سرشناسه : موسوی هاشم گردآورنده عنوان و نام پدیدآور : دراسه فی تبلیغ آیات البرائه اعداد هاشم الموسوی تحقیق و توثیق قسم التحقیق فی مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه مشخصات نشر : [قم : دائره معارف الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت ع ، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه ۱۴۱۹ق = ۱۹۹۸م = ۱۳۷۷.
مشخصات ظاهری : ص ۴۶
وضعیت فهرست نویسی : فهرستنویسی قبلی یادداشت : عربی یادداشت : کتابنامه به‌صورت زیرنویس موضوع : تفاسیر (سوره توبه آیات برائت
موضوع : علی‌بن ابی‌طالب ع ، امام اول ۲۳ قبل از هجرت - ۴۰ق -- اثبات خلافت شناسه افزوده : موسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی شناسه افزوده : موسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه قسم التحقیق شناسه افزوده : موسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه رده بندی کنگره : BP۱۰۲/۲۹۵/م۸د۴ ۱۳۷۷
رده بندی دیویی : ۲۹۷/۱۸
شماره کتابشناسی ملی : م‌۷۸-۶۶۱۹

القاری ء المتامل فی کتاب (الغدیر) لمولفه، الشیخ الامینی - رحمه اللّه - یجده موسوعه علمیه دائرة معارف فی التاریخ والحدیث والسیرة و التفسیر والرجال والادب واللغه والفقه والعقیده لاثبات احقیه الامام علی(ع) فی الخلافه والامامه والولایه،فقد استقرا المولف(رحمه اللّه) مساحه المکتبه الاسلامیه بما فیها من مصادر و وثائق و ادله اثبات، فخرج من معمعه الحوار و المقاضاه منتصرا ظافرا.
وکان الکتاب والسنه هما المرجع الاساس فی حجته وادله اثباته، ومما استدل به الکاتب علی احقیه الامام علی(ع) بالولایه والخلافه هو التکلیف الالهی لعلی(ع) بتبلیغ آیات البراءه یوم الحج الاکبر بدلا من ابی بکر، فقد تظافرت الروایات - کما تقصاهاالمولف - ان رسول اللّه بعث بتلک الایات مع ابی بکر فی السنه التاسعه من الهجره لیقراها علی الناس یوم الحج الاکبر، وبعد ان سار ابو بکر مرحله من الطریق هبط الامین جبرئیل(ع) علی رسول اللّه(ص) یامره بسحبها من ابی بکر وبعث علی(ع) بها لیبلغها الی الناس.
وقد کان هذا الاستبدال معللا مفسرا من قبل الوحی الالهی، بلغه رسول اللّه(ص) بقوله: (لا یودی عنی الا انا او رجل منی).
وقد قام المولف ببیان ما تحویه تلک الحادثه من حجه مثبته، ودلالات علی وجوب تقدیم علی(ع) واستحقاقه للخلافه بعدرسول اللّه(ص)، وان تلک الحادثه تتضمن التعریف بعلی کمود وحید عن رسول اللّه(ص) فی غیابه.
مرکز الغدیر

المعنی اللغوی للبراءه: (... اصل البراءه والبراء والتبری: التقصی مما یکره مجاورته، ولذلک قیل، برئت من المرض، وبرئت من فلان)[1].
المعنی الاصطلاحی للبراءه: عرف الشیخ الطبرسی البراءه بانها: (انقطاع للعصمه، ورفع للامان، وخروج من العهود)[2].
---
[1] معجم مفردات الفاظ القرآن / الراغب الاصفهانی.
[2] معجم البیان / تفسیر سوره براءه / الایه .(1)

من الاسس العقیدیه التی بنی علیها النظام الاجتماعی والعلاقات البشریه فی الاسلام هو نظام(التولی والتبری). ولقد حفل القرآن الکریم بالکثیر من هذه المفاهیم والمبادی ء کقوله تعالی: (انا براء منکم ومما تعبدون)الممتحنه (4).
وقوله تعالی: (براءه من اللّه ورسوله الی الذین عاهدتم من المشرکین) التوبه (1).
(ام حسبتم ان تترکوا ولما یعلم اللّه الذین جاهدوا منکم ولم یتخذوا من دون اللّه ولا رسوله ولا المومنین ولیجه واللّه خبیربما تعملون) التوبه (16).
(لاتجد قوما یومنون باللّه والیوم الاخر یوادون من حاد اللّه ورسوله) المجادله (22).
(یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا الیهود والنصاری اولیاء بعضهم اولیاء بعض ومن یتولهم منکم فانه منهم ان اللّه لا یهدی القوم الظالمین) المائده (51).
(انما ولیکم اللّه ورسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه ویوتون الزکاه وهم راکعون ومن یتولی اللّه ورسوله والذین آمنوا فان حزب اللّه هم الغالبون) المائده (55).
(والمومنون والمومنات بعضهم اولیاء بعض) التوبه (71).
وهکذا یحدد القرآن مفهومی التولی والتبری کاساس عقیدی، فلا یتم ایمان المرا حتی یبرا من اعداء اللّه وانبیائه ورسله واولیائه، ولا یلقی الیهم بالموده، وحتی یدین بالولاء للّه ورسوله والمومنین قلبه وعواطفه وسلوکه.

