امام جواد (علیهم السلام) را درک نمود و ایمان خود را بر امام هادی (علیه السلام) عرضه کرد. و از برخی کتاب ها نقل است که وفات او در نیمهِ شوال سال 252 هجری است». (1) ابن بابویه در «من لا یحضره الفقیه» در باب روزهِ یوم الشک، روایتی از او از امام رضا (علیه السلام) آورده و ذیل آن نوشته است: «مصنف کتاب گوید حدیثی است غریب و آن را جز از طریق عبدالعظیم حسنی نمی شناسم». (2) همچنین در تعلیقه ی شهید ثانی بر «خلاصه» آمده است که حضرت رضا (علیه السلام) بر زیارت او توصیه فرموده است. (3) لیکن عالم رجالی معاصر جناب آقای شوشتری می نویسد:«ظاهر این است که روایت حضرت رضا (علیه السلام) در وجوب بهشت برای زیارت فاطمه دختر موسی بن جعفر (علیه السلام) است، نه برای عبدالعظیم». (4) استاد بزرگوار آیه اللّه خویی (ره)، آنچه را که در کتاب «اختصاص» آمده است که امام هشتم به عبدالعظیم فرمود: «سلام مرا به اولیای من برسان»، به خاطر ارسال حدیث نامعتمد دانسته و نوشته اند: «متحصل از کلمات اصحاب ما این است که عبدالعظیم، امام رضا (علیه السلام) را ندیده است، تا چه رسد که در حیات آن امام در گذشته باشد». (5) پس ظاهراً بلکه مطمئناً وی محضر امام هشتم را درک نکرده و مستقیماً از او روایتی نشنیده است.

و او را از مسائل حلال و حرام پرسیدم و مرا پاسخ گفت. چون او را وداع گفتم فرمود:«حماد! اگر برای تو مشکلی در دین پیش آید، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان». (1) همچنین این امام بزرگوار درباره ی او دعا کرده و دین او را درست خواند. صدوق به اسناد خود از وی می نویسد:بر امام خویش علی بن محمد بن علی موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیه السلام)درآمد. چون مرا دید فرمود: «مرحبا بر تو ای ابوالقاسم! تو به حق دوست مایی». گفتم: «پسر رسول خدا! می خواهم دین خود را بر تو عرضه کنم تا اگر پسندیده است بر آن ثابت بمانم تا خدا را دیدار کنم». فرمود«بگو!» و چون عقیدت خویش عرضه کردم امام فرمود: «ابوالقاسم، به خدا این دین خداست که آن را برای بندگانش پسندیده است بر آن پایدار باش خدایت در دنیا و آخرت بر آن پایدار بدارد». (2) .نیز صدوق آورده است که مردی به ابوالحسن علی بن محمد هادی (علیه السلا م) در آمد امام (علیه السلا م) از او پرسید کجا بودی؟گفت: زیارت حسین (علیه السلا م) رفته بودم.فرمود: اگر قبر عبدالعظیم را که نزد شماست زیارت می کردی چون کسی بودی که قبر حسین (علیه السلا م) را زیارت کرده است. (3) .

صاحب، اسماعیل بن عبّاد، ادیب و دانشمند معروف (متوفای 385 ه-.ق)، وزیر مؤ ید الدوله و فخر الدولهِ دیلمی، مشهور به صاحب به عبّاد، به تقاضای شخصی، رساله ای در نسب این بزرگوار نوشته و در ضمن آن چنین آورده است:پارسا و دین دار و عابد و شناخته به امانت و صدق لهجت بود، و عالم به امور دین، و قائل به توحید و عدل، و روایت بسیار از او نقل ا ست. از ابوجعفر بن علی بن موسی (علیه السلام) و پدرش ابوالحسن صاحب عسکر (علیه السلام) روایت کند و آن دو امام را برای او نامه هاست. (1) .3) ابونصر [سهل بن عبدالله] بخاری مؤلف کتاب «سرالا نساب» که با نقل مؤلف الذریعه از دانشمندان سده ی چهارم هجری است، او را به زهد و علم ستوده، و گوید در ری، در مسجد شجره مدفون است. (2) .

می نویسد: عبدالعظیم بن عبداللّه، همه روایتهای خود را برای ما حدیث کرد. (1) .3) شیخ الطائفه محمد بن الحسن الطوسی (م 460 ه- ق) نویسد: عابد، پارسا و مرضی بود. (2) .4) سید عالم نسب دان ابو اسماعیل ابراهیم بن عبداللّه بن حسین بن علی شاعر، صاحب کتاب «منتقله الطالبیه»، (3) در زمرهِ طالبیانی که به ری آمده اند دربارهِ عبدالعظیم نویسد:ابوالقاسم، عبدالعظیم بن عبداللّه بن علی بن حسن بن زید، محدث و زاهد بود. او را مشهدی است در شجرهِ ری و قبر او را زیارت کنند. مادر او ام ولد است.

