مهدويّت بر جامعه، ابتدا مي توان دو نوع كلي تأثير اجتماعي را بازشناسي كرد. نوع يكم «تأثير غير مستقيم» بر جامعه است.در اين بخش، فرايند عيني اعتقادات، از جمله اعتقاد به مهدويّت، مجموع جامعه، اعم از معتقدان و غير معتقدان، را متأثّر مي سازد؛ يعني، بسياري از فرايندهاي جمعي و گروهي در جامعه، پس از ايجاد، داراي انعكاس و بازتابي وسيع تر از حيطه ي گروه ايجاد كننده است. در بررسي تأثيرهاي اجتماعي مهدويّت، از اين نوع تأثيرها نمي توان غافل بود. البته، توضيح بيش تر اين ها، در بخش «تأثيرهاي مستقيم» بيان مي گردد.تأثيرهاي مستقيم هر فرايند آگاهانه، عمدتاً، از اتّخاذ مبانيِ بينشي و نگرشيِ خاص در مورد موضوع مورد نظر و در افراد و گروه هاي مرتبط، شكل مي پذيرد. اين نگرش و بينش را مي توان در حيطه ي امور ديني، به اعتقاد تعبير كرد.شكل گيري بينش و نگرش در درون افراد، واكنش هايي را در حيطه ي رفتاري آنان به وجود مي آورد كه مي توان از آن به كنش هاي رفتاري تعبير كرد. آن گاه كه كنش هاي رفتاري از حدِّ فرد گذشت و به گروه ها منتقل شد و واكنش هاي رفتاري به نحو جمعي صورت پذيرفت، فرايند «تأثير و تأثّر اجتماعي» آغاز مي گردد.اعتقاد به مهدويّت نيز آن گاه كه از حدِّ بينش و نگرش مي گذرد و به حيطه ي رفتاري - و خصوصاً رفتار فردي - سرايت كند، داراي تأثيرها و نمودهاي عيني بر جامعه ي دينداران خواهد بود.براي بررسي تأثيرهاي اجتماعي اعتقاد به مهدويّت، از منظر جامعه شناختي، لازم است در ابتدا به اَبعاد گوناگون اين تأثيرها اشاره شود.ابعاد اجتماعي تأثيرهاي اعتقاد به مهدويّت، عمدتاً، به سه گروهِ «ديني - اجتماعي» و «تربيتي - اجتماعي» و «سياسي - اجتماعي» تقسيم

مي شود.

را به جاي مي آوري. صدقه دادن از سوي آن جناب را پيش از صدقه دادن از سوي خودت و عزيزان ات قرار بده. [2] .هديه دادنِ ثوابِ اَعمالِ مستحب به آن امام شريف، از ديگر مصاديق ابراز ارادت به آن حضرت است. در زندگي روزمره، هديه و چشمْ روشني، گذرگاهي براي اِعلامِ دوستي و نيز رفع كدورت ها است. روايات فراواني از پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله در اين خصوص وارد شده است در روايت آمده است:به هم ديگر هديه بدهيد تا رشته ي محبت تان استوار شود؛ زيرا، هديه، محبّت را بيفزايد و كينه و كدورت را از ميان ببرد. [3] .هديه كردن پاداشِ اَعمال به امام عصرعليه السلام منحصر به ثواب نماز نيست، بلكه ثواب و پاداش هر عمل خِيري را مي توان مشمول اين نكته قرار داد. مرحوم نوري طبرسي در النجم الثاقب، حج كردن به نيابت از سوي آن حضرت را مثال زده است و گفته، اين كار، از قديم، در ميان شيعيان، امري مرسوم بوده است. [4] .هديه ي پاداشِ اعمال نيك به ساحت قدسي حضرت مهدي عليه السلام امر پيچيده اي نيست و به مقدمات عريض و طويلي نياز ندارد، بلكه همين كه انسان نيّت كند ثواب فلان عمل نيك، هديه اي به امام عصرعليه السلام باشد، كفايت مي كند.هديه دادن پاداش اَعمالِ نيك به حضرت ولي عصرعليه السلام، قبولي و ازدياد پاداش را به دنبال مي آورد.

