از اين كه امام اميرمومنان عليه السلام را به صورت

[ صفحه 10]

بسيار زننده براي بيعت به مسجد بردند و اميرمومنان در پاسخ نامه معاويه [2] كه در آن به اين موضوع اشاره كرده بود، چنين مي نويسد:

«گفتي كه من بسان شتر سركش براي بيعت سوق داده شدم. به خدا سوگند، خواستي از من انتقاد كني ولي در واقع امر ستودي و خواستي رسوايم كني اما خود را رسوا كردي. هرگز بر مسلماني ايراد نيست كه مظلوم واقع شود.» [3] .

بنابراين، هر نوع شك و ترديد در اين مسائل جز فريب وجدان و اغفال ناآگاهان، چيز ديگري نيست.

اخيرا در يكي از مجلات، مقاله اي پيرامون زندگي حضرت زهرا عليهاالسلام به عنوان «از ولادت تا افسانه ي شهادت» منتشر گرديده و نويسنده سعي نموده بود تا حقايق تاريخي را انكار ورزد و شهادت سرور زنان جهان را به وسيله ي عاملات خلافت، افسانه پندارد.

خوشبختانه- پس از انتشار آن- از طرف برخي از موسسات، پاسخ بسيار متقن و روشن- ولي موجز- به آن داده شد، در نتيجه مشت نويسنده باز شد، ولي در اين رساله، مدارك بيشتري ارائه شده و موضوع، حالت تواتر به خود گرفته است.

[ صفحه 11]

با اين همه ما نيز معترفيم كه در اين رساله نيز اجمال، جاي تفصيل را گرفته و تشريح حوادث تلخ و جانسوز پس از سقيفه در خور كتابي گسترده است و هرگز در يك يا دو مقاله نمي گنجد.

پر فروغ) در خانه هايي قرار داد كه خداوند اذن فرموده، ديوارهاي آن را بالا برند، خانه هايي كه نام خدا در آنها برده مي شود و صبح و شام در آنه تسبح او مي گويند».

بحث هاي آينده به روشني ثابت خواهد كرد كه بيت فاطمه عليهاالسلام از مصاديق روشن اين آيه مي باشد كه احترام و تكريم آن وظيفه ي هر مسلماني است، ولي متاسفانه اين بيت پس از در گذشت پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله و سلم مورد هتك قرار گرفت.

اين رساله با مصادر و مدارك قطعي، واقعيت هتك حرمت خانه ي آن حضرت را روشن مي سازد به گونه اي كه براي هيچ دير باوري، جاي شك و ترديد باقي نمي ماند.

[ صفحه 13]

فتنه و آشوب در داخل بود تا نظام از درون فروريزد، لذا ابوسفيان- موقعي كه امام، جسد مبارك پيامبر را غسل مي داد- در خانه ي امام را زد و گفت دست خود را بده تا با تو به عنوان خليفه ي مسلمين بيعت كنم و هر نوع مخالفت احتمالي را با نيروي قبيله ي خود سركوب سازم! امام كه از نيت سوء او آگاه بود، دست رد بر سينه ي نامحرم زد و فرمود:

«واللَّه ما أردتَ بهذا إلّا الفتنه، و انّك و اللَّه طال ما بغيتَ الإسلام شرّاً، لا حاجة لنا في نصيحتك». [5] .

«به خدا سوگند تو هدفي جز ايجاد فتنه و آشوب نداري و پيوسته براي اسلام خواهان شر و بدي بودي، ما را به خير خواهي نيازي نيست!».

از طرف ديگر، احتمال حمله روميان قوت مي گرفت، زيرا در اجراي فرمان پيامبر كه دستور داده بود ياران او هر چه زودتر مدينه را به عزم سرزمين روم (شام كنوني) ترك كنند، عمدا تعلل شده بود و اين در حالي است كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در بستر بيماري،

[ صفحه 15]

سر باز زنندگان از اين فرمان را مشمول نفرين خود قرار داده بود:

«جَهِّزُوا جيشَ أُسامَة، لَعَنَ اللَّهُ مَن تَخَلَّفَ عَنْه». [6] .

«سپاه اسامه را آماده حركت سازيد، متخلفان از آن از رحمت خدا دور باشند».

گذشته از اين، روح ياغيگري در برخي از قبايل عرب زنده شده و مي خواستند به عناوين گوناگون از زير چتر حكومت اسلامي بيرون آيند تا از هر نوع پرداخت زكات و غيره خود داري كنند.

در چنين شرايط خاص و

سرنوشت ساز، اما چاره اي جز مماشات با كودتا گران و اغماض از بيعتي كه با او در سرزمين غدير انجام گرفته بود، نداشت و اگر بر حفظ حق مسلم خود اصرار مي ورزيد چه بسا منويات حزب نفاق و دشمن خارجي جامه ي عمل مي پوشيد، لذا ناچار شد در مقابل قانون شكني ها و خلاف كاري ها مماشات كند و جلو فتنه ي بزرگي را بگيرد. چنانچه خود اميرمومنان در سخنانش به اين نكته اشاره دارد:

«فامسكتُ يدي حتّي رأيتُ راجعةَ الناس قد رجعتْ عن الإسلامِ يدعون إلي مَحْقِ دينِ محمّد صَلَيّ اللَّهُ عَلَيْه و اله وَ سَلَمَ فخشيتُ إن لم

[ صفحه 16]

أنصُر الإسلامُ و أهلَه أن أري فيه ثلماً أو هدماً تكون المصيبة به عليَّ أعظم من فوت ولايتكم الّتي إنّما هي متاع أيام قلائل». [7] .

«دست بر روي دست گذاردم تا اين كه به چشم خود ديدم گروهي از اسلام بازگشته و مي خواهند دين محمد صلي الله عليه و آله و سلم را نابود سازند، در اينجا بود كه ترسيدم اگر اسلام و مسلمانان را ياري نكنم بايد شاهد نابودي و حكومت چند روزه بر شما مهمتر بوده و هست».

اين خبر را آهسته به ابي بكر گفتند و او همراه عمر و ابوعبيده، بدون اينكه

[ صفحه 17]

كسي را از هدف خود آگاه سازد، رهسپار محل اجتماع انصار شد. آنان موقعي به سقيفه رسيدند كه سعد بن عباده، رئيس قبيله ي خزرج، مشغول سخنراني بود و خدمات انصار را به اسلام، يادآور مي شد.