حسن بن علی بن ابی طالب عابدی پارسا و پسندیده بود. (1) .2) حسن بن یوسف بن علی بن مطهّر معروف به علامه ی حلی (م 726 ه-.ق) در کتاب «خلاصه» در باره ی او گوید:عالم، عابد و پارسا بود و او را حکایتی است که دلالت بر حسن حال او کند و ما آن حکایت را در کتاب کبیر آورده ایم مؤ لف «روضات» می نویسد:شاید مقصود از حکایت، داستان عرض دین است بر امام عصر خویش. (2) .

امام هادی ابوالحسن ثالث (علیه السلام) که «تو به حق دوست مایی» و نسب شریف وی که از سلالهِ نبوت است نبود، او را کفایت می کرد. (1) مرحوم نوری می نویسد:محقق داماد در «رواشح» در شرح حال و در فضل زیارت او روایتهای متضافره آورده؛ از جمله اینکه کسی که او را زیارت کند بهشت برای او واجب است. (2) .

ری نقل کند آورده است). (1) .

محمّد الذی یملا الارض قسطاً وعدلاً کما ملئت ظلماً وجوراً.فقال (علیه السّلام): مامنّا الاّ قائم بأمر اللّه. و هاد اِلی دین اللّه ولکن القائم الذی یطهّر اللّه به الارض من اهل الکفر والجحود ویملا الارض قسطاً وعدلاً هو الذی یخفی علی النّاس ولادته، و یغیب عنهم شخصه، و یحرم علیهم تسمیته، و هو سمیُّ رسول اللّه و کنیّه، و هو الذی تطوی له الارض ویذلّ له کلّ صعب، یجتمع الیه من اصحابه عدّه اهل بدر: ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلاً من اقاصی الارض وذل قول اللّه: (اَ ی­نَ مَا تَکُونُوا یَأتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً اِن اللّهَ عَلَی کُلٍّ شَیءٍ قَدِیرٌ) (1) فاِذا اجتمعت له هذه العدّد من اهل الاخلاص اظهر اللّه امره، فاذا کمل له العقد و هو: عشره آلاف رجل خرج باِذن اللّه، فلایزال یقتل اعداء اللّه حتّی یرضی عزّوجلّ قال عبدالعظیم: فقلت له: یا سیّدی! فکیف یعلم انّ اللّه قد رضی قال: یلقی فی قلبه الرحمه، فاًذا دخل المدینه اءخرج اللات والعزّی فأحرقهما. (2) عبدالعظیم حسنی گفت: به حضرت جواد عرض کردم: من امیدوارم که آن «قائم» که زمین را پر از عدل و داد کند پس از آنکه از جور و ستم پر شده باشد از خاندان حضرت رسول اللّه، شما باشی حضرت فرمود: ای ابوالقاسم! ما اهل بیت همه قائم به امر خداوندیم و راهنمای دین او هستیم، لیکن آن قائم که خداوند بوسیله او جهان را از کفر و آلودگی و ظلم و جنایت پاک خواهد کرد، و جهان را پر از عدل و داد می نماید، کسی است که ولادت او از انظار مخفی می ماند و شخص او از مردم پنهان می شود، و

ص: 9

بردن نام او بر مردم حرام می گردد، آن حضرت با پیغمبر هم نام و هم کنیه است، وی آن شخصی است که زمین از برای او در هم پیچیده می گردد و هر دشواری برایش آسان می شود، یاران وی که به اندازه ی اصحاب بدر هستند در هر کجای دنیا باشند پیرامونش جمع می شوند، و تفسیر آیه ی شریفه ی (اَ ی­نَما تَکُونُوا یَأتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً اِن اَللّهَ عَلَی کُلٍّ شَی­ءٍ قَدِیرٌ) در هر جایی که باشید خداوند همه شما را جمع می کند و پروردگار به همه چیز توانا است ناظر به این معنی است، هر گاه این عده که از اهل اخلاص اند اجتماعی کنند، خداوند امر او را اظهار خواهد نمود، وقتی که لشگریان آن حضرت که ده هزار نفرند بهم بپیوندند در این هنگام به فرمان و اذن پروردگار ظهور خواهد نمود، و دشمنان خداوند را خواهد کشت تا از وی راضی گردد عبدالعظیم حسنی گوید: عرض کردم: آن بزرگوار از کجا می داند که خدا از وی راضی شده است فرمود: در دل وی رحمت و عاطفه ای پیدا می شود که حاکی از رضایت خداوند است و هرگاه داخل مدینه شود، لات و عزّی را از قبر بیرون می کند و می سوزاند.

