آموزنده آنها را يادآوري مي كند. [ صفحه 12] البته اين بحث اهميت فراواني براي استفاده ي هر چه بيشتر از پيام عاشورا دارد و دشمن هم از همين گونه مباحث وحشت دارد چرا كه روشن شدن ابعاد تربيتي واقعه كربلا و تأثيرگذاري آن بر زندگي و افكار مردم، در جهان كنوني و نسل هاي آينده، مي تواند كاخ ستمگران را به لرزه در آورد و به ويراني سوق دهد.لكن عظمت قيام امام حسين عليه السلام و ابعاد عميق آن چنان پرشكوه است كه هر نويسنده و گوينده ي باانصافي در مقابل آن اعتراف به ناتواني خود مي كند. و از اين رو ما تلاش مي كنيم از درياي بي كران معارف و حقايق عاشورا كفي برداريم تا خود و همراهان اين نوشتار را تا ابد سيراب و مست باده ي عشق حسيني كنيم و شايد بتوانيم با اين چراغ هدايت ره به سر منزل مقصود بيابيم و رهروي صديق براي امام شهيدان باشيم و همه با هم زمزمه كنيم كه:هر كه ديوانه ي عشق تو نشد عاقل نيست عاقل آن است كه از عشق تو ديوانه شودالبته ما در اين نوشتار از بررسي اسناد روايات صرف نظر كرديم همانطور كه علم غيب امام عليه السلام (نگاه دروني) را لحاظ نكرده ايم بلكه از يك نگاه بيروني و بر طبق ظواهر به بررسي مطلب پرداخته ايم (مگر در موارد محدودي كه صريحا اشاره كرده ايم) البته گاهي يك واقعه و حادثه در چند مورد از ديدگاه هاي مختلف بررسي شده، ولي تا حد امكان از تكرار مطالب جلوگيري شده است و تقاضاي ما از دانشوران و فرزانگان اين است كه بعد از مطالعه اين سطور ما

را با راهنمايي هاي مشفقانه و منصفانه خود مورد لطف قرار دهند تا همه با هم بسوي كمال گامي به [ صفحه 13] پيش نهيم.اميد است اين نوشتار مورد قبول و عنايت ساحت مقدس امام حسين عليه السلام و فرزندش مهدي موعود «عج» قرار گيرد.اين نوشته را به روح ملكوتي امام راحل «سلام الله عليه» و مرحوم پدرم كه مرا با نام و راه حسين «عليه السلام» آشنا كردند هديه مي كنم.در پايان به عنوان شكرانه كلام رهبر معظم انقلاب حضرت آية الله العظمي خامنه اي «دامت بركاته» را مي آوريم كه اشاره ايشان موجب انتقال ذهني ما به موضوع اين نوشتار گرديد ايشان مي فرمايند:«اين حادثه عظيم از دو جهت قابل تأمل و تدبر است... جهت اول درس هاي عاشورا است.عاشورا پيام ها و درس هايي دارد. عاشورا به ما درس مي دهد كه براي حفظ دين بايد فداكاري كرد...جهت دوم از جهات مربوط به حادثه عاشورا، عبرت هاي عاشورا است...اولين عبرتي كه در قضيه عاشورا ما را متوجه خود مي كند اين است كه ببينيم چه شد كه پنجاه سال بعد از درگذشت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم جامعه ي اسلامي به آن حد رسيد كه كسي مثل امام حسين عليه السلام ناچار شد براي نجات جامعه اينچنين فداكاري بكند...ببينيم چه شد فردي مثل يزيد بر جامعه اسلامي حاكم شد... [1] . [ صفحه 17]

مهمترين آنها عبارتند:

مي كند.4 - به فرمانده دشمن وعده هايي مي دهد و سعي مي كند او را به طرف خويش جذب كند [7] .5 - از تهديدهاي دشمن نمي هراسد و تهديدهاي سياسي و نظامي را با [ صفحه 19] شدت جواب مي دهد. [8] .6 - رقيبان سياسي و اهداف آنها را كاملا مي شناسد و از اين رو وقتي ابن زبير (رقيب سياسي او در مكه) خدمت امام حسين عليه السلام مي رسد و او را نصيحت مي كند... امام مي فرمايد: «بهترين چيزي كه از شخص دوست مي دارد اين است كه من به عراق بروم زيرا مي داند كه با وجود من، كسي در مكه به او تمايل پيدا نمي كند.»7 - گاهي جواب دشمن را نمي دهد تا او را تحقير كند و در انتظار نگه دارد و از صلابت بيندازد و از اين رو بود كه به دو ناله ي عمربن سعد پاسخ نداد.

حنفيه (برادرش) فرمود: «اتاني رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» بعد فارقتك فقال: يا حسين اخرج فان الله قد شاء ان يراك قتيلا.» [20] .(روز قبل محمد بن حنفيه به امام توصيه كرد به يمن يا... برود و حضرت فرمود: در مورد سخن تو فكر مي كنم و روز بعد كه آمد و جواب خواست و حضرت فرمود): بعد از اينكه تو رفتي پيامبر آمد و گفت: اي حسين (از مدينه) خارج شو كه خداوند مي خواهد تو را كشته ببيند. [ صفحه 24]

سريعا از مكه خارج شد تا حرمت مكه و كعبه، با ريخته شدن خون او، شكسته نشود.امام عليه السلام مي فرمود: «به خدا قسم اگر در سوراخي مخفي شوم باز مرا بيرون مي آورند تا اينكه به خواسته خود (يعني قتل من) برسند.» [26] . [ صفحه 25]

.و به روش پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و علي عليه السلام عمل كنم.اينها جملاتي از وصيت امام حسين عليه السلام به محمد بن حنفيه (برادرش) است كه به صورتي كتبي نوشته و در مدينه به برادر سپرد. و در آن اهداف منفي (ظلم و فساد) را از ساحت مقدس امامت دور مي دارد و تنها هدف خويش را اصلاح امت بوسيله امر به معروف و نهي از منكر و عمل به سيره ي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و علي عليه السلام معرفي مي كند.

انتخاب مي كند تا همه از خروج و مخالفت او با يزيد اطلاع پيدا كنند [30] .

آنها مي فرمايد: «مردم كوفه مرا دعوت كردند و اگر كراهت داريد بر مي گردم [40] (يعني تصميم دارد كه از دام هاي دشمن رها شود ولي آنها قبول نمي كنند.) [ صفحه 30]

البته اول با زبان نرم و استدلالي و مخفيانه به فسادگران نصيحت كند و اگر تأثير نكرد فرياد كشد.3 - اقدام عملي: يعني جلوگيري عملي از منكرات بوسيله مانع تراشي و جلوگيري از اقدام فسادگران مرحله بعدي از منكر است.4 - اقدام به زدن يا كشتن (جنگ): اين آخرين مرحله امر به معروف است و وقتي اجرا مي شود كه مراحل قبلي تأثيري نكند البته اين مرحله در حوزه اختيارات امام عليه السلام و ولايت امر مسلمين است و هر كس بخواهد آن را انجام دهد لازم است از حاكم شرع اجازه بگيرد [43] .قيام امام حسين عليه السلام نيز بر همين پايه و اساس بود يعني در حقيقت امام حسين عليه السلام يك برنامه سياسي و عملي مبارزه با طاغوت را در چهارچوب نهي از منكر ارائه كرد و همانطور كه در مراحل مبارزه بيان كرديم نخست كارگزاران حكومت از نصيحت كرد سپس اقدام به مبارزه ي مسلحانه كرد و همه اينها در چهارچوب نهي از منكر بود همانطور كه در وصيت خود به برادرش فرمود: «اريد ان امر بالمعروف و انهي عن المنكر...» [44] من مي خواهم امر به معروف و نهي از منكر بكنم.

در زندگي با ظالم مي دانند. [46] آري اين شعار پرچم هر روهرو حسين عليه السلام است كه ذلت از ما دور است.«هيهات منا الذلة» [47] .در مكتب حسين عليه السلام معيار سعادت، پول، زندگي و مرگ نيست بلكه معيار عزت و ذلالت است و اين ديدگاهي است كه حسين عليه السلام به بشريت هديه داد يعني ديدگاه انسان هاي آزاده را نسبت به مرگ تغيير داد. چرا كه مرگ هر چه هست براي همه هست اما مهم آن است كه ديدگاه هر كس نسبت به مرگ چيست و حسين عليه السلام تعريف تازه اي از مرگ ارائه كرد و اين ديدگاه را تغيير داد و روشن ساخت كه مرگ در زندگي با ستمگران است و حيات در شهادت نهفته است.

او همراهند كه تا پاي جان مي جنگند.2 - امام تصميم جدي خود را به نمايش گذاشت و به دشمن گوشزد كرد كه من حاضرم در اين راه از جان خود و فرزندانم... بگذرم.3 - از آنجا كه تنها بودن در سفر مكروه بود (آن هم چنين سفر پر مخاطره اي) از اين رو حضرت مي خواست كه تنها به سفر نرود.4 - امام با اين كار به همگان اعلام كرد كه من عليه ستمگر قيام كرده ام و اين امر واجب است پس حجت بر همه تمام شد.

كه مرز مؤمنان واقعي را از كفار و منافقين جدا مي كند.و بر همين اساس بود كه حكومت، حق امام حسين عليه السلام بود. [ صفحه 35]

برخورد با مخالفان به مسايل امنيتي و حفاظتي كاملا توجه داشته باشيم.2 - وقتي امام حسين عليه السلام با سپاه حر برخورد مي كند، نماز جماعت به امامت حضرت برگزار مي شود، بعد از نماز امام عليه السلام براي هر دو سپاه سخنراني مي كنند و در آن حال بر شمشير خود تكيه كرده است [54] .و نيز وقتي در عصر تاسوعا كنار خيمه ها به خواب كوتاهي فرو مي رود، در همان حال آماده است.و اين آمادگي نظامي يك فرمانده تمام عيار جنگي است كه كاملا توجه دارد مبادا در حال نماز يا سخنراني غافلگير شود.3 - وقتي امام و همراهانش به سپاه حر برخورد كردند فورا دستور داد خيمه ها را بر پا كنند يعني پايگاه و مقر نظامي خويش را مستقر ساخت.4 - امام حسين عليه السلام و ياران او هنگام ديدن سپاه حر شمشيرهاي خود را برداشته و خود را مسلح كرد بودند و عمامه هاي خود را به سر گذارده بودند؛ يعني در آمادگي كامل نظامي بودند [55] .5 - وقتي امام حسين عليه السلام سپاه حر را ديد حضرت از «زهير» سؤال مي كند كه «در اين حوالي جايي را به عنوان پناهگاه يا بلندي سراغ داري [ صفحه 37] كه پشت سپاه را به طرف آن بلندي قرار دهيم و از يك طرف با سپاه دشمن روبه رو شويم.» [56] .زهير در پاسخ امام كوه «ذي جثم» را نشان داد و آن را مناسب توقف سپاهان دانست و...نكته جالب پرسش امام عليه السلام آن است كه ايشان در پي موقعيت جغرافيائي مناسب براي روبه رو شدن با دشمن است، بطوري كه دشمن نتواند از

همه طرف به آنها حمله كند يا آنها را فورا محاصره نمايد و توجه به اين نكته اهميت مطلب را بيشتر مي كند كه بدانيم، تعداد سپاهيان حر بيش از اصحاب امام عليه السلام بودند (سپاه حر حدود هزار نفر بودند) [57] .6 - امام حسين عليه السلام مواظب هر گونه فرياد حتي صداي تكبير بي موقع بود. و هنگامي كه يكي از ياران او در محل «شراف» تكبير گفت، امام سؤال كرد: «چرا تكبير گفتي؟»او جواب داد: «من نخل هايي مي بينم» اما بني اسد گفتند كه «ما قبلا در اين مكان (يعني نزديك كربلا) نخل نديده ايم» از اين رو حضرت پيگري نمود تا معلوم شد كه سپاه حر در حركت است و نيزه هاي آنان از دور همچون نخل نمايان است [58] .7 - انتخاب راهنما براي شناسايي مسير:پس از برخورد سپاه حر با امام حسين عليه السلام حر به امام گفت: «به كوفه و مدينه نرو و راه سومي را انتخاب كن.» [ صفحه 38] امام حسين عليه السلام در بين اصحاب ندا داد: آيا كسي هست كه راه بشناسد؟«طرماح بن عدي طائي» اعلام آمادگي كرد و راهنماي سپاه شد او جلو مي رفت و امام با سپاهيان به دنبال او حركت مي كردند [59] .8 - عدم اعتماد به نامه ها و اخبار سياسي و نظامي مشكوك:وقتي نامه اول كوفيان، در دهم ماه رمضان، در مكه به دست امام عليه السلام مي رسد حضرت جواب نمي دهد (و به آن اطمينان نمي كند) تا اينكه در دوازدهم رمضان، صد و پنجاه نامه ي ديگر به امام مي رسد و نامه هاي ديگري نيز در چهاردهم رمضان مي رسد. آنگاه امام از فرستادگان و نامه رسانان سؤال مي كند كه

«موقع نوشتن اين نامه ها چه كساني حضور داشتند» [60] .سپس حضرت، مسلم بن عقيل را براي آزمايش مردم و امتحان درستي نامه ها و خبرها به كوفه مي فرستد.آموزه اين جريان آن است كه امام عليه السلام، از هر كس هر خبري رسيد، قبول نمي كند و با احتياط كامل برخورد مي كند.9 - مواظبت از جان فرمانده:وقتي «عمر بن سعد» نمايندگاني را به عنوان سفير و پيام رسان خدمت امام عليه السلام فرستاد، دو نفر از اصحاب (ابوثمامة صائدي و زهيربن قين) كه نگهبان خيمه ها بودند جلوي آنها را گرفتند و آنان را خلع سلاح كردند سپس اجازه ملاقات با امام عليه السلام صادر شد. و حتي يك نفر از قبيله سبعين (فلان بن عبدالله سبعيني) كه حاضر نشد اسلحه ي خود را زمين بگذارد به او [ صفحه 39] اجازه ملاقات با امام را ندادند. و بدون اينكه پيام خويش را برساند مجبور به بازگشت شد [61] .و نيز «عمرو بن قرظة» كه از ياران فداكار امام عليه السلام بود هميشه هر تير يا شمشيري كه به طرف امام عليه السلام مي آمد با دست خود از امام عليه السلام دور مي كرد و تا وقتي كه او مشغول دفاع بود به امام حسين عليه السلام آسيبي نرسيد [62] .و نيز در هنگام نماز در ظهر عاشورا دو نفر از اصحاب (يعني زهيربن قين و سعيد بن عبدالله) جلوي امام ايستادند تا نماز ظهور را خواندند [63] .هلال بن نافع نيز شب ها به دنبال حضرت مي رفت و با شمشير از او محافظت مي كرد خصوصا در موارد خطر و توطئه و از اين رو بود كه هلال نزديك ترين اصحاب به امام حسين عليه السلام بود و اكثر اوقات ملازم ايشان

