نااميدى و بالاخره عظمت و شكوه يك حكومت وسيع كه نتيجه آگاهى و امانت است همه در اين داستانها از مقابل چشم ما مى گذرد و سرنوشت يك ملت با يك خواب و تعبير خواب پر معنى متحول مى شود و زندگى يك كشور و جمعيت در اثر آگاهى يك زمامدار الهى از نابودى نجات مى يابد و دهها درس بزرگ ديگر در اين داستان منعكس شده است بايد احسن القصص باشد .

و يكى از ويژگى هاى داستان حضرت يوسف عليه السلام اين است كه همه آن يكجا بيان شده بر خلاف سرگذشت ساير پيامبران كه به صورت بخش هاى جداگانه در سوره هاى قرآن پخش گرديده است ، اين ويژگى به اين دليل كه تفكيك فرازهاى اين داستان با توجه به وضع خاصى كه دارد پيوند اساسى آن را از هم مى برد و براى نتيجه گيرى كامل همه بايد يكجا ذكر شود ، فى المثل داستان خواب حضرت يوسف عليه السلام و تعبيرى كه پدر براى آن ذكر كرد كه در آغاز اين سوره آمده بدون ذكر پايان داستان مفهومى ندارد ، لذا در اواخر اين سوره كه در جلد دوم اين داستان است مى خوانيم : هنگامى كه يعقوب و برادران يوسف به مصر آمدند و در برابر مقام پر عظمت او خضوع كردند ، يوسف عليه السلام رو به پدر كرد و فرمود : يا ابت هذا تاويل رؤ ياى من قبل قد جعلها ربى حقا .

اى پدر ! اين تاويل همان خوابى است كه در آغاز ديدم ، خداوند آن را به واقعيت پيوست و ما داستان حضرت يوسف را

به 2 بخش تقسيم كه بخش اول آن بنام داستانهاى آموزنده از حضرت يوسف عليه السلام چون اول داستان در آيه 4 نام يوسف با اذ قال يوسف شروع شده و حدود 78 داستان مى باشد بيان نمودم و بخش دوم را با نام داستانهاى آموزنده از برادران حضرت يوسف با حدود 56 داستان نام گذارى شده چون از آيه 58 قرآن كريم و جاء اخوة يوسف برادران يوسف آمدند شروع شده نام گذارى كرديم ، اميد است با مطالعه دقيق اين داستانها بارقه اميد در مقابل نااميدى ها و سختى ها و مشكلات و زدودن حسادتها و بغض ها و دروغ ها و تهمت ها و بى عفتى ها و با بى توجهى به ما سوى الله عنايت فرمايد و ثواب آن را به نثار روح همه انبياء و ائمه معصومين و اولياء و علماء و شهداء مخصوصا شهداى ايران و امام شهيدان حضرت امام خمينى و عزيزانش به ويژه شهيد احمد مير خلف زاده مى نمايم و انشاءالله خداوند در فرج موفور السرور رابط بين زمين و آسمان امام زمان عليه السلام را هر چه زودتر تعجيل و دعاهاى آن حضرت را در حق ما مستجاب و سايه بلند پايه اش را بر همه ما مستدام و خير و بركت و راءفت و رحمت او را شامل حال همه مستضعفان جهان و ملت هاى ستمديده مخصوصا مردم خوب ايران بويژه مقام معظم رهبرى و علماء و حوزه هاى علميه گرداند .

والسلام عليكم

قاسم مير خلف زاده

بخواند خداوند او را روز قيامت در حالى مى انگيزد و مبعوث مى كند كه زيبائيش همچون زيبائى يوسف است و هيچ گونه ناراحتى روز قيامت به او نمى رسد و از بندگان صالح خدا خواهد بود .

2- سوره يوسف را بنويسيد و سه روز در منزل نگاه داريد ، سپس در خارج منزل در ديوارى دفن كنيد ، فرستاده سلطان شما را دعوت مى كند به خدمت او و حوائج شما را به اذن الهى انجام مى دهد .

3- آنكه سوره يوسف را بنويسد و در آب بشويد و از آن بياشامد ، روزى او آسان مى شود و حظ و بهره و نصيب او به اذن الله زياد شود . (1)

قلبم وارد شد و گويا مرا زدى نه يوسف را .

باز نقل مى كنند روزى زليخا حجامت كرد وقتى خون بزمين ريخت در تمام اجزاء خون نوشته شده بود ، يوسف ، يوسف عليه السلام . (4)

مستمند غريب گرسنه از غذاى اضافى خود كمك كنيد ، چند بار اين سخن را تكرار كرد ، آنها شنيدند و سخن او را باور نكردند ، هنگامى كه او ماءيوس شد و تاريكى شب ، همه جا را فرا گرفت ، برگشت ، در حالى كه چشمش گريان بود و از گرسنگى به خدا شكايت كرد ، آن شب را گرسنه ماند و صبح همچنان روزه داشت ، در حالى كه شكيبا بود و خدا را سپاس مى گفت ، اما يعقوب و خانواده كاملا سير شدند ، و هنگام صبح مقدارى از غذاى آنها اضافه مانده بود !

امام عليه السلام اضافه فرمودند : خداوند به يعقوب در همان صبح ، وحى فرستاد كه تو اى يعقوب بنده مرا خوار كردى و خشم مرا بر افروختى ، و مستوجب تاءديب و نزول مجازات بر تو و فرزندانت شد . . . اى يعقوب من دوستانم را زودتر از دشمنانم توبيخ و مجازات مى كنم و اين به خاطر آنست كه به آنها علاقه دارم .

ابو حمزه مى گويد از امام سجاد عليه السلام پرسيدم يوسف چه موقع آن خواب را ديد ؟ امام فرمود : در همان شب .

جائى كه يعقوب آن همه درد و رنج به خاطر بى خبر ماندن از درد دل يك سائل بكشد بايد فكر كرد ، كه جامعه اى كه در آن گروهى سير و گروه زيادترى گرسنه باشند ، چگونه ممكن است مشمول خشم و غشب پروردگار نشوند و چگونه خداوند آنها را مجازات نكند . (5)

برادرانش نشانه هائى براى سؤ ال كنندگان بود لقد كان فى يوسف و اخوته آيات للسائلين .

بعضى گفته اند اين سؤ ال كنندگان جمعى از يهود مدينه بودند كه در اين زمينه پرسش هائى از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم مى كردند ولى ظاهر آيه مطلق است يعنى براى همه افراد جستجوگر آيات و نشانه ها و درسهائى در اين داستان نهفته است .

چه درسى از اين برتر كه گروهى از افراد نيرومند با نقشه هاى حساب شده اى كه از حسادت سرچشمه گرفته براى نابودى يك فرد ظاهرا ضعيف و تنها تمام كوشش خود را به كار گيرند ، اما با همين كار بدون توجه او را بر تخت قدرت بنشانند و فرمانروائى كشور پهناورى كنند ، و در پايان همگى در برابر او سر تعظيم فرود آورند ، اين نشان مى دهد ، وقتى خدا كارى را اراده كند مى تواند آن را حتى بدست مخالفين آن كار ، پياده كند ، تا روشن شود كه يك انسان پاك و با ايمان تنها نيست و اگر تمام جهان به نابودى او كمر بندند اما خدا نخواهد تار موئى از سر او كم نخواهند كرد . (6)

او اعلام مى كرد .

يوسف گفت : پدرم ! من ديشب در خواب 11 ستاره را ديدم كه از آسمان فرود آمدند و خورشيد و ماه نيز آنها را همراهى مى كردند ، همگى نزد من آمدند و در برابر من سجده كردند .

كه ابن عباس مى گويد : يوسف اين خواب را در شب جمعه كه مصادف شب قدر شب تعيين سرنوشتها و مقدرات بود ديد .

در اينكه يوسف به هنگام ديدن اين خواب چند سال داشت ، بعضى نه سال و بعضى 12 سال و بعضى 7 سال نوشته اند ، قدر مسلم اين است كه در آن هنگام بسيار كم سن و سال بود ، اين خواب هيجان انگيز و معنادار ، يعقوب پيامبر را در فكر فرو برد :

خورشيد و ماه و ستارگان آسمان ؟ آن هم 11 ستاره ؟ فرود آمدند و در برابر فرزندم يوسف سجده كردند ، چقدر پر معنا است ؟ حتما خورشيد و ماه و من و مادرش يا من و خاله اش مى باشيم و يازده ستاره ، برادرانش ، قدر و مقام فرزندم آنقدر بالا مى رود كه ستارگان آسمان و خورشيد و ماه سر بر آستانش مى سايند ، آنقدر در پيشگاه خدا عزيز و آبرومند مى شود كه آسمانيان در برابرش خضوع مى كنند ، چه خواب پر شكوه و جالبى ، لذا با لحن آميخته با نگرانى و اضطراب اما تواءم با خوشحالى به فرزندش چنين گفت : فرزندم ! اين خوابت را براى برادران باز مگو چرا كه آنها براى تو نقشه هاى خطرناك خواهند كشيد ، من مى دانم

شيطان براى انسان دشمن آشكار است شيطان منتظر بهانه اى است كه وسوسه هاى خود را آغاز كند ، به آتش كينه و حسد دامن زند و حتى برادران را به جان هم اندازد . (7)

قالوا ليوسف و اخوه احب الى ابينا منا و نحن عصبة ان ابانا لفى ضلال مبين . (8)

به دنبال آن حس كنجكاوى او تحريك مى شود كه بايد ببينم اگر توپ را به لامپ بزنم چه مى شود ؟ و به دنبال آن شروع به آزمايش اين مسئله مى كند ، آزمايشى كه به شكستن لامپ منتهى خواهد شد .

البته يعقوب پيامبر روى پاكى و صفاى دل اين سخن را با فرزندان بيان كرد اما فرزندان گمراه از بيان پدر سوء استفاده كردند . (10)

پدر را ديدند دست و پاى او را بوسيدند .

يعقوب ، يوسف را در بغل گرفت و صورت به صورت او گذاشت و رو به فرزندان كرد و گفت اى فرزندان من از شما عذر مى خواهم چون از اين پسر بوى جد و پدر استشمام مى كنم و از ديدار او سير نمى شوم .

حضرت يعقوب به يوسف فرمود : اى پسرم اگر شب در صحرا بمانى و بر نگردى ترس آن هست كه در آتش فراق بسوزم .

يوسف عليه السلام خم شد تا پاى پدر را بوسه زند ، پدر سر مباركش را بر داشت و پيشانى نورانى او را بوسيد و گفت : اى نور چشمم اندكى كنار من باش و ساعتى در بغل من بمان كه معلوم نيست فردا بر سر ما چه آيد و سرنوشت ما چه خواهد شد . (13)

نگاه دار زمانى زمام كشتى وصل

كه بحر حادثه را كناره پيدا نيست

ريسمان متين كرم او نزند زود يا دير از پاى در آيد .

3- اكثر من قول حسبى الله و نعم الوكيل .

اين كلمه حسبى الله و نعم الوكيل را بسيار بگوى كه چون پدر بزرگ تو ابراهيم خليل را در آتش انداختند ، اين كلمه را گفت ، ضرر و شرر نمروديان از او دفع شد و دود آتش بر چهره عصمتش نرسيد .

