نويسنده :محمد اسماعيل زاده ناشر : مشعر
برخي از آيات قرآني كه طبق نقل اهل سنت در عظمت امام حسين و عترت و پيامبر اكرم: نازل شده است
1 _ آيه مباهله عالمان و مفسران اهل سنت در ذيل آيه تصريح نموده اند كه اين آيه درباره اهل بيت پيامبر نازل شده است و مراد از ابنائنا حسن و حسين مي باشد.
2 _ آيه تطهير؛ به عقيده اهل سنت و به موجب احاديث وارده اهل بيت عبارت از فاطمه حسن و حسين علي است: و نه زنان پيامبر(ص)
3 _ در آيه مودة في القربي فخر رازي در تفسير اين آيه شريفه از زمخشري صاحب تفسير «الكشاف نقل مي كند، پس از نزول اين آيه از پيامبر سؤال شد
خويشاوندان تو كيانند كه مودت آنان بر ما واجب است فرمود: «علي و فاطمه و ابناهما؛ علي و فاطمه و دو پسر آندو» زمخشري اشعاري از شافعي نقل مي كند از جمله
ان كان رفضاً حب ّ آل محمد
فليشهد الثقلان اني رافضي
اگر محبت آل محمد، نشانه رافضي بودن است پس تمام جن و انس شهادت بدهند كه من رافضيم
1 _ حسين مني و انا منه 2 _ الحسن و الحسين سيدا شباب اهل الجنه 3 _ الحسن و الحسين ابنا من احبهما احبني و من احبني احبه الله ادخله الجنه ومن ابغضهما ابغضني و من ابغضني ابغضه و من ابغضه ادخله النار.
طبق روايات زيادي كه از نظر مضمون در حد تواتر معنوي است پيامبر اسلام (ص) از شهادت فرزندش حسين ((ع)) در كربلا و لزوم ياري نمودن آن حضرت خبر داده است
1 _ ابن سعد و طبري از عايشه روايت نموده اند كه پيامبر فرمود: «اخبرني جبرئيل ان ّ ابني الحسين يقتل بأرض الطف ..و أخبرني ان فيها مضجعه »
2 _ «أن ّ ابني هذا يعني الحسين _ يقتل من ارض العراق يقال لها كربلا فمن شهد ذلك منهم فلينصره
3 _ استرجاع در بين راه مكه به كربلا.
هر چند حوادث ريشه داري در پيدايش واقعه خونين عاشورا مؤثّر بوده ولي هدف ما در اين مقاله تنها ياد آوري برخي علل و اسباب موجود در دوران حكومت معاويه وفرزندش مي باشد كه موجب نهضت تاريخي عاشورا شده است با اشاره به آن بر آنيم تا ماهيّت حكومت ها، آشكارتر گردد.
1 _ خواندن نماز جمعه در روز چهارشنبه 2 _ مراحل نقشه معاويه براي تحكيم قدرت خويش و تبديل خلافت به سلطنت 3 _ قتل امام حسن مجتبي (ع)
4 _ تشكيل باند سياسي حامي با جذب عناصري از قبيل عمروعاص مغيره بن شعبه زياد بن أبيه ..
5 _ كشتار مردان بزرگي از قبيل حجر بن عدي آن هم با قتل صبر «اوّل من قتل صبراً في الاسلام كه بنا به گفته حسن بصري چهار خصلت در معاويه وجود داشت كه اين چهار گناه بزرگ موجب هلاكت او بود از جمله كشتن حجر بن عدي و ياران حجر.
6 _ ايجاد جوّ رعب و وحشت و كشتار مردم بي گناه با اعزام ِ لشكرياني به فرماندهي نعمان بشير، سفيان بن عوف ضحاك بن قيس بسره بن ارطاه
7 _ رفع موانع وليعهدي يزيد با شهيد كردن امام حسن مجتبي (ع) و كشتن سعد بن ابي وقاص عبدالرحمان بن وليد.
8 _ انتخاب ِ نمايشي ِ يزيد به عنوان وليعهد، با زد و بندهاي سياسي و دين فروشي
1 _ ميگساري «و كان يزيد صاحب طرب و جوارح و كلاب و قرود و فهود و منادمه علي الشراب .
