سرعت نخوانیم ، بلکه با حوصله ، دقت و صرف وقت و به تکرار بخوانیم و سرانجام به پیاده کردن مطالب آن در زندگی روزمره بپردازیم تا ان شاء الله به هدف اعلای حیات دست یابیم .

نوار ، فیلمبرداری می کند ، اما مادام که در مرحله صورت (= ظاهر) و حسّ بماند ، نتیجه این انعکاس ، مجازی خواهد بود ، و این امر ، همان برداشت در حسّ و وهم و خیال است (منِ مجازی ، این جا مطرح می شود); اما اگر تصویرگیریها در آینه وجودی ما (= نفس) ، همراه و از روی عقل باشد ، برداشت واقعی خواهد بود و سرانجام اگر در پناه عقل کلّ باشد ، برداشت حقیقی و بینش حقیقی و نگاه اصلی خواهد بود .

هنوز

کم نگردد سوزش آن حلق سوز

تمام رذایل اخلاقی ، در نفس امّاره شکل می گیرد و ناشی از نفس امّاره است و بزرگترین پرستش را انسان برای نفس خود ، که صنم اکبر است ، انجام می دهد .

کسی که مالک نفس خود نباشد ، اگر همه دنیا را هم داشته باشد ، به گوهر اصلی انسانی نخواهد رسید که :

اللّهم أعوذبک من الشّرک الخفیّ .

النّفس هی الصّنم الأکبر .

أعدی عدوّک نفسک الّتی بین جنبیک .

و همین است که گفته اند ، پیامبر گرامی ، همواره در سجده می فرمودند :

إلهی لا تکلنی إلی نفسی طرفه عین أبداً .

البته گفتیم که دشمن برونی ، شیطان ، و دشمن درونی ، نفس است .

اما حقیقت این است که اگر نفس را در فرمان خویش درآوریم ، شیطان نیز دستش کوتاه می شود :

گر شود دشمن درونی نیست باکی از دشمن برونی نیست بنابراین ، همیشه باید دعای ما این باشد که پروردگارا :

بازخر ما را از این نفس پلید

کاردش تا استخوان ما رسید

با عالم بیرونی به این صورت است که آن مادّه ، یا هر چه در بیرون ماست ، در عالم خیال یا مثال ، در درون ما تصویر می شود و از این طریق ، با عالم بیرون مرتبط می شویم; ضمن این که هیچ گونه اختلاطی با آن عالم بیرونی (= مادّه) ، نداریم ، و ما از آن منقطع هستیم و توسط این تصویرگیری ، با بیرون مرتبط می شویم که این برداشت نیز توسط من صورت می گیرد .

اما ، ما به غلط گمان می کنیم که در بیرون از من ، حالتی وجود دارد ، در حالی که ما آن را در نزد خود ابداع کرده ایم .

نتیجه این که من ، در موطن هر یک از شئونات و ادراکات (شنیدن ، دیدن و . . . ) جلوه ای می یابد ، یا اسمی می شود ، در آن شأن .

یعنی من ، می شود دیدن ، شنیدن و . . . .

این امر ، چیزی جز حضور محض من ، نیست .

از طرفی گفتیم که من ، تجلّی ذات حق است و هست من ، نسبی و عین ربط با پروردگار است .

نتیجه این که ، من از یک طرف می بیند و می شنود و . . . از یک طرف ، تجلّی ذات حق است .

بنابراین ، اگر منِ مجازی نباشد (حجابها نباشد) خدا ، که بصیر و سمیع است ، او می بیند و او می شنود و . . . .

اگر در این امر خیلی دقت کنیم ، متوجه می شویم که معنی این حدیث

که :

«بنده من می رسد به جایی که من می شوم چشم او ، من می شوم گوش او و . . . . »

یعنی چه .

و متوجه می شویم که اگر یکی از اولیاء الله بر سر سفره ای بنشیند ، اگر سفره ، شبهه ناک باشد ، دست او جلو نمی رود ، یعنی چه .

و سرانجام در جهان هستی و در انسان ، می فهمیم که این جهان و این انسان ، هستانی هستند که هستی آنها از اوست .

کاشکی هستی زبانی داشتی

تا ز هستان پرده ها برداشتی

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لا شریک الاّ هو

سیر در نفس خود و در عالم هستی ، ما را به آیه مبارکه رهنمود می شود که :

(سنریهم آیاتنا فی الآفاق وفی انفسهم ، حتی یتبیّن لهم انّه الحق)

به زودی نشانه های خود را در افق ها ی گوناگون و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود ، تا برایشان روشن گردد که او خود حقّ است .

آیا کافی نیست که پروردگارت خود شاهد هر چیزی است؟!و جان کلام این که ، در حقیقت ، ما محسوسات بیرون را توسط چشم ، در من شهود می کنیم (که این چیزی جز خود را دیدن نیست) و همین حالت را در رابطه با عالم غیب داریم .

بنابراین ، همه ادراکها از درون است و در من .

اما چرا عالم محسوسات را بهتر می بینیم و عالم غیب را کمرنگ؟ زیرا ارتباط با عالم محسوسات ، آسان ، و جنس آن ، از نوع کثرت است و ما نیز خود در وضعیت کثرت (= دنیازدگی و

حالت این دنیایی) هستیم و من را به این حالت کثرات ، مشغول کردن ، ما را از عالم غیب _ که حالت وحدت است _ دور می کند و این در حالی است که عالم کثرت ، هستن ماست و در حقیقت ، عدم است ، و وجود حقیقی ، همان عالم غیب و وحدت است .

(خدا)باید بدانیم که بهترین دریچه ارتباط با حق ، من است نه غیر آن و سیر در غیر و کثرت ، یعنی در ذهنیات و منِ مجازی و سیر در منِ اصلی ، یعنی سیر به طرف خدا .

بنابراین ، باید مواظب باشیم که آینه غیر نشویم ، بلکه آینه حق (محلّ تجلّی حق) بشویم .

چرا که عالم کثرات از سنخ ما نیست ، در حالی که عالم غیب و وحدت ، از سنخ ما و عین ربط با منِ اصلی است .

از طرفی ، من انسان ، به هر چه توجه کند ، با آن متحد می شود و به آن مشغول می گردد .

مث اگر به تن توجه داشته باشد ، با آن متحد می شود و اگر به نفسانیات توجه کند ، با آنها متحد می شود و همین طور اگر به خدا توجه کند ، الهی می شود .

هر چه این ، حالات و توجهات من به آن چیز مورد نظر ، بیشتر شود ، این اتحاد قویتر می گردد ، و در مورد توجه به خدا ، هر چه بیشتر به او توجه کنیم ، من ، شدتی بیشتر و هستی بیشتر می یابد; زیرا این امر ، روشنتر شود .

توجه داشته باشیم

که موقع خواب ، که تعلق من به تن کمتر می شود ، در خواب ، مثالی از خود می بینیم ، یا در موقع بیهوشی (در پزشکی و موقع عمل جراحی) ، توجه من به تن کم می شود و یا در موقع مرگ ، این توجه قطع می شود .

در آن دنیا نیز منِ انسان است که زنده است و ظهور دارد و البته بدنِ آن دنیایی می بیند و می شنود ، اما ظهور این من در آن دنیا ، بسته به نوع توجه او ، در این دنیا و حالاتش در این دنیا ، متغیّر است .

اگر تمام توجه و اهداف او در این دنیا ، غرایز و دنیا و مادّیات و شهوات ونفسانیات باشد ، در آن دنیا چیزی ندارد و در حقیقت ، به صورت منِ مجازی شهود می یابد .

اما اگر توجه او در این دنیا به عالم غیب و وحدت (خدا) باشد و دنیا و غرایز و خواستهای تن و نفس را ابزار بندگی کرده باشد ، ظهور آن دنیایی من ، به صورت منِ اصلی و مقام اصلی انسانی خواهد بود .

عاشق و معشوق را در رستخیزدو بدو بندند و پیش آرند تیزالمرء مع من احبّ .

هر کس با آن چیزی است که آن را دوست دارد .

یولو أنّ رج یحبّ حجراً لحشر الله معه .

اگر کسی ، سنگی را دوست داشته باشد ، خدا او را با همان سنگ محشور می کند .

در حالی که در توجه به خدا می فرماید :

( یحبّهم ویحبّونه)

خدا آنان را دوست می دارد و آنان [ نیز ] او

را دوست دارند .

اگر انسانی ، به خدا توجه کند ، و این توجه را افزون کند ، منِ اصلی و هستی اش ، شدت می گیرد; چرا که انسان از آن لحاظ که هست ، همه هستی را اشغال کرده و همه عالم از ملک تا ملکوت را دربرمی گیرد ، اما خودش را در جایی حسّ می کند که به آن توجه دارد .

توجه به خدا چنان می تواند شدت بگیرد که انسان به جایی برسد که خدا می فرماید :

«بنده من به جایی می رسد که من می شوم چشم او ، من می شوم گوش او و . . . . »

و در این حال ، انسان خدا نمی شود ، بلکه خدا در انسان تجلّی پیدا می کند .

در این توجه به خدا ، انسان به لذت و ابتهاج و انبساط حاصل از انس با خدا و اطمینان خاطر دست می یابد و سپس نفس مطمئنّه و راضیه و مرضیه .

در حقیقت ، انسان ، هست خود را به هست خدا متصل می کند .

البته ، این اتصال هست و محال است که قطع شود و نمی تواند قطع شود; چرا که خدا در حال تجلّی دایم و فیض دایم است ، مهم این است که ما با توجه به غیر او ، از این ارتباط غافل نشویم و این ارتباط را کم نکنیم .

بندگی ، این قرب و اتصال را فزون می کند :

گر در طلب منزل جانی ، جانی

گر در طلب لقمه نانی ، نانی

این نکته به رمز گویمت تا دانی

هر چیز که اندر پی آنی ،

آنی

اساساً ارزش انسان ، در تعلّق است که دارد و حدّش ، با تعلّق معیّن می شود .

حال اگر تعلّق او ، خداست ، الهی می شود و اگر حدّش ، مادّه و حیوانیت است ، مادّی و حیوانی می شود .

طالب هر چیز ای یار رشید

جز همان چیزی که می خواهد ندید

بنابراین ، اگر به حق توجه کنیم ، حق با ما متحد و در ما جلوه گر می شود و هر چه این توجه بیشتر باشد ، تجلّی بیشتر است .

اما در توجه به غیر حق و مشغول شدن به غیر او _ گر چه به طور موقت مشغول شویم و حتی لذت بریم _ در نهایت ، چون توجه به غیر حق ، قوت جان ما نیست و قوت تن و نفس ماست ، اقناع نمی شویم و سرخورده می شویم ، و ریشه همه نابسامانی های ما را باید در همین پی جست .

(اَمْ تحسب أنّ أکثرهم یسمعون أو یعقلون إنْ هُم إلاّ کالأنعام بل هم یأضلّ سبی)

یا گمان داری که بیشترشان می شنوند یا می اندیشند؟! آنان جز مانند ستوران نیستند ، بلکه گمراه ترند .

گر ز صندوقی به صندوقی رود

او سمائی نیست ، صندوقی بود

ذوق آزادی ندارد جانشان

هست صندوق صور میدانشان

منِ اصلی ، هر چه دریافت کند ، عین روشنی است :

عاقلی گر خاک گیرد ، زر شود و حتی :

جهل آید پیش او ، دانش شود .

در منِ اصلی ، در پناه نور و حق بسر می بریم; در پناه نور و حق می بینیم; در پناه نور و حق ارتباط برقرار می کنیم; و سرانجام

، بینش ما ، در پناه نور و حق است و با روح و عصاره زندگی مرتبط می شویم; با معانی و باطن امور برخورد می کنیم ، نه با نمودهای سطحی و ظاهری .

منِ اصلی ، چشمهای زاینده است در جان ما و کوثر است ، دریاست ، همه چیز است و اتصال به همه بی نهایتها .

انسان فارغ از قالبها ، که به چیزی شدن ، چیزی بودن و چیزی داشتن نمی اندیشد ، دارای حالات و کیفیات روحی و روانی خاصی است که برای خود اوست و نمی خواهد آنها را به نمایش بگذارد و او برای خودش ، کافی است (که صاحب دل بداند آنچه حال است) و او ، چیزی عمیق و زنده و متحرک و پرمعنا در خود می یابد که متصل به همه بی نهایت هاست و او را از متعلقات خارجی ، بی نیاز می کند و در نتیجه ، او ، بیرون را متهم نمی کند ، احساس تهی بودن نمی کند; چرا که وجودش از بی نهایت پر است .

نتیجه مهم حاکم شدن منِ اصلی این است که مثلث سازنده کمال ، عشق و ایثار در انسان به وجود می آید; چرا که من اصلی ، به هدف عالی حیات ، که بی نهایت است (=خدا) ، می اندیشد; همان که کمال مطلق است و به این کمال مطلق عشق می ورزد .

بنابراین ، به عشق هم می رسد و در عشق ، ایثار را می آموزد ، که ایثار چیزی جز از دست دادن منِ مجازی نیست .

البته ، نتایج ثانوی بسیاری دیگر در

این مثلثِ کمال ، عشق و ایثار ، عاید انسان می شود; من جمله ، در توجه به کمال مطلق ، بینش صحیح پیدا می کند و در توجه به کمال مطلق ، حلاوت جان خود را _ که حلاوت اصلی است _ می یابد و سرانجام ، در حرکت به سوی کمال و با مرکب عشق ، بینش صحیح می یابد; زیرا در حرکت به سوی کمال با مرکب عشق ، زشتی و بدی نیست ، و بینش او ، اصلاح می شود (خویش را تعدیل کن ، عشق و نظر) و همه چیز را در عین زیبایی می بیند و سرانجام ، در مراتب بالای این راه ، به یقین می رسد که یقین ، خود ، در مراتب بالاتر علت و ایجاد است که عالیترین مرتبه آن ، ظهور اراده خدا در انسان است .

(در قسمت بندگی و یقین ، اشاراتی بیشتر به این مطالب خواهیم کرد . )

و این ساختار ، بر اساس توهّمات و افکار مجازی ماست .

منِ مجازی ، از یک طرف ، رابطه ذهن را با اعماق وجود ما (= منِ اصلی) ، قطع می کند و از طرفی دیگر ، مانند یک نوار است که تنها ویژگی ضبط و انعکاس دارد و آنچه می خواهد ، برای سوداگری ، پُز و نمایش می خواهد .

همچو جوی است او نه آبی می خورد

آب از او بر آب خواران می رسد

آب در جو ، زان نمی گیرد قرار

ز آنکه آن جو ، نیست تشنه و آبخوار

وجود خود را چون جوی آب ، حمل کننده آب می کند ، اما خود از آن آب بهره نمی یابد; می خواهد ، اما برای صِرفِ داشتن ، برای پُز دادن ، و سرانجام چون ویترین عرضه شده ، و «چون بیاید مشتری ، خویش برفروخت» و اگر مشتری نیاید ، برافروخته می شود .

واقعاً ، زیانی بزرگ است که انسان ، از درون ببرد و اسیر توهّمات بیرونی شود ، و از طرفی ، به ظرفیتها و استعدادهای درونی خود ، خیانت کند و از طرف دیگر ، خود را به یک کارخانه بدل کند که بدلی خرهایی نظیر خودش را در این سوداگری ، خواهان است .

او ، در این وضعیت ، أدای انسانیت را درمی آورد ، در حالی که از گوهر اصلی انسانی خود غافل است; ادای محبّت را درمی آورد ، ودر حالی که از عشق حقیقی ، بی خبر است .

این حالتِ من مجازی ، یک وضعیت می گیرد و مشکل و پوچی را برای او به وجود

می آورد که برای این وضعیت ، رنج و عذابی شدید را نیز متحمل می شود و مشکل این جاست که هر چه را در منِ مجازی دریافت کنیم ، منِ مجازی آن را از جنس خود می کند; یعنی آن را مجازی می کند :

«ناقص ار زر برد ، خاکستر شود . »

و یا «جهل شد ، علمی که در ناقص رود . »

روشنایی به مزاق منِ مجازی ، خوش نمی آید .

او خفاش گونه است; از نور بیزار است .

لیک اغلب هوشها در افتکار

همچو خفاشند و ظلمت دوستدار

اما نتیجه این وضعیت ، بسیار مهلکتر است و آن این که مجبوریم خود را در کری و منگی و ماتی و کوری فرو بریم ، تا این سرمایه هیچ و پوچ را حفظ کنیم و پوچ را به حساب هستی واقعی بگذاریم و خواب را به حساب بیداری و ظلمت را به حساب روشنایی .

خویشتن را کور می کردی و مات

تا نیندیشی ز خواب و واقعات

تا دمی از هوشیاری وارهی

ننگ خمر و بنگ بر خود می نهی

می گریزی از خودی در بی خودی

یا به مستی یا به شغل ای مهتدی

همان طور که در منِ اصلی ، مثلث سازنده کمال ، عشق و ایثار ، حاکم می شود ، در منِ مجازی مثلث مخرّب شهوات (= میلها و تعلقات) ، قیاسها (= چون و چرا ، تعبیر و تفسیر) و کینه قرار دارد .

و این سه _ یعنی شهوات ، قیاسها و کینه ها _ به صورت سه عامل مرتبط و اصلی عمل می کنند و سیکل معیوبی را به وجود می آورند و

زندانی معذّب برای انسان پدید می آورند و حجاب یا کلافی سردرگم ، به دور منِ اصلی می کشند و همه نابسامانی های ما را در پی دارند .

این پدیده (من مجازی و نفسانیات) عاریتی و عارضی و بیگانه است و علت دستور به توبه نیز همین عاریتی و عارضی بودن نفسانیات است و چون «خوی بد در ذات تو عاریتی است» در نتیجه :

آن بد عاریتی باشد که او

آرد اقرار و شود او توبه جو

تشنگان کفپرست

زاب صافی او فتاده دوردست

ویسه و معشوق هم در جان تو است

وین برونی ها همه آفات تو است

در من مجازی ، به دنبال هیچ و پوچ می رویم ، و نتیجه اش معلوم است :

لا شیئی بر لا شیئی عاشق شده است

هیچ نی مر هیچ نی را ره زده است

و آن وقت همه نابسامانیها شروع می شوند .

نه ز جان یک چشم جوشان می شود

نه بدن از سبز پوشان می شود

نه صدای بانگ مشتاقی در او

نه صفای جرعه آبی در او

و در وضعیت بدی قرار می گیریم; از یک سو ، اگر خواسته های مجازی را تحقق نبخشیدیم ، احساس پوچی و ملامت و نقص و کمبود می کنیم (و خود را خلع سلاح و بدبخت می دانیم) و نتیجه این امر ، همان کینه هاست که رأس دیگر مثلث و نتیجه حاکم شدن منِ مجازی و خواسته های مجازی است .

و از سوی دیگر اگر به خواسته های مجازی ، در منِ مجازی برسیم ، کبر و غرور و سرمستی مجازی به ما دست می دهد .

بنابراین ، زندگی ما می شود نوسانی بین این دو ، و در حقیقت به روی دو سکه ای می افتیم که هر دو طرفش پوچ است; چرا که پای جان و منِ اصلی و هدف اعلای حیات در میان نیست .

چون گرسنه می شوی سگ می شوی

تند و بد پیوند و بد رگ می شوی

چون شدی تو سیر مردار می شوی

بی خبر بی پا چو دیوار می شوی

پس دمی مردار و دیگر دم سگی

چون کنی در راه شیران خوش تکی؟

بنابراین ، نتیجه این احوال ، یعنی

خواسته های مجازی ، برای من مجازی مشکلات زیر خواهد بود :

1 _ حرص : مادام که به دنبال خواسته های مجازی ، برای منِ مجازی هستیم .

2 _ هراس : هر وقت به آن خواسته های مجازی برسیم ، هراس نگهداری آنها ما را رنج می دهد .

3 _ غم : نگرانی از دست دادن آن خواسته های مجازی .

نتیجه این که ، خواسته های نفس ، خواسته های مجازی است; قوتِ اصلی ما نیست ، جان ما را سیراب نمی کند و گونه ای سراب است .

قوتِ اصلی بشر نور خدا است

قوت حیوانی مر او را ناسزا است

لیک از علت در این افتاد دل

که خورد او روز و شب از آب و گل

قوت اصلی را فراموش کرده است

روی در قوت مرض آورده است

نوش را بگذاشته ، سم خورده است

قوتِ علت ، همچو چوبش کرده است

، وهم ، خیال و غرور) و حیوانات جنگل را طعمه می کرد ، تا نوبت به خرگوش رسید .

خرگوش با توسل به قیاسهای شیر ، نقشه ای کشید و به شیر گفت :

«شیر دیگری آمده و می گوید من سلطان جنگل هستم ، با او چه کنیم؟» شیر از خرگوش پرسید :

«آن شیر دوم کجاست؟» خرگوش گفت :

«در فلان چاه مسکن دارد . »

شیر و خرگوش ، بر سر چاه رفتند .

شیر در آب نگاه کرد ، تصویر خود را دید (تصویر منِ مجازی را دید ، نه تصویر حقیقی خود را) و بر آن پرید (منِ مجازی و تصویر من مجازی که هر دو پوچ بودند) و نتیجه اش هلاکت شیر (نتیجه حقیقی از آن دو پوچی) بود که در چاه افتاد و خفه شد .

وانگهی از خود قیاساتی کنی

مر خیال محض را ذاتی کنی

شیر خود را دید در چه وزغلو

خویش را نشناخت آندم از عدو

عکس خود را او عدوی خویش دید

لا جرم بر خویش شمشیر کشید

بنابراین ، مثل حالت خواستن ، که منِ مجازی و خواسته های مجازی آن مطرحند و دنبال آن خواسته ای مجازی ، اثرات حقیقی اش ، یعنی مشکلات و رنجها به وجود می آیند ، در قیاسها نیز منِ مجازی و تصویرش ، که آن هم مجازی است ، حاصل می شود ، اما نتیجه نهایی اش ، مشکلات و رنجهای ما خواهد بود .

البته در این جا نیز قیاسهایی که بر مبنای عقل و منطق باشند ، مطلوبند و عیبی ندارند ، بلکه منظور ما ، قیاسهایی است که اساس آنها ، نفسانیات و

منِ مجازی است .

خلاصه بحث این که ، در وضعیت قیاسهای مجازی و در منِ مجازی ، به حقیقت امر نرسیده ایم و در تاریکی هستیم ، در حالی که در منِ راستین ، عین علم ، عین دیدن ، عین شنیدن و عین یقین هستیم .

آن حقیقت که بود عین عیان

هیچ تأویلی نگنجد در میان

جانشناسان از عددها فارغ اند

غرقه دریای بی چوناند و چند

جان شو و از راه جان ، جان را شناس

یار بینش شو ، نه فرزند قیاس

جان چه باشد با خبر از خیر و شر؟

شاد از احسان و گریزان از ضرر؟

گفتیم که در منِ راستین ، رسیدن به کمال و عشق و ایثار مطرح است .

پس ، تأویل و تفسیر و چون و چرا مطرح نیست; چرا که در منِ راستین ، جان ما با جان جهان مرتبط است و در بحر جان ، ذهنیات مطرح نیست; حق الیقین مطرح است .

نفس نمرود است و عقل و جان خلیل

روح در عین است و نفس اندر دلیل

با توجه به این که گفتیم ساختمانی که به نام منِ مجازی در خود به وجود می آوریم ، بر اساس توهمات و افکار مجازی است ، عده ای عقیده دارند که شناخت منِ مجازی معنی ندارد و هر حرکتی را در منِ مجازی ، حرکتی بی هدف می دانند و معتقدند که حرکات فکری و ذهن در چارچوب منِ مجازی ، راه به جایی نمی برند .

منِ مجازی ، منکر حقیقت است و حجابی است روی منِ اصلی ، و خروج از این حجاب با حرکتهایی از جنس خودش ، محال است و حتی منجر به

تقویت بیشتر من مجازی می شود .

(خون به خون شستن محال است و محال . ) مثال آن ، کسی است که در زندان باشد (زندان منِ مجازی) ، امّا مرتباً در زندان ، معلومات خود را _ اما در چارچوب خودِ زندان _ زیاد می کند ، نه در چارچوب خروج از زندان یا خارج از زندان .

دیده تن دائماً تن بین بود

دیده جان جان پرفن بین بود

هر درونی که خیال اندیش شد

چون دلیل آری ، خیالش بیش شد

دیده تن ، عین وهم و پندار است .

چنین دیده ای ، نمی تواند روح و محتوای قضایا را ببیند .

وقتی ذهن از غبار وهم و پندار پوشیده شود ، هر حرکتی ، حکم غلتیدن بیشتر در وهم و پندار بیشتر را خواهد داشت .

وهم و خیال ، ابزار ارتباط با قشر و پوسته و ظواهرند .

پس چه کنیم؟ هیچ کاری نیاز نیست ، بلکه :

«تو خود حجاب خودی حافظ از میان بر خیز» همین و بس .

فقط از خود مجازی بگذر .

بشوی دفتر ، اگر هم رزم مائی

حدیث عشق ، در دفتر نباشد

ای برادر موضع ناکشته باش

دفتر اسپید نانبشته باش

خودمان ، نسبت به دیگران و نسبت به هستی ، عکس العمل طبیعی و برآیند طبیعی آن مجازهایند .

هنگامی که حکومت منِ اصلی و در نتیجه ، رسیدن به کمال و عشق و ایثار ، وجود ما را پر نکنند و منِ اصلی در حجاب من مجازی ، قرار گیرد ، دوری از خدا ، نتیجه آن است و(أَلا بذکر الله تطمئنّ القلوب) :

«آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش می یابد . »

شامل حال ما نیست ، و درونی عقده دار ، خشمگین ، و مالامال از همه رذایل اخلاقی خواهیم داشت .

داستانی درباره منِ مجازی و منِ اصلی

مولوی ، در مثنوی داستانی زیبا دارد .

در این داستان ، عقل کلّی (= منِ اصلی) را که عاقبت بین است مثال زده که همواره در حال کشش به سوی حق است ، اما می خواهد با ابزار تن و نفس این حرکت را انجام دهد ، و نفس (= منِ مجازی) نیز برای خود ، خواسته هایی دارد و محبوبه ایی که متوجه آنهاست و باید به هوش باشیم که دست کم ، منِ مجازی ، از من اصلی پیشی نگیرد .

متن داستان ، از اشعار 1533 به بعد در دفتر چهارم است :

روزی ، مجنون سوار بر شتر خود شد تا به کوی لیلی رَوَد .

(مجنون ، منِ اصلی و عقل است و ناقه یا شتر ، هوای نفس و تن است ، و لیلی ، هدفی که باید منِ اصلی به آن برسد ، و بچّه شتر ، خواستِ ناقه ، یعنی خواست نفس و تن است . ) مجنون ، شتر

را می راند ، اما شتر نیز برای خود لیلی دیگری داشت که بچه اش بود ، اما هر چه می راند ، به هدف نمی رسید .

هوی ناقتی خلفی و قدامی الهوی وانی ایّاها لمختلفون

یعنی هوای ناقه ، پشت سر من بود ، و هوای من ، پیش روی من ، من و ناقه در هوا ، و مقصد اختلاف داشتیم .

به موجب مصداق «الضّدان لا یجتمعان . »

(= دو ضد با هم جمع نمی شوند) همراه مناسبی برای همدیگر نبودند .

از این رو ، هرگاه ناقه ، افسار خود را سست می دید ، یا درمی یافت که مجنون ، به خواب رفته و از او غافل شده است ، فوراً حرکت خود را معکوس می کرد و به سوی بچه شتر برمی گشت ، و موقعی که مجنون به خود می آمد ، متوجه می شد که از مقصد اصلی دور شده است .

خلاصه ، برای مسافت سه روزه که تا منزل لیلی فاصله بود ، سالها طی طریق کرد ، و به این نتیجه رسید که مجنون (=منِ اصلی) ، با ناقه (=منِ مجازی) ، به کوی لیلی نخواهند رسید :

گفت ای ناقه چو هر دو عاشقیم

ما دو ضد بس همره نالایقیم

نیستت بر وفق من مهر و مهار

کرد باید از تو عزلت اختیار

این دو ، گرچه همراه یکدیگر بودند ، راهزن یکدیگر نیز بودند; چرا که اهداف این دو مختلف است .

جان ز هجر عرش اندر ناقه ای

تن ز عشق خاربن چون ناقه ای

جان گشاید سوی بالا بالها

تن زده اندر زمین چنگالها

ناگهان ، مجنون به هشیاری عجیبی رسید و تصمیم گرفت

خود را از ناقه پایین اندازد و این کار را کرد و در حین افتادن ، پایش هم شکست .

پای را بربست و گفتا گو شوم

در خم چوگانش ، غلطان می روم

پس از سالها ، تردد و در جا زدن ، مجنون به عقل کلّی رسید (به منِ اصلی رسید) و دریافت که ناقه (=نفس و منِ مجازی) که با عقل جزئی حرکت می کند ، او را به کوی لیلی نمی رساند .

عقل کلّی را گفت ما زاغ البصر

عقل جزئی می کند هر سو نظر

و مجنون دریافت که در راه عشق (= هدف) ، باید مجازها را رها کرده ، ابزار را هدف قرار ندهد (حتی از مرکب پا هم باید گذشت) و چون گوی ( = سمبل بی شکلی) ، غلطان ، به سوی هدف حرکت کند .

