و نهضت اصلاحي، اغلب داراي آن روحيات، باورها، انگيزهها، شناختهاي عيني و تجربههاي محسوس انقلابيون اوليه و سابقون نيستند و زمينه سير قهقرايي و بازگشت به شرايط پيش از تحول و نهضت، در آنان فراهمتر است و دشمنان هم از همين زمينه ها بهره ميگيرند و به دگرگون سازي فرهنگ انقلاب ميپردازند.اينك بر نگرانيهاي رسول خدا صلي الله عليه و آله مروري ميكنيم، تا دستمايه عبرت و الهام براي امروز ما باشد.حضرت علي عليه السلام ميفرمايد: كنار پيامبر خدا نشسته بوديم. حضرت سر بر دامن من گذاشته بود و چشمانش در خواب. سخن از دجال ميگفتيم و بيم از اغواگريهايش، كه پيامبر بيدار شد و با چهرهاي بر افروخته فرمود: بيش از دجال، بر شما از غير دجال بيمناكم. بيم من از پيشوايان و زمامداران گمراه گر و ريخته شدن خون خاندانم پس از من است.

اعلام، و نگران از واكنش مردم نسبت به آن بود، چون رگ و ريشههاي جاهلي بازمانده در فكر و دل برخي از اصحاب را ميشناخت و كمي تامل و درنگ نسبت به اظهار و ابلاغ آن پيام داشت. [2] تاكيد آيه بر اين كه خداوند تو را از گزند مردم حفظ مي كند؛ والله يعصمك من الناس اشعار به همين دلواپسيهاي پيامبر خدا دارد.پيامبر صلي الله عليه و آله نسبت به اين كه قريش، پس از رحلت آن حضرت با علي عليه السلام و مساله خلافت چه خواهند كرد و مظلوميت اين خاندان و كنار زدن اميرمومنان از صحنه سياسي و حق قطعي و مشروعش، بارها اظهار نگراني كرده بود و وقايع بعدي را به حضرت علي عليه السلام يادآور شده بود. آن پيامبر دلسوز و آينده نگر، پيشبيني ميفرمود كه فاسقان و طغيانگران قريش، علي عليه السلام را مظلوم سازند [3] و به آن حضرت چنين ابراز ميكرد كه: بيم آن دارم كه اگر بر سر خلافت و حق خويش با آنان به كشمكش بپردازي و منازعه كني، تو را بكشند. [4] و ميفرمود: اما التي اخافها عليه، فغدر قريش به من بعدي؛ [5] آنچه كه نسبت به آن بيم دارم، آن است كه قريش پس از من با او از در نيرنگ و حيله در آيند.و ديديم كه نگراني حضرت رسول اكرم بجا بود و مظلوميت و محروميت 25 ساله اميرالمومنين از حق خويش، شاهدش.پيامبر اكرم فرمود: بيشترين بيمي كه بر امت خودم پس از خويش دارم، كسبهاي حرام و درآمدهاي نامشروع و شهوت پنهاني و رباست.سرمستي مال و طغيان ثروت، خيليها را

بر زمين ميزند و بسياري از مدعيان ايمان، از آزمايش پول موفق بيرون نميآيند و پاي اراده شان در لغزشگاه مال دنيا ميلغزد و به عياشي و بيدردي مبتلا ميشوند.