4- يا بنى لا تنسانى فانى لا انساك .

اى فرزندم مرا فراموش مكن كه من تو را فراموش نخواهم كرد . (14)

آب بگيرم . اى خورشيد فلك خوبى و اى گوهر صدف يعقوبى و اگر مرا با خود نمى برى زود برگردى تا دل اين عاجز بيچاره را به درد فراق به آتش هجران نسوزى .

يوسف عليه السلام از سخنان خواهر گريان شد .

يوسف از طرفى گريه مى كرد و يعقوب از طرفى ديگر اشك مى ريخت و خواهر از يك گوشه مى ناليد و زارى مى نمود ، در آن حال درهاى آسمان ها گشوده شد و حورالعين ايستاده در خروش آمده و ساكنان عالم بالا در جوش آمده و زبان حكم ازلى مى گفت : اى يعقوب تو از مفارقت يك شبه زارى مى كنى و از فراق چهل ساله خبر ندارى .

يعقوب صدا زد اى فرزندان من از اينجا به شهر باز نخواهم گشت تا شما برگرديد ، و به يكى از پسران به نام روبيل گفت : تو از همه بزرگترى يوسف را به تو مى سپارم از يوسف غافل نشوى و اعتماد به ديگر برادران نكنى !

روبيل قبول كرد و به راه ادامه دادند اما چون چند قدم دور شدند يعقوب آواز داد كه آهسته برويد كه حريف هجران ، دامن جان و گريبان دل گرفته به تقاضاى جان تعجيل مى نمايد يعنى نزديك بود روح از كالبد يعقوب خارج گردد .

برادران مى رفتند و يعقوب عليه السلام بر اثر قدم هاى آنان آهسته قدم مى زد و به هر قدمى قطره اى از ديده مى باريد و در هر لحظه اى آهى سرد بر مى آورد . (15)

دور شدند حضرت يعقوب آهى كشيد و گفت : فرزندانم ، يوسف مرا رها كنيد ، يكبار ديگر او را ببينم و از بوستان جمالش ميوه وصال بچينم ، برادران يوسف را نزد پدر بزرگوار برگرداندند ، يعقوب او را در بر گرفت و گفت : فرزندم دل از وصال برداشتى و مرا در فراق بگذاشتى ، تو را به خدا سپردم ، يوسف عليه السلام پدر را دلدارى داد و او را وداع كرد ، چون براه افتادند و از پدر غايب شدند يعقوب عليه السلام با سوز تمام مراجعت نموده و چون نزديك درخت وداع رسيد از هر شاخه آن درخت الفراق ، الفراق شنيد ، دانست كه در زير پرده غيب رنگى عجيب آميخته و نيرنگى غريب بر انگيخته شده . (16)

بر حال پدر رحم كنيد و بر كودكى و ضعف من توجه كنيد ، ولى برادران به او توجه نكردند و سيلى به روى او مى زدند و او را مى دوانيدند و چون كمى او را دواندند بند نعلينش گسيخته شد با پاى برهنه بر خاك و خاشاك مى دويد تا پاهايش مجروح شد و درمانده شد ، پس برادران او را روى خاك ، گرسنه و تشنه بر صورت مى كشيدند و او هر چه جزع و فزع مى كرد بجائى نمى رسيد و نزد هر برادر كه پناه مى برد تا او را شفاعت كند سيلى بر روى او مى زدند و دامن هر كدام را مى گرفت از خود دور مى كرد همين طور او را در صحرا دوانيدند و مى كشيدند تا وقتى كه آفتاب غروب و هوا چون سينه يعقوب سوزناك شد . (17) (ادامه دارد)

ياور نيرومند دارد چه غمى از حوادث سخت خواهد داشت .

آن روز بر شما تكيه كردم و به بازوان شما دل بستم ، اكنون در چنگال شما گرفتارم و از شما به شما پناه مى برم و به من پناه نمى دهيد .

خدا شما را بر من مسلط ساخت تا اين درس را بياموزم كه به غير او حتى برادران تكيه نكنم . (18)

هيچ ندادند .

يوسف عليه السلام گفت : اى شمعون اين آب را چرا ريختى ؟

شمعون گفت : نظر ما اينست كه خون از گلوى تو بريزيم ، چه رسد كه آب را در حلق تو بريزيم ، تو تشنه آبى و ما تشنه خون تو .

يوسف عليه السلام چون سخن كشتن شنيد بر خود لرزيد و از بيم جان آب و نان را فراموش كرده ، در آن محل يوسف را از تشنگى كام و زبان چون لاله آتش بار شده و حدقه چشم چون ديده نرگس آب گرفته بى طاقت شد و از پاى افتاد . (ادامه دارد)

دو ركعت نماز خواند و بعد از نماز صورت به خاك گذاشت و گفت :

خدايا خودم را به تو سپردم و زمام مهار خود را در قبضه رضاى تو سپردم . (20)

بنده ايم و مصلحت ما رضاى تو است

خواهى ببخش و خواه بكش راءى ، راءى تو است

يوسف فرو ريختند از اطراف شروع به زدن او كردند و او از يكى به ديگرى پناه مى برد اما پناهش نمى دادند ! (21)

السلام آمين گفت .

در آن شب خداوند بعد از دعا كردن دردش را تسكين داد و شفا پيدا كرد وقتى كه حضرت يوسف عليه السلام از درد راحت شد فرمود : اى جبرئيل حالا من دعا مى كنم و تو آمين بگو .

حضرت يوسف از خداوند در خواست كرد : كه هر كس بد حال و بيچاره و صاحب دردى است در آن وقت بد حالى و بيچارگيش بر طرف شود .

هيچ دردمندى در آن وقت نبود مگر اينكه دردش سبك شود . (23)

هر كسى دل به خدا بست خدا ياور اوست

خوش برون شد ز چه از رحمت منان يوسف

عاقبت سلطنت مصر به يوسف برسيد

گشت از لطف خدا خرم و خندان يوسف

مفضل از امام صادق روايت كرده و حضرت دنبال اين حديث فرمود :

پيراهن همان پيراهنى بود كه چون كاروانيان از مصر حركت كردند و آن را همراه خود آوردند ، يعقوب كه در فلسطين بود بوى آن را شنيده و گفت : من بوى يوسف را استشمام مى كنم . (24)

محمد صلى الله عليه و آله و سلم و در كنار من گشايشى و فرجى دهى از آنجا كه گمان دارم و از جائى كه گمان ندارم روزيم دهى .

پس از اين دعا بود كه خداوند او را از چاه نجات داد و از مكر و حيله آن زن او را محافظت كرد و سلطنت مصر را از جائى كه گمان نمى كرد به او عطا فرمود .

در روايت ديگر آمده كه يوسف در چاه اين دعا را خواند يا اله ابراهيم و اسحاق و يعقوب ارحم ضعفى و قلة حيلتى و صغرى يعنى : اى خداى ابراهيم و اسحاق و يعقوب به ناتوانى و بيچارگى و خردسالى من رحم كن . (25)

خدايا اجازه ده كه من خود را به صورت يعقوب به او بنمايانم ، خطاب رسيد كه چنان كن .

جبرئيل به صورت يعقوب سر يوسف را به كنارى گرفت ، يوسف چون بهوش آمد ، سر خود را در كنار پدر ديد بلند شد و هر دو دست در گردن روح الامين جبرئيل در آورد و فرياد بر كشيد كه اى پدر كجا بودى كه برادران با من چه ها كردند ، مرا از تو جدا كردند و تو را بفراق مبتلا كردند و مرا سر و پاى برهنه در بيابان دوانيدند ، آب و نان به من ندادند و مرا گرسنه و تشنه گذاشتند ، سيلى به صورتم زدند و گيسوى مرا با خاك و خون ممزوج كردند و لگد بر پشتم زدند و پيراهنى كه شما به دست خود بر من پوشانيدى از تنم بيرون كشيدند و در چاه آويختند پدر جان جاى سيلى و زخم صورتم را ببين و اثر جراحات را ببين ، يوسف مى گفت و از در و ديوارهاى چاه صداى ناله و آه مى آمد ، جبرئيل مى خروشيد و ملائكه مى گريستند آخرالامر جبرئيل بى طاقت شده و گفت : اى يوسف من يعقوب نيستم من روح الامينم و سلام الهى را به او رسانيد و از طعام و شراب بهشت به او خورانيد و مژده نجات و رهائى از چاه و رسيدن به سلطنت به او رسانيد . (26)

ريخته است .

بعضى گفته اند : بزغاله اى را كشتند و خون او را به پيراهن يوسف ريختند و بعضى گفته آهوئى را كشتند و خونش را به پيراهن او ريختند ولى فراموش كردند كه پيراهن يوسف را پاره پاره كنند همچنان پيراهن سالم به دست يعقوب دادند و فكر نكردند كه اگر گرگ انسانى را بخورد جامه اش را مى درد .

بعضى گفته اند : يعقوب عليه السلام به آنها فرمود : پيراهنش را به من بدهيد چون پيراهن را نشانش دادند ، آن را صحيح و سالم ديد گفت : به خدا تا به امروز گرگى حليم و بردبار از اين گرگ نديده ام كه فرزند مرا خورده ولى پيراهنش را پاره نكرده است .

در حديث ديگر است كه پيراهن را به صورت خود انداخت و گفت : اى يوسف براستى كه گرگ مهربانى تو را خورده است كه گوشت تنت را دريده و خورده است ولى پيراهنت را ندريده . (27)

بقول ملاى رومى كه مى فرمايد :

يوسفان از رشك زشتان مخفيند

كز عدو خوبان در آتش مى زيند

يوسفان از مكر اخوان در چهند

كز حسد يوسف بگرگان مى دهند

از حسد بر يوسف مصرى چه رفت

اين حسد اندر كمين گرگى است زفت

لاجرم زين گرگ يعقوب حليم

داشت بر يوسف هميشه خوف و بيم

گرگ ظاهر كرد يوسف خود نگشت

اين حسد در فعل از گرگان گذشت

زخم كرد اين گرگ وز عذر سبق

آمده كانا ذهبنا نستبق

صد هزاران گرگ را اين مكر نيست

عاقبت رسوا شود اين گرگ بايست

گرفت اميدش از همه جا قطع و تمام توجه او به ذات پاك خدا شد ، با خداى خود مناجات مى كرد و به تعليم جبرئيل راز و نيازهائى داشت .

در روايتى مى خوانيم يوسف با خدا چنين مناجات كرد :

اللهم يا مونس كل غريب و يا صاحب كل وحيد و يا ملجا كل خائف و يا كاشف كل كربة و يا عالم كل نجوى و يا منتهى كب شكوى و يا حاضر كل ملاء يا حى يا قيوم ، اءسئلك اءن تقذف رجائك فى قلبى ، حتى لايكون لى هم و لا شغل غيرك و اءن تجعل لى من امرى فرجا و مخرجا اءنك على كل شى ء قدير .