تشريح سرگذشت سقيفه و آن كه چگونه يك اقليت كوچك كه از سه نفر و بنا به نقلي از پنج نفر تجاوز نمي كرد پيروز شدند، مفصل و گسترده است و در اين مقاله جاي بازگويي آن نيست. سرانجام نتيجه اين شد كه رئيس قبيله اوس از انصار براي ناكام گذاردن خزرجيان با ابوبكر بيعت كرد و در پي اين امر، اقليت ناچيز مهاجرين حاضر در سقيفه، به همين اندازه اكتفا كرده و سقيفه را به عزم مسجد ترك گفتند و در نيمه راه مسجد به بيعت گيري از افراد مشغول شدند و آنچه از خاطره ها و يادها محو شد، جنازه ي پيامبر و مراسم دفن و كفن و نماز بر آن حضرت بود!

اميرمومنان عليه السلام همراه عباس و گروهي از بني هاشم و مهاجر، پيكر مطهر پيامبر را به خاك سپردند و خود و عده اي از علاقه مندان، شاهد صحنه ي بيعت گيري ها و مقام خواهي هاي گروه اقليت بودند.

اي كاش به همين مقدار اكتفا مي ورزيدند ولي اصرار داشتند با ارعاب و تهديد از علي عليه السلام بيعت بگيرند تا سرانجام، بني هاشم نيز

[ صفحه 18]

بيعت نمايند. در اين موقع، رويدادهاي تلخي رخ داد كه قلم از نقل و بيان آن شرم دارد.

نويسندگان، متاثر از خلفاي اموي و عباسي كوشيده اند كه از كنار حوادث تلخ پس از خروج از سقيفه با سكوت بگذرند و آن را بازگو نكنند بالاخص، با مرور زمان بر اندام صحابه ي پيامبر، لباس عصمت پوشانيده شد و هر نوع انتقاد از آنها با برچسب «ارتداد»، همراه گرديد! ولي در اين ميان دو گروه توانستند تا حدي پرده از روي حقيقت بردارند:

الف: گروهي تا آنجا شهامت داشتند كه فقط سوء قصد خلفا را بيان كنند و اين كه براي خذ بيعت و به هم زدن اجتماع بني هاشم در خانه علي عليه السلام تا مرز جنگ با آنان پيش رفتند (اما اين كه حادثه اي نيز رخ داد يا نه؟ از بيان اين قسمت خود داري نمودند).

ب: گروهي كه از شهامت بيشتري برخوردار بودند حوادث بعدي را نيز يادآور شدند و افزودند كه خانه به آتش كشيده شد و دختر پيامبر مصدوم گشت و فرزندي كه در رحم داشت سقط گرديد.

البته انتظار اين كه علاقه مندان خلفا يا حقوق بگيران دربار

[ صفحه 19]

خلافت، اين نوع حقايق را بي پرده بنويسند، انتظاري دور از واقعيت است، ولي در عين حال حقايق در تاريخ پنهان نمانده و چهره ي حقيقت، روشن گشته است.

ما در اين بحث فشرده، از مورخان و محدثان اهل سنت كه تا حدي داراي شهامت بوده اند نصوصي را نقل مي كنيم و روشن است كه اگر روايات و نصوص علماي شيعه را بر گفته ي مورخان و محدثان ياد شده بيفزاييم ماجرا از حد تواتر بالاتر رفته و جنبه ي «مقطوع» و «مسلم» خواهد يافت.

اخيرا فردي «ناآگاه» از تاريخ صحيح

اسلام يا «غافل نما» از واقعيات آن، مقاله اي درباره ي دخت گرامي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نوشته و پس از ذكر مناقب و فضايل آن حضرت، مذبوحانه كوشيده است بي حرمتي كه درباره ي آن حضرت انجام گرفته و به «شهادت» ايشان منتهي شده است را انكار ورزد.

از آنجا كه بخشي از آن مقاله، مصداق تحريف روشن تاريخ بود، بر آن شديم كه به بيان بخشي از حقايق تاريخي در اين زمينه بپردازيم و موضوع سحن ما را در اين مقاله، نكات زير تشكيل مي دهند:

[ صفحه 20]

1. عصمت فاطمه زهرا عليهاالسلام در لسان پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم.

2. احترام خانه ي آن حضرت در قرآن و سنت.

3. بي حرمتي به خانه و شخصيت آن حضرت پس از درگذشت پدر بزرگوارش.

اميدواريم كه با تشريح نكات سه گانه ي فوق، نويسنده ي آن مقاله در برابر حقيقت، سر تسليم فرود آورده و از نوشته خود نادم و پشيمان گردد و با شهامتي كه در خور حق پژوهان است به جبران كار خود بپردازد.

[ صفحه 21]

ناگفته پيداست كه خشم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مايه ي اذيت و ناراحتي اوست و سزاي چنين شخصي در قرآن كريم چنين بيان شده است:

(... وَ الَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ). [9] .

«آنان كه رسول خدا را آزار دهند براي آنان عذاب دردناكي است».

چه دليلي استوارتر بر عصمت فاطمه عليهاالسلام كه به تصريح پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم رضاي وي مايه رضاي خدا و خشم او مايه خشم خدا معرفي گرديده است، چنانكه مي فرمايد:

«انّ اللَّه يغضبُ لِغضبك و يَرضي لرضاك». [10] .

«دخترم فاطمه! خدا با خشم تو، خشمگين و با خشنودي تو، خشنود مي شود».

به پاس چنين مقامي والا، او سرور زنان جهان است و پيامبر در حق او چنين فرموده:

«يا فاطمة! ألا ترضين أن تكوني سيّدةَ نساء العالَمين، و سيّدةَ نساءِ هذه الأُمّة، و سيّدةَ نساءِ المؤمنين». [11] .

[ صفحه 23]

«دخترم فاطمه! آيا (به اين كرامتي كه خدا به تو داده) خشنود نيستي كه تو سرور زنان جهان، سرور زنان اين امت و سرور زنان مومن باشي».

در اين از تذكر نكته اي ناگزيريم: عصمت فردي چون دخت گرامي پيامبر، ملازم با نبوت نيست، به گواه اين كه حضرت مريم، به شهادت قرآن، معصوم از گناه بود [12] ولي هرگز پيامبر نبود.

