ص: 2

بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 4

ویژگی های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله...39

سرزنش از بلال به خاطر لغزش اخلاقی...42

نگاهی به رویدادهای بعد از هجرت...43

سال اوّل هجرت...43

سال دوّم هجرت...44

سال سوّم هجرت...44

سال چهارم هجرت...44

سال پنجم هجرت...45

سال ششم هجرت...45

سال هفتم هجرت...45

سال هشتم هجرت...45

سال نهم هجرت...46

سال دهم هجرت...46

اشاره ای کوتاه به جنگ بدر...46

اشاره ای کوتاه به جنگ احد...48

سیمای حضرت حمزه...49

خاطره هایی از جنگ احد...50

معجزات پیامبر...54

1- دونیم شدن ماه...54

2- طعام زهر آلود...55

3- مژده پیامبر صلی الله علیه و اله به حضرت فاطمه علیها السلام...55

رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله...56

تصفیه حساب...57

اهانت هنگام وفات...58

امام على علیه السلام

حضرت علی علیه السلام از ولادت تا شهادت...62

ص: 6

سخنان پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله درباره حضرت علی علیه السلام...63

حضرت علی علیه السلام از منظر خویشتن...65

نظرها و گفته ها درباره حضرت على علیه السلام...67

علم حضرت علی علیه السلام...68

سیره ی عملی امام علی علیه السلام...70

عبادت على علیه السلام...70

جود و سخاوت على علیه السلام...72

عدالت حضرت علی علیه السلام...73

زهد على علیه السلام...76

جهاد و شجاعت علی علیه السلام در میدان های جنگ...79

جنگ بدر و احد...79

جنگ خندق...80

على علیه السلام برترین مجاهد...81

جرعه ای از حکمت های امام علیه السلام...82

فضائل حضرت على علیه السلام...83

مظلومیت على علیه السلام...87

گریه ی پیامبر صلی الله علیه و آله بر علی علیه السلام...87

گریه و تأثر فاطمه علیها السلام بر على علیه السلام...88

درد دل با چاه...89

معجزات حضرت على علیه السلام...90

آگاهی از نیّت مردم...90

تعلیم قرآن...90

گفتگوی علی علیه السلام با اصحاب کهف...91

پیشگویی علی علیه السلام درباره شهادت رُشید هَجَری...91

مرقد مطهّر امام على علیه السلام...92

قبّه و بارگاه کنونی...93

صندوق مطهر...94

ص: 7

ضریح مقدس...94

روضه ی منوّره...94

قبور علمای شیعه در نجف...96

مساجد نجف...96

مدارس نجف...96

قبرستان وادی السلام...96

کوفه و جایگاه تشیع در آن...97

فضیلت معنوی مسجد کوفه و نماز در آن...97

ستون ها و محراب های هفتگانه در مسجد کوفه...99

مسجد سهله...100

مسجد زید بن صوحان...101

مسجد صعصعة بن صوحان...101

خانه ی امیر المؤمنين علیه السلام...101

حضرت مسلم و هانی بن عروه...101

آرامگاه هانی بن عروه...102

حضرت زهرا علیها السلام

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام از ولادت تا شهادت...104

سیره عملی و علمی حضرت فاطمه زهرا علیها السلام...105

ایثارگری...105

رضایت همسر...107

مایه آرامش همسر...107

تواضع در برابر همسر...108

عدم تقاضا از همسر...109

به زحمت نیانداختن همسر...109

حجاب...110

ص: 8

قسمتی از خطبه حضرت فاطمه علیها السلام...110

ده گفتار دلنشین حضرت زهرا علیها السلام...112

امام حسن علیه السلام

امام حسن علیه السلام از ولادت تا شهادت...116

فضایل امام حسن علیه السلام...117

مقام ارجمند امام حسن علیه السلام از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله... 117

احترام حضرت علی علیه السلام به حسن و حسین علیها السلام...118

داوری امام حسن علیه السلام...121

سیره علمی و عملی امام حسن علیه السلام.... 123

عبادت امام حسن علیه السلام و خوف او از خدا...123

امام حسن علیه السلام در راه مکّه و خبر از آینده...124

حلم و شکیبائی...125

آزمایش یاران و بی وفایی آن ها...127

خیانت عجیب یاران و فرماندهان...128

شرایط صلحنامه و بیوفایی معاویه...129

نفرین امام حسن علیه السلام و آمین مردم...131

گرایش مردم معیار ارزش نیست...131

پاسخ های امام حسن علیه السلام...132

گفتار امام حسن علیه السلام...133

معجزات امام حسن علیه السلام...135

اخبار کربلا...135

همسر خیانتکار...136

امام حسین علیه السلام

امام حسین علیه السلام از ولادت تا شهادت...138

ص: 9

سیره ی علمی و عملی امام حسین علیه السلام...139

عبادت امام حسین علیه السلام...140

سخاوت امام حسین علیه السلام...141

ایثار امام حسین علیه السلام...141

عزت طلبی امام حسین علیه السلام...143

معجزات امام حسين علیه السلام...147

آداب زیارت...148

اهمیت زیارت امام حسین علیه السلام...149

فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام...150

دو یادسپاری...151

جامعیت زیارت امام حسین علیه السلام...151

اوقات زیارت امام حسین علیه السلام...152

برتری زائر امام حسین علیه السلام بر زائر بیت الله...153

گریه ی پیوسته و جاودانه بر امام حسین علیه السلام...153

امام حسين علیه السلام همگام با قرآن کریم...154

امام حسین علیه السلام وارث پیامبران الهی...157

ویژگی های امام حسین علیه السلام...158

اهداف قیام امام حسین علیه السلام...161

بذل جان در راه دوست...162

تفاوت های بذل و هبه...163

فرسوده نشدن حادثه ی کربلا...163

شمار شهدای کربلا...164

شهدای اهل بیت امام حسین

نام های مختلف کربلا...166

سیر تاریخی مرقد امام حسین علیه السلام...166

توصیف عمومی حرم امام حسین علیه السلام...169

ص: 10

حضرت ابوالفضل علیه السلام

حضرت ابوالفضل علیه السلام...172

القاب حضرت عباس علیه السلام...173

ویژگی های حضرت ابو الفضل...174

1- علم و معرفت...174

2- ادب...174

3- عبوديّت...174

4- پرچمدار کربلا...175

5- وفاداری...175

منزلت حضرت عباس علیه السلام...176

توصیف عمومی مرقد حضرت ابو الفضل علیه السلام...177

امام سجاد علیه السلام

امام سجاد علیه السلام از ولادت تا شهادت...180

سیره علمی و عملی امام سجاد علیه السلام...181

امام سجّاد علیه السلام در روز عاشورا...181

برخورد شدید امام سجّاد علیه السلام با ابن زیاد...182

توبه پیرمرد بر اثر بیانات امام سجّاد علیه السلام...183

پاسخ امام سجّاد علیه السلام به غلط اندازی یزید...185

خطبه قهرمانانه امام سجّاد علیه السلام در شام...185

بهره برداری امام سجّاد علیه السلام از نهضت عاشورا...189

بی اعتنایی امام سجّاد علیه السلام به هشام و اشعار فرزدق...189

دستگیری فرزدق و عنایات امام سجّاد علیه السلام به او...191

تبعید امام سجّاد علیه السلام به شام...192

عبادت و نیایش امام سجّاد علیه السلام...193

ص: 11

مناجات جانسوز جوانی در نیمه های شب...193

معیار شخصیّت انسان...194

انفاق امام سجّاد...196

خراش های پشت مبارک امام سجّاد علیه السلام... 197

خسارت اهل باطل در قیامت...197

امام سجّاد علیه السلام در مراسم حجّ...198

حلم و بزرگواری امام سجّاد علیه السلام.... 198

گفتار امام سجّاد علیه السلام...198

معجزات امام علیه السلام...201

1- من به این تقسیم راضی نیستم...201

2- این بچّه آهو را به من ببخش...201

امام باقر علیه السلام

امام باقر علیه السلام از ولادت تا شهادت...204

سیره علمی و عملی امام باقر علیه السلام...205

ملاقات جابر با امام باقر علیه السلام...205

شاگردان امام باقر علیه السلام...205

جابر بن یزید جُعفی...206

زراره، ابوبصیر و محمّد بن مسلم و...206

آبان بن تَغلب و حمران بن اَعین...207

حَكَم بن عُتَيبه...207

مناظره با طاووس یمانی...207

سفر امام به شام...210

عبادت و بندگی خدا...210

مناجات امام باقر علیه السلام در سجده...211

انفاق و توجه امام به بینوایان...212

تسلیم در برابر مقدّرات خداوند...212

ص: 12

کار و کوشش...214

گفتار امام باقر علیه السلام...215

معجزات امام باقر علیه السلام...216

علم غيب...216

دو پرنده قُمری در حضور امام باقر علیه السلام و قضاوت آن حضرت...217

بینا شدن چشم ابو بصیر علیه السلام...217

امام صادق علیه السلام

امام صادق علیه السلام از ولادت تا شهادت...220

علم امام صادق علیه السلام...221

سخاوت امام صادق علیه السلام...222

عفو و بخشش...222

رضا و تسلیم...223

تواضع...223

امام در زمان خفقان...224

احترام به نام پیامبر اکرم علیه السلام...224

کار و کشاورزی...225

دادن مزد کارگر...225

ایجاد صلح...225

مبارزه با طاغوت...226

تأمین نیاز دشمن...226

گذشت از آزار همسر...226

خوشبویی...226

شانه زدن...227

سجده به هنگام حاجت خواهی...227

سجده بر تربت کربلا...227

چرا امام صادق علیه السلام قیام نکرد؟...227

ص: 13

گفتار امام صادق علیه السلام...228

معجزات امام...230

اطاعت حیوان از امام...230

استجابت دعا...230

زنده کردن گاو مرده...231

تصرف در چشم ابوبصیر...231

طىّ الارض...231

امام کاظم علیه السلام

امام کاظم علیه السلام از ولادت تا شهادت...234

سیره ی عملی امام کاظم علیه السلام...235

حلم و بردباری...235

جود و بخشش...235

دستگیری از درماندگان...236

احسان به دشمن...236

کشاورزی...237

عبادت امام کاظم علیه السلام...238

مبارزه ی امام کاظم علیه السلام با ستمگران...239

الف: مبارزه ی فرهنگی...240

ب: حدود فدک...240

ج: نهی از کرایه دادن شتر برای سفر حج...241

د: روح بی نیاز...242

ه: وحشت هارون از امام کاظم علیه السلام...242

و: نامه ی هشدار دهنده...243

ز:...244

امام کاظم علیه السلام از دیدگاه دانشمندان...244

سخنان امام کاظم علیه السلام...245

ص: 14

سلسله ی راویان و اصحاب امام کاظم علیه السلام...248

معجزات امام کاظم علیه السلام...249

1- نشستن در آتش...249

2- علم غیب...249

3- مائده ی آسمانی...250

4- تحوّل کنیز...251

5- تحوّل بشر حافی...251

6- ابراهیم و سیر شبانه به کوفه...252

7- شقيق بلخی...252

8- پاسخ امام کاظم به سؤال هارون در سفر حج...254

9- پذیرفتن دِرهم ظطیطه...256

10- راهنمایی امام کاظم علیه السلام...257

امام رضا علیه السلام

امام رضا علیه السلام از ولادت تا شهادت...260

سیره علمی و عملی امام علیه السلام...261

علم و دانش...261

عبادت...262

کار نکشیدن از مهمان...263

تواضع...263

مبارزه با طاغوت...264

عنایت به نماز اول وقت...264

بی اعتنایی به شیعه نماها...264

قاطعیت در ردّ خلافت...265

تقوی...265

ص: 15

توجه به نام خدا...266

توجه به وضع جامعه اسلامی...266

احترام به ایام محرّم...266

توجه به شاگردان...266

توجه به محرومین...267

نماز شب...267

شب زنده داری...267

روزه های امام علیه السلام...267

ادب...268

زهد...268

احسان...268

احترام به مردم...268

تعیین اجرت کارگر...269

معجزات امام...269

1- اخبار غیبی...269

2- قدرت امام...269

3- علم غیب و شجاعت...270

4- تأمین نیاز...270

5- بی اعتنایی به مادیات...270

امام جواد علیه السلام

امام جواد علیه السلام از ولادت تا شهادت...272

برکت برای شیعیان...273

خنثی شدن توطئه ی توطئه گران...273

امامت در کودکی...274

سیره عملی امام جواد علیه السلام...277

رابطه ی امام رضا علیه السلام با فرزندش...277

ص: 16

بزرگ منشی امام جواد علیه السلام در کودکی...278

احسان امام علیه السلام...278

تفکر امام در مصائب حضرت فاطمه علیه السلام...279

سخنان امام جواد علیه السلام...279

اصحاب و روایان...281

1- احمد ابن محمد بن ابی نصر برنظی...282

2- علی بن مهزیار اهوازی...282

3- محمد بن أبی عُمیر...282

4- صَفوان بن یحیی، محمد بن سَنان، زكريّا بن آدم...283

معجزات امام جواد علیه السلام...284

1- پاداش صدقه...284

2- شفا یافتن محمد بن میمون...284

3- سخن گفتن عصا به حقانیت امام جواد علیه السلام...285

4- علم غیب...285

5- سفرهای غیبی و شیعه گری علی بن خالد...286

6- احترام علی بن جعفر به امام جواد علیه السلام...287

7- مناظره ی امام جواد علیه السلام درباره ی خلفا ...288

8- آزمایش مأمون از امام جواد علیه السلام...289

9- مناظره یحیی بن اکثم با امام جواد علیه السلام...290

10- ترجیح نظریه ی امام جواد علیه السلام بر آرای دانشمندان...292

11- اقرار به امامت حضرت جواد علیه السلام....294

حرم کاظمین...294

روضه...295

مدفونین در حرم...296

1- ابن قولویه قمی...296

2- شیخ مفید رحمه الله...296

3- قبر خواجه نصیرالدّین طوسی قدس سره...297

ص: 17

امام هادی علیه السلام

امام هادی از ولادت تا شهادت...300

سیره ی عملی و اخلاقی امام هادى علیه السلام...301

1- عبادت...301

2- سخاوت...301

3- حلم و بردباری...302

4- نیکوکاری با دشمن...302

5- مبارزه با صوفیه...304

6- مبارزه با غُلات...305

آرای دانشمندان درباره امام هادی علیه السلام...306

اصحاب و شاگردان امام هادى علیه السلام...306

سخنان امام هادی علیه السلام...310

اخبار غیبی...311

هلاکت دشمن...312

احترام به امام علیه السلام...313

لبهّت و عظمت امام علیه السلام...313

دو نیم شدن نگین انگشتر...314

استجابت دعای امام علیه السلام...314

آگاهی ابوهاشم به زبان های مختلف...316

قوّت یافتن مرکب ابوهاشم...316

رسوائی توطئه گران...316

پاسخ های امام هادی علیه السلام به پرسش های پیچیده ی یحیی بن اکثم...318

قدرت ملکوتی امام هادی علیه السلام...321

امام هادی علیه السلام در سرای گدایان...321

هلاکت شعبده باز...322

ص: 18

جسارت متوکّل به امام هادی علیه السلام...323

امام عسکری علیه السلام

امام حسن عسکری علیه السلام از ولادت تا شهادت...326

عظمت امام عسکری علیه السلام...327

سیره ی عملی امام علیه السلام...327

احترام به سادات...327

عبادت امام علیه السلام...328

احسان امام علیه السلام...329

تفسیر منسوب به امام عسکرى علیه السلام...332

شاگردان و اصحاب امام عسکری...333

سخنان امام عسکری علیه السلام...333

خفقان شدید در زمان امام عسکری علیه السلام...335

قیام علویان در عصر امام عسکری علیه السلام...336

معجزات امام علیه السلام...336

اخبار از غیب...336

سخن گفتن به زبان های مختلف...337

نجات یافتن ابوهاشم از زندان...338

استجابت دعا...338

احسان به ابوهاشم جعفری...339

تحوّل روحی شکنجه گران امام عسکری علیه السلام...340

شهادت امام حسن علیه السلام و سه نشانه ی امامت حضرت مهدی علیه السلام...340

حرم عسكريين علیهما السلام...342

ضريح...343

حرم مطهّر...343

قبّه و بارگاه...343

رواق...343

ص: 19

صحن...344

سرداب مطهر...344

امام زمان علیه السلام

معصوم چهاردهم حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)...346

ویژگی های ظاهری و باطنی حضرت مهدى علیه السلام... 347

الف- ویژگی های ظاهری...347

ب- ویژگیهای باطنی...348

ویژگی های شخصی حضرت مهدی علیه السلام...349

فلسفه غیبت حضرت مهدی علیه السلام...352

1- خطر کشته شدن...352

2- امتحان و آزمایش...353

3- عدم بیعت با طاغوتیان...354

4- اجرای سنن انبیاء درباره حضرت مهدی علیه السلام...354

5- خدا نمی خواهد امام در میان قوم ستمگر باشد... 354

6- خالی شدن صُلب های کافران از مؤمنان... 355

وظایف شیعیان در زمان غیبت...355

منافع امام غایب علیه السلام...356

ویژگی های دوران غیبت حضرت مهدی علیه السلام...358

ویژگی های حکومت حضرت مهدی علیه السلام...360

ارزش انتظار و وظایف منتظران...364

مفهوم انتظار...364

ابعاد انتظار...364

برخی وظایف منتظران...366

فضیلت منتظران...367

پاداش منتظران...367

ص: 20

به پاره ای از آن اشاره می شود:

الف: ایمان تمام نمی شود مگر به محبت اهل بیت: ﴿لاَ یَتِمُّ اَلْإِیمَانُ إِلاَّ بِمَحَبَّتِنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ﴾ (1)

ب: نخستین سؤالی که از هر مسلمانی می شود، از محبت آن هاست؛ ﴿أَوَّلُ مَا یُسْأَلُ عَنْهُ اَلْعَبْدُ حُبُّنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ﴾ (2)

ج: محبّت به اهل بیت برترین عبادت است؛ ﴿حُبُّنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ أَفْضَلُ عِبَادَهٍ ﴾ (3)

د: اساس و پایه ی اسلام بر محور محبت به اهل بیت است؛ ﴿أساسُ الإسلامِ حُبُّنا أهلَ البَیتِ﴾ (4)

ه: محبت به اهل بیت تمام گناهان را از بین می برد؛ ﴿حُبَّنَا أَهْلَ اَلْبَیْتِ لَیَحُطُّ اَلذُّنُوبَ عَنِ اَلْعِبَادِ﴾ (5)

پیامبر اکرم در عظمت محبت اهل بیت علیهم السلام می فرماید: خداوند به هر کسی محبت آنان را روزی فرماید، خیر دنیا و آخرت را به او عطا فرموده است، و بی شک اهل سعادت و بهشت است زیرا محبت اهل بیت بیست اثر دارد که نیمی از آن در دنیا و نیم دیگر در آخرت نصیب انسان می شود.

