنوهاشم یتمیزون غیظا، و عاضدهم الزبیر و سیفه مشهور، و قال: لا یبایع الا علی، و لا أملک رقبه قائمه سیفی هذا، فقلت: یا زبیر صرختک سکن من بنی هاشم، امک صفیه بنت عبدالمطلب، فقال: ذلک والله الشرف الباذخ العالی و الفخر الفاخر، یابن خنتمه، و یابن صهاک، اسکت لا ام لک، فقال قولا، فوثب أربعون رجلا ممن حضر سقیفه بنی ساعده علی الزبیر، فوالله ما قدرنا علی أخذ سیفه من یده حتی وسدناه الأرض، و لم نر له علینا ناصرا.فوثبت الی أبی بکر فصافحته و عاقدته البیعه، و تلانی عثمان بن عفاان و سائر من حضر غیر الزبیر، و قلناله: بایع أو نقتلک، ثم کففت عنه الناس، فقلت له: أمهلوه، فما غضب الا نخوه لبنی هاشم، فأخذت أبابکر بیده، فأقمته و هو یرتعد، [ صفحه 521] قد اختلط عقله، فأزعجته الی منبر محمد ازعاجا، فقال لی: یا أباحفص أخاف و ثبه علی، فقلت: ان علینا عنک مشغول، و أعاننی علی ذلک أبوعبیده بن الجراح، کان یمده بیده الی المنبر، و أنا أزعجه من ورائه، کالتیس الی شفار الجازر [1408] مبهوتا.فقام علیه مدهوشا، فقلت له: اخطب، فاغلق

علیه، و ثبت فدهش، و تلجلج فغمض، فعضضت علی کفی غیظا، فقلت: قل ما سنح لک، فلم یأت خیرا و لا معروفا، فأردت أن أحطه عن المنبر و أقوم مقامه، فکرهت تکذیب الناس لی بما قلت فیه، و قد سألنی الجمهور منهم کیف قلت من فضله ما قلت؟ ما الذی سمعته من رسول الله فی أبی بکر؟فقلت لهم: قد سمعت من فضله علی لسان رسول الله ما لو وددت أنی أکون شعره فی صدره و لی حکایه، فقلت: قل و الا فانزل، فتبینها والله فی وجهی، و علم أنه لو نزل لرقیت، و قلت مالا یهتدی الی قوله، فقال بصوت ضعیف علیل: ولیتکم و لست بخیرکم و علی فیکم، و اعلموا أن لی شیطانا یعترینی - وما أراد به سوای - فاذا زللت فقومونی، لا أقع فی شعورکم و أبشارکم، و أستغفر الله لی و لکم و نزل، فأخذت بیده - و أعین الناس ترمقه - و غمزت یده غمزا، ثم أجلسته و قدمت الناس الی بیعته، و صحبته لأرهبه.و کل من ینکر بیعته، و یقول: ما فعل علی بن أبی طالب؟ فأقول: خلعها من عنقه، و جعلها طاعه المسلمین قله خلاف علیهم فی اختیارهم، فصار جلیس بیته، فبایعوا و هم کارهون.فلما فشت بیعته، علمنا أن علیا یحمل فاطمه و الحسن و الحسین الی دور المهاجرین و الأنصار یذکرهم بیعته علینا فی أربعه مواطن، و یستفزهم فیعدونه النصره لیلا و یقعدون عنه نهارا.فأتیت داره مستثیرا لاخراجه منها، فقامت الأمه فضه و قد قلت لها: قولی [ صفحه 522] لعلی یخرج الی بیعه أبی بکر، فقد اجتمع علیه المسلمون، فقالت: ان أمیرالمؤمنین علیا مشغول، فقلت: خلی عنک هذا و

قولی له یخرج و الا دخلنا علیه و أخرجناه کرها.فخرجت فاطمه، فوقفت من وراء الباب، فقالت: أیها الضالون المکذبون ماذا تقولون؟ و أی شی ء تریدون؟ فقلت: یا فاطمه، فقالت فاطمه: ما تشاء یا عمر؟ فقلت: ما بال ابن عمک قد أوردک للجواب و جلس من وراء الحجاب؟فقالت لی: طغیانک یا شقی أخرجنی و ألزمک الحجه، و کل ضال غوی، فقلت: دعی عنک الأباطیل و أساطیر النساء، و قولی لعلی: یخرج، فقالت: لا حب و لا کرامه أبحزب الشیطان تخوفنی یا عمر؟ و کان حزب الشیطان ضعیفا.فقلت: ان لم یخرج جئت بالحطب الجزل و أضرمتها نارا علی أهل هذا البیت و أحرق من فیه، أو یقاد علی الی البیعه، و أخذت سوط قنفذ فضربت و قلت لخالد بن الولید: أنت و رجالنا هلموا فی جمع الحطب، فقلت: انی مضرمها.فقالت: یا عدو الله و عدو رسوله و عدو أمیرالمؤمنین، فضربت فاطمه یدیها من الباب تمنعنی من فتحه فرمته، فتصعب علی، فضربت کفیها بالسوط فألمها، فسمعت لها زفیرا و بکاء، فکدت أن ألین و أنقلب عن الباب، فذکرت أحقاد علی و ولوعه فی دماء صنادید العرب، و کید محمد و سحره، فرکلت [1409] الباب، و قد ألصقت أحشاءها بالباب تترسه.و سمعتها و قد صرخت صرخه حسبتها قد جعلت أعلی المدینه أسفلها، و قالت: یا أبتاه، یا رسول الله، هکذا کان یفعل بحبیبتک، آه یا فضه الیک فخذینی، فقد والله قتل ما فی أحشائی من حمل، و سمعتها تمخض [1410] و هی مستنده الی الجدار، فدفعت الباب و دخلت، فأقبلت الی بوجه أغشی بصری، فصفقت صفقه علی خدیها من ظاهر الخمار، فانقطع قرطها و تناثرت الی الأرض، و خرج

علی، فلما أحسست به أسرعت الی خارج الدار، و قلت لخالد و قنفد و من معها: نجوت [ صفحه 523] من أمر عظیم.و فی روایه اخری: قد جنیت جنایه عظیمه لا آمن علی نفسی، و هذا علی قد برز من البیت و مالی و لکم جمیعا به طاقه، فخرج علی و قد ضربت یدیها الی ناصیتها لتکشف عنها، و تستغیث بالله ما نزل بها، فأسبل علی علیها ملاءتها و قال لها: یا بنت رسول الله ان الله بعث أباک رحمه للعالمین، و أیم الله لئن کشفت عن ناصیتک سائله الی ربک لیهلک هذا الخلق لأجابک حتی لا یبقی علی الأرض منهم بشر.الا أنک و أباک أعظم عند الله من نوح علیه السلام الذی غرق من أجله بالطوفان جمیع من علی وجه الأرض و تحت السماء الا من کان فی السفینه، و أهلک قوم هود بتکذیبهم، و أهلک عادا بریح صرصر، و أنت و أبوک أعظم قدرا من هود، و عذب ثمود و هی اثنا عشر ألفا بعقر الناقه و الفصیل، و کونی یا سیده النساء رحمه علی هذا الخلق المنکوس، و لا تکونی عذابا و اشتد بها المخاض و دخلت البیت، فأسقطت سقطا سماه علی محسنا.و جمعت جمعا کثیرا لا مکاثره لعلی، و لکن لیشد بهم قلبی، و جئت و هو محاصر، فاستخرجته من داره مکرها مغصوبا، و سقته الی البیعه سوقا، و انی لأعلم علما یقینا لا شک فیه، لو اجتهدت أنا و جمیع من علی الأرض جمیعا علی قهره ما قهرناه، و لکن لهنات [1411] کانت فی نفسه أعلمها و لا أقولها.فلما انتهیت الی سقیفه بنی ساعده، قام أبوبکر و من بحضرته یستهزؤون بعلی، فقال

علی: یا عمر أتحب أن اعجل لک ما أخرته من سوء عنک؟ فقلت: لا یا أمیرالمؤمنین، فسمعنی والله خالد بن الولید فأسر الی أبی بکر، فقال له أبوبکر: مالی و لعمر؟ ثلاثا و الناس یسمعون.و لما دخل السقیفه جثا [1412] أبوبکر الیه، فقلت له: قد بایعت یا أباالحسن؟ و انصرف، فأشهد ما بایعه و لا مد یده الیه، و کرهت أن اطالبه بالبیعه فیعجل لی ما [ صفحه 524] أخره عنی، و ود أبوبکر أنه لم یر علیا فی ذلک المکان جزعا و خوفا منه، و رجع علی من السقیفه و سألنا عنه، فقالوا: مضی الی قبر محمد، فجلس الیه، فقمت أنا و أبوبکر الیه، و جئنا نسعی و أبوبکر یقول: ویلک یا عمر ما صنعت بفاطمه؟ هذا والله الخسران المبین.فقلت: ان أعظم ما علیک أنه ما بایعنا، و لا أثق أن تتثاقل المسلمین عنه، فقال: فما تصنع؟ فقلت: تظهر أنه قد بایعک عند قبر محمد، فأتیناه و قد جعل القبر قبله مسندا کفه علی تربته، و حوله سلمان و أبوذر و المقداد و عمار و حذیفه بن الیمان، فجلسنا بازائه، و أوعزت الی أبی بکر أن یضع یده علی مثل ما وضع علی یده، و یقربها من یده، ففعل ذلک، و أخذت بید أبی بکر لأمسحها علی یده و أقول قد بایع، فقبض علی یده، فقمت و أبوبکر مولیا، و أنا أقول: جزی الله علیا خیرا، فانه لم یمنعک البیعه لما حضرت قبر رسول الله.فوثب من دون الجماعه أبوذر جندب بن جناده الغفاری، و هو یقول: والله ما بایع علی عتیقا، و لم یزل کلما لقینا قوم و أقبلنا علی قوم نخبرهم ببیعته و أبوذر یکذبنا، والله

ما بایعنا فی خلافه أبی بکر و لا فی خلافتی، و لا یبایع لمن بعدی، و لا بایع من أصحابه اثنا عشر رجلا لا لأبی بکر و لا لی، فمن فعل یا معاویه فعلی و استثار أحقاده السالفه غیری؟و أما أنت و أبوک أبوسفیان و أخوک عتبه، فأعرف ما کان منکم فی تکذیب محمد و کیده، و اداره الدوائر بمکه، و طلبته فی جبل حری لقتله، و تألف الأحزاب و جمعهم علیه، و رکوب أبیک الجمل و قد قاد الأحزاب، و قول محمد: لعن الله الراکب و القائد و السائق، و کان أبوک الراکب، و أخوک عتبه القائد، و أنت السائق و لم أنس امک هندا و قد بذلت لوحشی ما بذلت حتی تکمن نفسه لحمزه الذی دعوه أسد الله فی أرضه، و طعنه بالحربه، ففلق فؤاده و شق عنه، و أخذ کبده، فحمله الی امک، فزعم محمد بسحره أنه لما أدخلته فاها لتأکله صار جلمودا [1413] ، فلفظته من فیها، فسماها محمد و أصحابه آکله الأکباد، و قولها فی شعرها لاعتداء محمد [ صفحه 525] و مقاتلیه:نحن بنات طارق نمشی علی النمارق کالدر فی المخالق و المسک فی المفارق ان یقبلوا نعانق أو یدبروا نفارق فراق غیر وامق و نسوتها فی الثیاب الصفر المرسیه، مبدیات وجوههن و معاصمهن و رؤوسهن، یحرضن علی قتال محمد، انکم لم تسلموا طوعا، و انما أسلمتم کرها یوم فتح مکه، فجعلکم طلقاء، و جعل أخی زیدا و عقیلا أخا علی بن أبی طالب و العباس عمهم مثلهم، و کان من أبیک فی نفسه، مقال: والله یابن أبی کبشه لأملأنها علیک خیلا و رجلا، و أحول بینک و بین هذه الأعداء، فقال محمد: یؤذن للناس أنه

علم ما فی نفسه، أو یکفی الله شرک یا أباسفیان، و هو یری الناس أن لا یعلوها أحد غیری، و علی و من یلیه من أهل بیته، فبطل سحره و خاب سعیه، و علاها أبوبکر و علوتها بعده، و أرجو أن تکونوا معاشر بنی امیه عیدان أطنابها.فمن ذلک قد ولیتک و قلدتک و عرفتک فیها، و خالفت قوله فیکم، و ما ابالی من تألیف شعره و نثره أنه قال: یوحی الی منزل من ربی فی قوله: (و الشجره الملعونه فی القرآن) [1414] فزعم أنها أنتم یا بنی امیه، فبین عداوته حیث ملک، کما لم یزل هاشم و بنوه أعداء بنی عبد شمس.و أنا مع تذکیری ایاک یا معاویه و شرحی لک ما قد شرحته، ناصح لک، و مشفق علیک، من ضیق عطنک، و حرج صدرک، و قله حلمک، أن تعجل فیما وصیتک به و مکنتک منه من شریعه محمد و امته أن تبدی لهم مطالبته بطعن، أو شماتته بموت، أو ردا علیه فیما أتی به، أو استصغارا لما أتی به، فتکون من الهالکین، فتخفض ما رفعت و تهدم ما بنیت.و احذر کل الحذر حیث دخلت علی محمد مسجده و منبره، فصدق محمدا فی کل ما أتی به، و أورده ظاهرا، و أظهر التحرز و الواقعه فی رعیتک، و أوسعهم [ صفحه 526] حلما، و أعمهم بروایح العطایا، و علیک باقامه الحدود فیهم، و لا ترهم أنک تدع لله حقا، و لا تنقض فرضا، و لا تغیر لمحمد سنه، فتفسد علینا الامه، بل خذهم من مأمنهم، و اقتلهم بأیدیهم، و أبدهم بسیوفهم، و تطاولهم و لا تناجزهم، و لن لهم و لا تبخس علیهم، و أفسح لهم فی

مجلسک، و شرفهم فی مقعدک.و توصل الی قتلهم برئیسهم، و أظهر البشر و البشاشه، بل أکظم غیظک، واعف عنهم یحبوک و یطیعوک، فما آمن علینا و علیک ثوره علی و شبلیه الحسن و الحسین، فان أمکنک فی عده من الامه، فبادر بصغار الامور، و اقصد بعظمها، و احفظن وصیتی الیک و عهدی، و اخفه و لا تبده، و امتثل أمری و نهیی، و انهض بطاعتی، و ایاک و الخلاف علی، و اسلک طریق أسلافک، و اطلب بثارک و اقتص آثارهم، فقد أخرجت الیک بسری و جهری:لهذا لقد ولیتک الشام راجیا و أنت جدیر أن تؤول الی صخرقال: فلما قرأ هذا العهد، قام الی یزید فقبل رأسه، و قال: الحمدلله یا أمیرالمؤمنین علی قتلک الشاری ابن الشاری، والله ما أخرج أبی الی بما أخرج الی أبیک، والله لا أرانی أحد من رهط محمد بحیث یحب و یرضی، فأحسن جائزته و بره، و رده مکرما.فخرج من عنده ضاحکا، فقال له الناس: ما قال لک؟ قال: قولا صادقا لوددت أنی کنت مشارکه فیه، و سار راجعا الی المدینه، و کان جوابه لمن یلقاه هذا الجواب.و یروی أنه أخرج یزید لعنه الله الی عبدالله بن عمر کتابا فیه عهد عثمان بن عفان، فیه أغلظ من هذا، و أدهی و أعظم من العهد الذی کتبه عمر لمعاویه.فلما قرأ عبدالله العهد الآخر، قام فقبل رأس یزید لعنهما الله، و قال: الحمدلله علی قتلک الشاری ابن الشاری. و اعلم أن والدی عمر أخرج الی من سره بمثل هذا الذی أخرجه الی أبیک معاویه، و لا أری أحدا من رهط محمد و أهله و شیعته بعد یومی هذا الا غیر منطو لهم علی

خیر أبدا. فقال یزید: أفیه شرح الخفا یابن عمر؟ [ صفحه 527] و الحمدلله وحده و صلی الله علی محمد و آله [1415] .و فی المنتخب: تفکروا یا معاشر الاخوان کیف أن عائشه لما حاربت علیا علیه السلام، أطاعها عشرات الوف علی حربه، و ساعدوها علی الحرب؟ و لم یساعد و احد منهم سیده نساء العالمین لما طالبت بحقها، و سموا عائشه ام المؤمنین، و لم یسموا أخاها محمد بن أبی بکر خال المؤمنین، حیث کان ملازما لعلی علیه السلام، و سموا اخته ام المؤمنین، و سموا معاویه خال المؤمنین، مع أن رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، قال: لعن الله معاویه الطلیق ابن الطلیق، و قال: اذا رأیتم معاویه علی منبری فاقتلوه.و کان معاویه من المؤلفه قلوبهم، و قد قاتل علیا علیه السلام، و علی علیه السلام عندهم أنه رابع الخلفاء، و هو امام حق، و کل من حارب اماما حقا فهو باغ و طاغ، و سموا معاویه کاتب الوحی، و لم یکتب کلمه واحده منه، و انما نقل أنه کان من کتاب الرسائل، والذین یکتبون الوحی أربع عشره نفسا، أخصهم و أقربهم علی علیه السلام.و أما معاویه، فلم یزل مشرکا مده کون النبی صلی الله علیه و آله و سلم مبعوثا، و کان یکذب بالوحی، و یستهزی ء بالشرع، و کان فی بلاد الیمن یوم فتح مکه، و کان یطعن علی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، و کان یکتب الی أبیه صخر یعیره باسلامه، و یقول له: صبوت الی دین محمد بن عبدالله، بئس ما فعلت، و کان یراسله بالشعر قبل اسلامه، و ینهاه عن ذلک.و کان رسول الله صلی الله علیه و آله و

سلم قد فتح مکه فی شهر رمضان لثمان سنین من قدومه الی المدینه، و معاویه یومئذ مقیم علی شرکه، هارب من النبی صلی الله علیه و آله و سلم الی بلاد الیمن؛ لأن النبی صلی الله علیه و آله و سلم کان قد هدر دمه، فهرب علی وجهه، فلما لم یجد له مأوی صار الی النبی صلی الله علیه و آله و سلم مضطرا و أظهر الاسلام، و کان اسلامه قبل وفاه النبی صلی الله علیه و آله و سلم بخمسه أشهر، و طرح نفسه علی العباس عم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فتشفع فیه عند رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فعفی عنه.ثم ان العباس تشفع لمعاویه عند الرسول صلی الله علیه و آله و سلم أن یجعله من جمله کتاب [ صفحه 546] علی علیهماالسلام، و عبدالله بن الحسن بن علی بن الحسین المعروف بالأفطس، و کان مع القوم بفخ، و قتل یحیی بن زید بالسجن بالجوع و العطش، و یحیی بن عبدالله بن الحسن الی تمام ست مائه رجل من أولاد فاطمه علیهاالسلام قتلوا فی مقام واحد.و قتل المأمون محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن الحسن بن الحسن علیه السلام، و کان قد خرج و معه أبوالسرایا علی بن هرثمه بن أعین.و قتلوا من أصحاب زین العابدین علیه السلام مثل خالد الکابلی، و سعید بن جبیر و من أصحاب الباقر علیه السلام مثل بشر الرحال، و الکمیت بن زید، و مثل المعلی بن الخنیس من أصحاب الصادق علیه السلام.و قتل المتوکل من أصحاب الرضا علیه السلام من یعقوب بن السکیت الأدیب، و سبب قتله أنه کان معلما للمعین و المؤید

ابنی المتوکل، و کان ذات یوم حاضرا عند المتوکل اذ أقبلا، فقال له: یا یعقوب أهما أحب الیک أم الحسن و الحسین؟ فقال: والله ان قنبرا غلام علی خیر منهما و من أبیهما، فقال المتوکل: سلوا لسانه من قفاه، فمات رحمه الله علیه، و مثل دعبل الخزاعی.و انتهت بالمتوکل العداوه لأهل البیت علیهم السلام الی أن أمر بهجو علی و فاطمه و أولادها علیهم السلام، فهجاهم ابن المعتز، و ابن الجهم، و ابن سکره، و آل أبی حفصه و نحوهم، و صار من أمر المتوکل الی أن أمر بهدم البناء علی قبر الحسین علیه السلام، و احراق مقابر قریش.ثم جری الظلم علی ذلک الی أن هدم سبکتکین مشهد الرضا علیه السلام، و أخرج منه وقر ألف جمل مالا و ثیابا، و قتل عده من الشیعه.قیل: و ممن دفن حیا من الطالبیین عبد العظیم الحسنی بالری، و محمد بن عبدالله بن الحسن، و لم یبق فی بیضه الاسلام بلده الا قتل فیها طالبی أو شیعی حتی تری العامه یسلمون علی من یعرفونه دهریا أو یهودیا أو نصرانیا، و یقتلون من عرفوه شیعیا، و یسفکون دم من اسمه علی.ألا تسمعون بیحیی المحدث کیف قطعوا لسانه و یدیه و رجلیه، و ضربوه ألف سوط ثم صلبوه، و بعلی بن یقطین کیف اتهموه، و بزراره بن أعین کیف جبهوه، و أبی تراب المروزی کیف حبسوه، و منصور بن الزبرقان من قبره کیف نبشوه. [ صفحه 547] و لقد لعن بنوامیه علیا علیه السلام ألف شهر فی الجمع و الأعیاد، و طافوا بأولاده فی الأمصار و البلاد، و لیس فیها مسلم ینکر ذلک، حتی أن خطیبا من خطبائهم بمصر نسی اللعنه فی الخطبه، فلما ذکرها قضاها فی الطریق، فبنی فی

ذلک الموضع مسجد، و سموه مسجد الذکر یتبرکون به، ثم انهم لم یرضوا بذلک حتی قالوا: مات أبوطالب کافرا و سکتوا عن الأول و الثانی، فیا عجباه بقیت آثار کسری الی الآن، و آثار رسول الله دارسه، و أعلامه طامسه [1416] انا لله و انا الیه راجعون، و الحمدلله علی التمام.و جاء فی آخر نسخه الأصل: صوره تاریخ خط المؤلف دام ظله بمحمد و آله، قال أیده الله تعالی: هذا ما اتفق تخریجه من أخبار تلائم شرح اللهوف، و تناسب وقایع القتلی من أهل الطفوف.و قد کنت فیما مضی سنه مائه و نیف بعد ألف من الهجره، جمعت منها نبذا، و ألفت علی شاکلتها طرفا، الی أن وقع فی یدی نسختا البحار و منتخب المراثی فالتقطت فرائدهما، و جمعت فوائدهما، و أضفتهما الی ما ألفته سابقا، فجاء بحمد الله کتابا جامعا، لکن النسخ التی فی بلدنا کانت عزیزه جدا، و سقیمه بتا، فلم آل جهدا فی تصحیحه، و لم أزل مجدا فی تهذیبه.فمن وجد فیه هفوه، فلیقبل معذرتی، و لیقل عثرتی، و لیصفح عن زلتی، و لیرفع کبوتی، بل علیه أن یجید بقلم الاصلاح نصحا، و یضرب عن سوء ذکری صفحا، و یطوی عن مثالبه کشحا، و یجود بمحاسنه فضلا و اکراما، لیحشر فی زمره من اذا مروا باللغو مروا کراما، فان البقله فی بلاد الجبل شواء، و اللعقه من العسل لداء المرضی شفاء، و لیس کتابی هذا الا کعظام فی جراب، أو کشن ماء فی سراب، و انهما قد تنفعا لمساکین جوعی فی شفا جرف خراب، و صعالیک عطشی طالبی شراب.فوافق تاریخ التمام سنه ثمانیه عشر و مائه بعد ألف من هجره من هاجرها

