حکومت دیگری کسب نکردند. و جریان عاشورا از دیدگاه بیرونی پدیده ای جز یک تبلیغ عملی نبود.حضرت سیدالشهدا و لشکر وفادارش عملا ارزشهای انسانی را که مبنای احکام و شرایع دین است تبلیغ کردند و تبلیغشان مؤثر افتاد و تقدیر به این تبلیغ موفقیت بخشید، و برانگیزنده انقلابها ساخت.از اینجا اهمیت هنر که عمده ترین وسیله تبلیغ است روشن می شود.واقعه عاشورا داستان تکان دهنده ای است که فضیلتها به صورت فشرده و هنرمندانه با رذیلتها مصادف می دهند. این داستان را تخیل هنرمند نساخته بلکه قلم تقدیر رقم زده است.این که نظامای هنری آیا از قوانین خاص پیروی می کند، یا صرفا تابع خوش آیندیهاست معلوم نیست، اما آنچه معلوم است این است که هنر بدون اصالت تجلی نمی کند، باید یک محتوای اصیل در لباس هنر درآید و گرنه پوچیها و ضد ارزشها هنر را محو می کنند، خواه آن محتوای اصیل یک فضیلت اخلاقی باشد، یا یک استحکام فیزیکی: در مورد دوم: مثلا در معماری، هنر باید قرین استحکام و اهداف ساختمان شود، آن هم نه به صورت یک لباس اضافی، بلکه باید نقطه های ظرافت مصداق و وجود عینی استحکام باشد، معمار کسی است که عمارت زیبا سازد، نه این که عمارت ساخته را زیبا کند.بینش معنوی در نمای ظاهری اثر می گذارد. مثلا در یک تزیین اضافی تصور اسراف بودن و امثال آن، زیبایی را محو می کند. گذشته از این که اگر اسکلت ساختمان هنری نباشد، سطحی بودن زیبایی و مرتبه اش را تنزل می دهد.در مورد اول، لباس زیبا زیبنده کسی است که خلق و خویش زیبا باشد.زیباییهای اخلاقی عناصر اولیه زیبایی، و زیباییهای هنری در

مرحله بعد قرار گرفته اند. یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوآتکم و ریشا و لباس التقوی ذلک خیر. [2] .(ای فرزندان آدم لباسی برای شما فروفرستادیم که اندام شما را می پوشاند و مایه زینت شماست و لباس پرهیزگاری بهتر است).جمال الرجال فی عقولهم [3] (زیبایی مردان در عقل آنهاست) هر که پاکیزه نگهدار تن از پستیهاست - هر لباسی که بپوشد به نظرها زیباست [4] .زیباییهای اصیل کمبودهای ظاهری را جبران می کند.بالسخاء تستر العیوب - غر الحکم (با سخاوت عیبها پنهان شود)در عاشورا ارزشهای اصیل:ایمان، توحید، اخلاص، احسان، عدل، صبر، حلم، عفو، امانت، وفا، صداقت، شجاعت، توکل، تسلیم، مروت و سخاوت جلوه نمودند.در عاشورا مصاف فضیلتها با رذیلتها، گذشته از محتوای اصلی یک مصاف هنری است.در واقعه عاشورا نخست اصالتهای اخلاقی و ارزشهای ذاتی فرزند رسول خدا و نور چشم علی و زهرا در زیباترین صورت تجلی نموده، واقعه عاشورا پس از ظهور هنرمندانه در عالم هستی سرمایه تمام نشدنی فرهنگ عاشورا شده است.هر واقعه ای پیش از رسیدن به دست گزارشگر می تواند جنبه های هنری داشته باشد.گزارشگر هنرمند باید با چشمانی باز آنچه را که بوده ببیند.