آثار دنیوی آن عبارت است از زهد حرص بر عمل ورع در دین رغبت در عبادت، توبه ی قبل از مرگ نشاط در نماز شب خواندن ناامیدی از آن چه در دست مردم است و ست و حفظ اوامر و نواهی خداوند متعال بغض نسبت به دنیا و سخاوت داشتن آثار اخروی آن نیز بدین شرح است عدم نشر دیوان عدم نصب میزان، دادن کتاب به دست راست دادن نامه برائت از جهنم، پوشیدن لباس های بهشتی، شفاعتِ صد نفر از اهل بیت خود، جلب رحمت الهی، مزین

ص: 22

شدن به تاج بهشتی، ورود به بهشت بدون حساب. (1) شایان توجه در موضوع محبت اهل بیت این است: در صورتی محبت انسان صادقانه است که انسان کلیه شئون ائمه اطهار را الگوی علمی و عملی خود قرار دهد و از فرامین و دستورات آن ها پیروی کند.

چنان که امام باقر علیه السلام می فرماید: ﴿يَا جَابِرُ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ أَحَبَّنَا فَهُوَ وَلِيُّنَا وَ مَنْ عَصَى اللَّهَ لَمْ يَنْفَعْهُ حُبُّنَا﴾ (2)؛ ای جابر! هر کس از ما اطاعت کند و ما را دوست بدارد، دوست حقیقی ماست و هر آن که معصیت خداوند را می کند، محبت ما به او سودی ندارد.

بنابراین تنها راه نجات و سعادت تمسّک عملی به ره آورد حیات بخش آنان است که در قرآن کریم از آن به «حبل الله» تعبیر شده است؛ ﴿وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً ﴾ (3)

اگر انسان در امور مادی بخواهد از قعر چاه طبیعت نجات پیدا کند، راهش آن است که به ریسمان محکمی توسل بجوید که یک طرفش به دست او و سمت دیگرش به طرف بالا آویزان است در امور معنوی نیز برای نجات از چاه تاریک هوا و هوس و غرایز حیوانی، لازم است انسان به ریسمان محکمی تمسک بجوید تا بتواند از این طریق خطرناک عبور کند.

در روایات اسلامی آن ریسمان محکمی که می تواند انسان را نجات دهد، قرآن کریم و اهل بیت پیامبر معرفی شده است؛ ﴿إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ اَلثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اَللَّهِ تَعَالَی حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ اَلسَّمَاءِ إِلَی اَلْأَرْضِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی﴾ (4) .

به چند نکته در مورد این روایت توجه کنید:

1- این روایت و مشابه آن با اختلاف مضامینی که دارد در چهار مورد

ص: 23

حسّاس بیان شده است: منی در مسجد خیف، عرفات، غدیر خم، آخرین خطبه ای که پیامبر در مسجد مدینه ایراد فرمودند. (1)

2- افزون بر نقل این حدیث در صحاح اهل سنت، از هشتاد و دو طریق از دانشمندان شیعه نیز نقل شده است. (2)

3- بر پایه ی جمله ی «انّی تارک» قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام ترکه و میراث گران قدری است که از پیامبر برای امت اسلامی به جا مانده است: زیرا پیامبر پدرِ امت است و همان گونه که انسان از پدر جسمی ارث می برد، از پدر روحی نیز ارث می برد که این مایه تأمین سعادت ابدی او می گردد.

4- جمله ی «فيكم الثقلين» دلالت بر ارزش و عظمت اهل بیت پیامبر صلى الله عليه و سلم می کند. چون «ثقل» یعنی سنگینی و به فتح به معنای نفیس بودن و مهم بودن است.

5- بر اساس جمله ی «لن یفترقا» قرآن و اهل بیت تفکیک ناپذیرند. زیرا کتابی که می خواهد پاسخگوی نیاز مردم باشد؛ «هدی للنّاس»، احتياج به معلم و مفسّر دارد.

6- از جمله ی «حتی یردا علىّ الحوض» ابدیت قرآن کریم و اهل بیت استفاده می شود.

7- از جمله ی «لن تضلّوا ان اتبعتُموها» که در بعضی از روایات دیگر آمده است بر می آید که قرآن و اهل بیت باید معصوم باشند، وگرنه پیروی از آن ها انسان را به گمراهی می کشاند پس همان گونه که قرآن کریم معصوم است؛ ﴿لاَ يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ﴾ (3)، اهل بيت نيز معصوم هستند.

8- اهل بیت تا روز قیامت از همه ی مردم بالاتر و برتر هستند. زیرا پیامبر همه مسلمانان را تا قیامت دعوت به تمسک به آنان فرمود. پس، ممکن نیست کسی

ص: 24

از ائمه ی اطهار علیهم السلام در علم و عمل و اخلاق بالاتر باشد، و پیامبر بگوید که به این ها متمسک شوید.

9- امامت منحصر به این هاست. زیرا خطاب «ان تمسكتم» مطلق است و هیچ انسانی استثنا نشده است پس هر کس غیر از ا این ها ادعای امامت داشته باشد در حقیقت مأموم است نه امام.

10- تمسک به اهل بیت مایه ی نجات و سعادت است. چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿مَثَلُ اَهْلِ بَیْتى کَمَثَلِ سَفینَة نُوحٍ مَنْ رَكِبَها نَجى وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْها هَلَكَ﴾. (1)

کتابی که پیش روی شماست، نگاهی گذرا به سیره علمی و عملی زندگی سراسر پرنور چهارده معصوم: است و قسمت اندکی از آن درباره ی توصیف عمومی برخی از مراقد مطهره ائمه معصومین می باشد امیدوارم عموم خوانندگان محترم به ویژه زائران عزیز از آن بهره برده و مشمول عنایت ائمّه ی اطهار علیهم السلام در دنیا، و شفاعت آنان در قیامت باشند.

بهار 1386 - اکبر دهقان

ص: 25

ص: 26

آب دریاچه ساوه در زمین فرو رفت و خشک شد.

آب رود سماوه (در بین کوفه و شام) زیاد شد و به جریان افتاد.

آتشکده سرزمین فارس پس از هزار سال روشنایی خاموش شد...

بود، او مدتی گوسفندان مردم را به صحرا می برد و می چرانید، انتخاب این شغل ممکن است از چند جهت باشد:

1- در مکّه در جامعه آلوده که بت پرست بودند و انواع فسادها را انجام می دادند سخت آزرده خاطر می شد از این رو می خواست به گوشه بیابانی برود که چشمش به آن همه آلودگی نخورد.

2- می خواست در بیابان تنها به تماشای مناظر طبیعت و دشت و کوه و آسمان و ستارگان بپردازد و قلبش سرشار از خداشناسی و توحید گردد.

3- می خواست به رنج تحمل نگهداری و هدایت گوسفندان که فهم و شعور ندارند عادت کند و ورزیده شود تا بتواند رنج ها را در برخورد با مردم هنگام هدایت آن ها تحمّل کند، چنان که در سخنی فرمود:

﴿مَا بَعَثَ اَللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ حَتَّی یَسْتَرْعِیَهُ اَلْغَنَمَ یُعَلِّمُهُ بِذَلِکَ رِعْیَهَ اَلنَّاسِ ﴾؛ خداوند هیچ پیامبری را به پیامبری نفرستاد مگر این که او را مدتی چوپان نمود تا از این رو طرز رهبری مردم را بیاموزد.

4- او می خواست ضمناً با دامداری که یکی از پایه های حفظ اقتصاد اجتماع است شرکت داشته باشد.

5- او می خواست با این روش به انسان ها بیاموزد که کار عار نیست هر چند چوپانی باشد باید کار کرد و به جامعه خدمت نمود.

این ها تمرین های عملی پیامبر صلی الله علیه و آله و به اصطلاح آزمایش های تجربی بود که وقتی در آینده به عنوان رهبر در جامعه قدم می نهد قبلاً تمام رنج ها و فراز و نشیب های جامعه را با تمام وجود لمس کرده باشد.

بلکه از ترس فقر و تهی دستی پسران را نیز می کشتند (چنان که با کمال تأسف این طرز فکر غلط در زمان ما نیز به شکل دیگری انجام می شود کودکان بی گناه را در عالم جنین از طریق «کورتاژ» می کشند) آیه 151 سوره انعام اشاره به همین مطلب کرده می فرماید:

﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُم مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيَّاهُمْ﴾؛ فرزندانتان را از ترس فقر نکشید ما آن ها و شما را روزی می دهیم.

1- يعوق 2- نسر 3- يغوث 4- بعل 5- ودّ 6- عزّى 7- لات 8- سواع 9- منات.

پرستی دست کشیدند.

برای حفظ مرام بیهوده خود حاضر نبودند زیر بار ایران وروم بروند و می گفتند: «ما در همین وضع نابسامان فقر و فلاکت می سازیم اما زیر بار مرام دیگر و روش دیگر نمی رویم».

روایت شده: ولید بن مغیره در حال مرگ گریه می کرد، گفتند چرا گریه می کنی؟ گفت گریه ام برای آنست که بعد از من آئین پسر ابن ابی کبشه (اشاره به پیامبر صلی الله علیه و آله) رائج شود و توسعه یابد و دین ما از بین برود. ابوجهل به او گفت: از این نظر خاطر جمع باش، ما از پیشرفت او جلوگیری می کنیم. سپس ولید گفت: اکنون مرگ برایم گوارا است!

8- جانبازی های قهرمانانه یکه تاز میدان ها حضرت علی علیه السلام؛

9- برخوردها و شیوه های منطقی و تاکتیک های پیامبر صلی الله علیه و آله؛

10- توجّه به طبقه محروم و مستضعف؛

رختخواب من بخواب تا کافران گمان کنند که من در رختخواب خود خوابیده ام به انتظار من در بیرون خانه بمانند و من پنهانی از خانه خارج شوم.»

با این که خوابیدن حضرت علی علیه السلام در رختخواب پیامبر صلی الله علیه و آله و افکندن روپوش سبز آن حضرت بر روی خود صد درصد خطرناک بود، اما با جان و دل این پیشنهاد را پذیرفت و در رختخواب آن حضرت خوابید آن شب نمایندگان مشرکان با شمشیرهای برهنه خانه پیامبر صلی الله علیه و آله را محاصره کردند، پیامبر صلی الله علیه و آله شبانه بی آن که مشرکان متوجّه شوند در تاریکی شب از خانه بیرون آمد و به سوی غار ثور که در کیلومتری جنوب مکّه قرار گرفته رفت و در آن جا مخفی شد.و

سپس پیامبر صلی الله علیه و آله از غار ثور به سوی مدینه هجرت نمود، آن حضرت در روز پنجشنبه اول ربیع الاول سال 13 بعثت از مکّه خارج شد و در روز 12 همین ماه به مدینه وارد گردید.

به سوی مدینه هجرت کرد پیامبر در سرزمین قبا منتظر حضرت علی علیه السلام بود که على علیه السلام در آن جا به آن حضرت پیوست.

روی بخل تا این که خداوند متعال را ملاقات کرد.

10- علاقه به عطر و بوی خوش ؛ ﴿يُحِبُّ الطيبَ و لم يكن في طريقة فَیَتْبَعُهُ أَحَدٌ إِلاَّ عَرَفَ أَنَّهُ قَدْ سَلَکَهُ مِنْ طِیبِ عَرْفِهِ﴾.

علاقه به عطر داشت و مردم هرگاه بوی عطر را در راهی استشمام می کردند می فهمیدند پیامبر از آن راه عبور کرده است.

11- مزاح و تبسّم؛ ﴿يمزح و لا یَقُولُ إِلاَّ حَقّاً و يضحك من غير قهقهة﴾.

شوخی می کرد و سخنی جز حق نمی گفت و بدون قهقهه می خندید.

12- مهمانی ؛ ﴿إِذَا دَخَلَ مَنْزِلاً قَعَدَ فِی أَدْنَی اَلْمَجْلِسِ إِلَیْهِ حِینَ یَدْخُلُ﴾.

هرگاه داخل منزلی می شد در پایین ترین محل می نشست.

13- سخن گفتن ؛ ﴿إِذَا حَدَّثَ بِحَدِیثٍ تَبَسَّمَ فِی حَدِیثِهِ﴾.

هرگاه سخنی می گفت در سخن گفتنش تبسّم می کرد.

14- نگاه کردن؛ ﴿یَقْسِّمُ لَحَظَاتِهِ بَیْنَ أَصْحَابِهِ فَیَنْظُرُ إِلَی ذَا والى ذا بِالسَّوِیَّهِ- لاَ یَثْبُتُ بَصَرُةُ فِی وَجْهِ أَحَدٍ﴾.

نگاه خود را در میان اصحابش تقسیم می کرد گاهی به فردی نگاه می کرد و گاهی به فردی دیگر و نگاه خود را به فرد خاصی ثابت نگه نمی داشت.

15- خوابیدن؛ ﴿یَنَامُ عَلَی اَلْحَصِیرِ﴾.

روی حصیر می خوابید.

16- عدم انتظار از احترام؛ ﴿اصحابه لا يقومون لما عرفوا من كراهته لذلك﴾.

اصحابش در برابر او نمی ایستادند زیرا می دانستند پیامبر از این کار کراهت دارد.

17- استقبال از مهمان؛ ﴿لا یَجلِسُ اِلَیهِ اَحَدٌ و هُوَ یُصَلّی اِلاّ خَفَّفَ صَلاتَهُ و اَقبَلَ عَلَیهِ﴾.

هرگاه پیامبر در حال نماز بود و شخصی به او مراجعه می کرد، نماز خود را کوتاه می کرد و به او توجه می کرد.

18- تواضع؛ ﴿أَشَدَّ النَّاسِ تَوَاضُعاً - اسكتهم فى غير كبر. یَخْصِفُ النَّعْلَ وَ یَرْقَعُ الثَّوْبَ

ص: 40

يَحْلِبُ الشاةَ يَطْحَنُ مَعَ الخادمِ اذا اعيى﴾.

تواضع او از همه بیشتر بود. بدون این که کبر بورزد از همه ساکت تر بود. کفش و لباس خویش را وصله می زد، بز را می دوشید و هرگاه خدمتگذار خسته می شد به خادم منزل در آرد کردن گندم کمک می کرد.

19- پذیرفتن عذر؛ ﴿يَقْبَلُ مَعْذِرَةَ المُعْتَذِرِ الَيْهِ﴾.

عذر شخص عذر آورنده را می پذیرفت.

20- بر آوردن نیاز مردم؛ ﴿ما يأتيه احد حراً كان أو عبداً او امة الّا قام في حاجته﴾.

نیازمندان که به او مراجعه می کردند چه آزاد و چه بنده و چه کنیز، به نیاز آن ها رسیدگی می کرد.

21- تحمل گرسنگی؛ ﴿ یُعَصِّبُ اَلْحَجَرَ عَلَی بَطْنِهِ مِنَ اَلْجُوعِ ﴾.

از گرسنگی به شکم خود سنگ می بست.

22- مجالست با مستمندان؛ ﴿یُجَالِسُ اَلْفُقَرَاءَ وَ یُؤَاکِلُ اَلْمَسَاکِینَ. لا يحقّر مسكيناً لفقره و زمانته﴾.

با تهیدستان و مساکین می نشست و به خاطر فقر آن ها را تحقیر نمی کرد.

23- حفظ زبان؛ ﴿يخزن لسانه الا فيما يعنيه طويل السكوت لا يتكلم في غير حاجة﴾.

زبان خود را جز در آن چه که قصد داشت حفظ می کرد، سکوت او طولانی بود و در غیر مورد نیاز سخن نمی گفت.

24- خرید برای منزل ؛ ﴿لاَ یَمْنَعُهُ الْحَیَاءُ أَنْ یَحْمِلَ بِضَاعَتَهُ مِنَ السُّوقِ إِلَی أَهْلِهِ﴾.

خجالت مانع او نمی گشت از این که متاعی را از بازار به سوی منزل ببرد.

25- آغاز به مصافحه؛ ﴿اذ لقى احداً من اصحابه بدأه بالمصافحة﴾.

هرگاه با کسی ملاقات می کرد آغاز به دست دادن می نمود.

26- عدم خطا؛ ﴿لَا یزِلُّ وَ لَا یخْطِئُ فِی شَیءٍ مِمَّا یسُوسُ بِهِ الْخَلْق﴾.

در رهبری مردم گرفتار لغزش و اشتباه نگشت.

ص: 41

27- بردباری؛ 28- شجاعت؛ 29- عدالت؛ 30- حیا و عفت

31- سخاوت؛ ﴿كان صلی الله علیه و آله أحلَمَ النّاسِ، أَشْجَعُ اَلنَّاسِ، أعدَلُ النّاسِ، أعْف النّاسِ، أَسْخَی اَلنَّاسِ﴾.

پیامبر بردبارترین، شجاع ترین، عادل ترین، عفیف ترین و سخاوتمندترین مردم بود. (1)

در این مورد که خطا کرده بود مورد سرزنش پیامبر صلی الله علیه و آله قرار گرفت و پیامبر صلی الله علیه و آله این درس بزرگ انسانیت را به همه رزمندگان آموخت که با اسیران جنگی بر اساس محبّت اسلامی برخورد کنند.

می فرماید: ﴿وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النّاسِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّهِ وَ اللّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ﴾. (1)

5- مقداد در جنگ بدر به پیامبر صلی الله علیه و اله گفت: به خدا سوگند به تو نگویم چیزی را که بنی اسرائیل به موسی گفتند ﴿فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقَاتِلاَ إِنَّا هَا هُنَا قَاعِدُونَ﴾ (2)

6- ابن عباس می گوید در جنگ بدر وقتی دو سپاه در برابر یکدیگر قرار گرفتند. ابوجهل گفت خدایا کسی که از ما سزاوارتر است او را پیروز کن و مسلمانان نیز تقاضا کردند.

خداوند می فرماید: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾. انفال 9

7- وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله به زیادی تعداد مشرکان و کمی تعداد مسلمانان نگاه افکند، رو به قبله کرد و گفت: ﴿اَللّهُمَّ انْجِزْلى ما وَعَدْتَنى، اَللّهُمَّ اِنْ تَهْلِكَ هذِهِ الْعِصابَةُ لا تَعبَدُ فِى الاَْرْضِ﴾. (3)

8- در جنگ بدر خداوند در آغاز جنگ مسلمان ها را در نظر کفار اندک نشان داد تا آنان به جنگ اقدام کنند هنگامی که جنگ شروع شد آنان را در نظر کفار زیاد نشان داد تا در آن ها وحشت و سستی به وجود آید.

﴿وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كَانَ مَفْعُولاً﴾. (4)

9- در جنگ بدر در مقدار شهداء اختلاف است و تعداد آن ها در نقل های مختلف به صورت زیر عنوان شده است: «8 نفر 11 نفر، 14 نفر و در سیره ابن هشام آمده است که 14 نفر بودند 6 نفر از قریش و 8 نفر از انصار» امّا کفار 70 کشته و 70 اسیر دادند که 27 نفر از آن ها به دست امیرالمؤمنین علیه السلام به هلاکت رسیدند.

