مصطفي آل اعتماد به نام «لمعة من بلاغة الحسين» تدوين و به پيشگاه حضرتش تقديم گرديد و بارها به زينت طبع آراسته گرديده است و هم اكنون اين كتاب با تلاش فرزند مرحوم، جناب مستطاب حجة الاسلام اعتماد تحقيق و توسط فرزند ديگر ايشان جناب سيد محمد حسن مشكوة ترجمه شده و به علاقمندان و تشنگان و عاشقان كوي آن امام شهيد تقديم مي گردد. و ثواب آن به روح انبياء الهي و ائمه هدي و شهداي راه حق و فضيلت و اموات بانيان خير اين كتاب اهداء مي گردد.

جملات و كلماتي را ايراد فرموده است كه به معجزه مي ماند، چرا كه خود حضرت و حركت و قيامش، و ماندگاري و طراوت و تازگي آن پس قرن ها، همه معجزه است. حضرت عليه السلام، چه آن جا كه حماسي و پرشور است و چه آن جا كه به صورت دعا و راز و نياز با خداست و چه در آن گاه كه آهنگ زيباي موعظه و پند به خود گرفته، در فصاحت و بلاغت در اوج خود است، و چرا چنين نباشد كه او تربيت يافته ي امير بيان حضرت علي عليه السلام است. اين جاست كه بايد حماسه سرايان، واعظان، متكلمان، فلاسفه، ادباء و فصحا در برابرش سر تعظيم و كرنش فرود آورند و يك صدا فرياد برآورند: «بأبي أنت و أمي و نفسي يا أباعبدالله».اولين كسي كه با فراست به جهانيان فهماند كه بعد از كلام الهي، كلمات و سخنان اولياي خدا معجزه است و هيچ سخنوري، ياراي بيان يك جمله ي آن را ندارد، مرحوم سيد رضي رحمه الله بود كه با جمع آوري نهج البلاغه، حضرت علي عليه السلام را به بشريت معرفي نمود، و پس از ايشان مرحوم والد با جمع آوري بلاغة الحسين عليه السلام فصيح ترين كلام بعد از علي عليه السلام را به جهان شناساند. بلاغة الحسين عليه السلام (كتاب حاضر) در بردارنده ي خطبه ها، نامه ها، دعاها و كلمات قصار حضرت است كه از ميان سخنان آن امام بزرگوار، به شيوه ي نهج البلاغه (با نگرش خاص به فصاحت و بلاغت) جمع آوري گرديده است، و اين نخستين كتابي است كه حضرت را از اين زاويه معرفي مي نمايد. مرحوم مؤلف، كه از مجتهدان بنام زمان خود بود، در جوار بارگاه

ملكوتي و تربت خونين حضرت سيدالشهداء عليه السلام متولد و نشو و نما كرده و در همان سرزمين پاك و مقدس از محضر مراجع و علماي بزرگ زمان استفاده كرده و به درجه ي عالي اجتهاد رسيدند و علاوه بر كتاب حاضر، كتاب هاي فقهي، اصولي، كلامي و حديثي مهمي به قلم معظم له به رشته ي تحرير درآمده است. و كتاب بلاغة الحسين چند بار به زبان هاي فارسي و اردو چاپ شده است، ولي چاپ حاضر ويژگي خاص و فوق العاده دارد، زيرا متن اصلي آن توسط آقاي سيد محمد حسين اعتماد تحقيق و به دقت و حوصله ي فراوان تطبيق و مقابله شده است و هم چنين ترجمه اي نسبتا سليس و روان با حفظ مطابقت براي آن نگاشته شده است كه در اين زمينه فضلاي گرانقدر حوزه ي علميه مترجم را ياري نموده اند، از آنان تقدير و تشكر مي شود.در پايان از جناب آقاي شيخ عباس مداحي و جناب آقاي ميرزا مهدي (فرزند محمد حبيب الله) كه براي طبع و نشر كتاب زحمات فراواني كشيده اند تقدير و تشكر مي شود و ان شاء الله جزا و اجر واقعي را از آن امام همام دريافت دارند.اللهم ارزقني شفاعة الحسين يوم الورود.سيد محمد حسين موسوي مشكوة (اعتماد)قم 5 ذي الحجة الحرام 1421

أزفه الي الامة، من درر الكلم، و غرر الحكم، من خطب الامام السبط الشهيد، حسين الابآء و العظمة، و كتبه الشريفة، و مواعظه الحسنة التي فيها الحجة البالغة، و البراهين اللائحة، و قد طفحت فيها علوم جمة، و فوائد غزيرة، خضعت له عليه السلام فيها المعاني، و تناسقت له الالفاظ، و تجلت بين الق و عبق، فاذا اضاء الفلق فله منها مزيجه، و متي هبت الصبا ففيها من ذلك اريجه، و قد حق علي الخطبآء و الفصحآء ان يكون صلوات الله عليه لهم قدوة، و للبلغآء و الحكمآء ان تستمر لهم به اسوة، اذهو صلوات الله عليه ابن ابيه الذي جآء للخليقة بنهج البلاغة و دلها علي مهيعها، فعرفته و شكرت و كيف لا و قد ربته يد الحكمة، و ارضعته لبان النبوة، و لذا قال النبي الاعظم صلي الله عليه و آله و سلم «حسين مني و أنا من حسين».و لقد اجاد محمد بن ابي طلحة الشافعي في هذا المقام، في كتابه المسمي بمطالب السؤول.اذ قال: «اعلم ان مولانا الحسين سلام الله عليه، كانت الفصاحة لديه خاضعة، و البلاغة لامره سامعة طائعة، و كيف لا يكون كذلك، و هو ابن افصح العرب و العجم، و سبط من أوتي جوامع الكلم، ثم ابوه الذي اذعنت له الحكم، و اطاعه السيف و القلم، و لا غرو ان يحذو الفتي حذو والده، و الولد بضعة من ابيه، صلي الله عليه و علي جده و ابيه و امه و اخيه، و قد تقدم من نثره في المقام الذي لا تتفوه فيه الافواه من الفرق، و لا تنطق الالسنة من الوجل و القلق، ما فيه حجة بالغة، علي انه في الوقت افصح

من نطق. - الي آخره -».و بما ان ما يؤثر عنه عليه الصلوة و السلام، من تكلم الكلم، لم تكن مدونة بين دفتي موسوعة. و تلك الجمل الذهبية، غير مجتمعة في مجموعة واحدة، ليسهل التناول علي من يروم اقتنائها، و انما جائت، متفرقة في غضون كتب الحديث و السير، راقني ان انضدها في عقد منظوم مبوبا علي ابواب في الخطب و الكلام المبسوط، ثم الرسائل و غيرها من قصار كلماته يتضمن مواعظ و محاسن آداب، و قد كلفني ذلك متاعب و مصاعب، فاستسهلتها راجيا شفاعته، يوم الحشر و النشر.و انا العبد مصطفي المحسن الموسوي و بالله استعين و هو حسبي، و نعم الوكيل.بنام خداوند بخشنده مهربانستايش مخصوص خدايي است كه شكرش را باعث فزوني نعمت ها و ايمني از عذاب و وسيله اي براي خشنودي خود قرار داده.درود و سلام صبحگاهان و شامگاهان بر كسي كه مردم را به حق دعوت كرد و شاهدي بر خلق و فصيح ترين عرب بود، كسي كه چشم بندگان به جمال نوراني اش روشن مي شود؛ يعني محمد و خاندان پاك و جانشينان هادي و معصومش.اين مجموعه كه به امت اسلامي تقديم مي شود - حاوي گوهرهاي گران بها، كلمات درربار، خطبه ها، نامه ها و مواعظ پيشواي شهيد، حضرت اباعبدالله الحسين عليه السلام است، كه در اين خطبه هاي باعظمت و نامه هاي شريف و مواعظ حسنه؛ حجت بالغه ي الهي و استدلال هاي روشن و دانش فراوان و فوايدي گران بها نهفته است، كه در برابر اين دانش جوششان، معاني و الفاظ خضوع نموده اند. و درخشندگي و بوي خوش آن ويژگي خاصي دارد كه با وزيدن نسيم صبحگاهي و باد صبا، مشام جهانيان از آن نشاطي ديگر به خود خواهند گرفت بر

فصحا و سخنوران لازم است كه حضرت را اسوه ي هميشگي خود قرار دهند؛ چرا كه حسين فرزند كسي است كه نهج البلاغه را آفريده، و دست هاي حكمت نبوي او را تربيت نموده و از شير نبوت نوشيده است.از اين رو پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «حسين از من است و من از حسينم.»محمد بن ابي طلحه شافعي در كتاب مطالب السؤول؛ چه زيبا گفته است: «بدان كه در برابر مولاي ما حسين عليه السلام فصاحت و بلاغت خاضع و خموشند و چرا چنين نباشد كه او فرزند فصيح ترين عرب و عجم و فرزند پيامبري است كه در بيان كلمات و سخنان جامع، سرآمد روزگار است. او فرزند پدري است كه دانش و حكمت در برابر او خاضع و شمشير و قلم فرمانبردار اوست. و بدون شك جوانمرد پا جاي پاي پدر مي گذارد؛ زيرا فرزند، پاره ي تن پدر است. صلوات و سلام الهي بر او و بر جد و پدر و مادر و برادرش [و فرزنداش] باد.مقداري از كلام حضرت را كه يادآور شده ايم؛ كه هيچ زبان و بياني قادر به ايراد آن نيست، چرا كه آن جملات را در ميدان جنگ و موقعيتي خطير بيان كرده است كه هيچ بيان و زباني در چنين شرايطي از ترس و نگراني قادر به تكلم نيست و اين دليلي بر عظمت فصاحت و بلاغت ايشان است، چرا كه او فصيح ترين ناطق زمانه بود».از آن جا كه سخنان حضرت در كتابي مخصوص تدوين نيافته بود تا بتوان به راحتي به آن جملات طلايي دسترسي پيدا كرد، بلكه در شاخ و برگ كتاب هاي مختلف پراكنده بود، به نظرم رسيد

آنها را منظم و در ابواب خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار مرتب نمايم. كه در اين راه سختي ها و زحمات فراواني را متحمل شدم، ولي به اميد شفاعتش در روز حشر و نشر تمام اين سختي ها بر من آسان گرديد.در پايان از خداوند ياري مي طلبم و بر او توكل مي كنم كه او بهترين وكيل است.مصطفي محسن الموسوي

عنها، ليس بقادر من قارنه ضد، او ساواه ند.ليس عن الدهر قدمه، و لا بالناحية أممه. احتجب عن العقول كما احتجب عن الابصار. و عمن في السمآء احتجابه كمن في الارض، قربه كرامته، و بعده اهانته.لا تحله في، و لا توقته اذ، و لا تؤامره ان. علوه من غير توقل، و مجيئه من غير تنقل، يوجد المفقود و يفقد الموجود، و لا تجتمع لغيره الصفتان في وقت. يصيب الفكر منه الايمان به موجودا و وجود الايمان، لا وجود صفة. به توصف الصفات لا بها يوصف، و به تعرف المعارف لا بها يعرف، فذلك الله لا سمي له، سبحانه (ليس كمثله شي ء و هو السميع البصير) [1] .

او را تصديق نمايند؛ چرا كه نمي توان او را با صفات آفريده ها وصف كرد. اوست پروردگار يكتا و بي نياز.آنچه كه در اوهام و افكار آيد، غير اوست. آنچه انديشه ي ما بدان برسد، خدا نيست و آنچه در فضا يا جاي ديگر باشد معبود ما نخواهد بود.او در همه ي موجودات است، ولي نه آن گونه كه اشياي جهان، او را فراگيرد. و از موجودات جداست، اما نه آن گونه كه از آنها غايب باشد. كسي را ياراي ضديت با او نيست. و كسي نمي تواند همانند او شود. قدمتش از نوع قديم بودن جهان نيست، و به جانب خاصي قصد و نظر ندارد. او همان طور كه از ديدگان مخفي است، از خرد خردمندان نيز پنهان است، و پنهان بودنش از ديده ي آسمانيان همانند پنهاني او از اهل زمين است. نزديكي او به بندگان، كرامت و بزرگواري او و دوري او، بي توجهي اوست.مكان او را فرا نمي گيرد و زمان او را در بند نمي كشد و ترديدي او را به مشورت وادار نمي سازد. بي آن كه بالا رود، بالاتر از هر چيزي است، و آمد و رفت او به نقل مكان نيازي ندارد. هر نيستي را هستي مي بخشد و هر هستي را به نيستي مي كشاند، و براي كسي جز او، اين دو صفت در آن واحد جمع نمي شود.سرانجام انديشيدن به او، ايمان به وجود اوست و فراهم آمدن ايمان صفتي را اثبات نمي كند.به واسطه ي خداوند مي توان صفات را وصف كرد، ولي با صفات نمي توان خدا را توصيف نمود. و به واسطه ي خداوند است كه مي توان معارف و علوم را شناخت، نه اين كه با معارف و علوم بتوان

خدا را شناخت. اين خدايي است كه همنام و نظير ندارد و پروردگار پاك و بي مانندي است كه از هر عيبي منزه است، هيچ چيز همانند او نيست و او شنوا و بيناست.

نمي شود و با مردم قياس نمي گردد. او نزديك است، اما نه متصل به اشيا، و او دور است، اما نه آن طوري كه فاصله داشته باشد؛ واحد است، اما نه چون اعداد كه يكي، بعضي از اعداد باشد؛ به وسيله ي نشانه ها شناخته شده و به وسيله ي علامت ها توصيف شده است. نيست جز او خدايي، خدايي كه بزرگ است و بلند مرتبه.(در اينجا ابن ازرق به گريه افتاد و عرض كرد: چه زيباست سخنان شما!).حضرت به او فرمودند: شنيده ام كه تو پدر و برادرم و من را كافر مي داني؟آن گاه فرمودند: من از تو سؤالي دارم. عرض كرد بپرسيد:حضرت از او درباره ي اين آيه سؤال كردند: «و اما الجدار فكان لغلامين يتيمين في المدينة».و فرمودند: اي نافع، چه كسي گنج را براي اين دو پسر نگهداري كرده بود؟ جواب داد پدرشان.حضرت فرمودند: پدرشان بهتر بود يا رسول خدا؟ (پدر آنان كه براي فرزندان خود گنج پنهان مي كند، تا اين كه پس از او به بدبختي نيفتند، اين مسئله را مي فهمد، ولي رسول خدا كه بيشتر نگران امت خود است براي پس از خود كسي را معين نمي كند كه مردم به بدبختي نيفتند؟!).(نافع كه مردي خيره سر بود، با شنيدن اين سخن جمله اي خصمانه گفت و دور شد.)

ان المعروف مكسب حمدا، و معقب اجرا، فلو رأيتم المعروف رجلا، رأيتموه حسنا جميلا، يسر الناظرين، و لم رأيتم اللؤم، رأيتموه سمجا مشوها تنفر منه القلوب، و تغض دونه الابصار.ايها الناس من جاد ساد، و من بخل رذل، و ان أجود الناس من اعطي من لا يرجوه، وان اعفي الناس من عفي عن قدرة، و ان أوصل الناس من وصل من قطعه و الاصول علي مغارسها بفروعها تسمو.فمن تعجل لاخيه خيرا، وجده اذا قدم عليه غدا، و من اراد الله تبارك و تعالي بالصنيعة الي اخيه، كافأه بها في وقت حاجته، و صرف عنه من بلاء الدنيا ما هو اكثر منه.و من نفس كربة مؤمن فرج الله عنه كرب الدنيا و الاخرة، و من احسن، احسن الله اليه (و الله يحب المحسنين). [6] .

اجر اخروي خواهد بود. اگر چنانچه كار نيك، مجسم مي گرديد،آن را شخصي خوش رو، مشاهده مي كرديد كه بينندگان را شاد و مسرور مي كند. و اگر چنانچه زشتي ها، مجسم مي شد آن را شخصي زشت رو و عبوس مي ديديد كه دل ها از او متنفر، و ديده ها ياراي ديدن او را نداشت.اي مردم! هر كس بذل و بخشش كند، به آقايي رسد و هر كس بخل ورزد، بي ارزش شود. سخاوتمندترين مردم كسي است كه به فقيري مالي ببخشد كه اميد آن را ندارد، و باگذشت ترين مردم كسي است كه در عين قدرت عفو كند، و بهترين فرد، در صله ي رحم، كسي است كه نسبت به افرادي كه با او قطع رابطه كردند، صله ي رحم نمايد؛ چرا كه تنه ي درخت با رساندن غذا به شاخ و برگ خود به رشد مي رسد.هر كس در برآوردن حاجت برادر مؤمن خويش شتاب كند، فرداي قيامت كه بر او وارد مي شود، آن را خواهد يافت.هر كس براي خدا از نيازمندي دستگيري كند، خداوند در روز نيازمندي او، احسان و پاداشش خواهد داد و بيش از آنچه انجام داده، بار غم دنيا را از دوشش برخواهد داشت.هر كس غم و اندوه مؤمني را برطرف نمايد، خداوند غم و اندوه دنيا و آخرت را از او برطرف مي كند، و هر كسي نيكي كند، خداوند به او نيكي خواهد كرد و خداوند نيكوكاران را دوست مي دارد.

تكن امنت من قبل او كسبت في ايمانها خيرا قل انتظروا انا منتظرون).اوصيكم بتقوي الله فان الله قد ضمن لمن اتقاه، ان يحوله عما يكره الي ما يحب (و يرزقه من حيث لا يحتسب) فاياك ان تكون ممن يخاف علي العباد من ذنوبهم، و يأمن العقوبة من ذنبه فان الله تبارك و تعالي لا يخدع عن جنته و لا ينال ما عنده الا بطاعته ان شآء الله [10] .

كه انسان همواره در فكر آن باشد و دنيا را به كلي فراموش نمايد و بكوشد تا از اين هول خطرناك نجات يابد، در حالي كه انسان پس از مرگ در گرو اعمال خويش است، و او را براي بازرسي اعمالش متوقف خواهند نمود. در حالي كه ياوري ندارد كه او را كمك كند و پشتيباني كه از او رفع بلا نمايد. آن روزي است كه «لا ينفع نفسا ايمانها لم تكن آمنت من قبل او كسبت في ايمانها خيرا قل انتظروا انا منتظرون».(بندگان خدا) شما را به تقواي الهي سفارش مي كنم، چرا كه خداوند به كسي كه تقوا پيشه كند، ضمانت داده كه او را از آنچه در نزدش مكروه است، به آنچه كه او، دوست دارد، منتقل نمايد. و از آنجايي كه فكر نمي كند به او روزي بخشد.بر حذر باش كه از آناني مباشي كه براي مردم به خاطر گناهانشان بترسد. و حال آن كه از عقوبت گناه خود غافل باشد، چرا كه خداوند فريب نخواهد خورد و جز به طاعت، به آنچه كه در نزد اوست كسي، نخواهد رسيد. ان شاء الله.

عن قليل قد حللت محلهم و صرت عبرة المعتبر [11] .و انشد شعرا:اين الملوك التي عن حفظها [12] غفلت حتي سقاها بكأس الموت ساقيهاتلك المدائن في الافاق خالية عادت خرابا و ذاق الموت بانيهاأموالنا لذوي الوراث نجمعها و دورنا لخراب الدهر نبنيها [13] .

الثقلين الذين جعلنا رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم ثاني كتاب الله تبارك و تعالي، الذي فيه تفصيل كل شي ء، (لا يأتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه) و المعول علينا في تفسيره، و لا يبطئنا تأويله، بل نتبع حقائقه، فاطيعونا فان طاعتنا مفروضة، ان كانت بطاعة الله و رسوله مقرونة.قال الله عزوجل: (اطيعوا الله و اطيعوا الرسول) و قال، (و لو ردوه الي الرسول و الي اولي الامر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم و لو لا فضل الله عليكم و رحمته لا تبعتم الشيطان الا قليلا).و احذركم الاصغاء الي هتوف الشيطان بكم فانه لكم عدو مبين، فتكونوا كأوليائه الذين قال لهم: (لا غالب لكم اليوم من الناس و اني جار لكم، فلما ترآءت الفئتان نكص علي عقبيه و قال اني برئ منكم).فتلقون للسيوف ضربا و للرماح و للعمد خطما وردا و للسهام غرضا، ثم لا يقبل من نفس ايمانها (لم تكن آمنت من قبل او كسبت في ايمانها خيرا) [14] .

سستي روا نداريم. بلكه ما پيوسته حقايق آن را پيروي مي كنيم.پس ما را اطاعت كنيد، چرا كه اطاعت ما واجب است؛ زيرا اطاعت ما اطاعت از خدا و رسول او است.آن جا كه مي فرمايد: «اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الأمر منكم فان تنازعتم في شي ء فردوه الي الله و الرسول» و مي فرمايد: «و لو ردوه الي الرسول و الي اولي الأمر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم و لولا فضل الله عليكم و رحمته لا تبعتم الشيطان الا قليلا».و شما را بر حذر مي دارم از اين كه به نداي شيطان گوش فرادهيد، زيرا كه او دشمني آشكار براي شماست، كه اگر به نداي او گوش دهيد، از دوستان او خواهيد شد. آناني كه، شيطان در جنگ بدر به آنها گفت: امروز كسي بر شما پيروز نخواهد شد و من پناهگاه شما هستم، پس آن گاه كه دو گروه مسلمان و كفار در مقابل يكديگر ايستادند، و مشغول جنگ شدند، عقب نشيني كرد و گفت من از شما بيزارم.پس اگر شما نيز به نداي شيطان گوش كنيد، طعمه ي شمشيرها خواهيد شد و نيزه ها و عمودهاي آهنين بدنتان را خرد كرد، و مورد هجوم تيرها واقع مي شويد، سپس در آن حال، از كسي كه قبلا مؤمن نبوده و يا در حال ايمان خيري كسب نكرده باشد، ايمان و اسلام پذيرفته نخواهد شد.

تخلف عنها هلك» [15] .

حتي ملأت الاسقية،و ما بينك و بين الموت الا غمضة، فتقدم علي عمل محفوظ، في يوم مشهود، (و لات حين مناص)، و رأيتك عرضت بنا بعد هذا الامر، و منعتنا عن آبائنا تراثا، و لقد لعمر الله اورثنا الرسول صلي الله عليه و آله و سلم ولادة، و جئت لنا بما [19] حججتم به القائم عند موت الرسول، فاذعن للحجة بذلك، ورده الايمان الي النصف فزكيتم [20] الاعاليل، و فعلتم الافاعيل، و قلتم: كان و يكون، حتي أتاك الامر يا معاوية من طريق كان قصدها لغيرك، فهناك (فاعتبروا يا اولي الابصار). و ذكرت قيادة الرجل القوم بعهد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و تأميره له، و قد كان ذلك، و لعمرو بن العاص يومئذ فضيلة بصحبة الرسول، و بيعته له، و ما صار لعمر الله يومئذ مبعثهم حتي انف القوم امرته و كرهوا تقديمه، و عدوا عليه افعاله، فقال صلي الله عليه و آله و سلم: «لا جرم معشر المهاجرين، لا يعمل عليكم بعد اليوم غيري». فكيف تحتج بالمنسوخ من فعل الرسول في اوكد الاحوال [21] . و اولاها بالمجتمع عليه من الصواب؟ ام كيف صاحبت [22] بصاحب تابعا.و حولك من لا يؤمن في صحبته، و لا يعتمد في دينه و قرابته، و تتخطاهم الي مسرف مفتون، تريد ان تلبس الناس شبهة يسعد بها الباقي في دنياه، و تشقي بها آخرتك ان هذا لهو الخسران المبين و استغفر الله لي و لكم [23] .