بود چرا كه هلال مردي بصير بود [64] .10 - وقتي امام حسين عليه السلام در ظهر روز عاشورا مي خواستند نماز جماعت بر پا كنند همواره با نصف اصحاب خويش نماز گزاردند و نصف ديگر در ميدان نبرد ماندند [65] و آموزه اين مطلب براي ما رعايت كامل احتياط در صحنه ي نبرد حتي در حال انجام عبادات است.11 - استفاده از هر نيرو در جاي مناسب:وقتي مخالفان امام تقاضاي نبرد و هماورد مي كردند، ياران وفادار امام عليه السلام داوطلب جنگ مي شدند ولي حضرت از بين آنان افرادي را انتخاب مي كرد و حتي در يك مورد «عبدالله» بن عمير كلبي» را بر «حبيب و برير» [ صفحه 40] ترجيح داد چرا كه دستان او قوي بود و او مردي بلند قامت و مناسب آن ميدان بود [66] .12 - رعايت احتياط در ماموريتهاي غير جنگي:وقتي حضرت ابوالفضل عليه السلام از طرف امام عليه السلام مامور مي شود كه از قصد دشمن (در حركت عصر تاسوعا) سؤال كند، وي به اتفاق بيست نفر از اصحاب امام حركت مي كند و در برابر دشمن مي ايستد و سؤال مي كند [67] .و نيز وقتي حضرت ابوالفضل عليه السلام را مامور مي كند كه در هنگام شب آب آورد او به همراه بيست و سه نفر از ياران حركت مي كند و اقدام به آوردن آب مي كند [68] .و همچنين وقتي امام حسين عليه السلام مي خواست با عمر سعد فرمانده لشكر دشمن مذاكره حضوري انجام دهد امام با بيست نفر از ياران خويش جلو رفت و دو نفر از آنان (علي اكبر و عباس عليه السلام) را به عنوان محافظ شخصي به صحنه مذاكره برد و فرمانده دشمن

نيز همين كار را انجام داد [69] .13 - در شب عاشورا غلام ابوذر شمشير امام را آماده مي كرد و آن را اصلاح مي نمود [70] و روز عاشورا نيز امام با سپر و شمشير مجهز به ميدان مي رود اگر چه او تنها بود و از وسايل جنگي چندان كاري ساخته نبود.در شب عاشورا همه سپاهيان مشغول عبادت و تهجد و... بودند و با اينكه مي دانستند فردا شهيد مي شوند ولي اسلحه خود را آماده مي كردند.14 - آزمايش اصحاب و ياران براي جنگ: [ صفحه 41] حضرت زينب عليهاالسلام در شب عاشورا به امام عرض مي كند كه: «آيا نيت هاي اصحاب خود را امتحان كرده اي من مي ترسم...»و امام حسين عليه السلام فرمود كه: «به خدا قسم آنها را امتحان كرده ام. در آنها افراد نامناسب و سست نيت نيست، علاقه آنها به مرگ مثل علاقه كودك به شير مادر است.» [71] .تجديد بيعت امام عليه السلام با اصحاب خود در شب عاشورا نيز، نوعي امتحان ياران بود. همانطور كه بعضي روايات تلخي به اين مطلب اشاره دارد [72] .15 - شناسايي و گشت شبانه در اطراف اردوگاه سپاه:امام عليه السلام شبانه اطراف لشكر را بازديد مي كرد تا غافلگيرانه مورد هجوم دشمن واقع نشوند [73] .

محور مي شد.2 - امام عليه السلام طرف راست و چپ لشگر را مجزا و منظم نموده [ صفحه 42] بود [75] .3 - سلسله مراتب در سپاه امام حسين عليه السلام رعايت مي شد براي مثال، در عصر تاسوعا وقتي لشكر دشمن به قصد حمله حركت مي كند امام عليه السلام از عباس عليه السلام برادرش مي خواهد كه از سپاه دشمن سؤال كند: قصدشان چيست؟او سؤال امام را از دشمن مي پرسد ولي جواب آنها را نمي دهد بلكه از آنها مي خواهد كه صبر كنند و سخنان سران سپاه دشمن را به امام عليه السلام منتقل مي كند تا از امام پاسخ آنها را دريافت كند [76] .4 - امام حسين عليه السلام در انجام فرمان هاي نظامي دقيق و باصلابت بود و براي مثال وقتي مسلم بن عقيل كه مامور رساندن نامه امام بود راه را گم كرد و با مشكل روبه رو شد براي حضرت نامه اي نوشت كه مرا از اين ماموريت معاف بداريد و يك نفر ديگر بفرستيد. حضرت با صلابت با او برخورد كرد و استعفاي او را نپذيرفت و فرمود:«مي ترسم اين مطلب ناشي از ترس باشد.» [77] .اين برخورد قاطع امام عليه السلام در عصر ما نيز در ارتش ها عمل مي شود يعني امروزه در ارتش هاي منظم جهان استعفاي افراد نظامي را در جنگ نمي پذيرند.5 - سپاهيان امام حسين عليه السلام چنان آموزش ديده بودند كه همه اخبار نظامي را سريعا به فرمانده مي رساندند:يعني همه افراد سپاه خود را مسؤول كسب خبر و گزارش آن به [ صفحه 43] فرماندهي مي دانستند و از اين رو وقتي در عصر تاسوعا جنب و جوشي در سپاه دشمن بوجود آمد و صداي نزديك شدن آنها شنيده شد

از طرفي زينب عليه السلام فورا امام را در جريان قرار داد [78] و از طرف ديگر عباس عليه السلام به امام گزارش داد [79] خودسرانه تصميم نمي گيرند.6 - ياران امام بدون اجازه ي فرمانده اقدامي نمي كردند، براي مثال:در شب عاشورا حبيب بن مظاهر به هلال مي گويد: به خدا قسم اگر به خاطر انتظار فرمان امام نبود در همين شب عجله مي كردم و كار دشمن را با شمشيرم علاج مي نمودم [80] .7 - حضرت ابوالفضل عليه السلام مظهر اطاعت محض از فرماندهي بود براي مثال:وقتي به او دستور مي رسد كه براي بچه ها آب بياورد با دل و جان اطاعت مي كند و اين دستور را تا سر حد شهادت دنبال مي نمايد و حتي هنگامي كه دست هاي مباركش قطع مي شود آب را با دندان حمل مي كند. و اين ابوالفضل قهرمان و شجاع است كه براي رفتن به ميدان جنگ هم اجازه مي گيرد و... [81] .8 - هر كدام از اصحاب امام حسين عليه السلام كه مي خواستند به ميدان نبرد بروند و با دشمن نبرد كنند از امام اجازه مي گرفت، و اين كسب اجازه ها به طريق جالب و مؤدبانه اي بود كه در تاريخ اين گونه حكايت شده:السلام عليك يابن رسول الله «صلي الله عليه و آله و سلم» فيجيبه [ صفحه 44] الحسين: و عليك السلام و نحن خلفك...اصحاب يكي پس از ديگري خدمت امام مي رسيدند و مي گفتند: سلام بر تو اي فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم.و امام پاسخ مي فرمودند: «سلام بر تو باد، ما هم پشت سر تو مي آييم.» [82] .

رزمنده از روحيه و نشاط بيشتري برخوردار باشند چون نيروهاي مايوس، نااميد، بي هدف، بي انگيزه و... نمي توانند در جنگ كارآيي چنداني داشته باشد و از اين رو بود كه امام حسين عليه السلام از راه هاي مختلف تلاش مي كند كه روحيه و نشاط نيروهاي رزمنده را حفظ و تقويت نمايد كه در اينجا به چند مورد آنها اشاره مي كنيم:1 - تقويت ايمان در رزمندگان:هر اندازه ايمان، خصوصا ايمان به معاد، در يك نفر رزمنده و مجاهد در راه خدا بيشتر باشد از جان گذشتگي او نيز بيشتر و ترس از مرگ او كمتر خواهد شد.در قيام عاشورا امام حسين عليه السلام از طريق كشف و شهود و نشان دادن منازل رزمندگان در بهشت، به تقويت ايمان آنان مي پرداخت و از اين روست كه ياران ايشان به راحتي به استقبال تيرها و شمشيرها مي رفتند. (انهم كشف لهم الغطاء حتي رأوا منازلهم من الجنة) [83] .و نيز حكايت شده كه امام عليه السلام براي ياران خويش احاديثي را از پيامبر [ صفحه 45] صلي الله عليه و آله و سلم نقل مي كردند تا روحيه رزمندگان را تقويت نمايند [84] .2 - وقتي امام عليه السلام در راه مكه به كربلا خبر شهادت مسلم بن عقيل و هاني را مي شنوند استرجاع مي كند (يعني: انا لله و انا اليه راجعون مي گويد) ولي زاري نمي كند تا روحيه ي رزمندگان تضعيف نشود [85] .3 - استواري امام حسين عليه السلام موجب عدم تزلزل روحيه سپاهيان مي شد:البته اين قانون كلي است كه وقتي فرمانده سپاه شجاع و استوار باشد و در مراحل سخت جنگ روحيه خود را حفظ كند مي تواند سرمشق خوبي براي رزمندگان باشد.هنگامي كه

كار جنگ سخت مي شد ياران به امام عليه السلام نظر مي كردند و مي ديدند كه برخلاف بعضي از افراد كه رنگهايشان تغيير مي كرد و قلبشان ترسان مي شد، امام عليه السلام و ياران خاص او نوراني تر و آرام تر مي شدند و از اين استواري امام، آنان نيز درس شجاعت مي آموختند و بعضي از اصحاب به ديگران مي گفتند: به امام عليه السلام نگاه كنيد كه اصلا باكي از مرگ ندارد. (انظروا لايبالي بالموت) [86] .4 - تحليل مسأله مرگ توسط امام حسين عليه السلام براي نيروهاي مجاهد: بطور كلي اگر رزمنده اي مرگ را فنا و نابودي بداند از آن مي ترسد اما اگر مسأله مرگ براي او حل شود با شجاعت به ميدان جنگ مي رود و از كشته شدن نمي هراسد. و از اين رو بود كه امام حسين عليه السلام مرگ را براي ياران خود تحليل مي كند، و مي فرمايد: [ صفحه 46] «مرگ پلي است كه بوسيله آن از ناراحتي ها به سوي بهشت وسيع و نعمت هاي دايمي عبور مي كنيم چه كسي از شما نمي خواهد كه از زندان به كاخ برود.ولي مرگ براي دشمنان شما مثل كسي هست كه از قصري به زندان و محل عذاب برود.» [87] .و در جاي ديگر مي فرمايد: «مرگ در راه رسيدن به عزت غير از زندگي ابدي نيست و زندگي با ذلت چيزي غير از مرگ همراه با نابودي نيست.» [88] .و باز هم مي فرمايد: «آري پدرم از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نقل مي كند كه: دنيا زندان مؤمن و بهشت كافر است.» (ان الدنيا سجن المؤمن و جنة الكافر) [89] .و اين سخنان حضرت آنقدر موثر بود كه وقتي از قاسم سؤال مي كند: «مرگ در نظر

تو چگونه است؟ مي گويد: «احلي من العسل» از عسل شيرين تر است.» [90] .اين روش و سخنان امام حسين عليه السلام آموزه اي است براي همه فرماندهان نظامي كه مسأله ي مرگ را براي رزمندگان حل كنند.

كنند، ولي حر قبول نكرد و گفت: من دستور جنگ ندارم (هر چند امام عليه السلام هم جنگ را شروع نكرد چرا كه نمي خواست شروع كننده جنگ باشد). [97] . [ صفحه 48]

«عذيب الهجانات» به امام عليه السلام ملحق شدند حر جلو آمد و گفت: اينان از اهل كوفه هستند و از ياران تو بشمار نمي آيند يا آنها را به من تحويل دهيد تا زنداني كنم يا به كوفه برگردانم اما امام عليه السلام با شدت از ياران خود دفاع كرد و فرمود: «من از آنها دفاع مي كنم همانطور كه از جان خود دفاع مي كنم.اينان ياران و انصار من هستند.»و پس از اين حر پذيرفت و عقب نشيني كرد. [101] .

كنم.«فعجل لي بالخبر حتي اعمل علي حسب ذلك انشاء الله.» [103] سرعت يك اصل مهم در كسب اخبار نظامي است كه بدون آن اخبار مرده و بي اثر مي شود و نيز «قيس بن مسهر و عبدالله بن يقطر» را (از بين راه مكه كربلا) به كوفه فرستاد و نامه هائي همراه آنها فرستاد. [104] تا بدين وسيله با مردم كوفه تبادل اخبار كند.2 - كسب اخبار از رهگذران (شاهدان عيني وقايع)هنگامي كه امام عليه السلام در راه رفتن به طرف كوفه به فرزدق (شاعر) برخورد كرد از او در مورد اوضاع و شرايط حاكم بر مردم كوفه سؤال مي كند. [ صفحه 51] و فرزدق در پاسخ گفت: آيا راست (صدق) بگويم؟حضرت فرمود: (الصدق اريد) من خواهان خبرهاي درست هستم. سپس فرزدق گفت: كه قلبهاي مردم با توست و شمشيرهاي آنها با بني اميه است.آنگاه امام عليه السلام حالات مردم كوفه را تحليل كرد و گفت: «مردم بنده ي ثروت هستند و دين لقلقه ي زبان آنهاست و به هر جا كه زندگي و معيشت آنها اقتضا كند روي مي آورند». [105] .و نيز امام عليه السلام از «بشربن غالب» در راه كوفه سؤالاتي كرد تا اخباري بدست آورد. [106] .3 - كسب اخبار از نيروهاي دشمن:وقتي امام عليه السلام با سپاه حر روبرو شد نخست از آنها سؤال كرد: شما چه كساني هستيد، فرماند شما كيست، و از حر پرسيد: تو با ما هستي يا عليه ما هستي. [107] .