ص: 47

10- در تاریخ آمده است که در آن جنگ شخصی به نام معاذ بن عمرو بن جموح ضربتی به ابو جهل وارد کرد که پایش از نصف قطع شدو نیز عبيد الله بن مسعود گوید ابوجهل را در آخرین نفس هایش یافتم پای خود را برگردنش نهادم و چون او مرا در مکه آزار داده بود گفتم ای دشمن خدا آیا خداوند تو را ذلیل کرد؟ گفت به چیزی خوار شدم که برای من عار نیست، بعد ابوجهل به او می گوید «لقد استعلیت» سپس عبدالله سر او را از بدن جدا کرده و برای پیامبر آورد، پیامبر حمد الهی بجا آورد و دورکعت نماز خواندند. (1)

آوری غنائم آن منطقه حفاظتی را رها کردند خالد بن ولید با یارانش تا دیدند مسلمان ها منطقه حفاظتی را رها کردند بلافاصله به آن منطقه حمله کردند و عبد الله بن جبیر و 10 نفر باقی مانده را به شهادت رساندند و در این هنگام دو مرتبه پرچم مشرکان به اهتزاز درآمد و کفار مسلط شدند و در نتیجه حضرت حمزه و 72 نفر به شهادت رسیدند و دشمن شایع ساخت که پیامبر کشته شده و متأسفانه مسلمان ها پا به فرار گذاشتند و آیه نازل شد چرا فرار می کنید ﴿أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ....﴾

از نظر قرآن کریم علل شکست مسلمان ها در جنگ احد چهار چیز بود:

1- ترس و سستی 2- تفرقه و اختلاف 3- ترک اطاعت از رهبر اسلام (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله) 4- محبت به دنیا

در تعداد شهدای جنگ احد سه قول مختلف نقل شده: 49 نفر، 65 نفر، 70 نفر

مسلمان ها در دو جا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را تنها گذاشتند: 1- در نماز جمعه ﴿وَ إِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْواً انفَضُّوا إِلَيْهَا وَ تَرَكُوكَ قَائِماً﴾ 2- در جنگ احد ﴿إذْ تُصْعِدُونَ وَلا تَلْوُونَ عَلَی أحَد وَالرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ﴾ اما خداوند از همراهان واقعی پیامبر تمجید می کند ﴿وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ﴾ (1)

قرآن کریم می فرماید: ﴿حَتَّی إِذَا فَشِلْتُمْ وَ تَنَازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ عَصَیْتُم مِّن بَعْدِ مَا أَرَاکُم مَّا تُحِبُّونَ ۚ مِنکُم مَّن یُرِیدُ الدُّنْیَا﴾ (2)

2- در سال دوم بعثت اسلام آورده و همراه پیامبر صلى الله عليه و سلم هجرت کرد و همین که شنید ابوجهل به پیامبر صلى الله عليه و سلم توهین کرده به دفاع از پیامبر برخاست و چنان بر سر او زد که او را مجروح کرد.

3- در عظمت ایشان همین بس که امیرالمؤمنین صلى الله عليه و سلم فرمود ای کاش بعد از پیامبر دو یاور مانند حمزه و جعفر طیار داشتم

4- در جنگ بدر و احد افراد زیادی را به هلاکت رساند.

5- شهیدی که امام سجّاد علیه السلام در خطبه مسجد شام به او افتخار می کند.

6- در روز قیامت بر مرکب پیامبر سوار می شود.

7- فاطمه زهرا علیها السلام یا هر هفته به زیارت قبر او می آمد و اشک می ریخت.

8- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود هرکس مرا زیارت کند و عمویم را زیارت نکند به من ظلم کرده است.

9- به هنگام شهادت روزه بود و بیش از 30 نفر از کفار را به هلاکت رساند.

10- پیامبر صلی الله علیه و آله 72 مرتبه بر او نماز خواند یعنی هر یک از شهداء را که آوردند نماز خواند و بدن حمزه را حرکت ندادند.

ابّی یک سوم مردم را به خود برگرداند و مدعی بود که پیامبر به حرف او که گفته بود در مدینه بمانیم اعتنا نکرده و از دیگران که گفتند از مدینه خارج شویم اطاعت کرده کسانی که با او بازگشتند اهل نفاق بودند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با 700 نفر از اصحاب به طرف احد حرکت کرد. (1)

3- ابوالغیداق مردی از منافقان و به شجاعت معروف بود سپاه اسلام که به طرف احد حرکت کرد او تخلف کرد و نرفت صبح روز بعد زنان قبیله بنی ظفر او را سرزنش کردند و به او گفتند تو زنی بیش نیستی که مانند زنان در خانه مانده ای او سلاح خود را برداشت و به طرف احد حرکت کرد، پیامبر صفوف مسلمانان را مرتب می کرد که خود را رساند و در صف اول قرار گرفت و در جنگ وقتی مسلمان ها فرار می کردند او غلاف شمشیر خود را شکسته و می گفت مرگ بهتر از فرار است ای آل اوس برای دفاع از شرف خود بجنگید و همانند من عمل کنید و هفت نفر را کشت وقتی جراحت هایی بر بدنش وارد شد به زمین افتاد، قتاده بن نعمان از کنار او گذشت به او گفت شهادت بر تو گوارا باد. او گفت: من برای دین جنگ نکردم بلکه قتال من برای حفظ سرزمین است تا قریش به آن دست نیابد و قتی جراحت ها او را نارحت کرد خودش را کشت هنگامی که به پیامبر اطلاع دادند فرمود او اهل آتش است. (2)

4- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ احد به بعضی از افراد را به خاطر کمی سن اجازه شرکت در جنگ نمی داد رافع بن خدیج می ترسید به سبب کمی سن وقامت نارسایش پیامبر به او اجازه جنگ ندهد بنابراین روی کفش خود که تخت ضخیمی داشت به سر انگشتان پا ایستاد تا قامت او بلند جلوه کند سرانجام پیامبر به او اجازه داد. (3)

5- قرآن کریم می فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ

ص: 51

الشَّيْطَانُ بِبَعْضِ مَا كَسَبُوا﴾ از جمله کسانی که در جنگ احد فرار کردند نام برخی از افراد ثبت شده که جزء فراریان هستند: (عقبه بن عثمان سعد بن عثمان ابوبکر، عمر، عثمان) (1)

6- در جنگ احد شخصی به نام ابن قمه سنگی بر پیشانی پیامبر صلی الله علیه و آله زد که خون بر محاسنش جاری شد خون ها را با ردای خود پاک کرد فرمود: ﴿للَّهُمَّ اِغْفِرْ لِقَوْمِی فَإِنَّهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ﴾.

7- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ احد به ابو دجانه فرمود بازگرد من بیعت خود را از تو برداشتم گریه کرد و گفت نه به خدا سوگند من با شما بیعت کرده ام به کجا برگردم: ﴿إِلَی زَوْجَهٍ تَمُوتُ أَوْ وَلَدٍ یَمُوتُ أَوْ دَارٍ تَخْرَبُ وَ مَالٍ یَفْنَی وَ أَجَلٍ قَدِ اقْتَرَبَ﴾ ایستادگی کرد و در جنگ جراحات زیادی برداشت و پیامبر اکرم برای او دعای خیر کرد. (2)

8- مشرکان حضرت حمزه و دیگر شهداء را مثله کردند یعنی اعضای بدن را قطعه قطعه کردند و هند همسر ابوسفیان شکم حمزه را پاره کرد و کبد او را بیرون آورد و خواست بخورد که نتوانست و آن را بیرون انداخت پیامبر وقتی بدن حمزه را مشاهده کرد به شدت ناراحت شد و فرمود اگر بر کفار پیروز شوم 70 نفر از آن ها را مثله می کنم آن گاه خداوند این آیه را نازل کرد: ﴿وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَ لَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرُ لِلصَّابِرِينَ * وَأَصْبِرْ وَ مَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللهِ﴾. (3)

9- مالک بن سنان پدر ابوسعید خدری است در جنگ احد خون چهره مبارک پیامبر را با دهان پاک کرد و نوشید. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود کسی می خواهد به مردی از اهل بهشت نگاه کند به این شخص بنگرد و فرمود کسی که خونش با خون من ممزوج گردد آتش به او اصابت نکند و او در جنگ احد به شهادت رسید. (4)

ص: 52

10- عمروبن جموح لنگ بود و چهار فرزند داشت که همانند شیر بودند و در جنگ ها با پیامبر شرکت می کردند فرزندان او به پدر گفتند تو معذوری و لازم نیست در جنگ شرکت کنی عمرو نزد پیامبر آمد و گفت فرزندانم مرا از شرکت در جنگ منع می کنند ولی به خدا سوگند من قصد دارم با همین پای لنگ قدم به بهشت بگذارم پیامبر فرمود بر تو جهاد واجب نیست و در نزد خداوند معذور هستی اما به فرزندانش فرمود شما او را منع نکنید شاید که خداوند برای او شهادت روزی کند پس او سلاح خود را برداشت و رو به قبله کرد و گفت خدایا مرا دست خالی بر مگردان و شهادت را نصیبم کن. (1)

11- واقدی گوید در جنگ احد عایشه با گروهی از زنان متوجه جنگ شده تا از آن چه رخ داده آگاهی یابند در راه به هند همسر عمرو بن جموح رسید که اجساد شوهر برادر او پسر خود را بار کرده به مدینه می آورد از او پرسید چه خبر داری گفت پیامبر به سلامت است و هر مصیبتی بعد از آسان است. سؤال کرد چه چیز را حمل می کنی گفت شوهرم پسرم و برادرم تا در مدینه دفن کنم. در آن حال شتر به زانو درآمد و از حرکت باز ماند تا دو سه مرتبه هند خدمت پیامبر رسید و گفت قضیه این طوری است حضرت فرمود آیا وقتی به طرف احد حرکت می کرد سخنی نگفت عرض کرد یا رسول الله شوهرم گفت «اللهم لا تردّنی» خدایا مرا باز مگردان پیامبر فرمود: هرجا شتر توقف کند سپس فرمود هر سه در بهشت با هم هستند هند گفت دعا کنید خداوند مرا رفیق ایشان گرداند. (2)

12- وقتی در جنگ احد فاطمه زهراء چهره خون آلود پیامبر را مشاهده کرد فریادی زد و خون از چهره مبارک او پاک کرد و در آن حال می گفت خشم خدا برای کسی شدید است که چهره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را خون آلود کرد، پیامبر هم خون ها را با دست مبارک خود می گرفت و در هوا می پاشید و از آن چیزی باز نمی گشت،

ص: 53

امام صادق علیه السلام 7 فرمود اگر از آن خون ها چیزی بر زمین می ریخت عذاب نازل می گشت. (1)

13- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جنگ احد بالای سر مصعب بن عمیر ایستاد و فرمود: ﴿مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِيلاً ﴾ (2) آن گاه فرمود نزد اینان بیائید و بر این شهداء سلام کنید که پاسخ شما را می دهند تا زمانی که آسمان و زمین بر قرار خواهد بود بعد به نقطه دیگر آمده فرمود اینان اصحاب من هستند که برای آن ها روز قیامت گواهی خواهم داد ابوبکر گفت آیا ما اصحاب شما نیستم. فرمود آری ولی من نمی دانم که بعد از من چگونه خواهید بود اینان از این دنیا با دل خالی از طعام بیرون رفتند. (3)

هم پیوند خورد. در این جا یهودی ایمان آورد و شهادتین گفت و مسلمان شد اما ابوجهل گفت او با سحر چشم ما را بست و ماه را شکافت و به ما نشان داد بایستی از مردمی که در آن شب از اطراف می آیند سؤال کنیم که آیا آن ها ماه را دیده اند یا خیر؟ از آن ها سؤال شد همگی گفتند: در آن شب ماه را دو نیمه دیدیم اما با وجود این باز هم ابوجهل ایمان نیاورد. (1)

به وی ستم شده و او به من استغاثه کرده و فریاد می زند: وا ابتاه وا ابتاه! و کسی از امتم او را یاری نمی کند. فاطمه علیها السلام شنید و گریه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله به وی فرمود دخترکم گریه نکن عرض کرد: من گریه نمی کنم به آن چه بعد از تو با من رفتار می شود ولی یا رسول الله من برای جدایی از شما گریه می کنم.

پس آن حضرت به وی فرمود: مژده باد تو را ای دختر محمّد صلى الله عليه و سلم که تو اولین کسی از اهل بیت من هستی که به من ملحق می شوی. (1)

زمین سائیده می شد و سرش را بسته بود تا وارد خانه من گردید. عبیدالله راوی این حدیث گوید من این حدیث عایشه را برای عبدالله بن عباس ذکر کردم او گفت آیا می دانی آن مرد دیگر که با فضل رسول خدا را همراهی می کرد چه کسی بود گفتم نمی دانم گفت: علی بن ابی طالب بوده ولی عایشه در حالی که می توانست علی را به خیر یاد نکرد. (1)

او را به خیر و خوبی بازگردان. (1)

وارد شوند و من درباره آن دو سؤال خواهم کرد. (1)

نکته: آن چیزی که پیامبر می خواست بنویسد و عمر مانع شد چه بوده است؟ از متون به خوبی ظاهر است که بر اساس قراین عمر خوب می دانست که هدف پیامبر از نوشتن آن نامه تصریح به امامت حضرت علی علیه السلام است.

اگر چه ابن کثیر در البدایه و النهایه 5/248 می گوید: این که شیعه می گوید تمسک به متشابه و ترک محکم است و اهل سنت محکم را گرفته و متشابه را رها کرده اند و سپس این متشابه را تفسیر می کند که پیامبر می خواست ابوبکر را تعیین کند تعیین ولی بر هیچ عاقلی پوشیده نیست که اگر پیامبر میخواست ابوبکر را کند عمر که از پیشگامان تثبیت خلافت ابوبکر بود مانع نمی شد ثانیاً ابن کثیر می گوید این از متشابهات است پس چرا خود آن را بدین گونه تفسیر می کند ثالثاً باید ببینیم خود عمر که کاملاً از قضایا آگاهی داشت چه می گوید.

ابن عباس می گوید روزهای اول خلافت عمر بود نزد او رفتم طبقی از خرما نزد او بود و می خورد و به من گفت بخور من هم از آن خرماها خوردم سپس گفت پسر عمویت کجاست من تصور کردم عبد الله بن جعفر را می گوید گفتم نزد دوستانش بود گفت بزرگ خاندان شما علی را می گویم گفتم در بستان نخل مشغول آبیاری است گفت ای پسر عباس بر عهده تو خون شتران با شد اگر مطلب را کتمان کنی آیا هنوز علی به فکر و اندیشه خلافت هست گفتم علی بر این عقیده است که پیامبر او را منصوب کرده و از پدرم عباس نیز سؤال کردم گفت علی راست می گوید عمر گفت پیامبر درباره او سخنانی گفت که اثبات حجت می کند و قطع عذر نمی کند و هنگام مرگش می خواست او را تعیین کند ولی من به خاطر ترس بر اسلام نگذاشتم.

ص: 59

ص: 60

وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی عَلِیَّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ﴾. (1)

8- منزلت علی نزد من چون منزلت من نزد پروردگارم است: ﴿عَلِیٌّ مِنّی بِمَنزِلَتی مِن رَبّی﴾. (2)

9- دوستی علی گناهان را پاک می کند؛ ﴿حُبُّ عَلِیٍّ یَأْکُلُ اَلذُّنُوبَ کَمَا تَأْکُلُ اَلنَّارُ اَلْحَطَبَ﴾. (3)

10- علی سرپرست هر مؤمن است؛ ﴿مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ﴾. (4)

11- علی سرور مؤمنان است؛ ﴿عَلِيٌّ سَيِّدُ الْمُؤْمِنِينَ﴾. (5)

12- علی ستون دین است؛ ﴿عَلِیٌّ عَمودُ الدّینِ﴾. (6)

13- یاد علی عبادت است؛ ﴿ذِكْرُ عَلِيٍّ عِبَادَةٌ﴾. (7)

14- نگاه به صورت علی عبادت است؛ ﴿ اَلنَّظَرُ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عِبَادَهٌ﴾. (8)

15- حق علی بر امت مانند حق پدر بر فرزند است؛ ﴿حَقُّ عَلِیٍّ عَلَی هَذِهِ اَلْأُمَّهِ کَحَقِّ اَلْوَالِدِ عَلَی اَلْوَلَدِ﴾. (9)

16- هر کس علی را اذیت کند مرا اذیت کرده است؛ ﴿مَنْ آذَی عَلِیّاً فَقَدْ آذَانِی﴾. (10)

17- هر چه را من برای خودم می خواهم برای تو نیز دوست دارم و هر چه

ص: 64

برای خود نمی خواهم برای تو مکروه دارم؛ ﴿إِنِّی أُحِبُّ لَکَ مَا أُحِبُّ لِنَفْسِی وَ أَکْرَهُ لَکَ مَا أَکْرَهُ لَهَا﴾. (1)

18- اگر من و علی نبودیم، خداوند شناخته نمی شد و عبادت نمی گردید؛ ﴿لَوْلا أنَا وَ عَلِیُّ ما عُرِفَ اللهُ وَ لَوْ لا أنَا وَ عَلِّیٌّ ما عُبِدَ اللهُ﴾. (2)

19- علی تقسیم کننده ی بهشت و جهنم است؛ ﴿فَأَنْتَ قَسِیمُ اَلْجَنَّهِ وَ أَنْتَ قَسِیمُ اَلنَّارِ﴾. (3)

20- محبت به علی علیه السلام ایمان و تقواست و بغض او کفر و نفاق است و هر کس در قیامت خداوند را به بغض ملاقات کند یهودی محشور می شود؛ ﴿یَا عَلِیُّ حُبُّکَ تَقْوَی وَ إِیمَانٌ وَ بُغْضُکَ کُفْرٌ وَ نِفَاقٌ﴾ (4) و ﴿مَنْ لَقِیَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِی قَلْبِهِ بُغْضُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ لَقِیَ اَللَّهَ وَ هُوَ یَهُودِیٌّ﴾. (5)

مِنْهَا مَحَلُّ اَلْقُطْبِ مِنَ اَلرَّحَی یَنْحَدِرُ عَنِّی اَلسَّیْلُ وَ لاَ یَرْقَی إِلَیَّ اَلطَّیْرُ.﴾ (1)

2- به خدا سوگند به آن پروردگاری که جز او خدایی نیست! من در مسیر حق قدم بر می دارم؛ ﴿فَوَ اَلَّذِی لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ، إِنِّی لَعَلَی جَادَّهِ اَلْحَقِّ﴾ (2)

3- به خدا قسم، معاویه سیاستمدارتر از من نیست، ولی او به فریبکاری دست می زند و اگر مکر و حیله امری زشت و پست نبود، من از سیاستمدارترین مردم بودم؛ ﴿ اَللَّهِ مَا مُعَاوِیَهُ بِأَدْهَی مِنِّی وَ لَکِنَّهُ یَغْدِرُ وَ یَفْجُرُ وَ لَوْ لاَ کَرَاهِیَهُ اَلْغَدْرِ لَکُنْتُ مِنْ أَدْهَی اَلنَّاسِ﴾ (3)

4- ای مردم من شما را به طاعتی فرا نمی خوانم و از معصیتی پرهیز نمی دهم، مگر آن که خودم در این جهت بر شما سبقت گرفته ام؛ ﴿إِنِّی والله ما أَحُثُّکُمْ عَلَی طَاعَهٍ إِلاَّ وَ أَسْبِقُکُمْ إِلَیْهَا وَ لاَ أَنْهَاکُمْ عَنْ مَعْصِیَهٍ إِلاَّ وَ أَتَنَاهَی قَبْلَکُمْ عَنْهَا ﴾ (4)

5- آیا ممکن است که من نفس خود را به این امر قانع کنم که مردم به من لقب (امیرالمؤمنین) دهند، لیکن در ناگواری های روزگار شریک آنان نباشم؛ ﴿أقْنَعُ مِنْ نَفْسی بِأن یُقالَ: أمیرُالمُؤمِنینَ! وَ لا اُشارِکَهُمْ فی مَکارِهِ الدَّهْرِ﴾ (5)

6- به خدا سوگند انس فرزند ابو طالب به مرگ بیشتر از کودک شیرخوار به پستان مادرش است؛ ﴿واللّه لاَ بْنُ اَبی طالبٍ آنَسُ بالموت من الطفل بِثَدْیِ أُمِّهِ﴾ (6)

7- به خدا سوگند! باکی ندارم من بر مرگ وارد شوم یا مرگ بر من سرآید: ﴿فَوَاللَّهِ مَا أُبَالِي دَخَلْتُ إِلَى الْمَوْتِ أَوْ خَرَجَ الْمَوْتُ إِلَيَّ﴾ (7)

8- امکان ندارد هوا و هوس بر من غالب شود و حرص و طمع مرا بر سرِ سفره های رنگارنگ بکشاند و سیر شوم در حالی که بدانم در حجاز و یمامه

ص: 66

فردی یک قرص نان ندارد حتی به یاد ندارد یک بار هم سیر شده باشد؛ ﴿هَیْهَاتَ أَنْ یَغْلِبَنِی هَوَایَ وَ یَقُودَنِی جَشَعِی إِلَی تَخَیُّرِ اَلْأَطْعِمَهِ وَ لَعَلَّ بالْحِجَازِ أَوِ اَلْیَمَامَهِ مَنْ لاَ طَمَعَ لَهُ بِالْقُرْصِ وَ لاَ عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ﴾. (1)

5- معاویه روزی از عقیل درباره حضرت علی علیه السلام پرسید، او داستان آهن داغ را بیان کرد معاویه گفت: ﴿رَحِمَ اللَّهُ أَبَا حَسَنٍ فَلَقَدْ سَبَقَ مَنْ کَانَ قَبْلَهُ وَ أَعْجَزُ مَنْ یَأْتِی بَعْدَهُ﴾؛ خدا علی را رحمت کند! بر افراد پیشین سبقت گرفت و آیندگان را عاجز و درمانده کرد.

