دقيق ظهور آگاهي ندارد و لذا تعيين وقت براي ظهور (توقيت) جايز نيست و هيچكس حق ندارد كه بر اساس برداشتهاي شخصي خود، به پيش بيني زمان رخداد عظيم ظهور بپردازد.براي روشن شدن بيشتر موضوع ياد شده در اين مقاله در ضمن چند عنوان به بررسي جوانب مختلف موضوع تعيين زمان براي ظهور مي پردازيم.

ظهور بر خلاف مفهوم و فلسفه انتظار است و چه بسا منتظر را به سستي و يا نااميدي بكشد. زيرا وقتي گفته شود كه تا فلان زمان مشخص، هر چند آينده اي نه چندان دور، ظهور به وقوع نخواهد پيوست، ما به طور طبيعي دچار سكون و ركود مي شويم و به اين بهانه كه هنوز تا ظهور فاصله داريم از به دست آوردن آمادگي لازم براي ظهور خودداري مي كنيم.از سويي ديگر اگر ظهور به هر دليل در زماني كه به ما وعده داده شده رخ ندهد ما دچار نااميدي و ياس مي شويم و چه بسا كه در اصل اعتقاد به ظهور منجي آخرالزمان نيز دچار ترديد شويم. اين نكته اي است كه در روايات نيز مورد توجه قرار گرفته است.از جمله در روايتي كه فضيل بن يسار از امام محمد باقر، عليه السلام، نقل كرده، آن حضرت در پاسخ اين پرسش كه «آيا براي اين امر (برخاستن قائم، عليه السلام) وقت (مشخص) وجود دارد، فرمود:كذب الوقاتون، كذب الوقاتون، كذب الوقاتون، ان موسي، عليه السلام، لما خرج وافدا الي ربه واعدهم ثلاثين يوما، فلما زاده الله علي الثلاثين عشرا قال قومه: قد اخلفنا موسي فصنعوا ما صنعوا... [2] .كساني كه براي اين امر وقت تعيين مي كنند، دروغ مي گويند (آن حضرت سه مرتبه اين سخن را تكرار كرد و آنگاه فرمود:) زماني كه موسي، عليه السلام، قومش را براي رفتن به قراري كه با پروردگارش داشت ترك كرد، به آنها وعده داد كه تا سي روز ديگر برمي گردد، اما زماني كه خداوند ده روز ديگر بر آن سي روز افزود، قومش گفتند: موسي خلاف وعده كرد پس آن كردند كه كردند...داستان ارتداد قوم

يهود و گوساله پرست شدن آنها در پي تاخير ده روزه حضرت موسي در تاريخ مشهور است و اين هشداري است به همه كساني كه در پي تعيين وقت براي ظهورند.آنچه در روايت امام باقر، عليه السلام، در مورد فلسفه تعيين نشدن وقت ظهور آمده بود، به بياني ديگر در روايتي كه از امام موسي كاظم، عليه السلام، نقل شده، آمده است. آن حضرت در اين زمينه مي فرمايد:فلو قيل لنا: ان هذا الامر لا يكون الي مائتي سنة او ثلاث مائة سنة لقست القلوب و لرجع عامة الناس عن الاسلام، ولكن قالوا: ما اسرعه و ما اقربه تالفا لقلوب الناس و تقريبا للفرج. [3] .اگر به ما گفته شود: اين امر [ظهور قائم] تا دويست سال و يا سيصد سال ديگر واقع نمي شود; دلها سخت مي شد و بيشتر مردم از اسلام برمي گشتند. اما گفته اند: اين امر چه باشتاب پيش مي آيد و چه نزديك است! تا دلهاي مردم الفت گيرد و فرج نزديك احساس شود.بنابراين همه نويسندگان و گويندگاني كه به عشق امام عصر، عليه السلام، قلم مي زنند و سخن مي رانند بايد تلاش خود را متوجه اصل قضيه انتظار فرج، منتظر نگه داشتن مردم، حفظ شادابي و سرزندگي انتظار در آنها و يادآوري وظايف منتظران كنند و از نوشته ها و سخناني كه مردم را بدون دليل به وقوع ظهور در وقت مشخصي اميدوار مي كند، خودداري نمايند.