از صحنه ي نبردامام عليه السلام از راه هاي گوناگون سعي مي كرد تا اين افراد را هدايت كند و يا با سپاه حق همراه سازد. [ صفحه 52] 1 - فرستادن نامه:امام نامه اي براي بزرگان كوفه [108] و برخي از سران بصره نوشتند و نامه امام بر بزرگان بصره تاثير گذارد و عده اي از مردم بصره براي ياران امام شتافتند ولي دير شده بود و در بين راه خبر شهادت شهادت امام حسين عليه السلام به آنها رسيد [109] .2 - دعوت افراد بوسيله فرستادن پيك:امام حسين عليه السلام در محل «زرود» شخصي را نزد «زهير بن قيس» فرستاد و او را به مذاكره و صحبت فرا خواند كرد اما زهير پاسخ مثبت نداد اما زن زهير به شوهرش پرخاش كرد كه چرا دعوت فرزند پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را اجابت نمي كني و بدنبال اين گفتگو زهير خدمت امام حسين عليه السلام رسيد و به سپاه حضرت ملحق شد [110] .3 - فرستادن پيك براي قبايل كربلا:امام عليه السلام «حبيب بن مظاهر» را به طرف قبيله «بني اسد» فرستاد و اجازه داد كه حبيب از آنها درخواست كمك كند.و آنان نيز جواب مثبت دادند و نود نفر آماده شدند تا به امام حسين عليه السلام ملحق شوند ولي يكي از افراد قبيله به «عمربن سعد» خبر داد و لشكر عمربن سعد جلوي ملحق شدن آنها را گرفت و شبانگاهان بين آنها و لشكر عمربن سعد جنگ شديدي صورت گرفت و ناچار شدند كه باز گردند. [111] .4 - دعوت از افراد به صورت حضوري: [ صفحه 53] گاهي امام عليه السلام خود به ملاقات فردي مي رفت و او را به

ياري خويش فرا مي خواند يعني در حقيقت پيك سعادت و نجات را براي او به ارمغان مي برد و آنها را به لشكر حق جذب مي كرد.براي مثال حضرت يكي از اصحاب خود را براي دعوت «عبيدالله بن حر جعفي» [112] فرستاد ولي او خودداري كرد سپس حضرت شخصا براي دعوت او به خيمه هاي وي رفت و باز هم قبول نكرد و اسب و شمشير خود را به حضور امام عليه السلام پيشكش نمود ولي حضرت قبول نكرد. [113] .دوم، جذب نيروهاي دشمن به سپاه حقدر اين مورد به مثال زير توجه كنيد:1 - امام حسين عليه السلام در مقابل نيروهاي دشمن قرار مي گيرد و با سخنراني هاي آتشين و با بيان استدلال هاي محكم، به هدايت مردم مي پردازد و خود را معرفي مي كند و حتي نامه هاي كوفيان را به ميدان مي آورد و به نمايش مي گذارد [114] و سعي مي كند افراد دشمن را قانع كند و از سپاه دشمن جدا كرده و به سپاه حق ملحق كند. البته در اين مورد ياران او نيز با سخنراني هاي خود او را كمك مي كنند [115] .بعد از اين سخنراني ها بود كه چند نفر از نيروهاي دشمن به سپاه امام عليه السلام ملحق شدند و توبه كردند و با كمال شجاعت و صادقانه جنگيدند تا شهيد شدند. [ صفحه 54] كه در اينجا به چند نفر از آنها اشاره مي كنيم:حر بن يزيد رياحي اولين فرمانده نيروهاي دشمن بود كه از رفتن سپاه امام عليه السلام جلوگيري كرد ولي در نهايت توبه كرد و امام عليه السلام بزرگوارانه توبه او را پذيرفت و در ركاب امام عليه السلام نيز شهيد شد. [116] .يزيد بن زياد ابي شعثاء كندي از

افرادي بود كه با سپاه عمربن سعد از كوفه همراه شده بود و وقتي اوضاع را مشاهده كرد به امام عليه السلام و سپاه او ملحق شد. وي كه در تيراندازي مهارت داشت، صد تير به طرف دشمن انداخت و امام عليه السلام هم او را دعا فرمود، و در نهايت به فوز شهادت نايل شد [117] .«عمربن سعد» سفيراني را براي صحبت و ارسال پيام به طرف امام عليه السلام مي فرستاد. يكي از اين افراد از قبيله خزيمه بود (كه نام او را در احاديث نيافتيم) وقتي او با امام عليه السلام صحبت كرد و پيام عمربن سعد را رسانيد امام عليه السلام به او گفت: «به طرف دوستت (عمربن سعد) برگرد» ولي قبول نكرد و گفت «اي مولاي من چه كسي است كه حاضر شود آتش را بر بهشت ترجيح دهد و... و به سپاه امام عليه السلام ملحق شد» [118] .2 - امام حسين عليه السلام از عمربن سعد فرمانده سپاه دشمن درخواست مذاكره كرد و در حين صحبت سعي نمود تا او را نيز مثل حر جذب سپاه خويش كند و به او وعده هاي اخروي و دنيوي مي دهد و حتي وعده [ صفحه 55] مي دهد كه خسارات مالي او را جبران كند و خانه او را بازسازي كند و... [119] .كلام امام عليه السلام تا حدودي بر او تأثر گذاشت و از اين رو نامه اي به ابن زياد (حاكم كوفه) مي نويسد و از او مي خواهد كه اجازه دهد بين او و حسين عليه السلام را اصلاح دهد.ولي «ابن زياد» عصباني شد و «شمر» را به كربلا فرستاد و پيغام فرستاد كه اگر جنگ نمي كني فرماندهي را به شمر واگذار

كن [120] .سوم: قبول كمك بصورت موقت (استخدام و جذب نيروهاي مشروط و موقت) وقتي «ضحاك بن عبدالله شرقي و مالك بن نضر ارحبي» براي عرض سلام در بين راه كوفه، به امام حسين عليه السلام رسيدند از آنها سؤال كرد: «چرا ما را ياري نمي كنيد.» آنها گفتند: «ما بدهكار و عائله مند هستيم.» و ضحاك گفت: حاضرم به طور موقت در كنار شما جنگ كنم، يعني تا وقتي كه مفيد است مي جنگم و اگر عرصه جنگ تنگ شد يا صحنه خالي شد و ياراني نداشتي، مي روم.حضرت قبول كرد و ضحاك تا روز عاشورا ايستاد و جنگيد و حتي افرادي از دشمن را كشت. سپس از امام عليه السلام اجازه گرفت و صحنه را ترك كرد. [121] .چهارم: (استغاثه) كمك طلبيدن علني در ميدان نبردوقتي امام حسين عليه السلام در روز عاشورا تنها مي شود صدا مي زند:«هل من ناصر ينصر الذرية الاطهار... هل من ذاب يذب عن حرم [ صفحه 56] الرسول.»آيا كسي هست كه فرزندان پاك پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را ياري كند.... آيا كسي هست كه از حرم پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دفاع كند [122] البته شايد مقصود امام ياري خواستن بود و يا اينكه اين كلام حضرت را براي اتمام حجت به دشمن بود.

زنده بود كسي نتوانست به خيمه ها حمله كند. اين آرايش نظامي سپاه امام حسين عليه السلام و فرماندهي دقيق او آميزه اي نظامي براي همه فرماندهان آرتش ها در طول تاريخ است.اينك در اين مورد به مثال و نمونه هاي زير توجه كنيد:1 - امام عليه السلام دستور داد دور خيمه ها خندقي حفر كنند تا دشمن نتواند به راحتي عبور كند [123] .2 - امام حسين عليه السلام در خندق مذكور مقداري هيزم جمع كردند و آتش افروختند و در همان حال يك طرف را باز گذاردند تا فقط از [ صفحه 57] روبرو با دشمن نبرد كنند [124] .3 - همه ي افراد سپاه امام عليه السلام جلوي خيمه ها ايستادند به طوري كه يك صف استوار را تشكيل مي دادند و فقط از جلو با دشمن درگير مي شدند [125] يعني خميه ها در پشت سر و طرف راست و چپ آنها قرار داشت و دشمن مقابل آنها بود. [126] .4 - امام عليه السلام دستور داد كه خيمه ها را به هم نزديك كنند تا طناب هاي آنها در هم تداخل كند [127] و دشمن نتواند از بين آنها عبور كند.بوسيله همين تدابير بود كه امام حسين عليه السلام و يارانش با نيروهاي اندك در مقابل حملات سپاهي عظيم (كه حدود سي هزار نفر بودند) [128] ايستادگي كردند. و زنان و خيمه ها را كاملا حفظ كردند آنان با اين كه محاصره بودند اجازه ندادند كه از پشت سر مورد حمله واقع شوند يا غافلگير شوند و طوري برنامه ريزي كردند كه خط مقدم جبهه را از مقر فرماندهي و تداركات (يعني خيمه ها) جدا كردند.

بود اينك به مواردي از آنها توجه كنيد:1 - وقتي امام عليه السلام «مسلم بن عقيل» را با نامه اي به طرف كوفه فرستاد سفارشاتي نيز به مسلم نمود، از جمله فرمودند: «در نزد موثق ترين و مورد اعتمادترين افراد كوفه فرود آي. از مردم بيعت بگير و اگر بيعت كردند [ صفحه 58] سريعا به من خبر بده.» [129] .و جالب اينكه امام عليه السلام نامه را پيچيد سپس مهر كرد [130] (تا اعتبار آن ثابت شود و دشمن نتواند نامه هاي جعلي به جاي آن بفرستد و در ضمن كم و زياد نشود).مسلم بن عقيل آن دست پروده ي حسين عليه السلام نيز نكات جالبي را رعايت كرد؛ او مخفيانه از شهر خارج شد تا جاسوسان متوجه خروج او نشوند. و دو نفر راهنما استخدام كرد تا در راه گم نشوند [131] .2 - وقتي سفير ديگر امام عليه السلام يعني «قيس بن مسهر» را در نزديك كوفه اسير كردند فوري نامه امام عليه السلام را خورد تا اسرار نظامي بدست دشمن نيفتد. [132] .

داد تا وسايل مورد نياز را تهيه و بر آن شتران بار كنند و بصورت مجهز همراه امام [ صفحه 59] بيايند [134] 3 - امام عليه السلام هنگام حركت به جوانان سپاه دستور مي داد كه آب فراوان بردارند. [135] يعني به ذخيره سازي آذوقه براي نظاميان و افراد همراهش كاملا توجه مي داشت.4 - در روز عاشورا وقتي عطش ياران امام شديد شد حضرت دستور دادند كه چاهي حفر كنند و وقتي به آب رسيدند «عمربن سعد» دستور داد آنرا پر كردند و اين اتفاق تكرار نيز شد [136] .

امام عليه السلام رسيدند و خواستند اين خبر نظامي را نقل كنند از امام عليه السلام سؤال كردند: ما خبري داريم اگر مي خواهي پنهاني عرض كنيم و گرنه آشكارا بگوييم.حضرت فرمود: «ما دون هؤلاء سر (ستر)»رازي كه از اين افراد مخفي باشد نداريم (و خبر شهادت مسلم به صورت علني نقل شد) [138] .3 - در قرارگاه زباله، بين مكه و كربلا، خبر شهادت عبدالله بن يقطر (برادر رضاعي امام عليه السلام) اعلان رسمي و عمومي شد [139] .البته دراين مورد بعضي به جاي «عبدالله بن يقطر» نام «قيس بن مسهر» را گفته اند بنابراين نقل [140] ظاهرا امام سه سفير به كوفه فرستاد كه عبارت بودند از: مسلم بن عقيل، قيس بن مسهر، عبدالله بن يقطر.4 - وقتي امام به كربلا رسيد سؤال كرد: «نام اين سرزمين چيست؟» گفتند: كربلا. فرمود: «اينجا محل ناراحتي و بلاست و اينجا محل شهادت ماست.» [141] .5 - در شب عاشورا وقتي امام عليه السلام به يارانش ياآور مي شود كه خود و يارانش شهيد خواهند شد مي فرمايد: «من مي ترسم كه شما ندانيد و يا مطلب را بدانيد و حيا كنيد در حالي كه خدعه و نيرنگ در نزد ما اهل بيت حرام است. پس هر كس خوش ندارد (كه با ما باشد) برگردد.» [142] . [ صفحه 61]

.

به امام عليه السلام اصرار كرد و دست و پاي امام را بوسيد تا سرانجام امام به او اجازه داد او نبرد جانانه اي كرد و در نهايت شهيد شد [146] .از اين مطالب دو نكته استفاده مي شود:نخست اينكه امام از رفتن نوجوانان به جبهه جنگ اكراه داشتند.دوم اينكه رضايت سرپرست آنها در اجازه امام عليه السلام موثر بود.3 - امام عليه السلام كودكان را از صحنه جنگ دور نگاه مي داشت:براي مثال وقتي عبدالله بن حسن كه كودكي بيش نبود (بطوري كه هنوز مو در صورت نداشت) به ميدان آمد و كنار امام قرار گرفت، حضرت زينب عليه السلام به دنبال او آمد و امام عليه السلام به خواهرش فرمود: (احبسيه يا [ صفحه 63] اختي) «اي خواهرم او را محبوس كن»و اين در حالي بود كه خود عبدالله شديدا امتناع مي كرد و مي گفت: «به خدا قسم از عمويم جدا نمي شوم.» [147] .

اهل بيت متوجه شدند كه حضرت مي خواهد از مدينه خارج شود امام عليه السلام آنها را به خدا قسم داد كه خبر را فاش نكنند و فرمود: «اگر اين خبر را فاش كنيد مخالفت و معصيت خدا و رسول او را انجام داده ايد.» [150] . [ صفحه 64] 3 - امام عليه السلام جريان شهادت خويش را (كه در خواب يا مكاشفه و از طريق پيامبر رسيده بود) به بعضي افراد مثل محمد بن حنفيه (برادر امام حسين عليه السلام) گفت [151] .ولي به فرستادگان عمربن سعد و حاكم مكه نگفت و وقتي از مضمون خواب او سؤال كردند فرمود:«(ما حدثت بها احد) با هيچ كس از آنان سخن نگفته و نمي گويم تا خدا را ملاقات كنم.» [152] .و نيز در نامه اي كه براي «عبدالله بن جعفر» نوشت؛ به خواب خويش و فرمان پيامبر به صورت مبهم اشاره مي كند ولي تصريح نمي كند [153] چرا كه ممكن است نامه به دست دشمن بيفتد.

برخي از ياران و اهل بيت، وقتي به ميدان جنگ براي مبارزه مي رفتند شعر حماسي مي خواندند [156] .البته روشن است كه استفاده از شعر و شعار موجب تقويت روحيه ي رزمندگان و ايجاد وحشت و هراس در دل دشمن مي گردد و نوعي رمز عمليات يا تفأل به نام هاي مقدس نيز هست.

است [163] (مثل زيارت عاشورا، زيارت امام حسين در شب قدر و اعياد و...) و نيز ياد امام حسين عليه السلام در دعاي ندبه و...

كه:هر گاه ظالمي حاكم شد بر او بشوريد.زير بار ذلت نرويد و آزاده باشيد. [ صفحه 70] مرگ با عزت را بر زندگي ذليلانه ترجيح دهيد.دين و ايمان را با جان و مال پاس بداريد.ياراني فداكار و باوفا براي ولايت و امامت باشيد.

