نويسنده : مهدي آقابابايي
ناشر ديجيتالي : مركز تحقيقات رايانه اي قائميه اصفهان
امام مهربان (شمه اي از زندگاني امام رضا عليه السلام)
امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام در روز 5 شنبه 11 ذيالقعده سال 148 هجري قمري در مدينه طيبه به دنيا آمد. پدر آن حضرت موسي بن جعفر عَلَيْهِ السَّلَام و مادرشان ام البنين نجمه (تُكْتَم، طاهره، اروي، سمانه) سلام الله عليها است؛ نام مباركشان عليست و كنيه ي آن حضرت ابوالحسن است و كنيه ي خاصشان ابوعلي اَست. (1) و نام همسر ايشان ام حبيب مي باشد.
سراج الله، نورالهدي، قره عين المؤمنين، مكيده الملحدين، كفو الملك، كافي الخلق، رب السرير، رئاب التدبير (به معناي مصلح)، فاضل، صابر، وفي، صديق، رضي. (2)
هنگامي كه حضرت به دنيا آمد پدرشان حضرت موسي بن جعفر عَلَيْهِ السَّلَام دستور دادند فرزندشان را بياورند.
آن حضرت را در پارچه ي سفيدي پيچيده و به خدمت پدر بردند. آن حضرت در گوش راست حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام اذان و در گوش چپ آن حضرت اقامه فرمود، آب فرات به كام مبارك آن حضرت ريختند و سپس او را به مادر مكرمه اش نجمه سلام الله عليها بر گردانيدند. (3)
شهادت آن حضرت آخر ماه صفر سال 203 هجري قمري و مدت عمر مباركشان 55 سال و مدت امامت حضرت 20 سال و محل ولادت آن حضرت مدينه منوره و محل دفن ايشان طوس (خراسان) مي باشد.
حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام داراي 5 پسر به نامهاي محمد القانع (امام جواد عَلَيْهِ السَّلَام)، حسن، جعفر (شاه كرم) (4)، ابراهيم، حسين (5) و داراي يك فرزند دختر به نام فاطمه بنت الرضا عَلَيْهِ السَّلَام بوده اند.
(6)
تذكره الائمه ص 116،
كشف الغمه ج 3 ص 57،
جنات الخلود ص 33،
تحفه العالم، اجساد جاويدان ص 83 - 89،
بحار الانوار ج 49 ص 231،
عوالم العلوم جلد امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 370 - 371،
ملحقات احقاق الحق ج 19 ص 568،
الدمعه الساكبه في المصيبه الراتبه ج 7 ص 419 - 420،
في رحاب ائمه اهل البيت عليهم السّلام ج 2 جزء دوم ص 104.
آرامگاهها عبارتند از:
1 - خواجه ربيع
2 - خواجه ابا صلت،
3 - خواجه مراد،
4 - فردوسي
5 - نادر.
1 – مقبره ي شيخ بهايي
2 - شيخ حر عاملي
3 - شيخ طوسي
4 - حاج شيخ حسنعلي اصفهاني (نخودكي).
در ويژگيهاي آن حضرت سخن بسيار است و در اينجا با بهره گيري از روايات به پاره اي از آنها به طور خلاصه اشاره مي كنيم:
1 - امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام هيچ گاه كلام كسي را قطع نمي كرد.
2 - حاجت كسي را رد نمي كرد.
3 - در حضور ديگران پاي خود را دراز نمي نمودند و تكيه نمي كردند.
4 - به غلامان خود ناسزا نمي گفتند.
5 - قهقهه نمي زدند.
6 - با زير دستان بر سر يك سفره مي نشستند.
7 - بيشتر شب را به عبادت مي گذراندند.
8 - بسيار روزه مي گرفتند.
9 - صدقات پنهاني مي دادند.
10 - نزد مردم لباس زيبا و نرم ولي در خلوت لباس خشن مي پوشيدند و روي حصيري مي نشستند.
11 - كم حرف مي زدند و هر سه روز يك ختم قرآن تلاوت مي نمودند.
12 - اگر كسي مشغول خوردن غذا بود و حضرت با او كار داشتند، صبر مي كردند تا از غذا خوردن فارغ شود و آنگاه او را صدا مي كردند و نيز مي فرمودند:
اگر هنگامي كه مشغول غذا خوردن هستيد، من وارد شدم، از جاي خود بر نخيزيد.