است - به اذن پروردگار، در آن شب به زمين نازل مي شوند و به خدمت امام زمان عليه السلام مشرَف مي شوند و آن چه براي هر كس مقدّر شده است، بر امام عليه السلام عرضه مي دارند.

زمان(عج) پناه و فرياد رس همگان است و ديگر اين كه از وظايف شيعيان، اين است كه در شدايد و گرفتاري ها، به آن حضرت توسّل جويند تا آنان را از دشواري ها برهاند و مشكلات شان را چاره سازد.بحث گسترده درباره ي اين دو جهت و شرح حال نجات يافتگاني كه در طول زمان غيبت به آن قدرت الهي رو آورده و از لطف اش بهره مند گشته اند، از حوصله ي اين نوشتار خارج است، امّا به اختصار، مطالبي را يادآور مي شويم:

دانش سرشار (ريخته شده) و اي فريادرس و رحمت گسترده آري، او، «كهف» و پناهگاه است، «غوث» و فريادرس است، «مُفَرّج الكَرب» و گشاينده ي رنج است و «مزيل الهم» و زداينده ي غم است، «كاشِف البَلوي و برطرف كننده ي بلا است.

تأثير به سزايي دارد، ولي آن چه سبب عنايت خداوند و لطف مولا مي گردد، پيوند قلبي و ارتباط روحي با حضرت اش است. از اين رو، كمك خواستن از آن بزرگوار، منحصر به الفاظ و كيفيّت مخصوص و زمان و مكان ويژه نيست، بلكه هر وقت و هر جا دل سوخته اي از ژرفاي جان و از صميم قلب، حجت خدا را بخواند و به حقيقت دست نياز به سوي وي دراز كند و دل از هر چه غير او است، برگيرد و مضطر لطف و عنايت اش گردد، قطعاً، مورد توجّه آن بزرگوار قرار مي گيرد و از گرفتاري و رنج و محنت رهايي مي يابد.

در همين رابطه مشخص مي گردد. هر كس، در ارتباط با پايگاه فكري و آرماني و نوع هدف ها و احساس هايي كه دارد، در انتظارهايي متناسب به سر مي برد. هدف و آرمان، هر چه والاتر باشد، انتظار تحقّق آن و فرا رسيدن روزگار شكوفايي آن نيز بيش تر و شورانگيزتر است. بنا بر اين اصل، انسان هاي بزرگ و احساس مندي كه در انديشه ي ساختن جامعه ي انساني اند و به آرمان والاي حقوق انسان و ارزش انسان فكر مي كنند و همواره تفسير درست و معقول انسان را در كتاب تكوين و تدوين مي جويند و در راه اين هدف بزرگ از احساس هاي الهي - انساني پر شوري برخوردارند، انتظاري متناسب با اين آرمان بزرگ دارند و آمادگي و تلاش ها و كوشش هايشان، هماهنگ با عظمت آرمان شان است. از اين رو چنين انسان هايي، تمامي نيروها و امكانات خود را بر سر اين آرمان مي نهند و تا واپسين لحظات حيات، دست از تلاش بر نمي دارند و سرانجام، زندگي را نيز فدا مي كنند.!نمونه هاي كامل اين انتظارها و آمادگي ها و آرمانگرايي ها را در زندگي پيامبران عليهم السلام مي بينيم. پيامبران، با همه ي تفاوت هايي كه در محيطها و جريان مبارزات خويش داشتند، در اصول و هدف ها و نوع فداكاري هايي كه براي دستيابي به آن انجام مي دادند، مانند هم بودند. پيامبران الهي، در هر دوره اي كه رسالت يافتند، به سعادت انسان ها انديشيدند و براي اين مهم، كاملاً آمادگي داشتند و در انتظار چنين هدفي به سر مي بردند. سراسر تاريخ، گواه راستين چنين انتظارها و آمادگي ها و احساس هاي پر شور و فداكاري هاي بي نظير و هدفداري هاي بي مانند است.پيروان پيامبران و ديگر انسان هاي دل سوز نيزهمواره در راه آرمان هاشان تلاش كردند و

