درآمدي بر دائرة المعارف امام حسين عليه السلام

مشخصات كتاب

عنوان : درآمدي بر دائرة المعارف امام حسين (ع)

پديدآورنده : امام سوم حسين بن علي(ع)(توصيف گر)

ناشر: مركز تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي فقيه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامي

نوع : متن

جنس : كتاب

الكترونيكي

زبان : فارسي

توصيفگر : تاريخ اسلام

دايرة المعارف ها

قيام عاشورا

مقدمه

ملاك هاي گزينش عناوين گروه كتابشناسي

1 _ غناي محتوايي و اعتبار علمي2 _ داشتن حجم افزون تر از 3000 صفحه3 _ ندرت موضوع4 _ قدمت (تا پايان قرن چهارم)5 _ شهرت6 _ مسأله انگيزي و شبهه آفريني به طور خاص7 _ اثرگذاري فراوان و برجسته8 _ غير مسلمان و مشهور بودن نويسنده9 _ مرجع بودن10 _ مخدوش بودن مباني اعتقادي و سمت و سوي كتاب11 _ ابتكاري بودن و اهمّيّت تحليليت_ب_ص_ره 1 _ ك_ت_ب_ي ك_ه كتابشناسي آنها ارائه مي شود، بايد باموضوع امام حسين (ع) ارتباط وثيق داشته باشند.ت_ب_ص_ره 2 _ م_لاك_هاي فوق تنها شامل كتبي است كه اختصاصاً به م_وض_وع امام حسين (ع) مربوطند. چنانچه قسمت عمده كتابي مربوط ب_ه ام_ام ح_س_ي_ن (ع) ب_اش_د، آن ك_تاب حسب مورد و بنا به تشخيص هيأت علمي مدخل قرار خواهد گرفت.ت_ب_ص_ره 3 _ ك_ت_اب_ي ك_ه اخ_تصاصاً و مستقّلاً درباره امام حسين (ع) ت_ألي_ف ن_شده و بخشي از آن درباره امام حسين (ع) باشد، چنانچه م_ؤلف_ش ن_ق_ش وي_ژه اي در ت_اري_خ داشته يا نظر مهمي در كتابش مطرح كرده باشد، شرح آن تحت نام مؤلف ذكر مي شود.تبصره 4 _ كلّيه كتب و ديوانهاي شعر به حكم اين كه كتاب هستند، در گروه كتابشناسي جاي مي گيرند.

ملاك هاي گزينش عناوين گروه جغرافيا

اشاره

1 _ نامبرداري تاريخي2 _ اه_م_ّي_ّت و ج_ايگاه برجسته اجتماعي، مرتبط با زندگاني امام حسين (ع)3 _ خاستگاه و بستر حركت عاشورا بودن4 _ داش_ت_ن ن_ق_ش ب_رج_س_ت_ه مثبت يا منفي در تداوم بخشي به نهضت عاشورا5 _ وقوع رويدادهاي مهمّ مرتبط با زندگاني امام حسين (ع) در آن

محورهاي گزينش عناوين گروه جغرافيا

1 _ عزاخانه ها[ملاك 1 و 2]2 _ كشورها[ملاك 4]3 _ نقاط جغرافيايي[ملاك 1 و 2]4 _ نواحي جغرافيايي[ملاك 1 تا 5]5 _ مكانها[ملاك 1 تا 5]6 _ آستانه هاي امام و بستگان نزديك و شهداي از مدينه تا مدينه7 _ مزارهاي امام و بستگان نزديك و شهداي از مدينه تا مدينه8 _ مساجدي كه با امام حسين (ع) و عاشورا ارتباط مستقيم و برجسته دارند.9 _ موقوفه هاي مهم و كلان10 _ محلّه ها[ملاك 1 تا 5]11 _ تكيه ها[ملاك 4]12 _ حسينيّه ها[ملاك 4]13 _ منزلها14 _ امام باره ها (در مقاله اي واحد و با عناوين ارجاعي به آن مقاله)15 _ مقامهاي مربوط به امام و بستگان نزديك امام و شهداي از مدينه تا مدينه16 _ خانه ها[ملاك 1 تا 4]تبصره _ دارالاماره ها و درباره ها در گروه تاريخ جاي مي گيرند.

ملاك هاي عناوين گروه فرهنگ

اشاره

1 _ اهمّيّت فرهنگي _ هنري2 _ اشتهار و نام آوري3 _ نقش برجسته عاشورايي

محورهاي عناوين گروه فرهنگ

1 _ نمونه هاي مهمّ و مشهور شعر2 _ آثار هنري مستقلتبصره _ آثار هنري غير مستقل در مدخل مربوط مي آيند، مانند ضريح و رواقها كه در آستانه حسيني از آنها گفت و گو مي شود.3 _ عزاداري و سنّت هاي آن4 _ آلات و ابزارهاي عزاداري5 _ تعزيه و نمايشتبصره _ تعزيه هاي مهم مدخل جداگانه خواهند داشت.6 _ آداب و رسوم زيارت7 _ ف_رهنگ عامّه مربوط به امام حسين (ع) مانند سقّائي، سقّاخانه،تربت، چاووشي، كربلايي.8 _ شاخه هاي هنر و فرهنگ مانند ((ادبيّات و عاشورا))ت_ب_ص_ره _ ت_م_ام م_لاك_ه_اي ف_وق ش_ام_ل ت_م_ام م_ح_وره_اي ذيل آن مي گردد.

ملاك هاي عناوين گروه مفاهيم

اشاره

1 _ م_ورد ت_اك_ي_د ب_ودن در رواي_ات م_رب_وط ب_ه م_وض_وع دائرةالمعارف امام حسين (ع)، به ويژه سخنان آن حضرت2 _ داش_ت_ن ن_قش خاص در شناساندن امام حسين (ع) و ابعاد شخصيّت آن حضرت3 _ تأثير برجسته در تبيين قيام عاشورا و زمينه هاي مربوط به آن4 _ ن_ق_ش ب_رج_س_ت_ه در ش_ن_اس_ان_دن ج_ب_ه_ه مقابل امام حسين (ع)5 _ نقش مستقيم در شكل دهي فرهنگ عاشورايي

محورهاي عناوين گروه مفاهيم

1 _ عناوين كلامي و اعتقادي، مانند شفاعت امام حسين (ع)، نصوص امامت امام حسين (ع)، معجزات امام حسين (ع)[ملاك 1 تا 3]ت_ب_ص_ره 1 _ ب_راي ج_لوگ_ي_ري از ت_ك_رار، در م_قاله امام حسين (ع) م_ط_الب م_زب_ور پ_س از ت_وض_ي_ح م_ختصر به مدخلهاي اصلي اين عناوين، ارجاع داده مي شوند.تبصره 2 _ عناوين فلسفي و حكمي در همين بخش مي آيند.2 _ ارزشها، مانند شهادت، ايثار[ملاك 2 و 5]3 _ ضد ارزشها، مانند تحريفات عاشورا[ملاك 1 و 5]ت_ب_ص_ره _ ع_ن_اوي_ن ض_دّ ارزش_ي ن_اظ_ر ب_ه وي_ژگ_ي_ه_اي ج_ب_ه_ه م_ق_اب_ل ام_ام ح_س_ين (ع) در مقاله بني اميّه آورده مي شوند. مواردي كه ب_رج_س_ت_گ_ي خ_اص_ّي داش_ت_ه ب_اش_ن_د (م_ان_ن_د ط_اغ_وت و ظ_لم) مدخل ارجاعي خواهند يافت.4 _ شعارها[ملاك 1 تا 5]الف _ شعارهاي عاشورايي (شعارهاي مردمي و شعارهاي پس از قيام ع_اش_ورا ك_ه ن_شأت گرفته از عاشورا باشند، مانند يا لثارات الحسين (ع))ب _ ش_ع_اره_اي ع_اش_ورا (اع_م از شعارهاي امام حسين (ع) و شعارهاي اصحاب و ياران وي، مانند هيهات منّاالذّله و رجزها)5 _ پيام هاي عاشورا، مانند آزادگي[ملاك 1، 2 و 5]6 _ عناوين عرفاني و اخلاقي[ملاك 2، 3 و 5]7 _ زي_ارات و ادع_يّه، مانند زيارت عاشورا و دعاي عرفه[ملاك 3 و5]8 _ عناوين قرآني،

مانند قرآن و امام حسين (ع)[ملاك 3]9 _ س_خ_ن_ان ام_ام ح_س_ي_ن (ع) و شخصيّت هاي برجسته قيام و مضامين برجسته آنها[ملاك 1، 3، 4 و 5]10 _ القاب امام حسين (ع)

ملاك هاي عناوين گروه تاريخ

اشاره

1 _ تأثير و نقش برجسته حسيني _ عاشورايي2 _ اهمّيّت و جايگاه حسيني _ عاشورايي3 _ مذكور بودن در منابع مهم4 _ اشتهار

محورهاي عناوين گروه تاريخ

1 _ زم_ي_ن_ه ه_ا و پيشينه هاي تاريخي قيام امام حسين (ع)، مانند پيشبيني ها، رؤياها، پيامبران و امام حسين (ع)[ملاك 1 تا 4]2 _ حوادث مرتبط با قيام از تولّد امام حسين (ع) تا شهادت، مانند ه_ج_رت، ام_تناع از بيعت، وصيّت حضرت به محمّد حنفيّه[ملاك 1 تا4]3 _ حوادث مرتبط با قيام از شهادت تا بازگشت كاروان به مدينه[ملاك 1 تا 4]4 _ ات_ّف_اق_ات و اقدامات مرتبط با امام حسين (ع) پس از بازگشت كاروان تا زمان حاضر[ملاك 1 تا 4]5 _ قيامها و انقلابهاي مرتبط با قيام امام حسين (ع) تا زمان حاضر[ملاك 1 تا 4]6 _ ح_اك_م_ي_ّت ه_ا و ام_ام ح_س_ي_ن (ع)، م_ث_ل آل بويه، صفويه[ملاك 1 تا 3]7 _ ه_نگامها و ازمنه مثل شب عاشورا، روز عاشور،... تاسوعا[ملاك 1تا 4]8 _ اص_ط_لاح_ات ن_ظ_امي مرتبط با قيام امام حسين (ع)، مانند علمدار[ملاك 1 تا 4]9 _ اسباب و آلات و ابزارهاي نبرد، مانند ذوالجناح، ذوالفقار[ملاك1 تا 4]10 _ آله_ا و ق_ب_اي_ل و گ_روه_ه_اي م_ردم، م_ان_ن_دآل عقيل، بني اسد، توّابين.[ملاك 1 تا 4]11 _ پيامبران[ملاك 1 و 2]12 _ فرشتگان[ملاك 1 و 2]

م_لاك هاي عناوين گروه رجال (افراد، اعم از زن و مرد و كودك)

اشاره

1 _ اشتهار2 _ نقش آفريني و ارتباط وثيق3 _ مذكور بودن در كتب مهم و مرجع

محورهاي عناوين گروه رجال

1 _ اص_حاب امام حسين (ع) (كساني كه به دفعات خدمت امام حسين (ع) رس_ي_ده و از ش_اگ_ردان، پ_ي_روان و ارادتمندان ايشان بوده اند.)[ملاكهاي 1 تا 3]ت_ب_ص_ره _ اص_ح_اب_ي ك_ه م_ي ت_وان ذي_ل ن_ام_ش_ان م_ق_اله م_س_ت_ق_ل نوشت، مدخل اصلي دارند. اصحاب ديگر كه مطالب چنداني درب_اره اي_شان يافت نشود، مدخل ارجاعي به مقاله اصحاب امام حسين خواهند داشت.2 _ شهداي قيام امام حسين (ع)3 _ روات و گزارشگران بدون واسطه حادثه كربلا، از مدينه تا مدينه[1 تا 3]4 _ افراد ذي سهم در ماجراي كربلا، اعم از موافق و مخالف[ملاك 2]5 _ اسراي كربلات_ب_ص_ره _ اس_راي_ي ك_ه م_ي ت_وان ذي_ل ن_ام_ش_ان م_ق_اله م_س_ت_ق_ل ن_وشت، مدخل اصلي دارند. اسراي ديگر كه م_ط_الب چ_ن_دان_ي درب_اره اي_ش_ان ي_اف_ت ن_ش_ود،مدخل ارجاعي به مقاله اسراي كربلا خواهند داشت.6 _ اف_راد داراي ن_ق_ش م_ث_ب_ت ي_ا م_ن_ف_ي در م_وض_وع ام_ام حسين (ع) و عاشورا، مانند خطباي مشهور و بعضي پادشاهان[ملاك 1 تا 3]7 _ خاندان پيامبر(ص)[ملاك 2]8 _ شعراي مهم و مشهور كه نام آنها تداعي كننده نام امام حسين (ع) و عاشورا باشد.ت_ب_ص_ره _ ش_رح ح_ال ش_اع_ران دي_گ_ر ك_ه چ_ن_ين شهرتي ندارند، ذيل عنوان اثرشان مي آيد.9 _ كنيه هاي امام حسين (ع)[ملاك 1 و 3]10 _ هنرمندان برجسته[ملاك 1 و 2]11 _ همسران امام حسين (ع)[ملاك 1 و 3]12 _ فرزندان بلاواسطه امام حسين (ع)[ملاك 1 و 3]

بخش گزينش عناوين و مدخلها

مدخل هاي دائرة المعارف امام حسين

تاريخ

1_ آب در كربلا 1000 كلمه2_ آتش زدن خيمه ها _ خيمه گاه3_ آثار قيام عاشورا _ قيام امام حسين (ع)آخرين وداع _ وداعآدم (ع) 250 كلمهآغازگر جنگ 1000 كلمهآل ابوسفيان _ بني اميهآل ابي طالب 700 كلمهآل الله _ اهل بيتآل

اميه _ بني اميهآل بويه 2000 كلمهآل حرب _ بني اميهآل حسين (ع) 2000 كلمهآل حمدان _ حمدانيانآل زياد 700 كلمهآل سعود 700 كلمهآل عبا_ خامس آل عباآل عباس _ بني عباسآل عقيل 1000 كلمهآل علي (ع) 1000 كلمهآل محمد(ص) _ اهل بيت (ع)آل مروان _ مروانيانآل هاشم _ بني هاشمآل ياسين _ اهل بيتابراهيم (ع) 250 كلمهاجانه 200 كلمهادريسيان 1000 كلمهاذن انصراف 2000 كلمهاذن ميدان 1000 كلمهاربعين 3000 كلمهاردوگاه امام حسين (ع) 1000 كلمهاردوگاه سپاه كوفه 1000 كلمهاسب تاختن بر جسد امام حسين (ع) 1000 كلمهاسب تاختن بر جسد شهيدان 800 كلمهاستغاثه _ ياري خواستناستنصار _ ياري خواستناسرافيل 250 كلمهاسراي كربلا _ اسيران قياماسماعيل بن ابراهيم (ع) 500 كلمهاسماعيل بن حزقيل (ع) 250 كلمهاسيران قيام امام حسين (ع) 3000 كلمهاشعريان 1000 كلمهاصحاب پيامبر و قيام امام حسين (ع) 1500 كلمهاصحاب كسا _ خامس آل عباامامان و امام حسين (ع) 2000 كلمهامام باقر(ع) 2000 كلمهامام جواد(ع) 700 كلمهامام حسن عسكري (ع) 700 كلمهامام حسن مجتبي (ع) 1000 كلمهامام حسين (ع) 20000 كلمهامام رضا (ع) 1000 كلمهامام سجاد(ع) 3000 كلمهامام صادق (ع) 2000 كلمهامام علي (ع) 2000 كلمهامام كاظم (ع) 1000 كلمهامام مهدي (ع) 3000 كلمهامام هادي (ع) 700 كلمهامان دادن 1000 كلمهامان نامه _ امان دادنامتحان اصحاب 1000 كلمهامويان _ بني اميهانتقام گيرندگان _ خونخواهي امام حسين (ع)انقلاب اسلامي ايران 4000 كلمهانگشتر امام حسين (ع) 500 كلمهاول محرم _ روزشمار قياماولين زائر _ نخستين زائراهداف قيام عاشورا _ قيام امام حسين (ع)اهل بصره _ بصره، اهلاهل بيت (ع) 2000 كلمهاهل بيت امام حسين (ع) _ آل حسين (ع)اهل شام _ شام، اهلاهل كوفه _ كوفه،

اهلاهل مدينه _ مدينه، اهلاهل مكه _ مكّه، اهلايران 10000 كلمهايلخانان 1000 كلمهأزد 700 كلمهباد سرخ 700 كلمهباران خاكستر سرخ 700 كلمهباران خون 700 كلمهبر داشتن بيعت _ اذن انصرافبصره، اهل 1000 كلمهبني اسد 1000 كلمهبني اميه 3000 كلمهبني تغلب 700 كلمهبني ثقيف 700 كلمهبني جعده 700 كلمهبني حنظله 700 كلمهبني درجا 700 كلمهبني سراويل 700 كلمهبني سرج 700 كلمهبني سعد 700 كلمهبني سنان 700 كلمهبني طشتا 700 كلمهبني عامر 700 كلمهبني عباس 1000 كلمهبني عبدالمطلب _ بني هاشمبني قضيبا 700 كلمهبني كثير 700 كلمهبني كلاب 700 كلمهبني مذحج 700 كلمهبني مروان _ مروانيانبني مكبرابني ملحا 700 كلمهبني هاشم 700 كلمهبني همدان 700 كلمهبيعت اهل كوفه 2000 كلمهبيعت خواهي يزيد 1000 كلمهپرچمدار _ علمدارپنجم محرم _ روزشمار قيامپياده نظام 1000 كلمهپيامبران و امام حسين (ع)_1500 كلمهپيراهن كهنه 700 كلمهپيشگويي ها و عاشورا 3000 كلمهتاسوعا 5000 كلمهتخريب قبور 2000 كلمهترابيه 250 كلمهترويه _ روز ترويهتشت طلا 200 كلمهتشنگي _ عطشتنور خولي 400 كلمهتوابين، قيام 2000 كلمهتوبه حر _ حر بن يزيدتيراندازان 500 كلمهجاسوسي 500 كلمهجانبازان كربلا 1000 كلمهجنگ تن به تن _ جنگ در كربلاجنگ در كربلا 2000 كلمهجنيان 700 كلمهچاه _ آب در كربلاچهارم محرم _ روزشمار قيامحج امام حسين (ع) 1000 كلمهحرّه، قيام 1000 كلمهحضرت محمّد(ص) 2000 كلمهحفر چاه _ آب در كربلاحفر خندق 500 كلمهحمدانيان 700 كلمهحمرا 250 كلمهحمله اوّل 400 كلمهخاك خون شده 700 كلمهخامس آل عبا 700 كلمهخندق _ حفر خندقخون بر ديوار _ ديوار خونينخون پنهان 700 كلمهخونخواهي امام حسين (ع) 2000 كلمهخيمه گاه 1000 كلمهدار الاماره شام _ كاخ سبزدار الاماره كوفه 700 كلمهدار الاماره مدينه 700 كلمهدردائيل 250

كلمهدعوت كوفيان 1000 كلمهدفن جسد امام حسين (ع) 1500 كلمهدفن جسد شهيدان 1000 كلمهدو طفلان مسلم _ طفلان مسلمدوم محرم _ روزشمار قيامدهم محرم _ عاشوراديوار خونين 700 كلمهذريه پيامبر(ص) _ اهل بيتذو الجناح 500 كلمهذي الحجة _ روزشمار قيامراويان قيام 2500 كلمهربيعه 700 كلمهروحانيون 250 كلمهروز ترويه 500 كلمهروزشمار قيام 2000 كلمهروز عاشورا _ عاشورازكريا 250 كلمهسپاه امام حسين (ع) 3000 كلمهسپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران 2000 كلمهسپاه عمر بن سعد 2000 كلمهسر امام حسين (ع) 2000 كلمهسرخ پوشان 500 كلمهسرهاي شهيدان 1000 كلمهسفيران امام حسين (ع) 1200 كلمهسقايت 1000 كلمهسواره نظام 700 كلمهسوم شعبان 700 كلمهسوم محرم _ روزشمار قيامسيماي امام حسين (ع) _ امام حسين (ع)شام، اهل 1000 كلمهشب عاشورا _ عاشوراشرطة المجففه _ سواره نظامشريعه فرات 300 كلمهششم محرم _ روزشمار قيامشمشير پيامبر (ص) 400 كلمهشهداي كربلا _ شهيدان كربلاشهيدان كربلا 5000 كلمهشير در كربلا 500 كلمهصفر _ روزشمار قيامصفويه 2000 كلمهصلح امام حسن (ص) 1500 كلمهصلصائيل 250 كلمهطفلان عبدالله بن جعفر 500 كلمهطفلان مسلم 800 كلمهعاشورا 10000 كلمهعباسيان _ بني عباسعروسي قاسم 1000 كلمهعزرائيل 250 كلمهعطش 2000 كلمهعلمدار 1000 كلمهعمامه پيامبر(ص) 400 كلمهعمامه قاسم 400 كلمهغارت 1000 كلمهغبار سياه 700 كلمهغرامت 500 كلمهفاطمه زهرا (س) 2000 كلمهفاطميان 1000 كلمهفرشته باران 250 كلمهفرشته درياها 250 كلمهفرماندهان سپاه امام حسين (ع) 1000 كلمهفرماندهان سپاه عمر بن سعد 1000 كلمهفطرس 250 كلمهقاتل امام حسين (ع) 1000 كلمهقاجاريه 2000 كلمهقافله كربلا _ كاروان امام حسين (ع)قتلگاه 500 كلمهقرامطه 700 كلمهقيام امام حسين (ع) 20000 كلمهقيام توابين _ توابين، قيامقيام حرّه _ حرّه، قيامقيام مختار _ مختار، قيامقيام هاي عاشورايي 4000 كلمهقيس 700 كلمهكاخ سبز

700 كلمهكاروان امام حسين (ع) 2000 كلمهكسوف 700 كلمهكنده 700 كلمهكودكان در كربلا 1000 كلمهكوفه، اهل 1000 كلمهگريه آسمان و زمين 700 كلمهگريه اهل بيت 700 كلمهگريه پيامبران 700 كلمهگريه دشمن 700 كلمهگريه فرشتگان 500 كلمهگريه وحوش 500 كلمهگودال قتلگاه _ قتلگاهلاحق 250 كلمهلشكر ابن زياد _ سپاه عمر بن سعدلشكر يزيد _ سپاه عمر بن سعدلعيا 250 كلمهمجلس ابن زياد 1500 كلمهمجلس يزيد 2000 كلمهمحرّم 5000 كلمهمختار، قيام 2500 كلمهمدينه، اهل 1500 كلمهمروانيان 1000 كلمهمصادره اموال 500 كلمهمكه، اهل 1000 كلمهملاقات هاي امام حسين (ع) 2000 كلمهمنصور 250 كلمهموالي 1000 كلمهموكلان شريعه 700 كلمهمهلت خواستن 700 كلمهميكائيل 250 كلمهنام گذاري امام حسين (ع) 1000 كلمهنامه هاي ابن زياد 1000 كلمهنامه هاي عمر بن سعد 1000 كلمهنامه هاي كوفيان 1000 كلمهنخستين زائر 250 كلمهنخستين مرثيه سرا 500 كلمهنخع 700 كلمهنفرين هاي امام حسين (ع) 1000 كلمهنقش انگشتر امام حسين (ع) _ انگشتر امام حسين (ع)نگهباني از خيمه ها 500 كلمهنماز خوف _ نماز ظهر عاشورانماز ظهر عاشورا 1000 كلمهنوح 250 كلمهنهم محرم _ تاسوعانيزه داران 500 كلمهوداع 1000 كلمهودايع امامت 1000 كلمهورود به كربلا _ قيام امام حسين (ع)ولادت امام حسين (ع) 1500 كلمههشتم محرم _ روزشمار قيامهفتم محرم _ روزشمار قيامهمسران امام حسين (ع) 2000 كلمهياري خواستن 1500 كلمهيازدهم محرم _ روزشمار قياميحيي 500 كلمهيزيديه _ يزيد

جغرافيا

آستانه ابراهيم بن مالك اشتر _ ابراهيم بن مالك اشترآستانه بكر بن علي بن ابي طالب 250 كلمهآستانه حبيب بن مظاهر 250 كلمهآستانه حر بن يزيد رياحي 350 كلمهآستانه حسيني 10000 كلمهآستانه حضرت ابوالفضل (ع) 5000 كلمهآستانه خوله بنت الحسين (ع) 200 كلمهآستانه رأس الحسين (ع) 1500

كلمهآستانه رقيه بنت الحسين (ع) 1200 كلمهآستانه رؤوس الشهداء 400 كلمهآستانه زينب كبري عليهاسلام 4000 كلمهآستانه سكينه بنت الحسين (ع) 1000 كلمهآستانه طفلان مسلم 1000 كلمهآستانه عبيدالله بن علي (ع) 250 كلمهآستانه عون بن علي (ع) 250 كلمهآستانه فاطمه صغري 250 كلمهآستانه محسن بن الحسين (ع) 1000 كلمهآستانه مختار ثقفي _ مختار ثقفيآستانه مسلم بن عقيل 2500 كلمهآستانه هاني بن عروه مرادي 2000 كلمهابطح 1000 كلمهابواب كنده 500 كلمهاجفر 200 كلمهافيعيه 200 كلمهاقساس 200 كلمهامام باره آصفيه 600 كلمهامام باره حسين آباد 600 كلمهباب الساعات 250 كلمهباب الصغير 1000 كلمهباب الفراديس _ آستانه رأس الحسين (ع)بازار بين الحرمين 600 كلمهبازار سيد الشهداء _ بازار بين الحرمينبازار شام 2000 كلمهبازار صيارفه 200 كلمهبازار كوفه 200 كلمهبرج متوكل 200 كلمهبستان ابن عامر _ بستان ابن معمربستان ابن معمر 200 كلمهبصره 600 كلمهبطان 200 كلمهبطن الحاجز 400 كلمهبطن الخبت 200 كلمهبطن الرمه 300 كلمهبطن العقبة 300 كلمهبطن العقيق 300 كلمهبعلبك 800 كلمهبقعه پنجه شاه 250 كلمهبيضه 200 كلمهتكريت 800 كلمهتكيه 1000 كلمهتكيه دولت 700 كلمهتكيه مير چخماق 400 كلمهتل زينبيه 400 كلمهتلعفر 200 كلمهتنعيم 500 كلمهتوز 200 كلمهثعلبيه 1200 كلمهجامع اموي 500 كلمهجوف 200 كلمهجهينه 200 كلمهحائر حسيني 250 كلمهحاجز _ بطن الحاجزحران 300 كلمهحسينيه 3000 كلمهحلب 1000 كلمهحماة 700حمص 600 كلمهخانه امام حسين (ع) 250 كلمهخرابه شام 1000 كلمهخزيميه 400 كلمهخفان 200 كلمهدار الحجارة 200 كلمهدمشق _ شامدير بسرا 200 كلمهدير راهب _ مشهد النقطهدير صليبا 300 كلمهدير عروة 200 كلمهذات عرق 400 كلمهذو حسم 600 كلمهذي قار 200 كلمهرهيمه 200 كلمهزباله 400 كلمهزرود _ بطن الرمةسقاخانه 1000 كلمهسليليه 200 كلمهسميرا 200 كلمهسنجار 500 كلمهسيبور 250 كلمهشام

1300 كلمهشراف 300 كلمهشفيه 200 كلمهشقوق 300 كلمهشيرز 200 كلمهصفاح 200 كلمهطف 200 كلمهعذيب الهجانات 200 كلمهعراق 2000 كلمهعسقلان 800 كلمهعقبة البطن _ بطن العقبهعقر _ شفيهعلقمه _ نهر علقمهعمق 200 كلمهعين الورد 800 كلمهغاضريه 200 كلمهغمرة 200 كلمهفيد 250 كلمهقادسيه 200 كلمهقاع 200 كلمهقبة الديلم 200 كلمهقرعاء 200 كلمهقصر بني مقاتل 200 كلمهقصر زبير _ عمققطقطانيه 200 كلمهقنسرين 350 كلمهكحيل 200 كلمهكحيله _ كحيلكربلا 10000 كلمهكفرطاب 200 كلمهكفرطالب _ كفرطابكناسه كوفه 400كوفه 2500 كلمهلينا 200 كلمهمحصب _ ابطحمدينه 2500 كلمهمرزين 200 كلمهمرشاد 200 كلمهمساجد ملعونه 500 كلمهمسجد حاجي مصطفي 200 كلمهمسجد حنانه 300 كلمهمسجد رقه 250 كلمهمسجد قصب 200 كلمهمسجد كوفه 400 كلمهمسلح 200 كلمهمشهد الحسين _ آستانه رأس الحسين (ع)مشهد الدكه _ آستانه محسن بن الحسين (ع)مشهد الرحم _ آستانه محسن بن الحسين (ع)مشهد السقط _ آستانه محسن بن الحسين (ع)مشهد الطرح _ آستانه محسن بن الحسين (ع)مشهد الكريم _ آستانه رأس الحسين (ع)مشهد النقطه 700 كلمهمشهد رأس الحسين (ع) _ آستانه رأس الحسين (ع)مصلاي امام سجاد(ع) 100 كلمهمعدن بني سليم 200 كلمهمعدن فران _ معدن بني سليممعدن نقره 200 كلمهمعرة النعمان 300 كلمهمغيثه (1) 200 كلمهمغيثه (2) 200 كلمهمقام رأس الحسين _ آستانه رأس الحسينمقام رؤوس الشهدا _ آستانه رؤوس الشهدامكه 3000 كلمهملل 200 كلمهموصل 800 كلمهمهد الذهب _ معدن بني سليمناصر 200 كلمهنخيله 200 كلمهنصيبين 600 كلمهنواويس 200 كلمهنهر علقمه 250 كلمهنينوا 400 كلمهوادي العقيق _ بطن العقيقوادي صفرا 200 كلمهوادي نخله 200 كلمهواقصه 200 كلمهواقصة الحزون _ واقصهيسره 200 كلمه

رجال

آمنه _ سكينه (ع)ابجر بن كعب تميمي _ بحر بن كعب تميميابجر بن كلب _ بحر بن كعب تميميابحر بن

كعب تميمي _ بحر بن كعب تميميابراهيم بن اشتر _ ابراهيم بن مالك اشترابراهيم بن جعفر 250 كلمهابراهيم بن حسين (ع) 200 كلمهابراهيم بن حصين ازدي 350 كلمهابراهيم بن عقيل 250 كلمهابراهيم بن علي (ع) 200 كلمهابراهيم بن مالك اشتر 500 كلمهابراهيم بن محمد (ص) 150 كلمهابراهيم بن مسلم بن عقيل 250 كلمهابراهيم ديزج _ ديزج، ابراهيمابرد بن شيبان كلبي 150 كلمهابرش بن سنان كلبي _ ابرد بن شيبان كلبيابرص بن شيبان كلبي _ ابرد بن شيبان كلبيابن ابي الكنود 200 كلمهابن ابي جويروية مزني _ ابن حوزه، عبداللهابن ابي جويرة مزني _ ابن حوزه، عبداللهابن ابي جويريه مزني _ ابن حوزه، عبداللهابن اشدق _ عمرو بن سعيد اشدقابن اشعث، عبدالرحمن بن محمد 300 كلمهابن تيميه، تقي الدين 500 كلمهابن جوزه _ ابن حوزه، عبداللهابن جويرة _ ابن حوزه، عبداللهابن جويريه مزني _ ابن حوزه، عبداللهابن جويزه _ ابن حوزه، عبداللهابن حرمله كاهلي _ حرملهابن حوزه، عبدالله 200 كلمهابن حويزه _ ابن حوزه، عبداللهابن خوزه _ ابن حوزه، عبداللهابن ذي الكلاع _ شرحبيلابن زبير _ عبدالله بن زبيرابن زهير ازدي 150 كلمهابن زياد، عبيدالله 3000 كلمهابن سعد، عمر 3000 كلمهابن سهلان رامهرمزي 150 كلمهابن شهرآشوب 300 كلمهابن ضبعان 150 كلمهابن عباس، عبدالله 800 كلمهابن عياش، ابوبكر 250 كلمهاب_ن ف_ض_ي_ل ازدي _ ع_م_رو ب_ن س_ع_ي_د ب_ن نوفل ازديابن فهد حلي 300 كلمهابن كثير 500 كلمهابن لهيعه 150 كلمهابن محفز _ محفز بن ثعلبه عائذيابن مسافر حكاري _ ابن مسافر هكاريابن مسافر هكاري 400 كلمهابن مسعود بن حجاج _ عبدالرحمن بن مسعود تميميابن نفيل _ عمر بن سعيد ازديابن نمير 150 كلمهابن نوفل ازدي _ عمرو بن

سعيد ازديابو اسماء بشر بن شميت قانصي _ بشر بن سوطابو الاشرس بن عبدالله 150 كلمهابو الببغاء _ ابوالشعثاء كنديابو الشعثاء كندي 350 كلمهابو الشعشاء كندي _ ابوالشعثاء كنديابو الفضل العباس (ع) 7000 كلمهابو القاسم حلبيان 150 كلمهابو ايوب غنوي 150 كلمهابو بردة بن عوف ازدي 150 كلمهابو برزه اسلمي 150 كلمهابو بكر بن حارث 300 كلمهابو بكر بن حسن (ع) 350 كلمهابو بكر بن حسين (ع) 200 كلمهابو بكر بن علي (ع) 300 كلمهابو تمامه صائدي _ ابوثمامه صائديابو تمامه صيداوي _ ابوثمامه صائديابو ثمامه صائدي 400 كلمهابو ثمامه صاعدي _ ابو ثمامه صائديابو ثمامه صيداوي _ ابو ثمامه صائديابو جرهم ازدي _ ابومرهم ازديابو جرهم اسدي _ ابو مرهم ازديابو جنوب جعفي 300 كلمهابو حتوف بن حارث انصاري 200 كلمهابو حتوف بن حرث انصاري _ ابوحتوف بن حارث انصاريابو حتوف جعفي _ ابوجنوب جعفيابو حتوف سلمة بن حرث انصاري _ ابو حتوف بن حارث انصاريابو حرب سبيعي 200 كلمهابو حريث _ ابو حرب سبيعيابو حنوق جعفي _ ابو جنوب جعفيابو خليق 150 كلمهابو خنوق بن حرث _ ابو حتوف بن حارث انصاريابو دجانه 200 كلمهابو سعيد خدري 300 كلمهابو سعيد عقيصا 200 كلمهابو شعبان كندي 150 كلمهابو شعبه حلبي 200 كلمهابو صادق، كيسان 200 كلمهابو صمصام، امية بن سعد طائي 150 كلمهابو عامر نهشلي _ ابو عمر نهشليابو عبدالله بن مسلم بن عقيل 200 كلمهابو عبدالله جدلي 200 كلمهابو عبدالله (كنيه) 300 كلمهابو عبيدالله بن مسلم بن عقيل 150 كلمهابو عثمان نهدي 200 كلمهابو عذره ضبابي _ ابو عزه ضبابيابو عزه ضبابي 150 كلمهابو علي (كنيه) 300 كلمهابو عمر زاهد 200 كلمهابو عمر

نهشلي 350 كلمهابو عمرو حنظلي _ ابو عمر نهشليابو عمرو خثعمي _ ابوعمر نهشليابو عمرو زاهد _ ابو عمر زاهدابو عمره، زياد بن عريب 150 كلمهابو عمره، كيسان تمار 400 كلمهابو غده ضبابي _ ابو عزه ضبابيابو غره زبابي _ ابو عزه ضبابيابو قدامه عامري 150 كلمهابو قرار باهلي 150 كلمهابو مرهم ازدي 150 كلمهابو مريم ازدي _ ابو مرهم ازديابو مسلم خراساني 300 كلمهابو وداك، جبر بن نوف 200 كلمهابو هره 300 كلمهابو هياج، عبدالله بن عامر 200 كلمهاحبش بن مرتد _ اخنس بن مرثداحبش بن مرثد _ اخنس بن مرثداحبش بن مريد _ اخنس بن مرثداحبش بن يزيد _ اخنس بن مرثداحمد الناصر لدين الله عباسي _ الناصر لدين الله عباسياحمد بن حسن (ع) 150 كلمهاحمد بن عقيل 150 كلمهاحمد بن محمد بن عقيل 150 كلمهاحمد بن محمد هاشمي 200 كلمهاحمد بن مسلم بن عقيل 200 كلمهاحمر بن بكير _ بكير بن حمران احمرياحنف بن قيس 300 كلمهاخنس بن زيد _ اخنس بن مرثداخنس بن مرتد _ اخنس بن مرثداخنس بن مرثد 200 كلمهاخنس بن مرشد _ اخنس بن مرثداخنس بن مريد _ اخنس بن مرثداخنس بن يزيد _ اخنس بن مرثداخوص 150 كلمهادلم بن ناعم 150 كلمهادهم بن اميه عبدي 150 كلمهارينب 800 كلمهازرق بن حرث _ ازرق شاميازرق بن هاشم 150 كلمهازرق دمشقي _ ازرق شاميازرق شامي 150 كلمهاسحاق بن اشعث كندي 150 كلمهاسحاق بن جوريه حضرمي _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن جويه _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حبوه حضرمي _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حنوة _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حوبه حضرمي _ اسحاق بن حيوه

حضرمياسحاق بن حوي حضرمي _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حويه حضرمي _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حياة حضرمي _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن حيوه حضرمي 150 كلمهاسحاق بن مالك اشتر 200 كلمهاسحاق بن هويه _ اسحاق بن حيوه حضرمياسحاق بن يحيي 150 كلمهاسد بن ابي دجانه 350 كلمهاسد بن بشير 150 كلمهاسد بن صبيح 150 كلمهاسد بن عبدالله مري 150 كلمهاسد بن مالك 150 كلمهاسد كلبي _ اسد بن ابي دجانهاسد _ بلال بن اسيد حضرمياسعد بن حنظله 150 كلمهاسعد شامي _ اسعد بن حنظلهاسلم بن عمرو 350 كلمهاسلم بن كثير ازدي 150 كلمهاسلم تركي _ اسلم بن عمرواسماعيل بن عبدالله بن جعفر 150 كلمهاسماء بنت عقيل 200 كلمهاسماء بن خارجه فزاري 200 كلمهاسود بن حنظله 150 كلمهاسود بن خالد 150 كلمهاسيد بن مالك حضرمي _ اسد بن مالكاشعث بن سعد 150 كلمهاشعث بن قيس 150 كلمهاعسم، شيخ محمد حسين نجفي 250 كلمهاعمش طارق 400 كلمهاعور سلمي 150 كلمهافلح بن سعيد 300 كلمهاكبر بن عمران 150 كلمهام اسحاق بنت طلحة 500 كلمهام البنين 1500 كلمهام الثغر _ خوصاءام الكرام بنت علي (ع) 150 كلمهامام خميني _ خميني، روح الله موسويامامه 150 كلمهام بشير _ ملومهام جعفر 150 كلمهام حجام 200 كلمهام حسن بنت علي (ع) 150 كلمهام حسن بنت حسن بن علي (ع) 150 كلمهام خلف 200 كلمهام سلمه 500 كلمهام سليمان 150 كلمهام عبدالله 200 كلمهام عمرو بن جناده 200 كلمهام فضل 200 كلمهام كلثوم بنت علي (ع) 150 كلمهام كلثوم بنت الحسين (ع) 150 كلمهام كلثوم بنت عبدالله بن جعفر 150 كلمهام كلثوم صغرا (2) 150 كلمهام كلثوم صغرا (1)

_ رقيه بنت علي (ع)ام كلثوم كبرا (2) 150 كلمهام كلثوم كبرا (1) _ زينب كبرا (س)ام لقمان بنت عقيل 200 كلمهام ليلي _ ليليام محسن 150 كلمهام وهب 250 كلمهام هاني بنت ابي طالب 150 كلمهام هاني بنت عقيل 200 كلمهام هاني بنت علي (ع) _ خديجه بنت علي (ع)اميرجان 200 كلمهامير دبيس اسدي 200 كلمهام يسر _ ملومهاميمه _ سكينه (ع)امينه _ سكينه (ع)امية بن سعد طائي _ ابو صمصام امية بن سعد طائيالناصرلدين الله عباسي 200 كلمهانس بن ابي سحيم 200 كلمهانس بن حارث كاهلي 350 كلمهانس بن حرث كاهلي _ انس بن حارث كاهليانس بن عمرو نخعي 150 كلمهانس بن كاهل _ انس بن حارث كاهليانوار _ نوارانيس الدولة 150 كلمهانيس بن حرث بعجي 150 كلمهانيس بن معقل اصبحي 200 كلمهاويس جلايري 200 كلمهاياس بن عباس طائي _ اياس بن عثل طائياياس بن عثل طائي 150 كلمهايوب بن سرح _ ايوب بن مشرحايوب بن شرح _ ايوب بن مشرحايوب بن مسرح _ ايوب بن مشرحايوب بن مشرح 150 كلمهايوب بن مشرع _ ايوب بن مشرحبجدل بن سليم كلبي 150 كلمهبجرير بن حريث كلبي 150 كلمهبجير بن اوس ظبي _ بحير بن اوس ضبيبحدل بن سليم _ بجدل بن سليمبحر بن عمرو 150 كلمهبحر بن كعب تميمي 150 كلمهبحريه بنت مسعود _ ام عمرو بن جنادهبحير بن اوس ضبي 200 كلمهبحير بن عمر جرمي 150 كلمهبحير بن عمير جرمي 150 كلمهبختري بن ربيعه 200 كلمهبختري بن عمرو شامي 150 كلمهبدر بن رقيد _ بدر بن رقيطبدر بن رقيط 150 كلمهبدر بن معقل _ زيد بن معقلبدر بن مغفل _ زيد بن معقلبدر

بن يسار 150 كلمهبدير بن حفير _ برير بن خضيربدير بن خضير _ برير بن خضيربدير بن صريم _ بديل بن صريمبديل بن حريم _ بديل بن صريمبديل بن حضير _ برير بن خضيربديل بن صريم 150 كلمهبريدة بن وائل 200 كلمهبرير بن حصين _ برير بن خضيربرير بن حضير _ برير بن خضيربرير بن خضير 150 كلمهبرير بن ورقاء جهني _ زيد بن رقادبسر بن ابي سمط _ بشر بن سوطبشر بن حرب همداني _ بشر بن سوطبشر بن حسن (ع) 150 كلمهبشر بن حوط قايضي _ بشر بن سوطبشر بن حوط _ بشر بن سوطبشر بن حويطر _ بشر بن سوطبشر بن خوط همداني _ بشر بن سوطبشر بن خوط _ بشر بن سوطبشر بن سوط 150 كلمهبشر بن شوط _ بشر بن سوطبشر بن عبدالله حضرمي _ بشير بن عمربشر بن عمر حضرمي _ بشير بن عمربشر بن عمرو حضرمي _ بشير بن عمربشر بن مالك 150 كلمهبشير بن جذلم 200 كلمهبشير بن حذلم _ بشير بن جذلمبشير بن حوط _ بشر بن سوطبشير بن خدلم _ بشير بن جذلمبشير بن سوط _ بشر بن سوطبشير بن عمر 350 كلمهبشير بن عمرو حضرمي _ بشير بن عمربشير بن مالك _ بشر بن مالكبشير بن مشهر صيداوي 150 كلمهبكر بن حسن تميمي _ بكر بن حي تيميبكر بن حمران احمري _ بكير بن حمران احمريبكر بن حي تيمي 150 كلمهبكر بن علي (ع) 200 كلمهبكر بن عمران _ بكير حمران احمريبكر بن غانم 150 كلمهبكر بن مصنفه _ بكر بن معنقهبكر بن معلقه _ بكر بن معنقهبكر بن معنفه _ بكر بن معنقهبكر

بن معنقه 150 كلمهبكير بن حر رياحي 150 كلمهبكير بن حمران احمري 150 كلمهبكير بن حي تيمي _ بكر بن حي تيميبكير بن خضير 150 كلمهبكير بن مثعبه _ بكر بن معنقهپيروزان _ فيروزانتميم بن حصين فزاري 150 كلمهتميم بن قحطبه 150 كلمهتهراني، شيخ عبدالحسين 200 كلمهجابر 150 كلمهجابر بن حارث سلماني 150 كلمهجابر بن حارث همدانيجابر بن حجاج تيمي 150 كلمهجابر بن زيد _ جابر بن يزيدجابر بن عبدالله انصاري 500 كلمهجابر بن عروه غفاري 200 كلمهجابر بن يزيد 150 كلمهجبار بن حارث _ جابر بن حارث سلمانيجبار بن عمرو 150 كلمهجبلة بن عبدالله 150 كلمهجبلة بن علي 150 كلمهجبيره كلبي _ حبيره كلبيجرير بن مسعود حضرمي 150 كلمهجرير بن يزيد رياحي 150 كلمهجريره _ جون بن حويجرير _ جون بن حويجعده قرني 150 كلمهجعفر بن حسين (ع) 200 كلمهجعفر بن عقيل 150 كلمهجعفر بن علي (ع) 200 كلمهجعفر بن محمد بن عقيل 150 كلمهجعفر بن مسلم بن عقيل 150 كلمهجعفر جني _ زعفر جنيجعوبة _ جعوثهجعوثه 150 كلمهجعونه _ جعوثهجلاس بن عمرو راسبي _ حلاس بن عمرو راسبيجمانة بنت علي (ع) 150 كلمهجميع بن حلق اودي _ جميع بن خلق اوديجميع بن خلف اودي _ جميع بن خلق اوديجميع بن خلق اودي 150 كلمهجنادة بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيجنادة بن حرث _ جابر بن حارث همدانيجنادة بن عمرو صيداوي 150 كلمهجنادة بن كعب انصاري 200 كلمهجندب بن حجر 150 كلمهجندب بن حجير 200 كلمهجندب بن عبدالله ازدي 150 كلمهجندب بن مجير _ جندب بن حجيرجندب حضرمي 150 كلمهجوبر بن مالك _ جوين بن مالكجون بن جوي _ جون بن حويجون

بن حري _ جون بن حويجون بن حوي 200 كلمهجون بن مالك _ جوين بن مالكجوير بن مالك _ جوين بن مالكجويره _ جون بن حويجويرية بن زياد _ حويرة بن يزيدجويرية بن يزيد _ حويرة بن يزيدجوين بن ابي مالك _ جون بن حويجوين بن مالك (1) 150 كلمهجوين بن مالك (2) _ جون بن حويجياد بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيجياد بن حرث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيحارث بن امرؤالقيس 150 كلمهحارث بن بشير 150 كلمهحارث بن بنهان _ حرث بن نبهانحارث بن سريع 150 كلمهحارث بن عروه 400 كلمهحارث بن نبهان _ حرث بن نبهانحارث بن نوفل 150 كلمهحارث بن يزيد 150 كلمهحارث كندي 150 كلمهحباب بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيحباب بن حرث _ جابر بن حارث سلمانيحباب بن عامر 150 كلمهحباب بن عمرو شعبي _ حباب بن عامرحبشة بن قيس نهمي _ حبشي بن قيس نهميحبشي بن قاسم نهمي _ حبشي بن قيس نهميحبشي بن قيس نهمي 150 كلمهحبيب بن عبدالله نهشلي _ شبيب بن عبدالله نهشليحبيب بن عبيدالله نهشلي _ شبيب بن عبدالله نهشليحبيب بن مطهر _ حبيب بن مظاهرحبيب بن مظاهر 2000 كلمهحبيب بن مظهر _ حبيب بن مظاهرحبيره كلبي 150 كلمهحجاج بن بدر 200 كلمهحجاج بن بكر 150 كلمهحجاج بن زيد _ حجاج بن بدرحجاج بن سردق _ حجاج بن مسروقحجاج بن مالك 150 كلمهحجاج بن مرزوق _ حجاج بن مسروقحجاج بن مسروف _ حجاج بن مسروقحجاج بن مسروق 300 كلمهحجاج بن يزيد _ حجاج بن بدرحجار بن ابجر 200 كلمهحجار بن ابحر _ حجار بن ابجرحجاز بن ابحر _ حجار بن