من دراسه وتحلیل المسار النبوی ومواقفه من خصوم الرساله نجد ان الرسول الکریم(ص) قد اعتمد اسلوب التدرج والمرحلیه فی الدعوه وتبلیغ الاحکام والمفاهیم والمبادی ء، منطلقا من التوجیه القرآنی الذی اعتمد اسلوب المرحلیه والتاجیل والنسخ،لاسیما فی اسالیب الدعوه والتبلیغ لاحداث التغییر الشامل.
ونجد مصداق ذلک التدرج، فی التبلیغ واضحا فی قوله تعالی: (وقال الذین کفروا لولا نزل علیه هذا القرآن جمله واحده کذلک لنثبت به فوادک ورتلناه ترتیلا) الفرقان (22).
(وقرآنا فرقناه لتقراه علی الناس علی مکث ونزلناه تنزیلا) الاسراء (106).
ومن القضایا الاساسیه التی تعامل الرسول(ص) معها بمرحلیه وتدرج هی قضیه العلاقه مع المشرکین، فقد تمثلت فی مرحلتهاالاولی بالحوار الفکری، والاقناع العقلی، والابقاء علی العلاقات الاجتماعیه، والتعامل معهم کامر واقع قائم فی ذلک المجتمع،بل کانوا هم البنیه الاساسیه للمجتمع، والقوه السلطویه فیه.
وابتدا الدین الجدید یاخذ طریقه وانطلق مسار التبلیغ، وبدا الوجود الجدید یبرز کقوه فاعله ورائده فی ذلک المجتمع، وکماراحت بنی المجتمع الجاهلی واسسه الفکریه والسلطویه تهتز، امام کلمات القرآن وعظم الایات فکانت الهجره فی السنه الثالثه عشر من البعثه، وکان میلاد المجتمع الاسلامی والدوله الاسلامیه فی المدینه المنوره ایذانا بمرحله جدیده، فتحول الموقف من المشرکین من الحوار المجرد الی الصراع المسلح المشفوع بالحوار وفتح الافاق امام الوعی والعقل وفتحت جبهه القتال بالبیان القرآنی الحاسم: (اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا وان اللّه علی نصرهم لقدیر × الذین اخرجوا ...) الحج (39، 40).
فکانت معارک وغزوات ومواجهات عسکریه عنیقه وتواصل مسار الدعوه والدوله وتبلیغ الرساله، لتمتد آفاقه، وتتسع دائرته فاضطرت قریش، قاعده الشرک وقائده المواجهه، الی ان تبرم صلح الحدیبیه مع الرسول الکریم محمد(ص) فی السنه السادسه من الهجره، ثم حدثت النقله الکبری ففتحت مکه عاصمه الشرک وحصن المعانده فی السنه الثامنه من الهجره، فانهار ذلک الکیان المعادی لکلمه التوحید ورساله الهدی، فکانت مهمه الرسول التالیه هی تطهیر الجزیره من الشرک ، واعلان البراءه من المشرکین، والاجهاز علی هذا الوجود الهدام.
فکانت البراءه من المشرکین فی السنه التاسعه من الهجره، اعلنها القرآن بقوله: (براءه من اللّه ورسوله الی الذین عاهدتم من المشرکین فسیحوا فی الارض اربعه اشهر واعلموا انکم غیر معجزی اللّه وان اللّه مخزی الکفرین) وهذا البیان مع ما یحمل من حدیه وحسم فقد اعط ی للمشرکین فرصه التفکیر والتامل.
اذ منحهم مده امدها اربعه اشهر، ومن؟ کان لهم عهد خاص محدود الاجل یودی لهم عهدهم الی اجله، ولذا انطلقت السوره مجرده من الرحمه فلم تفتتح بباسم اللّه الرحمن الرحیم، کما هو الحال فی السور القرآنیه کلها، بعد ان استنفدت کل الوسائل الفکریه والنفسیه اللازمه للاقناع، وبعد ان اتضح الحق وقامت البینه. ومع کل ذلک فقد منحوا فرصه اخری امدها اربعه اشهر من یوم تبلیغ البیان، واعط ی الرسول(ص) صلاحیه اجاره من یستجیر به حتی یسمع کلام اللّه، ویعید الحساب مع نفسه، ویتامل فیمایخاطب به من دعوه ومبادی ء تسعی لانقاذه فی الدنیا والاخره.
ولقد لخص القرآن کل ذلک بقوله: (براءه من اللّه ورسوله الی الذین عاهدتم من المشرکین) التوبه (1 - 6).
ان مساله التولی والتبری لهی مساله من اهم المسائل العقیدیه التی یشاد علیها البناء الاجتماعی والعلائق النفسیه مع الاخرین.
فان هذا المبدا یتولی مهمه الفرز والبلوره، ولیس صدفه ان یکلف الامام علی(ع) بهذه المهمه الخطیره، نیابه عن النبی(ص)، فقدکان حامل الرایه، وفارس العقیده، ورجل الجهاد والقوه التی ارعبت اعداء اللّه. وکان مما یناسب الموقف ان یتولی التبلیغ رجل یمثل القوه والمواجهه.
وقد اورد الشیخ الامینی(رحمه اللّه) حادثه البراءه بصیغها المختلفه - کما نقلها المورخون واصحاب السیر - وقد قام(رحمه اللّه) - بتوثیق هذه الروایات، وایراد اسماء رواتها ومخرجیها، والتعلیق علیها فی موسوعته التاریخیه الخالده (کتاب الغدیر) ثم قام بعد ذلک العرض النصی بدراسه وتحلیل تلک الروایات، وتقویم تلک الحادثه التاریخیه، واستخلاص النتائج والمضامین التی انطوت علیها.
وفی ما یاتی نص ما کتبه الشیخ الامینی فی هذا الموضوع، عقبناه بخاتمه مرکزه فی نتائج البحث.

ان رسول اللّه (ص) بعث ابا بکر الی مکه بایات من صدر سوره البراءه لیقراها علی اهلها، فجاء جبرئیل من عند اللّه العزیز فقال: لن یودی عنک الا انت او رجل منک. فبعث رسول اللّه(ص) علیا علی ناقته العضباء او الجدعاء اثره، فقال (ادرکه، فحیثما لقیته فخذالکتاب منه واذهب الی اهل مکه فاقراه علیهم). فلحقه علی(ع) فی العرج او فی ذی الحلیفه او فی ضجنان او الجحفه واخذالکتاب منه، وحج وبلغ واذن.
هذه الاثاره اخرجها کثیر من ائمه الحدیث وحفاظه بعده طرق صحیحه یتاتی التواتر باقل منها عند جمع من القوم، والیک امه ممن اخرجها: 1 - ابو محمد اسماعیل السدی الکوفی المتوفی (128) 2 - ابو محمد عبدالملک بن هشام البصری المتوفی (218) 3 - ابو عبداللّه محمد بن سعد الزهری المتوفی (230) 4 - الحافظ ابو بکر بن ابی شیبه العبسی الکوفی المتوفی (235) 5 - الحافظ ابو الحسن بن ابی شیبه العبسی الکوفی المتوفی (239) 6 - امام الحنابله احمد بن حنبل الشیبانی المتوفی (241) 7 - الحافظ ابو محمد عبداللّه الدارمی، صاحب السنن المتوفی (255) 8 - الحافظ ابوعبداللّهبن ماجه القزوینی، صاحب السنن المتوفی (273) 9 - الحافظ ابو عیسی الترمذی، صاحب الصحیح المتوفی (279) 10 - الحافظ ابو بکر احمد بن ابی عاصم الشیبانی المتوفی (287) 11 - الحافظ ابو عبدالرحمن احمد النسائی، صاحب السنن المتوفی (303) 12 - الحافظ ابو جعفر محمد بن جریر الطبری المتوفی (310) 13 - الحافظ ابو بکر محمد بن اسحاق بن خزیمه النیسابوری المتوفی (311) 14 - الحافظ ابو عوانه یعقوب النیسابوری، صاحب المسند المتوفی (316) 15 - الحافظ ابو القاسم عبداللّه البغوی، صاحب المصابیح المتوفی (317) 16 - الحافظ عبدالرحمن بن ابی حاتم التمیمی المتوفی (327) 17 - الحافظ ابو حاتم محمد بن حبان التمیمی المتوفی (354) 18 - الحافظ ابو القاسم سلیمان بن احمد الطبرانی المتوفی (360) 19 - الحافظ ابو الشیخ [1] المتوفی (369) 20 - الحافظ علی بن عمر الدارقطنی المتوفی (385) 21 - الحافظ ابو عبداللّه الحاکم النیسابوری، صاحب المستدرک المتوفی (405) 22 - الحافظ ابو بکر بن مردویه الاصبهانی المتوفی (416) 23 - الحافظ ابو نعیم احمد الاصبهانی، صاحب الحلیه المتوفی (430) 24 - الحافظ ابو بکر احمد بن الحسین البیهقی، صاحب السنن المتوفی (458) 25 - الفقیه ابو الحسن علی بن المغازلی الشافعی المتوفی (483) 26 - الحافظ ابو محمد الحسین البغوی الشافعی المتوفی (516) 27 - الحافظ نجم الدین ابو حفص النسفی السمرقندی الحنفی (537) 28 - الحافظ ابو القاسم جار اللّه الزمخشری الشافعی المتوفی (538) 29 - الحافظ ابو الموید موفق بن احمد الخوارزمی الحنفی المتوفی (568) 30 - الحافظ ابو القاسم ابن عساکر الدمشقی الشافعی المتوفی (571) 31 - ابوالقاسم عبدالرحمن الخثعمی السهیلی الاندلسی المتوفی (581) 32 - ابو السعادات بن الاثیر الشیبانی الشافعی المتوفی (606) 33 - ابو عبداللّه محمد بن عمر الفخر الرازی الشافعی المتوفی (606) 34 - الحافظ ابو الحسن علی بن الاثیر الشیبانی المتوفی (630) 35 - ابو عبداللّه ضیاء الدین محمد المقدسی الحنبلی المتوفی (643) 36 - ابو سالم محمد بن طلحه القرشی النصیبی الشافعی المتوفی (652) 37 - ابوالمظفریوسف سبطالحافظابن الجوزی الحنفی المتوفی (654) 38 - عز الدین بن ابی الحدید المعتزلی المتوفی (655) 39 - الحافظ ابو عبداللّه الکنجی الشافعی المتوفی (658) 40 - ابوعبداللّه القرطبی، صاحب التفسیر الکبیر المتوفی (671) 41 - القاضی ناصر الدین ابو الخیر البیضاوی الشافعی المتوفی (685) 42 - الحافظ ابو العباس محب الدین الطبری الشافعی المتوفی (694) 43 - شیخ الاسلام ابو اسحاق ابراهیم الحموئی المتوفی (722) 44 - ولی الدین محمد الخطیب العمری التبریزی، صاحب مشکاه المصابیح المتوفی (737) 45 - علاءالدین علی بن محمدالخازن،صاحب التفسیر المتوفی (741) 46 - اثیر الدین ابو حیان الاندلسی، صاحب التفسیر المتوفی (745) 47 - الحافظ شمس الدین محمد الذهبی الشافعی المتوفی (748) 48 - نظام الدین الحسن النیسابوری[2]، صاحب التفسیر المتوفی(000) 49 - الحافظ عماد الدین اسماعیل بن کثیر الدمشقی الشافعی المتوفی (774) 50 - الحافظ ابو الحسن علی بن ابی بکر الهیثمی الشافعی المتوفی (807) 51 - تقی الدین احمد بن علی المقریزی الحنفی المتوفی (845) 52 - الحافظ ابو الفضل بن حجر احمد العسقلانی الشافعی المتوفی (852) 53 - بدرالدین محمود بن احمد العینی الحنفی المتوفی (855) 54 - نور الدین علی بن محمد بن الصباغ المکی المالکی المتوفی (855) 55 - شمس الدین محمد بن عبدالرحمن السخاوی، نزیل الحرمین المتوفی(902) 56 - الحافظ جلال الدین عبدالرحمن السیوط ی الشافعی المتوفی (911) 57 - الحافظ ابو العباس احمد القسطلانی الشافعی المتوفی (923) 58 - الحافظ ابو محمد عبدالرحمن بن الدیبع الشیبانی الشافعی المتوفی (944) 59 - المورخ الدیار بکری، صاحب تاریخ الخمیس المتوفی (966/982) 60 - الحافظ شهاب الدین احمد بن حجر الهیتمی الشافعی المتوفی (974) 61 - المتقی علی بن حسام الدین القرشی الهندی، نزیل مکه المتوفی ( 975 ) 62 - الحافظ زین الدین عبدالرووف المناوی الشافعی المتوفی (1031) 63 - الفقیه شیخ بن عبداللّه العیدروس الحسینی الیمنی المتوفی (1041) 64 - الشیخ احمد بن باکثیر المکی الشافعی، صاحب الوسیله المتوفی (1047) 65 - ابو عبداللّه محمد الزرقانی المصری المالکی المتوفی (1122) 66 - میرزا محمد البدخشی[3]، صاحب مفتاح النجا المتوفی (0000) 67 - السید محمد بن اسماعیل الصنعانی الحسینی المتوفی (1182) 68 - ابو العرفان الشیخ محمدالصبان الشافعی، صاحب الاسعاف المتوفی (1206) 69 - القاضی محمد بن علی الشوکانی الصنعانی المتوفی (1250) 70 - ابو الثناء شهاب الدین السید محمود الالوسی الشافعی المتوفی (1270) 71 - الشیخ سلیمان بن ابراهیم القندوزی الحسینی الحنفی المتوفی (1293) 72 - السید احمد زینی دحلان المکی الشافعی المتوفی (1304) 73 - السید مومن الشبلنجی[4]، مولف نور الابصار المتوفی (0000)
---
[1] هو ابو عبداللّه محمد بن جعفر بن حیان المعروف بابی الشیخ الاصبهانی المولود سنه 274.
[2] هو الحسن بن محمد بن الحسین المعروف بالنظام الاعرج.
کان حیا الی صفر من عام 730 ه، وهی سنه الانتهاء من تالیفه تفسیره الموسوم بغرائب القرآن ورغائب الفرقان.
[3] محمد بن رستم خان البدخشی المتوفی 922 ه.
[4] مومن بن حسن بن مومن المتوفی بعد1308 ه.