گوی شو ، می گرد بر پهلوی صدق

غلط غلطان در خم چوگان عشق

کاین سفر زین پس بود جذب خدا

و آن سفر بر ناقه باشد سِرّ ما

و نتیجه داستان این که :

چون به بی رنگی رسی کان داشتی

موسی و فرعون دارند آشتی

در حالی که در اول داستان مشکل این بود که :

چونکه بی رنگی اسیر رنگ شد

موسیی با موسیی در جنگ شد

روشن شدن این مطالب ، هر کدام بیشتر شرح داده می شود .

ضمناً این عوارض در فصول دیگر کتاب ، در بخش مربوط به رذایل اخلاقی و نفس و بیماریهای روحی نیز شرح داده شده اند .

و در آیه بعد می فرماید ، در ارتباط خداست که آرامش می یابید .

بنابراین ، معلوم می شود که تا با او ارتباط پیدا نکنیم ، آرامش نداریم و ارتباط با او سرمایه ماست و ارتباط با غیر او ، موقتی و سست است و هر وقت آرامش نیست ، اضطراب هست .

اساساً در دل هر چیز و هر امری ، که غیر خدا باشد ، اضطرابی نهفته است .

اگر انسان ، اضطرابهای خود و دیگران را ارزیابی کند ، دقیقاً به این نتیجه می رسد که ریشه همه اضطرابها در متصل نبودن هر چیز و هر امر و هر کس ، با خداست .

هدف عالی حیات ، قرب به خداست ، و خدا ، کمال مطلق است ، و انسان ، طالب کمال مطلق .

اگر انسان ، به این هدف اعلا ، نرسد ، یا در راه این هدف نباشد ، احساس پوچی و اضطراب می کند; لذا باید بدانیم که نیروی خود را صرف چه چیز می کنیم ، آیا در جهت منِ اصلی و حق صرف می شود ، یا در راه منِ مجازی و افکار و احوال پوچ; در چارچوب منِ مجازی .

داریم ، در حال اضطراب نیز هستیم .

ثالثاً :

چون روزی آن را از دستمان می گیرند ، دچار غم از دست دادن می شویم .

اینها ، همه ، از عوارض تعلق خاطر به غیر خداست .

باید مواظب باشیم که غیر خدا را ابزار بندگی خدا کنیم و بس .

و ابزارهای آن ، نباید هدف شوند ، بلکه ابزار بندگی شوند .

با باطن نیست ، بلکه صورت (= ذهنیات) با صورت (= ظواهر) است .

آنچه خواهی که تویی . »

مواظب باشیم که اهداف را عوضی نگیریم ، و گرنه نیرویمان از دست می رود و بهره ای نخواهیم داشت .

مرغ بر بالا پران و سایه اش

می دود بر خاک پران ، مرغ وش

ابلهی صیاد آن سایه شود

می دود چندان که بی مایه شود

بی خبر کاین عکس آن مرغ هدا است

بی خبر که اصل این سایه کجا است

تیر اندازد بسوی سایه او

ترکشش خالی شود در جستجو

قصر رود ، چه اتفاقی می افتد؟ من مجازی را با ظواهر مرتبط می کند ، و در حقیقت می خواهد یک خوشیِ فرمایشی را از روی لطف بپذیرد ، امّا متأسفانه چیزی دستگیرش نمی شود; چرا که دو پدیده مجازی (منِ مجازی و ظاهری که او می خواهد با آن مرتبط شود) ، نتیجه ای جز پوچی ندارند ، مگر خوشی دروغی و موقتی .

ولی اگر انسانِ خدا ، به آن باغ رَوَد ، من اصلی اش نظاره گر و مرتبط با آن باغ _ که خود آیتی است و او را به باطن رهنمود می کند _ خواهد شد و نشاط و ابتهاج واقعی پیدا می کند .

آدمی را فربهی هست از خیال

گر خیالاتش بود صاحب جمال

ور خیالاتش نماید آتشی

می نماید همچو موم در آتشی

آن یکی در کنج زندان مست و شاد

و آن دگر در باغ تلخ و بی مراد

نیز مشکلی دیگر است که ترس در پشت آن نهفته است .

علاج ترس ، دور شدن از منِ مجازی و رسیدن به منِ اصلی (و خدا) است که اولیای خدا ، همیشه در آرامش و سکینه به سر می برند و از غیر خدا ترس ندارند .

ما باشد و هدف قرار نگیرند و سرانجام ، ابزاری برای بهتر بندگی کردن و قرب به خدا باشند .

درباره غرایز بر حسب مورد ، در فصول دیگر کتاب بحث کرده ایم .

، بر اساس فطرت عمل می کنند و در جهت فطرت هستند .

در مورد انسان هم ، تنها سرمایه ای که برایش ارزش دارد ، بر اساس فطرت حرکت کردن است .

محرومیت هایی که برخی افراد در دنیا دارند و مربوط به غرایز و طبایع است ، محرومیتهای واقعی نیست .

تنها محرومیت از فطرت است که محرومیت واقعی و حقیقی است .

فطرت ، حضور قلبی و ندای ربّانی در وجود ماست و باید با تزکیه و عبادات ، این توجه را در خود تقویت کنیم و به فعلیت و ظهور برسانیم و مواظب باشیم که این فطرت خدایی را کشف کنیم .

این صدا در کوه دلها با تک کیست

گه پر است از بانگ این کُه گه تهی است

کیست این پنهان مرا در جان و تن

کز زبان من همی گوید سخن

این که گوید از لب من راز کیست

بنگرید این صاحب آواز کیست

در من اینان خود نمائی می کند

ادعای آشنائی می کند

ملامتم به خرابی مکن که رشد عشق

حوالتم به خرابات کرد روز الست

عهد الست من همه با عشق شاه بود

وز شاهراه عمر به این عهد بگذرم

هر قدر از منِ مجازی ، دور شویم ، فطرت در ما بیشتر کشف می شود .

مثال این امر ، سی مرغ است که باید به سیمرغ برسند ، تا دریابند که خودشان هستند که سفری در بیرون ترتیب داده اند ، که در حقیقت ، سفری در درون بوده تا تعلقات بیرونی را دور کنند و آن آینه حقیقی درونی را از زنگار پیراسته کنند و تجلّی حق را در خود ببینند و بیرون ، ابزاری است برای حرکت در درون

.

اگر حجابها برداشته شود ، صدای خوش و ریزش نور و الهامات و کشفها به سوی ما سرازیر می شوند :

«تو خود حجاب خودی ، حافظ از میان برخیز» و انسان در این حالت ، همه ، نور است ، پاکی است ، دریاست و کوثر است .

این نور ، ضد تاریکی است .

در این نور حتی آتش گلستان می شود ، زشتها زیبا می شوند; چرا که او با نور خدا می بیند .

إتّقوا فراسه المؤمن فإنّه ینظر بنور الله .

از فراست مؤمن بترسید که او در پناه نور خدا می بیند .

جان ابراهیم باید تا بنوربیند

اندر نار فردوس و قصور

اما اگر نمرودصفت هستی ، نمی توانی در آتش بروی .

در تو ، نمرودی است آتش در رورفت خواهی اوّل ابراهیم شوخود را موصوف به اوصاف ابراهیم کن ، تا همه چیز را گلستان بینی :

چون که موصوفی به اوصاف خلیل

بر تو آتش شد گلستان چون خلیل

و باید در این هدف اعلا و در این مهم ، عنایت خدا را با توجه به او ، در زبان و دل و عمل طلب کنیم :

تو بزن یا ربّنا آب طهورتا شود این نار عالم جمله نوراگر انسان خود را بشناسد و به فطرت پاک خود دست یابد ، می فهمد که حد او بی نهایت است .

می نهی پرگار بر ما تا بدانی حدّ ما

حدّ ما خود ای برادر ، لایق پرگار نیست

خاک پاشی می نمائی ، ای صنم در پیش ما

خاک پاشی دو عالم پیش ما در کار نیست

فقط باید مواظب باشیم که امور روزانه و مستیهای دروغین و سرابها و سرانجام ،

ظواهر ، ما را به خود مشغول ندارند و از هدف اعلای حیات باز نمانیم .

ساعتی میزان آنی ، ساعتی میزان این

بعد از این میزان خود شو تا شوی موزون خویش

گر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنی

در درون حالی ببینی ، موسی و هارون خویش

انسان باید مواظب باشد که از دو بُعد مادّی (= تن) و بعد الهی (= روح) تشکیل شده و باید همیشه خود را در جهت بُعد الهی تقویت کند .

در او جمع گشته هر دو عالم

گهی ابلیس گردد گاه آدم

کند رجعت از سجین فخار

رخ آرد سوی علیین ابرار

باید همیشه پاسدار نفس خود باشیم و بدانیم که نفس ، اژدهایی است افسرده در درون ما و هر آن ممکن است از قوّه ، به فعل در آید .

مثلا اگر قطره باران از ابر فرو افتد ، ارتباطش با ابر قطع می شود ، اما در نزول به تجلّی ، آنچه تجلّی کرده ، عین ربط با مبدأ اوّل است و در مبدأ اوّل کاستی نمی پذیرد ، و تشبیه آن در یک مثال ناقص ، اما ناگزیر برای روشن شدن مطلب ، تجلّی صورت انسان در آینه است .

2 _ آنچه به تجلّی نازل شده ، در حیطه مبدأ نزول است .

این حالت نیز در عالم مادّه نیست و در همان مثال قطره باران ، موقعی که از ابر می افتد ، دیگر در حیطه ابر نیست ، اما نزول به تجلّی ، در حیطه مبدأ اوّل است .

(الّذی بیده ملکوت کلّ شیء)

«آن کسی که ملکوت هر چیزی در دست اوست . »

3 _ آنچه به تجلّی نازل شده ، استقلال و هویتی ندارد ، مگر در ارتباط به مبدأ اوّل .

باز این حالت در عالم مادّه وضعیتی دیگر دارد و در مثال قطره باران ، بعد از جدا شدن از ابر دیگر خودش هست و ارتباطش با ابر قطع می شود ، اما در نزول به تجلّی ، آنچه نازل شده ، همین ربط و عین نیاز به مبدأ اوّل است که :

(کلّ شیء خاشع له وکلّ شیء قائم له . »

و (یا أیّها الإنسان أنتم الفقرا إلی الله والله هوالغنیّ الحمید) .

4 _ آنچه به تجلّی نازل شده و صورتش را در طبیعت می بینیم ، اصل و حقیقتش ، در مبدأ نزول است .

اما در مثال قطره باران و در مثال عالم مادّه ، چنین نیست ، (الحمد لله

فاطر السّموات والأرض) .

5 _ کثرت در عالم هستی ، نشانه عظمت مبدأ نزول است .

6 _ هستی آنچه به نزول تجلّی یافته ، در مبدأ اوّل است .

در حقیقت ، مبدأ نزول از آنچه تجلّی یافته ، دور نشده ، بلکه شیء یا هستیِ نزول یافته ، دوری پیدا کرده است .

(= دوری یک طرفه)

7 _ بازگشت آنچه به تجلّی نازل شده ، بازگشت زمانی و مکانی نیست .

چرا که مبدأ نزول ، با او و محیط بر اوست و این بازگشت نیز یکطرفه است .

پس ، از هستی یا شیئی تجلّی یافته ، به سوی مبدأ اوّل است .

آنچه به تجلّی نازل شده ، خود ، از مبدأ اصلی غافل بوده است .

(لقد کنت فی غفله من هذا فکشفنا عنک غطاءک فبصرک یوم الحدید)

[ به او می گویند :

] «واقعاً که از این [ حال ] سخت در غفلت بودی .

و [ لی ] ما پرده ات را [ از جلوی چشمانت ] برداشتیم و دیده ات امروز تیز است . »

توضیح بیشتر این که ، اگر چشم ما را ببندند ، نور را نمی بینیم ، در حالی که نور بر ما احاطه دارد و کافی است پرده را برداریم ، نور بر ما محاط است .

8 _ پیمودن راه در مسیر بازگشت ، مثل رسیدن از غفلت به بیداری یا از جهل به علم است .

یعنی شناختِ آنچه در تجلّی آمده ، شناختِ مبدأ اصلی است :

«من عرف نفسه فقد عرف ربّه . »

همان گونه که گفتیم ، اصل و حقیقت انسان ، تجلّی از ملکوت است و اگر

حقیقت خود را نشناسیم ، خدای خود را نشناخته ایم .

اگر منِ مجازی و حجابهای ظلمانی و نورانی را برداریم ، وجه خدا را ملاقات خواهیم کرد .

در روز قیامت ، که هنگام ظهور حق است ، فنا و هلاکت اشیا و بقا و دوام وجه الله بر همگان آشکار می شود .

برای بیشتر روشن شدن مطلب ، به آیات زیر توجه می کنیم :

(کلّ شیء هالک إلاّ وجهه)

جز ذات او همه چیز نابود شونده است .

(کلّ من علیها فان ویبقی وجه ربّک ذوالجلال والإکرام)

هر چه بر زمین است ، فانی شونده است ، و ذات باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند .

این وجه پروردگار ، اسمای اوست .

و از یک طرف در قرآن کریم داریم که :

(وعلّم ءادم الأسماء کلّها)

و [ خدا ] همه [ معانی ] نامها را به آدم آموخت .

رسیدن به وجه الله ، همان است که در آیاتی بسیار داریم; من جمله در آیه 38 و 39 سوره روم که خداوند می فرماید :

(للّذین یریدون وجه الله . . . تریدون وجه الله) .

(=برابر کسانی که خواهان خشنودی خدایند . . . در حالی که خشنودی خدا را خواستارید . ) آنان که به دنبال وجه خدا می روند ، (فأولئک هم المفلحون) .

پس ، هدف اعلای انسان ، رسیدن به فضای اسماست و در این وضع می رسد به جایی که (فأینما تولوّا فثمّ وجه الله) .

«=پس ، به هر سو روکنید ، آن جا روی [ به ] خداست . )نتیجه این که آنچه در قیامت روی می دهد ، آگاهی فرد به وجه پروردگار است; یعنی

هر کس از دریچه یقین خود ، با وجه پروردگار محشور می شود .

و اولیای خدا در این دنیا نیز به این وجه می رسند; چرا که آن دنیا ، باطن امور روشن می شود ، و اولیای خدا در این دنیا می توانند به باطن امور برسند .

9 _ همراهی عمل در بازگشت .

مسیر صعودی به سوی حق را ، هر کس در مسیر هستی خود طی می کند; یعنی ملاقات با الله ، در جدول وجودی خود انسان صورت می گیرد .

منتها ، این سیر ، با عمل انسان ساخته می شود .

در حقیقت ، هر کس با تجسم اعمال خود رو به روست .

(یوم تجد کلّ نفس ما عملت من خیر محضّراً وما علمت من سوء تودّ لو أنّ بینها وبینه أمداً بعیداً)

آن روزی که هر کسی ، آنچه کار نیک به جای آورده و آنچه بدی مرتکب شده ، حاضر می یابد و آرزو می کند :

کاش میان او و آن [ کارهای بد ] فاصله ای دور بود .

(ویوم یرجعون إلیه فینبّئهم بما عملوا)

روزی را که به سوی او باز گردانیده می شوند و آنان را [ از حقیقت ] آنچه انجام داده اند خبر می دهد .

و سرانجام انسان در شناخت نفس خود متوجه می شود که هر چه هست ، در حوزه خودش بوده و خودش نیز در حوزه پروردگار است; یعنی ، در حقیقت ، می رسد به خود و از خود به خدا می رسد .

در زیر ، مثالی برای بازنمودن این حقیقت از الهی نامه عطّار آورده ایم .

بود سرشار از عقل و فراست که دانشهای مختلفی را فراگرفته بود .

روزی کودک شنید که در شهری بسیار دور ، حکیمی زندگی می کند که در علم نجوم و طب سرآمد همه است ، اما از دانش خود چیزی به کسی یاد نمی دهد و کسی را به سرای خود نمی پذیرد _ ضمناً شاه پریان و دخترش به دیدار او می آیند که دخترک در زیبایی سرآمد همه زیبایان است .

کودک به پدرش می گوید :

«مرا نزد او ببر تا دانش او را فرا گیرم و دختر شاه پریان را ببینم که من عاشق او شده ام . »

پدر می گوید :

«این کار امکانپذیر نیست; چرا که حکیم نمی خواهد تو به اسرارش پی ببری . »

پسر اصرار می کند که :

«اگر مرا نزد او بری ، من خود را به کری و لالی می زنم تا حکیم ، خیالش از بابت یادگیری من آسوده گردد . »

سرانجام ، پدر و پسر سفر آغاز کرده ، پس از پیمودن مسافتی بسیار ، به آن شهر دوردست و به محضر حکیم رسیدند .

پدر از کر و لالی فرزند سخن گفت و استاد تصمیم گرفت کودک را در کر و لال بودن امتحان کند .

پس از آزمایشهای سختی استاد مطمئن گشت که کودک کر و لال است .

حکیم کودک را به عنوان غلام خود انتخاب کرد ، اما کودک مرتباً در غیاب استاد کتابهایش را مطالعه می کرد تا دانش استاد را یاد بگیرد و به طور حضوری کارها و روش طبابت او را می آموخت .

روزی شاهزاده شهر بیمار شد .

استاد نزد او رفت

و کودک (شاگرد) نیز به دنبال استاد روانه شد .

استاد متوجه شد که در مغز شاهزاده کِرمی است که آن را باید با چنگال بیرون آورد .

هر چه استاد برای بیرون کشیدن کِرم بیشتر تلاش می کرد ، آن کِرم به مغز شاهزاده بیشتر فرو می رفت و شاهزاده شیون می کرد .

کودک ، که شاهد این ماجرا بود ، طاقتش طاق شد و ناگهان ، ناخودآگاه بر سر استاد داد زد که :

«تو با این روش مشکل را افزون می کنی; چنگال را داغ کن و بر کِرم بگذار ، کِرم هلاک خواهد شد . »

ناگهان استاد به راز کودک پی برد و از غصّه جان به جان آفرین تسلیم کرد .

پادشاه ، که از هوش و ذکاوت کودک و اسرار او آگاه شد ، او را به جای حکیم نشاند .

کودک درب صندوقچه اسرار آمیز استاد را گشود تا راز دختر شاه پریان را دریابد :

بیامد کودک و بگشاد صندوق

در آنجا دید وصف روی معشوق

کتابی کان بود در علم تنجیم

همه برخواند و شد استاد اقلیم

به آخر ز آرزوی آن دل افروز

نبودش صبر یک ساعت شب و روز

برای دیدار آن دل افروز دور تا دور خود خطی کشید و تا چهل روز در میان آن نشست .

سرانجام ، دختر زیبا ، پریزاده دل افروز ، ظاهر شد :

بتی کز وصف او گوینده لالست

چه گویم زانکه وصف او محالست

چو سر پاتک ز سرتا پای او دید

درون سینه خود جای او دید

تعجب کرد از آن و گفت آنگاه

چگونه جا گرفتی جانم ای ماه

جوابش داد آن ماه دل افروز

که با تو بوده ام من ز اولین

روز

منم نفس تو ، تو جوینده خود را

چرا بینا نگردانی خِرَد را

اگر بینی ، همه عالم تو باشی

ز بیرون و درون همدم تو باشی

حکیم جوان ، به پریزاده گفت :

«از نفس هر کسی مشخص است که مار ، سگ و یا خوک است ، اما تو زیبای زمین و آسمان هستی و هرگز به نفس کسی شبیه نیستی . »

پری گفتا اگر امّاره باشم

بتر از خوک و سگ ، صد باره باشم

ولی وقتی که گردم مطمئنه

مبادا هیچ کس را این مظنه

ولی چون مطمئنه گشتم آنگاه

خطاب ارجعیم آید ز درگاه

کنون نفس تو ام من ای یگانه

اگر گردم پس شیطان روانه

مرا امّاره خوانند اهل ایمان

مگر شیطان من گردد مسلمان

اگر شیطان مسلمان گردد اینجا

همه کاری به سامان گردد اینجا

چون حکیم جوان در این راه رنج فراوانی برده بود ، سرانجام بر نفس خود غالب گشت .

در نتیجه هر کس بخواهد در این راه قدم بگذارد و به سِرّ جان خود پی ببرد ، باید درد و رنج زیادی تحمل نماید .

کنون تو ای پسر چیزی که جستی

همه در تست و تو در کار سستی

اگر در کار حق مردانه باشی

تو باشی جمله و هم خانه باشی

تویی بیخویشتن گم گشته ناگاه

که تو جوینده خویشی درین راه

تویی معشوق خود با خویشتن آی

مشو بیرون ز صحرا ، با وطن آی

از آن حبّ الوطن ایمان پاکست

که معشوق اندرون جان پاکست

بنابراین ، در اثر مراقبه شدید و اهتمام به آن ، آثار حب و عشق در ضمیر ما هویدا می شود; زیرا عشق به جمال و کمال علی الإطلاق فطری است و با نهاد بشر خمیر شده و در ذات او به ودیعت گذارده

شده است ، ولی علاقه به کثرات و حُبّ مادّیات ، مانع بروز عشق فطری می گردد و نمی گذارد که این پرتو ازلی در او ظاهر گردد .

به واسطه مراقبه زیاد ، کمکم حجابها ضعیف می شوند تا سرانجام از میان می روند و آن عشق و حُبّ فطری ظهور می کند و انسان را به مبدأ لایزال الهی رهبری می نماید .

راه خلوتگه خاصّم بنما تا پس از این

می خورم با تو و دیگر غم دنیا نخورم

و صورتها رُسل

عقل سایه حق بود چون آفتاب

سایه را با آفتاب او چه تاب

بنابراین ، عقل کلّی ، حقیقتی است که مافوق همه کائنات و زیربنای عالم هستی است .

(به طور مستقیم وابسته به خداست . ) در نمای زیر مقایسه عقل جزئی با عقل کلّی آورده شده است :

جزئی :

همان عقل نظری است و از راه حسّ و محاسبات برخورد می کند و به خیالات می پردازد و نیز دارای حساب و کتاب است;کثرت را می بیند ، عقل ظاهربین است ، با من مجازی سر و کار دارد و به خوب و بد ، هر دو کمک می کند .

کُلّی :

همان عقل عملی است و به منِ اصلی می اندیشد; آن سوی کثرت را می بیند (وحدت) ، باطنبین است و با منِ اصلی سر و کار دارد .

خلاصه این که ، عقل جزئی به نیازهای جزئی ما نظر دارد و انسان را در خود طبیعی نگاه می دارد ، حال آن که عقل کلّی به نیازهای اساسی نظر دارد و در حقیقت به هدف اصلی انسان توجه می کند .

از این رو ، هر چه به عقل جزئی بپردازیم ، از عقل کلّی محروم می شویم .

دریافت های عقل کلّی ، همان مفاهیم عالی های است که دل ، آنها را حس و رؤیت می کند .

چه حریم عقل ، فکرت است و حریم دل ، رؤیت (= شهود) .

نکته مهمتر این است که آنچه مربوط به عقل کلّی و دل است ، همان فطرت ماست; چرا که جهت عقل کلّی و دل یکی است ، بنابراین ، باید به سه مطلب

مهم زیر توجه داشته باشیم :

1 _ عقل جزئی در صورتی مفید است که اسیر نفس و شیطان نباشد و این را عقل جزئی سالم گوییم .

اگر عقل جزئی در خدمت نفس و شیطان قرار گیرد ، مخرّب است .

2 _ برای این که به فطرت خود و خواسته دل برسیم ، هم می توانیم از طریق عقل (= حکمت ، راه حکیم) ، سلوک کنیم و هم از طریق دل (= تزکیه و برداشتن حجاب ، راه عارف) ، و سرانجام می فهمیم که راه حکیم واقعی و عارف واقعی یکی است .

3 _ نتیجه بسیار مهم این است که عقل جزئی یک بُعدی و محدود است و نمی تواند صاحب همه چیز یا همه علوم شود ، اما عقل کلّی بر همه چیز و همه کس یا همه علوم اِشراف دارد و بر حق و طالب حق و شهود حق است که در آن یگانگی و همه علوم و همه اشیا دیده می شود و به عالم غیب متصل است و حالت فعلیت دارد .

که :

1 _ تعارض و کشمکش داخلی نداشته باشد;2 _ تطبیق و تلفیق نسبی با زندگی ، دیگران و اجتماع داشته باشد;3 _ توان مقابله با مسائل زندگی را دارا باشد;4 _ خودگردان و خودشکوفا باشد .

عوامل تعین کننده سلامتی عبارتند از :

1 _ وراثت;2 _ محیط زیست;3 _ شیوه زندگی;4 _ وضعیت اقتصادی جامعه;5 _ عوامل متفرقه .

نفر باشد ، حتماً او باید با مثل خود ازدواج کند (یعنی زوج دیگر همان بیماری ژنتیکی را عیناً مثل او داشته باشد) ، تا فرزندانشان (البته یک چهارم در هر زایمان) بیماری کامل را نشان دهند .

در این صورت ، پدر و مادر به ظاهر سالمند و بیماری را نشان نمی دهند ، در حالی که بعضی فرزندان بیماری را نشان داده ، از آن رنج می برند .

مثال آن ، بیماری تالاسمی است که پدر و مادر باید هر دو نوع خفیف و بدون علامت را داشته باشند تا فرزند ، مبتلا به تالاسمی نوع شدید باشد .

چنین کسی همواره به تزریق خون نیاز دارد .

همچنین ، سایر بیماریهای مغلوب ، مثل کم خونی فانکونی و فنیلکتونوریا و گوشه و گالاکتوزمی جزو این دسته اند .

در بیماریهای وابسته به کروموزوم جنسی ، مادر سالم ، اما منتقل کننده بیماری است و فرزند پسر او ممکن است مبتلا به بیماری شود .

مثال این دسته از بیماریها ، بیماری وابسته به جنس هموفیلی و کمبود گلوکز 6 فسفات (فاویسم) است .

دسته دوم ، بیماریهای چند ژنی است .

این بیماریها تحت تأثیر چند ژن و حتی عوامل محیطی اند; مانند بعضی معلولیتهای ذهنی یا لب شکری .

دسته سوم ، بیماریهای کروموزومی است .

در این بیماریها ، علت در ژن نیست ، بلکه بیماری مربوط به اِشکال در تعداد کروموزوم یا ساختمان کروموزوم است .

این بیماریها را «بیماریهای ژنتیک» نمی نامند و بدان «بیماریهای کروموزومی» نیز گفته اند .

در بیماریهای کروموزومی به وجود آن در هر دو نفر از والدین ، نیاز نیست و از یکی از

والدین منتقل می شود .

نمونه بیماریهای کروموزومی ، منگولیسم است که نوعی عقب ماندگی ذهنی است .

مادر در ماههای اوّل و دوران بارداری .

هیچ گونه شکّی بر بیماریهای ژنتیکی و فامیلی نباشد ، ازدواج فامیلی بلامانع است .

در صورتی که برحسب پیشینهای که گرفته می شود سرنخ هایی به دست آمد ، بر حسب آن سرنخها ، پزشک بایستی آزمایشهایی در این باره انجام دهد و در این مورد ، نباید آزمایشهای بی مورد ، که فقط اتلاف وقت و ضرر اقتصادی به دنبال دارد ، انجام شود .

داشتن یک یا چند فرزند قبلی که مشکل ژنتیکی داشته اند و یا بیماریهایی که احتمال ژنتیکی بودن آنها می رود;2 _ سن بالای مادر;3 _ یکی از والدین در هنگام تشکیل نطفه و یا مادر در ابتدای حاملگی ، تحت تأثیر عوامل تراتوژن باشد;4 _ یکی از والدین اختلال کروموزومی داشته باشد;5 _ مادری که حامل ژن معیوب وابسته به جنس باشد .

لازم به ذکر است که بررسیهای هنگام آبستنی ، اگر زود انجام شوند و مسلّم شود که جنین مبتلاست ، امکان سقط جنین را نیز می شود از نقطه نظر پزشکی بررسی نمود .

بین تولد تا 18 سالگی می دانند .

بنابراین ، نارسایی هایی که پس از سن 18 سالگی شروع می شوند ، عقب ماندگی ذهنی تلقی نمی شوند .

عقب ماندگی ذهنی همانند همه اختلالات ، از شدت و ضعف بسیاری برخوردار است .

شخص عقب مانده ، بسته به این که میزان هوشش در چه حدی باشد ، خصوصیات حرکتی ، رفتاری ، اجتماعی و هیجانی اش شکل می گیرد .

از این رو ، مهمترین عامل قابل بررسی در عقب ماندگی ذهنی ، عامل هوش است .

هوش ، مقوله ای است که روانشناسان هنوز نتوانسته اند در تعریف ماهیت و چگونگی اش به اتفاق نظری کامل دست یابند .

در تعاریف مختلفی که از هوش شده است ، اغلب نقاط مشترک بسیاری دیده می شود و حتی در مواردی موضوعات یکسان را در قالب الفاظ متفاوت بیان کرده اند .

در تمام تعاریف تقریباً به سه جنبه اساسی اشاره شده است ، که به نظر می رسد دیدگاه نسبتاً جامعی را درباره ماهیت هوش به دست دهد .