2 _ براي يزيد معايب فراواني است از جمله ميگساري كشتن فرزند پيامبر (ص)، لعن نمودن وصي پيامبر و....
3_ بوزينه اي داشت آن را ابو قيس مي خواند و لباس حرير و زيبايي مي پوشاند و كلاه رنگارنگي بر سرش مي گذاشت و در كنار خود و بالاتر از رجال كشوري و لشكري مي نشاند.
اظهارات هيئت اعزامي مدينه
به شام پس از مراجعت مبني بر اين بود كه يزيد دين ندارد و مردي شارب الخمر و عياش سگ باز و بي بند و بار است
4_ قتل عام مردم مدينه و هتك نواميس مسلمين لذا عالماني از اهل سنت مانند آلوسي تفتازاني شوكاني، جاحظ و ابن عماد حنبلي حكم به كفر يزيد نموده اند.
با توجه به آنچه گفته شد، هرگز يك مسلمان متعهد، حاضر به تسليم و بيعت با حاكم متجاهر به فسقي چون يزيد نمي شود، چه رسد به امام حسين (ع) كه موظف به حفظ دين و اجراي آن در جامعه بوده است
به موجب سخنان امام حسين (ع) هدف از نهضت عاشورا، احياء دين و اصلاح امور جامعه مسلمين مي باشد.
در وصيت نامه آن حضرت آمده است «اني لم اخرج اشراً و لا بطراً و لا مفسدا ولا ظالماً و انما خرجت لطلب الاصلاح في امه جدي اريد ان امر بالمعروف و انهي عن المنكر؛ من براي خود سري و خوش گذراني فساد و ستمگري از مدينه خارج نشدم بلكه براي اصلاح امت جدم قيام نمودم مي خواهم امر به معروف و نهي از منكر كنم .
در نامه اي كه امام حسين (ع) براي بزرگان بصره نوشته است فرمود: «من شما را به كتاب خدا و سنت رسول خدا (ص) فرا مي خوانم كه به راستي سنت مرده و بدعت زنده شده است .
الف اداي وظيفه ديني در برابر حاكم فاسد كه در صورت عدم انجام وظيفه خداوند او را با حاكم فاسد محشور مي نمايد.
ب معرفي ماهيت كريه و زشت بني اميه
ج پيدايش نفرت عمومي عليه يزيد. به طوري كه يزيد ناچار مي شود، گناه واقعه كربلا را متوجه ابن زياد نمايد و صريحاً اعلام كند: خداوند پسر مرجانه را لعنت نمايد. به خدا سوگند كه اگر من با حسين مي بودم هر چه از من مي خواست دريغ نمي كردم و با تمام تواني كه داشتم مرگ را از او دفع مي نمودم هرچند به قيمت مرگ بعضي از فرزندانم تمام شود.
د _ بيداري جامعه و پيدايش انقلاب ها و تعرض ها، عليه حكومت بني اميه از قبيل
1 _ انقلاب توابين
2 _ انقلاب مردم مدينه
3 _ قيام مختار ابي عبيده ثقفي
4 _ انقلاب زيد بن علي بن الحسين (ع)؛
با زوال حكومت هاي متعصب شيعه مانند صفويه كه همواره بين جامعه شيعي و اهل سنت با تندروي هاي بي مورد درباره مسائل تاريخي دشمني و نفرت ايجاد مي كردند و نيز حكومت هاي اهل سنت كه مانع تفكر آزاد مسلمانان سني بودند، نخستين گام براي تأليف قلوب شيعيان و سنيان برداشته شد و همين نيز عاملي مؤثر براي اظهارهمدردي جامعه سني با جامعه شيعي در خصوص فاجعه كربلا گرديد. علاوه بر اين عامل ظهور چهره هاي نوگرا در ميان متفكران شيعه كه با روش سخيفانه و اختلاف افكنانه نويسندگان سنتي پيشين به معارضه برخاسته و به تحليل واقع گرايانه حادثه عاشورا پرداختند؛ اين عامل ديگري براي نزديكي جامعه اهل سنت و تأثير پذيري شديد سنيان از نهضت عاشورا شد.