وتنتهی اسانید هولاء الحفاظ[1] فی ماثره اذان البراءه وتبلیغها الی جمع من الصحابه الاولین منهم:
---
[1] راجع تراجمهم فی الغدیر 1: 167/ 311.

الصوره الاولی : من طریق زید بن یثیع، قال(رضی اللّه): (لما نزلت عشر ایات من براءه علی النبی(ص) دعا ابا بکر(رضی اللّه)لیقراها علی اهل مکه، ثم دعانی فقال لی: ادرک ابا بکر فحیثما لقیته فخذ الکتاب منه، فاذهب به الی اهل مکه فاقراه علیهم. فلحقته بالجحفه فاخذت الکتاب منه، ورجع ابو بکر(رضی اللّه) فقال: یا رسول اللّه نزل فی شی ء؟ قال: لا،ولکن جبریل جاءنی فقال: لن یودی عنک الا انت او رجل منک).
اخرجه عبداللّه بن احمد فی زوائد المسند، والحافظ ابو الشیخ، وابن مردویه، وحکاه عنهم السیوط ی فی الدرالمنثور، وکنز العمال، والشوکانی فی تفسیره، ویوجد فی الریاض النضره، وذخائر العقبی، وتاریخ ابن کثیر، وفی تفسیره، ومناقب الخوارزمی، وفرائد السمطین للحموئی، ومجمع الزوائد، وشرح صحیح البخاری للعینی، ووسیله المال لابن باکثیر، وشرح المواهب اللدنیه للزرقانی، وتفسیر المنار[1].
الصوره الثانیه : عن زید: قال: نزلت براءه فبعث رسول اللّه(ص) ابا بکر ثم ارسل علیا فاخذها منه، فلما رجع ابوبکر قال: هل نزل فی شی ء؟ قال: (لا، ولکنی امرت ان ابلغها انا او رجل من اهل بیتی). فانطلق علی الی مکه،فقام فیهم باربع.
تفسیر الطبری[2]، تفسیر ابن کثیر[3].
الصوره الثالثه : عن زید: ان رسول اللّه(ص) بعث ببراءه الی اهل مکه مع ابی بکر ثم اتبعه بعلی فقال له: (خذالکتاب فامض الی اهل مکه) قال: فلحقه فاخذ الکتاب منه، فانصرف ابو بکر وهو کئیب فقال لرسول اللّه(ص): انزل فی شی ء؟ قال: (لا، الا انی امرت ان ابلغه انا او رجل من اهل بیتی) خصائص النسائی[4]، الاموال لابی عبید[5].
الصوره الرابعه: عن علی امیر المومنین، من طریق حنش باللفظ الاول المذکور من الفاظ زید بن یثیع حرفیا.
اخرجه احمد فی مسنده[6]، والکنجی فی الکفایه[7] نقلا عن احمدوابن عساکر[8]، والهیثمی فی مجمع الزوائد[9].
الصوره الخامسه : عن حنش، عن امیر المومنین: قال: ان النبی(ص) حین بعثه ببراءه فقال: یانبی اللّه انی لست باللسن ولا بالخطیب، قال: ( ما بد ان اذهب بها انا او تذهب بها انت)، قال: فان کان لا بد فساذهب انا. قال: (فانطلق فان اللّه یثبت لسانک ویهدی قلبک). قال: ثم وضع یده علی فمه.
مسند احمد[10]، الریاض النضره[11]، تفسیر ابن کثیر[12]، الدر المنثور[13] نقلا عن ابی الشیخ، کنز العمال[14].
الصوره السادسه : عن ابی صالح، عن امیر المومنین: قال: بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر ببراءه الی اهل مکه وبعثه علی الموسم ثم بعثنی فی اثره فادرکته فاخذتها منه، فقال ابو بکر: ما لی؟ قال: (خیر انت صاحبی فی الغار، وصاحبی علی الحوض، غیر انه لا یبلغ عنی غیری او رجل منی).
اخرجه الطبری[15] کما فی فتح الباری لابن حجر العسقلانی[16].
---
[1] زوائد المسند: ص 353 ح 146، الدر المنثور: 4/122، کنز العمال 2/422: ح 4400، فتح القدیر: 2/334، الریاض النضره: 3/119، ذخائر العقبی: 69، البدایه والنهایه:5/44 حوادث سنه 9 ه و7/394 حوادث سنه 40 ه، تفسیر ابن کثیر: 333/2، المناقب: ص 165 ح 196، فرائد السمطین 1/61: باب 8، مجمع الزوائد: 7/29، عمده القاری:18/260، وسیله الماک ل: ص 122، شرح المواهب: 3/19، تفسیر المنار: 10/157.
[2] جامع البیان: مج 6 /ج 10/64.
[3] تفسیر ابن کثیر: 2/333.
[4] السنن الکبری 5/128: ح 8461، وفی خصائص امیر المومنین: ص 92 ح 76.
[5] الاموال: ص 215 ح 457.
[6] مسند احمد 1/243: ح 1299.
[7] کفایه الطالب: ص 255 باب 62.
[8] ترجمه الامام علی بن ابی طالب (ع) من تاریخ ابن عساکر - الطبعه المحققه-: رقم 890.
[9] مجمع الزوائد: 7/29.
[10] مسند احمد 1/242: ح 1289.
[11] الریاض النضره: 3/119.
[12] تفسیر ابن کثیر: 2/333.
[13] الدر المنثور: 4/125.
[14] کنز العمال 2/422: ح 4401.
[15] جامع البیان: مج 6/ج 10/64.
[16] فتح الباری: 8/318.