در انتظار پيدايي و تحقّق هدف هاي والا، زندگي خويش را به سر آوردند.بنابراين، همه ي انسان هاي صالح و هدفدار، در همه ي دوران زندگي، داراي خصلت انتظار بوده اند، و انتظار، تحقّق بخش جوهر اصلي حركت و عمل ايشان بوده است. لذا مي توان گفت، انتظار، مفهومي جامع و فراگير در همه ي ادوار تاريخ انسان بوده است.امام مهدي(عج) مي داند كه با قيام خود چه حوادثي پديد مي آورد و چه تحوّل و دگرگوني در زندگي ما ايجاد مي كند و انسان ها را به چه اوج و فرازي مي رساند و چه موانعي از سر راه انسان برمي دارد و چه دردها و رنج ها و ناداني ها و گمراهي ها و محروميّت ها و ديگر نابه ساماني هايي را ريشه كن مي كند، از اين رو، همواره و هر لحظه، انتظارِ به وقوع پيوستن آرمان هاي بزرگ الهي و انساني را دارد. اين انسان صالح و نمونه ي الهي كه نسخه ي دومي ندارد، به هدف هاي خود عشق مي ورزد، و عشق او به هدف هايش، شايسته ي والايي مقام و بي كراني روح با عظمت او است. رسالت او و فلسفه ي غيبت او، همه و همه، دراين خواست الهي نهاده شده است.وجود او و آرمان ها و عشق ها و مهرباني هاي او، همه، خدايي است. او، جز به حق و رضاي او، به چيزي نمي انديشد و به سعادت انسان و نجات اجتماعات بشري نيز عشقي الهي دارد، و انتظار او براي تحقّق اين آرمان ها نيز خدايي است.در برخي از احاديث، انتظار فرج، برترين كارها به شمار آمده است. شايد يكي از علل اين گونه آموزش ها، اين بوده است كه پيروان امام مهدي(عج) بكوشند تا خود را به امام شان نزديك كنند و مانند او بينديشند و امّت با امام، در

انتظار به سر برند. در حالت انتظار، بهترين شيوه ي پيوند و همسويي و همدلي با امام نهفته است، و غفلت از انتظار و معناي صحيح آن، باعث بي خبري و بي احساسي نسبت به سوزها و شورهاي امام موعود است.شايد در دوران غيبت انتظار راستين براي فرج، نخستين راه بيعت و هم پيماني با امام موعود باشد؛ زيرا، انتظار، حضور در متن جريان ها و حوادث پيش از ظهور است و مايه ي يادآوري هدف ها و آرمان هاي امام موعود(عج) و زمينه ي آگاهي و هوشياري و بيداري هميشگي است. در حال انتظار نبودن، به معناي غفلت و بي تفاوتي و بي خبري است، پس چه سان مي توان خود را منتظر دانست و در انتظار مقدم گرامي امام بود، و محضر او را درك كرد؟از اين نظر، جامعه ي منتظر، بايد چون خودِ امام، منتظر باشد و هر حادثه ي عظيم و ويران كننده و هر بازدارنده و يأس آفريني، او را از تحقّق هدف هاي مورد انتظار مأيوس نكند و در راه آن هدف ها از پويايي و تلاش بازندارد و همواره به امام خود اقتدا كند.تأثيرهاي تربيتي - اجتماعي مهدويّت بر جامعه، شامل شاخصه هايي مي گردد كه به نوعي در اَبعاد تربيتي انسان هاي جامعه اثر مي گذارد. بارزترين نمونه ي تأثيرهاي تربيتي - اجتماعي مهدويّت، عبارت است از:

مي بخشد و مي گويد، روزي، يك مرد الهي، آن چه را آرزوي تو است، يقيناً، براورده خواهد كرد.يكي از ويژگي هاي نسل منتظر، اميدواري و نگرش مثبت به آينده ي جهان است. اگر ما خودمان را در اين شرايط ببينيم و تصوّر كنيم كه منتظر دادگستر و عدل گستر جهان هستيم، براي برپايي آن اهداف تلاش خواهيم كرد. اگر اميد نباشد، انسان، دچار افسردگي خواهد شد. اگر باور داشته باشيم جهان آينده، به دست نا اهلان اداره خواهد شد، احساس نااميدي و خطر خواهيم كرد.بنابراين، اعتقاد به مصلح جهاني، از نظر رواني هم براي جامعه ي بشري، ارزش عظيم و فراوان دارد؛ زيرا، اگر نااميدي و يأس، در فردي زنده شود، سعادت و خوش بختي آن فرد، در معرض سقوط حتمي قرار خواهد گرفت.مفهوم اميدواري، داراي دو بُعد «ذهني» و «عيني» است. منظور از اميدواري در بُعد ذهني، مجموعه تفكّرات، تمايلات، انگيزه ها، عادات، خوي هاي مثبت است كه شخصي اميدوار، در حيطه ي ذهن خود از آن برخوردار است.منظور از اميدواري در بُعد عيني، مجموعه اَعمال، رفتارها، كنش ها، واكنش هايي است كه شخص اميدوار، به نحو مثبت و جهت دار و فعّال، در مواقع گوناگون، از خود نشان مي دهد.هر يك از اين اَبعاد، خود داراي مؤلّفه هايي است كه با بررسي آن مؤلفه ها، مي توان به ميزان وجود روحيّه ي اميدواري در اَشخاص پي برد. نمودار زير، اين مؤلّفه ها را نشان مي دهد.

كرد. انديشه ي مهدويّت، مي تواند به انسان بياموزد كه جهت رسيدن به «جامعه ي آرماني به محوريّت امام مهدي(عج)»، همواره بايد به اين كانون فكر كرد و فعّاليّت هاي خود را بدان سو معطوف ساخت. طبيعي است كه اين فعّاليّت، انسان، را از پوچي مي رهاند و به سوي زندگي مالامال از حركت و نشاط سوق مي دهد. از ديدگاه چنين انساني، عدالت، نه تنها در قيامت و جهان واپسين، بلكه در همين دنيا هم جاري خواهد شد. بدين ترتيب، انسان، خود را در سرنوشت جهان، مؤثِّر مي بيند و بنابراين مي كوشد به دست خود بهترين جهان را بسازد.اديان، همواره، عنصري دارند كه در دين شناسي به آن «اسكاتولوژي (غايت شناختي)» مي گويند. اديان، بلكه همه ي مكاتب، همواره، غايتي را براي بشر ترسيم مي كنند. غايت شناختي، جزء عناصر اساسي اديان است.از ديدگاه جامعه شناختي، اديان، براي استحكام بخشيدن به اخلاق، نياز به پشتوانه اي در انتها و آن سوي اين زندگي دارند. به بيان ديگر، اين جهان، زمان مند است و روزگاري به پايان خواهد رسيد، پس براي بررسي اَعمال و داوري درباره ي آن ها، بايد دنياي ديگري باشد. دقيقاً، در اين وضع است كه نيك و شر معنا مي دهد. بنابراين، اخلاق، در چنين شرايطي معنا مي دهد و ارزش هاي اخلاقي به كمك چنين غايت شناختي، تحكيم مي شوند.

و رشد اين عنصر هستيم. موعودگرايي و هزاره گرايي را در پايان سال دو هزار شاهد بوديد. با شكوه ترين جشن ها، در اين روز بود. اين جشن، براي جهان غرب، فقط يك تفريح نبود. بسياري از مسيحيان و يهوديان، چشم انتظار پايان اين هزاره بودند؛ زيرا، در پايان اين هزاره، وعده هايي به بشر داده شده بود.در اسلام، غايتي داريم به نام «روز داوري» يا «روز بازپسين»، كه اعمال در آن روز، داوري خواهند شد. نكته اي كه جاي دقّت دارد، اين است كه «موعودگرايي و انتظار منجي، چرا حلقه اي از آن است؟». باقي گذاشتن يك حلقه در انتهاي اين سلسله، نشانه ي چيست؟به نظر مي رسد كه اين حلقه ي پاياني مي خواهد به ما بگويد، اين ايده، در تاريخ پاسخ گوي نياز انسان ها است. اگر ما، عدل علي عليه السلام و تمام فضايل را در يك جامعه ي كوچك مي بينيم، مهدويّت، نهايت اين فضيلت ها است. مهدويّت، معنايي نزديك به معناي روز داوري يا روز بازپسين دارد. مهدويّت، در اين جا، تجلّي والاترين و برترين نمونه ي عدالت، شفقت، رحمت، برادري، مساوات، زيبايي، خردورزي است، نهايتي كه براي جامعه ي بشري ترسيم شده است. [8] .