بار پروردگارا ! اى آنكه مونس هر غريب و يار تنهايانى ، اى كسى كه پناهگاه هر ترسان و برطرف كننده هر غم و اندوه ، و آگاه از هر نجوى و آخرين اميد هر شكايت كننده و حاضر در هر جمع و گروهى ، اى حى و اى قيوم ! از تو مى خواهم كه اميدت را در قلب من بيفكنى ، تا هيچ فكرى جز تو نداشته باشم ، و از تو مى خواهم كه از اين مشكل بزرگ ، فرج و راه نجاتى براى من فراهم كنى كه تو بر هر چيز توانائى . جالب اينكه در ذيل اين حديث مى خوانيم ، فرشتگان صداى يوسف را شنيدند و عرض كردند : الهنا نسمع صوتا صبى و الدعاء دعاء نبى .

پروردگارا ! ما صدا و دعائى مى شنويم ، آواز ، آواز كودك اما دعا ، دعاى پيامبر است . (28)

شده : هر روز صبح يعقوب عليه السلام به صحرا مى رفت و نزديكى هاى كنعان مى گشت و مى گفت :

يا بنى اى فرزند دلبند من يا قرة العين اى نور ديده رمد ديده من يا ثمرة فؤ ادى اى ميوه باغ دل پر داغ من يا فلذة كبدى اى گوشه جگر خون شده من !

باى بئر طرحوك آيا تو را در كدام چاه انداختند باءى سيف قتلوك تو را با چه شمشيرى كشتند فى اى بحر غرقوك آيا به كدام دريا غرقت كردند و فى اى اءرض دفنوك بكدام بقعه زمين تو را به خاك سپردند .

سرگشته در آن صحرا مى گشت و آب حسرت از ديده ها مى باريد و بسوزى كه آتش در افلاك زدى زارى مى نمود كه جبرئيل آمد و گفت :

اى يعقوب ابكيت الملائكة ببائك فرشتگان را به گريه خود گريان نمودى و مقدسان ملاء اعلا را به ناله و زارى در آوردى ، يعقوب عليه السلام فرمود جبرئيل چه كنم اگر نگريم . (29)

بيت جان غم فرسوده دارم چون ننالم آه ، آه

آه درد آلوده دارم چون نگريم زار ، زار

مرا خوردى ؟

گرگ به زبان فصيح عرض كرد : خداوند گوشت و خون پيامبران را بر من حرام كرده .

اينها دروغ مى گويند و من در اين مكان غريب هستم ، خويشى دارم كه به ديدار آن آمدم و فرزندان شما مرا گرفتند و بستند و حضور شما آوردند .

امام هشتم عليه السلام فرمودند :

چند حيوان وارد بهشت مى شوند :

1- الاغ بلعم 2- سگ اصحاب كهف 3- گرگ يوسف كه برادرانش آن را به خوردن يوسف متهم كردند . (30)

چون فرار مى كند و او را گرسنه و تشنه نگه داريد تا رام شود چون او سركش و خودخواه است .

حضرت يوسف عليه السلام نگاه به برادران مى كرد و سخنان غضبناك آنها را مى شنيد ، اما ياراى سخن گفتن نبوده و به زبان عبرى كه زبان خودشان بود به يوسف گفتند : اگر از آنچه گفتيم سرپيچى كنى با شمشير آبدار سر از بدنت جدا مى كنيم .

يوسف مظلوم خاموش شد و چيزى نگفت . (31)

شكيبائى تواءم با شكرگزارى و سپاس خداوند .

فصبر جميل و الله المستعان على ما تصفون

و من از خدا در برابر آنچه مى گوئيد يارى مى طلبم .

از او مى خواهم تلخى جام صبر را در كام من شيرين كند و به من تاب و توان بيشتر دهد تا در برابر اين طوفان عظيم ، خويشتن دارى را از دست ندهم و زبانم به سخن نادرستى آلوده نشود .

او نگفت از خدا مى خواهم در برابر مصيبت مرگ يوسف به من شكيبائى دهد ، چرا كه مى دانست يوسف كشته نشده ، بلكه گفت در مقابل آنچه شما توصيف مى كنيد كه نتيجه اش بهر حال جدائى من از فرزندم است صبر مى طلبم . (32)

نمى خواستند يوسف با ايشان باشد و يا كاروانيان در خريدن او بى رغبت بودند چون شنيدند او نافرمان و گريز پا است . (33)

و وحشت چيزى نديدم ، اين چه رغبتى است كه از خود نشان مى دهى ؟ يوسف عليه السلام فرمود : اگر اينها نسبت به من بى رغبتند من به ايشان رغبت دارم ، اگر اينها مرا دوست ندارند من ايشان را دوست مى دارم ، اى مالك تو كرمى كن و ايشان را صدا كن تا توقف كنند .

مالك صدا زد كه اى جوانان آهسته برويد كه اين غلام مى خواهد از شما حلاليت طلبد .

يوسف عليه السلام فرمود : اى عزيزان هر چه كرديد تحمل كردم ، توقع من آنست كه در وقت گريه پدر مرا تسلى دهيد و بهر نوعى كه مى توانيد آن پير مبتلاى هجران را مراعات منيد و من غريب را از ياد نبريد .

يكى از برادران كه يهودا نام داشت به گريه در آمد و يوسف را به كنارى كشيد و گفت : اى جان برادر مردانه باش و كار خود را با خدا واگذار كن سپس شترى آوردند و يوسف را با لباس كهنه و غل و زنجير بر بالاى شتر افكندند و غلامى زشت روى و بد اخلاق را بر او گماشتند و كاروان به طرف مصر حركت كرد و يوسف عليه السلام از عقب نگاه مى كرد و مى گفت : اى پدر بدرد غريبى و دل بندگى گرفتارم ، اى خواهر از من فراموش مكن كه شفقت و دل سوزى هاى تو را از ياد نبرم . (34)

در مصر فروخت آن خير و بركت از او زايل و مفقود شد ، او دانست از بركات يوسف بوده ، پس نزد يوسف عليه السلام آمد و گفت : من اءنت تو كيستى ؟

يوسف عليه السلام گفت : من فرزند يعقوب پسر اسحاق پسر ابراهيم هستم . رئيس كاروان او را در بر گرفت و بسيار گريه كرد .

گفته اند : رئيس كاروان مردى عاقر يعنى فرزند دار نمى شده از يوسف درخواست و التماس نمود كه دعا كند تا حق تعالى او را فرزندى دهد . يوسف عليه السلام دعا كرد حق تعالى دوازده پسر به او داد كه هر شكمى كه همسرش حامله مى شده دو قلو بوده اند . (35)

مرا زياد كردى ، غم مرا بسيار نمودى فاصبر صبر كن ان الله مع الصابرين خدا با صابران است ، چون روز شد و هوا روشن شد غلامى كه موكل يوسف بود نگاه كرد ديد يوسف روى شتر نيست دويد ببيند يوسف كجاست نگاه كرد ديد بر سر قبرى نشسته و گريه و زارى مى كند ، آن غلام بى رحم جفا كار از روى غضب سيلى محكمى به صورت يوسف زد كه رخسار نازكش از زخم آن سيلى بشكافت و روى مباركش خراشيده و خون آلود شد و به يوسف گفت : اى غلام خواجگانت راست مى گفتند كه تو گريز پائى .

يوسف هيچ نگفت ، اما چنان بدرد ناليد كه غلغله در صوامع ملكوت و ولوله در جوامع جبروت افتاد در همان وقت تندبادى بر آمد و گرد و غبارى بر خواست و صاعقه در هوا پيدا شد و خروش رعد و سوز برق ظاهر گشت ، كاروانيان گفتند : ما از خود در اين چند روز گناه تازه اى نمى بينيم كه موجب اين عقوبت باشد .

آن غلام سنگدل گفت : اين بخاطر عمل زشت من است چون الان سيلى به روى اين غلام زدم كه دلش شكست و اشكش جارى شد .

مالك رئيس كاروان گفت اى غلام سبب اين ادب كردن چه بود غلام گفت : او خود را از شتر انداخت و داعيه گريختن داشت .

مالك گفت : اى بى عقل چگونه كسى با غل و زنجير مى تواند فرار كند ، پس نزد يوسف آمد و گفت اى جوان قصد فرار دارى .

يوسف گفت : اى مالك من پاى

گريز ندارم اما به خاك مادرم رسيدم صبر و تحمل از من گرفته شد و رشته طاقتم بريده گشت مادرم هرگز انديشه نكرده بود كه من با غل و زنجير بر سر خاكش خواهم رسيد يا داغ بندگى بر رخ جگر گوشه او خواهند كشيد چون قبر او را ديدم بى اختيار خود را از بالاى مركب انداختم و غم دل با او مى گفتم و داستان غصه خود را بر او مى خواندم كه اين غلام سيلى به صورتم زد و من نفرين نكردم همين بود كه آهى از دل پر درد بر آوردم .

كاروانيان به گريه در آمدند و آغاز تضرع و زارى كردند .

مالك دستور داد تا غل از گردن و بند از دست و پاى يوسف برداشتند و لباسهاى نيكو به او پوشانيدند و با او مهربانى كردند . (36)

او زر و نقره و مشك و ديبا بدهند . و الله اعلم

عزيز مصر پيش قدم شد و او را به آن مبلغ خريد و به خانه برد و به همسرش زليخا گفت او را گرامى دار شايد به ما سود رساند و يا او را بجاى فرزند گيريم .

قرآن مى فرمايد : و آنكس كه او را از سرزمين مصر خريد به همسرش گفت : مقام وى را گرامى دار ، شايد براى ما مفيد باشد و يا او را به عنوان فرزند انتخاب كنيم . سوره يوسف آيه 21 . و قال الذى اشتره من مصر لامراءته اءكرمى مثوه عسى اءن ينفعنا او نتخذه ولدا . (37)

كى دلال كنعانى فروش

اين زمين بستان و با من بيع كن دست در دست منش نه بى سخن

خنده آمد مرد را ، گفت اى سليم نيست در خور تو اين در يتيم

ييره زن گفتا كه دانستم يقين كين پسر را كس نى فروشد بدين

ليك اينم بس كه دشمن چه دوست گويد اين زن از خريداران اوست

فرمود : همين ديدگان من در خانه قبر ، نخستين عضوى هستند كه متلاشى شده و روى صورتم مى ريزند .

زليخا گفت : چقدر بوى خوشى دارى ؟ !

يوسف فرمود : اگر سه روز بعد از مرگ من ، بوى مرا استشمام نمائى از من فرار مى كنى .

زليخا گفت : چرا نزديك من نمى آيى ؟ !

يوسف فرمود : چون مى خواهم به قرب خدا نائل شوم .

زليخا گفت : گام بر روى فرش هاى پر بهاء و حرير من بگذار و بخواسته من اعتنا كن !

يوسف فرمود : مى ترسم بهره ام در بهشت از من گرفته شود .

زليخا ديد با تقاضا و خواهش و انواع نقشه هاى فريب دهنده نمى تواند يوسف را تسليم هواهاى خود گرداند ، خواست او را تهديد كند و بترساند بلكه به هدف خويش برسد ، به يوسف گفت : اسلمك الى المعذبين . تو را به شكنجه دهندگان مى سپارم .