ابجرحجام ابتر 150 كلمهحجر بن احجار 150 كلمهحجر بن جندب 150 كلمهحجر بن حجار _ حجر بن احجارحجر بن حر (1) 150 كلمهحجر بن حر (2) 150 كلمهحجر بن حصين 150 كلمهحجير بن جندب 150 كلمهحذام بن ستير اسدي 200 كلمهحذلم بن ستير اسدي _ حذام بن ستير اسديحرب بن ابي الاسود 150 كلمهحرب بن اسود _ حرب بن ابي الاسودحرّ بن يزيد 3000 كلمهحرث بن امرؤالقيس _ حارث بن امرؤالقيسحرث بن بنهان _ حرث بن نبهانحرث بن نبهان 150 كلمهحرز _ جون بن حوي 500 كلمهحرمله 500 كلمهحره _ جون بن حويحريث باهلي 150 كلمهحريره _ جون بن حويحسان بن اسماء 150 كلمهحسان بن بكر حنظلي 150 كلمهحسان بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيحسن بن حسن (ع) _ حسن مثناحسن پاشا 200 كلمهحسن مثنا 300 كلمهحسنيه 150 كلمهحسين بن حسن 200 كلمهحصين بن ابان 150 كلمهحصين بن اسامه تميمي 150 كلمهحصين بن تميم 150 كلمهحصين بن مالك (1) 150 كلمهحصين بن مالك (2) 150 كلمهحصين بن نمر _ حصين بن نميرحصين بن نمير 400 كلمهحطيمة بن وهاد 150 كلمهحفص بن عمر 150 كلمهحكم بن طفيل _ حكيم بن طفيلحكيم بن طفيل 250 كلمهحكيم بن طيفيل _ حكيم بن طفيلحكيم، سيد محسن 200 كلمهحلاس بن عمرو 350 كلمهحلاس بن عمر _ حلاس بن عمروحلاش بن عمرو _ حلاس بن عمروحماد بن انس 150 كلمهحماد بن حماد خزاعي 150 كلمهحماد (غلام امام حسين) 150 كلمهحمزة بن حسين (ع) 200 كلمهحمزة بن مغيره 150 كلمهحمزة بن نبهان 150 كلمهحمل بن مالك محاربي 150 كلمهحميد بن بكير احمري 150 كلمهحميد بن مسلم ازدي 200 كلمهحميده بنت

مسلم 150 كلمهحمير حميري 200 كلمهحنطمة 150 كلمهحنظل بن عمر 150 كلمهحنظلة بن اسعد 200 كلمهحنظلة بن سعد _ حنظلة بن اسعدحنظلة بن سعيد _ حنظلة بن اسعدحنظلة بن عروه 150 كلمهحنظلة بن عمر شيباني _ حنظلة بن عمرو شيبانيحنظلة بن عمرو شيباني 150 كلمهحواش بن خولي 150 كلمهحولي بن يزيد _ خولي بن يزيدحوي بن مالك _ جوين بن مالكحويرة بن يزيد 150 كلمهحوي _ جون بن حويحيات بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيحيان بن حارث سلماني _ جابر بن حارث سلمانيخالد بن طلحه 150 كلمهخالد بن عبيدالله بن زياد 200 كلمهخالد بن عرفطه 150 كلمهخالد بن عمر ازدي _ خالد بن عمرو ازديخالد بن عمرو ازدي 150 كلمهخالد بن نشيط 150 كلمهخداع دمشقي 150 كلمهخديجه بنت علي (ع) 150 كلمهخراجم بن حريث _ مزاحم بن حريثخزيمه 150 كلمهخلف بن مسلم بن عوسجه 150 كلمهخميني، روح الله موسوي 2500 كلمهخوصاء 150 كلمهخولي بن مالك 150 كلمهخولي بن يزيد 200 كلمهخون بن حوي _ جون بن حويداحظ بن ناعم _ واحظ بن ناعمداعي صغير محمد بن زيد 200 كلمهداعي كبير، حسن بن زيد 200 كلمهداوود بن طرماح 200 كلمهدحيل بن خيثمه جعفي _ رحيل بن خيثمه جعفيدرة الصدف 200 كلمهدريد 150 كلمهدلهم بنت عمرو _ ديلم بنت عمرودلهم بنت عمر _ ديلم بنت عمرودويد _ دريدديزج، ابراهيم 150 كلمهديلم بنت عمر _ ديلم بنت عمروديلم بنت عمرو 200 كلمهذاهر بن عمرو كندي _ زاهر بن عمرو كنديذرعة بن شريك تميمي _ زرعة بن شريك تميميذويد _ دريدذيان بن ضريب صائدي 150 كلمهرافع 150 كلمهرافع بن عبدالله 150 كلمهرباب 1000 كلمهربيب بنت الحسين (ع)

_ زينب بنت الحسين (ع)ربيع بن تميم 150 كلمهربيعة بن حوط _ ربيعة بن خوطربيعة بن خوط 150 كلمهرجاء بن منقذ عبدي 150 كلمهرحيل بن خيثمه جعفي 150 كلمهرحيل بن زهير جعفي 150 كلمهرستم 150 كلمهرشيد 150 كلمهرشيد تركي 150 كلمهرضي بن منقذ عبدي 150 كلمهرفاعة بن شداد 200 كلمهرقاد 150 كلمهرقاء عازب 150 كلمهرقيه 1000 كلمهرقيه بنت علي (ع) 200 كلمهرمله 150 كلمهرمله بنت عقيل 150 كلمهرمله كبرا 150 كلمهرميث بن عمر _ رميث بن عمرورميث بن عمرو 150 كلمهروضة 150 كلمهريث بن عمرو _ رميث بن عمروريشه _ رشيدزائدة بن مهاجر 150 كلمهزاهد_ زاهر بن عمرو كنديزاهر بن عمرو كندي 150 كلمهزبيده بنت حسين (ع) _ فاطمه بنت حسين (ع)زبير بن اروج تميمي _ زبير بن اروح تميميزبير بن اروح تميمي 150 كلمهزبير بن قرظه _ علي بن قرظهزجر بن بحر _ زجر بن بدرزجر بن بدر 150 كلمهزجر بن بذر _ زجر بن بدرزجر بن قيس جعفي _ زحر بن قيس جعفيزحر بن بدر _ زجر بن بدرزحر بن قيس جعفي 200 كلمهزحر بن قيس مذحجي 150 كلمهزحر بن قيس نخعي 150 كلمهزرارة بن صالح 150 كلمهزراع روسي _ زراع سدوسيزراع سدوسي 150 كلمهزرعة 150 كلمهزرعة بن ابان 150 كلمهزرعة بن شريك تميمي 150 كلمهزرير خزاعي 200 كلمهزعفر جني 500 كلمهزعفر زاهد _ زعفر جنيزوارة بن محارب 150 كلمهزهير بن بشر خثعمي 150 كلمهزهير بن بشير خثعمي _ زهير بن بشر خثعميزهير بن حسان كوفي 150 كلمهزهير بن سائب _ زهير بن سيارزهير بن سلم _ زهير بن سليم ازديزهير بن سلمان 150 كلمهزهير بن سليم ازدي 150 كلمهزهير بن سليمان 150

كلمهزهير بن سيار 150 كلمهزهير بن شبر خثعمي _ زهير بن بشر خثعميزهير بن قيس _ زهير بن قينزهير بن قين 200 كلمهزياد بن ربيع 150 كلمهزياد بن رقاد 150 كلمهزياد بن شعثا 150 كلمهزياد بن عبدالرحمان جعفي _ ابو جنوب جعفيزياد بن عريب صائدي _ ابو عمره؛ زياد بن عريبزياد بن عمر بن عريب صائدي _ ابوعمره؛ زياد بن عريبزياد بن مالك ضبعي 150 كلمهزياد بن مصاهر كندي _ ابوالشعثاء كنديزياد بن مضاهر كندي _ ابوالشعثاء كنديزياد بن مهاجر _ ابوالشعثاء كنديزياد بن مهاصر 200 كلمهزيد بن ارقم 200 كلمهزيد بن ثبيت قيسي _ يزيد بن ثبيط عبديزيد بن حارث _ يزيد بن حارثزيد بن حرث _ يزيد بن حارثزيد بن حسن (ع) 200 كلمهزيد بن حسين (ع) 200 كلمهزيد بن داوود 150 كلمهزيد بن رقاد 150 كلمهزيد بن ركاب كلبي 150 كلمهزيد بن سفيان 150 كلمهزيد بن كردم 150 كلمهزيد بن معقل _ يزيد بن معقلزيد بن معقل جعفي _ بدر بن معقلزيد بن ناجيه شعبي 150 كلمهزيد بن ورقاء _ زيد بن رقادزيد مجنون 200 كلمهزيد _ دريدزينب بنت الحسين (ع) 200 كلمهزينب بنت عقيل 200 كلمهزينب صغرا _ ام كلثومزينب كبرا (س) 7000 كلمهسالم بن خثيمه جعفي _ سالم بن خيثمه جعفيسالم بن خيثمه جعفي 150 كلمهسالم بن عمرو 150 كلمهسالم بن مسيب 250 كلمهسالم (1) 250 كلمه (غلام ابن زياد)سالم (2) 150 كلمه (غلام بني مدنيه كلبي)سالم (3) 150 كلمه (مولي عامر بن مسلم عبدي)سام 150 كلمهسامحه ازدي _ سامر ازديسامر ازدي 150 كلمهسرجون 300 كلمهسرحون _ سرجونسعد بن بشر حضرمي 150 كلمهسعد بن حارث انصاري 150 كلمهسعد بن حرث

150 كلمهسعد بن حرث انصاري _ سعد بن حارث انصاريسعد بن حنظله تميمي 150 كلمهسعد بن عبدالله 150 كلمهسعد بن عبدالله حنفي _ سعيد بن عبدالله حنفيسعد بن عمر ازدي _ عمرو بن سعيد ازديسعد بن عمرو ازدي _ عمرو بن سعيد ازديسعد خزاعي _ سعد بن حرثسعود بن عبدالعزيز 500 كلمهسعيد 150 كلمه (غلام عمرو بن خلف)سعيد _ سعد بن عبداللهسعيد بن ابي غفاري 200 كلمهسعيد بن احنف بن قيس 200 كلمهسعيد بن حنظله تميمي _ سعد بن حنظله تميميسعيد بن عاص 400 كلمهسعيد بن عبدالله ثقفي 150 كلمهسعيد بن عبدالله حنفي 150 كلمهسعيد بن عبدالله خثعمي 150 كلمهسعيد بن عقيل 150 كلمهسعيد بن عمرو ازدي _ عمرو بن سعيد ازديسعيد بن قيس همداني 150 كلمهسعيد بن مولا _ سعد بن عبداللهسفيان بن سريع 150 كلمهسفيان بن مالك عبدي _ سيف بن مالك عبديسفيان بن يزيد 150 كلمهسكينه (س) 1200 كلمهسلامه قدامه 150 كلمهسلم بن عمرو 150 كلمهسلمان (1) 150 كلمهسلمان (2) _ سليمان بن رزينسلمان بن مضارب بجلي 150 كلمهسلمة بن كهيل 150 كلمهسليم _ سليمان (غلام امام حسين)سليمان 150 كلمه (غلام امام حسين (ع))سليمان بن ابي رزين _ سليمان بن رزينسليمان بن ربيعه 150 كلمهسليمان بن رزين 200 كلمهسليمان بن سليمان ازدي 150 كلمهسليمان بن صرد خزاعي 700 كلمهسليمان بن عبدالملك 200 كلمهسليمان بن عوف حضرمي (1) 150 كلمهسليمان بن عوف حضرمي (2) _ سليمان بن عون حضرميسليمان بن عون حضرمي 150 كلمهسليمان بن كثير 150 كلمهسليمان بن مضارب بجلي _ سلمان بن مضارب بجليسمرة بن جندب 200 كلمهسمعان بن مقاتل 150 كلمهسنان 150 كلمهسنان بن ابي عمرو _ سنان بن انسسنان

بن انس 150 كلمهسنان بن انس ايادي 150 كلمهسنان بن اوس نخعي 150 كلمهسواد بن منعم _ سوار بن منعم همدانيسوار بن ابي حمير همداني _ سوار بن منعم همدانيسوار بن ابي خمير _ سوار بن منعم همدانيسوار بن ابي صمير همداني _ سوار بن منعم همدانيسوار بن ابي عمير همداني _ سوار بن منعم همدانيسوار بن حمير جابري _ سوار بن منعم همدانيسوار بن منعم همداني 350 كلمهسويد بن ابي مطاع _ سويد بن عمروسويد بن عبدالرحمان منقري 200 كلمهسويد بن عمرو 150 كلمهسويد بن عمر _ سويد بن عمروسويد بن عمير _ سويد بن عمروسهل بن سعد ساعدي 250 كلمهسهل بن سعيد _ سهل بن سعد ساعديسهم بن عبد الرحمان جهني 150 كلمهسهيل بن عريف 150 كلمهسيار _ يسارسيف الدين سيد طاهر 200 كلمهسيف بن ابي حارث _ سيف بن حارث جابريسيف بن ابي حرث _ سيف بن حارث جابريسيف بن حارث جابري 150 كلمهسيف بن حرث _ سيف بن حارث جابريسيف بن مالك عبدي 150 كلمهسيف بن مالك نميري 150 كلمهشاه اسماعيل صفوي 500 كلمهشاه طهماسب صفوي 350 كلمهشبث بن ربعي 300 كلمهشبث بن سعد شامي _ شيبة بن سعدشبل بن يزيد اصبحي 150 كلمهشبيب بن جراد 150 كلمهشبيب بن حارث 150 كلمهشبيب بن ربعي _ شبث بن ربعيشبيب بن عبدالله نهشلي 150 كلمهشبيب (1) 150 كلمه (غلام حارث بن سريع)شبيب (2) 150 كلمه (غلام شاكر بن عبدالله)شبيث بن ربعي _ شبث بن ربعيشجره 250 كلمهشرحبيل 150 كلمهشريح بن عبدالله 150 كلمهشريح بن عبيد 150 كلمهشريح قاضي 800 كلمهشريف بن حارث 150 كلمهشريك بن اعور 400 كلمهشريك بن عبدالله اعور _ شريك

بن اعورشعبة بن حنظله تميمي 150 كلمهشمر بن ذي الجوشن 3000 كلمهشوذب بن عبدالله همداني 250 كلمهشهاب الدين احمد شاه ولي بهمني 300 كلمهشهربانو (1) 1500 كلمهش_ه_رب_ان_و (2) 150 ك_لم_ه (م_ادر م_ح_م_د ب_ن اب_ي س_ع_ي_د ب_نعقيل)شهر بن حوشب 300 كلمهشيبة بن سعد 150 كلمهشيث بن سعيد _ شيبة بن سعدشيخ العراقين _ تهراني، شيخ عبدالحسينصالح بن سيار _ صالح بن يسارصالح بن كعب 150 كلمهصالح بن نصير 150 كلمهصالح بن وهب 150 كلمهصالح بن يسار 150 كلمهصديقه صغرا _ زينب كبراصفوان بن حنظله 150 كلمهصفيه بنت علي (ع) 200 كلمهضباب بن عامر 150 كلمهضبة بن محمد اسدي 200 كلمهضبيعة بن عمرو تيمي 150 كلمهضبيعة بن عمر _ ضبيعة بن عمرو تيميضحاك بن عبدالله مشرقي 700 كلمهضرغامه بن مالك _ ضرغامة بن مالك تغلبيضرغامة بن مالك تغلبي 150 كلمهطارق اعمش 200 كلمهطارق بن ابي ضبيان ازدي 150 كلمهطارق بن شبث 150 كلمهطارق بن شيث _ طارق بن شبثطارق بن كثير 150 كلمهطارق بن مالك 150 كلمهطارق بن مبارك 200 كلمهطارق بن يوسف 150 كلمهطرماح بن عدي 400 كلمهطلاع بن زريك 200 كلمهطلحة بن طارق 150 كلمهطوعه 300 كلمهظهير بن حسان اسدي _ زهير بن حسان كوفيعائد بن حرب سلامي 150 كلمهعائذ بن مجمع مذحجي 150 كلمهعائش بن ابي شبيب شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريعابر 150 كلمهعابس بن ابي حبيب شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريعابس بن ابي شبث شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريعابس بن ابي شبيب شاكري 2000 كلمهعابس بن شبيب شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريعابس بن ليث شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريع_ات_ك_ه ب_ن_ت م_س_لم ب_ن ع_ق_ي_ل

_ ح_م_ي_ده ب_ن_ت م_س_لم ب_ن عقيلعاد بن نهشل _ عامر بن نهشلعارف _ رافععامر بن جليده 150 كلمهعامر بن حسان طائي 150 كلمهعامر بن خليدة _ عامر بن جليدةعامر بن خليد _ عامر بن جليدةعامر بن صريمه تميمي 150 كلمهعامر بن صعصعه 150 كلمهعامر بن طفيل 150 كلمهعامر بن عبيد _ عمارة بن عبدعامر بن كثير 150 كلمهعامر بن مالك 150 كلمهعامر بن مسلم عبدي 150 كلمهعامر بن نهثل _ عامر بن نهشلعامر بن نهشل 150 كلمهعباد بن ابي مهاجر _ عبادبن مهاجرعباد بن مهاجر 150 كلمهعبادة بن حرث انصاري 150 كلمهعباس اصغر 350 كلمهعباس بن جعده 150 كلمهعباس بن حبيب شاكري _ عابس بن ابي شبيب شاكريعباس بن علي (ع) _ ابوالفضل العباس (ع)عبدالاعلي بن زيد كلبي 200 كلمهعبدالاعلي بن يزيد كلبي 150 كلمهعبدالرحمان ازدي 150 كلمهعبدالرحمان بن ابي بكر 200 كلمهعبدالرحمان بن ابي خشكاره بجلي 150 كلمهعبدالرحمان بن ابي سبره جعفي _ ابوجنوب جعفيعبدالرحمان بن ابي سيره جعفي _ ابوجنوب جعفيعبدالرحمان بن ام حكم 150 كلمهعبدالرحمان بن حصن _ عبدالرحمان بن حصينعبدالرحمان بن حصين 150 كلمهعبدالرحمان بن حكم _ عبدالرحمان بن ام حكمعبدالرحمان بن خشكاره _ عبدالرحمان بن ابي خشكاره بجليعبدالرحمان بن راشد ارحبي _ عبدالرحمان بن عبدالله ارحبيعبدالرحمان بن زياد ارجي 150 كلمهعبدالرحمان بن شداد ارحبي _ عبدالرحمان بن عبدالله ارحبيعبدالرحمان بن صلخب 150 كلمهعبدالرحمان بن عبدالله ارجبي _ عبدالرحمن بن عبدالله ارحبيعبدالرحمان بن عبدالله ارحبي 150 كلمهعبدالرحمان بن عبدالله ازدي 150 كلمهعبدالرحمان بن عبدالله بزني _ عبدالرحمان بن عبدالله ازديعبدالرحمان بن عبدالله بن كدر _ عبدالرحمان بن عبدالله ارحبيعبدالرحمان بن عبدالله يزني _ عبدالرحمان بن عبدالله ازديعبدالرحمان بن عبد رب خزرجي

150 كلمهعبدالرحمان بن عبد ربه _ عبدالرحمان بن عبد رب خزرجيعبدالرحمان بن عبيد ارحبي 150 كلمهعبدالرحمان بن عثمان ثقفي 150 كلمهعبدالرحمان بن عرزه غفاري 150 كلمهعبدالرحمان بن عروه خثعمي 150 كلمهعبدالرحمان بن عروه غفاري 150 كلمهعبدالرحمان بن عزره غفاري _ عبدالرحمان بن عروه غفاريعبدالرحمان بن عزوده غفاري _ عبدالرحمان بن عروه غفاريعبدالرحمان بن عقيل 150 كلمهعبدالرحمان بن كريز كندي 150 كلمهعبدالرحمان بن مخلب _ عبدالرحمان بن مخنفعبدالرحمان بن مخنف 200 كلمهعبدالرحمان بن مسعود تيمي 150 كلمهعبدالرحمان بن مسلم 150 كلمهعبدالرحمان بن يزيد 150 كلمهعبدالرحمان جعفي _ ابو جنوب جعفيعبدالرحمان كدري _ عبدالرحمان بن عبدالله ارحبيعبدالسلام بن عروه 150 كلمهعبدالله بن ابي طالب 150 كلمهعبدالله (اصغر) بن حسن (ع) 250 كلمهعبدالله (اصغر) بن عقيل 150 كلمهعبدالله (اصغر) بن علي (ع) 250 كلمهعبدالله (اكبر) بن حسن (ع) 150 كلمهعبدالله الاعلي يزيد كلبي _ عبدالا علي بن يزيد كلبيعبدالله (اكبر) بن عقيل 250 كلمهعبدالله (اكبر) بن علي (ع) _ ابوبكر بن علي (ع)عبدالله بن ابي بكر 150 كلمهعبدالله بن ابي حصين _ عبدالله بن حصينعبدالله بن ابي دجانه 150 كلمهعبدالله بن ابي سفيان 150 كلمهعبدالله بن ابي عروه غفاري _ عبدالله بن عروه غفاريعبدالله بن ابي محل 150 كلمهعبدالله بن اسيد جهني 150 كلمهعبدالله بن اياس 150 كلمهعبدالله بن أكدن 150 كلمهعبدالله بن بدر _ عبدالله بن يزيد قيسيعبدالله بن بشر خثعمي 150 كلمهعبدالله بن بشير 150 كلمهعبدالله بن بشير اسدي 150 كلمهعبدالله بن بطه _ عبدالله بن قطبهعبدالله بن بقطر _ عبدالله بن يقطر حميريعبدالله تميمي 150 كلمهعبدالله بن ثبيت _ عبدالله بن يزيد قيسيعبدالله بن جعفر بن ابي طالب 400 كلمهعبدالله بن جعفر بن عقيل 150

كلمهعبدالله بن جوزه _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن جويرة _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن جويريه _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن حارث نوفلي 150 كلمهعبدالله بن حازم 150 كلمهعبدالله بن حر جعفي _ عبيدالله بن حر جعفيعبدالله بن حسن (ع) _ عبدالله (اصغر) بن حسن (ع)عبدالله بن حسين (ع) 200 كلمهعبدالله بن حصين 150 كلمهعبدالله بن حنظله 400 كلمهعبدالله بن حوزه _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن حويزه _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن خازم _ عبدالله بن حازمعبدالله بن خالد صيداوي 150 كلمهعبدالله بن خشكاره بجلي 150 كلمهعبدالله بن خوزه _ ابن حوزه، عبداللهعبدالله بن رباح _ عبدالله بن رياحعبدالله بن رياح 150 كلمهعبدالله بن زبير 3000 كلمهعبدالله بن زهير 150 كلمهعبدالله بن زيد _ عبدالله بن يزيد قيسيعبدالله بن سبع همداني 150 كلمهعبدالله بن سبيع _ عبدالله بن سبع همدانيعبدالله بن سريع 150 كلمهعبدالله بن سليم 200 كلمهعبدالله بن سليمان _ عبدالله بن سليمعبدالله بن سمير 150 كلمهعبدالله بن شهاب كلبي 150 كلمهعبدالله بن شهر _ ابو حرب سبيعيعبدالله بن صلخب 150 كلمهعبدالله بن صلخت _ عبدالله بن صلخبعبدالله بن عباس (2) 150 كلمهعبدالله بن عباس سلمي 150 كلمهعبدالله بن عباس (1) _ ابن عباس، عبداللهعبدالله بن عبدالرحمان ارحبي _ عبدالرحمان بن عبدالله ارحبيعبدالله بن عبدالله 150 كلمهعبدالله بن عبدالله ارحبي 150 كلمهعبدالله بن عروه خثعمي _ عبدالله بن عزره خثعميعبدالله بن عروه خشعمي _ عبدالله بن عزره خثعميعبدالله بن عروه غفاري 150 كلمهعبدالله بن عزره خثعمي 150 كلمهعبدالله بن عزره غفاري _ عبدالله بن عروه غفاريعبدالله بن عزوده غفاري _ عبدالله بن عروه غفاريعبدالله بن عزوه غفاري _ عبدالله بن عروه غفاريعبدالله بن عفيف 1500

كلمهعبدالله بن عقبه غنوي 150 كلمهعبدالله بن عمار باقي 150 كلمهعبدالله بن عمار بن عبد يغوث 150 كلمهعبدالله بن عمر 1000 كلمهعبدالله بن عمر كلبي _ عبدالله بن عمير كلبيعبدالله بن عمر كندي 150 كلمهعبدالله بن عمرو بن عثمان 150 كلمهعبدالله بن عمرو بن عياش 150 كلمهعبدالله بن عمرو خثعمي _ عبدالله بن عزره خثعميعبدالله بن عمرو كلبي _ عبدالله بن عمير كلبيعبدالله بن عمير كلبي 350 كلمهعبدالله بن قطبه 150 كلمهعبدالله بن قطنه _ عبدالله بن قطبهعبدالله بن قيس بن ابي عروه _ عبدالله بن عروه غفاريعبدالله بن قيس خولاني 150 كلمهع_ب_دالله ب_ن م_ح_ل ع_ام_ري _ ع_ب_دالله ب_ن اب_يمحلعبدالله بن مسرور 200 كلمهعبدالله بن مسلم 150 كلمهعبدالله بن مسلم بن ربيعه 300 كلمهعبدالله بن مسمع _ عبدالله بن سبع همدانيعبدالله بن مطيع 500 كلمهعبدالله بن نزال جهني 150 كلمهعبدالله بن وائل _ عبدالله بن والعبدالله بن وال 150 كلمهعبدالله بن وداك _ عبدالله بن والعبدالله بن وهب 350 كلمهعبدالله بن يربوع _ مالك بن يربوععبدالله بن يزيد 150 كلمهعبدالله بن يزيد قيسي 150 كلمهعبدالله بن يقطر حميري 600 كلمهعبدالله بن يقطين _ عبدالله بن يقطر حميريعبدالله رضيع _ عبدالله بن حسين (ع)عبدالله شقيق 150 كلمهعبدالله ضبابي 150 كلمهعبدالله قيس بصري _ عبدالله بن يزيد قيسيعبدالملك بن ابي حارث سلمي 150 كلمهعبدالملك بن حارث _ عبدالملك بن ابي حارث سلميعبدالملك بن عمر _ عبدالملك بن عميرعبدالملك بن عمير 150 كلمهعبد بن عمير كلبي _ عبدالله بن عمير كلبيعبد قيس بصري عبدي _ عبدالله بن يزيد قيسيعبيدالله بن ابي خشكاره بجلي _ عبدالله بن خشكاره بجليعبيدالله بن بدر بن رقيط 150 كلمهعبيدالله بن بشير 150 كلمهعبيدالله

بن جعفر 150 كلمهعبيدالله بن حر جعفي 400 كلمهعبيدالله بن حصين 150 كلمهعبيدالله بن زبير_ عبدالله بن زبيرعبيدالله بن زهير ازدي 150 كلمهعبيدالله بن زياد_ ابن زياد، عبيداللهعبيدالله بن زيد بصري _ عبيدالله بن بدر بن رقيطعبيدالله بن سبيع همداني _ عبدالله بن سبع همدانيعبيدالله بن سلع _ عبدالله بن سبع همدانيعبيدالله بن عباس سلمي _ عبدالله بن عباس سلميعبيدالله بن عبدالله 150 كلمهعبيدالله بن علي _ ابوبكر بن عليعبيدالله بن عمرو كندي 150 كلمهعبيدالله بن قيس 150 كلمهعبيدالله بن مسلم بن عقيل 150 كلمهعبيدالله بن مسلم _ عبدالله بن سبع همدانيعبيدالله بن يزيد بن ثبيط _ عبيدالله بن بدر بن رقيطعبيدالله بن يزيد بن نبيط _ عبيدالله بن بدر بن رقيطعبيدالله بن يزيد قيسي 150 كلمهعبيدالله بن يقطر _ عبدالله بن يقطرعبيدالله مذحجي 150 كلمهعبيد بن حريث 150 كلمهعتبة بن ابي سفيان _ وليد بن عتبهعتيق بن علي (ع) 200 كلمهعثمان بن بختري _ عثمان موصليعثمان بن خالد جهني 150 كلمهعثمان بن عروه غفاري _ عثمان بن فروه غفاريعثمان بن علي (ع) 200 كلمهعثمان بن فروه غفاري 150 كلمهعثمان موصلي 150 كلمهعدي بن عبدالله 150 كلمهعذرة بن قيس _ عزرة بن قيس احمسيعرفان 150 كلمهعروه (1) _ جون بن حويعروه (2) _ قرهعروه غفاري 150 كلمهعروة بن بطاء تغلبي _ عروة بن بطار تغلبيعروة بن بطار تغلبي 150 كلمهعروة بن بكار تغلبي _ عروة بن بطار تغلبيعروة بن عبدالله خثعمي 150 كلمهعروة بن قيس _ عزره بن قيس احمسيعزرة بن بطان تغلبي _ عروة بن بطار تغلبيعزرة بن قيس احمسي 200 كلمهعضدالدوله 200 كلمهعفيف بن زهير 150 كلمهعقبه غنوي 150 كلمهعقبة بن بشر اسدي

150 كلمهعقبة بن سمعان 150 كلمهعقبة بن صلت جهني 150 كلمهعقيل بن عقيل 150 كلمهعلي اصغر 1000 كلمهعلي (اصغر) بن حسين (ع) _ علي اصغر؛ امام سجاد (ع)علي اكبر (ع) 3500 كلمهعلي (اكبر) بن حسين (ع) _ علي اكبر (ع)علي اوسط _ امام سجاد (ع)علي بن حر رياحي 150 كلمهعلي بن طعان محاربي 150 كلمهعلي بن عثمان مغربي 700 كلمهعلي بن عقيل 150 كلمهعلي بن قرظه 150 كلمهعلي بن قريظه _ علي بن قرظهعلي بن محمد مشعشع 400 كلمهعلي بن مظاهر 150 كلمهعماد بن حسان _ عامر بن حسان طائيعمادة بن ابي سلامه _ عمار بن ابي سلامهعمار 150 كلمهعمار بن ابي سلامه 150 كلمهعمار بن حسان طائي _ عامر بن حسان طائيعمار بن سلامه _ عمار بن ابي سلامهعمارة بن ابي سلامه _ عمار بن ابي سلامهعمارة بن حسان _ عامر بن حسان طائيعمارة بن صلخب ازدي 150 كلمهعمارة بن عبد 150 كلمهعمارة بن عبدالله _ عمارة بن عبدعمارة بن عبيد _ عمارة بن عبدعمارة بن عتبه _ عمارة بن عبدعمارة بن عقبه 150 كلمهعمارة بن وليد 150 كلمهعمر اطرف 150 كلمهعمران بن ابي كعب _ عمران بن كعبعمران بن حسين (ع) 200 كلمهعمران بن خالد 150 كلمهعمران بن كعب 150 كلمهعمران كلبي 150 كلمهعمر بن ابي تمام صائدي 150 كلمهعمر بن ابي قرضه انصاري _ عمرو بن قرظهعمر بن ابي كعب 150 كلمهعمر بن احدوث 150 كلمهعمر بن جناده انصاري _ عمرو بن جناده انصاريعمر بن جندب حضرمي 150 كلمهعمر بن حارث 150 كلمهعمر بن حجاج زبيدي 150 كلمهعمر بن حريث مخزومي _ عمرو بن حريث مخزوميعمر بن حسن (ع) _ عمرو بن

حسن (ع)عمر بن حسين (ع) 200 كلمهعمر بن حصين 150 كلمهعمر بن خالد جهني 150 كلمهعمر بن خالد صيداوي _ عمرو بن خالد صيداويعمر بن خليفه جعفي _ عمرو بن خليفه جعفيعمر بن سعد ازدي _ عمرو بن سعيد ازديعمر بن سعد _ ابن سعد، عمرعمر بن سعيد ازدي _ عمرو بن سعيد ازديعمر بن صبيح _ عمرو بن صبيحعمر بن ضبيعه _ عمرو بن ضبيعهعمر بن طارق 150 كلمهعمر بن عبدالرحمان مخزومي 150 كلمهعمر بن عبدالعزيز 500 كلمهعمر بن عبدالله _ ابو ثمامه صائديعمر بن علي (ع) 200 كلمهعمر بن فرج 200 كلمهعمر بن قبرطه انصاري _ عمرو بن قرظةعمر بن قرط انصاري _ عمرو بن قرظةعمر بن قرظه انصاري _ عمرو بن قرظةعمر بن كعب انصاري 150 كلمهعمر بن كلبي 150 كلمهعمر بن كناد _ عمير بن كنادعمر بن لوذان _ عمرو بن لوذانعمر بن مشيعه _ عمرو بن مشيعهعمر بن مطاع 150 كلمهعمر بن مطيع 150 كلمهعمر بن يزيد 150 كلمهعمرو بن ابي مطاع _ عمر بن مطاععمرو بن احدوث حضرمي 150 كلمهعمرو بن اصيل 150 كلمهعمرو بن ثمامه 150 كلمهعمرو بن جناده انصاري 150 كلمهعمرو بن جندب حضرمي _ عمر بن جندب حضرميعمرو بن حجاج زبيدي 150 كلمهعمرو بن حريث مخزومي 200 كلمهعمرو بن حريص _ عمرو بن حريث مخزوميعمرو بن حسن (ع) 200 كلمهعمرو بن حسين (ع) _ عمر بن حسين (ع)عمرو بن خالد ازدي 150 كلمهعمرو بن خالد جهني 150 كلمهعمرو بن خالد صيداوي 150 كلمهعمرو بن خالد طهوي 150 كلمهعمرو بن خالد قرشي 150 كلمهعمرو بن خلف 150 كلمهعمرو بن خليفه جعفي 150 كلمهعمرو بن سعد ازدي _

عمرو بن سعيد ازديعمرو بن سعيد ازدي 150 كلمهعمرو بن سعيد اشدق 200 كلمهعمرو بن صبح _ عمرو بن صبيحعمرو بن صبيح 150 كلمهعمرو بن ضبعه _ عمرو بن ضبيعهعمرو بن ضبيعه 150 كلمهعمرو بن عبدالله 200 كلمهعمرو بن عبدالله انصاري _ ابوثمامه صائديعمرو بن عبدالله بن معمر _ عمرو بن عبيدالله معمرعمرو بن عبدالله جندعي 150 كلمهعمرو بن عبدالله مذحجي _ عمير بن عبدالله مذحجيعمرو بن عبيدالله سلما 150 كلمهعمرو بن عبيدالله معمر 200 كلمهعمرو بن عثمان 150 كلمهعمرو بن قرطه _ عمرو بن قرظهعمرو بن قرظه 200 كلمهعمرو بن قيس احمصي _ عزرة بن قيس احمسيعمرو بن قيس مشرقي 150 كلمهعمرو بن كعب انصاري _ ابوثمامه صائديعمرو بن لوذان 200 كلمهعمرو بن مشيعه 150 كلمهعمرو بن مطاع جعفي _ عمر بن مطاع جعفيعمرو بن منذر 150 كلمهعمرو بن نافع 150 كلمهعمرو بن نهشل _ عامر بن نهشل تميميعمير انصاري 150 كلمهعمير بن جناب _ عمير بن حبابعمير بن حباب 150 كلمهعمير بن حصين 150 كلمهعمير بن شجاع كندي 150 كلمهعمير بن عامر همداني 150 كلمهعمير بن عبدالله مذحجي 150 كلمهعمير بن قرضه _ عمرو بن قرظهعمير بن قرظه _ عمرو بن قرظهعمير بن كناد 150 كلمهعمير بن كنار _ عمير بن كنادعمير بن مطاع 150 كلمهعون (اصغر) بن عبدالله 150 كلمهعون (اكبر) بن عبدالله 150 كلمهعون بن جعفر 150 كلمهعون بن حري _ جون بن حويعون بن عبدالله بن جعده 150 كلمهعون بن عقيل 150 كلمهعون بن علي (ع) 200 كلمهعون بن مسلم بن عقيل 150 كلمهعيوف بنت مالك حضرمي 150 كلمهعيهمة بن زهير 150 كلمهغالب باهلي 150 كلمهغره _ قرهغمر بن كناد

_ عمر بن كنادغيلان بن عبدالرحمان 150 كلمهفاطمه بنت حزام _ ام البنينفاطمه بنت حسن (ع) 150 كلمهفاطمه بنت حسين (ع) 250 كلمهفاطمه بنت علي (ع) 150 كلمهفاطمه صغرا 250 كلمهفتحعلي شاه قاجار 350 كلمهفراس بن جعده مخزومي 200 كلمهفرزدق 200 كلمهفروزان _ فيروزانفرة بن قيس _ قرة بن قيس حنظليفضل بن علي (ع) 150 كلمهفضه نوبيه 150 كلمهفكيهه 150 كلمهفلافس نهشلي 150 كلمهفليح 150 كلمهفهل بن يزيد 150 كلمهفيروزان 150 كلمهفيهان بن زهير 150 كلمهقادر بالله 150 كلمهقارب بن عبدالله دئلي 150 كلمهقارب ديلمي _ قارب بن عبدالله دئليقاسط بن ذهبي _ قاسط بن زهير تغلبيقاسط بن زهر _ قاسط بن زهير تغلبيقاسط بن زهير تغلبي 150 كلمهقاسط بن ظهير تغلبي _ قاسط بن زهير تغلبيقاسط بن عبدالله _ قاسط بن زهير تغلبيقاسم بن بشر _ قاسم بن حبيب ازديقاسم بن حارث كاهلي 150 كلمهقاسم بن حبيب ازدي 150 كلمهقاسم بن حسن (ع) 3000 كلمهقاسم بن حسين (ع) 150 كلمهقاسم بن سعد طائي 150 كلمهقاسم بن عباس 150 كلمهقاسم بن عبدالله 150 كلمهقاسم بن علي (ع) 150 كلمهقاسم بن محمد 150 كلمهقدامه حبشي _ قدامة بن اسد فزاريقدامه موصلي 150 كلمهقدامة بن اسد فزاري 150 كلمهقراد بن مالك _ قرار بن مالكقرار بن مالك 150 كلمهقره 150 كلمهقرة بن ابي قره غفاري 150 كلمهقرة بن قيس حنظلي 150 كلمهقسورة بن كنانه 150 كلمهقشعم بن عمرو 150 كلمهقصب بن عمرو _ قعنب بن عمروقعقاع بن ثور ذهلي _ قعقاع بن شور ذهليقعقاع بن سويد منقري _ قعقاع بن شور ذهليقعقاع بن شور ذهلي 150 كلمهقعنب بن عمرو 150 كلمهقعنب بن عمر _ قعنب بن عمروقلافس

نهشلي _ فلافس نهشليقلاقس نهشلي _ فلافس نهشليقلانس نهشلي _ فلافس نهشليقمر _ ام وهبقيس القطيفه _ قيس بن اشعث كنديقيس بن ابي مره خزاعي 150 كلمهقيس بن اشعث 150 كلمهقيس بن حنظله 150 كلمهقيس بن ربيع 150 كلمهقيس بن ظفر 150 كلمهقيس بن عبدالله صائدي 150 كلمهقيس بن عبدالله همداني 150 كلمهقيس بن مسهر 500 كلمهقيس بن مصهر _ قيس بن مسهرقيس بن مطهر _ قيس بن مسهرقيس بن مظهر _ قيس بن مسهرقيس بن منبه 150 كلمهقيس بن مهر _ قيس بن مسهرقيس بن هيثم 150 كلمهقيس نهشلي _ فلافس نهشليكاشاني، ابوالقاسم 150 كلمهكامل 150 كلمهكامل بن حمير 150 كلمهكبشه _ ام سليمانكثير بن شهاب حارثي 150 كلمهكثير بن عبدالله شعبي 150 كلمهكردوس بن زهير تغلبي 150 كلمهكردوس بن ظهير تغلبي _ كردوس بن زهير تغلبيكرش بن زهير تغلبي _ كردوس بن زهير تغلبيكرش بن ظهير تغلبي _ كردوس بن زهير تغلبيكزمان _ عرفان 150 كلمهكعب بن جابر ازدي 150 كلمهكعب بن طلحه 150 كلمهكعب بن نصر 150 كلمهكنانة بن عتيق تغلبي 150 كلمهكنانة بن عقيق تغلبي _ كنانة بن عتيق تغلبيلبيط بن ياسر جهني _ لقيط بن ياسر جهنيلقيط بن اياس جهني _ لقيط بن ياسر جهنيلقيط بن ناشر جهني _ لقيط بن ياسر جهنيلقيط بن ياسر جهني 150 كلمهليلي 700 كلمهمارد بن صديف 150 كلمهماريه بنت سعد _ ماريه بنت منقذمارية بنت منقذ 200 كلمهمالك بن انس 150 كلمهمالك بن انس كاهلي 150 كلمهمالك بن اوس 150 كلمهمالك بن بسر _ مالك بن نسيرمالك بن بشر كندي 150 كلمهمالك بن بشير كندي 150 كلمهمالك بن بشير _ مالك بن نسيرمالك بن

جريره 150 كلمهمالك بن حارث 150 كلمهمالك بن حوزه 150 كلمهمالك بن داوود 150 كلمهمالك بن دودان 150 كلمهمالك بن ذوذان _ مالك بن دودانمالك بن عبدالله 150 كلمهمالك بن عبد _ مالك بن عبداللهمالك بن عروه 150 كلمهمالك بن مسمع بكري 150 كلمهمالك بن نثر _ مالك بن نسيرمالك بن نسر _ مالك بن نسيرمالك بن نسير 150 كلمهمالك بن نصر 150 كلمهمالك بن نضر ارحبي 150 كلمهمالك بن هشيم _ مالك بن هيثم بدائيمالك بن هيثم بدائي 150 كلمهمالك بن يربوع 150 كلمهمالك بن يزيد كندي 150 كلمهمالك بن يسار _ مالك بن نسيرمالك بن يسر _ مالك بن نسيرمالك بن يسير _ مالك بن نسيرمأمون 300 كلمهمبارك 150 كلمهمتوكل 500 كلمهمجالد بن سعيد همداني 150 كلمهمجبر بن مرة 150 كلمهمجفر بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمجمع بن زياد جهني 150 كلمهمجمع بن عائد _ مجمع بن عبدالله عائذيمجمع بن عبدالله عائذي 150 كلمهمجمع بن عبيدالله عائذي _ مجمع بن عبدالله عائذيمحارب بن جبير 150 كلمهمحرز بن حريث _ محرز بن حزيب كلبيمحرز بن حزيب كلبي 150 كلمهمحسن بن حسين (ع) 150 كلمهمحصن بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحض بن ابي ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحضر بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحفر بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحفز بن ثعلبه عائذي 200 كلمهمحقر بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحقن بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمحكم بن طفيل 150 كلمهمحمد بن ابراهيم 150 كلمهمحمد بن ابي سعد _ محمد بن ابي سعيدمحمد بن ابي سعيد 150 كلمهمحمد بن اشعث 400

كلمهمحمد بن اوسط _ محمد بن علي (1)محمد بن انس 150 كلمهمحمد بن بشر همداني 150 كلمهمحمد بن بشر _ بشير بن عمرمحمد بن بشير حضرمي _ بشير بن عمرمحمد بن جعفر 150 كلمهمحمد بن حسين (ع) 200 كلمهمحمد بن حنظله _ عبدالله بن حنظلهمحمد بن حنفيه 2000 كلمهمحمد بن سعيد _ محمد بن ابي سعيدمحمد بن عباس (ع) 150 كلمهمحمد بن عبدالله بن جعفر 150 كلمهمحمد بن عبدالله بن عقيل 150 كلمهمحمد بن عبدالله عائدي 150 كلمهمحمد بن عقيل 150 كلمهمحمد بن علي (ره) (1) 150 كلمهمحمد بن علي (ره) (2) _ محمد بن حنفيهمحمد بن عمربن حسن (ع) _ محمد بن عمرو بن حسن (ع)محمد بن عمرو بن حسن (ع) 150 كلمهمحمد بن عمرو تيمي _ محمد بن عميرمحمد بن عمير 150 كلمهمحمد بن كثير 150 كلمهمحمد بن مسلم 250 كلمهمحمد بن مظاع _ محمد بن مطاعمحمد بن مطاع 150 كلمهمحمد بن مقداد 150 كلمهمحمد شاه قاجار 350 كلمهمحمد علي شاه 400 كلمهمحمد علي ميرزا 300 كلمهمختار ثقفي 1000 كلمهمخفر بن تغلب عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمخفر بن ثعلبه عائذي _ محفز بن ثعلبه عائذيمدرك بن سهل 150 كلمهمدري بن شمعل اسدي 150 كلمهمدري بن مشعل اسدي _ مدري بن شمعل اسديم_ذري ب_ن اس_م_اع_ي_ل اس_دي _ م_دري ب_نشمعل اسديمذري بن شمعل اسدي _ مدري بن شمعل اسديمذري بن مشعل اسدي _ مدري بن شمعل اسديمذري بن مشمعل اسدي _ مدري بن شمعل اسديمذري بن مشمل اسدي _ مدري بن شمعل اسديمراحم بن حريث _ مزاحم بن حريثمرقع بن ثمامه اسدي _ موقع بن ثمامه اسديمرقع بن قمامه اسدي _ موقع بن ثمامه

اسديمروان بن حكم 700 كلمهمرة بن ابي مره غفاري 150 كلمهمرة بن سعد عبدي 150 كلمهمرة بن قيس همداني 150 كلمهمرة بن منقبه 150 كلمهمرة بن منقذ عبدي 150 كلمهمرة بن نعمان عبدي 150 كلمهمزاحم بن حريث 150 كلمهمسترشد بالله 200 كلمهمسرخ _ ايوب بن مشرحمسروق بن وائل 150 كلمهمسعود بن حجاج 150 كلمهمسعود بن سعد حداد 150 كلمهمسعود بن عمرو ازدي 150 كلمهمسعود هاشمي 150 كلمهمسقط بن ذهبي _ مسقط بن زهير تغلبيمسقط بن زهير تغلبي _ مقسط بن زهير تغلبيمسلم بن رباح 150 كلمهمسلم بن رياح _ مسلم بن رباحمسلم بن سعيد حضرمي 150 كلمهمسلم بن عبدالله ضبابي 150 كلمهمسلم بن عروه باهلي _ مسلم بن عمرو باهليمسلم بن عقيل 4000 كلمهمسلم بن عمرو باهلي 150 كلمهمسلم بن عوسجه 2000 كلمهمسلم بن كثير اعرج 150 كلمهمسلم بن كناد 150 كلمهمسلم بن مسلم بن عقيل 150 كلمهمسلم بن مسيب 150 كلمهمسلم شبابي 150 كلمهمسلم 150 كلمه (غلام امام حسين (ع))مسلم 150 كلمه (غلام عامر بن مسلم)مسيب بن نجبه 150 كلمهمسيب بن نجيه _ مسيب بن نجبهمسيب بن نخبه _ مسيب بن نجبهمشكور 150 كلمهمصائب بن وهيبه _ مصاب ماريمصاب ماري 150 كلمهمصار بن مزينه مازني _ مصاب ماريمصابر بن رهيبه _ مصاب ماريمصراع بن غالب 150 كلمهمصعب بن زبير 500 كلمهمصعب بن يزيد رياحي 150 كلمهمصيب بن جواد 150 كلمهمصيب بن نجيبه فزاري _ مسيب بن نجبهمضاير بن رهينه مازني _ مصاب ماريمعاويه 5000 كلمهمعز الدوله 400 كلمهمعقل 200 كلمهمعلا بن حنظله غفاري 150 كلمهمعلا بن خنيس 150 كلمهمعلا بن علا 150 كلمهمعلا بن معلا 150 كلمهمعلاي غفاري 150 كلمهمقسط بن زهير تغلبي 150

كلمهمقسط بن عبدالله 150 كلمهملومه 150 كلمهملومه بنت قضاعه 150 كلمهمنتصر بالله 200 كلمهمنجح بن سهم 150 كلمهمنذر بن جارود 200 كلمهمنذر بن سليمان 150 كلمهمنذر بن مشمعل اسدي _ مدري بن شمعل اسديمنذر بن مفضل جعفي 150 كلمهمنصور بن جمهور 150 كلمهمنصور دوانيقي 250 كلمهمنقذ بن مره عبدي _ مرة بن منقذ عبديمنقذ بن نعمان 150 كلمهمنهال بن عمرو 150 كلمهمنهج بن سهم _ منجح بن سهممنيع بن رقاد 150 كلمهمنيع بن زياد 150 كلمهموسي بن عقيل 150 كلمهموسي بن عيسي هاشمي 200 كلمهموفق عباسي 200 كلمهموقع بن ثمامه اسدي 350 كلمهمهاجر بن اوس تميمي 150 كلمهمهاجر بن اويس تميمي _ مهاجر بن اوس تميميمهران 150 كلمهميمونه بنت علي (ع) 150 كلمهنادر 150 كلمهنادر شاه افشار 500 كلمهناصرالدين شاه قاجار 500 كلمهناصر هلالي 150 كلمهنافع 150 كلمهنافع بن بلال _ نافع بن هلالنافع بن مالك 150 كلمهنافع بن هلال 350 كلمهنبهان بن زهير 150 كلمهنجدل بن سليم كلبي _ بجدل بن سليم كلبينجمه _ رملهنشر بن شوط _ بشر بن سوطنصر بن ابي نيزر 150 كلمهنصر بن حرشه _ نصر بن خرشبهنصر بن خرشبه 150 كلمهنصر بن خرشه _ نصر بن خرشبهنصر بن سعد 150 كلمهنصر بن كعب 150 كلمهنضر بن خرشنه _ نصر بن خرشبهنضر بن خرشه _ نصر بن خرشبهنعمان بن بشير 500 كلمهنعمان بن بشير انصاري 200 كلمهنعمان بن حاجب 150 كلمهنعمان بن عمرو 150 كلمهنعمان بن مقاتل 150 كلمهنعيم بن عجلان انصاري 150 كلمهنفيسه بنت احزم 150 كلمهنفيسه بنت علي (ع) 150 كلمهنمر 150 كلمهنمير بن ابي جوشن 150 كلمهنوار 150 كلمهنوار بنت مالك 200 كلمهنوفل ازرق 150 كلمهنوفل بن