13 - اگر كارگزاران اجرت كارگري را از اول با او قرارداد نمي بستند بسيار ناراحت مي شدند و مي فرمودند:
اگر با او قرارداد بستيد و در آخر همانقدر به او داديد، او خوشحال است كه به عهد خود وفا كرده ايد و اگر مقداري بيشتر به او بدهيد خوشحالتر مي شود كه بيشتر از مزد به او پرداخته ايد. اما وقتي با او قرارداد نبنديد اگر سه برابر هم به او مزد بدهيد، گمان مي كند حقش را ادا نكرده ايد. (7)
1 - امام امين، رفيق، پدر مهربان و چون مادري دلسوز به فرزند خردسال و پناه بندگان خدا
مي باشَد. (8)
2 - نماز، زكات، روزه، حج و جهاد با عقيده ي به امامت صحيح مي باشَد. (9)
3 - شيعيان ما خرما را دوست دارند زيرا از طينت ما آفريده شدهاَند. (10)
روزي سليمان بن جعفر، امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام را ديد كه با اشتها مشغول خوردن خرماست و او را نيز دعوت به تناول فرمود، سليمان ضمن اجابت دعوت گفت:
جانم فدايتان، خرما را با اشتها تناول مي كنيد؟
حضرت فرمود:
«بلي، من خرما را دوست دارم. رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم، علي اميرالمؤمنين عَلَيْهِ السَّلَام، حسن و حسين عليهما السّلام، سيد العابدين عَلَيْهِ السَّلَام، محمد باقر عَلَيْهِ السَّلَام، ابوعبدالله (امام جعفر صادق عَلَيْهِ السَّلَام) و پدر بزرگوارم خرما زياد مي خوردند و همانطور من و از آنجا كه شيعيان ما از طينت ما آفريده شده اند، خرما را دوست دارند و ليكن دشمنان ما كه آفريده از آتشند، دوستدار شراب و ديگر مست كننده ها هَستند. (11)
4 - صله ارحام كنيد گر چه به يك جرعه آب، بهترين مورد صله ي رحم باز داشتن آزار و اذيت از ارحام اَست. (12)
5 - دوست هر شخصي عقل اوست و دشمن او ناداني اوست. (13)
6 - هر كه راضي شد از حق تعالي به روزي كم، حق تعالي راضي مي شود از او به عمل كم. (14)
7 - اسحاق بن راهويه مي گويد:
هنگامي كه حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام وارد نيشابور شد و چون خواست از آن شهر بيرون شود و به طرف مأمون برود اصحاب حديث پيرامون مركب آن جناب را گرفتند و گفتند:
يابن رسول الله از نيشابور بيرون مي روي و براي ما حديثي بيان نمي كني كه از آن استفاده كنيم؟.
در اين هنگام امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام در عماري جلوس كرده بودند، پس از اين سؤال سر مبارك خود را از عماري بيرون كرده و فرمودند:
شنيدم از پدرم موسي بن جعفر
و او از پدرش جعفر بن محمّد و او از پدرش محمّد بن علي و او از پدرش علي بن الحسين و او از پدرش حسين بن علي و او از پدرش علي بن ابيطالب، كه گفت:
شنيدم از رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم كه فرمود:
شنيدم از خداوند متعال كه فرمود:
«كَلِمَةُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي» كلمة لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قلعه استوار و محكم من است، هر كس در اين قلعه وارد شود از عذاب من مصون و محفوظ خواهد شد.
راوي گويد:
هنگامي كه مركب حضرت به سير خود ادامه داد امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام سر مبارك خود را از عماري بيرون كرد و فرمود:
بِشَرْطِهَا وَ شُرُوطِهَا و أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا
گفتن لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ كه موجب سعادت است شرايط اساسي دارد و يكي از شرايط اساسي آن من هستم، يعني اقرار به ولايت. (15)
8 - حسن بن علي بن فضال گويد:
حضرت رضا عَلَيْهِ السَّلَام فرمود:
هر كس معراج را تكذيب كند مانند اينست كه نبوت حضرت رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را تكذيب كرده باشد.