الی الکهف، علی هاجرها المقدس الصلاه و السلام، و علی آله الغر الکرام التحیه [ صفحه 548] و الاکرام، صلاه متتابعه علی مر الکرور و الأعوام، ما ناح القمری و صاح الحمام.و قد وفق الکریم المنان الفقیر الی الله عبدالله بن ناصر بن حمیدان الخطی لا تمام هذا الکتاب، المسمی بتظلم الزهراء، من خط المصنف حفظه الله من موجبات التلف و التأسف، فی الیوم الخامس عشر من ربیع الثانی، سنه الرابعه و العشرین و مائه و ألف من الهجره النبویه، علی مهاجرها و آله ألف ألف سلام و تحیه، فی البلده المحروسه قزوین.و تم تصحیح الکتاب و تحقیقه و التعلیق علیه فی الیوم السادس و العشرین من شهر رمضان المبارک سنه (1416) ه ق علی ید العبد الفقیر المحتاج الی عفو ربه الکریم السید مهدی الرجائی فی بلده قم المقدسه. [ صفحه 528] الرسائل، و کان النبی صلی الله علیه و آله و سلم لا یحب مخالفه عمه العباس، فأجابه الی ذلک، و لو سلم أنه من کتاب الوحی، فکم یستحق من الکتابه المتداوله بین أربع عشره نفسا، حتی استحق أن یوصف بذلک دون غیره.کیف و قد حکی عبدالله بن عمر، قال: أتیت النبی صلی الله علیه و آله و سلم و هو فی مسجده، فسمعته یقول لجلسائه: الآن یطلع علیکم رجل یموت علی غیر سنتی، فما استتم کلامه صلی الله علیه و آله و سلم اذ طلع معاویه، و جلس معنا فی المسجد، فقام النبی صلی الله علیه و آله و سلم یخطب، فأخذ معاویه بید ابنه یزید و خرج و لم یسمع الخطبه، فلما رآه النبی صلی الله علیه و آله و سلم

خارجا مع ابنه، قال: لعن الله القائد و المقود.ثم ان معاویه بعد وفاه الرسول صلی الله علیه و آله و سلم بالغ فی محاربه الامام علی علیه السلام، و قتل جمعا کثیرا من خیار الصحابه، و طال حربه معه ثمانیه عشر شهرا، حتی هلک عالم کثیر، ثم انه استمر مع قومه علی سب علی علیه السلام، ثمانین شهرا، و لم یکفه ذلک حتی سم الحسن الزکی علیه السلام [1417] .و فیه: نقل أنه کانت الدوله لبنی امیه ألف شهر، و کانوا لا یزالون یأمرون الخطباء بسب علی بن أبی طالب علیه السلام علی رؤوس المنابر، فأول من تأمر منهم معاویه، و مده خلافته عشرون سنه، ثم تخلف من بعده ولده یزید ثلاث سنین و ثمانیه أشهر و أربعه عشر یوما.ثم تخلف من بعده معاویه بن یزید شهرا واحدا و أحد عشر یوما، و ترک الخلافه خوفا من عذاب الله، و اعترف بظلم آبائه، و عرف الناس ذلک و هو قائم علی المنبر، حتی أن امه لامته علی ذلک، فقالت له: لیتک کنت حیضه و لم تکن بشرا، تعزل نفسک عن منصب آبائک، فقال لها: یا اماه و أنا والله وددت أن أکون حیضه و لا أطأ موطئا لست له بأهل، و لا ألقی الله بظلم آل محمد.ثم تخلف من بعده مروان بن الحکم ثمانیه أشهر و عشره أیام و مات، ثم تخلف من بعده عبدالملک بن مروان أحد و عشرین سنه و شهرا، ثم تخلف من بعده الولید بن عبدالملک تسع سنین و ثمانیه أشهر و یوما واحدا، ثم تخلف من بعده [ صفحه 529] أخوه هشام بن عبدالملک تسع عشره سنه و تسعه أشهر و تسعه أیام، ثم تخلف

مروان خمس سنین و شهرا و ثلاثه عشر یوما.فملک بنی امیه ثلاث و ثمانون سنه و أربعه أشهر، یکون المجموع ألف شهر [1418] ، و هم ذلک یسبون علیا علیه السلام، حتی تخلف عمر بن عبدالعزیز، و أبطل السب عن علی علیه السلام، فلما قتل الحسین علیه السلام لم یقم لبنی امیه قائمه حتی سلبهم الله ملکهم و اضمحل ذکرهم [1419] .

نذرت امرأه منا حین أقبل [ صفحه 530] الحسین علیه السلام الی العراق ان قتله الله أن تنحر عشره جزر، فلما قتل وفت بنذرها، قال: و منقبه.قال و دعی رجل منا الی البراءه من علی و لعنه، فقال: نعم و أزیدکم حسنا و حسینا، قال: و منقبه، قال: و ما بالکوفه ملاحه الا ملاحه بنی أود، فضحک الحجاج، قال هشام الکلبی: قال أبی: فسلبهم الله ملاحتهم الی آخر الحکایه [1421] .أقول: فیا لله من قوم سوء فاسقین، و بالاسلام منتسبین و منتحلین، و بأهل السنه متسمین و منتمین، ما جاز تراقیهم الایمان، و لیس فی کن ضمائرهم الا العدوان، امامهم الشیطان، و أمامهم النیران، اتخذوا دینهم لهوا و لعبا، و رضوا بالحیاه الدنیا، و اطمأنوا بها زیغا و عوجا، حیث دفعوا وصی نبیهم عن مقامه عتیا، و آثروا علیه جبارا شقیا، فهتکوا حریمه بغیا و عدوانا، و فارقوا سبیله کفرا و طغیانا، و قتلوا عترته فی کل منهل و منقل، و شردوا ذریته فی کل قریه و کربل [1422] ، و سبوه علی کل مسجد و منبر، و أتوا فی نادیهم بکل منکر، و استبدلوا به الملحدین ذغلا، فبئس للظالمین بدلا.و مالی لا أشکو، أمن العدل أن یسب علی علیه السلام؟ و یؤذی فی بنیه، و یطعن ألف شهر علیه و علی ذراریه، و یخالف علیه فی عترته، و یطاع مثل الحجاج السفاک فی نخوته، و یجعل مثل اللعین والیا علی المسلمین، و حاکما فی دماء العلویین، مع هناته و سماته، من حین ولادته الی أوان مماته.و بالله أحلف لولا أنهم أعداء علی علیه السلام، حیث جعلوه رابع الأربعه، کما أن الیهود أعداء الله حیث جعلوه ثالث ثلاثه،

لما بقی لا طاعه طغاه بنی امیه مجال، و لا لخباثه مثل الحجاج لذی لهجه مقال.و لنذکر من أمره نبذه، و من بدئه و ختمه شمه، حتی تستنبط مآله من حاله، و تستکشف مآبه من وباله.نقل فی مجمع البحرین، عن المسعودی فی مروج الذهب: أنه ولد شیوها [1423] . [ صفحه 531] لا دبر له فنقب عن دبره، و قد أبی أن یقبل ثدی امه أو غیرها، فأعیاهم أمره، فیقال: ان الشیطان تصور لهم بصوره الحارث بن کلده، فقال: ما خبرکم؟ فقالوا: ولد لیوسف من القارعه و قد أبی أن یقبل ثدی امه، فقال: اذبحوا جدیا أسود و أولغوه دمه، فاذا کان فی الیوم الثانی فافعلوا به کذلک، و اذا کان فی الیوم الثالث فاذبحوا له تیسا أسود و أولغوه دمه، ثم اذبحوا له أسود سائحا فأولغوه دمه و اطلوا به وجهه، فانه یقبل الثدی فی الیوم الرابع، قال: ففعلوا به، فکان لا یصبر عن سفک الدماء، و الحجاج یخبر عن نفسه أن أکبر لذاته سفک الدماء انتهی.و قد قیل: ان اللعین کان مخنثا، و یؤیده ما روی فی ارشاد القلوب فی خبر طویل یعظ به أمیرالمؤمنین علیه السلام أصحابه و یشکو سوء سلوکهم معه فقال: أما والله لیظهرن علیکم غلام ثقیف الذیال المیال، یأکل خضرتکم، و یذهب شحمتکم ایه أبا و ذحه ایه أبا وذحه یعنی بذلک الحجاج بن یوسف انتهی.و نقل فی مجمع البحرین للشیخ فخرالدین طریح: أن من قصته أنه کان یوما یصلی علی سجاده، فجاءت خنفساء تدب الیه، فقال: نحوا هذه عنی فانها وذحه الشیطان، و کان فی عشرین سنه مده ولایته سفاکا لدماء الطالبیین، و فتاکا للساده العلویین، ساعیا سید الساجدین الی

عبدالملک بن مروان، هتاکتا للنساء الهاشمیات و بنات الفاطمیات.ذکر فی کتب السیر اتفاقا منهم علی أنه بلغ من قتله صبرا سوی من قتله فی الحرب مائه ألف و عشرین ألفا، فلما مات قیل: کان فی محبسه ثمانون ألفا، خمسه آلاف من الرجال الزهاد و خیر کل واد و بلاد، و ثلاثون ألفا من النساء المحرمات و قانتات السادات یرید أن یقتلهم عن آخرهم، فلم یتیسر له [1424] .و نقل فی نوادر الصالحین و المجمع: أنه وجد فی سجنه مائه ألف و أربعه آلاف رجل و عشرون ألف امرأه، منها أربعه آلاف نسوه عرات، و کان محبس الرجال و النسوه واحدا، و کان حائطا محوطا لا سقف له، فاذا عمد المسجونون الی الجدران یستظلون بها من حر الشمس رمتهم الحرس بالحجاره و الأثلب، و کان [ صفحه 532] یطعمهم خبز الشعیر مخلوطا بالملح و الرماد، و یسقیهم الزعاق.و کان لا یلبث الرجل فی سجنه الا یسیرا حتی یسود و یصیر کأنه زنجی، حتی أن غلاما حبس فیه فجاءت الیه امه بعد أیام تتعرف خبره، فلما تقدم الیها أنکرته، و قالت: لیس هذا ابنی، هذا بعض الزنوج، فقال: لا والله یا اماه أنت فلانه و انی فلان، فلما عرفته شهقت شهقه کانت فیها نفسها.و نقل أنه جاء یوما مسجدا، فضج أهل السجن ضجه شدیده، فاستخبر، فقیل: أهل السجن یضجون من حر الرمضاء، فقال: قولوا لهم اخسؤا فیها و لا تکلمون، و له مع المسجونین حکایات.و نقل أیضا أنه نصب الحجاج المنجنیق لرمی الکعبه جاءت صاعقه، فأحرقت المنجنیق، فتقاعد أصحابه عن الرمی، فقال الحجاج: لا علیکم فان هذه کنار قربان دلت علی أن فعلکم متقبل [1425] .و روی

فی روضه الواعظین، و کشکول شیخنا البهائی، و غیرهما ما ملخصه: أن آخر من قتله کان سعید بن جبیر رضی الله عنه، و کان یأتم بعلی بن الحسین علیهماالسلام، فکان علی علیه السلام یثنی علیه، و ما کان سبب قتل الحجاج له الا علی هذا الأمر و کان مستقیما، و ذکر أنه لما دخل علیه، قال: أنت شقی بن کسیر؟ قال: امی کانت أعرف باسمی سمتنی سعید بن جبیر.قال: ما تقول فی أبی بکر و عمر هما فی الجنه أو فی النار؟ قال: لو دخلت الجنه و رأیت أهلها لعلمت من فیها، و ان دخلت النار و نظرت الی أهلها لعلمت من فیها، قال: ما قولک فی الخلفاء؟ قال: لست علیهم بوکیل، قال: أیهم أحب الیک؟ قال: أرضاهم لخالقی، قال: فأیهم أرضی للخالق؟ قال: علم ذلک عندالله یعلم سرهم و نجواهم، قال: أبیت أن تصدقنی؟ قال: بل لم احب أن اکذبک [1426] .قال: والله سأصلیک سقر، قال: لو أعلم أنک قادر علی ذا لما اخترت علیک معبودا، فطال بینهما الحجاج و اللجاج، قال: أقطعک اربا اربا، قال: تفسد علی [ صفحه 533] دنیای، و أفسد علیک آخرتک، فقال: الویل لک، قال: الویل لمن زحزح عن الجنه و ادخل النار، فأمر بضرب عنقه، فقال: أشهد أن لا اله الا الله، و أشهد أن محمدا رسول الله، خذها حتی ألقاک یوم الحساب، فقال: اطرحوه فاذبحوه، فاضطجع مستقبلا، فقال: وجهت وجهی للذی فطر السماوات و الأرض، فأمر الحجاج أن یلقی علی وجهه فقرأ: (منها خلقناکم و فیها نعیدکم و منها نخرجکم تاره اخری) فذبح الشیخ السعید و الرکن السدید علی قفاه رحمه الله، فروی الیافعی أن الحجاج عاش بعده أربعین یوما

انتهی.و قیل: عاش بعده خمسه عشر یوما، و قیل: ثلاثه أیام، وصار مخلطا مخبطا مدهوشا مغمی علیه، یرقد أحیانا، و یفزع مضطربا، و یقول: مالی و لسعید، و یقول: یقبضنی سعید و یقول: یا عدو الله لم قتلتنی؟ و قیل: مرض فأصاب بطنه الاکله فجی ء بالطبیب، فشد لحما علی حبل و أمر بابتلاعه، فلما أن لفظ اللحم تعلق علیه الدیدان الکثیره، فعلم أنه لا نجاه له.و فی مجمع البحرین: فی شرح حدیث الکوفه «ما أراد بک جبار سوء الا ابتلاه الله بشاغل أو رماه بقاتل» قیل: من الجبابره الذین أرادوا بها السوء الحجاج تولدت فی بطنه الحیات، و احترق دبره حتی هلک [1427] .و فی تنبیه الخاطر و غیره، قیل: انه یقول عند موته: اللهم اغفر لی، فان الملأ مجتمعون علی أنک لا تغفر لی [1428] .و هذا الکلام ذکر عند عمر بن عبدالعزیز، فقال: سمعتم هذا منه؟ فقالوا: نعم، فقال: عصی و أقول: فض الله فاه بل عصی و بغی، و کأنه نسی قوله تعالی: (الآن و قد عصیت قبل و کنت من المفسدین) [1429] .فلینظر البیب هل یجوز أن یغفر لمثل هذا اللبید؟ فوالله ما ربک بظلام للعبید، أم هل یجوز أن یسب أمیرالمؤمنین علیه السلام فی مدید من السنین و یخاصم لمثل أولئک المبعدین الخائنین فی أسفل السافلین؟ أم کیف یجوز فی العقول أن [ صفحه 534] یجعل مثل هؤلاء الملحدین سفیرا بین الله تعالی و عباده؟ و أمینا فی أحکامه علی أهل أرضه و بلاده بدلا عن عتره الرسول و ذراری البتول؟و لیت شعری ما یقول الظالمون حین تتظلم الزهراء عن اراقه دماء آل العباء فی محضر القیامه، و محشر الخاصه و

العامه، بل یقولون: تاره یا ویلنا انا کنا ظالمین، و تاره یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله و ان کنت لمن الساخرین، أو یقول کل حین یری العذاب: لو أن لی کره فأکون من المحسنین، أو ینادون: یا مالک لیقض علینا ربک، ثم یجابون بعد أربعین عاما: انکم ماکثون، فیقولون: ربنا أخرجنا منها فان عدنا فانا ظالمون، فبعد أربعین عاما یجابون أیضا: اخسئوا فیها و لا تکلمون، فیقولون لخزنه جهنم: ادعوا ربکم یخفف عنا یوما من العذاب، فیقال لهم: ألم یأتکم رسل؟ قالوا: بلی، قالوا: فادعوا و ما دعاء الکافرین الا فی ضلال، و ان یستغیثوا یغاثوا بماء کالمهل یشوی الوجوه بئس الشراب و ساءت مرتفقا.و فی تنبیه الخاطر و غیره: روی أنه لما نزع معاویه بن یزید نفسه من الخلافه، قام خطیبا، فقال: أیها الناس ما أنا بالراغب فی التأمر علیکم، و لا بالآمن لکراهتکم، بل بلینا بکم و بلیتم بنا، الا أن جدی نازع الأمر من کان أولی بالأمر منه فی قدمه و سابقته علی بن أبی طالب، فرکب جدی منه ما تعلمون، و رکبتم معه ما لا تجهلون، حتی صار رهین عمله، و ضجیع حفرته، تجاوز الله عنه، ثم صار الأمر الی أبی، و لقد کان خلیقا أن لا یرکب سنته، اذ کان غیر خلیق بالخلافه، فرکب ردعه و استحسن خطأه، فقلت مدته، و انقطعت آثاره، و خمدت ناره، و لقد أنسانا الحزن به الحزن علیه، فانا لله و انا الیه راجعون.ثم قال: و صرت أنا الثالث من القوم الزاهد فیما لدی أکثر من الراغب، و ما کنت لأتحمل آثامکم، شأنکم و أمرکم خذوه، و من شئتم ولایته فولوه، قال: فقام

الیه مروان بن الحکم، فقال: یا أبا یعلی سنه عمریه، فقال له: یا مروان تخدعنی عن دینی؟ ایتنی برجال کرجال عمر أجعلها بینهم شوری.ثم قال: والله ان کانت الخلافه مغنما، فقد أصبنا منها حظا، و لئن کانت شرا، فحسب آل أبی سفیان ما أصابوا منها، ثم نزل، فقالت له امه: لیتک کنت حیضه، [ صفحه 535] فقال: أنا وددت ذلک، و لم أعلم أن لله نارا یعذب بها من عصاه و أخذ غیر حقه [1430] .و فیه نقلا من کتاب الاختصاص: هلک یزید و هو ابن ثلاث و ستین سنه، و ولی الأمر أربع سنین، و هلک معاویه بن یزید، و هو ابن احدی و عشرین سنه، و ولی الأمر أربعین لیله [1431] .

فی الأسواق، قالوا لهم: أنتم مثلنا، فلا نقبل منکم حتی تأتوننا بشی ء نعجز أن نأتی بمثله، فنعلم أنکم مخصوصون دوننا بما لا نقدر علیه، فجعل الله عزوجل لهم المعجزات التی یعجز الخلق عنها.فمنهم: من جاء بالطوفان بعد الانذار و الاعذار، فغرق جمیع من طغی [ صفحه 536] و تمرد، و منهم: من القی من النار، فکانت علیه بردا و سلاما، و منهم: من أخرج من الحجر الصلد ناقه، و أجری من ضرعها لبنا، و منهم: من فلق له البحر، و فجر له من الحجر العیون، و جعل له العصا الیابسه ثعبانا، فتلقف ما یأفکون، و منهم: من أبرأ الأکمه و الأبرص و أحیی الموتی باذن الله عزوجل، و أنبأهم بما یأکلون و ما یدخرون فی بیوتهم، و منهم: من انشق له القمر، و کلمته البهائم مثل البعیر و الذئب، و غیر ذلک.فلما أتوا بمثل هذه المعجزات و عجز الخلق من اممهم من أن یأتوا بمثله کان من تقدیر الله عزوجل، و لطفه بعباده و حکمته، أن جعل أنبیاءه مع هذه المعجزات فی حال غالبین، و فی اخری مغلوبین، و فی حال قاهرین، و فی حال مقهورین، و لو جعلهم عزوجل فی جمیع أحوالهم غالبین و قاهرین، و لم یبتلهم و لم یمتحنهم لاتخذهم الناس آلهه من دون الله، و لما عرف فضل صبرهم علی البلاء و المحن و الاختبار.و لکنه جعل أحوالهم فی ذلک کأحوال غیرهم، لیکونوا فی حال المحنه و البلوی صابرین، و فی حال العافیه و الظهور علی الأعداء شاکرین، و یکونوا فی جمیع أحوالهم متواضعین، غیر شامخین و لا متجبرین، و لیعلم العباد أن لهم الها هو خالقهم و مدبرهم، فیعبدوه و

یطیعوا رسله، و تکون حجه الله تعالی ثابته علی من تجاوز الحد فیهم، و ادعی لهم الربوبیه، أو عاند و خالف و عصی و جحد بما أتت به الأنبیاء و الرسل، و لیهلک من هلک عن بینه، و یحیی من حی عن بینه.قال محمد بن ابراهیم بن اسحاق: فعدت الی الشیخ أبی القاسم الحسین بن روح قدس الله روحه من الغد، و أنا أقول فی نفسی: أتراه ذکر ما ذکر لنا أمس من عند نفسه، فابتدأنی فقال لی: یا محمد بن ابراهیم لأن أخر من السماء فتخطفنی الطیر أو تهوی بی الریح فی مکان سحیق، أحب الی من أن أقول فی دین الله تعالی ذکره برأیی و من عند نفسی، بل ذلک عن الأصل، و مسموع عن الحجه علیه السلام [1432] .و فیه: فی الخصال، عن القطان، عن السکری، عن الجوهری، عن ابن عماره، عن أبیه، عن جعفر بن محمد عن أبیه علیهماالسلام، قال: ان أیوب علیه السلام ابتلی سبع سنین من غیر ذنب، و ان الأنبیاء لا یذنبون؛ لأنهم معصومون مطهرون، لا یذنبون [ صفحه 537] و لا یزیغون، و لا یرتکبون ذنبا صغیرا و لا کبیرا.و قال علیه السلام: ان أیوب علیه السلام مع جمیع ما ابتلی به، لم تنتن له رائحه، و لا قبحت له صوره، و لا خرجت منه مده من دم و لا قیح، و لا استقذر به أحد رآه، و لا استوحش منه أحد شاهده، و لا تدود شی ء من جسده، و هکذا یصنع الله بجمیع من یبتلیه من أنبیائه و أولیائه المکرمین علیه، و انما اجتنبه الناس لفقره و ضعفه فی ظاهر أمره؛ لجهلهم بما له عند ربه تعالی من التأیید و الفرج، و

قد قال النبی صلی الله علیه و آله و سلم: أعظم الناس بلاء الأنبیاء، ثم الأمثل فالأمثل.و انما ابتلاه الله عزوجل بالبلاء العظیم الذی یهون له معه علی جمیع الناس، لکیلا یدعوا له الربوبیه اذا شاهدوا ما أراد الله أن یوصله الیه من عظائم نعمه تعالی متی شاهدوا، و لیستدلوا بذلک علی أن الثواب من الله تعالی ذکره علی ضربین: استحقاق، و اختصاص، و لئلا یحقروا ضعیفا لضعفه، و لا فقیرا لفقره، و لا مریضا لمرضه، و لیعلموا أنه یسقم من یشاء، و یشفی من یشاء، متی شاء، کیف شاء، بأی سبب شاء، و یجعل ذلک عبره لمن شاء، و شقاوه لمن شاء، و سعاده لمن شاء، و هو عزوجل فی جمیع ذلک عدل فی قضائه، و حکیم فی فعاله، لا یفعل بعباده الا الأصلح، و لا قوه لهم الا به [1433] .