ولتاي عليا، سيرالئون، تانگانيكا، فيليپين، اندونزي، ويتنام، هاييتي، برزيل، آرژانتين، پرو، جاماييكا،...به اعتقاد شيعيان و اغلب دانشمندان و علماي اهل سنّت و نيز واقعيت تاريخي، پس از رحلت پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله و به ويژه پس از شهادت مولاي متقيان امير مؤمنان عليه السلام، اسلام، از مسير اصلي و مستقيم خود خارج شد و تعصّبات نژادي و اشرافيّت، دربارِ خلفا را فرا گرفت و روز به روز جامعه از شعائر اسلامي فاصله گرفت و عدالت اجتماعي رخت بربست و تفاخرات قومي و مذهبي و به دنبال آن تبعيض هاي اجتماعي، سراسر جامعه ي اسلامي را فراگرفت.رهايي از ظلم و جور حكام ستمگرِ به ظاهر مسلمان و بازگشت به دوران معنوي و بي آلايش و مساوات اسلامي صدر اسلام، آرمان همه ي دردمندان مسلمان از عالم و عامي بود، امّا واقعيت آن بود كه پيامبرصلي الله عليه وآله رحلت كرده بود و جامعه ي اسلامي به دليل سال ها و قرن ها دوري از زمان رسول اكرم صلي الله عليه وآله احياي آن دوران محال مي نمود، ولي خاطره ي دوران كوتاه و طلايي صدر اسلام، آرمان اجتماعي همه ي مصلحان و رهبران نهضت هاي سياسي - اجتماعي در جهان اسلام بوده است.در اين ميان، شيعيان، به دليل اعتقاد به ظهور امام دوازدهم، حضرت مهدي(عج) كه از نسل پاك پيامبرصلي الله عليه وآله و منجي دين و آيين او است، اين آرمان را نه يك رؤيا، بل واقعيّت مي دانند و دوران سياه ظلم و شقاوت ستمگران را ناپايدار و زود گذر مي پندارند و با اميد به ظهور آن امام همام و پيروزي وي بر ظالمان، در انتظار گرفتن انتقام مظلوميّت خود و همنوعان خويش، آرزوي «فرج» مي كنند و

آلام خود را تسكين مي دهند.انتظار، در تاريخ شيعه و اسلام، صورت ها و جلوه هاي گوناگوني داشته كه در اين مقاله، به اجمال، به آن ها اشاره مي شود:

كه در رأس آن سيّد محمّد مشعشع، از شيعيان افراطي (غالي)، قرار داشت. وي، خود را «مقدمه»ي ظهور امام غايب مي خواند و پيشگويي مي كرد كه وي به زودي ظهور خواهد كرد و عدل و داد بر روي زمين برقرار خواهد شد. به گفته ي يكي از مورخان، حدود دَه هزار نفر در زير لواي او گرد آمدند و در محلّي ميان هويزه و شوشتر، عَلَم عصيان را برافراشتند و اميران و فئودال هاي محلي را از ميان بردند. قيام آنان موجب نگراني امراي فارس گرديد. از اين رو لشكر فارس به قصد سركوب وي آمد، امّا از آن رو كه پيروان مشعشع، «فدايي» او بودند و مرگ را بر زندگي ترجيح مي دادند، مردانه پايداري كردند و لشكر فارس شكست خورد. [12] .گذشته از شيعيان اماميه و سرزمين ايران، نهضت هاي سياسي - اجتماعي متعدّدي به دست شيعيان غير اماميه و نيز اهل سنّت، ضد دولت هاي وقت به وقوع پيوست كه رهبران آن ها، داعيه ي مهدويّت داشتند. اين قيام ها، غالباً، از پايگاه اجتماعي نيرومند و حمايت هاي وسيع مردمي برخوردار شدند. در اين جا به اختصار، به آن ها اشاره مي شود:1- عبداللَّه بن ميمون (م 251)، از اعراب خوزستان بود. وي، به مقام «داعي» اسماعيلي نايل شد و از طرف امام مستور (امام زمان)، در خوزستان دعوت و تبليغ مي كرد. او، ناگزير پنهان شد و نخست در بصره پناهگاهي جست و سپس به سلاميه (سوريه) گريخت و در آن جا به تبليغ پرداخت و مبلّغاني به اطراف گسيل كرد. آنان، به مردم مي گفتند، به زودي، امام مستور (صاحب الزمان) - كه مهدي موعود است - ظهور خواهد كرد.2- در فاصله ي قرن هاي سوم و چهارم هجري،