کما کان قبل ذلک مرجرماً باللعن. (1) از عبدالعظیم حسنی (علیه السّلام) رسیده است که گفت از حضرت هادی (علیه السّلام) شنیدم که می فرمود: مقصود از «رجیم» از رحمت و آمرزش دور شدن و از درگاه خداوند رانده گردیدن، و از منبع فیض طرد شدن است، هیچ مؤ منی او را بیاد نمی آورد مگر بالعن و نفرت، و از علم خداوند گذشته که هرگاه ولی عصر ظهور نماید همه ی مؤمنین زمان آن حضرت، شیطان را سنگ باران خواهند کرد، همان طور که پیش از او بالعن و نفرین رانده شده بود.

فأکملت ایّامه وانقضت مدّته اًلاّ جعلت له وصیّاً واِنّی فضّلتک علی الانبیاء، وفضّلت وصیّک علی الاوصیاء، واکرمتک بشبلیک بعده و بسبطیک الحسن والحسین، وجعلت حسناً معدن علمی بعد انقضاء مدّه ابیه، وجعلت حسیناً خازن و حیی واکرمته بالشهاده وختمت له بالسعاده فهو افضل من استشهد و ارفع الشهداء درجه، جعلت کلمتی التامّه معه والحجّه البالغه عنده، بعترته اُثیب واُعاقب، اوّلهم «علیّ» سیّد العابدین، وزین اولیائی الماضین، وابنه سمّیّ جدّه المحمود «محمّد» الباقر لعلمی والمعدن الحکمتی، سیهلک المرتابون فی «جعفر» الرادّ علیه کالرادّ علّیّ، حقّ القول منّی لاکر منّ مثوی جعفر، ولاُسرّ نّه فی اشیاعه وانصاره واولیائه وانتحبّت بعد «موسی» فتنه عمیاء حندس؛ لانّ خیط فرضی لاینقطع، و حجّتی لاتخفی، وانّ اولیائی یسقون بالکأس الاوفی، من جحد واحداً منهم فقد حجد نعمتی، ومن غیّر آیه من کتابی فقد افتری علَیّ، ویل للمفترین الجاحدین عند انقضاء مدّه موسی، عبدی و حبیبی، وخیرتی فی «علیّ» ولیّی وناصری ومن اضع علیه اعباء النبوّه، وامتحنه بالاضطلاع بها یقتله عفریت متکبّر، یدفن فی المدینه التی بناها العبد الصالح اِلی جنب شرّ خلقی. حقّ القول منّی لاسرّ نّه «محمد» ابنه، وخلیفته من بعده و وارث علمه، فهو معدن علمی وموضع سرّی وحجّتی علی خلقی، لا یؤ من به عبد اِلاّ جعلت الجنّه مثواه و شفّعته فی سبعین من اهل بیته کلّهم قد استوجبوا النّار، واختم بالسعاده لابنه «علیّ» ولیّی وناصری، والشاهد فی خلقی، و امینی علی وحیی، اُخرج منه الداعی اِلی سبیلی، والخازن لعلمی «الحسن» واکمل ذل بابنه «م ح م د» رحمه للعالمین، علیه کمال موسی و بها عیسی و صبر ایّوب، فیذلّ اولیائی فی زمانه، وتتهادی روِ وسهم کما تتهادی روِ وس الترک