این سه جنبه عبارتند از :

1 _ توانایی و استعداد کافی برای یادگیری و درک امور; 2 _ هماهنگی و سازش با محیط; 3 _ بهره برداری از تجربیات گذشته ، قضاوت و استدلال صحیح و پیدا کردن راه حل مناسب در رویارویی با مشکلات .

بنابراین ، می توان عقب ماندگی ذهنی را تأخیر در رشد و عملکرد سه جنبه بالا دانست که باعث می شود فرد عقب مانده ، نتواند همپای همسالانش مهارتهای مورد نیاز و متناسب با سن خود را بیاموزد و به عبارت دیگر ، مهارتهایش با سطح سنی

اش هم خوانی ندارد .

همچنین ، نمی تواند با محیط اطراف خود سازگاری و انطباق کافی برقرار کند ، و سرانجام ، از شرکت در امور اجتماعی ، به مقتضای سن خود ناتوان است .

بسته به این که یک فرد در مقایسه با همسالان خود تا چه حد نسبت به یادگیری موارد مذکور تأخیر نشان دهد ، شدت عقب ماندگیها سنجیده می شود .

از این رو ، فرض بر این است که هر چه هوش کودک _ که عامل شکوفایی استعداد او در یادگیری و سازگاری اجتماعی است _ بیشتر باشد ، عقب ماندگی اش دارای شدتی کمتر است و لذا ، عقب ماندگی ذهنی را با میزان هوش افراد دسته بندی می کنند .

، خانواده تشکیل دهند .

این گروه ، 75 تا 85 درصد کل تعداد عقب ماندگان با بهره هوشی زیر 70 را تشکیل می دهند .

سه اصل باشد ، یک زندگی سرشار از موفقیت و پاکی و خوشی خواهند داشت .

واضح است که ازدواج ، نیازهای تن و نفس و روان را برآورده می کند ، تا انسان در بندگی ، ثابت قدم و استوار بماند .

ازدواج ابزار خوب قرب به خداست و یادمان باشد که قبل از پرداختن به صورتها و ظواهر ، از مهمترین عوامل اقناع طرفین ، در ازدواج ، سیرت پاک و زیباست .

در سیرت پاک و زیبا ، اتحاد بینشی ، بسیار بیشتر است و نتایج زندگی و خیر زندگی ، والاتر .

خدا دوست دارد ، امّا بعد از عشق به پروردگار ، از بهترین و والاترین عشقها ، عشق زوجین و عشق در خانواده و بین همسران و کودکان و به عکس است .

اگر زوجین خانواده را محیط عشق قرار دهند ، محیط خانواده ، به گلستانی معطر و پرگل تبدیل خواهد شد ، و گلها و میوه های این باغ ، که همان فرزندان باشند ، میوه هایی سالم و شاداب و مطمئن خواهند بود .

از محبت تلخها شیرین شود

از محبت مسها زرین شود

از محبت دردها صافی شود

وز محبت دردها شافی شود

از محبت دار تختی می شود

وز محبت بار بختی می شود

از محبت لجن گلشن می شود

بی محبت روضه گلخن می شود

از محبت نار نوری می شود

وز محبت دیو حوری می شود

از محبت حزن شادی می شود

وز محبت غول هادی می شود

از محبت نیش نوش می شود

وز محبت بشر موسی می شود

این محبت هم نتیجه دانش است

کی گزافه بر چنین تختی نشست

البته ، در اشعار بالا ، منظور از محبت ، عشق پاک به پروردگار است ، اما در پناه آن عشق ، همه عشق های دیگر شکل می گیرد ، و گفتیم که والاترین عشق ، پس از عشق به پروردگار ، عشق در خانواده و بین خود والدین و بین والدین و فرزند و برعکس بین فرزند با پدر و مادر است .

تمام تلاش زوجین باید حاکم کردن عشق در محیط خانواده باشد .

آورده اند که مردی با زنی ازدواج کرد .

شروع زندگی با عشق و محبت بود .

در چشم زن ، لکّه ای کوچک بود ، اما در پناه این عشق ،

مَرد ، لکه چشم زن را نمی دید .

مدتی گذشت و رابطه مرد و زن ، برهم خورد و بدبینیها حاکم شد .

در این موقع ، مرد متوجه لکه شد .

از زن پرسید :

این خال از چه موقع در چشم تو به وجود آمده؟ زن جواب داد :

از همان موقع که به من بدبین شدی .

فراغت را در خانه ، در پناه همسر محبوب و مهربان خود پیدا می کند .

در مرحله پیری ، که گلهای طلایی آمال ، پژمرده و فرسودگی شروع می شود ، باز هم ساعاتی که در خانواده و با همسر یا میان فرزندان می گذرد ، قرین مسرّت و خوبی است و انسان احساس می کند که در کانون روحش ، از زیر طبقات خاکستر ، جرقه های نشاط و امید جستن می کند و اطفال کوچک با صورت نورانی و قیافه معصوم خود ستارگانی هستند که پیران سالخورده ، فروغ نشاط را از آنها اقتباس می کنند .

آنان که روحشان سرشار از عشق پاک است ، از همه چیزهای خانواده لذت می برند و برای آنان فضای خانه ، چون بهشت است که هر ساعت و دقیقه مسرّتی تازه در آن می یابند .

البته ، علاقه ما به خانه از آن جهت است که ساکنان خانه را دوست داریم; زیرا گفته اند :

«از کوچه لیلی می گذرم و بی اختیار در و دیوار را می بوسم .

گمان نکنید که من دیوارها را می پرستم ، بلکه روحم از عشق کسی که در اینجا زندگی می کند لبریز است و دیوارها را به یاد و نام و عشق او می بوسم . »

بلی ، خانواده سرچشمه خوشبختی است از این رو که افرادش یکدیگر را دوست می دارند و دارای منافعی مشترکند و با یکدیگر یکدل و یکرنگ .

نفاق و ریا ندارند و به یکدیگر دروغ نمی گویند .

وقتی به دور هم می نشینند ، گفتگوهایشان مسرّت بخش است ، و لبخندهاشان در اثنای صحبت

، چون طلیعه فجر سعادت ، پرتو امید و نشاط را در اعماق قلوبشان نفوذ می دهد .

آنان خوشبختند ، برای این که رشته محبت و وفا ، به یکدیگر ارتباطشان داده است .

احترام بگذارید و عیوب آنان را به رو نیاورید و مخصوصاً پدر و مادر هر یک از زوجین ، باید مورد محبت و احترام دیگری باشند .

این هم وظیفه اخلاقی و انسانی است و هم در همسر تأثیر می گذارد .

12 _ آخرین وصیت خضر به موسی این بود :

همیشه عیوب و خطای خود را در نظر داشته باش و عیوب و خطاهای دیگران را ببخش .

محیط خانواده ، باید حق حاکم باشد و تلاش طرفین باید بر حاکم کردن راه حق باشد ، نه نظریه های فردی و مجازها .

این که همسر ، دیگری را متهم کند یا بگوید :

«من درست می گویم ، تو غلط . »

به هیچ وجه درست نیست .

بلکه باید هر دو در جهت حق تلاش کنند و من و تو در میان نباشد .

آن وقت است که نقطه نظرها به همدیگر نزدیک می شود .

اگر پدر و مادر و حتی فرزند در جهت حق باشند ، هماهنگی ها بیشتر است .

یکنند .

نکته بسیار با ارزش این است که والدین معمو با ندانم کاریهای خود نسبت به خود و فرزندشان ، باعث بروز مشکلاتی در زمینه زندگی خانوادگی و تربیت فرزند می شوند و گرنه در محبت و دوستی والدین نسبت به فرزند شکی نیست .

باید علم خانواده و علم تربیت فرزند را آموخت و سپس به کار گرفت .

پدر یا مادری فکر نکنند که چون پول زیادی دارند ، فرزندشان سعادتمند می شود (خود به خود) و یا پدر و مادری فکر نکنند که اگر تحصیل کرده هستند ، باید فرزندشان سعادتمند شود .

اینها ممکن است یکی از شرایط باشد ، اما همه شرایط برای سعادت فرزند نیست .

سعادت فرزند هنگامی تأمین می شود که دانش آن را داشته باشیم و آن را در عمل و به طور صحیح پیاده کنیم .

در غیر این صورت ، موفق نخواهیم بود .

بی مهری والدین به فرزند ، به صورتهای مختلف است :

مسائل روحی و عاطفی خود والدین ، نداشتن محبت ، کار زیاد والدین و نرسیدن به فرزندان ، ناسازگاری خانوادگی ، نداشتن تفریح و استراحت کافی ، فشارهای اقتصادی ، خشونت در رفتار و نظایر آن .

عکس العمل کودک در برابر بی مهری والدین ، به صورت اختلالات رفتاری و بیماریهای روانتنی تظاهر می کند که هر کدام می تواند سالها و گاهی تا آخر عمر کودک را در رنج و عذاب نگاه دارد .

یعنی توجه نداشتن به استعدادها ، امکانات و مسائل محیطی .

چنین والدینی ، در حقیقت ، بیش از معمول فرزند را تحت فشار قرار می دهند که این ، درست نیست .

کسی ، مبدّل به یک شخصیت عصبی می شود ، در انواع ترس به سر می برد ، شخصیتش ضعیف است ، تنبلی و سستی دارد ، در کارها پیشرفت ندارد و از خود ، یأس ، نارضایتی و میل به آزار و تحقیر دیگران نشان می دهد .

وضعیت کلی خود ، که رسیدن به هدف اعلای حیات است ، خواهیم بود _ ان شاء الله .

درجه حرارت مواد غذایی ، بسیار بالا نباشد و درجه آن تا حدودی با درجه حرارت بدن تطبیق داشته باشد .

7 _ گرسنه شوید و بعد مبادرت به صرف غذا نمایید و قبل از سیر شدن ، دیگر نخورید و حداقل پرخوری نکنید .

8 _ از سبزیهای تازه مصرف نمایید ، امّا از شستن کامل و ضدعفونی بودن آنها مطمئن شوید .

9 _ مرتباً میوه بخورید و در صورت عدم تحمل ، خوردن آبمیوه یا کمپوت بلامانع است ، اما در حال عادی ، خود میوه ها را صرف کنید .

خوردن آبمیوه یا کمپوت و یا آبمیوههای کنسرو شده ، در حالت سلامت دستگاه گوارش ، توصیه نمی شود .

حتی خوردن میوه خام ، برای حفظ هضم و جذب صحیح غذا و جلوگیری از بیماریهای گوارشی توصیه شده است .

10 _ تخم مرغ ، که یک ماده غذایی سرشار از پروتئینهاست ، از کلسترول هم غنی است و لذا نباید در مصرف آن زیاده روی کرد .

11 _ سعی کنید در حال غذا خوردن و بلافاصله پس از آن ، از مصرف آب خودداری کنید; چرا که با رقیق کردن اسید معده ، هضم غذا را مختل می کند .

12 _ صبحانه کامل میل کنید و ناهار متعادل ، و شام ، کم و در حد غذای حاضری (مثل لبنیات) .

13 _ بین غذاها _ یعنی زمان بین صبحانه تا ناهار و زمان بین ناهار تا شام _ حتی الامکان ، چیزی نخورید مگر میوه یا چای; چرا که خوردن ، در فاصله زمانی غذاها ، اشتهای شما را کم می کند .

14 _ سعی

کنید غذاهای سرخ کردنی ، کمتر مصرف کنید و روغن مایع ، بیشتر استفاده کنید .

روغن های جامد ، بیشتر در عروق دستگاه های بدن ، میل به رسوب کردن دارند .

15 _ از شیرینی و مواد قندی و شکر ، حتی الامکان کمتر استفاده کنید .

16 _ از اضافه کردن نمک (منظور نمک اضافی است) به غذا ، حتی الامکان خودداری کنید; زیرا نمک زیاد ، باعث فشار خون ، بیماریهای قلبی و کلیوی می شوند .

17 _ اغلب آب لوله کشی شهرها ، آلوده اند (آلوده به مواد انگلی ، املاح سنگین ، میکربها و ویروسها) ، لذا بهتر است از دستگاههای کوچک تصفیه در منزل استفاده کنید ، یا آب را بجوشانید .

18 _ در مورد نان ، بهتر است از نانهایی استفاده کنید که در آن تخمیر به وجود آمده; زیرا نانهای بدون تخمیر ، باعث سوء هاضمه و مشکلات دستگاه گوارش می شود .

19 _ با شکم پر ، ورزش نکنید و از حرکات سنگین بعد از غذا خودداری کنید .

20 _ بعد از صرف غذا ، دندانها را مسواک کنید .

21 _ غذا را به اندازه نیاز ، در بشقاب بریزید تا ضمن این که غذای شما زیاد نیاید ، باعث پرخوری نیز نشود .

22 _ هنگام غذا ، از صحبت کردن ، تماشای تلویزیون ، مشاجره و بحث خودداری کنید و حتی الامکان موقع صرف غذا ، با نشاط باشید .

دنبه ، خامه و روغن با چشم دیده می شوند .

اما چربیهای نامرئی ، با چشم دیده نمی شوند; مانند چربی تخم مرغ و چربی لبنیات .

مصرف بیش از حد چربی ، برای بدن ضرر دارد .

چربی خون ، شامل کلسترول و تیری گلیسیرید است و وجود چربی در خون و بدن ، برای حفظ سلامتی لازم است .

کلسترول هم از طریق غذا تأمین می شود و هم بدن ، خود ، کلسترول می سازد .

به طور متوسط ، در روز به 400 میلی گرم کلسترول ، احتیاج است .

در جدول زیر ، میزان کلسترول مواد غذایی آمده است .

نوع غذامقدار غذامقدار کلسترول موجود (برحسب میلی گرم)

تخم مرغ1 عدد متوسط305 گرم

میگو100 گرم144 میلی گرم

جگر90 گرم372 میلی گرم

جگر مرغ90 گرم400 میلی گرم

مغز90 گرم1810 میلی گرم

کلیه (=قلوه)90 گرم690 میلی گرم

قلب90 گرم274 میلی گرم

گوشت مرغ بدون پوست90 گرم86 میلی گرم

گوشت گوساله بی چربی90 گرم83 میلی گرم

گوشت گاو بی چربی90 گرم77 میلی گرم

گوشت ماهی90 گرم77 میلی گرم

تن ماهی100 گرم61 میلی گرم

گوشت جوجه بدون پوست90 گرم54 میلی گرم

شیر کامل1 لیوان34 میلی گرم

ماست کم چربی1 لیوان12 میلی گرم

کره1قاشق چایخوری12 میلی گرم

بستنی خامه دار1 قاشق21 میلی گرم

شیر بی چربی1 لیوان5 میلی گرم

مارگارین1قاشق چایخوری3 میلی گرم

سفیده تخم مرغ1 عدد

اگر میزان کلسترول تا 200 میلی گرم درصد باشد ، مطلوب است و اگر تا 250 میلی گرم درصد باشد ، باید قدری در مصرف چربی پرهیز کنیم ، و اگر از 250 میلی گرم درصد بیشتر باشد ، حتماً باید در رژیم خود مصرف چربی را محدود کنیم .

فیبرهای غذایی ، ضمن این که در هضم و جذب غذا مؤثرند ، مانع جذب

بسیار کلسترول در روده می شوند .

فیبرهای غذایی در میوه ها و خرما و سبزیجات و حبوبات هستند .

اقدامات دیگر مؤثر در کم کردن چربی خون عبارتند از :

1 _ به جای گوشت قرمز ، از گوشت سفید استفاده کنید .

2 _ لبنیات کم چربی مصرف کنید .

3 _ به جای روغن جامد ، از روغن مایع استفاده کنید .

4 _ ورزش روزانه انجام دهید و پیاده روی کنید .

تیری گلیسرید نیز ، مثل کلسترول ، نباید در بدن زیادتر از معمول باشد ، اما خطرش قدری از خطر کلسترول کمتر است .

نمو ، باید از مواد پروتئینی ، خصوصاً گوشت ، در حد مورد نیاز روزانه مصرف کنند نه بیشتر .

مصرف پروتئین به مقدار زیاد ، مُضّر است و اضافی آن تبدیل به اوره می شود و از بدن دفع می گردد و همچنین مصرف بسیار مواد پروتئینی باعث بالا رفتن فشار خون ، کلسترول و اسیداوریک و ناراحتی های کلیه می شود .

بالا بودن اسیداوریک سبب بیماری نقرس می شود که با درد مفاصل همراه است .

و بادام به مقدار فراوان یافت می شود .

ورم معده ، خونریزی از بینی و دهان ، بواسیر (= شقاق مقعد) ، زایمان های مکرر ، قاعدگی همراه با خونریزی زیاد ، همه از عواملی هستند که می توانند منجر به کم خونی شوند .

خستگی زودرس ، سرگیجه ، ضعف و سستی ، پریدگی رنگ ، نفس تنگی در هنگام کار و سردی انتهاها (انگشتان) گزگز شدن یا مورمور شدن و . . . می تواند از علایم کم خونی باشد .

در بعضی موارد ، علایم کم خونی به صورت میل به خاک خوری ، یخ خوری و . . . جلوه می کند .

کنیم و بعد از هر بار مصرف ، آنها را بشوییم و در این صورت پاها کمتر بو می گیرد .

صورت و دستها را شب ، موقع خواب و صبحها با کرم و مادّه خوشبو کننده ، با طراوت و خوشبو نگاه داریم .

سعی کنیم ، همیشه در حال وضو باشیم که این سفارش شرع مقدّس و یکی از دستورهای مراقبه در مراحل سیر و سلوک و تعالی انسان است .

دارد :

1 _ راه سیستمیک ، یعنی اضافه کردن فلور به آب یا شیر و غیره که از قرص فلوراید استفاده می شود ، و این کار موقعی صورت می گیرد که مصرف فلور آب مصرفی ، از 7/0 p . p . m . (واحد اندازه گیری فلوراید) کمتر باشد _ و گرنه نیاز به آن نیست; زیرا مصرف زیاد فلوراید ، بیماری فلئوروزیس را به وجود می آورد .

2 _ تجویز موضعی فلوراید ، که اگر میزان فلوراید از 7/0 p . p . m . کمتر باشد ، به صورت دهان شویه از فلوراید استفاده می شود .

شرب نیست .

از :

دی اکسید و منو اکسید کربن ، دی اکسید گوگرد ، سولفید هیدروژن ، سولفیدهای آلی ، ترکیبات فلوئور ، اکسیدهای ازت ، آمونیاک و عوامل سرطان زا (مثل بنزبیرنها و مواد پرتوزا) .

یکی از عادات شایع است که آن هم خطرات و پی آمدهای زیادی دارد که در زیر به آنها اشاره می کنیم :

1 _ سیگاریها بیست برابر بیش از افراد غیر سیگاری ، به برونشیت مزمن گرفتار می شوند _ و آن نارسایی تنفسی ایجاد می کند ، که یک بیماری رنج دهنده و عذاب آور است .

2 _ در افرادی که سالها اعتیاد به سیگار دارند ، سرطان ریه و بیماریهای ریوی ، شایعتر از افراد غیر سیگاری است .

3 _ بیماریهای قلبی و عروقی و تصلّب شرائین ، در سیگاریها دو برابر افراد معمولی است .

4 _ سرطان مثانه ، در سیگاریها ، 50% بیشتر از افراد معمولی است .

5 _ خطر انواع بیماریهای چشمی در افراد سیگاری ، بیشتر از افراد معمولی است .

6 _ خطر ابتلا به زخم معده ، در سیگاریها بیشتر از افراد معمولی است .

7 _ زنان سیگاری ، با زایمانهای مشکل و آنومالی های جنین بیشتر از افراد غیر سیگاری رو به رو می شوند .

8 _ دود سیگار ، برای اطرافیان سیگاری ، مثل همسر و فرزندان و یا افرادی که در آن اتاق که فرد سیگاری در حال سیگار کشیدن است زیان آور است; مثلا همسران فرد سیگاری بیشتر از دیگران در معرض سرطان هستند .

9 _ سیگار ، از عوامل فعّال کننده ژنهای سرطانی است .

10 _ به علت این که سیگار ، مانع کالسیفیکاسیون استخوانها و به خصوص دندانها می شود ، دندانهای افراد سیگاری ، 25% شکننده تر از افراد غیر سیگاری است .

11 _ سیگاریها ، سه برابر بیشتر از غیر

سیگاری ها در معرض انواع سرطان هستند .

(البته این امر ، غیر از سرطان ریه است که شیوع بیشتری در سیگاریها دارد . )12 _ موتاسیونهای ژنی (= آسیب ژنی) ، در اثر سیگار شایع است و این امر ، می تواند باعث بروز بیماریهای ژنتیکی و بیماریهای مختلف بشود .

بعضی بیماریهای دیگر رو به رو خواهد بود .

علل چاقی عبارتند از :

1) افزایش غذای دریافتی;2) کاهش فعالیت بدنی;3) عوامل ارثی و ژنتیک;4) علل ناشناخته .

پیشگیری و درمان چاقی :

1) محدودیت در مصرف غذاهای پر کالری ، مثل چربی و شیرینی;2) افزایش فعالیت جسمی (به خصوص پیاده روی و ورزش روزانه);3) اعتدال در مصرف غذا و خودداری از پرخوری;4) علل چاقی ممکن است مربوط به بعضی بیماریها باشد که باید با مشاوره با پزشک ، در صورت نیاز بررسی های لازم به عمل آید .

کنترل وزن و چربی خون ، آرامش در زندگی ، کنترل و مرتب فشار خون ، ارزیابی وضعیت غذا و سایر توصیه های بهداشتی ، می تواند تا حدی بسیار شیوع بیماریهای قلبی و عروقی را کاهش دهد .

موارد نه گانه فوق را «عوامل خطرزا» می نامیم .

هرچه تعداد آنها بیشتر باشد ، شانس ایجاد بیماریهای قلبی و عروقی بیشتر می شود .

مخصوصاً در تغذیه ، باید مواظب دو امر مهم پرخوری و مصرف چربی زیاد باشیم و از این دو سخت پرهیز کنیم .

مصرف کلسترول را در قسمت تغذیه کتاب شرح داده ایم ; بدان جا مراجعه شود .

همچنین ، درباره ورزش و عوامل استرس زا در این کتاب ، بحث شده است .

رژیم غذایی ، همیشه میوه و سبزی ، مصرف شود _ و از خوردن غذاهای خیلی شور و نمک فراوان ، پرهیز شود .

از خوردن غذاهای سرخ شده ، حتی الامکان پرهیز نماییم .

بهترین نوع طبخ غذا ، طبخ با حرارت ملایم است .

خرما و انجیر و میوه و سبزی که فیبر بیشتری دارند ، باید بیشتر مصرف شوند و خوردن سبزی و سالاد با غذا در این امر ، توصیه شده است .

وزن متعادل در پیشگیری از سرطان توصیه شده است و لذا باید همیشه در صدد کنترل وزن خود در حد اعتدال باشیم .

مواد نگهدارنده ، مثل نیتریت دامیل ، که به غذاهایی مثل سوسیس و کالباس اضافه می کنند ، احتمال سرطان زایی دارند و در مصرف آنها ، نباید زیاده روی شود .

سیگاریها تا ده برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری در معرض سرطان ریه هستند و کسانی که تا دو پاکت سیگار در روز مصرف می کنند ، 50 برابر بیش از دیگران در معرض سرطانند .

سالم و تندرست هستند و از آمادگی جسمانی لازم بهره مندند ، در صورتی که چنین تصوری درست نیست و اگر همان افراد مورد ارزیابی قرار گیرند ، پی خواهند برد که برای کسب آمادگی جسمانی مطلوب ، نیازمند به ورزش و تحّرک بیشتر هستند .

بدین لحاظ ، استقامت ، قدرت و انعطاف پذیری تعدادی از حرکات و نرمشهای کششی ارائه شده است که ترتیب و توالی آن نیز دارای اهمیت است .

همان گونه که گذشت ، حفظ تعادل و سوخت و ساز بدن و آمادگی جسمانی برای شخصی که پوینده راه سلامتی تن و روان است ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است; زیرا سلامت جسم ، باعث شادابی و نشاط روح می شود و شایسته است که سالک از بدنی سالم و توانمند برخوردار باشد .

نظر گرفته شود .

پیشنهاد می شود برای کنترل شدت فعالیتهای ورزشی ، از ساده ترین روش ، یعنی گرفتن نبض استفاده شود; زیرا نبض آسانترین وسیله سنجش میزان خون و اکسیژن است که به وسیله قلب در بدن به جریان می افتد و توسط عضلات به مصرف می رسد .

در شروع کار توصیه می شود نبض خود را به دفعات و به طور مرتب اندازه گیری کنید و میزان ضربان نبض را در موقع استراحت و نیز ورزش مشخص کنید .

خواهید دید همچنان که قویتر می شوید ، ضربان نبض در حال استراحت کاهش می یابد و مدت زمان استراحت قلب بیشتر خواهد شد ; زیرا قلب می تواند با تپش کمتر ، عمل خونرسانی به اندامها را انجام دهد و در نتیجه طول عمری بیشتر داشته باشد .

درک این مطلب ، انگیزه مناسبی برای تلاش بیشتر در زمینه تقویت دستگاه گردش خون و تنفس خواهد بود .

بهبود استقامت بدین ترتیب به دست می آید :

(10 -) + 179 = 41 - 220 حداقل (اوایل تمرین) 107 = 60% × 179حد متوسط 134 = 75% × 179حداکثر 152 = 85% × 179در صورتی که ضربان قلب فردی در تمرینها با احتساب «10 +» پایینتر از حد معمول یا فراتر از آن رود ، احتمال آن می رود که شخص نارسایی یا بیماری دستگاه گردش خون و تنفس داشته باشد و باید به پزشک مراجعه نماید .

نبض را در زمان استراحت بگیرید .

نبض خود را به مدت 60 ثانیه تمام بشمارید و تعداد ضربان آن را مشخص کنید .

بهترین وقت برای این کار ، صبح قبل از خارج شدن از بستر است و اگر هفتگی این کار را انجام می دهید ، حتماً صبح روز بعد از روز استراحت باشد .

میزان ضربان آموزشی خود را مشخص کنید .

بیدرنگ پس از تمرین ، نبض خود را به مدت 6 ثانیه بگیرید و تعداد ضربانش را مشخص کنید .

سپس ، این عدد را در 10 ضرب کنید تا تعداد ضربان قلب خود را در یک دقیقه هنگام ورزش مشخص کنید .

نبض مچ دست یا شریان کاروتید گردن را ملاک عمل قرار دهید .

توجه :

برخی از داروها که برای فشار خون بالا تجویز می شوند ، حداکثر ضربان قلب را کاهش می دهند و بدین ترتیب میزان ضربان هنگام تمرینها نیز کاهش می یابد .

اگر از داروهای فشار خون استفاده نمی کنید ، با پزشک معالج خود مشورت کنید تا در صورت لزوم برنامه ورزشی شما را اصلاح کند .

دامنه حرکتی بیشتر در مفاصل یکی از عوامل مهم آمادگی جسمانی به شمار می رود و چون با افزایش سن ، انعطاف پذیری در افراد کاهش خواهد یافت ، پس برای جلوگیری از کاهش دامنه حرکتی در مفاصل ، ورزشهای ویژه و تمرینهای ایستا پیشنهاد می شود; زیرا این تمرینها برای افرادی که از آمادگی بدنی کمتری برخوردارند ، مفیدتر است و فرصت کمتری را به خود اختصاص می دهد .

همچنین ، احتمال آسیب رسیدن به بدن در آن کم است; زیرا قابل کنترل است .

هدف از این تمرینها این است که عضلاتی قوی و مفاصلی انعطاف پذیر داشته باشیم .

کششهای آهسته و طولانی بدون این که فشار بیش از حد به مفاصل وارد سازد ، فیبرهای عضلات را به حالت کشش در آورده و آنها را گرم می کند .

اگر کشش تحت فشار صورت گیرد ، نتیجه معکوس می دهد; زیرا عضلات منقبض و جمع می شوند .

هر چه طول عضله بیشتر باشد ، بهتر می تواند فعالیت کند ، ولی اگر ابتدا آن را گرم نکنید ، احتمال آسیب دیدگی وجود دارد .

به منظور جلوگیری از صدمه به عضلات بدن ، سعی کنید آهسته و با آرامش کامل ، بدن را به حالت کشش درآورید و در طول این مدت تنفس کنید و توجه خود را بر روی کشش عضله مورد نظر متمرکز کنید .

بر عضله ، فشار بیش از حد وارد نسازید .

در اغلب موارد تصور می شود که چون کشش به صورت آهسته صورت می گیرد ، کاری آسان و بی اثر است; در صورتی که چنین نیست و هر چه

تمرینها را آهسته تر انجام دهید ، کنترل شما بیشتر می شود و در نتیجه ، اثر آن عمیقتر و وسیعتر خواهد بود .

وقتی گروه عضلات را تحت کشش قرار می دهید ، عضلات برخلاف آن منقبض می شوند; مثلا وقتی عضلات پشت ران را به حالت کشش در آورید ، عضلات جلو ران تقویت می شود .

کشش گردن را پس از انجام حرکت بعدی ، مجدداً تکرار کنید و این بار دامنه حرکت را بیشتر کنید .

شانه ها را به طرف بالا بکشید و با دو شماره پایین بیاورید .

(حرکت را چندین بار تکرار کنید . )شانه راست را بالا بکشید و پس از یکی دو ثانیه مکث ، پایین بیاورید .