قال: ان النبی(ص) بعثه ببراءه الی اهل مکه لایحج بعد العام مشرک ، ولا یطوف بالبیت عریان، ولا یدخل الجنه الانفس مسلمه، من کان بینه وبین رسول اللّه(ص) عهد فاجله الی مدته واللّه بری ء من المشرکین ورسوله، فسار ثلاثاثم قال لعلی: (الحقه، فرد علی ابا بکر وبلغها انت). قال: ففعل فلما قدم علی النبی ابو بکر بکی، فقال: یارسول اللّهحدث فی شی ء؟ قال: (ما حدث فیک الا خیر ولکن امرت ان لا یبلغه الا انا او رجل منی).
اخرجه احمد فی مسنده، وابن خزیمه، وابو عوانه، والدارقطنی فی الافراد کما فی کنز العمال، والکنجی فی الکفایه نقلا عن احمد وابی نعیم وابن عساکر، وابن کثیر فی تاریخه[1].
---
[1] مسند احمد: 1/7 ح 4، کنز العمال 2/417: ح 4389، کفایه الطالب: ص 254، مختصر تاریخ دمشق 18/6: وفی ترجمه الامام علی بن ابی طالب(ع) من تاریخ ابن عساکر- الطبعه المحققه -: رقم 889، البدایه والنهایه 394: حوادث سنه 40 ه

الصوره الاولی : قال: بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر وامره ان ینادی بهذه الکلمات ثم اتبعه علیا، فبینا ابو بکر ببعض الطریق اذ سمع رغاء ناقه رسول اللّه القصواء، فخرج ابو بکر فزعا فظن انه رسول اللّه(ص) فاذا هو علی(رضی اللّه)، فدفع الیه کتاب رسول اللّه، وامر علیا ان ینادی بهولاء الکلمات، فانطلقا، فقام علی ایام التشریق ینادی: (ذمه اللّه ورسوله بریئه عن کل مشرک ).
الحدیث.
اخرجه الترمذی فی جامعه، والبیهقی فی سننه، والخوارزمی فی المناقب، وابن طلحه فی مطالب السوول،والشوکانی فی تفسیره، نقلا عن الترمذی وابن ابی حاتم والحاکم وابن مردویه والبیهقی بلفظ اخصر، واشار الیه ابن حجر فی فتح الباری[1].
الصوره الثانیه : من لفظ ابن عباس: قال: ان رسول اللّه(ص) بعث ابا بکر ببراءه ثم اتبعه علیا فاخذها منه فقال ابوبکر(رضی اللّه): یا رسول اللّه حدث فی شی ء؟ قال: (لا،انت صاحبی فی الغار وعلی الحوض، ولا یودی عنی الا انا اوعلی).
الحدیث.
اخرجه الطبری فی تفسیره[2].
الصوره الثالثه : عن ابن عباس: قال فی حدیث طویل عد فیه جمله من فضائل مولانا امیر المومنین(ع) مماتسالمت الامه علیه: بعث رسول اللّه(ص) فلانا بسوره التوبه فبعث علیا خلفه فاخذها منه وقال: (لا یذهب بها الارجل هو منی وانا منه).
وحدیث ابن عباس هذا اخرجه کثیرون من ائمه الحدیث وحفاظه فی المسانید باسناد صحیح رجاله کلهم ثقات مصرحین بصحته وثقه رجاله[3].
الصوره الرابعه : عن ابن عباس: اخرج ابن عساکر[4]، باسناده من طریق الحافظ عبدالرزاق، عن ابن عباس، قال:مشیت وعمر بن الخطاب فی بعض ازقه المدینه فقال: یابن عباس اظن القوم استصغروا صاحبکم اذ لم یولوه امورکم.
فقلت: واللّه ما استصغره رسول اللّه(ص) اذ اختاره لسوره براءه یقروها علی اهل مکه. فقال لی: الصواب تقول، واللّه لسمعت رسول اللّه(ص) یقول لعلی بن ابی طالب: (من احبک احبنی، ومن احبنی احب اللّه، ومن احب اللّه ادخله الجنه مدلا). کنز العمال[5]، شرح ابن ابی الحدید[6] ذکره الی قوله: فقال لی.
---
[1] سنن الترمذی 5/257: ح 3091، سنن البیهقی: 9/244، المناقب: ص 164 ح 195، مصالب السوول: 17، فتح القدیر: 2/334، المستدرک علی الصحیحین 2/361: ح 3275، السنن الکبری للبیهقی: 9/224 - 225، فتح الباری: 8/318.
[2] جامع البیان: مج 6/ج 10/64.
[3] انظر الغدیر 1/120/ 125، 3/277 / 350.
[4] مختصر تاریخ دمشق: 20/68.
[5] کنز العمال 13/109: ح 36357.
[6] شرح نهج البلاغه 12/46: خطبه 223.