قيام امام حسين عليه السلام دو گونه است:نخست پيام ها و الگوهاي عام و كلي كه در همه زمان ها و مكان ها و براي همه افراد قابل پيروي است.مثل: آزاد زيستن، نپذيرفتن ذلت و بندگي ديگران و فقط بنده خدا بودن، دفاع جانانه از دين، شهادت طلبي و نترسيدن از مرگ و...دوم: پيام هاي خاص نظامي و سياسي كه در شرايط خاصي صادر شده است، پيروي از اين الگوها وقتي ممكن است كه، دقيقا مثل همان شرايط تحقق يابد (با حفظ موضوع و قيود آن).0چرا كه گاهي امام عليه السلام با توجه به شرايط زمان، مكان، اوضاع، احوال سياسي و افراد، تصميمي نظامي يا سياسي مي گيرند يا حكم حكومتي صادر مي كنند كه، در شرايط ديگر قابل اجرا نيست؛ براي مثال سخنراني شخص امام حسين عليه السلام و نماز جماعت به همراه نيروهاي دشمن در آن شرايط قابل عمل بود و حضرت اجرا كرد [164] .ولي امروز با تغيير اوضاع و شرايط نماز جماعت با نيروهاي دشمن خطر دارد بلكه ممكن نيست مگر سخنراني از طريق راديو و تلويزيون انجام شود.و همچنين در مورد خواب هاي امام عليه السلام كه در مدينه و در راه كربلا واقع شد بايد گفت [165] كه در اين موارد تكليف امام عليه السلام با ساير مردم يكسان نيست. [ صفحه 72]

هنگام بود كه كوفيان متوجه شدند كه امام حسين عليه السلام شهيد شده است و چنان ناراحت شدند كه در تاريخ نقل شده:مردم در آن روز حيران بودند، گريه مي كردند و دست هايشان را در دهان مي گذاردند [166] اين مطالب نشان مي دهد كه تبليغات اهل بيت عليهم السلام خصوصا حضرت زينب و امام سجاد عليه السلام در مردم كوفه كاملا مؤثر افتاد، [167] سپس همين تبليغات در شام تكرار شد و مردم آنجا را تا حدودي متحول شاخت [168] .و همين تحولات روحي بود كه بعدا قيام مختار و توابين را شكل داد. [169] .دوم: تأثير در جامعه بشريت در اعصار بعدي:واقعه ي عاشورا و قيام امام حسين عليه السلام در طول تاريخ اسلام، هميشه سرچشمه حركت هاي انقلابي عليه ستمگران بوده و حتي در ملت هاي [ صفحه 73] غير مسلمان (مثل قيام هند عليه انگلستان) تاثير داشته است.البته اين تاثير در ميان شيعيان پررنگ تر و عميق تر بوده است تا آنجا كه علماي شيعه را در همه ي كشورها به عناصر ضد طاغوت و ضد ظلم تبديل ساخته است.اين مطلب در مورد انقلاب اسلامي ايران نيز روشن گشت و حتي رهبر راحل انقلاب حضرت امام خميني رحمه الله در موارد متعددي به آن اشاره نموده است.هر چند اين مطلب (بررسي تأثيرات قيام امام حسين عليه السلام در نهضت ها) خود احتياج به نگارش يك كتاب مفصل دارد و از فرصت اين نوشتار بيرون است ولي براي نمونه به تاثيرهاي عاشورا بر برخي ابعاد انقلاب اسلامي ايران اشاره مي كنيم:1 - تاثيرپذيري و الگوگيري حضرت امام خميني رحمه الله از نهضت عاشورا و شخص امام حسين عليه السلام و ستم ستيزي و ذلت ناپذيري او كاملا روشن بود.2

- تاثير قيام عاشورا بر قيام پانزده خرداد سال 1342 ه. ش مشهود بود.3 - قيام عاشورا بر شكل گيري حركت هاي مردمي در سال 1357 ه. ش. تأثير داشت خصوصا در مورد تبديل شدن عزاداري عاشورا و تاسوعاي آن سال به يك مانور بزرگ انقلابي، كه موجب فرار طاغوت از كشور ايران شد.4 - تاثير واقعه كربلا بر مقاومت مردم ايران در جنگ تحميلي (1359 - 1367 ش) آنقدر زياد بود كه جوانان با ياد حسين عليه السلام و شعارهاي او و با الگوگيري از ياران و فرزندان آن امام همام، به ميدان مي رفتند و حماسه ها مي آفريدند و تا پاي جان مي ايستادند و شربت شيرين شهادت را [ صفحه 74] مي نوشيدند.5 - مقاومت رهبر انقلاب و كارگزارن نظام در مقابل استكبار جهاني (آمريكا و ياوران آن...) متأثر از بعد سياسي نهضت عاشورا بود، بطوري كه با وجود قدرتمندي دشمن در سال هاي متمادي هيچ هراسي به دل راه ندادند و مردانه ايستادند.6 - حركت هاي ضد استكباري از حسين گونه بودن انقلاب اسلامي ايران در لبنان، افغانستان تأثير پذيرفتند كه اين نيز از تأثيرات با واسطه قيام عاشورا به شمار مي آيد.بررسي هر كدام از اين ابعاد نياز به نگرش كتابي دارد ولي ما بعنوان شاهد چند مورداز سخنان امام راحل قدس سره را ذكر مي كنيم:در فروردين سال 1342 ه.ش امام خميني رحمه الله در سخنان خويش مردم را به صبر و استقامت دعوت مي كند و مي فرمايد:«پيشوايان بزرگوار ما حوادثي چون روز عاشورا و شب يازدهم محرم را پشت سر گذاشته اند و در راه دين خدا يك چنان مصايبي را تحمل كرده اند...عيب است براي كساني كه ادعاي پيروي از

حضرت امير عليه السلام و امام حسين عليه السلام را دارند در برابر اين نوع اعمال رسوا و فضاحت آميز دستگاه حاكم خود را ببازند... [170] «.امام خميني بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در تاريخ 30 / 7 / 85 در جمع علماي غرب تهران فرمودند: «اسلام را تا حالائي كه شما مي بينيد ما [ صفحه 75] نشسته ايم، سيد الشهدا زنده داشته است... براي تقويت اسلام مخالفت، با ظلم، قيام كرد...»و سپس ايشان توصيه مي كنند كه مجالس عزاداري امام حسين عليه السلام را زنده نگه داريم [171] .امام خميني در اوج جنگ تحميلي در تاريخ 16 / 11 / 65 در پيامي فرمودند:«از ملت دلاور مسلمان ايران هم انتظاري جز ادامه ي راه حسين عليه السلام و زينب عليهاالسلام نيست كه اين راه را انتخاب كرده اند. ملتي كه سالار شهيدان را پيشوا و ايثار و فداكاري را سلاح و شهادت را سبب جاودانگي خود مي داند از چه مي ترسد و با چه كسي جز خدا معامله مي كند. [172] «.امام خميني در وصيت نامه الهي و سياسي خويش به پيروي حسين عليه السلام و دعاي عرفه ي او افتخار مي كند و به برپايي مراسم عزاداري سيد الشهدا توصيه مي كند و مي فرمايد: «لازم است در نوحه ها و اشعار مرثيه و اشعار ثناي از ائمه حق عليه السلام به طور كوبنده فجايع و ستمگري هاي ستمگران هر عصر و مصر (شهر) يادآوري شود... [173] «.و در يك كلام خميني، حسيني بود و حسيني زيست و ياراني حسيني داشت كه برخي خود را فداي راه او نمودند كه راه حسين عليه السلام بود و برخي آماده اند كه راه او را ادامه دهند (و منهم من قضي نحبه و منهم من

ينتظر) [174] . [ صفحه 77]

هر انساني آزاد آفريده شده و آزادي و آزادگي و احترام به حقوق ديگران را دوست دارد.3 - زير بار ذلت نمي رفت و مرگ را در آن شرايط سعادت خويش مي دانست (اني لا اري الموت الا سعادة و الحياة مع الظالمين الا برما) [178] .4 - شعار معروف امام حسين در قيام عاشورا اين است: «هيهات منا الذلة» «ذلت و خواري از ما دور است [179] »و اين درس و پيام مهم عاشورا به حسينيان در طول تاريخ است.

.وقتي امام عليه السلام در آخرين لحظات زندگي تنها شد و ياوري نداشت، دشمن پستي خود را به نمايش گذاشت و به طرف خيمه هاي آل رسول صلي الله عليه و آله و سلم حمله كرد ولي امام فرياد برآورد: «اگر دين نداريد لااقل در دنيا آزاده باشيد. من حريف شما، در ميدان جنگ هستم و زنان گناهي ندارند پس جلوي افراد جاهل و طاغي خود را بگيريد كه تا من زنده هستم به حريم (فرزندان و زنان) تعرض نكنند.«انا الذي اقاتلكم و تقاتلوني و النساء ليس عليهن جناح.» [184] .

شدند، چرا كه عاشق بودند. [ صفحه 83]

حسين عليه السلام دخترش سكينه را دوست داشت و به او ابراز محبت مي كرد بطوري كه در آن غوغاي جنگ او را به سينه مي چسباند و بين دو چشمش را مي بوسيد و اشك هايش را پاك مي كرد. (و كان يحبهما حبا شديدا) [206] .اين رفتار امام حسين عليه السلام نوعي آموزش عملي محبت به فرزندان [ صفحه 91] است. و پيام آن امام عليه السلام براي ما آن است كه در عين جنگ و انجام وظايف، نبايد از خانواده ي خويش و اظهار محبت به آنها باز ماند.6- گريه به حال دشمن:امام حسين عليه السلام به عنوان يك مربي و هدايتگر، تمام تلاش خود را براي هدايت مردم بكار مي برد و هنگامي كه مؤثر واقع نشد آنقدر ناراحت مي شود كه به حال افراد گمراه گريه مي كند او ناراحت است كه چرا مردم كافر مي شوند و از ثواب الهي دوري مي كنند (فلما سمع كلامهم بكي... كفر القوم و قدمآ رغبوا ثواب الله رب الثقلين) [207] .

شدند، نگهبان دشمن كه از آب پاسداري مي كرد. هلال را شناخت و به او اجازه داد كه آبي بنوشد؛ ولي هلال گفت: «به خدا قسم، من از قطره اي از اين آب نمي نوشم، در حالي كه حسين و [ صفحه 92] اصحابش تشنه باشند (لا و الله لا اشرب منه قطرة و حسين عطشان و من تري من اصحابه) [209] .3 - وفاداري:حضرت ابوالفضل عليه السلام و برادرانش، از اركان سپاه امام عليه السلام محسوب مي شدند و از اين رو دشمن بسيار تلاش كرد تا آنها را از امام عليه السلام جدا كند.در مرحله اول: «ابن زياد» براي آنها «امان نامه» نوشت و فرستاد، ولي حضرت عباس عليه السلام و برادرانش گفتند: «براي ما امان خدا از امان پسر مرجانه بهتر است.در مرحله ي «شمر» جلو آمد و به طور شفاهي و حضوري پيشنهاد امان داد ولي حضرت ابوالفضل عليه السلام به شمر و امان او لعنت گفت و آنرا رد كرد [210] و براي هميشه نام خود را به عنوان برادر وفادار حسين عليه السلام در تاريخ ثبت كرد. و سرمشق همه حسينيان شد.4- مادر يكي از اصحاب امام عليه السلام، وقتي فرزندش شهيد شد، سر بريده ي او را مي بوسد و به طرف دشمن پرت مي كند. (يعني من چيزي را كه در راه خدا دادم پس نمي گيرم) [211] .5 - تظاهرت شبانه اصحاب امام حسين عليه السلام:هنگامي كه بعضي از امام عليه السلام متوجه شدند كه زينب عليهاالسلام از بي وفايي اصحاب نگران است، حبيب و هلال همه ي افراد را جمع كردند و بدون حضور افراد بني هاشم جلسه اي تشكيل دادند، و مذاكره كردند سپس به صورت دست جمعي جلوي خيمه ها آمدند و به اهل بيت

امام [ صفحه 93] حسين عليه السلام اعلام كردند كه ما وفاداريم و از شما دفاع مي كنيم و... [212] .6 - امام عليه السلام به كساني كه صاحب عيال (زن و فرزند) بودند سفارش كرد كه آنها را نزد قبيه بني اسد ببرند تا از اسارت زنان آنان جلوگيري شود، ولي زن علي بن مظاهر قبو نكرد و گفت: «به خدا قسم شما مردان را ياري كنيد و ما زنان را ياري مي كنيم، چگونه دختران رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم اسير شوند و ما اسير نشويم و شوهرش با گريه نزد امام صلي الله عليه و آله و سلم آمد و سخنان همسرش را حكايت كرد و حضرت گريه نمود و دعا فرمود [213] .7- احساسات زينب عليهاالسلامزينب عليهاالسلام آنقدر به برادر ابراز علاقه مي كرد و در شب عاشورا بي تابي مي نمود كه امام عليه السلام به او تسلي خاطر داد و با هشدار به او سفارش كرد كه بعد از شهادت من بي تابي مكن (يا اختي لا يذهبن بحلمك الشيطان) و سرانجام زينب عليهاالسلام بر اثر ناراحتي به حالت بيهوشي (غش) افتاد و امام عليه السلام به صورت او آب پاشيد و او را تسلي داد و فرمود كه همه مي ميرند و به او قسم داد كه بعد از شهادت امام عليه السلام لباس خود را از ناراحتي پاره نكند و... [214] .در روايات حكايت شده كه زنان ديگر بني هاشم، نيز بي تابي مي كردند و حضرت به آنها تسلي مي داد و سفارش مي فرمود. [215] .8 - ياران امام عليه السلام هنگامي كه مي خواستند به ميدان نبرد بروند، با گريه اجازه مي گرفتند:اين جريان در مورد دو برادر «الجابريان»

و دو برادر «الغفاريان» حكايت [ صفحه 94] شده است وقتي امام عليه السلام علت گريه آنها را پرسيد، گفتند: ما براي خود نمي گرييم بلكه بر تنهايي تو گريه مي كنيم و براي اينكه نمي توانيم كاملا دشمن را از تو دور كنيم [216] .و نيز عبدالله بن حسن عليه السلام و قاسم بن حسن عليه السلام با حالت گريه اجازه ي گرفتند كه به ميدان نبرد بروند [217] .9 - ياران امام عليه السلام ناراحت بودند كه زنده بمانند و تنهايي امام عليه السلام را ببينند و از اين رو در مورد شهادت عجله مي كردند؛ و از يكديگر سبقت مي گرفتند.از ابوثمامة ساعدي و عمرو بن خالد صيداوي حكايت شده است كه خدمت امام عليه السلام رسيدند و عرض كردند: ما ناراحت مي شويم كه زنده بمانيم و تو را تنها ببينيم يا بعضي از اهل بيت تو را شهيد ببينيم. از اين رو امام عليه السلام به آنها اجازه داد كه زودتر به ميدان نبرد بشتابند [218] .10 - گذشتن از عروس زندگي؛نافع بن هلال، زني را در عقد خويش داشت و همسرش شديدا گريه مي كرد از اين رو امام عليه السلام به نافع گفت: «زن تو راضي نيست، اگر مي خواهي سرور زندگي را بر جنگ ترجيح ده.» ولي نافع قبول نكرد و گفت: «اگر امروز تو را ياري نكنم فردا جواب پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را چه بدهم.» او به ميدان رفت و جنگ كرد تا به فيض شهادت نايل شد [219] .11 - احساسات لطيف و پاك حضرت ابوالفضل عليه السلامهنگامي كه ابوالفضل عليه السلام براي آوردن آب به كنار نهر رفت و به آب [ صفحه 95] دسترسي پيدا كرد، به

ياد عطش حسين عليه السلام افتاد و آب ننوشيد.و نيز وقتي مأمور آوردن آب مي شود و دشمن دستان او را از بدن جدا مي كند مشك آب را با دندان مي گيرد و مي آورد [220] .حضرت ابوالفضل عليه السلام آنقدر مؤدب بود كه وقتي مي خواست به ميدان نبرد برود اجازه ي جنگ مي گرفت [221] .امام عليه السلام را با ادب صدا مي زد و مي گفت: «فداك روح اخيك» جان برادر به فدايت باد [222] .بر اساس بعضي اخبار، در آستانه شهادت، از دختر امام (يعني سكينه) خجالت مي كشيد از اين رو اجازه نمي داد كه او را به خيمه بياورند، چرا كه موفق نشده بود آبي براي كودكان تشنه بياورد [223] .ابوالفضل عليه السلام در هنگام شهادت برادرش را صدا زد و وقتي چشم باز كرد سر خود را در دامن امام عليه السلام ديد و گريه كرد زيرنويس همان.@.كه در صحنه ي عاشورا بيمار بود مايل بود كه در نبرد حاضر شود و امام حسين عليه السلام ممانعت كرد [224] .13 - عبدالله بن حسن عليه السلام آنقدر به امام عليه السلام علاقه داشت كه خود را در ميدان نبرد به حضرت رسانيد و امام عليه السلام به خواهرش دستور داد كه او را حبس كند ولي عبدالله بشدت امتناع مي كرد و مي گفت: «به خدا قسم از عمويم جدا نمي شوم.» و سرانجام دشمن ضربه اي بر بدن كودكانه او وارد [ صفحه 96] ساخت و امام عليه السلام او را به خود چسبانيد و... [225] .14 - مسلم به عوسجه وقتي در آستانه شهادت قرار مي گيرد به حبيب بن مظاهر (كه ساعتي بعد از او شهيد خواهد شد) وصيت مي كند: (اوصيك بهذا رحمك الله «و اهوي بيده الي الحسين عليه السلام» ان

تموت دونه). تو را نسبت به اين مرد (امام حسين عليه السلام) سفارش مي كنم كه كنار او بميري.و حبيب گفت: «به خداي كعبه سفارش تو را انجام مي دهم.» [226] .