همچنین ، حرکت را با شانه چپ انجام دهید .

(هر کدام 4 بار)دستها را به یکدیگر قلاب کنید و پشت سر قرار دهید .

سپس ، با سر به سمت عقب فشار داده ، با دستها کنترل نمایید و به مدت چهار ثانیه بشمارید .

همانند حرکت فوق ، دستها را روی پیشانی قرار دهید و با سر به سمت جلو فشار دهید و مدت چهار ثانیه ، بشمارید و کنترل کنید .

با سر به سمت راست فشار دهید و با دست ، مدت چهار ثانیه ، کنترل نمایید .

همین عمل را به طرف چپ انجام دهید و مدت ذکر شده کنترل نمایید .

کف دستها را روی یکدیگر قرار دهید و به طرف هم فشار دهید و مدت چهار ثانیه ، مقاومت کنید .

دستها را به یکدیگر قلاب کنید و جلو سینه قرار دهید و بکشید و مدت چهار ثانیه ، مقاومت کنید .

پنجه های دست را قلاب کنید .

کف دستها را به سمت بالا ببرید .

دستها در حالت کشیده باشند .

در این حالت ، روی پنجه های پا بلند شوید و بدن را در راستای عمودی به سمت بالا کشیده ، مدت 3 تا 5 ثانیه نگه دارید .

حرکت فوق را به پهلوی راست و سپس به پهلوی چپ و همراه

با 3 تا 5 ثانیه مکث در آستانه درد در پهلو انجام دهید .

کف دست به سمت جلو و دستها کشیده باشند .

از کمر خم شوید و بالاتنه را به سمت جلو بکشید .

در این حرکت ، پاها کمی از یکدیگر فاصله دارند .

مکث در این حرکت نیز 3 الی 5 ثانیه است .

کف دستها به سمت بالا و انگشتان شصت به طرف عقب باشند و دستها را به طرف عقب هدایت کنید و روی پنجه پا بلند شوید .

در این حالت ، باید قفسه سینه جلو باشد .

3 تا 5 ثانیه مکث کنید .

یک دست را به سمت بالا و دست دیگر را به سمت پایین در دو جهت بکشید و 3 تا 5 ثانیه مکث کنید .

سپس ، جای دستها را عوض کنید .

پاها کمی از یکدیگر فاصله دارند ، به پهلوی راست یا چپ بچرخانید و پس از 3 تا 5 ثانیه مکث ، حرکت را در جهت دیگر انجام دهید .

دستها را پشت سر قلاب کنید و آرنجها را به سمت بالا بکشید و به پهلوی راست یا چپ گردش کنید و بین 3 تا 5 ثانیه مکث کنید و سپس حرکت را در جهت دیگر انجام دهید .

یک دست به کمر و دست دیگر از بالای سر به پهلو خم شوید و پس از مکث مدت 3 تا 5 ثانیه ، حرکت را در جهت دیگر انجام دهید .

با دست چپ مچ دست راست را گرفته ، از بالای سر به طرف چپ بکشید و پس از 3 تا 5 ثانیه مکث ، حرکت را با دست دیگر انجام دهید

.

دستها را روی شانه ها قرار دهید .

فشار آرنج به سمت پایین و مطابق شکل به سمت جلو ، بالا و پهلو در چند جهت بکشید و سپس چرخش دهید .

دستها را پشت کمر قرار دهید و پاهایتان کمی از یکدیگر فاصه داشته باشد .

به عقب خم شوید و مدت 3 تا 5 ثانیه نگه دارید .

پاها را به صورت ضربدر قرار دهید .

دستها را پشت پا قرار داده ، با اندکی فشار سر را به زانو نزدیک کنید و پس از 3 تا 5 ثانیه مکث ، موقعیت پا را عوض کنید .

پاها را کمی بیشتر از عرض شانه باز کنید و به آرامی روی یک پا خم شوید و پس از 3 تا 5 ثانیه مکث ، حرکت را روی پای دیگر انجام دهید .

مقابل دیوار بایستید .

پنجه های پا در یک امتداد قرار داشته باشد .

پای جلو را خم کنید و پای عقب کشیده و پاشنه پای عقب از زمین جدا نشود .

کف دستها را همین طور روی دیوار قرار دهید که پنجه های دست به طرف بالا باشد .

با اندکی فشار و مکث به اندازه 3 تا 5 ثانیه ، جای پاها را با یکدیگر عوض کنید .

با دو دست ، زانوی راست را بگیرید و به آرامی به سینه نزدیک کنید و پس از مکث به اندازه 3 الی 5 ثانیه ، حرکت را با پای دیگر انجام دهید .

با هر دو دست ، مچ پای چپ را گرفته ، به آرامی از سمت جلوی بدن به طرف بالا بکشید و پس از رسیدن به آستانه درد و مکث لازم

، بین 3 الی 5 ثانیه حرکت را با پای راست انجام دهید .

با یک دست مچ پا را گرفته ، از پشت به آرامی به سمت بالا بکشید و دست دیگر را برای حفظ تعادل در جلو بدن قرار دهید و پس از مکث لازم ، به اندازه 3 الی 5 ثانیه حرکت را با پای دیگر انجام دهید .

دستها روی زانو ، پنجه های پا در دو جهت مخالف یکدیگر ، سینه به طرف جلو و به آرامی مرکز ثقل بدن را به زمین نزدیک کنید و سپس دستها را رها کرده ، بین پاها قرار دهید و پس از 3 ثانیه مکث برخیزید .

یک پا کشیده و پنجه همان پا به سمت بالا و روی پای دیگر بنشینید و برای حفظ تعادل از قرار دادن دستها روی زمین استفاده کنید و پس از مکث لازم به مدت 3 الی 5 ثانیه ، به کمک دستها از زمین برخیزید و روی پای دیگر بنشینید .

دستها را همانند شکل ، بالای سر قرار دهید ، سینه و صورت به سمت رو به رو تا نیمه راه به تعداد 8 بار بنشینید و برخیزید .

این حرکت را در سه مرحله انجام دهید و پس از پایان هر مرحله ، به خاطر پیشگیری از گرفتگی عضلات ، پاها را تکان دهید .

تعداد انجام حرکت ، بستگی به آمادگی جسمانی شما دارد که می توانید به دلخواه تنظیم کنید و طی مدت تمرین به مرور افزایش دهید .

پاها را مدت 5 ثانیه تکان دهید و سپس سر زانوها را به تناوب به سمت داخل و به زمین نزدیک کنید .

روی دستها و کف پاها تکیه کنید و مطابق شکل ، بدن را در وضعیت تقریباً افقی نگه داشته ، مدت 5 بار به سمت سر و پا حرکت دهید .

روی دستها و یک پا ، تکیه کنید و بدن را حتی الامکان در وضعیت افقی نگه دارید و پای دیگر را کشیده ، در امتداد بدن مدت 4 ثانیه نگه دارید و سپس بنشینید و برای بار دوم حرکت را با پای دیگر انجام دهید .

روی زمین قرار بگیرید .

پنجه های پاها را بکشید و در امتداد پا به مدت 4 ثانیه نگه دارید .

پنجه های پا را به سمت بالا و به طرف بدن در خلاف جهت حرکت قبلی بکشید و 4 ثانیه مکث کنید .

پنجه های پا را به سمت خارج هدایت کنید و مدت 4 ثانیه مکث کنید .

سپس ، پنجه های پا را به سمت یکدیگر و طرف داخل فشار دهید و چهار ثانیه مکث کنید .

پنجه های پا را کشیده ، در امتداد آن قرار دهید .

عضلات پا را منقبض کنید و پنج شماره بشمارید .

سپس ، انقباض را رها سازید و عضلات پا را تکان دهید و این کار را در سه مرحله انجام دهید .

مچ پا را گرفته ، به آرامی روی پاها خم شوید و 5 ثانیه مکث کنید .

کف پاها را به یکدیگر نزدیک کنید .

زانوها از یکدیگر فاصله داشته باشند .

به آرامی روی پاها خم شوید .

5 ثانیه مکث کنید و زیاد

فشار نیاورید .

یک پا را کشیده ، کف پای دیگر را بغل ران پای کشیده نگه دارید و به آرامی روی پای کشیده خم شوید و پس از مکث به مدت 5 ثانیه جای پاها را با یکدیگر عوض کنید و حرکت را تکرار نمایید .

کف پاها را به یکدیگر بچسبانید و به کمک دستها پاشنه های پا را به بدن و زانوها را به سمت زمین نزدیک کنید .

سینه و صورت به سمت جلو و بالا تنه کشیده باشد .

در این وضعیت ، مدت 8 ثانیه بمانید .

در حالی که همانند شکل قبل ، روی زمین نشستهاید ، گردن را به طرف عقب خم کنید ، دهان را باز کنید و به آرامی ببندید; به طوری که پایین روی لب بالا قرار گیرد .

از آرنج تا کف دستها را روی زمین قرار داده ، حرکت پای دوچرخه را به مدت 8 ثانیه انجام دهید .

همین حرکت را به دست راست و چپ نیز تکرار کنید .

سپس ، 8 بار پای قیچی (ضربدر) و 8 بار پای شنای کرال سینه بزنید .

انجام دادن نرمشهای مربوط به عضلات شکم و تکرارش بستگی به آمادگی جسمانی و عضلات شکم شما دارد که می توانید برخی از نرمشهای مربوط را انتخاب و تمرین کنید و پس از طی چند جلسه ، نوع حرکات و تعداد آنها را افزایش دهید .

دستها روی شکم ، زانوها جمع ، کف پاها روی زمین و آرنج نیز روی زمین قرار دارد .

مقدار کمی روی آرنج فشار آورید تا نیمه راه از زمین جدا شده ، به آرامی مجدداً بخوابید .

تعداد تکرار 8

بار یا متناسب با آمادگی جسمانی شما در سه مرحله ، بین هر 8 بار تکرار پاها را کشیده ، در حال استراحت توسط سرانگشتانِ دست ، روی عضلات شکم به آرامی بزنید و ماساژ دهید .

دستها را پشت گردن قلاب کنید .

پاها را از زمین جدا کنید و به صورت متناوب عقب و جلو ببرید .

سعی کنید در هر رفت و برگشت ، آرنج راست به زانوی چپ و آرنج چپ به زانوی سمت راست برسد .

این حرکت را متناسب با آمادگی جسمانی خود و عضلات شکم در سه مرحله و به طور متوسط 8 بار انجام دهید .

پس از انجام دادن چند حرکت نرمشی مربوط به عضلات شکم ، به پشت بخوابید .

دستها را بالای سر به گونه ای قرار دهید که پشت انگشتان دست روی زمین قرار گیرد .

پنجه های پا را در امتداد پاها بکشید و انتهای کمر را مدت 3 ثانیه از زمین جدا کنید .

سپس ، نفس عمیق بکشید و در حالت کشش ، مدت 5 ثانیه قرار گیرید .

به پشت بخوابید .

کف دستها را روی زمین و کنار بدن قرار دهید .

سر را از زمین جدا کنید و 5 بار به آرامی چانه را به سینه نزدیک کنید و پس از اندکی استراحت (6 _ 5 ثانیه) مجدداً سر را از زمین جدا کنید .

این بار ، پشت دست به طرف زمین و کف دستها به سمت بالا باشد و حرکت سر را به کمک چرخش دستها از بدن تا بالای سر ، مدت 5 بار دیگر تکرار نمایید .

کف دستها را روی زمین و کنار بدن قرار

دهید .

این بار ، چرخش سر را به پهلوی راست و چپ انجام دهید به طوری که هر بار که سر به سمت راست چرخش می کند ، گوش راست به طرف زمین باشد و هر بار که سر به سمت چپ چرخش می کند ، گوش چپ به سمت زمین قرار گیرد .

این حرکت را 5 بار و به آرامی انجام دهید و پس از این که کمر را روی زمین قرار دادید ، با سرانگشتان دست ، عضلات گردن را ماساژ دهید .

تعداد تکرار در حرکات این نرمش را پس از چند هفته تمرین افزایش دهید .

همانند شکل ، به پهلوی راست بخوابید و پای چپ را 8 بار به سمت بالا و پایین حرکت دهید .

همین عمل را از طرف چپ و با پای راست انجام دهید .

تعداد تکرار را پس از آماده شدن بدن ، در تمرینها افزایش دهید .

مطابق شکل ، به پشت بخوابید .

مچ پای نفر کمک کننده را بگیرید .

پنجه های پا را بکشید و هر دو پا را به سمت نفر کمک کننده حرکت دهید .

کمک کننده پاهای شما را به طرف پایین فشار می دهد و شما باید سعی کنید قبل از این که پا به زمین برخورد کند ، مجدداً به سمت بالا حرکت دهید و این بار ، کمک کننده به سمت پایین و متمایل به راست ، و مرحله بعد ، به سمت پایین و متمایل به چپ فشار می دهد .

این حرکت را متناسب با آمادگی جسمانی خود تکرار نمایید .

پس از انجام تمرینهای مستمر و تقویت عضلات شکم و پا ،

تعداد حرکت را افزایش دهید .

روی زمین بنشینید .

دستها را به طرف جلو حرکت دهید و سینه را به زمین نزدیک کنید .

نگاه به طرف رو به رو باشد و در این حالت ، عضلات شکم را در وضعیت کشیدگی ، مدت 5 ثانیه نگه دارید .

روی سینه بخوابید .

دستها و پاها کشیده باشند .

دست راست را با پای چپ ، همزمان ، از زمین جدا کنید .

مراقب باشید که حرکت پا از مفصل لگن انجام شود .

پس از چند بار تکرار ، همین عمل را با دست چپ و پای راست تکرار نمایید .

هدف ، تقویت عضلات کمر ، باسن و کمربند شانه است .

همانند حرکت قبل ، روی زمین دراز بکشید .

سپس ، همزمان ، دستها را از جلو یا پهلو پاها را از عقب بلند کنید و این حرکت را با توجه به آمادگی جسمانی خود تکرار نمایید و پس از تمرینهای مستمر ، تعداد حرکات را افزایش دهید .

مطابق شکل روی زمین بنشینید .

دستها کشیده و سرانگشتان دست به طرف زانو ، و عضلات گردن آزاد و سر به طرف پایین باشد .

روی دستها ، به طرف پایین و جلو فشار بیاورید .

قوس کمر را به طرف بالا هدایت و در حالت کشش ، 5 ثانیه مکث کنید .

دستها را کنار بدن قرار دهید .

روی پنجه های پا تکیه کنید و حرکت شنا روی زمین را جهت تقویت عضلات دست و کمربند شانه به تعدادی متناسب با آمادگی جسمانی خود تکرار نمایید .

در انجام این حرکت ، باید بدن کشیده باشد .

دستها را کشیده ، در دو طرف بدن قرار دهید

.

کف دستها به طرف بالا و انگشتان شصت به سمت عقب باشد .

دستها را به طرف عقب بکشید و سپس 5 ثانیه مکث نمایید .

دستها را قلاب کنید .

کف دستها به سمت بالا و کشیده باشد .

روی پنجه های پا بلند شوید و تا می توانید بدن را به سمت بالا بکشید و پس از 5 ثانیه مکث ، به آرامی دستها را باز کنید و به حالت اول بازگردید .

شماری دارید ، که هیچ پزشکی برایش علّت جسمی پیدا نمی کند؟افرادی که در پاسخ به این پرسشها ، «آری» می گویند ، حتماً نیاز به کمک دارند .

انفکاک که عبارت است از اختلال جریان فکر ، انفکاک عاطفی و انفکاک رفتاری و حرکتی;3 _ حالات پارانوئیدی و هزیان;4 _ ناهنجاریهای ادراکی .

، واکنشهای هیجانی مناسب نشان نمی دهد .

بیمار ممکن است از کنار احساسات و تجارب دیگران ، بدون احساس و بی ملاحظه یا سنگدلانه و بالاخره بی تفاوت بگذرد .

او به سهولت ، رنجیده خاطر می شود و سعی می کند از محیط کناره گیری کند و به طور فزاینده ای ، دچار بی احساسی می شود .

مهمترین جنبه اختلال عاطفی در اسیکزوفرنی ، ناهماهنگی عاطفی در خود اوست; به این معنا که در آنچه بیمار می گوید و می اندیشد و رفتار می کند ، هماهنگی وجود ندارد .

انفکاک رفتاری و حرکتی چنین است که سلوک و رفتار کلی بیمار ، اغلب ، ناشیانه است و رفتارش نارسا و ناهماهنگ .

بیمار ، دچار ضعف رفتاری است .

اما از نظر حرکتی نیز ممکن است گاهی شکلکهایی در صورت ، یا تکانها و حرکتهایی در بعضی قسمتهای بدن نشان دهد .

در بعضی بیماران ، فقدان واضح فعالیتهای حرکتی دیده می شود که اصطلاحاً آن را «حالتهای بی حرکتی» می نامند .

او ، مورد رفتار بدخواهانه واقع شده است .

همه این اختلالات ، منشأ در درون او دارد ، اما بیمار به علت وضعیت هزیان ، آنها را در بیرون خود احساس می کند .

العمل به واکنشهای هیجانی و بالاخره ، کم شدن قوّه ابتکار و علاقه دیده می شود .

در بیماری آلزایمی ، اختلال حافظه ، برای وقایع نزدیک موجود است .

در این بیماری ، دشواری واضح در خواندن و جهت یابی ، در اثر پیشرفت بیشتر آن ، گونه ای زندگی نباتی یا حیوانی به وجود می آید .

آب شور است; هرچه بیشتر آن بخوریم ، عطش بیشتر می شود .

باید در شغل و کار خود متعادل باشیم و حتی الامکان ، به ابعاد دیگر زندگی نیز خوب برسیم که گفتیم ، پرداختن به نیازهای روحی و معنوی و تربیتی خود و خانواده از مهمترین وظایف ماست .

اگر خانواده و فرزندان رها شوند ، گناه بزرگی است و عواقب وخیمی در پی خواهد داشت .

زنان نیز باید مواظب باشند که مهمترین تکلیفشان اداره زندگی ، خانه و تربیت فرزند است و هماهنگ بودن با شوهر در امر زندگی; و همان طور که در بحث مربوط خانواده ذکر کردیم ، اعمال حق و پیروی از حق در خانواده معیار است و تلاش خانواده باید برای رسیدن به این مهم باشد .

در نظر می گیرد و بعد اظهار نظر می کند ، نه این که به ظاهر فرد و در یک برخورد مقطعی و عجولانه قضاوت کند .

را گر نکو خواهی برو خود را نکو کن

آنکس که نکو گفت ، همو خود نیکو است

و آنکس که بدی گفت ، بدی سیرت او است

حال متکلم از کلامش پیدا است

از کوزه برون همان تراود که در اوست

همچنین ، در مورد همان حضرت نقل است که مردم ، سگی مرده را دیدند و بد گفتند .

عیسی سگ را دید و دندان سفید او را .

باید عینک بدبینی به هستی و دیگران را کنار نهیم و اگر هم معتقدیم که زشتی و آلودگی هست ، دستکم زشتی پذیر نباشیم و آلوده نشویم .

مواظب باشیم در مقابل بدیها و زشتیها ، کینه توزی نکنیم ، بلکه دلسوزی و هدایت کنیم و چون شمعی بسوزیم تا نورمان ، ظلمت را روشن کند و به تاریکیها نور نثار کند .

و در قرآن کریم آیاتی زیبا در این باره آمده است :

(یدْرَؤون بالحسنه السّیّئه)

بدی را با نیکی می زدایند .

(وإذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً)

وچون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند ، به ملایمت پاسخ می دهند .

(وإذا مرّوا باللّغو مرّوا کراماً)

وچون بر لغو بگذرند با بزرگواری می گذرند .

(إدفع باللّتی هی أحسن السّیّئه)

بدی را با شیوه ای نیکو دفع کن .

و سرانجام ، در برابر بلایا و مشکلات هستی و زندگی ، مواظب باشیم که اصل ، قرب خداست .

پاره کردی وسوسه باشی دلاگر طرب را بازدانی از بلاو به هر حال ، در نعمت ، شاکر و در مشکلات ، صابر باشیم .

ذکر دو داستان در این جا خالی از لطف نیست .

در داستان آموزنده بینوایان می خوانیم که بعد از این که دزد به خانه کشیش

دستبرد زد و پایه های نقره ای را دزدید و بعد توسط پلیس به دام افتاد ، او را نزد کشیش آوردند و در مورد پایه های نقره ای پرسیدند .

کشیش گفت :

«من ، خود ، پایه ها را به او دادم . »

در این برخورد کریمانه ، دزد ، تحت تأثیر کرامت کشیش ، تبدیل به یک انسان متعالی شد .

داستان دوم ، مربوط به دکتر نجیب محفوظ ، نویسنده مصری است .

در این کتاب سه داستان هست .

داستان مورد نظر ما ، عکس داستان بینوایان است .

مردی را مثال می زند که همسری انتخاب کرده که با او ناسازگار است .

او را طلاق می دهد و بعد شب در منزل به هنگام خواب ، مشاهده می کند که دزدی از دیوار بالا آمده .

او را با اسلحه می کشد .

بعد به جنوب قاهره می رود و با سه نفر درگیر می شود .

آنان را نیز می کشد و خود نیز کشته می شود .

در داستان اوّل ، گذشت و ایثار و نگاه با دلسوزی به بدیها مطرح شده و نتیجه اش احیای انسان است .

در داستان دوم ، کینه جویی و انتقام و گذشت نکردن و نتیجه اش ، هلاکت فرد و دیگران می شود .

اصولا خوبی هنگامی معنا می دهد که بدی در کار باشد .

خوبی در برابر بدی ، شکل می گیرد .

ابن سینا می گوید :

انسانهای متعالی ، به مردمی که فکر می کند از نظر رشد و کمال دچار مشکل هستند ، یا در زندگی مشکلات دارند ، با چشم کینه و انزجار و تنفّر نگاه نمی کند ،

بلکه با دلسوزی و ترحم با آنان برخورد می کند و همین است روش انسانِ خدا ، که وجودش از خدا پر شده و در او از کینه خبری نیست .

منِ مجازی (صورتها و ظاهرها و نمایشها) هستند :

من نبینم روی خود ای شمس من

من ببینم روی تو تو روی من

که همان نگاه شیر در آب چاه است .

خود را ندید ، تصویر ذهن خود را (منیّتها ، غرورها و خودِ ناخود) و بر آن پرید و در چاه آب هلاک شد .

اما اولیای خدا :

آن کسی که او ببیند روی خویش

نور او از نور خلقانست بیش

یعنی همان منِ اصلی ، حاکم است که نور خدایی دارد و همه چیز را درست میبیند .

رفتند ، ما دچار مشکل نشویم که همیشه نتیجه ، فرع بر تکلیف است .

پس مواظب باش که :

گاو را باور کنند بهر خدایی عامیان

نوح را باور ندارند از پی پیغمبران

عاشق پیغمبرانی ره سپر

طعنه خلقان هم بادی شمر

آن بزرگانی که ره طی کرده اند

گوش بر بانک سگان کی داده اند

اما در عین همه هوشیاری ، که در ارتباط با دیگران داریم ، مواظب باشیم که اصل همه خلقت ، بر اساس عشق و محبت است و محبت ، دوای همه مشکلات است :

از محبت تلخها شیرین شود

از محبت مسها زرین شود

از محبت دردها صافی شود

از محبت دردها شافی شود

این محبت هم نتیجه دانش است

کی گزافه بر چنین تختی نشست

مواظب باشیم که به خلق خدا ، محبت کنیم ، که خواجه عبدالله انصاری گوید :

«بدی را بدی کردن ، کار سگان است; خوبی را خوبی کردن ، هنری نیست; و اما بدی را خوبی کردن ، کار خواجه عبدالله انصاری است . »

از مال و مقام و دارایی این دنیا باعث آبادانی آخرت ما شود ، برای ما مانده است و غیر از آن ، دیگر پز است و نمایش و ظاهر و اگر سرمایه ما هستند ، سرمایه موقتی اند و باید بدانیم که رزق تن و نفس ، حلاوتی در حد تن و نفس دارد .

آیه ، که تجسم همه اهداف دارایی های این دنیاست ، می فرماید :

در آنچه خدا ، به تو داده ، آخرت را بجوی و سهم خود را در این دنیا فراموش نکن .

نتیجه این داستان این که :

اوّلا در این دنیا آنچه از مال و رزق به تو داده اند ، اعتباری است و با آن ، آخرت خود را آباد کن; و ثانیاً بهره خود را بردار; بهره این دنیا و آن دنیا ، هر دو را .

به هر حال ، مال و ثروت قارون ، حجاب بین او و خدا شد و در نتیجه ، خود و ثروتش در زمین فرو رفتند .

و همین است که علی(علیه السلام) می فرماید :

إتّقوا سکرات النّعمه .

بپرهیزید از مستیهای نعمت .

داستان دوم ، ماجرای فرعون است که پادشاهی بزرگ بود و ثروتی فراوان و مقامی والا داشت ، اما مغرور شد و او و لشکریانش ، در دریا غرق شدند .

ماجرای سوم ، که در سوره عبس آمده از این سخن می گوید که کوری خدمت حضرت رسول رسیده بود (روشن دل نابینا) و در همین هنگام ، سران و بزرگانی از اعراب (صاحبان مال و مقام) خدمت حضرت رسیدند .

حضرت ، به ظاهر ، توجه بیشتری به آنان معطوف داشت و نظرش از آن شخص کور ، معطوف به آنان شد که مورد خطاب خداوند قرار گرفت که :

احمدا نزد خدا این یک ضریر

بهتر از صد قیصر است و صد وزیر

احمدا اینجا ندارد مال سود

سینه باید پر زعشق و درد و سوز

خداوند به رسول گرامی خود می فرماید :

به ارزشها توجه کن ، نه

به ظواهر ، که البته حضرت رسول به این امر توجه داشته ، و این پیامی است برای همه و اتفاقاً در ادامه سوره می فرماید :

(فلینظر الإنسان إلی طعامه)

پس انسان باید به خوراک خود بنگرد .

که معنای ظاهری آن ، رزق تن و نفس است و معنای باطناش رزق جان و رزق کریم .

نتیجه این که مال و مقام دنیا خوب است ، اما به شرطی که برای پُز دادن و نمایش و فقط صرف جمع کردن نباشد و همین است که حضرت علی(علیه السلام) می فرماید :

«در طلب معیشت خود بکوش ، اما خزانه دار غیر مباش . »

البته ، واضح است که انسان باید به فکر خود و فرزندان و تأمین زندگی باشد و اینها همه کاملا مطلوب است و تلاش و کوشش در این راه ، خود عبادت است .

اما باید مواظب ، حلال و حرامها باشیم و از هرگونه اسراف و تبذیر خودداری کنیم و هدفمان جمع آوری صرف نباشد ، بهره خود و دیگران را در مال و مقام دارایی خود فراموش نکنیم و در حسابرسی کارهای مادی ، دقیق باشیم ، خمس و زکات مال را به موقع بدهیم ، انفاق کنیم ، به دیگران خیر برسانیم و مال خود را در زمان زندگی خود بین وارثان تقسیم کنیم که این خود ، نوعی انفاق است و در این تقسیم ، برای امور عام المنفعه و خیر نیز جهت باقیات و صالحات خود ، سهمی قائل شویم و سرانجام ، مواظب باشیم که حلاوت اصلی ، حلاوت جان ما و رزق جان ماست که :

(یسقون من رحیق مختوم

ختامه مسک)

از بادهای مُهر شده نوشاینده شوند; مُهر آن مشک است .

مواظب باشیم که به مستی های دروغین و سراب مانند ، خود را مشغول نکنیم و فریب ندهیم .

باده خاک آلودتان مجبون کندصاف اگر آمد ندانم چون کندو بالاخره ، مواظب باشیم که خداوند ، مال و مقام و دارایی را به همه می دهد ، به پاکان و ناپاکان هر دو ، اما رزق کریم و حلاوت جان را فقط به پاکان و اولیای خود می دهد و آگاه باشیم که آنچه در رابطه با بندگی ماست ، پایه اش در وجود ما و سرمایه اصلی ماست ، و هر چه در رابطه با غیربندگی است ، پایه اش در غیر ماست و این سرمایه همیشگی ما نیست ، و اعتباری است و مواظب باشیم که به آن خیلی دل نبندیم .

همیشه میزان هویت ما ، در ارتباط با میزان ارتباط ما با خدای ما (بندگی) است ، نه هویت خود را در الفاظ و مال و دارایی های دنیا بدانیم که آنها ابزاری هستند که اگر در راه قرب ما به خدا به کار روند ، به ما بهره رسانیده اند و خیرند و در غیر این صورت ، می توانند برای ما شرّ باشند .

دنیا ، متعادل می شود (خویش را تعدیل کن ، عشق و نظر) و او به باغ سبز عشق می رسد که :

باغ سبز عشق کویی منتها است

جز غم و شادی در او بس میوه ها است

از غم و شادی نباشد جوش ما

وز خیال و وهم نبود هوش ما

حالتی دیگر بود ، کان نادر است

تو مشو غافل که حق بس نادر است

اگر در دل انسان متعالی ، حزنی هست ، حزن دوری از خداست و حزن ، هجران است ، و اگر حزنی هست ، حزن این است که در برابر خداوند قهار ، جبار و عادل چه می کند ، و به عبارت دیگر ، حزن او ، حزن درگیری با خود و دیگران ، برای تعالی بیشتر و بندگی و قرب بیشتر است ، و می خواهد در این راه ، خود و دیگران را زلالتر کند .