بن عقیل، و قد أنفذه رائدا له، کیف لم یرجع؟ و یعلم الغرور من القوم، و تفطن بالحیله و المکیده، ثم کیف استجاز أن یحارب بنفر قلیل لجموع عظیمه خلفها مواد لها کثیره؟ثم لما عرض علیه ابن زیاد الأمان أن یبایع یزید، کیف لم یستجب؟ حقنا لدمه، و دماء من معه من أهله و شیعته و موالیه، و لم ألقی بیده الی التهلکه؟ و بدون هذا الخوف سلم أخوه الحسن علیه السلام الأمر الی معاویه، فکیف یجمع بین فعلیهما فی الصحه؟ [1434] .أقول: ثم نقل جواب السید، و لما کان جوابه مشتملا علی الغث و السمین، ضربنا عن ذکره، ثم انه یمکن الجواب الاجمالی عقلا، مع قطع النظر عن أنهم علیهم السلام مأمورون من قبل الله بأمثال هذا، علی ما علم من خبر الوصیه النازله و غیره، و انهم الأئمه المعصومون، فوجب لنا التسلیم، و لا یجوز لنا الاعتراض والاستکشاف عن مکنون قدر الله تعالی فیهم.و أن النهی عن الالقاء الی التهلکه، لیس الا فیما علم من جهه الظهور و العیان و المشاهده، لامن جهه الوحی والالهامات الالهیه، بأنه لما کان معاویه أدهی و أمر و أفسد و أشر، و کان ذا حیل شدیده، و شیطنه خبیثه، و جنود عدیده، و عساکر عنیده، و قد حارب مثل علی علیه السلام مده مدیده، و جهز علیه فی بعض غزواته علی ما نقل ثلاثمائه ألف مقاتل، و قد أغار علی القری و البلاد، و قتل من أعوانه علیه السلام الزهاد و العباد، و یأمر تاره أن یغار علی الأنبار، و مره علی الحجاج و العمار، و فی کل ذلک یقتل الصلحاء الأبرار، و یسلط الأشرار علی الأخیار، فقیل له فی ذلک، فاعتذر

بأن من کان من أعدائنا یرغب فیفر، و من کان من محبینا یرغب فیقر. [ صفحه 539] فلما مضی أمیرالمؤمنین علیه السلام استولی علی عامه المسلمین، و اشتد خبثه، و امتلأ رعبه فی قلوب الناس أجمعین، و مع ذلک کان ظاهره مأمونا، و ان کان باطنه میشوما.و لما علم الحسن علیه السلام منه الخبث و المکر، و شاهد من أصحابه علیه السلام النفاق و الغدر، سلم ظاهرا، و اصطلح مضطرا، کفا عن فتن الأشرار، وضنا علی دماء الأخیار، حیث شرط علی معاویه أن لا یتسمی بامره المؤمنین، و لا یهدر دماء المسلمین.و لما کان هذا خفیا علی ضعفاء العقول، و علی کثیر ممن هجروا فی زوایا الخمول، فضلا علی من لم یظهر بعد عن مغیب الافول، عیر بهذا صلوات الله و سلامه علیه، حتی سلم علیه بعض العیابین بالسلام علیک یا مذل المؤمنین، فأجاب علیه السلام بما أجاب، و أصاب فی کلامه و أطاب.و لا یخفی أن مثل هذا الصلح علی ما هو علیه لا یبلغ فی زمانه الی الأفاضل و الأکابر، فضلا عن العجائز و الأصاغر، ثم فضلا الی زماننا هذا الذی لا یصل الینا شی ء الا بالدفاتر، بل ربما لا یصل الا أنه لما کان معاویه أولی بالأمر من الحسن علیه السلام سلم علیه السلام الأمر الیه و استسلم، کما أن سبقه الأول و الثانی علی أمیرالمؤمنین علیه السلام هکذا وصل الی العامه.فلو صالح الحسین علیه السلام مثل أخیه علیه السلام، و لم یهاجر مع بناته و بنیه، و لم یصبر علی مقاساه الحتوف، و لم یستسلم لاحتمال شکل السیوف، و لم تقع هذه الداهیه الفاظعه، القارعه للآذان الواعیه، و لم تعم رزیته الآفاق و سکان الأرضین و السماوات، و لم تبلغ

فجیعته المخدرات، و من فی خبایا البیوتات، لم یظهر خبث آل یزید و آل معاویه، و لم تبرز ثمره فروع الشجره الخبیثه، لما یتفطن ذووا الأفهام، و لما یتنکب عن ظلمهم ذووا الأحلام، و لکان یغلب الشبهه علی العامه، و تعم الحیره الخاصه.سیما فی مده ملک تلک الفراعنه التی کانت قریبا من تسعین سنه، و قد أسسوا بناء سب أبی تراب، و عزموا أن یجتاحوا نسله و شیعته من وجه التراب، حتی حار اولوا الألباب من وقوع مثل هذا الشی ء العجاب، و لصار الأنام کلهم عبده [ صفحه 540] للأصنام و عکفه علی بدع أسسه التیمی و العدوی فی سالف الأعوام، و شید أرکانها آل عثمان، و جصص حیطانها آل أبی سفیان، أصلاهم الله الی أسفل درک من النیران، و قرنهم فی الاصفاد مع الشیطان.و هذا هو المراد بما قیل: لو لم یکن معاویه لآل الأمر الی مقره، و ما مال أهل الزیغ عن مستقره، و لو لم یکن یزید لقلت الشیعه المحقه، و اضمحلت المله القویمه، و اندرست السنن المصطفویه، و الطریقه المرتضویه، و المذهب الاثنا عشریه.ثم ان هذا دلیل علی وجوب الاذعان لحسن تدبیر النظام، من الملک العلام، و قبح ما یمجه العوام الناطقین بالظنون و الأوهام، و المناقشین علی أئمه الأنام، علی أرواحهم الزاکیه التحیه و الاکرام.والبسط فی الجواب ما قاله الغر المحدث فی البحار، و هذا کلامه: قد مضی فی کتاب الامامه و کتاب الفتن، أخبار کثیره داله علی أن کلا منهم علیهم السلام کان مأمورا بامور خاصه، مکتوبه فی الصحف السماویه، النازله علی الرسول صلی الله علیه و آله و سلم، فهم کانوا یعملون بها، و لا ینبغی قیاس الأحکام المتعلقه بهم علی

أحکامنا، و بعد الاطلاع علی أحوال الأنبیاء علیهم السلام، و ان کثیرا منهم کانوا یبعثون فرادی علی الوف من الکفره، و یسبون آلهتهم، و یدعونهم الی دینهم، و لا یبالون بما ینالهم من المکاره و الضرب و الحبس و القتل، والالقاء فی النار و غیر ذلک، لا ینبغی الاعتراض علی أئمه الدین فی أمثال ذلک.مع أنه بعد ثبوت عصمتهم بالبراهین و النصوص المتواتره، لا مجال للاعتراض علیهم، بل یجب التسلیم لهم فی کل ما یصدر عنهم.علی أنک لو تأملت حق التأمل، علمت أنه علیه السلام فدی نفسه المقدسه دین جده، و لم تتزلزل أرکان دوله بنی امیه الا بعد قتله [1435] علیه السلام، و لم یظهر للناس کفرهم و ضلالتهم الا بعد فوزه بسعادته، و لو کان علیه السلام یسالمهم و یوادعهم کان یقوی سلطانهم، و یشتبه علی الناس أمرهم، فیعود بعد حین أعلام الدین طامسه، و آثار [ صفحه 541] الهدایه مندرسه.مع أنه قد ظهر لک من الأخبار السابقه، أنه علیه السلام هرب من المدینه خوفا من القتل الی مکه، و کذا خرج من مکه بعد ما غلب علی ظنه أنهم یریدون غیلته و قتله، حتی لم یتیسر له - فداه نفسی و أبی و امی و ولدی - أن یتم حجه، و خرج منها خائفا یترقب، و قد کانوا لعنهم الله ضیقوا علیه جمیع الأقطار، و لم یترکوا له موضعا للقرار.و لقد رأیت فی بعض الکتب المعتبره: أن یزید أنفذ عمرو بن سعید بن العاص فی عسکر عظیم، و ولاه أمر الموسم، و أمره علی الحاج کلهم، و کان قد أوصاه بقبض الحسین علیه السلام سرا، و ان لم یتمکن منه یقتله غیله، ثم انه دس مع الحاج فی تلک

السنه ثلاثین رجلا من شیاطین بنی امیه و أمرهم بقتل الحسین علیه السلام علی أی حال اتفق، فلما علم الحسین علیه السلام بذلک حل من احرام الحج و جعلها عمره مفرده.و قد روی بأسانید أنه لما منعه علیه السلام محمد بن الحنفیه عن الخروج الی الکوفه، قال: والله یا أخی لو کنت فی جحر هامه من هوام الأرض لاستخرجونی منه حتی یقتلونی.بل الظاهر أنه لو کان یسالمهم و یبایعهم لا یترکونه، لشده عداوتهم، و کثره وقاحتهم، بل کانوا یغتالونه بکل حیله، و یدفعونه بکل وسیله، و انما کانوا یعرضون البیعه علیه أولا لعلمهم بأنه لا یوافقهم فی ذلک.ألا تری الی مروان کیف کان یشیر الی والی المدینه بقتله قبل عرض البیعه علیه؟ فلما علم علیه السلام بعدم نفع المبایعه و المسالمه فی حفظ دمه و عرضه و سبی أهله و نهب ماله هم بالمحاربه معهم و المجادله علیهم للفوز بالشهاده و الفیض بالسعاده، فیندفع بذلک ایراد الجهله، و کان عبیدالله بن زیاد یقول: اعرضوا علیه فلینزل علی أمرنا، ثم نری فیه رأینا، ألا تری کیف آمنوا مسلما رضی الله عنه ثم قتلوه؟فأما معاویه، فانه مع شده عداوته و بغضه لأهل البیت علیهم السلام، و کان ذا دهاء، و نکراء و حزم، و کان یعلم أن قتلهم علانیه یوجب رجوع الناس عنه، و ذهاب ملکه، و خروج الناس علیه، فکان یداریهم ظاهرا علی أی حال، و لذا صالحه الحسن علیه السلام، و لم یتعرض للحسین علیه السلام، و لذلک کان یوصی ولده بعدم التعرض [ صفحه 542] للحسین علیه السلام، لأنه کان یعلم أن ذلک یصیر سببا لذهاب دولته.اللهم العن کل من ظلم أهل بیت نبیک، و قتلهم، و أعان علیهم، و رضی بما جری

علیهم من الظلم و الجور، لعنا وبیلا، و عذبهم عذابا ألیما، و اجعلنا من خیار شیعه آل محمد و أنصارهم، و الطالبین لثارهم مع قائمهم صلوات الله علیهم أجمعین [1436] .روی الشیخ الصدوق باسناده، عن ابراهیم الکرخی، قال: قلت لأبی عبدالله علیه السلام - أو قال له رجل -: أصلحک الله ألم یکن علی علیه السلام قویا فی دین الله؟ قال: بلی، قال: و کیف ظهر علیه القوم؟ و کیف لم یدفعهم؟ و ما منعه من ذلک؟ قال: آیه فی کتاب الله عزوجل منعته، قال: و أی آیه هی؟ قال: قوله عزوجل: (لو تزیلوا لعذبنا الذین کفروا منهم عذابا ألیما) [1437] و انه کان لله عزوجل ودائع مؤمنون فی أصلاب قوم کافرین و منافقین، و لم یکن علی علیه السلام لیقتل الآباء حتی یخرج الودائع، فلما خرجت الودائع ظهر علی من ظهر فقاتله، و کذلک قائمنا أهل البیت لن یظهر أبدا حتی یظهر ودائع الله عزوجل، فاذا ظهر صلوات الله علیه علی من ظهر فیقتلهم [1438] .

المعتمد الحسن بن علی علیه السلام، و أما القائم علیه السلام فروی أنه هرب خوفا من المتوکل لأنه أراد قتله.و کان أول من استفتح بالظلم من أخر علیا علیه السلام عن الخلافه، و غصب فاطمه علیهاالسلام میراث أبیها، و قتل المحسن فی بطن امه، و وجأ عنق سلمان، و کسر أضلاع عبدالله بن مسعود، و قتل سعد بن عباده، و مالک بن نویره، و داس بطن عمار بن یاسر، و نفی أباذر الی الربذه، و أشخص عمار بن قیس، و غرب الأشتر النخعی، و أخرج عدی بن حاتم الطائی، و سیر عمر بن زراره الی الشام، و نفی کمیل بن زیاد الی العراق، و خاض فی دم محمد بن أبی بکر، و نکب کعب بن الجبل، و نفی جاریه بن قدامه، و عذب عثمان بن حنیف، و عمل ما عمل بحباب بن زهیر، و شریح بن هانی، و نحو هؤلاء ممن مضی قتلا، أو عاش فی غصه ذلیلا.لولا حدود من صوارم أمضی مضاربها الخلیفهلنشرت من أسرار آل محمد نکتا لطیفهو أریتکم أن الحسین اصیب فی یوم السقیفهو لأی شی الحدت باللیل فاطمه الشریفهفانظروا یا اخوانی الی فعل أوائلهم، و اقتفاء أرجاس بنی امیه آثارهم، یقتلون من قاربهم، و یعذبون من ظاهرهم، کقتل معاویه عمار بن یاسر، و زید بن صوحان، و صعصعه بن صوحان، و حنیف بن ثابت، و أویس القرنی، و مالک بن الأشتر، و محمد بن أبی بکر، و هاشم بن مرقال، و عبدالرحمن بن حسان و غیرهم.و تسلیط زیاد بن سمیه علی قتل الالوف من الشیعه، و هو الذی دس فی قتل الحسن علیه السلام الی جعده بنت الأشعث بن قیس، و تبعه ابنه یزید علی ذلک، حتی قتل

الحسین علیه السلام فی نیف و سبعین رجلا، منهم تسعه من بنی عقیل، و ثلاثه من بنی جعفر، و تسعه من بنی علی علیه السلام، و أربعه من بنی الحسن علیه السلام، و سته من بنی الحسین علیه السلام، و الباقی من أصحابه، مثل حبیب بن مظاهر، و مسلم بن عوسجه، و نافع بن هلال و أضرابهم.ثم تسلط علی الشیعه عبیدالله بن زیاد، فجعل یصلبهم علی جذوع النخل، و یقتلهم ألوان القتل، و هو الذی خرب سناباذ لما رجم أهلها من کان مع رأس [ صفحه 544] الحسین علیه السلام، فبقیت خرابا الی یومنا هذا.ثم تسلط آل الزبیر علی الحجاز و العراق، فقتلوا المختار بن أبی عبید، و السائب بن مالک، و عبدالله بن کامل و نحوهم، و کان [1439] قد حبسوا محمد بن الحنفیه یریدون احراقه، و نفوا عبدالله بن العباس الی الطائف و مات بها.ثم استولی مروان بن الحکم، و قتل عبدالله بن معاویه بن جعفر بالهرات، ثم استولی عبدالملک بن مروان، و سلط الحجاج علی الحجازیین و العراقیین، فقتل سعید بن جبیر، و قتل یحیی بن ام الطویل، و میثم التمار [1440] ، و کمیل بن زیاد، و قنبرا و أشباههم، حتی محی آثار أهل البیت علیهم السلام.و قتل زید بن علی بن الحسین علیه السلام علی ید نصر بن خزیمه الأسدی، و صلبه یوسف بن عمر بالکناسه عریانا، فکسی من بطنه جلده سترت عورته، و بقی مصلوبا أربع سنوات، لا یقدر أحد أن یندب علیه، و ألقوا امرأه زید علی المزبله بعد ما دقت بالضرب حتی ماتت.ثم تبعه الولید بن یزید، و أنفذ الی یحیی بن مسلم بن جون فی عشره آلاف فارس، و لیس مع یحیی یومئذ الا مائه و خمسون

رجلا، فقتلوا أجمعون، و بقی یحیی یقاتل حتی قتل یوم الجمعه، ثم صلب و احرق و ذری، و هکذا فعل بأشیاعهم و التابعین لهم، و لله در من قال:کأن الرزایا ظلم آل محمد اذا مر قوم جاء قوم علی الأثرفانظروا یا اخوانی الی حال من تبع بنی امیه الأرجاس، الی أن ظهرت الدوله العباسیه، افتتح أبومسلم بقتل عبدالله بن الحسن بن الحسن بخراسان، ثم سل المنصور سیفه فی آل علی علیه السلام، فقتلهم فی کل ناحیه، و قصدهم بالجیوش من کل وجه، و حمل عبدالله بن الحسن فی أحد عشر رجلا، و هم: علی بن الحسن بن علی، و الحسن بن جعفر بن الحسن بن علی و نحوهم، من الحجاز الی العراق فوق الأقتاب بالقیود و الأغلال، و خلدهم فی سجنه معذبین حتی ماتوا کلهم، و خرج [ صفحه 545] محمد بن عبدالله و قاتل حتی قتله حمید بن قحطبه بن عیسی بن موسی، و بنی جامع المنصور، و جعل أساسه علی السادات من آل الرسول، و یقال: انه دس فی سور الرقه کثیرا منهم.نقل أنه لما بنی المنصور الأبنیه ببغداد، جعل یطلب العلویه طلبا شدیدا، و یجعل من ظفر منهم بالاسطوانات المجوفه المبنیه من الجص والآجر، و ظفر ذات یوم بغلام منهم حسن الوجه علیه شعر أسود من ولد الحسن بن علی علیهماالسلام، فسلمه الی البناء الذی کان یبنی له، فأمر أن یجعله فی جوف اسطوانه و یبنی علیه، و وکل به من ثقاته من یرعی ذلک، فجعله البناء فی جوف اسطوانه، فدخلته رقه علیه و رحمه له، فترک فی الاسطوانه فرجه یدخل منها الروح، و قال للغلام: لا بأس علیک، فاصبر انی ساخرجک اذا جن

اللیل، فلما جن اللیل جاء البناء فی ظلمته و أخرج ذلک العلوی من جوف تلک الاسطوانه، و قال له: اتق الله فی دمی، و دماء الفعله الذین کانوا معی، و غیب شخصک، فانی أخرجتک فی ظلمه هذا اللیل؛ لأنی خفت ان ترکتک فی جوفها یکون رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم خصمی بین یدی الله، ثم أخذ شعره بآلات الجصاصین ما أمکن، و قال له: لا ترجع الی امک.قال الغلام: فان کان هذا هکذا، فعرف امی أنی نجوت و هربت لتطیب نفسها، و یقل جزعها و بکاؤها، و انه لم یکن لعودی الیها وجه، فهرب الغلام و لا یدری أین قصد من أرض الله، قال البناء: و کان ذلک الغلام عرفنی مکان امه، و أعطانی شعره، فانتهیت الیها فی الموضع الذی کان دلنی علیه، فسمعت دویا کدوی النحل من البکاء، فعلمت أنها امه، فدنوت منها، و عرفتها خبر ابنها، و أعطیتها شعره و انصرفت.فلما ولی الدوانیقی قتل عبدالله بن محمد بن عبدالله الحسنی بالسند علی ید هشام بن عمر التغلبی، و خنق عبدالله بن الحسن فی حبسه، و قتل ابنیه محمدا و ابراهیم علی ید عیسی بن موسی العباسی، و هزم ادریس بفخ حتی وقع علی الأندلس فریدا، و ما مات الدوانیقی الا أن ملأ سجونه من أهل بیت النبوه.و اقتفیت هذه الآثار، حتی قتل فی أیام المهدی الحسین بن علی بن الحسن ابن علی بن أبی طالب علیهماالسلام، و عبدالله بن اسحاق بن ابراهیم بن الحسن بن [ صفحه 546] علی علیهماالسلام، و عبدالله بن الحسن بن علی بن الحسین المعروف بالأفطس، و کان مع القوم بفخ، و قتل یحیی بن زید

بالسجن بالجوع و العطش، و یحیی بن عبدالله بن الحسن الی تمام ست مائه رجل من أولاد فاطمه علیهماالسلام قتلوا فی مقام واحد.و قتل المأمون محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن الحسن بن الحسن علیه السلام، و کان قد خرج و معه أبوالسرایا علی بن هرثمه بن اعین.و قتلوا من اصحاب زین العابدین علیه السلام مثل خالد الکابلی، و سعید بن جبیر و من اصحاب الباقر علیه السلام مثل بشر الرحال، و الکمیت بن زید، و مثل المعلی بن الخنیس من اصحاب الصادق علیه السلام.و قتل المتوکل من أصحاب الرضا علیه السلام، مثل یعقوب بن السکیت الأدیب، و سبب قتله انه کان معلما للمعین و المؤید ابنی المتوکل، وکان ذات یوم حاضرا عند المتوکل اذ اقبلا، فقال له: یا یعقوب أهما أحب الیک ام الحسن و الحسین؟ فقال: و الله ان قنبرا غلام علی خیر منهما و من ابیها، فقال المتوکل: سلوا لسانه من قفاه، فمات رحمه الله علیه، و مثل دعبل الخزاعی.و انتهت بالمتوکل العداوه لاهل البیت علیهم السلام الی ان امر بهجو علی و فاطمه و أولادها علیهم السلام، فهجاهم ابن المعتز، و ابن الجهم، و ابن سکره، و آل أبی حفصه و نحوهم، و صار امر المتوکل الی ان امر بهدم البناء علی قبر الحسین علیه السلام، و احراق مقابر قریش.ثم جری الظلم علی ذلک الی ان هدم سبکتکین مشهد الرضا علیه السلام، و اخرج منه وقر الف جمل مالا و ثیابا، و قتل عده من الشیعه.قیل: و ممن دفن حیا من الطالبیین عبدالعظیم الحسنی بالری، و محمد بن عبدالله بن الحسن، و لم یبق فی بیضه الاسلام بلده الا قتل فیها

طالبی او شیعی حتی تری العامه یسلمون علی من یعرفونه دهریا او یهودیا او نصرانیا، و یقتلون من عرفوه شیعیا، و یسفکون دم من اسمه علی.الا تسمعون بیحیی المحدث کیف قطعوا لسانه ویدیه و رجلیه، و ضربوه الف سوط ثم صلبوه، و بعلی بن یقطین کیف اتهموه، و بزراره بن أعین کیف جبهوه، و أبی تراب المروزی کیف حبسوه، و منصور بن الزبرقان من قبره کیف نبشوه. [ صفحه 547] و لقد لعن بنو امیه علیا علیه السلام ألف شعر فی الجمع و الأعیاد، و طافوا باولاده فی الأمصار و البلاد، و لیس فیها مسلم ینکر ذلک، حتی ان خطیبا من خطبائهم بمصر نسی اللعنه فی الخطبه، فلما ذکرها قضاها فی الطریق، فبنی فی ذلک الموضع مسجد، و سموه الذکر یتبرکون به، ثم انهم لم یرضوا بذلک حتی قالوا: مات ابوطالب کافرا و سکتوا عن الاول و الثانی، فیا عجباه بقیت آثارکسری الی الآن، و آثار رسول الله دارسه، و أعلامه طامسه زیرنویس=المنتخب ص 6-10.@ انا لله و انا الیه راجعون، و الحمدلله علی التمام.و جاء فی آخر نسخه الاصل: صوره تاریخ خط المؤلف دام ظله بمحمد و آله، قال أیده الله تعالی: هذا ما اتفق تخریجه من اخبار تلائم شرح اللهوف، و تناسب وقایع القتلی من اهل الطفوف.و قد کنت فیما مضی سنه مائه و نیف بعد الف من الهجره، جمعت منها نبذا، و الفت علی شاکلتها طرفا، الی ان وقع فی یدی نسختا البحار و منتخب المراثی فالتقطت فرائدها، و جمعت فوائدهما، و اضفتهما الی ما الفته سابقا، فجاء بحمد الله کتابا جامعا، لکن النسخ التی فی بلدنا کانت عزیزه جدا، و سقیمه

بتا، فلم آل جهدا فی تصحیحه، و لم ازل مجدا فی تهذیبه.فمن وجد فیه هفوه، فلیقبل معذرتی، و لیقل عثرتی، و لیصفح عن زلتی، و لیرفع کبوتی، بل علیه ان یجید بقلم الاصلاح نصحا، و یضرب عن سوء ذکری صفحا، و یطوی عن مثالبه کشحا، و یجود بمحاسنه فضلا و اکراما، لیحشر فی زمره من اذا مروا باللغو مروا کراما، فان البقه فی بلاد الجبل شواء، و اللعقه من العسل لذاء المرضی شفاء، و لیس کتابی هذا الا کعظام فی جراب، او کشن ماء فی سراب، و انهما قد تنفعا لمساکین جوعی فی شفا جرف خراب، و صعالیک عطشی طالبی شراب.فوافق تاریخ التمام سنه ثمانیه عشر و مائه بعد الف من هجره من هاجرها الی الکهف، علی هاجرها المقدس الصلاه و السلام، و علی اله الغر الکرام التحیه [ صفحه 548] و الاکرام، صلاه متتابعه علی مر الکرور و الاعوام، ما ناح القمری و صاح الحمام.و قد وفق الکریم المنان الفقیر الی الله عبدالله بن ناصر بن حمیدان الخطی لاتمام هذا الکتاب، المسمی بتظلم الزهراء، من خط المصنف حفظه الله من موجبات التلف و التأسف، فی الیوم الخامس عشر من ربیع الثانی، سنه الرابعه و العشرین و مائه و الف من الهجره النبویه، علی مهاجرها و اله الف الف سلام و تحیه، فی البلده المحروسه قزوین.و تم تصحیح الکتاب و تحقیقه و التعلیق علیه فی الیوم السادس و العشرین من شهررمضان المبارک سنه (1416) ه ق علی ید العبد الفقیر المحتاج الی عفو ربه الکریم السید مهدی الرجائی فی بلده قم المقدسه.