زنان را به يغما بردند [232] .4 - مردي نابخرد انگشت امام عليه السلام را قطع كرد تا انگشتري آنرا در آورد. (نام او را يجدل بن سليم كلبي گفته اند) [233] .5 - دشمنان كوردل بعد از شهادت امام عليه السلام به خيمه هاي بي پناه او حمله كردند [234] و در اين كار بر همديگر سبقت مي گرفتند.6 - آنان پس از شهادت امام عليه السلام خيمه هاي آل رسول را آتش زدند [235] در حالي كه اين عمل هيچ ارزش نظامي نداشت.7 - آنها زنان را با پاي برهنه به اسيري بردند [236] . [ صفحه 98] و هنگامي كه مي خواستند زنان را ببرند از كنار كشته هاي عزيزانشان عبور دادند ( [237] (تا ناراحتي آنان را دو چندان كنند).8 - زنان را بدون پوشش لازم، بر روي شتران قرار دادند و در بين افراد دشمن به نمايش گذاشتند [238] .9 - به دستور عمربن سعد (فرمانده ي دشمن) ده نفر با اسب بر پيكر حسين عليه السلام تاختند [239] و از فرمانده ي خود جايزه گرفتند. [240] .10 - حضرت را به صورت قتل صبر كشتند [241] . (يعني يكمرتبه او را شهيد نكردند بلكه ضربه هايي به او وارد كردند تا كم كم شهيد شد.)11 - سرهاي شهدا را در بين اسيراني كه روي شتران سوار بودند، مي گرداندند تا ببينند و ناراحت شوند [242] .12 - سر امام حسين عليه السلام را در مجلس يزيد بردند و به آن اهانت كردند [243] . [ صفحه 99]

تو چگونه است.» جواب مي دهد: «يا عم احلي من العسل» اي عمو مرگ در نظر من از عسل شيرين تر است [249] .3 - وقتي امام حسين عليه السلام بيعت خود را از اصحاب بر مي دارد و به آنها سفارش مي كند كه هر كس مي خواهد از تاريكي شب استفاده كند و برود: زهير مي گويد: «اي پسر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دوست دارم در راه تو و همراهانت كشته شوم و زنده شوم. سپس كشته شوم و تا صد بار اين كار [ صفحه 101] تكرار شود.» [250] .4 - وقتي عبدالله بن عمير كبي (يا وهب) در روز عاشورا به ميدان نبرد مي رود و چهارده نفر پياده و دوازده نفر سواره را از سپاه دشمن مي كشد و او را اسير مي كنند چنان مردانه مي ايستد. كه عمربن سعد فرمانده ي سپاه دشمن مي گويد: «ما اشد صولتك» چقدر صلابت داري. سپس دستور مي دهد سر او را جدا كنند و به طرف سپاه امام عليه السلام اندازند.ولي مادرش سر فرزند را برداشته و به طرف دشمن پرتاب مي كند و... [251] .5 - وقتي «قيس بن مسهر» نامه رسان امام عليه السلام را در دروازه ي كوفه دستگير مي كنند، از او مي خواهند در كوفه بر منبر برود و امام عليه السلام را لعنت كند او به ظاهر قبول مي كند و وقتي بالاي منبر قرار مي گيرد، بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم صلوات مي فرستد و بر علي و فرزندان او رحمت مي فرستد و عبيدالله بن زياد (حاكم كوفه) را لعنت مي كند.سپس او را از بالاي قصر به زمين مي اندازد و استخوان هايش مي شكند ولي پيام آوري حسين عليه السلام و خبر

آمدن او را اعلام نمي كند. و در نهايت او را شهيد مي كنند ولي اسم هاي طرفداران حسين عليه السلام (كه نامه ي امام عليه السلام براي آنها بود فاش نمي شود.) [252] .6 - امام حسين عليه السلام ياراني داشت كه تا وقتي زنده بودند اجازه ندادند امامشان به ميدان نبرد برود بلكه آنقدر ايثار داشتند كه تا هنگام شهادت اجازه ندادند خاندان امام عليه السلام نيز به ميدان نبرد بروند و تنها بعد از شهادت آنها بود كه اهل بيت عليهم السلام يكي پس از ديگري به ميدان نبرد رفتند و شهيد [ صفحه 102] شدند [253] .7 - پيش قدمي اصحاب بر اهل بيت در جنگ:هر چند در شب عاشورا هر دو گروه يعني بني هاشم و ياران امام عليه السلام تصميم داشتند كه اول به ميدان نبرد بروند ولي عملا همه ي اصحاب و ياران حسين عليه السلام نخست به ميدان نبرد رفتند و يكي پس از ديگري مردانه جنگيدند و شهيد شدند يعني اولين كسي كه به ميدان رفت حر بود و سپس زهير و... [254] و سرانجام فقط اهل بيت عليهم السلام نزد امام عليه السلام ماندند (كه آنها نيز بعدا شهيد شدند) «و لم يبق مع الحسين عليه السلام الا اهل بيته [255] .»8- مسابقه در شهادت: (درس ايمان و وفاداري):ياران حسين عليه السلام آنقدر عاشق شهادت بودند كه از مرگ استقبال مي كردند بلكه در اين مورد مسابقه مي گذاردند يعني در شهادت از هم پيشي مي گرفتند. تا آنجا كه حكايت شده:«فكان الرجل يستقبل الرماح و السيوف بصدره و وجهه ليصل الي منزلة من الجنة» بعضي ياران حسين عليه السلام از تيرها و شمشيرها با سر و سينه استقبال مي كردند تا به مقامات خود در بهشت برسند

[256] .البته در روايتي حكايت شده كه اين مسابقه هنگامي بوجود آمد كه اصحاب مشاهده كردند شهادت آنها حتمي است و قادر به دفع كامل دشمن نيستند [257] در شب عاشورا بني هاشم جلسه گرفتند و حضرت ابوالفضل عليه السلام فرمود: «فردا صبح اولين كساني كه به ميدان جنگ مي روند [ صفحه 103] شماييد [258] .»و نيز ياران امام جلسه اي خصوصي تشكيل دادند و حبيب بن مظاهر گفت:«فاذا صار الصباح فاول من يبرز الي القتال انتم» هنگامي كه صبح مي شود اولين كساني كه براي جنگ پيش قدم مي شوند شما هستيد.9 - پيش قدمي اهل بيت عليهم السلام بر امام عليه السلام:بعد از شهادت ياران امام عليه السلام خويشاوندان او تك تك به ميدان رفتند و شهيد شدند. و همه خود را فداي حسين عليه السلام كردند:آنان تا وقتي زنده بودند اجازه ندادند كه امام عليه السلام با دشمن نبرد كند.و اولين كسي كه از اهل بيت عليهم السلام به ميدان رفت علي اكبر عليه السلام فرزند امام عليه السلام بود و آخرين نفر خود امام عليه السلام بود [259] .امام سجاد عليه السلام در مورد حضرت ابوالفضل عليه السلام مي فرمايد: «خدا رحمت كند عباس را كه خود را فداي برادرش كرد تا آنجا كه هر دو دستش قطع شد.»(فدي اخاه بنفسه حتي قطعت يداه) [260] .در حقيقت علي اكبر با پيش قدمي خود در جنگ و شهادت الگويي براي بيقيه اهل بيت عليهم السلام شد و درس و پيامي به همه ي شيعيان در طول تاريخ داد كه هر كس به مقام ولايت نزديك تر است بايد ايثار او بيشتر و فداكارتر باشد.و امام حسين عليه السلام با فداكردن علي اكبر نشان داد كه پيشواي [ صفحه 104] مسلمانان بايد

در فداكردن عزيزان خود، پيش قدم باشد [261] . [ صفحه 105]

و اصحابه طول ليلتهم يصلون و يستغفرون و يتضرعون...»

(حر) آيا مي خواهي تو با يارانت نماز بخواني و من با يارانم نماز بخوانم؟»و حر ادب را رعايت كرد و گفت: «شما با اصحاب خود نماز را شروع كنيد و ما به شما اقتدا مي كنيم و هر دو لشكر به امامت حضرت نماز ظهر را اقامه كردند.» [276] .5 - امام عليه السلام وقتي به مجلس وليد (حاكم مدينه) مي رود اول سلام مي كند و حال معاويه را جويا مي شود و وقتي خبر مرگ او را مي شنود استرجاع (انا لله و انا اليه راجعون) مي گويد.6 - وقتي عمروبن سعيد (حاكم مكه) نامه هايي براي امام عليه السلام فرستاد و به او امان داد، حضرت نپذيرفت، ولي به نوعي از او تشكر كرد و فرمود:«اگر تو بوسيله اين نامه قصد داشتي كه به من نيكي كني، جزاي خير در دنيا و آخرت بر تو باد. [277] . [ صفحه 111] 7 - وقتي در كربلا، شمر جلو آمد و عباس، عبدالله و جعفر برادران امام را صدا زد و خواست به آنها امان دهد (و آنها را جذب سپاه دشمن كند)حضرت فرمود: «اجيبوا و ان كان فاسقا فانه من اخوالكم» جواب او را بدهيد اگر چه فاسق باشد چرا كه او از خويشان شماست [278] .يعني ادب را در برابر دشمن نيز رعايت كنيد.8 - هنگامي كه امام عليه السلام برادر خويش (عباس) را صدا مي زند مي فرمايد: «يا عباس اركب بنفسي انت يا اخي» اي عباس برادرم جانم به فدايت سوار شو و... [279] .

و... براي يزيد فرستاده بود، امام عليه السلام در بين راه اموال حكومت طاغوت را مصادره كرد و بعد از مصادره آن اموال به شتربانان گفت: «من شما را مجبور نمي كنم هر كس دوست دارد با ما به عراق بيايد، كرايه اش را مي دهم و همراهي او را گرامي مي دارم و هر كس دوست ندارد از همين جا (در راه عراق) از ما جدا شود و كرايه راهي را كه تا اينجا پيموده است به او مي پردازم. [280] .و بعضي از شتربانان برگشتند و برخي با امام عليه السلام همراه شدند.2 - امام عليه السلام در سفر رعايت افراد ضعيف را مي كردند و از اين رو در [ صفحه 112] هنگام خروج از مدينه، اول زنان و كودكان را سوار كردند [281] .

برادرش (قاسم بن حسن عليه السلام)صحبت كرد، با مهرباني به او گفت: «پسرم: (يا بني) مرگ در نظر تو چگونه است، و او پاسخ داد: شيرين تر از عسل. پس امام عليه السلام فرمود: «اي والله فداك عمك...» آري به خدا قسم عمويت به فدايت شود [285] .5 - گريه امام عليه السلام بر بالين غلام ترك:«اسلم بن عمرو» غلام تركي بود كه قاري قرآن و داناي به ادبيات عرب بود و هنگامي كه در آستانه شهادت قرار گرفت امام عليه السلام بالاي سر او [ صفحه 113] حاضر شد، گريه كرد و صورت به صورت او گذاشت در همين هنگام آن غلام ترك چشم خود را باز كرد و امام عليه السلام را بالاي سر خود ديد، لبخندي زد و روحش به طرف پروردگارش پرواز كرد (فجاؤه الحسين فبكي و وضع خده علي خده و فتح عينه و راه فتبسم ثم صار الي ربه) [286] .6 - امام حسين عليه السلام گاهي اوقات لباس شهادت را، با دست خود، به تن رزمندگان مي كرد [287] .7 - امام حسين عليه السلام بالين غلام سياه پوستغلام ابوذر غفاري فردي سياهپوست بود كه در كربلا حاضر شد و امام حسين عليه السلام او را آزاد گذاشت تا اگر مي خواهد برگردد ولي او قبول نكرد و گفت: «لا والله لا افارقكم حتي يختلط هذا الدم الاسود مع دمائكم» به خدا قسم از شما جدا نمي شوم تا خون اين سياه (اين خون سياه) با خون شما اهل بيت مخلوط شود.هنگام شهادت او امام عليه السلام بر سر وي حاضر شد و دعا كرد: «اللهم بيض وجهه و طيب ريحه واحشره مع الابرار و عرف بينه و بين محمد و

آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم» خداي او را روسفيد گردان و بوي او را خوش فرما و با نيكان محشورش كن و در قيامت او را با محمد و آل محمد آشنا بفرما [288] (محشور بفرما)8 - امام عليه السلام آنقدر به ياران خويش علاقه داشت كه در هنگامي كه بعضي از ياران او عازم ميدان جنگ مي شدند، آنها را دعا مي كرد [289] . [ صفحه 114] 9 - امام عليه السلام بعد از شهادت علي اكبر عليه السلام فرمود: «علي الدنيا بعدك العفاء» بعد از تو اف بر اين دنيا باد [290] .10 - امام عليه السلام در هنگام شهادت حضرت ابوالفضل عليه السلام گريه كرد [291] ، سر او را به دامن گرفت و خون از چهره ي او پاك كرد و بدن او را خود به خيمه ها برد [292] .نكته: گريه كردن در عزاي عزيزان و شهدا، وسيله اي براي ابراز علاقه و محبت است كه موجب سبك شدن غم و اندوه شخص مصيبت زده نيز مي شود از اين رو نه تنها امام عليه السلام گريه كردن را نشانه ي ضعف افراد نمي دانستند بلكه خود نيز اقدام به اين عمل مي كردند.11 - امام حسين عليه السلام تا آنجا كه ممكن بود قاتل دوستانش را مجازات مي كرد، همانطور كه به قاتل قاسم (يا عبدالله بن حسن) حمله كرد [293] .