مزاحم حميري 150 كلمهواحظ بن ناعم 150 كلمهواخط بن ناعم _ واحظ بن ناعمواضح تركي 250 كلمهواضح رومي _ واضح تركيواعظ بن ناعم _ واحظ بن ناعمواقع بن عبدالله _ رافع بن عبداللهوقاص بن مالك 150 كلمهولي بن يزيد _ خولي بن يزيدوليد بن عتبه 1000 كلمهوليد بن عقبه _ وليد بن عتبهوليد بن عمرو 150 كلمهوهب بن جناب كلبي _ وهب بن عبدالله كلبيوهب بن جناح كلبي _ وهب بن عبدالله كلبيوهب بن حباب كلبي _ وهب بن عبدالله كلبيوهب بن عبدالله كلبي 350 كلمهوهب بن كلب _ وهب بن عبدالله كلبيوهب بن وهب 150 كلمههارون الرشيد 300 كلمههارون مصري _ هارون مغربيهارون مغربي 150 كلمههاشم بن عتبه 150 كلمههاني بن ابي حيه وادعي 200 كلمههاني بن ابي هاني _ هاني بن هاني سبيعيهاني بن ثبيت حضرمي 150 كلمههاني بن ثبيط _ هاني بن ثبيتهاني بن جبه _ هاني بن ابي حيه وادعيهاني بن حيوه وادعي _ هاني بن ابي حيه وادعيهاني بن حيه وادعي _ هاني بن ابي حيه وادعيهاني بن شبيب _ هاني بن ثبيتهاني بن شيث _ هاني بن ثبيتهاني بن عروه 500 كلمههاني بن عروه حضرمي 150 كلمههاني بن ورقه مذحجي _ هاني بن عروههاني بن هاني سبيعي 150 كلمههبياط بن زرعه _ هبياط بن عثمانهبياط بن عثمان 150 كلمههفهاف بن مهند راسبي 350 كلمههلال بن اعور 150 كلمههلال بن حجاج 150 كلمههلال بن نافع 350 كلمههمام بن سلمه قانصي 150 كلمههند بنت جون 400 كلمههند بنت عبدالله بن عامر 150 كلمههيثم بن اسود كندي 150 كلمهيحيي بن حسن (ع) 150 كلمهيحيي بن سعيد 150 كلمهيحيي بن سليم مازني 150

كلمهيحيي بن علي 150 كلمهيحيي بن كثير 150 كلمهيحيي بن هاني 150 كلمهيحيي حراني 300 كلمهيحيي خزائي _ يحيي حرانييحيي خزاعي _ يحيي حرانييزيد 5000 كلمهيزيد ابطحي _ يزيد اصبحييزيد اصبحي 150 كلمهيزيد بن ابي زياد كندي _ ابوالشعثاء كندييزيد بن بثيط بصري _ يزيد بن ثبيط عبدييزيد بن ثبيت قيسي _ يزيد بن ثبيط عبدييزيد بن ثبيط عبدي 350 كلمهيزيد بن حارث 150 كلمهيزيد بن حرث _ يزيد بن حارثيزيد بن حصين 150 كلمهيزيد بن حصين همداني 150 كلمهيزيد بن رقاد _ زيد بن رقاديزيد بن ركاب كلبي 150 كلمهيزيد بن رويم 150 كلمهيزيد بن زياد _ ابوالشعثاء كندييزيد بن زيد _ ابوالشعثاء كندييزيد بن سفيان تميمي 150 كلمهيزيد بن صمير 150 كلمهيزيد بن عبدالله مشرقي 150 كلمهيزيد بن عمر حضرمي 150 كلمهيزيد بن قيس _ يزيد بن ثبيط عبدييزيد بن مسعود نهشلي 150 كلمهيزيد بن مطوع 150 كلمهيزيد بن مظاهر اسدي 150 كلمهيزيد بن معقل 150 كلمهيزيد بن مغفل _ زيد بن معقل جعفييزيد بن مفضل _ زيد بن معقل جعفييزيد بن مقبل _ يزيد بن معقليزيد بن مهاجر _ ابوالشعثاء كندييزيد بن مهاصر جعفي كوفي _ ابوالشعثاء كندييزيد بن نبيط _ يزيد بن ثبيط عبدييزيد بن ورقاء _ زيد بن رقاديزيد بن ورقه _ زيد بن رقاديزيد بن وقاد جهني _ زيد بن رقاديسار 150 كلمهيقيط بن اياس _ لقيط بن ياسريقيط بن ياسر _ لقيط بن ياسريوسف بن ابي حارث جابري _ سيف بن حارث جابرييوسف بن احجار 150 كلمهيوسف بن حجار 150 كلمه

مفاهيم

آزادگي 1500 كلمهآگاهي به شهادت 3000 كلمهاتمام حجت 1000 كلمهاحتجاجها در قيام عاشورا 2000 كلمهاحتساباحياي دين 1500

كلمهاستشفا 1000 كلمهاصلاح امت 1000 كلمهافسانه ها و عاشورا _ تحريفات و عاشوراالقاب امام حسين (ع) 1000 كلمهامام حسين (ع) در روايات 3000 كلمهامام حسين (ع) و قرآن 1500 كلمهامر به معروف و نهي از منكر 1500 كلمهان الحياة عقيدة و جهاد 400 كلمهانتقاد به قيام امام حسين (ع) 3000 كلمهان كان دين محمد 400 كلمهان لم يكن لكم دين 400 كلمهاهل سنت و امام حسين (ع) 1500 كلمهاهل كتاب و امام حسين (ع) 1000 كلمهايثار 2000 كلمهبدعت هاي بني اميه 1000 كلمهشبير 1000 كلمهتبرك 700 كلمهتحريفات و عاشورا 4000 كلمهتقيه 800 كلمهتوسل 1500 كلمهحرز امام حسين (ع) 300 كلمهحسينٌ مني و انا من حسين (ع) 500 كلمهخطبه ام كلثومخطبه حضرت زينب (س) 700 كلمهخطبه فاطمه بنت حسين (ع) 400 كلمهخطبه هاي امام حسين (ع) 3000 كلمهخطبه هاي امام سجاد(ع) 1000 كلمهدعاهاي امام حسين (ع) 1500 كلمهدعاي سوم شعبان 500 كلمهدعاي عرفه 1000 كلمهرجعت امام حسين (ع) 1200 كلمهروزه عاشورا 500 كلمهزيارت اربعين 700 كلمهزيارت امام حسين (ع) 4000 كلمهزيارت امام حسين (ع) در روز دوشنبه 400 كلمهزيارت امام حسين (ع) در روز عرفه 400 كلمهزيارت امام حسين (ع) در شب قدر 400 كلمهزيارت امام حسين (ع) در عيد فطر و قربان 400 كلمهزيارت امام حسين (ع) در نيمه شعبان 400 كلمهزيارت رجبيه 800 كلمهزيارت عاشورا 1000 كلمهزيارت ناحيه مقدسه 1000 كلمهزيارت وارث 500 كلمهزيتون 400 كلمهسخنان امام حسين (ع) 1500 كلمهشجره ملعونه 700 كلمهشعارها و عاشورا 1500 كلمهشفاعت امام حسين (ع) 1500 كلمهشهادت 3000 كلمهصافات، سوره 400 كلمهصبر 2500 كلمهصلوات بر امام حسين (ع) 400 كلمهطاب 400 كلمهظلم ستيزي 1500 كلمهعبرت هاي عاشورا 3000

كلمهعدالت خواهي 1500 كلمهعزاداري 4000 كلمهعزت 400 كلمهعلم به شهادت _ آگاهي به شهادتفجر، سوره 400 كلمهفدا 800 كلمهكرامات و معجزات امام حسين (ع) 1500 كلمهكل يوم عاشورا 500 كلمهكهيعص 400 كلمهگريه 1500 كلمهلا أري الموت الا سعادة 500 كلمهلا يوم كيومك يا ابا عبدالله 500 كلمهلعن قاتلان امام حسين (ع) 800 كلمهمرجان 400 كلمهالموت اولي من ركوب العار 400 كلمهموعظه هاي امام حسين (ع) 700 كلمهنامه هاي امام حسين (ع) 1500 كلمهنفس مطمئنه 400 كلمهوصيت هاي امام حسين (ع) 700 كلمهوفاداري 1500 كلمههل من ناصر ينصرني 700 كلمههيهات منا الذلة 700 كلمهيا لثارات الحسين 500 كلمهيا ليتنا كنا معك 500 كلمهيا مبرور 400 كلمهيا محمد(ص) 400 كلمهيا منصور امت 400 كلمهيهودان امت 300 كلمه

مدخل هاي دائرة المعارف امام حسين

بخش پرونده علمي

ب_خ_ش پ_رون_ده ع_لم_ي ب_ه م_ث_اب_ه ق_لب و م_رك_زثقل هر سازمان دائرة المعارفي است. گروهي كه در اين بخش به پ_ژوه_ش م_ي پ_ردازن_د ب_اي_د از م_ي_ان اف_راد خ_ب_ره، م_ت_خ_ص_ّص وك_ارش_ن_اس انتخاب شوند و به اطّلاعاتي در زمينه خاصّ پژوهشي ك_ه ب_ه آن_ان م_ح_وّل م_ي ش_ود، م_جهّز باشند نيز در زمينه اطّلاعات ع_م_وم_ي، تاريخ اسلام و كتابشناسي، تا بدان حد آگاهي داشته ب_اش_ن_د ك_ه در م_وق_ع پ_ژوه_ش، ب_ت_وان_ن_د م_دخ_ل را ن_خ_ست به دقّت شناسايي نموده، سپس به مراجع مربوط م_راج_ع_ه و م_ط_الب را دريافته، فيش برداري نمايند. بنابراين، پژوهشگران اين بخش بايد داراي امتيازاتي به اين شرح باشند:1 _ ب_ه زب_ان ه_اي ف_ارسي، عربي، و ترجيحاً انگليسي آگاهي داشته باشند.2 _ توان استنباط و درك مفاهيم و انتقال آن ها را داشته باشند.3 _ از ق_درت ان_ت_ق_ال و ت_ش_خ_يص خوبي برخوردار باشند تا درموقع حسّاس بتوانند تصميم علمي مناسب بگيرند.4 _ ب_ر

ف_نّ اس_ت_فاده از احاديث و اصطلاحات مربوط به آن و بهره وري از متون عربي و اصطلاحات مربوط به علوم و فنون اسلامي تسلّط كافي داشته باشند.5 _ ك_ت_اب_ش_ن_اس و آگ_اه ب_ه م_ت_ون ق_دي_م و ج_دي_د ب_وده، ي_ا ح_دّاق_ل م_ن_ابع و مآخذ عمومي مرجع و برخي از منابع تخصّصي درزم_ي_ن_ه ح_دي_ث، فقه، تفسير، سيره و تراجم، تاريخ، جغرافيا و ادب_ي_ات را ب_ش_ناسند و نيز بايد به منابع تخصّصي مدخلي كه به تشكيل پرونده علمي آن مشغولند، آشنايي داشته باشند.6 _ بردبار، پر حوصله و داراي پشتكار باشند و براي يافتن يك م_ط_لب ب_ه م_ن_اب_ع و م_آخذ متعدّد مراجعه نمايند و سطر به سطر و صفحه به صفحه، جلو روند.7 _ ت_واض_ع و ف_روت_ن_ي ع_لم_ي و اخ_لاقي را در خويش جمع كرده ب_اش_ن_د. پ_ژوه_ش_گ_ري ك_ه از س_ع_ه ص_در درم_س_ائل ع_لم_ي و اخ_لاق_ي ب_ر خ_وردار نباشد، نمي تواند خود را ازلغزش ها، خودبيني ها، دشمني ها و ديگر آفات تحقيق و پژوهش دورنگه دارد.اف_رادي ب_ا اي_ن وي_ژگ_ي ه_ا را، پ_س از ان_ت_خ_اب و س_پ_ردن ك_ارپ_ژوه_ش_ي در ب_خ_ش ت_ش_ك_ي_ل پرونده هاي علمي، بايد به تناسب تخصّص و اطّلاعاتشان، به دسته هاي مختلفي تقسيم كرد و هر يك ي_ا چ_ن_د ن_فر از آنان را در بخشي كه كارايي بيش تري دارند به كار پژوهش گماشت.در ب_خ_ش پ_رون_ده ه_اي علمي، تقسيم كار، يكي از محورهاي اصلي م_وف_ّق_ي_ّت اس_ت، زيرا مدخل هاي ارجاع شده به بخش پرونده هاي علمي به رشته هاي گوناگون و موضوعات مختلف تقسيم مي شود. پ_ژوه_ش_گ_ران اي_ن بخش بايد كار پژوهش را در رشته تخصّصي خود دنبال نمايند. اگر محقّقان اين بخش به خوبي از عهده كار

برآي_ن_د و پ_رون_ده ه_اي علمي شايسته اي فراهم آورند، مي توان ادّعاكرد كه تا حدّي فراوان، به تأليف مقاله كمك كرده اند، زيرا مؤلف_ّان ب_ا ت_ك_ي_ه بر همان منابع و مآخذ مي توانند مقاله اي جامع وعلمي تأليف كنند.ت_ش_ك_ي_ل هر پرونده علمي، داراي چهار مرحله اساسي است. گردشك_ار در اي_ن چ_ه_ار م_رح_له، زي_ر نظر مدير بخش پرونده هاي علمي انجام مي گيرد. اين مراحل عبارتند از:1 _ م_رح_له ت_ن_ظ_ي_م و تشكيل: پس از آن كه مدير بخش پرونده هاي ع_لم_ي، م_دخ_لي را در اخ_ت_ي_ار پ_ژوه_ش_گر قرار مي دهد تا براي آن پ_رون_ده اي ت_ش_ك_ي_ل دهد، در آغاز پژوهشگر بايد پوشه و صفحه شناسنامه منابع را كه قبلاً براي اين كار تهيّه شده، از مدير بخش ت_ح_وي_ل ب_گيرد. سپس با در دست داشتن عنوان و كد مخصوص آن، به بخش گزينش عناوين مراجعه كند و عنوان مورد نظر را بيابد و مشخّصات آن را به صورت كامل در صفحه اي يادداشت نمايد. سپس م_ن_اب_ع و م_راجعي را كه بر روي برگه شناسه عنوان ثبت شده،ي_ادداشت نمايد. به اين ترتيب، نخستين مرحله پژوهش، جهت تنظيم و تشكيل پرونده علمي آغاز مي گردد.پ_ژوه_ش_گ_ر ب_ا ت_وجّه به نشاني هاي داده شده، به منابع و مآخذ م_راج_عه مي كند و عنوان مورد نظر را در آن منابع مي يابد و شماره ص_ف_ح_ه و جلد آن منبع و شناسنامه حقوقي كتاب را يادداشت مي كند؛ سپس در بخش تكثير از آن صفحات رونوشت مي گيرد و آن ها را به ت_رت_ي_ب ص_ف_ح_ات ب_ه هم الصاق مي كند و در پوشه اي كه قبلاً تهيّه كرده، قرار مي دهد. پژوهشگران در اين

مرحله از كار، بايد بادق_ّت ك_ام_ل مآخذ و منابع ديگر را از راه نشاني هاي داده شده در مآخذ پ_ي_ش_ين، شناسايي و دنبال كنند و با توجه به تخصصي كه درزم_ي_ن_ه ك_ار خ_وي_ش دارن_د، به شناسايي منابع ديگر بپردازند و م_ط_الب م_رب_وط ب_ه م_دخ_ل را بيابند. در اين مرحله، نكاتي بايد رعايت شود.الف _ م_راج_ع_ه ب_ه منابع عمومي و مرجع: هر پژوهشگر بايد مآخذ ع_م_ومي را ب_ش_ن_اس_د، ت_ا ب_ت_وان_د ردّ پ_اي ه_رم_دخ_ل را در آن ه_ا ب_ي_اب_د. اين منابع عبارتند از: دائرة المعارف ها، فرهنگنامه ها، دانشنامه ها، لغتنامه ها، كتب عمومي تراجم و تاريخ و اصطلاحات.ب _ م_راج_ع_ه ب_ه م_ن_اب_ع اخ_ت_ص_اص_ي: پ_س از ش_ن_اس_اي_ي م_دخل در منابع عمومي، پژوهشگران بايد به كتب اختصاصي در آن زمينه مراجعه كنند.ج _ مراجعه به فهرست هاي عمومي كتابخانه ها و كتب چاپي و خطّي: در م_ورد ب_س_ي_اري از م_دخ_ل ه_اي دائرة الم_ع_ارف_ي، ب_اي_د ب_ه كتابشناسي پرداخت. به اين منظور، بايد به فهرست هاي عمومي كتب چاپي و خطّي كتابخانه ها براي يافتن مطالب مربوط به هرمدخل مراجعه كرد.د _ م_راج_ع_ه ب_ه م_جلاّت و نشريّات ادواري: در مجلات و روزنامه ها(اع_م از س_الن_ام_ه، ف_ص_لن_ام_ه، م_اه_ن_امه، هفته نامه، روزنامه و گ_اه_ن_ام_ه) م_ق_الات ارزن_ده و ت_حقيقي در مورد بسياري از عناوين و مدخلها يافت مي شود كه بايد حتماً به آنها مراجعه كرد. كليد ورود ب_ه م_ج_لات و ن_ش_ري_ات و اس_ت_فاده از آنها، فهارس است كه براي م_ق_الات چ_اپ ش_ده در اي_ن ن_ش_ري_ات ت_ه_ي_ه ش_ده، ك_ه ب_ع_داً در كتابشناسي به آنها اشاره خواهيم كرد.ه _ مراجعه به منابع و مراجع پراكنده.2 _ م_رح_له ب_ررسي نخست: پس از اين كه پرونده

علمي به وسيله پ_ژوه_ش_گ_ران ب_خ_ش پ_رون_ده ه_اي ع_لم_ي ت_ش_ك_ي_ل گرديد، به مدير بخش سپرده مي شود. مدير بخش براي اين كه اطمينان يابد پرونده علمي داراي ويژگي هاي لازم است، آنرا براي بررسي به كارشناسي متخصّص مي سپارد. كارشناسي ك_ه م_أمور بررسي پرونده علمي مي شود، نكاتي را بايد رعايت كند كه عبارتند از:ي_ك. م_ط_الع_ه ك_ام_ل م_ن_اب_ع و مآخذي كه در پرونده آمده و اطّلاع ازص_ح_ّت و س_ق_م آن_ه_ا و نيز كنترل تمامي منابع و صفحات آن؛ تا اگ_ر ت_شكيل دهنده پرونده در شناخت يا تكثير صفحات و شناسنامه كتاب اشتباهي مرتكب شده است، آن را دقيقاً مشخّص نمايد.دو. ش_ن_اس_اي_ي م_ن_اب_ع و م_آخ_ذي ك_ه از چ_ش_م تشكيل دهنده پرونده دور مانده و نتوانسته است بر آن ها وقوف پيداك_ن_د. در اي_ن م_رح_له، ب_ررس_ي ك_ننده مي تواند از متن منابع درون پ_رون_ده، ب_خ_ش ه_اي دي_گ_ري را ن_يز شناسايي كند و آن ها را درص_ف_ح_ه اي ي_اد داش_ت ن_مايد و خود براي يافتن مطلب در آن منابع اق_دام و ش_م_اره جلد و صفحه را مقابل نام كتاب كه بر روي صفحهاي يادداشت كرده ثبت نمايد. همچنين مي تواند شخصاً به شناسايي منابع جديد بپردازد و آنها را بر روي همان صفحه ياد داشت نمايد.ك_ار ب_ررس_ي ك_ن_نده در حقيقت هم كشف و ترميم نواقص و هم رفع واصلاح نقائص پرونده است.3 _ م_رح_له ت_ك_م_ي_ل پرونده علمي: پرونده علمي بار ديگر از جانب م_دي_ر ب_خ_ش، ب_ه ف_ردي ك_ه آن پ_رون_ده رات_ش_ك_ي_ل داده ارج_اع م_ي ش_ود تا با توجه به رهنمودهاي بررسي ك_ننده، به ترميم نواقص و رفع نقائص بپردازد. گاه هم پرونده ب_ه پ_ژوه_ش_گ_ر دي_گ_ري ارج_اع م_ي ش_ود ت_ا

آن را ت_ك_م_ي_ل ن_م_اي_د. پ_س از اين كه پژوهشگر نقايص و نواقص را برط_رف و اص_لاح ن_م_ود، ن_وب_ت ب_ه ث_ب_ت مدارك و منابع در برگه خ_اص_ّي ك_ه جدول بندي شده و براي اين كار آماده گشته مي رسد. پ_ژوه_ش_گ_ر در آغ_از، ه_م_ه م_ن_ابع موجود در پرونده را به ترتيب ت_اري_خ_ي م_ن_ظ_ّم م_ي ك_ن_د؛ س_پ_س ن_ام م_شهور و كوچك مؤلّف را درج_دول اوّل پ_س از ج_دول ش_م_اره ردي_ف ي_ادداش_ت م_ي ك_ن_د. درج_دول ب_ع_د، س_ال ت_ولد ي_ا م_رگ م_ؤلف ي_اس_ال ت_ألي_ف ك_ت_اب؛ در ج_دول ب_ع_د ن_ام ك_ام_ل ك_ت_اب؛ در ج_دول ب_ع_د ن_ام محقّق، مصحح، مترجم و يا...؛ درج_دول ب_ع_د ن_اش_ر و م_ح_لّ ن_ش_ر؛ در ج_دول ب_ع_د چ_اپ وسال نشر؛ در جدول بعد شماره جلد كتاب (اگر كتاب چند جلدي است) و ش_م_اره ص_ف_ح_ه ي_ا ص_ف_ح_ات ك_ت_اب و درج_دول ب_ع_د ك_ُد ك_ت_اب_خ_ان_ه و در ج_دول ب_عد موضوع فرعي و درج_دول آخ_ر م_لاح_ظات ثبت مي گردد. اگر هر كدام از اين اطّلاعات درپ_ش_ت ج_لد ي_ا صفحه شناسنامه كتاب موجود نباشد، به جاي آن خطّ ت_ي_ره ك_ش_ي_ده م_ي ش_ود. پ_س از پ_اي_ان كار، در صفحه شناسنامه پ_رونده كه به صفحه اوّل داخل پوشه الصاق شده، اين اطّلاعات ث_ب_ت م_ي ش_ود. م_دخ_ل م_ورد ن_ظ_ر ك_ه پ_رون_ده آن ت_ش_ك_ي_ل ش_ده به صورت كامل در جدول مخصوص در بالاي صفحه ش_ن_اس_ن_ام_ه ث_ب_ت م_ي گ_ردد. در ج_دول ب_ع_د ن_ام ت_ش_ك_ي_ل ده_ن_ده و ت_اري_خ ت_ش_ك_ي_ل، س_پ_س ن_ام ب_ررس_ي ك_ن_ن_ده اوّل آن گاه نام تكميل كننده پرونده با قيد تاريخ نوشته مي شود. بعد از اين كارها، پرونده به مدير بخش سپرده مي شود.4 _ م_رح_له ب_ررس_ي ن_ه_اي_ي: بررسي كننده نهايي پرونده مسؤول ب_ررس_ي دق_ي_ق م_ن_اب_ع،

چگونگي تكثير، انطباق شماره جلد وص_ف_ح_ات، چ_گ_ون_گ_ي ث_ب_ت م_راجع در برگه از نظر تاريخي ومسائلي از اين دست است. چنانچه پرونده از اين جهات عيبي نداشت، بررسي كننده اعلام مي كند كه آن پرونده براي تأليف مقاله آماده است.چ_ن_د ن_كته در مورد پرونده علمي باقي مي ماند كه اشاره به آنها ضروري است:يك. منابع تكثير شده حتماً بايد رونوشت چاپ اصلي كتاب باشد. اگر چاپ اصلي به هيچ وجه در دست نباشد، مي توان از چاپ افست يا رونوشت آن استفاده كرد.دو. م_آخ_ذ چاپي مقدم بر منابع خطّي هستند. پس اگر كتابي هم به ص_ورت خ_ط_ّي و ه_م ب_ه ص_ورت چاپي موجود باشد، رونوشت ازن_س_خ_ه چ_اپ_ي آن ت_هيّه مي شود، مگر اين كه مطلب مهمّي در نسخه خطّي وجود داشته باشد يا نسخه چاپي مطلوب نباشد.س_ه. در م_ي_ان ن_س_خه هاي چاپي نسخه اي مقدّم است كه با تحقيق وتصحيح همراه باشد.چ_ه_ار. ت_ا م_ت_ن اص_لي ك_ت_اب _ به هر زبان كه باشد _ وجود دارد، نبايد از ترجمه يا تلخيص آن استفاده كرد.پ_ن_ج. م_راحلي كه در تهيّه پرونده علمي ذكر شد، مربوط به همه پ_رون_ده ه_اي ع_لم_ي در ه_م_ه رشته هاست. امّا در مورد شخصّيت ها ودان_ش_م_ن_دان، مرحله ديگري نيز به آن چهار مرحله اضافه مي شود ك_ه ع_بارت است از كتابشناسي پرونده علمي. اگر نام شخصّيتي ص_اح_ب ت_ألي_ف و اثر، مدخل دائرة المعارف باشد، بايد در مرحله پ_ن_ج_م، ب_ه كتابشناسي وي پرداخت و نوع و مشخصّات آثار او راذكر كرد.ش_ش. ان_ت_خ_اب مدخل تنها به بخش گزينش و تصويب هيأت علمي م_ح_دود ن_م_ي ش_ود، ب_لك_ه پژوهشگران بخش پرونده علمي نيز حقدارند در اين مورد اعلام نظر

كنند و چنانچه طيّ پژوهش، متوجّه عنوان ج_دي_دي ش_ون_د ك_ه از ن_ظر بخش گزينش دور مانده بايد با ذكر مدارك و اسناد و وجه اهمّيّت آن، به بخش گزينش يا هيئت علمي و ياس_ر ويراستار دائرة المعارف اطّلاع دهند. نيز اگر متوجّه شوند كه عنوان انتخاب شده از جانب بخش گزينش و تصويب شده هيئت علمي،اهمّيّت لازم را براي ورود به دائرة المعارف ندارد، بايد آن را بهص_ورت م_ستند و علمي به مسؤولين مربوط اطّلاع دهند. همچنين اگرم_ت_وج_ّه ش_ون_د م_دخ_ل ان_ت_خ_اب ش_ده ص_ح_ي_ح ن_ي_س_ت و ب_اي_د ش_ك_ل دي_گري براي آن بر گزيد، بلافاصله بايد به مسؤولان دائرة المعارف خبر دهند تا در پي اصلاح آن بر آيند.ه_ف_ت. گردش كار در مراحل مذكور مربوط به پرونده ها و عناويني اس_ت كه همه مآخذ و منابع آن ها در كتابخانه مركزي دائرة المعارف موجود است. گاهي يك يا چند منبع و مأخذ اصلي پرونده علمي، درك_ت_اب_خ_ان_ه دائرة الم_ع_ارف م_وج_ود ن_ي_س_ت. در اي_ن ص_ورت،ت_ش_ك_ي_ل ده_ن_ده پ_رون_ده ع_لم_ي و ب_ررس ي_ا ت_ك_م_يل كننده آن مي بايست آن مأخد را كاملاً شناسايي كند و مشخص س_ازد ك_ه آي_ا اص_ولاً آن منبع اكنون موجود است يا خير. اگر موجوداس_ت، آي_ا چ_اپ ش_ده يا به صورت خطّي است. اگر خطّي است درك_ج_ا ن_گ_ه_داري م_ي شود، تحت چه نام و شماره اي. سپس بايد اين اط_ّلاع_ات را روي ب_رگ_ه در خواست تهيّه كتاب يادداشت كند و امضا نمايد و تاريخ زند و مدخل مورد نظر را نيز بر بالاي برگه قيد ك_ن_د و آن را ت_ح_وي_ل ب_خ_ش پ_ي_گ_ي_ري و ت_ه_ي_ّه م_نابع غير موجود كتابخانه دهد تا به تهيّه آن اقدام شود. استقصا در

مورد منابع هرپ_رون_ده ع_لم_ي ارزش ع_لمي مقاله را بالا مي برد و نبايد تنها به امكانات موجود در كتابخانه دائرة المعارف اكتفا كرد بلكه بايد ازام_ك_ان_ات ديگر كتابخانه ها، چه داخل و چه خارج كشور نيز استفاده ن_م_ود ت_ا م_ق_اله از ن_ظ_ر م_ن_اب_ع اص_لي، م_ه_م و دس_ت اول غني گردد.

كتابشناسي

آتشكده نير 300 كلمهآثار و بركات سيد الشهداء(ع) في دار الدنيا 100 كلمهآنجا كه حق پيروز است 150 كلمهآهي سوزان برمزار شهيدان _ الملهوف علي قتلي الطفوفابصار العين في انصار الحسين (ع) 300 كلمهابناء الرسول في كربلاء 150 كلمهابو الشهداء _ الحسين ابو الشهداءاحسن الجزاء في اقامة العزاء علي سيدالشهداء(ع) 300 كلمهالاخلاق الحسينيه 150 كلمهادب الحسين (ع) و حماسته 150 كلمهادب الطف اَو شعراء الحسين (ع) 400 كلمهادبيات عاشورا 200 كلمهالاربعين الحسينيه 300 كلمهارشاد العباد الي استحباب لبس السواد... 250 كلمهالارض و التربة الحسينية 150 كلمهالاستشفاء بالتربة الحسينية 150 كلمهاستشهاد الحسين سيد جميلي 400 كلمهاستشهاد الحسين، محمد جميل غازي 400 كلمهاسرار الشهادة _ اكسير العبادات في اسرار الشهاداتاسرار شهادة آل الله صلوات الله عليهم 500 كلمهاشك خون 150 كلمهاصول المعرفة في شرح دعاء عرفه 150 كلمهاضواء علي ثورة الامام الحسين (ع) 150 كلمهاعلام النهضة الحسينية 300 كلمهاقناع اللائم علي اقامة الماتم 400 كلمهاكسير العبادات في اسرار الشهادات 1000 كلمهاكليل المصائب 400 كلمهالامام الحسين بن علي (ع) 300 كلمهالامام الحسين، علائلي 500 كلمهالام_ام الح_س_ي_ن (ع) ف_ي اح_ادي_ث الف_ري_ق_ي_ن م_نقبل الولادة الي بعد الشهادة 200 كلمهالامام الحسين في حلة البرفير 200 كلمهالامام الحسين (ع) و اصحابه 300 كلمهامام حسين و ايران 300 كلمهامام عظيم حسين بن علي (ع) 300 كلمهانصار الحسين 300 كلمهايام الحسين، عرض و قصص

200 كلمهالايدئولوجيا الشيعيه في رثاء الحسين (ع) 300 كلمهباب الفراديس 200 كلمهبال سرخ قنوت 150 كلمهبحار الانوار 500 كلمهبحر المصائب و كنز الغرائب 400 كلمهبررسي تاريخ عاشورا 300 كلمهبررسي و تحقيق پيرامون نهضت حسيني 300 كلمهبعثت عاشورا 200 كلمهالبكاء للحسين (ع) 300 كلمهپرتوي از عظمت حسين عليه السلام 300 كلمهپس از پنجاه سال 250 كلمهپيام هاي عاشورا 200 كلمهتاريخ الحسين، نقد و تحليل 200 كلمهت_اري_خ النياحة علي الامام الشهيد حسين بن علي عليه السلام 300كلمهتاريخ كربلاء و حائر الحسين عليه السلام 300 كلمهتاريخ مرقدالحسين و العباس عليهما السلام 200 كلمهتأملات في زيارة وارث: وارث الانبياء 250 كلمهتحقيق درباره اول اربعين حضرت سيد الشهدا(ع) 500 كلمهت_رج_م_ة الام_ام الح_س_ي_ن (ع) و م_ق_ت_له من القسم غير المطبوع من كتاب الطبقات الكبير لابن سعد 300 كلمهت_رج_م_ة ري_ح_ان_ة رس_ول الله ص_لي اللّه ع_لي_ه وآل و سلم الامام الحسين (ع) من تاريخ مدينة دمشق 300 كلمهتسلية المجالس و زينة المُجالس 400 كلمهت_س_م_ي_ة م_ن ق_ت_ل م_ع الح_سين بن علي (ع) من ولده و إخوته و أهله وشيعته 250 كلمهتظلم الزهراء من إهراق دماء آل العباء(ع) 250 كلمهتعزيه؛ هنر بومي پيشرو ايران 300 كلمهتعزيه در ايران 300 كلمهالتنزيه لا عمال الشبيه 500 كلمهثاراللّه 200 كلمهثورة الحسين ظروفها الاجتماعية و آثارها الانسانية 300 كلمهثورة الحسين في الوجدان الشعبي 300 كلمهثورة الطف 200 كلمهجزاء اعداء و قتلة سيد الشهداء(ع) في دار دنيا200 كلمهجلاء العيون 250 كلمهچراغ صاعقه 150 كلمهچنار خونبار 150 كلمهحجة السعادة في حجة الشهادة 200 كلمهحديقة السعداء 200 كلمهالحسين ابوالشهداء 450 كلمهالحسين الشهيد(ع) 200 كلمهالحسين بن علي سيد شباب أهل الجنة 300 كلمهالحسين ثائراً شهيداً 200 كلمهحسين (ع) شهيد آگاه و رهبر نجات

بخش اسلام 400 كلمهالحسين في الفكر المسيحي 250 كلمهالحسين في طريقه الي الشهادة 200 كلمهحسين وارث آدم 250 كلمهالحسين و السنة 200 كلمهالحسين و بطلة كربلاء 200 كلمهحماسه حسيني 400 كلمهحماسه عاشورا به بيان حضرت مهدي عليه السلام 150 كلمهحمله حسيني 200 كلمهح_ي_اة الام_ام الح_س_ي_ن ب_ن ع_لي (ع) دراس_ة و تحليل 300 كلمهخصائص الحسين ابو الشهداء 200 كلمهخصائص الحسين (ع) و مزايا المظلوم 400 كلمهالخصائص الحسينيه _ خصائص الحسين (ع) و مزايا المظلومخطب الامام الحسين علي طريق الشهادة 300 كلمهخورشيد شهادت 250 كلمهخون خدا: شاهنامه حسيني كلمه 200دائرة المعارف الحسينيه 300 كلمهالدر المنظم في ما ورد في عاشوراء المحرم 150 كلمهالدر النضيد في مراثي السبط الشهيد 150 كلمهدررالسمط في خبر السبط 200 كلمهدرسي كه حسين (ع) به انسان ها آموخت 200 كلمهالدمعة الساكبة 200 كلمهالدوافع الذاتيه لانصار الحسين 200 كلمهديوان الحسين بن علي (ع) 200 كلمهذخ_ي_رة الداري_ن ف_ي_م_ا ي_ت_علق بالحسين (ع) و اصحاب الحسين (ع)300 كلمهذكر الحسين (ع) 150 كلمهذوالجناحة الحسينية 150 كلمهرأس الحسين 300 كلمهالرد علي المتعصب العنيد 250 كلمهرسالة الحسين 300 كلمهرسالة في عدد من خرج إلي حرب الحسين 150 كلمهروضة الشهداء 700 كلمهزبدة الاسرار 200 كلمهزفرات الثقلين في مآتم الحسين (ع) 250 كلمهزهد الحسين (ع) 150 كلمهسحاب الدموع 150 كلمهسخنان حسين بن علي (ع) از مدينه تا كربلا 150 كلمهسموالمعني في سموالذات 200 كلمهالسياسة الحسينيه 250 كلمهسيد شباب اهل الجنة 300 كلمهسيرتنا و سنتنا سيرة نبينا و سنته صلي الله عليه وآله 250 كلمهسيماء الصلحاء في إثبات جواز إقامة العزاء لسيد الشهداء 150كلمهشرح زيارة عاشوراء 150 كلمهشرح مراثي سيد بحرالعلوم 200 كلمهشفاء الصدور في شرح زيارة العاشورا 250 كلمهشهادت 200 كلمهشهيد آگاه

_ حسين (ع) شهيد آگاه و رهبر نجات بخش اسلامشهيد جاويد حسين بن علي (ع) 1000 كلمهطريق البكاء 300 كلمهطريق الكرام من الكوفة الي الشام 200 كلمهطوفان البكاء 300 كلمهعاشورا در سرزمينها 150 كلمهعاشورا و شعر فارسي 150 كلمهعاشوراء و نساء الشيعه 200 كلمهعبرات المصطفين في مقتل الحسين (ع) 300 كلمهعشره كامله 250 كلمهعظمت حسين بن علي (ع) 200 كلمهعلماء اهل السنة يتحدثون عن الحسين عليه السلام 300 كلمهعنصر شجاعت يا هفتاد و دوتن و يك تن _ امام عظيم حسين بن علي (ع)ع_والم الع_لوم و الم_ع_ارف و الاح_وال م_ن الاي_ات و الاخ_ب_ار والاقوال 400 كلمهعين البكاء 200 كلمهغصن الرسول الحسين بن علي 200 كلمهالفتوح 400 كلمهفرسان الهيجاء 300 كلمهفرهنگ عاشورا 200 كلمهفضل زيارة الحسين (ع) 700 كلمهالفوادح الحسينية 200 كلمهفهرست توصيفي نمايشنامه هاي مذهبي ايراني 150 كلمهفيض الدموع 150 كلمهقامعة اهل الباطل بدفع شبهات المجادل 200 كلمهقرة العين في البكاء علي الحسين (ع) 150 كلمهقمقام زخار و صمصام بتار 300 كلمهقيام جاودانه 150 كلمهكامل الزيارات 500 كلمهكتاب الفتوح _ الفتوحكتاب شناسي امام حسين (ع) 2000 كلمهكنز البكاء 200 كلمهگريه اشك 150 كلمهگفتار عاشورا 300 كلمهگنجينه الاسرار 300 كلمهلوائح اللوحين في اسرار شهادة الحسين (ع) 250 كلمهلواعج الاشجان 300 كلمهليلة عاشوراء في الحديث و الادب 250 كلمهلؤلؤ و م_رج_ان در ش_رط پ_له اول و دوم م_ن_بر روضه خوانان 600كلمهمأساة الحسين (ع) بين السائل و المجيب 150 كلمهمبكي العينين في مصيبة مولانا أبي عبدالله الحسين 150 كلمهمثير الاحزان و منير سُبُل الاشجان 300 كلمهمحرق القلوب 300 كلمهمخزن البكاء 200 كلمهمراثي الحسين (ع)، ابن اعرابي 150 كلمهمراثي الحسين (ع)، ابن حماد 150 كلمهمزار ابي عبدالله الحسين، ابو

المفضل شيباني 150 كلمهمزار ابي عبدالله الحسين، ابو عبدالله غاضري 150 كلمهمزار ابي عبدالله الحسين، عبيدالله انباري 150 كلمهمسندالامام الشهيد ابي عبدالله الحسين بن علي (ع) 300 كلمهمظهر الغرائب في شرح دعاء العرفة الحسينية 200 كلمهمع الحسين في نهضته 150 كلمهم_ع_الي الس_ب_ط_ين في احوال الحسن و الحسين صلوات الله و سلامه عليهما 200 كلمهمعجم ما كتب عن الرسول و أهل بيته صلوات الله عليهم 200 كلمهمعدن البكاء 200 كلمهمقتل آل عصفور _ الفوادح الحسينيةمقتل ابي عبدالله الحسين، ابو اسحاق ابراهيم بن اسحاق 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، احمد بن نعمة الله 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، اصبغ بن نباتة 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين (ع)، تستري 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، جابر جعفي 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، سيد نجم الدين 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين (ع)، شيخ طوسي 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين (ع)، صدوق 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، عمارة الحيواني 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، فخرالدين طريحي 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، محمد بن محمد بن مساعد 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين، محمد علابي 150 كلمهمقتل ابي عبدالله الحسين (ع)، يعقوبي 150 كلمهمقتل الامام الحسين بن علي (ع)، بغدادي 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، ابن ابي دنيا 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، بغوي 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، ثقفي 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، جزري 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، جلودي 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، خوارزمي 400 كلمهمقتل الحسين (ع)، شيباني 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، طبراني 300 كلمهمقتل الحسين (ع)، محمد بن زكريا 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، مدائني 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، معمر 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، مقرم 300 كلمهمقتل الحسين (ع)، منسوب به ابو مخنف 600

كلمهمقتل الحسين (ع)، نصر 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، واقدي 150 كلمهمقتل الحسين (ع)، هروي 150 كلمهملحقات الاحقاق 300 كلمهالملهوف علي قتلي الطفوف 600 كلمهمناقب الحسين (ع)، ابن جوزي 150 كلمهمناقب الحسين (ع)، ابو عبدالله اشبيلي 150 كلمهمناقب الحسينية 200 كلمهمنبع البكاء 200 كلمهالمنتخب في جمع المراثي و الخطب 300 كلمهموسوعة العتبات المقدسة، قسم كربلاء 200 كلمهموسوعة كلمات الامام الحسين (ع) 300 كلمهم_ه_ي_ج الاح_زان و م_ق_ودالن_ي_ران ف_ي ق_لوب أهل الايمان 300 كلمهناسخ التواريخ 400 كلمهنغمه حسيني 150 كلمهنفثة المصدور فيما يتجدد به حزن العاشور 150 كلمهنفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم 300 كلمهالنقد النزيه لرسالة التنزيه 300 كلمهنور العين في المشي الي زيارة قبر الحسين (ع) 200 كلمهنورالعين في مشهد الحسين 400 كلمهنهضة الحسين (ع) 300 كلمهنيايش امام حسين (ع) در صحراي عرفات 150 كلمهالوثائق الرسمية لثورة الامام الحسين (ع) 200 كلمهوسيلة الدارين في انصار الحسين 200 كلمهوقايع الايام در احوال محرم الحرام 300 كلمهوقعة الطف 300 كلمههطل العين في مصرع الحسين 150 كلمههفتاد و دو تن و يك تن _ امام عظيم حسين بن علي (ع)يوم الطف 200 كلمه

فرهنگ

بخش ادبيات عرب

آمنت بالحسين 450 كلمهابن حماد حلي عبدي 500 كلمهابن راشد حلي 500 كلمهابوالاسود دئلي 700 كلمهابو الحب حويزي 500 كلمهابوالعلاء معري 500 كلمهابو دهبل 500 كلمهابوعماره منشد 700 كلمهاثنا عشريات 900 كلمهارجوزه _ رجزازري، كاظم 500 كلمهازري، محمد رضا 500 كلمهاشعار امام حسين (ع) 2500 كلمهبائيه ابن معتز عباسي 350 كلمهبائيه ديك الجن 350 كلمهبائيه سيد حميري 600 كلمهبائيه شافعي 250 كلمهبائيه صاحب بن عباد 300 كلمهبائيه كميت اسدي 300 كلمهبائيه ناشي صغير 300 كلمهبولس سلامه _ سلامه، بولستائيه جعفر بن عفان طائي 450 كلمهتائيه

دعبل خزاعي 500 كلمهتخميس قصيده ابو تمام طائي 450 كلمهتخميس مقصوره ابن دريد 450 كلمهترابي _ هاشميات كميت اسديجعفر بن عفان طائي 500 كلمهحلي، سيدجعفر 550 كلمهحلي، سيد حيدر 550 كلمهحميري، سيد اسماعيل 700 كلمهديك الجن 350 كلمهرائيه ابوتمام طائي 500 كلمهرائيه دعبل خزاعي 500 كلمهرائيه ديك الجن 400 كلمهرب ساع لقاعد 400 كلمهرجز 1000 كلمهسفيان عبدي 500 كلمهسلامه، بولس 500 كلمهسيد حميري _ حميري، سيد اسماعيلسيد مرتضي علم الهدي 700 كلمهشافعي، محمد بن ادريس 400 كلمهشافيه ابوفراس حمداني 350 كلمهعلويات ابن ابي الحديد 400 كلمهعينيه دعبل خزاعي 350 كلمهعينيه سيد حميري 400 كلمهعينيه ابو تمام طايي 350 كلمهقصيده برده 350 كلمهقصيده آمنت بالحسين _ آمنت بالحسينقصيده ابوتمام طائي 400 كلمهكربلا كرب و بلاء 400 كلمهكميت بن زيد اسديلاميه ابن حماد عبدي _ ابن حماد حلّي عبديلاميه ابن مهيار ديلمي 350 كلمهلاميه سيد رضي 350 كلمهلاميه صاحب بن عباد 350 كلمهلاميه محمد بن طلحه شافعي 350 كلمهلاميه نمري 350 كلمهلله ملقي علي الرمضاء، قصيده 350 كلمهمراثي ام البنين (س) _ ام البنينمراثي ام كلثوم بنت علي (ع) _ ام كلثوم بنت علي (ع)مراثي رباب _ ربابمراثي زينب كبري (س) _ زينب كبري (س)مقصوره ابن دريد 350 كلمهملحمة الطف 350 كلمهميميه حاريصي 350 كلمهميميه شريف مرتضي 350 كلمهميميه صيمري 350 كلمهنونيه ابن زيدون 350 كلمهوالهفتاه لعصبة علوية 350 كلمههاتف 600 كلمههاشميات كميت اسدي 1000 كلمه

بخش ادبيات فارسي

ابن حسام خوسفي قهستاني 500 كلمهابو المفاخر رازي 500 كلمهادبيات عاشورا 5000 كلمهاقبال لاهوري، محمد 500 كلمهامانت، حسن 500 كلمهامثال و حكم عاشورا 1000 كلمهانيس، مير ببر علي 400 كلمهبلخي، سيد اسماعيل 400 كلمهترجيع بند سرايي 1000 كلمهترجيع بند ميرزا احمد

صفائي 350 كلمهتركيب بند اديب الممالك _ چهارده بند اميريتركيب بند اميري فيروزكوهي 350 كلمهتركيب بند بابا فغاني شيرازي 350 كلمهتركيب بند جلال الدين همائي 350 كلمهتركيب بند حجة الاسلام نير _ سي و سه بند نيرتركيب بند خاقاني 350 كلمهتركيب بند خواجوي كرماني 350 كلمهتركيب بند سروش اصفهاني _ شصت بند سروشتركيب بند صباحي _ چهارده بند صباحيتركيب بند عاشق اصفهاني 350 كلمهتركيب بند غروي اصفهاني 350 كلمهتركيب بند فياض لاهيجي 350 كلمهتركيب بند محتشم كاشاني 800 كلمهتركيب بند ملك الشعراي صبا 350 كلمهتركيب بند وحشي بافقي 350 كلمهتركيب بند وصال شيرازي 400 كلمهتركيب بند وقار شيرازي 350 كلمهتركيب بند هماي شيرازي 350 كلمهجودي خراساني، عبدالجواد 450 كلمهجوهري 450 كلمهچهارده بند اميري 350 كلمهچهارده بند صباحي 350 كلمهخط خون 350 كلمهخوشدل تهراني 500 كلمهداستان نويسي و عاشورا _ ادبيات عاشورادوازده ب_ن_د وص_ال ش_ي_رازي _ ت_رك_ي_ب ب_ن_د وصال شيرازيروضة الاسرار 350 كلمهروضة الشهداء 500 كلمهزينة المراثي 350 كلمهسوانح الايام 350 كلمهسي و سه بند نير 350 كلمهشصت بند سروش 350 كلمهشهاب تبريزي 400 كلمهفرغاني، سيف الدين 400 كلمهفؤاد كرماني 500 كلمهقاآني شيرازي 400 كلمهقمري دربندي، محمد تقي 500 كلمهكجائيد اي شهيدان خدايي 350 كلمهمجالس نويسي 600 كلمهمرثيه سرايي 1500 كلمهمستزاد يغما جندقي 300 كلمهمعراج المحبّة 300 كلمهمقتل نگاري 800 كلمهنويد تهراني، عبد الكريم 150 كلمهيغماي جندقي 500 كلمه