يوسف فرمود : اذا يكفينى ربى .

در اين صورت خداى من مرا كافى است . (40)

بى گناهى كم گناهى نيست در ديوان عشق يوسف از دامان پاك خود به زندان مى رود

جوانى در خواب به من نشان دادند و گفتند اين عزيز مصر است و شوهر تو است و اين عزيز ، غير از آن عزيزى است كه در عالم رؤ يا ديدم .

در اين خيال بود تا وقتى كه شوهرش عزيز مصر يوسف را خريد و به خانه آورد ، چشم زليخا كه به جمال يوسف افتاد رنگ از رويش پريد و به دايه اش گفت : اينست آن صورتى كه در خواب به من نشان دادند و مرا نامزد او كردند .

اين ماجرا چندين سال طول كشيد كه يوسف عزيز مصر شد و زليخا پير و كور و فقير شد .

حق تعالى زليخا را جوان كرد و يوسف به امر خدا او را تزويج نمود . (41)

تصميم مى گرفت .

ولى او معصوم بود و معصوم هرگز قصد گناه نمى كند و به سراغ گناه هم نمى رود .

ماءمون از اين پاسخ لذت برد و گفت : آفرين بر تو اى ابوالحسن . (42)

حمله ور بود زانو نزند .

و اين درسى است براى همه انسانهاى آزاده اى كه مى خواهند در ميدان جهاد نفس بر اين دشمن خطرناك پيروز شوند .

امير المؤ منين على عليه السلام در دعاى صباح چه زيبا مى فرمايد :

اگر به هنگام مبارزه با نفس و شيطان از يارى تو محروم بمانم اين محروميت مرا به رنج و حرمان مى سپارد و اميدى به نجات من نيست .

و در حديثى مى خوانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم گروهى از مسلمانان را به سوى جهاد فرستاد هنگامى كه با بدنهاى خسته و مجروح باز گشتند فرمود : آفرين بر گروهى كه جهاد اصغر را انجام دادند ، ولى وظيفه جهاد اكبر بر آنها باقى مانده ، عرض كردند :

اى رسول خدا ، جهاد اكبر چيست ؟

حضرت فرمودند : جهاد با نفس . (44)

به معنى شوهر است .

هنگامى كه زليخا ديد رازش فاش شد و شوهرش با آن شرم آور مصادف شد از موقعيت سوء استفاده كرده ، يوسف را متهم نمود و به شوهر خود گفت : اين يوسف است كه مى خواسته به ناموس شخصيتى مثل تو خيانت كند ! و كيفر هر كسى كه بخواهد به ناموس شخصى تو خيانت نمايد ، اين است كه حتما بايد زندانى شود و يا اينكه طعم عذاب دردناك را بچشد قالت ما جزاء من اراد باهلك سوء الا اءن يسبحن او عذاب اليم آرى اين تهمتى كه زليخا به يوسف زد گناه ديگرى بود كه مرتكب شد ، غافل از اينكه بعدا به اين تهمت خود اقرار مى كند و يوسف را به زبان خويشتن تبرئه مى نمايد چنانكه در آيه 51 همين سوره از زبان زليخا مى گويد : اكنون كه حق پديدار گشت من بودم كه از يوسف طلب وصال نمودم . (45)

برساند .

از آن طرف چون عزيز مصر منظره مشكوك او با ادعا و تهمت زليخا مواجه شد در صدد اين بر آمد تا صدق كذب طرفين ثابت شود ، بچه شير خوارى از بستگان همسر عزيز مصر در آن نزديكى بود ، يوسف از عزيز مصر خواست كه داورى را از اين كودك بطلبد ، عزيز مصر نخست در تعجب فرو رفت كه مگر چنين چيزى ممكن است ؟ ! اما هنگامى كه كودك شير خوار همچون مسيح عليه السلام در گهواره به سخن در آمد و اين معيار و مقياس را براى شناختن گنهكار از بى گناه بدست داد متوجه شد كه يوسف غلام نيست بلكه پيامبرى است يا پيامبر گونه است .

پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : چهار نفر بودند كه در حال كودكى سخن گفتند :

1- پسر آرايشگر دختر فرعون .

2- بچه اى كه به پاكى يوسف شهادت داد .

3- بچه اى كه به پاكى جريح عابد شهادت داد .

4- عيسى ابن مسيح عليه السلام . (46)

كه زليخا دروغ مى گويد ، و يوسف از راستگويان خواهد بود ، چرا كه اين منظره بيانگر اين معنا است كه يوسف قصد فرار و نجات داشته ولى زليخا در نظر داشته او را به وسيله گرفتن لباسش به دام انداخته و كام دل از وى بگيرد .

و ان كان قمصيه قد من دبر فكذبت و هو من الصادقين .

عزيز مصر كه خواهان حق و واقعيت بود اين گونه گواهى را از هر نظر بى غرض و متين تشخيص داد و متوجه پيراهن مبارك يوسف عليه السلام شد ، تا بنگرد : پيراهن يوسف از عقب سر ، يا از طرف جلو پاره شده است ، هنگامى كه ديد پيراهن يوسف از پشت سر پاره شده و يقين پيدا كرد كه زليخا خطا كار است ، متوجه زليخا شد و به او گفت : اين صحنه سازى ها از مكر و حيله شما زنان مى باشد زيرا مكر و حيله شما زنان از نظر صحنه سازى و فريبندگى فوق العاده بزرگ است .

هنگامى كه عزيز مصر ، همسر خود را محكوم كرد و او را خطا كار شناخت متوجه يوسف شد و با زبان خواهش و تمنا به آن بزرگوار گفت : از اين خطا كارى زليخا در گذر و اين عمل زشت وى را پخش مكن ! بعد متوجه زليخا شد و گفت : و استغفرى لذنبك انك كنت من الخاطئين براى اين گناه و خطاى خود استغفار كن چون به طور مسلم تو از خطاكارانى . (48)

وسيع پروردگار است كه در بحرانى ترين حالات بيارى انسان مى شتابد .

قرآن كريم مى فرمايد : و من يتق الله يجعل له مخرجا و يرزقه من حيث لايحتسب .

هر كسى تقوا پيشه كند خداوند راه گشايشى براى او قرار مى دهد و از آنجا كه گمان نمى كرد به او روزى مى دهد .

يعنى از طرفى كه هيچ باور نمى كرد : روزنه اميد براى او پيدا مى شود و شكاف پيراهن سند پاكى و برائت او گردد ، همان پيراهن حادثه سازى كه :

1- يك روز برادران يوسف را در پيشگاه پدر به خاطر پاره نبودن رسوا مى كند .

2- روز ديگر همسر هوسران عزيز مصر را به خاطر پاره بودن .

3- و روز ديگر ، نور آفرين ديده هاى بى فروغ يعقوب است ، و بوى آشناى آن همراه نسيم صبح گاهى از مصر به كنعان سفر مى كند و پير كنعانى را بشارت به قدوم هيئت بشير مى دهد ، به هر حال ، خدا الطاف خفيه اى دارد كه هيچ كس از عمق آن ها آگاه نيست و به هنگامى كه نسيم اين لطف مى وزد ، صحنه ها چنان دگرگون مى شود كه براى هيچ كس حتى هوشمندترين افراد قابل پيش بينى نيست پيراهن با تمام كوچكيش كه چيز مهمى نيست گاهى مى شود : چند تار عنكبوت ، مسير زندگى و ملتى را براى هميشه عوض مى كند ، آنچنانكه در داستان غار ثور و هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم واقع شد و اين موضوع به مضمون حديثى است كه در ديوانى كه به

حضرت على بن ابى طالب منسوب است مى خوانيم :

1- و كم لله من لطف خفى يدق خفاه عن فهم الزكى

2- اذا ضاقت لك الاحوال يوما فثق بالواحد الفرد العلى

3- توسل بالنبى فكل خطب يهون اذا توسل بالنبى

4- و لا تجزع اذا ما ناب خطب فكم لله من لطف خفى

1- يعنى چه بسا لطف پوشيده اى كه براى خدا است ولى پنهان بودن آن از درك شخص زيرك مخفى مى باشد .

2- اگر روزى راه چاره ها بر تو بسته گرديد به خداى واحد فرد بزرگ اعتماد كن .

3- به پيامبر توسل جوى كه هر كار بزرگى سهل شود ، هنگامى كه به پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم توسل شود .

4- به هنگامى كه امر بزرگى پيش آيد بى صبرى مكن ! زيرا چه بسا لطف خفى كه براى خدا است . (49)

رغم تصميم عزيز مصر به پرده درى پرداختند و راز همسر او را فاش ساختند آن زنان عبارت بودند از :

1- همسر ساقى عزيز مصر

2- زوجه خباز و نانواى او

3- همسر نگهبان مال هاى سوارى او

4- همسر زندانبان او

5- زوجه دربان او

زليخا آن زنان را محرم راز خود مى دانسته ولى از آنجا كه مى بايستى كار زشت درز پيدا كند همان زنان عامل انتشار خطاى زليخا گرديدند . (50)

قلن حاش لله ما هذا بشرا ان هذا الا ملك كريم (51) . كه از آيه بعد بخوبى استفاده مى شود كه زليخا آن دعوت را بدين منظور از آنان به عمل آورد تا ايشان را نيز همدرد خود نمايد و آنان را درباره غيبت و ملامتى كه از او كرده بودند محكوم كند كه در آيه 33 كاملا معلوم مى شود كه آن زنان هم بدرد زليخا مبتلا و محكوم شدند .

در روايت آمده كه زليخا به هر يكى يك ترنجى و كاردى داد و گفت چون يوسف آمد شما هر يك قسمتى از ترنج را ببريد و به او بدهيد ، چون يوسف به مجلس زنان وارد شد همه آنها محو جمال او شدند و مدهوش شدند و دستهاى خود را به جاى ترنج بريدند .

بعضى گفته اند : زنان 40 نفر بودند كه 9 زن مردند و بعضى از ايشان دست خود را جدا كردند و چون به خود آمدند دست هاى خود را بريده ديدند . و الله اعلم للّه (52)

اكنون كه شما هم براى معشوق من دل از دست داده ايد و طبعا نبايد مرا نظير گذشته ها سرزنش نمائيد مى گويم : من بودم كه گوى سبقت را از همگان ربودم و خواستم يوسف را اغفال كنم و كام دل از او بگيرم ولى متاءسفانه او دست از عصمت و پاكدامنى بر نداشت و مراد مرا حاصل نكرد و لقد راودته عن نفسه فاستعصم (53) يقينا اگر آنچه را كه من به غلام كنعانى امر مى كنم و مى گويم : مرا به وصال خود برساند انجام ندهد به دو نوع مجازات مبتلا خواهد شد :

1- اينكه حتما بايد زندانى شود .

2- اينكه قطعا بايد از نظر جاه و مقام از افراد حقير و كوچك به شمار رود .

و لئن لم يفعل ما آمروه ليسجنن و ليكونا من الصاغرين . (54)

آرزوى زيارت و كامجوئى خويشتن آگاه نمودند .