در سوريه (شامات)، داعيان اسماعيلي شايعاتي منتشر كردند كه مهدي عليه السلام ظهور كرده و او همان عبيداللَّه، امام اسماعيلي است كه نام اش تا آن اواخر، مستور بوده است. مسلّم است كه عبيداللَّه، خواست از قرمطيان در عراق و سوريه استفاده كرده، قدرت را در دست گيرد. وي، در سال 287 قمري در رأس قيام سوريه قرار گرفت و پس از سركوب قيام اش، همرزمان و همفكران خود را به دست سرنوشت سپرد و در ميان لعنت و نفرين، در سال 289 قمري به مصر گريخت و از آن جا راهي مغرب (مراكش) شد.مدّت ها بود كه در مغرب، وقايع سياسي بسيار مهمي جريان داشت. در سال 282 قمري، از مركز اسماعيليه سلاميّه (سوريه)، مبلّغي جدي و بليغ به نام ابو عبداللَّه شيعي - كه اصلاً از سرزمين يمن بود - بدان جا گسيل شده بود. وي، نخست، محتسب (حسابدار) بصره بود و پس از آن، به اسماعيليه پيوسته بود. او، در تونس، از نارضايي بربرها از سياست داخلي دودمان محلي اغالبه (184 - 297 قمري) استفاده كرد. بربران، در 297 قمري قيام كردند و سلطنت اغالبه را سرنگون ساختند. عبداللَّه، در اوايل زمستان 298 قمري، در شهر رقاده، به سمت امامت و خلافت، اعلام شد و اميرالمؤمنين و «مهدي» ناميده شد.3- در فاصله ي قرن هاي سوم و چهارم هجري، رهبران قيام هاي قرمطي، يعني حمدان قرمط و عبدان گويا، از طرف رييس پنهاني فرقه كه «صاحب الظهور» ناميده مي شده و محل اقامت اش مجهول بوده، عمل مي كردند. پس از تأسيس دولت قرمطيان در بحرين (286 ق) - كه مركز آن شهر لحسا بوده -، ابو سعيد حسن الخبابي كه گويا

از طرف «صاحب الظهور» يا رييس مخفي فرقه ي به آن جا گسيل شده بود، در رأس آن قرار گرفت. وي، عملاً، در حكومت خويش كمال استقلال را داشت.4- محمّد بن عبداللَّه تومرت، معروف به مهدي اهرعي، مكنّي به ابو عبيداللَّه - كه اصل او از جبل السوس در انتهاي مغرب (مراكش) بود - به سرزمين هاي شرقي سفر كرد و به عراق رفت و از ابو حامد محمّد غزالي و دانشمندان ديگر دانش آموخت و به زهد و پرهيزگاري و تقوا شهرت يافت. سپس به مصر و شمال افريقا رفت و سرانجام در مغرب سكونت گزيد و دولت بزرگي در اوايل قرن ششم تأسيس كرد كه به دولت عبدالمؤمن شهرت يافت. [13] .5- عباس فاطمي، در اواخر سده ي هفتم هجري در مغرب ظهور كرد و خود را «مهدي» ناميد و هواداران زيادي دور خود جمع كرد و كارش بالا گرفت و شهر مانس را تصرف كرد و بازار شهر را سوزاند و عاملان خود را به اطراف و اكناف فرستاد، لكن پيش از آن كه دولتي تشكيل دهد، كشته شد و دعوي او پايان يافت. [14] .6- محمّد مهدي سنوسي، در نيمه ي دوم قرن نوزدهم ميلادي (سيزدهم هجري) در مغرب، ادعاي مهدويّت كرد. اصل او از جبل سوس بود. پدرش شيخ محمد در ناحيه ي جغبوب (جربوب)، نزديك واخه سيوا اقامت داشت. علاوه بر آن جا - كه مقر اصلي او بود - نزديك به سيصد زاويه در بلاد مغرب داير كرده بود كه به نشر تعاليم او پرداختند. وي، پيش از وفات خود، اشاره كرده بود كه مهدي منتظر، به زودي، ظهور خواهد كرد و شايد