ان النبی(ص) حین رجع من عمره الجعرانه[1] بعث ابا بکر علی الحج فاقبلنا معه، حتی اذا کنا بالعرج ثوب[2] بالصبح،فلما استوی للتکبیر سمع الرغوه خلف ظهره فوقف عن التکبیر فقال: هذه رغوه ناقه رسول اللّه(ص) الجدعاء، لقدبدا لرسول اللّه(ص) فی الحج، فلعله ان یکون رسول اللّه(ص) فنصلی معه، فاذا علی(رضی اللّه) علیها، فقال له ابو بکر: امیر ام رسول؟ قال: (لا، بل رسول ارسلنی رسول اللّه(ص) ببراءه اقروها علی الناس فی مواقف الحج). فقدمنا مکه، فلماکان قبل الترویه بیوم قام ابو بکر فخطب الناس فحدثهم عن مناسکهم، حتی اذا فرغ قام علی فقرا علی الناس حتی ختمها، ثم خرجنا معه حتی اذاکان یوم عرفه قام ابو بکر فخطب الناس فحدثهم عن مناسکهم، حتی اذا فرغ قام علی(رضی اللّه) فقرا علی الناس براءه حتی ختمها. فلما کان النفر الاول قام ابو بکر فخطب الناس فحدثهم کیف ینفرون وکیف یرمون فعلمهم مناسکهم، فلما فرغ قام علی(رضی اللّه) فقرا علی الناس براءه حتی ختمها.
اخرجه الدارمی فی سننه، والنسائی فی الخصائص، وابن خزیمه وصححه، وابن حبان من طریق ابن جریج،والطبری، ومحب الدین الطبری فی الریاض النضره من طریق ابی حاتم والنسائی. ویوجد فی تیسیر الوصول،تفسیر القرطبی، المواهب اللدنیه للقسطلانی، شرح المواهب للزرقانی، تاریخ الخمیس، سیره زینی دحلان، تفسیر الالوسی روح المعانی، تفسیرالمنار نقلا عن الحفاظ الخمسه المذکورین من الدارمی الی محب الدین الطبری[3].
---
[1] الجعرانه: ماء بین الطائف ومکه، وهی الی مکه اقرب. نزلها النبی (ص) لما قسم غنائم هوازن مرجعه من غزاه حنین واحرم منها.
[2] التثویب: هو الدعاء للصلاه وغیرها. واصله ان الرجل اذا جاء مستصرخا لوح بثوبه لیری ویشتهر.
[3] السنن الکبری 5/129: ح 8463، خصائص امیر المومنین: ص 93 ح 78، صحیح ابن خزیمه 4/319: ح 2974، الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبان 15/19: ح 6645،جامع البیان: مج 6/ج 10/65، الریاض النضره: 3/118، تیسیرالوصول:- 1/158 ح 10، الجامع لاحکام القراک ن: 8/44، المواهب اللدنیه: 1/640، شرح المواهب: 3/91، تاریخ الخمیس: 2/141، السیره النبویه لزینی دحلان: 2/140، روح المعانی: 10/44، تفسیر المنار: 10/156.

قال: ان رسول اللّه(ص) بعث ببراءه مع ابی بکر الی اهل مکه ثم دعاه فقال: (لا ینبغی ان یبلغ هذا الا رجل من اهلی)،فدعا علیا فاعطاه ایاها.
وفی لفظ اخر لاحمد : ان رسول اللّه(ص) بعث ببراءه مع ابی بکر الصدیق(رضی اللّه)، فلما بلغ ذا الحلیفه قال: (لا یبلغها الاانا او رجل من اهل بیتی)، فبعث بها مع علی.
طرق الحدیث صحیحه، رجاله کلهم ثقات، اخرجه احمد فی مسنده، والترمذی فی جامعه طبع الهند، والنسائی فی خصائصه، وابن کثیر فی تاریخه عن الترمذی واحمد، وفی تفسیره، والخوارزمی فی المناقب، والقسطلانی فی شرح صحیح البخاری، وابن حجر فی شرح الصحیح، والعینی فی شرح الصحیح،وابن طلحه فی مطالب السوول، والسیوط ی فی الدر المنثور نقلا عن ابن ابی شیبه واحمد والترمذی وابی الشیخ وابن مردویه، وفی کنز العمال عن ابن ابی شیبه، والزرقانی فی شرح المواهب، والشوکانی فی تفسیره نقلا عمن نقل عنه السیوط ی فی الدر المنثور، والالوسی فی تفسیره نقلا عن احمد والترمذی وابی الشیخ، وصاحب المنارفی تفسیره[1].
---
[1] مسند احمد 4/77: ح 12802، ص 198 ح 13605، سنن الترمذی 5/256: ح 3090، السنن الکبری للنسائی 5/128: ح 8460، خصائص امیر المومنین: ص 92 ح 75،البدایه والنهایه 5/46: حوادث سنه 9 ه، تفسیر ابن کثیر: 2/333، المناقب: ص 165 ح 197، ارشاد الساری: 10/283، فتح الباری: 8/318، عمده القاری: 4/78، مطالب السوول: 17، الدر المنثور: 4/123، کنز العمال 2/431: ح 4421، شرح المواهب: 3/91، فتح القدیر: 2/334، روح المعانی: 10/45، تفسیر المنار: 10/157.

قال: بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر(رضی اللّه) یودی عنه براءه، فلما ارسله بعث الی علی(رضی اللّه) فقال: (یا علی انه لا یودی عنی الاانا او انت). فحمله علی ناقته العضباء فسار حتی لحق بابی بکر(رضی اللّه) فاخذ منه براءه، فاتی ابو بکر النبی(ص) وقددخله من ذلک مخافه ان یکون قد انزل فیه شی ء، فلما اتاه قال: ما لی یا رسول اللّه؟ قال: ( خیر انت اخی و صاحبی فی الغار، وانت معی علی الحوض، غیر انه لا یبلغ عنی غیری او رجل منی).
اخرجه ابن حبان وابن مردویه کما فی الدر المنثور للسیوط ی، وروح المعانی للالوسی، واوعز الیه ابن حجر فی فتح الباری من طریق عمرو بن عطیه، عن ابیه، عن ابی سعید[1].
---
[1] الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبان 15/16: ح 6644، الدرالمنثور: 4/124، روح المعانی 3/268: وفی طبعه النیریه: 10/40، فتح الباری: 8/318.

قال(رضی اللّه): بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر(رضی اللّه) ببراءه الی الموسم، فاتی جبریل(ع) فقال: انه لن یودیها عنک الا انت اورجل منک، فبعث علیا(رضی اللّه) علی اثره حتی لحقه بین مکه والمدینه فاخذها، فقراها علی الناس فی الموسم.
اخرجه ابن مردویه والطبرانی باسنادهما کما فی الدر المنثور للسیوط ی[1]، وفتح الباری لابن حجر[2].
---
[1] الدر المنثور: 4/124.
[2] فتح الباری: 8/318.

الصوره الاولی : قال: بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر ببراءه حتی اذا کان ببعض الطریق ارسل علیا(رضی اللّه) فاخذها منه، ثم سار بها فوجد ابوبکر فی نفسه، فقال رسول اللّه(ص): (لا یودی عنی الا انا او رجل منی).
خصائص النسائی، الدر المنثور نقلا عن ابن مردویه، تفسیر الشوکانی، واوعز الیه ابن حجر فی فتح الباری[1].
الصوره الثانیه : عن سعد: اخرج ابن عساکر[2]، باسناده عن الحرث بن مالک، قال: اتیت مکه فلقیت سعد بن ابی وقاص فقلت: هل سمعت لعلی منقبه؟ قال: لقد شهدت له اربعا لان تکون لی واحده منهن احب الی من الدنیااعمر فیها مثل عمر نوح: ان رسول اللّه(ص) بعث ابابکر ببراءه الی مشرکی قریش فسار بها یوما ولیله، ثم قال لعلی:(اتبع ابا بکر فخذها وبلغها) فرد علی ابا بکر فرجع یبکی، فقال: یا رسول اللّه انزل فی شی ء؟ قال: (لا، الا خیرا انه لیس یبلغ عنی الا انا او رجل منی، او قال: من اهل بیتی). الحدیث[3].
---
[1] السنن الکبری 5/129: ح 8462، وفی خصائص امیر المومنین: ص 93 ح 77، الدر المنثور: 4/123، فتح القدیر: 2/334، فتح الباری: 8/318.
[2] مختصر تاریخ دمشق: 17/333، وفی ترجمه الامام علی بن ابی طالب (ع)من تاریخ ابن عساکر -الطبعه المحققه -: رقم 278.
[3] انظر الغدیر: 1/98.