عنها زوجها. الصحاح.

[3] القنا جمع قناه و هی الرمح. الصحاح.

[4] التبار: الهلاک، و تبره تتبیرا أی: کسره و أهلکه. الصحاح.

[5] المعزز - خ.

[6] القسور: الأسد. الصحاح.

[7] الغضنفر: الاسد، و رجل غضنفر: غلیظ الجثه. الصحاح.

[8] نهج البلاغه ص 409 رقم الرساله: 36، و من کتابه علیه السلام الی أخیه عقیل.

[9] الصمصام: السیف الصارم الذی لا ینثنی. الصحاح. [

[10] مرق السهم من الرمیه مروقا، أی: خرج من الجانب الآخر، و منه سمیت الخوارج مارقه. الصحاح.

[11] الرغام بالفتح: التراب، یقال: أرغم الله أنفه، أی: ألصقه بالرغام. الصحاح.

[12] الناموس: صاحب السر المطلع علی أمرک، والمراد به النبی صلی الله علیه و آله و سلم «منه».

[13] سکبت الماء سکبا، أی: صببته، و ماء مسکوب، أی: یجری علی وجه الأرض من غیر حفر. الصحاح.

[14] اقتباس من قوله تعالی (و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضاه الله) البقره: 207.

[15] سغب بالکسر یسغب سغبا، أی: جاع. الصحاح.

[16] الرمض: شده وقع الشمس علی الرمل و غیره، و الأرض رمضاء. الصحاح.

[17] رمقته أرمقه رمقا: نظرت الیه. الصحاح.

[18] فی الحدیث «کن حلس بیتک» أی: لا تبرح. الصحاح.

[19] فی النهج: الأرض.

[20] فی النهج: فی هوی.

[21] فی النهج: و أهل بیته.

[22] نهج البلاغه ص 283 - 282، رقم الخطبه: 190.

[23] المنتخب للطریحی ص 29.

[24] بحارالانوار 278: 44 ج 4 عن أمالی المفید و الشیخ.

[25] فی المنتخب: و یبکیهم ما أصابنا.

[26] المنتخب للطریحی ص 263 - 262.

[27] و هو بکر بن محمد الأزدی.

[28] قرب الاسناد ص 36 ح 117، و رواه فی البحار 282: 44 ح 14، و 351: 74 ح 18.

[29] النسب من الأب معلوم، و من الأم ینتهی الی شیخ الطائفه و سند الخاصه محمد بن الحسن الطوسی صاحب

کتابی التهذیب و الاستبصار «منه».

[30] صاحب الآثار الممتعه، کالاقبال، والطرائف، و الأمان، و البهجه، و جمال الاسبوع، و سعد السعود و غیرها، المتوفی سنه 664 ه ق.

[31] هو المحدث الجلیل العلامه المولی محمد باقر المجلسی قدس سره المتوفی سنه 1110 ه ق صاحب کتاب بحارالانوار.

[32] نشف الحوض الماء ینشفه نشفا: شربه. الصحاح.

[33] هو العلامه الشیخ فخر الدین بن محمد علی بن أحمد بن علی بن أحمد بن طریح النجفی المتوفی سنه 1085، کذا سرد نسبه فی أول المنتخب.

[34] قال العلامه المجلسی: هو من أجله رواتنا و مشایخنا.

[35] المسمی بتسلیه المجالس و زینه المجالس، کما فی البحار 21: 1.

[36] هو الشیخ الفاضل الحسن بن سلیمان الحلی تلمیذ الشهید الأول.

[37] الحاقه: 20 - 19.

[38] تنافسوا فیه: أی: رغبوا. الصحاح.

[39] رجل ضئیل الجسم: اذا کان صغیر الجسم نحیفا. الصحاح.

[40] و قد نزح بفلان: اذا بعد عن دیاره غیبه بعیده. الصحاح.

[41] سجم الدمع سجوما و سجاما: سال. الصحاح.

[42] القعقعه: حکایه صوت السلاح و نحوه. الصحاح.

[43] کذا فی البحار و فی الخرائج: عن مندل، عن هارون بن خارجه.

[44] فی المطبوع: حبشان.

[45] أهرأ اللحم: أنضجه، فتهرأ حتی سقط من العظم. و فی البحار: لأهرقن.

[46] الخرائج و الجرائح 248 - 247: 1. و البحار 182 - 181: 44.

[47] المناقب لابن شهرآشوب 51: 4، اثبات الهداه 585: 2 ح 50، و اختیار معرفه الرجال 299 - 298: 1 برقم: 141، و بحارالأنوار، 183: 44 ح 8 و 9.

[48] فی المناقب و اثبات الهداه: فمال، و فی المطبوع: فشال.

[49] فی المناقب: تخلصت.

[50] المناقب 51: 4، اثبات الهداه 572: 2 ح 3، و تهذیب الأحکام 470: 5 ح 293، و بحارالأنوار 183: 44 ح 10.

[51]

المناقب 52 - 51: 4، والبحار 184: 44.

[52] قال المجلسی فی البحار: «لأبی دون» أی: لأبی بکر، عبر به عنه تقیه، والدون: الخسیس.

[53] فی المناقب: و لیس لأحد.

[54] قال فی البحار: الأعسر: الشدید أو الشؤم، و المراد به اما أبوبکر أو عمر.

[55] المناقب 52: 4، و البحار 185 - 184: 44.

[56] فی المناقب: بریم.

[57] کفی ابن عباس ذما هذا و أمثاله، و هی کثیره «منه».

[58] المناقب 53 - 52: 4، و البحار 185: 44.

[59] و فی المناقب: و فی روایه غیرهما: اللهم جره الی النار، و أذقه حرها فی الدنیا قبل مصیره الی الآخره، فسقط عن فرسه فی الخندق و کان فیه نار، فسجد الحسین علیه السلام «منه» المناقب 57: 4.

[60] بحارالأنوار 187: 44 ح 16.

[61] المرأه تناغی الصبی، أی: تکلمه بما یعجبه و یسره.

[62] بحارالأنوار 188 - 187: 44، و المنتخب ص 198.

[63] اثبات الهداه 589: 2 ح 77.

[64] اثبات الهداه 589: 2 ح 71، و بحارالانوار 186: 44 ح 14.

[65] القطقطانه بالضم: موضع.

[66] اثبات الهداه 588: 2 ح 66.

[67] غافر: 71 - 70.

[68] اثبات الهداه 589: 2 ح 76.

[69] قوله «فلما قاتلوا» أی: تهیأوا عازمین علی القتال. و المراد بالیوم الثالث لعله خامس المحرم، لوصوله علیه السلام فی ثانیه، أو بعد خامسه بقرینه منع الماء. و فی سیاق الخبر تشویش، کما لا یخفی، و حمل «قاتلوا» علی معنی قتلوا، و کون هذا بعد شهادته محتمل و ان کان بعیدا «منه».

[70] الرسل بالکسر: الرفق والتؤده، و بالفتح: السهل من السیر. القاموس.

[71] فی مجمع البحرین و القاموس: رضوی جبل بالمدینه انتهی. و الظاهر أن المراد أنه علیه السلام أتی بجبال رضوی مع من فیها من الأرواح و الملائکه، و

أری علیه السلام أصحابه مکانهم و منزلتهم، کی یحتملوا السیوف، و یتحملوا للحتوف، و لا یجزعوا من کثره الأعداء، و یتصبروا علی البأساء و الأواء، فهم بعد الشهاده أیضا کما أراهم الی قیام القائم علیه السلام «منه».

[72] لا یخفی فیما فی هذا الخبر من التمثیل و الاستعارات، کاستعاره المصافحه لمسخه المشفق، و القعود علی السریر للاستیلاء أو الاختصاص، کما فی قوله تعالی (الرحمن علی العرش استوی) «منه».

[73] الخرائج و الجرائح 254 - 253: 1 ح 7، و البحار 89: 45 ح 27.

[74] مناقب آل أبی طالب لابن شهرآشوب 65: 4، و البحار 189: 44.

[75] و فی المناقب: مشهر، و نهره و انتهره أی: زبره و زجره، کذا فی القاموس و المجمع، و کأن المراد به أنه فحاش، أو یزجر السائل، أو طالبه العلم، علی ما فسر به قوله تعالی (و أما السائل فلا تنهر) «منه».

[76] فی المناقب: أصاب.

[77] مناقب آل أبی طالب 65: 4، و البحار 190 - 189: 44.

[78] فی المناقب: و قدم.

[79] فی البحار و المناقب: بردیه.

[80] فی الکتابین: فیهما.

[81] و لعل العصا کنایه عن الاماره و الحکم، قال الجوهری: قولهم «لا ترفع عصاک عن أهلک» یراد به الأدب، و انه لضعیف العصا، أی: الترعیه، و یقال أیضا: انه للین العصا، أی: رفیق حسن السیاسه لما ولی، انتهی. أی: لو کان لنا فی سیرنا فی هذه الغداه ولایه و حکم أو قوه، لأمست ید عطائنا علیک صابه و السماء کنایه عن ید الجود و العطاء. و الاندفاق: الانصباب، و غیر الدهر کعنب أحداثه «منه».

[82] مناقب آل أبی طالب 66 - 65: 4، و البحار 190: 44.

[83] مناقب آل أبی طالب 66: 4، و البحار 191 - 190: 44.

[84] مناقب

آل أبی طالب 66: 4.

[85] فی البحار: أورده فی کتاب له فی مقتل آل الرسول، أن اعرابیا جاء الی الحسین علیه السلام.

[86] بحارالأنوار، 197 - 196: 44 ح 11.

[87] لم أعثر علی کتاب منتخب آثار أمیرالمؤمنین علیه السلام.

[88] کذا فی الروضه، و فی المنتخب: بیده نحو السماء.

[89] روضه الواعظین ص 160 - 159، و المنتخب ص 157 مع تلخیص و اختلاف یسیر فیهما.

[90] مناقب آل أبی طالب 66: 4، و البحار 191: 44.

[91] فی المناقب: وفت. لعله من الدفیف، و کأنه عن أن امی لیست من جنس أمک، فلا تدف معها و لا تصف «منه».

[92] مناقب آل أبی طالب، 66: 4، و البحار 191: 44.

[93] فی المناقب و البحار: أفارقه.

[94] مناقب آل أبی طالب 75: 4، و البحار 194: 44.

[95] مناقب آل أبی طالب 69: 4، و البحار 193: 44.

[96] قد أخرج هذا الخبر فی مناقب سیده البتول و ولدها، من جمله معجزات أبی محمد الحسن علیه السلام، فلعلهما واقعتان لکلیهما علیهماالسلام، أو یکون الاختلاف من الرواه «منه».

[97] بحارالانوار 186 - 185: 44.

[98] کذا فی المناقب، و فی البحار: المحاسن.

[99] فی المطبوع: حجبی. [

[100] قوله «سفرناه» أی: حسبک انا کشفنا الستر عنک. «منه».

[101] مناقب آل أبی طالب 69: 4، والبحار 193: 44، و قال فی البحار: قوله «لو هبت الریح من جوانبه» الضمیر اما راجع الی الدعاء کنایه عن أنه یجول فی مقام لو کان مکانه رجل لغشی علیه مما یغشاه من أنوار الجلال. و یحتمل ارجاعه الیه علیه السلام علی سبیل الالتفات، لبیان غایه خضوعه و ولهه فی العباده بحیث لو تحرکت ریح لأسقطته.

[102] روضه الواعظین ص 156 والبحار 263: 43 ح 10.

[103] فی القاموس: ایها بالفتح و بالنصب أمر بالسکوت انتهی. و المراد علی

تقدیر کون النسخ ایها کما هنا، أمره علیه السلام الحسن بالسکوت، والاطمئنان قولا، و استنهاضه بالأرکان عملا، و لا یخفی ما فیه من البعد، و الظاهر ایه بکسر الهاء، أو مع التنوین اذا وصلته بما بعده، و المراد استزاده العمل الخاص، أو أی عمل کان، و هذا هو الصریح من تضاعیف اللغه بل من صریحها «منه».

[104] الارشاد 128: 2، والبحار 276: 43 ح 45.

[105] مناقب آل أبی طالب 68: 4، والبحار 191: 44.

[106] فی المناقب: بیدی.

[107] مناقب آل أبی طالب 68: 4، و البحار 192 - 191: 44.

[108] فی اللهوف: لتشد.

[109] اللهوف فی قتلی الطفوف ص 51.

[110] المنتخب للطریحی ص 174 - 173 مع اختلاف یسیر فی بعض الألفاظ.

[111] فی المنتخب بین نخیل و بساتین.

[112] فی المنتخب: فقاد.

[113] ما بین المعقوفتین من المنتخب.

[114] ما بین المعقوفتین من المنتخب.

[115] فی المنتخب لجمعکم.

[116] فی المنتخب: العالم.

[117] الزیاده من المنتخب.

[118] فی المنتخب: مصباح.

[119] صدأ الحدید: و سخه. الصحاح.

[120] فی المنتخب: و سلمه أخاه.

[121] فی المنتخب: بالثناء للساده الأمناء.

[122] فی المنتخب: غفرت.

[123] فی المنتخب: من حقی و نصیبی و صفحت عما سوءتنی به.

[124] فی المنتخب: و قد سوأتهما فی ذلک.

[125] المنتخب ص 165 - 163.

[126] فی المنتخب: کیف تصنع؟.

[127] دبیق کأمیر: بلد بمصر منها الثیاب الدبیقیه. القاموس.

[128] فی المنتخب: لقد.

[129] الزیاده من المنتخب.

[130] المنتخب فی جمع المراثی و الخطب ص 23 - 21.

[131] فی المنتخب: فاه.

[132] المنتخب ص 108.

[133] المنتخب ص 112.

[134] الخشفه: ولد الغزاله، مجمع البحرین.

[135] المنتخب ص 124 - 123.

[136] الأنعام: 160.

[137] لم أعثر علی الحدیث فی المنتخب.

[138] فی المنتخب: ستی.

[139] فی المنتخب: سقوف.

[140] قاظ یومنا: أی اشتد حره. الصحاح.

[141] فی المنتخب: تسبیح ذلک الملک.

[142] المنتخب ص 240.

[143] فی المنتخب:

یا أبه.

[144] ما بین المعقوفتین من المنتخب.

[145] المنتخب ص 264 - 263.

[146] ما بین المعقوفتین من المنتخب.

[147] المنتخب ص 285.

[148] العجوه بالحجاز التمر المحشی و تمر بالمدینه. القاموس.

[149] ناواه: عاداه.

[150] الدس: الاخفاء، و الدسیس، من تدسه لیأتیک بالأخبار، أی: أین أرسلتهما خفیه لیأتیاک بالخبر. البحار.

[151] الصافات: 148 - 147.

[152] بحارالانوار 275 - 273: 43 عن الخرائج، و اثباه الهداه 559: 2 ح 16.

[153] من هنا الی آخر الفصل غیر موجود فی النسختین.

[154] فی البحار: فی أرضه.

[155] فی البحار: تنمی، و کذا بعده.

[156] بحارالانوار 3 - 2: 43 ح 1 عن الأمالی.

[157] آل عمران: 42.

[158] بحارالأنوار 25 - 24: 43.

[159] المنتخب ص 146 - 144.

[160] بحارالأنوار: 9 ح 16.

[161] مناقب آل أبی طالب 51: 4، و بحارالأنوار 206: 44 ح 2.

[162] قوم جله بالکسر: عظماء ساده ذووا أخطار. القاموس.

[163] مناقب آل أبی طالب 41 - 38: 4، و البحار 208 - 207: 44.

[164] فی البحار: قال الجوهری: ابن السکیت: البغاث طائر أبغث الی الغبره دوین الرخمه بطی ء الطیران، و قال الفراء: بغاث الطیر شرارها و ما لا یصید منها. و قوله «مقلاه» لعله من القلی بمعنی البغض، أی: لا تحب الولد، و لا تحب زوجها لتکثر الولد، أو من قولهم قلا العیر اتنه یقلوها قلوا اذا طردها، و الصواب أنه من قلت، قال الجوهری: المقلات من النوق التی تضع واحدا ثم لا تحمل بعدها، و المقلات من النساء التی لا یعیش لها ولد. و قال: النزور: المرأه القلیله الولد.

[165] فی المناقب: نهکت. فی البحار: نهکته الحمی اذا جهدته و أضنته، و نهکه أی: بالغ فی عقوبته، و الأصوب نکهته، قال الجوهری: استنکهت الرجل فنکه فی وجهی ینکه و ینکه

نکها اذا أمرته بأن ینکه لتعلم أشارب هو أم غیر شارب.

[166] الاعراف: 58.

[167] مناقب آل أبی طالب 67: 4، و البحار 209: 44.

[168] الزلیق: السقط، و زلق ککتف من ینزل قبل أن یولج. القاموس.

[169] المنتخب ص 44 - 43.

[170] ذرفت العیون: اذا جری دمعها. النهایه.

[171] اللهوف ص 5 - 4.

[172] اللهوف ص 5.

[173] اللهوف ص 5.

[174] المنتخب ص 29.

[175] آل عمران: 38.

[176] فی البحار: شبیه - خ.

[177] فی البحار: تصیر.

[178] بحارالأنوار 286 - 285: 44 ح 23 عن العیون و الأمالی.

[179] بحارالأنوار 278: 44 ح 1 عن الأمالی. و روی نظیره فی الکافی من کتاب الایمان و الکفر «منه».

[180] بحارالأنوار 278: 44 ح 4 عن الأمالی.

[181] بحارالأنوار 279: 44 ح 7 عن الأمالی. و الحقب کنایه عن الدوام.

[182] بحارالأنوار 291: 44 ح 32 عن کامل الزیارات.

[183] الظاهر أن المراد أن لکل سر من حیث أنه سر ثوابا أزید من العلانیه، بخلاف الدمعه فینا، فان سره أنقص ثوابا من العلانیه أو مساو «منه».

[184] بحارالأنوار 287: 44 ذیل ح 25، و قال لعل المعنی أن اسرار کل مصیبه و الصبر علیها موجب للثواب، الا البکاء علیهم. و یحتمل أن یکون تصحیف «شی ء» أی: لکل شی ء من الطاعات ثواب مقدر الا الدمعه فیهم فانه لا تقدیر لثوابها.

[185] بحارالأنوار 281: 44 ح 13 عن الأمالی.

[186] فی البحار: مسائلک.

[187] بحارالأنوار 292: 44 ح 35 عن کامل الزیارات.

[188] فی البحار: فیمثلون.

[189] فی البحار: بالرحمه.

[190] تسنیم: ماء فی الجنه یجری فوق الغرف، أو عین علیهم تتسنم من فوق. القاموس.

[191] الرضراض: الحصا أو صغارها. البحار.

[192] فاح المسک فوحا و فیحا: انتشرت رائحته، و لا یقال فی الکریهه أو هو عام. القاموس.

[193] و نعم الله

بک و نعمک: أقربک عین من تحبه، أو أقر عینک بمن تحبه. القاموس.

[194] اسناد السقی الیها مجازی تشبیها «منه».

[195] العوسجه: شوک، جمع عوسج. القاموس.

[196] تقدیمهما - خ.

[197] بحارالأنوار 291 - 289: 44 عن کامل الزیارات ص 101 - 100.

[198] البقره: 84.

[199] فی المنتخب: عهود.

[200] بنی امیه - خ.

[201] فی المنتخب: خزنه الجنان.

[202] المنتخب. ص 171، و بحارالأنوار 305 - 304: 44 عن تفسیر الامام العسکری علیه السلام ص 370 - 368.

[203] الزیاده من البحار:

[204] بحارالانوار 288: 44 ح 28 عن ثواب الأعمال. و 287: 44 ح 25.

[205] ما بین المعقوفتین غیر موجوده فی البحار. و لعله اسم شاعر أنشأ المراثی له علیه السلام.

[206] بحارالأنوار 282: 44 ح 15 عن الأمالی و الثواب و کامل الزیارات.

[207] الزیاده من المنتخب.

[208] فی المنتخب: نصرتنا.

[209] الوجنه مثلثه و بضمتین: ما ارتفع من الخدین.

[210] الفخ موضع بمکه دفن فیها أبوعمر، کذا فی القاموس. و قال فی مجمع البحرین: یوم فخ کان أبوعبدالله الحسین بن علی بن الحسن ابن عم موسی الکاظم علیه السلام دعا الی نفسه، و قد قال له موسی بن جعفر علیهماالسلام حین ودعه: یا ابن عم انک مقتول فاجد الضراب، فان القوم فساق، فقتل بفخ کما أخبر به علیه السلام انتهی.

[211] الثکل بالضم: فقدان الحبیب أو الولد. القاموس. و فی المنتخب: و الصعقات.

[212] فی المنتخب: و آل رسول الله منهتکات.

[213] المنتخب ص 28 - 27.

[214] بحارالانوار 284: 44 ح 19 عن الأمالی و کامل الزیارات.

[215] بحارالأنوار 280: 44 ح 10 عن کامل الزیارات.

[216] المنتخب ص 29.

[217] المنتخب ص 29.

[218] بحارالانوار 296 - 293: 44، و المنتخب للطریحی ص 359 - 358.

[219] المنتخب ص 449.

[220] من هنا الی أول المقدمه الثالثه غیر موجود

فی النسختین، و لم أعثر علیه فی البحار.

[221] لم أعثر علی الحدیث فی البحار.

[222] لم أعثر علی کتاب ذخائر الأفهام.

[223] یحتمل أن یکون «فی» للسببیه، مثل قوله تعالی (فذلک الذی لمتننی فیه) أی: بسبب البکاء و التعزی «منه». أقول: و فی المطبوع من الکتاب: فیها.

[224] مقتل أبی عبدالله علیه السلام للطریحی، مخطوط لم نعثر علیه، و هو غیر کتابه المنتخب، کما أشار الی ذلک فی الذریعه.

[225] مقتل أبی عبدالله علیه السلام للطریحی - مخطوط.

[226] فی الکافی: ذریاتهم.

[227] فروع الکافی 147: 4 ح 7. و البحار 95: 45 ح 40.

[228] لتقتل - خ.

[229] بحارالأنوار 203 - 202: 45 ح 4 عن أمالی الصدوق ص 113 - 112.

[230] بحارالأنوار 284 - 283: 44 ح 17 عن أمالی الصدوق ص 113.

[231] فی الأمالی: فیه لمنزله.

[232] بحارالأنوار 284: 44 ح 18 عن أمالی الصدوق ص 114.

[233] فی المصباح: مم.

[234] خضل کفرح و اخضل و أخضله: بله. القاموس.