بخش تعزيه و پيراتعزيه

آب آوردن زنان بني اسد، تعزيه 500 كلمهآب كشي امام حسين (ع)، تعزيه 500 كلمهآمدن پيامبر سر نعش امام حسين (ع)، تعزيه 700 كلمهآمدن حر سر راه حضرت، تعزيه 500 كلمهابن زياد خوان 250 كلمهابن سعد خوان 250 كلمهابوالفضل خوان 250 كلمهاحمد صفاح، تعزيه 500 كلمهاربعين، تعزيه

500 كلمهاشقيا خوان 400 كلمهامام خوان 500 كلمهامام سجاد (ع)، تعزيه 500 كلمهامان نامه خواني 400 كلمهامير تيمور، تعزيه 500 كلمهامير حمزه، تعزيه 500 كلمهانبياء خوان 400 كلمهاولياء خوان 400 كلمهبازار شام، تعزيه 500 كلمهبجدل ساربان، تعزيه 600 كلمهبچه خوان 200 كلمهبني اسد، تعزيه 500 كلمهبياض 150 كلمهپسران زينب (س)، تعزيه 500 كلمهپسران مسلم، تعزيه 600 كلمهپسر فروش، تعزيه 500 كلمهپشيمان شدن يزيد، تعزيه 500 كلمهپيش خواني 300 كلمهپيش واقعه 400 كلمهتجهتختگاه، محل تعزيه 300 كلمهتعزيه 3500 كلمهتعزيه، ابزارها _ تعزيهتعزيه گردان 300 كلمهتك خواني 200 كلمهتنور خولي، تعزيه 500 كلمهتوپ زلزله، تعزيه 500 كلمهتولد امام حسين (ع)، تعزيه 500 كلمهتولد حضرت زينب (س)، تعزيه 400 كلمهچاووشخوان _ چاووشيحاشيه خواني 200 كلمهحجة الوداع، تعزيه 500 كلمهحر رياحي، تعزيه 500 كلمهحضرت عباس، تعزيه 700 كلمهخار مغيلان، تعزيه 500 كلمهخاك بازي امام حسين (ع) در كودكي، تعزيه 500 كلمهخروج از مدينه، تعزيه _ حجة الوداع، تعزيهخروج مختار، تعزيه 700 كلمهخواستگاري شهربانو، تعزيه 450 كلمهدختر فروش، تعزيه 500 كلمهدختر نصراني، تعزيه 500 كلمهدر و صدف، تعزيه 400 كلمهدل درد يزيد، تعزيه 500 كلمهدو طفلان مسلم _ پسران مسلم، تعزيهدير راهب، تعزيه _ دير شيرين، تعزيهدير شيرين، تعزيه 500 كلمهذو الجناح، شبيه 450 كلمهذو الجناح گرداني _ ذوالجناح، شبيهروزه گرفتن امام حسين (ع)، تعزيه 450 كلمهزن خوان 300 كلمهزوّار نجف، تعزيه 500 كلمهزينب خوان 200 كلمهسبزپوشان 200 كلمهسرخ پوشان 200 كلمهسرقة الرداء، تعزيه 200 كلمهسرنسخه _ تعزيهسلطان قيس، تعزيه 500 كلمهشام غريبان، تعزيه 400 كلمهشبيه 1500 كلمهشبيه خواني _ شبيهشكار رفتن يزيد، تعزيه 450 كلمهشمرخوان 200 كلمهشهادت امام، تعزيه 600 كلمهشهادت قاسم، تعزيه 400 كلمهشهادت مسلم، تعزيه 500 كلمهشهربانو،

تعزيه 400 كلمهشير و فضه، تعزيه 400 كلمهطفلان زينب _ پسران زينب (س)، تعزيهطفلان مسلم _ پسران مسلم، تعزيهعابس و شوذب، تعزيه 400 كلمهعباس _ امام، تعزيه 500 كلمهعباس خوان _ ابوالفضل خوانعبدالله عفيف، تعزيه 500 كلمهعروسي قاسم، تعزيه 600 كلمهعقيل بن عبد الله، تعزيه 400 كلمهعلي اكبر، تعزيه 500 كلمهعلي اكبر خوان 200 كلمهعمامه خونين، تعزيه 400 كلمهغارت خيمه گاه، تعزيه 500 كلمهغلام ترك، تعزيه 500 كلمهفاطمه صغرا، تعزيه 500 كلمهقاسم خوان 200 كلمهقانيا، تعزيه 450 كلمهقرباني كردن اسماعيل، تعزيه 450 كلمهقنداق اصغر، شبيه 400 كلمهكشيك شب يازدهم، تعزيه 450 كلمهمتوكل عباسي، تعزيه 400 كلمهمخالف خواني 500 كلمهمرغ خونين، تعزيه 400 كلمهمظلوم خوان 200 كلمهمظلوم خواني _ موافق خوانيمعين البكاء 300 كلمهملاقات دهقان يهودي با امام سجاد(ع) در كربلا، تعزيه 400 كلمهموافق خواني 400 كلمهموافق خوان _ موافق خوانيمهلت خواستن شب عاشورا، تعزيه 400 كلمهمهماني يهود، تعزيه 400 كلمهناظم البكاء 300 كلمهنسخه _ تعزيهنعش 200 كلمهنقش 500 كلمهورود به شام، تعزيه 450 كلمهورود به كوفه، تعزيه 450 كلمهورود به مدينه، تعزيه 450 كلمهوفات حضرت رقيه، تعزيه 450 كلمهوفات حضرت زينب، تعزيه 400 كلمهوهب كلبي، تعزيه 400 كلمه

بخش هنر

پرورش، محمد حسين 150 كلمهتاج نيشابوري 300 كلمهثار الله، فرش 250 كلمهخوشنويسي و عاشورا 900 كلمهرأس الحسين 250 كلمهروز واقعه 300 كلمهعصر عاشورا 300 كلمهموسيقي و عاشورا 1000 كلمهنقاشي و عاشورا 1000 كلمه

بخش فرهنگ عامه

آب سبيل _ سقاييآداب زيارت 1100 كلمهآداب منبر 1000 كلمهآش امام حسين (ع) 300 كلمهآش امام سجاد(ع) 300 كلمهآش بيمار _ آش امام سجاد(ع)آش عاشورا 300 كلمهابو مسلم نامه خواني 400 كلمهاحياي شب عاشورا 500 كلمهاربعين، آداب 1000 كلمهانور اردبيلي 500 كلمهانيس خواني 400 كلمهانيس، مير ببر علي 400 كلمهباب الحوائج 300 كلمهباني عزا 200 كلمهبرات كربلا 200 كلمهبوي سيب 200 كلمهبيرق 400 كلمهپا علم خوان 200 كلمهپامنبري 300 كلمهپرچم _ بيرقپرده خواني 800 كلمهپرده خوان _ پرده خوانيتاسوعا، آداب 800 كلمهتباكي 500 كلمهتربت 1000 كلمهترنيم خواني _ سوز خوانيتسبيح تربت _ تربتتسليت 150 كلمهتشت گذاري 250 كلمهتوغ 150 كلمهتيغ زني 600 كلمهجامه سياه _ سياه پوشيجشن خرمن 200 كلمهچاووشخوان _ چاووشيچاووش نامه _ چاووشيچاووشي 1000 كلمهچله _ اربعينچنار زرآباد 300 كلمهچهل و يك منبر 200 كلمهحجله گرداني _ حجله قاسمحجله قاسم 500 كلمهحديث كردن 200 كلمهحسيني، سيد رضا 450 كلمهخاتم 200 كلمهخادم الحسين 200 كلمهخاشع 300 كلمهخاك كربلا _ تربتخرافات _ تحريفات و عاشوراخرج دادن 300 كلمهخطيب حسيني 1000 كلمهخورشيد بانو 450 كلمهدبير، ميرزا سلامت علي 400 كلمهدخيل 500 كلمهدخيل مراغه اي، حسين 500 كلمهدرفش _ بيرقدسته 1000 كلمهدف 200 كلمهدلريش، علي اصغر 450 كلمهدوستكامي 100 كلمهدهل 200 كلمهدهه محرم، آداب _ محرم، آدابديباچه خواني _ پيش خوانيذكر مصيبت 1000 كلمهذهني تبريزي، علي اصغر 400 كلمهرايت _ بيرقروضه خواني 2500 كلمهزبان حال 500 كلمهزنجير زني 1000 كلمهسبزپوشي 400 كلمهسديف 500 كلمهسرنا

200 كلمهسرود عزا 500 كلمهسعدي زمان _ حسيني، سيد رضاسفره ابوالفضل (ع) 500 كلمهسفره ام البنين 300 كلمهسفره امام حسين (ع) 500 كلمهسفره حضرت رقيه (س) 500 كلمهسفره حضرت زينب (س) 300 كلمهسفره حضرت سكينه _ سفره حضرت رقيه (س)سقايي 600 كلمهسلام دادن 300 كلمهسنج 200 كلمهسنج زني 200 كلمهسنگ زني 300 كلمهسوركدارو 350 كلمهسوزخواني 200 كلمهسوم امام، آداب 900 كلمهسياهپوشي 1000 كلمهسينه زني 1000 كلمهشاخسي واخسي 450 كلمهشام غريبان 800 كلمهشب عاشورا، آداب 900 كلمهشبيه زين العباد 300 كلمهشمع آجين 300 كلمهشمع گذاري 200 كلمهصافي تبريزي 450 كلمهصفر، آداب 1200 كلمهطبل 200 كلمهطويريج 300 كلمهعاشورا، آداب 1500 كلمهعاشورا، سنت ها 1500 كلمهعزاداري، آداب 1200 كلمهعزاداري، ابزارها _ عزاداريعشر خواني 300 كلمهعلامت 400 كلمهعلم 600 كلمهعلم بندان 200 كلمهعلم بي بي 150 كلمهعلم حضرت عباس 200 كلمهعلم كشي 300 كلمهعلم واچيني 200 كلمهغل و زنجير 200 كلمهفرهنگ مردم و عاشورا 1600 كلمهفضولي بغدادي، محمد 500 كلمهقرباني 200 كلمهقفل آجين _ قفل بستنقفل بستن 600 كلمهقمه زني 1200 كلمهكاكل علي اكبر(ع) 100 كلمهكاه ريختن 200 كلمهكتل 200 كلمهكجاوه 300 كلمهكربلايي 400 كلمهكُرده امام حسين (ع) 250 كلمهكفن پوشي 500 كلمهگرز 200 كلمهگريز زدن 300 كلمهگل ماليدن 200 كلمهگهواره گرداني 200 كلمهلفظ خواني 200 كلمهماتم خندق 400 كلمهمحرم، آداب 1500 كلمه((مختار نامه)) خواني 300 كلمهمداحي _ نوحه خوانيمزار خواني 200 كلمهمشعل 150 كلمهمقتل خواني 400 كلمهمكالمه خواني 300 كلمهمنزوي اردبيلي، عبدالرحيم 500 كلمهمهر تربت _ تربتمهر كردن _ تربتمياندار _ دستهنان هفتاد و دو تن 200 كلمهنخل 400 كلمهنذر 700 كلمهنوحه خواني 1500 كلمهني 200 كلمهوسه كشيدن 300 كلمهوقف 1000 كلمههفت تكيه 200 كلمههيأت 1000 كلمه

نمونه مقالات دائرة المعارف امام حسين عليه السلام

نمونه مقاله گروه مفاهيم

آزادگي

از

مهم ترين پيام هاي اخلاقي عاشورا.از آزادگ_ي ب_ا لف_ظ ((ح_رّي_ّت)) ت_ع_ب_ي_ر، و ب_راي ن_ق_ط_ه م_ق_اب_ل آن، ب_رح_س_ب م_ورد، از واژه ه_اي_ي م_ث_ل ((ب_ردگ_ي))، ((ب_ن_دگ_ي))، ((رقّيّت)) و ((ذلّت پذيري)) اس_ت_ف_اده م_ي ش_ود. در ب_ررس_ي پ_يشينه تاريخي اين واژه به يك اص_ط_لاح ح_ق_وق_ي _ اج_ت_م_اع_ي ب_رم_ي خ_وري_م ك_ه امروز كاربرد ق_اب_ل ت_وج_ّه_ي ن_دارد. در روزگاران گذشته، زنان يا مردان به مناسبت هايي، از جمله اسارت در جنگ، به اجبار، عنوان ((برده)) مي گ_رف_ت_ه و احكام حقوقي و فقهي ويژه اي مي يافته اند. اين رسم در ه_ن_گ_ام ظ_هور اسلام نيز متداول بوده است. در اين شريعت، ضمن ك_وش_ش ب_راي آزادس_ازي ب_ردگ_ان، مقررّاتي نيز براي آنان درن_ظ_ر گ_رف_ت_ه ش_ده است (شرح لمعه / 2 / كتاب العتق). واژه هاي ((آزادگي)) و ((حرّيّت)) و مقابل هاي آن دو بيش تر از جهت كاربرد اخلاقي اهمّيّت دارند و از فضائل يا رذائلي نفساني حكايت مي كنند.خ_واج_ه نصيرالدّين طوسي در كتاب ((اخلاق ناصري))، كه ريشه ي_ون_ان_ي دارد، ((ح_رّي_ّت)) را از ان_واع ف_ض_ائلي دان_س_ت_ه ك_ه ذي_ل ج_نس ((عفّت)) قرار دارند و در تعريف آن گفته است: ((آن بُوَد ك_ه ن_ف_س متمكّن شود از اكتساب مال از وجوه مكاسب جميله و صرف آندر وج_وه م_ص_ارف م_ح_موده؛ و امتناع نمايد از اكتساب از وجوه مكاسب ذم_ي_م_ه)) (اخلاق ناصري / 114). در اخلاق اسلامي، كه مبتني برم_ت_ون م_ع_تبر اسلامي است، قلمرو آزادگي گسترده تر است و داراي م_رات_ب_ي ن_ي_ز ه_ست. اين دو ويژگي، يعني گستردگي و مراتب، بدين گونه تصوير مي شوند كه خواسته هاي نفساني، فراوان و در ع_ي_ن ح_ال داراي م_رات_ب ه_س_ت_ن_د و وارس_ت_گ_ي از ه_ر ي_ك م_وج_ب نيل به مرتبه اي از

آزادگي است. لذّت هاي حرام انسان را به ذلّت مي افكنند و رهايي از قيد آن ها مرتبه اي از آزادگي است؛ امّا تقيّدب_ه لذّت ه_اي م_ش_روع ن_يز به نوبه خود آدمي را در بند مي كند و گشودن اين قيد مرتبه اي برتر از آزادگي را موجب مي گردد. اين م_رت_ب_ه م_م_كن است در عين ارزشمندي، دلبستگي به ثواب آخرت، ي_ع_ن_ي ب_هشت را به همراه داشته باشد كه خود از لوازم ايمان به غيب است؛ امّا وارستن از اين قيد و پيوستن به مقام قرب حق مرتبه اي ب_رت_ر از آزادگي است و پيشرفت در اين مسير، در چارچوب تقرّب به خداوند و تشبّه به كمال مطلق الهي، محدوديّت و نهايتي ندارد. ام_ي_ر م_ؤم_ن_ان ع_لي (ع) در اش_اره ب_ه م_رات_بي از آزادگي، يعني گ_ذش_تن از تمايلات دنياخواهانه، مي فرمايد: ((آيا آزاده اي يافت نمي شود تا اين نيم خورده را به اهلش واگذارد؟)) (نهج البلاغه،3 / 241) و در توجيه اين پرسش و تعجّب مي افزايد: ((همانا جانه_اي ش_م_ا را ب_ه_اي_ي ج_ز ب_ه_ش_ت ن_ي_س_ت، پس آن را جز به بهشت مفروشيد)) (همان). در عين حال، ملاحظه مي كنيم كه آن حضرت هنگام گ_ف_ت و گ_و از م_ق_ام ع_ب_ادت، ك_ه از ق_ب_ي_ل ((ان_ج_ام ف_عل)) است، عبادت به منظور نيل به بهشت را خلاف آزادگي و از اه_داف ت_ج_ارت پ_ي_ش_گ_ان ش_م_رده و ت_ن_ه_ا ك_س_ان_ي را كه از سرس_پ_اس_گ_زاري ب_ه ع_ب_ادت پروردگار روي آورند از ((آزادگان)) دانسته است (همان / 189). با دقّت در كاربردهاي واژه ((آزادگي))معلوم مي شود كه انسان آزاده پيوسته به منظور رسيدن به ارزش ب_رت_ر، از ارزش ف_روت_ر و ض_دّ ارزش م_ي گ_ذرد

و ه_رگز به مرتبه معيّني قناعت نمي كند. بر اين اساس، با آن كه حفظ جان كه ودي_ع_ه اله_ي اس_ت، واج_ب؛ و ب_ه ه_لاك_ت اف_ك_ن_دن خ_وي_ش م_ش_م_ول ن_ه_ي ق_رآني است، (سوره بقره / 195) در آن جا كه زنده م_ان_دن م_س_ت_لزم ت_ح_مّل خواري باشد، گزينش مرگ پسنديده است؛چنان كه علي (ع) فرمود: ((مرگ آري و خواري نه)) (نهج البلاغه، 3 / 230) و چ_ن_ان_چه استقبال از مرگ، با نيّت پاك و به منظور دفاع از ارزش هاي الهي صورت گيرد، نه تنها مرگ نيست، بلكه ح_ي_ات ج_اوي_د و م_لازم ب_ا ارت_زاق در ج_وار اله_ي و ش_ادي ب_ه ف_ض_ل او و ره_اي_ي اب_دي از ه_رگ_ونه ترس و اندوه است (سوره /آل ع_م_ران / 169 و 170) و چ_ن_ي_ن ان_س_ان_ي ((ش_ه_يد))، يعني شاهد جمال حق، و همنشين با صدّيقان و پيامبران اوست و در شمار نعمت دادهش_دگ_ان از س_وي پ_روردگ_ار ب_ه ح_ساب مي آيد (سوره، نساء /69).در ح_م_اس_ه ع_اش_وراي س_ال ش_ص_ت و ي_ك ه_جري قمري در كربلا، ب_رت_ري_ن م_رات_ب ((آزادگ_ي)) در ج_ب_هه امام حسين (ع) و خانواده و ياران آن حضرت بروز كرد. آنان از پربهاترين سرمايه، يعني ج_ان خ_ود، ب_ه اخ_ت_ي_ار گذشتند تا بيعتي ذلّت آميز و گناه آلود را گ_ردن ن_ن_ه_ند. و اين، با توجّه به معيار پيشين، برترين مرتبه ((آزادگي)) است. همچنين بازماندگان ايشان عظمت آن شهادت را با رف_ت_ار و گ_ف_ت_ار خ_ود، در روب_روي_ي ب_ا ف_رماندهان دشمن پاس داش_ت_ن_د. و اي_ن ن_ي_ز نمودار روشن ((برترين شايستگي)) در حفظ ميراث ((برترين آزادگان)) است.حماسه كربلا، سرتاسر، نمايش آشكار اين واقعيّت در جبهه امام و ه_م_راه_ان او اس_ت؛ ام_ّا م_لاحظه جزئيّات رفتار و گفتار قهرمانان آن

حماسه ديني _ تاريخي در مقاطع مختلف، از شهادت و مقدّمات آن تا اس_ارت و س_رانجام آن، هر يك، به نوبه خود، از شواهد گوياي ((آزادگي)) است. اينك چند نمونه مستند را ارائه مي كنيم:1. خ_ودداري از ب_ي_ع_ت: م_ع_اوي_ه در واپ_س_ي_ن س_ال ه_اي زن_دگ_ي خ_ود در ص_دد ش_د ولايتعهدي يزيد را رسميّت ب_خشد. از جمله اقدامات وي اين بود كه ضمن يك دستور رسمي، ازم_روان، اس_ت_ان_دار م_دي_ن_ه، خ_واست تا از مردم به نام يزيد بيعت گيرد. مروان ضمن خطبه اي مردم رابه بيعت دعوت كرد. امام حسين (ع) از جمله كساني بود كه در همان مجلس مخالفت خود را آشكار ساخت (الع_ق_د الف_ري_د، 5 / 120 و 121). معاويه به حركاتي نمايشي پ_رداخ_ت ت_ا از تأثير اين گونه مخالفت ها بكاهد و مطلب را نيز ب_ا آم_ي_زه اي از م_لاط_ف_ت و ت_ه_دي_د بگذراند. سپس هنگام مرگ ضمن پ_ي_غ_ام_ي ب_راي ي_زي_د، ب_ه او سفارش كرد كه متعرّض امام نشود. (ه_م_ان / 122) ي_زي_د، ب_ه رغم اين سفارش، پس از مرگ معاويه، ب_ه ولي_د ب_ن ع_ت_ب_ه، والي م_دي_ن_ه، دستور داد تا از حسين (ع) وب_رخ_ي دي_گ_ر ب_ي_ع_ت گيرد. امام چون پيغام وليد را جهت حضور در م_ج_لس_ي خ_ص_وص_ي دريافت كرد، همراه گروهي از ياران خود كه مسلّح بودند، به خانه وليد رفت و به تنهايي وارد شد. وليد درحضور مروان خبر مرگ معاويه و دستور بيعت را به امام ابلاغ كرد. حسين (ع) با اين بهانه كه بيعت پنهاني شخصي همچون او مقصود ح_ك_وم_ت را ت_أمين نمي كند، از بيعت در آن مكان خودداري كرد. مروان به وليد گفت: ((... او را بازداشت كن تا از نزد

تو بيرون نرود، مگر آن كه بيعت كرده باشد. و اگر جز اين بود، گردن او بزن)). امام ناگهان از جاي برجست؛ به سوي مروان يورش برد و فرمود: ((آي_ا ت_و م_را م_ي ك_شي يا او، اي پسر زرقاء؟! به خدا قسم دروغ گ_فتي و به گناه در افتادي)). آن گاه پيروزمندانه بيرون شد وبا ياران خود به منزل رفت (تاريخ طبري، 5 / 339 و 340).2. ذلت ن_اپ_ذي_ري: پ_س از م_ح_اصره امام و يارانش در كربلا، درح_الي ك_ه پيوسته بر شمار دشمن افزوده مي شد و جنگ نابرابرم_ي_ان چ_ندين هزار نفر در برابر سپاهي كمتر از صد نفر ناگزيرم_ي ن_مود، عمر بن سعد، فرمانده لشكر دشمن كه در جستجوي راهي م_ي_ان_ه ب_ود تا از جنگ بپرهيزد و امتياز خود را نيز حفظ كند، پس از گفتگوي خصوصي با امام، ضمن نامه اي براي عبيداللّه بن زياد، والي ك_وف_ه و ب_ص_ره و م_أم_ور ويژه يزيد در اين ماجرا، نوشت: ((ح_س_ي_ن ب_ن علي پذيرفته است كه از پيمان مردم كوفه بگذرد وب_ه م_دي_نه يا جايي دور دست برود و يا خود در اين باره با يزيد ص_ح_بت كند)) (الامامة و السياسة، 2 / 11). عبيداللّه مضمون نامه راپ_س_ن_ديد و گفت: ((اين، نامه اي پندآميز است كه از سر خيرخواهي ن_وش_ته شده است)) (همان). امّا شمر بن ذي الجوشن ضبابي او را از اي_ن ان_دي_شه منصرف ساخت. در نتيجه، عبيد الله فرمان جديدي نوشت و آن را توسّط شمر ابلاغ كرد. به موجب اين فرمان، امام مي ب_اي_س_ت ي_ا ب_ه حكم ابن زياد گردن مي نهاد يا مي جنگيد. عمر بن س_ع_د م_ي ب_اي_ست يا فرمان را

اجرا كند و يا فرماندهي جنگ را به ش_مر بسپارد. چون امام از مفاد نامه ابن زياد آگاهي يافت، فرمود:((آيا به حكم فرزندِ زنِ زناكاري فرود آيم؟ به خدا سوگند چنين نخواهم كرد. مرگ آسان تر و شيرين تر است)) (همان، به ضميمه پاورقي).3. اعتراف دشمن: هنگامي كه شمر دستور جديد عبيداللّه را به عمربن سعد تسليم كرد، عمر به او گفت: ((كار را بر ما تباه ساختي. م_ا ام_ي_دوار ب_ودي_م ص_لح_ي صورت گيرد. به خدا سوگند حسين ت_س_لي_م نخواهد شد. او جان پدرش را در سينه دارد)) (الارشاد، 1 /89) و خون علي در رگهايش جاري است.4. ات_م_ام ح_جّت: صبح روز عاشورا، امام (ع) ضمن اتمام حجّت بالش_ك_ر دش_م_ن، كساني از كوفيان را به نام صدا كرد و نامه هاي دع_وت_ش_ان را ب_ه ي_ادش_ان آورد و با انكار آنان روبرو شد. سپس فرمود: ((حال كه مرا خوش نمي داريد، بگذاريد تا به جايگاه خود ب_ازگ_ردم)). قيس بن اشعث گفت: ((اگر به حكم پسرعموهاي خود[بني اميه]فرود نمي آيي، همانا آنان جز آنچه را دوست داري برت_و ن_م_ي ن_م_اي_ن_د)). ام_ام پ_س از ي_اد ك_ردن از س_رنوشت مسلم بن ع_ق_ي_ل، پ_اس_خ داد: ((ب_ه خ_دا س_وگ_ن_د ك_ه ه_م_چ_ون ف_ردي ذلي_ل دس_ت_م را در دستان شما نمي گذارم و همچون بردگان فرارنمي كنم)) (انساب الاشراف، 3 / 396 و 397).5. دام_ن ه_اي پ_اك: ام_ام (ع) در بخشي ديگر از سخنان خود در روز ع_اش_ورا م_ق_اب_ل لش_ك_ر دش_م_ن ف_رمود: ((آگاه باشيد كه زنا زاده فرزندِ زنا زاده[عبيدالله]دو راه را پيش روي[ما]نهاده: بزرگي و خواري؛ و دور است از ما كه به خواري تن دهيم. خدا و پيامبرش واه_ل اي_مان و

دامن هاي پاك و عطرآگين براي ما چنان نخواسته اند. ما ن_ب_رد ك_ري_م_ان_ه را ب_ر پ_ي_روي فرومايگان برتري مي نهيم)) (اثبات الوصية / 142).6. خروش غيرتمندانه: بعد از ظهر عاشورا، آن گاه كه همه ياران امام به شهادت رسيده بودند و امام به تنهايي نبرد مي كرد، شمردر يك حركت رذيلانه به همراهي حدود ده تن به سوي خيمه هاي امام رفت تا به غارت آن ها اقدام كند (انساب الاشراف، 3 / 407). امام(ع) را در اثر تشنگي و جراحات بسيار، توان مقاومت نبود؛ امّا هنوز رم_ق_ي داش_ت. توجّهي فرمود و ندا در داد: ((واي بر شما! اگر دين ن_داري_د در ك_ار دن_ي_ات_ان ب_ه آزادگ_ي رف_ت_ار ك_ن_ي_د)). خ_روش غيرتمندانه امام چنان مؤثّر بود كه شمر نيز از در انصاف درآمد وگ_ف_ت: ((اي_ن حقّ تو است، اي فرزند فاطمه)). و آن گاه همراهانش را به جانب امام حركت داد (همان).7. اع_ت_راف رق_ي_ب: ع_ب_داللّه بن زبير بعد از مرگ معاويه، همچونح_س_ي_ن (ع)، ب_ه ف_رم_ان ي_زي_د، ت_وس_ّط والي م_دي_ن_ه ب_ه بيعت ف_راخ_وان_ده شد. او خود را شايسته خلافت مي دانست و در حالي كه در م_خ_الف_ت ب_ا ي_زيد همراه امام بود، با امام نيز رقابت داشت و ازاي_ن_ك_ه ح_ض_ور وي در ميان مردم مانع پيشرفتش مي شد نگران بود.ع_ب_داللّه بي آن كه فراخوان والي مدينه را اجابت كند، پيش از امام مدينه را به قصد مكّه ترك گفت؛ در كنار كعبه به عبادت پرداخت ودر ضمن با مردم گفت و گو كرد. او در مكّه ديدارهايي هم با امام (ع) داشت؛ و چون امام آهنگ كوفه كرد، برخلاف بسياري كه در منصرف س_اخ_ت_ن آن ح_ض_رت س_ع_ي داش_تند،

به ترغيب امام پرداخت و گفت: ((خ_داون_د ت_را ت_وف_ي_ق ده_د. اگ_ر م_ن ن_ي_ز ي_اران_ي م_ث_ل ي_اران ت_و در ك_وف_ه داش_ت_م، از م_س_افرت بدانجا چشم نمي پ_وش_ي_دم)). سپس كه ترسيد متّهم به رقابت شود، سخن را عوض ك_رد و ام_ام را ب_ه م_ان_دن دعوت كرد (مروج الذهب، 3 / 56). با اينهمه، عبداللّه بن زبير كه مي بايست پس از حادثه عاشورا از كناررف_ت_ن ه_ميشگي رقيب شادمان باشد، در پي شهادت امام، در مكّه به اي_راد خ_ط_ب_ه پ_رداخ_ت و ض_م_ن ن_ك_وهش مردم كوفه گفت: ((حسين و ي_اران_ش م_رگ ب_ا كرامت را بر زندگي نكوهيده برتري نهادند)). س_پ_س ب_ر ام_ام رح_م_ت و ب_ر ك_ش_ن_دگ_ان وي لع_نت فرستاد (انساب الاش_راف، 5 / 319). پيداست كه اين يادآوري زمينه ساز پيشرفت وي نيز بود.8. سفير مقتول: مسلم بن عقيل، پسر عموي امام، نخستين شهيد حماسه ع_اش_ورا اس_ت. حسين (ع) او را پيش تر به عراق فرستاد تا مردم ك_وف_ه و پ_ي_م_ان آن_ان را ب_ي_ازم_اي_د، اما او بر اثر پيمان شكني ك_وف_ي_ان ت_ن_ه_ا م_ان_د و ب_ه ت_ن_ه_اي_ي ب_اع_وام_ل ع_ب_يداللّه نبرد كرد و سرانجام به حكم او به شهادت رسيد. م_س_لم در ه_نگام نبرد، رجزي با اين مضمون مي خواند: ((سوگند يادك_رده ام ك_ه ج_ز ب_ه آزادگ_ي ك_ش_ت_ه ن_ش_وم، هر چند چهره مرگ درديدگانم زشت باشد)) (مقاتل الطّالبيّين / 104).9. ف_رزن_د ام_ام: ع_ليّ ب_ن الح_س_ين، معروف به علي اكبر، بزرگترين پسر امام (ع)، هنگام نبرد با دشمن ابياتي با اين مضمون راب_ه عنوان رجز مي خواند: ((من علي فرزند حسين فرزند علي هستم. به كعبه سوگند كه ما به انتساب به پيامبر سزاوارتريم. به خ_دا س_وگ_ن_د، ف_رزن_دِ زن_ي زن_اك_ار ب_ر ما

فرمان نخواهد راند. ش_م_ش_ير مي زنم و از پدرم حمايت مي كنم، آن گونه كه فرزندي هاشمي و قرشي شمشير مي زند (الارشاد، 2/106).10. م_ي_ان بهشت و دوزخ: حرّ بن يزيد، نخستين شهيد از ياران امام،از ج_م_له م_ظاهر ((آزادگي)) بعد از ((رقّيّت)) است. او به فرمان ع_بيداللّه، با سپاهي از كوفه خارج شد تا امام را به كوفه جلب كند. امّا رفتارش آميخته با مدارا و ادب بود تا آن جا كه با همراهان خ_ود در ن_م_از ج_م_اع_ت ب_ه ام_ام اق_ت_دا كرد. حرّ در گفت وگو با امام پذيرفت كه آن حضرت و همراهانش در مسيري غير از كوفه و مدينه در ح_رك_ت ب_اش_ن_د ت_ا وي از ع_ب_ي_داللّه ك_س_ب تكليف كند؛ امّا پس ازدري_اف_ت دس_ت_ور، م_وظ_ّف شد امام را در جايي كه هست از حركت باز دارد. و چ_ن_ي_ن ك_رد. و آن ج_ا ك_رب_لا بود. حر، به يقين، نمي دانست ب_ازداش_ت ام_ام در آن س_رزم_ي_ن چه سرانجامي خواهد داشت. امّا صبح ع_اش_ورا، پ_س از ات_م_ام ح_ج_ّت ام_ام ب_ا مردم، آن گاه كه اصرار و ش_ت_اب لش_ك_ر ك_وف_ه بر جنگ با امام و نيز حقّانيّت و مظلوميّت آنحضرت را مشاهده كرد و عمل پيشين خود را كه نقطه آغاز آن سرانجام ب_ود، ب_ه ي_اد آورد، ن_اگ_ه_ان منقلب شد و به اردوي امام پيوست. م_ه_اج_ر ب_ن اوس ك_ه لرزي_دن ان_دام او را درح_ال ان_ق_لاب م_ي دي_د، ب_ا ش_گ_ف_ت_ي گ_ف_ت: ((ه_رگ_ز نديده بودم مثل تويي در چنين موقعيّتي، اين گونه رفتار كند!)) حرّ در پاسخ گفت: ((به خدا سوگند، جز اين نيست كه خود را ميان بهشت و دوزخ مي بينم. و به خدا كه هر چند پاره

پاره و سوزانده شوم، هيچ چيز را ب_ر ب_ه_ش_ت ت_رج_ي_ح ن_م_ي ده_م)) (الارش_اد، 1 / 99). او پس از عذرخواهي و پذيرش توبه، درخواست كرد تا نخستين شهيد در راه آرم_ان امام باشد. امام به او فرمود: ((تو آزاده اي، همان گونه كه مادرت تو را به اين نام ناميد)) (تاريخ طبري، 5 / 428).ن_م_وده_اي ((آزادگ_ي)) در دي_گ_ر ي_اران و افراد خاندان امام (ع) و دي_گ_ر رف_ت_اره_اي آن حضرت بيش از آن است كه در يك مقاله كوتاه ب_گ_ن_ج_د. ب_ازم_ان_دگان حادثه عاشورا، به ويژه امام سجاد(ع) وزينب كبري (س)، نيز در رفتار و گفتار خود، در دوران اسارت و درمجالس عبيداللّه و يزيد، نمونه هاي روشني از اين خوي ارجمند به دست دادند و در تاريخ نهادند.م_ن_اب_ع: اث_ب_ات الوص_ي_ّة للامام علي بن ابي طالب (ع)، علي بن ح_س_ي_ن بن علي مسعودي، المكتبة المرتضويه، المطبعة الحيدريه، نجف اشرف؛ اخلاق ناصري، خواجه نصيرالدين طوسي، عليرضا حيدري _ مجتبي مينوي (تصحيح و توضيح)، خوارزمي، تهران، دوم، 1360 ش؛ الارش_اد ف_ي م_ع_رف_ة حجج الله علي العباد، محمد بن م_ح_م_د ب_ن ن_ع_م_ان الم_ف_ي_د، ج 1 و 2، م_ؤس_س_ة آل الب_ي_ت لاحياء التراث (تحقيق)، قم؛ الامامه والسياسة، عبدالله ب_ن م_س_لم ب_ن ق_ت_ي_ة الدي_ن_وري، ع_لي ش_ي_ري (ت_حقيق)، ج 1 و 2،م_ن_ش_ورات الش_ريف الرضي؛ انساب الاشراف، احمد بن يحيي بن ج_اب_ر الب_لاذري، سهيل زكّار _ رياض زركلي (تحقيق)، ج 3 و 5،دارالف_ك_ر للط_ب_اع_ة والن_ش_ر والت_وزي_ع، ب_يروت، 1417 ق /1996 م؛ ت_اري_خ ط_بري، ابوجعفر محمد بن جرير الطبري، محمدابوالفضل ابراهيم (تحقيق)، ج 5، دارالمعارف، قاهره، 1963 م؛ش_رح اللم_عة الدمشقية، زين الدين علي بن احمد شامي عاملي (شهيدث_ان_ي)، ج 2، چ_اپ س_ن_گ_ي، خ_ط ع_بدالرحيم، 1310

ق (تاريخ ك_ت_اب_ت)؛ الع_ق_د الف_ري_د، اح_م_د ب_ن محمد بن عبد ربّه اندلسي، ع_ب_دالم_ج_ي_د الت_رحيني (تحقيق)، ج 5، دارالكتب العلمية، بيروت؛م_روج الذه_ب و م_ع_ادن الج_وه_ر، اب_والح_س_ن ع_لي ب_ن ح_س_ين بن علي الم_س_ع_ودي، ج 3، داراله_ج_رة، ق_م، دوم، 1404 ق / 1363 ش /1984 م؛ م_ق_ات_ل الط_الب_ي_ين، ابوالفرج اصفهاني، السيد احمدص_ق_ر (ش_رح و ت_ح_ق_يق)، دارالمعرفة للطباعة والنشر، بيروت؛نهج البلاغه، علي (ع)، شريف رضي (گردآوري)، علينقي فيض الاسلام (مترجم)./ سيّد صدرالدّين طاهري

نمونه مقالات گروه فرهنگ (1)

هاشميات

هاشميّات: عنوان هشت چكامه كلامي _ سياسي _ اجتماعي از كميت اسدي.اب_و م_ُس_تَهَلّ كُميت بن زيد اسدي كوفي (60 _ 126 ق) از اصحاب امامان سجّاد(ع) (خزانة الادب 1/138؛ الغدير 2/277) و محمّدباقر و ج_عفر صادق (ع) (رجال الطوسي / 144، 274) و مورد تأييد وتشويق ايشان بود. آموزگاري مي كرد و از اين راه، امرار معاش مي ن_م_ود (الاغ_ان_ي 17/2). ب_ي_ش_ت_ر م_نابع او را با اوصافي همچون ح_افظ قرآن، فقيه شيعه، خطيب بني اسد، نسّابه، متكلّم، شجاع،چابك سوار، تيرانداز، بسيار سخاوتمند و ديندار ستوده اند (خزانةالادب 1/138؛ ش_رح ش_واه_د الم_غ_ن_ي 1/38 و...) م_داف_ع اه_ل ب_يت و دشمن بني اميّه بود؛ تا آن جا كه زمامداران اموي خونش راح_لال دان_س_ت_ه، ب_راي س_رش ج_اي_زه گ_ذاش_ت_ه ب_ودن_د. ب_ي_س_ت س_ال م_ت_واري زي_س_ت و در ن_ه_اي_ت ن_ي_ز ش_ه_يد شد. (العقد الفريد2/153).ه_اش_م_ي_ّات اث_ر ك_م_ي_ت اس_ت ك_ه ب_ه ف_اص_له پ_ان_زده ت_ا ب_ي_س_ت س_ال پ_س از ش_ه_ادت ام_ام ح_س_ي_ن (ع) و در اوج ق_درت ام_ويان و درفضايي آكنده از بيداد و اختناق سروده شد (اخبار شعراء الشّيعه /71؛ الاغاني 17/28). فرزدق كه خود شاعري پير و خبره بود، آنگ_اه ك_ه ه_اش_م_ي_ّات را از زب_ان سراينده اش شنيد، شگفتي خود راپ_ن_ه_ان ن_س_اخ_ت و ش_اعر

را به انتشار آن ترغيب كرد، در حالي كه آي_ن_ده ب_س درخ_ش_ان_ي را براي وي پيش بيني كرد و او را كه هنوز ش_اع_ري ج_وان ب_ود، س_رآم_د ش_اع_رانِ گ_ذش_ت_ه وح_ال خواند. (مروج الذّهب 3/229؛ الاغاني 17/30). امّا پس از لحظه اي تأمّل _ گويي از اين اصرار پشيمان شده باشد _ اختناق شديد آن اي_ّام را ب_ه ي_اد آورد و از پ_در ك_م_يت خواست كه از آن پس مراقب پ_س_رش ب_اش_د، چ_را كه زبان او به شمشير برنده اي مي ماند وح_ك_ّام ام_وي ب_ا ان_ت_ش_ار ه_اش_م_ي_ات، ب_ي گ_م_ان ح_ك_م ق_تل شاعر را صادر خواهند كرد. (اخبار شعراء الشّيعه / 65، 67)،از اي_ن گ_ون_ه گ_زارش ه_اي ت_اري_خ_ي ك_ه در ش_رح حال شاعر هاشميّات فراوان نوشته شده است، به خوبي مي توان به وضع نامساعد آن ايّام پي برد و تاحدودي به زمان و زمينه هاي اجتماعي _ سياسي سرايش اين اثر نزديك شد.هاشميّات از جهت قالب و ساخت، همانند شعر ديگر شاعران بدوي دراس_لام و ج_اه_لي_ّت اس_ت و ادب ب_اديه و شهر را يكجا دارد. (تاريخ الادب الع_ربي / 307) از نظر اصالت الفاظ، استحكام تركيب ها،ع_لّوِ م_ع_ني، قدرت طبع، انسجام كلام و لطافت سخن در سطح عالي اس_ت. ريشه بندي كلام، پيوست جمله ها، فشردگي مفاهيم و طبيعي ب_ودن لغ_ات ((م_علّقات سبعه)) را در اذهان تداعي مي كند (جهشها /203). ح_ج_م اث_ر در اص_ل بيش تر بوده و امروزه اندكي از آن بهدس_ت م_ا رس_ي_ده است. از پنج هزار قصيده اي كه براي كميت شمرده ان_د (ك_ش_ف الظ_ّن_ون 1/808؛ الغ_دي_ر 2/287 ب_هن_ق_ل از عيون الاخبار 1/397) تنها چند قصيده و از برخي قصائدش ك_ه 578

ب_ي_ت ب_وده (ه_اش_م_ي_ّات، ق_ص_ي_ده ش_ش_م) ف_ق_ط 19بيت(الق_ص_ائد 79 _ 80) ي_ا 21 ب_يت (الغدير 2/265 _ 266) بر جاي مانده است.ك_م_ي_ت در چكامه سرايي دستي توانا داشت و در سرايش قصيده هاي ب_لن_د چ_ن_دان اس_ت_اد بود كه هر پديده زيباي طولاني را به شعرك_م_ي_ت م_ثل مي زدند و مي گفتند: ((اطول من شعر الكميت)). صاحب بن ع_ب_ّاد م_ي گ_وي_د: ((ق_د ط_ال ق_رن_ك ي_ا اخي - فكّانه شعر الكميت(دي_وان الص_ّاح_ب ب_ن ع_ب_ّاد / 199). ولي از آن ه_م_ه، آنچه اينك ازه_اش_م_ي_ّات م_ان_ده ه_شت قصيده و قطعه كوتاه است كه با توجّه به اخ_ت_لاف نسخه ها، شمار ابيات آن به 555 بيت مي رسد. همين مقدار ن_ش_ان مي دهد كه اين اثر از سر تكلّف يا تفنّن سروده نشده است؛ س_ب_ك و سياق خود را دارد و به هيچ وجه تقليدي نيست؛ تنها براي اي_ن س_روده ن_شده كه شگفتي مردم يا شاعران را برانگيزد؛ هرگز لف_ّاظ_ي و بازي با كلمات در آن ديده نمي شود؛ در آن، نه پيام،ف_داي ك_لام ش_ده و ن_ه ت_ع_ه_ّد و رسالت به جاي فصاحت و بلاغت نشسته است.گ_س_ت_ره اش_ت_ه_ار ه_اش_م_ي_ّات و ت_أث_ي_رگ_ذاري آن در ح_وزه ه_اي گ_ون_اگ_ون ع_لم_ي، ادب_ي و ف_ره_ن_گ_ي در خ_ورت_أمّل است. استقبال ها، تضمين ها، تخميس ها و اقتباس هاي فراوان در ط_ول ت_اري_خ فرهنگ و ادب اسلامي و نيز استشهادها و استنادهاي بسيار به آن، در متون مهمّ ادب و تفسير و... حاكي از اعتبار و اهمّيت ه_اش_م_ي_ّات اس_ت (م_صنّفات الشّيخ المفيد 8/88). براي نمونه مي ت_وان ت_أث_ير بيتي از قصيده دوم (بائيّه، بيت 74) را در قصيده ((م_دارس آي_ات)) دع_ب_ل خ_زاع_ي م_لاح_ظ_ه ك_رد تا تأثير مستقيم وچ_شمگير

هاشميّات را با فاصله اي كمتر از يك قرن ديد (القصائداله_اش_ميّات / 38؛ ديوان دعبل بن علي الخزائي / 141، بيت 90). ون_ي_ز م_ي ت_وان ت_أث_ي_ر ه_اشميّات را در سراسر قصيده هفتاد و دوب_ي_ت_ي س_ي_ّد رض_ي م_لاح_ظه كرد (القصائد / 29؛ ديوان الشّريف الرضي 1/112).گ_ذش_ت_ه از مجموعه هاي شعري و متون ادبي، در منابع ديگر نيزت_أث_ي_رِ ه_اش_م_ي_ّات چشمگير است. خليل بن احمد فراهيدي (100 _175 ق) حدوداً 60 جاي در ((العين))؛ ابن سكّيت خوزي (م 244 ق) در ((اصلاح المنطق))؛ شيخ مفيد (338 _ 413 ق) در ((الافصاح))،((الفصول المختاره))، ((معني المولي)) و ((اقسام المولي))؛ سيّدم_رت_ض_ي ع_لم الهدي در ((امالي))؛ امين الاسلام طبرسي در ((مجمعالب_ي_ان))؛ اب_والف_توح رازي در تفسير ((روح الجنان))؛ و ده ها دانشمند ديگر در آثاري چون ((لسان العرب))، ((تاج العروس))،((م_غ_ن_ي اللّب_ي_ب))، و ((ش_رح نهج البلاغه ابن ابي الحديد)) درموارد متعدّد به هاشميّات استناد جسته اند.ب_ع_ض_ي ن_ي_ز به شرح و تفسير هاشميّات پرداخته اند. از آن جمله ان_د: اب_ي ري_اش اح_م_د ب_ن اب_راه_يم قيسي يماني (م 339 ق) كه شرحش با نام ((شرح هاشميّات الكميت)) در بيروت چاپ شده است. در اي_ن ش_رح ك_ه از س_ده چهارم هجري به يادگار مانده است متن هره_ش_ت ق_ص_ي_ده هاشميّات بيش از متون ديگر است، تا آن جا كه شمار اب_يات در قصيده سوم به دو برابر فزوني مي يابد و در جمع،ق_ص_ائد اي_ن متن 102 بيت بيش از متن هاي ديگر است. برخي از ايناب_ي_ات ه_م در رث_اي ش_هداي كربلا است و نام و كُنيه ايشان را دربردارد. از ديگر شارحان، محمّد محمود رافعي مصري و محمّد شاكرخ_ي_ّاط ن_اب_لس_ي از دانشوران عامّه اند كه اثرشان با عنوان

مشتركِ((ش_رح ه_اش_م_ي_ّات الك_م_ي_ت))، ب_ه ت_رت_ي_ب درسال هاي 1928 م و 1331 ق در مصر چاپ شده است. نيز مي تواناز ش_رح اب_وج_ع_ف_ر محمد بن امير الحاجّ الحسيني، شارح شافيه،(شافيه ابي فراس)، ((الكميت بن زيد شاعر العصر المرواني)) از ع_ب_دالم_ت_عال الصّعيدي، ((الكميت بن زيد الاسدي شاعر الشيعيّة الس_ّياسي)) از احمد صلاح الدين نجا، و ((الكميت بن زيد الاسدي ب_ي_ن الع_ق_يدة والسّياسة)) از علي نجيب عطوي ياد كرد. كتاب اخيرشرح مفصّلي است بر هاشميّات كه به تازگي انتشار يافته است.ه_م_ه ك_س_اني كه درباره كميت و اشعار او به پژوهش پرداخته اند، ب_ي_ش_تر به هاشميات نظر داشته اند؛ چرا كه هاشميّات همه اشعار وي، ح_ت_ّي ق_صيده مذهّبه وي را تحت الشّعاع قرار داده است. امروزن_ي_ز ك_ه ش_عرهاي كميت به صورت قطعه هاي چند بيتي و نيز تكبيت و دو بيت از ميان متون مختلف گردآوري شده است (شعر الكميت،ج_م_ع و ت_ح_ق_ي_ق داود س_لّوم) ب_از م_ن_ظ_راهل نظر و پژوهش، هاشميّات شمرده مي شود.از دي_گر نمونه هاي اقبال به هاشميّات، روي آوردن به تخميس آناس_ت. از ميان اين تخميس گران مي توان به عبّاس زيوري بغدادي(م 1315 ق)، م_ح_م_ّد س_م_اوي؛ س_ي_د م_ح_م_ّد ص_ادق آل ص_درالدي_ن ك_اظ_م_ي (الغدير 2/273) اشاره كرد. مايه شگفتي است كه هنوز هاشميّات به فارسي ترجمه نشده است. تنها ترجمه چ_ن_د ب_ي_ت ان_گ_ش_ت ش_م_ار از آن را مي توان در كتاب ((جهش ها)) اثرم_ح_م_ّدرض_ا حكيمي ديد كه ديگران نيز به همان ترجمه اكتفا كرده اند. (ادبيّات انقلاب در شيعه 1/68).ام_ّا ب_ه لح_اظ م_ح_ت_وا و م_ض_م_ون، ك_م_ي_ت ب_ا ه_اشميّاتش طرحي نو دران_داخ_ت_ه و راه ت_ازه اي را فرا روي شاعران شيعي گشوده است.پ_ي_ش از ك_م_ي_ت، م_دي_ح_ه س_راي_ان ب_ه