«صراحت با اصحاب در اخبار نظامي» نيز مراجعه كنيد.) [ صفحه 115]

در دنيا براي من هيچ پناهگاهي نباشد باز هم با يزيد بن معاويه بيعت نمي كنم [302] .»از آن پس افراد زيادي به حضرت توصيه كردند كه از مدينه خارج نشود و يا به كوفه نرود ولي ايشان قبول نكرد. برخي از اين افراد عبارتند از:1 - عبدالله بن عمر 2 - عبدالله بن زبير [303] . 289 - عبدالله بن عباس 4 - عمرة بن عبد رحمن 5 - اوزاعي 6 - محمد بن حنفيه (برادر حضرت امام حسين) 7 - عمربن عبد رحمن 8 و 9 - واقدي و زرارة 10 - ابو واقه ليش (كه حضرت را قسم داد كه خارج نشود) 11 - عبدالله بن جعفر (نامه اي براي حضرت فرستاد) 12 - عمروبن سعيد (حاكم مكه) كه طي نامه اي براي حضرت امان نامه فرستاد. 13 - يحيي بن سعيد و عبدالله بن جعفر فرستادگان عمروبن سعيد (حاكم مكه) 14 - فرزدق (شاعر معروف) 15 - عبدالله بن مطيع 16 - ام سلمه 17 - طرماح بن عدي 18 - جابربن عبدالله (كه امام را توصيه كرد با يزيد صلح كند) 19 - عبدالله بن عدوي 20 - مسور [ صفحه 118] بن مخرمه 21 - اين بكر بن عبد رحمن [304] .تذكر: علت قبول نكردن اين توصيه ها را در بخش هاي قبلي بيان كرديم.

شما را نصيحت كنم. اگر نصيحت مرا مي پذيري بگويم.»امام عليه السلام فرمودند: «بگو» - و او گفت: «به عراق نرو كه مردم بنده ي درهم و دينار هستند»...و حضرت فرمود: «خدا جزاي خير به تو بدهد... من چه نظر تو را بپذيرم يا نپذيرم تو در نزد من انسان ناصح و نيكويي هستي [306] .»نكته: اين موارد به ما نشان مي دهد كه امام عليه السلام با كمال ادب با شخص مشورت كننده برخورد نموده است هر چند كه سخنان آنها را بخاطر دلايلي خاص نپذيرفت.3 - امام حسين عليه السلام وقتي دشمن نيز او را نصيحت مي كند صبر مي نمايد و مي شنود. براي مثال؛در مدينه مروان به حضرت مي گويد: «مي خواهم تو را نصيحت كنم» و [ صفحه 119] امام عليه السلام استقبال مي كند. هر چند سخن او را نمي پذيرد [307] چرا كه او گفت: با يزيد بيعت كن.4 - وقتي ابي بكر بن عبد رحمن نيز امام حسين عليه السلام را نصيحت كرد از او تشكر نمود [308] .

كس مرا پذيرفت همانطور كه حق را مي پذيرند، پس خداوند اولي به حق اوست و هر كس دست رد بر سينه من زند، صبر مي كنم تا خداوند بين من و اين مردم به حق قضاوت كند و او بهترين حاكم است [317] «.2 - توكل و توجه به خدا و تسليم در برابر حق:2. 1 - امام حسين عليه السلام در راه كوفه به فرزدق (شاعر) فرمود: «اگر قضاهاي الهي همانطور كه دوست داريم واقع شود، پس خدا را سپاسگزاريم... و اگر چيز ديگري مقدر بود پس كسي كه نيت او حق است و [ صفحه 122] تقواي الهي روش اوست دور نمي رود [318] «.2. 2 - امام عليه السلام در موقع حركت به طرف كوفه، سخنراني كرد و فرمود:«رضي الله رضانا اهل البيت»رضايت خدا همان رضايت ما خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم است«نصبر علي بلائه» [319] .و ما براي بلا و امتحان الهي صبر مي كنيم.2. 3 - امام عليه السلام در صبح عاشورا مي فرمايد: «اللهم انت ثقتي في كل كرب [320] .»خدايا تو در هر مشكلي و ناراحتي محل اتكا و مورد اعتماد من هستي.2. 4 - هنگامي كه اصحاب شهيد شدند و او تنها شد، جمله «لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم» را زياد تكرار مي فرمود [321] .3 - نوراني شدن امام حسين عليه السلامامام عليه السلام هر چه تنهاتر مي شد و جنگ شديدتر مي شد نوراني تر مي گشت، (تشرق في الوانهم) [322] .تا آنجا كه دشمن هم به اين مطلب اقرار كرده و هلال بن نافع مي گويد: «من با اصحاب عمربن سعد ايستاده بودم (و لقد شغلني نور وجهه و جمال عيبته

عن الفكرة في قتله) و نور جمال و هيبت او، مرا از تفكر در مورد كشتن او باز مي داشت [323] .»

حسين عليه السلام كساني بودند كه براي رفتن به ميدان جنگ گريه مي كردند و براي كسب اجازه ي از فرمانده ي خويش دست و پاي او را مي بوسيدند [327] .

ريشه يابي و درمان شود تا از تكرار تاريخ جلوگيري شود.براي مثال: تغيير ارزش ها يا كم رنگ شدن ارزش هايي مثل جهاد و ايمان به ولايت، فريب خوردن جامعه از دشمن به خاطر عدم اطلاعات كافي از اوضاع سياسي و اجتماعي، غرقه شدن در دنيا و... مي تواند از اين زمينه ها و عوامل باشد.

شدت با مروان برخورد مي كند و او را پليد مي خواند.1 - 2 - وقتي امام حسين عليه السلام براي سپاه دشمن سخن مي گفت، صدا مي زدند كه: «ما نمي فهميم كه تو چه مي گويي [344] ؟ «و نيز مي گفتند: «او خداپرست حقيقي نيست.» «هو يعبد الله علي حرف.» [345] .و جالب اين است كه در همين هنگام ياران صديق امام عليه السلام مثل حبيب بن مظاهر به ميدان مبارزه تبليغاتي مي آمدند و با شدت به ياوه گويي دشمن پاسخ دادند و گفتند: كه تو خودت هفتاد مرتبه خدا را [ صفحه 134] منافقانه مي پرستي (اني لاراك تعبد الله علي سبعين حرفا.) [346] .1 - 3 - يكي از تبليغات مسموم دشمن اين بود كه خويشاوندي بين امام حسين عليه السلام و پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را انكار مي كردند: (قال محمد بن اشعث: اي قرابة بينك و بين محمد.)1 - 4 - سران سپاه در مقابل لشكر، امام عليه السلام را از اهل آتش مي ناميدند و به او بشارت آتش مي دادند [347] . آنها مي خواستند با اين تبليغات چهره نوراني امام عليه السلام را در نظر مردم نازيبا جلوه دهند.1 - 5 - اهل كوفه و نوشتن نامه براي دعوت امام عليه السلام را منكر شدند و امام عليه السلام را تكذيب كردند [348] ولي امام عليه السلام نامه ها را آورد و جلوي آنها بر زمين ريخت و تبليغات آنها را خنثي كرد.1 - 6 - وقتي امام عليه السلام مي خواست براي آنان سخنراني كند، ساكت نمي شدند و امام عليه السلام آنها را به سكوت دعوت مي كرد ولي باز هم ساكت نمي شدند [349] .1 - 7 - سپاهيان دشمن داستان عطش عثمان را بهانه

مي كردند و عليه امام عليه السلام تبليغات مي كردند [350] .1 - 8 - سپاهيان دشمن گاهي نسبت به حضرت توهين مي كردند ولي امام عليه السلام با كمال ادب پاسخ مي دادند و حداكثر نفرين مي نمودند [351] . [ صفحه 135] 1 - 9 - عمروبن حجاج يكي از سپاهيان دشمن بود كه فرياد مي زد: اي اهل كوفه، وحدت خود را حفظ كنيد و اطاعت كنيد و در كشتن كسي كه از دين خارج شده و با امام مسلمين مخالفت كرده، شك نكنيد [352] .يعني امام حسين عليه السلام را خارج از دين و مخالف امام المسلمين معرفي مي كردند.1 - 10 - امام حسين عليه السلام را قاتل شهدا (ياران شهيد امام عليه السلام) معرفي مي كردند [353] .دشمنان با اينكه خودشان حمله كردند و ياران امام عليه السلام را شهيد كردند ولي حقايق را وارونه جلوه مي دادند!!1 - 11 - سپاهيان ناحق كوفه را سپاهيان خدا ناميدند. و آنها را به بهشت بشارت مي دادند [354] .1 - 12 - يكي ديگر از تبليغات دشمن آن بود كه امام حسين عليه السلام را عنصر ضد وحدت مسلمانان مي خواندند و از اين رو بود كه حاكم مكه (عمروبن سعيد) در نامه اي به امام عليه السلام نوشت: «اني اعيذك من الشقاق»من تو را از تفرقه برحذر مي دارم. و فرستاده ي او به حضرت گفت: «آيا از خدا نمي ترسي كه: از جماعت مسلمين خارج مي شوي؟» [355] .

و زنان و...در مورد بستن آب بر حسين عليه السلام و ياران او، نيز دشمن بهانه مي آورد و مي گويد: وقتي مردم مدينه عثمان را كشتند، آب را به روي او بستند. پس ما هم انتقام آن را از حسين عليه السلام مي گيريم؛ آنان اين بهانه را تكرار مي كردند [356] . تا ياران خويش را براي انجام اين عمل غير انساني توجيه كنند و تبليغات سوء عليه امام عليه السلام به راه اندازند.اين مطلب مي تواند براي ما درس عبرتي باشد كه مواظب باشيم كه بهانه به دست دشمنان ندهيم تا بوسيله آن اعمال ضد انساني خود را توجيه كنند و استفاده تبليغاتي عليه سپاه حق بنمايند.البته اين مطلب روشن بود كه امام حسين عليه السلام در جريان كشتن عثمان دخالتي نداشت، ولي دشمنان از جهل مردم سوء استفاده مي كردند. و از اين رو بود كه عبيد الله بن زياد (حاكم كوفه) به عمربن سعد (فرمانده ي نظامي لشكر دشمن) نوشت:(حل بين الماء و بينه كما حيل عثمان و بين الماء يوم الدار)بين حسين عليه السلام و آب فاصله بينداز، همانطور كه بين عثمان و آب در آن واقعه (قتل عثمان يوم الدار) فاصله انداخته شد [357] . [ صفحه 137]

به معروف و نهي از منكر، مي تواند جلوي طمع، حرام خوري و ميل به بي بند و باري را بگيرد البته اين وظيفه ي مهم علماي دين بلكه همه مردم است.2 - آگاه كردن جامعه از شرايط اجتماعي، سياسي و اقتصادي حاكم بر جهان، مسلمين و شناخت دوست و دشمن مي تواند از جهل، غفلت و فريب مردم جلوگيري كند و اين مطلب در خنثي سازي تبليغات دشمن بسيار مؤثر است كه اين از وظايف دستگاه هاي تبليغاتي است.3 - ايجاد رابطه ي بين امام و امت، بوسيله ي ملاقات ها، نمايندگان، تبليغات، سخنراني ها و تبيين جايگاه اعتقادي امامت، و توجه دادن مردم به مقام ولايت و امامت مي تواند از پيدايش كينه هاي ناخواسته و جاهلانه جلوگيري كند.4 - شناخت مواضع حساس و مقاصد دشمن در تبليغات و جلوگيري يا خنثي سازي تبليغات دشمن نقش مهمي در خنثي سازي توطئه ي [ صفحه 138] دشمن دارد.5 - مؤمنان نبايد بهانه اي براي تبليغ و اقدام به دست دشمن بدهند. (مثل عطش عثمان).6 - شناسايي افراد منافق و حيله هاي آنها، معرفي حيله هاي آنها به جامعه يا آگاه كردن رهبري جامعه از موارد حيله، تاثير بسزايي دارد.7 - تقويت بنيادهاي اعتقادي مردم، موجب مي شود كه دين در اعماق قلب آنها رسوخ يابد و برخلاف دستورات ديني عمل نكنند.آري برون آوردن دين از لقلقه ي لسان و رسوخ دادن آن در جان مردم موجب وفاداري بيشتر مردم به دين و رهبران حق مي شود.8 - تقويت جايگاه رزمندگان و مجاهدان اصيل در جامعه ي اسلامي.اگر مردم ارزش جهاد و مجاهدان اوليه و مبارزان دوره ي تنهايي و غربت اسلام را بدانند و به آنها علاقمند باشند ديگر جايي براي تنها گذاشتن آنان

و يا كينه پيدا نمي شود.ولي اگر محيط طوري دگرگون شود كه فرصت طلبان و نااهلان بر مصادر امور قرار گيرند و زمام فكري و تبليغاتي جامعه را در دست گيرند آنگاه حسين ها تنها خواهند ماند. [ صفحه 139]

زواياي بحث روشن گردد از اين رو ما اشاراتي به آن مي كنيم.

تحريف آميز دشمن اين بود كه امام حسين عليه السلام را خارجي (يعني كسي كه از دين خارج شده) ناميدند.از اين رو زن «خولي» وقتي از شوهرش سؤال مي كند كه اين سر (امام [ صفحه 143] حسين) از آن كيست جواب مي دهد: يك نفر خارجي كه بر عبيدالله بن زياد خروج كرده است [369] .3 - حسين عليه السلام را مخالف امام مسلمين معرفي مي كند از اين رو «عمرو - بن حجاج» در روز عاشورا صدا زد: «اي مردم كوفه وحدت خود را حفظ كنيد و (از امير) اطاعت كنيد و در كستن كسي كه از دين خارج شده و امام مسلمين را مخالف كرده ترديد نكنيد [370] .»4 - امام حسين عليه السلام را عنصر ضد وحدت مسلمانان معرفي كردند از اين رو «عمروبن سعيد» حاكم مكه در نامه اش به امام عليه السلام به او هشدار داد كه بين مردم اختلاف نينداز و نيز نماينده ي او به امام عليه السلام مي گويد: آيا از خدا نمي ترسي كه از جماعت مسلمانان خارج شدي و بين آنها تفرقه مي افكني [371] .ب: تحريف معنوي بوسيله ي دوستانگاهي دوستان ولايت، ناآگاهانه و دلسوزانه سخناني مي گويند كه موجب مي شود تا نهضت عاشورا از محتواي اصلي خود خالي شود و يا چهره اي غيرواقعي از امام حسين عليه السلام و جريان كربلا در ذهن شنونده ترسيم شود. (هر چند ممكن است هدف گوينده چنين مطلبي نباشد) كه ما به مواردي از آنها اشاره مي كنيم:1 - امام حسين عليه السلام فداي گناهان گناهان امت شد: [ صفحه 144] استاد شهيد مطهري رحمه الله در اين مورد مي فرمايد: «اولين تحريف اين بود كه اين حادثه را يك حادثه ي استثنايي و ناشي از

يك دستور محرمانه و خصوصي دانستند تا گناهان امت بخشيده شود.بدون شك اين فكر مسيحي است كه در ميان ما نيز رايج شده است.اين فكر است كه امام حسين عليه السلام را به كلي مسخ مي كند و او را به صورت سنگر گنهكاران در مي آورد [372] .»و در حالي كه امام حسين عليه السلام براي مبارزه با ستم و گناه و نهي از منكر قيام كرد.اين تحريف در هدف قيام است. كه قيام امام حسين عليه السلام را غيرقابل تقليد و تكرار معرفي مي كند يعني كسي نمي تواند (بدون دستور سري الهي) از آن الگو بگيرد و با ستم و گناه مبارزه كند و يك مكتب را تبديل به يك مسأله خصوصي مي كند.2 - لقب «زين العابدين بيمار» به امام سجاد عليه السلام دادند. در حالي كه امام سجاد عليه السلام در يك مقطع خاص زماني بر اساس مصلحت الهي بيمار بودند.3 - خالي كردن عزاداري ها از محتواي ظلم ستيزي، بطوري كه بصورت يك عادت صرف درآيد و گاهي با كارهايي كه مورد تأييد شريعت نيست همراه شود.البته عزاداري امام عليه السلام ثواب بسيار دارد (همانطور كه گذشت) ولي اين عزا و گريه هدفي دارد و آن الگو كردن امام حسين عليه السلام و تربيت [ صفحه 145] شيعياني ضد ستم است. كه اين مطلب از طريق توجه دادن مردم به اهداف قيام امام حسين عليه السلام در عزاداري ها و شعارها تحقق مي يابد. يعني بايد مردم را به انديشيدن در ابعاد تربيتي قيام امام حسين عليه السلام دعوت كنيم، نه اينكه صرف احساسات زودگذر و عادت ساليانه شود.