بنابراین ، کدورت پیرائی او را رنج می دهد ، نه کدورت افزانی .

و نه اسارتهای دنیوی او را رنج می دهد ، که تلاش بر سر برداشتن حجابها ، او را بشاش و میرحال و میراحوال می کند .

در حقیقت ، حزن او ناشی از نشناختن خویش نیست ، بلکه ناشی از شناخت خویش است .

بر نمد چوبی که آن را مرد زد

بر نمد آن را نزد بر مرد زد

انسان ، به وسعت همه هستی است .

(هست او ، همه هستی است ، ماسوی الله . ) و در مقام بدنی ، من روحی است و در مقام والای خود ، روح است .

حال اگر او به غیر خدا نظر کند ، در این

محدودیت ، مطلوب خود را از دست می دهد و نامحدودی ، محدود را طلب کرده ، در حالی که طلب مطلوب او ، نامحدود مطلق است و چنین کیفیتی ، ریشه همه نابسامانی های او و همه حزنهای اوست ، اما در طلب نامحدود مطلق باشد ، همه ابتهاج و حلاوت جان است .

جمله بی قراریت از طلب قرار تو ست

عاشق بی قرار شو تا که قرار آیدت

همین احساس ، که می بینیم بی نهایت خود را در غیر آن محدود کرده ایم ، رنج و عذاب است .

اگر همه دنیا را هم داشته باشیم و به دنیا دل بسته باشیم ، باز مشکل و غم داریم و اگر خدا را داریم ، غم نداریم .

عاشقان را شادمانی و غم او است

دستمزد و اجرت خدمت هم او است

راه لذت از درون دان نی برون

ابلهی دان جاستی از قصر و حصون

آن یکی در کنج زندان مست و شاد

و آن دگر در باغ ، ترش و بی مراد

باید متصل به خود شوی که او متصل به همه بی نهایتهاست ، به بیرون از خود ، دل نبند ، و من مجازی هم ، خود ناخود تو است .

ویسه و معشوق هم در جان تو است

این برونی ها هم آفات تو است

و آن که در غم و شادیهای معمولی ، زندگی خود را رقم می زند ، او انسان خدا نیست .

هر که او بسته غم و خنده بود

او بدین دو عاریت زنده بود

و خلاصه ، انسانِ خدا ، همه چیز را از دید خدا می بیند و مشکلات و خوشی های این دنیا را موقتی و

اعتباری می داند و در نعمات ، شکر نعمت و در مشکلات ، اجر صبر را طلب می کند و همه چیز را در این دنیا در تدبیر حکیم مدبر می داند و آگاه است که غم و شادیهای این دنیا ، موقتی است و ارتباط با خدا ، سرمایه همیشگی ماست و در نهایت ، به مقام صبر و بالاتر از آن ، به مقام رضا می رسد .

گرچه گردآلود فقرم شرم باد از همتم

گر به آب چشمه خورشید دامن تر کنم

عاشقان را گر در آتش می پسندد لطف دوست

تنگ چشمم گر نظر در چشمه کوثر کنم

و بالاخره ، حال که همه چیز را در تدبیر حکیم مدبر می داند ، می گوید :

هر چه آن سلطان کند ، شیرین کند .

عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدای عجب من عاشق این هر دو ضدو همین است که می گویند حضرت زینب(علیها السلام) در جلسه یزید فرمود :

«وما رأیت إلاّ یجمی . »

و این ، در حالی بود که در جلسه یزید جز زشتی چیزی نبود ، اما زینب(علیها السلام)پایان تکلیف الهی عاشورا و امام حسین و اهل بیت و اصحاب را درست می دید و تدبیر حکیم مدبر را درست می دید و لذا حق را می دید و حق زیباست .

دارید .

بنابراین ، معلوم می شود که همه لحظات زندگی ما امتحان است .

عالم اوّل جهان امتحان

عالم ثانی جزای این و آن

و در سوره عنکبوت ، آیه دوم ، می فرماید :

(أحسب النّاس أن یترکوا أن یقولوا آمنّا وهم لا یفتنون)

آیا مردم پنداشتند که تا گفتند ایمان آوردیم ، رها می شوند و مورد آزمایش قرار نمی گیرند؟

و بالاخره در سوره توبه ، آیه 126 ، می فرماید :

(أولایرون أنّهم یفتنون فی کلّ عام مرّه أو مرّتین)

آیا نمی بینند که آنان در هر سال یک یا دو بار آزموده می شوند؟

گفت یزدان از ولادت تا به حین

یفتنون کلّ عام مرّتین

امتحان بر امتحان است ای پسر

هین به کمتر امتحان ، خود را مخر

ز امتحانات قضا ایمن مباش

هان ز رسوائی بترس ای خواجه تاش

و خلاصه این که همیشه همه مردم ، در حال امتحان هستند .

ما باید در سعدی و نحسی ، معنا و اثر را بنگریم ، نه ظاهر و صورت را .

و در قرآن کریم از نمونه بارز این نگرش ، داستان موسی و خضر است که چهره ظاهری حوادث ، موسی را دچار تردید و تزلزل می کرد ، اما خضر که چهره اصلی و معنا و اثر را می دید ، مشکلی نداشت .

اعتراضی که به زشتیها و مشکلات این دنیا می گیریم ، همان اعتراضی است که ملائک ، در آیه 30 به بعد در سوره بقره ، در ارتباط با انسان داشتند که (أتجعل فیها من یفسد فیها ویسفک الدّماء)

، اما خداوند می فرماید :

(إنّی أعلم ما لا تعلمون)

و حتی در آیات بعدی ، به دنبال این اعتراض

، می فرماید :

(اُسجدوا لآدم)

یعنی نه تنها این اعتراض شما درست نیست ، بلکه به این انسان سجده کنید .

بنابراین ، معلوم می شود که اگر ما نکته ای را نمی دانیم ، باید بدانیم که علم ما نارساست و از طرفی ، امور دنیا و تدبیر این دنیا در دست مدبّر حکیم است و امور این دنیا ، در تدبیر اوست ، و هر چه در تدبیر و تقدیر اوست ، صواب است .

خداوند ، در قرآن کریم می فرماید :

عده ای از مردم آنچه را نمی دانند ، تکذیب می کنند :

(کذِّبوا بما لم یحیطوا) .

نقش کژ مژ دیدم اندر آب و گل

چون ملائک اعتراضی کرد دل

اما باید بدانیم که :

نیست در دایره یک نکته خلاف از کم و بیش

که من این مسأله بی چون و چرا می دانم

بیشترین کژیهای عالم خارج ، کژی نیست ، کژ فهمی ماست .

نتیجه این که ، با توضیحات فوق مشخص می شود که اوّلا ، ما همیشه در حال محک زدن هستیم ، و ثانیاً ، نباید در صورتها نگاه نکنیم ، بلکه باید در اثر و معنا نگاه کنیم و ثالثاً ، امور بیرونی ما نشانه ادبار و اقبال ما نیستند و مواظب باشیم که در نعمت ، شکر نعمت و در مشکلات ، اجر صبر را در نظر داشته باشیم ، و چون در هر حال نظرمان ، قرب به خداست :

رحمتی دان امتحان تلخ را

نعمتی دان ملک مرو و بلخ را

آن براهیم از تلف نگریخت ماند

این براهیم از شرف بگریخت راند

این نسوزد آن بسوزد ای عجب

نعل معکوس است در راه طلب

جان کلام این

که ، امتحانات تلخی که در زندگی ما پیش می آید ، از رحمت حق است; در صورتی که ملک و مقام این دنیا ، می تواند باعث شود که به علت فرو رفتن در آنها ، نقمت و نکبت نصیب ما شود و ما را از خدا دور کند و اگر خود نیز در فضای اسم مدبّر قرار گیریم ، به یقین می رسیم و در یقین ، که خود ، علت و ایجاد است ، بینش ما اصلاح می شود ، توقعات ما کمتر می شوند و به مقام صبر و بالاتر از آن ، رضا می رسیم و صبر و رضا ، زاییده مقام یقینند .

و بالاخره ، به مرتبه آخر این مطلب برسیم که تکلیف الهی ما چیست و فقط مواظب باشیم که تکلیف الهی خود را درست انجام دهیم .

باید در مکروهات ، صبر داشته باشیم و در سختی ها و آزمایشهای این دنیا ، صبر و بالاتر از آن ، مقام رضا داشته باشیم که در درون ، باعث اضطراب و در برون ، باعث گله و شکایت ما نشود .

در تقدیر الهی ، جبر و اختیار هم هست; یعنی اختیار ، از اجزای تقدیر است .

هر چه انسان به مدد عقل در عالم انجام دهد ، خود جزو تقدیر الهی است .

سرکشی در برابر تقدیر الهی ، آدمی را به آتش غیر الهی خواهد سوزاند .

سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد

دلبر که در کف او موم است سنگ خارا

اگر به تکلیف خود درست پی بریم و آن را درست انجام دهیم ، دیگر جبر و اختیار

برای ما حل شده است; چرا که همه وظیفه ما تکلیف ماست ، که آن را پروردگار ما برای ما مقدّر کرده ، و در آن چارچوب عمل کردن ، اختیار ماست ، و اختیار این نیست که آدمی بخواهد یا بتواند نظم و حصارهای نهایی دنیا و تاریخ و تکوین را برهم زند; بلکه اختیار این است که در چارچوب تکلیف ، وظیفه خود را انجام دهیم یا ندهیم و در چارچوب همین بحث است که توکل ، مددرسانی است .

توکل ، یعنی خدای مدبر را وکیل خود و پناه خود بدانیم و خود را به دست او بسپاریم و به خصوص در حالی که در تکلیف خود کوشاییم ، اموری را نیز که تدبیرش از عهده ما خارج است ، به خدا بسپاریم و همین است که علی(علیه السلام)می فرماید :

مالک موت ، مالک حیات نیز هست ، آن که می آفریند ، همان است که می میراند ، آن که فانی می کند ، همان است که دوباره بازمی گرداند و آن که مبتلا می کند ، همان است که عافیت می بخشد .

ابراهیم خلیل ، با آتش و ابراهیم ادهم با مینا امتحان می شوند .

شگفتا که ابراهیم خلیل ، در آتش نمی سوزد و ابراهیم ادهم در آتشِ عشق می سوزد .

هر دو در طلب پروردگار و در امتحانات او موفق می شوند .

و بالاخره خداوند در قرآن کریم می فرماید :

(ولنبلونّکم بشیء من الخوف والجوع ونقص من الأموال والأنفس والثّمرات وبشّر الصّابرین الّذین إذا أصابتهم مصیبهٌ قالوا إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون)

و قطعاً شما را به چیزی از قبیل

ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جانها و محصولات می آزماییم ، و مژده ده شکیبایان را; همان کسانی که چون مصیبتی به آنان برسد گویند :

ما از آنِ خدا هستیم و به سوی او باز می گردیم .

بنابراین ، همیشه در بوته آزمایشیم و نسبت به هستی و قوانین آن و مسائل درونی خود ، آزموده می شویم .

علت این آزمایش ، محک زده شدن جوهر وجودی ماست و این را هم بدانیم که امور بیرونی ، نشانه اقبال یا ادبار ما نیستند و باید آنچنان در درون ، خود را دریا گونه به همه دریاهای وجود متصل کنیم که گویی همه دنیا را در وجود خود احساس می کنیم و هرگز احساس نکنیم که دنیا بر ما هجوم آورده و یا هرگز احساس نکنیم که دنیا می تواند بر ما هجوم آورد .

قهر را از لطف داند هر کسی

خواه نادان خواه دانا ، هر کسی

لیک لطفی گشته در قهری نهان

یا که قهری در دل لطفی روان

کم کسی داند مگر ربانئی

کش بود در دل محک جانئی

در ادامه بحث آزمایشهای این دنیا به دو بحث زیر که در امر آزمایش الهی ، مشکل پیدا می کنیم ، اشاره می شود :

نفسی مطمئنّه بقدرک وراضیاً بقضائک .

پروردگار سپیده دم از شرّ آنچه آفریده و از شرّ تاریکی چون فراگیرد .

5 _ بدانیم که دنیا بر اساس تضادها و نقصان ها بنا شده است و این تقدیر خدا در آفرینش بوده است .

انسان در این تضادها محک زده می شود ، اما بدانیم که در عین این تضاد ، روح واحدی بر هستی حاکم است ، و در عین این تضاد ، جهت واحدی در هستی دنبال می شود و مدبّری عادل و حکیم بر آن ناظر است .

روز و شب ، ظاهر دو ضد و دشمن اند

لیک هر دو یک حقیقت می کنند

و لذا با توجه به عالم آخرت و عالم ثواب و جزا ، که عالم پایدار و همیشگی است و عالم موقت دنیا ، همیشه به نهایت امور توجه داشته باشیم ، و در سعدی و نحسی عالم ، معنا و اثر را بنگریم ، نه ظاهر و صورت را .

البته ، در این جا از شروری که در اثر نامتعادل استفاده کردن از نفس و تن (نفسانیّات ، وهم ، خیال و غرایز) به وجود می آیند و ما ، در برابر عکس العمل طبیعی آنها قرار می گیریم ، بحث نمی شود ، که آنها حسابشان جداست و همان گناهان ما هستند که در برابر جزا و عقاب و اثرات آنها قرار می گیریم و حتماً دامن ما را خواهند گرفت و این یک امر بدیهی و روشن است .

نهایت این که دنیا با تدبیر خدایی ، نعمتهایی دارد و خالی از تعارض نیست ، اما انسان باید با تکلیف الهی خود ، با امور و قضایا

برخورد کند و اگر تکلیف را درست انجام می دهد ، باید دلش قرص و محکم باشد و مابقی امور را به مدبّر و فاعل اصلی بسپارد و معتقد باشد که ابزار ، باید باعث رسیدن انسان به خدا شود .

این ابزار ، صورتهایی مختلف دارند ، ولی به هر حال ، ابزاری موقتی اند .

فقط در هر حال ، باید مواظب باشیم که ارتباط با خدا را حفظ کنیم و همین است که علی(علیه السلام)می فرماید :

چنگ در بندگی کسی بزن که تو را آفریده و روزی می دهد و درستت کرده است .

پس ، بندگی کن و میل تو با او باشد و تنها از او بیم و ترس داشته باش .

باشیم ، و خلاصه این که شغل ، ابزار است; ابزاری برای بندگی .

هر چه شغل بیشتر در راه بندگی به کار گرفته شود ، ارزشی بیشتر دارد .

به خود بدانیم .

های خود قرار دهیم .

4 _ به همسر و فرزندان خود ، با دقت کافی توجه کنیم ، به امور و مشکلاتشان توجه داشته باشیم ، با آنها دوست باشیم ، ارتباط خود را با آنها قطع نکنیم ، در هدایتشان بکوشیم و تکلیف خود را درباره آنان درست انجام دهیم .

5 _ محیط کار ، خانه و محیط شغلی و زندگی ، در نهایت آرامش و امنیت باشد و نگذاریم که تنشها و ناآرامیها بر آن حاکم باشند .

6 _ خط مشی مشخص زندگی خود را ، که در فصل بعدی گفته می شود ، به خوبی انجام دهیم و به آن اعتقاد داشته باشیم و در عمل پیاده کنیم .

7 _ و سرانجام ، به همه ابعاد زندگی درست برسیم ، هر بُعد زندگی را درست ارزیابی کنیم و میراحوال و میرحال باشیم; یعنی به بهترین گونه از لحظه حال و لحظه ای که در آنیم ، بهره برداری کنیم و در لحظه حال ، در همان لحظه باشیم ، نه این که الان ، که در حال اجرای فلان بُعد از زندگی هستیم ، فکر مغشوش و متلاطم ما در جای دیگر باشد ، و همین طور همه مسائل زندگی را و این امر را می گویند :

«میرحال بودن»; یعنی حداکثر نصیب و بهره را در لحظه حاضر از زندگی برداریم ، غافل از لحظات زندگی خود نباشیم و با امور ، سطحی برخورد نکنیم; ضمناً به یک بُعد ، خود را خیلی مشغول نکنیم و مثل یک معتاد ، به یک بُعد از زندگی ، خود را صددرصد معتاد نکنیم ،

و مواظب باشیم که به هر بُعدی به اندازه ارزش آن بُعد بپردازیم و نیروی خود را بی جهت تلف نکنیم ، و هر بُعدی را به اندازه خودش و ارزشی که دارد ، وقت و سرمایه و عمر خود را بر سر آن بگذاریم .

باید هوشیار باشیم که در مقابل نقدینه پر ارزش عمر ما ، که سکه به سکه به بازار عرضه می کنیم و آنها را از دست می دهیم ، چه کالایی به دست می آوریم و مواظب بده و بستانهای خود باشیم .

مواظب باشیم که از زرنگیهایی که به دردمان نمی خورد ، دوری کنیم .

این دنیا ، چون ماهی است که به محضی که آن را به دست آوریم ، فرار می کند .

پس ، به جای صیّادی ، صید بودن هم خوش است که همان صید در دام بندگی است; همان صید در دام کمال و عشق و ایثار .

انحراف در کار نباشد .

برای این تضمین ، معرفتهای خود را بر اساس قرآن و شرع و منطق و کمک از اساتید مطمئن و اولیای خدا و دعا برای عنایت خدا در این راه قرار دهیم .

نکته بسیار مهم این است که زودتر به فکر عمل باشیم و مبادا تا آخر عمر ، همه اش به فکر یاد گرفتن این راه باشیم و فرصت ما تمام شود .

منظور ، رسیدن و شدن است ، وگرنه راه و رسمها در کتابها هست ، و در قفسه کتابخانه ما یا در قفسه ذهنیات ما هستند و خیلی مواظب باشیم که هدفمان انباشته کردن هر چه بیشتر محفوظات ذهنی نباشد .

عاقل به کنارجو ، پی پل می گشت

دیوانه پا برهنه از جوی گذشت

و بعد از این که به این الگوها و ارزشها رسیدیم ، سخت بر عمل به آنها و ثابت قدم بودن در آنها پافشاری کنیم که :

(من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه ومنهم مّن ینتظر)

از میان مؤمنان مردانی اند که به آنچه با خدا عهد بستند ، صادقانه وفا کردند .

برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنان در همین انتظارند .

(یوما بدّلوا تبدی)

و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود نمی دهند .

و سرانجام ، در این وضعیت ، نوری بر او حاکم می شود که ظلمتهای زندگی اش روشن می گردد و در پناه این حکمت و در فضای اسم حکیم قرار می گیرد ، و شامل این آیه می شود که :

(أومن کان میّتاً فأحییناهُ وجعلنا له نوراً یمشی به فی النّاس کمن

مثله فی الظّلمات لیس بخارج منها کذلک زیّن للکافرین ما کانوا یعلمون)

آیا کسی که مرده [ دل ] بود و زندهاش گردانیدیم و برای او نوری پدید آوردیم تا در پرتو آن میان مردم راه برود چون کسی است که گویی گرفتار در تاریکی هاست و از آن بیرون آمدنی نیست؟! این گونه برای کافران آنچه انجام می دادند زینت داده شده است .

و سرانجام او ، جزو اولیای خدا میشود که اولیای خدا را حضرت علی(علیه السلام) در رابطه با همین راه و رسم مشخص ، چنین وصف می فرماید :

قوم أخلصوا للّه فی عبادته ونظروا إلی باطن الدّنیا حین نظر النّاس إلی ظاهرها فعرفوا أجلها حین نحر الخلق سواهم یعاجلها ، فترکوا منها ما عملوا إنّه سیترکهم وأماتوا منها ما عملوا سیمیتهم .

اولیای خدا ، مردمی هستند که خدا را به طور خالص عبادت می کنند و وقتی مردم ، به ظاهر دنیا و شهوات می نگرند ، آنان [ با تفکر و امعاننظر ] به باطن دنیا می نگرند ، و وقتی مردم ، به چیزهای زودگذر ، دنیا مغرور می شوند ، اولیای خدا به آینده و نعمتهای قیامت نگاه می کنند ، و اولیای خدا ، چیزهایی که می دانند ، از اموال دنیا و مقام های ظاهری ، رهایشان می سازد ، خود آنها را رها می کنند و چیزهایی که باعث هلاکت می شود ، خود ، آنها را رها می کنند .

و بعد از این که به این خط مشی مشخص رسیدیم ، باید مواظب باشیم که زندگی روزمره و زرق و برقها و آنچه به طور

مجاز حاکم شده ، ما را فریب ندهد و مستیهای دروغین را که یک عده را مست کرده ، برای خود آرزو نکنیم .

ملامت ملامتگران دنیا زده ، ما را از راه اصلی باز ندارد ، و بالاخره ، آرزوی دنیای دنیازدگان را نداشته باشیم ، بلکه آرزوی زندگی اولیای خدا را داشته باشیم .

و بالاخره ، در این راه ، به حکمت دست یابیم و نتایج آن عبارتند از :

بندگی به مثلث سازنده ای که همه اش اسرار است و همه اش زندگی می رسیم و آن ، مثلث سازنده کمال ، عشق و ایثار است .

سرانجام ، نتیجه غایی بندگی ، که در مثلث کمال و عشق و ایثار ، عاید ما می شود ، حلاوت بندگی است که همان حلاوت سرکردن با خداست و به عبارتی ، حلاوت جان ماست; چرا که جان ، به جانان می رسد .

در نیازهای تن و نفس هم حلاوت داریم ، امّا حلاوتهای موقتی .

ولی در حلاوت جان ، به حلاوت اصلی می رسیم .

پیشه ای آموختی در نفس و تن

چنگ اندر پیشه معنی بزن

در جهان پوشیده گشتی و غنی

چون برون آئی از اینجا چون کنی

پیشه ای آموز کاندر آخرت

اندر آید دخل کسب و معرفت

و سپس ، بنده در مقام بندگی به این مرتبه می رسد که حلاوت تن و نفس را در چارچوب بندگی می جوید .

حلاوت سرکردن با خدا ، سنگینی بار هجران را کم می کند و سرکردن با خدا ، جان را به اقناع می رساند و در نهایت ، او را به وصال حق می رساند و در این وصال ، غیر خدا را فقط در چارچوب بندگی و تکلیف نگاه می کند ، که البته بار تکلیف نیز بار سنگینی بر دوش اوست; چرا که در چارچوب خواست و رضای خدا ، به خود و هستی و دیگران نگاه می کند ، و اگر او ، در چارچوب بندگی ، دنیا را داشته باشد برای بندگی می خواهد و اگر نداشته باشد ، خدا را می خواهد و اگر در

چارچوب بندگی دنیا را داشته باشد ، خدا را دارد ، اما اگر کسی در چارچوب غیر بندگی ، دنیا را داشته باشد ، باعث غرور و پُز و تکبر اوست و اگر دنیا را نداشته باشد ، باعث یأس و نومیدی .

چون به دریا می توانی راه یافت

سوی یک قطره چرا باید شتافت

قطره باشد هر که را دریا بود

هر که جز دریا بود ، سودا بود

هر که داند گفت با خورشید راز

او تواند ماند از یک قطره باز

و سرانجام ، در مرتبه والای بندگی می رسد به آیه 24 به بعد سوره مطفّفین :

(یسقون من رهیق مختوم ختامه مسک وفی ذلک فلیتنافس المتنافسون)

از باده ای مُهر شده نوشاینده می شوند; باده ای که مُهر آن مشک است .

و در این نعمتها مشتاقان باید بر یکدیگر پیشی گیرند .

و در نهایت بندگی به جوشش بندگی می رسد که جوشش بندگی ، در زبان ، حق گفتن است ، در دل ، ایمان به حق است و در عمل ، تقوا یا عمل کردن به حق است :

1 _ در زبان ، حق را می گوید و سخن او حق است .

2 _ در دل ، ایمان او حق است ، فکر او مالامال از حق است و فکر و نیّتش حق است .

3 _ در عمل ، حضور حق را در عمل خود ناظر می داند و ادب حضور حق را رعایت می کند و رعایت این ادب ، به معنای تقوا و عمل به حق است .

بنابراین ، بنده ، در مقام بندگی و در همه حال بر مسیر بندگی است ، چه با

زبان و چه در فکر و دل و چه در عمل و همواره حال اجرای بندگی خود است و همیشه در حال گرفتن فیض .

بندگی بیشتر ، تجلّی بیشتر ذات حق ، در ماست و در نهایت ، ما می شویم واسطه فیض حق .

بنابراین ، متوجه می شویم که انسان ، نمی تواند ، بنده باشد ، اما فقط با ادعا و زبان ، در حالی که در دل و عمل ، بندگی نداشته باشد .

او اصلا بنده واقعی نیست ، بلکه منافق است .

بر زبان نام حق و بر جان او

گندها از کفر و بی ایمان او

آن منافق مشک بر من می زند

روح را در قعر گلشن می برد

مشک را بر تن مزن بر دل بمال

مشک چبود نام پاک ذوالجلال

در این راه ، عنایت پروردگار ، شرط اصلی است; چرا که طبیعت ناتوان ما ، لیاقت رسیدن به همه بی نهایتها را ندارد ، جز با عنایت پروردگار .

دمدمه این نای از دمهای اوست

های و هوی روح از هیهای او است

لیک داند هر که او را منظری است

کاین فغان این سری هم زان سری است

یا رب این بخشش نه حد کار ما است

لطف تو لطف خفی را خود سزا است

دست گیر از دست ما ، ما را مخر

پرده را بردار و پرده ما مدر

بازخر ما را از این نفس پلید

کاردش تا استخوان ما رسید

از چو ما بیچارگان این بند سخت

که گشاید جز تو ای سلطان تخت

این چنین قفل گران را ای ودود

که تواند جز که فضل تو گشود

ما ز خود سوی تو گردانیم سر

چون تو از مایی به ما نزدیکتر

با چنین نزدیکی

ای دوریم دور

در چنین تاریکی ای بفرست نور

این دعا هم بخشش و تعلیم تو است

ورنه در گلخن گلستان از چه است

در میان خون و رود فهم و عقل

جز ز اکرام تو نتوان کرد نقل

از دو پاره پیه ، این نو روان

موج نورش می رود تا آسمان

گوشت پاره که زبان آمد ازو

می رود سیلاب حکمت جو به جو

این دعا از تو اجابت هم ز تو

ایمن از تو مهابت هم ز تو

کند و نزدیک شود و برای خدا باشد ، به کمال بیشتری می رسد و در دوری از خداست که نقص و سختی پدید می آید .

(فمن أعرض عن ذکری فأنّ معیشه ضنکا)

هر کس از یاد من غافل شود ، زندگی پر مشقتی دارد .

گر تو تاریک و ملول و تیره ای

دان که با زیور جسم همشیره ای

هر کس خوبی می کند ، به خود خوبی کرده و هر کس بدی کند ، به خود بدی کرده است و هر کس می گوید خوب ، خود خوب است و هر کس می گوید بد ، خود بد است .

بنابراین ، یادمان باشد که رشد و کمال ما در ارتباط با خدایمان شکل می گیرد ، و آن هم ارتباط قلبی و عملی ، نه ارتباط صوری و لفظی ، و مشکلات و گرفتاری های ما نیز در ارتباط با خداوند حل می شوند .

دیو اگر عاشق شود هم گوی برد

جبرئیلی گشت و آن دیوی بمرد

تقرب به خدا ، ما را الهی می کند و چشم خدابین ، و حق بین ، خواهیم داشت و در این وضعیت «نظر پاک ، جمله پاک بیند . »

نتیجه این که بایستی جایگاه خوب و بد را در ارتباط با قرب به خدا یا دوری از خدا بدانیم .

مثلا اگر دروغ نمی گوییم ، یا دزدی نمی کنیم ، چون امر و دستور خداست و به خاطر قرب به خدا ، و این اصل است ، اما نتایج حاصل از دروغ نگفتن یا دزدی نکردن نیز مسلّماً عاید ما و اجتماع و روابطمان می شود ، ولی اصل

بر انجام امر الهی و تقرب به اوست .

در این فصل از موارد زیر بحث می کنیم :

1 _ هوای نفس;11 _ حسد;2 _ تعلقات;12 _ سستی در عمل;3 _ وهم و خیال;13 _ دروغ;4 _ سوء ظن و بددلی;14 _ غیبت;5 _ مدح و ستایش;15 _ غضب;6 _ عجب;16 _ عیبجویی;7 _ کبر;17 _ ریا;8 _ ذلت و حقارت;18 _ حجابهای ظلمانی;9 _ حب جاه و خودپسندی;19 _ حجابهای نورانی;10 _ آمال و آرزو;20 _ خروج از حجابها .

بیشتر سرکشی می کند .

خواسته های نفس ، مثل آب شور است که هر چه از آن بخوریم ، تشنه تر می شویم .

بنابراین ، باید مواظب باشیم که به آنچه شرعی و منطقی است ، عمل کنیم ، نه آنچه نفسانی است .

در درجه اوّل مواظب باشیم که از حرام به دور مانیم ، و در درجه دوم ، از مکروهات و در درجه آخر ، که مربوط به اولیای خداست ، در مباح ها نیز رعایت اعتدال و صحت را داشته باشیم ، که زیاده روی در مباح ها نیز می تواند منجر به سرکشی نفس شود .