ص: 12

والدیلم، فیقتلون، ویحرقون و یکونون خائفین، مرعوبین وجلین، تصبغ الارض بدمائهم، ویفشو الویل والرنّه فی نسائهم، اولئک اولیائی حقّاً، بهم ادفع کل فتنه عمیاء حندس، وبهم اکشف الزلازل، وادفع الاصار والاغلال، اولئک علیهم صلوات من ربّهم و اولئک هم المهتدون ثمّ قال فی آخره: قال عبدالعظیم: العجب کلّ العجب لمحمّد بن جعفر وخروجه اًذ سمع اباه (علیه السّلام) یقول هکذا ویحکیه ثمّ قال: هذا سرُّ اللّه ودینه ودین ملائکته؛ فصنه اًلاّ اهله واولیائه (1) .3- عبداللّه بن محمّد بن جعفر از پدرش و او از جدش روایت کرده که حضرت باقر (علیه السّلام) فرزندان خود را پیرامونش جمع نمود و در میان آنها عمّ آن حضرت زید بن علی هم بود، پس از آن حضرت باقر (علیه السّلام) کتابی را بیرون آورد که به خط امیرالمؤ منین (علیه السّلام) و املاء حضرت رسول (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) بود، و در آن کتاب مطالب ذیل نوشته شده بود بسم اللّه الرحمن الرحیم این کتابی است از خداوند توانا و درستکار به سوی محمّد که نور او و سفیر او و حجاب او و رهنمای اوست، این نامه را جبرئیل امین از نزد خداوند جهانیان فرود آورده ای محمّد! نامهای مرا بزرگ بشمار و از نعمتهای من سپاسگزاری کن، منم خدایی که جز من معبودی نیست، شکننده ی پشت ستمگران و عزّت دهنده ی ستمدیدگان، و قاضی و حاکم روز رستاخیز. منم خداوندی که جز من معبودی نیست، هر کس غیر از احسان من از دیگری امیدوار باشد، و یا غیر از عدل من از دیگری بترسد او را عذابی دهم که احدی را مانند آن عذاب نکرده باشم اکنون مرا عبادت کن و بر

ص: 13

من توکل نما. پیغمبری را مبعوث نمی کنم مگر اینکه در هنگام انقضای زمان او برایش وصیی قرار می دهم، و من تو را بر همه پیغمبران برتری دادم و وصیّت را نیز بر سایر اوصیاء برگزیدم، و تو را گرامی داشتم به دو فرزندت حسن و حسین که دو شیر بچه اند، حسن را بعد از گذشتن زمان پدرش معدن علم خود قرار دادم، و حسین را گنجور وحی خویش ساختم و او را به شهادت گرامی داشتم، و عاقبت کار او را به سعادت ختم نمودم، او افضل شهداء است و بلندترین مقام را در میان آنها دارد، کلمه ی تامه و حجّت بالغه خود را در نزد او گذاشتم، بوسیله عترت او جزا می دهم و عقاب می کنم اولین آن عترت «علی» است که پیشوای عبادت کنندگان و زینت دوستان گذاشته ام هست، و فرزندش «محمّد» که همنام جدش می باشد شکافنده ی علم و معدن حکمت من است، زود است که مردم درباره ی «جعفر» به شک افتند و هلاک گردند، کسی که وی را تکذیب کند گویا مرا تکذیب کرده است، و من جایگاه جعفر را گرامی خواهم داشت، و او را بوسیله شیعیان و دوستان و پیروانش خوشنود خواهم ساخت. پس از وی به «موسی» فتنه ی تاریک و ظلمانی نازل خواهد شد، رشته تقدیراتم بریده نمی شود و برهانم پنهان نمی ماند و دوستانم از جام پری سیراب می گردند، هر کس یکی از آنها را انکار نماید به نعمت من ناسپاسی کرده، هر که آیه ای از کتاب مرا جا به جا کند بر من دروغ بسته، وای بر مفترین و منکرین. در این هنگام که زمان «موسی» منقضی شود، بنده و

ص: 14

دوست و برگزیده ام «علی» که ولی و یاری کننده ی من است خواهد آمد، کسی که سنگینی های نبوّت را بر دوش او می گذارم و او را به قوّت و نیرو در حمل اعباء رسالت آزمایش می کنم، او را دیوی سرکش و خودپرست خواهد کشت، و در شهری که بنای آن بدست بنده صالح گذاشته شده در نزد بدترین مخلوقات من دفن خواهد گردید. گفتارم ثابت است او را بوسیله فرزندش «محمّد» که جانشین و وارث علم و دانش اوست مسرور خواهم ساخت، او معدن علم و محلّ اسرار و بر مخلوقاتم حجّت است، هیچ بنده ای به او ایمان نیاورد مگر اینکه بهشت را جایگاه او قرار خواهم داد، و او را در هفتاد نفر از خویشاوندانش که آتش جهنّم بر آنها لازم شده باشد شفیع خواهم ساخت. فرزند او «علی» را که دوست و یاری کننده من است عاقبت کارش را به سعادت و خوشبختی پایان می دهم و او را گواه در میان مردمان و امین در وحی خود قرار خواهم داد و از وی دعوت کننده به طریقم و خازن علم خود «حسن» را بیرون خواهم آورد، و او را به فرزندش «م ح م د» که وسیله آمرزش برای جهانیان است تکمیل خواهم نمود. در این فرزند کمال موسی و بهاء عیسی و صبر ایوب نهفته است، در زمان او دوستانم خوار خواهند شد و سرهای آنها را به یکدیگر هدیه خواهند داد همان طور که سرهای ترک و دیلم را به هم هدیه می دادند، اینان کشته می شوند و سوخته می گردند، آنان همواره ترسان، مرعوب و اندیشه مند هستند، زمین به خون اینها رنگین می شود،