پسرش باشد و ظهور او در آخر قرن سيزدهم خواهد بود. مهدي، مردي خردمند و مقتدر و سخت كوش بود و از كرامات مشهور او خيمه اي جادويي بود كه در جنگ ها همراه مي برد و پيروان اش معتقد بودند كه آن خيمه، هيچ گاه از ذخاير و آذوقه تهي نمي شود.7- محمّد احمد سوداني، معروف به مهدي سوداني (1848 - 1885ميلادي / 1264 - 1292 قمري)، از مهم ترين و معروف ترين مدّعيّان مهدويّت بود. وي، از قبيله ي دناقله بود و در سودان به دنيا آمد. پدرش عبداللَّه نام داشت و به قايق سازي مشغول بود. محمّد احمد، به تعلّم علوم ديني پرداخت و مراتب طريقت را نيز گذراند و با نرم خويي و تيزهوشي و سخنوري خود و از همه مهم تر، زهد و تقواي خويش - كه زبانزد همگان بود - مردم را به خود جذب كرد. او، به امر به معروف و نهي از منكر پرداخت و مردم را به رعايت موازين شرعي دعوت كرد. در سال 1881ميلادي / 1297 قمري كه زمينه ي دعوت خود را مهيّا ديد، ادّعاي مهدويّت كرد و خود را همان مهدي منتظرعليه السلام ناميد. آن چه موجب دعوي محمّد احمد گرديد، به طور عمده، به اين شرح است:الف) انتظار اكثر مسلمانان و از آن جمله مردم سودان براي ظهور مهدي عليه السلام؛ب) اعتقاد شيوخ قبايل و فقهاي سودان بر اين كه مهدي عليه السلام از ميان آنان ظهور خواهد كرد. آنان، اين عقيده را به رواياتي از اهل سنّت مستند مي كردند؛ج) دريافت ماليّات سنگين از مردم سودان كه همراه با فشار و آزار و توهين به ماليّات دهندگان بود. از زنان و كودكان سوداني نيز، ماليات گرفته مي شد.

مردم سودان، سالانه، سه بار ماليّات مي پرداختند: يك بار براي فرماندار، و يك بار براي قاضي، و يك بار براي مأموران ماليّات. كشاورزان، براي كشت گندم، استفاده از آب نيل و قايقراني در نيل نيز ماليّات مي دادند و خانه هاي كساني كه در پرداخت اين ماليات ها تأخير مي كردند، سوزانده مي شد.د) خريد و فروش مردم سودان به عنوان «برده»، تجارت پر درامدي براي تجّار سوداني بود. صدها هزار نفر از جوانان سوداني، به عنوان كارگر و خدمتگزار، به قيمت نازلي خريداري شده و با قيمت گزافي فروخته مي شدند و به كارهاي شاق و طاقت فرسا در سرزمين هاي دور دست مي پرداختند. مأموران دولتي از برده فروشان، ماليّات مطالبه مي كردند. وقتي دعوت محمد احمد سوداني گسترش يافت، تجار ناراضي سوداني، دعوت او را لبيك گفته و در تقويت او كوشيدند.مهدي سوداني، چند بار با نيروهاي مصري - انگليسي جنگيد و آنان را شكست داد و شهر خارطوم را به تصرّف خود در آورد و دولت مستقلي تشكيل داد. مهدي سوداني، با قدرت تمام، به سازماندهي حكومت خود پرداخت و امور كشور را به سه بخش لشكري و مالي و قضايي تقسيم كرد و فرماندهي لشكر را به خليفه ي خود، عبداللَّه تعايشي سپرد. او، از طريق اخذ زكات و فطريه و عشريه، كشور را اداره مي كرد و در اجراي شريعت، سختگير بود. او، پيش از مرگ در 21 ژؤئن 1885 ميلادي، عبداللَّه تعايشي را به جانشيني خود برگزيد و از همگان خواست تا با او بيعت كنند. [15] .8- در ايران نيز در سال 1265 قمري، يكي از شاگردان سيّد كاظم رشتي به نام سيّد علي محمّد شيرازي، خود را نماينده