دست ما گرفته می شود ، و ارزش فرع ، در میزان رسانیدن ما به اصل است .

و فقط مواظب باشیم که در فرع ، امانتدار خوبی باشیم و ادای امانت و تکلیف الهی خود را درست انجام دهیم ، و در این صورت ، فرع ، به ما بهره می رساند و خیر است; چرا که فرع ، ما را به اصل رسانیده است .

اما اگر به آن فرع دل ببندیم و آن را هدف کنیم و از اصل غافل شویم ، آن فرع ، ممکن است مدتی ما را سرگرم و دل خوش کند ، اما به هر حال ما را از اصل بازدارد و لذا خیر کامل به ما نرسد .

ای دوست شکر بهتر ، یا آنکه شکر سازد؟

خوبی قمر بهتر ، یا آنکه قمر سازد؟

ای باغ تویی خُوشتر ، یا گلشن و گل در تو؟

یا آنکه برآرد گل ، صد نرگس تر سازد؟

ای عقل ، تو به باشی در دانش و در بینش

یا آنکه بهر لحظه صد عقل و نظر سازد؟

دریای دل از لطفش پُر خسرو و پر شیرین

وز قطره اندیشه ، صد گونه گهر سازد

در قرآن ، آیه ای زیبا در باره تعلقات آمده است که می فرماید :

(ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه)

خداوند برای هیچ مردی در درونش دو دل ننهاده است .

و به عبارت دیگر ، یک قلب است و یک مطلوب .

گیرد و توجه و درکی وهمی جایگزین آن می کند ، و اینها در تعبیر قرآن کریم ، (کالأنعام بل هم أضلّ)

آمده; چرا که حیوان ، این گونه تعلقات را ندارد ، ولی درک دارد .

2 _ حرص و هراس :

هر چیزی که از تعلقات انسان است تا زمانی که آن را به دست نیاورده ، حرص عجیبی دارد ، و هر وقت آن را به دست آورد ، دغدغه خاطر و هراس نگهداری آن را دارد و همین است که ابراهیم(علیه السلام) بعد از دیدن ستاره و ماه و خورشید ، گفت :

(لا اُحبّ الآفلین)

و این اشاره است به همه آنچه در دنیا ، آفل است .

3 _ غم :

تعلقات را روزی از دست ما می گیرند و لذا چون قلب خود را با آنها گره زده ایم ، گرفتن آنها از ما یا ترک ما از آنها (با مرگ یا از دست دادن مقام) سخت ما را غمناک می کند .

4 _ عشق مجازی :

تعلق به فرع و جزء ، یک عشق مجازی است .

در این عشق ، انسان نسبت آن چیز یا مقام و مانند آن ، عشق پیدا می کند و در این عشق عیوب آن را نمی بیند و خود را کور و کر در اختیار آن می گذارد .

از این رو ، چون عاشق است ، بدی معشوق را نمی بیند و همین است که خداوند در قرآن کریم می فرماید :

(یأرأیت من اتّخذ الهه هواء أفأنت تکون علیه وکی أم تحسب اَنّ یأکثرهم یسمعون أو یعقلون إن هم إلاّ کالأنعام بل هم أضلّ سبی)

آیا آن کس که هوای

نفس خود را معبود خویش گرفته است دیدی؟ آیا می توانی ضامن او باشی؟! یا گمان داری که بیشترشان می شنوند یا می اندیشند؟! آنان جز مانند ستوران نیستند .

بلکه گمراه ترند .

5 _ نداشتن آخرت :

چون چنین کسانی به معبودهای خیالی توجه می کنند و آنها را سرمایه های خود می سازند ، در آن دنیا چیزی ندارند; چنان که خداوند متعال می فرماید :

(وضلّ عنهم ما کانوا یدعون من قبل وظنّوا ما لهم من محیص)

وآنچه از پیش می خواندند از نظر آنان ناپدید می شود و می دانند که آنان را روی گریز نیست .

نتیجه این که ، اگر انسان به غیر حق توجه کند ، راه به جایی نمی برد ، و غیر حق آفل است ، و فقط غیر حق را برای حق خواستن ، خوب است .

بر جمادی دل چه بندی ای سلیم

وا طلب آن را که می تابد مقیم

دل کندن از جاذبه های زندگی ، برای انسان ، رهایی و سبکبالی خواهد بود .

جریان زندگی انسان ، چون کشتی است که در دریا حرکت می کند .

حال ، اگر طوفانی درگیرد و کشتی ، تهدید به غرق شود ، باید برای نجات کشتیبان ، مقداری از بارهای درون کشتی را به آب ریخت تا کشتیبان نجات یابد .

تعلقات ما هم همین است; هرچه کمتر باشند ، بار کشتی زندگی سبکتر و کشتی سالمتر به ساحل خواهد رسید و در این جا به ویژه از تعلقات زاید سخن می گوییم که بار سنگین آنها بر دوش ماست و باید مواظب باشیم که کمر ما زیر آن نشکند .

مواظب باشیم که

در مقابل هر گرفتنی ، از دست دادنی هست ، و در مقابل هر عدم تعلقی ، رسیدنی .

این امر شبیه به ماجرای مسافری است که بناست به مقصدی برسد ، اما در راه فریب نقاط خوش آب و هوا را می خورد و در آن جا می آرامد و مفتون می شود و از مقصد بازمی ماند .

چون به هر فکری که دل خواهی سپرد

از تو چیزی در نهان خواهند برد

پس بدان مشغول شو کان بهتر است

تا ز تو چیزی برد کان کمتر است

و سرانجام ، انسان باید حساب تعلقات خود را داشته باشد «آرزو می خواه لیک اندازه خواه . »

و لذا باید مواظب باشیم که در این بده و بستانها و تعلقات ، چه چیز را می آوریم و چه چیز را از دست می دهیم و همه نیروی خود را صرف فرع و جزء نکنیم و از اصل غافل نشویم و هدف اصلی حیات را فراموش نکنیم و خود را به سرمایه های موقتی و سراب مانند فریب ندهیم .

صد هزاران دام و دانه است ای خدا

ما چو مرغان حریص بی نوا

دم بدم پا بسته دام نویم

هر یکی گر باز و سیمرغی شویم

می رهانی هر دمی ما را و باز

سوی دامی می رویم ای بی نیاز

ما در این انبار گندم می کنیم

گندم جمع آمده گُم می کنیم

می نیاندیشیم آخر ما به هوش

کاین خلل در گندم است یا مکر موش

موش تا انبار ما جوید ز دست

وز انبار ما ویران شده است

اول ای جان دفع شر موش کن

وانگه ان در جمع گندم جوش کن

گرنه موش دزد در انبان ما است

گندم

اعمال چهل ساله کجا است

ریزه ریزه صدق هر روزه چرا

جمع می ناید در این انبار ما

در اشعار فوق منظور از گندم ، اعمال انسان و منظور از موش ، القائات شیطانی و تعلقات نفسانی است که وارد قلب می شوند و ذخایر معنوی و اعتقادی ما را ضایع می کنند .

بر خود می کنی ای ساده مرد

همچو آن شیری که بر خود حمله کرد

عکس خود را او عدوی خویش دید

لاجرم بر خویش شمشیری کشید

شیر خود را دید در چه وز علو

خویش را نشناخت آندم از عدو

شیر را در قعر پیدا شد که بود

نقش او آن کش دگر کس می نموداما موضوع مهم این است که برای آنان که با من مجازی رو به رو هستند :

من نبینم روی خود را ای ثمن

من ببینم روی تو ، تو روی من

ولی اولیای خدا ، که با حقیقت رو به رو هستند ، حقیقت انسانیّت خود را می بینند .

آن کسی که او ببیند روی خویش

نور او از نور خلقانست پیش

مثال دوم :

برای روشن شدن وهم و خیال ، داستانی است که در مثنوی آمده و بسیار جالب است .

مولوی در این داستان می گوید :

کودکان مکتبی که دستورهای استاد را مشکل دیدند ، با هم متحد شدند تا چاره ای بیندیشند .

یکی از کودکان پیشنهاد کرد که استاد را در وهم و خیال بیندازیم که او بیمار است و چنین کردند .

موقعی که خدمت استاد رسیدند ، یک به یک می پرسیدند که :

استاد خیر باشد! شما را بیمار می یابیم و در صورت شما نشانه های بیماری می بینیم! استاد در اثر وهم و خیال و تلقین ، خود را بیمار حس کرد و حتی نسبت به همسر خود بدبین شد که چرا صبح در منزل ، با او هم دردی نکرده است .

سپس ، کودکان ، استاد را تا خانه همراهی کردند و او در منزل بستری شد و سر استاد هم به شدت درد

گرفت و به شاگردان گفت :

به منزل بروید که درس تعطیل است .

جان همه روز از لگدکوب خیال

وز زیان و سود و از خوف و زوال

نی صفا می ماندش نی کر و فر

نی به سوی آسمان راه سفر

فکرت بد ، ناخن پر زهر دان

می خراشد در روی جان

.

ای برادر تو همه اندیشه ای

مابقی را استخوان و ریشه ای

گر بود اندیشه ات گل گلشنی

و بود خاری تو هیمه گلخنی

آدمی را فربهی هست از خیال

گر خیالاتش بود صاحب جمال

ور خیالاتش نماید ناخوشی

می نماید همچو موم در آتشی

همه بر عاقبت است

کس ندانست که آخر به چسان خواهد رفت

اصولا نگاههایی که در منِ مجازی و در غیر فرمان عقل است ، وهم آلود و با سوء ظن توأم است ، اما نگاه در پناه عقل و منِ اصلی ، نمی تواند با کینه و کدورت و بدفکری توأم یباشد; چرا که در منِ اصلی اصو بدی و سوء راه ندارد و انسانِ خدا نمی تواند نگاه بد داشته باشد; زیرا به شفافیّت و پاکی و اخلاص او بدگمانی راه ندارد .

مرا پیر دانای مرشد شهاب

دو اندرز فرمود بر روی آب

یکی آنکه بر خویش خویش بین مباش

دگر آنکه بر خلق بدبین مباش

او به نفس خود آگاه ترم و پروردگارم از من آگاهتر; پس ، خدایا! تو مرا بر آنچه بر من است و نمی دانند ، ببخشای .

و همین است که علی(علیه السلام)می فرماید :

«بهترین فرصت شیطان ، در هنگامی است که تو را مدح می کنند . »

باید مواظب باشیم که تعریف دیگران باعث غرور ما نشود .

هر که را مردم سجودی می کنند

زهرها در جان او می افکنند

و سرانجام ، باید مواظب باشیم که مدح دیگران تا چه حد از روی چاپلوسی و منافع شخصی است و تا چه حد از روی خیر و واقعیّت است .

و همینطور ، خودمان باید مواظب باشیم که بی جهت دیگران را مدح و ذم نکنیم ، و در چارچوب دروغ و تملق و چاپلوسی نباشد که حضرت رسول(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود :

خذوا التّراب فی وجوه المداحین .

در صورت ستایشگران متملّق ، خاک بپاشید .

نتیجه این که باید مدح و ذم ما ، در چارچوب بینش الهی و برای خدا باشد ، نه از روی حبّ و بغض و بغضهای ناشی از موارد سوئی که در منِ مجازی ما شکل گرفته اند .

کند ، و گرنه ، آنچه در خود ، از علم و مال و مقام و نظایر آن ، در مقایسه با دیگران می بینیم ، این مقایسه ها و نسبتها درست نیست .

کمال هر کس در میزان ارتباط او با خدای اوست .

پس ، عُجب یک نوع شرک است و حتی اگر کسی در کمالات عبودی خود نیز این بزرگی و برتری را احساس کند ، باز غلط است .

عجب ، از ذهنیات منِ مجازی و از آثار مشخص اوست .

لذا هر قدر انسان ، به منِ اصلی و در نتیجه به خدای خود نزدیک شود ، از عجب دور می شود .

از زمینه های مهم که باید مواظب باشیم ما را دچار عجب نکنند ، مال ، مقام ، علم و عبادت است و ما در اینها ، بندگی ، شدن و رسیدن را می خواهیم ، نه خود بزرگ بینی را .

می بیند .

و در حقیقت به آن برسیم .

و دیگر ، از راههای دوری از کبر این است که در خود حضور قلب به وجود آوریم; چرا که حضور قلب ، بندگی می آورد و در بندگی ، وهم و خیال و منیّت کمتر می شود .

در غیر بندگی ، نفس و منِ مجازی فعّالند و می خواهند خود را چیزی حساب کنند و این ، به جایی نمی رسد و باب ارتباط با حق ، بیشتر بسته می شود ، اما در بندگی ، منِ مجازی تضعیف می شود .

انسان ، نفس خود را نزد خود حقیر کند ، مطلوب است .

و در حقیقت هویت اصلی خود را از دست می دهیم .

در آرزوهای غیر خدایی باید آنچه در تقدیر مدبّر حکیم برای رسیدن به هدف اعلای حیات قرار داده شده و مورد نیاز است ، مطلوب بدانیم و لاغیر .

خلاصه «آرزو می خواه لیک اندازه خواه . »

و اما در همین آرزوهای منطقی مواظب باشیم که به گناه نیفتیم و رعایت حلال و حرام آن را بنماییم .

باید مواظب باشیم که دل خود را با آمال و آرزوها گره نزنیم که هرچه آرزوها کمتر باشد ، ارتباط ما با خدا بیشتر است .

رو هوی بگذار تا بوی خدا

در مشامت در رسد ای کدخدا

این که یکی از دانشمندان می گوید :

«آرزو خوب است ، اما تا موقعی که به آن نرسیدهام . »

خیلی معنی دار و ظریف است .

تا به آرزوها نرسیده ایم فکر می کنیم اگر برسیم ، قانع یا خوشبخت می شویم ، و تا هنگامی که به آنها نرسیده ایم ، خود را خلع سلاح و بدبخت می دانیم ، اما هر وقت به آنها می رسیم ، متوجه می شویم که گویی خوشبختی ما را تأمین نکرده اند; چرا که حقیقت جان ما در ارتباط با جان عالم اقناع می شود .

و همین است که می گویند :

«یک عده به آروزی دیگران می رسند . »

و این جمله هم جمله ای ظریف و زیباست و معنایش این است که فلان آرزویی که مورد نظر است و دیگری به آن رسیده است ، معلوم نیست او را به کمال رسانیده باشد ، اما چون در آرزوی ما هست ، فکر می کنیم که

او رسیده است .

رسیدن و شدن و کمال انسان ، مافوق آرزوها و آمال دنیوی است .

غایت آمال اولیای خدا در این دنیا ، خداست .

و همین است که در دعای کمیل میخوانیم :

«یا غایه آمال العارفین»

و یا در دعای عرفه می خوانیم :

«یا منتهی غایه الطّالبین»

و همین است که در نامه سی و یکم نهج البلاغه حضرت علی(علیه السلام) به امام حسن(علیه السلام)سفارش می فرماید :

واعلم یقیناً أنّک لن تبلُغ آمالک .

و بدان که بی گمان به آروزهایت نخواهی رسید .

یبنابراین ، آرزوها اوّ هدف نیستند; ثانیاً ، هر آرزویی مقدمه آرزویی دیگر است إلی ما شاء الله که به انتهای آن نمی رسیم; ثالثاً ، هدف اعلای حیات ، خدا و قرب به اوست .

و همین است که حضرت علی(علیه السلام) در ادامه نامه می فرماید :

فخفّض فی الطّلب .

پس ، خواسته های خود را کم کن .

بند بگسل باش آزاد ای پسر

چند باشی بند سیم و بند زر

گر بریزی بحر را در کوزه ای

چند گنجد قیمت یک روزه ای

کوزه چشم حریصان پر نشد

تا صدف قانع نشد ، پر دُر نشد

است و به حساب حسد گذاشته می شود .

توضیح این که شخص حسود باید بداند که اوّلا مال و مقام این دنیا اعتبارات و امانات هستند که خداوند جهت رفع امور زندگی افراد مقدّر کرده و خود آن مال یا مقام ، هدف نیست ، بلکه میزان ، امانتداری و انجام تکلیف در مورد آن مال یا مقام است .

با توضیحی که دادیم ، مال و مقام انسان را به هدف اعلای حیات نمی رساند ، اما مال و مقام ، ابزاری هستند که حتی اگر تکلیف و امانت خود را درست نسبت به آنها انجام دهیم ، ممکن است شرّ باشند .

و لذا به ظواهر حسادت کردن ، غیر از حسادت ، مصیبت هم هست .

ثانیاً ، داشتن یا نداشتن این دنیا ، که همه اش اعتبارات است ، چقدر ارزش دارد که انسان به آن حسادت کند؟! اما نتیجه خطرناکتر که از حسادت به وجود می آید ، این است که شخص ، در حقیقت نسبت به نعمت خدا و قسمتی که مدبّر حکیم قرار داده ، مخالفت کند و در حقیقت ، به فعل حق اعتراض دارد ، و لذا در عمل و فکر خود عصیان می کند و در نتیجه به دین خود و عبودیّت خود آفت می رساند و حال و هوای عبودی را از خود می گیرد .

تنها مورد مجاز برای مردم معمولی ، این است که از خدا بخواهند (بدون نظر به دیگران و مقایسه با دیگران که همان حالت حسادت است) آنقدر زندگی آنان را تأمین کند که بتوانند با شادابی و طراوت بندگی کنند و البته

ایرادی که به این امر وارد است ، این است که ما برای خدا ، تکلیف تعیین کرده ایم و خدا ، هرچه به ما داده ، باید در مقام رضا آن را بهترین بدانیم و به قسم خود راضی باشیم .

مهم آن است که قسم خود را نردبان رسیدن به حق قرار دهیم ، لذا هر چه خدا مقدر فرموده و هر چه داده ، خوب است .

نکته مهم دیگر این که ، خدا بنده را در داشتن می آزماید و گاهی در نداشتن .

مهم ، مرتبه عبودی ماست که در این راه تعیین می شود .

البته ، اگر مال و مقام باشد و حلال و حرام آن نیز رعایت شود و در راه بندگی به کار گرفته شود ، بسیار مطلوب است .

تنها مورد پسندیده برای ما ، غبطه است ، آن هم فقط در اعمال و مقام های عبودی ، و نسبت به اولیای خدا که انسان آرزو کند که خدایا مرا نیز به آن مقامها برسان و این مقبول است ، اما اگر همین امر ، در مورد امور دنیوی باشد که :

«خدایا مرا مانند فلان کس ، که در امور دنیوی به ظاهر موفق است ، موفق بگردان . »

البته این درجهای از حسد را دارد .

در قرآن کریم در باره حسد ، در سوره یوسف ، همان مثال برادران یوسف آمده است که به یوسف حسد بردند و در سوره فلق می فرماید :

«به خدا پناه ببرید در موقع حسدِ حسودان . »

و خود را موفق می داند ، اما در عمل ، می تواند روحیه عبودی اش ضعیف باشد و دایم بهانه هایی برای انجام ندادن عمل آورد .

همین است که علی(علیه السلام) می فرماید :

«بیشترین سخنی که به زبان می آید ، حق است و کمترین سخنی که در عمل می آید ، آن هم حق است . »

همیشه باید سعی کنیم که انسانِ عمل و تکلیف باشیم .

لفظ و ادعا ممکن است ظاهر خوبی داشته باشد ، اما عمل ، حلاوتی دیگر دارد ، و آن هم عمل حق و در راه عبودیت .

اگر عمل ما با زبان ما هماهنگ نباشد ، دقیقاً پای شیطان در کار است و از طریق وسوسه نفس ، ما را از عمل باز می دارد و نفس و شیطان ، همیشه ما را از حرکت و عمل حق باز می دارند .

بنابراین ، سستی در عمل ، از حجابهای ظلمانی و از موانع راه در سیر و سلوک به سوی هدف اعلای حیات است .

شیطان همیشه مایل است که یا ما را از عمل باز دارد ، یا به بیراهه ببرد .

یکی از مهمترین القائات شیطان و نفس ، این است که ما را به آینده امیدوار می کند و می خواهد در همین زمان موجود ، ما را فریب دهد تا نصیب ما در زمان حال را از دستمان بگرید ، لذا باید مواظب باشیم ، میر حال و میر احوال باشیم و هرگز با امید به آینده ، حال را از خود نگیریم .

مقدس مذمت شده و عذاب قطعی دارد ، بلکه زشتی اش در عقل و منطق روشن است .

علاوه بر این ، با دروغ در روابط اجتماعی ، اعتماد سلب می شود و در بی اعتمادی ، نتایج و مشکلات فراوانی در روابط اجتماعی پدید می آید .

در دنیا و آخرت عذابی پردرد خواهد بود .

حضرت صادق(علیه السلام) در تفسیر این آیه فرموده است که مراد افرادی هستند که امر قبیحی را که از برادر ایمانی خود دیده یا شنیده اند ، بازمی گویند .

و چقدر زشت است که ما از عیوب خود غافل شویم و به عیوب دیگران بپردازیم .

و حاصل سخن این که انسان عاقل باید تأمل کند که اگر غیبت کسی را می کند و دوست اوست ، اظهار عیوب دوست خود از مروّت و انصاف به دور است و وارد در گناه غیبت نیز شده است ، و اگر عیوب دشمن خود را اظهار می کند ، کشیدن بار گناهان و خطاهای او حماقت و نادانی است .

است

از کوزه همان برون تراود که در اوست

عیبها را در دیگران و امور زندگی و در پیشامدها ، به صورت یک بُعدی و صوری دیدن ، بدون این که جوانب و عمق مطلب را بنگریم ، حاکی از عیب نگرش خود ما و عدم بصیرت و بینش صحیح در خود ماست .

از طرف دیگر ، انسانِ خدا ، در دیگران که مشکلی دارند ، با کینه برخورد نمی کند ، بلکه از درِ دلسوزی و ترحّم برخورد می کند و این نیز در برخورد او تعدیل به وجود می آورد .

گفت حقشان گر شما روشنگرید

در سیه کاران ، مغفل ننگرید

عیب نادیدن و پوشیدن آن به معنای رضایت از بدی و تشویق آن نیست ، بلکه اوّلا باید این عیب را در خود از بین برد ، تا مایه عبرت خود ما شود ، ثانیاً در برخورد با عیوب دیگران ، اگر نیاز به عکس العمل و تذکر هست ، باید بسیار پخته و عالمانه برخورد کرد و اگر این اقدام را در توان خود ندیدیم ، به هرحال ، در دل به آن راضی نخواهیم بود .

که در این امر افراط و تفریط نکنیم; یعنی اگر نظرمان واقعاً خدایی است و در در دید دیگران باز هم نظر خدایی ما مختل نمی شود ، عیبی ندارد که امور خیر را دیگران بدانند ، و ثانیاً کارهای ملامتگرانه هم بد است .

برای مثال ، کسی از ما می پرسد که آیا نماز اول وقت می خوانیم یا نه ، و ما هم می خوانیم ، اما آن را از او مخفی می کنیم و خلاصه باید مواظب باشیم که برای دوری از ریا ، عمل واجب یا تکلیفی از ما فوت نشود که آن هم دام شیطان است .

نداشته باشد .

حجابهای ظلمانی ، همان رذایل اخلاقی ، گناهان و هواهای نفسانی هستند ، و در یک جمله همه بدیها ، حجابهای ظلمانی ما هستند و اینها بین ما و خدای ما مانع می شوند .

بدیها ، بسته به تناسب خود و تناسب روحی انسان ، نوعی خصوصیّت عینی به وجود می آورند (و نه اعتباری) .

برای مثال ، وجود حسد و ریا ، نوعی خصوصیّت است که در وجود ما عینیت دارد و رنگ خاصی است که در ما کارسازی می کند .

(صبغه الله ومن أحسن مِن الله صبغه ونحن له عابدون)

[ این است ] نگارگری الهی; وکیست خوش نگارتر از خدا؟ وما او را پرستندگانیم .

(کلاّ بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون کَلاّ إنّهم عَن رَبّهم یومئذ لمحجوبون)

نه چنین است ، بلکه آنچه مرتکب می شوند زنگار بر دلهایش بسته است ، زهی پندار ، که آنان در آن روز ، از پروردگارشان سخت محجوبند .

آیات بالا ، از تکذیب کنندگان آیات الهی ، که حجابهای ظلمانی اند ، خبر می دهند و می فرمایند که این خصوصیتها و رنگها که خود آنها کسب کرده اند ، حجاب قلب آنهاست و به دلیل وجود اینهاست که آنها از پروردگارشان محجوبند .

از آنچه گذشت متوجه شدیم که هر صفت رذیلهای حجاب ظلمانی است بین ما و خدا .

این حجاب ، چهره اصلی انسانی ما را ، که ارتباط مستقیم با خدا دارد ، می پوشاند .

ولا فی السّماء)

در حقیقت ، هیچ چیز [ نه ] در زمین و نه در آسمان بر خدا پوشیده نمی ماند .

و یا می فرماید :

(هو معکم أینما کنتم)

هر کجا باشید ، خدا با شماست .

بنابراین ، در منطق قرآن و عقل ، همه چیز مشهود حضرت حق است و هیچ چیز محجوب از او نیست .

خداوند ، محل افتادن همه قطرات باران را می داند و محل سبز شدن همه ساقه های درختان را .

خداوند حتی اگر ذره ای به اندازه خردلی ، در دل سنگی باشد (آیه 16 سوره لقمان) می داند .

با دقت در موارد فوق ، غیر از این که می فهمیم این چه خدایی است و در معرفت او کاملتر می شویم ، این نتیجه را نیز می گیریم که خدا ، نزد همه اشیا حاضر است .

اما چگونه است که اشیا از او محجوبند؟ جواب آن خیلی روشن است و آن این که از طرف انسان حجاب خودی است که مانع است و گرنه عین ربط انسان و هستی با خدا به جای خود ، هست .

میان عاشق و معشوق هیچ حایل نیست

تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز

شود و به آن می رسیم; مثل بندگی ، عمل خوب ، کمالات ، شهودها و کشفها .

نکته مهم این است که از این مرحله نیز باید بگذریم و به هدف نهایی که همان وصال حق است و لقاء الله برسیم .

پس ، باید مواظب باشیم که مواردی که در عالم نور متذکر می شویم ، مبدّل به حجابی نشود (= حجاب نورانی) و همین است که در دعای زیبای شعبانیّه داریم :

إلهی هب لی کمال الإنقطاع إلیک وانور أبصار قلوبنا بضیاء نظرها إلیک حتّی تخرق أبصار القلوب حجب النّور فتصل إلی معدن العظمه وتصیر أرواحنا معلّقه بعزّ قدسک .

خدایا! به من ، کمال انقطاع را عنایت فرما ، و چشم و دلم را از نوری که به تو نظر می کند و تو را می بیند ، روشن فرما ، تا حجابهای نورانی را بشکافد و پیش برود و به معدن عزت تو برسد ، و ارواح ما متعلّق به عزّ قدس تو باشد .

از این رو ، باید مواظب باشیم که بعد از عبور از حجابهای ظلمانی ، در حجابهای نورانی ، که همه خوبیهای ماست (همان طور که حجابهای ظلمانی ، همه بدیهای مایند) نمانیم و یا حتی مغرور نشویم و شیفته آنها نشویم تا به مرتبه اصلی و شأن نهایی خود ، که وصال حق است و محو در او ، برسیم .

خلاصه این که انسان از ظلمات به نور و وصال می رسد و همین است که خداوند در آیه اوّل سوره ابراهیم(علیه السلام)می فرماید :

(الر کتاب أنزلناه إلیک لتُخرج النّاس مِنَ الظّلمات إلی النّور بإذن ربّهم إلی صراط العزیز

الحمید)

کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون آوری; به سوی راه آن شکستن اپذیر ستوده .

این آیه اشاره است به ورود به نور ، بعد از ظلمات و سپس این نور ، ما را به دو اسم حمید و عزیز رهنمود می کند که همان وجوه پروردگار هستند .

این وارد شدن و رسیدن ، در قالب الفاظ و عبارات نمی گنجد و حقیقت آن را آنان که رسیده اند ، می دانند و «آن را که خبر شد ، خبری بازنیامد . »

با کفش دریای کلی را اتصال

هست بی چون و چگونه در کمال

اتصالی بی تکلف بی قیاس

هست رب الناس را با جان ناس

اتصالی که نگنجد در کلام

گفتنش تکلیف باشد والسلام

در همین رسیدنهاست که انسان شامل حال و حدیث زیر می شود :

قلب المؤمن عرش الرّحمن .

قلب مؤمن ، عرش پروردگار است .

لا یسعنی سمائی ولا أرضی ویسعنی قلب عبدی المؤمن .

من در زمین و آسمان نمی گنجم ، بلکه در قلب بنده مؤمن می گنجم .

آن صفای آینه ، وصف دل است

صورت بی منتها را قابل است

صورت بی صورت بی حد غیب

ز آینه دل تافت بر موسی ز جیب

گرچه آن صورت نگنجد در فلک

نه به عرش و کرسی و نی بر سمک

ز آنکه محدود است و معدود است آن

آینه دل را نباشد حد بدان

اهل صیقل رسته اند از بو و رنگ

هر دمی بینند خوبی بی درنگ

عکس هر نقشی نتابد تا ابد

جز ز دل ، هم با عدد هم بی عدد

تا نقوش هشت جنّت تافته است

لوح

دلشان را پذیرا یافته است

برترند از عرش و کرسی و سما

ساکنان مقعد صدق خدا

صد نشان دارند و محو مطلق اند

چه نشان بل عین دیدار حق اند

به صورت ناقص و آمیخته با هم در پیش گیرد ، به نتیجه کامل نیز نمی رسد و خطر اغوای شیطان و انحرافها بیشتر می شود; زیرا ممکن است امر بر او مشتبه و راه ورود شیطان هموارتر گردد .