6- خلیل بن احمد می گوید بی نیازی علی از انسان ها و نیازمندی دیگران به او، نشانه امام بودن او برای همگان است؛ ﴿اِسْتِغْناؤُهُ عَنِ الْکُلِّ وَ احْتِیاجُ الْکُلِّ إلیْهِ دَلیلٌ عَلی أَنَّهُ إمامُ الْکُلِّ﴾

7- احمد حنبل می گوید: ﴿مَا جَاءَ لِأَحَدٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مِنَ اَلْفَضَائِلِ مَا جَاءَ لِعَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ﴾؛ یعنی آن چه از فضائل برای علی علیه السلام آمده، برای هیچ یک از اصحاب پیامبر نیامده است!

8- شِبلی شُمیّل با این که شخص مادّی است چنین می گوید: امام علی علیه السلام بزرگ بزرگان و تنها نسخه ی منحصر به فردی است که شرق و غرب گذشته و آینده نتوانسته است صورتی را که با این اصل تطبیق کند به جهان معرفی کند. (1)

9- ابو ذر هرگاه حضرت را می دید می گفت: «السلام عليك أيها الشيخ المقهور»؛ سلام بر تو ای بزرگواری که بر تو ستم کردند و با ستمگری حق تو را به یغما بردند.

خضر است.

2- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: ﴿أنَا مَدینَهُ العِلمِ و عَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَأتِ البابَ﴾ (1) در توضیح این جمله امام علیه السلام می فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله هزار باب از علم را به من آموخت که هر یک هزار باب دیگر را پیش روی من می گشاید؛ ﴿ لَقَدْ عَلَّمَنِی رَسُولُ اَللَّهِ صلى الله عليه و سلم ألف باب کُلُّ بَابٍ یَفْتَحُ أَلْفَ بَابٍ﴾.

3- در عظمت علمی آن بزرگوار همین بس که صریحاً فرمود: پیش از آن که از میان شما بروم هر چه را می خواهید از من بپرسید؛ «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی» (2) نکته ی قابل توجه این که امام علی علیه السلام موضوع علم را مقید و محدود نساخته، بلکه مردم را در سؤال از هر نوع مشکلات علمی آزاد گذاشته است، و نیز این سخن را دوستان و دشمنان شنیدند، نه دوستان کتمان کردند و نه دشمنان انکار کردند و به قول ابن ابی الحدید کسی از صحابه و علماء چنین ادّعایی نکرده، مگر علی ابن ابی طالب و اگر دیگران چنین ادعایی کردند، جز رسوایی، ثمره ای برای آنان نداشت.

علی علیه السلام همیشه آرزو می کرد تا کسی پیدا شود و از دریای علم او بهره ببرد. از این رو گاهی اشاره به سینه خویش می کرد می فرمود: در سینه من علم فراوان جمع شده است؛ ﴿إِنَّ هیهُنا لَعِلْماً جَمّاً﴾. (3)

قضاوت های محیر العقول آن بزرگوار در زمان حکومت دیگران و در زمان خلافت خودش، شاهد بزرگی بر علم و دانش آن بزرگوار است.

سخنان بلند و عمیق و خطبه های طولانی و نامه ها و کلمات قصار که برخی از آن را سید رضی در نهج البلاغه گردآوری کرده، گواه دیگری بر این حقیقت است.

ص: 69

جلوه می دهی، هیهات مرا به تو نیازی نیست من تو را سه طلاقه کردم و دیگر مرا به تو رجوعی نیست.

سپس فرمود: آه از کمی زاد و توشه و دوری سفر و سختی راه؛ ﴿قَابِضٌ عَلَی لِحْیَتِهِ یَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ اَلسَّلِیمِ وَ یَبْکِی بُکَاءَ اَلْحَزِینِ وَ یَقُولُ یَا دُنْیَا یَا دُنْیَا إِلَیْکَ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ لِی تَشَوَّقْتِ لاَ حَانَ حِینُکَ هَیْهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لاَ حَاجَهَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلاَثاً لاَ رَجْعَهَ فِیهَا فَعَیْشُکِ قَصِیرٌ وَ خَطَرُکِ یَسِیرُ وَ أَمَلُکِ حَقِیرٌ آه مِنْ قِلَّهِ اَلزَّادِ وَ طُولِ اَلْمَجَازِ وَ بُعْدِ اَلسَّفَرِ وَ عَظِیمِ اَلْمَوْرِدِ﴾. (1)

پس از آن که معاویه این جملات را شنید، گریه کرد و گفت: ﴿رَحِمَ اللَّهُ أَبَا الْحَسَنِ كَانَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ﴾؛ به خدا سوگند! علی چنین بود، خدا ابوالحسن را رحمت کند.

4- عبادت حضرت نه از روی شوق به بهشت بود و نه به سبب ترس از جهنم، بلکه برای شکرگزاری ذات مقدس پروردگار بود زیرا که تنها او را لایق این عبودیت می دانست.

از این رو امام علیه السلام عبادت مردم را سه نوع می دانست؛ ﴿إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اَللَّهَ رَغْبَهً فَتِلْکَ عِبَادَهُ اَلتُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اَللَّهَ رَهْبَهً فَتِلْکَ عِبَادَهُ اَلْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اَللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَهُ اَلْأَحْرَارِ﴾ (2)

آن حضرت عبادت خودش را از قسم سوم می دانست؛ ﴿إِلهی ما عَبَدْتُکَ طمعاً الْجَنَّةِ و لاخوفاً من النّار بل وَجَدْتُکَ أَهْلاً لِلْعِبَادَهِ فَعَبَدْتُکَ﴾. (3)

نوف بکالی می گوید: علی علیه السلام را نیمه شب دیدم که زیاد گریه می کرد. رفتم جلو حضرت فرمود: بیداری یا خواب؟

گفتم بیدار هستم فرمود: ﴿یا نَوفُ، إن طالَ بُکاؤُکَ فی هذَا اللَّیلِ مَخافَهً مِنَ اللهِ تَعالی قَرَّت عَیناکَ غَداً بَینَ یَدَی اللهِ عزّوجلّ﴾؛ (4) ای نوف، اگر امشب از خوف خدا گریه کنی، روز قیامت در برابر خداوند چشمان تو روشن خواهد شد.

ص: 71

یکی را پنهانی، یکی را آشکارا انفاق کرد. از این رو آیه ی شریفه ی ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ﴾ در مقام و منزلت او نازل شد. (1)

5- جود و بخشش حضرت را حدّی نبود. روزی از بازار دو پیراهن خرید. یکی به سه درهم و دیگری به دو درهم پیراهن بهتر را به قنبر داد و کم ارزش تر را خود برداشت. (2)

6- امام صادق علیه السلام می فرماید: جدم امیرالمؤمنین علیه السلام از درآمد کار و از حاصل دسترنج خویش هزار بنده در راه خدا آزاد کرد. (3)

7- مردی بار شتری از هسته خرما را نزد علی علیه السلام دید و گفت: این ها چیست؟

امام فرمود: اگر خدا بخواهد این ها 100 هزار درخت خرما است. پس از آن که آن ها را کاشت و تبدیل به درخت شد آن ها را در راه خداوند وقف مستمندان کرد. (4)

8- حضرت علی علیه السلام املاکی را وقف کرد که قیمت محصولات و غلات آن هر سال 40 هزار دینار بود. (5)

امام علیه السلام فرمود: روغن این چراغ از بیت المال است و شما کار شخصی حضرت در یکی از سخنانش به مالک اشتر گوید ﴿للَّهَ اللَّهَ فِی الطَّبَقَةِ السُّفْلَی مِنَ الَّذِینَ لَاحِیلَةَ لَهُمْ، مِنَ الْمَسَاکِینِ وَ الُْمحْتَاجِینَ فَإِنَّ لِلاْقْصَى مِنْهُمْ مِثْلَ الَّذِي لِلاْدْنَى﴾ (1)؛ اى مالک! خداوند را خداوند را در نظر بگیر درباره افراد نیازمندی که هیچ چاره ای ندارند (سهمیه) افراد دور باید مانند افراد نزدیک باشد.

4- به امام مجتبی علیه السلام گوید: فرزندم! جز قاتل من کسی را به قتل نرسان و اگر من از دنیا رفتم چون او یک ضربت به من زده شما نیز یک ضربت بیشتر به او وارد مساز؛ ﴿أَلَا لَاتَقْتُلُنَّ بِی إِلَّا قَاتِلِی وَ إِذَا أَنَا مِتُّ مِنْ ضَرْبَتِهِ هَذِهِ، فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَهً بِضَرْبَهٍ﴾ (2)

5- حضرت علی وارد بیت المال شد هفت عدد نان را به رؤسای هفت قبیله داد و یک نان اضافه آمد آن را نیز هفت قسمت کرد و به هر یک تکه ای داد، نه بیشتر و نه کم تر. (3)

6- به هنگام ورود به یکی از مناطق فرمود من وارد شهر شما شدم وضع لباس و زندگی من همین است که می بینید اگر با پوششی بهتر از این شهر شما را ترک کردم، به شما خیانت کرده ام؛ ﴿دَخَلْتُ بِلاَدَکُمْ بِأَشْمَالِی هَذِهِ وَ رَحْلَتِی، وَ رَاحِلَتِی فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ بِغَیْرِ مَا دَخَلْتُ فَإِنَّنِی مِنَ اَلْخَائِنِینَ﴾ (4)

7- حضرت در تقسیم بیت المال به هر یک از سهل بن حنیف و غلام سابق او نیز سه درهم .داد سهل اعتراض کرد حضرت به او اعتنایی نکردند. بعضی گفتند: مقداری انعطاف نشان بده.

حضرت فرمود: آیا مرا وادار می کنید که به وسیله ی ستم درباره ی ولایت بر افراد یاری جویم و اگر مال مربوط به خود من بود، مساوات را رعایت می کردم،

ص: 74

چه برسد که از آن خداوند است؛ ﴿أَتَأْمُرُونِّی أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْرِ فِیمَنْ وُلِّیتُ عَلَیْهِ، وَ لَوْ کَانَ الْمَالُ لِی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ، فَکَیْفَ وَإِنَّمَا الْمَالُ مَالُ اللَّهِ﴾ (1)

8- یکی از سربازان لباس های غنیمتی جنگ را پیش از اذن پیامبر صلی الله علیه و آله میان جنگجویان تقسیم کرد حضرت علی علیه السلام پرسید: چرا این کار را کردی؟ گفت: خواستم با تجمل وارد مکه شوند.

على علیه السلام دستور داد لباس ها را در آوردند آنگاه آنان از علی علیه السلام نزد پیامبر شکایت کردند پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: از علی علیه السلام شکایت نکنید، او در راه خدا سختگیری می کند؛ ﴿إِنَّهُ لَخَشِنٌ فِی ذَاتِ اَللَّهِ﴾. (2)

9- شخصی نزد حضرت آمد و تقاضای کمک فراوانی کرد و گفت بیت المال در اختیار شماست بعد از گفت و گوی کوتاه حضرت به او فرمود بیا برویم دزدی کنیم.

آن شخص تعجب کرد حضرت فرمود: دزدیدن از یک نفر بهتر از آن است که از اموال همه مسلمانان دزدی شود؛ ﴿تَسْرِقُ مِنْ وَاحِدٍ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَسْرِقَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ جَمِيعاً﴾ (3)

10- در عدالت علی علیه السلام همین بس، هنگامی که برادرش عقیل در شدت فقر تقاضای یک من گندم از او کرد حضرت قطعه ی آهن داغ شده را در دست برادرش گذاشت تا وی عبرت بگیرد.

﴿فَأَحْمَيْتُ لَهُ حَدِيدَةً، ثُمَّ أَدْنَیْتُهَا مِنْ جِسْمِهِ لِيَعْتَبِرَ بِهَا﴾ (4)

11- حضرت می فرماید: به خدا سوگند! اگر شب را (تا به صبح) بر روی خار سعدان (که به تیزی مشهور است) به بیداری بگذرانم و مرا (دست و پا بسته) در زنجیرها بر روی آن خارها بکشند در نزد من بسی خوش تر است از این که در روز

ص: 75

قیامت خدا و رسولش را ملاقات کنم در حالی که به بعضی از بندگان خدا ستم کرده و از مال دنیا چیزی غصب کرده باشم؛ ﴿وَ اَللَّهِ لَأَنْ أَبِیتَ عَلَی حَسَکِ اَلسَّعْدَانِ مُسَهَّداً وَ أُجَرُّ فِی اَلْأَغْلاَلِ مُصَفَّداً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَلْقَی اَللَّهَ وَ رَسُولَهُ ظَالِماً لِبَعْضِ اَلْعِبَادِ أَوْ غَاصِباً لِشَیْءٍ مِنَ اَلْحُطَامِ﴾ (1)

12- سوده، دختر عماره همدانی به نزد معاویه آمد و از ستم فرماندار او، بسر بن أرطاة، شکایت کرد. معاویه سوده را به سبب ترغيب لشکر امام علی علیه السلام در جنگ صفین علیه معاویه، سرزنش کرد.

سوده در پاسخ وی گفت:

صلّی الاله على روح تضمّنها *** قبرُ فأصبح فيه العدل مدفوناً

خداوند درود فرستد به روان آن کسی که قبر وقتی او را در برگرفت، عدالت نیز با او در قبر مدفون گشت.

معاویه پرسید: مقصودت کیست؟

سوده گفت: حضرت علی علیه السلام که مردی در زمان خلافتش برای اخذ صدقات نزد ما آمد و به عدالت رفتار نکرد. ما به نزد حضرت شکایت بردیم، او رو به آسمان کرد و زیاد گریه کرد و گفت خدایا من عامل نفرستادم که به بندگان تو ستم کند فوراً نامه ای نوشت و او را عزل کرد.

معاویه وقتی این سخن را شنید دستور داد نامه ای به بسر بن ارطاة بنویسند که آن چه از اموال سوده گرفته شده، به او برگردانند. (2)

1- غذای حضرت علی علیه السلام الف: علی علیه السلام هرگز دو خورشت یک جا تناول نکرد. چنان که در شب نوزده ماه رمضان وقتی که ظرف شیر و نمک و نان را دید، به دخترش ام کلثوم فرمود: مگر نمی دانی پدرت تاکنون بیش از یک غذا نخورده است شیر را بردار و همین نمک کافی است.

ب: عبدالله بن ابی رافع گوید: روز عید به خدمت حضرت علی علیه السلام رفتم. انبانی مهر شده نزدش آوردند و در داخل آن نان جوین خشک و کوبیده وجود داشت که آن حضرت تناول می کرد.

عرض کردم چرا آن را مهر کردید؟ حضرت فرمود: ﴿خِفْتُ هَذَیْنِ اَلْوَلَدَیْنِ أَنْ یَلِتَّاهُ بِسَمْنٍ أَوْ زَیْتٍ﴾ (1)؛ يعنی برای آن مهر می کنم که می ترسم این دو فرزندم (حسن و حسین علیهما السلام) با مقداری روغن آن را نرمش کنند.

ج: حضرت به عثمان بن حنیف می فرماید: ﴿اَلا وَ اِنَّ لَکُلِّ مَأْمُومٍ اِماماً یَقْتَدی بِهِ وَ یَسْتَضیئیُ بِنُورِ عِلْمِهِ اَلا وَ اِنَّ اِمامَکُمْ قَدْ اِکْتَفی مِنْ دُنْیاهُ بِطِمْرِیْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَیْهِ﴾؛ آگاه باش، هر مأمومی امامی دارد که باید به او اقتدا کند و از نور دانش او بهره ببرد و امام شما از دنیایش به دو جامه ی کهنه و از غذاها به دو قرص نان اکتفا کرده است.

﴿أَلاَ وَ إِنَّکُمْ لاَ تَقْدِرُونَ عَلَی ذَلِکَ وَ لَکِنْ أَعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّۀٍ وَ سَدَادٍ﴾ (2).

آگاه باشید شما توانایی آن را ندارید که چون من زندگی کنید، اما مرا با ورع و تلاش و عفت و پاکی و پیمودن راه درست کمک کنید.

2- پوشاک علی امام علی علیه السلام فرمود: ﴿وَ اَللَّهِ لَقَدْ رَقَّعْتُ مِدْرَعَتِی هَذِهِ حَتَّی اِسْتَحْیَیْتُ مِنْ رَاقِعِهَا﴾؛ به خدا سوگند! آن قدر این پیراهن را وصله زدم که از وصله کننده ی آن شرم دارم. (3)

3- کفش على علیه السلام؛ ابن عباس می گوید: در ذی قار - محلی نزدیک بصره - بر

ص: 77

على وارد شدم در حالی که مشغول وصله کردن کفش خود بود به من فرمود: ﴿مَا قِیمَهُ هذَا النَّعْلِ ؟ فَقُلْتُ : لَا قِیمَهَ لَهَا! فَقَالَ علیه السلام : وَاللَّهِ لَهِیَ أحَبُّ إلَیَّ مِنْ إمْرَتِکُمْ، إلّا أنْ اُقِیمَ حَقّاً ، أوْ أدْفَعَ بَاطِلاً﴾. (1)

ای پسر عباس! ارزش این کفش چقدر است؟ گفتم بهایی ندارد.