(16)
9 - سليمان جعفري گويد:
از حضرت رضا عَلَيْهِ السَّلَام پرسيدم:
آيا زمين از حجت خالي مي ماند؟
حضرت فرمود:
اگر زمين از حجت خالي باشد و يك لحظه بدون امام بماند، زمين اهل خود را فرو مي برد. (17)
10 - سليمان جعفري گويد:
حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام به من فرمود:
اي سليمان خداوند متعال مؤمن را از نور خود آفريد و به رحمت خود آنان را شست و شو داد و براي ما از آنها پيمان ولايت گرفت، پس مؤمن برادر ابويني مؤمن است، پدرش نور و مادرش رحمت است، از فراست مؤمن بترسيد كه او با نور خدا مي نگرد. (18)
11 - حارث بن دلهاث غلام امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام گفت از آن جناب شنيدم مي فرمود:
مؤمن داراي ايمان نخواهد بود تا آنگاه كه در او سه خصلت باشد يكي از خدا و ديگري از پيغمبر و سوم از امام.
اما سنت خداوند، پوشيدن اسرار است، پروردگار مي فرمايد:
«عالم الغيب علي غيبه احدا الا من ارتضي من رسول»
اما سنت پيغمبر، مدارا كردن با مردم است، زيرا خداوند متعال پيغمبر خود را به مدارا كردن با مردم امركرده و فرموده:
«خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْف» و اما سنت امام، صبر و شكيبايي در مشكلات اَست. (19)
12 - حسن بن علي بن فضال گويد:
امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام از پدرانش از علي عَلَيْهمُالسَّلَام روايت مي كند كه حضرت رسول اكرم صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود:
امراض ملّت هاي قبل به شما روي آورده است و آن مرض كينه و بغض به همديگر اَست.
(20)
13 - داوود بن سليمان غازي از حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام از پدرانش از حضرت علي عَلَيْهِ السَّلَام روايت مي كند كه فرمود:
همه جهان در جهل و ناداني است، مگر جاهايي كه در آن نور علم باشد و علم حجت و برهان است، مگر آن اندازه كه به آن عمل شود و عمل نيز در معرض رياء و تظاهر است، مگر آن عملي كه از روي اخلاص باشد و اخلاص هم در معرض خطر است تا آنگاه كه عاقبت كارها معلوم گردد و انسان ببيند در پايان، كارش به كجا خواهد رسيد. (21)
14 - محمد بن اسماعيل بن بزيع مي گويد:
امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام شنيدم مي فرمود:
«ثروت جمع نمي گردد مگر به پنج خصلت: بخل شديد، آرزوي دراز، حرص زياد، قطع با ارحام و اختيار كردن دنيا بر آخرت». (22)
15 - ابراهيم بن ابي محمود گويد:
امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام فرمود:
مردمان جاهلي، در محرم جنگ را حرام مي دانستند و ليكن خون ما را در آن ماه حلال شد و احترام ما هتك گرديد و فرزندان و زنان ما در آن اسير شدند و خيمه هاي ما را در آن آتش زدند و اموال ما را در آن غارت كردند و حرمت رسول خدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم را نگاه نداشتند. روز حسين عَلَيْهِ السَّلَام ديدگان ما را زخم كرد و اشكهاي ما را جاري ساخت و عزيزان ما را خوار نمود، اي زمين كربلا براي ما محنت و غم و بلا باقي گذاشتي و گريه كردن براي سيّد الشهداء عَلَيْهِ السَّلَام گناهان بزرگ را محو مي كند، سپس فرمود:
پدرم صلوات الله عليه هنگامي كه محرم داخل مي شد
خندان ديده نمي شد و محزون بود تا روز عاشوراء، در روز عاشوراء گريه مي كرد و مي فرمود:
در اين روز حسين عَلَيْهِ السَّلَام كشته شد.
(23)
حسين بن محمد قمي از امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام روايت كرده كه حضرت فرمود:
هر كس قبر امام حسين عَلَيْهِ السَّلَام را زيارت كند، مانند كسيست كه خداوند را بالاي عرش زيارت كرده باشد.
(25)
1 - احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي گفت:
در كتاب حضرت ابي الحسن الرضا عَلَيْهِ السَّلَام خواندم كه آن حضرت مرقوم فرموده بودند:
برسان به شيعيانم كه زيارت من نزد خداوند تبارك تعالي معادل با هزار حج است، مي گويد:
به حضرت ابي جعفر عَلَيْهِ السَّلَام عرض كردم:
معادل با هزار حج است؟
حضرت فرمودند:
بلي، به خدا قسم كسي كه ايشان را زيارت كند در حالي كه عارف به حقش باشد ثواب يك ميليون حج به او داده مي شود. (26)
ثواب بهشت را دارد
2 - علي بن مهزيار مي گويد:
محضر حضرت ابي جعفر عَلَيْهِ السَّلَام عرض كردم:
اجر كسي كه قبر حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام را زيارت كند چيست؟
حضرت فرمودند:
«به خدا سوگند بهشت براي اوست». (27)
3 - يحيي بن سليمان مازني از حضرت موسي بن جعفرعَلَيْهِ السَّلَام روايت مي كند كه آن جناب فرمود:
هر كس قبر فرزندم علي عَلَيْهِ السَّلَام را زيارت كند، در نزد حق تعالي هفتاد حج را خواهد داشت.