ما اگر بخواهيم درباره ي فضايل و مناقب دخت گرامي پيامبر سخن بگوييم بايد به نگارش كتابي مفصل بپردازيم، ولي به همين اندازه بسنده مي كنيم.

[ صفحه 24]

فِيهَا اسْمُهُ...) [13] بر پيامبر فرود آمد، پيامبر آيه را در مسجد تلاوت كرد. در اين هنگام شخصي برخاست و گفت: اي رسول گرامي، مقصود از اين بيوت با اين برجستگي چيست؟

پيامبر فرمود: خانه هاي پيامبران.

در اين موقع ابوبكر برخاست، در حالي كه به خانه ي علي و فاطمه عليهاالسلام اشاره مي كرد، گفت: آيا اين خانه از همان خانه ها است؟

[ صفحه 25]

پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در پاسخ گفت: بلي از برجسته ترين آنها است. [14] .

پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله و سلم مدت نه ماه هر روز پنج مرتبه، وقت هر نماز به در خانه ي دخترش مي آمد، بر او و همسر عزيزش سلام مي كرد و اين آيه را مي خواند:

(... إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا) [15] . [16] .

«خداوند فقط مي خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملا شما را پاك سازد».

پيداست خانه اي كه مركز نور الهي بوده و خدا به ترفيع آن امر كرده است، از احترام بسيار بالايي برخوردار مي باشد.

خانه اي كه اصحاب كسا را در بر مي گيرد و خدا از آن با جلالت و عظمت ياد مي كند، بايد مورد احترام قاطبه ي مسلمانان باشد.

اكنون بايد ديد پس از درگذشت پيامبر، تا چه اندازه حرمت اين خانه ملحوظ گشت؟

[ صفحه 28]

السياسه».

4. طبري در تاريخ خود.

5. ابن عبد ربه در «العقد الفريد».

6. ابن عبدالبر در «الاستيعاب».

7. ابوالفداء در «المختصر في اخبار البشر».

8. نويري در «نهايه الارب في فنون الادب».

9. سيوطي در «مسند فاطمه».

10. متقي هندي در «كنز العمال».

11. دهلوي در «ازاله الخفاء».

12. محمد حافظ ابراهيم در «قصيده عمريه».

13. محمد رضا كحاله در كتاب «اعلام النساء».

[ صفحه 29]

و ايم الله ليمضين لما حلف عليه». [17] .

[ صفحه 31]

«هنگامي كه مردم با ابي بكر بيعت كردند، علي و زبير در خانه فاطمه با او به گفتگو و رايزني مي پرداختند. زماني كه اين مطلب به گوش عمر بن خطاب رسيد، به خانه فاطمه آمد و گفت: اي دختر رسول خدا! به خدا قسم محبوبترين فرد نزد ما پدر تو است و بعد از پدر تو خود شما، ولي به خدا سوگند اين محبت، مانع از آن نيست كه اگر اين افراد در خانه تو جمع شدند دستور دهم خانه را بر سر آنها به آتش بكشند.

اين جمله را گفت و بيرون رفت. وقتي علي و زبير به خانه بازگشتند دخت گرامي عليهاالسلام به علي عليه السلام و زبير گفت: عمر نزد من آمد و سوگند ياد كرد كه اگر تجمع شما در اين خانه تكرار شود خانه را بر سر شماها خواهد سوزاند. به خدا سوگند! او آنچه را كه قسم خورده انجام مي دهد.

يادآور شديم كه گزارش فوق در كتاب «المصنف» با سندي صحيح نقل شده است، اينك به بررسي سند حديث از ديدگاه رجاليان اهل سنت مي پردازيم تا ميزان اعتبار تاريخي آن معلوم گردد:

عبور كرده و در منتهاي وثاقت است». [18] .

و درباره ي راويان، گزارشي نيز يادآور مي شويم كه ابن ابي شيبه حديث را با سند ياد شده در زير نقل مي كند:

حدثنا محمد بن بشر، حدثنا عبدالله عمر، حدثنا زيد بن اسلم، عن ابيه اسلم.

اينك بررسي وثاقت اين گروه:

الف) محمد بن بشر: ابن حجر عسقلاني مي گويد: «ابن معين او را توثيق نموده، ابوداوود او را حافظترين محدثان كوفه شمرده و ابن حبان او را جز ثقات نام برده است. نسائي و ابن قانع به توثيق او پرداخته اند و همچنين...». [19] .

ب) عبيد الله بن عمر بن حفص بن عاصم بن عمر بن الخطاب يكي از فقهاي هفتگانه مدينه است كه در سال 147 در گذشته است.

[ صفحه 33]

ابن حجر عسقلاني مي گويد: «نسائي او را ثقه و ضابط معرفي كرده و ابن معين و ابن زرعه و حاتم نيز او را از ثقات شمرده اند.

ابن ميمونه وي را از سادات مدينه و اشراف قريش مي شرمد و برترين فرد از نظر علم و عبادت و حفظ و اتقان حديث بود». [20] .

ج) زيد بن اسلم عدوي، فقيه مدينه است كه گروهي مانند احمد و ابوزرعه و نسائي به وثاقت او تصريح كرده و يعقوب بن شيبه او را اهل فقه و دانش و مفسر قرآن وثقه دانسته و در سال 136 در گذشته است. [21] .

د) اسلم عدوي: وي بخشي از زمان پيامبر را درك كرده و از ابوبكر و عمر و عثمان و ابن عمر و معاذ بن جبل و ابي عبيده و حفصه نقل روايت مي كند. عجلي و

ابوزرعه او را از ثقات شمرده اند. اسلم در سال 80 و در سن 114 سالگي در گذشته است. [22] .

ما در معرفي اين افراد به فشرده گويي پرداختيم و به منظور اختصار، از نقل كلمات ديگر رجاليان و محدثان كه حاكي از تعريف و توصيف آنهاست، خود داري كرديم.

[ صفحه 34]

علي بن محمد معروف به ابوالحسن مدائني (متوفاي 234): يحيي بن حسين درباره ي او مي گويد: ثقه، ثقه، ثقه. [27] .