باشد نمي تواند جزئي از تمامي صفات رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را بيان كند.همانا دانستم كه تو بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم چه كردي؛ صفات رسول خدا را كمتر گفتي و از رساندن اوصاف حضرت به مردم طفره رفتي. هيهات، هيهات اي معاويه، بدان كه روشني صبح، تاريكي و سياهي شب را رسوا نمود، و خورشيد عالمتاب، بر نورهاي كم سوي چراغ ها چيره شد. خود را بر ديگران برتري دادي، تا به حد افراط رساندي، آن قدر بيت المال را به خود اختصاص دادي تا به حد اجحاف رساندي، حقوق ديگران را منع كردي تا اين كه به حد، بدگويي آنان رسيد، و از حد خود تجاوز كردي. سهم حق دار را به او نپرداختي، تا اين كه شيطان، بهره ي فراوان و نصيب كامل خود را به دست آورد، و دانستم كه چرا كمال و سياستمداري يزيد را [به دروغ] براي امت محمد صلي الله عليه و آله و سلم بيان كردي.تو مي خواهي مردم نسبت به يزيد گمان كنند كه گوئي تو كسي را توصيف مي كني كه تاكنون پنهان بوده است. يا از كسي خبر مي دهي كه با علم خاصي، او را كشف نموده اي و حال آن كه وضعيت روحي يزيد، خبر از افكار او مي دهد.براي يزيد همان تصميم را بگير كه خود گرفته، كه همان تماشاي جنگ و ستيز سگان جنگجو و كبوتر بازي و بازي كبوتران نر و ماده و تماشاي زنان نوازنده و خواننده و هر جايي، و نواختن آلات لهو و لعب است، كه او را در اين زمينه فردي بصير

خواهي يافت.و رها كن آنچه را كه در صدد آن هستي. آيا تو را بس نيست كه خدا را با اين همه وزر و وبال مردم، كه به دوش گرفته اي ملاقات كني؟به خدا سوگند، پيوسته در حال ظلم و ستم بودي تا ظرف آن را پر نمودي و حال آن كه ما بين تو و مرگ فاصله اي جز يك چشم بر هم زدن نيست! پس بر عمل محفوظي، در روز مشهودي بر خدا وارد مي شوي، و چاره اي جز اين نداري. تو را در حالي مي بينم كه به ما بدي كردي، و ارث و حق پدري ما را از ما منع نمودي و حال آن كه به خدا سوگند، پيامبر از زمان ولادت، ما را وارث آن كرده بود و همان استدلالي كه هنگام مرگ پيامبر در سقيفه آوردند تو نيز براي ما آوردي.[ابوبكر] آن دلايل را باور كرد و به آن با ايمان انصاف داد؛ در نتيجه شما علت ها را توجيه كرديد و كارهايي كه نبايد مي كرديد، انجام داديد و چنين و چنان گفتيد تا اين كه امر حكومت به دست تو افتاد؛ البته از راهي كه هدف آن غير از تو بود، پس، در اين باره، اي صاحبان خرد عبرت گيريد.و يادآوري كردي كه آن مرد در زمان رسول خدا به عنوان امير از طرف حضرت انتخاب شده بود و اين چنين نيز بود، چرا كه براي عمر بن عاص آن زمان به خاطر مصاحبت و بيعت با پيامبر فضيلتي بود، ولي با اين حال مردم امارات او را نپذيرفتند و كارهاي ناپسند او را بر شمردند، تا جائي كه پيامبر فرمودند: «از امروز

به بعد جز من كسي بر شما امارات نخواهد داشت». تو چگونه به عمل منسوخ پيامبر در زمان سخت و خاص استدلال مي كني؟ و يا چگونه مصاحبت و همراهي كسي را پذيرفته اي كه اصلا نمي توان به او اعتماد كرد.دينش و خويشاونديش مورد وثوق نيست، تو مي خواهي مردم را به سوي مردي ديوانه و اسرافگري سوق دهي و مردم را در شبهه اي بيندازي كه يزيد در دنيايش لذت ببرد و تو آخرت خويش را تباه نمايي. اين همان زيانكاري آشكار است. از خداوند براي خود و شما طلب آمرزش مي كنم.

خود فكر نداري، حكومت را رها كن.

الذين آمنوا لا تدخلوا بيوت النبي الا أن يؤذن لكم)و قد أدخلت أنت بيت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم الرجال بغير اذنه، و قد قال الله عزوجل: (يا أيها الذين آمنوا لا ترفعوا أصواتكم فوق صوت النبي)، و لعمري لقد ضربت أنت لابيك و فاروقه عند اذن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم المعاول، و قال الله عزوجل: (ان الذين يغضون أصواتهم عند رسول الله، اولئك الذين امتحن الله قلوبهم للتقوي)، و لعمري لقد أدخل أبوك و فاروقه علي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بقربهما منه، الاذي، ما رعيا من حقه ما امرهما الله به علي لسان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم ان الله حرم من المؤمنين أمواتا ما حرم منهم أحياء و تالله يا عائشة لو كان هذا الذي كرهتيه من دفن الحسن عند ابيه رسول الله صلوات الله عليهما جائزا فيما بيننا و بين الله، لعلمت أنه سيدفن، و ان رغم معطسك.ثم تكلم محمد بن الحنفيه [26] يا عائشة يوما علي بغل، و يوما علي جمل، فما تملكين نفسك، و لا تملكين الارض عداوة لبني هاشم.قالت: يابن الحنفية هؤلآء الفواطم يتكلمون فما كلامك؟ فقال عليه السلام لها:و اني تبعدين محمدا من الفواطم؟ فو الله لقد ولدته ثلاث فواطم فاطمة بنت عمران بن عائذ بن عمرو بن مخزوم، و فاطمة بنت أسد بن هاشم، و فاطمة بنت زائدة بن الاصم بن رواحة بن حجر بن عبد معيص بن عامر [27] .

و آله و سلم آوردند؛ بر او نماز خوانده شد و آن گاه وارد مسجد نمودند. وقتي كه كنار قبر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ايستادند؛ عايشه خبردار شد؛ به او گفتند بني هاشم مي خواهند حسن بن علي عليهماالسلام را كنار رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم دفن نمايند. او تا اين خبر را شنيد به سرعت بر قاطري سوار شده و از منزل خارج گرديد و اين اول زني بود كه در اسلام سوار بر قاطر زين دار مي شد (بدون كجاوه و بدون حفاظ و در انظار مردم) آن گاه در مقابل بني هاشم ايستاد و فرياد زد: فرزندتان را از خانه ام دور كنيد، در خانه ام نبايد كسي دفن شود، و حرمت و پرده ي پيامبر نبايد شكسته و پاره گردد).حضرت اباعبدالله عليه السلام به او فرمود:پيش از اين، تو و پدرت حرمت پيامبر را شكستيد و كسي را وارد خانه ي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نموديد كه نزديكي و همسايگي او را دوست نمي داشت.اي عايشه! تو در پيشگاه خداوند، نسبت به اين عمل مسئول هستي. برادرم سفارش نمود، او را به جوار پدرش رسول خدا بياورم تا با او تجديد عهد نمايد. و بدان كه برادرم عالم ترين مردم به خدا و رسول او و تأويل كتاب خداست، از اين كه حرمت پيامبر را بشكند؛ زيرا خداوند مي فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا لا تدخلوا بيوت النبي الا أن يؤذن لكم»؛ (اي كساني كه ايمان آورديد! وارد خانه ي پيامبر نشويد تا اين كه به شما اجازه داده شود» و حال آن كه تو مردان كذائي را بدون اجازه، وارد خانه ي

پيامبر نمودي و خداوند مي فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا لا ترفعوا اصواتكم فوق صوت النبي» و حال آن كه به جانم سوگند تو براي دفن پدرت و عمر، در كنار گوش پيامبر، كلنگ ها به زمين زدي؛ و خداوند مي فرمايد: «ان الذين يغضون اصواتهم عند رسول الله أولئك الذين امتحن الله قلوبهم للتقوي».و به جانم سوگند تو پدرت و عمر را داخل خانه ي پيامبر نمودي و در اثر نزديكي آن دو به پيامبر، موجبات اذيت حضرت را فراهم كردي؛ چرا كه آندو رعايت حق پيامبر را ننموده بودند؛ آن حقوقي كه خداوند به زبان پيامبر به آنان دستور داده بود، و همانا خداوند حرمتي كه در حال حيات پيامبر براي او قائل است بعد از مرگ نيز چنين است، و به خدا سوگند اي عايشه ي! (اگر برادرم وصيت نكرده بود كه اگر مانع شدند نمي خواهم درگيري صورت گيرد) مي ديدي كه او را دفن مي كرديم و بيني ات را به خاك مي ماليديم.(در اين جا محمد بن حنفيه شروع به سخن كرد و گفت: اي عايشه! به خاطر عداوت با بني هاشم روزي بر قاطر سوار مي شوي و روزي بر شتر، تو نه مي تواني جان خود را نگاه داري و نه در يك سرزمين آرام گيري.عايشه پاسخ داد: اينها كه سخن مي گويند فرزندان فاطمه هستند، تو چه مي گويي؟)حضرت اباعبدالله عليه السلام فرمود: تو مي خواهي محمد را از فاطمي ها جدا كني، به خدا سوگند او فرزند سه فاطمه است.فاطمه بنت عمران بن عائذ بن عمرو بن مخزوم و فاطمه بنت اسد بن هاشم و فاطمه بنت زائدة بن الاصم بن رواحة بن حجر بن عبد معيص بن عامر.

كنت لتباصر الحق مظانه و تؤثر الله عند تداحض الباطل، في مواطن التقية بحسن الروية، و تستشف جليل معاظم الدنيا بعين لها حاقرة، و تفيض عليها يدا طاهرة الاطراف، نقية الاسرة، و تردع بادرة غرب أعدائك بايسر المؤونة عليك، و لا غرو و أنت ابن سلالة النبوة و رضيع لبان الحكمة، فالي روح و ريحان، و جنة نعيم، أعظم الله لنا و لكم الاجر عليه، و وهب لنا و لكم السلوة و حسن الاسي [28] عنه [29] .

عن منكبك [30] .قال الراوي: فو الله ما قام مروان من مجلسه حتي غضب فانتفض و سقط رداؤه عن عاتقه.

اسمع ندائي، و اجب دعائي، و اجعل عندك مابي و مثواي، و احرسني في بلواي من افتنان الامتحان، و لمة الشيطان بعظمتك التي لا يشوبها ولع نفس بتفتين، و لا وارد طيف بتظنين، و لا يلم بها فرج حتي تقلبني اليك بارادتك غير ظنين و لا مظنون، و لا مراب، و لا مرتاب، انك ارحم الراحمين [31] .

و ارحم الراحمين است.

نواهي خود قرار دادي. هر گاه اراده كني و هر چه بخواهي از اسرار دروني آنان را به جوش و خروش در مي آوري و آنچه را به آنها فهماندي بر زبانشان جاري مي كني، كه آن فهم و عقل تو را مي خواند و با آن حقايقي كه به آنان عطا فرمودي تو را مي خوانند و من از آنچه به من آموختي دانستم، آنچه را كه به من نشان دادي، و جايگاهم را تعيين فرمودي و بايد براي آن شكر گزاري نمايم.خداوندا! با تمام اين اوصاف به تو پناه مي برم و به حول و قوه ي تو پناهنده هستم. به قضا و حكمتت راضي و خشنودم و در هر مسيري كه برايم معين فرمايي حركت خواهم نمود، و به اراده و قصد، تو، قصد مي كنم و به هر چه تو راضي هستي من نيز رضايت دارم. و به آنچه تو، مرا به آن دعوت نمودي كوتاهي نخواهم ورزيد.به سوي آنچه به من نشان دادي و معرفي نمودي سرعت مي ورزم و در شريعت تو قدم مي نهم. و در آنچه مرا بصيرت دادي، با بصيرت خواهم بود و مواظبت بر آنچه كه وظيفه ي مواظبت دارم، وظيفه ي خود نموده ام.[بارالها]! مرا از عنايت خود محروم مفرما و از درگاه توجهت، خارج مكن و از حول و قوه ي خود بي نصيب مفرما، و مرا از هدفي كه به وسيله آن به اراده ي تو مي رسم خارج مكن. پيشرفتم را بر بصيرت قرار ده و روحم را هدايت نما و راه و روشم را بر صحت و رشاد مقرر فرما تا اين كه مرا به آرزوهايم برساني و بهشت را جايگاهم نمايي.[خدايا!] پناه بده اوليائت را

از اينكه بواسطه ي من مورد امتحان واقع شوند و آنان را در معرض آزمايشي قرار بده كه با رحمتت موجب برگزيده شدنشان شود و آنان را در راه پيمودن راه من خالص گردان و مرا به پدران صالح ام ملحق نما.

لم تخرجني لرأفتك بي و لطفك لي [36] و احسانك الي في دولة ائمة الكفر الذين نقضوا عهدك و كذبوا رسلك.لكنك اخرجتني [37] للذي سبق لي من الهدي! الذي له يسرتني و فيه انشأتني و من قبل ذلك رؤفت بي بجميل صنعك و سوابغ نعمك فابتدعت خلقي من مني يمني و اسكنتني في ظلمات ثلاث بين لحم و دم و جلد. لم تشهدني خلقي و لم تجعل الي شيئا من أمري ثم اخرجتني للذي سبق لي من الهدي الي الدنيا تاما سويا و حفظتني في المهد طفلا صبيا و رزقتني من الغذاء لبنا مريا و عطفت علي قلوب الحواضن، و كفلتني الامهات الرواحم و كلأتني من طوارق الجان و سلمتني من الزيادة و النقصان فتعاليت يا رحيم يا رحمن حتي اذا استهللت ناطقا بالكلام و اتممت علي سوابغ الانعام، و ربيتني زائدا في كل عام، حتي اذا اكتملت فطرتي و اعتدلت مرتي اوجبت علي حجتك بان الهمتني معرفتك، و روعتني بعجائب حكمتك و ايقظتني لما ذرأت في سمائك، و أرضك من بدائع خلقك، و نبهتني لشكرك و ذكرك، و اوجبت علي طاعتك و عبادتك، و فهمتني ما جآءت به رسلك، و يسرت لي تقبل مرضاتك، و مننت علي في جميع ذلك بعونك و لطفك، ثم اذ خلقتني من خير الثري، لم ترض لي يا الهي نعمة دون اخري، و رزقتني من انواع المعاش و صنوف الرياش بمنك العظيم الاعظم علي، و احسانك القديم الي، حتي اذا اتممت علي جميع النعم، و صرفت عني كل النقم.لم يمنعك جهلي و جرأتي عليك أن دللتني الي ما يقربني اليك، و وفقتني لما يزلفني لديك، فان دعوتك اجبتني، و

ان سألتك اعطيتني، و ان اطعتك شكرتني، و ان شكرتك زدتني، كل ذلك اكمال لانعمك علي، و احسانك الي.فسبحانك من مبدئ معيد حميد مجيد، تقدست اسمآؤك، و عظمت الاؤك، فاي نعمك يا الهي احصي عددا و ذكرا، أم أي عطاياك اقوم بها شكرا، و هي يا رب اكثر من ان يحصيها العادون، او يبلغ علما بها الحافظون، ثم ما صرفت و درأت عني اللهم - من الضر و الضرآء - اكثر مما ظهر لي من العافية و السرآء و انا اشهد يا الهي بحقيقة ايماني و عقد عزمات يقيني، و خالص صريح توحيدي، و باطن مكنون ضميري، و علائق مجاري نور بصري، و اسارير صفحة جبيني و خرق مسارب نفسي و خذاريف مارن عرنيني، و مسارب سماخ سمعي و ما ضمت و أطبقت عليه شفتاي، و حركات لفظ لساني، و مغرز حنك فمي و فكي، و منابت اضراسي و مساغ مطعمي و مشربي، و حمالة ام رأسي و بلوغ فارغ حبائل [38] عنقي و ما اشتمل عليه تامور صدري و حمائل حبل و تيني و نياط حجاب قلبي و افلاذ حواشي كبدي، و ما حوته شراسيف اضلاعي، و حقاق مفاصلي، و قبض عواملي، و اطراف اناملي و لحمي و دمي و شعري و بشري، و عصبي و قصبي و عظامي و مخي و عروقي و جميع جوارحي، و ما انتسج علي ذلك ايام رضاعي، و ما اقلت الارض مني، و نومي و يقظتي و سكوني و حركات ركوعي و سجودي.ان لو حاولت و اجتهدت - مدي الاعصار و الاحقاب لو عمرتها - أن أؤدي شكر واحدة من أنعمك، ما استطعت ذلك الا بمنك الموجب علي

به شكرك أبدا جديدا، و ثناءا طارفا عتبدا، اجل ولو حرصت انا و العادون من انامك أن نحصي مدي انعامك سالفه و آنفه، ما حصرناه عددا، و لا احصيناه آمدا، هيهات اني ذلك! و انت المخبر في كتابك الناطق، و النبأ الصادق (و ان تعدوا نعمة الله لا تحصوها) صدق كتابك.اللهم و انباؤك و بلغت انبياؤك و رسلك ما أنزلت عليهم من وحيك، و شرعت لهم و بهم من دينك. غير اني اشهد بجهدي و جدي،، و مبلغ طاعتي و وسعي، و اقول: مؤمنا موقنا (الحمدلله الذي لم يتخذ ولدا) فيكون موروثا، و لم يكن له شريك في ملكه فيضاده فيما ابتدع، و لا ولي من الذل فيرفده فيما صنع، فسبحانه سبحانه (لو كان فيهما الهة الا الله لفسدتا) و تفطرنا، سبحان الله الواحد الاحد، الصمد الذي (لم يلد و لم يولد، و لم يكن له كفوا احد)، الحمدلله حمدا يعادل حمد ملائكته المقربين و انبيائه المرسلين و صلي الله علي خيرته محمد خاتم النبيين، و آله الطييبين الطاهرين المخلصين و سلم.فشرع عليه السلام في السؤال و اهتم في الدعاء و دموعه تنحدر علي خديه ثم قال:اللهم اجعلني اخشاك، كأني أراك، و اسعدني بتقواك، و لا تشقني بمعصيتك، و خرلي في قضائك، و بارك لي في قدرك، حتي لا احب تعجيل ما اخرت و لا تأخير ما عجلت.اللهم اجعل غناي في نفسي، و اليقين في قلبي، و الاخلاص في عملي، و النور في بصري، و البصيرة في ديني، و متعني بجوارحي، و اجعل سمعي و بصري الوارثين مني، و انصرني علي من ظلمني، و ارني فيه ثاري و مآربي، و اقر بذلك عيني.اللهم اكشف كربتي، و

استر عورتي، و اغفرلي خطيئتي، و اخسأ شيطاني، و فك رهاني، واجعل لي - يا الهي - الدرجة العليا في الاخرة و الاولي.اللهم لك الحمد كما خلقتني، فجعلتني سميعا بصيرا، و لك الحمد كما خلقتني، فجعلتني خلقا سويا، رحمة بي و قد كنت عن خلقي غنيا.رب بما برأتني فعدلت فطرتي، رب بما انشأتني فاحسنت صورتي.رب بما احسنت الي و في نفسي عافيتني، رب بما كلأتني و وفقتني.رب بما انعمت علي فهديتني، رب بما اوليتني، و من كل خير اعطيتني.رب بما اطعمتني و سقيتني، رب بما اغنيتني و اقنيتني رب بما اعنتني و اعززتني.رب بما البستني من سترك الصافي و يسرت لي من صنعك الكافي، صل علي محمد و آل محمد و اعني علي بوائق الدهور، و صروف الليالي و الايام و نجني من اهوال الدنيا و كربات الاخرة، و اكفني شر ما يعمل الظالمون في الارض.اللهم ما أخاف فاكفني، و ما احذر فقني، و في نفسي و ديني فاحرسني، و في سفري فاحفظني، و في اهلي، و مالي، فاخلفني، و فيما رزقتني فبارك لي، و في نفسي فذللني، و في اعين الناس فعظمني، و شر الجن و الانس فسلمني و بذنوبي فلا تفضحني، و بسريرتي فلا تخزني و بعملي فلا تبتلني، و نعمك فلا تسلبني، والي غيرك فلا تكلني.الهي الي من تكلني؟ الي قريب فيقطعني؟ ام الي بعيد فيتجهمني؟ أم الي المستضعفين لي، و انت ربي و مليك أمري؟ اشكو اليك غربتي، و بعد داري، و هواني علي من ملكته امري.الهي فلا تحلل علي غضبك فان لم تكن غضبت علي فلا ابالي، سبحانك غير أن عافيتك اوسع لي، فاسأ لك يا رب بنور وجهك الذي

اشرقت له الارض و السموات و كشفت به الظلمات، و صلح به امر الاولين و الاخرين، أن لا تميتني علي غضبك و لا تنزل بي سخطك، لك العتبي لك العتبي حتي ترضي قبل ذلك، لا اله الا انت رب البلد الحرام و المشعر الحرام و البيت العتيق الذي احللته البركة و جعلته للناس أمنا.يا من عفا عن عظيم الذنوب بحلمه، يا من اسبغ النعمآء بفضله، يا من اعطي الجزيل بكرمه، يا عدتي في شدتي، يا صاحبي في وحدتي، يا غياثي في كربتي، يا وليي في نعمتي.يا الهي و اله آبائي: ابراهيم و اسماعيل و اسحق و يعقوب، و رب جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل، و رب محمد خاتم النبيين و آله المنتجبين منزل التوراة و الانجيل و الزبور و الفرقان، و منزل (كهيعص) و (طه) و (يس و القرآن الحكيم).انت كهفي حين تعييني المذاهب في سعتها، و تضيق بي الارض برحبها و لولا رحمتك لكنت من الهالكين.و انت مقيل عثرتي، و لولا سترك اياي لكنت من المفضوحين، و انت مؤيدي بالنصر علي اعدآئي و لولا نصرك اياي لكنت من المغلوبين.يا من خص نفسه بالسمو و الرفعة، فاولياؤه بعزه يعتزون، يا من جعلت له الملوك نير المذلة علي اعناقهم، فهم من سطواته خائفون، (يعلم خآئنة الاعين و ما تخفي الصدور).و غيب ما تأتي به الازمنة و الدهور، يا من لا يعلم كيف هو الا هو، يا من لا يعلم ما هو الا هو، يا من لا يعلمه الا هو يا من كبس الارض علي المآء و سد الهواء بالسماء يا من له اكرم الاسمآء يا ذاالمعروف الذي لا ينقطع ابدا.يا مقيض الركب ليوسف في البلد القفر

و مخرجه من الجب و جاعله بعد العبودية ملكا، يا رآده علي يعقوب بعد أن (ابيضت عيناه من الحزن فهو كظيم).يا كاشف الضر و البلوي عن ايوب و ممسك يدي ابراهيم عن ذبح ابنه بعد كبر سنه و فناء عمره، يا من استجاب لزكرياء فوهب له يحيي و لم يدعه فردا وحيدا، يا من اخرج يونس من بطن الحوت، يا من فلق البحر لبني اسرائيل فانجاهم و جعل فرعون و جنوده من المغرقين، يا من ارسل الرياح مبشرات بين يدي رحمته، يا من لم يجعل علي من عصاه من خلقه، يا من استنقذ السحرة من بعد طول الجحود و قد غذوا في نعمته يأكلون رزقة و يعبدون غيره و قد حآدوه و نآدوه و كذبوا رسله.يا الله يا الله يا بدئ يا بديع لا ندلك يا دائما لا نفاد لك، يا حيا حين لا حي، يا محيي الموتي.يا من هو قائم علي كل نفس بما كسبت، يا من قل له شكري فلم يحرمني، و عظمت خطيئتي فلم يفضحني و رآني علي المعاصي فلم يشهرني يا من حفظني في صغري يا من رزقني في كبري، يا من اياديه عندي لا تحصي و نعمه لا تجازي يا من عارضني بالخير و الاحسان و عارضته بالاسآءة و العصيان.يا من هداني للايمان من قبل أن اعرف شكر الامتنان، يا من دعوته مريضا فشفاني، و عريانا فكساني، و جائعا فاشبعني و عطشانا فارواني و ذليلا فاعزني و جاهلا فعرفني، و وحيدا فكثرني، و غائبا فردني و مقلا فاغناني، و منتصرا فنصرني و غنيا فلم يسلبني، و امسكت عن جميع ذلك فابتدأني.فلك الحمد و الشكر، يا من اقال عثرتي و نفس كربتي

و اجاب دعوتي، و ستر عورتي، و غفر ذنوبي و بلغني طلبتي، و نصرني علي عدوي، و ان اعد نعمك و مننك و كرايم منحك لا احصيها.يا مولاي أنت الذي مننت، انت الذي انعمت، انت الذي احسنت، انت الذي اجملت، انت الذي افضلت، انت الذي اكملت، انت الذي رزقت، انت الذي وفقت، انت الذي اعطيت، انت الذي اغنيت، انت الذي اقنيت، انت الذي آويت، انت الذي كفيت، انت الذي هديت، انت الذي عصمت، انت الذي سترت، انت الذي غفرت، انت الذي اقلت، انت الذي مكنت، انت الذي اعزرت، انت الذي اعنت، انت الذي عضدت انت الذي ايدت، انت الذي نصرت، انت الذي شفيت، انت الذي عافيت، انت الذي اكرمت تباركت، و تعالي فلك الحمد دائما، و لك الشكر واصبا ابدا.ثم انا يا الهي المعترف بذنوبي فاغفرها لي، انا الذي اسأت، انا الذي اخطأت، انا الذي هممت، انا الذي جهلت، انا الذي غفلت، انا الذي سهوت، انا الذي اعتمدت، انا الذي تعمدت، انا الذي وعدت، و انا الذي اخلفت، انا الذي نكثت، انا الذي اقررت، انا الذي اعترفت بنعمتك علي و عندي و ابوء بذنوبي فاغفرها لي.يا من لا تضره ذنوب عباده، و هو الغني عن طاعتهم و الموفق من عمل صالحا منهم بمعونته و رحمته فلك الحمد الهي و سيدي.الهي امرتني فعصيتك، و نهيتني فارتكبت نهيك فاصبحت لا ذابرآءة فاعتذر، و لا ذاقوة فانتصر فبأي شي ء استقبلك يا مولاي؟ ابسمعي، ام ببصري، ام بلساني، ام بيدي، ام برجلي؟ اليس كلها نعمك عندي و بكلها عصيتك يا مولاي؟ فلك الحجة و السبيل علي.يا من سترني من الابآء و الامهات ان يزجروني، و من العشائر و الاخوان