[235] مصباح المتهجد ص 782.

[236] فی العلل والبحار: بشار.

[237] فی الأصل: منهم.

[238] البقره: 65.

[239] بحارالأنوار 271 - 269: 44 عن علل الشرایع ص 227 - 225.

[240] یوسف: 85.

[241] بحارالأنوار 109: 46 ح 2 عن الخصال و الأمالی و کامل الزیارات، و المنتخب ص 93 - 92.

[242] النساء: 141.

[243] فی البحار: و أنا.

[244] الزیاده من المصدر.

[245] بحارالأنوار 272 - 271: 44 عن عیون أخبار الرضا علیه السلام 204 - 203: 2 ح 5.

[246] بحارالانوار، 205 - 204: 45 ح 6 عن کامل الزیارات ص 77.

[247] ذرفت أی: سالت.

[248] بحارالانوار 205: 45 ح 8 عن کامل الزیارات ص 79.

[249] بحارالأنوار 202 - 201: 45 ح 3 عن الأمالی.

[250] المنتخب ص 39.

[251] مریم: 7.

[252] بحارالأنوار 211: 45 ح 22 عن کامل

الزیارات.

[253] فی البحار: الحسین.

[254] بحارالأنوار 211: 45 ح 26 عنه.

[255] فی البحار: زید.

[256] بحارالأنوار 216 - 215: 45 ح 38 و 39 عن مناقب آل ابی طالب 54: 4.

[257] بحارالأنوار 226: 45 ح 20 عن کامل الزیارات ص 115.

[258] بحارالأنوار 214: 45 ح 35 عنه.

[259] فی الأصل: أکفت. و قال المؤلف فی الهامش: أکفت أصله أکفأت، قلبت همزته ألفا فاسقطت و جاء لازما بمعنی مال، و متعدیا بمعنی قلب. قال فی القاموس: کفأه کمنعه کبه و قلبه کأکفاه، و قال أیضا: أکفأ مال و امال و قلب انتهی. «منه».

[260] ما بین المعقوفتین من المصدر.

[261] فی البحار: منزلهم.

[262] بحارالانوار، 208 - 206: 45 ح 13 عنه.

[263] فی البحار: و خذل الله من خذلکم.

[264] کبحت الدابه: اذا جذبتها الیک باللجام لکی تقف و لا تجری. البحار.

[265] فی البحار: نأرها.

[266] فی هامش النسخه: تقلقلت.

[267] بحارالأنوار 209 - 208: 45 ح 14 عنه.

[268] فی البحار: فانهم.

[269] بحارالانوار 225 - 224: 45 ح 17 عن کامل الزیارات ص 87 - 86.

[270] خضدت الشجر: قطعت شوکها.

[271] ورس گیاهی است مانند کنجد که در یمن می باشد و یک سال که گشته شد تا بیست سال باقی می ماند و از أقسام خوشبوست، و این معنا را مولانا خلیل الله تفسیر کرده و در کتب لغت به نظر نرسیده «منه».

[272] أمرعت الأرض: شبع غنمها و أکلأت فی الشجر و البقر.

[273] الجلب: اختلاط الصوت کالجلبه. القاموس.

[274] بحارالأنوار 235 - 233: 45.

[275] بحارالأنوار 235: 45.

[276] بحارالأنوار 236 - 235: 45.

[277] بحارالأنوار 240: 45 ح 10 عن کامل الزیارات ص 93.

[278] بحارالأنوار 300: 44 ح 1 عن عیون أخبار الرضا علیه السلام 47: 2 ح 178.

[279] بحارالأنوار 305: 44

ح 19 عن الکافی 548: 6 ح 13.

[280] بحارالأنوار 301: 44 ح 10 عن کامل الزیارات ص 67.

[281] بحارالأنوار 303: 44 ح 16 عنه.

[282] أمالی الصدوق ص 126 - 125.

[283] فی البحار: خدنا.

[284] فی البحار: النوفلی.

[285] بحارالأنوار 309: 44 عن کتاب الزام النواصب.

[286] المنتخب ص 214 - 213.

[287] نهج الحق ص 307.

[288] نهج الحق 312.

[289] ربیع الأبرار 551: 3.

[290] ربیع الأبرار 548: 3.

[291] لم أعثر علی کلامه فی الاحقاق، و کذا بعده.

[292] الصافی 127 - 126: 4.

[293] فی المنتخب: قبله.

[294] فی المنتخب: وقد.

[295] المنتخب ص 276 - 274.

[296] فی البحار: رحمکم.

[297] الفجر: 27.

[298] بحارالأنوار 219 - 218: 44 ح 8.

[299] بحارالأنوار 297: 44 ح 1.

[300] فی البحار: البؤس.

[301] بحارالأنوار 297: 44 ح 2.

[302] بحارالأنوار 224: 44 ح 3 عن الأمالی ص 115.

[303] فی البحار: و حدث.

[304] بحارالأنوار 224: 44 ح 4.

[305] فی البحار: ابن حشیش.

[306] بحارالأنوار 228: 44 ح 9.

[307] بحارالأنوار 235: 44 ذیل ح 22.

[308] فی البحار: مسلمه.

[309] ما بین المعقوفتین من البحار.

[310] بحارالانوار 229 - 228: 44 ح 10.

[311] المنتخب ص 54.

[312] فی البحار: نقیه.

[313] قال الجوهری: الزب بالضم الذکر انتهی، و الظاهر أن التاء الثانیه قلبت یاء کما فی أملیت ثم لحق التاء «منه».

[314] فی البحار: أرنی أرنی.

[315] بحارالأنوار 229: 44 ح 11 عن الأمالی.

[316] بحارالأنوار 231: 44 ح 14 عنه.

[317] ما بین المعقوفتین من المنتخب.

[318] المنتخب للطریحی ص 83.

[319] المنتخب ص 84.

[320] الأحزاب: 43.

[321] المنتخب ص 85.

[322] بحارالانوار 231: 44 ح 15 عن کامل الزیارات ص 55.

[323] فی البحار: یقرأ علیک.

[324] الأحقاف: 15.

[325] بحارالأنوار 233 - 232: 44 ح 17 عن کامل الزیارات ص 57.

[326] مریم: 22.

[327] تفسیر القمی 49: 2.

[328] مجمع

البیان 511: 3.

[329] اصول الکافی 465: 1.

[330] بحارالأنوار 232 - 231: 44 ح 16 عن کامل الزیارات ص 56 - 55.

[331] بحارالأنوار 237 - 236: 44 عنه.

[332] بحارالانوار 240 - 239: 44 عن الارشاد 131 - 130: 2.

[333] بحارالأنوار 240: 44 عن مناقب آل أبی طالب 62: 4.

[334] بحارالأنوار 242: 44 ح 36.

[335] فی المنتخب: فاعتل و أعاق و ضاق.

[336] قوله «موافقه» بصیغه المصدر للتعلیل لا بصیغه الفاعل علی الحالیه، کما لا یخفی «منه».

[337] المنتخب للطریحی، ص 48.

[338] المنتخب ص 48.

[339] فی المنتخب: و الأرض.

[340] المنتخب للطریحی، ص 49 - 48.

[341] المنتخب ص 49.

[342] الحسک محرکه: نبات تعلق ثمرته بصوف الغنم، ورقه کورق الرجله و أدق، و عند ورقه شوک ملزز صلب ذو ثلاث شعب. القاموس.

[343] المنتخب ص 49.

[344] فی المنتخب: الرجف.

[345] تکمش أسرع کالکمش و الجلد تقبض و اجتمع. القاموس.

[346] المنتخب للطریحی ص 285 - 284.

[347] المنتخب ص 49.

[348] اما بالسین المهمله، کما فی بعض النسخ من الکسر، أو بالشین المعجمه، کما فی اخری من کشر النعیر عن نابه، أی: کشف عنها کما فی حال التبسم، و الأخیر أظهر «منه».

[349] فی المنتخب: أیام.

[350] المنتخب للطریحی ص 50 - 49.

[351] سری عنه أی کشف.

[352] البهره: الغلبه و الکرب و العجب.

[353] کذا فی البحار، و فی الاکمال: و کانت ندبته.

[354] فی الاکمال: و اجعله وارثا وصیا، و اجعل محله.

[355] کمال الدین ص 461، و البحار 223: 44 ح 1 عن الاحتجاج.

[356] البقره: 37.

[357] بحارالانوار 245: 44 ح 44.

[358] الصافات: 107.

[359] بحارالأنوار 226 - 225: 44 ح 6 عن العیون 209: 1. و المنتخب ص 33 - 32.

[360] قد اشکل بأن الفداء ینبغی أن یکون أدون من المفدی

عنه، و هاهنا بالعکس. و اجیب بأن ذبح اسماعیل لو وقع لا نقطع نسله، فلم یوجد نبینا صلی الله علیه و آله و سلم و لا ذریته، فیکون الکل و هو اسماعیل و ذریته أشرف من الجزء، أی: الذریه فقط. و قد یخیل فی البال: أن الباء فی «بذبح عظیم» للسببیه، أی: فدینا اسماعیل بکبش من کباش الجنه، بسبب أن یوجد ذبح عظیم، أی: فانه لو لم یفد بالکبش، بل وقع الذبح علیه لا نقطع نسله، فلم یوجد الذبح العظیم و هو الحسین، و یؤیده الروایه التی فیها خبر کنس الجنه، و روایه فیها أن الله تعالی قد یحفظ الآباء للأولاد، فاذا خرجوا من الصلب أو برزوا برز آباؤهم الی مضاجعهم. و قد یجاب عن الاشکال أیضا، بأن الفداء ینبغی أن یکون أدون من المفدی عنه اذا لم یوصف بالعظیم، فلما وصف تعریضا بأن المفدی عنه لیس هکذا کان الامر بالعکس، فتأمل فیه «منه».

[361] فی المنتخب: بیضاوتان.

[362] المنتخب للطریحی ص 122 - 121، و البحار 246 - 245: 44 ح 45.

[363] فی المنتخب: ازرار.

[364] الزغب محرکه صغار الشعر و الریش و لینه، أو أول ما یبدو منهما. القاموس.

[365] المنتخب ص 122.

[366] المنتخب للطریحی ص 123 - 122.

[367] بحارالانوار 247 - 246: 44 عن مثیر الاحزان ص 17 - 16، و اللهوف ص 7 - 6.

[368] فی المنتخب: التربه.

[369] المنتخب للطریحی ص 62.

[370] اللهوف ص 6، و البحار 237: 43 عن المناقب.

[371] البحار 240: 43 ح 5.

[372] الارشاد 126: 2.

[373] قال فی البحار: نفستها به، لعل المعنی کنت قابلتها، و ان لم یرد بهذا المعنی فیما عندنا من اللغه. و یحتمل أن یکون من نفس به

بالکسر بمعنی ضن، أی: ضننت به و أخذته منها، و خلقه تخلیقا طیبه.

[374] بحارالأنوار 251 - 250: 44 ح 1.

[375] لیس فی القاموس و الصحاح فی قندیل ما یناسب المقام، و لعله اصطلاح شرعی، أو الظاهر قبیل، فی القاموس: القبیل الجماعه من الثلاثه فصاعدا «منه».

[376] الدرنوک بالضم: ضرب من الثیاب أو البسط أو الطنفسه.

[377] الزیاده من المنتخب.

[378] فی المنتخب: شراذمه من امتک.

[379] المنتخب للطریحی ص 148 - 146.

[380] فی البحار: فأنا.

[381] بحارالأنوار 250 - 248: 43 ح 24 عن کمال الدین ص 284 - 282.

[382] و فی روایه: سبعمائه عام. و فیها: فحمله جبرئیل علیه السلام معه علی طرف ریشه من جناحه. و فی آخر الروایه: قال فطرس: له علی مکافاه یا محمد، لا یزوره زائر الا أبلغه عنه الزیاره، و لا یسلم علیه مسلم الا أبلغته سلامه، و لا یصلی علیه مصلی الا أبلغته صلاته، ثم ارتفع طائرا الی السماء ببرکه الحسین علیه السلام، و هو یقول: من مثلی؟ و أنا عتیق الحسین ابن فاطمه و عتیق جده، و هو لا یعرف بین الملائکه الا أن یقال: هذا مولی الحسین علیه السلام «منه».

[383] بحارالانوار 244 - 243: 43 ح 18 عن الأمالی ص 121.

[384] المنتخب ص 100 - 99.

[385] فی المنتخب: ضبا، و کذا بعده: الضب.

[386] المنتخب ص 99 - 98.

[387] القطف بالکسر العنقود، و جمعها جاء فی القرآن «قطوفها دانیه».

[388] المنتخب ص 256 - 255.

[389] الغباء: الخفاء فی الأرض. القاموس.

[390] مثیر الاحزان ص 22 - 21، و البحار 316: 43.

[391] فی المنتخب: فوقف جواده علیه السلام «منه».

[392] اللهوف ص 9 - 7.

[393] البکر بالضم و بالفتح: ولد الناقه أو الفتی منها. القاموس.

[394] قال الجوهری: و انی لأجد فی نفسی

سخنه بالتحریک، و هی فضل حراره تجدها مع وجع. البحار.

[395] و سبب بعدها علیهاالسلام عن المطعم و المشرب علی الأظهر ما یکون غالبا فی النساء فی أوائل الحمل، لاضطراب النطفه فی الرحم. و یحتمل علی بعد أن یکون لعدم وجدانها صلوات الله علیها الطعام و الشراب. و علی التقدیرین المراد بالعصمه السلامه من الفوت و بقاء القوه، کأنها شربت لبنا لکونه سائغا للشاربین و مرویا للطامئین و مشبعا للجائعین «منه». أقول: و فی البحار: أی: لا أجدهما أو لا أشتهیهما.

[396] بحارالأنوار 273 - 271: 43 ح 39 عن الخرائج 845 - 841: 2.

[397] فی البحار: شجره.

[398] بحارالأنوار 261: 44 ح 14 عن کامل الزیارات ص 70.

[399] بحارالأنوار 263: 44 ح 21 عن المناقب 72: 4.

[400] فی المنتخب: فأشرق.

[401] فی المنتخب: فبینما أنا کذلک اذ بدت.

[402] المنتخب للطریحی ص 222.

[403] بحارالأنوار 266: 44 ح 24 عن مثیر الأحزان ص 22.

[404] مثیر الاحزان ص 23.

[405] المنتخب للطریحی ص 174.

[406] بحارالأنوار 218: 45 عن الأمالی ص 102.

[407] فی الأمالی: تستمع.

[408] فی الأمالی: جنبها.

[409] أمالی الصدوق ص 102 - 99.

[410] الزمر: 30.

[411] آل عمران: 144.

[412] المنتخب للطریحی ص 131.

[413] المنتخب ص 300.

[414] فی المنتخب: أولادهم.

[415] الأنعام: 45.

[416] المنتخب ص 188 - 187.

[417] بحارالأنوار 256 - 255: 44 ح 4 عن الأمالی ص 121 - 120.

[418] فی البحار: معا.

[419] قال فی البحار: قوله علیه السلام «و لا کذبت» علی بناء المجهول، من قولهم کذب الرجل، أی: أخبر بالکذب، أی: ما أخبرنی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بکذب قط، و یحتمل أن یکون علی بناء التفعیل أی: ما أظهر أحد کذبی، والأول أظهر.

[420] فی الاصل: هذه.

[421] الصیران جمع

صوار، و هو القطیع من بقر الوحش، و الصوار أیضا وعاء المسک. الصحاح.

[422] روی أن الناس رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، کقوله تعالی (ثم أفیضوا من حیث أفاض الناس) فالمراد بالناس یحتمل أن یکون هو کما یحتمل العموم «منه».

[423] الضباب بالفتح: ندی کالغیم، أو سحاب رقیق کالدخان.

[424] بحارالأنوار 255 - 252: 44 عن الأمالی ص 537 - 535.

[425] فی المنتخب: خارج.

[426] المنتخب للطریحی ص 267 - 266.

[427] المنتخب ص 326.

[428] بحارالأنوار 263: 44 ح 19 عنهما.

[429] بحارالأنوار 231 - 230: 45 ح 2.

[430] فی المنتخب: ممات.

[431] المنتخب ص 331 - 330.

[432] بحارالأنوار 232 - 231: 45.

[433] بحارالانوار 212: 44 ح 9 عن رجال الکشی.

[434] فی البحار: لک.

[435] فی البحار: فنطقت.

[436] فی البحار: فأخبرهم.

[437] بحارالانوار 312 - 310: 44 عن الأمالی ص 135 - 133.

[438] فی الارشاد: الیه.

[439] بحارالأنوار 324: 44 عن الارشاد ص 33 - 32.

[440] بحارالأنوار 325 - 324: 44 عنه.

[441] مناقب آل أبی طالب 88:4.

[442] اللهوف ص 10.

[443] مناقب آل أبی طالب 88 - 87: 4.

[444] بحارالانوار 325: 44.

[445] بحارالانوار 326 - 325: 44 عن الارشاد 34 - 33: 2 و اللهوف ص 10.

[446] بحارالانوار 326: 44 عن اللهوف ص 10.

[447] فی اللهوف: عمر النسابه.

[448] اللهوف ص 12 - 11.

[449] کذا فی البحار و فی الارشاد: علیه.

[450] الارشاد 34: 2، و البحار 326: 44 عنه.

[451] الامالی ص 135.

[452] فی البحار: فی مشرق و لا مغرب.

[453] بحارالأنوار 328 - 327: 44.

[454] کامل الزیارات ص 98 - 97، و البحار 89 - 88: 45 عنه.

[455] الارشاد 35: 2.

[456] ما بین المعقوفتین من البحار.

[457] بحارالانوار 330 - 329: 44.

[458] الارشاد 34: 2.

[459] فی المطبوع:

قصد.

[460] النساء: 78.

[461] آل عمران: 154.

[462] بحارالانوار 331 - 330: 44 من کتاب محمد بن أبی طالب الموسوی.

[463] اللهوف ص 29 - 28.

[464] رواه بالزیاده و النقصان القطب الراوندی فی الخرائج فی معجزات الحسین علیه السلام «منه».

[465] بحارالأنوار 332 - 331: 44.

[466] والسید أیضا فی اللهوف روی مثل ذلک «منه».

[467] القصص: 21.

[468] القصص: 22.

[469] الارشاد 36 - 35: 2، و البحار 332: 44 عنه.

[470] کذا فی البحار و فی الارشاد: تقبض.

[471] فی البحار: للحسین.

[472] فی البحار و الارشاد: انتزی.

[473] أی: بالسرعه.

[474] فی البحار: و عبدالله و عبدالرحمن ابنی عبدالله الارحبی.

[475] فی البحار: و تواترت.

[476] قد یستعمل حیهلا بالألف مرکبا، و هو لغه فی حیهل بمعنی ایه کقول الشاعر: بحیهلا یرجون کل مطیه امام المطایا سیرها المتقاذف و یستعمل حی وحده بمعنی أقبل و هلا أیضا وحده بمعناه، کقوله: ألا أبلغه البلی و قولا لها هلا، و قد یجتمعان للتأکید کما هنا «منه».

[477] فی البحار و الارشاد: التیمی.

[478] فی المصدرین: له.

[479] سنن الطریق مثلثه و بضمتین: نهجه و جهته.

[480] فی الارشاد: فجارا، و فی البحار: فحازا.

[481] فی البحار: حسبت.

[482] فی المصدرین: بالقرف و لا الظنه.

[483] و فی المنتخب: فلما قرأ یزید الکتاب - أی: کتاب عبدالله الحضرمی - أنفذ الی الکوفه عمر بن سعد لعنه الله «منه».

[484] الارشاد 43 - 36: 2، و البحار 337 - 332: 44.

[485] اللهوف ص 19 - 16، و البحار 339 - 337: 44.

[486] مناقب آل أبی طالب 91: 4، و البحار 343: 44 عنه.

[487] مثیر الأحزان، ص 31.

[488] مثیر الأحزان ص 32 - 31، و البحار 344 - 343: 44 عنه.

[489] بحارالأنوار 344: 44 عن مقاتل الطالبیین ص 71.

[490] منهم مولی یقال

له: معقل، فجاء الی مسلم بن عوسجه، فبعد ما توثق منه استأذن له من مسلم بن عقیل، فظفر به و بمن یختلف الیه من شیعته «منه».

[491] فی اللهوف: بخائن لک. والخطاب فی «أتتک» لنفسه و «رجلاه» فاعله. و الحائن بالحاء المهمله: الأحمق علی ما فی القاموس. و یمکن أن یکون من الحین بالفتح بمعنی الهلاک، فالحائن: الهالک. و اعجامه تصحیف «منه».

[492] فی ایه أربع حالات: الاولی: ایه بالکسر بلا تنوین، و الثانیه: مع التنوین، و کلاهما بمعنی الأمر بالنطق، الا أن التنوین للتنکیر، و المراد حدث الحدیث المعهود. و الثالثه ایها بالنصب و التنوین، بمعنی النهی عن الحدیث و الکف عن الکلام. والرابعه: ایه باسکان الهاء، زجر بمعنی حسبک. و کل الاحتمالات ملائم للمقام «منه».

[493] اللهوف فی قتلی الطفوف ص 22 - 19.

[494] فی المنتخب: حتی تکاثر.

[495] المنتخب ص 415.

[496] اللهوف ص 22.

[497] الارشاد 50: 2.

[498] الارشاد 50: 2.

[499] اللهوف ص 22.

[500] الارشاد 51 - 50: 2.

[501] روضه الواعظین ص 174 و فی آخره: أن تغیب.

[502] اللهوف ص 23 - 22.

[503] الارشاد 54: 2.

[504] اللهوف ص 23.

[505] روضه الواعظین ص 175.

[506] المنتخب ص 415.

[507] قال فی البحار: والتخاتج لعله جمع تختج معرب تخته، أی: نزعوا الأخشاب من سقف المسجد لینظروا هل فیه أحد منهم؟ و ان لم یرد بهذا المعنی فی اللغه.

[508] فی الارشاد: علیه أحد.

[509] الاستبراء: الاختبار و الاستعلام.

[510] الارشاد 57 - 55: 2، و البحار 352 - 350: 44.

[511] الأمالی للصدوق ص 114.

[512] بحارالأنوار 354: 44.

[513] الارشاد 58: 2، و البحار 352: 44 عنه.

[514] الجرامقه قوم من العجم صاروا فی الموصل فی أوائل الاسلام، الواحد جرمقانی. القاموس.

[515] فی المنتخب: الکوفه.

[516] المنتخب ص 416.

[517]

فی البحار: فانتهز.

[518] الارشاد 59 - 58: 2.

[519] المنتخب ص 416.

[520] فی الارشاد: تطلب.

[521] فی الارشاد: ثنیتاه.

[522] بعد الشهاده بالتوحید و الرساله و الولایه لعلی علیه السلام کما فی المنتخب «منه».

[523] فی الارشاد: الدم الحرام.

[524] فی الارشاد: تمنیک.

[525] فی الارشاد: من أحدث.

[526] الارشاد 63 - 58: 2، و البحار 357 - 352: 44 عنه.

[527] اللهوف ص 25، و البحار 357: 44 عنه.

[528] بحارالأنوار 358: 44.

[529] الارشاد 64 - 63: 2، و البحار 358: 44 عنه.

[530] اللهوف ص 25.

[531] مناقب آل أبی طالب 94: 4.

[532] المنتخب ص 417.

[533] اللهوف ص 26 - 25، والارشاد 65 - 64: 2، و البحار 359 - 358: 44.

[534] فی المصدرین: أعینهما.

[535] أمالی الصدوق ص 79 - 74، و البحار 105 - 100: 45 عنه.

[536] فی البحار: الأئمه.

[537] یحتمل رفع المنافاه بکونهما من الأب منسوبین الی مسلم و من الام الی جعفر الطیار، أو بالعکس «منه».