قول ديگرى است ، هنگامى كه زنان يوسف را ديدند از زليخا اجازه خواستند : هر يك از آنان با يوسف خلوت كند و يوسف را براى كامجوئى زليخا دعوت نمايد ولى زليخا اين اجازه را به هر يك از ايشان مى داد ، او مى رفت و يوسف را براى كامجوئى خويشتن دعوت مى كرد و لذا حضرت يوسف مى گويد يدعوننى اين زنان عموما مرا دعوت مى كنند .

چون يوسف عليه السلام اولا بحسب ظاهرا غلام زر خريد عزيز مصر و زليخا و ظاهرا محكوم به حكم آنان بود ثانيا از مكر و حيله و اتهامات زليخا در امان نبود ، لذا از خداى توانا استمداد كرد و گفت : پروردگارا ! اگر تو نيرنگ اين زنان را از من دور نسازى بيم آن مى رود كه دامن من از خوف غلام زر خريد بودنم و از ترس اتهامات و اجبار آن به اين زنا آلوده گردد و يكى از صدها خطر و عيب اين آلودگى اين است كه در رديف افراد جاهل به شمار آيم و الا تصرف عنى كيدهن اصب اليهن و اكن من الجاهلين . (55)

چرا كه انسان عاقل و عالم هيچ گاه لذت و نعمتهاى دائمى عالم آخرت را حتى به لذت هاى مشروع عالم دنيا نخواهد داد تا چه رسد به لذت هاى نامشروع و فانى دنيا .

به هنگام گرفتارى در چنگال مشكلات در مواقعى كه حوادث پاى انسان را به لب پرتگاه ها مى كشاند تنها بايد به خدا پناه برد و از او استمدا جست .

رسول خدا صلى الله

عليه و آله و سلم فرمودند : هفت گروهند كه خدا آنها را در سايه عرش خود قرار مى دهد آن روزى كه سايه اى جز سايه او نيست .

1- پيشواى عادل

2- جوانى كه از آغاز عمر در بندگى خدا پرورش يافته است .

3- كسى كه قلب او به مسجد و مركز عبادت خدا پيوند دارد ، و هنگامى كه از آن خارج مى شود در فكر آن است تا به آن باز گردند .

4- افرادى كه در طريق اطاعت فرمان خدا متحدا كار مى كنند و به هنگام جدا شدن از يكديگر نيز رشته اتحاد معنوى آنها همچنان بر قرار است .

5- كسى كه به هنگام شنيدن نام پروردگار به خاطر احساس مسئوليت يا ترس از گناهان قطره اشك از چشمان او سرازير مى شود .

6- مردى كه زن زيبا و صاحب جمالى او را به سوى خويش دعوت كند او بگويد من از خدا مى ترسم كه شاهد داستان ما است .

7- كسى كه كمك به نيازمندان مى كند و صدقه خود را مخفى مى دهد ، آن چنان كه دست چپ از صدقه اى كه با دست راست داده با خبر نشود . (56)

و هم راه حل مشكل آنها را مى داند .

نوشته اند كه بعد از نااميدى زنان به كامجوئى از يوسف به زليخا گفتند كه صلاح و كار اينست كه يوسف را دو يا سه روزى به زندان بيندازى كه به سبب رياضت و سختى رام شود و قدر راحتى و اين همه نعمت را بداند و سر تسليم به فرمان تو گذارد . /font>

چه كوره ساز زندان را بر او گرم بود زانكوره گردد آهنش نرم

زليخا سخنان آنها را قبول كرد و نزد عزيز مصر آمد و گفت از اين غلام بدنام شده ام و طبع من از او نفرت دارد و صلاح آنست كه او را به قيد و بند و زنجير گرفتار كينم و به زندان بيندازى تا مردم گمان كنند كه او گناه كار است و من از ملامت مردم راحت شوم ، عزيز مصر سخن او را قبول كرد و حكم كرد كه او را به زندان اندازند .

كه قرآن در آيه 35 سوره يوسف مى فرمايد بعد از آنكه علائم و نشانه هاى پاكدامنى و بى گناهى يوسف عليه السلام براى عزيز مصر و زليخا و دار و دسته ايشان واضح و آشكار گرديد اينطور تصويب شد كه بايد عزيز مصر حتما يوسف را تا يك مدت معلومى زندانى نمايد . (57)

يوسف انداخت گفت : اى ملكه ، اين پسر طاقت بند محكم و قدرت و نيروى زندان ندارد .

زليخا بر سر او فرياد كشيد و گفت : تو بر زندانيان رحم مى كنى .

آهنگر قيد و بند ساخت و به دست و پاى يوسف زدند و زليخا دستور داد كه او را بر شترى سوار كردند و در بازار مصر گردانيدند و منادى صدا زد ، هر كس در حرم و بارگاه عزيز اراده خيانت كند سزاى او اينست .

زليخا جامه مندرس پوشيد تا مجهول و نامعلوم باشد و بر سر راه يوسف ايستاد تا ببيند يوسف چه مى كند ، دست بر گردن يوسف بستند و زنجير و بند گران بر پاى او نهاده ناگهان يوسف ناله اى زد و گفت : الهى تو از سر كار آگاهى و از غم پدر با ناله و افغانم و از جفاى برادران در غربت سرگردانم و با وجود اين گرفتار به بند و زندانم جز استعانت و يارى به حضرت تو چاره اى نمى بينم .

جبرئيل عليه السلام آمد و گفت : اى يوسف از بند و زنجير غم مخور .

سلسله بندى است شيران را به گردن زيور است

مبادا از تنگ نائى زندان انديشه كنى و از جفاى قيد اندوهگين شوى كه وارد شدن به زواياى زندان براى تو رياض خلد باغ بهشت است .

جبرئيل فرمود : اى يوسف زليخا بر سر راه نشسته تا نگاه كند چگونه جزع خواهى كرد و چه كسى را براى نجات شفيع خواهى آورد ، اى يوسف مبادا روى خود ترش كنى و خم به ابرو كنى و سر بالا

كن و خندان باش و تبسم كن ، مبادا بدانى كه تو را از گلستان به زندان مى برند تا مكن آن زندان را بر تو گلستان كنم .

چون يوسف را به طرف بازار بردند حدود صد هزار نفر مرد و زن نظاره گر حال يوسف بودند ، يكى مى گفت كه مظلوم است و بى چاره ، ديگرى مى گفت محروم است و آواره ، يكى نعره مى زد كه آه از دست اين غريب كنعانى و ديگرى ناله مى كرد كه حيف از اين اسير زندانى ، گاهى كسى فرياد مى زد كه اين چه بى رحمى و دل سنگى است .

بعضى مى گفتند كه حوران زيبا روى براى به آغوش گرفتنش در حسرتند ، و هر كس كه چشمش بر جمال يوسف افتاد فى الحال ديوانه و آشفته عشق او مى گشت .

روايت شده كه چون يوسف مقابل زليخا رسيد منادى و جارچى صدا زد اين غلامى است كنعانى كه عزيز مصر بر او غضب كرده .

جبرئيل آمد و گفت : اى يوسف جواب منادى را بده و بگو اين خارى بهتر است از غضب رحمان و اين نافرمانى از معصيت خدا و رسيدن به آتش سوزان و پوشيدن لباس جهنم بهتر است تا ما با كمال قدرت صداى تو را به گوش زليخا برسانيم و چون زليخا صداى يوسف را شنيد به خود پيچيد و ناراحت به خانه برگشت و به زندانبان دستور داد او را به زندانى تاريك و تنگ جاى دهيد و از آب و نان بر او سختگيرى كنيد ، پس يوسف را به زندان بردند . (58)

زندانى شدن من گرديد !

گفته اند : حضرت يوسف عليه السلام به خدا شكايت كرد و گفت : براى چه من مستوجب زندان شوم ؟

خداوند به او وحى كرد :

خودت زندان را انتخاب كردى و گفتى : پروردگارا زندان براى من از اين دعوتى كه اين زنان از من مى كنند محبوب تر است . اى يوسف ! چرا نگقتى خدايا ! عافيت از اين دعوتى كه اين زنان از من مى كنند برايم بهتر مى باشد . (60)

.

5- حضرت على ابن الحسين عليه السلام مدت 20 سال يا چهل سال بر پدر بزرگوارش گريه مى كرد ، هيچ گاه طعامى جلو آن حضرت نهاده نمى شد مگر اينكه اشك مى ريخت ، كار به جائى رسيده بود كه غلام آن بزرگوار به آن حضرت مى گفت : يا بن رسول الله من مى ترسم كه تو خود را از گريه هلاك نمائى !

امام عليه السلام در جوابش فرمود : جز اين نيست كه من غم و اندوه خود را به شكايت مى كنم ، من چيزهائى از خدا مى دانم كه شما نمى دانيد ، من هيچ گاه به ياد قتلگاه فرزندان فاطمه نمى آيم مگر اينكه گريه راه گلويم را مسدود مى نمايد .

در روايت ديگر آمده كه امام سجاد عليه السلام به غلام خود فرمودند : يعقوب پيامبر بود ، پسر پيغمبر بود ، خداوند دوازده پسر به او عطا فرمود ، يكى از آنها از پيش چشمش پنهان بود ، آنقدر گريه كرد كه چشمش نابينا و كمرش خميده شد و موى سرش سفيد شد و حال آنكه پسرش زنده بود .

اما من پدر و برادرم را هفده نفر از خويشانم را ديدم همه كشته شده روى خاك افتادند ، چگونه گريه ام كم شود و حزنم برطرف گردد . (61)

آنها را بسيار دلدارى داد كه زندانيان گفتند رحمت خدا بر تو باد ، تو چه زيباروئى و نيكو خو فمن انت ، اى جوان تو كيستى ؟

حضرت فرمود : من يوسف فرزند يعقوب فرزند اسحاق و فرزند ابراهيم خليل هستم .

حضرت يوسف عليه السلام متعهد حال زندانيان بود و تفقد احوال هر يك را بجا مى آورد و بعيادت بيماران مى رفت و معالجه مى فرمود و لباسهاى آنان را مى دوخت و دل جوئى مى داد . (62)

بينيم ، لذا تقاضا مى كنيم ما را از تعبير و تاويل خوابمان آگاه نمائى .

حضرت يوسف عليه السلام قبل از اينكه به تعبير خواب آن دو جوان بپردازد ، ايشان را اولا به توسعه علم تعبير خواب كه خدا به آن بزرگوار تعليم داده بود متوجه ساخت و ثانيا آنان را از بيزار بودنش از افراد بى ايمان آگاه كرد و در مرحله سوم خواب ايشان را تعبير نمود چنانكه در آيات آينده خواهد آمد .

منظور حضرت يوسف اين بود كه قبل از تعبير خوابشان حجت يكتاپرستى را به آنان تمام كند ، اما قسمتى از توسعه علم تعبير خواب آن بزرگوار اين بود كه فرمود : قبل از اينكه آن طعام و غذائى كه در بيدارى يا در خواب ، رزق و روزى شما شده باشد و به شما برسد من شما را از تعبير و تاويل و سرانجام آن آگاه مى نمايم و خبر غيبى آن را به شما مى دهم اين اخبار غيبى و تعبير خوابى كه براى شما گفتم از ناحيه من نيست بلكه همه اينها را پروردگارم به من تعليم داده .