ان يعيروني، و من السلاطين ان يعاقبوني، و لواطلعوا يا مولاي علي ما اطلعت عليه مني اذا ما انظروني، و لرفضوني و قطعوني.فها انا يا الهي بين يديك - يا سيدي - خاضع ذليل حصير حقير، لا ذوبرآءة فاعتذر و لا ذو قوة فانتصر، و لا حجة فاحتج بها، و لا قائل لم اجترح و لم اعمل سوءا.و ما عسي الجحود - و لو جحدت يا مولاي - ينفعني، كيف و أني ذلك، و جوارحي كلها شاهدة علي بما قد عملت؟، و علمت يقينا غير ذي شك انك سائلي من عظائم الامور، و انك الحكم العدل الذي لا تجور، و عدلك مهلكي، و من كل عدلك مهربي، فان تعذبني - يا الهي - فبذنوبي بعد حجتك علي، و ان تعف عني فبحلمك وجودك و كرمك (لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين).لا اله الا انت سبحانك اني كنت من المستغفرين، لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الموحدين.لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الخائفين، لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الوجلين.لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الراجين، لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الراغبين.لا اله الا انت اني كنت من المهللين، لا اله الا انت سبحانك اني كنت من السائلين.لا اله الا انت سبحانك اني كنت من المسبحين، لا اله الا انت سبحانك اني كنت من المكبرين، لا اله الا انت سبحانك ربي و رب آبائي الاولين.اللهم هذا ثنائي عليك ممجدا، و اخلاصي لذكرك موحدا، و اقراري بآلائك معددا و ان كنت مقرا اني لم احصها لكثرتها و سبوغها و تظاهرها و تقادمها الي

حادث ما لم تزل تتعهدني به معها منذ خلقتني و برأتني من اول العمر من الاغناء من الفقر، و كشف الضر، و تسبيب اليسر، و دفع العسر، و تفريج الكرب، و العافيه في البدن و السلامة في الدين، و لو رفدني علي قدر ذكر نعمتك جميع العالمين من الاولين و الاخرين ما قدرت، و لا هم علي ذلك.تقدست و تعاليت من رب كريم عظيم رحيم لا تحصي الاؤك، و لا يبلغ ثناؤك، و لا تكافي نعماؤك، صل علي محمد و آل محمد، و أتمم علينا نعمك و اسعدنا بطاعتك، سبحانك لا اله الا انت.اللهم انك تجيب المضطر و تكشف السوء، و تغيث المكروب، و تشفي السقيم، و تغني الفقير، و تجبر الكسير، و ترحم الصغير و تعين الكبير، و ليس دونك ظهير، و لا فوقك قدير، و انت العلي الكبير.يا مطلق المكبل الاسير، يا رازق الطفل الصغير، يا عصمة الخائف المستجير، يا من لا شريك له و لا وزير، صل علي محمد و آل محمد، و اعطني في هذه العشية افضل ما اعطيت و أنلت احدا من عبادك، من نعمة تؤليها، و الاء تجددها، و بلية تصرفها، و كربة تكشفها، و دعوة تسمعها، و حسنة تتقبلها، و سيئة تتغمدها، انك لطيف بما تشآء خبير، و علي كل شي ء قدير.اللهم انك اقرب من دعي، و اسرع من اجاب و اكرم من عفا، و اوسع من اعطي، و اسمع من سئل، يا رحمن الدنيا و الاخرة و رحيمهما، ليس كمثلك مسؤول، و لا سواك مأمول، دعوتك فاجبتني، و سألتك فاعطيتني، و رغبت اليك فرحمتني، و وثقت بك فنجيتني، و فزعت اليك فكفيتني.اللهم فصل علي محمد عبدك و

رسولك، و نبيك و علي آله الطيبين الطاهرين اجمعين، و تمم لنا نعماءك، وهنئنا عطاءك، و اكتبنا لك شاكرين، و لا لائك ذاكرين، امين امين رب العالمين.اللهم يا من ملك فقدر، و قدر فقهر و عصي فستر، و استغفر فغفر يا غاية الطالبين الراغبين، و منتهي امل الراجين، يا من احاط بكل شي ء علما، و وسع المستقلين رأفة و رحمة و حلما.اللهم انا نتوجه اليك في هذه العشية التي شرفتها و عظمتها، بمحمد نبيك و رسولك، و خيرتك من خلقك، و امينك علي وحيك البشير النذير، السراج المنير الذي انعمت به علي المسلمين، و جعلته رحمة للعالمين.اللهم فضل علي محمد و آل محمد، كما محمد اهل لذلك منك يا عظيم، فصل عليه و علي آله المنتجبين الطيبين الطاهرين اجمعين، و تغمدنا بعفوك عنا، فاليك عجت الاصوات بصنوف اللغات، فاجعل لنا اللهم في هذه العشية نصيبا من كل خير تقسمه بين عبادك، و نور تهدي به، و رحمة تنشرها، و بركة تنزلها، و عافية تجللها و رزق تبسطه، يا ارحم الراحمين.اللهم اقلبنا في هذا الوقت منجحين مفلحين، مبرورين غانمين، و لا تجعلنا من القانطين، و لا تخلنا من رحمتك و لا تحرمنا ما نامله من فضلك و لا تجعلنا من رحمتك محرومين و لا لفضل ما نامله من عطائك قانطين، و لا لردنا خائبين، و لا من بابك مطرودين، يا اجود الاجودين، و اكرم الاكرمين، اليك اقبلنا موقنين و لبيتك الحرام آمين قاصدين، فاعنا علي مناسكنا، و اكمل لنا حجنا، و اعف عنا، و عافنا فقد مددنا اليك ايدينا، فهي بذلة الاعتراف موسومة.اللهم فاعطنا في هذه العشية ما سألناك و اكفنا ما استكفيناك، فلا كافي لنا

سواك، و لا رب لنا غيرك نافذ فينا حكمك، محيط بنا علمك، عدل فينا قضاؤك، اقض لنا الخير، و اجعلنا من اهل الخير.اللهم أوجب لنا بجودك عظيم الاجر، و كريم الذخر، و دوام اليسر، و اغفرلنا ذنوبنا اجمعين، و لا تهلكنا مع الهالكين، و لا تصرف عنا رأفتك و رحمتك يا ارحم الراحمين.اللهم اجعلنا في هذا الوقت ممن سألك فاعطيته و شكرك فزدته، و ثاب اليك فقبلته، و تنصل اليك من ذنوبه كلها، فغفرتها له، يا ذاالجلال و الاكرام.اللهم ونقنا، و سددنا و اقبل تضرعنا، يا خير من سئل، و يا ارحم من استرحم، يا من لا يخفي عليه اغماض الجفون، و لا لحظ العيون، و لا ما استقر في المكنون و لا ما انطوت عليه مضمرات القلوب الاكل ذلك قد احصاه علمك و وسعه حلمك، سبحانك، و تعاليت عما يقول الظالمون علوا كبيرا، تسبح لك السموات السبع، و الارضون و من فيهن، و ان من شي ء الا يسبح بحمدك، فلك الحمد و المجد، و علو الجد.يا ذاالجلال و الاكرام و الفضل و الانعام، و الايادي الجسام، و انت الجواد الكريم الرؤف الرحيم.الهم أوسع علي من رزقك الحلال، و عافني في بدني و ديني، و امن خوفي، و اعتق رقبتي من النار.اللهم لا تمكر بي، و لا تستدرجني، و لا تخدعني، و ادرأ عني شر فسقة الجن و الانس.ثم رفع بصره الي السماء و قال برفيع صوته:يا اسمع السامعين! يا ابصر الناظرين و يا اسرع الحاسبين، و يا ارحم الراحمين، صل علي محمد و آل محمد السادة الميامين.و أسألك اللهم حاجتي التي ان اعطيتنيها لم يضرني ما منعتني، و ان منعتنيها لم ينفعني ما اعطيتني،

اسألك فكاك رقبتي من النار، لا اله الا انت وحدك لا شريك لك، لك الملك و لك الحمد، و انت علي كل شي ء قدير، يا رب يا رب؟!قال المحدث القمي رحمه الله الي هنا نقل الكفعمي و العلامة المجلسي هذا الدعاء ولكن السيد رضوان الله عليه في الاقبال ذكر بعد ذكر يا رب يا رب - هذه الزيادة -الهي انا الفقير في غناي، فكيف لا اكون فقيرا في فقري الهي انا الجاهل في علمي فكيف لا اكون جهولا في جهلي الهي ان اختلاف تدبيرك و سرعة طواء مقاديرك منعا عبادك العارفين بك عن السكون الي عطآء و اليأس منك في بلاء.الهي مني ما يليق بلؤمي و منك ما يليق بكرمك، الهي وصفت نفسك باللطف و الرأفة لي قبل وجود ضعفي افتمنعني منهما بعد وجود ضعفي؟الهي ان ظهرت المحاسن مني فبفضلك و لك المنة علي، و ان ظهرت المساوي مني فبعدلك و لك الحجة علي.الهي كيف تكلني و قد تكفلت لي و كيف اضام و انت الناصر لي، ام كيف اخيب و انت الحفي بي ها انا اتوسل اليك بفقري اليك و كيف اتوسل اليك بما هو محال ان يصل اليك ام كيف اشكو اليك حالي و هو لا يخفي عليك ام كيف اترجم بمقالي و هو منك برز اليك، ام كيف تخيب امالي و هي قد وفدت اليك ام كيف لا تحسن احوالي و بك قامت.الهي ما الطفك بي مع عظيم جهلي و ما ارحمك بي مع قبيح فعلي.الهي ما اقربك مني و قد ابعدني عنك و ما ارافك بي فما الذي يحجبني عنك؟الهي علمت باختلاف الاثار و تنقلات الاطوار ان مرادك مني ان تتعرف

الي في كل شي ء حتي لا اجهلك في شي ء.الهي كلما اخرسني لؤمي انطقني كرمك. و كلما ايستني اوصافي اطمعتني مننك.الهي من كانت محاسنه مساوي فكيف لا تكون مساويه مساوي و من كانت حقايقه دعاوي فكيف لا تكون دعاويه دعاوي.الهي حكمك النافذ و مشيتك القاهرة لم يتركا لذي مقال مقالا و لا لذي حال حالا.الهي كم من طاعة بنيتها و حالة شيدتها، هدم اعتمادي عليها عدلك بل اقالني منها فضلك، الهي انك تعلم اني و ان لم تدم الطاعة مني فعلا جزما فقد دامت محبة و عزما.الهي كيف اعزم و انت القاهر و كيف لا اعزم و انت الامر.الهي ترددي في الاثار يوجب بعد المزار، فاجمعني عليك بخدمة توصلني اليك، كيف يستدل عليك بما هو في وجوده مفتقر اليك، ايكون لغيرك من الظهور ما ليس لك، حتي يكون هو المظهر لك متي غبت حتي تحتاج الي دليل يدل عليك، و متي بعدت حتي تكون الاثار هي التي توصل اليك، عميت عين لا تراك عليها رقيبا، و خسرت صفقة عبد لم تجعل له من حبك نصيبا.الهي امرت بالرجوع الي الاثار فارجعني اليك بكسوة الانوار و هداية الاستبصار حتي ارجع اليك منها كما دخلت اليك منها مصون السر عن النظر اليها، مرفوع الهمة عن الاعتماد عليها، انك علي كل شي ء قدير.الهي هذا ذلي ظاهر بين يديك، و هذا حالي لا يخفي عليك منك اطلب الوصول اليك، و بك استدل عليك، فاهدني بنورك اليك، و اقمني بصدق العبودية بين يديك.الهي علمني من علمك المخزون، وصني بسترك المصون، الهي حققني بحقائق اهل القرب، و اسلك، بي مسلك اهل الجذب.الهي اغنني بتدبيرك لي عن تدبيري، و باختيارك لي عن اختياري و

اوقفني علي مراكز اضطراري.الهي اخرجني من ذل نفسي و طهرني من شكي و شركي قبل حلول رمسي. بك انتصر فانصرني، و عليك اتوكل فلا تكلني، و اياك اسئل فلا تخيبني، و في فضلك ارغب فلا تحرمني، و بجنابك انتسب فلا تبعدني، و ببابك اقف فلا تطردني.الهي تقدس رضاك ان يكون له علة منك فكيف تكون له علة مني، الهي انت الغني بذاتك ان يصل اليك النفع منك، فكيف لا تكون غنيا عني.الهي ان القضآء و القدر يمنيني، و ان الهوي بوثائق الشهوة اسرني، فكن انت النصير لي حتي تنصرني و تبصرني، و اغنني بفضلك حتي استغني بك عن طلبي.انت الذي اشرقت الانوار في قلوب اوليائك حتي عرفوك و وحدوك، و انت الذي ازلت الاغيار عن قلوب احبائك حتي لم يحبوا سواك، و لم يلجؤا الي غيرك، انت المونس لهم حيث اوحشتهم العوالم، و انت الذي هديتهم حيث استبانت لهم المعالم.ماذا وجد من فقدك، و ما الذي فقد من وجدك؟ لقد خاب من رضي دونك بدلا، و لقد خسر من بغي عنك متحولا.كيف يرجي سواك و انت ما قطعت الاحسان، و كيف يطلب من غيرك، و انت ما بدلت عادة الامتنان؟يا من اذاق احبائه حلاوة المؤانسة، فقاموا بين يديه متملقين، و يا من البس اوليائه ملابس هيبته فقاموا بين يديه مستغفرين.انت الذاكر قبل الذاكرين، و انت البادي بالاحسان قبل توجه العابدين، و انت الجواد بالعطآء قبل طلب الطالبين، و انت الوهاب ثم لما وهبت لنا من المستقرضين.الهي اطلبني برحمتك حتي اصل اليك، و اجذبني بمنك حتي اقبل عليك.الهي ان رجآئي لا ينقطع عنك و ان عصيتك، كما ان خوفي لا يزايلني و ان اطعتك، فقد رفعتني

العوالم اليك، و قد اوقعني علمي بكرمك عليك. الهي كيف اخيب و انت املي؟ ام كيف اهان و عليك متكلي؟ الهي كيف استعز و في الذلة اركزتني؟ ام كيف لا استعز و اليك نسبتني؟ الهي كيف لا افتقر و انت الذي في الفقرآء اقمتني؟ ام كيف افتقر و انت الذي بجودك اغنيتني؟ و انت الذي لا اله غيرك، تعرفت لكل شي ء، فما جهلك شي ء، و انت الذي تعرفت الي في كل شي ء، فرأيتك ظاهرا في كل شي ء، و انت الظاهر لكل شي ء.يا من استوي برحمانيته فصار العرش غيبا في ذاته، محقت الاثار بالاثار، و محوت الاغيار بمحيطات افلاك الانوار.يا من احتجب في سرادقات عرشه عن ان تدركه الابصار، يا من تجلي بكمال بهائه، فتحققت عظمته الاستوآء، كيف تخفي و انت الظاهر؟ ام كيف تغيب و انت الرقيب الحاضر؟ انك علي كل شي ء قدير، و الحمدلله وحده [39] .

او نيست (ليس كمثله شي ء و هو السميع البصير اللطيف الخبير و هو علي كل شي ء قدير).بارالها! به سوي تو ميل دارم و به پروردگاريت شهادت مي دهم و اعتراف مي كنم كه تو پروردگار من هستي و بازگشت من به سوي توست. آغاز نعمت تو نسبت به من آن گاه بود كه هنوز من چيز قابل توجهي نبودم، سپس مرا از خاك آفريدي و آن گاه در اصلاب جايم دادي تا از حوادث روزگار و زمان ها محفوظ بمانم.پيوسته از صلب پدر و به رحم مادري بودم، و به خاطر لطف و رأفت احسانت مرا در روزگار حكومت كافراني كه پيمانت را شكستند و پيامبرانت را تكذيب كردند به دنيا نياوردي.بلكه در زمان هدايت، رشدم دادي و قبل از آن به من مهرباني نمودي. با تمام زيبايي نعمت ها و فراواني آن، آفرينش مرا از نطفه آغاز كردي و در تاريكي هاي سه گانه جاي دادي؛ ميان خون و گوشت و پوست. مرا از كيفيت خلقت خود آگاهم ساختي و در هيچ امري از خلقتم مطلبي را به من واگذار ننمودي، سپس در زمان هدايت به دنيا آوردي در حالي كه كامل و سالم بودم و در گهواره آن گاه كه طفل كوچكي بودم، حفظ نمودي و از شير گوارا تغذيه و روزيم دادي و دل هاي نگاهداران مرا به من مهربان نمودي. مادران مهربان، مرا سرپرستي كردند، و مرا از حوادث اجنه محافظت فرمودي و از زيادي و نقصان سالم قرار دادي؛ پس بلند مرتبه اي، اي رحيم و اي رحمان، تا اي كه زبان به سخن گشودم و به من نعمت هاي فراوان دادي و در هر سال بيشتر تربيت نمودي،

تا اين كه فطرتم كامل گرديد و نيرويم به اعتدال درآمد، و حجت خود را بر من تمام كردي به اين كه معرفت خودت را به من الهام نمودي، و در عجايب حكمت هاي خويش، مبهوتم كردي و با پديده هاي خود در آسمان و زمينت هوشيارم نمودي، و براي سپاسگذاري و يادت آگاهم كردي، و طاعت و عبادتت را بر من واجب و آنچه را كه پيامبرانت آوردند، به من تفهيم نمودي و پذيرش خشنوديت را برايم آسان كردي و در تمام اين مراحل به لطف و ياريت بر من منت نهادي، سپس مرا از بهترين خاك آفريدي و به نعمتي، دون نعمتي براي من راضي نمي شوي، و برايم از انواع معيشت و لباس روزي عنايت فرمودي. به خاطر نظر بلندت و احسان قديمي ات تمام نعمت هاي خود را بر من تمام كردي و تمام ناراحتي ها را از من دور نمودي.و جهل و جرأت من بر گناهان باعث نشود كه مرا به خود نزديك نكني و توفيق نزديكي به خودت را به من عنايت ننمايي، هر گاه كه تو را بخوانم اجابتم مي كني و اگر از تو خواسته اي داشته باشم به من عطا مي فرمايي، اگر فرمان تو را ببرم از من تشكر مي كني و اگر از تو تشكر كنم به من نعمت بيشتر مي دهي، تمام اينها از اكمال نعمت و لطف و احسان توست.پاكي از آن توست. خلق كننده اي، بازگرداننده اي، ستوده و با عظمت نام هايت مقدس و نشانه هايت باعظمت، كدامين نعمتت را مي توانم بشمارم و يادآوري كنم و كدامين بخشش هايت را مي توانم شكرگذاري كنم، نعمت هايت اي معبود من، بيش از آن است كه شمارندگان بتوانند بشمارند و

يا علم حافظان به آن برسد. علاوه بر اين، آنچه از ضرر و زيان و گرفتاري از من دور نمودي به مراتب بيش از عافيت و خشنودي بود.بارالها! گواهي مي دهم به حقيقت ايمان، يقين، اخلاص و توحيدم و همچنين نهانم و اسرار نقش هاي صورتم و منافذ راه هاي نفسهايم پرده هاي نرم بيني ام و روزنه هاي دريافتي امواج گوشم و آنچه را كه لبانم با آن بسته مي گردد و حركات الفاظ زبانم از آن سر مي زند، ارتباط فك بالا و پايينم، و مكان روييدن دندان، محل چشيدن خوردني ها و آشاميدني هاي گوارا و لذيذ، و آن استخوان مغز سرم و شاهرگ هاي اعصاب گردنم و آنچه فضاي سينه ي من بر آن محيط است، رشته هاي رگ قبل و پرده ي قلبم.و قطعات اطراف جگرم بدان مرتبط است و دنده هاي استخوان و غضروف پهلو و سربندهاي مفاصل من و انقباض عضلات بدنم و سر انگشتانم و گوشت و خون و موي و پوست و اعصاب و ساقم و استخوان ها و مغز و رگ و پي هاي من و تمام اندامم و آنچه بافته شده از پرده ها - كه در دوران شيرخوارگي بافته شده - و آنچه زمين مرا برداشته و خوابم و بيدارم و آرامشم و حركات ركوع و سجودم كه اگر تلاش كنم و قصد كنم در تمام زمان ها و مكان ها كه بتوانم عمر كنم، نمي توانم شكر يكي از نعمت هاي تو را به جاي آورم، مگر به لطف تو كه خود، موجب شكرگذاري است به صورت هميشگي و جديد و ثناي تازه و نو و ريشه دار. آري، اگر من و تمام كساني كه بتوانند شمارش كنند از مخلوقاتت، براي شمارش نعمت هاي تو از

گذشته و آينده، نخواهند توانست. هيهات چگونه توانست و حال آن كه خود در كتابت خبر دادي «و ان تعدوا نعمة الله لا تحصوها» معبودا! كتابت صادق و پيام هايت درست است. و پيامبرانت وحي و شريعتي كه بر آنها نازل كردي به مردم رساندند.علاوه بر اين، گواهي مي دهم به جد و تلاش خود و توانايي طاقتم و وسعم؛ در حالي كه مؤمنم و با يقين مي گويم: حمد و ستايش مخصوص آن خدايي است كه فرزندي براي خود نگرفته تا اين كه الهيت موروثي گردد و هيچ شريكي در حكومت ندارد تا در آنچه خلق كرده با او مقابله كند و هيچ دوستي ندارد تا او را در آنچه ساخته كمك نمايد. پس پاك و منزه است خداي سبحان كه «لو كان فيهما آلهة الا الله لفسدتا» كه اگر دو خدا بودند در آسمان و زمين هر آينه آندو فاسد مي شدند و از هم مي گسستند.پاك و منزه است خدايي كه واحد واحد است. بي نيازي است كه نه زاييده شده و نه مي زايد و شريك و كفوي هم ندارد. حمد و ستايش مخصوص خداست، آنچنان حمدي كه معادل است با حمد ملايكه ي مقربين و پيامبران مرسل، و درود بر بهترين بندگانش، حضرت محمد خاتم النبيين و خاندان پاك مخلصش.(آن گاه امام عليه السلام شروع به درخواستن و مسئلت از خداوند كرد و در حالي كه اشك از چشمان مباركش بر صورت جاري بود عرضه داشت:)خدايا، مرا ترسان از خودت بنما، كه گويي تو را مي بينم خدايا مرا به تقواي خودت ياري فرما و با معصيت هايم بدبخت مكن، قضا و قدرت را برايم مبارك و خير بگردان، به طوري

كه تعجيل مؤخرات، و تأخير معجلات تو را، دوست نداشته باشم.خدايا! بي نيازي را در نفسم و يقين را در قلبم و اخلاص را در عملم و نور را در بصرم و بصيرت را در دينم قرار ده، و مرا از جوارحم بهره مند فرما، و گوش و چشمم را وارث من گردان، و مرا ياري ده بر كساني كه بر من ظلم مي كنند. و منتقم مرا به من نشان ده و به اين وسيله چشمم را روشن گردان.خدايا! گرفتاري ام را برطرف كن و عيب هايم را بپوشان و گناهانم ببخش و شيطان را از من دور كن و مرا از اسارت رها ساز، ذمه ي مرا از هر حقوقي برهان، بارالها! درجه ي والا در آخرت و دنيا به من عنايت فرما. خدايا! حمد براي توست كه مرا خلق نمودي. و شنوا و بينايم ساختي. و حمد براي توست كه مرا آفريدي و موجودي سالم و صحيح خلق كردي و اينها از رحمت توست نسبت به من، و يقينا تو از خلقت من بي نياز بودي. پروردگارا! چون مرا خلق كردي، فطرتم را تعديل نمودي. پروردگارا! همان طوري كه مرا ايجاد نمودي، صورتم را نيكو آفريدي.پروردگارا! همان طوري كه به من احسان كردي، عافيت نيز عنايت نمودي.پروردگارا! همان طوري كه مرا محافظت نمودي، توفيقم دادي.پروردگارا! همان طوري كه به من نعمت دادي، مرا هدايت نمودي.پروردگارا! همان طوري كه مرا برگزيدي، از هر خيري عطايم فرمودي.پروردگارا! همان طوري كه به من غذا و آب دادي.پروردگارا! همان طوري كه بي نيازم كردي نگاهم داشتي.پروردگارا! همان طوري كه مرا كمك كردي عزت بخشيدي.پروردگارا! همان طوري كه مرا با پوشش خالصت پوشاندي، از مصنوعات به