در اين ميان ظهور چهره هاي نوگرا در ميان اهل سنت به نزديكي جامعه تسنن به فرهنگ عاشورا كمك بيشتري كرد. آنان با نوشته هاي خود در مورد امام حسين (ع)، به سرعت جامعه اهل سنت را با نهضت عاشورا و امام حسين (ع) آشنا ساخته و خود نيز ازاين روند براي تحريك روحيه استقلال طلبي و آزادي خواهي ملت هاي خود بهره بردند.
عاشورا هم در ميان شيعيان و هم در ميان سنيان نوگرا، صرف نظر از اين كه يك حادثه است و عاملي براي تخاصم بوده به صورت يك ايدئولوژي منسجم و توان مند سياسي _ اجتماعي در آمده و امروزه ديگر نه تنها عاملي براي تخاصم و تصفيه حساب هاي تاريخي شيعه
و سني نيست بلكه موجب شده آن دو گروه موقعيت خود را بهتر درك كرده و در كنار هم براي رويارويي با دشمنان اصلي خود آماده و تقويت شوند.
در ميان جهان تسنن نويسندگان نوگرايي پيدا شده كه تصوير نسبتاً قابل قبول و يا در خور تأملي را از نهضت امام حسين (ع) به دست مي دهند. اين نويسندگان بر خلاف نويسندگان سلف خويش مانند محي الدين العربي عارف معروف اهل سنت (560 _631ه_) كه به تمجيد از يزيد و تقبيح قيام امام حسين مي پرداخت و يا ابن خلدون (732 _806) مورخ و جامعه شناس مشهور اسلامي كه شخصيت و لياقت امام را قبول داشت ولي حركت را نسنجيده و اشتباه و حساب نشده قلمداد مي كرد؛ هرگز قيام امام حسين (ع) و شخصيت او را تخطئه و از يزيد دفاع نمي كنند. ليكن در پاره اي از موارد از جمله در اهداف قيام امام (ع) و مسائلي از اين قبيل با نويسندگان شيعه اختلاف نظر دارند. مازني عباس محمود عقاد، دكتر طه حسين عبدالرحمن شرقاوي و برخي ديگر از نويسندگان نوگراي اهل سنت هستند كه به تحليل نهضت امام حسين پرداخته اند.
امام حسين در قرن اخير، خصوصاً پس از پيدايش احزاب و نهضت هاي سني مذهب اهميت مضاعف و جديدي براي نوگرايان اهل سنت و پيروان احزاب چپ پيدا كرده است از نظر اين گروه ماجراي حسين نه تنها يك حادثه كوچك و بدون هدف كه در آن بدون اطلاع خليفه امام را به شهادت رسانده باشند، نيست بلكه عاشورا و شهادت امام حسين (ع) اساساً تقابل صريحي بين دو
ايدئولوژي و نگرش نسبت به سرنوشت طبقات محروم و ستمديده جامعه است بنابراين قيام امام حسين (ع) بيش از آن كه از منظر مذهبي تبيين و تحليل شود، بايد از جهت اصول يك مبارزه طبقاتي براي رهايي محرومين از سلطه حكومتي _ سرمايه داري مورد بررسي قرار گيرد.
از نظر نويسندگان چپ و به خصوص در نوشته هاي راديكال تر، امام حسين عضو جبهه اي است كه از آغاز حكومت ابوبكر، با تسلط عناصر سنتي راست گرا بر اقتصاد و سياست جامعه مخالف بوده اند و با آنها به معارضه برخاسته اند. از نظر اين طيف فكري اگر امام حسين (ع)، با حكومت فاسد يزيد مماشات مي كرد، در واقع به مذهب و به مبارزات عدالت خواهانه خيانت كرده بود. همچنين امام حسين (ع) علي رغم آگاهي از شكست _ پس از شهادت مسلم _ نمي توانست با حكومت سازش كند چرا كه او حتي در صورت شكست نيز مي خواست امت اسلامي را منقلب كند و در آينده الهام بخش مسلمانان و نيز نمونه كامل براي آنها جهت تداوم عقيدتي و ضد طبقاتي باشد و اين جز با فداكاري و شهادت امام حسين (ع) ممكن نبود. شهادت امام حسين (ع) در نوشته هاي راديكال ها نيز پيروزي بزرگي براي نيروهاي آگاه و روشنفكر قلمداد مي شود، زيرا در هر حال با بيدار كردن وجدان هاي خفته اعراب سقوط بني اميه را در مدتي كمتر از هفتاد سال تحقق بخشيد.