ب) مسلمه بن محارب: بخاري در تاريخ كبير از مسلمه نام

[ صفحه 36]

برده و از او روايت مي كند [28] و سكوت بخاري، از نظر دانشمندان نشانه وثاقت اوست. [29] .

ج) سلمان بن طرخان تيمي (منسوب به قبيله ي تيم از طريق ولاء): وي از شخصيت هايي مانند انس بن مالك، طاووس و غيره نقل كرده و سعيد درباره ي او مي گويد: من راستگوتر از سلمان تيمي نديدم.

ابن معين و نسائي، سليمان را ثقه دانسته اند. عجلي او را تابعي ثقه و از نيكان اهل بصره مي شمرده و ابن سعد مي گويد: او ثقه و كثير الحديث است. ابن حبان نيز او را از ثقات شمرده و مي گويد: از عابدان اهل بصره و از صالحان است. او ثقه و در نقل حديث كاملا ضابط مي باشد. [30] .

د) ابن عون: عبدالله بن عون بصري (متوفاي 151) از رجال صحاح ششگانه است كه از ثمامه بن عبدالله بن انس و گروهي ديگر نقل روايت مي كند.

ابن سعد در طبقات مي نويسد: او فردي ثقه و گرايش هاي

[ صفحه 37]

عثماني داشته، متقي و پرهيزگار بوده است. نسائي در كُني او را ثقه و مامون مي داند. ابن حبان او را از ثقات شمرده، ابن ابي شيبه او را ثقه و كتاب او را صحيح دانسته است و همچنين.... [31] .

تا اينجا بررسي سند به پايان رسيد. اين دو سند صحيح تاريخي، به وضوح حاكي از آن است كه بعد از درگذشت پيامبر گروهي كه

در راس آنان شيخين قرار داشته اند تصميم به هتك حرمت خانه ي زهرا عليهاالسلام گرفته اند، اما اين كه افراد مزبور، به نيت خود جامه ي عمل نيز پوشانيده اند يا نه؟ اين مطلب را بايد از بررسي مدارك بخش آينده به دست آورد.

فاطمة، فذقّوا الباب، فلما سمعت أصواتهم نادت بأعلي صوتها: يا أبتِ يا رسول اللَّه! ماذا لقينا بعدك من ابن الخطاب و ابن أبي قحافة. فلما سمع القوم صوتها و بكائها انصرفوا باكين و كادت قلوبهم تتصدع و اكبادهم تنفطر و بقي عمر و معه قوم

[ صفحه 39]

فأخرجوا علياً، فمضوا به إلي أبي بكر، فقالوا له: بايِع، فقال: إن أنا لم أفعل فمه؟ قالوا: إذاً و اللَّه الّذي لا إله إلّا هو نضرب نقك...». [34] .

«عمر همراه گروهي به در خانه فاطمه آمدند در خانه را زدند، هنگامي كه فاطمه صداي آنها را شنيد، با صداي بلند گفت: اي رسول خدا! پس از تو چه مصيبت هايي به ما از فرزند خطاب و ابي قحافه رسيد؟! وقتي مردم كه همراه عمر بودند صداي زهرا را شنيدند گريه كنان برگشتند، ولي عمر با گروهي باقي ماند و علي را از خانه بيرون كشيدند و نزد ابي بكر بردند و به او گفتند، بيعت كن. علي گفت: اگر بيعت نكنم چه مي شود؟، گفتند: به خدايي كه جز او خدايي نيست گردنت را مي زنيم!!...». [35] .

[ صفحه 40]

مهاجران در آنجا گرد آمده بودند. وي رو به آنان كرد و گفت: به خدا سوگند! خانه را به آتش مي كشم مگر اين كه براي بيعت بيرون بياييد. زبير از خانه بيرون آمد در حالي كه شمشيري بر دست داشت، ناگهان پاي او لغزيد و شمشير از

[ صفحه 41]

دست او بر زمين افتاد. در اين موقع ديگران بر او هجوم آورده و شمشير را از دست او گرفتند».

اين صحنه ي تاريخي، حاكي از آن است كه اخذ بيعت براي خليفه ي اول، با تهديد و ارعاب صورت گرفته و آزادي و انتخابي در كار نبوده است حال، آيا اين نوع بيعت ارزشي دارد يا نه؟ خواننده بايد در آن داوري نمايد.

اكنون سند اين رويداد را بررسي مي كنيم تا براي افرادي كه در صحت اين رويدادها به علت پيشداوري شك و ترديد مي كنند، مجال هيچگونه شك و ترديدي باقي نماند.

از او اخذ حديث نموديم و در او جز نيكي نديديم».

عبدالله بن احمد (فرزند احمد بن حنبل) از قول پدرش مي گويد: «تا ابن حميد زنده بود شهر ري مركز دانش بود» [38] و نيز عبدالله مي گويد: احمد بن حنبل او را مي ستود.

و اگر برخي به تضعيف او پرداخته مسلما از نظر قواعد حديثي، قول معدل مقدم بر جارح است.

ب) جرير بن عبدالحميد بن قرط الضبي، ابوعبدالله الرازي، القاضي (متوفاي سال 188 ه).

از راويان صحاح است. نسائي و احمد بن عبدالله عجلي او را

[ صفحه 43]

توثيق كرده اند. [39] .

ج) مغيره بن مقسم ضبي، كوفه فقيه (متوفاي 136 ه).

ابوبكر بن عياش مي گويد: «من فقيه تر از مغيره سراغ ندارم».

عجلي مي گويد: «مغيره فقيه ثقه بود و گرايش عثماني داشت. نسائي نيز او را توثيق كرده است». [40] .

د) زياد بن كليب تميمي معروف به ابومعشر كوفي (متوفاي 119 ه).

وي از رجال صحيح مسلم و ابوداوود و ترمذي و نسائي است. عجلي و نسائي و ابن حبان همگي او را توثيق كرده اند. [41] .