فرمود: به خدا قسم همین کفش بی ارزش نزد من از حکومت بر شما پسندیده تر است مگر این که با این حکومت حقی را به پا دارم یا باطلی را از میان بردارم. (2)

4- سوید بن غفله می گوید: بر على علیه السلام وارد شدم. دیدم شیر ترش را تناول می کرد و از نان خشک استفاده می کرد؛ ﴿دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فَوَجَدْتُهُ جَالِساً وَ بَیْنَ یَدَیْهِ إِنَاءٌ فِیهِ لَبَنٌ أَجِدُ رِیحَ حُمُوضَتِهِ وَ فِی یَدِهِ رَغِیفٌ وَ هُوَ یَكْسِرُ ﴾. (3)

5- امام باقر علیه السلام می فرماید: حضرت علی علیه السلام پنج سال حکومت کرد هیچ خشت و آجری را برای ساختن منزل روی هم قرار نداد و هیچ پول سرخ و سفیدی را به ارث باقی نگذاشت؛ ﴿وَ لَقَدْ وَلِیَ خَمْسَ سِنِینَ وَ مَا وَضَعَ آجُرَّهً عَلَی آجُرَّهٍ وَ لاَ لَبِنَهً عَلَی لَبِنَهٍ وَ لاَ أَقْطَعَ قَطِیعاً وَ لاَ أَوْرَثَ بَیْضاً وَ لاَ حُمْراً﴾ (4)

6- روزی امیرالمؤمنین علیه السلام لباسی برای خود خرید و از آن خوشش آمد. در همان لحظه آن را در راه خدا صدقه داد؛ ﴿اِشْتَرَی ثَوْباً فَأَعْجَبَهُ فَتَصَدَّقَ بِهِ﴾. (5)

7- در یکی از سخنانش می فرماید اگر من به اندازه خریدن یک لباس پول داشتم شمشیر خود را نمی فروختم. ﴿مَنْ یَشْتَرِی سَیْفِی هَذَا؟ فَوَ اَللَّهِ لَوْ کَانَ عِنْدِی ثَمَنُ إِزَارٍ مَا بِعْتُهُ﴾. (6)

ص: 78

سپس افزود: ﴿وَ إِنَّ اَللَّهَ بَاهَی بِکَ یَوْمَ أُحُدٍ مَلاَئِکَتَهُ اَلْمُقَرَّبِینَ وَ رَفَعَ اَلْحُجُبَ مِنَ اَلسَّمَاوَاتِ اَلسَّبْعِ وَ أَشْرَقَتْ إِلَیْکَ اَلْجَنَّهَ وَ مَا فِیهَا وَ اِبْتَهَجَ بِفِعْلِکَ رَبُّ اَلْعَالَمِینَ وَ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَی لَیُعَوِّضُکَ بِذَلِکَ اَلْیَوْمِ مَا یَغْبِطُکَ بِهِ کُلُّ نَبِیٍّ وَ رَسُولٍ وَ صِدِّیقٍ وَ شَهِیدٍ﴾؛ خداوند بزرگ در آن روز به وسیله ی تو بر ملائکه مباهات کرد و پرده ها از آسمان های هفت گانه برداشته شد و بهشت و هر چه در آن است، به تو عرضه گردید و پروردگار جهان به کار تو خرسند گردید و به جای آن چیزی به تو خواهد داد که هر نبی و رسول و صدیق و شهیدی بر تو رشک ببرد. (1)

حضرت علی علیه السلام در تمام (سرایا) یعنی جنگ هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله که در آن شرکت نداشت و در تمام (غزوات) یعنی جنگ هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله حضور داشت جز جنگ تبوک که پیامبر او را جانشین خود در مدینه قرار داد، در تمامی آن ها حضور پیدا کرد و به قول فرزندش در هیچ جنگی شرکت نمی کرد، جز این که فتح و پیروزی از آن او بود؛ ﴿لا یَنصَرِفُ حَتّی یُفتَحَ لَهُ﴾. (1)

در عظمت و شجاعت حضرت همین بس تنها شخصیتی که حاضر شد در شب هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه در بستر او بخوابد و جان خود را فدای او کند حضرت علی علیه السلام بود. در این زمینه آیه ی شریفه ی ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَؤُوفُ بِالْعِبَادِ﴾ (2) نازل شد و به واسطه ی این فداکاری، جبرئیل به حضرت عرضه داشت: ﴿بَخٍ بَخٍ ! مَن مِثلُکَ یَابنَ أبی طالِبٍ یُباهِی اللّهُ بِکَ المَلائِکَهَ﴾. (3) ؛ به به و آفرین بر تو باد! چه کسی مثل توست ای پسر ابی طالب که خداوند به وجود تو در میان فرشتگان مباهات می کند.

از آن جای که امت اجماع دارند که پیشتازان در جهاد مجاهدان در جنگ بدر هستند و نیز اتفاق دارند که علی علیه السلام بهترین مجاهد جنگ بدر است، بنابراین حضرت علی علیه السلام بهترین انسان مجاهد در امت اسلامی است. (1)

اَجْرُهُ﴾ (1)؛ میان دو کار فاصله بسیار است کاری که لذتش از میان رفته و گناه و رنج آن می ماند و کاری که رنج آن رفته و پاداش آن باقی می ماند.

7- ﴿لَا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً حَتَّی یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ﴾ (2)؛ دوست از عهده دوستی بر نیاید تا برادر خود را در سه چیز حفظ کند در سختی ها و غیبت از خانواده اش و پس از مرگش.

8- ﴿مَا اِخْتَلَفَ دَعْوَتَانِ إِلاَّ کَانَتْ إِحْدَاهُمَا ضَلاَلَهً﴾ (3)؛ دو دعوا خلاف هم نیست جز این که یکی از آن ها در گمراهی است.

9- ﴿یَابنَ آدَمَ ، ما کَسَبتَ فَوقَ قوتِکَ فَأَنتَ فیهِ خازِنٌ لِغَیرِکَ﴾ (4)

ای پسر آدم! آن چه بیش از خوراک روزانه ات کسب کردی، برای غیر خود ذخیره کرده ای.

10- ﴿فِی تَقَلُّبِ اَلْأَحْوَالِ عِلْمُ جَوَاهِرِ اَلرِّجَالِ﴾ (5)؛ در دگرگونی روزگار گوهر مردان پدیدار می شود.

3- پیش از همه به پیامبر ایمان آوردم.

4- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود نسبت تو به من مانند نسبت هارون به موسی است جز آن که بعد از من پیامبری نخواهد آمد.

5- من آخرین کسی بودم که پیامبر صلی الله علیه و آله را در قبر گذاشتم و از او جدا شدم.

6- در شب هجرت به مدینه پیامبر مرا به جای خویش قرار داد.

7- پیامبر هزار باب علم که از هر یک هزار باب گشوده می شود، به من آموخت.

8- پیامبر به من فرمود ای علی! در قیامت چیزی به من نمی دهند، جز آن که مانند آن را برای تو درخواست می کنم.

ای علی در قیامت برای من منبری می گذارند برتر از منبر پیامبران و برای تو نیز منبری می گذارند برتر از منبر اوصیا.

10- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود ای علی مثل تو در امت، مانند کشتی نوح علیه السلام است، هر کس بدان تمسک جوید نجات پیدا می کند.

11- پیامبر صلی الله علیه و آله فقط مرا وصیّ خود در غسل و کفن و دفن قرار داد.

12- با این که افراد دیگری برای خواستگاری فاطمه آمده بودند، خداوند از بالای هفت آسمان فاطمه را به من تزویج فرمود.

13- در قیامت تو پرچم حمد را به دست داری و از همه نزدیک تر به من هستی.

14- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود در آینده ی نزدیک تو با ناکثین و قاسطین و مارقین (1) می جنگی؛ به شمار هر نفر که با تو بجنگند، صد هزار نفر از شیعیان خود را شفاعت می کنی.

ص: 84

15- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من شهر دانشم و علی در آن است و هرگز به شهر جز از طریق در نتوان داخل شد.

16- پیامبر صلی الله علیه و آله در زمان حیات خود انگشتر و زره و کمربندش را به من داد و شمشیرش را به کمر من بست با این که همه ی اصحابش حضور داشتند.

17- کسی جز من با پیامبر صلی الله علیه و آله نجوا و سخن درگوشی نگفت

18- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بهشت بر پیامبران قبل از ورود من، و نیز بر اوصیا پیش از ورود تو ممنوع اس است.

19- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: ساقی حوض کوثر تو هستی و شیعیان به دست تو سیراب می شوند.

20- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: اگر نبود غُلات امتم که درباره ی تو همان می گفتند که نصاری در مورد عیسی گفتند فضیلتی برای تو می گفتم که از جایی نگذری، جز این که مردم خاک زیر پایت را برای شفا بردارند.

21- در داستان مباهله، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مرا نفس و جان خود خواند: ﴿ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ﴾

22- پیامبر صلی الله علیه و آله درباره ی قاتل من فرمود او شقی ترین افراد است و درباره ی قتل من فرمود: عرش الهی به لرزه در می آید.

23- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: هر کس گمان کند مرا دوست دارد و علی را دشمن بدارد، دروغ گفته است.

24- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: در بهشت منزل تو روبه روی منزل من است.

25- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: برائت از مشرکان را اعلام دارم و سوره ی برائت را بخوانم.

26- در روز عید غدیر درباره ی من فرمود: ﴿مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ﴾

27- پیامبر صلی الله علیه و آله برای گشودن در قلعه ی خیبر مرا فرستاد و من آن را از جا کندم.

28- عمر بن عبدود را که برابر هزار مرد بود، کشتم و پیامبر فرمود: ضربت تو

ص: 85

در روز خندق از تمام اعمال جن و انس برتر است.

29- در حال نماز من انفاق کردم که آیه ی شریفه ى ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللهُ...﴾ نازل .شد

30- من در هیچ جنگی فرار نکردم.

31- خداوند خورشید را برای من برگرداند.

32- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: مرا در زندگی و پس از وفاتش امیرمؤمنان بخوانند و این لقب را به هیچ کس نداد.

33- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: ای علی در روز قیامت تو تقسیم کننده مردم به سوی بهشت و جهنم هستی؛ ﴿أنتَ قَسیمُ الجَنَّهِ وَالنّارِ ﴾

34- پیامبر صلی الله علیه و آله من و فاطمه و حسن و حسین را زیر عبای خود قرار داد و فرمود این ها اهل بیت من هستند. (1)

35- پیامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود اگر تو نبودی منافقان از مؤمنان شناخته نمی شدند.

36- حضرت علی علیه السلام شهید پدر شهید (امام حسین)، برادر شهید (جعفر طیار) و همسر شهید (فاطمه زهرا) است.

37- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود اگر همه ی مردم علی صلی الله علیه و آله را دوست می داشتند، خداوند جهنم را نمی آفرید.

38- خداوند از مقام ولایت او حمایت می کند با این که با وجود پیامبر صلی الله علیه و آله کسی را عذاب نکرد؛ ﴿وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ﴾. اما هنگامی که شخصی به مقام ولایت و امامت علی علیه السلام جسارت کرد عذاب را برآن شخص نازل کرد، ﴿سَأَلَ سَائِلُ بِعَذَابٍ وَاقِعِ﴾.

39- فرشتگان به وسیله محبت آن حضرت به خداوند تقرب می جویند؛ قال النبى صلی الله علیه و آله: ﴿ أَنَّ اَلْمَلاَئِکَهَ تَتَقَرَّبُ إِلَی اَللَّهِ بِمَحَبَّتِهِ﴾. (2)

ص: 86

40- بهترین انسان بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه السلام است که در بهترین مکان (کعبه) متولد شد و در بهترین زمان (ماه رمضان) و در بهترین شب ماه رمضان (شب قدر) و در بهترین قسمت شب قدر (وقت سحر) و در بهترین مكان (مسجد) و در بهترین قسمت مسجد (محراب) و در بهترین حالات (روزه و نماز) و در بهترین حالات نماز (سجده) بهترین مرگ (شهادت) نصیب وی گشت.

لا یُظهِرُها إلّا بَعدَ مَوتی، اُولئِکَ یَلعَنُهُمُ اللّهُ و یَلعَنُهُمُ اللّاعِنونَ﴾؛ ای علی! بترس از حقدها و کینه هایی که در سینه ی افراد هست و پس از مرگ من آن ها را اظهار می کنند خداوند و همه ی لعنت کنندگان آنان را لعن خواهند کرد. سپس پیامبر گریست.

شخصی پرسید: چرا گریه می کنید؟ حضرت فرمود: ﴿أَخْبَرَنِي جِبْرِيلُ أَنَّهُمْ يَظْلِمُونَهُ وَ يَمْنَعُونَهُ حَقَّهُ وَ يُقَاتِلُونَهُ وَ يَقْتُلُونَ وُلْدَهُ وَ يَظْلِمُونَهُمْ بَعْدَهُ ﴾؛ جبرئيل مرا خبر داد که آن قوم به او ستم می کنند از حق خودش او را محروم می سازند، با او می جنگند و بچه هایش را می کشند و به آنان ستم روا می دارند. (1)

ابن ابی الحدید می گوید رسم عرب بر این بود که هرگاه کسی از آنان کشته می شد انتقام خون را از قاتل می گرفتند و اگر نمی توانستند از کسی که نزدیک تر از همه به قاتل بود، از او می گرفتند و این روش درباره ی پیامبر و علی هم مصداق پیدا کرد.

زیرا پیامبر برای پیشرفت اسلام خون ناپاکان زیادی را ریخت و چون نتوانستند از پیامبر انتقام بگیرند بغض ها و عداوت های بیست و سه ساله بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله را بر سر علی علیه السلام خالی کردند و انجام دادند آن چه که نمی بایست انجام بدهند.

عِنْدِي فِي ذَاتِ اَللَّهِ﴾ (1)

6- در زیارتنامه ای که امام هادی علیه السلام کنار قبر حضرت علی علیه السلام قرائت کرده، مظلومیت آن حضرت به روشنی منعکس شده است؛ ﴿لسَّلَامُ عَلَیک یا وَلِی اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّک [أَنْتَ] أَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ أَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقَّهُ﴾ (2)

بیست و پنج سال صبر کرد؛ ﴿صَبَرْتُ وَ فِي الْعَيْنِ قَذًى وَ فِي الْحَلْقِ شَجى﴾ (1)؛ يعنى مانند کسی صبر کردم که خار در چشمش و استخوان در گلویش گیر کرده باشد.

در سقیفه به دیگران رأی دادند چه این که ملک همسر او (فدک) را غصب کردند و به این اکتفا نکردند بیت وحی و نبوت را به آتش کشیدند و همسرش را کتک زدند و با کمال گستاخی ریسمان اسارت به گردن حبل المتین افکندند و بعد از شهادتش چندین سال روی منبرها به او دشمنام می دادند.

قنواء می گوید: روزها سپری شد تا زمان ابن زیاد رسید و پدرم را گرفتند و به او گفتند از علی علیه السلام تبرّی بجوی، ولی پدرم نپذیرفت ابن زیاد گفت: دوست داری چگونه بمیری؟

پدرم گفت: علی علیه السلام فرمود: تو دست و پا و زبان مرا قطع می کنی ابن زیاد گفت: اکنون دروغ ابوتراب را ثابت می کنم دست و پایش را قطع کنید ولی به زبانش آسیب نرسانید دخترش می گوید پدرم را دیدم که دست و پایش بریده شده بود، ولی تبسم می.کرد پرسیدم درد نداری؟ گفت نه.

رُشید در بالای دار به مردم گفت بیایید علوم گذشته و آینده را به شما بگویم و پیوسته از مناقب علی علیه السلام می گفت تا این که خبر به ابن زیاد رسید و دستور داد زبانش را نیز بریدند. (1)

1- صندوقی که پس از دفن از طرف علویان بر مرقد مطهر نصب شده از سال 40 تا 130 هجری قبه نداشته است.

2- ساختمان داود عباسی که بنای بسیار مختصری بود. او قبر مطهر را ساخته، لیکن طاق و سرپوش نداشت.

3- هارون الرشید متوفای 193 برای حضرت علی القبه و بارگاه بنا کرده است.

4- بنای محمد بن زید که در سال 173 در طبرستان سلطنت داشته و در سال 287 وفات کرد.

5- سید ابوعلی از اصحاب امام کاظم علیه السلام و در سال 217 بنای زیبایی بر مرقد حضرت نهاد.

6- سلطان عضدالدوله دیلمی در سال 371 قبهی مطهر حضرت علی علیه السلام را ساخت.

7- پس از سوختن آن، در سال 407 ظاهراً به واسطه ی دودمان آل بویه بنا شده است. (البته از این تاریخ تا بنای بعدی طبعاً تکمیل و تعمیری تجدید صورت گرفته است).

شاه صفی صفوی در سال 1042 به کلی ساختمان آن را بازسازی و تجدید بنا کرد و برای حرم چهار در گذاشته و پس از آن رواق ساخته شده است. (1)

این عمارت دارای صندوق مطهر ضریح مقدس روضه منوره، رواق و صحن دو طبقه است.

تعمیر شده است. نخستین کسی که آن را آینه کاری کرد، حاجی حمزه ترکی در سال 1285 و پس از آن در سال 1308 قمری چند نفر بوشهری و کازرونی آن جا را آینه کاری کردند

روضه ی منوّره دارای شش در است که از سال 1318 تا چند سال ساخته و تقدیم شده است.

می رسد که به وادی السلام ملحق شود و بدین منظور فرشته ای است به نام ملک نقّاله) که ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به این گورستان می آورند.

در وادی السلام جایگاهی است به نام مقام حضرت حجّت علیه السلام که مردم به زیارت و نماز در آن می پردازند و نیز مقام دیگری منسوب به حضرت سجاد علیه السلام است که هنگام زیارت جدّ خود، آن جا به نماز می ایستاده است. قبر بسیاری از بزرگان و علماء و صلحاء در آن است مانند حضرت هود علیه السلام و حضرت صالح علیه السلام که دارای گنبد و بارگاه است.

خداوند است: مکه، مدینه، بيت المقدس و كوفه. (1)

1- مسجد کوفه یکی از چهار مکان مقدس است که انسان در آن مخیر است نمازهای خود را قصر یا تمام بخواند.

2- امام صادق علیه السلام می فرماید: در مسجد کوفه هزار پیامبر و هزار وصی پیامبر نماز خوانده اند. (2)

3- امام صادق علیه السلام می فرماید: انفاق نمودن یک درهم در کوفه معادل صد درهم در غیر کوفه است. (3)

4- امام صادق علیه السلام می فرماید: بیشترین علاقه مندان به ما اهلبیت از کوفه هستند. (4)

5- خواندن یک نماز واجب در مسجد کوفه ثواب هزار نماز و خواندن یک نماز نافله پاداش پانصد نماز را دارد و نشستن در مسجد کوفه عبادت است گرچه انسان قرآن تلاوت نکند. (5)

6- امام باقر علیه السلام می فرماید مسجد کوفه باغی از باغ های بهشت است. (6)

7- پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: مسجد کوفه مسجد پر برکتی است که خداوند آن را برای اهلش اختیار کرده و مسجد کوفه روز قیامت اهل خود را شفاعت می کند. (7)

8- امام صادق علیه السلام فرمود: مکه حرم خداوند و مدینه حرم پیامبر صلی الله علیه و آله و کوفه حرم حضرت علی علیه السلام است. (8)

9- امام باقر علیه السلام می فرماید: به جا آوردن نماز واجب در آن پاداش حج و به جا

ص: 98

آوردن نماز نافله پاداش عمره را دارد. (1)

10- امام باقر علیه السلام می فرماید: اگر مردم بدانند چه ثوابی در مسجد کوفه نهفته است، همه ی شیعیان برای زیارت آن مسجد حرکت می کنند. (2)

حضرت فرمود: بروید طشتی بیاورید که مملوّ از لجن باشد و دختر را بر روی آن نشانید. پس از لحظاتی زالویی از شکمش خارج شد و پاکی دختر ثابت شد.