ص: 15

فریاد و ناله و بانک و شیون از زنان آنها بلند است، و اینها از دوستان واقعی من هستند، بوسیله اینها هر فتنه تاریک و ظلمانی را دفع خواهم ساخت، و به خاطر اینها زلزله ها را برطرف می کنم و سختی ها و ظلم ها را بر می دارم، این دسته از مردم مشمول رحمت خداوند بوده و صلوات او شامل حال آنها می باشد و اینان هدایت شده هستند در پایان حدیث عبدالعظیم فرمود: از محمّد بن جعفر تعجّب است پس از اینکه این حدیث را از پدرش شنید و آن را از برای مردم بازگو کرد، به گفتار او توجهی نکرد و خروج نمود، این از اسرار پروردگار است، او را از نااهلان نگهدارید.

ورسوله خاتم النبیّین، فلا نبیّ بعده اِلی یوم القیامه، وانّ شریعته خاتمه الشرائع، فلا شریعه بعدها اِلی یوم القیامه، واقول انّ الاًمام والخلیفه وولیّ الامر بعده امیرالمؤ منین علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، ثمّ الحسن، ثمّ الحسین، ثمّ علیّ بن الحسین، ثمّ محمّد بن علی، ثمّ جعفر بن محمّد، ثمّ موسی بن جعفر، ثمّ علیّ بن موسی، ثمّ محمّد بن علی، ثمّ انت یا مولای فقال علی (علیه السّلام): و من بعدی الحسن ابنی، فکیف للنّاس بالخلف من بعده قال: قلت، وکیف ذاک یا مولای قال: لاِنّه لایُری شخصه، ولا یحلّ ذکره باسمه حتّی یخرج فیملا الارض قسطاً وعدلاً کما مُلئت ظلماً وجوراً قال: فقلت: اقررت، واقول انّ ولیّهم ولیّ اللّه، وعدوّهم عدوّ اللّه، وطاعتهم طاعه اللّه، ومعصیتهم معصیه اللّه، اقول انّ المعراج حقّ، والمسأله فی القبر حقّ، و انّ الجنّه حقّ، و النّار حقّ، والصراط حقّ، و المیزان حقّ، وانّ الساعه آتیه لاریب فیها، وانّ اللّه یبعث من فی القبور، واقول انّ الفرائض الواجبه بعد الولایه الصلاه، والزکاه، والصوم، والحج، والجهاد، والامر بالمعروف و النهی عن المنکر فقال علی بن محمّد (علیهماالسّلام): یا ابا القاسم! هذا واللّه دین اللّه الذی ارتضاه لعباده فاثبت علیه، ثبّتک اللّه بالقول الثابت فی الحیاه الدنیا وفی الاخره. (1) عبدالعظیم حسنی فرمود: بر آقا و مولای خود علی بن محمّد (علیهماالسّلام) وارد شدم، چون نظر آن حضرت بر من افتاد، فرمود: مرحبا ای ابوالقاسم! تو حقّا از دوستان ما هستی عبدالعظیم گفت: عرض کردم: ای پسر پیغمبر! میل دارم عقائد دینی خود را بر شما عرضه بدارم، اگر مورد پسند باشد بر او ثابت باشم تا به لقای خداوند برسم امام (علیه السّلام) فرمود: عقائد

ص: 17

خود را اظهار نما گفت: عرض کردم: من معتقدم خدا یکی است و مانند او چیزی نیست، و از دو حدّ ابطال و تشبیه بیرون است، خداوند جسم و صورت و عرض و جوهر نیست، بلکه پروردگار اجسام را جسمیّت داده و صورت ها را تصویر فرموده، و اعراض و جواهر را آفریده است، او خداوند همه چیز و مالک و محدث اشیاء است. عقیده دارم محمّد (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) بنده و فرستاده ی او خاتم پیغمبران است، و پس از وی تا روز قیامت پیغمبری نخواهد بود، شریعت وی آخرین شرایع بوده و پس از او دینی و مذهبی نخواهد آمد. عقیده ی من درباره ی امامت این است که امام بعد از حضرت رسول (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) امیرالمؤ منین علی بن ابی طالب (علیه السلا م) است، بعد از او حسن، پس از وی حسین و علی بن الحسین و محمّد بن علی و جعفر بن محمّد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمّد بن علی (علیهم السّلام)، بعد از اینها امام مفترض الطاعه شما هستید در این هنگام حضرت هادی (علیه السّلام) فرمود: پس از من فرزندم حسن امام است لیکن مردم درباره ی امام بعد از او چه خواهند کرد گوید: عرض کردم: ای مولای من! مگر جریان زندگی امام بعد از او از چه قرار است فرمود: امام بعد از فرزندم حسن شخصش دیده نمی شود و اسمش در زبانها جایز نیست ذکر گردد تا آن گاه که از پس پرده غیب بیرون شود و زمین را از عدل و داد پر نماید، همان طور که از ظلم و