حتی ممکن است در چنین مواردی ، حق را باطل و باطل را حق و خیال را واقعیت و واقعیت را خیال ، و نیست را هست و هست را نیست بداند و ببیند .

خدا درباره سالک الی الله ، که تعبد کامل پروردگار را دارد ، می فرماید :

(الله ولیّ الذین آمنوا یخرجهم من الظّلمات إلی النّور)

خداوند سرور کسانی است که ایمان آورده اند .

آنان را از تاریکیها به سوی روشنایی می برد .

او تحت ولایت حضرت حق است و سرانجام ، در قرآن کریم چنین می فرماید :

(وَأَنَّ هذا صراطی مستقیماً فاتَّبعوهُ ولا تَتَّبعوا السُّبُلَ فَتَفِرّقَ بِکُم عن سبیله ذلِکُم وَصّکُم بِه لَعَلَّکُم تتّقون)

و [ بدانید ] این است راه راست من .

پس ، از آن پیروی کنید و از راههای [ دیگر ] که شما را از وی پراکنده می سازد ، پیروی مکنید .

اینهاست که [ خدا ] شما را به آن سفارش کرده است ، باشد که به تقوا گرایید .

آیا با ریاضت و مجاهدت می توان از حجابهای ظلمانی رهایی یافت؟ در خروج از حجابهای ظلمانی ، مجاهدت و ریاضت ممکن است چندان نتیجه مطلوبی ندهد ، به خصوص اگر این مجاهدتها و ریاضتها انتخابی و صلیقه ای نیز باشد ، اما ممکن است در یک بُعد و یک انتخاب ، به نتیجه ای برسد; مثل برخی افراد که سالک

راه حق نیستند ، اما در اثر ریاضت بسیار ممکن است صاحب اراده یا نفوذهایی شوند .

مهم این است که سالک راه حق ، برای برداشتن حجابها باید از راههای معیّن شده از طرف پروردگار در قرآن و با تزکیه نفس و تعالی در همه ابعاد ، خود را پاک نماید و مواظب باشد که از صراط مستقیم تکوینی ، که طریق صحیح سلوک الی الله است ، منحرف نشود و اگر حالاتی خاص را نیز دریافت ، او را فریب ندهد; چنان که در یک مرتاضِ غیر راه خدا نیز این حالات هست و او ممکن است به کارهای خارق العاده دست یابد ، حتی اگر نیّت و اهداف او خدایی نباشد .

پس گفتیم که در خروج از حجابهای ظلمانی ، مجاهدتهای ناقص به نتیجه مطلوب نمی رسد و در خروج از حجابهای ظلمانی ، علم و عمل جامع و کامل همه جانبه نیاز است; یعنی سالک الی الله باید همه آنچه از جانب خدای متعال به او ابلاغ گردیده ، به همان نحو که بیان شده است ، یاد بگیرد و به آن علم و اطلاع کامل داشته باشد .

در این راه ، که آن را «مجاهدت علمی» می نامیم ، سالک باید هر چه می تواند سعی کند که طریق الی الله را بیشتر کشف نماید ، اما صحیح و جامع; همان طور که خدا فرموده است .

در اصول کافی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است :

العامل علی غیر بصیره کالسّائر علی غیر الطّریق لایزیده سرعه السّیر إلاّ بُعداً .

کسی که بدون بصیرت عمل می کند ، مانند کسی است که

در غیر راه افتاده و بیراهه می رود .

سرعت حرکت وی هر چه بیشتر شود ، او را از هدف و مقصد دورتر کند .

یعنی نداشتن بصیرت کافی به راه ارائه شده از جانب خدای متعال و قدم گذاشتن در راه با توجه به خطرات نفس و شیطان ، ما را به مقصد نمی رساند .

با توضیحاتی که داده شد ، به این حقیقت می رسیم که برای خروج از همه حجابهای ظلمانی به گونه ای که این حجابها ، در همه ابعاد از قلب سالک الی الله برطرف شود ، راهی جز صراط مستقیم قرآن وجود ندارد و سالک طریق باید در مرحله اوّل سلوک خود ، در تحصیل علم کامل به صراط قرآنی بکوشد و طریق ارائه شده در متون اسلامی را آنچنان که هست ، بشناسد .

در مرحله دوم ، به همه آنچه ارائه شده ، عمل کند و صراط مستقیم الی الله را با همه ابعادش در پیش گیرد ، و اگر در مرحله تحصیل علم به طریق و یا در مرحله عمل به طریق و سلوک آن مجاهدت کامل نکند و سستی و مسامحه کند و یا در هر دو مرحله به خود اجازه سستی و کوتاهی بدهد و مجاهدت لازم را نداشته باشد ، مسلّماً در حجابهای ظلمانی خواهد ماند .

سالک بی خبر ، که علم جامع و معرفت کامل نسبت به صراط مستقیم اسلامی ندارد و از علم ناقصی برخوردار است ، گوشه هایی از صراط مستقیم قرآنی و اسلامی را شناخته و از بقیه بی خبر مانده و بدون این که مجاهدت علمی کامل بکند و راه

خدا را به گونه ای که ابلاغ شده بشناسد و قدم در طریق سلوک صحیح بگذارد ، گمان می کند که در صراط الی الله حرکت میک ند و راهی که در پیش گرفته به حضرت حق می رسد و در جهت قرب الی الله پیش می رود و با همین گمان ، عمر خود را ضایع می کند و خود را باطل و هلاک می گرداند .

مثلا از یک سو به ذکر و فکر می پردازد و به اوراد و اذکار و بعضی نمازها و دعاها و حتی به شب زنده داریها می پردازد و از سوی دیگر به لحاظ این که فاقد معرفت کامل به صراط مستقیم و از همه ابعاد آن بی خبر است ، بسیاری از وظایف عبودی را ترک می کند و به بسیاری از مهلکات توجه نمی کند و به بعضی از خصلتها و خُلقها و صفتهای خطرناک و هلاکت آور ، که سد راه و حجاب قلب است ، ناآگاه است و در تطهیر خود از آنها نمی کوشد و به برخی یا بسیاری از هواها وعلقه های نفسانی خود ، که هرکدام به شکلی مانع حرکت و قرب است ، توجه نمی کند و به تجرید دل از آنها نمی پردازد .

مظاهر این دنیا جلوه ای از اصل است و روزی می رود نزد اصل آن چیز و برای انسان که به فرع آن چیز در این دنیا توجه داشته است ، در جهان آخرت چیزی نمی ماند .

بر آن سرشته است .

آفرینش خدای تغییرپذیر نیست .

این است همان دین پایدار ، ولی بیشتر مردم نمی دانند .

خلاصه بحث این که مدد الهی در تسلیم مطلق به خدا و قبول کامل شریعت است و اگر انسان دستورهای خدا را به گونه کامل انجام دهد و قاعده کمک خدا را هم تکوینی بداند ، به همه چیز می رسد و این را در ایمان کامل و یقین کامل به خوبی می یابد .

کسی که به یقین کامل برسد ، به اذن الله تکوین را در اختیار می گیرد و اگر نظام تکوین در خدمت انسان قرار گیرد ، حتی عیوب انسان را نیز برطرف می کند و راه را به انسان نشان می دهد .

(والّذین جَاهَدُوا فینا لَنهدینّهم سبلنا وإنّ الله لمع المحسنین)

و کسانی که در راه ما کوشیده اند ، به یقین راههای خود را بر آنان می نماییم و در حقیقت ، خدا با نیکوکاران است .

سالک الی الله در صورتی که به عبودیّت و ایمان و یقین کامل برسد ، تحت ولایت حق می رسد (طبق آیاتی که اشاره شد) و از خطر شیطان و لغزشها در امان می ماند (هو محسن) و باب مکاشفات و عنایات الهی به روی او باز می شود و همه بحث خروج از حجابهای ظلمانی در این آیه خلاصه می شود که :

(وَأَنَّ هذا صراطی مستقیماً فاتّبعُوُه ولا تتّبعوا السُّبُلَ فَتَفَرّق بِکُم عن سبیله ذلکم وَصّکم به لَعَلَّکُم تَتَّقُون)

و [ بدانید ] این است راه راست من .

پس ، از آن پیروی کنید .

و از راهها [ ی دیگر ] که شما را از راه

وی پراکنده می سازد ، پیروی مکنید .

اینهاست که [ خدا ] شما را به آن سفارش کرده است ، باشد که به تقوا گرایید .

در عبودیّت کامل ، انسان شریعت را نه به عنوان رفع تکلیف ، بلکه به عنوان وسیله سلوک تکوینی می نگرد .

دین باید وسیله رسیدن به خدا شود ، نه رفع تکلیف ظاهری .

سلوک و رسیدن و شدن ، در درون خود انسان پدید می آیند .

در فصل حاضر از موضوعات زیر بحث می کنیم :

1 _ طلب;2 _ بیداری;3 _ تزکیه نفس;4 _ تحول احوال;5 _ عشق;6 _ حیرت;7 _ فنا;8 _ توحید .

که در این طلب از دیگر موجودات و هستی ، عقب نیفتد .

غفلت انسان در این است که مطلوب اصلی را رها کند و به مطلوبهای خیالی دل بندد ، و در نتیجه ، از مطلوب اصلی بازماند .

رسیدن به مطلوب اصلی ، مطلوبهای فرعی را نیز در دل دارد; چرا که ما یک حالت یوسفی داریم و یک حالت یوسف زایندگی .

یوسفی دنیا و مافیها ، نباید ما را از یوسف زاینده (خدا) غافل کند .

یوسف زاینده بی نهایت یوسف دارد .

چون به دریا می توانی راه یافت

سوی یک شبنم چرا باید شتافت

قطره باشد هر که را دریا بود

هر که جز دریا بود سودا بود

هر که داند گفت با خورشید راز

کی تواند ماند از یک ذره باز ،

شود و به کمال می رسد ، این حالت را حالت «یقظه» یا هوشیاری و یا حالت بیداری می نامند که ما در این قسمت ، با نام «بیداری» از آن بحث می کنیم .

در حقیقت ، در بیداری انسان ، دردی را حس می کند که داروی این درد ، خداست .

اُستُن این عالم ای جان غفلت است

هوشیاری این جهان را آفت است

هوشیاری زان جهان است و چو آن

غالب آید نیست گردد این جهان

در باره بیداری شرح نکات زیر در این جا شایسته می نماید :

1 _ چگونه بیداری را جایگزین غفلت کنیم;2 _ تبدیل خودمحوری به خدامحوری در پناه نور بیدار;3 _ پیمودن راه با نور بیداری;4 _ مرکب راه;5 _ نتایج بیداری .

اولیای خدا داشته باشیم که در این باره لازم به ذکر است که نهایت هدف اعلای ما چیزی است که تجسم عینی آن ، پیامبران ، ائمّه و اولیا هستند و آنان ، هم صراط و هم نور صراطند .

آب خواه از جو بجو ، خواه از سبو

کاین سبو را هم مدد باشد ز جو

منِ مجازی با دنیا ، حالت لمس شیر در تاریکی را دارد ، حقیقتی با آن نیست و آخرش عذاب و مشکلات است .

ثانیاً ، با از دست دادن منِ مجازی ، به ایثار می رسیم; چرا که از دست دادن منِ مجازی همه ایثار ماست و در این امر ایثار کرده ایم; یعنی آنچه را سرمایه موقتی و دروغین ماست ، از دست داده ایم; زیرا سرمایه اصلی ما ، که من اصلی است ، از دست دادنی نیست .

پس کریم آنست که خود را دهد

آب حیوانی که ماند تا ابد

باقیات صالحات آمد کریم

رسته از صد آفت و افساد و بیم

مقام اصلی روح ، و هر قدر درجه سیر و سلوک و تعالی انسان بیشتر شود ، توجه به فرصت و غنیمت شمردن وقت در او بیشتر می گردد .

فرصت در این دنیا به صورت زیر مطرح است :

فرصت برای آنان که دنیا را برای آنان که ایمان برای اولیای خدااز دید دنیا می بینند ضعیف دارندهرچه بیشتردرجهت امروز و فردا کردن (تسویف) که همان رسیدن به هدف هواهای نفس تلاش کردن گامهای شیطان است اعلای حیات(خطواتالشیطان)زندگی در منِ مجازیرسیدن به منِ اصلی که عین ربط با خداستحالت اوّل ، یعنی طالبان دنیا و حالت دوم ، آنان که ایمانی ضعیف دارند ، نهایت کارشان یکی است; چرا که تکلیف دسته اوّل معلوم است و دسته دوم که امروز و فردا می کنند و به بدیها ادامه می دهند (از خصوصیات شیطان همین است که فرصت را می گیرد و با نوید به آینده ، انسان را فریب می دهد و لذا فرصت حال از دست می رود) و غافلند که اندک اندک ، بدیها جزو شخصیّتشان می شود و در آینده این شجره خبیثه بدیها را نمی توانند برکنند .

و یا مثل گلدان گلی که در اثر بی توجهی ، علفهای هرزه در آن رشد کنند و کمکم کار به جایی رسد که خود گل پژمرده شود و همه گلدان پُر از علف هرزه گردد .

و همین است که امام علی(علیه السلام) می فرماید :

إیّاکم والتّسویف .

بپرهیزید از امروز و فردا کردن .

شیطان فردا را برای ما مجسم می کند و نه آینده خیلی دور را ، تا ما را به راحتی بفریبد ،

و هر وقت فردا آمد ، باز می گوید :

فردا ، و همین طور این وضعیّت ادامه می یابد تا عمر تمام شود .

تو که می گویی که فردا ، این بدان

که به هر روزی که می آید زمان

آن درخت بد جوانتر می شود

وین کننده پیر و مضطر می شود

خاربن در قوت و برخاستن

خارکن در سستی و برخاستن

خاربن هر روز و هر دم سبزتر

خارکن هر روز زار و خشکتر

مثال آنان که در این دنیا ، همواره راه را می پرسند و می خواهند بیشتر بدانند ، اما در عمل سست هستند ، آنانند که امروز و فردا می کنند ، و انسان هوشیار کسی است که هرچه می داند زودتر عمل کند .

عاقل به کنار جو پی پل می گشت

دیوانه پابرهنه از جوی گذشت

و همین است که حضرت علی(علیه السلام) در دعای کمیل می فرماید :

«یا ربّ یا ربّ یا ربّ ، أسألک بحقّک وقدسک وأعظم صفاتک وأسمائک أن تجعل أوقاتی من اللّیل والنّهار بذکرک معموره وبخدمتک موصوله وأعمالی عندک مقبوله حتّی تکون أعمالی وأورادی کلّها ورداً واحداً وحالی فی خدمتک سرمداً .

پروردگار من! پروردگار من! پروردگار من! از تو ، به حق تو و به حق قدس و اعظم صفاتت و به اسمایت ، می خواهم که همه اوقات مرا در شب و روز به یاد و ذکر خود آباد کنی و همه لحظاتم را در خدمتت ، مصروف بداری و همه اعمالم را نزد خود مقبول بگردانی تا همه اعمال و اورادم ورد واحد و احوالم همیشه در خدمت تو باشد .

. . فاغتنم الفرصه بین العدمین .

گذشته دیگر نیست و آینده هنوز نیامده است .

پس ، برخیز و میان این دو «نیست» را غنیمت شمار .

سالک الی الله از وضعیّت فعلی بهترین بهره را می برد و میرحال و میراحوال است و در وقت حال است ، نه در زمان گذشته و حال .

لامکانی که در او نور خداست

ماضی و مستقبل و حالش کجاست

ماضی و مستقبل ای جان از تو است

هر دو یک چیز اند پنداری دو است

هست هشیاری زیاد مامضی

ماضی و مستقبلت پرده خدا

آتش اندر زن به هر دو تا به کی

پر گره باشی از این هر دو چو نی

تا کره بانی بود همراز نیست

همنشین آن لب و آواز نیست

خویشتن آسان بود

نی به هندت ایمنی نی در یمن

آنکه خصم او است سایه خویشتن

توبه از سه مرحله می گذرد :

1 _ نظر خدا بر قلب ما ، برای توجه دادن ما به توبه; 2 _ توجه ما به گناهان و آگاه شدن از گناه و سپس دوری ازآنها; 3 _ قبول توبه از طرف خدا .

درجات توبه به شرح زیر است :

درجه اوّل :

از گناه و معصیت و حرام دوری جستن که مقدّمه سیر و سلوک است .

درجه دوم :

دوری جستن از نفس و خودِ مجازی و حیات حیوانی .

درجه سوم :

توبه از هر گونه غفلت .

(هرگونه توجه به غیر خدا غفلت است . )نتیجه این که ، توبه درجاتی دارد و حتی خداوند در قرآن از پیامبران به عنوان توّابین یا بسیار بازگذشت کنندگان یاد فرموده است و از جمله حضرت رسول(صلی الله علیه وآله وسلم) را در اواخر عمر و در اوج پیروزی اسلام ، به این حالت امر می فرماید :

(إذا جاء نصر الله والفتح ورأیت النّاس یدخلون فی دین الله أفواجاً فسبّح بحمد ربّک واستغفره إنّه کان توابّاً)

چون یاری خدا و پیروزی فرارسد ، و ببینی که مردم دسته دسته در دین خدا درآیند ، پس به ستایش پروردگارت نیایشگر باش و از او آمرزش خواه ، که همواره توبه پذیر است .

توبه مردم عادی ، بازگشتن از گناه و معصیت است ، در حالی که توبه سالکینی که در حال یقظه و نور هوشیاری اند ، توبه از کم شمردن و کوچک شمردن گناه است .

توبه خواص ، توبه از هر نوع غفلت و تضییع وقت و اشتغال به غیر

است و کمال توبه ، رسیدن به توبه از غیر حق است .

حدیث زیبایی از امام صادق(علیه السلام) در باره درجات توبه نقل است که می فرماید :

التّوبه حبل الله ومدد عنایته ولابُدّ للعبد من مداومه التّوبه علی کلّ حال ، فکلُّ فرقه من العباد لهم توبه فتوبه الأنبیاء من اضطراب السِّرّ وتوبه الأولیاء من تکوین الخُطُوات وتوبه الأصفیاء من التّنفس و توبه الخاصّ من الإشتغال بغیر الله وتوبه العام من الذّنوب ولکلّ واحد منهم معرفه وعلم فی أصل التّوبه ومنتهی أمره وذلک یطول شرحه هینُها .

مضمون روایت این است که توبه از گناه و بازگشت به جانب خدای متعال و کشش عنایت اوست .

بر بنده لازم است در هر حالی از حالات ، در هر مقامی از مقامات و در هر منزلی از منازل ، مداومت بر توبه و بازگشت داشته باشد .

پس ، برای هر دسته ای از بندگان خدا توبه ای هست .

توبه انبیا از اضطراب سِرّ است; یعنی وقتی در سرّ وجود و حقیقت آنان به لحاظ منزلتی که نزد حق دارند اضطرابی پیش آمد ، توبه آنان بازگشت از آن خواهد بود; و توبه اولیای الهی از خطوات خاصی است که در باطن آنان به وجود می آید; یعنی وقتی این خطوات ، که با مقام و منزلت عبودی آنان سازگار نیست ، در باطن آنان پیش آید ، توبه آنان بازگشت از آن خواهد بود; و توبه اصفیا از توجه داشتن به خود است که نوعی تنزل از مرتبت توحیدی و مقام فناء فی الحق است; و توبه خواص از اشتغال به غیر خدای متعال است; یعنی وقتی قلب

آنان به غیر او مشغول گشت و از او غفلت نمود ، به لحاظ این که این اشتغال به غیر برای آنان گناه و خطا محسوب می شود ، توبه آنان بازگشت از آن است; و توبه عوام از گناهان است; یعنی توبه عوام و افراد معمولی عبارت است از بازگشت آنان از معاصی و حرامها و سرانجام هر دسته ای از آنان به توبه مخصوص خود ، معرفت و علم دارند و وظیفه خود را می داند که باید چگونه باشد که شرح آن در این جا به طول می انجامد .

نتیجه این که ، توبه بایستی همیشگی و مداوم باشد; چرا که شیطان همیشه و مدام در تعقیب ماست و توبه در درجه اوّل ، از معصیت است و سپس از علقه ها و بعد ، از غیر حق و سرانجام توبه از خود .

در توبه باید ثبات داشت که این ثبات نیز عنایت پروردگار را می طلبد .

انسان در هر مقطع از زمانی که باشد ، مثل کتابی است پر از حروف و کلمه و صفحه و هر چه می گذرد ، صفحاتی بر این کتاب اضافه می شود و صفحات کتاب ، همان اعمال گذشته اوست .

انسان در هر حال ، مجموعه اعمال گذشته و تا به حال خود است و تمام اعمال ، گفتار و پندارهای گذشته اش ، در این کتاب وجودی ثبت است و اثرات آن نیز موجود .

حتی اگر تصمیمی گرفته و بدان عمل نکرده ، باز هم درآن کتاب ثبت است و خداوند همیشه ابتدا با این کتاب وجود ما برخورد می کند; کتابی که صفحات

سیاه و سفید زیادی دارد و به عبارتی ، تشکیل دهنده باطن ماست که در محضر خداست یا چهره باطن ماست که در محضر اوست و همین چهره است که در آن دنیا آشکار می شود .

نکته مهم این است که توبه ، یعنی تغییر این کتابت وجودی و باطنی و این کار چندان آسانی نیست .

لوح را اول بشوید بی وقوف

آنگهی بر وی نویسد او حروف

خون کند دل را ز اشک مستهان

برنویسد بر وی اسرار نهان

وقت شستن لوح را باید شناخت

که مرآن را دفتری خواهند ساخت

بنابراین ، توبه یعنی تغییر حالت و احوال و شروع عبودیت و از منِ مجازی گذشتن و به منِ اصلی توجه کردن و به طرف منِ اصلی حرکت کردن .

ما تا در منِ مجازی هستیم ، بنده نیستیم و بندگی برایمان لذتی ندارد .

بندگی و عبودیّت برای سالکی است که از منِ مجازی گذشته و به سوی منِ اصلی رهسپار است (و این درجاتی دارد تا بی نهایت) .

انسان تا هنگامی که در من مجازی است ، فیض انسانی را از خدا نمی گیرد و هر کس بر حسب درجه تعالی خود از خدا فیض می گیرد .

خویش را عریان کن از جمله فضول

ترک خود کن تا کند رحمت نزول

گر ببینی میل خود سوی سماء

پَرّ دولت برگشا همچون هما

گر ببینی میل خود سوی زمین

نوحه می کن هیچ منشین از حنین

عاقلان خود نوحه ها پیشین کنند

جاهلان آخر به سر برمی زنند

ز ابتدای کار آخر را ببین

تا نباشی تو پشیمان یوم دین

عشق ، مرکب خوب و پر جاذبه پیمودن راه از منِ مجازی به مقام اصلی روح است .

می دانیم که

خداوند خود عین کمال است و عاشق کمال بودن ، کمال است و خداوند کمال مطلق است .

بنابراین ، خدا خود را دوست دارد و به خود عشق می ورزد .

روشن است که دوستی خدا به خود ، غیر از دوستی ما به خود است که دوستی ما به خود ، یعنی توجه ما به منِ مجازی و نظر به خود کردن همان نظر به نقص و عیب خود داشتن است که این مطلوب نیست .

حال ، چون خدا ، خود را دوست دارد ، ما را نیز دوست دارد .

نتیجه این که اگر خدا به ما نظر دارد ، نه از آن جهت است که ما هستیم ، بلکه مایی در کارنیست و از نظر خدا غیر در کار نیست ، هرچه هست جلوه و شئون اوست ، و ما هستیم که اگر در خود نظر کنیم ، می شویم غیر و گفتیم که غیر ، چیزی جز منِ مجازی نیست که در حقیقت این غیر وجود ندارد .

بنابراین ، خدا به ما نظر دارد و اساس خلقت هم بر مبنای همین محبت است .

اساس خلقت همه موجودات ، هدایت آنها به سوی جمال ذات است و در نتیجه جاری بودن عشق در همه موجودات به حق و عبودیّت و حرکت تسبیحی به سوی حق ، همه از همین عشق حق به ذات خود ، سرچشمه می گیرد که :

( ما خلقت الجنّ والإنس إلاّ لیعبدون)

و جن و إنس را نیافریدم جز برای آن که مرا بپرستند .

و در حدیث است :

کنت کنزاً لم اُعرف فاحببت أن اُعرف ، فخلقت الخلق وتعرّفت إلیهم فعرفونی

.

گنجی نهان بودم و کس مرا نمی شناخت .

دوست داشتم که مرا بشناسند .

پس آفریدگان را بیافریدم و خود را بدانان شناسانیدم و آنان مرا شناختند .

چه خدا بخواهد خود را در غیر ذات ببیند و چه هر شاهدی بخواهد ، خدا را ببیند ، انسانِ کامل ، آینه و مظهر اوست .

بنابراین ، خداوند عشق را شرط راه قرار داده و این دلیل دیگری هم دارد که خدا می خواهد بنده را به خود برساند; یعنی او را مظهر و تجلّی خود قرار دهد و بین همه مخلوقات ، انسان است که می تواند از نقص به کمال برسد و انسان کامل صلاحیت عشق بازی با معبود و بندگی را پیدا می کند .

صبر ، یکی از مَرکبهای خوب پیمودن راه سلوک صبر و شکیبایی است .

صبر از مقامات پیامبران است; همان طور که خداوند در مورد ایوب(علیه السلام) می فرماید :

(إنّا وجدناه صابراً)

ما او را شکیبا یافتیم .

و در ادامه آیه می فرماید :

(نعم العبدُ إنَّه أوّاب)

چه نیکو بنده ای! به راستی او توبه کار بود .

یا درباره داوود(علیه السلام) ، خطاب به رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) در آیه 17 سوره ص می فرماید :

(إصبر علی ما یقولون واذکر عبدنا داوود ذا الأید إنّه أوّاب)

بر آنچه می گویند صبر کن ، و داوود ، بنده ما را که دارای امکانات [ متعدّد ] بود به یادآور ، آری ، او بسیار بازگشت کننده [ به سوی خدا ] بود .

صبر نیز از لوازم توبه است; چرا که باید پیوسته در مقام توبه و بازگشت و توجه به خدا ، از

مقام صبر کمک گرفت .

از هر چه غیر خداست پاک کردن ، که مقام صدیقان است که :

(قل الله ثمّ ذرهم)

بگو :

«خدا [ همه را فرستاده ] »; آن گاه وابگذار .

درباره تزکیه نفس در قرآن کریم ، اشارات فراوانی داریم; من جمله در سوره مبارکه شمس ، بعد از این که خداوند در هشت آیه اوّل سوره ، هشت بار قسم می خورد (و این علامت اهمیّت مطلب است) ، سپس می فرماید :

(قد أفلح من زکّها)

که هر کس آن را پاک گردانید ، قطعاً رستگار شد .

(وقد خاب من دسّها)

رستگار آن کس که خود را پاپ گردانید .

و نیز در سوره اعلی ، آیه 14 ، می فرماید :

(قد أفلح من تزکّی)

کسی که نفس خود را تزکیه کند ، نجات می یابد .

حاصل سخن این که ، انسان با الهام خدایی ، تقوا را از فجور و نیک را از بد تمیز می دهد و اگر بخواهد رستگار شود ، باید خود را تزکیه کند .

در این جا شایسته می نماید به مطالب زیر اشاره کنیم :

1 _ عبودیت;2 _ یقین;3 _ ایمان و تقوا;4 _ اخلاص;5 _ نیّت;6 _ حُسن خلق;7 _ صبر;8 _ رضا;9 _ شکر;10 _ قناعت;11 _ توکل و تسلیم;12 _ زهد;13 _ خوف و رجا;14 _ کلام و سکوت;15 _ ترک تکلیف;16 _ رعایت حقوق دیگران;17 _ تکلیف الهی .

در باره عبودیت بحث شده و به علت اهمیّت مطلب ، در این جا نیز اشاراتی خواهیم کرد .

بندگی عبارت است از این که احساس کنیم که هیچ هستیم و در این نقص ، می خواهیم به کمال توجه کنیم; توجه به حق که بی نهایت کمال و همه کمال نزد اوست .

سپس ، به این کمال عشق می ورزیم; چرا که بی نهایت و همه کمال را دوست داریم .

و آن گاه که به عشق رسیدیم ، در عشق به ایثار می رسیم .

بنابراین ، بنده ، در عبودیّت در مثلث سازنده ای ، که از کمال و عشق و ایثار به وجود آمده است ، متعالی می شود .

و از این جا به خوبی به معنای حدیث «العبودیّه جوهر کنهها الرّبوبیّه»

که بندگی جوهره ربوبیّت است ، پی می بریم ، و یا معنای دیگر آن این است که انسان ، سکه ای است که یک روی آن بندگی و روی دیگرش ربوبیّت است .

هر چه پایه در بندگی ما دارد ، سرمایه همیشگی ماست و باقیات صالحات است .