نقل فضائل و مناقب، قناعت؛ و مرثيه سرايان به يادآوري فجايع و م_ص_ائب اك_ت_ف_ا م_ي ك_ردن_د. ادب رث_ا آكنده از عاطفه و سرشار ازگريه و اشك بود. پيش از عاشورا، مرثيه سرايان شيعي مظلوميّتهاي امام علي (ع) را در شعرشان ياد مي كردند و مي گريستند و مي گ_ري_ان_ي_دن_د ت_ا آن ج_ا ك_ه در م_ي_ان ع_رب ض_رب الم_ث_ل ش_د ارقّ م_ن دم_ع_ة ش_ي_ع_ي_ّة ت_ب_ك_ي ع_لي بن ابي طالب (مجمع الام_ث_ال 1/179؛ الف_رق الاسلاميّة في الشّعر الاموي / 373). كميت ك_ه ه_م زمان با عاشورا تولّد يافت، دست به ابتكاري مهم زد. وي در ترسيم مظلوميّت هاي آل علي (ع) كه با عاشورا صد چندان شده بود، تنها اظهار احساس و اندوه را كافي نديد. در كنار بيان عاطفه، زبان عقل و انديشه را نيز در هاشميّات استخدام كرد و گامي بلنددر ت_ك_م_يل و تداوم مرثيه سرايي در حوزه فرهنگ شيعي برداشت. اهمّيّت فراوان هاشميّات هم بيش تر از همين جا ناشي مي شود.ك_م_ي_ت در اين اقدام و ابتكار چنان توفيق يافت كه بني اميّه را سخت سردرگم ساخت و توجيه گران سياست اموي را به شدّت برآشفت و آن_ان را واداش_ت ت_ا از س_ر ان_فعال، سخنان ناسنجيده اي را در حقّ ه_اش_م_يّات و كميت به زبان رانند (الحيوان 5/117 _ 119). اين كه م_خ_الف_ان مذهبي او را شاعر ندانسته و خطيب خوانده اند (الموشّح /196) و ه_اش_م_ي_ّات را نثر منظوم شمرده اند (العربيّة / 41) از همين ب_اب اس_ت. ج_اح_ظ ب_ا آن كه در تحقير و تضعيف هاشميّات كوشيده(الح_ي_وان 5/118؛ 169) و ش_اع_ر را از خ_طيبان شاعر و از شيعيان غالي قلمداد كرده (البيان والتّبيين

1/36) بالاخره به واقعيّت تنداده و در وص_ف كميت و هاشميّاتش نوشته است: ((كميت توانسته استت_وان_اي_ي در ش_ع_ر را ب_ا ق_درت در خ_ط_اب_ه جمع كند)) (همان جا1/45). او پ_ا را از اي_ن ن_ي_ز ف_رات_ر ن_ه_اده و گفته است: ((باب اح_ت_ج_اج و اس_ت_دلال را ك_س_ي ج_ز ك_م_ي_ت ب_ه روي شيعه باز نكرد(ت_اري_خ م_دي_ن_ة دم_شق 14/599) شيعيان پيشتر با احتجاج و مناظره آشنا نبودند تا كميت اين راه را به روي آنان گشود (مختصر تاريخ دمشق 21/215). البتّه اين سخن درباره پيشينه شيعيان صحيح نيست. ك_اف_ي اس_ت تا كسي سخنان امام علي (ع) را ببيند و يا احتجاجات ش_ي_ع_ي را ك_ه در ب_خ_ش ه_اي ن_خ_س_ت كتاب ((الاحتجاج)) طبرسي ون_ظاير آن گردآوري شده است، مطالعه كند تا به نادرستي سخن ج_اح_ظ پ_ي ب_رد. دانشمندان شيعي نيز به اين سخن، جواب كافي داده ان_د. (الف_ص_ول الم_ختارة / 233؛ الغدير 2/280). هنر بزرگ كميت، اقتباس آن احتجاج ها و استدلال ها از قرآن و احاديث، به ويژه خ_ط_ب_ه هاي امام علي (ع) بود. پيش از او، هيچ شاعر شيعي با چنين ش_ج_اعت و مهارتي دست به اين كار نزده بود. (تأسيس الشّيعه /351).ش_اع_ر ه_اش_م_يّات، خود را صاحب رسالتي مي ديد كه در دفاع ازع_دل ع_لي و ع_اشوراي حسين خلاصه مي شد. او همه توان خود را دراي_ن راه ب_ه خ_دمت گرفته و از هر قصيده اش محاكمه اي ساخته كه دش_م_نان آل علي را درمانده و رسوا كرده است. او در اين راه نه تنها ب_راه_ي_ن ع_ق_لي آورده و نه فقط به صورت خطابي و اقناعي سخن گ_ف_ت_ه؛ ك_ه ب_ي_ش ت_ر، خ_وان_ن_دگ_ان ش_ع_رش را ب_ه اص_ول و م_بادي توجّه داده

است. پيش تر و بيش تر، آيات الهي راپيش رو داشته و كتاب خدا را گواه آورده و خصم را به داوري خدا ورس_ولش ف_را خ_وان_ده اس_ت سوره هل اتي (القصائد / 11)، سورهف_جر (همانجا / 40)، آيه مودّت از سوره شوري (همان جا / 30/34،55)، آي_ه ت_طهير از سوره احزاب (همان جا / 30، 56)، آيه خمس از س_وره ان_ف_ال / 41 (همان جا / 30)، و آيه ولايت از سوره مائده / 55(ه_م_ان ج_ا / 41) ب_ي_ش ت_ري_ن ج_ايگاه را در هاشميّات دارند. نخستين ك_ت_اب_ي ه_م ك_ه پ_س از ش_ه_ادت ك_م_ي_ت در ن_ق_د اشعارش به ويژه ه_اش_م_ي_ّات، ب_ه ق_لم اب_و م_ح_مّد عبداللّه بن يحيي معروف به ابن ك_ن_اس_ه ك_وفي (123 _ 207 ق) نوشته شد، ((سرقات الكميت منالق_رآن)) ن_ام داش_ت (ف_ه_رس_ت اب_ن الن_ّدي_م / 119) البتّه تعبيرس_رق_ت خ_الي از ت_سامح نيست، چرا كه پيروي و اقتباس از قرآن وت_ض_م_ين كلمات آن نه تنها براي شاعر قدح نيست، كه بي گمان مدح است (الغدير 2/287).پس از قرآن، هاشميّات بيش تر از خطبه هاي امام علي (ع) تأثير پ_ذي_رف_ت_ه اس_ت. اي_ن اث_ر پ_ذيري گاهي به صورت تقليد ازب_رخ_ي ت_ش_ب_ي_هات و كنايات، و تضمين و اقتباس (نهج البلاغه،خ_ط_ب_ه س_وم) به چشم مي خورد (القصائد / 58، 73، 41) و بيشت_ر ب_ه ش_ك_ل پ_يروي از مفاهيم و مضمون هاي خطب مولا(ع) ديده مي شود.ك_م_ي_ت ب_ه ع_ن_وان نخستين مرثيه سراي شيعي كه شاعر بودنش رادوس_ت و دش_م_ن ق_بول داشت، با انتشار هاشميّاتش، با زورمداران و زران_دوزان و ت_زوي_رگ_ران اع_لام س_ت_ي_ز ك_رد و ب_ن_ي ام_يّه را كه غاصبان خلافت و مسبّبان اصلي فاجعه عاشورا و ديگر مظلوميّت ها و

محروميّت هاي آل پيامبر(ص) بودند، با شهامت و صراحت به باد ان_ت_ق_اد گرفت. هاشميّات در تحليل حماسه عاشورا به هيچ وجه ازقضا و قدر، عوالم غيبي، معجزات و كرامات، و كارهاي خارق العاده و غ_ي_ر ق_اب_ل ف_ه_م سخن به ميان نمي آورد تا با جبر و اضطرار، روزگ_ار غ_دّار و چ_رخ ك_ج_م_دار را م_ق_ص_ّر درقتل حسين (ع) قلمداد سازد.ه_اشميّات فاجعه كربلا را در سقيفه بني ساعده ريشه دار مي داند و خ_ط_اب ب_ه ب_ن_ي ه_اشم كه در آن روزها زنان و بازماندگانشان ه_ن_وز ف_ج_اي_ع عاشورا را پيش چشم داشتند، مي گويد: بخ اتَمِكُمْ غ_َص_ْب_اً ت_َجُوزُ اُمُورهُمْ - فَلَمْ اَرَغَصْباً مِثْلَهُ يَتَغَصَّبُ / بِحقّكُم اَم_ْسَتْ قُرَيشٌ تَقُودُن ا - وَ بِالفَذِّ وَالرَّديفَيْنِ نُرْكَبُ (القصائد /30)، منظور از ((فّذ)) معاويه و ((رديفين)) يزيد بن معاويه و مروان بن حكم هستند كه در سايه سقيفه پشت سر هم بر گرده امّت سوارش_دن_د. غ_ص_ب خ_لاف_ت و ق_ت_ل ح_س_ي_ن (ع) چ_ن_ان م_س_لم_ان_ان راذلي_ل س_اخ_ت كه امثال عبداللّه بن زبير و مرداني از خوارج نيز به ط_م_ع خ_لاف_ت و ري_اس_ت اف_ت_ادن_د (ه_م_ان جا / 34) و اجساد مردگان م_ث_ل گ_وش_ت قرباني نسل در نسل در دشت ها پراكنده شد (همان جا /25). هاشميات همه فجايع را ناشي از حكومت جابرانه بني اميّه مي ب_ي_ند و آنان را كشندگان علي و حسن و حسين (ع) مي داند و از باب((ت_ع_رف الاش_ي_اء ب_اض_داده_ا))، ع_دالت و ك_ف_اي_ت و ب_زرگواري آل رس_ول (ص) را ب_ا ح_ك_ومت ظالمانه و سراسر تبعيض و اجحاف ب_ن_ي ام_ي_ّه م_ق_اي_س_ه م_ي ك_ن_د (الق_ص_ائد / ق_ص_ي_ده اوّل و دوم و چ_ه_ارم، ب_وي_ژه ص 14) و تنها به گزارش گذشته اك_تفا نمي

كند، بلكه خلفاي معاصرش را نيز با اين مقايسه رسوا و محكوم مي سازد. (همان جا / 14).هاشميّات از غربت امام حسين (ع) مي نالد (همان جا / 42؛ 65 _ 66) ومسلمانان را كه او را تنها و بي يار گذاشتند مقصّر مي داند و آنان را ب_ه ق_ي_ام و ان_ق_لاب م_ي خ_وان_د. اي_ن دعوت به انتقام و قيام، درق_ص_يده چهارم به اوج مي رسد. در اين قصيده، شاعر با دردمندي وآگ_اهي، از تعطيل شدن احكامِ اسلام، نفاق حاكمان و خواب ممتدّ امّت ن_اله س_رم_ي ده_د م_س_لم_ان_ان را ب_ه ت_أم_ّل و ت_دب_ّر درحال و توبه از گذشته فرامي خواند (همان جا / 61). از اين كه مي ب_ي_ن_د م_ردم ب_ه زن_دگي ذلّت بار تن داده و به دنيا پيوسته اند(ه_م_ان ج_ا / 62) و ق_رآن را پ_ش_ت س_ر ان_داخ_ت_ه، در آي_ات آن نمي انديشند تا دست به قيام بزنند، دردمندانه مي نالد (همان جا / 63 _64) از اي_ن ك_ه ح_ك_ومت بني اميّه، سقوط نمي كند، تعجّب مي كند وم_ي ن_الد. از ب_دع_ت ه_اي_ي ك_ه ح_ك_ّام ام_وي ه_رس_ال ب_ن_ي_ان م_ي ن_هند و از تزوير و مكر و تبعيض در تقسيم اموالِ ع_م_وم_ي س_خن مي گويد (همان جا / 64 _ 65) خدا را از اين همه ستم ب_ه ي_اري م_ي ط_لب_د و ج_نايت بزرگي را كه حكّام جور در كربلا م_رتكب شدند، يادآوري مي كند (همان جا / 65 _ 68). مسلمانان را كه ب_ه ياري حسين (ع) نشتافتند توبيخ مي كند و نصرت او را از هر واج_ب_ي واج_ب ت_ر م_ي دان_د (همان جا / 66). مسلمانان را به دو دسته تقسيم مي

كند: گروهي كه با حسين عداوت ورزيدند و او را كشتند؛ و گ_روه_ي ك_ه ت_ن_ه_ايي حضرتش را ديدند و فقط گريه كردند(ه_م_ان ج_ا / 67 _ 68) و ه_ر دو گ_روه را م_قصّر مي داند. مردم را به ان_ت_ق_ام و ان_ق_لاب م_ي خ_وان_د و ب_ه س_وي آل هاشم راهنمايي مي كند. (همان جا / 68 _ 73).ه_اشميّات، بني اميّه را كه با زور و زر و تزوير توانسته بودند ح_س_ي_ن (ع) را ب_ك_ش_ن_د، از همه حكّام جور، حتّي از ستمگراني كه درگ_ذش_ت_ه ت_اري_خ ب_ه ظ_لم و س_ت_م م_ع_روف و ض_رب الم_ث_ل شده بودند ستمكارتر مي داند و بدعت گذاري مستمرّ آنان دردي_ن را ب_ه ت_ح_ريفات و بدعت هاي راهبان يهود و نصارا تشبيه مي كند. از نفاق و تزويرهاي امويان بي پرده سخن مي گويد (همان جا/ 64 _ 65) و تأثير تطميع و تزوير را در وقوع فاجعه كربلا چ_ن_ين به تصوير مي كشد:تَه افَتَ ذِبّ انُ الْمَط امِعَ حَوْلَهُ فَريقانِ ش_َتي ذُو سِلاحٍ وَ اَعْزَلُاِذ ا شَرَعَتْ فيهِ الاَْسِنَّةُ كَبَرَّتْ غُواتُهُمُ مِنْ كُلِّ اَوْبٍ وَ هَلَّلُوا (همان جا / 66).به اين ترتيب، كشندگان ح_س_ي_ن (ع) و ات_ب_اع ي_زي_د را ك_ه در ك_ربلا گرد آمده بودند، در پستي و دنائت طبع به مگساني تشبيه مي كند كه از سر طمع گرده_م مي آيند؛ و گمراهاني مي داند كه هنگام كشتن حسين (ع)، با رياو تزوير، تكبير و تهليل سر مي دادند.در ق_ص_ي_ده پ_ن_ج_م ن_ي_ز ك_ه آل رس_ول (ص) را ب_ه بزرگي مي ستايد، تنها ايشان را اهل ثنا و ستايش مي داند (همان جا / 75 _ 76).از ام_ام حسين (ع) و شهادت مظلومانه

او و يارانش ياد مي كند و شهيدكربلا را با آن همه معالي و مكارم كه در بيت بيت قصيده برشمرده اس_ت، م_ص_داق آش_ك_اري مي داند كه فراموش نخواهد شد (همان جا /77). س_پ_س با ياد كردي از دادگستر جهان كه عدلش شرق و غرب گ_ي_تي را بهره مند خواهد ساخت، اين قصيده پنجم را به پايان مي برد.ق_ص_يده ششم (عينيّه) با رثاي اميرالمؤمنين علي (ع) آغاز مي شود.از غدير خم و بيعت مسلمانان با علي (ع) در آن روز بزرگ سخن مي گ_وي_د و از اين كه مسلمانان، حق قائدشان را كه خدا و خودشان درغدير برگزيده بودند، ضايع كردند و گمراه شدند، تعجّب مي ك_ن_د. (ه_م_ان ج_ا / 78 _ 79). آن گ_اه، ن_تيجه مي گيرد كه تا ديرنشده بايد به پا خاست و بني اميّه را رسوا ساخت:((فَقُلْ لِبَني اُمَيَّةَ حَيْثُ حَلُّوا وَ اِنْ خِفْتَ الْمُهَنَّدَ وَ الْقَطيع ااَلا اُفٍّ لِدَهْرٍ كُنْتُف_ي هِ ه_ِد ان_اً ط ائِع_اً لَك_ُمُ م_ُط_ي ع ااو ن_ف_رت و ان_زج_ار خ_ود اززندگاني آرام امّا زير سلطه حكومت اموي را آشكارا ابراز مي كند واز اي_ن ك_ه م_ي ب_ي_ن_د م_س_لمانان را به دو دسته اكثريّت و اقليّت،ي_ع_ني گرسنگان و شكمبارگانِ اسراف كار تقسيم كرده اند، خدا را ب_ه ي_اري م_ي خواند و بني اميّه را نفرين مي كند (همان جا / 80) دراي_ن ج_ا ن_ي_ز ب_ه گ_زارش گ_ذش_ت_ه ب_س_نده نمي كند، بلكه حكّام م_ع_اص_رش را ن_ي_ز ب_ه تصريح و كنايه به باد انتقاد مي گيرد(همان جا / 80). شاعر با آن كه شخصيّتي علمي و فقهي داشت و باع_ن_وان ح_اف_ظ ق_رآن و م_ح_دّث شناخته شده بوده، همانند برخي از

خ_وارج و م_ت_حجّران، سخن گفتن از اقتصاد و سياست را خلاف احتياط ن_م_ي دان_س_ت، ب_لك_ه ج_ه_ان را ت_نها با سياست پسنديده هاشمي وعدل علي (ع)، جهان زندگي، و آباد و خرم همچون بهاران مي دانست:بِمَرْضِيِّ السِّي اسَةِ ه اشِمِيٍ يَكُونُ حَيًا لاُِمَّتِهِ رَبي ع ا (همان جا/ 80).از اي_ن قصيده كه در اصل نزديك به هشتصد بيت بوده، فقط بيست و ي_ك ب_ي_ت ب_ه ج_اي م_ان_ده (الغ_دي_ر 2/226) اس_ت. با توجّه به ف_ض_اي اث_ر و ش_واهدي كه در آن ديده مي شود، مي توان گفت كه ب_ه اح_ت_م_ال فراوان، حماسه عاشورا بخش يا بخش هايي از آن را ب_ه خ_ود اختصاص داده بوده است. امّا از آن مقدار، تنها اشاراتي درآغ_از ب_يت هاي باقي مانده ديده مي شود (القصائد / 78). با عنايت به اين كه اين قصيده، برخلاف قصائد ديگر هاشميّات: در رثاي اهل بيت (ع) سروده شده و بدون مقدّمه با مرثيه امام علي (ع) شروع م_ي ش_ود، م_ي ت_وان آن را الگ_و و ن_م_ون_ه اي نيك براي شاعران مرثيه سرا شمرد.پ_اي_ان ب_خ_ش ه_اش_م_ي_ّات دو ق_ط_ع_ه دو ب_ي_ت_ي اس_ت ك_ه شاعر درم_ق_ت_ل زيد بن علي سروده است. اوّلي در هجو يوسف بن عمر ثقفي،ق_اتل زيد، است و با تعزيت رسول خدا(ص) آغاز مي شود. ديگري حكايت از اين دارد كه زيد بن علي، شاعر را به ياري خويش خوانده ب_وده و او اج_اب_ت ن_كرده و همين مايه اندوه و تأسف بسيار وي شده ب_وده اس_ت (ه_م_ان ج_ا / 82) الب_تّه بايد به ياد داشت آن روزها كه رسانه هاي عمومي و تبليغي در خطابه به ويژه شعر خلاصه مي ش_د، ش_عر كميت بيشتر

از شمشيرش مي توانست در خدمت قيام هايي مثل قيام زيد باشد. حتّي برخي از پژوهشگران، هاشميّات و قصيده مذّهبه كميت را داراي نقشي شگرف در تحوّلات اجتماعي و سياسي آنروزگ_ار ش_م_رده ان_د (ش_ع_ر الك_م_ي_ت 3/243؛ ح_ي_اة الش_ع_ر في الكوفه /458 _ 459؛)ب_زرگ_ان_ي ك_ه در ه_اش_م_ي_ّات م_دح ش_ده ان_د، پ_س ازرس_ول خ_دا(ص) و ام_امان علي و حسين (ع) كه در سراسر قصيده ها ن_ام و ي_ادش_ان دي_ده مي شود، عبارتند از ((وصيّ الوصيّ)) يعني ام_ام ح_س_ن (ع) (الق_ص_ائد / 20، 40، 42)، ج_ع_ف_ر ط_يّار و حمزة بن ع_ب_دالم_ط_لّب (ه_م_ان ج_ا / 17، 40)، محمد حنفيّه و عبّاس عموي پيامبر(ه_م_ان ج_ا / 21، 43). گ_اه_ي ن_ي_ز از اب_والف_ض_ل ن_ام ب_رده ش_ده ك_ه م_ي ت_وان_د ك_ن_اي_ه از ع_بّاس بن عبدالمطلّب و عبّاس بن علي (ع) علمدار عاشورا باشد (همان جا / 21 الادب السّياسيّ الملتزم / 191).ب_ا اي_ن كه در چند جاي، نام عبّاس بن عبدالمطلّب به احترام و اكرام آورده شده است، پس از سقوط امويان، خلفاي عباسي نيز از انتشار ه_اش_م_ي_ّات ج_لوگ_ي_ري م_ي ك_ردن_د. ح_ت_ّي آن گ_اه ك_ه م_ت_وك_ّل دان_س_ت اب_ن س_ك_ّيت اهوازي (186 _ 244 ق) به گردآوري اشعار كميت به ويژه هاشميّات پرداخته (تأسيس الشّيعه / 189)،ك_م_ر ب_ه ق_ت_لش ب_س_ت و روزي در پي پرسش از مقام حسنين (ع) و م_ق_اي_سه آن دو با پسرانش و شنيدن جواب صريح ابن سكّيت، به ق_ت_لش ف_رم_ان داد (ش_ع_ر الك_م_يت / مقدّمه؛ ادبيّات انقلاب در شيعه1/67).از ه_اش_م_ي_ات ب_يش از ده نسخه خطّي در كتابخانه هاي مصر و مكّه و دمشق و بريتانيا شناسايي شده است كه پژوهشگران با مراجعه به برخي از آن ها دست به

تحقيق و انتشار هاشميات زده اند. در اين ميان، ش_رح اب_ي رياش بيش از همه حائز اهمّيّت است. اين شرح نخست ب_ا ع_نوان ((هاشميات الكميت بشرح ابي رياش)) همراه با ترجمه م_ت_ن آن ب_ه آلم_ان_ي ب_ه ه_م_ّت ج_وزي_ف ه_ورف_ت_ز در لي_دن ب_هسال 1904 م چاپ شد و سپس با عنوان ((شرح هاشميّات الكميت بنزي_د الاس_دي)) و ب_ه ت_ح_ق_ي_ق داود س_لّوم و ن_وري ح_م_ّودي، ب_ه س_ال 1406 ق در 342 ص وزيري در بيروت انتشار يافت. علاوه ب_ر اي_ن، م_ت_ن دي_گ_ري ن_ي_ز از هاشميّات انتشار يافته است كه باعنوان بلندِ ((القصائد الهاشميّات والقصائد العلويّات)) همراه باق_ص_ائد ع_لوي_ات اب_ن اب_ي الح_ديد به كوشش مؤسسه اعلمي درب_ي_روت م_نتشر شد كه نسخه افست شده آن در 167 صفحه وزيري در ايران متداول است.منابع: اخبار شعراءالشيعه، ابوعبدالله محمدبن عمران مرزباني،ت_ح_قيق محمد هادي اميني، بيروت، دوم، 1413 ق / 1993 م؛ الادب الس_ي_اس_ي الم_لت_زم ف_ي الاس_لام، ص_ادق آيينه وند و حسن عباس ن_ص_رالله، دارالت_ع_ارف،[بيروت]؛ الاعلام، خيرالدين زركلي،ب_ي_روت، س_وّم، 1389 ق / 1970 م؛ الاغ_ان_ي، اب_والف_رج اص_ف_ه_ان_ي، ت_ح_ق_ي_ق ع_لي محمد بجاوي، ج 17، مصر، 1389 ق /1970 م؛ ن_ه_ج الص_ب_اغ_ه ف_ي ش_رح ن_ه_ج الب_لاغه، محمدتقي شوشتري، تحقيق احمد پاكتچي، بنياد نهج البلاغه، تهران، دوم، 1368 ش؛ البيان والتبيين، جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر، ج1، ق_اه_ره، 1948 م؛ ت_اري_خ الادب الع_رب_ي، ح_ن_ّا ف_اخ_وري،ب_ي_روت؛ ت_اري_خ ش_ي_ع_ه ي_ا علل سقوط بني اميّه، فان فلوتن،ت_رج_م_ه س_ي_د م_رت_ض_ي ه_اش_م_ي ح_ائري، ت_ه_ران، ك_تابخانه اق_ب_ال، 1325 ش؛ ت_اري_خ الك_وف_ه، س_يدحسين براقي نجفي،بيروت، چهارم، 1407 ق؛ تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر، تحقيق ع_لي ش_ي_ري، ج 14، دارالف_ك_ر، ب_ي_روت، 1415 ق؛ ت_أس_يس الشيعه لعلوم الاسلام، سيد حسن صدر، منشورات الاعلمي،

تهران؛ت_رج_م_ة الامام الحسين (ع) من تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر، تحقيق م_ح_م_دب_اق_ر م_حمودي، تهران، مجمع احياء الثقافة الاسلاميّه، دوم1414 ق؛ ج_ه_ش_ه_ا، محمدرضا حكيمي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي،تهران، ششم، 1366 ش؛ حياة الشعر في الكوفه، يوسف خليف، ق_اه_ره، 1388 ق؛ الح_ي_وان، ج_اح_ظ اب_وع_ث_مان عمرو بن بحر،ت_ح_ق_ي_ق ع_ب_دالسلام محمد هارون، ج 5، مطبعة الحلبي، مصر، چاپ اول؛ خ_زان_ة الادب، ع_ب_دالق_ادر ب_ن ع_م_ر ب_غ_دادي، ج 1، الم_ك_تبة الس_لف_ي_ّه، ق_اه_ره، 1347 ق؛ دي_وان دع_ب_ل ب_ن علي الخزاعي، جمع و تحقيق عبدالصاحب دجيلي، منشورات الش_ريف الرضي، قم، 1409 ق؛ ديوان الشريف الرضي، سيدرض_ي اب_والح_س_ن م_ح_م_د ب_ن ح_س_ين، ج 1، وزارت فرهنگ و ارشاداس_لام_ي، ت_ه_ران، اول، 1406 ق؛ دي_وان الص_اح_ب اس_م_اع_ي_ل ب_ن ع_باد، تحقيق محمد حسن آل ياسين، قم، مؤسسه قائم آل محمد، سوم، 1412 ق؛ رجال الطوسي، ابو جعفر محمد بن حسن ط_وس_ي، ت_ح_ق_ي_ق ج_واد ق_ي_ّوم_ي، م_ؤس_س_ه ن_ش_ر اس_لامي، قم،اول، 1415 ق؛ ش_رح ش_واه_د الم_غ_ن_ي،جلال الدين عبدالرحمن سيوطي، احمد ظافر كوجان، (تحقيق)، ج 1،لج_نة التراث العربي، دمشق، 1386 ق؛ شرح هاشميات الكميت،ب_ت_ف_س_ي_ر اب_ي ري_اش اح_مد بن ابراهيم قيسي، تحقيق داود سلّوم ون_وري ح_م_ّودي، ب_يروت، عالم الكتب، دوم، 1406 ق / 1986 م؛ش_رح هاشميات الكميت، محمد محمود رافعي مصري، شركة التمدن م_ص_ر، دوم، 1329 ق؛ ش_رح ه_اش_م_يات الكميت، محمد شاكر خياطن_اب_لس_ي، م_ص_ر، دوم، 1331 ق؛ شعر الكميت بن زيد الاسدي،ج_مع و تقديم داود سلوم، بغداد، مكتبة الاندلس، 1961 م؛ الفرق الاس_لام_ي_ّة ف_ي الش_ع_ر الاموي، نعمان قاضي، قاهره، 1119 م؛الف_ص_ول الم_خ_ت_اره، ش_ي_خ مفيد، مكتبة الداوري، قم؛ فهرست ابن ن_دي_م، محمد بن اسحاق النديم، امير كبير، تهران، سوم، 1366ش؛ القصائد الهاشميات (الروضة المختاره)، كميت بن زيد الاسدي، تحقيق و شرح از صالح علي

صالح، بيروت، مؤسسة الاعلمي،1392 ق؛ الع_رب_ي_ّة، ف_وك ي_وه_ان، ت_ع_ري_ب و تحقيق عبدالحكيم نجار، مطبعة دارالكتاب العربي، قاهره، 1951 م؛ العقد الفريد،اب_ن ع_ب_د رب_ه، اب_و ع_م_ر اح_م_د ب_ن م_ح_مد اندلسي، ج 2، مطبعة الت_أليف والترجمة والنشر، قاهره، دوم، 1965 م؛ الغدير في الك_ت_اب والس_ن_ة والادب، ع_ب_دالحسين الاميني، تحقيق مركز الغدير للدراس_ات الاس_لام_ي_ه، ج 2، ت_ه_ران و ق_م،اول، 1416 ق / 1995 م؛ الك_م_ي_ت ب_ن زي_د الاس_دي ب_ي_ن الع_قيدة و الس_ي_اس_ة، ع_لي ن_ج_ي_ب ع_ط_وي، ب_ي_روت، دارالاض_واء، چ_اپاول، 1408 ق / 1988 م؛ ك_ش_ف الظ_ن_ون، ح_اج_ي خ_لي_ف_ه، ج 1،بيروت، 1410 ق؛ مروج الذهب، ابوالحسن علي بن الحسين مسعودي، ج 3، داراله_ج_ره، قم، 1363 ش؛ مصنفات الشيخ المفيد (رساله م_ع_ن_ي الم_ولي)، كنگره شيخ مفيد، قم، دوم، 1413 ق؛ الموشّح،م_رزب_ان_ي، الم_ط_بعة السلفيّه، مصر، 1343 ق؛ نهج البلاغه،ش_ري_ف رضي، شرح محمد عبده، تحقيق محمد محي الدين عبدالحميد،قاهره، مطبعة الاستقامه.منابع ديگر: ادب السياسة في العصر الاموي، احمد محمّد الحوفي، دوم، 1384 ق[ت_اري_خ مقدمه]، قاهره، دار نهضة مصر؛ ادب في ظلّ التشيّع، عبدالله نعمه، چاپ دوم، 1400 ق، بيروت _ كويت،دارالت_وجيه الاسلامي؛ ادب الطف او شعراء الحسين (ع)، جواد شبّر،1409 ق، دارالم_رت_ض_ي، ب_ي_روت؛ ادب_ي_ّات ان_قلاب در شيعه،ص_ادق آئي_نه وند، ج 1، دفتر نشر فرهنگ اسلامي تهران، 1359ش؛ اع_ي_ان الش_ي_ع_ه، س_ي_د م_حسن امين عاملي، 1403 ق، بيروت؛البلاد، مجله، شماره 39؛ التطور و التجديد في الشعر الاموي،ش_وقي ضيف، چاپ پنجم، مصر، دارالمعارف؛ شرح شواهد مغني،س_ي_وط_ي، اي_ران، ن_ش_ر ادب ح_وزه؛ الشعر العربي في تراث ش_ي_خ الم_فيد، علي الكعبي (المقالات والرسالات / 43)، 1372 ش،قم، كنگره جهاني و هزاره شيخ مفيد؛ الفرائد الغوالي علي شواهدالام_الي، م_ح_س_ن آل ش_ي_خ ص_اح_ب ج_واه_ر، 1386 ق، چ_اپ اول، ن_ج_ف؛ رسالة التقريب:

((الحكومة الاسلاميّة من منظور الشاعرالك_م_ي_ت ب_ن زي_د))، م_حمدعلي آذرشب، شماره 16؛ كميت اسدي حديث ح_رّي_ّت، م_ح_م_د ص_ح_ت_ي س_ردرودي، چ_اپاول، 1373 ش، ت_ه_ران، س_ازم_ان ت_ب_لي_غ_ات اس_لامي؛ مختار من شعراء الاغاني، محمدحسين كاشف الغطاء، چاپ دوم، 1408 ق، قم،دارالكتاب الاسلامي.محمّد صحّتي سردرودي

نمونه مقالات گروه فرهنگ (2)

اقبال لاهوري

اقبال لاهوري: شاعر و مصلح اجتماعيع_لاّم_ه م_ح_م_ّد اق_ب_ال لاه_وري در 24 ذي ح_جّه 1298 ق / 1873 م درق_ري_ه س_ي_الك_وت پ_ن_ج_اب ب_ه دن_ي_ا آم_د و پ_س از 63س_ال ت_لاش پ_ي_اپ_ي ف_ك_ري، ف_ره_ن_گ_ي، دي_ني، اجتماعي، وس_ي_اسي در سال 1357 ق (1938 م) از دنيا رفت و پس از تشييع جنازه بسيار با شكوه در لاهور به خاك سپرده شد.اق_ب_ال ت_ح_ص_ي_لات اب_تدايي را در زادگاه خود گذراند. از كودكي ن_ش_ان_ه ه_اي ن_بوغ در او آشكار بود و همين سبب شد تا استادش ميرح_س_ن ش_م_س الع_لم_اء شيفته استعداد شگفت آورش شود و در تعليم وت_رب_ي_ت او ك_وش_ش ب_ي_ش ت_ر ب_ه ك_ار ب_رد(اق_ب_ال ش_ن_اس_ي 14). س_پ_س ب_راي ادام_ه ت_ح_صيل به لاهور رفت و در آن جا مورد توجّه توماس آرنولد قرارگ_رف_ت. ه_م_و ب_ود ك_ه دري_چ_ه ه_اي ذه_ن اق_ب_ال را ب_ه دن_ي_اي دان_ش و ف_لس_فه باز كرد و با راهنمايي ها وي_اري ه_اي او ب_ود ك_ه اق_ب_ال ب_راي ت_ك_م_ي_ل ت_ح_ص_ي_ل ب_ه اروپ_ا رف_ت و چ_ه_ارس_ال ف_لس_ف_ه و ح_ق_وق خ_واند و با مكاتب غربي، از افلاطون تا برگسون، آشنا شد (همان / 21). او در آن جا اخلاق و تمدّن غربي را ب_ه خ_وب_ي ش_ناخت و با كوله باري سنگين از فكر و فلسفه و دي_د و دري_اف_ت ب_ه وط_ن خ_وي_ش ب_ازگ_ش_ت.ش_غل رسمي او تدريس در دانشگاه بود و سپس وكالت دادگستري؛و البتّه در فعّاليّت هاي سياسي _ اجتماعي نيز دستي

گشاده داشت.اق_ب_ال در خ_ان_واده اي ك_املاً مذهبي و معتقد تربيت شده بود و از همين روي دي_ن در ذهن و ضمير او سخت ريشه دوانده بود، چنان كه روحيه و رفتار ديني او تا پايان زندگي استوار و برقرار بود. گفته ان_د در ك_ودك_ي ب_س_ي_ار ق_رآن م_ي خ_وان_د؛ روزي پ_درش او را درح_ال خ_وان_دن ق_رآن دي_ده و ب_ه او گ_ف_ت_ه ب_ود: ((چنان بخوان كه گويي بر تو نازل شده است.)) (همان / 124) اين توصيه در ذهن كودكانه اقبال چون نقش بر سنگ پايدار بود.اق_ب_ال م_س_لم_ان_ي ب_ود ك_ه از ش_ع_له ه_اي دل اف_روز و ن_ي_رو ب_خ_ش و ش_ورآف_ري_ن اس_لام در ع_رص_ه ه_اي گوناگون انديشه و عمل به خوبي آگاه بود و برخورداري داشت. ب_ا ان_ديشه هاي متفكّران و حكيمان شرقي و غربي نيز آشنا بود.ت_اري_خ ف_ره_ن_گ_ي و س_ي_اسي ملّت و مذهب خويش را به خوبي مي شناخت. جهان سلطه گر غرب را نيز از نزديك ديده و شناخته بود. در ك_ن_ار اي_ن ان_بوه آشنايي و آگاهي، خود انديشه اي توانا، ذهني فلسفي، چشمي باز، ديدي انتقادي، دلي عارف، روحي حماسي، و ج_اني پر تب و تاب داشت و بيش از هر چيز نگران امّت اسلام و عقب م_ان_دگ_ي، دلمردگي، خود باختگي و غرب زدگي آنان بود. درد ب_زرگ او اي_ن ب_ود ك_ه مي ديد مسلمانان سرمايه هاي عظيم ديني وف_ره_نگي خود را فراموش كرده اند، فريفته فرهنگ غرب شده اند، از خود تهي گشته و ((خوي غلامي)) پذيرفته اند. از اين رو بودكه او تمام تلاش هاي فكري و فرهنگي خويش را در قالب فلسفه اي كه ((فلسفه خودي)) نام گرفته بر اين متمركز كرد

كه بذر ب_ي_داري و ه_ش_ي_اري در ميان مسلمانان بپراكند، آنان را به سرمايه هاي عظيم و كارساز فرهنگي و ديني خود توجه دهد، و غيرت ملّي وم_ذه_ب_ي آن_ان را ب_رآشوباند؛ باشد كه اسلام و امّت اسلام دوباره ج_ان گ_ي_رد و ش_ور ح_م_اس_ي م_سلمانان نخستين به مسلمانان دلمرده امروزين بازگردد.پ_ي_ام او اي_ن ب_ود:((م_رد حق برّنده چون شمشير باش خود جهان خ_وي_ش را ت_ق_دي_ر ب_اش))؛و خ_دا آن م_لّت_ي را سروري داد كه ت_ق_ديرش به دست خويش بنوشت؛((به آن ملت سر و كاري ندارد كه دهقانش براي ديگران كشت.)) (كليات اشعار / 455).او ريشه اين گونه تحوّلات و تكاپوهاي بيروني را دگرگوني دي_د آدم_ي م_ي دان_س_ت و م_ي گ_فت: ((اگر نگاه تو ديگر شود جهان دگ_ر اس_ت و ت_وص_ي_ه مي كرد ((كه ديدن دگرآموز و شنيدن دگرآموز))اقبال در پاگيري حكومت مستقل پاكستان نيز نقشي آشكار داشت. چون وح_دت م_س_لمين و هندوان را به دليل قيود طبقاتي هندوان غير ممكن ميدانست، به انديشه تشكيل هند اسلامي افتاد؛ انديشه اي كه آن را درس_ال 1930 م (1349 ق) در اج_لاس س_الان_ه، ((م_س_لم لي_گ)) درحضور نمايندگان همه مسلمانان هند پيشنهاد و اعلام كرد. چندي بعد،اي_ن ان_دي_ش_ه ب_ه ه_م_ّت م_ح_مّد علي جناح عملي شد و كشور نو بنياد پ_اك_س_تان بنياد گرفت (علاّمه اقبال / 171). از اين جاست كه او را((م_ع_م_ار پ_اك_س_ت_ان)) لق_ب داده ان_د و س_الروز وف_ات_ش را ((روز اقبال)) نام نهاده اند.از وي_ژگ_ي ه_اي م_م_ت_از اق_بال، هنر شاعري او و ديدگاهش درباره ش_عر و هنر است. گر چه در روزگار وي نظريّه ((هنر براي هنر))سخت رواج داشت، او اين نظر را نمي پسنديد و ((مقصود شعر را آدمگ_ري و ش_اع_ري

را وارث پ_ي_ام_ب_ري)) م_ي دان_س_ت (ن_ام_ه اه_ل خراسان / 212؛ ديوان / 294) و كار شاعر را نه تنها آفرينش ك_لم_ات م_وزون، ب_لك_ه ب_يدار كردن وجدان افراد مي شمرد (همان /211).او گ_رچ_ه س_روده ه_اي_ي ب_ه زب_ان اردو ن_ي_ز دارد، ب_يش ترين و ب_رت_ري_ن ش_ع_ره_اي_ش را ب_ه فارسي سروده است. شگفت اين كه زب_ان م_ادري او ه_ن_دو و اردو ب_ود و ب_ر زبان انگليسي نيز تسلّط ك_ام_ل داش_ت و ب_ه زب_ان ف_ارس_ي س_خن نمي گفت، امّا فارسي راب_راي ب_ي_ان ان_دي_ش_ه هايش رساتر و سازگارتر يافت و گفت:((گ_ر چ_ه ه_ن_دي در ع_زوب_ت شكر است طرز گفتار دري شيرين تراست)) (ديوان، / 11).او ب_ا س_رودن چ_ن_دي_ن م_ن_ظ_ومه شيرين و شگرف و ژرف، زبان وفرهنگ فارسي را بارورتر ساخت و همه پارسيان را وامدار خويش كرد.اقبال و عاشورااق_ب_ال ب_ا اين كه مسلماني سنّي بود، با مذهب شيعه و بزرگان آن آش_ن_اي_ي و ان_س داش_ت و ((ن_ظ_رات او ب_ه خ_ص_وص در زم_ي_نه هاي اج_ت_م_اع_ي و س_ي_اس_ي از سرچشمه افكار شيعه سيراب شده بود))(دائرة الم_ع_ارف ت_شيّع 2/297). بازتاب اين انس و آشنايي را در س_روده_اي او، از ج_م_له آث_ارش درب_اره حادثه عاشورا و قهرمان آنحضرت حسين (ع)، بارها مي بينيم.ب_ا ت_وج_ّه ب_ه روح ح_م_اس_ي، غ_يرت ديني و تب و تاب انقلابي اق_ب_ال، و ت_لاش گ_س_ت_رده او ب_راي اح_ياي امّت اسلام و دميدن روح مبارزه در آنان، ممكن نبود كه تحت تأثير حادثه عاشورا كه شورو ح_م_اس_ه و احيا، شاخص ترين چهره آن است، قرار نگيرد و شيفته ق_هرمان بزرگ آن نشود و براي دميدن روح حماسه در ملّت اسلام ازآن ب_ه_ره ن_گ_ي_رد؛ به ويژه كه در روزگار او، پيشواي سياسي و

ه_ن_دوي ه_ن_د، گ_ان_دي، ن_ي_ز م_ردم را به پيروي از حسين (ع) فراخ_وان_ده ب_ود. الب_ت_ّه س_روده ه_اي ع_اش_وراي_ي اق_بال فراوان نيست و از پنجاه بيت در نمي گذرد يك مثنوي زيبا درم_ن_ظ_ومه ((رموز بيخودي)) دارد با عنوان ((در معني حرّيت اسلامية وس_رّ ح_ادث_ه ك_رب_لا)) (ك_لي_ات اش_ع_ار اقبال / 74) كه نزديك به چهل بيت است و ده بيتي نيز به صورت پ_راك_ن_ده در ج_اه_اي ديگر كليات. امّا در همين اندك سروده ها، نكته هايي نغز و نيكو درباره حسين (ع) و حادثه كربلا آمده است.تفسيري كه اقبال از حادثه عاشورا به دست داده و نتيجه اي كه ازآن گ_رف_ت_ه، يكي از برترين تفسيرها و نتيجه گيري هاست. او م_ع_ت_ق_د است كه حادثه عاشورا تفسيري از اين مسأله است كه جنگ وج_ه_اد ت_ن_ها براي عزّت مسلمين و حفظ آيين است و نيز نمايشي از اين ح_ق_ي_قت كه مسلمان جز در برابر خدا سر فرود نمي آورد و بندگي ه_ي_چ ف_رع_ون_ي را ن_م_ي پ_ذي_رد و ب_راي ح_ف_ظ ع_زّت خويش اگر ناگزير شود، جان را نيز نثار مي كند:((خون او تفسير اين اسرار كرد ملّت خوابيده را بيدار كرد))تيغ لا چون از ميان بيرون كشيد از رگ ارباب باطل خون كشيدنقش الاّ اللّه بر صحرا نوشت سطر عنوان نجات ما نوشترمز قرآن از حسين آموختيم زآتش او شعله ها اندوختيم))(همان / 75)گفتني است كه اقبال، تفسير ديگر حادثه عاشورا را كه هدف حسين(ع) ت_ش_كيل حكومت بوده است، با استدلالي استوار و موجز رد كرده است.مدعايش سلطنت بودي اگر خود نكردي با چنين سامان سفر(كليات اشعار اقبال / 75)اي_ن_ك ب_ه پ_اره اي از ن_ك_ت_ه ه_اي_ي ك_ه در س_روده ه_اياق_ب_ال درب_اره

ح_ضرت امام حسين آمده است، اشاره مي رود: حسين (ع)((م_ع_ن_ي ذب_ح ع_ظ_ي_م)) اس_ت (ه_م_ان / 74)؛ ((س_رّ اب_راه_ي_م واس_م_اع_ي_ل)) و ت_ج_س_ّم تفصيلي و نمايش بيروني رازي است كه در داستان قرباني شدن اسماعيل به دست ابراهيم (ع) نهفته بود:((سرّ ابراهيم و اسماعيل بود يعني آن اجمال را تفصيل بود))(همان / 75)؛((امام عاشقان)) است (همان / 74)؛ آبرو و ((سرخرويي عشق غيور ازخ_ون او اس_ت (ه_م_ان / 74)؛ در م_ي_ان ام_ّت اس_لام چنان است كه سوره توحيد در قرآن:((در ميان امّت كيوان جناب همچو حرف قل هو اللّه در كتاب))(همان / 74)؛زن_دگي و پايداري حق از قوّت و همّت اوست (همان / 75)؛ اوست كه چ_ون ((خ_لاف_ت رش_ت_ه از ق_رآن گ_س_يخت)) و ((حرّيت را زهر در كام ري_خ_ت)) با عزمي چون كوهساران استوار و با جانبازي خويش ((تاق_ي_ام_ت ق_ط_ع اس_ت_ب_داد كرد)) و در ((ويرانه هاي جغرافياي جهان))((م_وج خ_ون او چ_م_ن ايجاد كرد)) (همان / 74)؛ او ((بهر حق در خاك وخ_ون گ_رديد)) و بناي توحيد و تدين را استوار داشت. پس خواجه م_ع_ي_ن الدّين چشني حق داشت كه گفت: ((حقّا كه بناي لا اله است حسين)).منابع: اقبال شناسي، سعيدي، غلامرضا، موسسه انتشارات بعثت، 1356؛دايرة المعارف تشيع / ج 2؛ع_لام_ه اق_ب_ال، ج_م_ع_ي از ن_وي_س_ن_دگ_ان / ك_ن_گ_ره ب_زرگ_داش_ت اقبال در حسينيه ارشاد، 1352؛ك_لي_ات اش_عار فارسي مولانا اقبال لاهوري / احمد سروش (مقدمه وشرح)، كتابخانه سنايي، تهران / 1343 ش؛ن_ام_ه اه_ل خ_راسان، غلامحسين يوسفي / كتابفروشي زوار تهران،1347.منابع ديگر: با كاروان حله، عبدالحسين زرين كوب / انتشارات علمي، تهران؛تفرج صنع، عبدالكريم سروش / انتشارات صراط، تهران؛چشمه روشن، غلامحسين يوسفي، انتشارات علمي _ تهران؛ما و اقبال، علي شريعتي، حسينيه ارشاد،