راوي گويد، گفتم:
ثواب هفتاد حج؟ فرمود:
آري ثواب هفتاد هزار حج.
گفتم:
هفتاد هزار حج؟ فرمود:
چه بسا حج هايي كه قبول نمي شود، هر كس او را زيارت كند و يك شب كنار قبر او بخوابد مانند كسيست كه خداوند را در عرش زيارت كرده باشد ». (28)
يكي از آثار برجسته ي حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام رساله ي ذهبيه طبيّه است كه حضرت املاء فرموده اند.
اكنون ما شمه اي از مواد دستورات طبي امام را براي حفظ بهداشت و سلامتي براي خوانندگان مي آوريم تا كه سرمشق زندگي قرار دهند و به سلامت زيست كنند.
1 - هنگام غذا خوردن بايد ابتدا غذاي سبك و رقيق بخوريد و آنگاه غذاهاي سنگين و بطيء الهضم. (دير هضم)
2 - در فصل بهار با گوشتهاي لطيف و تخم مرغ نيم پخته بخوريد و از خوردن پياز و ترشي پرهيز كنيد. موقع خوردن مسهل در فصل بهار است - در آخر بهار چيزهاي شور و گوشت گاو و شير نخوريد.
3 - در اول ماه تابستان سبزي هاي سرد مثل كاسني و خُرْفه و شير خشت و ميوه هاي تر و گوشت گوسفند دو ساله و گوشت مرغ تيهو و دُراج و ماهي تازه بي نمك و شير بخوريد و از بوئيدن و استعمال مشك و عبير خود داري كنيد كه سبب درد چشم و زكام مي شود. ميوه هاي تر رفع يبوست و ترشي ها رفع صفرا مي كند، ماهي تازه بي نمك نسبت به ساير گوشتها سرد و دفع گرمي
هواست و شير و ماست هم حرارت را تبديل مي كند.
4 - در ماه دوم تابستان هر بامداد ناشتا آب سرد بنوشيد و از دويدن و ورزش و ارتكاب عمليات دشوار خود داري كنيد.
5 - در اول ماه پائيز خيار و خربزه بخوريد و در ماه آخر پائيز كرفس و نعنا و تره و ترتيزك بخوريد.
6 - در ماه دوم زمستان بامدادان ناشتا آب گرم بنوشيد و كرفس و تزتيزك و تره بخوريد و هر بامداد استحمام كنيد و بر خود عطر بماليد و سر نتراشيد و ماهي تازه و شير بخوريد و ورزش بسيار كنيد.
7 - قدرت و استقامت بدن مربوط به خواب است ابتداي خواب پهلوي راست و سپس به پهلوي چپ بخوابيد. (امروزه ثابت شده كه به پهلوي چپ خوابيدن باعث هضم زودتر غذا مي شود ).
8 - شبها زود بخوابيد بلكه دو ساعت پس از صرف شام بيدار باشيد.
9 - دندانها را زياد مسواك نمائيد تا لثه ها چرك نگيرد و سست نگردد و براي سفيدي دندان كف دريا و نمك تركي را متساوي الوزن بگيريد و بكوبيد و هر روز بر دندان بماليد.
10 - انار ترش و شيرين سبب تقويت خون و بدن است.
11 - خوردن تخم مرغ زياد سبب مرض سپرز و توليد باد در معده مي گردد.
12 - با معده پر به حمام نرويد زيرا مرض قلبي توليد مي كند.
13 - گوشت را نيم پخته نخوريد زيرا كرم در معده توليد مي شود.
14 - آب سرد پس از غذاي گرم نخوريد زيرا سبب ضعف دندان مي شود.
15 - روي غذا آب ننوشيد تا معده فاسد نگردد و اگر بنوشيد علاوه بر فساد معده رگها مواد
غذايي را نمي توانند از معده بگيرند و غذا و معده هر دو خام مي شوند.
16 - هفت عدد مويز ناشتا بخوريد كه براي تقويت عقل خوب است.
17 - ريشه هليله با نبات بخوريد كه بري تقويت عقل خوب است.