یراهن سبایا. [6] .شکل گرفتن عاشورا به مشیت الهی بود. سیدالشهداء شبی مهلت خواستند تا به دعا و عبادت بگذرانند. ابعاد گوناگون این واقعیت در جای خود محفوظ می ماند.. اما تقدیر الهی که باید روز عاشورا مقتل حسین شود، با این اراده ای که آن حضرت فرمود و از دشمن خواست که شبی مهلت داده شود و موافقت دشمن با تأخیر و مهلت محقق می شود. اگر شهادت اهل البیت در غروب تاسوعا که دشمن به خیمه گاه هجوم آورد صورت می گرفت، شاید محتوای شهادت و فداکاری و ایثار تفاوتی نمی کرد. اما دیگر صحنه های فداکاری اصحاب و جوانان بنی هاشم و درسهای ایثار حضرت ابوالفضل - علیه السلام - به آن شکل ظهور نمی نمود. این است چهره ای از عاشورا از دیدگاه ناتوان ما.چه می دانیم که عاشورا چه بود؟! اما اینقدر می دانیم که شب عاشورا هم شب عبادت و راز و نیاز با خدا بود، هم شب اعلام وفای دوستان و شکوفایی محبتها و ایثارها. روز عاشورا آفتابش هم تشنگی را شدت بخشید و آنچنان را آنچنان تر و امتحان را دشوارتر ساخت، هم صحنه عاشورا را در برابر نظاره گران روشن ساخت. مهلتی که سیدالشهدا خواستند آن شب و روز را در پی داشت.مثال دیگر این که:خیمه های حضرت ابی عبدالله به فرمان مبارک آن حضرت چنان ترتیب داده شد که هجوم دشمن از یک سمت باشد، بنابراین یاوران آن حضرت تک تک به میدان می آمدند و هر کدام صحنه ای از ایمان و فضیلت می ساختند و صفحه ای از ارزشهای تحویل گزارشگران تاریخ می دادند.مثال دیگر از رفتار بندگان خدا که در کار بندگی بودند و خداوند

رفتار آنان را اسباب جریان مقدرات قرارداد، دعاهای امام زین العابدین - علیه السلام - بود که او در نیایش خداوند بود و خداوند در کار مقتدا ساختن زین العابدین و زینت بخشیدن جهان عبادت به علی بن الحسین و تحقق بخشیدن آثار اجتماعی و سیاسی آن دعاها و راز و نیازها.سیر حرم ابی عبدالله علیه السلام تا کوفه و شام و صحنه های آن هم هر گوشه آن شعری است برازنده خامه تقدیر.و چه لطیف سروده یکی از شعرای امروز در یک رباعی که بیت اول و نام شاعرش یادم نیست:و مقصودش حضرت سیدالشهدا است آنجا که می گوید:چون شاعر چیره ای که از آغاز سخن پایان سرود خویش را می دانست.اکنون در اندیشه چنین سیری در جهان عاشورا نبودم. اکنون هم جز اشاره به یکی دو مثال فرصت بیان، بلکه توانایی درک این حقیقت بزرگ را ندارم.خداوند جهان، صورتگر انسان واقعه عاشورا است، کسی که نقشهای زیبای آفرینش ابداعات اوست و نقاشان چیره دست از الهاماتی که از آفرینشهای او گرفته اند، قدم فراتر نمی نهند.

بین الحروف، فان ذلک أجدر بصباحه الخط - نهج البلاغه - حکمت 315 (سطرها را از هم دور حروف را به هم نزدیک کن تا منظره خط زیباتر شود).می توان گفت: در این حکمت صادر از بیت عصمت دور نمای اصول هنر دیده می شود.در لوح تقدیر دشمنان ابی عبدالله - علیه السلام - که تبهکاران عاشورا بودند هم نقشی داشتند. آنها زمینه های تابلو عاشورا شدند، بلکه در حقیقت فضیلتهای حسینی و رذیلتهای آنان در یک ظرف زمان تحقق یافت، بلکه با هم مربوط بود و این است که گویی بدبختان در ساختن خوشبختی خوشبختان نقشی دارند، این هم از بدبختی آنهاست!

الفاظ را از میان می برد. هنر، مزاحتمهای تکرار را برطرف ساخته، واقعیت عاشورا را بی مانع جلوه می دهد. واقعیت عاشورا خسته کننده نیست. آهنگها و روشهای بیان اگر تکرار شوند خسته می کنند.این اشاره ای بود به نقش هنر در عاشورا و این که هنر در مسیر ساختن آیینه عاشورا تلاش می کند. آینه ی خوب خوب و بد را بد می نمایاند، خوب را خوب و بد را بد. واقعیت را گزارش می دهد.آیینه گر عیب تو بنمود راست خود شکن آیینه شکستن خطاست.هنر در فرهنگ عاشورا هر چه افزون شود، نماینده تر می شود و به سوی کمال آیینه بودن می رود، اما هرگز به کمال مطلق نمی رسد.