قال: کنت مع علی بن ابی طالب(رضی اللّه) لما بعثه رسول اللّه(ص)،فنادی باربع حتی صهل صوته. الحدیث.
اخرجه الدارمی فی سننه[1]، والنسائی فی سننه[2] مع اختصار غیر مخل، کما قاله السیوط ی فی شرحه، وحدیث ابی هریره اخرجه کثیر من الحفاظ غیر انه لعبت به ایدی الهوی، ومهدت لرماه القول علی عواهنه مجال التره[3] والدجل حول هذه الاثاره الکریمه.
واخرج الحافظ محب الدین الطبری فی الریاض النضره[4]، وذخائر العقبی[5] من طریق ابی حاتم، عن ابی سعید اوابی هریره، قال: بعث رسول اللّه(ص) ابا بکر، فلما بلغ ضجنان[6] سمع بغام[7] ناقه علی فعرفه، فاتاه فقال: ما شانی؟ قال:(خیر ان رسول اللّه(ص) بعثنی ببراءه). فلما رجعنا انطلق ابو بکر الی النبی(ص) فقال: یا رسول اللّه ما لی؟ قال: (خیرانت صاحبی فی الغار غیر انه لا یبلغ غیری او رجل منی) یعنی علیا.
---
[1] سنن الدارمی: 2/237.
[2] السنن الکبری 2/407: ح 3949.
[3] التره: الباطل.
[4] الریاض النضره: 3/118.
[5] ذخائر العقبی: 19.
[6] قال الواقدی: بین ضجنان ومکه خمسه وعشرون میلا.
معجم البلدان: 3/453.
[7] البغام: صوت الابل.

ذکر ابن حجر العسقلانی فی فتح الباری[1] ما مر عن امیر المومنین(ع) من طریق ابی صالح، ثم قال: ومن طریق العمری، عن نافع، عن ابن عمر کذلک.
---
[1] فتح الباری: 8/318.

قال: قال رسول اللّه(ص): (علی منی وانا منه لایودی عنی الا انا او علی).
حدیث صحیح رجاله کلهم ثقات اخرجه بطرق اربعه احمد بن حنبل فی مسنده، والترمذی فی صحیحه وصححه وحسنه، والنسائی فی الخصائص، وابن ماجه فی السنن، والبغوی فی المصابیح، والخطیب العمری فی المشکاه، والفقیه ابن المغازلی فی المناقب، والکنجی فی الکفایه، والنووی فی تهذیب الاسماء واللغات،والمحب الطبری فی الریاض، عن الحافظ السلفی، وسبط ابن الجوزی فی التذکره، والذهبی فی تذکره الحفاظفی ترجمه سوید بن سعید، وابن کثیر فی تاریخه، والسخاوی فی المقاصد الحسنه، والمناوی فی کنوز الدقائق والحموئی فی الباب السابع من فرائد السمطین، وجلال الدین السیوط ی فی الجامع الصغیر، وفی جمع الجوامع کما فی ترتیبه[1].
وذکره ابن حجر فی الصواعق، والمتقی الهندی فی کنز العمال عن احد عشر حافظا، والبدخشانی فی نزل الابرارنقلا عن ابن ابی شیبه، واحمد، وابن ماجه، والترمذی، والبغوی، وابن ابی عاصم، والنسائی، وابن قانع،والطبرانی، والضیاء المقدسی، والجارودی، والفقیه شیخ بن العیدروس فی العقد النبوی، والامیر محمدالصنعانی فی الروضه الندیه، والقندوزی فی ینابیع الموده، والشبلنجی فی نور الابصار، والصبان فی الاسعاف -هامش نور الابصار -[2].
قال الامینی : هذه الجمله المرویه من حبشی بن جناده، وعمران، وابی ذر الغفاری ماخوذه من حدیث التبلیغ،وهی شطره، کما نص علیه صاحب اللمعات والمرقاه[3] والسندی الحنفی فی شرح سنن ابن ماجه[4] وقالوا: قال(ص) هذا تکریما لعلی واعتذارا الی ابی بکر.

فی حدیث مرفوع (علی منی وانا منه، ولا یودی عنی الا علی).اخرجه الترمذی وقال: حدیث حسن غریب[5].
---
[1] مسند احمد 5/170: ح 17051، ص 171 ح 17056/17058، سنن الترمذی 5/594: ح 3719، السنن الکبری 5/128: ح 8459، وفی خصائص امیر المومنین: ص 91ح 74، سنن ابن ماجه 1/44: ح 119، مصابیح السنه 4/172: ح 4768، مشکاه المصابیح 3/356: ح 6092، مناقب علی بن ابی طالب: ص 222 ح 267، کفایه الطالب: ص 276باب 67، تهذیب الاسماء واللغات: 1/348، الریاض النضره: 3/119، تذکره الخواص: ص 36، تذکره الحفاظ 2/455: رقم 462، البدایه والنهایه 7/394: حوادث سنه 40 ه،المقاصد الحسنه: ص 124 ح 189، کنوز الحقائق: 2/16، فرائد السمطین 1/59: ح 24، الجامع الصغیر 2/177: ح 5595، کنز العمال 11/603: ح 32913.
[2] الصواعق المحرقه: ص 122، نزل الابرار: ص 38، المصنف لابن ابی شیبه 12/59: ح 12120، المعجم الکبیر 4/16: ح 3511 و3513، الروضه الندیه: ص 257، ینابیع الموده 1/52: باب 7، نور الابصار: ص 160، الاسعاف: 155.
[3] مرقاه المفاتیح 10/464: ح 6092.
[4] شرح سنن ابن ماجه: 1/57.
[5] سنن الترمذی 5/594: ح 3719، تذکره الخواص: ص 36.

مرفوعا: (علی منی و انا من علی، و لا یودی الا انا او علی).
مطالب السوول[1].
---
[1] مطالب السوول: 18.