قال لا ياتيكما طعام ترزقانه الا نباءتكما بتاءويله قبل ان ياتيكما ، ذلكما مما علمتى ربى . . . .

سبب اينكه پروردگارم يك چنين علم و دانش و نعمت هائى را به من عطا كرده اين است كه من دين و آئين آن افرادى را ترك نموده ام كه به خدا ايمان نياورده و نمى آورند و نسبت به عالم آخرت و روز كيفر ، كيفر ورزيده و مى ورزند .

. . . انى تركت ملة قوم لا

يؤ منون بالله و هم بالاخرة هم كافرون . (65)

و من به اين جهت به يك چنين علم و دانشى دست يافته ام و به يك چنين مقامى نائل شده ام ؛

اولا : از دين و آئين كفار بيزارم .

ثانيا : پيرو دين و آئين پدرانم نظير ابراهيم و اسحاق و يعقوب شده ام .

ثالثا : براى ما خاندان زيبنده نيست كه براى خدا شريك قرار دهيم ، چرا كه آباء و اجدادى ما عموما از پيامبران و يكتاپرستان و مورد تصديق مؤ منين و مؤ منات و موجب هدايت افراد لايق بوده اند ، پس چگونه جا دارد : ما با اين سوابق درخشانى كه داريم بدين و آئين بت پرستان درآئيم ولى اكثر آنان از اين موقعيت برخوردار نمى شوند و خدا را در قبال يك چنين موهبت و نعمتى سپاسگذارى نمى كنند . (66)

و اتبعت ملة آبائى ابراهيم و اسحاق و يعقوب ما كان لنا اءن نشرك بالله من شى ء ذلك من فضل الله علينا و على الناس و لكن اكثر الناس لا يشكرون . (67)

آيا جز اين است كه اين پراكندگى و تفرقه و نفاق شما كه از شرك و بت پرستى و ارباب متفرقون سرچشمه مى گيرد ، سبب شده كه طاغوتهاى ستمگر بر شما غلبه كنند چرا شما زير پرچم توحيد جمع نمى شويد و به دامن پرستش الله ، واحد قهار دست نمى زنيد تا بتوانيد اين خودكامگان ستمگر را كه شما را بى گناه و به مجرد اتهام به زندان مى افكنند از جامعه خود برانيد .

سپس فرمود : اين معبودهائى كه غير از خدا براى خود ساخته ايد چيزى جز يك مشت اسمهاى بى مسمى كه شما و پدرانتان آنها را درست كرده نيست ما تعبدون من دونه الا اسماء سميتوها انتم و آباؤ كم اينها امورى است كه خداوند دليل و مدركى براى آن نازل نفرموده بلكه ساخته و پرداخته مغزهاى ناتوان شما است ما انزل الله بها من سلطان .

بدانيد حكومت جز براى خدا نيست و به همين دليل شما نبايد در برابر اين بتها و طاغوتها و فراعنه سر تعظيم فرود آوريد ان الحكم الا لله .

و باز براى تاءكيد بيشتر فرمود : خداوند فرمان داده جز او را نپرستيد امر ان لاتعبدوا الا اياه اين است آئين و دين پا بر جا و مستقيم كه هيچ گونه انحرافى در آن راه ندارد ذلك الدين القيم يعنى توحيد در تمام ابعادش ، در عبادت ، در حكومت ، در جامعه ، در فرهنگ و در همه چيز آئين مستقيم و پابر جاى الهى است . ولى چه مى توان كرد ، بيشتر مردم آگاهى ندارند و به خاطر اين عدم آگاهى

در بيراهه هاى شرك سرگردان مى شوند و به حكومت غير الله تن در مى دهند و چه زجرها و زندانها و بدبختى ها كه از اين رهگذر دامنشان را مى گيرد للّه للّه و لكن اكثر الناس لا يعلمون . (68)

كه اين خبر ناگوار را شنيد در مقام تكذيب گفتار خود بر آمد و گفت : من دروغ گفتم ، چنين خوابى نديده بودم ، شوخى كردم ، به گمان اينكه اگر خواب خود را تكذيب كند اين سرنوشت دگرگون خواهد شد ، لذا يوسف به دنبال اين سخن فرمود : آنچه درباره آن از من نظر خواهى و استفتاء كرديد تغيير ناپذير است .

قضى الامر الذى فيه تستفتيان .

در حديث نبوى آمده : خواب تا تعبير نشده بر پر مرغى بسته شده و تعبيرش واقع مى شود و خواب جزئى از چهل و شش جزء پيامبرى است و بايد خوابى كه مى بينى جز با صاحبان راى بازگو نشود .

و هم چنين روايت شده : چون سه روز از اين تعبير گذشت اطرافيان شاه آنها را از زندان بيرون بردند . (69)

اول تا طبقه هفتم زمين براى يوسف نمايان گشت ، جبرئيل فرمود : نگاه كن ، چون يوسف عليه السلام نظر كرد ديد سنگ بزرگى است آن سنگ شكافته شد در ميان آن سنگ كرمى بيرون آمد و برگى سبز در دهان گرفته به سخن در آمد و خطاب به يوسف عليه السلام گفت : يا طاهر الطاهرين ، يقرئك السلام رب العالمين و يقول اما استحييت منى اذا استقمت برب العالمين فو عزتى و جلالى لا لبثنك فى السجن بضع سنين .

گفت : اى پاكيزترين پاكيزگان ، پروردگار عالميان به تو سلام مى رساند و مى گويد شرم نداشتى از من كه از پادشاه آدميان يارى بجوئى به عزت و جلال من به خاطر اين كار ، تو را تا هفت سال در اين زندان نگه مى دارم . والله اعلم

در روايت ديگر آمده : چون يوسف چشمش به كرم افتاد جبرئيل فرمود : رازق اين كرم كيست ؟ يوسف فرمود : خدا ، جبرئيل فرمود : خداوند مى فرمايد من از اين كرم كه در دل سنگ در قعر زمين است غافل نيستم تو گمان كردى من تو را فراموش مى كنم كه به آن جوان گفتى اذكرنى عند ربك نزد پادشاه از من ياد آورى بكن ، گفته شد كه يوسف شبانه روز گريه كرد . (71)

من .

چه كسى قافله را به سراغ تو فرستاد ، تا از چاه نكاتت دهند ؟

گفت : پروردگار من .

چه كسى سنگ را كه از فراز چاه افكند بودند از تو دور كرد ؟

گفت : پروردگار من .

چه كسى تو را از چاه رهائى بخشيد ؟

گفت : پروردگار من .

چه كسى مكر و حيله زنان مصر را زا تو دور ساخت ؟

گفت : پروردگار من .

در اينجا جبرئيل چنين گفت : پروردگارت مى گويد چه چيز سبب شد كه حاجتت را به نزد مخلوق بردى ، و نزد من نياوردى ؟ و به همين جهت بايد چند سال در زندان بمانى !

- ذكر اين نكته نيز لازم است كه درباره سالهاى زندان حضرت يوسف عليه السلام گفتگو است ولى مشهور اين است كه مجموع زندان يوسف عليه السلام هفت سال بوده ولى بعضى گفته اند قبل از ماجراى خواب زندانيان پنج سال در زندان بود و بعد از آن هم هفت سال ادامه يافت . سال هاى پر رنج و زحمت اما از نظر ارشاد و سازندگى پربار و پر بركت . (72)

تعبيركنندگان خواب و اطرافيان خود را حاضر ساخت و چنين گفت : من در خواب ديدم كه هفت گاو لاغر به هفت گاو چاق حمله كردند و آنها را مى خورند و نيز هفت خوشه سبز و هفت خوشه خشكيده را ديدم كه خشكيده ها بر گرد سبزها پيچيدند و آنها را از ميان بردند ، سپس رو كرد به آنها و گفت : اى جمعيت اشراف درباره خواب من نظر دهيد ، اگر قادر به تعبير خواب هستيد ولى اطرافيان شاه بلافاصله گفتند : اينها خوابهاى پريشان است و ما به تعبير اينگونه خوابهاى پريشان آشنا نيستيم ، اما ساقى شاه كه سال ها قبل از زندان آزاد شده بود بياد خاطره زندان و تعبير خواب يوسف افتاد ، رو به سلطان و اطرافيان كرد و چنين گفت من مى توانم شما را از تعبير اين خواب خبر دهم ، مرا به سراغ استاد ماهر اين كار كه در گوشه زندان است بفرستيد تا خبر صحيح دست اول را براى شما بياورم .

ساقى به زندان آمد و به سراغ دوست قديمى خود يوسف آمد ، همان دوستى كه در حق او بى وفائى فراوان كرده بود ، اما شايد مى دانست بزرگوارى يوسف مانع از آن نخواهد شد كه سر گله باز كند .

رو به يوسف كرد و چنين گفت : يوسف تو اى مرد بسيار راستگو ، درباره اين خواب چه مى گوئى كه كسى در خواب ديده است كه هفت گاو لاغر هفت گاو چاق را مى خورند ، و هفت خوشه سبز هفت خوشه خشكيده كه دومى بر اولى پيچيده و

آن را نابود كرده است شايد من به سوى اين مردم باز گردم ، باشد كه آنها از اسرار اين خواب آگاه شوند .

كلمه الناس ممكن است اشاره به اين باشد كه خواب شاه به عنوان يك حادثه مهم روز ، به وسيله اطرافيان متملق ، در بين مردم پخش شده بود ، و اين نگرانى را از دربار به ميان توده كشانده بودند . (73)

سر بگذاريد ، ديگر خطرى شما را تهديد نمى كند ، زيرا بعد از آن سالى فرا مى رسد پر باران كه مردم موهبت آسمانى بهره مند مى شوند ، نه تنها كار زراعت و دانه هاى غذائى خوب مى شود بلكه علاوه بر آن دانه هاى روغنى و ميوه هائى كه مردم آن ها را مى فشارند و از عصاره آن استفاده هاى مختلف مى كنند نيز فراوان خواهد بود . (74)

عليه السلام نيز از چنين علمى در حد عالى برخورداربود كه در واقع يك اعجاز براى او محسوب مى شد . مگر نه اين است كه معجزه هر پيامبرىبايد از پيشرفته ترين دانشهاى زمان باشد ؟ تا به هنگام عاجز ماندن علماى عصر ازمقابله با آن يقين حاصل شود كه اين علم سرچشمه الهى دارد نه انسانى . (75)

كشور برنامه ريزى مى كرد و يك طرح چند ماده اى حداقل پانزده ساله به آنها ارائه داد و چنانكه خواهيم ديد اين تعبير تواءم با راهنمائى و طراحى براى آينده شاه جبار و اطرافيان او را تكان داد و موجب شد كه هم مردم مصر از قحطى كشنده نجات يابند و هم يوسف از زندان و هم حكومت از دست خودكامگان ! (76)

بپرسى آن زنانى كه در قصر عزيز مصر وزير تو دستهاى خود را بريدند به چه دليل بود .