در بعضی از روایات آمده است که حضرت دست به سوی کوه های شام دراز کرد و قطعه ی برفی آورد و در طشت نهاد. (1)

مهم ترین مکان این مسجد محراب و مکان شهادت حضرت علی علیه السلام است که در ضلع جنوبی قرار دارد

مسجد کوفه قرار دارد که به وسیله ی راهرو کوتاهی از مسجد کوفه می توان به درون آن قدم نهاد حرم حضرت مسلم فضای وسیعی در شرق مسجد کوفه را در برگرفته و از گنبد طلایی بزرگ و چندین رواق و شبستان و ایوان تشکیل یافته است.

در کنار حرم حضرت مسلم در سمت جنوب آرامگاه مختار بن ابی عُبیده ثقفی است که پس از واقعه ی کربلا به قیام علیه امویان پرداخت و انتقام خون شهدای کربلا را از آنان گرفت و جنایتکاران را به سزای اعمالشان رساند.

به دیگری داد و به آنان فرمود: نزد پدرم بروید و سلام مرا به او برسانید و به آن حضرت عرض کنید که ما در غیاب تو غیر از این ها به زندگی خود نیفزودیم اینک این ها را آورده این اختیار در دست شماست.

حسن و حسین به محضر پیامبر رسیدند و پیام مادر را به آن حضرت ابلاغ کردند پیامبر صلی الله علیه و آله آن ها را نوازش کردند سپس دستور داد آن دو دستبند را به چند قطعه شکستند آن قطعه ها را بین مهاجران تهی دست تقسیم نمودند و بعد دستور داد از آن پرده چند پیراهن تهیه کنند و به برهنگان دادند آن گاه فرمودند، خداوند فاطمه را رحمت کند خداوند به جای آن پرده (که از آن چند نفر برهنه را بپو بپوشانند) لباس بهشتی به فاطمه بپوشاند و به جای این دو دستبند او را با زیورهای بهشتی بیاراید. (1)

3- پیامبر در عروسی حضرت زهرا علیها السلام یک دست پیراهن نو به حضرت زهرا علیها السلام داده بود تا در شب عروسی بپوشد هنگامی که فاطمه به خانه زفاف رفت بر سجاده عبادت خود نشسته بود و با خدا مناجات می کرد ناگاه مستمندی به خانه فاطمه زهرا علیها السلام آمد و با صدای بلند گفت: از در خانه نبوت یک پیراهن کهنه می خواهم.

فاطمه در آن موقع دو پیراهن داشت یکی کهنه و دیگری نو خواست پیراهن کهنه را طبق تقاضای فقیر به او بدهد ناگاه به یاد این آیه (92 سوره آل عمران) افتاد که می فرماید ﴿لَن تَنَالُوا البَرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ﴾ هرگز به حقیقت نیکوکاری نمی رسید مگر آن چه را دوست دارید انفاق کنید.

حضرت زهرا علیها السلام این که می دانست پیراهن نو را بیشتر دوست دارد به این آیه عمل کرد و پیراهن نو را به فقیر داد.

فردای آن روز هنگامی که پیامبر پیراهن کهنه را در تن حضرت زهرا علیها السلام دید فرمود: چرا پیراهن نو را نپوشیده ای؟ حضرت زهرا علیها السلام عرض کرد: آن را به فقیر

ص: 106

دادم. پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود اگر آن را برای شوهرت می پوشیدی بهتر و مناسب تر بود.

فاطمه عرض کرد: این روش را از شما آموختم در آن هنگام که حضرت خدیجه همسر شما گردید همه اموال خود را در راه شما به تهی دستان بخشید کار به جایی رسید که فقیری به در خانه آمد و تقاضای لباس کرد در خانه لباس وجود نداشت شما پیراهن خود را از تن بیرون آورده و به او دادید از این رو این آیه (29 سوره اسراء) نازل شد: ﴿وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَّحْسُوراً﴾ و بیش از حد دستت را مگشا تا مورد سرزنش قرار گیری و از کار فرو مانی.

پیامبر تحت تاثیر محبت ها و خلوص دخترش زهرا قرار گرفت قطره های اشک از چشمانش سرازیر شد فاطمه را به نشانه محبت به سینه اش چسباند. (1)

و خشنودی بود که علی در سخنی می فرماید ﴿وَ لَقَدْ کنْتُ أَنْظُرُ إِلَیهَا فَتَنْکشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان﴾ من به چهره زهرا نگاه می کردم همین نگاه هرگونه غم واندوه را از من برطرف مینمود

وَالثَّنَاءُ بِما قَدَّمَ مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ اِبْتَدَاهَا وَ سُبُوعِ آلَاءٍ أَسْدَاهَا وَ تَمَامِ مِنَنٍ أَوْلاهَا جَمَّ عَنِ الإِحْصَاءِ عَدَدُهَا ونَأْي عَنِ الْجَزَاءِ أَمَدَّهَا وَ تَفَاوَتَ عَنِ اَلْإِدْرَاكِ أَبَدُهَا﴾.

ستایش خداوند را بر نعمت هایی که به ما بخشید و شکر او را بر آن چه الهام فرمود حمد و ثنا بر خداوند برابر نعمت هایی که از پیش فرستاد و همه نعمت هایی که آفرید و نعمت های فراوانی که به انسان ها عطا فرمود و تمام منت ها و نعمت هایی که پیاپی فرستاد نعمت هایی که شمارش آن از توان انسان فزون تر و پاداش آن ناممکن و درک دامنه و گستردگی آن از ادراک و هوش بشر فراتر است.

شناخت خدا: ﴿المُمتَنعُ مِنَ الأَبصارِ رُؤيَتُهُ وَ مِنَ الأَلسُنِ صِفَتُهُ وَ مِنَ الْأوْهَامَ كَيْفِيتُهُ﴾

خداوندی که چشم ها او را نمی تواند بنگرد و زبان ها از وصف او عاجزند و و هم و خیال از درک ذات او فرو مانده اند.

ره آورد بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله: ﴿فَأَنَارَ اللهُ بِأَبِی مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ظُلَمَهَا وَ کَشَفَ عَنِ الْقُلُوبِ بُهَمَهَا وَ جَلَی عَنِ الْأَبْصَارِ غُمَمَهَا وَ قَامَ فِی النَّاسِ بِالْهِدَايَةِ فَأَنْقَذَهُمْ مِنَ الْغَوَايَةِ وَ بَصَّرَهُمْ مِنَ الْعَمَايَةِ وَ هَدَاهُمْ إِلَى الدِّينِ الْقَوِيمِ وَ دَعَاهُمْ إِلَى الطَّرِيقِ الْمُسْتَقِيمِ﴾.

پس خدای بزرگ تاریکی های جهالت را به وسیله محمد صلی الله علیه و آله روشن ساخت و مشکلات و تیرگی کفر را از قلب ها زدود و پرده ها از جلوی دیدگان برداشت. پیامبر برای هدایت در میان مردن بپا خواست و آنان را از گمراهی نجات داد و از کوری و کوردلی رهانید و به سوی دین استوار الهی رهنمون شد و همه را به راه راست فراخواند.

فلسفه اصول و فروع دين: ﴿فَجَعَلَ اللَّهُ الْايمانَ تَطْهيراً لَكُمْ مِنَ الشِّركِ، وَ الصَّلوةَ تَنْزِيهاً لَكُمْ عَنِ الْكِبْرِ، وَ الزَّكاةَ تَزْكِيَةً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِى الرِّزْقِ، وَالصِّیَامَ تَثْبِیتاً لِلْإِخْلَاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْیِیداً لِلدِّینِ، وَ الْعَدْلَ تَنْسِیقاً لِلْقُلُوبِ، وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ، وَ امَامَتَنَا أَمَاناً مِنَ الْفُرْقَةِ وَ الْجِهَادَ عِزَّاً لِلْإِسْلَامِ، وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَی اسْتِیجَابِ الْأَجْرِ، وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعَامَّةِ وَ بِرَّ الْوَالِدَيْنِ وِقَايَةً مِنَ السُّخْطِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ مَنْسَأَةً فِي الْعُمُرِ وَ مَنْمَاةً

ص: 111

لِلْعَدَدِ وَ الْقِصَاصَ حَقْناً لِلدِّمَاءِ وَ الْوَفَاءَ بِالنَّذْرِ تَعْرِيضاً لِلْمَغْفِرَةِ وَ تَوْفِيَةَ الْمَكَايِيلِ وَ الْمَوَازِينِ تَغْيِيراً لِلْبَخْسِ وَ النَّهْيَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزِيهاً عَنِ الرِّجْسِ وَ اجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجاباً عَنِ الِّلَعْنَهِ، وَ تَرْکَ السَّرِقَهِ ایجاباً بِالْعِفَّهِ، وَ حَرَّمَ اللَّهُ الشِرْکَ اِخْلاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّهِ، ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِه وَ لا تَمُوتُنَّ اِلَّا وَ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾ (1)، وَ اَطیعُوا اللَّهَ فیما اَمَرَکُمْ بِه وَ نَهاکُمْ عَنْهُ، فَاِنَّهُ ﴿اِنَّما یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ﴾﴾ (2)

سپس ایمان را برای پاک کردن شما از شرک قرار داد و نماز را برای دوری شما از تکبّر و زکات را برای پاک کردن جان و فراوانی روزی و روزه را برای تحقق اخلاص و حج را برای تقویت دین و عدل را برای استواری دل ها و اطاعت از اهل بیت را برای نظم یافتن ملت اسلام و امامت ما را برای ایمن ماندن از تفرقه و جهاد را برای عزّت اسلام و صبر را برای به دست آوردن پاداش و امر به معروف را برای مصالح اجتماعی عموم مردم و نیکی به پدر و مادر را برای دوری از عذاب الهی و صله ارحام را برای فزونی خویشاوند و قصاص را برای حفظ خون انسان ها و وفای به نذ را برای آمرزش الهی و رعایت کَیل و وزن در معاملات را برای درمان کم فروشی و نهی از شرابخواری را برای پاکیزه ماندن از پلیدی ها و دوری از تهمت ناموسی را برای محفوظ ماندن از لعنت الهی و ترک دزدی را برای تحقق عفت و پاکدامنی و حرمت شرک را برای اخلاص در توحید و بندگی قرار داد.

(پس از خدا آن گونه که شایسته است بترسید و از دنیا نروید مگر آن که مسلمان باشید).

تعیین رهبری حضرت علی بعد از خود عذر و بهانه ای را برای کسی باقی گذاشت؟ (1)

2- ﴿جَعَلَ اللهُ الصَّلاةَ تَنْزِیهآ لَکُمْ عَنِ الْکِبَرِ﴾؛ خداوند نماز را برای دوری شما از تکبر و خود محوری قرار داد. (2)

3- ﴿جَعَلَ اللّه طاعَتَنا نِظاما لِلْمِلَّةِ وَ إِمامَتَنا أَمانا مِنَ الْفُرْقَةِ﴾؛ خداوند اطاعت ما (خاندان رسالت) را برای حفظ نظام دینی جامعه قرار داد و امامت و رهبری ما را مایه ایمنی از اختلاف و پراکندگی مقرّر نمود.

4- ﴿اِنْ کُنْتَ تَعْمَلُ بِما اَمَرْناکَ وَ تَنْتَهی عَمّا زَجَرْناکَ عَنْهُ فَاَنْتَ مِنْ شیعَتِنا وَاِلاّ فَلا﴾ اگر به آن چه به تو امر کردیم عمل کردی و از آن چه تو را نهی کردیم دوری کردی شیعه ما هستی و الا شيعه ما نيستى. (3)

5- ﴿اَللّهُمَّ ذَلِّلْ نَفْسی فی نَفْسی، وَ عَظِّمْ شَأْنَکَ فی نَفْسی﴾؛ خدایا! خودم را در نزد خودم کوچک کن و مقام خودت را در نزدم بزرگ گردان. (4)

6- ﴿شِیعتُنا مِنْ خِیارِ أهْلِ الْجَنَّهِ﴾؛ شیعیان ما از برجستگان اهل بهشت هستند. (5)

7- ﴿...وَاجلِس عِندَ رَأسی قُبالَهَ وَجهی ، فَأَکثِر مِن تِلاوَهِ القُرآنِ وَالدُّعاءِ ، فَإِنَّها ساعَهٌ یَحتاجُ المَیِّتُ فیها إلی اُنسِ الأَحیاءِ﴾؛ علی جان! بعد از دفن کنار سرم در روبرویم بنشین ودعا و قرآن زیاد بخوان زیرا آن وقت ساعتی است که مردگان نیاز به مأنوس شدن با زندگان دارند. (6)

8- ﴿وَ جَعَلَ اللهُ الجِهادَ عِزَّاً لِلإسلامِ وَذُلّا لِأَهلِ الکُفرِ وَالنَّفاقِ﴾؛ خداوند جهاد را سبب عزّت اسلام و مایه ذلّت کافران و منافقان قرار داد. (7)

ص: 113

9- ﴿اللَّهُمَّ أَنْتَ المنى و فوق المنى، اسئلك ان لا تعذب محبّى و محبّ عترتی﴾؛ خدایا! تو امید من و بالاتر از امید من هستی از درگاهت می خواهم که دوست مرا و دوست خاندان مرا در آتش دوزخ عذاب نکنی. (1)

10- ﴿اُنْشَدُکُمَا الله اَلَمْ تَسْمَعا رسول الله صلی الله علیه و آله یَقُول رِضا فاطِمَهَ مِنْ رِضایَ وَ سَخَطَ فاطِمَهَ مِنْ سَخَطی، فَمَنْ اَحَبَّ فاطِمَهَ اِبْنَتی فَقَدْ اَحَبَّنِیّ وَ مَنْ اَرْضی فاطِمَهَ اَرْضانی وَ مَنْ اَسْخَطَ فاطِمَهَ فَقَدْ اَسْخَطی؟ قَالَا نَعَمْ سَمِعْنَاهُ﴾؛ (خطاب به ابوبکر و عمر) شما را به خدا سوگند می دهم آیا از رسول خدا نشنیده اید که فرمود خشنودی فاطمه از خشنودی من است و خشم فاطمه از خشم من است کسی که دخترم فاطمه را دوست بدارد مرا دوست داشته و کسی که او را خشنود کند مرا خشنود کرده و کسی که او را خشمگین نماید مرا خشمگین نموده است؟ آن ها گفتند: آری شنیده ایم. (2)

ص: 114

3- نیز فرمود:

﴿هذانِ ابنایَ ، مَن أحَبَّهُما فَقَد أحَبَّنی﴾؛

حسن و حسین دو پسر من هستند کسی که آن ها را دوست بدارد مرا دوست داشته است.

4- نیز فرمود:

﴿ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا﴾؛ (1)

حسن وحسین هر دو امام و پیشوایند چه قیام کنند چه صلح کنن.

دو نمونه زیر توجه کنید:

1- پاسخ های امام حسن علیه السلام به مأمور مخفی معاویه

پادشاه روم، به وسیله نامه، پرسش هایی از معاویه نمود. او از جواب آن فرو ماند؛ مردی را به عنوان مأمور مخفی نزد حضرت علی علیه السلام فرستاد تا پاسخ آن پرسش ها را از آن حضرت دریافت کند و برای شاه روم بفرستد.

مأمور مخفی به کوفه آمد او به محضر علی علیه السلام رسید، چون ناشناس بود، علی علیه السلام از او بازجویی کرد. او به حقیقت حال خود اعتراف نمود. علی فرمود: خداوند پسر هند جگرخوار (معاویه) را بکشد، تا چه اندازه خود و همراهانش گمراهند. خدا او را بکشد، کنیزی را آزاد کرد، ولی از مسئله ازدواج با او نا آگاه بود. خداوند خودش بین من و این امت داوری کند که نسبت به من قطع رحم کردند مقام ارجمند مرا کوچک شمردند و اوقات عمر مرا تباه نمودند. حسن و حسین علیهما السلام و محمد حنیفه را این جا بیاورید آن ها را حاضر کردند.

على علیه السلام به مرد شامی فرمود (این دو نفر حسن و حسین پسران رسول خدایند و این محمد پسر من است از هر کدام دوست داری سؤال های خود را بپرس))

مرد شامی حسن علیه السلام را انتخاب کرد آن گاه سؤالات زیر را مطرح کرد:

1- بین حقّ و باطل چقدر فاصله است؟

2- بین آسمان و زمین چقدر راه است؟

3- بين مشرق و مغرب چقدر فاصله است.

4- این لکّه هایی که در چهره ماه دیده می شود چیست؟

5- قوس قزح (رنگین کمان) چیست؟

6- کهکشان چیست؟

7- نخستین چیزی که بر روی زمین روان و آشکار شد کدام است؟

8- نخستین چیزی که روی زمین جنبید چه بود؟

9- آن چشمه ای که ارواح مؤمنان و کافران در آن پناه می گیرند کدام است؟

ص: 119

10- خنثی کیست؟

11- و آن 10 چیزی که هر کدام از دیگری سخت ترند کدامند؟

امام حسن علیه السلام پرسش های او را بیدرنگ چنین پاسخ داد:

1- بین حقّ و باطل چهار انگشت فاصله است آن چه به چشم خود بینی حقّ است و آن چه با گوش هایت بشنوی نا حقّ است.

2- بین زمین و آسمان به اندازه دعای ستمدیده (که زود به آسمان می رسد و مستجاب می شود فاصله است)

3- میان مشرق و مغرب به اندازه یک روز مسیر خورشید است؛ آن گاه که خورشید طلوع کند تا آنگاه که غروب نماید.

4- کهکشان همان گشادگی (و وسعت فضای آسمان برای ستارگان بسیار) است.

6- در مورد لکّه های ماه بدان که نور ماه مانند نور خورشید است، خداوند آن نور را زمانی محو می کند، چنان که در قرآن می فرماید: ﴿فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً﴾؛ پس نشانه شب را محو کردیم و نشانه روز را تابان نمودیم. (1)

7- نخستین چیزی که در زمین روان و آشکار شد، وادی دَلَس (وادی ظلمت) بود.

8- نخستن چیزی که روی زمن ،جنبید درخت خرما بود.

9- نام چشمه ای که ارواح مؤمنان در آن پناه می گیرند، ((سلمی)) است و نام آن چشمه ای که ارواح کافران در آن پناه می گیرند ((برهوت)) است.

10- خنثی؛ انسانی است که نمی داند مرد است یا زن، او تا هنگام بلوغ در انتظار ماند اگر پستان در آورد زن است و اگر ریش در آورد مرد است اگر این دو نشانه در آن آشکار نشد به او گفته می شود به طرف دیوار ادرار کند اگر ادرار او به

ص: 120

دیوار برسد مرد است و اگر چون ادرار کردن شتر را پس گردد، زن است.