تهران./ سيّد محمّد راستگو

نمونه مقاله گروه رجال

انس بن حرث اسدي كاهلي: شهيد كربلا

انس بن حرث بن نبيه بن كاهل بن عمرو بن مصعب بن اسد بن خزيمه اسدي كاهلي از شهيدان كربلاست كه در منابع گوناگون، با اين عناوين از او ياد شده است: انس بن حارث (التّاريخ الكبير، 2/30)،م_الك ب_ن ان_س (الف_ت_وح، 5/196)، ان_س ب_ن ك_اه_ل (الاق_ب_ال، 3/346 و 78)، م_الك ب_ن اوس (ت_رجمه الفتوح /905) و ان_س ب_ن اب_ي س_ح_ي_م (م_ث_ي_رالاح_زان / 17). از ص_ح_اب_ه ب_زرگ_وار پ_ي_ام_بر(ص) بود (التّاريخ الكبير، 2/30؛ الاصابة ف_ي ت_م_ي_ي_ز الصّحابة، 1/270) و در جنگ هاي بدر و حنين شركت داشت (تنقيح المقال، 1/154).ان_س از پ_يامبر(ص) شنيد كه فرمود: ((إِنَّ ابْني هَذَا _ يعني الحسين _ ي_ُق_ْت_َلُ ب_ِأَرْضٍ ي_ُق_الُ لَه ا ك_َرْب_َلاءُ، ف_َم_َنْ ش_َه_ِدَ ذلِكَ م_ِن_ْك_ُم ف_َلْيَنصُرْهُ)). (تاريخ مدينة دمشق، 14/223؛ الاصابة في تمييزالصحابة، 1/270)ب_ه درس_ت_ي ك_ه اي_ن ف_رزن_دم _ يعني حسين _ در سرزميني به نام ك_ربلا كشته مي شود. هر كس از شما كه تا آن هنگام زنده بماند و او را درك ك_ن_د، ب_اي_د ياري اش كند.) از همين روي بود كه انس به كربلا آمد و در ركاب امام حسين (ع) شهيد شد.وي در ك_وف_ه زن_دگي مي كرد (اسد الغابة، 1/123). به گفته برخي، در مكه به امام حسين پيوست (حياة الامام الحسين، 3/234) وب_ه گ_ف_ت_ه ب_ع_ض_ي ش_ب_ان_ه در ك_رب_لا ب_ه امام ملحق شد (تنقيح الم_ق_ال، 1/234؛ ذخ_ي_رة الدّارين / 209). ولي طبق گفته بلاذري،انس از كوفه بيرون آمد و پس از مشاهده گفت و گوي امام حسين (ع) ب_ا ع_ب_ي_داللّه ب_ن ح_رّ ج_ع_ف_ي (د 68 ق) در ق_ص_ر ب_ن_ي مقاتل، خدمت آن حضرت رسيد و با اداي سوگند اظهار داشت كه هدف

وي از خ_روج ك_وف_ه آن ب_وده است كه همانند عبيداللّه بن حرّ جعفي ب_ه ن_ف_ع ه_ي_چ كدام، امام يا دشمنان، وارد جنگ نشود. آن گاه گفت:((ام_ّا خ_داون_د ي_اري ك_ردن ت_و را در ق_لب_م اف_كند و به من جرأت بخشيد تا در اين راه با تو همگام باشم.)) امام حسين به وي نويد ه_داي_ت و ام_ن_ي_ّت داد و او را ب_ا خ_ود ه_م_راه س_اخت (انساب الاشراف،3/384).انس در كربلا مأموريّت يافت تا پيام امام حسين (ع) را به عمر بن سعد برساند. وي هنگام ملاقات با عمر بن سعد، به او سلام نكرد.عمر بن سعد پرسيد: ((چرا سلام نكردي؟ آيا ما را كافر و منكر خدا پ_ن_داش_ت_ي؟)) گ_ف_ت: ((چگونه منكر خدا و پيامبر نيستي، اينك كه ب_راي ري_خ_ت_ن خ_ون ف_رزند پيامبر دامن همّت به كمر بسته اي؟))عمر بن سعد لحظه اي سر به زير افكند و آن گاه گفت: ((به خدا س_وگ_ن_د م_ي دان_م كه كشنده اين گروه در دوزخ است. ولي فرمان عبيداللّه بايد اطاعت شود (فرسان الهيجاء، 1/37).ان_س در روز عاشورا، همچون ديگر ياران امام حسين (ع)، پس از كسب اجازه از آن حضرت راهي ميدان شد؛ در حالي كه با بستن شالي برك_م_ر، ق_ام_تش را راست نگه داشته و ابروان سفيدش را كه بر اثر ك_هنسالي بر چشمانش افتاده بود، با پيشاني بند بسته بود. با م_ش_اه_ده ح_الت او، ام_ام اش_ك ري_خ_ت و ف_رم_ود: ((خ_داون_د از ت_و قبول كند، اي پيرمرد!)). (حياة الامام الحسين، 3/234).ان_س در ح_الي ك_ه رج_ز م_ي خ_وان_د، وارد ميدان كارزار شد و پس از م_ب_ارزه اي س_خ_ت و ك_ش_تن چهارده تن (المناقب، 4/111) يا هجده نفر(ام_الي ش_ي_خ ص_دوق / 138)

از س_پ_اه_يان دشمن به شهادت رسيد.م_ق_ب_ره وي در ب_ارگ_اه دس_ته جمعي شهدا پايين پاي امام حسين (ع)واقع است.ك_ميت بن زيد اسدي (د 126 ق) در سوگ وي و جيب بن مظاهر اسدي اش_ع_ار ب_لن_دي را سروده است (ابصار العين / 100) در زيارتنامه ه_اي رج_ب_ي_ّه و ن_اح_ي_ه ن_ي_ز از وي ي_اد ش_ده اس_ت(اقبال، 3/346 و 78).م_ن_اب_ع: الاص_اب_ة ف_ي ت_م_ييز الصحابة، احمد بن علي بن حجر ع_س_ق_لان_ي، ج 1 / ع_ادل احمد عبدالموجود و گروهي از نويسندگان(ت_ح_ق_ي_ق و ت_ع_لي_ق)، دارالك_ت_ب الع_لم_ي_ة، ب_ي_روت،اول، 1415 ق؛ اب_ص_ار الع_ي_ن في انصار الحسين، محمد بن طاهرس_م_اوي / م_ح_م_د ج_ع_ف_ر طبسي (تحقيق)، مركز الدراسات الاسلاميه لحرس الثورة، اول، 1419 ق؛ اسدالغابة في معرفة الصحابة، اب_ن اث_ي_ر، ج 1، دار اح_ي_اء الت_راث الع_رب_ي، ب_ي_روت؛الاق_ب_ال، سيد بن طاووس، ج 3، جواد قيومي اصفهاني (محقق)، مكتب الاع_لام الاس_لام_ي، دوم، 1419 ق؛ الت_اري_خ الك_ب_ي_ر،اسماعيل بن ابراهيم جعفي بخاري، ج 2، عبدالرحمن بن يحي يماني(ت_صحيح و تعليق)، دارالفكر، بيروت؛ تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر، ج 14، علي شيري (تحقيق)، دارالفكر، بيروت، 1415 ق؛ ت_ن_ق_ي_ح الم_ق_ال ف_ي ع_لم الرج_ال، ع_بدالله مامقاني، ج 1، مطبعة الم_رت_ض_وي_ة، ن_ج_ف، 1350 ق؛ ح_ي_اة الامام الحسين بن علي (ع)،ب_اق_ر ش_ري_ف الق_رش_ي، ج 3، م_ن_ش_ورات الداوري، ق_م؛ ذخ_يرةالداري_ن ف_ي_م_ا ي_تعلق بسيدنا الحسين (ع)، عبدالمجيد بن محمدرضا ح_س_ي_ن_ي ح_ائري، ج 1، م_ط_ب_ع_ة الم_رت_ض_ويه، نجف، 1345 ق؛الف_ت_وح، اب_ن اع_ث_م، ج 5 / م_حمد عظيم الدين (تصحيح و تعليق)دارالندوة الجديدة، بيروت، اول، 1392 ق؛ الفتوح، ابن اعثم /م_ح_م_د ب_ن اح_م_د م_س_توفي هروي (مترجم) / غلامرضا طباطبايي مجد(م_ص_ح_ح)، ش_رك_ت اف_س_ت، ت_ه_ران،اول، 1372 ش؛ ف_رس_ان الهيجاء در شرح حالات اصحاب حضرت س_ي_دالش_ه_داء، ذب_يح اللّه محلاتي، ج 1، مركز

نشر كتاب، دوم،1390 ق؛ م_ن_اق_ب آل اب_ي ط_الب، اب_ن ش_هر آشوب، ج 4، يوسف الب_ق_اع_ي (ت_ح_ق_ي_ق)، دار الاض_واء، ب_ي_روت، دوم، 1412 ق؛م_ثيرالاحزان، ابن نما حِلّي، مدرسة الامام المهدي (عج)، قم، سوم،1406.منابع ديگر: الاستيعاب في معرفة الاصحاب، ابن عبدالبر، ج 1 /ع_لي م_ح_م_د الب_ج_اوي (ت_ح_ق_ي_ق)، دارالج_ي_ل، ب_ي_روت،اول، 1412 ق؛ أن_س ابن الاش_راف، ب_لاذري، ج 3 /س_ه_ي_ل زرك_ار، ري_اض زرك_لي (ت_ح_ق_ي_ق)، دارالف_ك_ر، ب_ي_روت،اول، 1417 ق؛ ب_ح_ارالان_وار الجامعة لدرر أخبار الائمة الا طهار،م_ج_لس_ي، ج 45، م_ح_مدباقر البهبودي (تحقيق) مؤسسة الوفاء، ب_ي_روت، سوم، 1403 ق؛ ثقات، ابن حبان، ج 4، مؤسسة الكتب الث_ق_اف_ي_ة؛ رج_ال الط_وس_ي، ط_وسي، منشورات الرضي، قم؛رج_ال الع_لام_ة الح_لّي (الخ_لاص_ة)، ع_لاّم_ه ح_ِلّي / م_ح_م_دص_ادق ب_ح_رالع_لوم (ت_ح_ق_ي_ق)، م_ن_ش_ورات الرض_ي، ق_م، 1402 ق؛م_ق_ت_ل الح_س_ي_ن، خوارزمي / محمد سماوي (تحقيق و تعليق) منشورات م_ك_ت_ب_ة الم_ف_ي_د، ق_م؛ م_ق_ت_ل الح_س_ين او حديث كربلا، مقرم، منشورات الرض_ي، ق_م، 1414 ق؛ الواف_ي ب_الوف_يات، صفدي، ج 6 /ي_وس_ف فان إ س (اعتناء)، دار النشر مرشتايز شتوتغارت، المان،1411 ق./ باقر درياب نجفي.

ابن زياد امير عراق و خراسان در عهد معاويه و يزيد

نام وي عبيداللّه بود. پدرش زياد و مادرش مرجانه نام داشتند. زياد از واليان مهمّ اموي بود كه ابتدا در روزگار عمر و عثمان و سپس در دوران خ_لاف_ت ح_ض_رت ع_لي (ع) به سمت هاي گوناگون، از جمله فرمانداري فارس در اواخر سال 39 گماشته شد (تاريخ طبري،3 / 151؛ ش_رح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، 16 / 182)؛ ولي س_ران_ج_ام ب_ا ت_هديد و تطميع معاويه كه از آخرين ماه هاي خلافت ح_ض_رت ع_لي (ع) در زم_ان زم_ام_داري ف_ارس آغ_از ش_ده و چ_ن_دس_ال ادام_ه ي_اف_ت_ه ب_ود، ب_ه وي پ_ي_وس_ت و ب_ه دن_ب_ال اع_لان رس_م_ي اش_ت_راك ن_َس_َب او ب_ا م_ع_اوي_ه درس_ال 44، ب_ه زي_اد ب_ن

اب_ي س_ف_ي_ان ش_هرت يافت همان / 182 _186). در س_ال 45 از س_وي م_ع_اوي_ه والي خ_راس_ان و بصره شد(ف_ت_وح البلدان، 3 / 506؛ تاريخ طبري، 3 / 196 _ 197) و درسال 51 بعد از مرگ مُغيرة بن شعبه، ولايت كوفه را نيز عهده دارش_د (ه_مان / 219) و تا سال 53 همه اين مناصب را حفظ كرد. در اينسال، معاويه فرمانروايي بخشي از حجاز را نيز به او واگذاشت. مرگ زياد در رمضان همين سال روي داد (همان / 238).مناسبات نزديك و صميمانه معاويه و زياد، و نيز ادّعاي برادري آن دو ب_ا ي_كديگر _ البتّه اين برادري غير قانوني و مخالف با سخن ص_ري_ح پ_ي_امبر(ص) بود _ زمينه رشد عبيداللّه را در دربار اموي ف_راه_م آورد. ح_ت_ّي ي_ك ب_ار م_عاويه از زياد خواست كه عبيداللّه را نزدش روانه كند تا او را بيازمايد. در اين ديدار بود كه او برخي س_ف_ارش ه_ا را ب_ه اب_ن زياد كرد (تاريخ مدينة دمشق، 37 / 437؛مختصر تاريخ دمشق، 15 / 313؛ البداية والنهاية، 8 / 283).به نوشته بلاذري (فتوح البلدان، 3 / 507) و طبري (تاريخ،3 / 243)، اب_ن زي_اد ب_ع_د از م_رگ پ_درش، در اواخ_رسال 53، بيست و پنج ساله بود؛ امّا ابن عساكر (تاريخ مدينة دمشق، 37 / 435) و ب_ه ن_ق_ل از او اب_ن ك_ث_ي_ر (الب_داية والنهاية، 8 /283) و ابن منظور (مختصر تاريخ دمشق، 15 / 313) بنابر روايت ض_َب_ّي، ولادت اب_ن زي_اد را در س_ال 39 ث_بت كرده اند كه در اين ص_ورت، او در پ_اي_ان س_ال 53، پ_ان_زده س_اله ب_وده است. ابن ع_س_اك_ر همچنين از فضل بن دُكَين روايت كرده

كه ابن زياد به هنگام رخ_داد ع_اش_ورا ب_ي_س_ت و ه_ش_ت س_ال داشته و بنابراين ولادتش به س_ال 33 روي داده اس_ت. ب_ا ت_وج_ّه ب_ه اي_ن ك_ه درس_ال 54، م_ع_اوي_ه او را والي خ_راس_ان و ب_ا فاصله اندكي والي بصره كرد، گزارش طبري و بلاذري درست تر به نظر مي رسد.الب_ت_ه اب_ن ع_س_اكر (تاريخ مدينة دمشق، 37 / 446) و ذهبي (سيراعلام النبلاء، 3 / 545) به نقل از حسن بصري گفته اند كه م_ع_اويه، عبيداللّه را در حالي كه نوجواني بي خرد (غُلاماً سفيهاً)ب_ود، ب_ه ولاي_ت ب_ص_ره گماشت. اگر اين تعبير از سنّ ابن زياد ح_ك_اي_ت ك_ن_د، ب_اي_د ه_ن_گ_ام ولادتِ او راس_ال 39 بدانيم. امّا به ظنّ قوي، مرادِ حسن بصري از اين تعبير،ناپختگي و تازه كاري ابن زياد بوده است كه معاويه، خود، به آن ت_وج_ّه داش_ت_ه اس_ت (ت_اري_خ ط_ب_ري، 3 / 242). در ه_رح_ال، ت_اري_خ ولادت اب_ن زي_اد را ي_ك_ي از س_ه سال 29، 33، و 39 نوشته اند كه اوّلي درست تر مي نمايد.اب_ن زي_اد در سال 54، بعد از مرگ پدرش، نزد معاويه رفت و باع_ن_اي_ت ب_ه آن م_ن_اس_ب_ات، به ولايت خراسان گماشته شد. وي دردوران اي_ن مأموريّت، برخي از شهرهاي ماوراء النّهر را فتح كرد(ف_ت_وح الب_لدان، 3 / 507؛ ت_اري_خ ط_ب_ري، 3 / 242 _ 244؛ت_اري_خ م_دي_ن_ة دم_ش_ق، 37 / 442). درس_ال 55، م_عاويه والي بصره را عزل و ابن زياد را با حفظ ولايت خ_راس_ان، ب_ه آن س_م_ت ن_ص_ب ك_رد. جز فاصله اي كوتاه كه به ع_للي از اي_ن م_ن_ص_ب ك_نار نهاده شد (تاريخ طبري، 3 / 257)، تا ه_ن_گ_ام م_رگ م_ع_اويه به سال 60 در اين مقام باقي

بود. برادرش عبدالرّحمان نيز از سال 59 در اداره امور خراسان همكار يا جانشين اوشد (همان / 256 و 259). در اين سال ها، بصره از پايگاه هاي مهمّ خوارج ضدّ اموي ها بود و ابن زياد با كشتن و حبس آنان، شهر را از سيطره ايشان درآورد (همان / 542).با روي كار آمدن يزيد، ابن زياد در سمت خود ابقا شد. سپس يزيدقصد عزل او را داشت؛ امّا حركت امام حسين (ع) از مكّه به سمت كوفه، ب_ه دن_ب_ال دع_وت پ_ي_اپ_ي م_ردم اي_ن ش_ه_ر از آن ح_ضرت، موجب دگرگوني رأي يزيد شد. سَرْجون رومي، مشاور مؤتمن معاويه،ب_ه وي ت_وص_ي_ه ك_رد ك_ه ن_ه ت_نها امارت بصره را از ابن زياد ب_ازن_س_ت_ان_د، ب_لك_ه ف_رم_انروايي كوفه را نيز به او واگذارد (ط_ب_ري، 3 / 275). ب_ه اي_ن ت_رت_ي_ب، اب_ن زي_اد ازس_ال 60 ت_ا ه_ن_گ_ام م_رگ ي_زي_د در رب_ي_ع الاوّل س_ال 64، ب_ر س_راس_ر ع_راق ف_رم_ان_رواي_ي كرد. امّا حكومت خ_راس_ان از س_ال 61 ب_ه برادر ديگرش مُسلم بن زياد سپرده شد(طبري، همان / 345).ب_ي_ش_ت_ري_ن م_اي_ه ش_ه_رت اب_ن زي_اد كه همواره با انتقاد مورّخان ودان_شمندان همراه بوده است، مواجهه او با حضرت حسين بن علي (ع) اس_ت. ش_واه_د ت_أث_ير منفي او در حادثه كربلا اندك نيست. روش ف_ري_ب_ك_اران_ه اش در ب_دو ورود به كوفه، ايجاد رعب و وحشت درس_راسر شهر، اقدامات تهديدي و تطميعي براي پراكندن مردم ازگ_رد م_س_لم ب_ن ع_ق_ي_ل، ن_م_اي_ن_ده ام_ام در ك_وف_ه، دس_ت_گ_ي_ري وق_ت_ل م_س_لم و ه_ان_ي ب_ا روش_ي ف_ج_ي_ع و س_ن_گ_دلان_ه؛ گسيل داشتن سپاه چندين هزار نفري براي مقابله با امام (ع)، فرماندادن به اقدامات غير انساني چون بستن آب بر روي امام و همراهانش

ك_ه ك_ودك_ان و زن_ان زي_ادي در م_ي_ان اي_شان بودند؛ و سرانجام،ن_پ_ذي_رف_ت_ن هيچ يك از پيشنهادهاي پيشگيرانه امام و روا داشتن عمرس_ع_د ب_ه يكسره كردن كار، در اكثر منابع تاريخي گزارش شده است (از جمله: طبري، 3 / 274 _ 338؛ الارشاد / 229).پ_س از ح_ادث_ه ع_اشورا نيز وي دشمني خود را ادامه داد. به دستور او، ب_ازم_ان_دگ_ان كربلا را با شيوه اي زشت به كوفه آوردند وم_ردم را ب_ه ت_م_اش_اي اسيران فراخواندند. سپس در كاخش مجلسي آراس_ت و ب_ار عام داد. در آن مجلس، علاوه بر جسارت به سر مبارك امام حسين (ع)، نسبت به امام زين العابدين (ع) و حضرت زينب (س) گستاخي كرد كه با پاسخ دندان شكن و دور از انتظار آنان روبه رو ش_د (ط_ب_ري، 3 / 336 _ 337). روان_ه ك_ردن سرهاي شهيدان وك_اروان زن_ان و ك_ودك_انِ بازمانده كربلا به شام زير سايه سرنيزه مأموران خشن و بد رفتار، حلقه اي ديگر از زنجيره جناياتي ب_ود ك_ه اب_ن زي_اد در ج_ه_ت ت_ح_كيم پايه هاي حكومت اموي و تقرّب بيشتر به دربار صورت داد.اي_ن ك_اره_اي او در م_ي_ان م_ردم، اش_راف، و اف_راد س_رشناس عراق ب_ازت_اب_ي م_ن_ف_ي داش_ت. ازج_م_له، زي_د ب_ن ارق_م، از ص_ح_اب_ه رس_ول خ_دا ك_ه در ك_وف_ه مي زيست، در همان مجلس برخاست و با ن_ق_ل ف_ض_ايل امام حسين (ع) كه خود از پيامبر(ص) شنيده بود، ابن زي_اد را ع_ت_اب ك_رد (ط_ب_ري، 3 / 336). ب_رخ_ي از منابع (تذكرةالخ_واص / 231؛ ب_ح_ارالان_وار، 45 / 118 ب_ه ن_ق_ل از م_ُث_ي_رالاح_زان) ب_ه اع_ت_راض ت_ند انس بن مالك، ديگر ازصحابه رسول خدا(ص)، در همين مجلس اشاره كرده اند. عبداللّه بن ع_فيف اَزْدي نيز

كه از ياران امير مؤمنان (ع) و عابدان روزگار بود و هر دو چشمش را در دو واقعه جمل و صفّين از دست داده بود، در مسجد ج_ام_ع ك_وف_ه، ب_ا س_خ_ن_ان_ي آت_ش_ي_ن، اب_ن زي_اد را ب_ه خ_اط_رقتل حسين بن علي (ع) و رفتار زشتش نكوهيد و سپس به دستور ابن زياد، به شهادت رسيد (طبري، 3 / 337 _ 338).ام_ّا ي_زي_د كه ابتدا از حادثه كربلا سرمست بود و از ابن زياد با اك_رام و ب_خ_ش_ش و ه_داي_اي ف_راوان تقدير كرد (تذكرة الخواص /331)، پ_س از ك_وت_اه زم_ان_ي، واكنش شديد مسلمانان را دريافت و دانست كه مبغوض آنان شده و سلطنتش با خطر مواجه گشته است. ازاين رو، با اظهار پشيماني از ارتكاب جنايت هاي رخ داده در كربلا،م_س_ؤوليت آن را بر عهده ابن زياد دانست و بارها بر او نفرين كرد(طبري، 3 / 338 و 365). حتّي مرجانه، مادر ابن زياد، كه كنيزي از مردم فارس بود و زياد در دوران امارت كوفه او را با خود آورده ب_ود، وق_تي خبر شهادت امام حسين (ع) را به دست فرزندش شنيد،او را س_خ_ت ن_كوهيد و ((خبيث)) خواند و به او گفت كه به خاطر اين جنايت هولناك هرگز روي بهشت را نخواهد ديد (تاريخ مدينة دمشق،37 / 451؛ س_ي_ر اع_لام النبلاء، 3 / 548؛ البداية والنهاية، 8 /286).اب_ن زي_اد ب_عد از واقعه كربلا همچنان امير عراق ماند. بعد از مرگ ي_زي_د در ربيع الاوّل سال 64، مردم بصره را فراخواند و از آنان خواست كه با توجّه به معلوم نبودن وضع خلافت در شام، كسي راب_راي اداره امور خود برگزينند. آنان با او بيعت كردند،

امّا از اين گ_زي_ن_ش ن_اخ_شنود بودند و از بي اعتباري بيعت سخن مي گفتند و دي_ري ن_پ_اي_ي_د ك_ه ب_ر او شوريدند و او ناگزير از گريز به سوي شام شد (طبري، 3 / 365 _ 366؛ فتوح البلدان، 3 / 510؛ت_اري_خ مدينة دمشق، 37 / 452 _ 457). سبب اين شورش، گذشته از وض_ع س_ي_اس_ي و اج_ت_م_اع_ي بصره، قوّت گرفتن عبداللّه بن زب_ي_ر در م_كّه و داعيه داري او براي گرفتن حكومت بود. حاميان ابن زب_ي_ر در بصره، مردم را به سوي او فراخواندند و شمار زيادي را اطراف خود گرد آوردند. ابن زياد با پخش بخشي از دارايي هاي ب_ي_ت الم_ال در م_ي_ان اش_راف و س_ران ق_ب_ائل ك_وش_ي_د در ب_رابر اين رخداد بايستد. همچنين از نزديكان وي_اران خ_اصّ خ_ود و وابستگان دربار اموي مدد جست، امّا پاسخ منفي ش_ن_ي_د. سرانجام به مسعود بن عَمْرو اَزْدي پناه برد و او را تشويق كرد كه حكومت بصره را به وي بازگرداند. مسعود به حمايت از اوبر خاست، امّا نه تنها بر شورش همگاني مردم فائق نيامد، بلكه ج_ان خ_وي_ش را ن_ي_ز از دس_ت داد. اي_ن ح_ادث_ه درش_وال س_ال 64 روي داد و در پ_ي آن، ابن زياد با شتاب به شام رف_ت (ط_ب_ري، 3، / 373)؛ ب_ه وي_ژه آن ك_ه ك_وفيان نيز از هنگام م_رگ ي_زي_د ب_ر وي ش_وري_ده و ع_ام_ر ب_ن م_س_ع_ود را ب_ه ح_ك_وم_ت برگزيده بودند (طبري، 3 / 375).روزهاي ورود ابن زياد به شام، روزهايي پر مخاطره بود. ضحّاك ب_ن ق_ي_س ف_ه_ري ب_ر دم_ش_ق ح_ك_وم_ت م_ي ك_رد و دل در گ_رو اب_ن زب_ير داشت (همان / 379). از سويي، به دستوراب_ن زبير، كارگزار

او در مدينه همه اموي ها را از شهر رانده بود و آن_ان ن_ي_ز ب_ه دم_شق آمده بودند. مروان بن حكم در ميان همين افراد بود. ابن زياد او را تشويق كرد كه حكومت را در دست بگيرد (همان /378 و 380 و 384؛ البداية والنهاية، 8 / 286). اين امر در پي ن_ب_ردي س_ن_گ_ي_ن در ((م_َرْج راه_ط)) ك_ه ب_ه قتل ضحّاك انجاميد، در محرّم سال 65 صورت گرفت. در اين نبرد،ابن زياد فرمانده سواران سپاه مروان بود (طبري، 3 / 383).ه_ن_وز زم_ان_ي ك_وت_اه از انتقال حكومت به مروان مي گذشت كه قيام ت_وّاب_ي_ن روي داد. س_لي_م_ان ب_ن صُرَد خزاعي و يارانش، طبق قرار پ_ي_ش_ي_ن، در ن_خ_س_ت_ي_ن ش_ب رب_ي_ع الاخ_ر سال 65 راهي نُخَيله شدند تا از آنجا قيام را آغاز كنند. سليمان درب_راب_ر رأي ب_رخ_ي از ي_ارانش كه مي گفتند بيشتر قاتلان امام ح_س_ين (ع) در كوفه اند، معتقد بود كه پيش از هر كار بايد براي ان_ت_ق_ام گ_ي_ري از اب_ن زي_اد ب_ه ش_ام ب_رون_د، زي_را او را ع_ام_ل اص_لي ف_اج_ع_ه ك_رب_لا مي دانست (طبري، 3 / 408 _ 409 و416؛ اين نظر را بعد از مرگ يزيد اظهار كرده بود).از سوي ديگر، مروان، ابن زياد را براي سركوب قيام راهي عراق ك_رد (ط_ب_ري، 3 / 410). وي اب_ت_دا حُصَيْن بن نمير را با سپاهي گ_س_ي_ل ن_م_ود و س_پ_س خود به راه افتاد. در رويارويي توّابين باح_ُص_ي_ن ب_ن ن_ُم_ي_ر، س_لي_مان بن صُرَد بار ديگر بر تصميم به دس_ت_گ_ي_ري اب_ن زي_اد و ان_ت_ق_ام گ_رفتن از او تأكيد كرد، هر چندتوفيق اين كار را نيافت و خود و يارانش در نبرد با سپاه ابن زياد ب_ه

ش_ه_ادت رس_ي_دن_د (ط_ب_ري، 3 / 416 _ 419). اب_ن زي_اد، در((ج_زي_ره))، م_نطقه اي نزديك موصل، خبر كشته شدن مروان را بهدس_ت ه_م_س_رش ك_ه ق_ب_لاً زن ي_زي_د بود، شنيد (طبري، 3 / 451).ماموريّت او ازسوي عبدالملك نيز تأييد شد (مختصر تاريخ دمشق، 15 / 319)؛ ام_ّا ب_ه دلي_ل اس_ت_يلاي طرفداران ابن زبير بر اين م_ن_ط_ق_ه، نزديك به يك سال در آن جا درگير بود تا با سپاه خودبه موصل رسيد (طبري، همان؛ البداية والنهاية، 8 / 286).ورود ابن زياد به موصل همزمان با قيام مختار در كوفه روي داد. و كارگزار مختار در موصل، خبر ورود ابن زياد را به وي داد (طبري، ه_م_ان_ج_ا؛ الب_داي_ة والن_ه_اي_ة، ه_م_ان_ج_ا). م_خ_ت_ار س_پ_اه_ي م_ت_ش_ك_ّل از س_ه ه_زار ج_ن_گ_ج_و را روان_ه م_وص_ل ك_رد. اب_ن زي_اد ب_ا خ_ب_رگ_ي_ري از گسيل اين سپاه، به تقويت و افزايش نيروهاي خود پرداخت. نبردي س_خ_ت آغ_از ش_د ك_ه در م_رح_له اوّل به شكست سپاه ابن زياد انجاميد(ط_ب_ري 3 / 452 _ 454). م_رگ ناگهاني فرمانده سپاه مختار موجب ب_ازم_ان_دن آن_ان از ادامه نبرد شد، به ويژه آن كه خبر رسيده بودابن زياد با سپاهي حدود هشتاد هزار نفر براي مقابله با ايشان پيش مي آيد (همان، ص 454).در برابر، مختار به محض شنيدن خبر بازگشت سپاه خود، ابراهيم بن مالك اشتر نخعي را با هفت هزار نفر راهي نبرد كرد (همان). اين اق_دام در ب_ي_س_ت و دوم ذي_ح_ج_ّه سال 66 صورت گرفت (همان، ص 475). ك_وش_ش اب_راه_ي_م آن ب_ود ك_ه پيش از رسيدن ابن زياد به س_رزم_ي_ن ع_راق، ب_ر او دس_ت ي_اب_د. چ_ن_ين نيز شد و آنان در پنج ف_رس_خ_ي م_وص_ل در م_ح_لّي ب_ه ن_ام ((خ_ازَر))

ب_ا س_پ_اه ابن زيادب_رخ_ورد كردند (همان، ص 479). نبرد در گرفت و ابن زياد به دست ابراهيم كشته شد و با مرگ او سپاه شام پراكنده گشت (طبري، همان، ص 480 _ 482).اي_ن واق_ع_ه در ده_م م_حرّم سال 67 در زمان حكومت عبدالملك بن مروان روي داد (س_ي_ر اع_لام الن_ب_لاء، 3 / 548؛ الب_داي_ة والن_هاية، 8 /286). ب_ه ن_وش_ت_ه اب_ن عساكر (تاريخ مدينة دمشق، 37 / 462)،ابراهيم بن اشتر، سرهاي ابن زياد و شماري از فرماندهان سپاه او را ن_زد م_ختار فرستاد و او آن ها را براي ابن زبير فرستاد تا درم_ك_ّه و م_دي_ن_ه ب_ه نمايش گذارد؛ امّا بنا به روايت شيخ طوسي از م_دائني، مختار اين سرها را براي محمّد بن حنفيّه در مكّه فرستاد. درآن روزه_ا، ام_ام س_ج_ّاد(ع) نيز در مكّه بودند. امام با ديدن اين سرهابه ياد روزهايي افتاد كه سر مبارك پدرش نزد ابن زياد آورده شدو او در ب_راب_ر دي_دگ_ان ب_ازم_اندگان واقعه كربلا نسبت به آن گ_س_ت_اخي و جفا روا داشت. سپس امام دستور داد كه سر ابن زياد راب_ه ك_ن_اري بيفكنند. آن گاه ابن زبير آن سر را برداشت و فرمان داد كه آن را بر بالاي ني به نمايش بگذارند (بحارالانوار، 45،/ 335 _ 336، ب_ه ن_ق_ل از ام_الي ط_وس_ي). ب_ه نظر مي رسد بات_وج_ّه ب_ه م_ن_اس_بات مختار و ابن زبير و نيز با در نظر گرفتن ح_رم_ت_ي ك_ه م_ح_م_ّد ب_ن ح_ن_ف_ي_ّه ن_زد م_خ_تار داشت، گزارش طوسي كامل تر است.ابن زياد از مهم ترين زمامداران اموي و در دوران امارت سيزده ساله اش، از ارك_ان اص_لي ح_ك_وم_ت ام_وي_ان بود. وي گذشته از فجايع ب_ي_ش_م_اري كه آفريد، به

خوشگذراني، ثروت اندوزي، تاراج ب_يت المال و بذل و بخشش آن به نزديكان و خويشانش نيز شهرت دارد. در ب_ص_ره، دو ق_صر به نام هاي ((الحمراء)) و ((البيضاء)) س_اخ_ت؛ زم_س_ت_ان ها را در الحمراء و تابستان ها را در البيضاء مي گ_ذران_د (الب_داي_ة والن_ه_اي_ة، 8 / 284). ب_ه گ_زارش ط_ب_ري(ت_اري_خ، 3 / 367) م_وج_ودي بيت المال بصره در روزهاي بعد از م_رگ ي_زي_د، ه_ش_ت م_يليون يا نوزده ميليون درهم بوده است. پس ازم_رگ ي_زي_د م_ردم ب_صره عليه او شورش كردند. ابن زياد در آغاز ب_راي ف_رون_ش_ان_دن ش_ورش دس_ت_ور داد ك_ه آم_ارك_ام_ل م_ردم را فراهم آورند تا بيت المال را در ميانشان پخش كند، امّا ت_دب_ي_رش س_ودي ن_ب_خ_ش_ي_د و او ب_ا ت_م_ام ب_ي_ت الم_ال گريخت و آن را در اختيار خانواده اش گذاشت. از همين طريق، خ_ان_واده او ثروتمندترينِ مردم شدند. در گزارش ديگري آمده است ك_ه وي ب_ع_د از م_رگ يزيد، شبانگاهان برخي از سران بصره را ن_زد خ_ود خ_وان_د و ب_ه ه_ر ي_ك بخشش فراوان كرد (طبري، همان /365). او، خ_ود، در برابر شورش مردم بصره به همين بهره مندي و تن آسايي بيش از حد اشاره كرد (همان / 366).رفتار ناصواب، وحشت آلود، و جفاكارانه ابن زياد با مردم و نفرت آن_ان از او، از ب_رخ_ي گ_زارش ها نيز دانسته مي شود. عبداللّه بن م_غ_فَّل م_ُزَن_ي، از ص_ح_اب_ه رسول خدا (ص) كه از زمان خليفه دوم ب_راي ت_ع_لي_م دي_ن به بصره آمده بود، يك بار او را به همين جهت ان_درز داد و ح_ديثي از پيامبر را برايش روايت كرد؛ امّا با خشونت و اه_ان_ت اب_ن زي_اد رو ب_ه رو شد. با اين

همه انزجار خويش را از وي پ_وش_يده نداشت و هنگامي كه ابن زياد به عيادتش آمد، آشكارا از او خ_واس_ت ك_ه بعد از مرگش به تشييع وي حاضر نشود و بر جنازه اش ن_م_از ن_گ_زارَد. ن_وش_ت_ه ان_د ك_ه اب_ن زي_اد ن_يز هنگامي كه ازدرگ_ذش_ت ع_ب_داللّه ب_ا خ_بر شد، به خانه او آمد و چون جماعت زياد م_ردم را دي_د ك_ه ب_راي ت_شييع او حاضر شده بودند، ياراي ماندن ن_يافت و به بهانه وصيّت عبداللّه از آن جا دور شد (تاريخ مدينة دمشق، 37 / 446 _ 449).م_ن_اب_ع: الارش_اد، م_ح_مد بن محمد بن نعمان مفيد / بصيرتي، قم؛ب_ح_ارالان_وار، م_ح_م_دب_اق_ر م_جلسي / ج 45، بيروت، 1403 ق؛الب_داي_ة والن_ه_اي_ة، ابن كثير / ج 8، دارالكتب العلميه، بيروت،دوم، 1411 ق؛ تاريخ طبري، محمد بن جرير، ج 3، بيروت، دوم، 1408 ق؛ تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر / علي شيري (تحقيق)،ج 37، دارالف_كر، بيروت، 1416 ق؛ تذكرة الخواص، سبط بن الج_وزي / م_ؤس_س_ة اه_ل الب_ي_ت، ب_ي_روت، 1981 م؛ س_ِي_َر اعلام النبلاء، محمد بن احمد ذهبي / ج 3، بيروت، دوم، 1403 ق؛ شرح ن_ه_ج الب_لاغ_ه، اب_ن اب_ي الح_دي_د / م_ح_م_داب_والف_ض_ل اب_راه_ي_م (ت_ح_ق_يق)، ج 16، قاهره، 1962 م؛ فتوح الب_لدان، اح_م_د ب_ن ي_ح_ي_ي ب_لاذري / صلاح الدين منجد (تحقيق)،قاهره؛ مختصر تاريخ دمشق، ابن منظور (محمد بن مكرم) / بيروت،اول 1408./ حسن طارمي.

نمونه مقاله گروه تاريخ

سياهپوشي: از شعائر برجسته عاشورايي

س_ي_اه_پ_وشي در سوگ امامان پاك (ع)، به ويژه در مصيبت جانسوزك_رب_لا، از ش_عائر مهمّ شيعه است. شيعه در ايام عادي از پوشيدن س_ياه پرهيز مي كند، امّا در دهه اول محرّم يا آخر صفر و نظاير آن،ب_ه ن_ش_انه اندوه بر مظلوميّت امامان، جامه مشكين مي پوشد و در وديوار

را سياهپوش مي سازد.رن_گ س_ي_اه خ_واص گ_ون_اگون دارد و به اعتبار هر يك از آن ها، درم_وردي خ_اص ب_ه ك_ار م_ي رود: اس_ت_ت_ار، ت_ش_خّص، هيبت، و اندوه (س_ي_اه_پ_وش_ي در س_وگ ائم_ه ن_ور (ع)،ف_ص_ل دوم). ب_ه لح_اظ ح_زن آور ب_ودن اي_ن رن_گ، از آن(وس_ائل الش_ي_عه، 3/385 _ 387، سخن امام صادق (ع) به حنّان) در م_راس_م ع_زا اس_ت_ف_اده م_ي ش_ود. ان_ت_خ_اب اين رنگ در عزا، ضمناً گ_وي_اي آن اس_ت ك_ه ف_رد م_ت_وف_ّي، در ح_ك_م ((چ_راغ زن_دگ_يِ)) بازماندگان بوده و مرگش، همچون غروب خورشيد، پهنه حيات را در چشم آنان تاريك ساخته است. فاطمه (س) بر مزار پدر فريادب_رآورد: اي پ_در... ج_ه_ان ب_ه ف_روغ ج_م_ال ت_و روش_ن ب_ود و اك_ن_ون با رفتنت روز آن سياه گشته است(بحار، 43/174 _ 180). مولا علي (ع) نيز در مرگ همسر، سخن ازت_ي_رگي زمين و تشديد اندوه راند (همان، 43/180). اين معني، در س_وگْ س_روده ه_اي پ_ارس_ي و عربي هم فراوان آمده است. (ديوان ح_س_ّان ب_ن ث_اب_ت، ص 102 و 195؛ ب_ح_ار، 21/51 و 42/293 _294؛ سياهپوشي در سوگ ائمه نور (ع)، ص 43 _ 50).س_ي_اه_پ_وش_ي در م_لل و اق_وام: ش_واه_د گ_ون_اگون حاكي است كه ايراني ها، يوناني ها، رومي ها، مصريها و يهوديان قديم در سوگ ع_زي_زان خ_ود ج_ام_ه س_ياه مي پوشيدند (شاهنامه فردوسي، بخش م_ربوط به سوگ فريدون و رستم و بهرام گور؛ دائرة المعارف ب_ستاني، 6/710 _ 712). راهبان مسيحي از قرن 3 ميلادي به بعد(ت_اري_خ ت_صوف در اسلام، ص 73) رنگ جامه را كبود و تيره مي گ_رف_ت_ند تا اندوهشان از هلاكت نفس در گرداب گناه را به نمايش گ_ذارن_د (التّحصين، ص 15 _ 16؛ ربيع الا

برار، 3/747) و لذاب_ه آن_ان ((س_وگ_واران)) م_ي گ_ف_تند (شاهنامه، 9/364). در ميان مسلمين، رنگ سياه نوعاً نشان عزا بود و تاريخ، اين نكته را كراراً در ع_ص_ر س_ام_انيان و بويه يان و سلاجقه و ايلخانيان و تيموريان ثبت كرده است (معجم البُلدان، 3/452؛ تاريخ گيلان و ديلمستان،ص 223؛ ه_دي_ّة الع_ب_اد...، ص 297 _ 298؛رسائل الهمداني، ص 58 به بعد؛ چند مرثيه از شاعران پارسي گ_وي، ص 19 _ 23؛ رحلة ابن بطوطه، ص 211 _ 212 و 332؛ت_اري_خ_ن_امه هرات، ص 458 و 601؛ گزيده مقالات تحقيقي، ص144 ب_ه بعد و 154). تنها در اندلس، مهد حكومت امويان، از سر ض_دّي_ّت ب_ا س_ي_اه ج_ام_گ_ان ع_ب_اس_ي (الوس_ائل الي م_ع_رف_ة الاوائل، ص 102 _ 103) در وَف_َي_ات از ج_ام_ه س_ف_يد بهره مي جستند(آل بويه...، ص 809؛ شرح مقامات حريري، ج 1، ظهر ورقه 47م). اع_راب، از م_ص_ر گرفته تا عراق و حجاز چه پيش از اسلام وچه پس از آن، رنگ سياه را رنگ عزا مي شناختند و هنگام مصيبت، سياه م_ي پ_وش_ي_دند (اخبار الدّولة العبّاسيّة، ص 247؛ ربيع الا برار،3/747؛ م_ح_اض_رات الادب_اء، 4/372؛ الع_ق_د الف_ريد، 3/461).ش_ع_ر لَب_يد، شاعر مشهور جاهليت، در وصف سياهپوشي زنان نوحه گ_ر (... ف_ِي السُّلُبِ السُّودِ وَ ف_ِي الاَمساح) مورد استناد لغويّين در م_اده ((س_ِلاب)) ق_رار دارد. ج_ز او، ش_اع_ران_ي چ_ون زي_د ب_ن س_ه_ل م_وص_لي (م 450 ق) و ع_ب_دالن_ب_ي ج_دّ ح_ف_ص(اواي_ل ق_رن 13) در رث_اي س_الار ش_ه_ي_دان (ع) از سياهي شب به ع_ن_وان رخ_ت ع_زا ي_اد ك_رده ان_د (ادب الط_ّفّ، 2/313 و 5/363).ب_ررس_ي س_ه واژه م_ِث_ْلاة، ح_ِداد و سِلاب نيز مؤيد همين امر است:((م_ئلاة)) پ_ارچ_ه اي س_ي_اه رن_گ اس_ت ك_ه زن_ان ع_رب

ه_نگام نوحه س_راي_ي در دس_ت مي گيرند و حركت مي دهند (شرح نهج البلاغه،اب_ن اب_ي الح_دي_د، 12/39). ((ح_ِداد)) ب_ه م_ع_ن_ي ت_رك آراي_ش و پ_وش_ي_دن ج_ام_ه عزا در سوگ عزيزان است (مختار الصّحاح، مجمع الب_ح_رين، و لسان العرب، ذيل ((حداد))). لسان العرب و اقرب الم_وارد (ذيل ((حداد)) و بحار مجلسي (45/253 _ 254) به سياهي رن_گ ج_ام_ه ح_داد ت_ص_ري_ح دارند و در شعر و ادب عربي، بويژه م_راث_ي س_الار ش_ه_ي_دان (ع)، ب_ر ج_ام_ه س_ياه عزا، فراوان اطلاقِ((ث_وب ح_داد)) ش_ده اس_ت (ب_ح_ار، ه_م_ان ج_ا؛ ادب الطّفّ، 1/317 و9/348 و 5/110 و 6/171 و 10/7؛ ع_لم_اء م_عاصرين، ص 139).((س_ِلاب)) ن_ي_ز ج_ام_ه س_ي_اه_ي اس_ت كه در عزا مي پوشند، يا به ق_ولي، پ_ارچ_ه س_ي_اه_ي ك_ه زن_ان داغ_دار س_ر خ_ود را ب_ا آن مي پ_وش_ان_ن_د. ت_َس_َلُّب (يا تسليب) از همين ماده و به معني پوشيدن جامه هاي مشكين عزا (سُلُب) است. ديوان الادب، معجم مقائيس اللغة، صحاح اللغة، فقه اللغة، المحيط في اللغة، لسان العرب،ق_ام_وس و ت_اج الع_روس (ذي_ل ((س_لب))) و نيز الفائق في غريب الحديث (2/192) و غريب الحديث (1/490 _ 491) ويژگي سِلاب و سُلُب را در رنگ سياه و استعمال آن در عزا شناخته اند.سياهپوشي در سوگ شهداي اهل بيت (ع): سياهپوشي و خشن پوشي در سوگ آل اللّه، رسم و سيره خاندان پيامبر(ص) و دوستان آنان در ت_اري_خ ب_وده و اي_ن ب_ي_ت ش_ري_ف در اي_ام ع_زا، ب_ه رس_م معمول عرب تأسّي مي جسته است. سياهپوشي زينب، دختر امّ سلمه و ربيبه پيامبر، و نيز زنان انصار در سوگ حمزه سيدالشهداء (ع) ق_دي_م_ي ت_ري_ن م_وردي اس_ت ك_ه ت_اري_خ اس_لام ضبط كرده است.(الس_ي_رة الن_ب_وي_ه، 3/159 _ 160؛ الب_داية

و النهاية، 4/59،شعر حسّان؛ الفائق... 2/192؛ النّهاية...، 2/387؛ لسان العرب، 6/318) س_ياهپوشي اسماء در سوگ جعفر طيّار(ع) (غريب الحديث، 1/490 _ 491؛ الن_ه_اية، 2/387؛ لسان العرب، 6/318؛ مسنداح_م_د ب_ن ح_ن_ب_ل، 7/513 و 591؛ الم_ع_جم الكبير، 24/139؛ مجمع الزّوائد، 3/16 _ 17)، س_ي_اهپوشي زنان پيامبر(ص) در سوگ وي(س_ي_اه_پ_وش_ي در س_وگ...، ص 108 _ 110 و 303 _ 305)، س_ي_اه_پ_وش_ي ام_ام مجتبي (ع) در سوگ پدر (شرح نهج البلاغه،16/22؛ م_ق_ت_ل الا م_ام ام_ي_رالم_ؤم_ن_ين، ص 95؛ اثبات الوصيّة، ص166) و ح_داد ك_ردن زن_ان ب_ن_ي ه_اش_م در س_وگ ام_ام م_ج_ت_بي (ع)(ت_رج_م_ه الا م_ام الحسن...، ص 228؛ المستدرك علي الصّحيحين...،3/173) م_واردي از س_ي_اه_پ_وشي خاندان وحي مي باشد كه پيش از عاشورا صورت گرفته است.سياهپوشي در سوگ سالار شهيدان (ع):عمرالاشرف، فرزند امام س_ج_ّاد(ع)، مي گويد: ((پس از شهادت امام حسين، زنان بني هاشم ج_ام_ه س_ي_اه و م_وي_ي_ن پوشيدند. آنان از گرما و سرما شكايت نمي ك_ردن_د و پ_درم ب_رايشان غذا درست مي كرد)) (المحاسن، برقي،ص 420؛ وسائل الشيعه، 2/890). حديث فوق، از حيث سند معتبر،و دلالت آن نيز واضح است. رجال حديث، حسن بن ظريف، ظريف بن ناصح، حسين بن زيد، و عمرالا شراف، همگي مورد اعتمادند: حسن وظ_ري_ف، ب_ه وث_وق و ص_داق_ت س_ت_وده ش_ده ان_د(رجال نجاشي، ص 146). حسين بن زيد ذوالدّمعه، ربيب امام صادق اس_ت ك_ه از وي و ام_ام ك_اظ_م (ع) ن_ق_ل ح_دي_ث م_ي ك_ن_د(رج_ال ن_ج_اش_ي، ص 38؛ م_ق_ات_ل الط_الب_ي_ي_ن، ص 387؛ م_ع_ج_م رج_ال الح_دي_ث، 5/240؛ ق_رب الاس_ن_اد، ص 132). عمرالاشراف ف_اض_لي گ_ران_قدر و پرهيزگار بود (مصنّفات الشيخ المفيد، ج11: الارش_اد، 2/170 _ 171) و م_ام_ق_ان_ي در آغ_از ((ت_ن_ق_ي_ح المقال)) وي را ((در اعلا درجه حُسن بلكه موثّق))