با راويان رويدادي كه طبري در تاريخ خود نقل كرده آشنا شديم. طبعا رويدادي را كه شخصيت هايي مانند ابن ابي شيبه، بلا ذري و طبري با اسانيد صحيح آن را نقل كرده اند، از اعتبار خاصي در تاريخ برخوردار است. اينك به ديگر متون مهم تاريخي كه فاجعه ي فوق را گزارش كرده اند توجه كنيد:

[ صفحه 44]

سقيفه انجام داده و با اشاره به كساني كه از بيعت ابي بكر تخلف جسته اند چنين مي نويسد:

«فأمّا علي و العباس و الزبير فقعدوا في بيت فاطمة حتي بعث إليهم أبوبكر عمر بن الخطاب ليُخرجهم من بيت فاطمة و قال له: إن أبوا فقاتلهم، فأقبل بقبس من نار علي أن يُضرم عليهم الدار، فلقيته فاطمة فقالت: يا ابن الخطاب أجئت لتحرق دارنا؟! قال: نعم، أو تدخلوا فيما دخلت فيه الأُمّة». [42] .

«علي و عباس و زبير در خانه ي فاطمه نشسته بودند تا اين كه ابوبكر، عمر بن خطاب را فرستاد تا آنان را از خانه فاطمه بيرون كند و به او گفت: اگر بيرون نيامدند با آنان نبرد كن. عمر بن خطاب با مقداري آتش به سوي خانه ي فاطمه رهسپار شد تا خانه را به آتش بكشد. در اين هنگام فاطمه با او روبه رو شد و گفت: اي فرزند خطاب! آمده اي خانه ي ما را

[ صفحه 45]

بسوزاني؟! او در پاسخ گفت: بلي، مگر اين كه شما نيز آن كنيد كه امت كردند (با ابوبكر بيعت كنيد)».

أحبّ إلينا بعده منك، و لقد بلغني انّ هؤلاء النفر يدخلون عليك، و لئن بلغني لأفعلنّ و لأفعلنّ. ثمّ خرج و جاءوها، فقالت لهم: انّ عمر قد جاءني و حلف لئن عدتم ليفعلنّ، و أيم اللَّه ليفينّ بها»... [43] .

«علي و زبير هنگامي كه با ابوبكر بيعت مي شد، به خانه فاطمه رفت و آمد كرده و با او در اين زمينه به مشورت

[ صفحه 46]

مي پرداختند. چون خبر رفت و آمد آنان به گوش عمر رسيد، نزد فاطمه آمد و گفت: اي دختر رسول خدا! كسي محبوبتر از پدر تو براي ما نيست، همچنان كه پس از رسول خدا، تو از ديگران نزد ما محبوبتري. به من خبر رسيده كه آنان به خانه شما وارد مي شوند. اگر بار ديگر چنين خبري به من برسد، چنين و چنان خواهم كرد! سپس خانه را ترك گفت و پس از رفتن او علي و زبير وارد خانه شدند، فاطمه به آنان گفت: عمر نزد من آمد و قسم خورد كه اگر اين كار تكرار شود چنين مي كنم. به خدا سوگند او به قسم خود عمل مي كند».

أين يا ابن الخطاب، أجئت لتحرق دارنا؟ قال: نعم، أو تدخلوا فيما دخل فيه الاُمّه، فخرج علي حتّي أتي أبابكر فبايعه كذا نقله القاضي جمال الدين بن واصل و أسنده إلي ابن عبد

[ صفحه 47]

ربّه المغربي». [44] .

از آنجا كه ترجمه تقريبي اين بخش به هنگام نقل مطلب از عقد الفريد گذشت [45] ، نياز به ترجمه مجدد نيست.

در اعتبار كلامي ابي الفدا همين بس كه ذهبي مي گويد: او دوستدار فضيلت و اهل آن بود و براي او محاسن زيادي هست. [46] .

ترجمه ي اين بخش در روايت ابن عبدالبر گذشت [49] ، نياز به ترجمه مجدد نيست.

فارِسِ عدنانٍ و حامِيها [54] .

«و گفتاري كه عمر آن را به علي عليه السلام گفت به چه شنونده ي بزرگواري و چه گوينده ي مهمّي؟!».

«به او گفت: اگر بيعت نكني، خانه ات را به آتش مي كشم و احدي را در آن باقي نمي گذارم هر چند دختر پيامبر مصطفي در آن باشد».

[ صفحه 52]

«جز ابوحفص (عمر) كسي جرأت گفتن چنين سخني را در برابر شهسوار عدنان و مدافع وي نداشت».

به ما برگردانيد».

تا اينجا بخشي از گزارش تاريخ كه در آن، به تصميم شيخين مبني بر هتك حرمت خانه ي فاطمه عليهاالسلام تصريح شده است، پايان پذيرفت. اكنون به بخش ديگر از گزارش آن رويداد دردناك تاريخي كه حاكي از جامه ي عمل پوشاندن افراد مزبور به اين نيت جسورانه است، مي پردازيم.

[ صفحه 56]

[ صفحه 59]

مايل به ذكر آن نيستم.

ولي اگر «ابوعبيد» روي تعصب مذهبي يا علت ديگر از نقل حقيقت سر بر تافته، خوشبختانه محققان كتاب «الاموال» در پاورقي توضيح داده اند كه: جمله هاي حذف شده ي فوق، در كتاب «ميزان الاعتدال» (به نحوي كه بيان گرديد) وارد شده است و افزون بر آن، طبراني در معجم خود، ابن عبد ربه در عقد الفريد و افراد ديگر در جاهاي ديگر، عبارت حذف شده را آورده اند.

الثلاث اللاتي وددت أني لم أفعلهنّ، فوددت انّي لم أكن كشفت بيت فاطمة و تركته». [59] .

«آن سه چيزي كه آرزو مي كنم كاش انجام نمي دادم چنين بود: آرزو مي كنم حرمت خانه ي فاطمه را زير پا نمي نهادم و آن را به حال خود واگذار مي كردم».

رحم به نام محسن داشت سقط كرد». [65] .

صفحه 67]

را حلال شمرد، زيرا او كسي بود كه با نيزه به كجاوه ي دختر پيامبر (زينب) زد و او فرزند خود را سقط كرد».

ابن ابي الحديد مي گويد:

اين داستان را براي استادم، نقيب ابوجعفر، نقل كردم، او روايت را تصديق كرد، سپس به او گفتم اجازه مي دهي من اين تاريخ را كه: «فاطمه از ترس، محسن خود را سقط كرد و اگر پيامبر زنده بود خون سكي را كه سبب سقط جنين او شده بود، حلال مي شمرد» را از شما نقل كنم؟

استاد در پاسخ گفت: «از من نقل نكن، همچنين خلاف آن را نيز از من نقل نكن، من در اين مساله نظر قاطع ندارم، چون روايات در اين زمينه اختلاف دارند». [69] .