يوسف عليه السلام نمى خواست به سادگى از زندان آزاد شود و ننگ عفو شاه را بپذيرد او نمى خواست پس از آزادى به صورت يك مجرم يا لااقل يك متهم كه مشمول عفو شاه شده است زندگى كند .

او مى خواست نخست درباره علت زندانى شدنش تحقيق شود و بى گناهى و پاكدامنيش كاملا به ثبوت رسد ، و پس از تبرئه سربلند آزاد گردد و در ضمن آلودگى سازمان حكومت مصر را نيز ثابت كند كه در دربار وزيرش چه مى گذرد ؟

آرى او به شرف و حيثيت خود بيش از آزادى اهميت مى داد و اين است راه آزادگان .

جالب اينكه يوسف عليه السلام در اين جمله از كلام خود آنقدر بزرگوارى نشان داد كه حتى حاضر نشد نامى از همسر عزيز مصر ببرد كه عامل اصلى اتهام و زندان او بود تنها به صورت كلى به گروهى از زنان مصر كه در اين ماجرا دخالت داشتند اشاره كرد .

سپس حضرت يوسف فرمود : اگر توده مردم مصر و حتى دستگاه سلطنت ندانند نقشه زندانى شدن من چگونه بوسيله چه كسانى طرح شد ، اما پروردگار من از نيرنگ و نقشه آنها آگاه است ان ربى بكيدهن عليم . (77)

را به وضع زندانيان ، و حمايت از آنها معطوف داشت ، دستور داد كه بر سر در زندان بنويسند : هذا قبور الاحياء و بيت الاحزان ، و تجربة الاصدقاء و شماتة الاعداء : اينجا قبر زندگان ، خانه اندوه ها ، آزمايشگاه دوستان و سرزنش گاه دشمنان است .

و با اين دعا علاقه خويش را به آنها نشان داد :

اللهم اعطف عليهم بقلوب الاخيار ، و لاتعم عليهم الاخبار : بار الها ! دل هاى بندگان نيكت را به آنها متوجه ساز و خبرها را از آنها مپوشان .

و وقتى كه به قصر پادشاه رسيد گفت : حسبى ربى من دنياى و آخرتى و حسبى ربى من خلقه ، عز و جاره و جل ثنائه و تقدست اسمائه و لا اله غيره .

و چون چشم يوسف عليه السلام به شاه افتاد گفت :

اللهم انى اسئلك بخيرك و اعوذبك من شره و شر غيره .

اين دعا مربوط به داستان 72 مى شود كه به مناسبت اين داستان اينجا ذكر نموديم . (78)

را آشكار كنيد ، آيا هيچ عيب و تقصير و گناهى در او سراغ داريد ؟ !

در اينجا وجدانهاى خفته آنها يك مرتبه در برابر اين سوال بيدار شد و همگى متفقا به پاكى يوسف گواهى دادند و گفتند : منزه است خداوند ما هيچ عيب و گناهى در يوسف سراغ نداريم قلن حاش لله ما علمنا عليه من سوء .

همسر عزيز مصر كه در اينجا حاضر بود و به دقت به سخنان سلطان و زنان مصر گوش مى داد بى آنكه كسى سوالى از او كند قدرت سكوت در خود نديد .

احساس كرد موقع آن فرا رسيده است و سالها شرمندگى وجدان را با شهادت قاطعش به پاكى يوسف و گنهكارى خويش جبران كند ، به خصوص اينكه او بزرگوارى بى نظير يوسف را از پيامى كه براى شاه فرستاده بود درك كرد كه در پيامش كمترين سخنى از وى به ميان نياورده و تنها از زنان مصر به طور سربسته سخن گفته است يك مرتبه گوئى انفجارى در درونش رخ داد فرياد زد : الان حق آشكار شده ، من پيشنهاد كامجوئى به او كردم او راستگو است و من اگر سخنى درباره او گفتم دروغ بوده است . (79) قالت امراة العزيز الان حصحص الحق انا راودته عن نفسه و انه لمن الصادقين . (80)

ام فهميده ام خداوند نيرنگ و كيد خائنان را هدايت نمى كند و ان الله لايهدى كيد الخائنين .

در حقيقت او براى اعتراف صريحش به پاكى يوسف و گنهكارى خويش دو دليل اقامه مى كند ، نخست اينكه :

1- وجدانش و احتمالا بقاياى علاقه اش به يوسف ! - به او اجازه نمى دهد كه بيش از اين حق را بپوشاند و در غياب او نسبت به اين جوان پاكدامن خيانت كند .

2- ديگر اينكه با گذشت زمان و ديدن درسهاى عبرت اين حقيقت براى او آشكار شده است كه خداوند حامى پاكان و نيكان است و هرگز از خائنان حمايت نمى كند ، به همين دليل پرده هاى زندگى رويائى دربار كم كم از جلو چشمان او كنار مى رود و حقيقت زندگى را لمس مى كند و مخصوصا با شكست در عشق كه ضربه اى بر غرور و شخصيت افسانه اى او وارد كرد و چشم واقع بينش بازتر شد و با اين حال تعجبى نيست كه چنان اعتراف صريحى بكند .

باز ادامه داد من هرگز نفس سركش خويش را تبرئه نمى كنم چرا كه مى دانم اين نفس اماره ما را به بديها فرمان مى دهد مگر آنچه پروردگارم رحم كند و با حفظ و كمك او مصون نمانيم و ما ابرء نفسى ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربى ان ربى غفور رحيم در هر حال در برابر اين گناه از او اميد عفو و بخشش دارم چرا كه پروردگارم غفور و رحيم است گروهى از مفسران به دلائلى دو آيه اخير را سخن يوسف دانسته اند . (81)

ها هميشه شكست نيست بلكه در بسيارى از مواقع ظاهرا شكست است اما در باطن يك نوع پيروزى معنوى به حساب مى آيد ، اينها همان شكستهائى است كه سبب بيدارى انسان مى گردد و پرده هاى غرور و غفلت را مى درد و نقطه عطفى در زندگى انسان محسوب مى شود .

همسر عزيز مصر هرچند در كار خود گرفتار بدترين شكستها شد ولى اين شكست در مسير گناه باعث تنبيه او گرديد .

وجدان خفته اش بيدار شد و از كردار ناهنجار خود پشيمان گشت و روى به درگاه خدا آورد داستانى كه در احاديث درباره ملاقاتش با يوسف پس از آنكه يوسف عزيز مصر شد نقل شده نيز شاهد اين مدعا است زيرا رو به سوى او كرد و گفت :

الحمدلله الذى جعل العبيد ملوكا بطاعته و جعل الملوك عبيدا بمعصيتة .

حمد خداى را كه بردگان را به خاطر اطاعت فرمانش ملوك ساخت و ملوك را به خاطر گناه برده گردانيد و در پايان همين حديث مى خوانيم كه يوسف سرانجام با او ازدواج كرد . (82)

از حيث حسن و خلق و سخا از من بهتر و بالاتر است .

زليخا گفت : راست گفتى .

يوسف گفت : از كجا دانستى كه من راست گفتم و حال آنكه او را نديده اى ؟

زليخا گفت : وقتى كه تو اسمش را بردى محبت او در دل من قرار گرفت .

خداوند به يوسف وحى كرد كه زليخا راست مى گويد ، من هم او را دوست داشتم به جهت دوستى حبيبم محمد صلى الله عليه و آله و سلم .

به يوسف خطاب شد به زليخا بگو چون ايمان به پيامبر من آوردى هر چه مى خواهى به تو عطا مى كنم .

زليخا گفت : من سه حاجت دارم .

1- جوانى به من برگردد .

2- اى يوسف تو شوهر من شوى .

3- در بهشت با تو باشم .

خداوند هر سه حاجت او را روا كرد ، جبرئيل بال خود را به بدن او كشيد و دوباره جوان شد و يوسف او را عقد كرد ، در بهشت هم با يوسف است . (83)

خدا من تو را وقتى دوست داشتم كه خداى تو را نشناخته بودم ، اما چون او را شناختم همه محبتها را از دل خود بيرون كردم و ديگرى را بر او اختيار نمى كنم . (84)

گرديد !

حضرت يوسف به شاه فرمود : بر تو لازم است كه در اين سالها كشت و زرع و كشاورزى را فوق العاده توسعه دهى ، و انبارهاى فراوانى براى ذخيره نمودن ارزاق و خوراكى بسازى .

بعدا مردم از هر طرف رو بسوى تو خواهند آورد و تو به اين وسيله صاحب گنج و ثروت هائى خواهى شد كه كسى نشده باشد .

پادشاه گفت : كيست كه اين كارها را براى من انجام دهد ؟

يوسف عليه السلام فرمود : مرا بر خزانه هاى ارزاق كشور و زمين مصر منصوب كن چه كن آنكه من از هر نظر هم بر حفظ و حراست آنها قدرت دارم و هم اين كه از هر لحاظ به توزيع و تقسيم آنها علم و آگاهى دارم .

يعنى هم متعهدم و هم متخصص هستم . (85) انى حفيظ عليم .

آرى اين مائيم كه مى توانيم هر كسى را عزيز و قدرتمند ، يا ذليل و خوار نمائيم ، نه ديگران .

آرى ما رحمت و نعمت خود را به هر كسى كه شايستگى داشته باشد مى رسانيم و هيچ كسى نمى تواند از آن جلوگيرى نمايد . همانطور كه بدخواهان يوسف نتوانستند از آن همه نعمت هائى كه ما به وى عطا كرديم جلوگيرى كنند ، آرى نيكوكارى يوسف بود كه باعث شد اين همه نعمت و رحمت ها نصيب او شود و ما اجر و پاداش دنيوى افراد نيكوكار را ضايع نمى كنيم .

و كذلك مكنا ليوسف فى الارض يتبؤ ا منها حيث يشاء ، نصيب برحمتنا من نشاء و لانضيع اجرالمحسنين .

و اين موضوع اختصاص به يوسف ندارد ، بلكه عموميت دارد ، يعنى هر كس كه نيكوكار باشد پاداش او نزد خدا محفوظ خواهد بود ، اينها همه آنچه گفته شد اجر و پاداش دنيوى يوسف بود ، اجر و پاداش اخروى او و عموم افراد نيكوكار آن است :

و لاجر الاخرة خير للذين آمنو و كانوا تقون .

يعنى بخدا سوگند كه پاداش اخروى اينگونه افراد از قبيل يوسف و امثال او كه ايمان آوردند و بياورند و پرهيزكار بوده و باشند به مراتب از اجر دنيوى آنان بهتر خواهد بود . (86)

عليه السلام به زليخا افتاد به او فرمود : چه باعث شد كه من تو را به اين روز مى بينم ؟ !

زليخا در پاسخ آن بزرگوار گفت :

سبحان من جعل الملوك بمعصيته عبيدا و جعل العبيد بطاعته ملوكا .

يعنى پاك و منزه است آن خدائى كه پادشاهان را به علت نافرمانى از خداوند بردگانى قرار مى دهد و بردگان را بوسيله فرمانبرداريشان از خداوند پادشاهانى مقرر مى كند .