شمرده است (نيز ر. ك، رج_ال ط_وس_ي، ص 127 و 251؛ ت_ن_ق_ي_ح المقال، 1/470 _ 471). از احمد بن محمّد برقي، صاحب المحاسن،ن_ي_ز ب_ه وث_اق_ت ي_اد ش_ده (ف_ه_رس_ت ط_وس_ي، ص 37؛رجال نجاشي، ص 44) و در اعتبار روايات مُسنَدي كه وي از ثقات نقل مي كند جاي ترديد نيست (شرعة التّسمية...، ص 27). از حديث فوق برمي آيد كه هاشميّات در سوگ سالار شهيدان (ع) جامه سياه پ_وش_ي_ده ان_د و اي_ن ع_م_ل ب_ه ((تقرير)) و امضاي عملي امام معصوم رس_ي_ده است. به علاوه، اشخاص مزبور كه شخصيت بزرگواري چ_ون ح_ض_رت زي_ن_ب (س) در م_ي_ان آنان بوده، به احكام آشنايي والت_زام ك_ام_ل داش_ته اند و رسم و روش آنان برخلاف موازين نبوده است؛ چنان كه گاه امام صادق (ع) براي تأييد مشروعيّت شعائرح_س_ي_ن_ي (ع) ب_ه ع_م_ل ف_اط_ميّات استناد كرده اند (تهذيب الا حكام،8/325، ذي_ل ح_دي_ث خ_الد ب_ن س_ُدَي_ر). ح_دي_ث م_حاسن برقي، به دلي_ل ق_وّت س_ن_د و وضوح دلالت، مورد استناد فقهايي چون محقّق ب_ح_ران_ي، م_ح_دّث ن_وري و ش_يخ عبداللّه مامقاني قرار گرفته وب_راس_اس آن ب_ه رج_ح_ان س_ي_اه_پ_وشي در سوگ امام فتوا داده اند(الح_دائق الن_ّاض_رة، 7/118؛ م_س_ت_درك الوس_ائل، 3/328؛ م_ج_م_ع الدّرر ف_ي مسائل اثنتي عشر، ص 62 _ 65).مفاد گزارش برقي را شواهد تاريخي نيز تأييد مي كند. پس ازرس_ي_دن خ_ب_ر ش_ه_ادت امام به مدينه، ام ّسلمه در مسجد پيامبر (ص) خيمه اي سياه زد و جامه مشكين پوشيد (عيون الاخبار و فنون الاثار، ص 109؛ شرح الا خبار في فضائل الا ئمّة الاطهار(ع)، 3/171).در ش_ام ن_ي_ز، زماني كه يزيد بر اثر فشار افكار عمومي اسراي اه_ل ب_ي_ت را از حصر بيرون آورد و رخصت عزاداري داد،

زني از بني ه_اش_م و ق_ري_ش در ش_ام ن_م_ان_د ج_ز آن ك_ه ب_ر حسين سياه پوشيد(الم_ن_ت_خ_ب للط_ّري_حي، 2/482؛ بحار، 45/196). بر پايه همين س_ن_ّت بود كه سيف بن عَميره، صحابي بزرگ امام صادق و كاظم (ع) و از رُواتِ زي_ارت ع_اش_ورا، ش_ي_ع_ي_ان را در ش_ع_ر خ_ويش به پ_وش_ي_دن لب_اس ه_اي ب_س_ي س_ي_اه در روز عاشورا دعوت مي كرد (الم_ن_ت_خ_ب، 2/436) و س_ران قيام عباسي نيز كه همه شعارهايشان ت_ق_لي_دي از ش_ي_ع_ه ب_ود، ب_راي ج_لب ق_لوب دوس_ت_ان اه_ل ب_ي_ت (ع) ب_ر ضدّ امويان، پيوسته مي گفتند: ((جامه سياه ما،رخ_ت ع_زا در س_وگ خ_ان_دان پيامبر و شهداي كربلا... است)) (مناقب آل ابي طالب، 3/300).سياهپوشي شيعيان در عزاي آل اللّه، خاصّه سالار شهيدان (ع)، در دوران غ_يبت نيز به مثابه رسمي عام و رايج ادامه يافت. در نخستين ع_زاداري رسمي و آشكار شيعيان (بغداد، عاشوراي 352 ق) كه درحكومت آل بويه صورت گرفت، بر در و ديوار پلاس عزا آويختند و زن_ان ص_ورت خ_ود را سياه كردند (تكملة تاريخ الطّبري، ص183؛ الكامل، 8/549 _ 550؛ دول الاسلام، ص 195). به نوشته ي_م_ان_ي در ((ن_س_م_ة الس_ح_ر))، ش_يعيان اين شعر مشهور شيخ محمّد ط_وب_ي، ش_اعر شيعه در قرن 6 _ 7 ق، را بر نِگين هاي سياه حكم_ي ك_ردن_د: أَنَا غَرَويُّ شديدُ السَّواد... (من دُرّ نجفي بسيار سياه مك_ه ه_م_چ_ون ن_ق_ره س_پ_ي_د ب_ودم، ام_ا درق_ت_ل ح_سين (ع) سياه پوشيدم (ادب الطف...، 4/336). تاريخ و ادب ش_ي_ع_ي، ب_ه وي_ژه م_راث_ي س_وزن_اك ع_اش_ورا، از اش_اره ب_ه س_ي_اه_پ_وش_ي در س_وگ ام_ام_ان س_رشار است. اديبان، شاعران، و فقيهان بزرگ همچون ابوالحسن جوهري جرجاني، ابن حمّاد بصري، زي_د ب_ن س_ه_ل م_وص_لي، اب_والح_س_ن م_رسي اندلسي، سيّد

بن ط_اووس، اب_ن ن_ماي حلّي، ابن عرندس حلّي، محتشم كاشاني، ابن ابي شافين بحريني، لطف اللّه ميسي عامِلي، فخرالدّين طريحي، ح_رّ ع_ام_لي، ع_لاّمه مجلسي، سيّد علي خان مدني شيرازي، صاحب((مفتاح الكرامه))، عبداللّطيف سِندي، و شيخ جعفر نقدي، به نظم ي_ا ن_ثر، به سياهپوشي در سوگ سالار شهيدان اشاره يا توصيه دارند (سياهپوشي در سوگ...، ص 27 _ 30 و 79 و 146 _ 155).اس_ت_ح_ب_اب س_ي_اه_پ_وش_ي در سوگ سالار شهيدان، در فتاوي علما:م_لاحظه مجموع شواهد فوق، ثابت مي كند كه سياهپوشي در عزاي اه_ل ب_يت، به ويژه سالار شهيدان (ع)، سيره جاري و مستمرّ خاندان وح_ي و دوس_ت_ان_ش_ان ب_وده و ت_اريخ و شعر و حديث و لغت، كراراً وج_ود آن را در عصر پيامبر (ص) و امامان (ع) ثبت كرده است. مؤيّداي_ن ام_ر، ح_دي_ث ام_ام ص_ادق اس_ت كه به زنان اجازه مي دهد در مرگ ه_م_س_ر س_ياه بپوشند (دعائم الا سلام، 2/291) و فقهاي بزرگي چون شيخ طوسي در مبسوط و محقّق در شرايع (در مبحث ((حداد))) طبق آن ف_ت_وا داده ان_د. ب_ر پ_ايه شواهد مزبور، به ويژه حديث محاسن برقي كه قبلاً گذشت، جمعي كثير از فقهاي شيعه سياه پوشيدن در ع_زاي س_ي_دالش_ّه_داء (ع) را م_باح، بلكه مستحب شمرده اند. آنان درب_اره رواياتي كه از رسول خدا(ص) يا ائمّه در مورد ((كراهت)) لب_اس س_ي_اه وارد شده است (ر. ك، فروع كافي، 3/403؛ تهذيب الاح_ك_ام، 2/213؛ وس_ائل الش_ي_ع_ه، 3/278)، م_عتقدند چنانچه از((ض_ع_فِ س_ن_د)) اي_ن گ_ون_ه روايات چشم پوشي كنيم و به اعتبار ع_مل اصحاب و ملاك هاي مشابه، آن ها را معتبر شماريم، باز بايد گ_ف_ت ك_ه رواي_ات م_زب_ور، ب_ه اص_ط_لاح فقهي، با سيره فوق((تخصيص)) مي

خورند و شامل مورد سياهپوشي در عزاي امامان نمي ش_ون_د. (ارش_اد العباد الي استحباب لبس السّواد...، تبيين الرّشاد ف_ي اس_ت_ح_ب_اب لب_س الس_ّواد؛ م_ج_م_ع الدّرر ف_ي م_سائل اثنتي عشر، شفاء الصّدور...، ص 324؛ اربعين حسينيّه، ص26؛ احسن الجزاء...، 1/258 _ 274؛ نجاة الامّة...، ص 83 _ 96).در اي_ن زم_ي_ن_ه، م_ي توان فهرستي بلند از مراجع بزرگ دو قرن اخ_ي_ر ف_راه_م آورد، ه_م_چ_ون: م_حقّق بَحراني، شيخ زين العابدين مازندراني، ميرزاي شيرازي اوّل و دوم، صاحب ((عروه))، محمدحسين آل ك_اش_ف الغ_ط_اء، س_يّد ابوالحسن اصفهاني، سيّد حسين طباطبايي ق_م_ّي، س_ي_ّد م_ح_س_ن ح_ك_ي_م، سيّد شهاب الدين نجفي مرعشي، سيّدم_ح_م_درضا گلپايگاني، و سيّد ابوالقاسم خوئي ارائه كرد كه كتباً يا عملاً بر اين شعار چشمگير شيعي مُهر تأييد زده اند. صاحب عروه در پاسخ به سؤال از حكم سياهپوشي در سوگ شهيد كربلا م_ي ن_ويسد: ((بلي؛ راجح و موجب خشنودي پيغمبر و ائمّه هدي است،صلوات اللّه عليهم اجمعين)). آية اللّه گلپايگاني نيز آورده است:((م_وض_وع س_ياه پوشيدن در مراسم عزاداري حضرات ائمّه معصومين س_لام اللّه ع_لي_ه_م اج_م_ع_ي_ن، س_ي_ره م_س_تمّره شيعيان و پيروان مكتب اه_ل ب_ي_ت ع_ص_م_ت و ط_ه_ارت، و ت_ع_ظ_ي_م ش_ع_ائر اس_لامي است...))(سياهپوشي در سوگ ائمّه نور(ع)، ص 209 _ 236).م_ن_اب_ع: آل ب_ويه؛ نخستين سلسله قدرتمند شيعه...، علي اصغر ف_ق_يهي، ط 3، 1366 ش؛ اثبات الوصية للامام علي بن ابيطالب(ع)، اب_والح_س_ن م_س_ع_ودي، دارالا ض_واء، بيروت، 2، 1409 ق؛احسن الجزاء في اقامة العزاء علي سيد الشهداء (ع)، سيد محمدرضا اعرجي، كتابفروشي داوري، قم، 1399 ق؛ اخبارالدولة العباسية(و فيه اخبار العباس و ولده)، مؤلف؟ (ظاهراً از نويسندگان قرن3)، ت_ح_ق_ي_ق دك_ت_ر ع_ب_دالع_زي_ز دوري و دك_ت_ر عبدالجبار مطلّبي،دارالط_لي_ع_ة للط_ب_اع_ة والن_ش_ر، ب_ي_روت 1971 م؛ ادب الطّفّ اوش_ع_راء

الح_س_ين، سيد جواد شبّر، مؤسسة البلاغ _ دارالمرتضي،ب_ي_روت، 1409 ق؛ ارب_ع_ي_ن ح_س_ي_ن_ي_ه ي_ا چهل حديث حسيني، ميرزا محمد ارباب، انتشارات اسوه، قم، 1372ش؛ ارشاد العباد الي استحباب لبس السّواد علي سيد الشهداء والائمة الامجاد(ع)، سيد محمدجعفر طباطبائي حائري، تصحيح و تعليق س_ي_د م_ح_م_درض_ا اعرجي، مطبعه علميه، قم، 1404 ق؛ مصنّفات الش_ي_خ الم_ف_ي_د، چاپ كنگره جهاني هزاره شيخ مفيد، ج 11: الارشاد ف_ي م_عرفة حجج اللّه علي العباد، 1413 ق؛ اقرب الموارد، سعيدخ_وري ش_رت_ون_ي؛ ب_ح_ارالان_وار، م_ج_لسي، تصحيح محمدباقر ب_ه_ب_ودي، ج 45، الم_ك_ت_ب_ة الاس_لام_ية، تهران، صفر 1385 ق؛الب_داي_ة والن_ه_اي_ة، اب_ن ك_ث_ي_ر دم_ش_ق_ي، ت_دق_ي_ق اص_ول و ت_ح_قيق دكتر احمد ابوملحم و دكتر علي نجيب عطوي، ج 4،دارالك_ت_ب الع_لم_ي_ة، ب_ي_روت 1405؛ ت_اج الع_روس، س_ي_د م_ح_مد م_رت_ضي حسيني زبيدي، تحقيق عبدالكريم غرباوي، دارالهداية،ب_ي_روت 1386 ق؛ ت_اري_خ گيلان ديلمستان، مير سيد ظهيرالدين م_رع_ش_ي، ت_ص_ح_ي_ح: دك_تر ستوده، بنياد فرهنگ و تمدن ايران؛تاريخنامه هرات يا تاريخنامه سيفي، سيف بن محمد يعقوب هروي،ت_ص_ح_ي_ح: محمد زبير صديقي، كلكته، 1943 م؛ تبيين الرّشادفي استحباب لبس السّواد علي محمد و آله الا مجاد، سيد حسن صدر،معرفي شده در: الذريعة، شيخ آقا بزرگ تهراني، دارالا ضواء،ب_يروت، 3/333؛ ترجمة الا مام الحسن (ع) من تاريخ مدينه دمشق لاب_ن ع_س_اكر، تحقيق محمدباقر محمودي، مؤسسة المحمودي للطباعة و الن_ش_ر، ب_ي_روت 1400 ق؛ ت_ك_ملة التاريخ الطبري، همداني،م_ط_ب_ع_ه ك_ات_ولي_ك_ي_ة، ب_ي_روت 1961؛ ت_ن_ق_ي_ح المقال في علم الرّجال، شيخ عبداللّه مامقاني، قطع رحلي؛ تهذيب الاح_ك_ام، ش_ي_خ ط_وس_ي، دارالك_ت_ب الاس_لام_ية، تهران 1390 ق؛الحدائق النّاضرة في احكام العترة الطاهرة، شيخ يوسف بحراني، تحقيق و تعليق محمدتقي ايرواني، دارالكتب الاسلامية، نجف 1379ق؛ دائرة الم_ع_ارف، پ_ط_رس ب_س_ت_ان_ي، دارالمعرفة، بيروت؛دع_ائم الاس_لام، قاضي نعمان مغربي، تحقيق آصف بن علي اصغرف_ي_ض_ي، دارالاض_واء،

ب_ي_روت 1411 ق؛دول الاس_لام، ش_م_س الدي_ن ذه_ب_ي، م_ؤس_سة الا علمي للمطبوعات،ب_ي_روت 1405 ق؛ دي_وان الادب، ابو ابراهيم اسحاق فارابي،ت_ح_قيق دكتر احمد مختاري عُمر، مجمع اللغة العربيه، قاهره 1394ق؛ دي_وان ح_س_ّان ب_ن ث_اب_ت، ش_رح و م_ق_دم_ه عبدا... مهنّا، دارالكتب الع_لم_ي_ة، ب_ي_روت 1406 ق؛ رَب_يع الا برار و نُصوص الا خبار،زم_خ_ش_ري، ت_حقيق دكتر سليم نعيمي، منشوران شريف رضي، قم1410 ق؛ رجال الطوسي، تحقيق و تعليق و مقدمه سيد محمد صادق ب_ح_رالع_لوم، الم_ك_ت_ب_ة الح_ي_دري_ة، ن_ج_ف 1381 ق؛رج_ال الن_ّج_اش_ي، مكتبة الداوري، قم؛ رحلة ابن بطوطة، شرح و ه_وام_ش: ط_لال ح_رب، دارالك_ت_ب الع_لم_ي_ة، ب_ي_روت 1407 ق؛س_ي_اه_پ_وش_ي در سوگ ائمه نور(ع) (ريشه هاي تاريخي، مباني ف_ق_ه_ي)، علي ابوالحسني (مُنذِر)، ناشر: مؤلف، قم 1357 ش؛الس_ي_رة الن_ب_وي_ّة، ابن هشام، تحقيق و ضبط و شرح مصطفي سقّاو...، دار اح_ي_اء الت_راث الع_رب_ي، بيروت؛ شاهنامه فردوسي،ب_راس_اس چ_اپ م_سكو، به كوشش دكتر سعيد حميديان، دفتر نشر داد، ت_ه_ران 1374 ش؛ ش_راي_ع الاس_لام ف_ي م_س_ائل الح_لال و الح_رام، م_ح_ق_ق ح_لّي، ت_ح_ق_ي_ق و اخ_راج و ت_عليق ع_ب_دالحسين محمد علي، دارالا ضواء، ط 2، بيروت 1403 ق؛ شرح الاخ_ب_ار ف_ي ف_ض_ائل الائمة الا طهار(ع)، قاضي نعمان مغربي،تحقيق سيد محمد حسيني جلالي، انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه ق_م، ط 2، ص 1414 ق؛ ش_رح م_ق_ام_ات ح_ري_ري، ش_رش_ي،ك_ت_اب_خانه كشوري فرانسه، مخطوط عربي، به نشانه 3942؛ش_رح ن_ه_ج الب_لاغ_ه، اب_ن اب_ي الح_دي_د، ت_ح_ق_ي_ق م_ح_م_داب_والف_ض_ل اب_راه_يم، دار احياء التراث العربي، ط 2، بيروت1387 ق؛ ش_رع_ة الت_س_م_ي_ة ح_ول ح_رم_ة ت_سمية صاحب الامر (عج) ب_اسمه الاصلي في زمان الغيبة، ميرداماد، اعداد رضا استادي، مؤس_س_ه مهديه ميرداماد، اصفهان 1409 ق؛ شفاء الصدور في شرحزي_ارة الع_اش_ور، م_ي_رزا اب_والفضل تهراني، بمبئي 1309 ق؛ص_ح_اح اللغ_ة (الص_ح_اح: ت_اج اللغ_ة و ص_ح_اح الع_رب_ي_ة)،اس_م_اع_ي_ل

ب_ن ح_م_اد ج_وهري، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، دارالعلم للملايين، ط 4، بيروت 1403 ق؛ علماء معاصرين، واعظ خياباني، كتابفروشي اسلاميه، تهران 1366 ق؛ عيون الا خبار و فنون الاث_ار، عمادالدين ادريس قرشي، بيروت؛ غريب الحديث، ابو جعفراب_ن ج_وزي، اخراج و تعليق دكتر عبدالمعطي امين قلعجي، دارالكتب الع_لمية، بيروت 1405 ق؛ الفائق في غريب الحديث، زمخشري،تحقيق علي محمد بجاوي و...، دارالفكر للطباعة والنشر والتوزيع، ط 3، 1399 ق؛ الف_روع من الكافي، كليني، تصحيح و مقابله و ت_ع_لي_ق ع_لي اك_ب_ر غ_ف_اري، اف_س_ت دار الص_ع_ب و دارالت_ع_ارف للمطبوعات، ط 3، بيروت 1401 ق؛ فقه اللغة و سرّ العربية،اب_وم_ن_ص_ور ث_ع_الب_ي، دارالب_از للن_ش_ر والت_وزي_ع، م_ك_ه؛الف_ه_رس_ت، ش_ي_خ ط_وس_ي، ت_ص_ح_ي_ح و تعليق سيد محمدصادق ب_ح_رالع_لوم، الم_ط_ب_عة الحيدرية، ط 2، نجف 1380 ق؛ القاموس الم_ح_ي_ط، ف_ي_روزآب_ادي، دارالج_ي_ل، ب_ي_روت؛ ق_رب الا س_ن_اد، اب_والع_ب_اس ح_م_ي_ري، م_ك_ت_ب_ة ن_ي_ن_وي الح_دي_ث_ة، ت_ه_ران؛الك_ام_ل في التاريخ، ابن اثير، دار الصادر، بيروت 1399 ق؛گ_زي_ده م_قالات تحقيقي، و. و. بار تولد، ترجمه كريم كشاورز،ت_ه_ران 1358 ش؛ لس_ان الع_رب، اب_ن م_ن_ظ_ور، تعليق و وضع فهارس: علي شيري، دار احياء التراث العربي، بيروت 1408ق؛ م_ج_م_ع الب_ح_ري_ن، ف_خ_رالدي_ن ط_ري_ح_ي، اع_داد م_ح_م_ود ع_ادل، دف_ت_ر نشر فرهنگ اسلامي، تهران 1376 ش؛ مجمع الدررف_ي م_س_ائل اث_نتي عشر، مندرج در كتاب الاثني عشر، شيخ عبداللّه م_ام_ق_ان_ي، المطبعة المرتضويه، نجف 1344 ق؛ مجمع الزوائد وم_ن_ب_ع الف_وائد، ه_ي_ث_م_ي، ت_ح_رير عراقي و ابن حجر، دارالكتاب الع_ربي، ط 2، بيروت 1402 ق؛ المحاسن، برقي، تصحيح وت_ع_لي_ق م_حدث ارموي، دارالكتب الاسلامية، ط 2، قم؛ محاضرات الادب_اء، راغ_ب اص_ف_هاني، بيروت؛ المحيط اللغة، صاحب بن عَبّاد، ت_ح_ق_يق شيخ محمد حسين آل ياسين، عالَم الكتب، بيروت 1414 ق؛م_خ_ت_ار الص_حاح، محمد بن ابي بكر رازي، دارالكتاب العربي،ب_ي_روت 1967

م؛ المستدرك علي الصحيحين للحاكم النيسابوري وي_لي_ه: الت_لخ_ي_ص للح_اف_ظ الذه_ب_ي، دارالم_ع_رفة، بيروت؛م_س_ت_درك الوس_ائل، م_ح_دث ن_وري، ت_ح_ق_ي_ق م_ؤس_س_ه آل الب_ي_ت (ع) لاحياء التراث، ط 3، بيروت 1411 ق؛ مسند احمد ب_ن حنبل، طبع جديد مصحَّح، مؤسسة التاريخ العربي، دار احياءالت_راث الع_رب_ي، ب_ي_روت 1412 ق؛ م_ع_ج_م رجال الحديث، حاج سيد ابوالقاسم خوئي، منشورات مدينة العلم،ط 3، ق_م؛ م_ع_ج_م الب_لدان، ي_اق_وت ح_ُمَوي، چاپ لايپزيك آلمان،1873 م؛ المعجم الكبير، طبراني، تحقيق حمدي عبدالمجيد سلفي،دار اح_ي_اء التراث العربي؛ معجم مقائيس اللغة، ابوحسين احمد بن ف_ارس ب_ن زكريا، تحقيق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، دار احياءالك_ت_ب الع_رب_ي_ة، ق_اه_ره 1368 ق؛م_قاتل الطالبيّين، ابوالفرج اصفهاني، شرح و تحقيق سيد احمد ص_ق_ر، دارالم_ع_رف_ة، ب_ي_روت؛ م_ق_ت_ل الا م_ام ام_يرالمؤمنين علي بن ابيطالب، ابن ابي الدنيا، مقدمه و تحقيق شيخ محمد باقر محمودي، وزارت ارش_اد اس_لام_ي اي_ران، ت_ه_ران، 1411 ق؛ م_ن_اق_ب آل اب_يطالب (ع)، ابن شهرآشوب، دارالاضواء، بيروت؛ المنتخب للط_ري_ح_ي ف_ي ج_م_ع الم_راث_ي و الخ_ط_ب الم_شتهر بالفخري،ف_خ_رالدي_ن ط_ري_حي، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، طبع مصحّح،بيروت 1412 ق؛ نجاة الامة في اقامة العزاء علي الحسين والا ئمة(ع)، س_ي_د م_ح_م_درض_ا اع_رجي، قم 1413 ق؛ النهاية في غريب الح_دي_ث والا ث_ر، ابن اثير، تحقيق محمود محمد طناخي و...، مؤسسه م_ط_ب_وع_ات_ي اس_م_اع_ي_لي_ان، ط 4، ق_م 1364 ش؛الوس_ائل الي م_ع_رف_ة الاوائل، ج_لال الدي_ن س_ي_وط_ي، ت_ح_ق_ي_ق ع_ب_دالق_ادر اح_م_د ع_ب_دالق_ادر، م_ك_ت_ب_ة ابن قتيبه، كويت 1410 ق؛وس_ائل الش_ي_ع_ة الي ت_ح_ص_ي_ل م_سائل الشريعة، شيخ حرّ عاملي،تحقيق شيخ عبدالرحيم رباني شيرازي، دار احياء التراث العربي، ط 5، ب_ي_روت 1403 ق؛ ه_دي_ة الع_ب_اد در ش_رح ح_ال ص_اح_ب ب_ن ع_ب_ّاد، ع_ب_اسعلي اديب اصفهاني، اصفهان 1385 _1386 ق./ علي ابوالحسني (منذر)

اربعين: چهلمين روز شهادت امام و يارانش

ارب_عين در لغت، به معناي چهل، چهار دهه (لغت نامه

دهخدا، 5/164) و در اصطلاح، سپري شدن چهل روز از مرگ كسي و بر پاي داشتن مراسمي براي بزرگداشت اوست. اين واژه در اصطلاح شيعه، به ط_ور خ_اص ب_ر روز ب_ي_س_ت_م م_اه ص_ف_ر ي_ع_ن_ي چ_ه_ل روز پ_س از واق_ع_ه ع_اش_ورا و شهادت امام حسين (ع) و يارانش اطلاق مي گردد (همان) و به اربعين حسيني نامبردار است.غ_الب دان_ش_م_ن_دان روز ب_ي_س_ت_م صفر را اربعين حسيني دانسته اند.ق_ول شيخ بهايي درين باره يكتا و استثنايي است. او نوزده صفر را روز ارب_ع_ي_ن حسيني دانسته و تمام ويژگي هاي اربعين از لحاظ ديني، مانند زيارت وارد براي آن روز، و از لحاظ تاريخي، مانند ح_ضور جابر بن عبداللّه انصاري در كربلا را در روز نوزده صفر دان_س_ت_ه اس_ت. اي_ن اخ_ت_لاف از آن جاست كه ظاهراً شيخ بهايي روزع_اش_ورا را ن_ي_ز در اي_ن م_ح_اسبه وارد كرده است. امّا بايد گفت اين م_ح_اسبه در صورتي قابل توجيه است و مي توان روز عاشورا رادر زمره چهل روز قرار داد كه امام حسين (ع) پيش از ظهر آن روز به ش_ه_ادت رسيده باشد. البتّه شيخ طوسي (تهذيب، 6/42) و علامه حلّي (تحريرالاحكام / 131) اين معني را تأييد كرده و آورده اند كه واق_ع_ه عاشورا پيش از ظهر خاتمه يافته و امام به شهادت رسيده ب_ود. ام_ّا ش_ي_خ م_ف_ي_د (ارش_اد / 252) و طبرسي (اعلام الوري / ص241) هر دو برآنند كه نبرد تا زوال ظهر ادامه داشت و امام حسين (ع) و ب_اق_ي_م_ان_ده اصحاب پس از ظهر نماز خوف خواندند و زيد بنقيس و سعيد بن عبدالله حنفي در اين وقت برابر امام ايستادند تا در ب_راب_ر ت_ي_ره_اي دش_م_ن از

ح_ضرت محافظت كنند. سيّد بن طاووس (لهوف / 164) نيز همين نظر را ابراز داشته است. امّا ابن نما حلّي م_ع_ت_ق_د اس_ت ك_ه ام_ام ح_س_ي_ن (ع) ه_ن_گ_ام زوال ظ_ه_ر ه_ن_وز م_ش_غول جنگ بود و نمي توانست نماز بخواند و بنابراين به طور ف_رادي و با اشاره نماز خوف به جاي آورد (مثيرالاحزان، 34). بااي_ن ب_ي_ان، م_ع_لوم م_ي گ_ردد ك_ه ب_ه اغ_لب اح_ت_م_ال، ش_ه_ادت ام_ام ح_س_ين (ع) بعد از ظهر روز عاشورا اتّفاق افتاده است.ب_ه ه_ر ح_ال، چ_ه_ل روز م_ي_ان عاشورا و بيستم صفر در روايات ما،ده_شتناك ترين و غمناك ترين ايام عالم شمرده شده است. زراره، ازب_زرگ_انِ ف_ق_ه_ا و م_ح_دّث_ان ام_ام_ي_ّه، از ام_ام ص_ادق (ع) ن_ق_ل ك_رده: ((در پ_ي ش_ه_ادت ح_س_ي_ن (ع)، آس_م_ان چ_ه_ل روز خ_ون ب_اري_د و زمين چهل روز سياهپوش گرديد و خورشيدچ_ه_ل روز روي در پ_وش_ي_د و خ_ون_رن_گ ش_د و ف_رش_ت_گ_ان چهل روز بر حسين گريستند. هيچ زني از ما حنا نبست و سرمه نكشيد ت_ا آن گ_اه ك_ه س_ر ع_ب_ي_داللّه ب_ن زي_اد را ب_ي_اوردن_د)) (م_ستدرك الوس_اي_ل، 2/215؛ ك_ام_ل الزّي_ارات، / 81). در اي_ن چ_ه_ل روز، ح_وادث بسيار بر اهل بيت امام حسين (ع) گذشت. گذشته از آنچه پس از شهادت امام حسين (ع) در كربلا بر آنان روا داشتند، چ_ون ايشان را در جامه اسيران به كوفه بردند، ابن زياد درشتي ها و گستاخي ها و زشتكاري ها در حقّ خاندان پيامبر (ص) نشان داد و چون امام سجّاد(ع) و زينب و امّ كلثوم آن گستاخي ها را پاسخ دادند،بر آنان سخت گرفت و سرانجام همه را به سوي شام روانه كرد.راه ط_ولان_ي ك_وفه به دمشق و حوادثي كه در اين

مسير و سرانجام در ش_ام ب_ر اهل بيت گذشت، از فصول تاريك تاريخ اسلام است.از بررسي تاريخ اين دوره چهل روزه آشكارا مي توان دريافت كه ح_ت_ّي در ش_ام، م_ركز حكومت و تبليغ امويان، مردم اين شناعت در حقّ خ_ان_دان پ_ي_ام_ب_ر(ص) را ن_پ_س_ن_دي_دند و امويان را لعن مي كردند.ك_اروان اس_يران از شهرهاي متعدّد عبور كردند تا به دمشق رسيدند.در م_وص_ل، ب_زرگان و مردم شهر مي خواستند با لشكرياني كه اس_ي_ران را ه_مراهي مي كردند نبرد كنند و سر امام حسين را از ايشان ب_ازس_ت_انند؛ امّا والي اموي آن ديار، لشكريان شهر را آگاهانيد و آنان وارد شهر نشدند (معالي السبطين 2 / 129؛ اسرار الشهادة 3 /414). در ن_ص_ي_ب_ي_ن، والي م_ن_ط_ق_ه آم_اده اس_ت_ق_ب_ال از ي_زي_دي_ان ش_د و ش_هر را آذين بست. وقتي اسيران و سرهاي شهدا را در شهر مي گرداندند، حضرت زينب اشعاري خواندو قوم را سخت نكوهش كرد كه فرزندان پيامبر خويش را در بيابانه_ا س_رگ_ردان كرده و بر خدا و رسولش كفر ورزيده اند (قطيفي65). در ع_ي_ن الورد، دروازه اي را ك_ه اس_ي_ران از آن ج_ا وارد ش_ه_رشدند، ((باب اربعين)) خواندند، زيرا ايشان را در شهر گرداندندو مردم به فغان آمدند و امام سجّاد بر يزيديان تاخت كه حقوق او وخ_ان_دان رسالت را ضايع گردانيده اند (اسرارالشهاده 3 / 415)در ق_نسرين، مردم دروازه ها را بستند و سپاه يزيد را با سنگ و لعن اس_ت_ق_ب_ال ك_ردن_د و اي_ش_ان را ب_ران_دن_د. ام ك_لث_وم در اي_ن ج_ا اه_ل ب_ي_ت را به زنان اسير رومي تشبيه كرد و گفت كه اين قوم بدك_ردار، رن_ج ه_اي ن_ي_اي اي_ش_ان را در هدايت قوم فراموش كرده اند.گفته اند

در همين محل، راهبي مسيحي پس از مشاهده سر امام حسين (ع)و رفتار يزيديان با اسيران به اسلام گرويد (قطيفي، 67). درس_ي_ب_ور، م_ردم س_پ_اه ي_زيد را راه ندادند و با آنان به جنگي سخت ب_رخ_اس_تند، تا آنجا كه تعدادي از طرفين كشته شدند. در حماة هم م_ردم دروازه ه_ا را ب_ستند و يزيديان را تهديد كردند كه تا آخرين ن_ف_ر ب_ا اي_ش_ان خواهند جنگيد (معالي السبطين 2 / 132) مسجدي درح_م_اة وج_ود دارد ك_ه گ_فته اند قطعه سنگي در آنجاست كه سر امام ح_س_ي_ن (ع) را ب_ر آن نهاده بودند و بدان سبب خون آلوده شده بود(ق_ط_ي_ف_ي، 86). اي_ن م_ح_ل ظ_اه_راً ب_ي_رون ش_هر بوده و بعداً مسجدگ_ردي_ده و داخ_ل ش_ه_ر ش_ده اس_ت. در ح_م_ص ه_م م_ردم ب_ه م_ق_اب_له ب_رخ_اس_ت_ن_د و تني چند از يزيديان را كشتند و از آن جا براندند.چ_ون به حلب رسيدند، يكي از زنان امام حسين (ع) از شدت رنج هاو س_خ_ت_ي ها كه بدو رسيده بود، فرزند خويش، موسوم به محسن ي_ا مُحَسِّن، را سقط كرد و بدان سبب در آن جا موضعي هست كه آنرا م_شهد السّقط يا مشهد المحسِّن مي خوانند. شيخ عبّاس قمّي و قطيفي ه_ر دو آن م_ش_ه_د را زي_ارت ك_رده ان_د (ق_ط_يفي 89، 122، 123). و س_ران_ج_ام در دم_ش_ق، آن ح_وادث ك_ه ب_راه_ل بيت رفت و سخنان زينب (ع) و امام سجّاد(ع) و شوريدگي خلق از آن ك_ار ش_ن_اع_ت آم_ي_ز ي_زي_د در خ_لال آن چ_ه_ل روز، ه_م_ه در منابع تاريخي و روايي ضبط است. خاندان امام حسين هفت روز در دمشق ماندند و چنان شوري درافكندند كه يزيد به صلاحديد مروان بن حكم، ايشان را روانه

مدينه گردانيد تا خلق راب_ر ضدّ او نشورانند و كار خلافتش دشوار نگردد (قطيفي، 217 _219؛ معالي السبطين 2 / 184) تا اين جا ميان دانشمندان و مورخان،اخ_ت_لاف_ي م_گ_ر درباره بعضي از جزئيّات وجود ندارد. اختلاف برس_ر راه ب_ازگ_ش_ت اس_ت كه آيا اهل بيت امام مستقيماً از شام به مدينه رفتند يا به كربلا آمدند و از آن جا رهسپار حجاز گشتند.ب_ه ه_ر ح_ال، ارب_عين براي شيعيان از ايّام و ادوار مهم تاريخ به ش_م_ار م_ي رود و ن_ت_اي_ج دي_ني و سياسي آن همواره از نقاط اتّكاي ش_ي_ع_ي_ان در طول تاريخ ايشان بوده است. از امام حسن عسكري (ع)ن_ق_ل ك_رده ان_د ك_ه ن_ش_ان_ه ه_اي م_ؤمن پنج چيز است و يكي از آنها خواندن ((زيارت اربعين)) است (تهذيب، 6 / 52). مقصود از زيارت ارب_ع_ي_ن، زي_ارت نامه اي است كه با سند معتبر به وسيله صفوان ب_ن م_ه_ران از ام_ام ص_ادق (ع) م_خ_صوص روز اربعين وارد شده است(مصباح المتهجد، 777)درب_اره ح_ض_ور اه_ل ب_ي_ت در ارب_ع_ي_ن ح_سيني در كربلا، بايد گفت ب_ع_ض_ي از دان_ش_مندان برآنند كه چون كاروان اسيران از دمشق به ق_ص_د م_دي_ن_ه ب_ه راه اف_ت_اد و ب_ه ع_راق رس_ي_د،اه_ل ب_ي_ت ام_ام ح_سين (ع) از راهنماي كاروان خواستند تا ايشان را به ك_رب_لا ب_َرَد. (الم_له_وف / 225) و اي_ش_ان ب_ن_ا ب_رن_ق_ل ب_رخ_ي از م_ورخ_ان (ح_ب_ي_ب الس_ي_ر، 2 / 60) در ب_ي_ستم صفرس_ال 61 هجري بدان جا رسيدند و سرهاي شهدا را كه همراه ايشان كرده بودند، بازگردانده، در كنار تَن ها دفن كردند. در اين ميان،ج_اب_ر ب_ن ع_بدالله انصاري، از صحابه بزرگ پيامبر كه در آن اي_ّام سخت پير و نابينا شده بود، همراه عطيّة بن

سعد عوفي، به ع_ن_وان ن_خ_ستين زائران مزار امام حسين (ع) در حالي كه پاي برهنه ك_رده و ب_ر ت_ن خ_ود ع_ط_ر زده ب_ودن_د و در راه ذكر خدا مي گفتند،ب_دان جا رسيدند. ميان ايشان و اهل بيت امام حسين (ع) ملاقات دست داد و ه_م_ه س_ه روز در آن جا به عزاداري پرداختند و سپس راه مدينه را در پ_ي_ش گ_رفتند (الملهوف / 225، 226؛ اعيان الشيعه، 4 / 47؛قطيفي 227؛ مثيرالاحزان / 59). ظاهراً اين روايت را با اين جزئيّات،ن_خ_س_تين بار سيّد بن طاووس ذكر كرده و از او به ديگر منابع راه ي_اف_ت_ه اس_ت. ب_ا اي_ن ه_م_ه از رواي_ت_ي ك_ه اب_ن اث_ي_ر(الك_امل، 4/88) در ذيل حوادث كربلا آورده، نيز برمي آيد كه درعصر او نيز خبر بازگشت اهل بيت به كربلا كم و بيش وجود داشته اس_ت. او متذكّر شده كه مطابق يك روايت، رباب دختر امرؤالقيس و همسر امام حسين (ع)، تا يك سال بر سر قبر امام ماند و با ديگران ب_ه م_دي_ن_ه ن_رف_ت. ام_ّا ب_سياري از مورخّان برآنند كه وقوع چنين اتّفاقي بر حسب اوضاع تاريخي و جغرافيايي، ممكن نبوده و بات_وج_ّه ب_ه اق_ام_ت خ_اندان امام و شهدا در كوفه و دمشق، نمي توان گفت كه آنان مسير طولاني كوفه به دمشق را رفته و بازگشته و در ب_ي_س_ت_م صفر به كربلا رسيده باشند (لولؤ و مرجان، 154؛م_ن_ت_خ_ب الت_واري_خ، 367 _ 363؛ م_ن_ت_ه_ي الام_ال / 443 _ 442؛ وق_اي_ع الشهور / 53). در آثار مورخّان بزرگ چ_ون ب_لاذري، ط_ب_ري، ي_عقوبي، ابوعلي مسكويه، ابن اثير، واب_ن اع_ثم (تاريخ الامم، 4/352؛ الكامل، 4/87؛ انساب الاشراف،3/217؛ الف_ت_وح، 5/250) كه از واقعه كربلا ياد

كرده اند، هيچ اش_اره اي ب_ه ت_غيير مسير كاروان به سوي كربلا وجود ندارد. ازن_وي_س_ن_دگ_ان متقدم، تنها ابوريحان بيروني (الاثار الباقيه،331) اش_اره اي ك_لي ب_ه اي_ن واق_عه كرده و متذكر گرديده كه دربيستم صفر سال 61 هجري، خاندان امام حسين كه از شام مي آمدند،س_ر او را ب_ه ت_ن وي در ك_رب_لا م_لحق كردند. او هيچ اشاره اي به ج_زئي_ّات اي_ن ام_ر ن_ك_رده است. سيّد بن طاووس كه نخستين بار اين ح_ادث_ه را ب_ا ج_زئي_ّات ياد شده، در كتاب لهوف، از نخستين آثارخ_وي_ش در دوره ج_وان_ي آورده، ب_ع_ده_ا در ك_ت_اب((اق_ب_ال))، از آخرين آثار خود، (اقبال / 599) با آن كه الحاق سرام_ام ح_س_ين (ع) را به بدن وي مسلّم دانسته، لحن گفتارش حاكي ازترديد در امكان بازگشت اهل بيت امام به كربلا در روز اربعين است(ه_م_ان، 3 / 100). م_ح_دّث ن_وري از دانشمنداني است كه در كتابي ب_ه تفصيل، محال بودن وقوع اين سفر را مورد بحث قرار داده است(لؤلؤ و م_رج_ان، 154). ب_ه ع_ق_يده او، دوري مسافت ميان كربلا وش_ام، ب_ا ت_وج_ه ب_ه ت_وق_ّف ه_اي اجباري كاروان در مسير رفت وبرگشت، امكان حضور اهل بيت در بيستم صفر در كربلا را منتفي مي سازد (اقبال، 3 / 100؛ وقايع الشهور، 53؛ زاد المعاد، 371). چه ط_يّ اي_ن م_س_ي_ر ب_راي چ_ن_ان ك_اروان_ي لااق_ل ي_ك م_اه ب_ه درازا م_ي ك_ش_ي_ده اس_ت. ب_ه ع_لاوه،اه_ل ب_ي_ت امام حسين (ع) چند روزي را در كوفه محبوس بودند. خطبه حضرت زينب (س) در آن شهر و آنچه ميان مردم و ابن زياد و حضرت زينب و امام سجّاد (ع) گذشت، همه حاكي از اين اقامت است (الفتوح،5 / 222؛ م_ق_ت_ل

الحسين، 2 / 48 _ 45؛ طبري، 4 / 350 _ 349). ازه_م_ين جا، عبيداللّه بن زياد از يزيد استفسار كرد كه با اسيران چه كند و چون پاسخ رسيد كه ايشان را روانه شام كند، اسيران را بالشكريان شامي روانه گردانيد (طبري، 4 / 351؛ لهوف / 208).مخالفانِ امكان حضور اهل بيت در روز اربعين بر مزار امام حسين (ع)،ه_م_چنين برآنند كه رفت و برگشت پيك ابن زياد به دمشق و كوفه نيز مانع از پذيرفتن فرض مذكور است (لؤلؤ و مرجان، همانجا).ب_ي گ_مان، دو بار طيّ اين مسير توسّط فرستادگان ابن زياد وي_زي_د، و رف_ت و ب_رگ_ش_ت ك_اروان اس_ي_ران، ب_ي_ش ازچ_ه_ل روز ب_ه طول مي انجاميده است. برخي از مدافعينِ امكان حضور اه_ل ب_ي_ت در روز ارب_ع_ي_ن در ك_رب_لا، اي_ن اشكال را با فرضِ استفاده ابن زياد و يزيد از كبوتران نامه بر،ب_راي ارس_ال پ_ي_ام پ_اس_خ داده ان_د (ت_ح_ق_ي_ق درب_اره اوّل ارب_ع_ي_ن ح_ض_رت س_ي_دالش_ه_داء (ع) / 99 _ 119) ولي ش_واهدم_ق_ت_ض_ي ب_راي وق_وع ي_ا رواج اين شيوه ارائه نكرده اند، گر چه ب_راي ط_يّ م_س_اف_ت م_يان كوفه و دمشق در عرض يك هفته تا ده روزش_واه_د ت_اري_خ_ي م_ت_ع_دّدي آورده ان_د، ه_م_چ_ون وصول خبر مرگ معاويه از شام به كوفه در عرض يك هفته (تنقيح الم_ق_ال، 3 / 262؛ م_ي_ثم تمار، / 28) يا رسيدن مالك اشتر از شامب_ه ع_راق ط_يّ ده ي_ا دوازده روز (ت_ح_ق_ي_ق درب_ارهاوّل ارب_عين / 50). امّا فراموش كرده اند كه اين شواهد در مورد پيكهاي تند پاي پيام رسان يا گردان هاي نظامي است كه مجبور بوده ان_د ب_ه س_رع_ت خود را به هدف برسانند، نه كارواني از زنان

وك_ودك_ان م_ج_روح و خ_س_ته و بي پناه. البته در اين ميان، چند خبرت_اريخي مي تواند احتمال حضور كاروان اسيران را در كربلا به ه_ن_گ_ام ب_ازگ_ش_ت از شام تقويت كند. نخست آنكه ابوريحان (همان،331) و ق_زوي_ن_ي (ع_ج_اي_ب المخلوقات، 67) تاريخ ورود كاروان اسيران را به شام، اول صفر سال 61 هجري دانسته اند. قزويني ت_أك_ي_د ك_رده ك_ه ام_وي_ان ب_ه ه_م_ي_ن م_ن_اس_ب_ت روز اول ص_ف_ر را ع_ي_د م_ي دان_ستند. دوم آن كه مدت اقامت اسيران در دمشق ظ_اه_راً از ه_ف_ت ي_ا ده روز ت_ج_اوز ن_ك_رده است (معالي السبطين، 2 /187). چ_ن_ان ك_ه گ_ف_ت_ه ان_د، ب_ي_م_ن_اكي يزيد و امويان از بروز شورش در دمشق در پي سخنراني هاي امام سجّاد(ع) و حضرت زينب(س)، ب_اع_ث ش_د تا به اهل بيت اجازه عزاداري دهند و سپس ايشان راروان_ه ح_ج_از ك_نند (الفتوح 5 / 249؛ اعلام الوري، 249). سوم،سخن از راه كوتاه و مستقيمي است كه شام را به عراق پيوند مي زد و م_س_افران مي توانستند اين مسافت را هفت روزه طي كنند. گفته انداي_ن راه اك_ن_ون ن_ي_ز م_ورد اس_ت_ف_اده ب_ع_ض_ي قبايل عرب است و بعضي از آن قبايل فاصله حوران تا نجف را هشت روزه ط_ي مي كنند (اعيان الشيعه، 1 (4) / 271). اگر اين اشارات و اخ_ب_ار ب_ا ي_ك_دي_گ_ر ج_م_ع گردد، مي توان نتيجه گرفت كه دراول م_اه ص_فر كاروان اسيران به دمشق رسيده و حدّاكثر ده روز در آنج_ا م_ان_ده ان_د و س_پ_س م_ي_ان ه_ش_ت ت_ا ده روزط_ول ك_شيده تا به كربلا باز گردند و بدين ترتيب حضورش اندر بيستم صفر چندان بعيد نمي نمايد. از سوي ديگر، محدّث نوري، فقدان روايت و گزارشي درين باره

را در آثار متقدّماني چون شيخ مفيد، از جمله دلايل نادرستي چنين رواياتي دانسته است. به نظر وي، اهل بيت امام حسين (ع) روز اربعين به قصد مدينه از دمشق خارج شده اند؛ و قرينه آن استعمال واژه ((رجوع)) در عبارت شيخ است و اگرم_ق_ص_ود او آم_دن ب_ه م_دي_ن_ه در روز ارب_ع_ين بود، از واژه ((ورود)) استفاده مي كرد؛ چنان كه براي حضور جابر بن عبداللّه در كربلا ك_ه م_ورد ترديد نيست، از واژه ((ورود)) استفاده كرده است (لؤلؤ و م_رج_ان، / 171). ق_اض_ي طباطبايي متذّكر شده كه آنچه كفعمي درم_ص_ب_اح م_ب_ن_ي ب_ر ب_راب_ري ب_ي_س_ت_م ص_ف_ر ب_ا ب_ازگ_ش_ت اه_ل ب_ي_ت از ك_رب_لا ب_ه م_دي_ن_ه آورده، داراي دو اح_ت_م_ال اس_ت: ي_ك_ي آن ك_ه م_ق_ص_ود وي ب_ازگ_ش_ت اه_ل ب_ي_ت از ك_رب_لا به مدينه يعني از شام به كربلا و از كربلا به مدينه است؛ و دوم آن كه به معناي بازگشت از شام به مدينه،ب_دون ح_ض_ور در كربلاست كه در اين صورت، مشابه سخن شيخم_ف_ي_د و ش_ي_خ ط_وس_ي اس_ت. ام_ّا ان_ك_ار م_حدّث نوري مبتني است بررواي_ت_ي از ع_ط_ي_ة ب_ن س_ع_د ك_ه از راوي_ان ام_ام_ي_ّه و م_ورد اع_ت_م_اد اه_ل س_ن_ت اس_ت و اب_والق_اسم طبري در بشارة المصطفي / 74 آن ران_ق_ل ك_رده اس_ت. آن_چ_ه م_ه_م اس_ت ت_ف_اوت ن_ق_ل ه_ا از اي_ن رواي_ت اس_ت. آن_چ_ه م_ح_دث ن_وري از ك_ت_اب ط_ب_ري نقل كرده شامل جزئيات سفر عطيّه با جابر بن عبداللّه به كربلا وزيارت ايشان است؛ ولي در نقل او هيچ اشاره اي به برخورد جابر با كاروان اسيران و بر پاي داشتن عزاداري براي شهدا نشده است.وي ت_ص_ري_ح ك_رده كه اگر چنين اتّفاق مهمّي واقعاً رخ داده بود،س_زاوار ب_ود