بيتها وانتهكت حرمتُها و غصب حقّها و منعت ارثها و كُسر جنبها و اسقطت جنينها، و هي تنادي يا محمّداه فلا تجاب و تستغيث فلا تغاث». [71] .

«زماني كه فاطمه را ديدم به ياد صحنه اي افتادم كه پس از من براي او رخ خواهد داد. گويا مي بينم ذلت وارد خانه ي او شده، حرمتش پايمال گشته، حقش غصب شده، از ارث خود ممنوع گشته، پهلوي او شكسته شده و فرزندي را كه در رحم دارد سقط شده در حالي كه پيوسته فرياد مي زند: يا محمداه! ولي كسي به او پاسخ نمي دهد، استغاثه مي كند، اما كسي به به فريادش نمي رسد».

[ صفحه 69]

انجام مي دادم، دوست داشتم سه چيز را از رسول خدا مي پرسيدم، آن سه چيز را كه انجام دادم و دوست داشتم انجام نمي دادم اين كه: خانه فاطمه را به حال خود ترك نموده و هتك حرمت او نمي كردم هر چند براي جنگ بسته شده باشد».

قد غاض حلمه، وقل همّه، و تقبضت أصابع يمينه علي مقبض سيفه كهمّ من غيظه أن تغوص فيه...». [76] .

«قسم به كسي كه جان عمر در دست اوست، بيرون بياييد والا خانه را بر سر ساكنانش به آتش مي كشم! گروهي كه از خدا مي ترسيدند و حرمت پيامبر را در نسل او نگه مي داشتند، گفتند: اي اباحفص! فاطمه در اين خانه است. و او بي پروا فرياد زد: باشد! عمر نزديك آمد و در زد، سپس با مشت و لگد به در كوبيد تا به زور وارد شود. علي عليه السلام پيدا شد.

صداي ناله ي زهرا در آستانه ي خانه بلند شد. آن صدا، طنين استغاثه اي بود كه دختر پيامبر سر داده و مي گفت: پدر! اي رسول خدا... مي خواست از دست ظلم يكي از اصحابش او را كه در نزديكي وي در رضوان پروردگارش خفته بود، برگرداند، تا سركش گردن فراز بي پروا را به جاي خود نشاند و جبروتش را زايل سازد و شدت عمل و سختگيرش را نابود كند و آرزو مي كرد قبل از اين كه چشمش به وي بيفتد، صاعقه اي نازل شده او را در مي يابد.

وقتي جمعيت برگشت و عمر مي خواست همچون آهوان رميده، از برابر صيحه ي زهرا فرار كند، علي از شدت تاثير و

[ صفحه 74]

حسرت با گلويي بغض گرفته و اندوهي گران، چشمش را در ميان آنان مي گردانيد و انگشتان خود را بر قبضه ي شمشير فشار مي داد و مي خواست از شدت خشم در آن فرورود...».

در زمان قدرت و حكمروايي خويش مصدر چنين كارهايي بوده اند با استناد به عمل خليفه، كار خود را توجيه مي كردند.

اينك دو مورد را در اينجا يادآور مي شويم:

1. عبدالله بن زبير براي اخذ بيعت از بني هاشم و در راس آنان علي بن الحسين عليهماالسلام جمع مزبور را تهديد به قتل و سوزاندن كرد و بدين منظور همگان را در نقطه اي گرد آورده و تهديد كرد كه اگر بيعت نكنيد همگي طعمه آتش خواهيد شد.

سرانجام بني هاشم با كمك هاي بي دريغ مختار ثقفي از حبس آزاد شدند، زيرا ابن زبير از قوه و قدرت مختار آگاه بود.

بعدها كه آبها از آسياب افتاد و عبدالله بن زبير به دست حجاج بن يوسف ثقفي كشته شد، مردم برادر عبدالله، عروه بن زبير را

[ صفحه 75]

نكوهش مي كردند و مي گفتند: برادرت چه تصميم غير صحيحي گرفته بود، زيرامي خواست همه ي بني هاشم را كه در شعب ابي طالب جمع كرده بود بسوزاند.

او در پاسخ گفت: هدف او از اين كار، توحيد كلمه بود.

او مي خواست ميان مسلمانان اختلاف راه پيدا نكند و همگي در اطاعت يك نفر قرار گرفته و سخن آنان باشد. همچنان كه عمر بن خطاب اين كار را با بني هاشم انجام داد، آنگاه كه از بيعت ابي بكر سرباز زدند، او در كنار خانه ي آنان هيزم آماده كرد و خانه را بر سر آنان آتش زد. [77] .

2. مورد ديگر را علامه حلي در كتاب «نهج البلاغه و كشف الصدق» از بلاذري نقل كرده كه متن آن چنين است:

«لمّا قتل الحسين كتب عبداللَّه بن عمر إلي يزيد

بن معاوية: أمّا بعد، فقد عظمت الرزيّة و جلّت المصيبة، و حدث في الإسلام حدث عظيم، و لا يوم كيوم قتل الحسين.

فكتب إليه يزيد:

أمّا بعد، يا أحمق، فإنّا جئنا إلي بيوت مجدَّدة، و فرش ممهّدة و وسادة منضَّدة، فقاتلنا عنها، فإن يكن الحقّ لنا فعن حقّنا

[ صفحه 76]

قاتلنا، و إن كان الحقّ لغيرنا، فأبوك أوّل من سنَّ هذا و استأثر بالحقّ علي أهله.» [78] .

«هنگامي كه حسين بن علي به شهادت رسيد، عبدالله بن عمر به يزيد به معاويه چنين نامه نوشت: مصيبت بزرگي رخ داده و در اسلام حادثه ي بزرگي انجام گرفته و روزي مانند روز قتل حيسن نيست.

يزيد در پاسخ او نوشت: اي ابله! ما به خانه هاي نو و فرش هاي گسترده و پشتي هاي چيده وارد شدم و در راه آن نبرد كرديم، اگر حق با ما باشد به حق نبرد كرده ايم و اگر حق از آن غير ما باشد، پدر تو نخستين كسي بود كه اين سنت را رواج داد و حق را از صاحبان آن برگرفت!».