18 - مداومت در خوردن عسل هر بامداد در تابستان ممانعت از ابتلاء به زكام مي كند.
19 - مبتلايان به سر درد و ذات الجنب در تابستان ماهي تازه بخورند نافع است.
20 - مداومت بر خوردن سير در هر هفته يك مرتبه مانع از اينست كه بادها به بدن گزند رسانند.
21 - شخص مسافر لازم است در حين مسافرت آب غوره و آب سركه و زيتون خام بخورد. (29)
(1) - بحار الانوار ج 49 ص 10 و اعلام الوري ج 2 ص 40.
(2) - بحار الانوار ج 49 ص 10.
(3) - بحار الانوار ج 49 ص 9.
(4) - اين سومين فرزند امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام است و مزار ايشان نزديكي فرودگاه بين المللي اصفهان است.
(5) - حرم مطهر شاهزاده حسين، مشهورترين و با شكوهترين زيارتگاه قزوين و يكي از كهن ترين مشاهد متبركه ي ايران است.
(اجساد جاويدان از ص 83 تا ص 89)
(6) - فرزندان امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 24 - 35 و كتاب اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام نوشته ي عزيزالله عطاردي ص 217 تا 219 و كتاب زندگاني چهارده معصوم عَلَيْهمُالسَّلَام نوشته ي عماد زاده ص 1113
(7) - ره توشه زائرين امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص
12 - 13 نوشته ي سيد مهدي شمس الدين.
(8) - تحف العقول ص 463.
(9) - تحف العقول ص 462.
(10) - بحار الانوار ج 49 ص 103 و فروع كافي ج 6 ص 346.
(11) -
بحار الانوار ج 49 ص 103 و فروع كافي ج 6 ص 346.
(12) - تحف العقول ص 469.
(13) - منتهي الآمال ج 2 ص 491)
(14) - منتهي الآمال ج 2 ص 494)
(15) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 277 ح 30 و عيون اخبار الرضا عَلَيْهِ السَّلَام ج 2 ص 131 - 134.
(16) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 306 ح 35.
(17) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 317 ح 2
(18) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 431 ح 5.
(19) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 431 ح 6
(20) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 449 ح 68.
(21) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 459 ح 88.
(22) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 469 ح 125.
(23) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 573 و 574 ح 25.
(24) - امالي صدوق مجلس 27 ح 5 ص 129، عيون اخبارالرّضا عَلَيْهِ السَّلَام ج 1 ص 233 باب 28 ح 58، بحار الانوار ج 44 ص 285 ح 23 و وسائل الشيعه ج 14 ح 5 ص 502.
(25) - اخبار و آثار حضرت امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 686 ح 11.
(26) - كامل الزيارات ص 925.
(27) - كامل الزيارات ص 924.
(28) - اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام ص 221.
(29) - طب الرّضا عَلَيْهِ السَّلَام و زندگاني چهارده معصوم عماد زاده صص 1082 - 1085.
اعلام الوري / شيخ طبرسي / ناشر اسلاميه / چاپ سوم / 1390 ق.
بحارالانوار
/ علامه مجلسي (ره) / انتشارات اسلاميه / 110 جلدي.
اخبار و آثار امام رضا عَلَيْهِ السَّلَام / عزيزالله عطاردي / انتشارات صدر / چاپ اول / 1397 ق.
زندگاني 14 معصوم / عماد زاده.
تحف العقول / ابن شعبه حراني / ناشر آل علي عَلَيْهِ السَّلَام / مترجم:
صادق حسن زاده / قم / چاپ اول / 1382 ش.
فروع كافي / شيخ كليني / ناشر دارالاضواء / چاپ دوم / 1362 ه. ش.
منتهي الآمال / شيخ عباس قمي (ره) / انتشارات هجرت / چاپ يازدهم.
عيون اخبارالرضا عَلَيْهِ السَّلَام / شيخ صدوق / نشر صدوق / چاپ اول / 1372 ه. ش.
امالي / شيخ ضدوق / مترجم:
كريم فيضي / انتشارات وحدت بخش / چاپ اول / سال 1384 ش.
وسائل الشيعه / شيخ حر عاملي / احياء التراث / بيروت.
كامل الزيارات / ابن قولويه / مترجم:
سيد محمد جواد ذهني تهراني / انتشارات پيام حق / تهران / چاپ اول / 1377 ش.
طب الرضا عَلَيْهِ السَّلَام / نصيرالدين امير صادقي / انتشارات معراجي / تهران / چاپ ششم / سال 138 ش.