در اين جا به اجمال به آثار اين نوگرايان نظر مي افكنيم
شرقاوي را بايد نخستين نويسنده نوگرا به شمار آورد كه با تلقي چپ گرايانه به بررسي نهضت عاشورا پرداخته است
او در نمايشنامه منظوم دو جلدي تحت عنوان «الحسين ثائراً الحسين شاهداً» صريحاً امام حسين ((ع)) را رهبر و الهام بخش تمام نهضت هاي اسلامي چپ معرفي مي كند.
از نظر اين نويسنده مصري امام حسين (ع) چهره اي كاملاً متفاوت با آنچه در آثار سنتي شيعه درباره سيماي او ترسيم شده پيدا كرده است حسيني كه در اين گونه آثار نوگرايانه جهان تسنن ديده مي شود و به خصوص از منظر نوگرايان چپي چون شرقاوي نه موجد اغتشاش است و نه خواستار خون ريزي و نه طالب حكومت و قدرت سياسي بلكه حسيني است كه مي خواهد اساس بي عدالتي توسط بني اميّه را از جامعه ريشه كن كند.
در ميان نوشته هاي نوگرايان اهل تسنن كه تفسيرشان از ماجراي عاشورا تا حدودي متفاوت از نظرات چپ گرايان مي باشد، نوشته عباس محمود العقاد تحت عنوان ابوالشهداء حسين بن علي بيش از همه اشتهار و اهميت يافته است
از نظر عقاد، امام حسين (ع) و يزيد از دو فاميل بودند: امام حسين (ع) واجد جميع فضائل هاشمي بود يزيد واجد صفات مادي و زشت امويها بود.
بنابراين قيام امام در مقابل يزيد، بيش از آن كه هرگونه تفسير و توجيه ديگري داشته باشد. نمادي كامل از دو سيستم و حكومت را نشان مي دهد. در يك طرف امام حسين (ع) مظهر امامت و رهبري مشروع مذهبي در طرف ديگر، يزيد سمبل يك نظام غير مذهبي بود و دولت يزيد ابتداي كار، بنا را بر سب علي و آل علي گذاشت و اگر امام حسين (ع) بيعت مي كرد، ناچار بود وفا كند و نسل به نسل مورد
قبول واقع مي شد.علاوه بر همه اُرينب دختر اسحاق كه بسياري از مورخين نقل كرده اند، در عميق ترشدن اختلافات يزيد و امام حسين (ع) بي تأثير نبوده است
عقاد معتقد است كه هم سپاه يزيد و هم ياران امام حسين به آخرت عقيده و ايمان داشته اند، ولي عقيده و ايمان در يك طرف در روحي كريم و بزرگوار موجود بوده و از طرف ديگر در روحي لئيم و پست آنها بالطبيعه ايده آليست و صاحب هدف بوده اند و اينها بالطبيعه منفعت پرست
او همچنين ياران معاويه را با ياران يزيد مقايسه مي كند و ياران معاويه را سياستمدار و اهل شور مي داند، ولي ياران يزيد را جلاد و سَگان ولگردي مي شمارد كه براي صيد بزرگي رها شده بودند.
از نظر عقاد، موضوع نسب امام حسين (ع) و محبت شديد پيغمبر (ص) به ايشان را نبايد در تحليل واقعه عاشورا از ياد برد. زيرا ما با اين معيار مي توانيم بفهميم سپاه يزيد مردمي بدون ايده و منفعت پرست بودند و چگونه عليرغم احترامي كه براي امام حسين (ع) در دل قائل بودند، عمل كردند. عباس محمود عقاد، نهضت عاشورا را از دو جهت مورد بررسي و امعان نظر قرار داد:
اول از جهت انگيزه دوم از زاويه آثار و نتايج
او معتقد بود كه امام حسين (ع) داراي انگيزه كاملاً الهي و معنوي براي نجات دين بود كه نتايج مورد نظر نهضت نيز بزودي به دست آمد؛ يعني يزيد پس از چهار سال در كمال ذلت مرد و عاملان فاجعه عاشورا به سزاي اعمالشان رسيدند و سلسله بني اميه نيز در مدتي اندك از
لحاظ تاريخي سقوط كرد.