حد كافي در اختيارم گذاردي. بر محمد و آل محمد، درود فرست و مرا بر سختي هاي روزگار و حوادث شب ها و روزها كمك فرما و از هوس هاي دنيا و سختي هاي آخرت نجات ده و مرا از ستم ستمگران در زمين كفايت نما.معبودا! از آنچه مي ترسم مرا حفظ نما و از آنچه پرهيز دارم نگاهم داد و در جان و دينم مرا حراست نما و در مسافرتم محافظتم كن و نسبت به مال و خانواده ام جانشيني كن و در آنچه رزق و روزي من كردي مبارك ساز، مرا در نزد نفسم خوار ساز، و در چشم مردم بزرگ جلوه ده و از شر جن و انس سلامت بدار و به سبب گناهانم رسوايم مساز و به خاطر اسرارم ذليلم مكن. و به خاطر عملم مرا مبتلا مگردان و نعمت هاي خود را از من سلب مفرما و مرا به غير خودت، واگذار مكن.خدايا! به سوي چه كسي مرا واگذار مي نمايي؟ به سوي فرد نزديكي كه زود با من قطع رابطه كند؟ يا به سوي فرد دوري كه با من با خشونت رفتار نمايد؟ آيا به سوي كساني كه مي خواهند مرا به استضعاف كشانند، و حال آن كه تويي خداي من و مالك امر من. خدايا! از غربتم به تو شكوه مي كنم و از دوري خانه ام و از ذلت و خواري ام نسبت به كسي كه زمامدار كار من كردي. الهي! غضب و خشمت را بر من فرود نياور، و اگر بر من خشم نورزي، ديگر غصه اي ندارم. پاك و منزه هستي، علاوه بر همه ي اينها، عافيت تو وسيع تر است براي من.پس اي خدا از تو مسئلت مي طلبم، اي

پروردگار، به نور ذاتت، آن نوري كه به آسمان و زمين اشراق ورزيد و به وسيله آن تاريكي ها روشن شد، و امر اولين و آخرين به وسيله آن اصلاح گرديد، كه مرا بر خشمت نميران و عدم رضايت خود را بر من نازل مكن.سرزنش من، حق توست تا از من راضي شوي. هيچ معبودي جز تو نيست. اي پروردگار شهر حرام و اي خداي مشعر حرام و خانه ي عتيق كه با بركتش قرار دادي و آن را براي مردم محل امن نمودي.اي كسي كه با صبر و حلمش از بزرگ ترين گناهان مي گذرد، اي كسي كه با فضلش نعمت هاي فراوان عنايت مي كند، اي كسي با كرمش، اجر زياد مي دهد، اي ياورم در سختي ام، اي رفيقم در تنهائي ام، اي كمكم در گرفتاري ام، اي دوستم در نعمتم، اي خداي من و اي خداي پدرانم؛ ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب، و اي پروردگار جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل، و اي پروردگار محمد خاتم پيامبران و خاندان برگزيده اش.اي نازل كننده تورات و انجيل و زبور و فرقان، و اي نازل كننده كهيعص و طه و يس و قرآن حكيم تو پشتيبان مني، آن هنگام كه راه هاي زندگي و زمين با تمام فراخي اش بر من تنگ گردد. و اگر رحمت بيكران تو نبود من از هلاك شدگان بودم. و اي خداي من تو خطاياي مرا ناديده مي گيري و اگر سخاوت تو نسبت به من نبود، يقينا از رسوا شدگان بودم و اي خداي من، تو ياري كننده ي مني بر دشمنانم و اگر ياري ات نبود از شكست خوردگان بودم. اي تنها كسي كه خود را به بلندي و والايي مخصوص

مي كند و دوستانش به عزت او عزيز مي شود. اي كسي كه پادشاهان طوق ذلت در برابر او به گردن افكندند، در حالي كه آنان از قهر و سلطنت او ترسان هستند. خيانت خائن را مي داند و آنچه در سينه ها مي گذرد مي داند و تمام اسراي كه در زمان ها و روزگار نهفته است مي داند، اي كسي كه هيچ كسي جز او، خودش را نمي شناسد، اي كسي كه هيچ كسي جز او نمي داند كه او كسيت. اي كسي كه جز او كسي او را نمي شناسد. اي كسي كه زمين را به آب فروبرد و هوا را به آسمان متصل كرد، اي كسي كه كريم ترين اسما از اوست، اي صاحب نيكويي هايي كه هرگز منقطع نمي شود، اي نگاه دارنده ي قافله در بيابان به خاطر نجات يوسف و خارج كننده ي او از چاه، و اي كسي كه يوسف را بعد از بندگي، پادشاه قرار دادي، اي بازگرداننده ي يوسف به يعقوب، پس از آن كه چشمانش از شدت غم، سفيد و دلش آكنده از اندوه بود.اي برطرف كننده ي بلاها از جناب ايوب، و نگاه دارنده ي دستان ابراهيم از ذبح فرزندش پس از بزرگسالي و به سر آمدن عمرش، اي كسي كه نداي زكريا را استجابت فرمود و به او يحيي را عنايت نمود و او را تنها و يگانه قرار نداد.اي كسي كه يونس را از شكم ماهي خارج نمود، اي كسي كه دريا را به خاطر بني اسرائيل شكافت و آنها را نجات داد و فرعون و سربازانش را از غرق شدگان قرار داد، و اي كسي كه باد را ارسال مي كند در حالي كه از رحمتش بشارت مي دهد. اي كسي كه

بر بندگان گنهكارش در عقوبت عجله نمي كند، اي كسي كه جادوگران را بعد از سال ها كفر و انكار خدا، از ضلالت نجات داد، در حالي كه در نعمت او غرق بودند و رزقش را مي خوردند و غير او را عبادت مي كردند، نسبت به او كينه داشتند و با او مخالف بودند، و پيامبرانش را تكذيب مي نمودند.اي خدا! و اي خدا! و اي خالق! و اي آغاز كننده! و اي پديد آورنده! هيچ شريكي نداري، اي دائمي كه زوال نداري، اي زنده اي كه هيچ زنده اي نبود جز تو. اي زنده كننده ي مردگان. اي كسي كه مراقب هستي بر هر كسي، به آنچه كسب مي كند. اي كسي كه سپاسگزاري ام نسبت به او كم است و با اين حال، مرا از نعمت هاي خود محروم نمي سازد و با اين كه گناهانم بزرگ است، مرا رسوا نمي كند و مرا بر گناهانم مشاهده نمود، ولي مشهورم نكرد. اي كسي كه مرا در كودكي ام حفظ نمود و در بزرگي ام روزي عنايت فرمود.اي كسي كه نعمت هايش در نزد من به شمارش در نمي آيند و مرحمت هايش مورد سپاس من واقع نمي شود. اي كسي كه خير و احسان به من عرضه نمود و من بدي و گناه به او عرضه كردم. اي كسي كه مرا به ايمان هدايت نمود قبل از آن كه طريقه ي سپاسگزاري او را بدانم. اي كسي كه او را در حالي كه مريض بودم خواندم و او مرا شفا داد. عريان بودم مرا پوشاند. گرسنه بودم سيرم نمود. تشنه بودم، سيرابم نمود. ذليل بودم، عزتم بخشيد و جاهل بودم، معرفتم داد. يكه و تنها بودم، زيادم نمود. غايب بودم، از اهل

وطنم مرا بازگرداند. بي چيز بودم، بي نيازم نمود. ياري مي خواستم، ياري ام كرد و در حالت غنايم، نعمتي را از من نگرفت، و با اين كه از تمام اين خواسته ها امساك كردم، باز تو به نعمت دادن آغاز نمودي،حمد و ستايش براي توست اي كسي كه لغزش هاي مرا ناديده گرفتي، و گرفتاري ام را برطرف ساختي و دعوتم را اجابت نمودي و عيب هايم را پوشاندي و گناهانم بخشيدي و خواسته ام را به من رساندي و بر دشمنم ياري ام دادي؛ چنانچه بخواهم نعمت ها و عطاها و احسان هاي تو را بشمارم نخواهم توانست.اي مولاي من! تويي كه منت نهادي، تويي كه نعمت دادي، تويي كه احسان كردي، تويي كه زيبايي دادي، تويي كه فضل و كرامت بخشيدي، تويي كه كامل كردي، تويي كه روزي دادي، تويي كه توفيق دادي، تويي كه عطا نمودي، تويي كه بي نياز كردي، تويي كه نگاه داشتي، تويي كه جاي دادي، تويي كه كفايت نمودي، تويي كه هدايت كردي، تويي كه حافظ بودي، تويي كه پوشاندي، تويي كه بخشيدي و آمرزيدي، تويي كه ناديده گرفتي، تويي كه حكمت دادي، تويي كه عزيز نمودي، تويي كه كمك كردي، تويي كه ياوري نمودي، تويي كه تائيد كردي، تويي كه ياري نمودي، تويي كه شفا دادي، تويي كه عافيت دادي، تويي كه اكرام كردي، بلند مرتبه اي و مباركي، و حمد دائمي براي توست و سپاس و تشكر جاويد و دائمي براي توست.سپس اي خداي من! به گناهانم معترفم، و اميد بخشش دارم، من كسي هستم كه بدي نمودم، من كسي هستم كه خطا كردم. من كسي هستم كه اهتمام به گناه داشتم، من كسي هستم كه جاهل بودم، من

كسي هستم كه غافل بودم، من كسي هستم كه سهو كردم، من كسي هستم كه به خودم اعتماد نمودم، من كسي هستم كه عمدا گناه كردم، من كسي هستم كه وعده دادم، من كسي هستم كه خلف وعده كردم، من كسي هستم كه عهدشكني نمودم، من كسي هستم كه اقرار به گناه كردم، من كسي هستم كه اعتراف به نعمت هاي تو كردم و با اين حال به گناهانم بازگشتم، پس اي خدا! آنها را ببخش، اي كسي كه گناهان بندگانش به او ضرري نمي رساند، و از عبادت بندگان بي نياز است و هر كس عمل صالحي انجام دهد اوست كه به ياوري اش و رحمتش توفيق مي دهد. پس حمد براي توست اي خدا و اي آقاي من.اي خداي من! به من امر نمودي، ولي من تو را نافرماني كردم، و مرا از گناهانم باز داشتي، ولي من مرتكب آنها شدم و صبح كردم در حالي كه هيچ دليلي ندارم تا عذريي آورم و هيچ ياوري ندارم تا از او مدد بجويم.با چه چيزي به استقبال تو آيم؟ اي مولاي من! آيا به شنواييم يا به بينايي خود؟ آيا به زبانم و يا به دست و پايم؟ آيا اينها تمام نعمت هاي تو به من نبودند؟ و به تمام اينها اي مولاي من، نافرماني تو را نمودم، حجت براي توست عليه من، اي كسي كه مرا از پدران و مادران حفظ كرد از اين كه ناراحتم كنند و مرا از قبيله و عشيره و برادران محافظت نمود از اين كه مرا سرزنش نمايند و از پادشاهان حفظ كرد از اين كه مرا عقاب كنند.و اگر اينها، اي مولاي من!

همان طوري كه تو بر من مطلع بودي، مطلع مي گشتند،مهلت به من نمي دادند و مرا رها مي كردند و با من قطع رابطه مي نمودند. خدايا و اي معبود من! اينك من در پيشگاه تو هستم، خاضع و ذليل، درمانده و حقير، نه دليلي دارم كه عذر آورم و نه مددكاري دارم كه ياري بجويم، و نه حجتي دارم كه به آن استدلال آورم و نمي توانم بگويم كه گناه و بدي نكردم و انكار چه فايداي دارد اگر انكار كنم، كه هرگز به من سود نمي رساند. و چگونه انكار كنم و حال آن كه اعضا و جوارحم، همگي شاهد بر من هستند.و يقين دارم و هيچ شكي در آن نيست كه تو از من، از عظيم ترين امور سؤال خواهي كرد و تو قاضي عادلي هستي كه ستم روا نمي داري و اين عدل توست كه مرا به هلاكت مي كشاند و من از تمام عدالت تو فرار مي كنم.اي خداي من! اگر مرا عذاب كني، پس به خاطر گناهان من است، پس از آن كه حجت را بر من تمام كردي، و اگر عفو كني، اين به خاطر حلم و گذشت وجود و كرمت مي باشد. هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا من از ستمگران هستم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا من از استغفار كنندگانم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزه هستي و همانا من از موحدان هستم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا من از خائفانم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا من از ترسايان هستم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزه هستي و

همانا من از اميدواران هستم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزه هستي و همانا من از مشتاقانم.هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا من از لا اله لا الله گويان هستم. هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزه هستي و همانا من از درخواست كنندگانم. هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي تو و همانا من از تسبيح گويان هستم. هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزه هستي و همانا من از تكبيرگويان هستم. هيچ معبودي جز تو نيست، پاك و منزهي و همانا تو پروردگار من و پروردگار پدران من هستي. خدايا! اين ثناي من است براي تو كه به پيشگاه باعظمتت تقديم مي دارم و اخلاص من است براي ذكر تو، كه در مقام توحيد و يكتايي ات تقديم مي كنم و اقرار و اعتراف من به نعمت هاي تو كه به شمارش آورم گرچه معترفم كه نمي توانم نعمت هاي تو را شمارش كنم، به خاطر كثرت و فراواني آنها، از گذشته و آينده كه پيوسته مرا در نعمت هاي خود غوطه ور ساختي، از زماني كه مرا آفريدي و از اول عمر از فقر، به بي نيازي كشاندي و ناراحتي را از من برطرف نمودي و امور را بر من آسان كردي و سختي را دفع كردي و گرفتاري مرا بر طرف نمودي.و عافيت در بدن و سلامت در دين، عنايت فرمودي.و اگر اولين و آخرين، مرا بر ذكر نعمتت ياري كنند، كاري از پيش نخواهند برد.مقدس و بلند مرتبه اي، اي پروردگار كريم، عظيم، رحيم، نعمت هايت به شمارش نمي آيد و ثنايت به هيچ مرتبه نمي رسد، و نعمت هايت را تلافي نتوان كرد، بر محمدو

آل محمد درود فرست و نعمت هاي خود را بر ما تمام كن و ما را به طاعتت ياري فرما. پاك و منزهي تو، هيچ معبودي جز تو نيست.خدايا! همانا تو، پاسخگوي مضطرين هستي، و بدي را برطرف مي كني، و ياور گرفتاران مي باشي، و تو دردمند را، شفا مي دهي، و فقير را بي نياز مي كني، و شكسته دل را دلجويي مي نمايي، و به كوچك ها رحم مي كني، و به بزرگ ياري مي رساني، و غير از تو پشتيباني نيست و مافوق تو، قدرتمندي وجود ندارد. و تو بلندمرتبه و بزرگي.اي آزاد كننده ي دربند و اسير، اي روزي دهنده طفل صغير، اي پناه ترسان پناه آورنده، اي كسي كه شريك و وزيري ندارد، بر محمد و آل محمد درود فرست و در اين شب، برترين عطايايي كه به بندگان خودت عنايت مي كني، به ما نيز عنايت فرما، چه آن نعمت هايي كه عطا مي نمايي و بركاتي كه تجديد مي كني و بلاهايي كه دور مي نمايي و گرفتاري هايي كه برطرف مي كني و دعايي كه آن را مي شنوي و نيكي و حسنه اي كه قبول مي نمايي و گناهي كه عفو مي نمايي، همانا تو لطيف هستي به آنچه كه مي خواهي و نيز آگاهي و بر هر چيزي توانايي.پروردگارا! همانا تو نزديك ترين كسي هستي كه خوانده مي شود و سريع ترين كسي هستي كه اجابت مي كند و كريم ترين كسي هستي كه عفو مي كند و بخشنده ترين كسي هستي كه عطا مي كند و شنواترين كسي هستي كه مورد سؤال قرار مي گيرد، اي بخشنده و مهربان دنيا و آخرت، كسي كه بتوان از او سؤال كرد غير از تو نيست، كسي كه بتوان به او اميد بست جز تو نيست، هر گاه

تو را خواندم، اجابت نمودي و هر گاه از تو مسئلت داشتم، به من عطا فرمودي و هر گاه ميل به تو پيدا كردم، به من رحم نمودي و هر گاه به تو اعتماد پيدا كردم، مرا نجات دادي و هر گاه به درگاهت التماس نمودم، مرا كفايت نمودي،خدايا بر محمد، بنده و رسولت و پيامبرت و بر آل پاكش درود فرست و نعمت هايت را بر ما تمام گردان، و عطاهايت را بر ما گوارا فرما، و ما را در زمره ي شاكران و ذاكران نعمت هايت قرار ده، آمين، آمين، رب العالمين.اي خداي من! اي كسي كه مالكي و قاهري و قادري، پس قهر و قدرت خود را نشان دادي، اي خدايي كه مورد عصيان واقع شدي، ولي پوشاندي، و از درگاهت طلب مغفرت شد و تو آمرزيدي، اي غايب طلب كنندگان و مشتاقان و منتهاي آرزوي آرزومندان، اي كسي كه عالم به هر چيزي هستي، و با توبه كنندگان با سعه ي صدر و رأفت و رحمت و حلم برخورد نمودي.اي خداي من! ما در اين شب به تو روي مي آوريم، شبي كه آن را شرف دادي و عظمت بخشيدي، به محمد پيامبرت و رسولت و بهترين خلقت و امين وحيت، پيامبر بشارت دهنده و انذار كننده، پيامبري كه نور است، پيامبري كه به مسلمانان نعمت بخشيدي و او را رحمتي براي جهانيان فرمودي.خدايا! بر محمد و آل محمد درود فرست، همان گونه كه محمد شايسته ي آن است. اي عظيم! درود فرست بر پيامبر و بر اهل بيت او برگزيدگان پاك و پاكيزه اش و ما را به عفو خود غوطه ور فرما.زيرا به سوي تو ناله ها با

هر زبان و هر لعن اوج مي گيرد. پس خداي من! در اين شب، نصيبي از هر چيزي كه بين بندگانت تقسيم مي كني به ما عنايت فرما، از هر نوري كه به وسيله آن هدايت مي كني و رحمتي كه نشر مي كني و بركتي كه نازل مي فرمايي، و لباس عافيتي كه مي پوشاني و رزقي كه آن را گسترش مي دهي، اي ارحم الراحمين.معبودا! ما را در اين هنگام پيروز و رستگار و پذيرفته و بهره مند فرما و در زمره ي نااميدان قرار مده، و از رحمت خودت دور مساز و از آنچه كه اميد به فضل تو داريم، محروم مفرما و از رحمت بي كران خود دريغ مكن. از آنچه كه اميد به عطاياي تو داريم، نااميد مفرما و ما را دست خالي باز مگردان و از درگاهت مران، اي بخشنده ترين بخشندگان و كريم ترين كريمان به سوي تو روي آورديم.در حالي كه ايمان به تو داريم، و به سوي بيت الحرامت قصد نموده ايم، پس بر انجام مناسكمان ياري كن و حج ما را كامل فرما، و از ما درگذر، و ما را در عافيت خود قرار ده، پس همانا دستمان را به سوي تو دراز كرديم، در حالي كه نشانه ي ذلت و اعتراف در آن است.خداوندا! در اين شب به ما عطا كن، آنچه را كه از تو خواستيم و كفايت كن آنچه طلب كفايت كرديم، كه غير از تو ما كفايت كننده نداريم، و هيچ پروردگاري غير از تو براي ما نيست. حكم تو در ما نافذ است. علم تو به ما محيط است. قضا و قدر تو در ميان ما، عين عدالت است. براي ما خير، حكم كن

و ما را از اهل خير قرار ده، خدايا! به جود و كرمت اجر عظيم به ما عنايت فرما و ذخيره ي باكرامت و آسايش بادوام كرامت فرما، و تمام گناهان ما را ببخش و ما را با هلاك شدگان هلاك مفرما، و رحمت خود را از ما دور مكن اي بخشنده ترين بخشندگان.خدايا! ما را در اين وقت از كساني قرار ده كه از تو مسئلت داشتند و به آنها عطا فرمودي، و تو را سپاس گفتند، بر آنها بسيار عنايت فرمودي، و به سوي تو توبه كردند، و تو قبول نمودي، و از تمام گناهان به سوي تو بيزاري جستند، و تو تمام آنها را بخشيدي، اي صاحب جلالت و كرامت.خدايا! به ما توفيق عنايت فرما و امر ما را محكم ساز، و تضرع و زاري ما را قبول فرما، اي بهترين كسي كه از او سؤال مي شود و اي رحيم ترين كسي كه طلب رحمت از او مي شود، اي كسي كه بر او مخفي نمي ماند چشم بر هم زدن ها، و چشمك زدن ها، و آنچه در ضمير مستقر مي شود مخفي نمي ماند، و نه اسرار قلوب، مگر اين كه علمت آن را احاطه كرده، و حلمت آن را در برگرفته است.منزه و پاكي و بلند مرتبه اي از آنچه ستمگران مي گويند، بلند مرتبه اي، اي بزرگ، تسبيح مي گويند براي تو آسمان هاي هفتگانه و زمين ها و آنچه در آنها است، پس براي توست سپاس و مجد و عظمت و بلند مرتبگي، اي صاحب جلال و كرامت و فضل و انعام، و صاحب نعمت هاي بزرگ، و تو بخشنده و كريم هستي و رؤف و مهربان.خدايا! وسعت و روزي حلال عنايت فرما،

و در بدن و دينم عافيت بخش و ترسم را، ايمن ده و از آتش جهنم رهايم ساز، خدايا! با مكرت با من رفتار مكن و مهلت نده تا آن گاه عذابم نمايي، خدايا! مرا رسوا مساز و شر فاسقان از جن و انس را از من دور كن.(سپس امام عليه السلام چشمان مباركش را به طرف آسمان بلند كرد و با صداي رفيع و بلند چنين عرض كرد:).اي شنونده ترين شنوندگان، و اي بيناترين بينندگان و اي سريع ترين حسابگران و اي مهربان ترين مهربانان بر محمد و آل محمد كه آقا و سرور آدميان هستند درود بفرست.و خدايا! از تو حاجتم را مي طلبم، آن حاجتي كه اگر به من عطا فرمايي، به من ضرر نخواهد زد آنچه را كه از من منع كرده اي، و اگر حاجتم را عنايت نفرمايي، آنچه را كه به من عطا نمودي سودي به حالم نخواهد داشت.خدايا! رهايي از آتش را از تو مسئلت مي نمايم، هيچ معبودي جز تو نيست، هيچ شريكي نداري؛ يكتايي و اقتدار حكومت از آن توست و حمد و سپاس براي توست و تو بر هر چيزي قادري يا رب يا رب!(محدث قمي رحمه الله فرمودند تا اين جاي دعا را، جناب كفعمي و علامه ي مجلسي فرمودند، ولي سيد در اقبال بعد از ذكر يا رب يا رب اين زيادتي را مرقوم نمودند:)خدايا! من در عين بي نيازي فقيرم، پس چگونه در فقرم، فقير نباشم. خدايا! من، در عين دانائيم، جاهلم، پس چگونه در جهلم جاهل نباشم. بارالها! به راستي كه دگرگوني تدبيرت و سرعت تغيير مقدراتت، بندگان عارفت را منع نمود از اين كه نسبت به عطاهايت تلاش نكنند

و در آزمايش ها و بلاها از تو نااميد گردند.بارالها! چنانچه لايق سرزنش باشم، اين از جانب من است و آنچه لايق توست كه از جانب خودت مي باشد، كرامت است. بارالها! خودت را به لطف و مهرباني توصيف نمودي، قبل از آن كه اين وجود ضعيف را، خلق نمايي. آيا مرا از لطف و مهرباني خودت، با وجود ضعفم محروم مي سازي؛اي خداي من! اگر نيكي هاي من ظاهر شوند، اين از ناحيه ي فضل تو و منتي از توست بر من، و اگر بدي ها از من ظاهر گردند،اين از عدالت توست، چرا كه حجت را بر من تمام كردي.خدايا! چگونه مرا به خود واگذار مي كني و حال آن كه خود، متكفل امور من هستي، و چگونه مورد ظلم و ستم واقع شوم و حال آن كه تو ياور مني و چگونه از لطفت محروم شوم، و حال آن كه تو به من لطف داري. معبودا! با تمام فقرم به تو متوسل مي شوم و چگونه با فقري كه هرگز در تو راه ندارد، به سوي تو روي آورم و چگونه از حالم شكوه كنم، و حال آن كه حالم بر تو مخفي نيست، و يا جگونه گفتارم ترجمه شود و حال آن كه عمق گفتارم برايت آشكار است.خدايا! چگونه آرزوهايم را رد مي كني، و حال آن كه آنها به سوي درگاه تو روي آورده اند، و آيا چگونه حالاتم را نيكو نمي سازي و حال آن كه قوام آنها با توست.خدايا! چقدر به من لطف ورزيدي با جهالت عظيم من، و چقدر به من رحم نمودي با وجود افعال قبيح من.خدايا! چقدر تو به من نزديك شدي و چقدر من دور