به واسطه پدران بزرگوارش از پيامبر اكرم، صلي الله عليه وآله، نقل مي كند چنين آمده است:ان النبي، صلي الله عليه وآله، قيل له: يا رسول الله متي يخرج القائم من ذريتك؟ فقال، عليه السلام: مثله مثل الساعة التي «لا يجليها لوقتها الا هو ثقلت في السموات و الارض لا ياتيكم الا بغتة». [4] [5] .به پيامبر، صلي الله عليه وآله، عرض شد: اي رسول خدا آن قائم كه از نسل شماست چه وقت ظهور مي كند؟ آن حضرت فرمود: ظهور او مانند قيامت است. «تنها خداوند است كه چون زمانش فرا رسد آشكارش مي سازد. فرارسيدن آن بر آسمانيان و زمينيان پوشيده است. جز به ناگهان بر شما نيايد».امام باقر، عليه السلام، نيز در تفسير اين آيه شريفه:هل ينظرون الا الساعة ان تاتيهم بغتة و هم لا يشعرون. [6] .آيا چشم به راه چيزي جز آن ساعتند كه ناگاه و بي خبرشان بيايد؟مي فرمايد:هي ساعة القائم، عليه السلام، تاتيهم بغتة. [7] .مراد از ساعت، ساعت [قيام] قائم، عليه السلام، است كه ناگهان برايشان بيايد.حضرت صاحب الامر، عليه السلام، نيز در يكي از توقيعات خود بر اين نكته تاكيد مي ورزند كه ظهور ناگهاني و دور از انتظار فرا مي رسد:فان امرنا بغتة فجاة حين لا تنفعه توبة و لا ينجيه من عقابنا ندم علي حوبة. [8] .فرمان ما به يكباره و ناگهاني فرا مي رسد و در آن زمان توبه و بازگشت براي كسي سودي ندارد و پشيماني از گناه كسي را از كيفر ما نجات نمي بخشد.اين دسته از روايات از يك سو هشداري است به شيعيان كه در هر لحظه آماده ظهور حجت حق باشند و از سويي ديگر تذكري به همه كساني كه در پي تعيين وقت براي ظهورند.

معصومين، عليهم السلام، ما وظيفه داريم كساني را كه به تعيين وقت براي ظهور مي پردازند تكذيب كنيم. در اينجا براي آشنايي شما عزيزان به برخي از اين روايات اشاره مي كنيم.امام صادق، عليه السلام، در روايتي خطاب به محمدبن سلم مي فرمايد:يا محمد، من اخبرك عنا توقيتا فلاتهابن ان تكذبه، فانا لانوقت لاحد وقتا. [9] .اي محمد! هر كس براي تو خبري از ما درباره تعيين وقت [ظهور] نقل كرد در تكذيب او درنگ نكن; زيرا ما [اهل بيت] براي هيچكس وقت ظهور را تعيين نكرده ايم.در روايت ديگري وقتي «مهزم به امام صادق، عليه السلام، عرض مي كند:جعلت فداك، اخبرني عن هذا الامر الذي ننتظر، متي هو؟فدايت شوم، در مورد اين امري كه ما در انتظار آنيم، مرا آگاه كنيد كه چه زماني واقع مي شود؟آن حضرت مي فرمايد:يا مهزم كذب الوقاتون و هلك المستعجلون، و نجا المسلمون. [10] .اي مهزم! آنان كه [براي اين امر] تعيين وقت مي كنند دروغ مي گويند و آنها كه [در اين امر] شتاب مي كنند نابود مي شوند و كساني كه تسليم مي شوند نجات مي يابند.همچنين در توقيعي كه از ناحيه مقدسه صاحب الزمان، عليه السلام، در پاسخ به پرسشهاي «اسحاق بن يعقوب وارد شده چنين مي خوانيم:و اما ظهور الفرج فانه الي الله تعالي ذكره، و كذب الوقاتون. [11] .اما آشكار شدن فرج، به اراده خداوند است و آنان كه [براي ظهور] وقت تعيين مي كنند دروغ مي گويند.توجه به روايات ياد شده بخوبي اين نكته را بر ما روشن مي سازد كه ما نه تنها حق نداريم به استناد برخي رويدادهاي اجتماعي و يا حوادث طبيعي به پيش بيني زمان ظهور و تعيين وقت براي آن بپردازيم. بلكه بر ما لازم است كه ادعاي كساني را كه مدعي