ص: 18

ستم پر شده باشد عبدالعظیم گفت: عرض کردم: به این امام غائب هم معتقد شدم و اکنون می گویم: دوست آنان دوست خدا، و دشمن ایشان دشمنان خدا هستند. طاعت آنان طاعت پروردگار و معصیت و نافرمانی از آنها موجب معصیت اوست. من عقیده دارم که معراج و پرسش در قبر و هم چنین بهشت و دوزخ و صراط و میزان حقند، و روز قیامت خواهد آمد و در وجود آن شکی نیست، و خداوند همه ی مردگان را زنده خواهد کرد، و نیز عقیده دارم که واجبات بعد از اعتقاد به ولایت و امامت عبارت اند از: نماز، زکات، روزه، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر در این هنگام حضرت هادی (علیه السّلام) فرمود: ای ابوالقاسم! به خدا سوگند این معتقدات شما دین خداست که برای بندگانش برگزیده، بر این عقیده ثابت باش خداوند تو را به همین طریق در زندگی دنیا و آخرت پایدار بدارد.

زیاد الا دمی قال: حدّثنا عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی (رضی الله عنه) عن محمّد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) عن ابیه عن آبائه عن امیرالمؤ منین (علیهم السّلام) قال: للقائم منّا غیبه امدها طویل، کأنّی بالشیعه یجولون جولان النعم فی غیبته، یطلبون المرعی فلایجدونه، الا فمن ثبت منهم علی دینه ولم یقس قلبه لطول امد غیبه اِمامه فهو معی فی درجتی یوم القیامه ثمّ قال (علیه السّلام): انّ القائم منّا اِذا قام لم یکن لاحد فی عنقه بیعه فلذلک تخفی ولادته ویغیب شخصه. (1) عبدالعظیم حسنی از حضرت جواد (علیه السّلام) و او از آباء گرامش از امیرالمؤ منین روایت نموده که آن بزرگوار فرمود: برای قائم ما غیبتی است که زمان آن بطول خواهد انجامید، من شیعیان را می بینم در غیبت او مانند گوسفندان که در جستجوی چرا گاه این طرف و آن طرف می روند سرگردان خواهند شد، و هرگز بوجود شریف آن حضرت راه پیدا نخواهند کرد. اکنون متوجه باشید هر کس از شیعیان ما در زمان غیبت بر دین و عقیده ی خود ثابت بماند، و دلش از طول غیبت خسته نگردد، وی در روز قیامت در نزد خودم قرار خواهد گرفت بعد از آن حضرت فرمود: قائم ما هر گاه قیام نماید تحت تبعیت احدی نخواهد بود، و برای این است که ولادت او از مردم مخفی می ماند، و وجود مقدسش از انظار غایب می گردد.

بن ابی زیاد، عن ابی حمزه الثمالی، عن ابی خالد الکابلی قال: دخلت علی سیّدی علی بن الحسین زین العابدین (علیهماالسّلام) فقلت له: یابن رسول اللّه! اخبرنی بالذین فرض اللّه عزّوجلّ طاعتهم و مودّتهم، واوجب علی عباده الاقتداء بهم بعد رسول اللّه (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) فقال لی: یا کابلی! اًنّ اُولی الامر الذین جعلهم اللّه عزّوجلّ ائمّه للناس و اوجب علیهم طاعتهم: امیرالمؤ منین علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، ثمّ الحسن، ثمّ الحسین ابنا علی بن ابی طالب. ثمّ انتهی الامر اِلینا، ثمّ سکت فقلت له: سیّدی! روی لنا عن امیرالمؤ منین (علی) (علیه السّلام) انّ الارض لاتخلو من حجّه للّه عزّوجلّ علی عباده، فمن الحجّه و الاًمام بعدک قال: ابنی جعفر، واسمه فی التوراه باقر؛ یبقر العلم بقراً، هو الحجّه والاِمام بعدی، و من بعدی محمّد ابنه جعفر، واسمه عند اهل السماء الصادق فقلت له: یا سیّدی! فقلت فکیف صار اسمه الصادق و کلّکُم صادقون قال: حدّثنی ابی ابیه (علیهماالسّلام) انّ رسول اللّه (علیه السّلام) قال: اًذا ولد ابنی جعفر بن محمّد علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) فسمّوه الصادق؛ فاِنّ للخامس بن ولده ولداً اسمه جعفر یدّعی الاِمامه اجتراء علی اللّه و کذباً علیه فهو عند اللّه جعفر الکذاّب المفتری علی اللّه عزّوجلّ، والمدّعی لما لیس له بأهل، المخاف علی ابیه والحاسد لاخیه، ذلک الذی یروم کشف ستر اللّه عند غیبه ولیّ اللّه عزّوجلّ ثمّ بکی علیّ بن الحسین (علیهماالسّلام) بکاء شدیداً ثمّ قال: کأنّی بجعفر الکذّاب وقد حمل طاغیه زمانه علی تفتیش امر ولیّ اللّه، والمغیب فی حفظ اللّه والتوکیل بحرم ابیه جهلاً منه بولادته، وحرصاً منه علی قتله اًن