شدم، و چقدر به من مهرباني نمودي، خدايا چه چيزي مرا از تو محجوب مي كند؟خدايا! دانستم كه در اثر دگرگوني آثار و جا به جايي تحولات، مراد و مقصود از خلقتم اين است كه خودت را در هر چيزي به من بشناساني تا كه در هر چيز؛ نسبت به تو جهل نداشته باشم.خدايا! هر گاه بدي هايم مرا لال كرد، كرم تو، مرا گويا نمود و هر زمان اوصافم مرا نااميد كرد، منتهاي تو مرا به طمع انداخت.خدايا! كسي كه نيكي هايش، بدي است، چگونه بدي هايش، بدي نخواهد بود، و كسي كه حقايقش ادعاي صرف است، پس چگونه ادعاهايش ادعا نباشد، خدايا حكم نافذ و اراده ي غالب تو جاي سخن، براي هيچ سخنگويي و حالي براي هيچ صاحب حالي، باقي نگذاشته است.خدايا! چه بسيار عبادت هايي كه انجام دادم و حالات خوشي را در خود به وجود آوردم كه عدل تو اعتماد مرا نسبت به آنها خراب نمود، بلكه فضل تو، مرا نسبت به آنها روي گردان كرد. خدايا! تو مي داني گرچه اطاعت از من دوام ندارم، ولي عشق و محبتم ادامه دارد.خدايا! چگونه آهنگ تو را نكنم و حال آن كه تو پيروزي و چگونه به سوي تو نيايم و حال آن كه تو فرمانده ي عالمي.خدايا! هر چه در آثارت جستجو كنم از تو دور مي شوم. توفيق به وظيفه اي ده كه مرا به تو وصل مي كند.خدايا! چگونه به وسيله چيزي كه محتاج توست بر وجودت استدلال مي شود، آيا مي شود براي ديگران ظهوري باشد، ولي براي تو نباشد، در حالي كه بخواهد آن غير، مظهر تو شود.كي از نظرها غايب شدي كه نياز به دليل داشته باشي، و

كي از نظرها دور شدي تا آثارت ما را به تو نزديك كند؟ كور باد چشمي كه تو را نظارگر خود نبيند، و زيان كند دلي كه نصيبي از محبت تو نبرد.خدايا! امر كردي كه مردم رجوع به آثارت كنند، ولي مرا به انوار و هدايت خودت ارجاع ده، تا به سوي تو بازگردم، تا از آنها به سوي تو متوجه شوم آن چنان كه نياز به نظر به آنها نداشته باشم، و دلم از اين جهت محفوظ بماند و نياز به اعتماد به آنها نداشته باشد، همانا تو بر هر چيزي توانايي.خدايا! ذلت من در پيشگاه تو آشكار است و حالاتم بر تو مخفي نيست. وصول به خودت را از تو طلب مي كنم و به وسيله خودت بر وجودت استدلال مي نمايم. خدايا به نورت مرا به سوي خود هدايت فرما، و مرا در پيشگاه خودت به صدق بندگي مقيم نما.خدايا! مرا از خرمن علمت، تعليم فرما و با صيانت خويش محفوظم دار. تا حقايق اهل معرفت و قرب مقربان را به من بنمايي. خدايا! از تو مسئلت مي كنم راه و روش مجذوبان و مشتاقان رويت را به ما عنايت فرما.خدايا! با تدبيرت مرا از تدبيرم بي نياز فرما و با انتخاب خويش از انتخاب كردن بي نيازم ساز و به مواضع اضطرارم واقف كن.خدايا! مرا از ذلت نفسم، خارج كن و از شك و شركم قبل از آن كه مرگم فرارسد، پاكم ساز.خدايا! از تو ياري مي طلبم؛ پس ياري ام ده، و به تو توكل مي كنم، پس خدايا مرا به ديگري وامگذار.بارالها! فقط از تو مسئلت دارم پس نااميدم مكن، و به فضل تو اميد دارم، پس محرومم

مفرما، و خود را به تو منتسب مي كنم، پس از خود دورم مكن و به درگاه تو ايستاده ام، پس مرا از خود طرد مفرما.خدايا! تو رضاي محضي و مقدس تر از آن كه نياز به علتي داشته باشي، چه رسد كه رضايت تو به خاطر علتي از ناحيه من باشد. خدايا! تو غني بالذات هستي كه نياز به نفع خود نيز نداري، پس چگونه از ناحيه ي من، بي نياز نخواهي بود.خدايا! قضا و قدر تو مرا آرزومند مي كند و هواي نفس به زنجير علاقه هاي شهوت اسيرم مي گرداند پس اي خدا تو مرا ياري كن و بصيرت و بينايي ده بر نفسم غلبه و نصرت بخش و به فضل خودت مرا بي نياز كن تا اين كه از هر خواهش و سؤال بي نياز شوم.خدايا! تويي كه انوار الهي را در قلوب اولياي خودت، نورافشاني كردي تا تو را بشناسند و به يكتايي ات اعتراف نمايند، و اغيار را از دل محبوبانت زايل نمودي تا غير تو را دوست ندارند و به غير تو پناه نمي برند. تو مونس آنها هستي آن گاه كه حوادث آنها را به وحشت انداخت، و تو هدايت گر آنها بودي آن هنگام كه نشانه ها برايشان روشن شد. هر كس كه تو را از دست دهد چه چيزي به دست آورد و آن كس كه تو را به دست آورد چه چيزي را از دست داده، زيان كرد آن كه به جاي تو به ديگري راضي شد و خسران نمود هر كه از تو روي برگرداند. چگونه اميد به غير تو مي رود و حال آن كه تو احسان و نيكي ات را قطع ننمودي و چگونه از غير تو

طلب مي شود و حال آنكه عادت منت گذاري را تغيير نداده اي.اي كسي كه به دوستانش طعم شيريني انست را چشاندي، پس در پيشگاهش خاشعانه ايستادند، اي كسي كه لباس هيبتش را به تن اولياي خود پوشانده، پس در پيشگاهش به استغفار ايستادند،تو قبل از ذاكران، ذاكري و تو آغاز كننده ي احساني قبل از توجه عابدان و تو بخشنده ي عطايي قبل از طلب طالبان، و تو بخشنده اي، و از آنچه بخشيدي از ما قرض مي كني.خدايا! مرا به رحمت خود طلب كند تا به تو برسم و به محبت خود مجذوب ساز تا به تو روي آورم.خدايا! همانا اميدم از تو منقطع نمي شود اگر چه نافرماني تو كنم، هم چنان كه ترسم از تو زائل نمي شود اگر چه اطاعتت نمايم.تمام عالم مرا به سوي تو فرا مي خواند و آگاهي ام مرا به سوي كرامت تو مي كشاند، خدايا! چگونه نااميد شوم و حال آن كه تو اميد و آرزوي مني؟ و چگونه ذليل خواهم شد و حال آن كه تو پشتيبان مني، خدايا! چگونه به عزت نرسم و حال آن كه تو مرا در ذلت ياد كردي.خدايا! چگونه طلب عزت از تو نكنم و حال آن كه مرا به خودت نسبت دادي؟خدايا! چگونه به تو احتياج نداشته باشم و حال آن كه در ميان فقرا قرارم دادي؟ خدايا! چگونه محتاج باشم و حال آن كه تو كسي هستي كه به جود و كرمت بي نيازم نمودي؟ و تو آن چنان خدايي هستي كه غير تو كسي نيست، براي همه چيز ناشناخته شده اي و هيچ چيزي نسبت به تو جاهل نيست، و تو كسي هستي كه خودت را به من در

همه چيز نشان دادي، پس من تو را در هر چيزي آشكار يافتم و آشكاري براي هر چيز.اي كسي كه به واسطه رحمانيت خويش بر همه ي عالم مسلط گشتي. در نتيجه عرش الهي در ذات او پنهان گرديد و آثار را به واسطه ي آثار نابود گرداندي، و ديگران را به واسطه احاطه ي افلاك نوراني محو نمودي.اي كسي كه در سراپرده هاي عرش خود مخفي ماندي از اين كه ديدگان او را درك نمايند. اي كسي كه به كمال ابهت خود تجلي كردي آن گاه عظمتش به پا گرديد. چگونه پنهان مي ماني و حال آن كه ظاهري؟ و چگونه غايب مي گردي و حال آن كه حاضري، همانا تو بر هر چيزي توانا نيستي و حمد و ستايش براي توست.

من امنتم من الناس.و في رواية اخري بعد قوله «و ان كذبت فكذبوني».اسمعوا مقالتي و اكتبوا قولي، ثم ارجعوا الي امصاركم و قبائلكم، فمن امنتم من الناس، و وثقتم به، فادعوهم الي ما تعلمون من حقنا، فاني اتخوف ان يدرس هذا الامر، و يذهب الحق و يغلب (و الله متم نوره و لوكره الكافرون).«قال الرواي»: و ما ترك شيئا مما انزل الله فيهم من القرآن الاتلاه و فسره، و لا شيئا مما قاله رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم في ابيه و اخيه و امه و في نفسه و اهل بيته الارواه، و كل ذلك يقول اصحابه اللهم نعم و قد سمعنا و شهدنا، و يقول التابعي اللهم قد حدثني به من اصدقه و ائتمنه من الصحابة. فقال:انشدكم الله الا حدثتم به من تثقون به و بدينه.«قال سليم»: فكان فيما ناشدهم الحسين عليه السلام و ذكر هم ان قال:انشدكم الله، اتعلمون ان علي بن ابي طالب كان اخا رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم حين آخي بين اصحابه، فآخي بينه و بين نفسه، و قال: «انت اخي و انا اخوك في الدنيا و الاخرة».قالوا: اللهم نعم.قال: انشدكم الله هل تعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم اشتري موضع مسجده و منازله، فابتناه، ثم ابتني فيه عشرة منازل: تسعة له، و جعل عاشرها في وسطها لابي، ثم سد كل باب شارع الي المسجد غير بابه، فتكلم في ذلك من تكلم، فقال: ما انا سددت ابوابكم و فتحت بابه، ولكن الله امرني بسد ابوابكم و فتح بابه.ثم نهي الناس ان يناموا في المسجد غيره، و كان يجنب في المسجد،

و منزله في منزل رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم فولد لرسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و له فيه اولاد؟قالوا: اللهم نعم.قال: افتعلمون ان عمر بن الخطاب حرص علي كوة قدر عنيه،يدعها في منزله الي المسجد فابي عليه، ثم خطب فقال: «ان الله امرني ان ابني مسجدا طاهرا، لا يسكنه غيري و غير اخي و بنيه».قالوا: اللهم نعم.قال: انشدكم الله اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم نصبه يوم غدير خم، فنادي له بالولاية و قال: «ليبلغ الشاهد الغائب».قالوا: اللهم نعم.قال: انشدكم الله اتعلمون أن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم قال له في غزوة تبوك: «انت مني بمنزلة هرون من موسي، و انت ولي كل مؤمن بعدي».قالوا: اللهم نعم.قال: انشدكم الله اتعلمون أن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم حين دعا النصاري من اهل نجران الي المباهلة، لم يأت الا به و بصاحبته و ابنيه.قالوا: اللهم نعم.قال: انشدكم الله، اتعلمون انه دفع اليه اللواء يوم خيبر ثم قال: «لا دفعه الي رجل يحبه الله و رسوله، و يحب الله و رسوله، كرار غير فرار يفتحها الله علي يديه».قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بعثه ببراءة و قال: «لا يبلغ عني الا انا او رجل مني».قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون أن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لم تنزل به شدة قط الا قدمه لها ثقة به و انه لم يدعه باسمه قط الا يقول: يا اخي و ادعوا لي اخي.قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي

الله عليه و آله و سلم قضي بينه و بين جعفر و زيد، فقال: «يا علي انت مني و انا منك، و أنت ولي كل مؤمن بعدي».قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون انه كانت له من رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم كل يوم خلوة و كل ليلة دخلة، اذا سأله اعطاه، و اذا سكت ابداه.قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم فضله علي جعفر و حمزة حين قال لفاطمة عليهاالسلام: «زوجتك خير اهل بيتي، اقدمهم سلما، و اعظمهم حلما، و اكثرهم علما».قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم قال: «انا سيد ولد آدم عليه السلام و اخي علي سيد العرب، و فاطمة سيدة نسآء اهل الجنة، و الحسن و الحسين ابناي سيدا شباب اهل الجنة».قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم امره بغسله و اخبره ان جبرئيل يعينه عليه.قالوا: اللهم نعم.قال: اتعلمون ان رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم قال في آخر خطبة خطبها: «اني تركت فيكم الثقلين: كتاب الله و اهل بيتي، فتمسكوا بهما لن تضلوا».قالوا: اللهم نعم.فلم يدع شيئا انزله الله في علي بن ابي طالب عليه السلام خاصة و في اهل بيته من القرآن و لا علي لسان نبيه صلي الله عليه و آله و سلم الا ناشدهم فيه، فيقول الصحابة، اللهم نعم قد سمعنا، و يقول التابع اللهم قد حدثنيه من اثق به فلان و فلان.ثم ناشدهم انهم قد سمعوه يقول: «من زعم انه يحبني و يبغض عليا فقد كذب، ليس يحبني و يبغض عليا» فقال له قائل:

يا رسول الله و كيف ذلك؟ قال: «لانه مني و انا منه، من احبه فقد احبني و من احبني فقد احب الله، و من ابغضه فقد ابغضني و من ابغضني فقد ابغض الله».فقالوا اللهم نعم قد سمعنا [42] .و تفرقوا علي ذلك

مي گويد: امام آنچه در قرآن درباره ي اهل بيت نازل شده بود همه را تلاوت و سپس تفسير فرمودند و هم چنين آنچه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم درباره ي پدرش و برادرش و مادرش و خودش و اهل بيتش فرموده بود روايت كرد و در تمام اين امور اصحابش مي گفتند: همين طور است و ما شنيديم و شهادت مي دهيم و تابعين مي گفتند: همين طور است، اين را براي من صحابي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم روايت كرد، كسي كه من او را تصديق مي نمايم و به او اطمينان دارم. آن گاه حضرت فرمود:)شما را به خدا سوگند! مطالب مرا به كساني كه به خودشان و دينشان اعتماد داريد برسانيد.(سليم مي گويد: بعضي آن مسائلي كه حضرت آنان را سوگند داد چنين بود:)شما را به خدا سوگند آيا مي دانيد كه علي بن ابي طالب برادر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم گرديد؛ آن هنگام كه عقد اخوت ميان اصحاب خود برگزار نمود و سپس بين خود و علي عليه السلام عقد اخوت بست و فرمود: تو برادر مني و من برادر تو هستم، هم در دنيا و هم در آخرت؟همگي گفتند: آري.به خدا سوگند چنين بود و سپس حضرت فرمود: شما را به خدا سوگند! آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مكان مسجد و منازل خود را خريد و آن را بنا كرد، آن گاه در آن مكان، ده حجره و اتاق ساخت؛ نه اتاق و حجره براي خود، و دهمين آن را براي پدرم در وسط آن مكان ساخت، سپس هر دري كه

به مسجد گشوده مي شد، مسدود نمود، جز درب خانه ي پدرم را، و با اين كار خيلي ها، هر حرفي كه دلشان مي خواست زدند، و رسول خدا فرمود؛ من نبودم كه دري را ببندم و دري را بگشايم، بلكه اين خدا بود كه مرا به بستن درها و باز نمودن در خانه ي علي عليه السلام امر كرد.سپس مردم را، از خوابيدن در مسجد نهي فرمود جز علي عليه السلام، و از آن حضرت در منزل رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم - كه منزل او بود - فرزنداني پا به عرصه ي وجود گذاشتند؟همگي گفتند: آري، به خدا سوگند چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه عمر بن الخطاب مي خواست به اندازه ديد يك چشم، روزنه اي به مسجد باز كند،ولي رسول خدا او را از اين كار منع نمود، سپس رسول خدا خطبه اي خواند و فرمود، خدا مرا امر نموده است كه مسجدي پاك بنا سازم كه غير از من و برادرم و فرزندانم كسي در آن سكني نگزيند.همگي گفتند: آري به خدا سوگند چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: شما را به خدا سوگند! آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم پدرم را در روز غدير خم به امامت منصوب نمود و مردم را به ولايت او دعوت كرد، و فرمود: بايد شخص حاضر به شخص غايب اين دعوت را ابلاغ كند؟همگي گفتند: به خدا قسم چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: شما را به خدا قسم آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به پدرم در غزوه ي تبوك فرمود: يا علي! تو نسبت به من به منزله ي هارون هستي

نسبت به موسي و تو بعد از من ولي و رهبر هر مؤمني هستي؟همگي گفتند: به خدا قسم چنين بود.امام عليه السلام فرمودند:شما را به خدا آيا مي دانيد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم وقتي مسيحيان نجران را به مباهله دعوت نمود، حاضر نشد مگر با پدرم و همسرش و فرزندانش؟همگي گفتند: به خدا كه چنين بود.امام عليه السلام فرمودند:شما را به خدا آيا مي دانيد كه رسول خدا پرچم را در روز جنگ خيبر به پدرم داد، سپس فرمود: پرچم را به مردي مي دهم كه خدا و رسول او را دوست مي دارند، و او نيز خدا و رسولش را دوست مي دارد، جنگجويي حمله كننده است كه هرگز فرار نمي كند، و خداوند خيبر را به دست او فتح مي نمايد؟همگي گفتند: آري به خدا چنين بود.امام عليه السلام فرمودند:آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم پدرم را براي خواندن سوره ي برائت انتخاب نمود و فرمود: اين پيام را جز من يا مردي از اهل بيتم، كسي ديگر ابلاغ نخواهد كرد؟همگي گفتند: آري به خدا چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در هر گرفتاري و ناراحتي كه پيش مي آمد علي را به مقابله آن مي فرستاد و اين به خاطر اعتماد كامل آن حضرت بود و حتما مي دانيد پدرم را هرگز به اسم نمي خواند و وقتي اراده ي او، مي كرد مي فرمود: اي برادرم و يا مي فرمود: برادرم را به نزد من فراخوانيد؟همگي گفتند: به خدا قسم چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بين پدرم و

جعفر و زيد قضاوت نمود و فرمود: اي علي! تو از من هستي و من از تو هستم و تو بعد از من رهبر و ولي هر مؤمن مي باشي؟همگي گفتند: به خدا سوگند چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه پدرم با رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم هر روز خلوتي و هر شب مجلسي خصوصي داشتند كه در اين مجلس اگر پدرم سؤالي داشت رسول خدا عنايت مي فرمود و اگر پدرم سكوت مي كرد، رسول خدا خود آغاز مي كرد؟همگي گفتند: آري، به خدا چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم پدر را بر جعفر و حمزه برتري داد، آن هنگام كه به فاطمه عليهاالسلام فرمود: دخترم! همسرت بهترين اهل بيتم مي باشد، در اسلام از همه زودتر و در حلم و بردباري از همه عظيم تر و از جهت علم و دانش از همه عالم تر است؟همگي گفتند: بخدا قسم چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا فرمود: من آقا و سرور فرزندان آدم هستم و برادرم علي آقا و سرور مردم عرب است و فاطمه سرور زنان اهل بهشت است و فرزندانم حسن و حسين سروان جوانان اهل بهشتند؟همگي گفتند: بخدا قسم چنين بود.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به پدرم دستور داد كه فقط او غسلش دهد و به او خبر داد كه جبرئيل كمكش خواهد كرد؟همگي گفتند: آري.امام عليه السلام فرمودند: آيا مي دانيد كه رسول خدا در آخرين خطبه اي كه ايراد نمود،فرمود: همانا من دو چيز گران بها را در ميان شما گذاشتم:

كتاب خدا و خانواده ام؛ به هر دوي آنها تمسك كنيد تا هرگز گمراه نشويد؟همگي گفتند: آري.(راوي مي گويد: پيوسته حضرت سيدالشهدا آنچه درباره ي علي و اهل بيتش در قرآن نازل شده بود بيان كرد و همچنين آنچه از زبان پيامبر صادر شده بود بيان فرمود و مردم را گواه گرفت؛ و اصحاب مي گفتند: به خدا قسم! آري ما شنيديم؛ و تابعين مي گفتند: آري فلان بن فلان كه مورد اطمينان من است مرا اين چنين حديث كرد).آن گاه حضرت آنان را گواه گرفت كه از پيامبر شنيديد كه فرمود: هر كس گمان كند كه مرا دوست دارد، ولي نسبت به علي بغض داشته باشد دروغگوست و مرا دوست نمي دارد، در حالي كه نسبت به علي عليه السلام بغض دارد.در اين هنگام كسي از رسول خدا پرسيد: اي رسول خدا! سر اين مسئله چيست؟ حضرت فرمود: چون علي از من است و من از علي هستم؛ هر كس او را دوست مي دارد، مرا دوست داشته و هر كس مرا دوست دارد، خدا را دوست داشته است. و هر كس بغض و كينه علي را به دل داشته باشد، يقينا بغض و كينه مرا در دل دارد و هر كس نسبت به من بغض داشته باشد، به خدا بغض خواهد داشت؟همگي گفتند: آري، همگي ما شنيديم اين مطلب را از رسول خدا.(و سپس جمعيت متفرق شدند).

البركات، و أرسل السماء علينا مدرارا، و اسقنا غيثا مغزارا واسعا غدقا مجللا سحا سفوحا فجاجا، تنفس به الضعف من عبادك، و تحيي به الميت من بلادك، امين رب العالمين [43] .

بالعلم مشهورة، و بالخير مذكورة و بالنصيحة معروفة و بالله في انفس الناس مهابة، يهابكم الشريف، و يكرمكم الضعيف، و يؤثركم من لا فضل لكم عليه، و لا يد لكم عنده، تشفعون في الحوائج اذا امتنعت من طلابها، و تمشون في الطريق بهيئة الملوك و كرامة الاكابر اليس كل ذلك انما نلتموه بما يرجي عندكم من القيام بحق الله، و ان كنتم عن اكثر حقه تقصرون؟ فاستخففتم بحق الائمة، فاما حق الضعفآء فضيعتم، و اما حقكم بزعمكم فطلبتم. فلا مالا بذلتموه، و لا نفسا خاطرتم بها للذي خلقها و لا عشيرة عاديتموها في ذات الله.انتم تتمنون علي الله جنته و مجاورة رسله، و امانا من عذابه. لقد خشيت عليكم ايها المتمنون علي الله! ان تحل بكم نقمة من نقماته، لانكم بلغتم من كرامة الله منزلة فضلتم بها، و من يعرف بالله لا تكرمون، و انتم بالله في عباده تكرمون، و قد ترون عهود الله منقوضة فلا نفزعون، و انتم لبعض ذمم ابائكم تفزعون و ذمة رسول الله محقورة، و العمي و البكم و الزمن في المدائن مهملة لا ترحمون و لا في منزلتكم تعملون و لا من عمل فيها تعنون و بالادهان و المصانعة عند الظلمة تأمنون.كل ذلك مما امركم الله من النهي و التناهي و انتم عنه غافلون، و انتم اعظم الناس مصيبة لما غلبتم عليه من منازل العلمآء، لو كنتم تسعون [44] ذلك بان مجاري الامور و الاحكام علي ايدي العلمآء بالله، الامنآء علي حلاله و حرامه، فانتم المسلوبون تلك المنزلة، و ما سلبتم ذلك الا بتفرقكم عن الحق، و اختلافكم في السنة بعد البينة الواضحة، ولو صبرتم علي الاذي و تحملتم المؤونة

في ذات الله، كانت امور الله عليكم ترد و عنكم تصدر، و اليكم ترجع، ولكنكم مكنتم الظلمة من منزلتكم، و استسلمتم امور الله في ايديهم، يعملون بالشبهات، و يسيرون في الشهوات سلطهم علي ذلك فراركم من الموت، و اعجابكم بالحياة التي هي مفارقتكم، فأسلمتم الضعفآء في ايديهم، فمن بين مستعبد مقهور و بين مستضعف علي معيشة مغلوب، يتقلبون في الملك بارآئهم و يستشعرون الخزي باهوآئهم، اقتدآء بالاشرار و جرأة علي الجبار، في كل بلد منهم علي منبره خطيب يصقع فالارض لهم شاغرة و ايديهم فيها مبسوطة و الناس لهم خول لا يدفعون يد لامس.فمن بين جبار عنيد و ذي سطوة علي الضعفة شديد مطاع لا يعرف المبدي ء المعيد.فيا عجبا و مالي لا [45] اعجب! و الارض من غاش غشوم و متصدق ظلوم و عامل علي المؤمنين بهم غير رحيم فالله الحاكم فيما فيه تنازعنا و القاضي بحكمه فيما شجر بيننا.اللهم انك تعلم انه لم يكن ما كان منا تنافسا في سلطان و لا التماسا من فضول الحطام، ولكن لنري المعالم من دينك و نظهر الاصلاح في بلادك، و يأمن المظلومون من عبادك، و يعمل بفرآئضك و سننك و احكامك، فانكم الا تنصرونا [46] و تنصفونا قوي الظلمة عليكم، و عملوا في اطفآء نور نبيكم، و حسبنا الله، و عليه توكلنا، و اليه انبنا (و اليه المصير) [47] .