پاسخگويي به تبليغات دشمن، بوسيله ي پژوهش در تاريخ خلفا و ائمه عليه السلام و روشن كردن زواياي تاريك تاريخ، تا دروغ هاي آنان برملا شود.2 - بررسي اسناد روايات واقعه كربلا از نظر علم رجال و تاريخ، و كنار گزاردن احاديث جعلي و ضعيف، و استناد نكردن به آنها در مجالس و كتابهايي كه در مورد عاشورا نوشته مي شود.3 - آگاهي دادن به دانشوران جامعه در مورد اهداف و انگيزه هاي واقعي و صحيح قيام امام حسين عليه السلام و روشن كردن دروغ ها و تحريفات در اين زمينه.به اميد روزي كه بتوانيم در مقابل سؤالات نسل جوان و فرهيختگان جامعه، بطور صحيح و مستند پاسخگو باشيم و خرافات و جعليات بر عهده دين و نهضت عاشورا گذارده نشود. و امامت، ولايت و عاشوراي صحيح و مستند به مردم عرضه شود تا بيش از پيش به آن علاقمند شوند و چراغ هدايت همه نسل ها گردد. [ صفحه 147]

زشت و رذيلانه زدند، در دنيا گرفتار انتقام الهي شدند. كه به چند نمونه اشاره مي كنيم:3 - 1 - «ابن سليم كلبي» كه بخاطر انگشتري، انگشت امام حسين عليه السلام را قطع كرد بدست مختار دست و پاي او قطع شد [377] . [ صفحه 149] 3 - 2 - ده نفر اسب سواري كه بر بدن پاك حسين عليه السلام تاختند، بدست مختار اسير شدند و دست و پايشان را بوسيله ي آهني بستند و اسب بر پشت آنها تاختند، تا مردند [378] .3 - 3 - «سنان بن انس» كه (طبق برخي روايات) امام حسين عليه السلام را شهيد كرد، وقتي به كوفه رسيد «ابن زياد» بهانه اي از او گرفت و او را كشت [379] .4 - نفرين امام عليه السلام:كسي كه مورد نفرين امام قرار گيرد حتما سرنوشت ناخوشايندي دارد و در نهايت به بلاهاي عظيم گرفتار مي شود و امام عليه السلام در مواردي دشمنان خويش را نفرين كرد [380] .براي مثال مردي تير به طرف امام انداخت و امام او را نفرين كرد و فرمود: خدا تو را سيراب نكند (لا رواك الله) و بعد از آن واقعه او عطش كرد بطوري كه خود را در فرات انداخت.5 - جهنم سزاي نظاره گر بي طرف:امام حسين عليه السلام به افرادي كه عذر (موجه يا غيرموجه) داشتند و نمي توانستند امام عليه السلام را ياري كنند، مي فرمودند: «برو به جايي كه صداي ما را نشنوي و كشته شدن ما را نبيني، به خدا قسم هر كس امروز صداي ما را بشنود و به ما كمك نكند خدا او را با صورت در جهنم مي اندازد [381] ». [ صفحه 150] آري تاثير رواني و

اجتماعي افراد نظاره گر بي طرف اين است كه با حضور بيطرفانه خود مسأله كشته شدن مظلوم را امري عادي جلوه مي دهند و بي طرفي را تشويق مي كند و از اين روست كه امام عليه السلام با آن برخورد مي كنند. [ صفحه 151]

كه آنها به سعادت خواهند رسيد.از جمله، «يزيدبن زياد ابي شعثاء كندي» كه امام درباره ي او فرمود: «خدايا تيرهاي او را محكم قرار ده و ثواب او را بهشت مقرر فرما [384] .»4 - رسيدن به رشد و كمالامام حسين عليه السلام به بزرگان كوفه نوشت: «اگر به عهد و بيعت خود با من وفا كنيد به كمال مي رسيد و بهره خود را مي بريد.» «فان وفيتم لي بيعتكم فقد اصبتم حظكم و رشدكم.» [ صفحه 153]

هر كس به مردم بدهكار است، براي جنگ با من همراه نشود [387] .و اين مطلب اهميت حق الناس را نشان مي دهد و هشداري است به پيروان و عزاداران حسين عليه السلام كه به حقوق ديگران احترام بگذارند تا حسيني شوند.2 - بي توفيقان شب عاشوراعده اي تا شب عاشورا ماندند ولي توفيق شهادت و جنگ در ركاب امام عليه السلام را نيافتند:وقتي امام حسين عليه السلام در شب عاشورا خبر شهادت خويش را اعلام كرد و بيعت خويش را از يارانش را برداشت، مردم ده نفر و بيست نفر و... رفتند و فقط هفتاد و يك نفر ماندند [388] .آري گاهي انسان تا آستانه سعادت ابدي مي رود ولي پايش مي لرزد و تعلقات دنيوي و دلبستگي ها و گناهان مانع استقامت و پايداري او مي شود از اين رو بايد همه از خدا بخواهيم كه اللهم افرغ علينا صبرا و ثبت اقدامنا خدايا پيمانه صبر و پايداري بر ما فرو ريز و قدمهاي ما را محكم فرما: و ما را در آزمايش ها و دو راهي هاي در هنگام تصميم گيري [ صفحه 155] موفق فرما.5 - طالبان دنيا و حكومت: در توقفگاه «زباله» وقتي خبر شهادت مسلم و هاني را دادند و امام بعيت خويش را از همه برداشت گروهي از حضرت جدا شدند و رفتند [389] .6 - بهانه جويانافرادي در صحنه عاشورا بودند كه با بهانه ها رفتند و حاضر نشدند در خدمت امام عليه السلام بمانند، جنگ كردند و شهيد شدند. بهانه هايي اين افراد عبارت بودند از:برخي مي گفتند: بدهكاري دارم و عيال وار هستم [390] .برخي مي گفتند: دخترم را در كوفه جا گذارده ام و بر او مي ترسم. [391] .مي ترسم خانه ام را ويران

كنند (بهانه عمر بن سعد) [392] .مي ترسم اموالم را مصادره كنند (بهانه عمر بن سعد) [393] .بر زن و فرزندانم مي ترسم (بهانه عمربن سعد) [394] .و جالب اينكه امام عليه السلام همه بهانه هاي عمربن سعد را رفع كرد و سلامت خانواده ي او را تضمين نمود.و فرمود: خسارت مالي تو را جبران مي كنم، ولي باز هم دست از ياري امام كشيد. [ صفحه 156] 7 - افراد گناهكار و بد سابقه كه توبه نكردندامام عليه السلام شخصا عبيدالله بن حر جعفي را دعوت كرد ولي نپذيرفت و شمشير و اسب خود را به امام پيشكش كرد كه حضرت قبول ننمود. او كه سابقه ي راهزني داشت راه شقاوت را پيمود [395] . [ صفحه 157]

پوست با افرادي همچون ابوذر سعادت و شهادت بود. 5 - توبه كاران بيداردل: افرادي همچون حر كه به عنوان مبارزه با امام عليه السلام به صحنه كربلا آمدند اما در اثر بيدار دلي توبه كردند و به سوي امام بازگشتند و نجات يافتند. [399] .6 - سعادتمنداني كه امام حسين عليه السلام آنان را به جبهه حق فرا خواند: همچون «زهير بن قين» كه از امام فرار مي كرد ولي پس از اينكه توسط نماينده ي امام دعوت شد، با امام ملاقات كرد و نجات يافت [400] .

مقتل الحسين، الخوارزمي 234/1 و بحار 381/44.

[15] موسوعة كلمات الامام الحسين عليه السلام، ص 336 و ص 337.

[16] معالي السبطين 246/1 - ناسخ التواريخ 122/2 اسرار الشهاده، 247 به نقل از موسوعه، ص 321.

[17] تاريخ ابن عساكر (ترجمه الامام الحسين عليه السلام، 192، ح 246 به نقل از موسوعه...، ص 333.

[18] موسوعة...، ص 283.

[19] بحارالأنوار، ج 44، ص 313.

[20] موسوعة كلمات الامام الحسين عليه السلام، ص 329.

[21] موسوعة الامام الحسين عليه السلام، ص 331.

[22] همان، ص 319.

[23] همان، ص 321.

[24] بحارالأنوار، ج 44، ص 314.

[25] همان، ص 312.

[26] موسوعه...، ص 324 و 327.

[27] همان، ص 364.

[28] همان، ص 291 به نقل از بحار 329/44.

[29] همان، ص 377 از تاريخ طبري 306/3 - الكامل في التاريخ 552/2 - احقاق الحق 609/11 نقل مي كند.

[30] همان، ص 300.

[31] همان، ص 315 و 316.

[32] همان، ص 341.

[33] بحارالأنوار، ج 44، ص 192.

[34] بحارالأنوار، ج 44، ص 312 از امالي صدوق نقل مي كند.

[35] موسوعة كلمات الامام الحسين عليه السلام، ص 335 و 337 از تاريخ طبري 306/3 - العوالم 227/17 - الفتوح 87/5 نقل مي كند.

[36] همان، ص 387 به نقل از الفتوح و مقتل خوارزمي 245/1.

[37] بحارالأنوار، ج 44، ص 312 از امالي صدوق رحمه الله نقل مي كند.

[38] موسوعه...،ص 319 و 321.

[39] موسوعه...، ص 357 از منابع متعدد نقل مي كند. (وطلبوا دمي فهربت).

[40] همان، ص 382 و 420 از تاريخ طبري 31/3 - الارشاد /227.

[41] بحارالأنوار، ج 44، ص 191.

[42] همان، ص 192.

[43] ر. ك: تحريرالوسيله، تأليف حضرت امام خميني رحمه الله - رساله هاي عمليه مراجع تقليد، باب امر به معروف و نهي از منكر.

[44] موسوعة كلمات الامام الحسين عليه السلام، ص

291.

[45] بحارالأنوار، ج 44، ص 192.

[46] همان، ص 192.

[47] موسوعه...، ص 425 - 423 (در پاورقي آمده است).

[48] بحارالأنوار، ج 44، ص 313 از امالي صدوق نقل مي كند.

[49] موسوعه...، ص 300.

[50] موسوعه...، ص 311 و 132.

[51] طبري 235/7، كامل ابن اثير 267/3، ارشاد، ص 204 و مقتل خوارزمي 195/6.

[52] موسوعة، ص 377 و احقاق الحق 609/11.

[53] ر. ك: به علل قيام امام حسين عليه السلام.

[54] همان، ص 335 از الفتوح 85/5 - مقتل خوارزمي 231/1 نقل مي كند.

[55] همان، ص 353.

[56] موسوعه، ص 354 و 353 از تاريخ طبري 305/3 - الارشاد، ص 323 و بحار 375/44 نقل مي كند.

[57] همان، ص 353.

[58] موسوعه...، ص 352.

[59] موسوعه كلمات الامام حسين عليه السلام، ص 360.

[60] همان، ص 311 و 312.

[61] همان، ص 380.

[62] همان، ص 442.

[63] موسوعه...، ص 445.

[64] همان، ص 406.

[65] همان، ص 445.

[66] همان، ص 433 و 434.

[67] همان، ص 391.

[68] الفتوح 102/5 - تاريخ طبري 313/3 - الهوف ص 38 - العوالم به نقل از موسوعه، ص 386.

[69] موسوعه...، ص 387.

[70] همان، ص 404.

[71] همان، ص 491.

[72] همان، ص 410.

[73] همان، ص 406.

[74] موسوعه...، ص 298 و 471.

[75] همان، ص 422.

[76] همان، ص 391.

[77] همان، ص 314.

[78] موسوعه...، ص 390.

[79] همان، ص 391.

[80] همان، ص 407.

[81] همان، ص 471 و 472.

[82] همان، ص 458.

[83] بحارالانوار، ج 44 ص 297.

[84] بحارالأنوار، ج 44، ص 297.

[85] موسوعه...، ص 344.

[86] بحارالأنوار، ج 44، ص 298.

[87] همان، ص 297.

[88] موسوعه، ص 360.

[89] همان، ص 297.

[90] همان، ص 402.

[91] همان، ص 313.

[92] همان، ص 415 و 425 و 429.

[93] ر. ك: بحارالأنوار، ج 44، ص 192 و 193 و

314 و 316 و...

[94] همان.

[95] موسوعه، ص 359 و بحارالأنوار، ج 44، ص 314.

[96] همان، ص 360.

[97] همان، ص 358.

[98] همان، ص 373 از تاريخ طبري 309/3 و الارشاد، ص 226 - بحارالانوار 38/44 و الكامل في التاريخ 555/2 نقل مي كند.

[99] تاريخ طبري 318/3 - الارشاد 233 - بحار 5/45 - الكامل في التاريخ 561/2 به نقل از موسوعه...، ص 415.

[100] موسوعه...، ص 463 و 429 و 419 از منابع متعدد نقل مي كند.

[101] همان، ص 362 از تاريخ طبري 307/3 و اعيان الشيعه، 597 نقل مي كند.

[102] همان، ص 289 از منابع متعدد نقل مي كند.

[103] همان، ص 314 از منابع متعدد نقل شده مي كند.

[104] همان، ص 339 و 340.

[105] همان، ص 336 و 337 و بحار، ج 44، ص 195.

[106] موسوعه...، ص 337.

[107] همان، ص 354.

[108] موسوعه...، ص 377.

[109] همان، ص 315.

[110] همان، ص 342.

[111] همان، ص 383.

[112] در بحارالأنوار، ج 44، ص 315 نام اين مرد را عبدالله بن الحر الحنفي ذكر مي كند ولي شايد يك نفر باشد.

[113] همان، ص 315 - موسوعه... ص 365 و 368 شايد علت عدم قبول اسب و شمشير او اين باشد كه اين مرد دزد و راهزن بود همانطور كه روايت قندوزي (ص 368 موسوعه) نقل شده است.

[114] موسوعه...، ص 320 و 357.

[115] موسوعه...، ص 415 و 425 و 429.

[116] موسوعه، ص 353 به بعد و بحار، ج 44، ص 319.

[117] همان.

[118] موسوعه، ص 381 از تاريخ طبري و الارشاد نقل مي كند.

[119] همان، ص 387 از بحار، ج 44، ص 388 و الفتوح 102/5 و مقتل خوارزمي، 245 نقل مي كند.