خدا صلي الله عليه و آله و سلم بر ابي بكر خشمگين شد و او را ترك گفت و اين متاركه تا روزي كه درگذشت ادامه داشت».

در كتاب فرائض مي نويسد:

«فهجرته فاطمةُ فلم تكلّمه حتّي ماتت». [80] .

«فاطمه، ابي بكر را ترك گفت و تا روزي كه درگذشت با او سخن نگفت».

در كتاب مغازي در باب غزوه ي خيبر مي گويد:

«فَأَبي أبوبكر أنْ يَدْفَعَ إلي فاطِمَةَ مِنها شَيْئاً فَوَجَدَتْ فاطمةُ عَلي أبي بكر في ذلك فَهَجَرتْهُ فَلم تُكَلِّمْه حتَّي تُوُفِّيَتْ». [81] .

[ صفحه 78]

«ابوبكر ابا ورزيد از آنچه كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم (به تعبير او) به ارث نهاده چيزي به فاطمه بدهد از اين جهت فاطمه از ابوبكر، ناراحت و خشمگين شد و تا روزي كه در گذشت با او سخن نگفت».

مجموع اين روايات حاكي است كه: آن كس كه خشنودي و خشم او مايه ي خشنودي و خشم خداست، نسبت به خليفه خشمگين بوده و تا پايان عمر خويش بر اين حالت باقي بوده است.

2. از سخنان اميرمومنان عليه السلام در كنار قبر پنهان دخت گرامي پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم كاملا مظلوميت زهرا عليهاالسلام آشكار مي گردد. آنجا كه در كنار تربت پاك همسرش خطاب به رسول خدا اين چنين عقده ي دل مي گشايد:

«ستُنبّئك ابنتُك بتضافُر أُمّتك علي هضمها، فأحفِها السّؤال و استخبِرها الحال؛ هذا و لم يطل العهدُ و لم يخلُ منك الذّكرُ». [82] .

«به زودي دخترت تو را آگاه ساخت كه امت تو چگونه در ستم كردن به وي اجتماع كرده بودند. سرگذشت وي را از او بي

پرده بپرس و او را سوال پيچ كن (تا ماجرا را

[ صفحه 79]

براي تو شرح دهد). اين چنين شد در حالي كه هنوز با زمان حيات تو چندان فاصله اي زياد نيست و يادت فراموش نگرديده است».

3. مراسم دفن زهرا عليهاالسلام شبانه [83] و بدون خبر كردن ديگران برگزار شد. در حالي كه جا داشت مراسم تشييع و دفن يگانه دختر پيامبر و محبوبترين و نزديك ترين كس او، توسط عامه ي مسلمين با شكوهي در خور برگزار گردد و صحابي و انصار، بخشي از حق عظيم پيامبر بر خويش را با احترام شايسته به پيكر دختر گرامي وي، ادا كنند. مگر پيامبر، چند فرزند بي واسطه داشت؟! اما چنين نشد و مولاي متقيان علي عليه السلام، پيكر عزيز خويش را در دل شب و در نقطه اي نامعلوم، به خاك سپرد. هنوز هم قبر فاطمه پنهان است و افراد ناوارد، قبر فاطمه بنت اسد را قبر فاطمه دختر رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم مي انگارند.

خود اين عمل- كفن و دفن محرمانه ي زهرا- نوعي اعتراض مدبرانه به دژ خويي مهاجمان به خانه ي وحي بود كه مي تواند براي

[ صفحه 80]

آيندگان معنا دار باشد. و حق پژوهان را سر نخي قابل تحقيق از حقيقت، به دست دهد.

در اينجا دامن سخن را كوتاه مي كنيم هر چند سخن در اين مورد بسيار است.

قم- مؤسسه ي امام صادق عليه السلام

جعفر سبحاني

15/ 12/ 1379

نقل كرده است.

[3] نهج البلاغه، صبحي صالح، نامه ي 28.

[4] نور/ 36.

[5] تاريخ طبري 2/ 449، حوادث سال 11.

[6] ملل و نحل شهرستاني 1 / 23؛ شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد 6/ 52، ط مصر.

[7] نهج البلاغه، نامه 62 (نامه آن حضرت به اهل مصر كه همراه مالك اشتر فرستاد).

[8] صحيح بخاري 5/ 29، باب مناقب فاطمه عليهاالسلام و فتح الباري در شرح صحيح بخاري 7/ 105.

[9] توبه/ 61.

[10] مستدرك حاكم 3/ 154؛ مجمع الزوائد 9/ 203 و حاكم در كتاب مستدرك، احاديثي مي آورد كه جامع شرايطي باشند كه بخاري و مسلم در صحت حديث، آنها را لازم دانسته اند.

[11] مستدرك حاكم 3/ 156.

[12] آل عمران/ 42.

[13] (نور خدا) در خانه هايي است كه خدا رخصت داده قدر و منزلت آنان رفعت يابد و نامش در آنها ياد شود. (نور/ 36).

[14] قرأ رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم هذه الآية (في بيوت أذن اللَّه أن ترفع...) فقام إليه رجل فقال: أي بيوت هذه يا رسول الله؟ قال: بيوت الأنبياء. فقام إليه أبوبكر فقال: يا رسول الله هذا البيت منها؟ البيت علي و فاطمه قال: نعم. من أفاضلها (الدر المنثور 6/ 203، تفسير سوره نور؛ روح المعاني 18/ 174).

[15] احزاب/ 33.

[16] الدر المنثور 6/ 606.

[17] مصنف ابن ابي شيبه 8/ 572.

[18] ميزان الاعتدال 2/ 490، شماره 4549.

[19] تهذيب التهذيب 9/ 74، شماره 90.

[20] تهذيب التهذيب 7/ 40، شماره 71.

[21] تهذيب التهذيب 3/ 396، شماره 728.

[22] تهذيب التهذيب 1/ 266، شماره 501.

[23] انساب الأشراف 1/ 586، ط دار معارف، قاهره.

[24] تذكره الحفاظ 3- 92، شماره 860.

[25] سير اعلام النبلاء 13/ 162، شماره 96.

[26] البدايه والنهايه 11/ 65، حوادث سال 279.

[27] ميزان الاعتدال 3/ 153،

شماره 5921.