زيرا گناه و فساد ستمگران را مي ديدند، ولي به سبب دو چيز، آنان را باز نمي داشتند: اول. ميل و رغبت به مال آنان؛ دوم. ترس و خوف از آنها.و حال آن كه خداوند مي فرمايد: «از مردم نهراسيد و فقط از من خوف داشته باشيد». و فرمود: «مرد و زن مؤمن، بعض آنان، پشتيبان بعض ديگر هستند، امر به معروف مي كنند، و نهي از منكر مي نمايند».خداوند امر به معروف و نهي از منكر را به عنوان وحي از ناحيه خود آغاز كرد، زيرا خدا مي داند اگر اين دو امر انجام گيرد، تمام واجبات بپا مي شود، چه آسان و چه مشكلش.و امر به معروف و نهي از منكر دعوتي است به اسلام، همراه با بازگرداندن حقوق ديگران، و مخالفت با ستمگر و تقسيم بيت المال و غنيمتها و گرفتن زكات از مكان هاي خود و پرداخت آن به مستحقان آن است.سپس شما اي گروه مشهور به علم و دانش، كه به عنوان افراد خير از شما ياد مي شود.و معروف به موعظه كردن هستيد، در دل مردم، از شما هيبتي وجود دارد كه خدا اين هيبت را قرار داده است. انسان هاي شريف مدهوش شما هستند و انسان هاي ضعيف شما را اكرام مي كنند و كسان خود را بر شما ايثار مي نمايند كه هيچ برتري بر آنها نداريد. در حوايج مردم كه مسئولان، از دادن آن امتناع مي كنند، شما شفاعت مي كنيد و در گذرگاه ها به هيبت پادشاهان و بزرگان راه مي رويد. آيا همه اينها چيزهايي نيست كه شما بدان رسيديد تا اين كه اميد رود شما نسبت به حقوق الهي قيام كنيد، اگر چه نسبت به بيشترين حقوق الهي تقصير و

كوتاهي مي ورزيد و نسبت به حقوق ائمه كوتاهي مي كنيد. اما حقوق ضعفاء را كه پايمال نموديد و اما حقوق خودتان بخيال خودتان مطالبه نموديد، نه مالي را بذل نموديد، و نه جاني را براي خدا به مخاطره انداختيد و نه با خانواده و عشيره خود بخاطر خدا درگير شده ايد.شما از خداوند انتظار بهشتش را داريد و اميد داريد، همسايگي پيامبرانش را داشته باشيد و اميد امان از عذاب خداوند داريد، در حاليكه، اي اميدواران بخدا، من بر شما مي ترسم كه عذابي از عذابهاي الهي شما را فراگيرد، زيرا شما در پرتو عنايت خدا به منزلتي از كرامت الهي رسيد كه خداوند بوسيله آن شما را برتري داد. و بندگان مؤمن به خدا فراوانند كه آنها را احترام نمي كنند و حال آن كه شما به خاطر خدا احترام داريد. و به چشم خود ملاحظه مي كنيد كه پيمان هاي خدا شكسته شده و شما خوف نداريد با آن كه براي يك نقض عهد پدرانتان هراسناكيد در حالي كه عهد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم شكسته شده است، كورها و لال ها و زمين گيرها در شهرها، بي سرپرست مانده اند و به آنها رحم نمي شود. شما به اندازه ي مسئوليت خود كار نمي كنيد و به كسي كه كار مي كند خضوع نمي كنيد. و با مصالحه و سازش و تساهل و تسامح با ظالمان، خود را آسوده مي داريد.تمامي اينها از مواردي است كه خداوند به شما فرمان داده كه نهي كنيد، ولي شما از آن غافليد، مصيبتي كه از ناحيه شما به خاطر تسليمتان مي رسد، از تمامي مردم بدتر است، چرا كه شما عالمان اين قوم هستيد. اي كاش! شما كوشش

و تلاش مي كرديد. (اي كاش شما مي فهميديد).چرا كه تمامي امور و احكام به دست عالمان ديني است، كساني كه بر حلال و حرام خداوند امين هستند، در حالي كه اين مقام از شما گرفته شده است، و اين مقام گرفته نشد مگر به خاطر اين كه از اطراف حق پراكنده شديد، و در سنت و روش پيامبر اختلاف كرديد و چنانچه در راه خدا بر اذيت ها و سختي ها صبر كنيد، امور الهي به شما باز مي گردد و از ناحيه شما صادر مي شود و شما مرجع كار مردم مي شويد، ولي شما جاي خود را به ستمگران داديد و زمان امور الهي را به آنها سپرديد، در حالي كه اين ستمگران بي پروا وارد شبهات مي شوند و در شهوتراني غوطه ور مي باشند، و ترس از مرگ و دلبستگي به دنيايي كه از آن دل خواهيد كند باعث شد، كه شما تسليم آنها شويد. در نتيجه مستضعفان را به آنان تسليم نموديد، تا برخي را برده خود و برخي ديگر به خاطر يك لقمه نان مغلوب نمايند. حكومت را به رأي خود زير و رو كنند و به پيروي از اشرار و گهنكاران، هوسراني نمايند. در هر شهري، سخنوري توانا دارد، و تمام سرزمين اسلامي زير پاي آنهاست و دستشان در همه جا باز است، و مردم زير سلطه ي آنهايند و هيچ راه دفاعي ندارند.برخي ستمگري معاند و برخي فرمانروايي مسلط بر ضعيفان كه نه به خدا اعتقادي دارد و نه از معاد هراسناك است.شگفتا از اين اوضاع! و چرا تعجب نكنم در حالي كه سرزمين اسلامي لگدكوب ظالمي دغل، و ماليات بگيري سختگير، و فرمانروايي بي رحم است، اين جاست

كه بايد خداوند بين ما و ايشان قضاوت و حكم كند.بارالها! تو خود مي داني كه قيام ما به خاطر رقابت دنيوي با سلطان و سلطنت و ميل و رغبت به دنيا نيست، بلكه به خاطر اين است كه نشانه هاي دينت را در عالم مشاهده كنيم و صلاح و خوشبختي را در سرزمين هايت گسترش دهيم تا بندگان مظلومت، آسوده زندگي كنند، و فرايض و واجبات و سنت الهي و اسلامي به كار گرفته شود. شما بايد ما را ياري دهيد و همراه ما گرديد. اكنون سلطه ي ستمكاران بر سر شماست و مي خواهند نور پيامبرتان را خاموش نمايند، (اگر ما را ياري نكنيد) خداوند ياور ماست و بر او توكل مي كنيم و به سوي او باز مي گرديم و سرانجام كار به دست اوست.

شدة العذاب!فقال عمر: يا حسين من أنكر حق ابيك فعليه لعنة الله، أمرنا الناس فتأمرنا، و لو أمروا أباك لاطعناه. فقال له عليه السلام:يابن الخطاب! فاي الناس امرك علي نفسه؟ قبل أن تؤمر أبابكر علي نفسك، ليؤمرك علي الناس بلا حجة من نبي، و لا رضي من آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم، فرضاكم كان لمحمد صلي الله عليه و آله و سلم رضي؟! او رضا اهله كان له سخطا؟! اما والله لو أن للسان مقالا يطول تصديقه، و فعلا يعينه المؤمنون، لما تخطبت [49] رقاب آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم ترقي منبرهم، و صرت الحاكم عليهم بكتاب نزل فيهم، لا تعرف معجمه، و لا تدري تأويله، الا سماع الاذان، المخطئ و المصيب عندك سوآء، فجزاك الله جزاك، و سألك عما احدثت سؤالا حفيا [50] .الي هنا انتهي كلامه عليه السلام.ثم ذكر الراوي في المقام محاورات جرت بين عمر و علي عليه السلام و لا يهمنا التعرض لها.و من اراد الاطلاع عليها فليراجع التاريخ الكبير لابن عساكر او احتجاج الطبرسي.

اطاعت كنم، يقينا مسير هدايت را طي نموده ام، و اين پدرم است كه بيعت و تعهدي كه در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مردم با او بستند هنوز بر گردن مردم دارد. و دستور بيعت را جبرئيل از جانب خدا نازل فرمود و هيچ كس نمي تواند منكر شود، مگر منكر قرآن.مردم از اعماق قلب خود آن را دانستند و شناختند، ولي با زبانشان منكر شدند و واي بر منكران حق ما اهل بيت! چگونه با رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم روبرو خواهند شد در حالي كه او به شدت خشمگين و ناراحت است.عمر گفت: حسين جان! هر كس منكر حق پدرت گردد، لعنت خدا بر او باد، اين مردم بودند كه ما را خليفه و امير كردند، و چنانچه مردم پدرت را امير كرده بودند ما از او اطاعت مي كرديم.حضرت فرمود: اي پسر خطاب! كدام مردم تو را بر خود امير نموده اند؟ تو ابوبكر را بر خودت امير كردي تا او تو را بعد از خود بدون هيچ چون و چرايي امير مردم كند. در حالي كه نه اهل بيت راضي بودند و نه دليلي از پيامبر بود. آيا توافق و رضايت شما باعث رضايت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي شود؟ و آيا رضايت اهل بيتش باعث ناراحتي او مي گردد؟به خدا سوگند اگر زباني گويا و عملي كه پشتوانه اش مؤمنان بودند، وجود داشت، هيچ گاه تو نمي توانستي بر منبر اهل بيت بالا روي و خطبه بخواني و به كتابي كه بر آنها نازل شده، حكم نمايي! آن كتابي كه نه مشكلش را

مي فهمي و نه تأويلش را: فقط صداي آن را مي شنوي، مثل شنيدن گوش. انسان خاطي و انسان درستكار در نزد تو يكسان هستند.خداوند سزايت دهد و نسبت به آنچه انجام دادي بازخواست نمايد.(اين جا سخنان حضرت تمام شد. و سپس در اين مقام راوي سخناني بين عمر و حضرت عليه السلام را نقل مي نمايد كه نياز به ذكر آن نيست و هر كسي مايل است مي تواند به تاريخ بزرگ ابن عساكر يا احتجاج طبرسي مراجعه نمايد.)

الله عليه و آله و سلم هيچ گاه از او دور نمي شود و در بهشت به او ملحق خواهد شد و چشم آن حضرت به اهل بيتش روشن مي گردد و رسول خدا به وعده اش درباره ي آنها وفا مي كند. هان! آگاه باشيد هر كس آماده است كه خونش را در راه ما نثار كند و خون را براي لقاي پروردگار مهيا نمايد همراه ما بيايد، چرا كه من فردا صبح عازم هستم، ان شاء الله.

نصيبكم ضيعتم، و (من نكث فانما ينكث علي نفسه)، و سيغني الله عنكم، و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته [65] .

كنيد كه البته اين عهدشكني براي من تازگي ندارد، چرا كه شما با پدر و برادرم و پسر عمويم مسلم عهدشكني نموديد و فريب خورده كسي است كه به شما اعتماد كند و ببالد، پس بهره و حظتان را از بين برديد و هر كسي پيمان شكني كند، به خود ضرر رسانده است و خداوند مرا از شما بي نياز خواهد نمود، والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته.

السماء الي الارض، حتي ان الشجرة لتقصف بما يريد الله فيها من الثمرة، و لتأكلن ثمرة الشتاء في الصيف، و ثمرة الصيف في الشتاء، و ذلك قول الله تعالي: (و لو ان اهل القري امنوا و اتقوا لفتحنا عليهم بركات من السمآء و الارض ولكن كذبوا فاخذناهم بما كانوا يكسبون) ثم ان الله ليهب لشيعتنا كرامة. لا يخفي عليهم شئ في الارض، و ما كان فيها، حتي ان الرجل منهم يريد ان يعلم علم اهل بيته، فيخبرهم بعلم ما يعلمون [71] .

و سلم.سپس نمايندگاني از جانب خدا بر من نازل خواهند شد كه تا آن زمان، بر زمين فرود نيامده بودند و همراه آنان جبرائيل و ميكائيل و اسرافيل و سپاهياني از ملائكه خواهند بود. سپس فرمودند:تمام شيعيان ما از قبر خارج خواهند شد و ملائك خاك را از صورتشان پاك خواهند نمود و همسران و خانه هاي بهشت را به آنان نشان مي دهند و روي زمين هيچ مريض و گرفتاري نخواهد بود؛ چرا كه به واسطه ي ما اهل بيت، رفع مرض و گرفتاري از او خواهد شد، و خداوند بركت را از آسمان به زمين نازل خواهد نمود به طوري كه درخت ها پر ثمر خواهند شد و ميوه زمستاني را مي شود در تابستان خورد. و ميوه تابستاني را در زمستان، و اين معناي فرمايش خداوند است كه در قرآن مي فرمايد: «اگر مردم شهرها ايمان آورند و تقوا پيشه كنند ما بركات آسماني و زميني را بر آنها نازل خواهيم كرد، ولي آنها آيات ما را تكذيب نمودند و ما به آنچه كه انجام دادند، آنان را مبتلا نموديم».سپس خداوند به شيعيان كرامتي عنايت مي فرمايد كه هيچ چيزي روي زمين بر آنها مخفي نخواهد ماند، به طوري كه هر مردي مي تواند همه چيز را حتي مكنونات خانواده اش را بفهمد، و مي تواند آنچه را كه مي خواهند انجام دهند به آنها بگويد.

انكم ما تعلمون و تستحيون، و الخدع عندنا اهل البيت محرم، فمن كره منكم ذلك فلينصرف، فالليل ستير و السبيل غير خطير و الوقت ليس بهجير، و من آسانا بنفسه كان معنا في الجنان نجيا من غضب الرحمن. و قد قال جدي رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: «ولدي حسين يقتل بطف كربلاء غريبا وحيدا عطشانا، فمن نصره فقد نصرني و نصر ولده القائم، ولو نصرنا بلسانه فهو في حزبنا يوم القيامة» [72] .

فرزندم حضرت قائم عليه السلام را ياري نموده است و هر كس با زبانش ما را ياري نمايد، او روز قيامت در حزب ما و در كنار ما خواهد بود.

در اين هنگام به صابران بشارت بده، به تعجيل خروج حضرت قائم عليه السلام، همانا براي دولت اهل بيت پيامبرتان نشانه هايي است. تا آن زمان منتظر باشيد، تا نشانه ها را ببينيد. آن هنگامي كه روم و ترك به شما هجوم مي آورند، و لشكرها عليه شما تجهيز مي نمايند و خليفه اي كه اموال شما را جمع آوري مي كرد، مرگش فرا مي رسد، و بعد از او مرد درستكاري به جانشيني برگزيده مي شود، آن گاه او، بعد از دو سال از خلافت خلع مي شود. و از همان جايي كه شروع كردند زوال و فناي حكومتشان آغاز خواهد شد.

مع من مضي من اهلي الذين انا اخرهم بقاء في الدنيا من المكرمات بما يسهل معها علي احتمال الكريهات، فان لكم شطر ذلك من كرامات الله تعالي.و اعلموا ان الدنيا حلوها و مرها حلم، و الانتباه في الاخرة، و الفائز من فاز فيها، و الشقي من شقي فيها.اولا احدثكم باول امرنا و امركم معاشر اوليائنا و محبينا، و المعتصمين بنا ليسهل عليكم احتمال ما انتم له معرضون؟قالوا: بلي يابن رسول الله.قال: ان الله لما خلق ادم، و سواه و علمه اسمآء كل شي ء و عرضهم علي الملائكة، جعل محمدا و عليا و فاطمة و الحسن و الحسين عليهم السلام اشباحا خمسة في ظهر آدم، و كانت انوارهم تضي ء في الافاق من السماوات و الحجب و الجنان و الكرسي و العرش، فامر الله تعالي الملائكة بالسجود لادم، تعظيما له انه قد فضله بان جعله وعاء لتلك الاشباح التي قد عم انوارها الافاق.فسجدوا [لادم] الا ابليس ابي ان يتواضع لجلال عظمة الله، و ان يتواضع لانوارنا اهل البيت، و قد تواضعت لها الملائكة كلها.و استكبر، و ترفع، و كان بابائه ذلك و تكبره من الكافرين [76] .

از حسن نظرش نخواهم افتاد.(اما لشكرش كه او را تنها گذاشتند و اما خانواده و ياران نزديكش عاشقانه ماندند و عرض كردند ما هرگز از تو جدا نخواهيم شد و هر غم و غصه و ناراحتي كه براي شما پيش آمد ما نيز در آن شريك خواهيم بود. و به اين امر به خداوند تبارك و تعالي تقرب مي جوييم، آن گاه حضرت به آنها فرمودند:)چنانچه شما همان گونه كه من خود را براي مرگ آماده نمودم، خود را آماده مرگ بسازيد. بدانيد خداوند به كساني كه بر شهادت و مرگ در راه او صبر مي كنند، منازل باكرامت و شرافتي والا عطا خواهد فرمود، و خداوند به من عنايتي فرموده كه تحمل سختي هاي اين دنيا آسان خواهد شد و بخشي از آن عنايت ويژه نيز نصيب شما خواهد شد.و بدانيد شيريني و تلخي دنيا خواب و خيال است و واقعيت بيداري فقط در آخرت است، و رستگار كسي است كه در آخرت رستگار شود و بدبخت كسي است كه در آخرت بدبخت و بيچاره باشد.اي عاشقان و دوستان! مي خواهيد آغاز آفرينش را براي شما بگويم تا مشكلات نبرد، برايتان سهل و آسان شود؟(عرض كردند، بفرماييد اي فرزند رسول خدا.)حضرت فرمود: آن هنگام كه خداوند حضرت آدم را آفريد و اسماء را به او آموخت، و بر ملائكه عرضه نمود. حضرت محمد و علي و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام را ارواح پنجگانه اي قرار داد كه در نسل آدم قرار گرفتند و نور آنها در آفاق آسمان ها و بهشت و كرسي عرش مي درخشيد، آن گاه خداوند به ملائكه دستور داد به خاطر تعظيم و اكرام به

آدم به او سجده كنند، به راستي كه خداوند حضرت آدم را برتري داد چرا كه او ظرفي بود براي در بر گرفتن آن انوار مقدسه.و همه سجده كردند، جز ابليس، او تكبر كرد از اين كه براي خداوند و براي انوار ما اهل بيت تواضع كند در حالي كه تمامي ملائكه تواضع نمودند و وقتي ابليس به خاطر تكبرش تواضع نكرد از كافران شد.

نموده است. او روي از شما گردانده و عذابش را براي شما مهيا، و رحمت خود را از شما دور نموده است.چه پروردگار خوبي داريم و شما چه بندگان بدي هستيد، به زبان اقرار به طاعت الهي نموديد و به پيامبرش ايمان آورديد، سپس براي قتل و كشتن فرزندان و ذريه اش حمله ور شديد. يقينا شيطان بر شما چيره شده و ياد خدا را از شما گرفته است. مرگ بر شما! و بر اراده و قصدتان! همانا ما از خداييم و به سوي او برمي گرديم. اينها قومي هستند كه بعد از ايمانشان كافر شدند و قوم ظالمان از رحمت الهي دور خواهند بود.«در اين زمان شمر لعين پيش آمد و گفت چه مي گويي؟ چيزي بگو تا بفهميم.»حضرت فرمود: مي گويم:تقواي الهي پيشه كنيد و دست از قتل و كشتن من برداريد، چرا كه قتل من براي شما حلال و جايز نيست و هم چنين دست از غارت حرم برداريد، چرا كه من فرزند دختر پيامبر شمايم، و جده ي من حضرت خديجه همسر پيامبر استو شايد اين سخن را از پيامبرتان شنيده باشيد كه فرمودند؛ حسن و حسين دو آقاي جوانان بهشتند.

و الكرام علينا و اهل مودتنا فدافعوا بارك الله فيكم عنا [78] .

و انتهاك حرمتي؟الست ابن بنت نبيكم، و ابن وصيه و ابن عمه، و اول المؤمنين المصدق لرسول الله صلي الله عليه و آله و سلم بما جاء به من عند ربه؟او ليس حمزة سيدالشهداء عمي؟او ليس جعفر الطيار في الجنة بجناحين عمي؟اولم يبلغكم ما قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لي و لاخي: «هذان سيدا شباب اهل الجنة»؟ فان صدقتموني بما اقول و هو الحق، و الله ما تعمدت كذبا منذ علمت ان الله يمقت عليه اهله، و ان كذبتموني فان فيكم من ان سألتموه عن ذلك اخبركم، سلوا جابر بن عبدالله الانصاري، و اباسعيد الخدري، و سهل بن سعد الساعدي و زيد بن ارقم، و انس بن مالك، يخبروكم انهم سمعوا هذه المقالة من رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم لي و لاخي، اما في هذا حاجز لكم عن سفك دمي؟.ثم قال عليه السلام لهم:فان كنتم في شك من هذا، افتشكون اني ابن بنت نبيكم؟فوالله ما بين المشرق و المغرب ابن بنت نبي غيري فيكم و لا في غيركم، و يحكم اتطلبوني بقتيل منكم قتلته، او مال لكم استهلكته، او بقصاص من جراحة؟.فاخذوا لا يكلمونه.فنادي يا شبث بن ربعي، و يا حجار بن ابجر، و يا قيس بن الاشعث و يا يزيد بن الحارث، الم تكتبوا الي ان قد اينعت الثمار، و اخضر الجناب؟ و انما تقدم علي جند لك مجند.فقال له قيس بن الاشعث ما ندري ما تقول، ولكن انزل علي حكم بني عمك، فانهم لم يروك الا ما تحب.فقال عليه السلام له:لا والله لا اعطيكم بيدي اعطاء الذليل و لا افر فرار العبيد، ثم نادي يا عباد

الله (اني عذت بربي و ربكم ان ترجمون) اعوذ بربي و ربكم من كل متكبر لا يؤمن بيوم الحساب [79] .

اين دو آقاي جوانان بهشتند؟اگر سخنان حق مرا تصديق كنيد كه من تاكنون دروغي به زبان جاري ننموده ام از زماني كه دانستم خداوند نسبت به دروغگويان خشم مي گيرد، به نفع شماست و اگر تصديق نكنيد، در ميان شما كساني هستند كه اگر از آنها سؤال كنيد، به شما خبر خواهند داد؛ از جابر بن عبدالله نصاري و ابوسعيد خدري و سهل بن سعد ساعدي و زيد بن ارقم و انس بن مالك بپرسيد. آنها به شما خبر خواهند داد كه خود اين سخن را از پيامبر شنيدند كه در حق من و برادرم فرموده است. آيا اين باعث نمي شود كه دست از قتل من برداريد؟سپس حضرت به آنان فرمود:اگر به اين مطلب شك داريد؟ آيا به اين مسئله نيز شك داريد كه من فرزند دختر پيامبر شما هستم؟به خدا سوگند ما بين مشرق و مغرب، فرزند دختر پيامبري جز من در ميان شما و در ميان غير شما نيست. واي بر شما! آيا مرا در قبال چه مي خواهيد به قتل برسانيد، آيا كسي از شما را كشتم؟ آيا مال شما را به يغما بردم؟ آيا كسي از شما را مجروح نمودم؟(سكوت مرگ باري بر جمعيت حاكم بود و كسي سخن نمي گفت.)آن گاه حضرت فرياد برآوردند: اي شبث بن ربعي! اي حجار بن ابجر! اي قيس بن اشعث! اي يزيد بن الحارث! آيا شما به من نامه ننوشتيد كه ميوه ها بار داده و به ثمر رسيده و مزارع سرسبز شده و لشكري انبوه و خروشان از دوستانت در انتظار توست؟در اين جا قيس بن اشعث گفت: ما نمي دانيم كه چه مي گويي، ولي چنانچه زير پرچم پسرعمويت

يزيد بروي، ضرر نخواهي كرد.حضرت فرمودند: هرگز، به خدا سوگند هيچ وقت، ذلت و خواري بيعت با يزيد را نخواهم پذيرفت و مانند بردگان نيز فرار نخواهم كرد.سپس فرياد برآورد: اي بندگان خدا! همانا من به پروردگارم و پروردگار شما پناه مي برم كه مبادا از رحمت الهي محروم شويد، و به خداي خويش و خداي شما از هر متكبري كه به روز قيامت ايمان نياورده پناه مي برم.