گفته اند :

چون پادشاه مصر شخصى كافر و گنهكار بوده ، لذا خداى توانا او را مطيع و عبد يوسف قرار داد و يوسف را به حسب ظاهر غلامى زر خريد و مطيع خدا بود به مقام پادشاهى نائل نمود . (87)

هفت سال قحطى خواهد آمد ، و اگر براى نجات مردم پيش بينى نمى شد مردم مى مردند ، و اين مشكل جز بدست تواناى يوسف كه از هر نظر براى اين كار زيبنده بود حل نمى شد ، پس بنابراين : يوسف عليه السلام بر خود واجب مى دانست كه مقدمات نجات مردم را فراهم آورد ، تا نابود نشوند - اضافه بر اين كه در صورت امكان واجب است كه جانشين كافر گردد .

3- اينكه قرائنى در كار بود كه پادشاه مصر به يوسف نياز و احتياج داشت و او مى خواست كه زمام امور مملكتى به دست مبارك يوسف سپرده شود از جمله در آيه 54 خوانديم كه پادشاه گفت : يوسف را براى من بياوريد تا او را برگزينم ، و بعدا به يوسف گفت : تو نزد ما فرمانروا مى باشى و نيز مضمون آيه 56 را خوانديم كه خدا مى فرمايد : ما خواستيم كه يك چنين قدرتى به يوسف عطا كنيم .

4- اينكه اين سخن اختصاص به حضرت يوسف نداشت ، بلكه حضرت سليمان عليه السلام هم نظير يك چنين سخنى فرمود و از خدا خواهان يك نوع قدرت و سلطنتى شد كه بعد از آن بزرگوار براى ديگرى سزاوار و شايسته نباشد ، گواه بر اين موضوع قسمتى از آيه 34 سوره ص است كه از قول آن حضرت مى فرمايد هب لى ملكا لاينبغى لاحد من بعدى .

يعنى پروردگارا ! يك مقام پادشاهى به من عطا كن كه بعد از من براى احدى سزاوار نباشد ، و شكى نيست كه آن بزرگوار پس از نائل شدن

به آن مقام ، حق آن را آنطور كه بايد و شايد اداء نمود . (88)

شد جواهرات و زيورآلات خود را به نزد يوسف آورده و در مقابل آنها از وى آذوقه گرفتند ، تا جائى كه ديگر زيورآلاتى بجا نماند ، جز آنكه همه در ملك يوسف در آمده بود ، و در سال سوم در برابر چهارپايان و مواشى آذوقه به مردم فروخت تا آنجا كه ديگر حيوانى نماند جز آنكه ملك يوسف شده بود ، و در سال چهارم هر چه غلام و كنيز و برده داشتند همه را به يوسف فروختند و آذوقه گرفته و خوردند تا جائى كه ديگر در مصر غلام و كنيزى نماند كه ملك يوسف نباشد ، و سال پنجم خانه و املاك خود را به يوسف دادند و آذوقه خريدند تا آنجا كه در مصر و اطراف آن خانه و باغى نماند مگر آنكه همگى ملك يوسف شده بود و سال ششم مزارع و آبها را به يوسف داده و با آذوقه مبادله كردند ، و ديگر مزرعه و آبى نبود كه ملك و مملكت يوسف نباشد و سال هفتم خودشان را به يوسف فروختند و آذوقه خريدند و ديگر برده و آزادى نبود كه ملك يوسف نباشد و بدين ترتيب هر انسان آزاد و برده اى با هر چه داشتند همه در ملك يوسف در آمده بود ، و مردم گفتند : تا كنون نديده و نشنيده ايم كه خداوند چنين ملكى به پادشاهى عنايت كرده باشد و چنين علم و حكمت و تدبيرى به كسى داده باشد . (90)

بود ، يوسف عليه السلام به پادشاه مصر فرمود : در اين نعمت و سلطنتى كه خدا به من در مملكت مصر عنايت كرده چه نظرى دارى ؟ راءى خود را در اين باره بگو كه من در كارشان نظرى جز خير و اصلاح نداشته ام و آنها را از بلا نجات ندادم كه خود بلائى بر آنها باشم و اين لطف خدا بود كه آنها را به دست من نجات داد ؟

شاه گفت : هر چه خودت صلاح مى دانى دربارشان انجام ده و راءى من همان راءى تو است !

يوسف عليه السلام فرمود : من خدا را گواه مى گيرم و تو نيز شاهد باش كه من همه مردم مصر را آزاد كردم ، و اموال و غلام و كنيزشان را به آنها باز گرداندم و حالا پادشاهى و فرمانروائى تو را نيز بخودت وا مى گذارم مشروط بر اينكه به سيره من رفتار كنى ، و جز بر طبق حكم من حكم نكنى .

شاه گفت : اين كمال افتخار و سربلندى من است كه جز بروش و سيره تو رفتار نكنم و جز بر طبق حكم تو حكمى نكنم و اگر تو نبودى توانائى بر اين كار نداشتم و راهنماى به آن نمى شدم ، و اين سلطنت و عزت و شوكتى كه دارم از بركت تو به دست آوردم و اكنون گواهى مى دهم كه خدائى جز پروردگار يگانه نيست كه شريكى ندارد و تو فرستاده و پيغمبر او هستى و در همين منصبى كه تو را به آن منصوب داشته ام بمان كه در نزد ما همان منزلت و مقام

را دارى و امين ما هستى . (91)

تفسير قرطبى: ج 5، ص 373.

(29). منهج الصادقين: ج 5، ص 22.

(30). تفسير جامع: ج 3، ص 323. تفسير آسان: ج 8، ص 79.

(31). منهج الصادقين: ج 5، ص 24.

(32). سوره يوسف: آيه 18. تفسير نمونه: ج 9، ص 345.

(33). تفسير البرهان: ج 2، ص 249، شماره 24. تفسير منهج الصادقين: ج 5، ص 24.

(34). منهج الصادقين: ج 5، ص 25 و 26.

(35). بحار الانوار: ج 12، ص 223. منهج الصادقين: ج 5، ص 25.

(36). منهج الصادقين: ج 5، ص 26.

(37). تفسير جامع: ج 3، ص 343.

(38). مخزن اللئالى: ص 4، بانو مجتهد امين معروف به بانوى اصفهانى.

(39). سوره يوسف: آيه 23.

(40). پندهاى جاويدان: ص 185 و سفينة البحار: به نقل از الاوائل: ص 338.

(41). جامع النورين مشهور به انسان ملا اساعيل سبزوارى.

(42). تفسير نمونه: ج 9، ص 371. تفسير نور الثقلين: ج 2، ص 419.

(43). بحار الانوار: ج 12، ص 225. تفسير البرهان: ج 2، ص 250، شماره 32.

(44). تفسير نمونه: ج 9، ص 375. وسائل االشيعه: ج 11، ص 122. كتاب چهل حديث حضرت امام خمينى رحمة الله: ص 4.

(45). تفسير آسان: ج 8، ص 95.

(46). تفسير آسان: ج 8، ص 96.

(47). سوره يوسف: آيه 27 و 28 و 29.

(48). تفسير البرهان: ج 2، ص 248، شماره 21. تفسير آسان: ج 8، ص 97.

(49). تفسير آسان: ج 8، ص 98. نور الثقلين: ج 2، ص 422. تفسير نمونه: ج 9، ص 388.

(50). تفسير آسان: ج 8، ص 103.به نقل از كتاب تفسير فتح البيان. تفسير نمونه: ج 9، ص 388.

(51). سوره يوسف: آيه 31. منهج الصادقين: ج 5، ص 37.

(52). آسان: ج 8،

ص 104.

(53). 1 و 2 - يوسف: آيه 32.

(54). 1 و 2 - يوسف: آيه 32.

(55). سوره يوسف: آيه 33.

(56). تفسير آسان: ج 8، ص 106. نمونه: ج 9، ص 401.

(57). تفسير نمونه: ج 9، ص 398 و تفسير منهج الصادقين: ج 5، ص 38.

(58). منهج الصادقين: ج 5، ص 39.

(59). تفسير آسان: ج 8، ص 111 و مفاتيح الجنان: قسمت دعاى تعقيب نماز.

(60). تفسير نور الثقلين: ج 2، ص 424 شماره 59. تفسير آسان: ج 8، ص 112 از كتاب تفسير صافى.

(61). تفسير آسان: ج 8، ص 112 از خصال شيخ صدوق. ثمرات الحياة: ج 3، ص 146.

(62). منهج الصادقين: ج 5، ص 40.

(63). سوره يوسف: آيه 36.

(64). سوه يوسف: آيه 36.

(65). سوره يوسف: آيه 37.

(66). تفسير آسان: ج 8، ص 113.

(67). سوره يوسف: آيه 38.

(68). تفسير نمونه: ج 9، ص 411. سوره يوسف: آيه 39 و 40.

(69). بحار: ج 12، ص 230. تفسير آسان: ج 8، ص 119. نور الثقلين: ج 2، ص 425، ش 59. تفسير نمونه: ج 9، ص 413. منهج الصادقين: ج 5، ص 43. سوره يوسف: آيه 40 و 41.

(70). سوره يوسف: آيه 42.

(71). بحار الانوار: ج 71، ص 150، شماره 48. منهج الصادقين: ج 5، ص 44. البرهان: ج 2، ص 254.

(72). بحار الانوار: ج 12، ص 231. نور الثقلين: ج 2، ص 426، شماره 37. مجمع البيان: ج 5، ص 235. نمونه: ج 9، ص 415. البرهان: ج 2، ص 255 و...

(73). سوره يوسف: آيه 43 و 44 و 45 و 46.

(74). سوره يوسف: آيه 47 و 48 و 49.

(75). تفسير نمونه: ج 9، ص 428.

(76). تفسير

نمونه: ج 9، ص 427 و 428.

(77). سوره يوسف: آيه 50. تفسير نمونه: ج 9، ص 403.

(78). نور الثقلين: ج 2، ص 432، شماره 97 و تفسير نمونه: ج 10، ص 14. منهج الصادقين: ج 5، ص 53.

(79). تفسير نمونه: ج 9، ص 431 و 432.

(80). سوره يوسف: آيه 51.

(81). سوره يوسف: آيه 52 و 53. تفسير آسان: ج 9، ص 432.

(82). سفينة البحار: ج 1، ص 554. تفسير نمونه: ج 9، ص 435.

(83). ثمرات الحياة: ج 3، ص 141.

(84). معراج السعاده: ص 556.

(85). سوره يوسف: آيه 54 و 55. تفسير آسان: ج 8، ص 138.

(86). سوره يوسف: آيه 56 و 57. تفسير آسان: ج 8، ص 140.

(87). تفسير آسان: ج 8، ص 141.

(88). تفسير آسان: ج 8، ص 14.

(89). نور الثقلين: ج 2، ص 432. تاريخ انبياء: ج 1، ص 296.

(90). تاريخ انبياء: ج 1، ص 299 و 300. نور الثقلين: ج 2، ص 433.

(91). تاريخ انبياء: ج 1، ص 300. نور الثقلين: ج 2، ص 434.