[538] فی البحار: فقال الأصغر للأکبر.

[539] بحارالأنوار 107 - 105: 45.

[540] فی المنتخب: قتل فیه الغلامین.

[541] المنتخب ص 376.

[542] الزیاده من البحار.

[543] بحارالأنوار 363: 44 عن الارشاد 67 - 66: 2 و غیره.

[544] المنتخب ص 424.

[545] اللهوف ص 26: و مثیر الاحزان ص 41، و البحار 367 - 366: 44.

[546] فی اللهوف: نحو السماء.

[547] ما بین المعقوفتین ساقطه من الأصل، و أثبتناها من اللهوف.

[548] اللهوف ص 28 - 27، المنتخب للطریحی ص 424، و البحار 364: 44.

[549] أوله منقول من المناقب، و آخره من مقتل الشیخ ابن نما بتغییر ما «منه».

[550] مثیر الأحزان ص 41، و اللهوف ص 14 - 13، و البحار 365 - 364: 44.

[551] قد صحح الفاضل فی البحار «لم یبعد» من البعد، أی: من الخیر

و النجاح و الفلاح، و لو کان «لم یتعد» من التعدی، کما فی نسخه من الارشاد عتیقه، کان خالیا من التکلف «منه».

[552] الارشاد 68 - 67: 2، و البحار 365: 44.

[553] مثیر الاحزان لابن نما ص 39.

[554] فی المصدرین: ریسان.

[555] هذه الروایه قد رواها المفید و لیس فیها أخذ الهدیه، بل انه علیه السلام استأجر جمالا لأهله و اصحابه «منه».

[556] اللهوف ص 30، و البحار 367: 44.

[557] الاغذاذ فی السیر: الاسراع فیه. و قوله «لا یلوی» أی: لا یلتفت و لا یعطف «منه».

[558] الارشاد 69 - 68: 2، و البحار 369 - 365: 44.

[559] فی المطبوع: صدقت.

[560] اللهوف ص 30، و البحار 367: 44 عنه.

[561] الزیاده من البحار.

[562] بحارالأنوار 368: 44 عنه.

[563] و هذا غیر الطرماح بن عدی علی ما سیجی ء فی المجلس الرابع من المسلک الثانی من انه کان حاضرا فی الواقعه فلا تغفل «منه».

[564] أجأ أحد جبلی طی ء.

[565] مثیر الاحزان ص 40 - 39، و البحار 369: 44 عنه.

[566] اللهوف ص 31 - 30، و البحار 371 - 367: 44 عنه.

[567] مثیر الاحزان ص 47، و روضه الواعظین ص 178، و البحار 372:44.

[568] اللهوف ص 32

[569] اللهوف ص 33 - 32، و البحار 370: 44

[570] واقصه: موضع فی طریق مکه الی العراق.

[571] الارشاد 76 - 71: 2

[572] اللهوف ص 32

[573] فی الارشاد: ذو حسمی.

[574] الیعسوب: ملک النحل، کذا فی القاموس. و التشبیه اما باعتبار الکثره و الازدحام، أو لحده الرماح کابرتها «منه».

[575] خنثت السقاء اذا ثنیته الی خارج فشربت منه، فان کسرته الی داخل فقد قبعته. القاموس.

[576] الارشاد 81 - 76: 2، و البحار 378 - 375: 44 عنه، و فیهما فی آخر الشعر،

أن تعیش و ترغما.

[577] بحارالأنوار 379 - 378: 44

[578] مثیر الأحزان ص 48.

[579] مناقب آل أبی طالب 96: 4، و یظهر منه نسبه الأبیات الی الطرماح نفسه.

[580] قد مضی قبل ذلک نظیر هذا الجواب و السؤال منه علیه السلام مع ابنه، و الظاهر أنهما واقعتان فلا تکرار «منه».

[581] الارشاد 82: 2، و البحار 379: 44 عنه.

[582] اللهوف ص 35 - 34.

[583] الظاهر أنه غیر مناقب ابن شهرآشوب لأنی لم أظفر به فیه «منه»

[584] بحارالأنوار 383 - 381: 44 عن المناقب.

[585] المنتخب ص 428.

[586] الوثیر و الوثر بالکسر و المثیره: الثوب الذی یجلل به الثیاب فیعلوها. القاموس.

[587] بحارالانوار 384 - 383: 44 عنه.

[588] البقره: 14.

[589] بحارالأنوار 388 - 385: 44 ملخصا.

[590] فی اللهوف: فضیقوا.

[591] اللهوف ص 38 - 37.

[592] فتک به انتهز منه فرصه فقتله أو جرحه مجاهره أو أعم. القاموس.

[593] الارشاد 87 - 84: 2 مع تلخیص و تغییر ما فی بعض الألفاظ، و البحار 389 - 384: 44 عنه.

[594] البحار 389 - 388: 44.

[595] الارشاد 88 - 87: 2، و البحار 390 - 389: 44 عنه.

[596] مناقب آل أبی طالب 97: 4.

[597] الارشاد 89: 2.

[598] مناقب آل أبی طالب 98:4.

[599] الارشاد 89: 2، و البحار 391: 44 عنه.

[600] اللهوف ص 38.

[601] الارشاد 90 - 89: 2.

[602] اللهوف ص 39 - 38.

[603] اللهوف ص 41 و النوع بالضم العطش، و المراد هنا الرغبه الی النساء.

[604] اللهوف ص 39.

[605] فی الارشاد: غد.

[606] الارشاد 91: 2.

[607] فی اللهوف: حمامی دونک.

[608] الواو بمعنی مع، أو للعطف علی الضمیر المنصوب فی أحتسبه «منه».

[609] اللهوف ص 41 - 39، و البحار 394 - 392: 44 عنه.

[610] الارشاد 94 - 93: 2، و البحار 3-1: 45

عنه.

[611] اللهوف ص 36 - 35.

[612] آل عمران: 179 - 178.

[613] الارشاد 95 - 94: 2، و البحار 4-3: 45.

[614] بحارالأنوار 3: 45 عن المناقب.

[615] مثیرالأحزان ص 64. و البحار 31: 45 عنه.

[616] فی اللهوف: ساعه ضحک و لا باطل.

[617] اللهوف ص 42-41.

[618] بحارالأنوار 5: 45.

[619] الارشاد 98-95: 2، و البحار 7-4: 45.

[620] اللهوف ص 43 - 42.

[621] البحار 10: 45.

[622] بحارالانوار 8: 45 عن المناقب.

[623] اللهوف ص 43.

[624] مناقب آل أبی طالب 98: 4.

[625] اللهوف ص 44-43.

[626] بحارالأنوار 12: 45.

[627] المنتخب ص 430.

[628] اللهوف ص 45 - 44.

[629] مثیر الأحزان ص 60 - 59، و البحار 15: 45 عنه.

[630] الأمالی الصدوق ص 141.

[631] بحارالأنوار 14: 45.

[632] اللهوف ص 45.

[633] الارشاد 104: 2.

[634] فی اللهوف جناح.

[635] اللهوف ص 46 - 45.

[636] بحارالأنوار 17: 45.

[637] جلاء العیون ص 664.

[638] بحارالأنوار 17: 45.

[639] الارشاد 103: 2.

[640] اللهوف ص 46.

[641] بحارالأنوار 20: 45.

[642] فی اللهوف: برز.

[643] اللهوف ص 47 -46.

[644] البحار 23: 45.

[645] فی اللهوف: الشامی، و فی البحار: الشبامی.

[646] اللهوف ص 48-47.

[647] الارشاد 105-104: 2.

[648] البحار 21-20: 45.

[649] فی البحار: یا ختار.

[650] البحار 21: 45.

[651] البحار 21: 45.

[652] اللهوف ص 48، و البحار 21: 45.

[653] مثیر الاحزان ص 65.

[654] بحارالأنوار 26- 25: 45.

[655] اللهوف للسید بن طاووس ص 48.

[656] بحارالأنوار 28-27: 45.

[657] بحارالأنوار 30-28: 45.

[658] اللهوف ص 48.

[659] مثیر الأحزان ص 68.

[660] بحارالأنوار 36-32: 45.

[661] البحار 42: 45.

[662] المناقب 109: 4.

[663] مثیر الأحزان ص 68.

[664] آل عمران: 34 - 33.

[665] فی بعض المقاتل فی هذه الابیات فیها تقدیم و تأخیر، فراجع.

[666] البحار 43: 45، و اللهوف ص 49.

[667] أمالی الصدوق ص 143.

[668] المناقب لابن شهرآشوب 109: 4.

[669] اللهوف

ص 49، و البحار 44: 45.

[670] المنتخب ص 432.

[671] المنتخب ص 438.

[672] اللهوف ص 50 -49.

[673] المنتخب ص 365.

[674] البحار 35-34: 45.

[675] المنتخب ص 366.

[676] البحار 36-35: 45، و اللهوف ص 50.

[677] فی البحار: ثبیت.

[678] البحار 36: 45.

[679] المنتخب ص 306-305.

[680] البحار 391: 44.

[681] نظیر رکب البحر، و نظیره قوله تعالی «یا بنی ارکب معنا» و أصله الستر علی مرتفع شبیه السده؛ لأن المسناه هی السده فی الوادی، أو فی أرض رخو کی یسهل السیر، و تصیر بمنزله جاده. و فی القاموس و الصحاح: المسناه العرم جمع عرمه کفرحه سد یعترض به الوادی، أو هو الأحباس تبنی فی الأودیه. «منه»

[682] الجمله حالیه، أی: لا یعطفه و لا یصرفه عن الحرب شی ء (منه»

[683] بحارالانوار 42-39: 45 و 50، و مثیر الاحزان ص 71-70 و اللهوف ص 51، و المناقب 108: 4، و الارشاد 109: 2.

[684] المنتخب ص 431.

[685] بحارالأنوار 40: 45.

[686] بحارالأنوار 39: 45.

[687] الأمالی للصدوق ص 414.

[688] المنتخب ص 432-431.

[689] مناقب آل أبی طالب 109-108: 4، و البحار 42: 45 عنه.

[690] بحارالأنوار 46 - 45: 45.

[691] جلاء العیون ص 682.

[692] المنتخب ص 449.

[693] المنتخب ص 450.

[694] بحارالأنوار 46:45.

[695] اللهوف ص 50.

[696] البحار 46:45 عنه.

[697] اللهوف ص 51 - 50.

[698] وقعه الطف لأبی مخنف ص 246.

[699] بحارالأنوار 49: 45 عن الاحتجاج.

[700] البحار 47: 45.

[701] المناقب 109: 4.

[702] المنتخب ص 440.

[703] التبان: سراویل صغیر یستر العوره المغلظه. القاموس.

[704] المناقب 109: 4.

[705] فی المنتخب: سروال.

[706] المنتخب ص 439 -438.

[707] اللهوف ص 54 -53.

[708] فی المطبوع من الکتاب: الطهر.

[709] الفیلق کصیقل: الجیش و الرجل العظیم. القاموس.

[710] بحارالأنوار 48 -47: 45.

[711] المنتخب ص 441 -439، و البحار 49: 45.

[712] اللهوف ص

51.

[713] اللهوف ص 51، و البحار 50: 45.

[714] البحار 51: 45 عنه، و المنتخب ص 441.

[715] مناقب آل أبی طالب 58: 4، و البحار 50: 45 عنه.

[716] البحار 50: 45 عنهما.

[717] المنتخب ص 450.

[718] البحار 50: 45 عن مناقب آل أبی طالب 110: 4.

[719] اللهوف ص 52، مثیر الأحزان ص 73.

[720] البحار 51: 45.

[721] اللهوف ص 52.

[722] روی مضمونه ابن شهرآشوب و غیره، لکن نقل من الفاضل لأنه أبسط (منه».

[723] بحارالأنوار 52: 45.

[724] الأمالی الصدوق ص 145.

[725] المناقب 111 - 110: 4، و البحار 52: 45.

[726] البرنس: قلنسوه طویله، أو کل ثوب رأسه منه دراعه کان أو جبه أو ممطرا. القاموس.

[727] بحارالأنوار، 53: 45.

[728] المنتخب ص 451.

[729] بحارالأنوار 54 -53: 45.

[730] ناء نوء: نهض بجهد و مشقه. القاموس.

[731] بحارالأنوار 55 -54: 45.

[732] فی المناقب، نمیر.

[733] مناقب آل أبی طالب 111: 4.

[734] المنتخب ص 451.

[735] اللهوف ص 55 -54.

[736] أمالی الصدوق ص 144.

[737] فی اللهوف: أنا لا أرد الحامیه و لا أشرب من حمیمها.

[738] اللهوف ص 56 - 55، و البحار 57: 45 عنه.

[739] بحارالأنوار، 56: 45.

[740] المنتخب ص 452 -451.

[741] اللهوف ص 55.

[742] الأمالی الصدوق ص 144.

[743] قال أبومخنف: و یقول فی حمحمته: الظلیمه الظلیمه من امه قتلت ابن بنت نبیها، فتعجبوا من ذلک «منه».

[744] التمرغ فی التراب: التمعک و التقلب فیه.

[745] المنتخب ص 453 -452، و المناقب 58: 4.

[746] بحارالأنوار 60: 45.

[747] فی اللهوف: حویه.

[748] اللهوف ص 57 - 56، و البحار 58 -57: 45.

[749] فی هامش الأصل و المطبوع: الأخبیه.

[750] الأمالی للصدوق ص 145.

[751] البحار 60: 45.

[752] المنتخب ص 455.

[753] بحارالأنوار 61 -60: 45.

[754] من هنا الی آخر ما حکاه عن بعض نقله الأخبار غیر موجود فی

النسختین المخطوطتین.

[755] من قوله «حکی بعض نقله الأخبار» الی هنا غیر موجود فی النسختین.

[756] بحارالأنوار 61: 45 عن الارشاد 113: 2.

[757] فی اللهوف، من أضحی عسکره.

[758] اللهوف ص 58 -57، و البحار 59 -58: 45.

[759] المنتخب ص 454.

[760] البحار 59: 45، و اللهوف ص 58.

[761] المنتخب للطریحی ص 454 -453.

[762] لم أعثر علیه فی المنتخب.

[763] الیعبوب: الفرس السریع الطویل. القاموس.

[764] اللهوف ص 59 -58، و البحار 60 -59: 45.

[765] اشاره الی قصه سفینه مولی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و أن الأسد رده الی الطریق.

[766] أبوالحارث من کنی الأسد

[767] بحارالانوار 170 -169: 45، و المنتخب ص 322.

[768] هو ابن زیاد لأن جدته سمیه و هی من العواهر ذات رایه.

[769] أقول: هذا غیر الطرماح بن الحکیم الذی بعد شهادته علیه السلام جاء فأخبر بها، و مر فی المجلس الخامس من المسلک الأول «منه».

[770] الارشاد 114: 2.

[771] المنتخب ص 456.

[772] مناقب آل أبی طالب 112: 4.

[773] جلاء العیون ص 696.

[774] اختیار معرفه الرجال 764 - 763: 2 برقم: 883. و بحارالأنوار 169: 45 عنه.

[775] الحریره دقیق یطبخ بلبن

[776] العس: القدح العظیم

[777] أی: نظر.

[778] نشج الباکی ینشج بالکسر نشیجا: اذ غص بالبکاء فی حلقه من غیر انتحاب.

[779] ضفه النهر بالکسر جانبه.

[780] التزعزع: التحرک، و کذلک المید.

[781] الاصطفاق: الاضطراب.

[782] الموتور: الذی قتل له قتیل فلم یدرک بدمه.

[783] ضرب آباط الابل کنایه عن الرکض و الاستعجال، فان المستعجل یضرب رجلیه بابطی الابل لیعدو، أی: لو سافرت سفرا سریعا فی طلبه حولا. البحار.

[784] بحارالأنوار 183 -179: 45 عن کامل الزیارات ص 266 -257.

[785] الوعر من الأرض ضد السهل.

[786] رف الطائر بسط جناحیه کرفرف. القاموس.

[787] الغسل بالضم و الغسل و الغسله

بکسرهما: الماء یغتسل به. القاموس.

[788] فی القاموس: سفت الریح التراب تسفیه ذرته أو حملته فهو ساف و سفی، و السافیاء الغبار، أو ریح تحمل ترابا انتهی. فعلی هذا یطلق السافی علی الریح و علی ما ذرته، اما حقیقه بالاشتراک، أو المجاز الشائع «منه».

[789] المنتخب ص 107 -105.

[790] المنتخب ص 323 -322.

[791] نعب الغراب، صوت أو مد عنقه و حرک رأسه فی صیاحه. القاموس.

[792] بحارالأنوار 172 -171: 45.

[793] اللهوف ص 61 -60.

[794] راع: فزع کروع. القاموس.

[795] اللوعه: حرقه فی القلب. القاموس.

[796] المنتخب للطریحی ص 181 -180.

[797] فی الروضه: ضج. و جنح البعیر کعنی انکسرت جوانحه لثقل حمله. القاموس.

[798] روضه الواعظین ص 382.

[799] فی العقاب: عبدالله بن بکر الأرجانی.

[800] فی العقاب بعد خبال: و ما یخرج من الحطمه، و ما یخرج من سقر، و ما یخرج من الجحیم.

[801] عقاب الأعمال ص 259 -258 ح 6.

[802] بحارالانوار 305 -304: 18 عن کتاب المحتضر ص 147 -146، و 229 -228: 45 عنه.

[803] المنتخب ص 139.

[804] فی روایه الفاضل: سبعه من بنی عقیل، و فی روایه ابن شهرآشوب تسعه، بزیاده عون و محمد ابنی عقیل «منه».

[805] جمله معترضه، لأن ابن العباس لیس من ولد علی علیه السلام بلا واسطه، و لا من عداد التسعه «منه».

[806] بحارالأنوار 63 -62: 45. و مناقب آل أبی طالب 113 -112: 4، و مقاتل الطالبیین ص 67.

[807] المنتخب ص 7.

[808] أی: عقب الامام الحسین من ولده علی الأصغر و هو الامام زین العابدین.

[809] المناقب 174: 4 و البحار 329: 45.

[810] اصول الکافی 469: 1.

[811] اللهوف ص 62، و البحار 107: 45 عنه.

[812] بحارالأنوار 125: 45.

[813] القتب بالکسر ما استدار من البطن و الاکاف و بالتحریک أکثر، أو الاکاف الصغیر علی

قدر سنام البعیر، جمع أقتاب. القاموس.

[814] الملاءه بالمد: الریطه، الجمع ملاء. القاموس.

[815] ارتث افتعل علی مالم یسم فاعله، أی: حمل من المعرکه رثیثا، أی: جریحا به رمق.

[816] اللهوف ص 63 -62 و البحار 108 -107: 45عنه.

[817] مناقب آل أبی طالب 112: 4.

[818] بحارالانوار 165: 45.

[819] الکهف: 82.

[820] المنتخب ص 249.

[821] الخفره بالتحریک: شده الحیاء، و جاریه خفره و متخفره.

[822] فی اللهوف: تفرع.

[823] الظاهر أن الضمائر راجعه الی الفتنه و المصیبه «منه».

[824] الصلعاء: الداهیه و الصلع محرکه انحسار شعر مقدم الرأس، و هو أصلع و هی صلعاء. و العنقاء: الداهیه، و الأعنق الطویل العنق. و السوأه: الفرج و الفاحشه. والفقم محرکه تقدم الثنایا العلیا فلا تقع علی السفلی فقم فهو أفقم. و الفقم بضمتین من الامور الأعوج. والنأ و کسحاب و الناوی کحبالی: الداهیه، و نأوا الداهیه فلانا دهته، کذا فی القاموس. و الضمیر فی «جئتم بها» اما الضمیر المبهم، فیفسره ما بعده، نظیر ربه رجلا. أو راجع الی المذکور قبله بقرینه السیاق، فیناسبه المعانی الأخیره التی نقلت للصلعاء و ما بعدها، فلا تغفل «منه».

[825] المهل و یحرک و المهله بالضم: السکینه و الرفق. القاموس.

[826] حفزه عن الأمر: أعجله و أزعجه.القاموس.

[827] بزی یبزو: اذا قهره و بطش به. القاموس.

[828] الذحل: الثار أو طلب مکافاه بجنایه جنیت علیک و هو العداوه و الحقد. القاموس.

[829] فی اللهوف: و الرزایا العظیمه.

[830] فی اللهوف: فکأن.

[831] الکثکث کجعفر و زبرج: التراب و فتاه الحجاره، و الأثلب و یکسر، التراب و الحجاره أو فتاتها. القاموس

[832] الکله: الستر الرقیق یخاط کالبیت یتوقی به من البق.

[833] الراقصات: الطیور الصافات فی الجو.

[834] اللهوف ص 69 -64، و بحارالأنوار 113 -108: 45 عنه.

[835] المنتخب ص 481.

[836] انشخب

عرقه دما: انفجر. القاموس.

[837] الشیح بالکسر: نبت و قد أشاحت الأرض. القاموس.

[838] المنتخب ص 464 -463.

[839] اللهوف ص 69.

[840] بحارالأنوار 118: 45 عن مثیر الاحزان لابن نما ص 92 - 91.

[841] بحارالأنوار 118: 45.

[842] اللهوف ص 70، و البحار 116 - 115: 45.

[843] المنتخب ص 465، و مثیر الأحزان، ص 91 - 90.

[844] اللهوف ص 71 -70 و البحار 117: 45 عنه.

[845] البحار 118 - 117: 45 عنهما.

[846] المنتخب ص 466.

[847] المنتخب ص 466.

[848] اللهوف ص 71، و البحار 119 -118: 45 عنه.

[849] الکهف: 9.

[850] بحارالأنوار 121: 45 عن الارشاد 117: 2.

[851] الجلواز بالکسر: الشرطی، جمع الجلاوزه.

[852] و فی روایه المفید: فلما کان اللیل، أرسل الیه ابن زیاد من أخرجه من بیته، فضرب عنقه و صلبه فی السبخه «منه».

[853] غار: عجل فی المشی و شد القتل و ذهب فی الأرض، و رجل مغوار کثیر الغارات. القاموس.

[854] اللهوف ص 72 -71، و البحار 121 -119: 45.

[855] اللهوف ص 74، و البحار 121: 45 عنه.

[856] فی البحار: عمنا.

[857] البحار 122: 45.

[858] المنتخب ص 394.

[859] بحارالأنوار 123 -122: 45 عن الارشاد 125 -124: 2.

[860] اللهوف ص 74، و البحار 124: 45 عنه.

[861] المنتخب للطریحی ص 467 -466.

[862] اللهوف ص 75 -74.

[863] البحار 126: 45 عنه.

[864] المنتخب للطریحی ص 468 -467.

[865] المنتخب ص 469 -468.

[866] فی البحار: یطلع.

[867] قال فی البحار: قوله «فأکف» أی: أمیل و أشرف علی السقوط. و الأظهر «واکفه» أی: کانت البغال باکاف أی: برذعه من غیر سرج.

[868] الظاهر أنه من فرط علیه، أی: عجل وعدا و جاوز فی الأمر، نحو قوله تعالی «انا نخاف أن یفرط علینا» أی: یبادر الی عقوبتنا، و المراد الحرسی الشرطی من

أعوان السلطان «منه».

[869] بحارالأنوار 154: 45 عن الاقبال.

[870] اللهوف ص 76، و البحار 127: 45 عنه.

[871] البحار 128 -127: 45 عن المناقب.

[872] فی المنتخب: التریب.

[873] المنتخب ص 283 -282.

[874] المنتخب ص 284 -283.

[875] شزره و الیه یشزره نظر منه فی أحد شقیه، أو هو نظر فیه اعراض أو نظر الغضبان. القاموس.

[876] المنتخب ص 470 -469.