و هر چه پایه در بندگی ما ندارد ، می تواند سرمایه موقت ما باشد ، اما سرمایه دایم ما نیست .

و همین است که در قرآن کریم آمده است :

(واعبد ربّک حتّی یأتیک الیقین)

و پروردگارت را پرستش کن تا این که مرگت فرا رسد .

مراحل سیر بندگی در قرآن کریم

در قرآن کریم آمده است :

(کلّ شیء هالک إلاّ وجهه)

جز ذات او همه چیز نابود شونده است .

و در آیه دیگر داریم :

(کلّ من علیها فان ویبقی وجه ربّک ذوالجلال والإکرام)

هر چه بر زمین است

فانی شونده است و ذات باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند .

از دو آیه فوق ، نتیجه می گیریم که وجه الخلقی هستی و انسان ، که نمود است ، از بین می رود و وجه ربّی یا وجه الهی می ماند .

چگونه به وجه الهی می رسیم؟ به دو آیه زیر توجه کنید :

(ومن یسلم وجهه إلی الله وهو محسن)

و هر کس خود را _ در حالی که نیکوکار باشد _ تسلیم خدا کند .

(کتاب أنزلناه إلیک لتخرج النّاس من الظّلمات إلی النّور بإذن ربّهم إلی صراط العزیز الحمید)

کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکیها به سوی روشنایی بیرون آوری; به سوی راه آن شکست ناپذیر ستوده .

از دو آیه فوق برمی آید که اگر انسان به طرف وجه خدا برود و در فضای اسمای خدا قرار گیرد :

(ذلک خیرللّذین یریدون وجه الله أُولئک هم المفلحون)

این برای کسانی که خواهان خشنودی خدایند بهتر است ، و اینان همان رستگارانند .

و ما در بندگی در فضای اسمای الهی قرار می گیریم که اسمای خدا وجه خدایند .

در سوره بقره نیز بعد از این که فرشتگان ، به خدا در خلقت انسان اعتراض کردند ، خداوند فرمود :

اسما را به او آموختم و بعد او مسجود فرشتگان شد .

و همین است که درباره بندگی آیات زیبایی در قرآن کریم داریم ، من جمله :

(وقضی ربک ألاّ تعبدوا إلاّ إیّاه)

خدا حکم کرد که شما بندگی او را بکنید و بندگی دیگری را نکنید .

(ألم أعهد إلیکم یا بنی آدم أن لاّ تعبدوا الشّیطان)ای فرزندان آدم!

آیا با شما پیمان نبستیم که شیطان را نپرستید؟!(أن اعبدونی هذا صراط المستقیم)

مرا بپرستید که این است راه مستقیم .

بنابراین ، اگر انسان بتواند در عین توجه به بی نهایت بودن پروردگار ، بندگی خود را حفظ کند و بنده باشد و به او نزدیک شود ، به مقام رفیع بندگی رسیده و حالات بندگی را می چشد .

اما سؤال مهمی که مطرح است این است که نزدیک شدن و قرب خدا ، که در اثر بندگی به وجود می آید ، یعنی چه؟ جواب این است که بنده هر چه به خدا نزدیک شود (و بندگی بیشتری داشته باشد) ، خدا در او تجلّی بیشتری پیدا می کند و بنابراین ، خداست ، نه بنده ، و مواظب باشیم که عکس آن را گمان نکنیم ، که گمان کنیم _ نعوذ بالله _ بنده ، خدا می شود ، بلکه ، بنده فانی می شود و فانی شدن ، یعنی محو شدن در خدا ، که این بقای بعد از فناست .

فنا شدن ، محو شدن است ، نه نابود شدن .

اما بنده ، به هرحال مخلوق خداست و باید فقر خود را احساس و ادب این فقر را رعایت کند ، اما در این حال ، نصیب بنده حلاوت عبودیّت ، حیرت ، چشیدن و دیدن به باطن خواهد بود که مقام اولیای خداست .

سرانجام بنده به مقامی می رسد که در اثر عبودیّت ، خداوند در حق او می فرماید :

«من می شوم دست او ، من می شوم چشم او و زبان او . »

در حدیث است که :

إذا تمّت العبودیّه

للعبد یکون عیشه کعیش الله تعالی .

یعنی زندگی او زندگی الهی می شود که همان در عین فنا ، بقاست .

گر تو خواهی حری و دل زندگی

بندگی کن بندگی کن بندگی

از خودی بگذر که تا یابی خدا

فانی حق شو که تا یابی بقا

گر تو را باید وصال راستین

محو شو والله اعلم بالیقین ،

.

و در سوره الحاقه ، آیه 51 ، می فرماید :

(وانّه لحقّ الیقین)

واین [ قرآن ] ، بی شبهه ، حقیقتی یقینی است .

تذکر مهم این است که انسان نسبت به هر چیز می تواند این سه حالت را پیدا کند و باید مواظب باشیم که در مورد مجازها و دنیا هم می شود به این حالات سه گانه رسید :

عاشق و معشوق را در رستخیز

دو بدو بندند و پیش آرند تیز

بنابراین ، بر حسب معرفت و توجه به هر چیز ، چه مجاز و چه حقیقت ، خواه ناخواه با آن متحد می شویم و همین است که آمده :

«المرء مع من أحّب . »

از این رو ، باید متوجه باشیم که به آنچه حقیقت است ، دل ببندیم ، که اتحاد با او ، ما را رنگ همان چیز می بخشد و اگر توجه داشتیم ، در فضایی وجه الهی قرار می گیریم و هر چه توجه خود را به حق بیشتر کنیم ، مراتب سه گانه فوق را در ارتباط با خدا پیدا می کنیم; یعنی از شناخت خدا (= علم الیقین) به دیدن او (= عین الیقین) و به وصالش (= حق الیقین) می رسیم .

در حق الیقین ، دیگر توجهی به خود نداریم و همه توجهات به خداست و در صنع ، صانع را می بینیم و در این توجه به سوی او کشش پیدا می کنیم تا به حق الیقین برسیم; یعنی به اسمای خدا که این یقین ، در اثر عبادت هرچه بیشتر در ما پیدا می شود و این یقین ، خود ، علت و ایجاد است;

چرا که در این مرتبه ، اراده و خواست و اسمای خدا در ما جاری است که حالت فعلیّت را دارد ، و همین است که در قرآن کریم داریم :

(واعبد ربّک حتّی یأتیک الیقین)

و پروردگارت را پرستش کن تا این که مرگت فرا رسد .

»

تقوا حالتی است که پس از تزکیه نفس و زینت یافتن آن به زیور اخلاق نیکو دست می دهد .

اصل تقوا و معنای حقیقی اش ، توجه تام به پروردگار است و این که درهیچ حالی ، از یاد پروردگار غافل نشویم ، و یادش یعنی حضور ، و حضورش ، رعایت ادب حضور او را در ما ایجاد می کند .

تقوا عبارت است از یکی کردن ایمان ، دل و عمل .

در تعاریف تقوا ، موارد زیر آمده است :

__ تقوا ، یعنی هرچه می دانیم ، عمل کنیم .

__ تقوا ، یعنی نگهداری خود از گناه .

__ تقوا ، یعنی پرهیز از غیر خدا .

حضرت علی(علیه السلام) در نهجالبلاغه ، در خطبه همّام ، اشاراتی زیبا به صفات متقین دارد که زیباترین توصیف درباره تقواست .

به آن جا مراجعه کنید .

در قرآن کریم ، در سوره بقره ، آیه 197 ، داریم :

(وتزوّدوا فإنّ خیرالزّاد التّقوی)

و برای خود توشه برگیرید که در حقیقت ، بهترین توشه ، پرهیزگاری است .

تقوا سه مرتبه دارد :

اوّل _ تقوای عام ، که ترک حرام و عمل به واجب است .

دوم _ تقوای خاصّ ، که ترک خلاف است .

سوم _ تقوای خاصِّ خاصّ ، که ترک هر گونه شبهه است .

نکته بسیار مهم این است که تقوا ، توشه و رزق ماست و این رزق کریم است و به عبارت دیگر ، تقوا ، رزق معنوی ماست .

در باره تقوا در قرآن کریم ، اشاراتی زیبا داریم ; من جمله :

(فإنّ الله یحبّ المتّقین)

بی تردید خداوند ، پرهیزگاران را دوست دارد .

(إن أولیاؤه إلاّ المتّقون)

چرا که

سرپرست آن جز پرهیزگاران نیستند .

خداوند می فرماید که شرط دوستی ، تقواست و اگر انسان حلاوت دوستی خدا را بچشد ، همیشه عامل به وجود آمدن این محبت را ، که تقواست ، دنبال می کند .

تقوا با ارزشترین سرمایه انسان است ، و نتیجه اش ، قرار گرفتن در جاذبه محبت پروردگار است که بالاترین مرحله تکامل است .

با کرامتترین و شریفترین انسانها نزد خدا ، با تقواترین اند :

(إنّ أکرمکم عند الله أتْقیکم)

و این کرامتی ، که انسان در اثر تقوا به دست می آورد ، از نظر ارزش و عظمت ، قابل مقایسه با آن کرامت عمومی انسان نیست که در آیه 70 سوره اسراء آمده است :

(ولقد کرّمنا بنی آدم)

که کرامت عمومی انسان نسبت به دیگر موجودات است (و آن هم با ارزش است) .

البته شاید در همین آیه نیز این کرامت ، در نهایت به تقوا برسد .

از امتیازات دیگر تقوا این است که عامل جدایی حق از باطل در انسان می شود که درسوره انفال ، آیه 29 ، خداوند متعال می فرماید :

(یا أیّها الّذین آمنوا إن تتّقوا الله یجعل لکم فرقاناً)

ای کسانی که ایمان آورده اید ، اگر از خدا پروا دارید ، برای شما [نیروی] تشخیص [ حق از باطل ] قرار می دهد .

و حیله مکاران ، راهی به جانهای مردم با تقوا ندارد که خداوند متعال در آیه 120 سوره آل عمران می فرماید :

(وإن تصبروا وتتّقوا لایضرّکم کیدهم شیئاً)

و اگر صبر کنید و پرهیزگاری نمایید ، نیرنگشان هیچ زیانی به شما نمی رساند .

و پایان و عاقبت کار متقین ، عاقبتی خیر

است که باز در قرآن کریم در سوره آل عمران ، آیه 120 ، داریم :

(وإنّ للمتّقین لحسن مآب)

و بی گمان پرهیزگاران را سرانجامی خوش است .

، و عمل کنندگان ، همه در هلاکتند جز عالمانی که عمل می کنند و اینان نیز همه در هلاکتند جز آنان که مخلصند و اینان نیز در خطری بس بزرگند .

زانکه مخلص در خطر باشد مدام

تا ز خود خالص نگردد او تمام

زانکه در راه هست و رهزن بی حد است

مرغ را نگرفته است او مقنص است

چونکه مخلص گشت مخلص باز است

در مقام امن رفت و برد دست

چون ز خود رستی همه برهان شدی

چونکه بنده نیست شد سلطان شدی

فرق مخلِص با مخلَص در این است که مخلِص هنوز در راه است; مثل حرکت به سوی کعبه که هنوز وارد حرم نشده ایم ، یا صید شکار که هنوز صید را به دست نیاروده ایم ، اما مخلَص ، وارد حرم شده و صید را به دست آورده است .

چنین بنده ای که از خود و از همه چیز رهایی یافته ، به مقام شامخ اخلاص می رسد و همین است که علی(علیه السلام) می فرماید :

کمال توحیده الإخلاص له .

والاترین مرحله توحید ، اخلاص کامل به پروردگار است .

وجوه مختلف اخلاص ، اخلاص در گفتار; اخلاص در پندار; اخلاص در عمل; و سرانجام اخلاص در عبودیّت است .

مخلصین له الدّین)

پس خدا را پاکدلانه فرا خوانید .

و در روایات داریم که بندگان خدا ، سه دسته اند :

دسته اوّل ، آنان که خدا را از روی ترس عبادت می کنند و این عبادت بردگان است; و دسته دوم ، آنان که خدا را از روی طمع و چشم داشت عبادت می کنند و این عبادت تاجران است; و گروه سوم ، آنان که خدا را برای سزاواری او (نیت پاک الهی) عبادت می کنند و این عبادت آزادگان است .

به نظر می رسد عبادت دو گروه اوّل برای خود و خودپرستی است; چرا که بازگشت عبادت آنان به همان علایق و مشتهیات نفسانی است و چون خودپرستی ، با خداپرستی جمع نمی شود ، این دو گروه نه تنها قابل قبول نیستند ، بلکه قابل ایراد هم هستند .

اما عبادت دسته سوم در سزاواری خدا و عشق به این سزاواری است و این عبادت اولیای خداست .

گاهی اولیای خدا در مراتب متعالی تقرب به خدا ، حتّی در توقعات مشروع ، احتیاط و دوری می کنند .

ما ، نشان از باطن ما باشد :

از کوزه همان برون تراود که در اوست .

که خداوند در آیه 22 سوره رعد می فرماید :

(والّذین صبروا ابتغاء وجه ربّهم)

، که همان صبر در راه رسیدن به اسمای خداست و در طلب رضایت خدا ، صابر بودن از شرایط حتمی راه است .

و از اسمای خدا نیز که در دعای جوش کبیر ، ذکر شده یکی «صبور» (= صبر دهنده) و صبّار (= صبرکننده) است .

بنابراین ، اگر قرار است انسان به هدف اعلای حیات _ که قرارگرفتن در فضای اسمای پروردگار است _ نایل شود ، صبر یکی از باارزشترین صفات انسان است و همین است که در قرآن کریم آیات متعددی برای صبر داریم; من جمله :

(یا أیّها الّذین آمنوا صبروا وصابروا ورابطوا)

ای کسانی که ایمان آورده اید ، صبر کنید و ایستادگی ورزید و مرزها را نگهبانی کنید .

(إنّما یوفّی الصّابرون أجرهم بغیر حساب)

بی تردید ، شکیبایان پاداش خود را بی حساب [ و به تمام ] خواهند یافت .

(إنّ الله مع الصّابرین)

خدا با صابران است .

و در روایت است که امام صادق(علیه السلام) فرمود :

هنگامی که نامه های اعمال گشوده می شود و ترازوی عدالت پروردگار ، نصب می گردد ، برای کسانی که گرفتار بلاها و حوادث سخت شده اند و بر آن صبر ورزیده اند ، نه میزان سنجش نصب می شود و نه نامه عملی گشوده می گردد .

صبر بر دو قسم است :

یکی صبر بر آنچه خدای متعال امر و نهی کرده; یعنی صبر در عمل به واجب و دوری از حرام و گناه ، و دوم صبر بر مشکلات و بلاها .

صبر مخصوص انسان است .

در حیوانات و فرشتگان صبر نیست

.

صبر در مبارزه انسان برای رسیدن به منِ اصلی و خدا و دوری از منِ مجازی ، بسیار کمک کننده است .

گفت پیغمبر خداش ایمان ندارد

هر که را نبود صبوری در نهاد

صبر ار با حق قرین کردی فلان

تو بیا ، والعصر را آگه بخوان

صد هزاران کیمیا حق آفرید

کیمیایی همچو صبر آدم ندید

صبر گنج است ای برادر صبر کن

تا شفا یابی گنج کهن

صبر ، ضدّ جزع (= بی تابی) است که گفته اند :

جزع ، نمایانگر ظلمت درون و صبر ، نمایش نور درون و حکمت است .

صبر ، همان ثبات نفس در برخورد با مسائل و امور زندگی است و بهجت داشتن و لذت یافتن از آنچه از جانب خداست و این که هر چه از دوست رسد ، مطلوب است و سرانجام خیلی از امور ، در زندگی ما امتحان پروردگار است که اجر صبر ، از بهترین پاداشهاست و گاهی از شکر نعمت برتر است .

صبر از ایمان بباید سر کله

حیث لا صبر فلا ایمان له

بنشین ترش از گردش ایام که صبر

تلخ است ولیکن برشیرین دارد ،

در همین دعا داریم «یا رضیّ!»

(= ای راضی ترین) .

از این رو ، ما که همه تلاشمان این است که در جهت اسمای او حرکت کنیم و محلّ تجلّی اسمای او قرار گیریم ، باید تلاش در جهت رسیدن به صفت رضا داشته باشیم ، تا محلّ تجلّی اسم رضا قرار گیریم .

انسانِ خدا می داند که هرچه واقع می شود ، از مشیّت و اراده حق تعالی است و از روی علم و مصلحت اوست ، نه این که می داند ، بلکه می بیند :

بی رضا او نیافتد ، هیچ برگ

بی قضای او نیاید هیچ مرگ

بی مراد او نجنبد هیچ رگ

در جهان ز اوج ثریا تا سمک

از دهان لقمه نشد سوی گلو

تا نگوید لقمه را حق کادخلوا

در زمینها ، آسمانها ، ذره ای

پر نجنباند نگردد پره ای

جز به فرمان قدیم نافذش

شرح نتوان کرد و جلدی نیست خوش

رضا ، مراتبی دارد :

مرتبه اوّل :

انسان به آنچه وارد شده ، ناخوش است ، اما به امید اجر خدا ، صبر می کند و این مرتبه ، مراتبی از صبر است .

مرتبه دوم :

انسان به آنچه وارد شده ، راضی است; زیرا آن را از حکم مدبر حکیم می داند .

در بلا هم میچشم لذات او

مات اویم مات اویم مات او

مرتبه سوم :

دراین مرتبه ، شخص به علت فزونی عشق و محبت به حق تعالی ، اصلا درک الم و مصیبت و بلا را نمی کند و حتی آن را نمی بیند ، و چون در مقام بی خودی است و با چشمی که از پروردگار وام گرفته (رسیدن به اسم رضا) به امور نگاه می

کند .

بنابراین ، خودی در میان نیست .

میل خود را او همان دم سوخته است

که چراغ عشق حق افروخته است

دوزخ اوصاف او عشق است و او

سوخت مر اوصاف را او مو به مو

و این مرحله عالی از رضا ، همان فناء فی الله است و در این مقام ، که مقام اولیای خداست ، او به اسم رضا رسیده است :

چون قضای حق ، رضای بنده شد

حکم او را بنده و خواهنده شد

بی تکلف نی پی مزد و ثواب

بلکه طبع او چنین شد مستطاب

زندگی خود نخواهد بهر خود

بلکه خواهد از پی حکم احد

می گویند که انس بن مالک ده سال با پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) محشور بوده است .

بعد از رحلت پیامبر ، از او پرسیدند درباره رسول الله .

انس گفت :

«کاری را که انجام دادم ، هرگز نفرمود چرا انجام دادی و کاری را که انجام ندادم ، نفرمود چرا به جا نیاوردی ، و آنچه بود ، نفرمود کاش نبود ، و آنچه نبود ، نفرمود کاش می بود و فقط می فرمود اگر مقدّر می بود ، می بود . »

نظر منعم است ، به کاربردن و در راه خلاف رضای منعم ، به کار نگرفتن .

آنچه گفتیم ، قانون کلّی شکرگزاری است ، امّا شکرگزاری خدا ، با به کارگیری همه نعمتهای او میسّر خواهد بود .

در باره شکر نیز مثل دیگر صفات حسنه ، لازم به ذکر است که یکی از اسمای حُسنای خداوند متعال ، اسم «شکور» است; یعنی خدای متعال ، خود ، شاکر نفس خود است ، چرا که در واقع اوست فاعل خیرات .

پس ، به اعتبار آن که احسان خود ذکر می کند ، شاکر است .

و از طرفی ، چون هر عمل خیری ، به حول و قوّه اوست ، خداوند ، مشکور است (= شکر گفته شده) و شاید همین علّت آن باشد که به صیغه مبالغه ذکر شده است; یعنی شکور (= بسیار شکر کننده) و قرار شد که تلاش ما ، همه در رسیدن به آن اسمای خدا باشد ، و لذا جایگاه شکر را در رابطه با اسمای خدا به خوبی متوجه می شویم .

به جای آوردن شکر خدا ، خود شکر است و این شکر ، شکری دیگر می طلبد ، و لذا در نهایت از شکر خدا عاجز هستیم ، و همین است که خداوند به موسی(علیه السلام) فرمود :

«ای موسی! شکر به جای آور . »

موسی عرض کرد :

«پروردگارا! چگونه حق شکر تو را به جای آورم ، در حالی که هرگاه شکر تو را به جای می آورم ، این خود نعمتی است که شکری می طلبد؟!» خداوند فرمود :

«با این معرفت ، شکر مرا به جای آوردی .

»

و همین است که در قرآن کریم آمده است :

(وإِن تعدّوا نعمت الله لا تُحصوها)

واگر نعمت خدا را شماره کنید ، نمی توانید آن را به شمار درآورید .

و همین است که حضرت علی(علیه السلام) در شروع نهج البلاغه می فرماید :

ولا یُحصی نعمائه العادّون .

و حسابگران هرگز نتوانند نعمت هایش را شماره کنند .

و به همین دلیل است که خداوند در قرآن کریم می فرماید :

(وقلیل من عبادی الشّکور)

و اندکند بندگان شکرگزار من .

هر بن موی من ار گردد دهان

هر دهانش را بدی هفتصد زبان

کی توان آیم برون از چند و چون

آیم از یک عهده شکرت برون

نشانه شکر این است که انسان ، نعمتهای بدنی و دنیوی ، که در اختیار دارد ، نسبت به آنها امانتدار باشد و تکلیف الهی خود را نسبت به آنها درست انجام دهد ، و این می شود شکر نعمت و اگر غیر از این عمل کند ، می شود کفران نعمت :

(لئن شکرتم لأزیدنّکم ولئن کفرتم إنّ عذابی لشدید)

اگر واقعاً سپاسگزاری کنید ، [ نعمت ] شما را افزون خواهم کرد ، و اگر ناسپاسی نمایید ، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود ،

می کنند و نه تنگ می گیرند ، و میان این دو [ روش ] حد وسط را برمی گزینند .

قناعت را چنین نیز می توان بیان کرد که به آنچه داریم ، قانع و راضی باشیم و ضد قناعت حریص بودن است .

سالک الی الله باید در روش زندگی خود ، به زندگی اولیای خدا و برگزیدگانش نگاه کند ، نه به روشهای دنیازدگان و زیاده طلبان در دنیا .

کسی که به آنچه خدا داده ، خشنود است ، خود این صفت غنی بودن او خواهد بود ، و گفته اند :

«عزّ من قنع وذلّ من طمع . »

(= در قناعت عزت و در حرص ، ذلت است . )زندگی ماشینی عصر حاضر به گونه ای است که نیازها بسیار است ، و نیاز ، یعنی فقر ، و این یک فقر واقعی نیست; فقری است که در اثر نداشتن صفات خوب مثل قناعت ایجاد می شود و ما خود آن را به وجود می آوریم .

کریم آیات متعددی در باره توکل داریم که به بعضی اشاره می شود :

(وعلی الله فلیتوکّل المؤمنون)

و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند .

«إنّ الله یحبّ المتوکّلون»

خداوند متوکلان را دوست دارد .

(وأفوّض أمری إلی الله . . . فوقیه الله سیّئات ما مکروا)

. . . پس خداوند او را عواقب سوء آنچه نیرنگ می کردند حمایت فرمود .

(ومن یتوکّل علی الله فهو حسبه)

وهر کس از خدا پروا کند ، [ خدا ] برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد .

در حقیقت ، در توکل سالک الی الله به فضای اسمای وکیل ، قیّوم وخیر الناصرین ، توجه دارد ، و آن کس که محلّ تجلّی اسمای خدا قرار گیرد ، به اصل توکل رسیده است که آن را می بیند که (کفی بالله ولیّاً)

و(یوکفی بالله وکی)

و (فهو حسبه) .

یتوکل ، مکمّل تکلیف الهی ماست که ضمن این که در تکلیف الهی خود کام کوشا هستیم ، تضمین این تکلیف و آنچه در اختیار ما نیست ، در توکل تکمیل می شود .

علامت آن این است که هرگاه چیزی را از دست دهد ، یا چیزی به دست آورد ، هر دو را ابزار امتحان پروردگار خود می داند ، و در محنت ، شکر نعمت و در مشکلات ، اجر صبر را مواظب باشد ، نه خود آنها را هدف بداند ، بلکه بداند که آنها ابزاری بیش نیستند .

در قرآن کریم درباره زهد داریم :

(ولا تمدّنّ عینیک إلی مامتّعنا به أزواجاً منهم)

و زنهار به سوی آنچه اصنافی از ایشان را از آن برخوردار کردیم [ و فقط ] زیور زندگی دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم ، دیدگان خود مدوز .

منظور از این آیه ، نگاه توأم با گره زدن قلب است که ضد زهد می باشد و ترک این نوع نگاه ، زهد است .

البته ، یادمان باشد که زهد ، قطع علاقه و مفتون نشدن است به دنیا ، در عین حال که در دنیا هستیم .

زاهدی در لباس و موئی نیست

زاهد پاک باش و اطلس پوش

بنابراین ، ابزار را برای بهتر بندگی کردن ، به کار گرفتن ، نه تنها جایز و مطلوب است ، بلکه ترک کامل آنها با زندگی مطلوب این دنیا سازگار نیست و مذمّت شده است .

فقط یادمان باشد که ابزار و وسایل ، اعتباریات هستند ، و وسیله امتحان ما و نزد ما امانتند ، خوب استفاده کردن و در حد منطق و عقل داشتن آنها ، بسیار خوب است; چرا که قرار است که با نردبان این دنیا ، به آن دنیا برسیم و در نهایت ، ابزار ، روزی از دست ما گرفته می

شوند .

پس ، قلب خود را به آنها گره نمی زنیم و آنها را هدف نمی کنیم .

آیه 23 سوره حدید بر همین مبناست که می فرماید :

(لکیلا تأسوا علی مافاتکم ولا تفرحوا بما آتاکم)

تا بر آنچه از دست شما رفته ، اندوهگین نشوید و به [ سبب ] آنچه به شما داده است ، شادمانی نکنید .

،

از خوف و رجا ، همین بحث است .

اگر انسان در مقابل اسم جلال و قاهر و عادل خدا قرار گیرد ، حتماً حالت خوف ، که در قرآن «خشیّت» نامیده می شود ، به او دست می دهد .

صفت خائف ، از صفات اولیای خداست و البته در عین خائف بودن به صفت رجا نیز می رسند ، و در حالت خوف و رجا ، توأم ، به سر می برند .

رجا عبارت است از امیدواری و انبساطی که در دل به جهت امیداوری به خدا و قرارگرفتن در مقابل اسمای غفور و باسط و رحمن و رحیم حاصل می شود و عوامل این امیدواری تهذیب نفس ، اعمال نیکو و عبودیّت ماست .

نتیجه این که ، انسانِ خدا باید در عین خائف بودن ، رجا نیز داشته باشد و همیشه باید در دل بنده مؤمن خدا ، موازنه بین خوف و جا باشد .

خوف از خدای متعال ، بدون رجا ، و رجا بدون خوف هر دو مذمت شده است و همین است که در قرآن کریم می فرماید :

(ویرجون رحمته ویخافون عذابه)

و به رحمت وی امیدوارند و از عذابش می ترسند .

در روایتی از پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) آمده است که خوف ، نگهبان قلب ، و رجا ، شفیع نفس است .

کسی که خدا را بشناسد ، از او می ترسد و به او امیدوار است .

از گفتار حرام دوری کند و گفتار بی فایده نیز نگوید .

اما یادمان باشد که اصولا کلام زیاد ، وقتی رونق می گیرد که دل و ایمان به خاموشی می نشیند; زیرا اگر منِ مجازی سخن بگوید (که زیاد مایل است سخن بگوید) پُر می گوید و مخرّب ، و گاهی کلام ، جوشش باطن و منِ اصلی است .

در این صورت ، بیشتر به دل و عمل می پردازد و با زبان میانه ای ندارد .

کم گوی و گزیده گوی چون در

تا ز اندک تو جهان شود پر

و در منِ اصلی ، حالت انسان تحت فرمان عقل و تفکر بر من است و بیان ، بیان الهی است .

ای خدا بنمای جان را آن مقام

تا در او بی حرف می گوید کلام

در این صورت ، بنده به جایی می رسد که خدا زبان او می شود یا با زبان وام گرفته از خدا سخن می گوید .

به هرحال ، انسانِ خدا ، یا برای خدا می گوید و یا سکوت می کند .

سکوت آن است که زبان را از زوائد گفتار حفظ کنیم ، و سکوت آن است که حاصل بصیرت باطن باشد ، نه این که به اجبار ، به سکوت وادار شویم .

سکوت دو نوع است :

سکوت عام و سکوت خاص .

سکوت عام ، عبارت است از حفظ زبان از تکلم زائد بر ضرورت ، که گفته اند :

ألصّمت شعار المحبّین وفیه رضا الرّبّ وهو من الأخلاق الأنبیاء وشعار الأصفیاء .

سکوت ، شعار محبّان و باعث خشنودی خداست و از اخلاق پیامبران و شعار برگزیدگان است .

سکوت خاص ، حفظ اسرار حرم

الهی است برای نامحرمان .

(گاهی این نامحرم ، منِ مجازی و خودِ ناخود است . )

عاشق به جوش بهتر دریا خموش خوشتر

در آینه است بهتر ، در خاموشی بیانها