11- آن 10 چیزی که هر کدام بر دیگری سخت تر است، عبارت است از سنگ و سخت تر از سنگ، آهن و سخت تر از آهن آتش و سخت تر از آتش، آب و سخت تر از آب، ابر و سخت تر از ابر، باد و سخت تر از باد فرشته ای که آن باد را به حرکت در می آورد و سخت تر از آن فرشته فرشته مرگ (عزرائیل) است؛ و سخت تر از عزرائیل، مرگ است و سخت تر از مرگ فرمان خدا است.

مرد شامی از پاسخ های امام حسن علیه السلام آن چنان تحت تأثیر قرار گرفت که همان لحظه گفت:

گواهی می دهم که تو پسر رسول خدا هستی و علی علیه السلام وصىّ محمّد صلی الله علیه و آله است سپس این پاسخ ها را برای معاویه نوشت و او برای شاه روم فرستاد. شاه روم پس از دریافت پاسخ ها گفت: به عقیده من این پاسخ ها از معاویه نیست بلکه از مخزن نبوت گرفته شده است. (1)

دنبال مأمورین دوید و به آن ها گفت عجله نکنید و این قصّاب را به حضور امام علی علیه السلام بازگردانید.

مأمورين او را به حضور علی علیه السلام بازگرداندند قاتل حقیقی به حضور على علیه السلام آمد و گفت ای امیرمؤمنان سوگند به خدا، قاتل آن شخص این قصاب نیست بلکه او را من کشتم.

امام علیه السلام به قصّاب فرمود چه موجب شد که اعتراف نمودی من او را کشته ام؟

قصّاب گفت: من در یک بن بستی قرار گرفتم که غیر از این چاره ای نداشتم؛ زیرا افرادی مانند این مأمورین مرا کنار جنازه به خون آغشته، با چاقوی خون آلود به دست دیدند.

همه چیز بیانگر آن بود که من او را کشته ام از کتک خوردن ترسیدم و اقرار نمودم که من کشته ام ولی حقیقت این است که من گوسفندی را نزدیک آن خرابه ،کشتم سپس ادرار بر من فشار آورد در همان حال که چاقوی خون آلود در دستم بود به آن خرابه برای تخلی رفتم جنازه به خون آغشته آن مقتول را آن جا دیدم در حالی که ترسیده بودم برخاستم در همین هنگام این گروه آمدند و مرا به عنوان قاتل دستگیر نمودند.

امیر مؤمنان علی علیه السلام: فرمود: این قصّاب و این شخصی که خود را قاتل معرفی می کند را به حضور امام حسن علیه السلام ببرید تا او قضاوت نماید.

مأمورین آن ها را نزد امام حسن علیه السلام آوردند و جریان را به عرض رساندند.

امام حسن علیه السلام فرمود: به امیرمؤمنان علی علیه السلام عرض کنید اگر این مرد قاتل آن شخص را کشته است در عوض جان قصاب را حفظ نموده است و خداوند در قرآن فرماید:

﴿وَ مَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً﴾؛ و هركس انسانی را از مرگ نجات دهد، چنان است که گویی همه مردم را نجات بخشیده است.

مأمورین، قضاوت امام حسن علیه السلام را به علی علیه السلام ابلاغ کردند. علی علیه السلام این

ص: 122

قضاوت را پذیرفت و سپس دستور داد قاتل و قصّاب را آزاد نموده و دیه مقتول را از بیت المال به ورثه او عطا فرمود. (1)

«خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و در قرآن (آیه 31 اعراف) می فرماید:

﴿خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ﴾؛ «زينت خود را هنگام رفتن به مسجد برگیرید».

از این رو دوست دارم تا زیباترین لباسم را هنگام نماز بپوشم.

او هرگاه به سوی مسجد حرکت می کرد وقتی به در مسجد می رسید، سرش را به سوی آسمان بلند می کرد و با خشوع مخصوص می گفت:

﴿إِلَهِی ضَیْفُکَ بِبَابِکَ یَا مُحْسِنُ قَدْ أَتَاکَ اَلْمُسِیءُ فَتَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَا عِنْدِی بِجَمِیلِ مَا عِنْدَکَ یَا کَرِیمُ﴾؛ خدايا! مهمان تو به در خانه تو آمده ای نیک بخش گنهکاری به محضرت بار یافته پس به لطف و کرمت از گناهانم بگذرای خدای بزرگوار! (1)

او 25 بار و به روایتی 20 بار پیاده از مدینه به مکّه (حدود 80 فرسخ) برای انجام مراسم حج رفت و می گفت: «من از درگاه خدایم شرم می کنم که برای ملاقات با او پیاده به خانه اش نروم.» (2)

آن جا گذشتیم ناگاه آن سیاه پوست پیدا شد امام علیه السلام به من فرمود نزد این مرد برو و روغن را از او بگیر و قیمت آن را به او بده من هم نزد آن مرد سیاه پوست رفتم و تقاضای روغن نمودم. سیاه پوست گفت این روغن را برای چه کسی می خواهی؟ گفتم برای حسن بن علی علیه السلام سیاه پوست گفت خواهش می کنم مرا نزد آن حضرت ببر من هم موافقت کردم و با سیاه پوست به حضور امام حسن علیه السلام آمدیم.

سیاه پوست عرض کرد پدر و مادرم به فدایت من نمی دانستم که روغن را برای شما می خواهد اجازه بدهید قیمتش را نگیرم زیرا من غلام شمایم از خدا بخواهید به من پسری سالم عنایت کند که دوست شما اهل بیت باشد، زیرا وقتی که از نزد همسرم جدا شدم درد زایمان داشت.

امام حسن علیه السلام فرمود به خانه ات برو که خدا پسری سالم به تو عطا فرموده است و او از شیعیان ما می باشد سیاه پوست همان دم به خانه اش بازگشت و دید همسرش پسری سالم به دنیا آورده است. سپس به محضر امام حسن علیه السلام برگشت و خبر ولادت پسر را به آن حضرت داد و برای آن حضرت دعا کرد.

امام حسن علیه السلام از آن روغن به پایش مالید و بر اثر آن ورم پاهایش بر طرف گردید.

این پسر بزرگ شد و بعدها از یاران و دوستان مخلص آل محمد علیهم السلام گردید و به عنوان شاعر و مداح معروف اهل بیت علیهم السلام با نام «سیّد حمیری» مشهور گردید، که به گفته بعضی 2300 قصیده در فضائل خاندان رسالت سروده است.(1)

در حالی که لبخند در چهره داشت به او فرمود: ای پیرمرد! گمانم غریب هستی؟ و گویا اموری بر تو اشتباه شده، اگر از ما درخواست رضایت کنی از تو خشنود می شویم. اگر چیزی از ما بخواهی به تو عطا می کنیم. اگر از ما راهنمایی بخواهی تو را راهنمایی می کنیم. اگر کمک برای بار برداری از ما بخواهی بار تو را بر می داریم. اگر گرسنه باشی تو را سیر می نماییم. اگر نیازمند باشی تو را بی نیاز می کنیم. اگر گریخته باشی به تو پناه می دهیم. اگر حاجتی داری آن را ادا می نماییم. اگر مرکب خود را به سوی خانه ما روانه سازی و تا هر وقت بخواهی مهمان ما باشی برای تو بهتر خواهد بود، زیرا ما خانه آماده و وسیع و ثروت بسیار داریم.

هنگامی که آن پیرمرد نا آگاه این سخنان مهرانگیز را از امام حسن علیه السلام شنید، منقلب شد و گریه کرد و گفت: «گواهی می دهم که تو خلیفه خدا در زمین هستی، خداوند آگاه تر است که مقام و رسالت خود را در وجود چه کسی قرار دهد. تو و پدرت مبغوض ترین افراد در نزد من بودید ولی اینک تو محبوب ترین انسان در نزد من می باشی!

سپس او به خانه امام حسن علیه السلام وارد شد و مهمان آن بزرگوار بود تا پس از مدتی در حالی که محبت خاندان نبوت در جای جای قلبش قرار گرفته بود از محضر امام حسن علیه السلام مرخص گردید. (1)

هنگامی که جنازه امام حسن علیه السلام را به سوی بقیع حرکت دادند، مروان (که از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بود) زیر تابوت آن حضرت آمد و جنازه را تشییع کرد. امام حسین علیه السلام به او فرمود: «آیا جنازه امام حسن علیه السلام را حمل می کنی، با این که همواره جرعه های اندوه را در آن وقت که زنده بود به او می خوراندی؟!»

مروان در پاسخ گفت: «آری این کارها را با کسی انجام دادم که حلم و

ص: 126

خویشتنداری او با کوه ها برابری می کرد». (1)

منظور امام علیه السلام از این سخنان چیست ؟

جمعی می گفتند: «سوگند به خدا چنین پنداریم که امام علیه السلام می خواهد با معاویه صلح کند.»

گفتگو شدّت یافت عدّه ای از سپاه (که از خوارج بودند) گفتند: «این مرد (امام حسن علیه السلام) کافر شده» در این وقت گروهی تحریک شدند و به خیمه امام حسن علیه السلام ریختند و آن چه در آن جا بود غارت کردند تا آن جا که جانماز آن حضرت را از زیر پایش کشیدند و بردند و حتی ردایش را از دوشش برداشتند...

کوتاه سخن آن که: آن حضرت سوار بر مرکب خود شده، با جمعی از یاران و پاسداران از آن جا دور شدند وقتی که به تاریکی مدائن رسیدند مردی از بنی اسد به نام «جرّاح بن سنان» به پیش آمد و دهنه اسب آن حضرت را گرفت و گفت: «الله اکبر * ای حسن! مشرک شدی چنان که پدرت قبل از این مشرک شد».

و سپس با شمشیری که در دست داشت چنان بر ران آن حضرت زد که گوشت را شکافت و به استخوان رسید امام علیه السلام از شدّت درد دست را برگردن ضارب نهاد و با هم به زمین افتادند. در این هنگام یکی از شیعیان امام علیه السلام به نام «عبد الله بن خطل» جهید و شمشیر ضارب را از دست او گرفت و با همان شمشیر او را کشت...

از این پس امام حسن علیه السلام در مدائن و در خانه «سعدبن مسعود ثقفی» که حاکم مدائن بود بستری شد و به معالجه خود پرداخت. (1)

تسلیم فرمان تو هستیم به سوی ما بیا. ما متعهد می شویم که حسن علیه السلام را تسلیم تو نماییم، یا غافلگیر کرده و بکشیم».

نامه ای از جانب قیس بن سعد برای امام حسن علیه السلام آمد که در آن نوشته بود: «عبیدالله بن عباس در جبهه فریب پیام معاویه را خورده شبانه با عده ای به معاویه پیوست. زیرا معاویه برای او پیام داد که اگر به من بپیوندی یک میلیون درهم پول به تو می دهم نیمی از آن را نقد و نیم دیگرش را هنگام ورود به کوفه در اختیارت می گذارم.»

امام حسن علیه السلام سپاهی را که تعدادشان چهار هزار نفر بود به فرماندهی مردی از قبیله کنده به جبهه فرستاد آن ها وقتی به شهر انبار رسیدند معاویه توسط جاسوسان خود برای فرمانده پانصد هزار درهم فرستاد و وعده امارت بعضی از نقاط شام را به او داد و او نیز با دویست نفر از نزدیکانش به معاویه پیوست. (1)

حسن و حسين علیهما السلام و سایر افراد خاندان نبوت در امن و آزادی باشند و کسی در نهان و آشکار گزندی به آنان نرساند و در تمام نقاط جهان در امنیت و آزادی بسر برند.

و در بعضی از متون چهار شرط زیر نیز ذکر شده است:

معاویه باید دست از سب و لعن علی علیه السلام بردارد و نام مبارک او به نیکی برده شود.

هزار هزار درهم بین فرزندان شهدای جنگ جمل و صفین که در ركاب على علیه السلام كشته شده اند، تقسیم شود.

حقّ صاحبان حق را به آن ها برگرداند.

و هر سال پنجاه هزار درهم به عنوان حقّ امام حسن علیه السلام علیهما السلام (و حق اهل بیت پیامبر) را ادا نماید.

این صلحنامه در 25 ربیع الاول سال 41 منعقد و گروهی از بزرگان آن را امضاء کردند و معاویه متعهد شد تا به آن عمل کند».

این شروط به خوبی نشان می دهد که اگر به آن وفا می شد، امام حسن علیه السلام در پرتو آن می توانست به آگاهی بخشی و باز سازی نیروهای خود بپردازد و در این فرصت بتواند آب از دست رفته را به جوی خود بازگرداند. ولی معاویه پس از آن که بر اوضاع مسلط گردید به سوی کوفه حرکت کرد و روز جمعه به «نخیله» (نزدیک کوفه) وارد شد و در آن جا مردم را از دو طرف به گرد خود جمع کرد و برای آن ها سخنرانی نمود. در آن خطبه با کمال صراحت و گستاخی گفت:

من برای نماز، زکات و حجّ با شما نجنگیدم، با این که شما به این امور پایبند هستید، بلکه جنگ من با شما از این رو بود که زمام امور حکومت را به دست گیرم و خداوند آن را به من عطا کرد. اکنون بدانید آن شروطی را که در ضمن قرارداد صلح به حسن بن علی وعده دادم همه را زیر پا می نهم و به هیچ کدام آن ها وفا نخواهم کرد. (1)

ص: 130

امام حسن علیه السلام هيهات! هیهات! (چقدر این ادعا دور از حقیقت است) ای فرزند جگر خواره اجتماع مردم به دور تو دوگونه است:

از روی اجبار و زور

از روی اختیار و آزادی

دسته اوّل به فرموده قرآن (به خاطر اجبار) معذورند، دسته دوم گنهکارند. حاشا که من به تو بگویم از تو بهترم، زیرا خوبی در تو نیست، تا خودم خوبتر از تو باشم (تو قابل مقایسه با من نیستی) ولی بدان که خداوند مرا از صفات زشت و تو را از صفات نیک دور ساخته است. (1)

می کردند، موسی علیه السلام چون از راز موضوع بی خبر بود از عمل خضر علیه السلام خشمگین شد ولی وقتی که به راز آن پی برد، آن را پسندید.

امام حسن علیه السلام پس از ذکر داستان خضر علیه السلام فرمود:

«شما نیز به خاطر نا آگاهی به راز صلح بر من خشمگین شده اید، اگر راز آن را می دانستید آن را می پسندید».

- از عقل و خرد دور است که من چیزی (جنگی) را که آماده آن نیستید به شما تحمیل کنم.

- صلح من همانند صلح پیامبر صلی الله علیه و آله با کافرانی مانند بنی ضمره، بنی اشجع و مشرکان مکه در صلح حدیبیّه بود. آنان که پیامبر صلی الله علیه و آله با آن ها صلح کرد کافر (بر اساس تنزیل ظاهر قرآن) بودند. معاویه و اصحابش که من با آن ها صلح نمودم، کافر (بر اساس تأویل باطن قرآن) هستند.

- وای بر شما! شما نمی دانید که چه کرده ام؟! سوگند به خدا پذیرش صلح من برای شیعیانم بهتر است از آن چه خورشید بر آن می تابد و غروب می کند...

4- ﴿غَسْلُ الْيَدَيْنِ قَبْلَ الطَّعَامِ یَنْفِی الْفَقْرَ و بَعْدَ الطَّعَامِ یَنْفِی الْهَمَّ﴾ (1)؛ شستن دست ها قبل از غذا خوردن موجب نابودی فقر می شود و شستن دست ها بعد از غذا خوردن موجب نابودی غم و اندوه می گردد.

5- ﴿عَجِبْتُ لِمَنْ یَتَفَکَّرُ فِی مَاْکُولِهِ کَیْفَ لَا یَتَفَکَّرُ فِی مَعْقُولِهِ فَیَجْنِبُ بَطْنَهُ مَا یُؤذِیهِ وَ یُودِعُ صَدرَهُ مَا یُرِیدُ﴾ (2)؛ تعجب می کنم از کسانی که در غذای جسم خود فکر می کنند ولی در امور معنوی و غذای جان خویش تعقل نمی نمایند، شکم را از طعام مضر حفظ می کنند ولی باک ندارند که افکار پلیدی در روان آن ها وارد شود.

6- ﴿یابنَ آدمَ! إنّکَ لَم تَزَل فی هَدمِ عُمُرِکَ مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّکَ ، فَخُذ مِمّا فی یَدَیک لِما بَینَ یَدَیکَ ؛ فَإنّ المؤمِنَ یَتَزَوَّدُ ، والکافِرُ یَتَمَتَّعُ﴾ (3)؛ امام علیه السلام فرمود: ای فرزند آدم تو از روزی که شکم مادر را ترک گفتی و قدم به زمین گذاردی پیوسته سرگرم نابود ساختن عمر خویش هستی از فرصت زندگی استفاده کن و از آن چه اکنون در دست داری برای منازلی که در پیش داری بهره بردار که افراد با ایمان از دنیا زاد و توشه برای فردای خود تهیه می کنند و افراد بی ایمان تنها از آن لذت و کامروایی می خواهند.

7- ﴿مَنْ أَدَامَ الِاخْتِلَافَ إِلَی الْمَسْجِدِ أَصَابَ إِحْدَی ثَمَانٍ آیَهً مُحْکَمَهً وَ أَخاً مُسْتَفَاداً وَ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً وَ رَحْمَهً مُنْتَظَرَهً وَ کَلِمَهً تَدُلُّهُ عَلَی الْهُدَی أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدًی وَ تَرْکَ الذُّنُوبِ حَیَاءً أَوْ خَشْیَهً﴾ (4)؛ کسی که بطور مرتب در رفت و آمد به مسجد باشد به یکی از هشت نیکی می رسد. اعتقادات محکم، برادری مفید، دانشی همه جانبه، رحمت الهی، گفتاری که او را به هدایت می رساند یا او را از کار زشتی باز می دارد و ترک گناه از روی شرم و حیا یا از خوف و خشیت خداوند تبارک و تعالی.

ص: 134

8- ﴿ما تَشاوَرَ قَومٌ إلّاهُدوا إلی رُشدِهِم﴾؛ ثمره و نتیجه مشاوره، هدایت به کمال و رشد است.

9- جناده بن أبى امیه می گوید در آخرین لحظات عمر امام حسن علیه السلام در أستعد محضر آن حضرت بودم که عرض کردم عظنی یا ابن رسول الله، قال: ﴿نعم اِستَعِدَّ لِسَفَرکَ وَ حَصِّل زادَکَ قَبلَ حُلُولِ اَجَلِکَ وَ اعلَم اِنَّکَ تَطلُبُ الدُّنیا و المَوتُ یَطلُبُکَ وَ لاتَحمِل هَمَّ یَومِکَ الّذی لَم یَاتِ عَلی یَومِکَ الّذی اَنتَ فیهِ وَ اعلَم اِنَّکَ لاتَکسِبُ مِنَ المالِ شَیئًا فَوقَ قُوتِکَ اِلّا کُنتَ فیه خازنًا لِغَیرکَ﴾؛ (1)

ای پسر پیامبر مرا موعظه کن فرمود بله (ای جناده) خود را آماده سفر آخرت کن و قبل از رسیدن مرگ زاد و توشه خود را آماده ساز و بدان که تو دنیا را طلب می کنی و مرگ تو را و هیچ گاه هم و تلاش خود را مصرف روزی که هنوز نرسیده نکن و بدان اگر بیش از قوت خود مال اندوزی کنی خزانه دار دیگری شده ای.