از نظر عقاد، امام حسين در تمام مدت نهضت خود طرفدار صلح بود و نه جنگ و شدت عمل و هيچ گاه نيز نمي خواست به تدابير فريبنده كه امكان پيروزي او را بر دولت اموي صد چندان مي كرد، متوسل شود.
مازني از ديگر نوگرايان اهل سنت است كه شايد براي نخستين بار در قرن اخير با تفاسيري كه پيرامون نهضت عاشورا و علل و اهداف آن _ كه چه در جامعه شيعي و چه درميان اهل سنت وجود داشت _ به معارضه برخاست
از نظر مازني امام حسين بنده مؤمن و فداكار خداوند بود كه به هيچ وجه خلاف تصورات موجود درباره وي هرگز خيال پرور و رويايي نبوده تا يك خواب عادي بر سرتربت پيغمبر (ص) او را براي قيام عليه بني اميه مصمم سازد، بلكه علت قيام را بايد در ماهيت رژيم بني اميه جستجو كرد. امام حسين به دليل فاسد بودن رژيم بني اميه بود كه مانند يك انقلابي شرافتمند _ علي رغم آگاهي اش از شرايطي كه همگي به زيان بود _ خود را براي قيام عليه آن مجبور مي ديد. اگر چه قيام او نه براي ساقط كردن بني اميه بلكه براي از پا در آوردن آن طراحي شده بود.
امام حسين از نظر مازني حتي عليرغم شكست و كشته شدن مظلومانه اش موفق شد كينه اي عميق عليه دستگاه بني اميه در دل توده ها ايجاد كند و پس از شهادت امام «هر قطره خون او، هر حرف از او و نام او، و هر ذكر و خاطره او» به صورت نقبي
در زير بنياد دولت بني اميه در آمد و سرانجام آن را نابود ساخت
حسين از ديگر نوگرايان اهل سنت و متفكر نابيناي مصري است طه حسين در كتاب علي و فرزندانش براي ماجراي كربلا، سابقه تاريخي قائل مي شود. از نظر او فاجعه عاشورا تقابل صريحي بين خاندان پيامبر اكرم (ص) و اشرافيت قريش است كه اكنون به نام خلافت بني اميه توسط خلفاء بني اميه جانشين خلافت پيامبر و علي (ع) شده و درصدد، گرفتن انتقام كشته هاي خود در بدر بر آمده است طه حسين صريحاً اين نظريه را رد مي كند كه امام حسين (ع) با قيام خود بر آن بوده كه زمام سياسي جامعه را به دست گيرد و يزيد مقابله نموده تا رفع تفرقه كند و در نهايت بين آنها جنگ رخ داده است زيرا اگر اين تصور باشد، لااقل يكي از پيشنهادهاي امام حسين (ع) كه بازگشت به حجاز بود، مي بايد پذيرفته شود و بدين گونه جنگ و تفرقه رخ ندهد.
از نظر او در فاجعه كربلا كه نظير آن در تاريخ اسلام و بلكه در تاريخ جهان وجود ندارد، نه تنها امام حسين (ع) و ياران او بي گناه كشته شدند، بلكه مقدسات مورد بي احترامي و تجاوز قرار گرفت
يزيد با ارتكاب فاجعه عاشورا دل هاي شيعيان را پر از نفرت نمود و دل هاي اهل سنت و جماعت را هم مملو از كينه ساخت و خود نيز در حالي كه خيلي جوان بود، به وضعي ننگين هلاك شد. او به قدري جنايت و فجايع مرتكب شده بود كه نه تنها دين از اعمال زشت
و پليد او متنفر است بلكه سياست و روش معروف عربي نيز از آن بيزار است
در ميان نويسندگان اهل سنت كه نوگرا نيز هستند، اگر نوشته اي شايستگي ذكر و بررسي داشته باشد، نوشته هاي محمد كامل البناء است
او طي مقاله اي كه درباره نهضت عاشورا نوشته معتقد است كه حسين (ع) هرگز باب مخامصه را با يزيد نگشود، ولي از لحاظ روان شناختي تمايل فطري بيشتري براي شورش داشت چون نوه پيغمبر (ص) و پسر علي (ع) بود. اين قضاوت او در پاره اي از نوشته هاي كلاسيك شيعه نيز وجود دارد، او همچنين به مانند نويسندگان سنت گراي شيعه معتقد است كه حسين از سرنوشت خود از همان ابتداي امر آگاه بود و شهادت خود را درست از همان هنگامي كه در خواب با پيامبر حرف زد، پيش بيني كرده بود.