يوم القيامة [81] .قالوا: قد علمنا ذلك كله، و نحن غير تاركيك حتي تذوق الموت عطشا.

قال لاصحابهان الله عزوجل: قد اذن في قتلكم اليوم و قتلي و عليكم بالصبر و الجهاد [82] .

انتقال از قصر، به زندان و عذاب است. همانا پدرم از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم براي من نقل فرمود كه دنيا زندان مؤمن و بهشت كافر است و مرگ پلي است براي ياران من به سوي بهشت و براي دشمنان خدا به سوي جهنم، نه من مطلب ناروايي گفتم و نه به من چنين گفته شده است.

الاسرة مع قلة العدد، و خذلة الناصر.«ثم تمثل بابيات فروة بن مسيك المرادي»:فان نهزم فهزامون قدما و ان نغلب فغير مغلبيناو ما ان طبنا جبن ولكن منايانا و دولة آخرينااذا ما الموت رفع عن اناس كلا كله اناخ بآخرينافافني ذلكم سروات قومي كما افني القرون الاولينافلو خلد الملوك اذا خلدنا ولو بقي الكرام اذا بقينافقل للشامتين بنا افيقوا سيلقي الشامتون كما لقيناثم ايم الله، لا تلبثون بعدها الا كريث ما يركب الفرس حتي تدور بكم دور الرحي، و تقلق بكم قلق المحور، عهد عهده الي ابي عن جدي (فاجمعوا امركم و شركآء كم ثم لا يكن امركم عليكم غمة، ثم اقضوا الي و لا تنظرون)، (اني توكلت علي الله ربي و ربكم ما من دآبة الا هو آخذ بناصيتها ان ربي علي صراط مستقيم).اللهم احبس عنهم قطر السماء و ابعث عليهم سنين كسني يوسف، و سلط عليهم غلام ثقيف، فيسومهم كأسا مصبرة فانهم كذبونا و خذلونا، و انت ربنا (عليك توكلنا و اليك انبنا و اليك المصير) [85] .

و عليه دوستانتان با دشمن همنوا شديد؛ در حالي كه نه آنان عدالتي ميان شما برقرار نمودند و نه بذر اميدي در جامعه ي شما پاشيدند، پس واي بر شما، ما را رها نموديد و حال آن كه شمشير در غلاف، دل آرام و فكر بي تشويش بود، ولي شما در اين فتنه عجله كرديد، و براي برپايي جنگ، مانند ملخ هاي ناتوان و پروانه پرسوخته هجوم آورديد. پس مرگ بر شما، اي بندگان كنيزكان و اي ورشكستگان جامعه، و اي دور افتادگان از قرآن و تحريف كنندگان وقايع و اي گناهكاران و اي پيروان شيطان و خاموش كنندگان سنت پيامبر، آيا به يزيديان كمك مي كنيد و از ما دوري مي جوييد؟ آري به خدا سوگند! حيله و مكر در شما قديمي است و ريشه هاي وجود شما براساس حيله روييده و شاخه هاي آن رشد نموده است. شما خبيث ترين ميوه اي هستيد كه براي هر تماشاگري، مايه ي اندوه است و طعمه اي لذيذ و گوارا براي غاصبان و زورمندان مي باشيد.هان بدانيد! كه زنازاده، فرزند زنازاده مرا بين دو چيز مجبور نموده است؛ بين ذلت و مرگ، و هيهات كه ما ذلت بپذيريم، خداوند و پيامبر و مؤمنان اين ذلت را روا نمي دانند. دامن هاي پاك و اصالت و شرف خانواده، همت والا و غيرت نفس ما، هرگز اجازه نمي دهند كه اطاعت فرومايگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجيح دهيم.بدانيد من با همين ياران كم به سوي خدا رهسپارم.سپس امام به اشعار فروة بن مسيك المرادي تمثل فرمودند:اگر دشمن را فراري دهيم، كه اين شيوه ي ما از قديم استو اگر شكست بخوريم، اين ما نبوديم كه شكست خورديمو ترس براي ما خوب نيستولي دولت و

حكومت ديگران جز با كشتن ما مقدور نمي باشددر اين هنگام مرگ به گروهي، بسنده نكندبلكه چنگال خود را به سينه ي گروه ديگري فرو خواهد كردمرگ برزگان قوم را در بر گرفتهمان طوري كه بزرگان قوم اول ما را در بر گرفتاگر بنا بود پادشاهان جاودان باشند، ما نيز جاودان مي مانديمو اگر بزرگواران باقي مي ماندند، ما نيز باقي مي مانديمبگو به سرزنش كنندگان ما بيدار باشيدبه زودي سرزنش كنندگان ما خواهند ديد آنچه را كه ما ديديمسپس حضرت فرمود: به خدا سوگند بعد از اين ميدان، شما از روزگار بهره اي نخواهيد برد، بهره ي شما با اندازه ي اسب سواري است كه به اندازه ي يك سواركاري بر دور يك آسياب مي گردد و بر محور آن، چرخ مي زند. اين را پدرم از جدم و براي من نقل كرد. پس امر خود و شريكانتان را جمع كنيد تا غصه و غم نداشته باشيد، سپس به سوي من آييد و منتظر نباشيد و با من پيكار كنيد، كه من توكل بر خدا نمودم و هيچ جنبنده اي نيست مگر اين كه زمام امورش به دست خداست. همانا پروردگار بر راه راست است.خداوندا! باران رحمت خود را از اينها دريغ فرما و قحط سالي زمان يوسف را بر آنها بگستران و فرزند ثقيف را بر آنها مسلط كن، تا آنان را شكنجه كند و كسي از اين قوم نماند، مگر بر ضربه اي كه زده، ضربه اي بر او بزند و بر قتلي كه انجام داده گرفتار قتل شود كه در واقع انتقام من و دوستان و اهل بيتم را از اينها بگيرد، چرا كه اينها به ما حيله زدند و ما را تكذيب و خوار

نمودند و خدايا! تو پروردگار ما هستي، بر تو توكل نموديم و به سوي تو بازگشت مي نماييم كه بازگشت به سوي توست.

كنده شود، تا جايي براي فرار پيدا نكنيد، و سايه ي امنيت را بالاي سر خود نبينيد.به نحوي كه ذليل ترين انسان ها شويد، و چرا چنين نشويد كه مصمم شديد تا خون رسول الله را بريزيد، و فرزندان او را بكشيد و فرزندان او را تشنه نگاه داريد و زنان او را به اسارت ببريد، و بدانيد من شما را بين سه چيز مخير كردم، ولي شما امتناع ورزيديد، و فريب اين شوكت ظاهري را خورديد، و من هرگز با يزيد ظالم بيعت نخواهم كرد. پناه به خدا كه اين ارواح منيع و جان هاي باغيرت به ما اجازه دهد، از عزت دست بكشيم، و من چه قدر مشتاقم كه به اين جوانمردان ملحق شوم (و اشاره به بدن هاي غرقه به خون بني هاشم و ياران خود نمودند) و به عهد و پيمان خود با پروردگارم وفا كنم، پس به دنبال نيرنگ خود باشيد و براي كشتن من مهيا شويد و درنگ نكنيد!

الضحك و البكآء و الخوف و الرجآء و الرغبة و السأمة و الجوع و الشبع، تعالي ان يخرج منه شي ء، و ان يتولد منه شي ء كثيف، او لطيف. (و لم يولد) لم يتولد من شي ء، و لم يخرج من شي ء كما يخرج الاشياء الكثيفة من عناصرها، كالشي ء من الشي ء، و الدابة من الدابة، و النبات من الارض، و المآء من الينابيع، و الثمار من الاشجار، و لا كما يخرج الاشيآء اللطيفة من مراكزها، كالبصر من العين، و السمع من الاذن، و الشم من الانف، و الذوق من الفم، و الكلام من اللسان، و المعرفة و التميز من القلب، و كالنار من الحجر، لا بل هو (الله الصمد)، الذي لا من شي ء، و لا في شي ء و لا علي شي ء، مبدع الاشيآء، و خالقها، و منشي ء الاشيآء بقدرته، يتلاشي ما خلق للفنآء بمشيته، و يبقي ما خلق للبقآء بعلمه، فذلكم (الله الصمد)، الذي (لم يلد و لم يولد) (عالم الغيب و الشهادة الكبير المتعال) (و لم يكن له كفوا احد) [91] .

از عوارض انساني؛ مانند فرزند و... و نه عوارض غير جسماني؛ مانند جان و روح و از او حالت هايي، مانند: خواب، خيال، بيداري، غم، شادي، خنده، گريه، ترس، اميد، علاقه، ناراحتي، گرسنگي و تشنگي ديده نمي شود، او مقامش عالي تر از اين است كه چيزي از وي زاييده شود و از او چيزي جسماني يا روحاني و لطيف متولد گردد.«و لم يولد» از چيزي متولد نشده.و مانند اشياي ديگر نيست كه از عناصر اوليه ي خود، نشأت گرفته باشد، مثل: اشياء از اشياء يا حيوانات از حيوانات و گياهان از زمين، و آب از چشمه ها، و ميوه ها از درختان، و نه مانند اشياي روحاني كه از مراكز خود آغاز مي گردند؛ مانند: بينايي از چشم و شنوايي از گوش و بويايي از بيني و چشايي از دهان، و سخن گفتن از زبان، و شناخت و فهم از قلب و آتش از جهش سنگ چخماق.آري، او «الله الصمد»است، كسي كه نه از چيزي است و نه در چيزي و نه فوق چيزي، آغاز همه ي اشياء از اوست و آفريدگار آنها است و با اراده و قدرتش، همه چيز آفريده شده و هر چيز كه متلاشي مي شود، اراده ي او بدان تعلق گرفته است، و باقي ماندن اشيا، جز با اراده ي او امكان ندارد، پس اوست «الله الصمد» كه «لم يلد و لم يولد» از نهان و آشكار آگاه و بزرگ و بزرگوار است. «و لم يكن له كفوا احد» و نيست براي او همتايي.

الله عزوجل فقد فجر، و افتري علي الله افترآء عظيما، ان الله تبارك و تعالي لا يطاع باكراه، و لا يعصي بغلبة، و لا يهمل العباد في الهلكة، ولكنه المالك لما ملكهم، و القادر لما عليه اقدرهم، فان ائتمروا بالطاعة لم يكن الله صادا عنها مبطئا، و ان ائتمروا بالمعصية فشآء ان يمن عليهم فيحول بينهم، و بين ما ائتمروا به فعل، و ان لم يفعل فليس هو حاملهم عليهم قسرا، و لا كلفهم جبرا بتمكينه اياهم بعد اعذاره، و انذاره لهم، و احتجاجه عليهم، طوقهم و مكنهم، و جعل لهم السبيل الي اخذ ما اليه دعاهم، و ترك ما عنه نهاهم، جعلهم مستطيعين لاخذ ما أمرهم به من شي ء غير آخذيه، و لترك ما نهاهم عنه من شي ء غير تاركيه، و الحمدلله الذي جعل عباده اقويآء لما امرهم به، ينالون بتلك القوة، و ما نهاهم عنه، و جعل العذر لمن لم يجعل له السبب جهدا متقبلا [92] .

رفتند، مي تواند بر آنها منت گذارد و ميان آنها و گناه فاصله اندازد.و اگر چنين نكند، او نبوده كه آنها را به گناه واداشته است، و آنها را بر گناه مجبور نكرده است، پس از آن كه آنها را متوجه نموده، و به آنان بيم داده است، و حجت را بر آنان تمام كرده و به آنها طاقت و تمكين عنايت نموده و راه رسيدن به آنچه كه دستور داده، و از آنچه نهي فرموده است را او به بندگان خود نشان داده و اين قدرت را عنايت فرموده كه با فرمان الهي آنچه را كه نفستان مايل نباشد، انجام ده و با نهي الهي آنچه را نفستان مايل باشد انجام ندهيد.حمد و ستايش مقبول مخصوص خدايي است كه بندگان خود را براي اطاعت اوامرش، قوي و نيرومند آفريد كه با آن، قادر به انجام اوامر و نواهي او مي باشند و عذر كساني كه در اثر عجز قادر به انجام آنها نيستند مي پذيرد.

الصالح، الذي ابلته العبادة فنحل جسمه، و صفرت لونه؟ بعد ما امتنه، و اعطيته من عهود الله، و مواثيقه ما لو اعطيته طائرا لنزل اليك من رأس الجبل، ثم قتلته جرأة علي ربك، و استخفافا بذلك العهد.اولست المدعي زياد بن سمية المولود علي فراش عبيد ثقيف؟ فزعمت انه ابن ابيك، و قد قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم «الولد للفراش، و للعاهر الحجر» فتركت سنة رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم تعمدا، و تبعت هواك بغير هدي من الله، ثم سلطته علي العراقين يقطع ايدي المسلمين و ارجلهم، و يسمل اعينهم، و يصلبهم علي جذوع النخل، كانك لست من هذه الأمة، و ليسوا منك.اولست صاحب الحضر ميين الذين كتب فيهم ابن سمية انهم كانوا علي دين علي صلوات الله عليه؟ فكتبت اليه (ان اقتل كل من كان علي دين علي) فقتلهم، و مثل بهم بامرك و دين علي عليه السلام و الله الذي كان يضرب عليه اباك، و يضربك، و به جلست مجلسك الذي جلست، و لولا ذلك لكان شرفك و شرف ابيك الرحلتين و قلت فيما قلت: (انظر لنفسك و لدينك و لامة محمد و اتق شق عصا هذه الامة و ان تردهم الي فتنة). و اني لا اعلم فتنة اعظم علي هذه الامة من ولايتك عليها، و لا اعظم نظر لنفسي و لديني و لامة محمد صلي الله عليه و آله و سلم علينا أفضل من ان اجاهدك، فان فعلت فانه قربة الي الله، و ان تركته فاني ا ستغفر الله لديني، و اساله توفيقه لارشاد امري.و قلت فيما قلت: (اني ان انكرتك تنكرني، و ان أكدك

تكدني) فكدني ما بدا لك، فاني أرجو ان لا يضرني كيدك في، و ان لا يكون علي احد اضر منه علي نفسك علي انك قد ركبت بجهلك و تحرصت علي نقض عهدك، و لعمري ما وفيت بشرط، و لقد نقضت عهدك بقتلك هؤلاء النفر الذين قتلتهم بعد الصلح و الايمان و العهود و المواثيق، فقتلتهم من غير ان يكونوا قاتلوا او قتلوا، و لم تفعل ذلك بهم الا لذكرهم فضلنا و تعظيمهم حقنا، فقتلتهم مخافة امر لعلك لولم تقتلهم مت قبل ان يفعلوا او ماتوا قبل ان يدركوا.فابشر يا معاوية! بالقصاص، و استيقن بالحساب، و اعلم ان لله تعالي كتابا، (لا يغادر صغيرة و لا كبيرة الا احصاها)، و ليس الله بناس لاخذك بالظنة، و قتلك اوليآءه علي التهم، و نفيك أوليآءه من دورهم الي دار الغربة، و اخذك للناس ببيعة ابنك غلام حدث، يشرب الخمر، و يلعب بالكلاب.لا اعلمك الا و قد خسرت نفسك، و تبرت دينك، و غششت رعيتك، و اخربت امانتك،و سمعت مقالة السفيه الجاهل، و اخفت الورع التقي لاجلهم، و السلام [94] .

از خداوند مي ترسم و فكر نمي كنم خداوند راضي باشد و هيچ عذري نيست كه من با حزب شيطاني و ظالمت مبازره نكنم.آيا تو قاتل حجر بن عدي نيستي؟ آيا تو قاتل نمازگزاران متدين و عابدي نيستي كه با اهل ظلم و بدعت مبارزه مي كردند؟ كساني كه در راه خدا از هيچ سرزنشي نمي ترسيدند، تو بودي كه آنها را ظالمانه به شهادت رساندي، پس از آن كه تو [با مكر و نيرنگ] به آنها امان دادي. به آن پيمانهاي محكم توجه نكردي و با كمال جسارت و با بي رحمي با آنها رفتار كردي.آيا تو قاتل عمرو بن حمق، يار باوفاي پيامبر نيستي؟ اين بنده ي صالح خدا كه عبادت جسمش را ضعيف، و رنگ صورتش را زرد نموده بود، پس از آن كه به او امان دادي، آنچنان امان نامه اي كه اگر به پرنده اي داده مي شد از قله ي كوه به نزد تو مي آمد، تو بودي كه او را با جرئت بر پروردگارت و نقض عهد، به شهادت رساندي.آيا تو نبودي كه ادعا كردي، زياد بن سميه كه به زنا از غلام ثقيف، زاده شده است فرزند پدرت مي باشد؟و حال آن كه پيامبر فرمود: فرزند مربوط به پدر است. و زناكار را بايد سنگسار نمود.تو بودي كه سنت پيامبر را ترك كردي و هواي نفست را پيروي نمودي، سپس همين ابن زياد را بر اهل عراق مسلط كردي تا مردم را قتل عام و دست و پاي آنان را قطع نمايد و چشم هاي آنان را از حدقه بيرون آورد و آنها را بر درخت خرما به دار آويزد. گويي تو اصلا از اين امت نيستي و آنها از تو

نيستند!آيا تو نبودي كه به ابن سميه نوشتي؛ هر كس پيرو علي بن ابي طالب است، به قتل برسان بعد از آن كه او به تو نامه نوشت، حضري ها بر دين و راه علي عليه السلام سير مي كنند و او تمام آنها را به قتل رساند و آنها را مثله كرد. به خدا قسم دين علي، همان دين پيامبر است كه به خاطر آن، با تو و پدرانت مبارزه كرد و اين همان ديني است كه تو امروز در جايگاه آن نشستي و اگر آن نبود شرافت تو و پدرت زودگذر بود و تا امروز باقي نمي ماند.اي معاويه! به من گفتي: دينت را در نظر بگير و هم چنين امت محمد را در نظر بگير، و از تقرقه اين امت بپرهيز، مبادا آنها را به فتنه بكشاني و حال آن كه من فتنه اي بالاتر و عظيم تر از حكومت تو نمي بينم و بر ماست كه با تو مبارزه كنيم. اگر اين كار را انجام دهم، مايه ي تقرب به خداست و اگر آن را رها كنم، بايد استغفار نمايم، و از خدا توفيق و راهنمايي مي طلبم.و اي معاويه! گفتي: اگر مرا محكوم كني، من هم تو را محكوم مي كنم و اگر با من دشمني كني، من نيز با تو دشمني مي كنم، پس هر چه مي تواني با من دشمني كني، اميدوارم كه از ناحيه ي تو و مكر تو به من آسيبي نرسد، و كج انديشي هاي تو، به خودت ضرر زند، چرا كه بر مركب جهلت سوار شدي و حرص بر نقض عهد و پيمان داري،و به جانم سوگند كه تو به هيچ پيمان و شرطي پايبند نبودي.تو آنان را به شهادت

رساندي در حالي كه آنان، آماده نبرد نبودند و ناجوانمردانه كشته شدند و تو اين كار را انجام ندادي، مگر به خاطر اين كه آنان فضايل ما را بازگو مي كردند، و نسبت به حق ما ارادت نشان مي دادند.و تو آنها را كشتي از ترس اين كه اگر آنها را نكشي خواهي مرد.اي معاويه! آماده ي قصاص الهي باش، و به روز حساب ايمان بياور، و بدان كه براي خدا دفتر و كتابي است كه هيچ ريز و درشتي نيست، مگر آن كه در آن ثبت مي شود.خداوند هرگز فراموش نمي كند كه تو به ظن و گمان دستگير مي كردي و به صرف اتهام مي كشتي، و اولياي خدا را به غربت تبعيد مي كردي و براي فرزند شارب الخمرت و همبازي سگان، بيعت گرفتي. يقينا نفست به خسران رفت و دينت پايمال شد، و مردم را فريب دادي و امانت الهي را خراب نمودي و به گفتار جاهل و نادان گوش دادي و مردان متقي و پرهيزگار را خوار شمردي.

اليه انيب) [103] .ثم طوي الكتاب و ختمه بخاتمه و دفعه الي اخيه محمدثم ودعه و خرج في جوف الليل

السلام عليكم و رحمة الله و بركاته.

نمايد و متدين به دين الهي باشد و جان خود را براي خدا وقف كند. والسلام.

قيامت به تو جزاي خير خواهد داد.

به منزل خويش رفتند و كيسه اي كه هزار دينار در آن بود همراه خويش آورد و فرمود: پانصد دينار براي اين كه قرص خود را بپردازي و پانصد دينار ديگر براي اين كه حال و روزت را بهبود بخشي، و حاجت خويش را جز به يكي از اين سه گروه بازگو مكن: اول. متدين؛ دوم. باشخصيت؛ سوم. داراي اصل و نسب خانوادگي.1. اما كسي كه ديندار است (با كمك به تو) دين خودش را حفظ مي كند.2. اما فرد باشخصيت؛ شرم مي كند از اين كه تو را دست خالي باز گرداند.3. اما كسي كه داراي اصل و نسب خانوادگي است (و از آبروي اجتماعي برخوردار است) مي داند كه تو راضي نمي شوي به خاطر نياز خويش، آبروي خود را بر باد دهي، لذا با برآوردن نيازت، آبروي تو را حفظ مي كند.

خواهي بكن.2. از ولايت (و حكومت) خداوند خارج شو و هر گناهي كه مي خواهي انجام ده.3. جايي برو كه خداوند تو را نبيند سپس مرتكب هر گناهي كه خواهي بشو.4. وقتي فرشته ي مرگ براي گرفتن جانت مي آيد او را از خود دور كن و به هر گناهي كه مي خواهي مشغول شو.5. وقتي مالك دوزخ تو را به آتش مي برد، داخل مشو، و هر گناهي كه خواهي به جا آور.

به نفع تو و خودش است، برادري است كه غرضش از ارتباط با تو بقاي دوستي (و برادري) است و نمي خواهد پيمان برادري اش با تو گسسته شود، زيرا اگر پيمان برادري كامل گردد، موجب (نشاط) و زندگي هر دو خواهد شد، اما اگر برادري به حال نزاع و مخالفت درآيد، هر دو ضرر خواهند كرد.2. برادري كه به نفع توست، كسي است كه طمعي از تو ندارد، بلكه مشتاق و علاقه مند توست، بنابراين با ارتباط با تو، طمعي در دنيا ندارد و به طور كلي به حال تو سودمند است.3. برادري كه به ضرر توست كسي است كه منتظر فرود آمدن حادثه اي بر تو مي باشد، و در پنهان با تو يكرنگ نيست و در ميان بستگان (و دوستان) دروغ را به تو نسبت مي دهد، به تو همانند حسود مي نگرد، پس لعنت خدا بر او باد.4. برادري كه نه به نفع تو و نه به نفع خويش است كسي است كه خداوند وجودش را از حماقت پر كرده و او را از رحمت خويش دور ساخته است؛ او را مي بيني كه همواره خودش را بر تو ترجيح مي دهد، و از راه طمع، به دنبال آنچه تو داري مي باشد.

ايمان، فكانما احيا الناس جميعا من قبل ان يقتلهم بسيوف الحديد [149] .حضرت به مردي فرمود: كدام عمل در نزد تو محبوب تر و مطلوب تر است؟ آيا مردي كه مي خواهد بيچاره اي را بكشد و تو او را نجات مي دهي و يا كسي كه دشمن اهل بيت است و مي خواهد شيعه ي ناتواني را از راه راست منحرف سازد و تو آن شيعه را كه توانايي استدلال ندارد با دليل و برهان از گمراهي رهايي مي بخشي؟سپس حضرت خود فرمودند:نجات شيعه اي كه در معرض گمراه شدن است از دست ناصبي (دشمن اهل بيت عليهم السلام) باارزش تر مي باشد، زيرا خداوند مي فرمايد: كسي كه نفسي را احيا كند، گويا همه ي مردم را زنده كرده است و آنها را از كشته شدن با شمشيرها رهايي بخشيده است.

به زبان مياور تا اين كه جايگاهي براي سخن بيابي، زيرا چه بسا سخنوري كه حق مي گويد، ولي مورد عيب و سرزنش قرار مي گيرد.با افراد بردبار و افراد بي خرد مجادله مكن، زيرا شخص بردبار بر تو غالب آيد و نادان تو را آزرده (خاطر) سازد.درباره ي برادر مؤمنت در پنهان سخني مگو مگر آنچه كه دوست داري او، در پنهاني تو بگويد و همانند مردي عمل كن كه مي داند با جرم و گناه،مؤاخذه و با نيكي و احسان پاداش داده خواهد شد، والسلام.