ص: 21

ظفر به (و) صمعاً فی میراثه حتّی یأخذه بغیر حقّه قال ابو خالد: فقلت له: یابن رسول اللّه! واِنّ ذلک لکائن فقال: اِی و ربّی اِنّ ذلک لمکتوب عندنا فی الصحیفه التی فیها ذکر المحن التی تجری علینا بعد رسول اللّه (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) قال ابو خالد: فقلت: یابن رسول اللّه! ثمّ یکون ماذا قال: ثمّ تمتدّ الغیبه بولیّ اللّه عزّوجلّ الثانی عشر من اوصیاء رسول اللّه (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) والائمّه بعده یا ابا خالد! انّ اهل زمان غیبته القائلین باِمامته والمنتظرین لظهوره افضل من اهل کلّ زمان؛ لانّ اللّه تبارک و تعالی اعطاهم من العقول و الافهام والمعرفه ما صارت به الغیبه عندهم بمنزله المشاهده، وجعلهم فی ذلک الزمان بمنزله المجاهدین بین یدی رسول اللّه (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) بالسیف، اولئک المخلَصون حقّاً وشیعتنا صدقا، والدعاه اِلی دین اللّه عزّوجلّ سّراً وجهراً و قال علی بن الحسین (علیهماالسّلام): اِنتظار الفرج من اعظم الفرج. (1) ابو خالد کابلی گوید: بر سیّد خود علی بن الحسین (علیهماالسّلام) وارد شدم و به آن حضرت عرض کردم: ای فرزند پیغمبر! از کسانی که خداوند اطاعت از آنها را پس از پیغمبر واجب نموده و بندگان خود را به اقتدای آنان ملزم ساخته است مرا آگاه نما حضرت فرمود: ای کابلی! اولوالامری که پروردگار آنها را برای مردم پیشوا قرار داده و اطاعت ایشان را واجب نموده است، اولین آنها امیرالمؤ منین (علیه السّلام) و بعد از وی دو فرزندش حسن و حسین (علیهماالسّلام) هستند، پس از این دو نفر مقام آنان به ما رسیده، پس حضرت ساکت شدند ابو خالد

ص: 22

گوید: عرض کردم: ای سرور من! برای ما روایت کرده اند که امیرالمؤ منین (علیه السّلام) فرمود: زمین هیچگاه از حجت خدا خالی نمی ماند پس حجت و امام بعد از تو کیست حضرت فرمود: فرزند من محمّد که نام او در تورات باقر است؛ زیرا که علم را از هم خواهد شکافت و حقائق آن را برای مردم بازگو خواهد کرد او امام و حجّت بعد از من است، پس از وی فرزندش «جعفر» حجّت و امام است و نام او در نزد اهل آسمان «صادق» است راوی گوید: عرض کردم: ای سیّد من! چگونه وی را «صادق» نامیده اند در حالی که شما اهل بیت همه صادق و راستگو هستید حضرت فرمود: پدرم از پدرش روایت کرده که حضرت رسول (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) فرمود: هر گاه فرزندم جعفر بن محمّد متولد شد او را صادق نام بگذارید؛ زیرا که پنجمین فرزند او که جعفر نام خواهد داشت مدّعی مقام امامت خواهد شد، وی در نزد پروردگار کذّاب و مفتری محسوب است و مدّعی مقامی است که اهلیّت آن را ندارد، او با پدرش مخالفت می نماید و به برادرش حسد می ورزد، او در هنگامی که ولیّ خدا غایب است قصد افشای اسرار پروردگار را خواهد کرد پس از این حضرت سجّاد (علیه السّلام) گریه زیادی نموده و فرمود: گویا می بینم جعفر کذّاب را در حالیکه طاغیه ی زمان خود را در جستجوی امر ولیّ خدا راهنمایی می کند، و حال اینکه ولیّ پروردگار در محافظت خداوند قرار گرفته و وکالت حرم پدرش بعهده ی وی نهاده شده، جعفر کذّاب از روی جهلی که به ولادت ولیّ عصر دارد حریص است