[877] اللهوف ص 76، و البحار 129 -128: 45 عنه.

[878] المنتخب ص 469.

[879] الشوری: 23.

[880] الاسراء: 26.

[881] الأنفال: 41.

[882] الأحزاب: 33.

[883] اللهوف ص 77 -76، و البحار 129: 45 عنه.

[884] المنتخب ص 473.

[885] المنتخب ص 473.

[886] بحارالأنوار 132: 45 عن مثیر الأحزان ص 99 - 98.

[887] الشوری: 30.

[888] الحدید: 22.

[889] بحارالأنوار 168: 45 ح 14 عن تفسیر القمی.

[890] بحارالأنوار 162 -161: 45 عن الاحتجاج.

[891] الارشاد 120: 2.

[892] اللهوف ص 78، و البحار 132: 45.

[893] فی البحار: عامر.

[894] المنتخب ص 471.

[895] البحار 143: 45.

[896] العقبان بالضم جمع عقاب طائر. القاموس.

[897] الرخم محرکه: طائر معروف الواحده بهاء، تطلی بمرارته لسم الحیه و غیرها. القاموس.

[898] السبسب: الأرض المستویه البعیده. القاموس.

[899] المنتخب ص 472 -471.

[900] بحارالأنوار 128: 45.

[901] رشفه یرشفه: مصه.

[902] سحبه کمنعه: جره علی وجه الأرض.

[903] الزبعری: السی ء الخلق أو الغلیظ، و والد عبدالله الصحابی الشاعر القرشی. القاموس.

[904] خندف کزبرج هی لیلی بنت حلوان بن عمران، و هی جده یزید و امرأه الیاس بن مضر، القاموس.

[905] الروم: 10.

[906] آل عمران: 178.

[907] الشنف: النظر الی الشی ء کالمتعجب منه أو کالکاره له. القاموس.

[908] المخصره کمکنسه: ما یتوکأ علیه کالعصا، و ما یأخذه الملک یشیر به اذا خاطب. القاموس.

[909] نکا القرحه کمنع: قشرها قبل أن تبرأ فندیت. القاموس.

[910] الشأفه: قرحه تخرج فی أسفل القدم، فتکوی فتذهب، و

اذا قطعت مات صاحبها، و استأصل الله شأفته أذهبه کما یذهب تلک القرحه. القاموس.

[911] أی: سریعا.

[912] آل عمران: 169.

[913] الفرعل بالضم: ولد الضبع، و هی بهاء جمع فراعل. القاموس.

[914] رحضه کمنعه: غسله کأرحضه. القاموس.

[915] اللهفو ص 81:78، و البحار 135 -132: 45

[916] اشاره الی قصه تحکیم أبی موسی و عمرو بن العاص أخزاهما الله تعالی «منه».

[917] آل عمران: 26.

[918] آل عمران 170 -169.

[919] المنتخب ص 479.

[920] الجرو مثلثه صغیر کل شی ء و ولد الکلب.

[921] المنتخب ص 472.

[922] اللهوف ص 81.

[923] البحار 136: 45 عن الارشاد 121: 2.

[924] المنتخب ص 472.

[925] اللهوف ص 82 -81، و البحار 137:45 عنه.

[926] الأشهب من العنبر الضارب الی البیاض.

[927] المنتخب ص 65 -63.

[928] اللهوف ص 84 -82، و البحار 142 -141:45 عنه.

[929] الشوری: 23.

[930] المنتخب ص 482 -481.

[931] اللهوف ص 82.

[932] البحار 143 -142: 45.

[933] المنتخب ص 482.

[934] بحارالأنوار 143: 45.

[935] الامالی للصدوق ص 147، و البحار 140: 45 عنه.

[936] بحارالأنوار 177: 45 ح 25 عن البصائر 337.

[937] بحارالأنوار 176: 45.

[938] بحارالانور 141 -140: 45 عن مثیر الأحزان ص 105 -104

[939] اللهوف ص 83 -82.

[940] المنتخب ص 480 -479.

[941] المنتخب ص 481 -480.

[942] المنتخب ص 482.

[943] المنتخب ص 137 -136.

[944] اللهوف ص 85 -84. أوله: ان بنی رملونی بالدم. و الشنشنه: الطبیعه و الخلق. و أخزم ولد الشاعر، و کان عاقا علی والده فمات قبل أبیه و بقی فوثبوا یوما علی جدهم، فقال هذا الشعر. و هذا مثل ضربه اللعین فی غیر مقام یلیق «منه».

[945] اللهوف ص 86 -85، و البحار 144: 45 عنه.

[946] بحارالأنوار 144: 45 عن ابن نما.

[947] بحارالأنوار 145: 45.

[948] فرحه الغری ص 64.

[949] لم أعثر علی کتاب مسند

الزهراء علیهاالسلام.

[950] کامل الزیارات ص 34 و البحار 242: 100 ح 22 عنه.

[951] الأکمه محرکه: هی الموضع یکون أشد ارتفاعا مما حوله. القاموس.

[952] کامل الزیارات ص 36، و البحار 244 -243: 100 عنه.

[953] مجمع البحرین 160 -159: 1.

[954] الاقبال ص 589 -588.

[955] الاقبال ص 589، و البحار 335: 101.

[956] فروع الکافی 78: 4 ح 2، و التهذیب 172: 4.

[957] الاقبال ص 589، و البحار 336 -335: 101 عنه.

[958] هو السائق للحاج لا الذی هو أحد الأئمه الأربعه «منه».

[959] المنتخب ص 483 -482.

[960] توضیح المقاصد للشیخ البهائی ص 519 -518.

[961] بشاره المصطفی لشیعه المرتضی ص 75 -74.

[962] فی اللهوف: عامل.

[963] اللهوف ص 89 -86، و البحار 149 -146: 45.

[964] الطمر بالکسر: الثوب الخلق أو الکساء البالی من غیر صوف. القاموس.

[965] قوله «المعتفین» أی الطالبین للعفو و الصله، کما فی قوله تعالی «خذ العفو» و العافی کل طالب خیر أو رزق کالمعتفی «منه».

[966] کامل الزیارات ص 107، و البحار 110 -109:46 ح 3 عنه.

[967] یوسف: 84.

[968] کامل الزیارات ص 107، و البحار 110: 46 ح 4 عنه.

[969] اللهوف ص 93 - 92، و البحار 149: 45، و المنتخب ص 487.

[970] البحار 79: 46 عنه.

[971] البحار 83 -82: 46.

[972] المنتخب للطریحی ص 486 -484.

[973] الطور: 48.

[974] القلم: 48.

[975] النحل: 126.

[976] طه: 132.

[977] البقره: 157 -156.

[978] الزمر: 10.

[979] لقمان: 17.

[980] الاعراف: 128.

[981] العصر: 3.

[982] البلد: 17.

[983] المائده: 155.

[984] آل عمران: 146.

[985] الأحزاب: 35.

[986] یونس: 109.

[987] فی البحار: و البلاء.

[988] الزخرف: 33.

[989] المؤمنون: 56.

[990] بحارالأنوار 301 - 298: 47 عن الاقبال.

[991] اصول الکافی 368: 1 ح 1.

[992] من لا یحضره الفقیه 175: 2 برقم: 2059.

[993] فی الکافی: الصوم.

[994] فروع الکافی

169: 4 ح 1، و علل الشرائع ص 389 ح 1.

[995] علل الشرایع ص 389 ذیل ح 1.

[996] بحارالأنوار 44 - 43: 53 ح 14.

[997] بحارالأنوار 46: 53 ح 19.

[998] بحارالأنوار 39: 53 ح 1.

[999] لا یقال: هذا مناف لظاهر آیه سوره الغاشیه (ان الینا ایابهم - ثم ان علینا حسابهم) فان باب الخلط واسع نظر قوله تعالی «فلما آسفونا انتقمنا منهم» ای: آسفوا أولیاءنا، و یؤیده ما روی فی روضه الکافی عن سماعه، قال: کنت قاعدا مع أبی الحسن الأول علیه السلام و الناس فی الطواف فی جوف اللیل، فقال لی: یا سماعه الینا ایاب هذا الخلق و علینا حسابهم، فما کان لهم من ذنب بینهم و بین الله عزوجل حتمنا علی الله فی ترکه لنا، فأجابنا الی ذلک، و ما کان بینهم و بین الناس استوهبناه منهم، فأجابونا الی ذلک و عوضهم الله عزوجل «منه». [

[1000] بحارالأنوار 43:53 ح 13.

[1001] بحارالأنوار 44: 53 ح 16.

[1002] بحارالأنوار 75 - 74: 53 ح 57. و الآیه فی سوره التوبه: 34.

[1003] الأنبیاء ص 69.

[1004] الأعراف: 96.

[1005] بحارالأنوار 63 -61: 53 ح 52.

[1006] بحارالأنوار 100: 53 ح 121 و 122.

[1007] الاحقاف: 15.

[1008] القصص: 5.

[1009] الأنبیاء 105.

[1010] تفسیر القمی 297: 2، و البحار 247-246: 43.

[1011] تفسیر القمی 297: 2.

[1012] الاسراء: 4.

[1013] قوله: «فاذا جاء نصر دم الحسین علیه السلام» تطبیقه علی الآیه، بأن یکون المراد بوعد أولاهما أولی النصرتین، و ان کانت لاخر المفاسد و هی العلو الکبیر، و أشیر بقوم یبعثهم الله قبل خروج القائم: اما الی خروج المختار و من معه، أو الی خروج الحسنی، کما سیجی ء فی خبر المفضل، أو الی سلاطین الجور علی بعد، کخروج هلاکوخان فی

سنه ستمائه و ست و خمسین من الهجره، والله یعلم. و المخاطب فی قوله تعالی: «ثم رددنا لکم الکره» أهل المفسده و الاعتلاء، و الضمیر فی «علیهم» راجع الی الحسین و الأئمه علیهم السلام. و البیض بیض الدروع. و المذهبه بضم المیم اسم مفعول من باب الافعال و التفعیل. و قال فی القاموس: المذهب بضم المیم الکعبه، ثم قال: اذهبه طلاه به، أی: بالذهب کذهبه فهو مذهب و ذهیب و مذهب انتهی. فعلی الأول البیض المعموله فی مکه، و لا یخفی بعده. و علی الثانی المطلی بالذهب، و لعل المراد بالوجه الأذن علی ما قیل، و أداءها الی الناس بخرق العاده، أی: ثیابهم و دروعهم یشهدون بکون من خرج هو الحسین علیه السلام. و للفاضل شارح الکافی مولانا خلیل الله القزوینی رحمه الله فی حل الخبر فی روضه الکافی حل غریب، من أراده فلیرجع الی شرحه. و روی فی القمی للآیه و تفسیرها روایه هی ألصق بالآیه،من أرادها فلیرجع الیه، أو الی تفسیر الصافی للفاضل الکاشی رحمه الله «منه».

[1014] روضه الکافی 206: 8 ص 250، و البحار 94 - 93: 53 ح 103.

[1015] بحارالأنوار 103: 53.

[1016] مریم: 54.

[1017] بحارالأنوار 105: 53 ح 132 عن کامل الزیارات.

[1018] بحارالأنوار 106: 53 ح 133 عنه، و 225: 45 ح 18 عنه.

[1019] کامل الزیارات ص 136 -135.

[1020] فی البحار: الحسین.

[1021] الأعراف: 186.

[1022] النازعات: 43.

[1023] لقمان: 34.

[1024] محمد صلی الله علیه و آله و سلم: 18.

[1025] القمر: 1.

[1026] الأحزاب: 63.

[1027] الشوری: 18.

[1028] التوبه: 34.

[1029] الأنفال: 39.

[1030] آل عمران: 19.

[1031] آل عمران: 85.

[1032] الحج: 78.

[1033] البقره: 128.

[1034] یونس: 90.

[1035] النمل: 31.

[1036] النمل: 44.

[1037] آل عمران: 52.

[1038] آل عمران: 83.

[1039] الذاریات: 36.

[1040] البقره: 136.

[1041] البقره: 133.

[1042]

الأعراف: 155.

[1043] آل عمران: 52.

[1044] ولاده المهدی روحی فداه لثمان خلون من شعبان، رواها ابن بابویه فی اکمال الدین، و کذا روی فی مسند البتول الزهراء صلوات الله علیها، الا أن المشهور کونها فی منتصف شعبان، و ابن الفارسی فی روضه الواعظین روی کلتا الروایتین «منه».

[1045] فی البحار: فی القصر بجانب المدینه.

[1046] فی البحار: نصیر.

[1047] فی البحار: عنازا.

[1048] أنق الشی ء أحبه و به أعجب.

[1049] الزمر: 74.

[1050] الفتح: 10.

[1051] و هم الثلاثمائه و الثلاثه عشر رجلا علی ما مضی «منه».

[1052] فی البحار: العنیزات.

[1053] فأول من یقبل یده - خ ل و البحار.

[1054] فی البحار: فبایعوه.

[1055] فی البحار: نبئتم.

[1056] أعرس القوم: نزلوا آخر اللیل للاستراحه کعرسوا، و الموضع معرس و معرس. القاموس.

[1057] أقول: و فی روایه: مربض غنم ألفی درهم «منه».

[1058] فی البحار: شأن من الشأن.

[1059] الدالیه فی القاموس: المنجنون و الناعوره، و المراد بها موضعها التی یستقی منها أو علیها «منه».

[1060] أی: لم یتغیر، و هو بالحاء المهمله «منه».

[1061] فی البحار: و کل رین و خبث.

[1062] فی البحار: جماء.

[1063] فی البحار: یجلب.

[1064] الهراوه بالکسر: العصی.

[1065] الحج: 2.

[1066] القصص: 6 - 5.

[1067] أی: عزل عمر لفاطمه علیهاالسلام و تبعیده ایاها عن المحاجه، أو عن صحیفتها. أو المراد انتهاره و أخذه الصحیفه عنها و هذا ألصق لفظا و معنی. «منه».

[1068] فی البحار: صیفی: و لعله الصحیح.

[1069] الهنبثه: الأمر الشدید و الاختلاط فی القول. القاموس.

[1070] التالد کصاحب: ما ولد عندک من مالک أو نتج. القاموس.

[1071] المستطرف: الحدیث من المال و یضم کالطارف. القاموس.

[1072] جزل الحطب جزاله، أی: عظم و غلظ فهو جزل.

[1073] الدملج بضم الدال کقنفذ: شی ء یشبه السوار تلبسه المرأه فی عضدها.

[1074] الرکل: الضرب برجل، واحده رکله: رفسه.

[1075] فی البحار:

قرطاها. و فی هامش النسخه: ظاهرها، قال المؤلف: هو الموافق لما یجی ء فی الفائده العاشره فی وصایا عمر لمعاویه، و فیها: فصفقت صفقه علی خدیها من ظاهر الخمار فانقطع قرطها «منه».

[1076] الاعراف: 149.

[1077] الأحقاف: 35.

[1078] النحل: 127.

[1079] آل عمران: 144.

[1080] فی البحار: تکاثف.

[1081] شره کفرح: غلب حرصه فهو شره. و فی البحار: شن.

[1082] التکویر: 9 - 8.

[1083] فی البحار: جزعنی بکل.

[1084] قوله «دون من قتل» اما بمعنی عند، و لا یخفی بعده، و اما أن یکون استثناء منقطعا، و اشاره الی أن قتل الظالمین بمنزله استئصالهم و افنائهم بالمره، بخلاف قتل المظلومین، فانهم مع القتل احیاء یرزقون فرحین «منه».

[1085] آل عمران: 170 -169.

[1086] السجده: 21.

[1087] التوبه: 34، الصف: 9.

[1088] الفتح: 3 -1.

[1089] الأنبیاء: 28.

[1090] الانفال: 38.

[1091] هود: 108 -105.

[1092] بحارالأنوار 36 -1: 53.

[1093] فی البحار: عن أبی الدنیا.

[1094] بحارالأنوار 311: 45.

[1095] فی المنتخب: قتله.

[1096] المنتخب ص 315 - 314.

[1097] المنتخب ص 92 -90.

[1098] بحارالأنوار 312 -311: 45.

[1099] قال فی القاموس: السک المسمار جمع سکاک و سکوک انتهی، و لم یجی ء جمعه علی سکک علی ما فی الخبر، فیمکن أن یکون علی غیر جهه القیاس، فان القیاس الشائع فعول کشک و شکوک وصک و صکوک «منه».

[1100] المنتخب ص 192 -190.

[1101] اللهوف 60 -59.

[1102] و هو من التابعین من أهل السنه، و له تفسیر مشهور، و کان یجلس علی شبه دکان، و لذا ینسب الی السده «منه».

[1103] ضفت الرجل ضیافه اذا نزلت علیه ضیفا.

[1104] الکمد: الحزن المکتوم.

[1105] فی المنتخب: نطفا.

[1106] الهجوع: النوم لیلا، کذا فی القاموس. و لعل المراد التمثیل و الاستعاره لموت القلب و انکساره لأنه بکاء القلب. «منه».

[1107] المنتخب ص 175.

[1108] بحارالأنوار 339: 45 ح 4.

[1109]

و فی التهذیب نظیر هذه الروایه، و فیه: فیخرجه حممه، و لو شق عن قلبه لوجد حبهما فی قلبه. و قال فی البحار: انقض الطائر: أهوی فی طیرانه، و کسر الطائر أی: ضم جناحین حین ینقض. و الحمم بضم الحاء و فتح المیم: الرماد و الفحم، و کل ما احترق من النار. و قوله علیه السلام «حبهما» أی: حب الشیخین الملعونین، و قیل: حب الرئاسه و المال، و الأول هو الصواب انتهی و فیه ما فیه «منه».

[1110] بحارالأنوار 339: 45 ح 5 و 345: 45 ح 15 عن السرائر و التهذیب.

[1111] المنتخب ص 151.

[1112] فی المنتخب: حجیج.

[1113] المنتخب ص 151 -150.

[1114] البحار 346: 45.

[1115] أی: ولد المختار بعد قول أمیرالمؤمنین علیه السلام هذا بزمان. البحار.

[1116] فی البحار: و انزل.

[1117] بحارالأنوار 342 -339: 45 ح 6.

[1118] بحارالأنوار 343: 45 ح 8.

[1119] لعل المراد یابن خیر من حیی علی وجه الأرض، و مشی علیها، أو مضی لسبیله، فیکون بالاضافه، یعنی خیر أهل الأرض، فان کان هذا مما کتبه المختار و ان کان بعیدا، فالمراد علی علیه السلام، و ان کان مما کتبه الحنفیه، فالمراد أبوعبید أبوالمختار للتمدح، کما هو الشایع فی الألقاب «منه».

[1120] بحارالأنوار 344: 45 ح 10.

[1121] بحارالأنوار 343: 45 ح 7.

[1122] قال فی البحار: لیسمر من السمر، و هو الحدیث باللیل، و فی بعض النسخ «لیستمر» فهو: اما افتعال أیضا من السمر، أو بتشدید الراء، أی: کان دائما عندها، و فی بعض النسخ لییتم و فی بعضها لیتم، و الأول کأنه أصوب.

[1123] بحارالأنوار 343: 45 ح 9.

[1124] بحارالأنوار 344: 45 ح 11.

[1125] بحارالأنوار 344: 45 ح 12.

[1126] بحارالأنوار 386: 45.

[1127] بحارالأنوار 344: 45 ح 13.

[1128] و یحتمل أن

یکون سبب تسمیته بکیسان لقول أمیرالمؤمنین علیه السلام حین یمسح رأسه یا کیس، و هذا أنسب لعلو شأنه علیه السلام و صغر سنه، و لقب الأکابر یشتهر جدا للمفاخر، سیما فی حال الصغر غالبا «منه».

[1129] بحارالأنوار 345 -344: 45 ح 14.

[1130] بحارالأنوار 365: 45.

[1131] بحارالأنوار 385 -384: 45.

[1132] بحارالأنوار 352 -351:45.

[1133] المنتخب ص 388.

[1134] المنتخب ص 389 -388.

[1135] الخازر: نهر بین الموصل و اربل. القاموس.

[1136] المراد أن أمیرالمؤمنین خلیل علیه السلام قد أخبرنی بأنا نشرف علی الفرار حتی نقول: هی هی أی: الفره و الرجعه وقعت، ثم نکر و نحمل علیهم، فیکون الظفر آخر الأمر لنا، فیکون آخر خبره علیه السلام، و قوله «فنقتل أمیرهم» و قوله «فأبشروا» کلام عبدالله بن بشار «منه».

[1137] فی البحار: نهر.

[1138] البحار 385: 45.

[1139] فی البحار: السائب.

[1140] بحارالأنوار 336 -333: 45 عن الامالی.

[1141] بحارالأنوار 386-385: 45.

[1142] البحار 336: 45 عن الأمالی.

[1143] البحار 378: 45.

[1144] المنتخب ص 324.

[1145] البحار 336: 45.

[1146] البحار 378: 45.

[1147] المنتخب ص 325.

[1148] فی البحار: الهشیم.

[1149] البحار 337 -336: 45.

[1150] البحار 379: 45، و المنتخب ص 325.

[1151] القوصره بالتشدید هذا الذی یکنز فیه التمر من البواری. الصحاح.

[1152] البحار 337: 45.

[1153] البحار 374: 45.

[1154] فی البحار: الجراحه.

[1155] بحارالانوار 338: 45 عن الأمالی.

[1156] البحار 375: 45.

[1157] قال فی البحار: الحرمه ما لا یحل انتهاکه، و منه قولهم: تحرم بطعامه، و ذلک لأن العرب اذا أکل رجل منهم من طعام غیره حصلت بینهما حرمه و ذمه یکون کل منهما آمنا من أذی صاحبه.

[1158] بحارالأنوار 333 -332: 45 و 376 -375.

[1159] جشم الأمر کسمع: تکلفه علی مشقه و أجشمنی ایاه و جشمنی. القاموس.

[1160] تقول کربت الأرض أی: قلبتها للحرث.

[1161] الرعیل: القطعه من الخیل، کذا فی

القاموس و الصحاح، و المراد کثره الملائکه بکثره خیولهم «منه».

[1162] فی البحار: نفیقه.

[1163] فی البحار: یمنعنی.

[1164] مصصته شربته شربا رفیقا، و یا مصان و لها یا مصانه شتم، أی: یا ماص بظر امه، أو راضع الغنم لؤما، و البظر ما بین استی المرأه و هی الفرج، کذا فی القاموس و الصحاح، فعلی هذا الأظهر یا مصان «منه».

[1165] زاعله: أزعجه.

[1166] هو کنایه عن الموت، أی: لا نکون بینهم حتی یکثر عددهم بنا. البحار.

[1167] أی: کان یقول فی الشتم الفاظا صریحه فی الزنا و لا یکتفی بالکنایه. البحار.

[1168] بحارالأنوار 394 -390: 45 ح 1 عن الأمالی.

[1169] یقال: مخرت الأرض، أی: أرسلت فیه الماء، و مخرت السفینه اذا جرت تشق الماء مع صوت. البحار.

[1170] بحارالأنوار 395 -394: 45 ح 2 عن الأمالی.

[1171] الروزکاریون. خ.

[1172] بحارالأنوار 397 -395: 45 عن الأمالی.

[1173] أی: جانبا، کنایه عن الجماعه منهم. و فی بعض النسخ بالثاء و هو بالفتح الجماعه.

[1174] أی: یشق و ینبش. و فی بعض النسخ المصححه لیشعث من قبره، یقال: شعث منه تشعیثا نضج عنه و ذب و دفع. البحار.

[1175] بحارالأنوار 397: 45 ح 5 عن الأمالی.

[1176] و فی روایه: ان البقر مرت علی القبور کلها، فلما بلغت قبر الحسین علیه السلام لم تمر علیه، فضربت حتی تکسرت العصا، فما جازت علی قبره و لا تخطته. البحار 399: 45 ح 8.