ك_ه در رواي_ت م_ن_درج در ب_ش_ارة الم_ص_ط_ف_ي درج مي گرديد (لؤلؤ و مرجان / 171 به بعد). بعضي از محقّقان معاصرن_ي_ز آورده ان_د كه در هيچ يك از روايات مربوط به حضور جابر و ع_ط_ي_ّه در ك_رب_لا، اث_ري از م_لاق_ات اي_ن دو ب_ا ام_ام س_ج_ّاد(ع) واه_ل ب_ي_ت وج_ود ن_دارد و حتّي ((دو راهي عراق و حجاز)) نيز در منابع ج_غ_راف_يايي شناخته نشده است (آيتي، ص 150). امّا محسن امين نيز ه_مان روايت عطيّه را از كتاب ابوالقاسم طبري براي اثباتِ حضور اه_ل ب_ي_ت ام_ام ح_س_ي_ن (ع) در كربلا در اربعين ذكر كرده است؛ زيراآنچه او نقل كرده مشتمل بر تكمله و اضافه اي است حاكي از ملاقات ج_اب_ر ب_ن ع_ب_داللّه ب_ا ام_ام س_ج_ّاد(ع) واه_ل ب_ي_ت (لواع_ج الاش_ج_ان، 238 _ 237). ن_ك_ت_ه ق_اب_ل تأمّل، منبع واحد هر دو نقل است. البتّه بايد گفت نسخه اي از ((ب_ش_ارة الم_ص_ط_ف_ي)) كه مورد اعتماد محدّث نوري بوده، چاپ س_ال 1369 هجري قمري در مطبعه حيدري نجف است؛ امّا نسخه مورد اس_ت_ف_اده م_ح_س_ن ام_ي_ن ظاهراً نسخه كامل تري بوده است كه نسبت به نسخه چاپ نجف اضافاتي دارد.م_ن_اب_ع: م_ص_ب_اح الم_ت_ه_ج_ّد، ش_ي_خ ط_وسي / بيروت، 1411 ق؛آثار الباقيه، ابوريحان بيروني / طبع اروپا؛ ارشاد، شيخ مفيد /م_ؤس_س_ه اع_لم_ي، ب_ي_روت، س_وم، 1399 ق؛ اس_رار الش_هادة،فاضل دربندي / محمد جمعه بادي و عباس ملاعطيه، (تحقيق)، ج 3،شركة المصطفي، منامه، اول، 1415 ق؛ اعلام الفتوح، طبرسي /ع_لي اك_ب_ر غ_ف_اري (ت_صحيح)، دارالتعارف، بيروت، 1399 ق؛اعيان الشيعه، سيد محسن امين / حسن امين (تحقيق)، ج 4، دارالتعارف، ب_ي_روت، 1403 ق اق_ب_ال الاعمال، سيد بن طاووس / جواد قيّومي(ت_ح_ق_ي_ق)، م_ك_ت_ب الاع_لام الاس_لام_ي، ق_م،اوّل، 1416 ق؛ الف_ت_وح، اب_ن

اع_ث_م / ج 5، دارالن_دوة الج_ديدة،ب_ي_روت، 1392 ق؛ الك_ام_ل، اب_ن اث_ي_ر / دار ص_ادر، ب_ي_روت،1402 ق؛ الملهوف، سيد بن طاووس / فارس تبريزيان (تحقيق)،دارالت_ع_ارف ب_ي_روت، 1399 ق؛ ان_س_اب الاش_راف، ب_لاذري /م_ح_م_دب_اق_ر م_ح_م_ودي (ت_ح_ق_ي_ق)، دار الت_ع_ارف، ب_ي_روت،اول، 1397 ق؛ ب_ش_ارة المصطفي، طبري آملي / مطبعة الحيدريه،ن_جف، دوم، 1383 ق؛ تاريخ طبري، محمد بن جرير / گروهي از محققان (تصحيح)، ج 4، مؤسسه اعلمي، بيروت، چهارم، 1403 ق؛ ت_ح_ري_رالاح_ك_ام، ع_لام_ه ح_لّي / ت_ه_ران؛ ت_ح_ق_ي_ق درب_اره اوّل اربعين حضرت سيدالشهداء، سيد محمد علي قاضي / بنياد علمي و ف_ره_ن_گ_ي ش_ه_ي_د ق_اض_ي، س_وم، 1368 ش؛ ت_ن_ق_ي_ح الم_ق_ال، ش_ي_خ ع_ب_دالله م_امقاني / ج 3، نجف؛ تهذيب الاحكام، شيخ ط_وس_ي / س_ي_د ح_س_ن م_وس_وي (تحقيق)، ج 6، دار صعب، بيروت،1401 ق؛ ح_ب_ي_ب الس_ي_ر، خ_واندمير، غياث الدين / به كوشش محمد دب_ي_رس_ي_اق_ي، ت_ه_ران، 1362 ق؛ روض_ة الواع_ظ_ي_ن، اب_نف_ت_ّال / ح_س_ي_ن اع_لم_ي (ت_ص_ح_ي_ح)، م_ؤس_س_ه اع_لم_ي، ب_ي_روت،اول، 1406 ق؛ م_ث_ي_ر الاح_زان، اب_ن نما / چاپ سنگي؛ زاد المعاد،ع_لام_ه م_ج_لس_ي؛ ع_ج_اي_ب الم_خ_لوق_ات، زك_ريا قزويني / قاهره؛ك_ام_ل الزي_ارات، ج_ع_ف_ر ب_ن قولويه / عبدالحسين اميني (تصحيح)مطبعه مرتضويه، نجف، 1356 ق؛ لواعج الاشجان، سيد محسن امين/ ص_ي_دا، س_وّم، 1353 ق؛ لؤلؤ و م_رج_ان، م_ي_رزا ح_سين نوري /ان_ت_ش_ارات ط_ب_اطبايي، قم، سوم، 1371 ق؛ مجموعه سخنرانيها،م_ح_م_د اب_راه_ي_م آيتي؛ مستدرك الوسائل، محدّث نوري / ج 2، مكتبةالاسلاميه، تهران، 1383 ق؛ معالي السبطين، محمدمهدي حائري /ان_ت_ش_ارات ش_ري_ف رض_ي، ق_م، اوّل 1376 ش؛مقتل الحسين (ع)، خوارزمي / محمد سماوي (تحقيق)، انوارالهدي، قم، اوّل، 1418 ق؛ م_ن_ت_خ_ب الت_واري_خ، م_ح_م_د ه_اش_م خ_راس_اني /ان_ت_ش_ارات ع_لم_ي_ه اس_لام_ي_ه، ت_ه_ران؛ م_ن_ت_ه_ي الامال، شيخ عباس قمي / كتابفروشي اسلاميه، تهران، 1379 ق؛ م_ي_ث_م ت_م_ّار، م_ظ_ف_ّر / ن_ج_ف؛ وق_ايع الشهور والايام،

محمد باقر بيرجندي / تهران، 1352 ش.منابع ديگر: زاد المسافر، علاّمه مجلسي / تهران، 1281 ق؛ اخبارالدول، اح_م_د ب_ن يوسف قرماني / عالم الكتب، بيروت؛ الوافي،م_لا م_ح_سن فيض كاشاني؛ توضيح المقاصد، شيخ بهايي / مصر؛ري_ح_ان_ة الرس_ول س_ي_دن_ا الحسين، احمد فهمي حمد / مصر؛ سرّالاس_رار، ع_ب_دالرح_ي_م ك_رم_انشاهي / ايران، 1360 ق؛ مرآة الجنان،يافعي / حيدرآباد؛ منتخب طريحي، فخرالدين طريحي / 1085 ق؛وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملي / عبدالرحيم رباني شيرازي (تحقيق)، مكتبة الاسلاميه، تهران، ششم، 1403 ق./ سيّد صادق سّجادي

نمونه مقاله گروه جغرافيا

ثعلبيه: از منازل حركت امام حسين

ث_ع_لب_ي_ه ش_ه_ر و ناحيه اي است واقع در حدود مرزي بين عربستان س_ع_ودي و ع_راق، و ي_ك_ي از م_ن_زل گ_اه هاي حجّاج عراق، در مسيركوفه و مكّه، در طول شرقيْ38 وَ30 و عرض شماليْ28 وَ30 و درفاصله 292 ميليِ كوفه و 367 ميليِ مدينه و 494 ميليِ مكّه (معجم مااس_ت_ع_ج_م، 1/341؛ الاعلاق النّفيسة / 204، 207؛ نزهة القلوب /166 _ 168).م_وق_ع_ي_ّت ج_غ_راف_ي_ايي: جغرافي دانان و مورّخاني چون همداني وي_ع_ق_وبي در تشريح اقاليم هفتگانه، در بيان حدود اربعه اقليم چ_ه_ارم (ب_اب_ل و ع_راق) ن_وش_ت_ه ان_د ك_ه ح_دّاوّل اي_ن اق_لي_م، از جانب حجاز، ثعلبيّه است (صفة جزيرة العرب /45؛ تاريخ يعقوبي، 1/85) و يعقوبي آن را شهري آباد و داراي باره دانسته است (البلدان / 75).ش_ري_ف ادريسي، ثعلبيّه را از اقليم سوم به شمار آورده و گفته است كه از شهرهاي باديه است و گروهي از اعراب در آن جا سكونت دارند و بازاري آباد دارد (نزهة المشتاق، 1/379 _ 381).ثعلبيّه از ديرباز، منزلي بوده براي حجّاجي كه از عراق (بغداد و ك_وفه) به مكّه مي رفته و از طريق كوفه به مكه مي پيوسته اند. اين منزل

پس از شقوق و در 58 ميلي آن، و پيش از خزيميه و در33 م_ي_لي آن ق_رار گ_رف_ته است. پايين تر از آن، آبخيزي قراردارد ك_ه آن را ((ض_وي_ج_ع_ه)) مي نامند و در يك ميلي ثعلبيّه واقع ش_ده و م_ش_رف ب_ر آن اس_ت و از آن ج_ا آب س_رازي_ر م_ي ش_ود و درب_رك_ه ه_اي_ي در ث_ع_لب_ي_ّه م_ي ري_زد ك_ه ب_ه ن_ام ((ب_رك ح_م_دالس_ب_ي_ل)) خ_وانده مي شوند و اكنون به نام ((بركة حمد)) معروف اس_ت. ب_ق_ي_ّه آب ه_ا در ش_ن_زاري م_تّصل به خزيميه، فرو مي رود.ف_اص_له ث_ع_لب_ي_ه ت_ا ق_ب_ر ع_ب_ادي 29 و ت_اب_ط_ال ك_ه حد فاصل بين شقوق و ثعلبيه است 29 و تا منزلگاه ف_َي_ْد 92 و ت_ا ق_ادس_ي_ه در ع_راق 219 م_ي_ل اس_ت. ب_ه گ_ف_ت_ه ب_رخي، ثعلبيه، يك سوم راه حاجيان بين ك_وف_ه و م_ك_ّه م_ي ب_اش_د (اح_س_ن الت_ق_اسيم / 205، 207؛ تقويم البلدان / 97، 101؛ كتاب المناسك / 295).س_اب_ق_ه ت_اري_خ_ي و ن_ام_گ_ذاري: اق_وال گ_ون_اگ_ون_ي در موردنامگذاري و سابقه ثعلبيه وجود دارد:1. برخي نوشته اند كه در هنگام تفرّق و مهاجرت قوم ازد از مآرب، ش_خ_صي از اين قوم به نام ثعلبة بن عمرو بن مُزَيقياء بن عامرماء السماء به اين موضع آمد و در آن جا سكونت نمود و به حفر چاه و آب_ادان_ي اي_ن ناحيه همّت گماشت. از آن پس، اين موضع به وي م_ن_سوب و ((ثعلبيّه)) ناميده شد و چون فرزندان وي زياد شدند و ق_وّت و ش_وك_ت_ي ب_ه دست آورد، رو به سوي نواحي يثرب نهاد وي_ه_ودي_ان را از آن ن_واح_ي ب_يرون كرد و در آن جا سكونت نمود كه ان_ص_ار از ن_وادگان و بازماندگان وي بودند (معجم البلدان،

1 /925 _ 926).2. زج_اج_ي گ_فته است كه اين موضع از آن جهت ((ثعلبيّه)) خوانده ش_ده ك_ه ش_خ_ص_ي به نام ثعلبة بن دودان بن اسد بن خزيمة بن مدركة بن الياس بن مُضَر، نخستين كسي است كه به اين موضع آمده و در آن جا به حفر چاه و استخراج آب و آبادسازي اقدام كرده است.ابن كلبي گويد: ((ثعلبيّه منسوب به نام مردي از بني دُودان بناس_د اس_ت ك_ه ثعلبه نام داشت و او وقتي به اين ناحيه آمد، وي راخواب در ربود و در آن حال صداي زمزمه و ريزش آب شنيد. پس ازب_ي_داري گ_ف_ت: "به خدا سوگند، در اين مكان آب وجود دارد" و به ح_ف_ر چ_اه و اس_تخراج آب و آباداني آن اقدام نمود. و از آن پس، اين مكان قريه و منزلي گرديد و به نام ثعلبيّه شهرت يافت و آن از اَع_م_ال م_دي_ن_ه اس_ت)) (م_ع_ج_م م_ا استعجم، 1/341؛ معجم البلدان،همانجا).3. ط_ب_ري ب_ه استناد روايتي، ثعلبيّه را منسوب به ثعلبه يكي از اجداد معد بن عدنان دانسته است (تاريخ، 2 / 274).ح_وادث ت_اريخي: ثعلبيّه در طول تاريخ و پيش از ورود امام حسين(ع) و پ_س از آن، ش_اه_د چند حادثه تاريخي بوده كه به اختصاراز آنها ياد مي كنيم:ي_ك. پ_ي_ش از واق_عه قادسيّه در 15 قمري / 636 ميلادي، سعيد بن زيد بن عمر، يكي از فرماندهان سپاه خليفه دوم، به ثعلبيّه رفت و در آن ج_ا م_دّت س_ه م_اه اردو زد. در اي_ن فاصله، مردم به وي ملحق ش_دن_د و پ_س از آن ب_ه س_وي قادسيه رهسپار شدند و قادسيّه به دست مسلمانان فتح گرديد (فتوح البلدان / 255).دو. به

گفته مورّخان، ثعلبيّه، اردوگاه يا پادگان سپاهيان علي(ع) بوده و در جريان جنگ جمل، هنگامي كه ويب_ه س_وي بصره حركت كرد، گويا در ثعلبيّه نيز فرود آمد و دره_م_ان جا بود كه خبر رفتار زشت و ناپسند طلحه و زبير با عثمانب_ن ح_ن_ي_ف، ف_رم_ان_دار خويش، را شنيد (تاريخ طبري، 4 / 481؛الكامل، 3 / 225).س_ه. ض_ح_اك ب_ن ق_ي_س، ي_كي از فرماندهان سپاه معاوية بن ابي سفيان، هنگامي كه از جانب وي مأموريت يافت تا به عراق حمله كند و ه_م_ه ي_اران ع_لي (ع) راب_ك_ش_د، ب_ه ث_ع_لب_ي_ّه حمله كرد و گروه ب_س_ي_اري از س_پاهيان علي (ع) در آن پادگان و حجّاجي را كه در آنج_ا ب_ودن_د غ_ارت ن_م_ود و ب_س_ي_اري از آن_ان را از دم ت_يغ گذراند(الغارات، ص 292؛ تاريخ طبري، 5/135 و 6/78).ث_ع_لب_ي_ّه، منزل امام حسين (ع): امام حسين (ع) و همراهان آن حضرت،پ_س از ت_رك م_ن_زل زرود، در ظ_ه_ر س_ه ش_ن_ب_ه 22 ذي_ح_ج_ّه سال 60 به منزل ثعلبيّه واردشدند (الامام الحسين و اصحابه، 1 /166). در آن زم_ان، چ_ن_ان ك_ه از ب_رخ_ي رواي_ات ب_رم_ي آيد، اين م_ن_زل آب_اد ب_وده و ع_دّه اي در آن س_ك_ونت داشته اند. از ابن عُيَينه نقل شده كه از بجير بن شداد اسدي، از اهالي ثعلبيّه كه بيش از116 سال از عمر وي مي گذشته، راجع به ورود حسين بن علي (ع) ب_ه ث_ع_لب_يّه پرسيده و بجير گفته است: ((در آن زمان كه حسين ب_ن ع_لي (ع) ب_ه ق_ص_د رف_ت_ن ب_ه ك_وفه، وارد ثعلبيّه شد، من خ_ردس_ال ب_ودم. ب_رادرم ب_ه وي گ_ف_ت: ((اي ف_رزن_د رس_ول خ_دا! در ك_ن_ار ش_م_ا م_ردان ان_دك_ي م_ي بينم و بر جان شما ب_ي_مناك هستم.))

آن حضرت با اشاره به خورجيني كه نزد يكي از ي_اران وي ب_ود، ف_رمود: ((اين خورجين پر از نامه هاي بزرگان و م_ردم ك_وف_ه اس_ت ك_ه م_را دع_وت ك_رده ان_د)) (الط_ب_ق_ات الكبري،((الط_ب_ق_ة الخ_ام_س_ة م_ن الص_ح_اب_ه)) 1 / 457؛ ت_اري_خ الاسلام،((حوادث و وفيات 61 _ 80 قا)) / 10 _ 11؛ سير اعلام النبلاء، 3 /305).ه_م_چ_ن_ي_ن ن_وشته اند كه وقتي امام (ع) وارد ثعلبيّه شد، بشر بن غ_الب گ_وي_ا از اه_الي ث_ع_لب_ي_ّه ب_وده، ن_زد ام_ام (ع) آمد و از آن ح_ض_رت راج_ع به آيه: ((يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُن اسٍ بِام امِهِمْ)) (اسراء،17) پ_رس_يد. امام فرمود: ((منظور، پيشوا و رهبري است كه مردم راب_ه راه راس_ت و رشد فرا خواند و مردم دعوت وي را اجابت كنند؛ يا پ_ي_شوايي كه آنان را به سوي گمراهي دعوت كند و از او پيروي ن_م_اي_ند. گروه اوّل در بهشت و گروه دوم در آتش خواهند بود؛ چنانكه خداوند مي فرمايد: ((فَري قٌ فِي الجَنَّةِ وَ فَريقٌ فِي السَّعيرِ)) (ش_وري / 7).)) (الام_الي الص_دوق / 135 _ 136). از اي_ن دو رواي_ت ب_رم_ي آي_د ك_ه در آن روزگ_ار، ثعلبيّه آباد و داراي سكنه بوده و گويا بني اسد در آن جا مي زيسته اند.ب_ه ن_وش_ت_ه م_ورّخان: امام حسين (ع) هنگام ظهر وارد ثعلبيّه شد و ان_دك_ي خوابيد. سپس بيدار شد، در حالي كه گريه مي كرد. علي اك_بر پرسيد: ((اي پدر! چرا گرياني؟ خداوند هرگز چشم تو را نگرياند!)) امام (ع) فرمود: ((اي فرزندم! اين ساعتي است كه رؤي_ا در آن دروغ ن_ي_س_ت. پس تو را آگاه مي سازم كه در عالم رؤيا سواري را ديدم كه نزد من آمد (و

به قولي: هاتفي ندا داد) و گفت:"اي ح_س_ي_ن! شما به شتاب راه مي سپريد و مرگ شما را به سوي ب_ه_ش_ت فرا مي خواند!" پس دانستم كه به سوي مرگ مي رويم.))علي اكبر گفت: ((اي پدر! آيا ما بر حق نيستيم؟)) امام فرمود: ((چرااي ف_رزن_دم! به خدايي كه بازگشت همه به سوي اوست، ما برح_ق_ّي_م. ع_لي اك_ب_ر گفت: ((پس باكي از مرگ نيست.)) امام فرمود:((خ_داون_د ت_و را ج_زاي خ_ي_ر ده_د از م_ن اي فرزندم؛ بهترين جزا وپاداشي كه از پدري به فرزندش مي رسد)) (الفتوح، 5/123؛اللهوف / 30).در ه_م_ي_ن م_ن_زل ب_ود ك_ه م_ردي از اهل كوفه حضور امام (ع) رسيد وگ_وي_ا م_ط_الب_ي گ_ف_ت ك_ه امام (ع) در پاسخ به او چنين فرمود:((ب_ه خ_دا س_وگ_ند! اگر تو را در مدينه ديده بودم، آثار حضورجبرئيل را كه براي رساندن پيام خداوند به جدّم در خانه ما رفت وآم_د داش_ت، ب_ه تو نشان مي دادم. اي برادر كوفي! تمامي مردم،دان_ش خ_وي_ش را از م_ا ف_راگ_رفته اند و از سرچشمه علم خاندان ما س_ي_راب ش_ده ان_د. آي_ا م_ي ت_وان ب_اور ك_رد ك_ه آنان مطالبي راب_دان_ن_د ك_ه م_ا ن_دان_ي_م؟ اي_ن غ_ي_ر م_م_ك_ن اس_ت))(اصول الكافي، 1/398 _ 399).در ك_ت_اب الح_س_ي_ن ف_ي ط_ري_ق_ه الي الش_ّه_ادة (ه_م_ان / 78) ب_ه ن_ق_ل از ام_الي ص_دوق، از اب_ي م_خ_ن_ف ن_ق_ل ش_ده ك_ه در ثعلبيّه، مردي نصراني همراه با مادرش به نزد ام_ام (ع) آم_د و م_س_لم_ان ش_د و ب_ه ك_اروان آن ح_ض_رت پيوست و دركربلا شهيد شد. امّا در امالي صدوق چنين مطلبي وجود ندارد و حتّي در ت_اري_خ ط_ب_ري و س_اي_ر م_ن_اب_ع ك_هن و همچنين در بحارالانوار،مطلبي به اين كيفيّت يافت نشد. تنها اشاره

اي كه در بحارالانوارآم_ده، اي_ن است كه مردي نصراني، همراه با مادرش به امام پيوست ك_ه ن_ام وي وه_ب بود و در كربلا شهيد شد؛ امّا ننوشته است كه دركجا و چه منزلي، به امام پيوست (44/320).در ه_م_ي_ن م_ن_زل، ام_ام خ_ب_ر ش_ه_ادت م_س_لم ب_ن ع_ق_ي_ل و ه_ان_ي ب_ن ع_روه را ش_ن_ي_د. ع_ب_داللّه ب_ن سليمان و منذر بن م_ش_م_ع_ل و ب_ه ت_ع_ب_ي_ر ط_ب_ري، ع_ب_دالله ب_ن س_لي_م و م_ذري ب_ن م_ش_م_ع_ل ك_ه از بني اسد بودند، روايت كرده اند: ((وقتي از مكّه به سوي كوفه باز مي گشتيم، كوشيديم كه زودتر به كاروان حسين(ع) ب_رس_ي_م ت_ا ب_ب_ي_ن_ي_م چ_ه م_ي ك_ن_د. در م_ن_زل زرود ب_ه ك_اروان آن ح_ض_رت رس_ي_دي_م. ن_اگ_اه م_ردي ازاه_ل ك_وف_ه را دي_دي_م ك_ه در گرد و غبار راه پيدا شد و هنگامي كه ح_س_ي_ن و ك_اروان وي را دي_د، از راه اصلي كناره گرفت تا با حسين م_لاق_ات ن_كند. امام (ع) لحظه اي درنگ كرد، گويا قصد داشت از او درب_اره وض_ع ك_وف_ه بپرسد. امّا پس از اندكي، به راهش ادامه داد. م_ا ب_ه ن_زد آن مرد كوفي رفتيم و به او سلام كرديم و از وي پ_رس_ي_دي_م ك_ه از كدام قبيله است. گفت: ((از بني اسد.)) گفتيم:((ما نيز از بني اسديم. نام تو چيست؟)) گفت: ((بكر بن فلان (وبه قولي:) بكر بن مَسْعبه.)) ما نيز نام و نسب خويش را گفتيم و از او در ب_اره وض_ع ك_وف_ه پ_رس_ي_دي_م. گ_فت: ((من در حالي ازكوفه بيرون آمدم كه مسلم بن عقيل و هاني بن عروه را كشته بودند.م_ن دي_دم ك_ه اج_س_اد آن دو را در ب_ازار ك_وف_ه ب_ه روي زم_ي_ن م_ي كشيدند.)) ما به اتّفاق

او رو به سوي كاروان حسين آورديم و همراه آن ح_ض_رت م_ي رف_ت_ي_م ت_ا در ث_ع_لب_ي_ّه ف_رود آم_د و به خدمت وي رس_ي_ديم و بر او سلام كرديم. آن حضرت جواب داد. سپس گفتيم:((م_ا خ_بري داريم كه اگر خواهي آشكارا و گرنه پنهان به عرض برسانيم!)) امام نظري به جانب ما و اصحاب خويش كرد و فرمود:((م_ن از ياران خود چيزي را پنهان نمي كنم.)) گفتيم: ((اي فرزند رس_ول خ_دا، آي_ا آن س_وار را ك_ه ش_ام_گ_اه ديروز از كوفه مي آمد،دي_دي_د؟)) ف_رم_ود: ((آري؛ و م_ي خ_واستم از او مسائلي بپرسم.))گ_ف_ت_ي_م: ((م_ا از او پرسيديم. او مردي از قبيله ما و صاحب رأي و راس_ت_گ_و و خ_ردمند است. او گفت كه از كوفه خارج نشده، مگر اينك_ه دي_ده اس_ت مسلم بن عقيل و هاني بن عروه را كشته اند و در بازارك_وفه به روي زمين كشيده اند!)) حضرت فرمود: ((اِنّ الِلّهِ وَ اِنّااِلَي_ْهِ راج_ِع_ُونَ. خ_داوند آنان را رحمت كند.)) و چند بار اين كلمات را ت_ك_رار ك_رد. س_پ_س م_ا آن ح_ضرت را سوگند داديم كه از همين مكان ب_ازگ_ردد، زي_را در ك_وف_ه ي_ار و ياوري ندارد و مي ترسيم كه ك_وف_ي_ان ض_دّ او ب_رخ_ي_زن_د. آن ح_ض_رت ب_ه ف_رزن_دان ع_ق_ي_ل ن_گ_اه ك_رد و پ_رسيد: ((اكنون كه مسلم كشته شده، نظر شما چيست؟)) گفتند: ((به خدا سوگند كه ما باز نمي گرديم، مگر اينك_ه ان_ت_ق_ام او را ب_گ_ي_ري_م ي_ا م_ا ن_ي_ز چ_ون او ب_ه ف_يض شهادت ن_ائل ش_وي_م. ((امام روي به جانب ما كرد و فرمود: ((بعد از اين ها خيري در زندگاني دنيا نيست!)) و ما چون دانستيم كه وي عزم رفتن دارد، گفتيم: ((از خداوند براي

تو طلب خير مي كنيم.)) آن حضرت فرمود: ((خداوند شما را رحمت كند.))س_پ_س ي_اران ام_ام عرض كردند: ((به خدا سوگند، موقعيّت شما درك_وف_ه، ب_ا م_س_لم ب_ن عقيل تفاوت دارد و اگر به كوفه برويد،م_ردم ب_ه سوي شما خواهند گرويد. امام سكوت كرد و سخن نگفت))(الارش_اد، 2 / 73 _ 75؛ ت_اري_خ ط_ب_ري، 5 / 397 _ 398؛الكامل، 4 / 42).الب_ت_ّه س_ي_د ب_ن ط_اووس ن_وش_ت_ه اس_ت ك_ه خ_ب_ر ش_ه_ادت مسلم بن عقيل و هاني، در منزل زباله به امام (ع) رسيد. (اللهوف / 32).در همين منزل بود كه ابوهره ازدي، يكي از اهالي كوفه، به هنگام ص_ب_ح، به حضور امام رسيد و از آن حضرت پرسيد: ((چرا از حرم امن خدا بيرون آمدي؟)) امام پاسخ داد: ((اي ابوهره! بني اميّه اموال مرا مصادره كردند، صبر كردم؛ به من ناسزا گفتند، شكيبايي نمودم؛ اك_ن_ون قصد جانم نموده اند، بنابراين فرار كرده ام. امّا به خدا س_وگ_ن_د، اي_ن گروه ستمكار مرا خواهند كشت و خداوند لباس مذلّت ب_ر آن_ان خ_واه_د پ_وش_اند و شمشير براني بر ايشان مسلّط خواهدك_رد ك_ه آن_ان را خ_وار س_ازد، ت_ا آن ج_ا ك_ه از اس_ي_ران ن_ي_ز ذلي_ل ت_ر ش_ون_د، آن گ_اه ك_ه زن_ي از آن ه_ا حكومتشان را به دستگ_ي_رد و خ_ون و م_الش_ان را پ_اي_م_ال نمايد)) (الفتوح 1 / 123 _124؛ اللهوف، ص 30 _ 31؛ مقتل الحسين، 1 / 226).امام حسين (ع) در سحرگاه روز بعد، به ياران و جوانان دستور دادك_ه آب ف_راوان_ي ب_رگ_ي_رن_د و س_پ_س از ث_ع_لب_ي_ّه ب_ه س_وي منزل زُباله حركت كرد (الارشاد، 2 / 75).ث_ع_لب_ي_ّه پس از حماسه عاشورا نيز از رونق و آباداني برخوردار بوده و حوادثي

نيز در آن اتّفاق افتاده است. زيد بن علي بن حسين(ع) پيش از قيام و ورود به كوفه، مدتي در ثعلبيّه بود و جمعي از بزرگان كوفه در همان جا نزد وي رسيدند و اظهار داشتند: ((ما چ_ه_ل ه_زار ن_ف_ر ه_س_ت_ي_م و ب_ا تو بيعت كرده ايم و اگر به كوفه بيايي تو را ياري خواهيم كرد)) (تاريخ طبري، 7/167 _ 168).مقدّسي كه چند قرن بعد، ثعلبيّه را ديده، نوشته است: ((ثعلبيه ثلث راه بين كوفه و مكّه است و منزلي آباد و داراي بركه هاي زياد و دژه_اي_ي پ_ر از س_ك_ن_ه اس_ت و آب چاه هاي آن گوارا است)) (احسن الت_ق_اس_ي_م / 207). اب_ن ج_ب_ي_ر، از ج_ه_ان_گردان مسلمان، درباره ث_ع_لب_ي_ّه ن_وش_ته است: ((در ثعلبيّه بنايي شبيه دژ به چشم مي خ_ورد ك_ه اك_ن_ون وي_ران_ه ه_اي آن م_وجود است. گروه فراواني ازاعراب، از زن و مرد، به اين منزل آمده اند و بازاري بزرگ بر پاداش_ته اند و آن روز را ((يوم سوق نافقه)) ناميده اند.)) (رحلة ابنجبير / 184).ابن بليهد، از مورّخان معاصر عربستان سعودي، در باره ثعلبيه چ_ن_ين نوشته است: ((نام ثعلبيّه تا هم اكنون بر اين ناحيه باقي اس_ت. اي_ن ناحيه در جاهليّت و نيز در دوره اسلامي، از آنِ بني اسد ب_وده اس_ت. ام_ّا اك_ن_ون ب_ا ان_دك_ي ت_غ_ي_ي_ر اي_ن منزل و قريه به ((ثعيلبي)) مشهور است و قبيله شُمَّر در آن سكونت دارن_د و در آن م_نزل ها و قصرهايي بنا كرده اند و چاه هاي آب در آن ح_ف_ر ن_م_وده و ن_خ_لس_ت_ان ه_اي ف_راوان پ_ديد آورده اند.)) (صحيحالاخبار، 3 / 182).از عالمان منسوب به ثعلبيّه، مي توان عبدالاعلي بن عامر

ثعلبيرا نام برد كه از سعيد بن جبير و ابوعبدالرحمن سلمي روايت كرده وت_ذك_ره ن_وي_س_ان، وي را در ش_م_ار ع_الم_ان كوفه، نام برده اند (الانساب، 1 / 505 _ 506؛ كتاب الضعفاء والمتروكين، 2 / 81).منابع: احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم، محمد بن احمد بشاري مقدسي / محمد مخزوم (تحقيق)، دار احياء التراث العربي، بيروت، 1408 ق / 1987 م؛ الارش_اد، م_ح_م_د ب_ن م_ح_م_د ب_ن ن_عمان مفيد /م_وس_س_ة آل الب_ي_ت لاح_ي_اء الت_راث (ت_ح_ق_ي_ق)، ق_م، 1413 ق؛اص_ول الك_افي، محمد بن يعقوب كليني / علي اكبر غفاري (تحقيق)، ج 1، دارالاض_واء، ب_ي_روت، 1405 ق / 1985 م؛ الاع_لاق الن_ف_ي_س_ه، اح_م_د بن عمر بن رسته، دار احياء التراث العربي،ب_ي_روت، 1408 ق / 1988 م؛ ام_الي الصدوق، محمد بن علي بن ب_ابويه صدوق / محمد مهدي خرسان (تحقيق)، المطبعة الحيدرية،ن_ج_ف، 1389 ق / 1970 م؛ الام_ام الح_س_ي_ن و اص_ح_اب_ه،ف_ض_ل علي قزويني / احمد الحسيني، (تحقيق)، ج 1، محمود شريعت الم_ه_دوي، ب_ي_روت، 1415 ق؛ الان_س_اب، ع_ب_دالك_ري_م بن محمدس_م_ع_ان_ي / ع_ب_دالله ع_م_ر الب_ارودي (ت_ح_قيق)، ج 1، دارالجنان،بيروت، 1408 ق / 1988 م؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسي، ج44، مؤسسة الوِفاء، بيروت، 1403 ق / 1983 م؛ البلدان، احمدب_ن اب_ي ي_عقوب يعقوبي، دار احياء التراث العربي، بيروت،1408 ق / 1988 م؛ ت_اري_خ الاسلام (حوادث و وفيات 61 _ 80 ق)، شمس الدين محمد بن احمد ذهبي / عمر عبدالسلام تدمري (تحقيق)،دارالك_ت_اب الع_رب_ي، ب_ي_روت، 1410 ق / 1990 م؛ ت_اري_خ الط_ب_ري، م_ح_م_د ب_ن ج_ري_ر ط_ب_ري / م_ح_م_دابوالفضل ابراهيم (تحقيق)، ج 2 و 4 و 5، دار سويدان، بيروت،1387 ق / 1967 م؛ ت_اري_خ ي_ع_ق_وب_ي، اح_م_د ب_ن اب_ي يعقوب ي_ع_ق_وب_ي، ج 2، الش_ريف الرضي، قم، 1373

ش / 1414 ق؛ت_قويم البلدان، ابوالفدا اسماعيل بن علي / رفوو دسلان (تحقيق)، پ_اري_س، 1840 م؛ الح_س_ي_ن ف_ي ط_ري_ق_ه الي الش_هادة، علي ه_اش_مي، الشريف الرضي، قم، 1371 ش / 1413 ق؛ رحلة ابن ج_ب_ي_ر؛ م_ح_م_د ب_ن اح_مد بن جبير، دار صادر و دار بيروت، بيروت1384 ق / 1964 م؛ س_ي_ر اعلام النبلاء، شمس الدين محمد بن احمد ذه_ب_ي / م_حمد نعيم العرقسوسي و مامون صاغرجي (تحقيق)، ج 3،م_ؤس_س_ة الرس_الة، بيروت، 1410 ق / 1990 م؛ صحيح الاخبارعما في بلاد العرب من الاثار، محمد بن عبداللّه بن بليهد نجدي /عبدالله بن محمد بن بليهد و محمد محي الدين عبدالحميد (تحقيق)، ج3، ب_ي_روت، 1392 ق / 1972 م؛ ص_ف_ة ج_زيرة العرب، حسن بن اح_م_د ه_م_دان_ي / محمد علي الاكوع (تحقيق، دارالشؤون الثقافيه،ب_غ_داد 1410 ق / 1989 م؛ الط_ب_ق_ات الكبري (سلسلة الناقص منط_ب_ق_ات، الط_ب_ق_ة الخ_ام_س_ة م_ن الاص_حاب) محمد بن سعد / محمد بن ص_ام_ل الس_لم_ي (ت_ح_قيق)، ج 1، مكتبة الصديق، طائف، 1414 ق /1993 م؛ الغ_ارات، اب_راه_يم بن محمد ثقفي / عبدالزهراء الحسيني الخطيب (تحقيق)، دارالاضواء، بيروت، 1417 ق / 1987؛ الفتوح، اح_م_د ب_ن ع_لي ب_ن اع_ثم كوفي / محمد عظيم الدين (تحقيق)، ج 5،حيدرآباد دكن، 1395 ق / 1975 م؛ فتوح البلدان، احمد بن يحيي/ رضوان محمد رضوان (تحقيق)، دارالكتب العلميه، بيروت 1398ق / 1977 م؛ الكامل في التاريخ، علي بن ابي الكرم ابن اثير،ج 3 و 4، دار صادر، بيروت، 1402 ق / 1982 م؛ كتاب الضعفاء والم_ت_روكين، عبدالرحمن بن جوزي، ج 2، عبدالله القاضي (تحقيق)، دارالك_تب العلميه، بيروت، 1406 ق / 1986 م؛ كتاب المناسك و ام_اك_ن ط_رق الح_ج و م_ع_الم الج_زي_ره، ح_مد الجاسر، وزارة

الحج والاوقاف، الرياض، 1410 ق / 1981 م؛ معجم البلدان، ياقوت ح_م_وي / ووس_ت_ن_ف_لد (ت_ح_ق_ي_ق)، ج 1، لاي_پزيك، 1866 م؛ معجم مااس_ت_ع_ج_م، ع_ب_داللّه بكري اندلسي / مصطفي سقّا (تحقيق)، ج 1،بيروت، 1043 ق / 1983 م؛ مقتل الحسين (ع)، موفق بن احمد خطيب خوارزمي / محمد سماوي (تحقيق)، ج 1، نجف، 1367 ق / 1948 م؛ن_زهة القلوب، حمداللّه مستوفي قزويني / گاي ليبترانج (تحقيق)، بريل، ليدن، 1331 ق / 1913 م؛ نزهة المشتاق، محمد شريف ادريسي، عالم الكتب، بيروت، 1409 ق / 1989 م.م_ن_اب_ع دي_گ_ر: بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفّار قمي / محسن ك_وچ_ه ب_اغ_ي تبريزي (تحقيق)، ص 12، مكتبة آية اللّه المرعشي النجفي، قم، 1404 ق؛ ترجمة الامام الحسين (ع) و مقتله، ابن سعد/ ع_ب_دالع_زي_ز ط_ب_اط_ب_اي_ي (ت_ح_ق_ي_ق)، ص 64، م_ؤس_س_ه آل الب_يت لاحياء التراث، قم، 1415 ق؛ لسان العرب، محمد بن م_ك_رّم ب_ن م_ن_ظ_ور، ج 1/238، ن_ش_ر ادب الح_وزه، قم، 1405 ق /1363 ش؛ م_راص_د الاط_لاع، صفي الدين عبدالمؤمن بغدادي / علي محمد بجاوي (تحقيق)، ج 1 / 296، بيروت، 1373 ق / 1954 م؛الم_س_الك والممالك، عبيداللّه بن عبداللّه بن خرداديه / محمد مخزوم(ت_ح_قيق)، ص 111، دار احياء التراث العربي، بيروت، 1408ق / 1988 م؛ مقتل الحسين، لوط بن يحيي ابي مخنف، ص 67 _ 69،الش_ري_ف الرّض_ي، ق_م، 1362 ش؛مقتل الحسين او حديث كربلا، عبدالرزاق الموسوي المقرّم، ص 179،الش_ري_ف الرض_ي، ق_م؛ م_ن_اقب آل ابي طالب، محمد بن علي ابن ش_ه_ر آش_وب / يوسف البقاعي (تحقيق)، ج 4 / 103، دارالاضواء، ب_ي_روت، 1412 ق؛ ن_ب_ذ م_ن ك_ت_اب الخ_راج و ص_ن_ع_ة الك_تابه،ابوالفرج ابن قدامة البغدادي / دخويه (تحقيق)، ص 185 _ 187،لندن، 1889 م./ علي

رفيعي علامر و دشتي.

نمونه مقاله گروه كتابشناسي

مقتل الحسين

مقتل الحسين (ع): كتابي تاريخي _ روائي درباره امام حسين (ع)،از خوارزمي.ن_وي_سنده كتاب، ابو المؤيّد موفّق بن احمد مكّي (ح 484 _ 568)،معروف به خطيب خوارزم و اخطب خوارزم و خوارزمي؛ فقيه، محدّث،ادي_ب، و خ_ط_ي_ب پر آوازه عصر خود و از شاگردان جاراللّه زمخشري ب_وده اس_ت. خ_وارزم_ي در ف_روع، ح_ن_ف_ي و دراص_ول، اش_ع_ري، ام_ّا م_ت_م_اي_ل ب_ه ش_ي_ع_ه و ع_لاق_ه م_ن_د ب_ه اه_ل ب_ي_ت ب_ود. م_ه_م_ترين كتاب او در نزد شيعه المناقب و الاربعين و مقتل ياد شده است.م_ق_ت_ل الح_س_ي_ن (ع) ب_ه ع_رب_ي و ش_ام_ل س_رآغ_از و پ_ان_زده فصل، در دو بخش، است. در فصل اوّل ت_ا پ_ن_ج_م، ب_ه ت_رت_ي_ب، ب_ه ب_ي_ان پ_اره اي ازف_ض_اي_ل رس_ول خ_دا، ح_ض_رت خ_ديجه، حضرت فاطمه بنت اسد،ام_ي_رالم_ؤم_ن_ي_ن و ح_ض_رت ف_اط_م_ه (ع) پ_رداخ_ت_ه ش_ده اس_ت.ف_ص_ل ش_ش_م در ف_ض_اي_ل ام_ام ح_س_ن و ام_ام ح_س_ي_ن (ع) وفصل هفتم تا چهاردهم ويژه امام حسين است و در آن ها، به ترتيب، ازاين مسائل سخن رفته است: فضايل ويژه امام حسين (ع)، پيشگويي ه_اي رس_ول خ_دا(ص) درباره امام حسين (ع) و شهادت او، رويدادهاي م_ي_ان آن ح_ضرت و وليد بن عتبه و مروان بن حكم، ورود آن حضرت ب_ه م_ك_ّه و ن_ام_ه ه_اي م_ردم ك_وف_ه ب_ه او و رف_ت_ن م_س_لم ب_ن ع_ق_ي_ل ب_ه آن ج_ا و ش_هادت وي، خروج آن حضرت از مكّه به عراق ورخ_داده_اي در آن مسير و ورود به كربلا و شهادت در آن جا، مجازات ق_ات_لان آن ح_ض_رت، م_صيبت هاي وارد شده به آن حضرت و مرثيه ه_اي س_روده ش_ده در س_وگ او، زي_ارت ت_رب_ت آن حضرت. پايان بخش كتاب (فصل پانزدهم) درباره قيام مختار است.هر چند

كتاب حاضر يكسره درباره امام حسين (ع) نيست، از آن جا كه ن_وي_س_ن_ده ان_گ_ي_زه خ_ود را از ن_گ_ارش اي_ن ك_ت_اب گ_ردآوري مقتل امام حسين (ع) ذكر كرده و اغلب مطاوي آن درباره آن امام است، درشمار منابع زندگينامه امام قلمداد مي شود.م_ق_ت_ل الح_س_ين كتابي است تاريخي _ روائي كه در آن، تاريخ بهرواي_ت پ_ي_ش_واي_ان اس_لام و م_ح_دّثان و مورّخان گزارش شده است.رواي_ات و گ_زارش ه_اي ت_اري_خ_ي ك_ت_اب ب_ا ذك_ر س_ن_د اس_ت وب_ي_ش_ت_ري_ن_ه م_ط_الب آن، از ف_ص_ل ن_هم به بعد، برگرفته ازالف_ت_وح اب_ن اع_ث_م اس_ت و خ_وارزم_ي ب_ه نقل از آن تصريح كرده است. برخي از مشايخ روايت خوارزمي، كهوي در اي_ن ك_ت_اب ف_راوان از آن ه_ا رواي_ت ك_رده اس_ت، ع_بارتند از:ج_اراللّه م_حمود زمخشري، حسين بن احمد عطّار همداني و شهردار بن شيرويه ديلمي.م_ق_ت_ل الحسين پس از كتاب الاربعين نوشته شده است؛ چه، خوارزمي در پ_اي_ان ف_ص_ل اوّل (ج 1، ص 21) و در پ_اي_ان فصل چهارم (ج 1، ص 50)، خواننده را به كتاب الاربعين ارجاع مي ده_د. ام_ّا م_ع_لوم ن_ي_س_ت ك_ه م_ق_ت_ل الح_سين (ع) هم پس از كتاب المناقب ن_وش_ت_ه ش_ده و دليلي كه علاّمه قزويني براي اين موضوع آورده اس_ت (ي_ادگ_ار، اردي_ب_ه_شت 1327 / 60 _ 61؛ مقالات قزويني، 2 /278 _ 279)، تمام نيست.خ_وارزم_ي رواي_ات_ي را ك_ه دراي_ن ك_ت_اب نقل مي كند، تلقّي به قبول كرده است. وي ظاهراً تنها در يك جا (2/ 2، ذيل نخستين حديث) به ضعف يك روايت تصريح كرده كه آن هم از ق_ول دي_گ_ري است. در غير اين مورد، او به بررسي سند يا متن روايات نپرداخته است.با اين كه مقتل الحسين مورد استناد شيعه است

و از آن بسيار روايت مي كنند، پاره اي از روايات آن مجعول است. از آن جمله است روايتي كه ت_ح_ري_ض ب_ه روزه گ_رف_ت_ن در روز ع_اشورا كرده است. (2 / 3،ف_ص_ل 11)؛ ه_م_چ_ن_ي_ن رواياتي كه عاشورا را عيد، و حتّي هفتاد عيد،شمرده است. (2 / 4، فصل 11).از مقتل الحسين سه نسخه خطّي شناسايي شده است كه هيچ كدام كهن ن_ي_س_ت. (ت_راث_ن_ا، س_ال ش_ش_م، ش_م_اره 2؛اه_ل بيت في المكتبة / 544؛ معجم ما كتب، 8/80). همچنين اين كتاب دوبار به چاپ رسيده است كه تصحيح شده نيست: 1. به اهتمام شيخ م_ح_مّد سماوي (نجف، مطبعة الزهراء، 1367 ق)، 2 ج، و، 254،258 ص، رق_ع_ي؛ 2. اف_س_ت از آن (ق_م، م_ك_تبة المفيد)، 1 ج، و،254، 258 ص، وزيري. تاريخ انتشار اين چاپِ كتاب، كه قيدنشده است، 1399 ق است.

درباره مركز

بسمه تعالی
جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
با اموال و جان های خود، در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدانید.
(توبه : 41)
چند سالی است كه مركز تحقيقات رايانه‌ای قائمیه موفق به توليد نرم‌افزارهای تلفن همراه، كتاب‌خانه‌های ديجيتالی و عرضه آن به صورت رایگان شده است. اين مركز كاملا مردمی بوده و با هدايا و نذورات و موقوفات و تخصيص سهم مبارك امام عليه السلام پشتيباني مي‌شود. براي خدمت رسانی بيشتر شما هم می توانيد در هر كجا كه هستيد به جمع افراد خیرانديش مركز بپيونديد.
آیا می‌دانید هر پولی لایق خرج شدن در راه اهلبیت علیهم السلام نیست؟
و هر شخصی این توفیق را نخواهد داشت؟
به شما تبریک میگوییم.
شماره کارت :
6104-3388-0008-7732
شماره حساب بانک ملت :
9586839652
شماره حساب شبا :
IR390120020000009586839652
به نام : ( موسسه تحقیقات رایانه ای قائمیه)
مبالغ هدیه خود را واریز نمایید.
آدرس دفتر مرکزی:
اصفهان -خیابان عبدالرزاق - بازارچه حاج محمد جعفر آباده ای - کوچه شهید محمد حسن توکلی -پلاک 129/34- طبقه اول
وب سایت: www.ghbook.ir
ایمیل: Info@ghbook.ir
تلفن دفتر مرکزی: 03134490125
دفتر تهران: 88318722 ـ 021
بازرگانی و فروش: 09132000109
امور کاربران: 09132000109