حق و فراموش كردن قيامت است و همين، براي سقوط يك فرد يا امت كافي است.اين نگراني با تعابير متفاوت و متواتر نقل شده كه به چند نمونه اشاره مي شود:ان اخوف ما اخاف عليكم اتباع الهوي و طول الامل، اما اتباع الهوي فيصد عن الحق و اما طول الامل فينسي الاخره؛ [9] آنچه كه بيش از هر چيز بر شما بيم دارم، پيروي از هواي نفس و آرزوي دراز است؛ هواپرستي،- آدمي را- از حق باز ميدارد و آرزوي دراز، آخرت را از ياد انسان مي برد.اين مضمون با عباراتي شبيه همين، از حضرت علي عليه السلام و امامان ديگر نيز نقل شده است.پيامبرخدا صلي الله عليه و آله در سخني ديگر فرموده است:شر ما اتخوف عليكم اتباع الهوي و طول الامل، فاتباع الهوي يصرف قلوبكم عن الحق و طول الامل يصرف هممكم الي الدنيا...؛ [10] بدترين چيزي كه بر شما بيمناكم، پيروي از هواي نفس و طول آرزوست؛ هواپرستي، دلهايتان را از حق برميگرداند و آرزوي دراز، همتهاي شما را به دنيا مصروف مي سازد....بيشترين نقلهاي روايي درباره نگراني پيامبر، نسبت به عارضه تبعيت از هواي نفس و در سر پروراندن آرزوهاي دور و دراز، كه نشانه وابستگي به دنيا و مظاهر آن است، نتيجه طبيعي اين دو بيماري اخلاقي، دور شدن از حق و فراموش كردن قيامت است و همين، براي سقوط يك فرد يا امت كافي است. پيامبر اكرم ميفرمايند: آنچه كه بيش از هر چيز بر شما بيم دارم، پيروي از هواي نفس و آرزوي دراز است؛ هواپرستي،- آدمي را- از حق باز ميدارد و آرزوي دراز، آخرت را از

ياد انسان مي برد.

ميان آنان آشكار شود، تا آن جا كه به طغيان و سرمستي برسند.و در حديث ديگري تعبير او دنيا تقطع رقابكم... [14] آمده است، دنيايي كه گردنهاي شما را قطع ميكند.حوادث پس از رحلت پيامبر و مسابقه برخي از امت او در زراندوزي و دنياطلبي و روي آوردن به كاخ نشيني و تجملات و عيش و نوش و... شاهدي بر درستي نگراني رسول خدا از آينده امت خويش است.

بايد خود را متهم بداند و از اين لغزشگاهها مصون و در امان نپندارد. [17] .همچنين گمراهي پس از هدايت، فتنههاي گمراه كننده، شكم و شهوت، از عوامل ديگر نگراني آن حضرت به شمار آمده است، آن جا كه ميفرمايد:ثلاثه اخافهن علي امتي من بعدي: الضلاله بعد المعرفه و مضلات الفتن و شهوه البطن و الفرج. [18] .در حديثي سه خصلت ديگر موجب نگراني حضرت رسول اكرم بيان شده است: يكي آن كه قرآن را به غلط تاويل كنند و معاني و تفاسير آن را نادرست و به دلخواه و مطابق سليقه و گرايش خود معني كنند، ديگر آن كه در پي لغزش عالمان باشند تا از رهگذر مطرح ساختن اشتباهات علما، به فتنه گري و تشويش اذهان بپردازند، سوم آن كه با فراوان شدن مال و ثروتشان دچار اسراف و اتراف و طغيان و خوشگذراني شوند. و اينك متن حديث:انما الخوف علي امتي من بعدي ثلاث خصال: ان يتاولوا القرآن علي غير تاويله او يتبعوا زله العالم، او يظهر فيهم المال حتي يطغوا و يبطروا... [19] .در حديثي سه خصلت كه موجب نگراني حضرت رسول اكرم بوده، بيان شده است: يكي آن كه قرآن را به غلط تاويل كنند و معاني و تفاسير آن را نادرست و به دلخواه و مطابق سليقه و گرايش خود معني نمايند، ديگر آن كه در پي لغزش عالمان باشند تا از رهگذر مطرح ساختن اشتباهات علما، به فتنه گري و تشويش اذهان بپردازند، سوم آن كه با فراوان شدن مال و ثروتشان دچار اسراف و اتراف و طغيان و خوشگذراني شوند.