دانستن زمان ظهورند تكذيب كنيم و جلوي نشر اين گونه ادعاها را بگيريم.فلسفه اين حكم نيز روشن است; شما تصور كنيد اگر هر از چند گاهي زماني براي ظهور تعيين شود و ظهور به وقوع نپيوندد چه پيش خواهد آمد. آيا مردم رفته رفته نااميد نمي شوند و اعتقاد خود را نسبت به اصل انديشه مهدويت و ظهور منجي از دست نمي دهند؟ بنابراين بايد بسيار مواظب بود و اجازه نداد كه «انتظار فرج به عنوان ارزشمندترين سرمايه اعتقادي شيعه در عصر غيبت بازيچه دست جاهلان و يا شهرت طلبان گردد.

داد. برخي از آنها نيز غير حتمي بوده و چه بسا كه واقع نشوند. اين نشانه ها از يك سو هشدار و آماده باشي براي منتظران و از سويي راهي براي شناخت ادعاهاي بي اساس و مدعيان دروغين مهدويت و به عبارت ديگر وسيله اي براي حفظ مردم از درافتادن در خطا و اشتباه است. بنابراين همه ما وظيفه داريم كه نشانه هاي ظهور را بر اساس روايات صحيح و قابل اعتماد بشناسيم و از كم و كيف آنها بدرستي آگاه شويم تا هر ادعايي را بدون دليل نپذيريم.

انس و جان را نزديك سازد.سخن خويش را با بيان بخشي از دعاهايي كه مرحوم سيد بن طاووس آن را در «جمال الاسبوع نقل كرده و مرحوم شيخ عباس قمي نيز آن را با عنوان «دعا در غيبت امام زمان، عليه السلام در «مفاتيح الجنان آورده است، به پايان مي بريم. با اميد به اينكه خداوند همه ما را در دوران غيبت ثابت قدم بدارد و از فتنه ها و آشوبهاي اين زمان حفظ كند.اللهم فثبتني علي دينك و استعملني بطاعتك و لين قلبي لولي امرك و عافني مما امتحنت به خلقك و ثبتني علي طاعة ولي امرك الذي سترته عن خلقك و باذنك غاب عن بريتك و امرك ينتظر و انت العالم غير المعلم بالوقت الذي فيه صلاح امر وليك في الاذن له باظهار امره و كشف سره فصبرني علي ذلك حتي لا احب تعجيل ما اخرت و لا تاخير ما عجلت و لا كشف ما سترت و لا البحث عما كتمت و لا انازعك في تدبيرك و لا اقول لم و كيف و ما بال ولي الامر لا يظهر و قد امتلات الارض من الجور و افوض اموري كلها اليك.خداوندا! بر دين خود پايدارم دار و مرا به طاعت خود وادار ساز. قلبم را براي ولي امرت نرم كن و مرا از آنچه آفريدگانت را با آن مي آزمايي معاف فرما و مرا به طاعت ولي امرت ثابت قدم بدار. همو كه از آفريدگانت نهانش داشتي و به اذن تو از ديده ها پنهان شد و فرمان تو را انتظار مي كشد.تو دانايي به وقتي كه به صلاح ولي امر توست تا اجازه اش دهي امرش را آشكار كند و پرده (غيبت)اش

را بردارد، بي آنكه تو را معلمي باشد. پس مرا بر اين امر شكيبا ساز تا دوست ندارم تعجيل در آنچه را كه تو به تاخير انداخته اي و تاخير در آنچه تو تعجيلش را خواسته اي و پرده برداشتن از آنچه تو پوشيده اش داشته اي و كاوش در آنچه تو نهانش داشته اي و به ستيز برنخيزم با تو در آنچه كه تدبير فرموده اي و نگويم: براي چه، چگونه و چرا ولي امر ظهور نمي كند، با اينكه زمين از ستم پر شده است؟ و همه كارهايم را به تو واگذارم.

ص 442 به بعد.

[14] المجلسي، محمدباقر، همان، ج 53، ص 177.