[1177] فی البحار: أتاه.

[1178] بحارالأنوار 398 -397: 45 ح 6 عن الأمالی.

[1179] بحارالأنوار 398: 45 ح 7 عن الأمالی.

[1180] بحارالأنوار 399: 45 ح 9 عنه.

[1181] فی البحار: الشریعی.

[1182] بحارالأنوار 400 -399: 45 عن الأمالی.

[1183] بحارالانوار 401: 45 عن المناقب.

[1184] المنتخب للطریحی ص 334 -331.

[1185] توضیح المقاصد ص 539 -538.

[1186] ارشاد القلوب

ص 436.

[1187] بحارالأنوار 33: 101 ح 33 عن کامل الزیارات ص 266.

[1188] قد مضی فی مجلس الأول من الخاتمه، و هو مجلس رجعه الحسین علیه السلام فی حدیث المفضل الطویل نبذ من فضل کربلا حین تفاخرت البقاع، فتذکر «منه».

[1189] بحارالأنوار 107 - 106: 101 عن کامل الزیارات ص 267.

[1190] بحارالأنوار 108: 101 ح 10 عن کامل الزیارات ص 268.

[1191] بحارالأنوار 109: 101 ح 16 عن کامل الزیارات ص 269.

[1192] بحارالأنوار 109 - 108: 101 ح 13 و 14 عن کامل الزیارات ص 269 -268.

[1193] بحارالأنوار 109: 101 ح 15 عنه.

[1194] بحارالأنوار 106: 101 ح 2 عن فرحه الغری ص 70.

[1195] بحارالأنوار 116: 101 ح 42 و 43 عن التهذیب 72: 6 و الکامل ص 270.

[1196] بحارالأنوار 109: 101 ح 17 عن کامل الزیارات ص 270.

[1197] بحارالأنوار 132: 101 ح 61 عن التهذیب 75: 6.

[1198] بحارالأنوار 133 -132: 101 ح 62 عن التهذیب 76 -75: 6.

[1199] بحارالأنوار 133: 101 ح 64 عن المزار الکبیر ص 119.

[1200] بحارالأنوار 133: 101 ح 65 عنه.

[1201] بحارالأنوار 133: 101 ح 66 عنه.

[1202] بحارالأنوار 134: 101 ح 67 عنه. و 106: 101 ح 17 عنه.

[1203] بحارالأنوار 134: 101 ح 68 عنه.

[1204] بحارالأنوار 135: 101 ح 74 عنه.

[1205] هدایه الامه 189: 3.

[1206] بحارالأنوار 136: 101 عنه.

[1207] مدارک الأحکام 140: 2.

[1208] بحارالأنوار 111: 101 ح 25.

[1209] بحارالأنوار 111: 101 ح 27 عن کامل الزیارات ص 272.

[1210] بحارالأنوار 110: 101 ح 19 عن کامل الزیارات ص 272.

[1211] بحارالأنوار 106: 101 ح 1 عن کامل الزیارات ص 112.

[1212] أی: ابعثوا رجلا الی حائر الحسین علیه السلام یدعو لی، و یسأل الله شفائی عنده. البحار.

[1213] أی: تفکروا و

تدبروا فیه بأن یقع علی وجه لا یطلع علیه أحد للتقیه. البحار.

[1214] بحارالأنوار 112: 101 ح 32 عن کامل الزیارات ص 272.

[1215] بحارالانوار 114 -113: 101 ح 34 عن کامل الزیارات ص 273.

[1216] بحارالأنوار 112: 101 عنه.

[1217] بحارالأنوار 117: 101.

[1218] بحارالأنوار 81: 101 ح 4 عن کامل الزیارات ص 245.

[1219] بحارالأنوار 82: 101 ح 7 عن کامل الزیارات ص 251.

[1220] بحارالأنوار 82: 101 ح 8 عنه.

[1221] هدایه الامه 170: 2.

[1222] بحارالأنوار 123 -122: 101 ح 12 عن کامل الزیارات ص 274.

[1223] بحارالأنوار 123: 101 ح 15 عن الکامل ص 274.

[1224] فی البحار: و ما یصنع و دعا له.

[1225] فی البحار: انا لنأخذ منه.

[1226] فی البحار: یسلم.

[1227] بحارالانوار 122 -120: 101 ح 9 عن کامل الزیارات ص 275.

[1228] بحارالأنوار 122: 101 ح 10 عن کامل الزیارات ص 277.

[1229] بحارالأنوار 124: 101 ح 20 عنه.

[1230] فی البحار: رزم.

[1231] بحارالأنوار 124: 101 ح 23 عن کامل الزیارات ص 278.

[1232] بحارالأنوار 126: 101 ح 32 عن کامل الزیارات ص 280.

[1233] بحارالأنوار 131: 101 ح 55 عن کامل الزیارات ص 281.

[1234] بحارالأنوار 128 - 127: 101 ح 36 عنه.

[1235] بحارالأنوار 114: 101 ح 35 عنه.

[1236] بحارالأنوار 118: 101 ح 2.

[1237] بحارالأنوار 129 -128: 101 ح 39 عن کامل الزیارات ص 283.

[1238] بحارالأنوار 139 -138: 101.

[1239] بحارالانوار 129: 101 ح 42.

[1240] بحارالأنوار 135 -134: 101 ح 71 عنه.

[1241] بحارالانوار 134: 101 ح 70 عنه.

[1242] بحارالأنوار 135: 101 ح 73 عنه.

[1243] بحارالأنوار 130: 101 ح 46.

[1244] بحارالأنوار 129: 101 ح 43.

[1245] بحارالأنوار 130: 101 ح 49 عن کامل الزیارات ص 286.

[1246] بحارالأنوار 365: 101 ح 2 عن کامل الزیارات ص 287.

[1247] فی

البحار: أعلی.

[1248] البقره: 115.

[1249] بحارالأنوار 368 -367: 101 ح 11 عن کامل الزیارات ص 288.

[1250] هدایه الامه 489: 5 ح 26.

[1251] هدایه الأمه 493: 5 ح 11.

[1252] بحارالأنوار 7: 101 ح 28 عن کامل الزیارات ص 292.

[1253] بحارالأنوار 12: 101 ح 2 عن کامل الزیارات ص 293.

[1254] فی البحار: أخطأوا.

[1255] کذا فی النسخ، قال فی القاموس: الثغب محرکه ذوب الجهد. و لیس بأنسب من هذه اللغه فیه، و الظاهر أن یکون سغب بالغین المضرسه، قال فی القاموس: سغب جاع، أولا یکون الا مع تعب، و هو سغبان و سغب، و قال: و السغب العطش، و لیس بمستعمل «منه». أقول: و فی البحار: تعب.

[1256] بحارالأنوار 12: 101 ح 1 عن کامل الزیارات ص 295.

[1257] فی البحار: یأتی.

[1258] بحارالانوار 12: 101 ح 1 عن کامل الزیارات ص 295.

[1259] کامل الزیارات ص 319.

[1260] کامل الزیارات ص 136.

[1261] الطور: 21.

[1262] بحارالانوار 69: 101 ح 2 عن الأمالی للشیخ ص 317.

[1263] بحارالأنوار 9: 101 ح 31 عن کامل الزیارات ص 117 -116.

[1264] ما بین المعقوفتین من المصدر.

[1265] بحارالأنوار 9 -8: 101، ح 30 عن کامل الزیارات 117 -116.

[1266] بحارالأنوار 226: 45 ح 21 عن کامل الزیارات ص 192.

[1267] بحارالأنوار 222: 45 ح 9، و 54: 101.

[1268] بحارالأنوار 55: 101 ح 15 عن کامل الزیارات ص 121.

[1269] کامل الزیارات ص 122.

[1270] بحارالأنوار 3: 101 ح 8 عن کامل الزیارات ص 121.

[1271] بحارالأنوار 3: 101 ح 9 عن کامل الزیارات ص 122.

[1272] بحارالأنوار 3: 101 ح 10 عنه.

[1273] بحارالأنوار 73: 101 ح 20 عن کامل الزیارات ص 141.

[1274] بحارالأنوار 21: 101 ح 11 عنه.

[1275] بحارالأنوار 18: 101 ح 1 عن کامل الزیارات

ص 142.

[1276] بحارالأنوار 76: 101 ح 30 عن کامل الزیارات ص 147.

[1277] بحارالأنوار 47: 101 ح 11 عن کامل الزیارات ص 151.

[1278] قد صحح الفاضل النحریر الشیخ الحر العاملی رحمه الله «یجهز» بالیاء التحتانیه، و حمله علی الاستنابه فی زیارته علیه السلام و لم یذکر غیر هذا الخبر فیما هو بصدد اثباته من ثواب تجهیز غیره للاستنابه «منه».

[1279] أدناس - خ ل. و فی البحار: أجناس.

[1280] فی البحار: و یقیمونه.

[1281] بحارالأنوار 80 -78: 101 عن کامل الزیارات ص 125 -123.

[1282] لعل المراد من اعطاء ذنوب الزائر ایاهم، تفویضها الی الملائکه و الی شفاعتهم کیفما أرادوا و استصوبوا، فهم یستوهبونها أولا و یمحونها، ثم یبدلون سیئاته حسنات باذن الله عزوجل، حتی استوجب رضوان الله و دخل الجنه «منه».

[1283] بحارالأنوار 65 -46: 101 ح 50 عنه.

[1284] بحارالأنوار 42: 101 ح 73 عنه.

[1285] بحارالأنوار 42: 101 ح 77 عنه.

[1286] بحارالأنوار 43: 101 ح 79 عن کامل الزیارات ص 163.

[1287] بحارالأنوار 43: 101 ح 80 عن کامل الزیارات ص 164.

[1288] بحارالأنوار 50: 101 ح 1 عن کامل الزیارات ص 128.

[1289] هدایه الامه 483: 5.

[1290] بحارالأنوار 58: 101، و المنتخب ص 189.

[1291] بحارالأنوار 226: 45 ح 20 عن کامل الزیارات ص 115.

[1292] بحارالأنوار 59: 101 ح 29 عن کامل الزیارات ص 113 -111.

[1293] المنتخب ص 209 -208.

[1294] هدایه الامه 488: 5.

[1295] بحارالأنوار 97: 101 ح 21 عن التهذیب 49: 6، و کامل الزیارات ص 184.

[1296] بحارالأنوار 97 -96: 101 عن کامل الزیارات ص 182 و الاقبال ص 206.

[1297] بحارالأنوار 93: 101 ح 2 عن کامل الزیارات ص 179.

[1298] بحارالأنوار 98: 101 ح 27 عن الاقبال ص 207.

[1299] بحارالأنوار 95:101 عن کامل الزیارات

ص 181 والاقبال ص 207.

[1300] بحارالأنوار 89: 101 ح 23 عن کامل الزیارات ص 180.

[1301] بحارالأنوار 97 - 96: 101 ح 18 عن کامل الزیارات ص 184.

[1302] هدایه الامه 487: 5 ح 14 و 15 و 16.

[1303] بحارالأنوار 85: 101 ح 3 -1 عن کامل الزیارات ص 169 و غیره.

[1304] بحارالأنوار 87: 101 ح 13 عن کامل الزیارات ص 172.

[1305] بحارالأنوار 89: 101 ح 21 عن کامل الزیارات ص 173 و التهذیب 50: 6، و الآیه فی سوره النحل: 18.

[1306] بحارالأنوار 88: 101 ح 18.

[1307] هدایه الامه 488: 5 ح 19 و 21.

[1308] بحارالأنوار 105: 101 ح 13 عن کامل الزیارات ص 174.

[1309] بحارالأنوار 105: 101 ح 4 عنه.

[1310] فی مصباح المتهجد: فقل بعد الایماء الیه بعد التکبیر هذا القول «منه».

[1311] بحارالأنوار 291 -290: 101 عن کامل الزیارات ص 176 -174.

[1312] بحارالأنوار 301 -300: 101.

[1313] فی البحار: حاربت.

[1314] بحارالأنورا 293 -291: 101.

[1315] قوله «بعد ما خرج» هذا الی قوله «الی المدینه» بمنزله اعتراض فی البین، أی: ان خروجه علیه السلام الی المدینه کان قبلنا، فسرنا نحن أیضا علی اثره علیه السلام الی المدینه، لکن لما خرجنا الی الغری مع صفوان زرنا بهذه الزیاره «منه».

[1316] لو کانت الزیاره من بعد یقال: قصدتکما مقام أتیتکما علی ما روی عنهم و نسب الیهم علیهم السلام «منه».

[1317] ما بین المعقوفتین من المصدر.

[1318] فی البحار: رسوله.

[1319] بحارالأنوار 300 -296: 101 عن المصباح.

[1320] بحارالأنوار 316 -313: 101 عن الاقبال.

[1321] فی البحار: حباب.

[1322] بحارالأنوار 73 - 65: 45 عن الاقبال ص 577 - 573.

[1323] فی المصباح و لو کان صلی الله علیه و آله و سلم فی الدنیا یومئذ حیا لکان هو المعزی بهم «منه».

[1324]

فی المصباح و تتسلب، قلت: و ما التسلب؛ قال: تحل ازرارک و تحسر عن ذراعیک کهیئه أصحاب المصائب «منه».

[1325] بحارالأنوار 313 -309: 101 عن الاقبال ص 571 -568.

[1326] الاقبال ص 577.

[1327] بحارالأنوار 170: 45 ح 18.

[1328] لم یجعل الکشف عن الساقین سنه علی حده؛ لأنه لم یکن فی المصباح، و أیضا الکشف عن الساقین و الذراعین یمکن کونهما معا سنه واحده «منه».

[1329] بحارالأنوار 344: 45 ح 12.

[1330] بحارالأنوار 386: 45.

[1331] بحارالأنوار 386:45.

[1332] الاقبال ص 545.

[1333] ذکر الافطار بالتربه ابن طاووس فی کتاب الاقبال، و الدعاء قد مضی فی أدعیه أکل التربه، و الدعاء الذی نقلناه بقولنا «اللهم انک قلت» الی آخره، نقل نظیره فی الاقبال، و فی ذکری أنی رأیت سندا آخر للدعائین و الافطار بالتربه، لکن لم یحضرنی الآن «منه».

[1334] الاقبال ص 578.

[1335] المنتخب ص 356 - 355.

[1336] الاقبال ص 571.

[1337] السفر بالضم: طعام المسافر، الجمع أسفره و سفر. القاموس.

[1338] الجدی من أولاد المعز ذکرها جمع جداء القاموس.

[1339] خبصه خلطه، و منه الخبیص المعمول من التمر و السمن. القاموس.

[1340] بحارالأنوار 141: 101 ح 8 عن کامل الزیارات ص 141.

[1341] بحارالأنوار 141: 101 ح 6 عنه.

[1342] بحارالأنوار 141: 101 ح 5، و کامل الزیارات ص 129. و الظاهر أن المراد بالبن أعم من الحلیب، و هو اللبن مالم یتغیر طعمه، علی ما فی القاموس، فیصدق علی ما تغیر طعمه کالمخیض و الرائب، بل الأظهر الثانی، لبعده عن التکلیف و الترفه، و وجوده فی الأغلب بخلاف الحلیب «منه».

[1343] بحارالأنوار 142 - 141: 101 ح 10 عن کامل الزیارات ص 130.

[1344] بحارالانوار 142: 101 ح 11 عن کامل الزیارات ص 131 - 130.

[1345] بحارالأنوار 140 -101 ح 4

عن کامل الزیارات ص 131.

[1346] بحارالأنوار 78: 101 عن کامل الزیارات ص 123.

[1347] بحارالأنوار 19: 101 ح 3 عن کامل الزیارات ص 144.

[1348] بحارالأنوار 20: 101 ح 6 عنه.

[1349] بحارالأنوار 143 - 142: 101 عن کامل الزیارات ص 133.

[1350] بحارالأنوار 25: 101 ح 26 عن کامل الزیارات ص 134.

[1351] بحارالأنوار 147: 101 ح 34 عن کامل الزیارات ص 187.

[1352] بحارالأنوار 146: 101 ح 31 عن کامل الزیارات ص 186.

[1353] هدایه الامه: 480: 5 ح 19.

[1354] هدایه الامه 491: 5 ح 2.

[1355] هدایه الامه 492: 5 ح 7.

[1356] بحارالأنوار 144: 101 ح 17 عن کامل الزیارات ص 187.

[1357] بحارالأنوار 143: 101 ح 14 عن کامل الزیارات ص 184.

[1358] ص: 33.

[1359] بحارالأنوار 145:101 ح 25 عن کامل الزیارات ص 188.

[1360] هدایه الامه 492: 5 ح 6.

[1361] هدایه الامه 213: 5 ح 27.

[1362] هدایه الامه 214: 5 ح 29.

[1363] هدایه الامه 213: 5 ح 26، و فروع الکافی 328: 4 ح 2.

[1364] فروع الکافی 511: 4 ح 2، و هدایه الامه 427: 5 ح 12.

[1365] هدایه الامه 427: 5 ح 13.

[1366] بحارالأنوار 148: 101 و هدایه الامه 495: 5.

[1367] هدایه الامه 495، 5 ح 24.

[1368] هدایه الامه 503: 5 ح 31.

[1369] هدایه الامه 503: 5 ح 32.

[1370] العتل: الجافی الغلیظ، و الزنیم: المستلحق فی قوم لیس منهم، و الدعی و اللئیم المعروف بلومه و شره، کذا فی القاموس، و فی تفسیر الصافی نقلا عن معانی الأخبار، عن الصادق علیه السلام. العتل العظیم الکفر، و الزنیم المستهتر بکفره. و فی المجمع: عن النبی صلی الله علیه و آله و سلم العتل الزنیم هو الشدید الخلق المقمح الأکول الشروب الواجد للطعام

و الشراب، الظلوم للناس الرحب الجوف «منه».

[1371] انما قیل للزارع کافر لأنه اذا ألقی البذر کفره، أی: غطاه.

[1372] بحارالأنوار 148: 42 ح 11 عن الارشاد 323 - 322: 1.

[1373] بحارالأنوار 125 -124: 42 عن الارشاد 325 - 323: 2 مع اختلاف یسیر.

[1374] روضه الواعظین ص 289 - 288، و البحار 133 -131: 42.

[1375] بحارالأنوار 128 -127: 42 ح 10.

[1376] بحارالأنوار 128: 42 ح 11.

[1377] بحارالأنوار 126 - 125: 42 ح 7.

[1378] بحارالأنوار 122 -121: 42 ح 1 عن الامالی للشیخ ص 166 -165.

[1379] بحارالأنوار 285: 41 ح 5 عن الارشاد 327 -326: 1.

[1380] الصریف: صوت ناب البعیر.

[1381] تهدم علیه غضبا: توعده.

[1382] فی بعض النسخ «کوائل» بالهمز، فیحتمل أن یکون من الأکول و هو علی ما فی القاموس النشز من الأرض شبه الجبل، أو من الکیول کعیوق آخر الصفوف فی الحرب، و التشبیه ظاهر. و فی البحار: الکواهل بالهاء، و قد صحح الفاضل بما هذا لفظه: کواهل الغبار: أوائله، شبه عمره فی سرعه انقضائه بالغبار و بقیته بأوائله، فان مقدم الغبار یحدث بعد مؤخره و یسکن بعده انتهی. و هذا أیضا مثل الأول بعید، سیما استخراجه من أصول اللغه «منه». أقول: و فی الارشاد: کواسل.

[1383] بحارالأنوار 149 -148: 42 عن الارشاد 327: 1.

[1384] بحارالأنوار 126: 42 عن الارشاد 328:1.

[1385] الانعام: 45: 44.

[1386] العلاوه بالکسر: أعلی الرأس أو العنق. القاموس.

[1387] بحارالأنوار 136 -135: 42 ح 16.

[1388] فی الأصل: یستنفرک.

[1389] بحارالأنوار 258: 44 ح 7 عن الارشاد 331 -330: 2.

[1390] المنتخب ص 160.

[1391] بحارالأنوار 257 - 256: 44 ح 5 عن الأمالی.

[1392] بحارالأنوار 260: 44، و الارشاد 329: 1.

[1393] روضه الکافی 234: 8 ح 311.

[1394] روضه الکافی 167:

8 ح 187.

[1395] مجمع البحرین 80: 2.

[1396] ارشاد القلوب ص 277 -275 ط بیروت.

[1397] القصص: 83.

[1398] الأنعام: 94.

[1399] تنبیه الخواطر ص 283 -281.

[1400] تفسیر القمی 384:2.

[1401] نور الثقلین 409: 5 ح 44 عنه.

[1402] تفسیر الصافی 221: 5، و نور الثقلین 409: 5.

[1403] فی البحار: صرخ.

[1404] آل عمران: 96.

[1405] البقره: 144.

[1406] کان المشرکون یقولون للنبی صلی الله علیه و آله و سلم ابن أبی کبشه، شبهوه بابن أبی کبشه رجل من خزاعه خالف قریشا فی عباده الأوثان، أو هی کنیه وهب بن عبد مناف جده صلی الله علیه و آله و سلم من قبل امه

[1407] التالد و التلید: ما ولد عندک من مالک أو نتج. و الطارف من المال المستحدث. القاموس.

[1408] الجازر بالجیم و الزای، و منه الجزور للناقه المهیاه للذبح، و الجزار: القصاب. و الشفار بالکسر قال فی القاموس: الشفره السکین العظیم و ما عرض من الحدید جمع شفار انتهی. و المراد اباؤه عن الارتقاء الی المنبر، و هذا أیضا لاستجلاب قلوب الملحدین العوام و حفظ المرایاه، کما لا یخفی علی البصیر «منه».

[1409] الرکل: الضرب برجل واحده. القاموس.

[1410] مخضت تمخیضا: أخذها الطلق. القاموس.

[1411] الهنات: الداهیه.

[1412] فی البحار: صبا.

[1413] جلمود کعصفور: الصخر.

[1414] الاسراء: 60.

[1415] بحارالأنوار 300 - 287: 30.

[1416] المنتخب ص 10 -6.

[1417] المنتخب للشیخ الجلیل الطریحی ص 16-15.

[1418] أی: بانضمام مده خلافه عمر بن عبدالعزیز، و انما أفردها لا بطاله سب علی علیه السلام «منه».

[1419] المنتخب ص 390-389.

[1420] فی الفرحه: و ما مناقبکم؟

[1421] فرحه الغری ص 23-22، والبحار 120-119: 46 عن الفرحه.

[1422] الکربل: الخوض فی الماء و المشی علی الطین.

[1423] فی المجمع: مشوها.

[1424] مجمع البحرین 287-286: 2.

[1425] مجمع البحرین 287:2.

[1426] بحارالأنوار 137-136: 46 عن الروضه و الاختصاص.

[1427] مجمع

البحرین 240-239: 3.

[1428] تنبیه الخاطر 283:1.

[1429] یونس: 91.

[1430] بحارالأنوار 119-118: 46 عنه.

[1431] بحارالأنوار 119: 46 عنه.

[1432] بحارالأنوار 274-273: 44 ح 1.

[1433] بحارالأنوار 276-275: 4 ح 3 عنه.

[1434] بحارالأنوار 98-96: 45 عنه.

[1435] فی البحار: شهادته.

[1436] بحارالأنوار 100-98: 45.

[1437] الفتح: 25.

[1438] کمال الدین ص 642.

[1439] افراده باعتبار ضمیر الشأن، أو باعتبار لفظ الآل «منه». أقول: و فی المنتخب: و کانوا.

[1440] هنا حصل اشتباه من الشیخ طریح رحمه الله، حیث نسب قتل میثم الی الحجاج، و انما قتله ابن زیاد لعنه الله قبل قدوم الحسین علیه السلام الی العراق بعشره أیام، کما مضی فی الفائده التاسعه «منه».