و باب امام زمان عليه السلام دانست و پس از اين كه گروهي به او گرويدند، دعوي مهدويّت كرد. علما، با ادّعاي پوچ او، مخالفت كردند. او، با فشار علما، در جلسه ي مناظره شركت كرد، امّا از پاسخ هاي اوّليه در ماند و پس از آن كه چوب مفصلي خورد، توبه كرد و آزاد شد، امّا بار ديگر دعوت اش را ادامه داد و سپس دستگير و در قلعه ي چهريق زنداني گرديد. پيروان اش با حمايت سفراي روسيه و انگلستان، در گوشه و كنار كشور، شورش ضد دولتي به راه انداختند، امّا اين شورش ها، با هوشياري و مقاومت مردم و همكاري قشون دولتي، سركوب گرديد و باب نيز اعدام شد. بدين ترتيب، دعوي باب كه مي رفت تا كشور را به هرج و مرج و دودستگي و نهايتاً تجزيه بكشاند، در نطفه خفه گرديد. [16] .

آن است...». [19] .انديشه ي مهدويّت و اعتقاد به ظهور منجي، به عنوان يك مكتب انتظار فلسفي - سياسي، خود را نشان داده است؛ زيرا، انتظار، به حالت كسي گفته مي شود كه از وضع موجود ناراضي و براي ايجاد وضع بهتر تلاش مي كند. از اين رو، انتظار، مركَّب از دو عنصر سلبي و ايجابي است. عنصر سلبي، همان نارضايتي از وضع موجود و تلاش به منظور از بين بردن آن و ترك هر گونه همكاري با عوامل ظلم و فساد است.عنصر ايجابي، خودسازي فردي و مادّي و معنوي براي شكل گرفتن حكومت واحد جهاني امام زمان(عج) [20] است.انقلاب اسلامي، با اعتقاد مردم شيعه ي ايران به پيروي از رهبري امام خميني(ره) به عنوان نايب امام زمان(عج) و وجوب اطاعت و پيروي از ايشان به پيروزي رسيد و هدف اش از بين بردن عوامل ظلم و فساد و تشكيل حكومت اسلامي و زمينه سازي براي تشكيل حكومت واحد جهاني امام زمان(عج) است.

ولي عصر، سلام الله عليه، را نزديك فرمايد و چشم هاي ما را به جمال مقدس اش روشن فرمايد. ما، همه، انتظار فرج را داريم و بايد در اين انتظار خدمت كنيم. انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و ما بايد تلاش كنيم تا قدرت اسلام، در عالم تحقّق پيدا كند و مقدّمات ظهور حضرت ولي عصرعليه السلام إنْ شاءالله، تهيه بشود.در انديشه ي مهدويّت، لازمه ي انتظار، ايجاد زمينه ي ظهور و انجام دادن اصلاحات سياسي و اجتماعي و آماده كردن جامعه براي پذيرش انقلاب جهاني امام مهدي(عج) و تحوّلات اساسي است.

شود به فتنه ي باب، نوشته ي اعتضاد السلطنه كه كمي پس از رفع آن فتنه نوشته است.

[17] كتاب البيع، امام خميني، ج 2 / 466 - 465، اسماعيليان، قم.

[18] گذري بر رويدادهاي معاصر ايران و پيدايش انقلاب اسلامي، مهرعلي لطفي، انتشارات پرهيزگار، قم، 1379، ص 162.

[19] همان، ص 157.

[20] همان، ص 64 و 62.

[21] صحيفه نور، ج 7، ص 255، 12/4/58.