انقلاب، يا مكتب و آيين، تحركات عناصر نفوذي بيگانه به داخل مجموعههاي خودي و انقلابي بوده است. نفاق، همزباني و همراهي ساختگي دروغين كساني با امت اسلام است كه در دل، هيچ عقيدهاي به مباني و ارزشها ندارند و با زبان بازي و زرنگي و همرنگي ظاهري، خود را داخل نيروها جا ميزنند و از پشت ضربه ميزنند.رسول خدا صلي الله عليه و آله در طول دوران حكومت در مدينه، با پديده منافقان دست به گريبان بود، و عميقتر آن كه كساني در زمره اصحاب و همراهان او بودند كه در دل عقيدهاي به دين و رسالت نداشتند، اما با گفتن شهادتين و شركت صوري در نماز و برنامههاي ديگر، خود را در صفوف مسلمانان جا زده بودند و پس از رسول خدا، براي اعاده جاهليت و شرك، به دست و پا افتادند و فتنه گريها كردند.نگراني رسول خدا از اين دشمنان خوش خط و خال اما زهرآگين بود، نه از مومن يا كافر، كه ايمان يا كفر خويش را به صراحت اظهار ميكردند.فرموده است: ولكني اخاف عليكم كل منافق حلوا للسان...؛ [20] از منافق شيرين زباني بر شما بيمناكم كه حرفهايش برايتان آشناست، ولي عمل و رفتارش به گونهاي است كه نميشناسيد.در حديث ديگر صريحتر بيان فرموده است:اني لا اتخوف علي امتي مومنا ولا مشركا، فاما المومن فيحجزه ايمانه و اما المشرك فيقمعه كفره، ولكن اتخوف عليكم منافقا عليم اللسان، يقول ما تعرفون و يعمل ما تنكرون؛ [21] من هرگز بر امتم از سوي مومن و مشرك بيمناك نيستم؛ مومن را ايمانش باز ميدارد و مشرك را كفرش ريشه كن ميسازد. ليكن نگراني و

بيم من بر شما از سوي منافق دانا زبان است كه ميگويد آنچه را ميشناسيد و عمل ميكند آنچه را نميشناسيد.چنين منافقاني كه مجهز به دانش دين و آشنا به زبان انقلاباند، در پيكره امت اسلامي نفوذ ميكنند و به نام دين حرف ميزنند و عمل ميكنند و از درون ضربه ميزنند. چنين كساني پس از پيامبر خدا، بر سرنوشت دين و دنيا و حكومت و خلافت مسلط شدند و اوج آن، استيلاي امويان بر خلافت اسلامي بود كه پس از قدرت يافتن، كفر دروني خويش را آشكار ساختند و ضربههاي جبران ناپذير زدند. معاويه و يزيد را از بارزترين آنان ميتوان شمرد.نگراني رسول خدا از نقش منافقان، هشداري براي فرزندان انقلاب و مسلمانان آگاه است كه نامحرم را به حريم نظام اسلامي راه ندهند و فريب چهرههاي انقلابي نما و حرفها و شعارهاي فريبنده را نخورند كه آنچه ميگويند، تنها در نوك زبان است، نه در ژرفاي دل و عمق باور.

در حجة الوداع، كه بسياري از گفتنيها، توصيهها، هشدارها و نگرانيها را بيان نمود، چنين فرموده است:قد كثرت علي الكذابه و ستكثر، فمن كذب علي متعمدا فليتبوا مقعده من النار؛ [23] دروغ بستن بر من بسيار شده و در آينده هم افزايش خواهد يافت. پس هر كس به عمد، بر من دروغ بندد، جايگاهش را در آتش دوزخ فراهم سازد.شگفتا كه اين خطر و اين جنايت، در زمان ما نيز وجود دارد و حضرت امام خميني (ره) نيز اين نگراني را نسبت به آينده داشتند، از اين رو در صفحه آخر وصيت نامه سياسي، الهي خويش به صورت تذكر افزودند: اكنون كه من حاضرم، بعضي نسبتهاي بي واقعيت به من داده ميشود و ممكن است پس از من در حجم آن افزوده شود. لهذا عرض ميكنم آنچه به من نسبت داده شده يا ميشود، مورد تصديق نيست، مگر آن كه صداي من يا خط من و امضاي من باشد، با تصديق كارشناسان، يا در سيماي جمهوري اسلامي چيزي گفته باشم. [24] .جالب است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز براي تشخيص صحت يا نادرستي آنچه از قول او در آينده نقل ميشود، معيار ارائه فرموده و آن، عرضه بر كتاب خدا است تا هر چه كه مخالف قرآن كريم باشد، از اعتبار ساقط شود.