ص: 23

که آن حضرت را بعد از ولادت بقتل برساند برای اینکه به میراث پدرش دست پیدا کند و ارث او را بدون استحقاق دریافت نماید ابو خالد گوید: عرض کردم: ای پسر رسول خدا! این اموری که فرمودید انجام خواهد گرفت حضرت فرمود: آری به پروردگارم سوگند این مطالب در صحیفه ای که نزد ما موجود است نوشته شده، و در آن صحیفه تمام سختیها و پیش آمدهایی که برای ما پیش آمد خواهد کرد مضبوط است ابو خالد گوید: عرض کردم: پس از آن چه خواهد شد حضرت فرمود: پس از آن غیبت ولیّ خدا و دوازدهمین وصیّ حضرت رسول و ائمّه (علیهم السّلام) به درازا خواهد کشید فرمود: ای ابو خالد! مردمان زمان غیبت که به امامت او معتقد گردند و منتظر ظهور او باشند بهترین مردمان هستند؛ زیرا خداوند به اندازه ای به آنان فهم و خرد و شناخت مرحمت فرموده که غیبت در نزد آنها بمنزله مشاهده، و مردم آن زمان مانند کسانی که در پیشاپیش مقابل حضرت رسول (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) به جهاد پرداخته باشند محسوب خواهند شد، آنها حقّا بندگان خالص و شیعیان راستگو هستند، و آنانند که مردم را بسوی دین خدا در آشکار و پنهان دعوت می کنند و در پایان حدیث حضرت فرمود: انتظار فرج از بهترین اعمال است.

سیّدی محمّد بن علی موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین ابن علی بن ابی طالب (علیهم السّلام) وانا اُرید ان اسأله عن القائم اهو المهدی او غیره، فابتد انی فقال لی: یا اباالقاسم! اًنّ القائم منّا هو المهدی یجب ان ینتظر فی غیبته، ویطاع فی ظهوره، وهو الثالث من ولدی، والذی بعث محمّداً (صلّی اللّهُ علیه و آله و سلّم) بالنبوّه وخصّنا بالاِمامه اِنّه لو لم یبق من الدنیا اًلاّ یوم واحد لطوّل اللّه ذلک الیوم حتّی یخرج فیه فیملاء الارض قسطاً وعدلاً کما مُلئت جوراً وظلماً، وانّ اللّه تبارک وتعالی لیصلح له امره فی لیله کما اصلح امر کلیمه موسی (علیه السّلام) اِذ ذهب لیقتبس لاهله ناراً فرجع و هو رسول نبی ثمّ قال (علیه السّلام): افضل اعمال شیعتنا انتظار الفرج (1) عبدالعظیم حسنی گفت: بر ابوجعفر محمّد بن علی (علیهماالسّلام) وارد شدم و قصد داشتم که از آن حضرت راجع به «قائم» که آیا مهدی همان است پرسش نمایم. قبل از این که من موضوع سؤ ال را مطرح کنم، آن بزرگوار خود آغاز سخن فرمود، گفت: این ابوالقاسم! بدرستی که قائم از خاندان ما همان «مهدی» است که واجب است انتظار او کشیده شود در غیبتش، و اطاعت گردد در ظهورش، وی سومین فرزند از اولاد من است. سوگند به خدایی که محمّد را براستی برانگیخت، و ما را به امامت مخصوص گردانید اگر از دنیا نماند مگر یک روز، خداوند آن روز را چنان طول خواهد داد که تا مهدی از پشت پرده ی غیبت بیرون گردد، و زمین را از عدل و داد پُر نماید همان طور که از جور و ستم پر

ص: 25

شده باشد، خداوند امور ولی عصر را در یک شب اصلاح خواهد نمود، به همان روشی که امر موسی بن عمران را در هنگامی که رفت از کوه آتش بیاورد اصلاح فرمود و او را به اهلش برگردانید در حالیکه پیغمبر بود و در پایان حدیث حضرت فرمود: بهترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.