خالد از ديگر نويسندگان مذهبي نوگراست كه كارهاي او شايد پس از نوشته هاي كامل البناء در رديف دوم باشد.
او در كتاب مستقلي كه زير عنوان ابناء الرسول من كربلا تأليف كرده است با نگاهي آرمان گرايانه به بررسي نهضت عاشورا پرداخته است
درس بزرگ كربلا از نظر خالد محمد، بايد براي هميشه سرمشق مسلمانان باشد و مورد ستايش قرار گيرد. حسين نيز بايد فرصتي باشد براي شادماني و نه سوگواري درست همانند عيد بزرگ مسلمين (عيد قربان كه خاطره اي از فداكاري است و با جشن و سرورهمراه باشد.
حسيني از نويسندگان مذهبي اهل سنت مصر، كتابي ذيل عنوان امام حسين (ع) نوشت او امام حسين را رادمردي مي داند كه روحي ممتاز داشته و از شرافت خانوادگي برخوردار بوده است امام حسين (ع) مركز همه فضايل اخلاقي و اعمال پسنديده بوده است او در زمان حيات رايت روشن و بعد از شهادت نيز براي جويندگان راه درست الگويي نوراني و روشن بود. حماسه عاشورايي امام (ع) نيز اگر چه شنيدنش هر مسلماني را اندوهگين مي سازد و هر خردمندي را به خشم مي آورد. اما نتايج ارزشمند بسياري هم داشته است
در مورد توابين مي نويسد: شگفتي از شيعه است كه پيشواي خود را در زمان حيات خوار كردند و پيش از شهادت ياري ننمودند. آنان پس از كشتن نواده رسول خدا از كرده خود پشيمان شدند و خويشتن را توّابين نام نهادند و به خون خواهي وي قيام كردند امّا راه روشن را نيافتند.
غزالي از نويسندگان نوگراي بسيار بزرگ مصري است كه عمدتاً با ديد راديكاليستي به تحليل واقعه عاشورا پرداخته است از نظر وي امام حسين (ع) با مرگ قهرمانانه خويش راه جديدي به عدالت جويان تاريخ نشان داد و آن دفاع از آرمان خود، حتي با پذيرش شكست ظاهري بود.
از نويسندگان مذهبي و يا غير مذهبي اهل سنت هم كه بگذريم چهره زنده ياد علامه اقبال لاهوري در ميان شاعران اهل سنت كه به ستايش از امام حسين (ع) و نهضت عاشورا پرداخته بيشتر از همه مي درخشد و اين اثر بخشي بسيار شديد و عميق نهضت عاشورا را در تفكر نوي سياسي اهل سنت و هنر و ادبيات آنان نشان مي دهد.
شايد اقبال در قرن اخير بيش از هر شاعر اهل سنت ديگر، نهضت حسيني را با ملاحظاتي تفكرآميز به ادب منظوم فارسي وارد كرده است امام حسين از نظر اقبال يك شخص كامل براي برانگيختن و بيدار ساختن ملت هاي خوابيده مسلمان و نيز مبارزه مؤثر و شهادت فداكارانه اش تفسير كننده رازهاي پنهان قرآن مي باشد.
هر كه پيمان با هو الموجود بست
گردنش از بند هر معبود رست
تيغ بهر عزت دين است و بس
مقصد او حفظ آئين است و بس
خون او تفسير اين اسرار كرد
ملّت خوابيده را بيدار كرد
رمز قرآن از حسين آموختيم
زآتش او شعله اندوختيم
و همچنين اقبال به مادران امروز توصيه مي كند كه فرزنداني حسين وار تربيت كنند.
هوشيار از دستبرد روزگار
گير فرزندان خود در
كنار
تا حسين (ع) شاخ تو بار آورد
موسم پيشين به گلزار آورد
براي اقبال امام حسين (ع) مركز پركار عشق و كاروان سالار عشق است
مريم از يك نسبت عيسي عزيز
از سه نسبت حضرت زهرا(س) عزيز
مادر آن مركز به كار عشق
مادر آن كاروان سالار عشق