[28] تاريخ بخاري 7/ 387، شماره 1685.

[29] در اين مورد به كتاب تعجيل المنفعه، ص 219- 223، 225 و 254 مراجعه شود.

[30] تهذيب التهذيب 4/ 203، شماره 341.

[31] تهذيب التهذيب 5/ 346- 349، شماره 600.

[32] الاعلام 4/ 137.

[33] الامامه و السياسه، ص 12، چاپ المكتبه التجاريه الكبري، مصر.

[34] الامامه والسياسه، ص 13، چاپ المكتبه التجاريه الكبري، مصر.

[35] مسلما اين بخش از تاريخ، براي علاقمندان به شيخين بسيار سنگين و ناگوار بوده است، لذا برخي درصدد برآمدند كه در نسبت كتاب الإمامه والسياسه به ابن قتيبه ترديد كنند، حال آن كه ابن ابي الحديد، استاد فن تاريخ، اين كتاب به سرنوشت تحريف دچار شده و تحريفگران بخشي از مطالب آن را به هنگام چاپ، حذف كرده اند. غافل از آنكه مطالب مزبور در شرح نهج البلاغه ي ابن ابي الحديد موجود است. زر كلي در اعلام، كتاب الامامه والسياسه را از آثار ابن قتبه مي داند و سپس مي افزايد: «برخي از علما در انتساب اين كتاب به ابن قتيبه تأمل دارند». يعني شك و ترديد را به ديگران نسبت مي دهد نه به خويش، همچنان كه الياس سركيس (معجم المطبوعات العربيه 1/ 212) اين كتاب را از آثار ابن قتيبه مي داند.

[36] تاريخ طبري 2/ 443، چاپ بيروت.

[37] ميزان الاعتدال 3/ 498، شماره 7306.

[38] تهذيب التهذيب 9/ 128- 131، شماره 180.

[39] تهذيب التهذيب 2/ 75- 76، شماره 116.

[40] تهذيب التهذيب 10/ 270، شماره 482.

[41] ميزان الاعتدال 2/ 92، شماره 2959؛ تهذيب التهذيب 3/ 382، شماره 698.

[42] عقد الفريد 4/ 260، چاپ مكتبه هلال.

[43] استيعاب 3/ 975، تحقيق علي محمد بجاوي، چاپ قاهره.

[44] المختصر في اخبار البشر 1/ 156، ط دار المعرفه، بيروت.

[45] عقد

الفريد 4/ 260، چاپ مكتبه هلال.

[46] الدرر الكامنه، نگارش ابن حجر 1/ 372.

[47] الأعلام 1/ 165.

[48] نهايه الارب في فنون الأدب 19/ 40، نگارش نويري، چاپ قاهره، 1395 ه.

[49] استيعاب 3/ 975، تحقيق علي محمد بجاوي، چاپ قاهره.

[50] مسند فاطمه، سيوطي، ص 36، چاپ مؤسسه كتب ثقافيه بيروت.

[51] مصنف ابن ابي شيبه 8/ 572.

[52] كنزالعمّال 5/ 651، شماره 14138، ط مؤسسه الرساله، بيروت.

[53] ازالة الخفاء 2/ 29، ناشر اكيدمي، ط لاهور.

[54] ديوان محمد حافظ ابراهيم 1/ 82.

[55] اعلام النساء 4/ 114.

[56] الأموال، ص 195، چاپ نشر كليات ازهريه، الأموال، ص 174، چاپ بيروت، نيز ابن عبدربه در عقد الفريد 4/ 268 جمله هاي حذف شده را نقل كرده است چنانكه خواهد آمد.

[57] طبقات 8/ 27، ط دار صادر.

[58] ميزان الاعتدال 2/ 195.

[59] المعجم الكبير طبراني 1/ 62، شماره حديث 43، تحقيق حمدي عبدالمجيد سلفي.

[60] عقد الفريد 4/ 268، چاپ مكتبه الهلال.

[61] الوافي بالوفيات 6/ 17، شماره 2444؛ ملل و نحل شهرستاني 1/ 57، چاپ دارالمعرفه، بيروت. درترجمه نظام به كتاب «بحوث في الملل والنحل» 3/ 248- 255 مراجعه شود.

[62] شرح نهج البلاغه 2/ 47، چاپ مصر.

[63] مروج الذهب 2/ 301، چاپ داراندلس، بيروت.

[64] سير اعلام النبلاء 15/ 577، شماره ترجمه 349.

[65] ميزان الاعتدال 1/ 139.

[66] مختصر تاريخ دمشق 13/ 122، چاپ دارالفكر، سال 1989.

[67] شرح نهج البلاغه 16/ 272؛ مغني، قاضي عبدالجبار 1/ 337.

[68] شرح نهج البلاغه 17/ 168.

[69] شرح نهج البلاغه 14/ 192.

[70] معجم شيوخ الذهبي 125، شماره 156.

[71] فرائد السمطين 2/ 34، چاپ بيروت.

[72] تاريخ الإسلام، چاپ دارالكتاب العربي، تحقيق دكتر تدمري، ج 3، ص 117- 118.

[73] مجمع الزوائد و منبع الفوائد 5/ 202- 203، چاپ سوم، سال

1402.

[74] لسان الميزان 4/ 189، چاپ حيدرآباد دكن، 13330 ه.

[75] كنزالعمال 5/ 631، حديث شماره 14113.

[76] عبدالفتاح عبدالمقصود، علي بن ابي طالب 4/ 274- 277 و نيز 1/ 192- 193.

[77] مروج الذهب 3/ 276، منشورات دانشگاه لبنان؛ 3/ 77، چاپ دار أندلس.

[78] نهج الحق و كشف الصدق، ص 356.

[79] صحيح البخاري، باب فرض الخمس، 4/ 78، چاپ مكتبه ي عبدالحميد احمد الحنفي.

[80] صحيح البخاري، كتاب الفرائض، باب قول النبي، صلي الله عليه و آله و سلم لا نورث ما تركنا صدقه 8/ 149.

[81] صحيح البخاري، باب غزوه خيبر.

[82] نهج البلاغه، خطبه ي 202.

[83] دفن حضرت زهرا عليهاالسلام در نيمه شب بدون خبر كردن ديگران، از مسلمات تاريخ است.