1 - عن ابی جعفر محمد بن علی - الامام الباقر(ع) - ، قال: ( لما نزلت براءه علی رسول اللّه(ص) وقد کان بعث ابابکر الصدیق(رضی اللّه) لیقیم للناس الحج قیل له: یارسول اللّه لو بعثت بها الی ابی بکر، فقال: لا یودی عنی الا رجل من اهل بیتی، ثم دعا علی بن ابی طالب رضوان اللّه علیه، فقال له: اخرج بهذه القصه من صدر براءه واذن فی الناس یوم النحر اذا اجتمعوا بمنی: انه لا یدخل الجنه کافر، ولا یحج بعد العام مشرک ، ولا یطوف بالبیت عریان، ومن کان له عند رسول اللّه(ص) عهدفهو له الی مدته، فخرج علی بن ابی طالب رضوان اللّه علیه علی ناقه رسول اللّه(ص) العضباء حتی ادرک ابا بکر بالطریق، فلما راه ابو بکر بالطریق قال: امیر او مامور؟ فقال: بل مامور. ثم مضیا فاقام ابو بکر للناس الحج، والعرب اذ ذاک فی تلک السنه علی منازلهم من الحج التی کانوا علیهافی الجاهلیه، حتی اذا کان یوم النحر قام علی بن ابی طالب(رضی اللّه) فاذن فی الناس بالذی امره به رسول اللّه(ص) ) .الحدیث.
سیره ابن هشام[1]، تفسیر الطبری[2]، تفسیر الکشاف[3]، تفسیر ابن کثیر[4]، تاریخ ابن کثیر، عمده القاری[5].
2 - روی ان ابا بکر لما کان ببعض الطریق هبط جبریل(ع) وقال: یا محمد لایبلغن رسالتک الا رجل منک فارسل علیا، فرجع ابو بکر الی رسول اللّه(ص) فقال: یا رسول اللّه اشی ء نزل من السماء؟ قال: (نعم، فسر وانت علی الموسم وعلی ینادی بالای). الحدیث ذکره نظام الدین النیسابوری فی تفسیره[6] المطبوع فی هامش تفسیرالطبری.
3 - عن السدی، قال: لما نزلت هذه الایات الی راس اربعین ایه بعث بهن رسول اللّه(ص) مع ابی بکر وامره علی الحج، فلما سار فبلغ الشجره من ذی الحلیفه اتبعه بعلی فاخذها منه، فرجع ابو بکر الی النبی(ص) فقال: یا رسول اللّه بابی انت وامی انزل فی شانی شی ء؟ قال: لا، ولکن لا یبلغ عنی غیری او رجل منی، اما ترضی یا ابا بکر انک کنت معی فی الغاروانک صاحبی علی الحوض؟ قال: بلی یارسول اللّه. فسار ابو بکر علی الحاج وعلی یوذن ببراءه. الحدیث.
تفسیر الطبری[7]، تاریخ الطبری[8].
4 - قال البغوی المفسر فی تفسیره[9] - هامش تفسیر الخازن -: لما کان سنه تسع اراد رسول اللّه(ص) ان یحج ثم قال:انه یحضر المشرکون فیطوفون عراه، فبعث ابا بکر تلک السنه امیرا علی الموسم لیقیم للناس الحج وبعث معه اربعین ایه من صدر براءه لیقراها علی اهل الموسم، ثم بعث بعده علیا کرم اللّه وجهه علی ناقته العضباء لیقرا علی الناس صدر براءه وامره ان یوذن بمکه ومنی وعرفه: ان قد برئت ذمه اللّه وذمه رسوله من کل مشرک ولا یطوف بالبیت عریان. فرجع ابو بکر فقال: یا رسول اللّه بابی انت وامی انزل فی شانی شی ء؟ قال: لا، ولکن لا ینبغی لاحد ان یبلغ هذا الا رجل من اهلی، اما ترضی یا ابا بکر انک کنت معی فی الغار، وانک صاحبی علی الحوض؟قال: بلی یا رسول اللّه. فسار ابو بکر(رضی اللّه) امیرا علی الحاج وعلی(رضی اللّه) لیوذن ببراءه. الحدیث.
وتجده مرسلا ارسال المسلم بلفظ موجز او مفصل فی: طبقات ابن سعد، تفسیر ابی حیان، تفسیر الکشاف،تفسیر الخازن، تفسیر البیضاوی، تفسیر النسفی هامش الخازن، تفسیر النیسابوری هامش الطبری، تذکره السبط،امتاع المقریزی، الروض الانف، کامل ابن الاثیر، تفسیر الرازی، شرح النهج لابن ابی الحدید، شرح المواهب للزرقانی، الاصابه لابن حجر، تاریخ الخمیس، الصواعق، السیره النبویه لزینی دحلان[10].
وینبی عن اطباق الصحابه الاولین علی هذه الماثره لامیر المومنین استنشاده(ع) بها اصحاب الشوری یوم ذاک بقوله: (افیکم من ائتمن علی سوره براءه وقال له رسول اللّه(ص): انه لا یودی عنی الا انا او رجل منی، غیری؟)قالوا: لا.
وان هذه الجمله المذکوره عدها ابن ابی الحدید من الصحیح ومما استفاض فی الروایات من المناشده یوم الشوری[11].
---
[1] السیره النبویه: 4/190.
[2] جامع البیان: مج 6/ج 10/65. الکشاف: 2/243، تفسیر ابن کثیر: 2/334، البدایه والنهایه 5/44: حوادث سنه 9 ه، عمده القاری: 4/78.
[3] الکشاف: 2/243.
[4] البدایه والنهایه 5/44: حوادث سنه 9 ه.
[5] عمده القاری: 4/78.
[6] تفسیر غرائب القرآن: 3/429.
[7] جامع البیان: مج 6/ج 10/65.
[8] تاریخ الامم والملوک 3/122: حوادث سنه 9 ه.
[9] تفسیر البغوی: 2/267.
[10] الطبقات الکبری: 2/168، تفسیر ابن حیان: 5/6، الکشاف: 2/243، تفسیر الخازن: 2/203، تفسیر البیضاوی: 1/394، تفسیر النسفی: 2/115، تفسیر غرائب القرآن:3/429، تذکره الخواص: ص 37، الروض الانف: 7/374، الکامل فی التاریخ: 1/644، التفسیر الکبیر: 15/218، شرح نهج البلاغه 7/288: خطبه 119، شرح المواهب 3/91: ،الاصابه: 2/509، تاریخ الخمیس: 2/41، الصواعق المحرقه: ص 32، السیره النبویه: 2/140.
[11] شرح نهج البلاغه 6/167 / 168: خطبه: 73.

المتخلص من سرد هذه الاحادیث هو تواتر معنوی او اجمالی لوقوع اصل القصه من استرداد الای من ابی بکروتشریف امیر المومنین(ع) بتبلیغها ونزول الوحی المبین بانه لا یبلغ عنه(ص) الا هو او رجل منه، ولا یجب علیناالبخوع لبعض الخصوصیات التی تفرد بها بعض الطرق والمتون فانها لا تعدو ان تکون احادا، وفی القصه ایعازالی ان من لا یستصلحه الوحی المبین لتبلیغ عده ایات من الکتاب کیف یاتمنه علی التعلیم بالدین کله، وتبلیغ الاحکام والمصالح کلها[1]؟
---
[1] انتهی نص کتاب الغدیر 6/495: بتحقیق مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه طبعه سنه 1418 ه.

و بعد ان عرض الشیخ الامینی هذه الحادثه بطرق مختلفه علق بقوله: ان روایه هذه الحادثه بلغت مرحله التواتر المعنوی او الاجمالی، وذلک یعنی انها قطعیه الصدور. ولکی یتضح معنی هذه المصطلحات فلنقرا تعریفها.
عرف الحدیث المتواتر بانه: (خبر جماعه یفید بنفسه القطع بصدقه)[1].
وعرف ایضا بانه: (ما بلغت رواته فی الکثره مبلغا احالت العاده تواطوهم علی الکذب، واستمر ذلک الوصف فی جمیع الطبقات حیث تتعدد)[2].
---
[1] محمد بهاء الدین العاملی / الوجیزه فی الدرایه / ص 4.
[2] الشهید الثانی زین الدین العاملی / الدرایه / ص 12.
[3] المائده 54 / 46.

1 - التواتر اللفظی : وهو النقل المتواتر الذی تتحد فیه الفاظ الرواه.
2 - التواتر المعنوی : هو النقل المتواتر الذی لاتتحد فیه الفاظ الرواه، بل یتحد المعنی فکل الرواه یخبرون عن معنی واحد بالفاظ مختلفه.
3 - التواتر الاجمالی : اذا روی عدد من الرواه یتحقق بهم التواتر فی کل طبقه روایات عدیده، وکان لها لازمامشترکا منتزعا منها، فان هذا اللازم المنتزع یسمی بالتواتر الاجمالی.
وقد انتهی الشیخ الامینی من خلال عرضه لوقائع الحادثه الی حقیقتین هما: 1 - القطع بصدق الحادثه لانها بلغت مرحله التواتر المعنوی او الاجمالی.
2 - استبدال ابی بکر بعلی فی تبلیغ آیات البراءه.
وقد استنتج من هذا الاستبدال الاختلاف فی الاهلیه بعد ان اخبر الوحی الالهی النبی(ص) بان: (لا یودی عنه الا هواو رجل منه) وهو علی فالمستفاد من هذه الحادثه ان الموهل للاداء عن الرسول(ص) هو علی، ذلک لان الخلیفه سیتحمل بعد الرسول(ص) مسوولیه اداء المهام النبویه من تبلیغ الکتاب والسنه وتبیان احکام الشریعه، وفی هذه الحادثه دلاله واضحه علی ذلک، اذ سحب الاداء من ابی بکر وانیط بعلی، مع تفسیر نبوی واضح لهذا الاستبدال.
وجدیر ذکره ان آیه التولی نزلت فی علی(ع) - کما اجمع المفسرون علی ذلک - حین تصدق بخاتمه، وهو راکع فی صلاته فی مسجد رسول اللّه(ص)، والتی نصها: (انما ولیکم اللّه ورسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلاه ویوتون الزکاه وهم راکعون ومن یتولی اللّه ورسوله والذین آمنوا فان حزب اللّه هم الغالبون)[1].
وحین یضم الیها آیه البراءه من اعداء اللّه التی کلف علی بتبلیغها من غیر ان یوذن لسواه بذلک، یتشخص اجتماع الولاء والبراءه فی مواقف علی(ع) لتعرف الامه حین تفترق الصفوف من المستحق لولائها، ومن الممثل للولاء للّهولرسوله، والبراءه من اعدائهم، لیکون العلم والمعلم، وقائد المسیره المودی عن النبی بعده.
---
[1] المائده 54 / 46.

جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (التوبة/41).
قالَ الإمامُ علیّ ُبنُ موسَی الرِّضا – علـَیهِ السَّلامُ: رَحِمَ اللّهُ عَبْداً أحْيَا أمْرَنَا... َ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ؛ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا... (بَــنـادِرُ البـِحـار – فی تلخیص بحـار الأنوار، للعلاّمة فیض الاسلام، ص 159؛ عُیونُ أخبارِ الرِّضا(ع)، الشـَّیخ الصَّدوق، الباب28، ج1/ ص307).
مؤسّس مُجتمَع "القائمیّة" الثـَّقافیّ بأصبَهانَ – إیرانَ: الشهید آیة الله "الشمس آباذی" – رَحِمَهُ اللهُ – کان أحداً من جَهابـِذة هذه المدینة، الذی قدِ اشتهَرَ بشَعَفِهِ بأهل بَیت النبیّ (صلواتُ اللهِ علـَیهـِم) و لاسیَّما بحضرة الإمام علیّ بن موسَی الرِّضا (علیه السّلام) و بـِساحة صاحِب الزّمان (عَجَّلَ اللهُ تعالی فرجَهُ الشَّریفَ)؛ و لهذا أسّس مع نظره و درایته، فی سَنـَةِ 1340 الهجریّة الشمسیّة (=1380 الهجریّة القمریّة)، مؤسَّسة ًو طریقة ًلم یـَنطـَفِئ مِصباحُها، بل تـُتـَّبَع بأقوَی و أحسَنِ مَوقِفٍ کلَّ یومٍ.
مرکز "القائمیّة" للتحرِّی الحاسوبیّ – بأصبَهانَ، إیرانَ – قد ابتدَأَ أنشِطتَهُ من سَنـَةِ 1385 الهجریّة الشمسیّة (=1427 الهجریّة القمریّة) تحتَ عنایة سماحة آیة الله الحاجّ السیّد حسن الإمامیّ – دامَ عِزّهُ – و مع مساعَدَةِ جمع ٍمن خِرّیجی الحوزات العلمیّة و طلاب الجوامع، باللیل و النهار، فی مجالاتٍ شتـَّی: دینیّة، ثقافیّة و علمیّة...
الأهداف: الدّفاع عن ساحة الشیعة و تبسیط ثـَقافة الثـَّقـَلـَین (کتاب الله و اهل البیت علیهـِمُ السَّلامُ) و معارفهما، تعزیز دوافع الشـَّباب و عموم الناس إلی التـَّحَرِّی الأدَقّ للمسائل الدّینیّة، تخلیف المطالب النـّافعة – مکانَ البَلاتیثِ المبتذلة أو الرّدیئة – فی المحامیل (=الهواتف المنقولة) و الحواسیب (=الأجهزة الکمبیوتریّة)، تمهید أرضیّةٍ واسعةٍ جامعةٍ ثـَقافیّةٍ علی أساس معارف القرآن و أهل البیت –علیهم السّلام – بباعث نشر المعارف، خدمات للمحققین و الطـّلاّب، توسعة ثقافة القراءة و إغناء أوقات فراغة هُواةِ برامِج العلوم الإسلامیّة، إنالة المنابع اللازمة لتسهیل رفع الإبهام و الشـّـُبُهات المنتشرة فی الجامعة، و...
- مِنها العَدالة الاجتماعیّة: التی یُمکِن نشرها و بثـّها بالأجهزة الحدیثة متصاعدة ً، علی أنـّه یُمکِن تسریعُ إبراز المَرافِق و التسهیلاتِ – فی آکناف البلد - و نشرِ الثـَّقافةِ الاسلامیّة و الإیرانیّة – فی أنحاء العالـَم - مِن جـِهةٍ اُخرَی.
- من الأنشطة الواسعة للمرکز:
الف) طبع و نشر عشراتِ عنوانِ کتبٍ، کتیبة، نشرة شهریّة، مع إقامة مسابقات القِراءة
ب) إنتاجُ مئات أجهزةٍ تحقیقیّة و مکتبیة، قابلة للتشغیل فی الحاسوب و المحمول
ج) إنتاج المَعارض ثـّـُلاثیّةِ الأبعاد، المنظر الشامل (= بانوراما)، الرّسوم المتحرّکة و... الأماکن الدینیّة، السیاحیّة و...
د) إبداع الموقع الانترنتی "القائمیّة" www.Ghaemiyeh.com و عدّة مَواقِعَ اُخـَرَ
ه) إنتاج المُنتـَجات العرضیّة، الخـَطابات و... للعرض فی القنوات القمریّة
و) الإطلاق و الدَّعم العلمیّ لنظام إجابة الأسئلة الشرعیّة، الاخلاقیّة و الاعتقادیّة (الهاتف: 00983112350524)
ز) ترسیم النظام التلقائیّ و الیدویّ للبلوتوث، ویب کشک، و الرّسائل القصیرة SMS
ح) التعاون الفخریّ مع عشراتِ مراکزَ طبیعیّة و اعتباریّة، منها بیوت الآیات العِظام، الحوزات العلمیّة، الجوامع، الأماکن الدینیّة کمسجد جَمکرانَ و...
ط) إقامة المؤتمَرات، و تنفیذ مشروع "ما قبلَ المدرسة" الخاصّ بالأطفال و الأحداث المُشارِکین فی الجلسة
ی) إقامة دورات تعلیمیّة عمومیّة و دورات تربیة المربّـِی (حضوراً و افتراضاً) طیلة السَّنـَة
المکتب الرّئیسیّ: إیران/أصبهان/ شارع"مسجد سیّد"/ ما بینَ شارع"پنج رَمَضان" ومُفترَق"وفائی"/بنایة"القائمیّة"
تاریخ التأسیس: 1385 الهجریّة الشمسیّة (=1427 الهجریة القمریّة)
رقم التسجیل: 2373
الهویّة الوطنیّة: 10860152026
الموقع: www.ghaemiyeh.com
البرید الالکترونی: Info@ghaemiyeh.com
المَتجَر الانترنتی: www.eslamshop.com
الهاتف: 25-2357023- (0098311)
الفاکس: 2357022 (0311)
مکتب طهرانَ 88318722 (021)
التـِّجاریّة و المَبیعات 09132000109
امور المستخدمین 2333045(0311)
ملاحَظة هامّة:
المیزانیّة الحالیّة لهذا المرکز، شـَعبیّة، تبرّعیّة، غیر حکومیّة، و غیر ربحیّة، اقتـُنِیَت باهتمام جمع من الخیّرین؛ لکنـَّها لا تـُوافِی الحجمَ المتزاید و المتـَّسِعَ للامور الدّینیّة و العلمیّة الحالیّة و مشاریع التوسعة الثـَّقافیّة؛ لهذا فقد ترجَّی هذا المرکزُ صاحِبَ هذا البیتِ (المُسمَّی بالقائمیّة) و مع ذلک، یرجو مِن جانب سماحة بقیّة الله الأعظم (عَجَّلَ اللهُ تعالی فرَجَهُ الشَّریفَ) أن یُوفـِّقَ الکلَّ توفیقاً متزائداً لِإعانتهم - فی حدّ التـّمکـّن لکلّ احدٍ منهم – إیّانا فی هذا الأمر العظیم؛ إن شاءَ اللهُ تعالی؛ و اللهُ ولیّ التوفیق.