و جهاد با آن كفاري كه هم مرز با شمايند.3. اما جهادي كه لازم است و جز با امام انجام نشود، جهاد با دشمن است كه اين جهاد بر همه ي امت لازم است و اگر اين جهاد را ترك كنند، عذاب امت را فراگيرد و اين نوع جهاد بر امام لازم است، و نحوه ي آن اين است كه امام عليه السلام همراه امت براي دشمن لشكركشي كند و با آنها جهاد نمايد.4. اما جهادي كه مستحب است، مبارزه براي برپايي هر مستحبي كه از بين رفته است، در نتيجه انسان مسلمان، سنتي را احيا مي كند و در راه برپايي و زنده كردن و اجراي آن جهاد مي نمايد.كه جهاد در اين جهت، از بهترين اعمال است، زيرا سنتي را احيا نموده است رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: هر كه سنت و روش خوبي را برقرار كند، ثواب آن و ثواب هر كس را كه تا قيامت به آن عمل نمايد خواهد برد، بي آن كه از ثواب او چيزي كاسته شود.

فرمودند: منظور امامي است كه مردم را به سوي خداوند دعوت نمايد و مردم او را اجابت كنند و امامي كه مردم را به گمراهي بخواند و مردم تسليم او گردند، آنها در بهشتند و اينها در آتش، و اين گفتار خداوند عزوجل است كه فرمود: «گروهي در بهشت مي باشند و گروهي در آتش دوزخ».

خالي نيست:1. يا تو و مخاطبت در آنچه مي دانيد با يكديگر مجادله مي كنيد كه در اين صورت خيرخواه هم نبوده، بلكه طالب رسوايي يكديگريد و ارزش علم را پايين آورده ايد.2. يا هر دو نادان هستيد كه در اين صورت جهل يكديگر را آشكار و از روي ناداني به مخاصمه پرداخته ايد.3. يا فقط تو دانايي كه در اين صورت به مخاطبت ستم روا داشته اي؛ زيرا مي خواهي عيب و لغزش او را آشكار نمايي.4. يا تو ناداني و مخاطبت دانا كه در اين صورت احترام او را ناديده گرفته و در جايگاه خويش قرار نداده اي.و تمام اين چهار صورت را نبايد انجام داد. بنابراين، كسي كه باانصاف باشد و پذيراي حق گردد و مجادله را رها كند، ايمان خويش را استحكام بخشيده و دين و عقل خويش را پاس داشته است.

و از گرفتاري هاي امت مسلمان اين است كه اگر ايشان را دعوت به حق كنيم، نمي پذيرند و اگر آنان را ترك كنيم جز از طريق ما، راه هدايتي نمي يابند.

علي ابنه، و بعده محمد ابنه، و بعده علي ابنه، و بعده الحسن ابنه، و بعده الخلف المهدي هو التاسع من ولدي يقوم بالدين في آخر الزمان [188] .(مردي بر حضرت وارد شد و سلام كرد و امام عليه السلام پاسخ دادند مرد عرض كرد: اي فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم چند سؤال دارم، حضرت فرمود:) بپرس، عرض كرد؛ فاصله ي بين ايمان و يقين چقدر است؟ فرمود: چهار انگشت. گفت: چگونه؟ فرمود: ايمان آن است كه بشنويم و يقين آن است كه ببينيم؛ زيرا بين گوش و چشم، چهار انگشت فاصله است.گفت: فاصله بين زمين و آسمان چه قدر است؟ فرمود: به اندازه ي دعايي كه به اجابت رسد، گفت فاصله ي بين مشرق و مغرب چه قدر است؟ فرمود: مسيري كه خورشيد در طول روز طي مي كند، گفت: عزت مرد چيست؟ فرمود: بي نيازي او از مردم؛گفت: چه چيزي زشت تر است؟فرمود: فسق و فجور در پيرمرد، زشت است و تندي براي سلطان و دروغگويي براي كسي كه داراي حسب و نسب است و بخل براي ثروتمند و حرص به دنيا براي دانشمند.گفت: راست و درست گفتي اي فرزند رسول خدا:حال مرا از عدد امامان پس از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم باخبر ساز، حضرت فرمود: دوازده نفر، به تعداد گروه هاي بني اسرائيل، دگر بار پرسيد: نام آنها را بيان نما (حضرت سر مبارك را پايين افكند، سپس بلند نمود و فرمود:) آري، برادر عرب تو را باخبر مي سازم:امام و جانشين پس از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم: اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب و حسن و من و

نه فرزند از نسل من مي باشند كه عبارتند از:علي فرزندم و بعد از او فرزندش محمد و بعد از او فرزندش جعفر و بعد از او فرزندش موسي، و بعد از او فرزندش علي، و پس از او فرزندش محمد و سپس فرزندش علي و بعد فرزندش حسن، و بالأخره جانشين او مهدي كه نهمين فرزند من باشد كه در آخر زمان براي برپايي دين قيام خواهد نمود.

بياموزيد، كه موجب افزايش فكر، دورانديشي و نظر خواهد شد).

مورد عقل گفت و گو شد) حضرت فرمودند: تكميل عقل ممكن نيست، مگر با پيروي از حق و حقيقت.

پيغمبر بلافاصله مي آيد و در نهايت از «و النهار اذا جلها» سؤال كردم، كه فرمود: منظور قائم آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم است كه زمين را از عدل و داد آكنده مي سازد.

يوسف و سنتي از موسي بن عمران، وجود دارد و اوست قيام كننده ي ما، و خداوند امر او را در يك شب اصلاح مي فرمايد.

رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: «انما الطاعة في المعروف» و قوله: «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق» [224] .(حضرت روزي از كنار عبدالله بن عمرو بن العاص مي گذشتند كه عبدالله گفت: هر كس دوست دارد محبوب ترين فرد روي زمين را در نزد آسمانيان ببيند، بايد به حسين نظاره كند، و من از شب هاي صفين تا به حال با او سخن نگفته ام، آن گاه ابوسعيد خدري او را به نزد حسين عليه السلام آورد و حضرت فرمودند:) با اين كه مي داني من محبوب ترين فرد روي زمين هستم در نزد آسمانيان، با من و پدرم در صفين نبرد مي كني. به خدا قسم كه پدرم از من بهتر است.عبدالله معذرت خواهي كرد و گفت: پيامبر به من فرمود كه هميشه از پدرت اطاعت كن.حضرت فرمود: آيا گفتار خدا را نشنيدي كه مي فرمايد: اگر پدر و مادر تلاش كردند كه نسبت به او شرك ورزي، در حالي كه علم نداري، هرگز از آنها اطاعت نكن.و آيا گفتار پيامبر را نشنيدي كه فرمود: «اطاعت در كارهاي نيك بايد باشد» و باز از حضرت نشنيدي كه فرمود: «اطاعت از مخلوق در راستاي عصيان خالق روا نيست؟»

علي نفقاته، حتي استقصاها.ثم قال عليه السلام له: هات الفاضل من الثلاثمأة الف.فاحضر خمسين الفا.قال: فما فعلت الخمسمأة دينار؟قال: هي عندي.قال: احضرها.قال: فدفع الدراهم و الدنانير الي الرجل،و قال:هات من يحمل معك هذا المال.فأتاه بالحمالين فدفع اليهم الحسين عليه السلام ردآئه لكرآء حملهم حتي حملوه معه.فقال مولي له: و الله ما بقي عندنا درهم واحد.فقال عليه السلام: لكني ارجو ان يكون لي بفعلي هذا اجر عظيم [225] .مردي از حضرت حاجتي طلبيد، حضرت فرمودند: اي مرد! برآوردن اين حاجت، براي من مشكل است و مي دانم حقي كه بر من داري بزرگ و سنگين است و من عاجزم از اين كه اهداف تو را برآورده سازم.و حال آن كه بخشش در راه خدا هر چند زياد باشد باز كم است، و چيزي در نزد من نيست كه باعث تشكر شود. اگر اين بخشش كم مرا بپذيري، تلخي چاره انديشي و تلاش و تكليف براي رفع كامل نيازمندي است را از من برطرف نموده اي.مرد پاسخ داد: اي فرزند رسول خدا! آنچه مقدور است مي پذيرم و احسانت را سپاس مي گويم و به هيچ وجه رد نمي كنم.آن گاه حضرت نماينده ي خود را خواست و نفقه و مخارج او را كاملا محاسبه نمود.سپس فرمود: باقي مانده ي از آن سيصد هزار را بياور.نماينده ي حضرت پنجاه هزار حاضر نمود.حضرت فرمود: پانصد دينار را چه كردي؟عرض كرد: نزد من است.فرمودند: آن را نيز بياور.حضرت تمام آن پول ها را به مرد سائل داد و فرمود: باربري بياور تا اين اموال را برايت حمل كند، مرد سائل باربراني آورد، حضرت عباي خود را به عنوان كرايه به باربرها داد. يكي از غلامان عرض كرد، به خدا سوگند حتي يك

درهم نيز باقي نماند.حضرت فرمود: ولي من اميدوارم با اين عمل اجر و پاداشي بزرگ نصيب ما گردد.

ص 186.

[9] الشرح علي النهج لابن ابي الحديد: الخطبة 130، ج 8، ص 253.

[10] الوافي: ج 3 الجزء 14، ص 68، كتاب الروضة.

[11] للمعتبر «نسخة».

[12] اي: عن حفظ انفسهم غفلوا.

[13] ارشاد القلوب: الباب 4، ص 33.

[14] احتجاج الطبرسي، ج 2، ص 22.

[15] توحيد الصدوق: الباب 43، ص 307.

[16] البيعة «نسخة».

[17] نجلت «نسخة».

[18] و القينات ذوات المعارف «نسخة».

[19] بهاما «نسخه».

[20] فركبتم «نسخة».

[21] الاحكام «نسخة».

[22] ضاهيت «نسخة».

[23] الامامة و السياسة: ج 1، ص 186.

[24] الحسين: ج 2، ص 162.

[25] علل الشرائع: الباب 9، ص 9.

[26] ذكرنا كلام ابن الحنفية هنا تمهيدا لكلامه الشريف الاتي ذكره.

[27] الاصول من الكافي: ج 1، ص 302، كتاب الحجة.

[28] الاسي بضم الاول و يكسر ايضا جمع اسوة بالضم و الكسر و هي ما يتعزي به.

[29] عيون الاخبار لابن قتيبة: ج 2، ص 314.

[30] الاحتجاج للطبرسي: ج 2، ص 23.

[31] البلد الامين: مخطوط.

[32] البلد الامين: مخطوط.

[33] البلد الامين: مخطوط.

[34] عيون الاخبار لابن قتيبة: ج 2، الجزء 6، ص 278، كتاب الزهد.

[35] مهج الدعوات، ص 227.

[36] بي.

[37] رأفة منك و تحننا علي.

[38] بلوغ حبائل بارع.

[39] الاقبال: ج 1، ص 339.

[40] اراد بالطاغية معاوية.

[41] سترتم «نسخة».

[42] كتاب سليم بن قيس: ص 132.

[43] بحارالانوار، ج 44، ص 187.

[44] تشعرون «نسخة».

[45] و ما لي اعجب «نسخة».

[46] فان لم تنصرونا «نسخة».

[47] تحف العقول: ص 237.

[48] علي بن ابي طالب «نسخة».

[49] تخطات «نسخة».

[50] التاريخ الكبير لابن عساكر - الاحتجاج للطبرسي: ج 2، ص 13.

[51] عسلان الذئاب الكثيرة العدو السريعة.

[52] جوف جمع اجوف كسود جمع اسود.

[53] اجربة جمع جراب و هو الهميان اطلق علي بطونها علي الاستعارة، و في نسخة «احوية».

[54] مقتل مثير الاحزان: ص 29.

[55] ذكري الحسين.

[56] مقتل العوالم: ص 69.

[57] الكامل في التاريخ:

ج 3، ص 280.

[58] تاريخ ابن الاثير: ج 3، ص 280.

[59] الرهيمة - بلفظ التصغير - ضيعة قرب الكوفة.

[60] اباهرم و عن بعض الكتب اباهرة كما هو المهشور.

[61] مقتل مثير الاحزان: ص 33.

[62] زبالة بضم اوله منزل معروف بين واقصة و الثعلبية.

[63] المنتخب للطريحي: المجلس 9، الجزء 2، ص 307.

[64] البيضة موضع بين العذيب و واقصة في ارض الحزن من ديار بني يربوع بن حنظلة. «معجم البلدان».

[65] تاريخ الطبري: ج 4، ص 304.

[66] الصبابة بالضم البقية من الماء في الاناء.

[67] الوبيل اي الوخيم.

[68] البرم بالتحريك السأمة و الملال. جرما «نسخة»

[69] حلية الاولياء: ج 2، ص 39.

[70] مقتل الخوارزمي: الفصل 11، ج 1، ص 237.

[71] الخرائج و الجرائح: الباب 16، ص 138.

[72] ناسخ التواريخ: ج 6، الجزء 2، ص 158.

[73] مقتل ابي مخنف: ص 60.

[74] الخرائج و الجرائح: الباب 20، ص 196.

[75] الارشاد: ص 442.

[76] تفسير العسكري عليه السلام: ص 218.

[77] بحارالانوار، ج 45، ص 5.

[78] مقتل ابي مخنف: ص 67.

[79] الارشاد: ص 134.

[80] ابي «نسخة».

[81] امالي الصدوق: المجلس 30، ص 96.

[82] اثبات الوصية للمسعودي: ص 135.

[83] زهر الاداب، بهامش عقد الفريد: الجزء الاول، ص 66.

[84] معاني الاخبار: ص 289.

[85] اللهوف: ص 96.

[86] تاريخ الطبري: ج 4، ص 346.

[87] اللهوف: ص 101.

[88] الارشاد: ص 233.

[89] جلاء العيون للشير: ج 2، ص 205.

[90] و هذه الخطبة لم اقف علي مدركها في الكتب المطبوعة و رأيتها في مجموعة مخطوطة، توجد في مكتبة الخطيب المرحوم الشيخ محمد حسن ابي الحب في كربلاء و في مكتبة الخطيب السيد صالح البغدادي في بغداد.

[91] توحيد الصدوق: ص 91.

[92] فقه الرضا عليه السلام: ص 56.

[93] زهر الاداب و ثمرة الالباب: ج 1، ص 101.

[94] رجال الكشي: ترجمة عمرو بن

الحمق، ص 49.

[95] شرح ابن ابي الحديد: الجزء 18، ص 409.

[96] الاختصاص: ص 225.

[97] الاصول من الكافي: ج 2، ص 373، كتاب الايمان و الكفر.

[98] الفصول المهمة: ج 1، ص 163.

[99] و كان كتاب عمرو بن سعيد اليه (بسم الله الرحمن الرحيم من عمرو بن سعيد الي الحسين بن علي عليه السلام اما بعد فاني اسأل الله ان يعرفك عما يوبقك، و ان يهديك لما يرشدك، بلغني انك قد توجهت الي العراق و اني اعيذك بالله من الشقاق فاني اخاف عليك فيه الهلاك و قد بعثت اليك عبدالله بن جعفر و يحيي بن سعيد، فاقبل الي معهما، فان لك عندي الامان و الصلة و البر و حسن الجوار لك الله بذلك شهيد و كفيل و مراع و وكيل و السلام عليك). [

[100] نهاية الارب: ج 20، ص 411.

[101] عمرو بن سعيد به امام اين گونه نوشته بود: از خداوند مي خواهم مشكلاتي كه برايت پيش خواهد آمد به تو بنماياند و آگاه كند. شنيده ام عازم عراق هستي، تو را به خدا از تفرقه بپرهيز، من مي ترسم كه كشته شوي. من عبدالله بن جعفر و يحيي بن سعيد را به سوي تو فرستادم كه با آنها به نزد من آيي، چرا كه در پيش من در امنيت به سر خواهي برد و از صله و نيكي و مصاحبت خوب، بهره مند خواهي شد.

[102] سبب تسميته عليه السلام بابن الحنفية: ان اباه اميرالمؤمنين عليه السلام كان له ثلاثة أولاد مسمون بمحمد الاكبر و الاوسط و الاصغر، اما الاصغر فكنيته: ابوبكر، و امه ليلي بنت مسعود، و هو الذي استشهد مع اخوته في واقعة الطف بكربلاء؛ و أما الاكبر فلقب بلقب امه و

هي خولة الحنفية كي يميز عن الاخرين: للاوسط و الاصغر المكني بابي بكر راجع (اجوبة المسائل الدينية) التي تصدرها لجنة الثقافة الدينية بكربلاء الدورة - 3 - ص 85.

[103] بحارالانوار، ج 44، ص 329.

[104] و الابيات هذه: ايها الراكب الغادي لطيته علي عذافرة في سيرها قحم ابلغ قريشا علي نأي المزار بها بيني و بين الحسين الله و الرحم و موقف بفناء البيت ينشده عهد الاله و ما توفي به الذمم عنيتم قومكم فخرا بامكم ام لعمر حصان عمها الكرم هي التي لا يداني فضلها احد بنت الرسول و كل الناس قد علموا الي آخر الابيات و من اراد العثور عليها فليراجع مقتل الخوارزمي.

[105] مقتل الخوارزمي، الفصل 10، ج 1، ص 219.

[106] اخبار الطوال: ص 233.

[107] اللهوف، ص 55.

[108] كامل الزيارات: ص 75.

[109] مقتل ابي مخنف، ص 23.

[110] و كان كتاب عبدالله بن جعفر الطيار: (بسم الله الرحمن الرحيم للحسين بن علي من عبدالله بن جعفر، اما بعد، فاني انشدك الله ان تخرج من مكة، فاني خائف عليك من هذا الامر، الذي قد ازمعت عليه ان يكون فيه هلاكك، و استئصال اهل بيتك، فانك ان قتلت خفت ان يطفأ نور الله، فانت علم المهتدين، و رجاء المؤمنين، فلا تعجل بالمسير الي العراق، فاني آخذ لك الامان من يزيد و من جميع بني امية لنفسك و لما لك و اولادك و اهلك، و السلام).

[111] مقتل الخوارزمي: الفصل 10، ج 1، ص 218.

[112] كتب مسلم بن عقيل رحمة الله عليه من الموضع المعروف بالمضيق مع قيس بن مسهر: «اما بعد: فاني اقبلت من المدينة مع دليلين، فجازا عن الطريق فضلا و اشتد عليهما العطش فلم يلبثا ان ماتا، و اقبلنا

حتي انتهينا الي الماء فلم ننج الا بحشاشة انفسنا، و ذلك الماء بمكان يدعي المضيق من بطن الخبت، و قد تطيرت من توجهي هذا، فان رأيت اعفيتني منه و بعثت غيري، و السلام».

[113] الارشاد: ص 382.

[114] البداية و النهاية: ج 8،ص 168.

[115] و كان الكتاب «بسم الله الرحمن الرحيم للحسين بن علي عليهماالسلام من شيعته من المؤمنين و المسلمين، اما بعد، فحي هلا فان الناس من ينتظرونك، لا رأي لهم غيرك، فالعجل العجل، ثم العجل العجل و السلام».

[116] الارشاد: ص 380.

[117] معالي السبطين: ج 1، ص 228.

[118] تفسير العسكري عليه السلام: ص 327.

[119] تفسير العسكري عليه السلام، ص 330.

[120] بحارالانوار، ج 78، ص 117.

[121] بحارالانوار، ج 87، ص 116.

[122] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 80.

[123] كشف الغمة، ص 244.

[124] بحارالانوار، ج 78، ص 117.

[125] بحارالانوار، ج 78، ص 117.

[126] تحف العقول: ص 248.

[127] تحف العقول: ص 246.

[128] تحف العقول: ص 246.

[129] مقطعه، «نسخة».

[130] بحارالانوار، ج 78، ص 118.

[131] بحارالانوار: ج 78، ص 118.

[132] بحارالانوار: ج 78، ص 118.

[133] تحف العقول: ص 247.

[134] بحارالانوار: ج 78، ص 119.

[135] تحف العقول: ص 248.

[136] بحارالانوار، ج 78، ص 120.

[137] بحارالانوار، ج 78، ص 120.

[138] كشف الغمة: ج 2، ص 244.

[139] امالي الشيخ الطوسي: الجزء 9، ص 259.

[140] اعلام الدين: ص 298.

[141] محبتنا «نسخة».

[142] تفسير العسكري عليه السلام: ص 341.

[143] تفسير العسكري عليه السلام: ص 321.

[144] تفسير العسكري عليه السلام: ص 309.

[145] بحارالانوار، ج 78، ص 126.

[146] موفر «نسخة».

[147] تحف العقول: ص 247.

[148] يفحمه «نسخة».

[149] تفسير العسكري عليه السلام: ص 348.

[150] تفسير العسكري عليه السلام: ص 348.

[151] اسرار الحكماء: ص 90.

[152] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 84.

[153] اعلام الدين: ص 298.

[154] نزهة الناظر و

تنبيه الخاطر: ص 84.

[155] الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة: ص 24.

[156] الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة: ص 24.

[157] الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة: ص 24.

[158] تاريخ يعقوبي: ج 2، ص 233.

[159] تاريخ يعقوبي: ج 2، ص 233.

[160] يرديك «نسخة».

[161] كنز الفوائد: ج 2، ص 32.

[162] مناقب آل ابي طالب: ج 4، ص 68.

[163] بحارالانوار: ج 44،ص 198.

[164] اعلام الدين: ص 298.

[165] بحارالانوار، ج 78، ص 128 و في نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، ايضا مع اختلاف يسير، ص 88.

[166] مناقب آل ابي طالب: ج 4، ص 68.

[167] الحسين: ج 1، ص 161.

[168] المناقب: ج 4، ص 69.

[169] تحف العقول: ص 243.

[170] ذكري الحسين: ج 9.

[171] ارشاد القلوب: الباب 7، ص 46.

[172] جامع الاخبار: الفصل 21، ص 47.

[173] مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة: الباب 48، ص 32.

[174] حقنا له «نسخة».

[175] امالي المفيد: المجلس 40، ص 341.

[176] جامع الاخبار: الفصل 54، ص 111.

[177] جامع الاخبار: الفصل 54، ص 111.

[178] جامع الاخبار: الفصل 54، ص 111.

[179] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 80.

[180] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 80.

[181] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 84.

[182] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 85.

[183] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 85.

[184] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 85.

[185] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 85.

[186] الحسين: ج 1، ص 163.

[187] ميسرة «نسخة».

[188] كفاية الاثر في النص علي الائمة الاثني عشر: ص 233.

[189] بحارالانوار: ج 78، ص 102.

[190] مجموعة ورام: ج 1، ص 71.

[191] مجموعة ورام: ج 2، ص 110.

[192] ارشاد القلوب: الباب 52، ص 189.

[193] مناقب آل ابي طالب: ج 4، ص 69.

[194] بحارالانوار، ج 44، ص 383.

[195] جامع الاخبار: الفصل

21، ص 47.

[196] روضة الكافي: ج 8، ص 244.

[197] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر: ص 83.

[198] الاستيعاب: ج 1، ص 398.

[199] ينابيع المودة: الباب 58، ص 276.

[200] بحارالانوار: ج 8، ص 343، الطبعة القديمة و الرواية عن السفيان الثوري.

[201] بحارالانوار: ج 8، ص 343.

[202] علل الشرايع: ج 1، ص 23.

[203] بحارالانوار: ج 8، ص 248، الطبعة القديمة.

[204] تفسير العياشي: سورة الانعام، ج 1، ص 338، ح 146.

[205] خصال الصدوق: ج 1، ص 43، ح 35.

[206] تفسير فرات الكوفي: ص 212.

[207] عيون اخبار الرضا: ج 1، الباب 6، ص 56.

[208] كمال الدين: ج 1، ص 317.

[209] كمال الدين: ج 1، ص 317.

[210] غيبة النعماني: الباب 12، ص 206.

[211] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 41.

[212] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 134.

[213] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 49.

[214] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 111.

[215] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 41.

[216] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 228.

[217] كمال الدين: ج 1، ص 318.

[218] غيبة الطوسي: ص 125.

[219] عقد الدرر في اخبار المنتظر: ص 239.

[220] بحارالانوار: ج 52، ص 349.

[221] كامل الزيارات: ص 74.

[222] كامل الزيارات: ص 109.

[223] بحارالانوار، ج 95، ص 220.

[224] مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 73.

[225] مقتل الخوارزمي: ج 1، الفصل 7، ص 153.

[226] بحارالانوار: ج 44، ص 365.

[227] مستدرك الوسائل: ج 9، ص 24.

[228] المحاسن: الباب 32، ص 163، كتاب الصفوة.

[229] الدعوات: ص 34، ح 79.

[230] بحارالانوار، ج 92، ص 201.