و تصميمهاي خود را بر اساس علم نجوم تنظيم كنند. در حديثهاي مكرري اين نكته مطرح شده است، از جمله:اخاف علي امتي خصلتين: تكذيبا بالقدر و تصديقا بالنجوم. [25] .ان اخوف ما اخاف علي امتي، التصديق بالنجوم و التكذيب بالقدر و ظلم الامه. [26] .در حديث دوم، ظلم به امت نگراني و بيم ديگري است كه افزوده است.در حديثي هم از سه نكته اظهار نگراني فرموده است: يكي از ستم و تعدي حاكمان و مسئولان در حق مردم، ديگري تكذيب تقديرات الهي و سوم باران طلبيدن از ستارهها و حركت نجوم؛ يعني به جاي آن كه خدا را منشا بركت آسمان و نزول باران بدانند و از او آب و باران بطلبند، اين بركت را از ستارهها و جهش و سقوط آنها بدانند. اين باور در جاهليت وجود داشت، رسول خدا بيم آن داشت كه روي آوردن به ستاره به جاي خدا بار ديگر زنده شود و عقيده توحيدي خلل پذيرد. اينك متن حديث نبوي:اخاف علي امتي ثلاثا: استسقا بالانوا و حيف السلطان و تكذيبا بالقدر. [27] .اينها برخي از نگرانيهاي حضرت محمد صلي الله عليه و آله بود كه نسبت به آينده امتش و در دوره پس از خودش داشت و به تناسب آنها، هشدار مي داد و موعظه ميكرد.دامنه اين بحث را ميتوان گسترده تر از اين قرار داد. آنچه خوانديد، گذري شتابان از اين وادي بود و در استخراج احاديث، عمدتا به يك منبع (بحارالانوار) استناد شد، وگرنه سخن بسيار است و نگرانيهاي حضرت رسالت نيز فراوان.

ج 85، ص 89.

[4] همان، ج 33، ص 153.

[5] همان،ج 39 ص 76 و ج 40، ص 29 و 35.

[6] عوالم العلوم، حضرت زهرا (س)، ص392.

[7] بحارالانوار، ج 28، ص 48.

[8] همان، ج 43، ص 313.

[9] همان، ج 32، ص 355. [

[10] همان، ج 74، ص 117، 188، 293 و 296 و ج 2، ص 106.

[11] همان، ج 79، ص 137.

[12] همان، ج 70، ص 158 و ج 100، ص 54.

[13] همان، ج 69، ص 63.

[14] همان، ج 70، ص 92.

[15] همان، ج 28، ص 32.

[16] همان، ج 69، ص 227، ج 71، ص 92 و ج 76، ص 243.

[17] همان، ج 2، ص 49.

[18] همان، ج 22، ص 451، ج 10، ص 368 و ج 68، ص 269.

[19] همان، ج 2، ص 42 و ج 69، ص 63.

[20] همان، ج 33، ص 588.

[21] همان، ج 2، ص 110 و ج 33، ص 549 و 582.

[22] اضوا علي السنه المحمديه، محمود ابوريه، ص 62.

[23] سفينه البحار، ج 7، ص 456.

[24] ر.ك: وصيت نامه سياسي، الهي امام خميني (ره)، تذكرات پاياني.

[25] بحارالانوار، ج 55، ص 277.

[26] همان، ص 330.

[27] همان، ص 330.