[120] همان، ص 389 و 353.

[121] همان، ص 378 و

379.

[122] همان، ص 506.

[123] الفتوح 107/5 - مقتل خوارزمي 247/1 - تايخ طبري 317/3 - الارشاد ص 232 به نقل از موسوعه الامام حسين عليه السلام، ص 393.

[124] همان.

[125] همان.

[126] همان.

[127] همان.

[128] بحار، ج 44، ص 298.

[129] همان، ص 314.

[130] همان، ص 313.

[131] همان، ص 314.

[132] بحارالأنوار، ج 44، ص 370.

[133] موسوعه...، ص 335.

[134] همان، ص 327.

[135] همان، ص 352 و 344.

[136] ادب الحسين عليه السلام، ص 41 به نقل از موسوعه...، ص 495.

[137] موسوعه...، ص 328.

[138] همان، 343.

[139] همان، ص 348 از منابع متعدد نقل مي كند.

[140] همان، ص 340.

[141] همان، ص 374.

[142] ناسخ التواريخ 158/2 - الدمعة الساكة ص 271 - اسرار الشهادة، ص 268 به نقل از موسوعه، ص 399.

[143] موسوعه، ص 43 از بحار 80/45 و 61/53 الخرائج و الجرائح 848/2 نقل مي كند.

[144] موسوعه، ص 403.

[145] همان، ص 457.

[146] همان، ص 464.

[147] همان، ص 507 از الارشاد و تاريخ طبري و بحار نقل مي كند.

[148] همان، ص 319.

[149] همان.

[150] موسوعه، ص 329.

[151] بحار 88/45 - كامل الزيارات ص 96 - اعيان الشيعه 588/1 به نقل از موسوعه، ص 295.

[152] موسوعه، ص 333.

[153] همان، ص 331.

[154] همان، ص 497 از معالي السبطين و وسائل نقل مي كند.

[155] همان، ص 446.

[156] بحار، ج 44، ص 320 و 321.

[157] همان، 317 موسوعه - ص 406.

[158] سوره ي احزاب، آيه ي 21.

[159] موسوعه، ص 316 از منابع متعدد نقل مي كند.

[160] بحارالأنوار، ج 44، ص 278.

[161] همان، ص 299.

[162] همان.

[163] ر. ك: كتابهاي زيارت و ادعيه شيعه مثل مفاتيح الجنان، تأليف شيخ عباس قمي رحمه الله و...

[164] موسوعه، ص 355 از منابع متعدد نقل مي كند.

[165] بحارالأنوار، ج 44، ص 313 - 314.

[166] لهوف،

ص 65، تأليف علي بن موسي بن جعفربن محمد بن طاوس (م 664)، المطبعة الحيدرية في النجف - 1369 ه - طبع ثاني - مطبعة امير قم - 1368 ه -. ش.

[167] لهوف، از صفحه 64 تا 68.

[168] همان، ص 77 تا 82.

[169] بحار، ج 45 و نيز لهوف (وقايع متاخره عن قتله)، ص 93 به بعد به نقل از ابي مخنف.

[170] صحيفه نور، ج 1، ص 38، وزارت ارشاد اسلامي - بهمن 1361.

[171] همان، ج 10، ص 30.

[172] همان ج 20 ص 60.

[173] همان، ج 21، ص 173 - 171.

[174] سوره ي احزاب، آيه ي 23.

[175] براي اطلاعات بيشتر ر. ك: مقاله قرآن و آزادي از نگارنده.

[176] بحار، ج 44، ص 192.

[177] موسوعه، ص 504.

[178] بحار، ج 44، ص 192.

[179] موسوعه، ص 423 و 425 (در پاورقي كتاب).

[180] موسوعه، ص 437 به بعد.

[181] البته در صحنه عاشورا توبه كاران ديگري نيز بودند كه ما در مبحث آموزهاي نظامي اشاره كرده ايم.

[182] موسوعه، ص 297 و 357.

[183] ر. ك: مبحث آموزه هاي نظامي عاشورا - فصل تاكتيك هاي نظامي.

[184] موسوعه، ص 504.

[185] همان، ص 353.

[186] همان، ص 395 به بعد و ص 348 و بحار، ج 44، ص 316.

[187] موسوعه، ص 296 و بحار، ص 316.

[188] موسوعه، ص 342.

[189] همان، ص 458 - 457.

[190] همان.

[191] همان، ص 453 از منابع متعدد نقل مي كند.

[192] همان، ص 507 از منابع متعدد نقل مي كند.

[193] لهوف، ص 70.

[194] همان، ص 64.

[195] همان، ص 67.

[196] همان، ص 65.

[197] همان، ص 79.

[198] موسوعه، ص 503.

[199] همان، ص 289.

[200] همان، ص 314.

[201] همان، ص 306 و 309.

[202] همان، ص 350 الاحزان، ص 45 نقل مي كند.

[203] همان، ص

344.

[204] همان، ص 460.

[205] همان، ص 470.

[206] همان، ص 491.

[207] همان، ص 491 از مقتل ابن مخنف، ص 132 و ناسخ التواريخ 376/2 وينابيع المودة، ص 416 و معالي السبطين 12/2 نقل مي كند.

[208] همان، ص 318.

[209] الفتوح 102/5 - تاريخ طبري 313/3 - لهوف 38 - العوالم 239/17 به نقل از موسوعه، ص 386.

[210] موسوعه، ص 389 و 390.

[211] همان، ص 408 - 435.

[212] همان، ص 408 - 407.

[213] همان، ص 412.

[214] تاريخ طبري 3/6/3 - الارشاد، ص 232 - بحار 1/45 -... به نقل از موسوعه، ص 405 - 404.

[215] موسوعه، ص 406 - 405.

[216] همان، ص 449 - 448.

[217] همان، ص 464 و 466.

[218] همان، ص 448 و 452

[219] همان، ص 447.

[220] همان، ص 472.

[221] همان، ص 471.

[222] همان، ص 471.

[223] همان، ص 474.

[224] همان، ص 489.

[225] همان، ص 507 از منابع متعدد نقل مي كند.

[226] همان، ص 442.

[227] لهوف، ص 58 و 55.

[228] موسوعه، ص 476.

[229] موسوعه، ص 476.

[230] همان، ص 478.

[231] لهوف، ص 56.

[232] همان، ص 57.

[233] همان.

[234] همان، ص 57.

[235] همان، ص 57.

[236] همان، ص 57.

[237] همان، ص 57.

[238] همان، ص 62.

[239] لهوف، ص 58.

[240] همان، ص 59.

[241] همان، ص 68 و بحار، ج 45.

[242] همان، ص 76.

[243] لهوف، ص 78.

[244] موسوعه، ص 329.

[245] همان، ص 509 - 508 از لهوف، ص 124 و بحار 54/44 و امالي صدوق، ص 138 و... نقل مي كند.

[246] همان، ص 421.

[247] موسوعه، ص 460 به بعد.

[248] بحار، ج 44، ص 298.

[249] موسوعه، ص 402.

[250] بحار، ج 44، ص 316.

[251] موسوعه، ص 435 از بحار، 17/45 نقل مي كند.

[252] بحار، ج 44، ص 370.

[253] همان، ص

319.

[254] بحار، ج 44، ص 319.

[255] موسوعه، ص 459.

[256] همان، ص 98.

[257] موسوعه، ص 448.

[258] همان، ص 409.

[259] همان، ص 460 و 462.

[260] بحار، ج 44، ص 298.

[261] همان، ص 321. (البته بعضي حكايت كرده اند كه اولين پيش قدم اهل البيت عليهم السلام عبدالله بن مسلم بود).

[262] همان، ص 314.

[263] موسوعه، ص 444 - از منابع متعدد نقل مي كند. (البته برخي حكايت كرده اند كه نماز را به صورت فرادي بجا آوردند.).

[264] تاريخ طبري 317/3 - الارشاد، ص 233 - لهوف، ص 41 به نقل از موسوعه، ص 403.

[265] موسوعه، ص 508..

[266] موسوعه، ص 489.

[267] همان، ص 290.

[268] همان، ص 487.

[269] همان، ص 344.

[270] بحار، ج 44، ص 312، و موسوعه، ص 288.

[271] موسوعه، ص 296.

[272] همان، ص 503 - 500.

[273] همان، ص 336.

[274] همان، ص 491.

[275] همان، ص 332.

[276] همان، ص 355.

[277] همان، ص 332.

[278] همان، ص 390.

[279] همان، ص 391.

[280] تاريخ طبري 296/3 - الارشاد، 219 - مقتل خوارزمي 220/1 - الكامل في التاريخ 547/2 - لهوف، ص 30 - بحار 367/44 - اعيان الشيعه 594/1 -... به نقل از موسوعه، ص 335.

[281] بحار، ج 44، ص 313.

[282] موسوعه، ص 312.

[283] همان، ص 440.

[284] همان، ص 378.

[285] همان، ص 402.

[286] همان، ص 457 به نقل از منابع متعدد نقل مي كند.

[287] همان، ص 476.

[288] موسوعه، ص 451.

[289] همان، ص 450.

[290] همان، ص 463.

[291] همان، ص 472.

[292] همان، ص 474.

[293] همان، ص 465.

[294] بحار، ج 44، ص 289.

[295] همان، ص 190.

[296] موسوعه، 392 از منابع متعدد نقل مي كند.

[297] بحار، ج 44، ص 297.

[298] سوره ي اسراء، ص 71.

[299] همان، ص 313.

[300] همان، ص 357 - 355.

[301] موسوعه، 287

و بحار، ج 44، ص 288.

[302] موسوعه، ص 289.

[303] موسوعه، ص 3

[304] همان، ص 288 - 302 - 293 - 263 - 292 - 341 - 328 - 332 - 330 - 331 - 322 - 328 - 326 - 320 - 324 - 307.

[305] موسوعه، ص 329 و 289.

[306] موسوعه، ص 322.

[307] موسوعه، ص 284.

[308] موسوعه، ص 289 - 288.

[309] نام او در بحار، ج 44، ص 315 عبدالله الحر الحنفي مي كنند و شايد يكي باشند.

[310] همان، ص 315 و موسوعه، ص 365 و 368.

[311] موسوعه، ص 490.

[312] موسوعه، ص 510 از منابع متعدد نقل مي كند.

[313] همان، ص 510.

[314] بحار 56/45 - عوالم 300/17 به نقل از موسوعه، ص 510.

[315] در مورد اهداف قيام امام حسين عليه السلام ر. ك: آموزه هاي سياسي.

[316] موسوعه، ص 482.

[317] موسوعه، ص 291.

[318] موسوعه، ص 336.

[319] موسوعه، ص 328.

[320] موسوعه، ص 414.

[321] موسوعه، ص 485.

[322] بحار، ج 44، ص 298 - 297.

[323] موسوعه، ص 513.

[324] همان، ص 503.

[325] بحار، ج 44، ص 191.

[326] نك: مبحث اسوه هاي ايثار و مقاومت.

[327] موسوعه، ص 464.

[328] لهوف، ص 64 و 70 و 79.

[329] همان، ص 71.

[330] همان، ص 84.

[331] موسوعه، ص 387.

[332] بحار، ج 44، ص 195 و موسوعه، ص 373.

[333] موسوعه ص 497 به نقل از منابع متعدد.

[334] همان، ص 387 و 64.

[335] همان، ص 498.

[336] همان، ص 492 از منابع متعدد نقل مي كند.

[337] همان، ص 498. در زيارت اربعين امام حسين عليه السلام مي بينيم كه هدف قيام حضرت را نجات مردم از جهل و گمراهي معرفي مي كند و مي فرمايد: و بذل مهجته فيك ليستنقذ عبادك من الجهالة و حيرة الضلالة.

[338] موسوعه، ص 422.

[339]

بحار، ج 44، ص 298.

[340] موسوعه، ص 397 از انساب الاشراف، 185 نقل مي كند.

[341] بحار، ج 44، ص 195 و موسوعه، ص 373.

[342] موسوعه، ص 285.

[343] موسوعه، ص 285.

[344] همان، ص 17 و 416 و 420.

[345] همان، ص 420.

[346] همان.

[347] همان، ص 455 و 456.

[348] همان، ص 320 و 357.

[349] موسوعه، ص 322.

[350] امالي صدوق، ص 135 - العوالم 167 / 17 به نقل از موسوعه، ص 426.

[351] موسوعه، ص 436.

[352] همان، ص 441.

[353] موسوعه، ص 442.

[354] موسوعه، ص 390.

[355] موسوعه، ص 330.

[356] منابع شماره 344 (موسوعه، ص 426).

[357] بحار، ج 44، ص 315.

[358] حذف الشي ء طرفه... و تحريف الشي ء امالته لتحريف القلم و تحريف الكلام ان تجعله علي حرف من الاحتمال يمكن علي وجهين... حماسه حسيني، ج 3، ص 251، استاد شهيد مطهري.

[359] ر. ك: همان، ص 281 - 3.

[360] همان، ص 281 - 3.

[361] همان، ص 281 - 3.

[362] موسوعه، ص 436 و حماسه حسيني، ج 3، ص 254 و ص 255.

[363] ر. ك: موسوعه، ص 465 - 8 به نقل از متخب طريحي، ص 365 و اسرار الشهادة، ص 306 و معالي السبطين، ص 457/1 و مدينة المعاجزء ص 166/3.

[364] حماسه حسيني، ج 3، ص 265.

[365] همان، ص 254 - 5.

[366] همان، ص 263. (براي اطلاعات بيشتر در اين مورد مي توانيد به كتاب لؤلؤ و مرجان (تاليف حاج شيخ محمد باقر بيرجندي) مراجعه فرماييد.).

[367] لهوف، ص 70.

[368] همان.

[369] موسوعه، ص 516.

[370] موسوعه، ص 441.

[371] حماسه حسيني، ج 3، ص 330.

[372] همان، ص 256.

[373] بحار، ج 44، ص 314.

[374] موسوعه، ص 377.

[375] سوره بقره، آيه 57.

[376] موسوعه، ص 400.

[377] لهوف، ص 56.

[378] همان،

ص 59.

[379] بحار، ج 44، ص 322.

[380] همان، ص 319.

[381] موسوعه، ص 379. (اين سخن امام به هرثمة بن ابي مسلم بود كه به خاطر دخترش نتوانست در كنار امام عليه السلام بجنگد.).

[382] بحار، ج 44، ص 298.

[383] همان.

[384] موسوعه، ص 451 از منابع متعدد نقل مي كند.

[385] موسوعه، ص 348.

[386] همان، ص 422.

[387] همان، ص 418 - 417.

[388] موسوعه، ص 399 از منابع متعدد نقل مي كند.

[389] همان، ص 348.

[390] همان، ص 379 و 378.

[391] همان، ص 378 - 379.

[392] همان، ص 387.

[393] همان.

[394] همان.

[395] بحار الانوار، ج 44، ص 315 و موسوعه، ص 365 و ص 368.

[396] همان، ص 457 از منابع متعدد نقل مي كند.

[397] بحار، ج 44، ص 220.

[398] موسوعه، ص 451.

[399] مدارك اين مطالب قبلا گذشت.

[400] مدارك اين مطالب قبلا گذشت.