5- آموزش غیر مستقیم؛ پیرمردی روش صحیح وضو گرفتن را نمی دانست، هنگامی که وی وضو گرفت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام به طور مستقیم و صریح به او نفرمودند که وضوی تو باطل است تا رنجیده خاطر گردد؛ بلکه به او گفتند: ما دو نفر وضو می گیریم تو داوری کن که وضوی کدام یک از ما بهتر است پیر مرد پذیرفت. وقتی آن دو وضو گرفتند، وی متوجه شد که وضوی آنان کامل است و به این طریق وضوی صحیح را به او آموزش دادند. (1)

6- رعایت احترام بزرگ تر؛ امام صادق علیه السلام فرمود: ﴿ما مَشَی الحُسَینُ علیه السّلام بَینَ یَدَیِ الحَسَنِ علیه السّلام قَطُّ، ولا بَدَرَهُ بِمَنطِقٍ إذَا اجتَمَعا تَعظیماً لَهُ﴾. (2)

امام حسین علیه السلام به سبب رعایت احترام برادر بزرگ تر هیچ وقت جلوی امام حسن راه نرفت و زمانی که با هم بودند زبان به سخن گفتن نگشود.

7- عذر پذیری؛ امام حسین علیه السلام فرمود: اگر کسی در این گوش من (اشاره به گوش راست) ناسزا بگوید و در گوش دیگرم عذرخواهی کند، عذر او را می پذیرم؛ ﴿لَوْ شَتَمَنی رَجُلٌ فی هذِهِ الاُْذُنِ، «وَ أَوْمی إلیَ الْیُمْنی»، وَ اعْتَذَرَ لی فیِ الاُْخْری لَقَبِلْتُ ذلِکَ مِنْهُ﴾ (3)

از دشمن مهلت بخواه، زیرا من نماز و دعا و تلاوت قرآن را دوست دارم؛ ﴿فَإنِ اسْتَطَعتَ أن تُؤَخِّرَ هُمَّ الى غدٍ... فَهُوَ يَعْلَمُ أَنِّى كُنْتُ قَدْ أُحِبُّ الصَّلَاهَ لَهُ وَ تِلَاوَهَ كِتَابِهِ وَ كَثْرَهَ الدُّعَاءِ وَ الِاسْتِغْفَارِ﴾ (1)

د: از امام سجّاد علیه السلام پرسیدند: چرا فرزندان پدر شما اندک است؟ در پاسخ فرمود: چگونه می توانست فرزندان زیادی داشته باشد، با آن که شب را به عبادت الهی می پرداخت و هر شب هزار رکعت نماز می گزارد. (2)

ه: ظهر عاشورا امام حسين علیه السلام در مقابل لشکر دشمن نماز خواند و از حمله های پی در پی آنان نهراسید.

و: امام حسین علیه السلام وقتی وضو می گرفت، رنگش می پرید و پاهایش می لرزید. از سبب این کار پرسیدند؟ امام فرمود سزاوار است برای کسی که در مقابل خدای با جبروت می ایستد رنگش زرد شود و پاهایش بلرزد. (3)

معذرت خواهی کردند:

خُذها فإنّي إليك معتذرٌ *** وَاعلَم بِأَنّی عَلَیکَ ذو شَفَقَه

آن شخص وقتی عطیه امام را گرفت شروع به گریه کرد. امام فرمود: آیا عطای ما را کم شمردی؟ وی گفت نه بلکه گریه ام برای آن است که این دست با جود و کرم چگونه زیر خاک پنهان می شود؛ ﴿فَقَالَ لَهُ لَعَلَّکَ اِسْتَقْلَلْتَ مَا أَعْطَیْنَاکَ قَالَ لاَ، وَ لَکِنْ کَیْفَ یَأْکُلُ اَلتُّرَابُ جُودَکَ﴾. (1)

ب: هنگامی که مروان، فرزدق را از مدینه بیرون کرد. وی به محضر امام علیه السلام آمد و حضرت چهارصد دینار به او عطا کرد به امام گفتند: او شاعری فاسق است حضرت فرمود: بهترین مال آن است که آبروی تو را حفظ کند؛ ﴿ إِنَّ خَیْرَ مَالِکَ مَا وَقَیْتَ بِهِ عِرْضَکَ﴾. (2)

ج: امام حسین علیه السلام پیرامون رفع حوائج مردم و رد نکردن نیازمندان می فرماید: ﴿صَاحِبُ اَلْحَاجَهِ لَمْ یُکْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ سُؤَالِکَ فَأَکْرِمْ وَجْهَکَ عَنْ رَدِّهِ﴾؛ کسی که از تو حاجتی بخواهد آبروی خود را با این درخواست ریخته است پس تو با محروم نکردن ،او آبروی خودت را حفظ کن. (3)

برگزید، حسین بن علی علیه السلام است. به او و اصحابش پیشنهاد امان و تسلیم دادند و او از پذیرفتن ذلت خودداری کرد.

برای این است که باید روزی از آن دست برداشت پس مرد نباید برای چنین ثروتی بخل ورزد و و اگر روزی ها مقدّر و تقسیم شده است، پس هر چه انسان در کسب ثروت کم حرص تر باشد نیکوتر است و اگر این بدن ها برای مرگ آفریده شده است پس کشته شدن انسان در راه خدا از همه چیز پسندیده تر است.

3- ﴿ لِلسَّلاَمِ سَبْعُونَ حَسَنَهً تِسْعَهٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِی وَ وَاحِدٌ لِلرَّادِّ﴾؛ (1) سلام کردن هفتاد پاداش دارد، شصت و نه تا برای سلام کننده و یکی برای پاسخ دهنده است.

4- ﴿أَلنَّاسُ عَبیدُ الدُّنْیا وَ الدّینُ لَعْقٌ عَلی أَلْسِنَتِهِمْ، یَحُوطُونَهُ ما دَرَّتْ مَعایِشُهُمْ، فَإِذا مُحِّصُوا بِالْبَلاءِ قَلَّ الدَّیَّانُونَ﴾ (2)؛ مردم بندگان دنیا هستند و دین لقلقه ی زبانشان است. حمایت مردم از دین در قلمرو تأمین رفاه و آسایش آنان است؛ هرگاه که در امتحان و رنج قرار گیرند، دینداران بسیار کم اند.

5- ﴿مَنْ قَبِلَ عَطَاءَکَ فَقَدْ أَعَانَکَ عَلَی اَلْکَرَمِ﴾ (3)؛ هر آن که هدیه ی شما را بپذیرد، شما را بر رویکرد به کرامت و بخشش کمک کرده است.

6- ﴿إِیَّاکَ وَ مَا تَعْتَذِرُ مِنْهُ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ لَا یُسِی ءُ وَ لَا یَعْتَذِرُ وَ الْمُنَافِقُ کُلَّ یَوْمٍ یُسِی ءُ وَ یَعْتَذِر﴾ (4)؛ بپرهیز از این که معذرت خواهی کنی زیرا مؤمن عمل بد انجام نمی دهد و پوزش نمی طلبد اما منافق هر روز کار زشت انجام میدهد و معذرت خواهی می کند

7- ﴿جَاءَهُ علیه السلام رَجُلٌ وَ قَالَ: أَنَا رَجُلٌ عَاصٍ وَ لاَ أَصْبِرُ عَنِ اَلْمَعْصِیَهِ فَعِظْنِی بِمَوْعِظَهٍ فَقَالَ اِفْعَلْ خَمْسَهَ أَشْیَاءَ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ:

أَلأوَّلُ: ذَلِکَ لاَ تَأْکُلْ رِزْقَ اَللَّهِ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ وَ اَلثَّانِی: اُخْرُجْ مِنْ وَلاَیَهِ اَللَّهِ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ وَ اَلثَّالِثُ: اُطْلُبْ مَوْضِعاً لاَ یَرَاکَ اَللَّهُ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ وَ اَلرَّابِعُ: إِذَا جَاءَ مَلَکُ اَلْمَوْتِ لِیَقْبِضَ

ص: 145

رُوحَکَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِکَ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ وَ اَلْخَامِسُ إِذَا أَدْخَلَکَ مَالِکٌ فِی اَلنَّارِ فَلاَ تَدْخُلْ فِی اَلنَّارِ وَ أَذْنِبْ مَا شِئْتَ﴾. (1)

شخصی خدمت امام علیه السلام رسید و عرض کرد من مرد گناهکاری هستم و توان خویشتن داری از معصیت را ندارم مرا موعظه ای فرما.

حضرت فرمود: پنج عمل را انجام بده آن گاه هر چه خواستی گناه کن!

الف- از رزق خداوند استفاده نکن، سپس هر چه خواستی گناه کن

ب- از ولایت خداوند خارج شو، سپس هر چه خواستی گناه کن.

ج- محلی را بجو که خداوند تو را نبیند سپس هر چه خواستی گناه کن.

د- هرگاه ملک الموت (عزرائیل) برای قبض روح تو آمد، او را از خودت دفع کن سپس هر چه خواستی گناه کن.

ه- هرگاه در قیامت تو را به سوی جهنم هدایت کردند، از رفتن به آن خودداری کن سپس هر چه خواستی گناه کن.

8- ﴿أَنَّ حَوَائِجَ اَلنَّاسِ إِلَیْکُمْ مِنْ نِعَمِ اَللَّهِ عَلَیْکُمْ فَلاَ تَمَلُّوا اَلنِّعَمَ فَتَتَحَوَّلُ إِلَی غَیْرِکُمْ﴾ (2)؛ بی تردید اظهار نیازمندی مردم برای شما، از نعمت های الهی است؛ مبادا از آن خسته شوید که در این صورت این خیر به دیگران منتقل می شود.

9- ﴿ققیلَ لَهُ : کَیفَ أصبَحتَ یَابنَ رَسولِ اللّهِ قال: أصبَحتُ ولی رَبٌّ فَوقی ، وَالنّارُ أمامی ، وَالمَوتُ یَطلُبُنی ، وَالحِسابُ مُحدِقٌ بی وأنَا مُرتَهَنٌ بِعَمَلی ، لا أجِدُ ما اُحِبُّ ولا أدفَعُ ما أکرَهُ ، وَالاُمورُ بِیَدِ غَیری ، فَإِن شاءَ عَذَّبَنی ، وإن شاءَ عَفا عَنّی ، فَأَیُّ فَقیرٍ أفقَرُ مِنّی ؟!﴾. (3)

شخصی از امام علیه السلام پرسید: چگونه صبح کردی؟ حضرت در پاسخ وی فرمود: صبح کردم در حالی که خداوند بر بالای سر من (کنایه از حضور و مراقبت همیشگی خداوند است) و آتش پیش روی من است مرگ مرا طلب می کند و حساب روز قیامت مرا احاطه کرده و من در گرو اعمال خود هستم و

ص: 146

توان دور ساختن ناملایمات را ندارم و امور به دست دیگری است، اگر خداوند خواست مرا عذاب می کند وگرنه مرا می بخشد؛ آری! چه کسی محتاج تر از من است؟

10- ﴿إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوهُ شُكْراً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ. وَ هِیَ أَفْضَلُ اَلْعِبَادَهِ﴾ (1)

به یقین گروهی خداوند را از روی میل به پاداش الهی عبادت می کنند این عبادتِ تاجران است و برخی خدا را بر پایه ی ترس از عذاب او عبادت می کنند، این عبادت بندگان و پاره ای خداوند را بر اساس شکر عبادت می کنند، این عبادت آزادگان و این برترین عبادت است.

امام علیه السلام فرمود همه ی آفریده های خداوند از ما پیروی می کنند. (1)

3- شخص عربی نزد امام آمد و عرضه داشت مرکب سواری من گم شده است و جز آن وسیله ای ندارم حضرت گم شده اش را به او نشان دادند. وقتی سراغ مرکب خود رفت شیری را دید که از آن نگهبانی می کند. (2)

4- امام حسین علیه السلام در مسافرتی به درختی رسیدند که از بی آبی خشک شده بود؛ راوی می گوید: حضرت دعایی کرد که من نفهمیدم، ناگهان درخت را سرسبز و دارای میوه دیدم. شخصی که به حضرت مرکبی کرایه داده بود با دیدن آن چنین گفت این سحر است. امام علیه السلام فرمود: وای برتو این عمل سحر نیست، بلکه دعای مستجاب فرزند پیامبر است. (3)

10- در هنگام رفتن مشغول ذکر خدا بودن.

11- خضوع و خشوع داشتن.

12- بوسیدن ضريح

13- توبه و استغفار

14- اذن دخول خواستن.

15- انکسار قلب و اشک ریختن

16- ایستادن در حال زیارت مگر به ضرورت

17- گفتن صد مرتبه تکبیر یا تسبیح حضرت زهرا علیها السلام.

18- خواندن زیارت مأثوره بهترین آن ها زیارت جامعه ی کبیره یا امین الله است و نیز خواندن نماز زیارت.

19- با صدای آهسته زیارت کردن

20- امید و قصد بازگشت به زیارت

21- دعا کردن برای اقوام و دوستان بلکه برای همه ی شیعیان

22- رعایت تقوا و پرهیزکاری و حسن خلق با مردم

23- احسان به مستمندان

آیا نمی دانید چهار هزار ملک با چهره غبار آلود تا قیامت برای امام حسین علیه السلام گریه می کنند. (1)

4- امام صادق علیه السلام به ابان فرمود: کسی که امام حسین علیه السلام را زیارت کند هر قدمی که بر می دارد حسنه ای برای او نوشته می شود و گناهی از او بخشیده می گردد. (2)

5- امام صادق علیه السلام فرمود: زائر امام حسین علیه السلام وقتی از منزلش خارج می شود برچیزی نمی گذرد مگر آن که برای او دعا می کند و خداوند فرشته ای را می گمارد تا برای او استغفار کند. (3)

6- امام باقر علیه السلام فرمود: اگر مردم ارزش زیارت امام حسین علیه السلام را می دانستند، از شوق آن جان می دادند. (4)

7- کسی که امام حسین علیه السلام را با نیت خالص زیارت کند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل او را مشایعت می کنند تا به منزل خود وارد شود. (5)

بشناسد نام او در علیین ثبت می گردد (1) و خداوند گناهان گذشته و آینده ی او را خواهد بخشید (به جز حق الناس) (2) و نیز آن حضرت می فرماید: زیارت قبر امام حسین علیه السلام نزد خدا با بیست حج برابر است بلکه برتر از آن حج است (3)، و نیز می فرماید: زائر قبر امام حسین علیه السلام مانند کسی است که صد حج را همراه رسول اکرم صلی الله علیه و آله به جای آورده باشد. (4)

3- حضرت ابوالحسن علیه السلام فرمود: آن که در هر سال سه مرتبه به زیارت امام حسین علیه السلام آید. از فقر و تنگدستی ایمن گردد. (5)

7- امام باقر علیه السلام فرمود: زیارت قبر امام حسین علیه السلام روزي انسان را زیاد و عمرش را طولانی و بلاها را از او دور می کند. (6)

بسیاری از اعمال واجب و مستحب بیشتر است مانند نماز، روزه، زکات، حج، صدقه، کمک در راه خدا جهاد آزادی بردگان ذکر خدا صله ی رحم دیدار با مردم ،مؤمن سیر کردن ،محرومان قرض الحسنه و... که برای هر یک از امور نام برده حدیث خاصی وارد شده است. (1)

5- ماه ها شب و روز یکم و پانزدهم ماه رجب روز سوّم و شب و روز نیمه ی شعبان شب یکم و پانزدهم و آخر ماه رمضان شب و روز عرفه، شب و روز عاشورا و روز سیزدهم که بدن مطهر او و یارانش به خاک سپرده شد. در ماه صفر نیز در روز اربعین زیارت آن حضرت توصیه شده است. (1)

وَ یا عاليُ بِحَقِّ عَليٌ، یا فَاطِرُ بِحَقِّ فَاطِمَةَ، وَ یا مُحسِنُ بِحَقِّ الحَسَن یا قَدِیمَ الاِحسانَ بِحَقِّ الحُسَین﴾

تا نام امام حسین علیه السلام را برد، قلبش شکسته و اشک او جاری گشت جبرئیل در بیان علت آن به مرثیه سرائی بر امام حسین پرداخت. (1)

برخی از انبیا مانند نوح و موسی و سلیمان و ابراهیم علیهم السلام هنگام عبور از سرزمین کربلا به مشکلی برخوردند؛ وقتی علت را جویا شدند، جبرئیل علیه السلام برای آن ها موضوع شهادت امام حسین علیه السلام را مطرح کرد و آنان نیز گریه کردند. (2)

ب: پس از ولادت، پیش از شهادت؛ وقتی امام حسین علیه السلامبه دنیا آمد جبرئیل و فرشتگان دیگر ضمن تبریک ولادت او به پیامبر شهادت فرزندش را تسلیت گفتند و پیامبر گریه کرد. (3)

ج: پس از شهادت پیش از قیامت؛ از روزی که امام حسین علیه السلام به شهادت رسید تا امروز میلیون ها نفر برای آن مصیبت بزرگ مجلس سوگواری به پا کرده و اشک های فراوانی ریخته اند و به فضل الهی این سنت همچنان استمرار خواهد داشت.

د: روز قیامت حضرت زهرا علیه السلام در حالی که پیراهن خونین فرزندش را به دست دارد وارد صحرای محشر می شود و بر سوگ او به شدت می گرید آن گاه پیامبر و امامان و ملائکه و تمامی مؤمنان به سوگواری می پردازند و اشک می ریزند. (4)

القرآن﴾ این سؤال مطرح است قرآن چه ویژگی هایی دارد که امام علیه السلام همتای آن است؟

در پاسخ باید گفت: به طور کلی قرآن کریم و امام حسین علیه السلام در ادای رسالت الهی که همان هدایت جامعه ی انسانی به سوی سعادت ابدی است هماهنگ و همگام هستند نقاط اشتراک این دو میراث گران بهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدین شرح است:

1- شرط بهره مندی از هر دو طهارت روح است قرآن ﴿ لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾ (1) امام حسين علیه السلام، ﴿أَشْهَدُ أَنَّكَ طُهْرٌ طَاهِرٌ ، مِنْ طُهْرٍ طَاهِرٍ﴾ (2)

2- باید قرائت قرآن و زیارت امام با تأنی باشد. قرآن؛ ﴿وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً﴾ (3)، امام حسین علیه السلام ﴿وَ اِمْشِ حَافِیاً وَ اِمْشِ بِمَشْیِ اَلْعَبْدِ اَلذَّلِیلِ﴾ (4)

3- قرائت قرآن و زیارت امام باید با حزن و اندوه باشد. قرآن؛ ﴿اِنَ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَاقْرَؤُهُ بِالْحُزْنِ﴾ (5) امام حسين علیه السلام ﴿إِذَا أَرَدْتَ أَنْتَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ فَزُرْهُ وَ أَنْتَ كتيب حَزِينُ﴾ (6)

4- مسلمانان باید قرائت قرآن و زیارت امام حسین علیه السلام را برنامه ی روزانه خویش قرار دهند امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: ﴿القُرْآنُ عَهْدُ الله إِلَى خَلْقِه، فَقَدْ يَنْبَغِي لِلْمَرْءِ المُسْلِمِ أَنْ يَنْظُرَ فِي عَهْدِه، وأَنْ يَقْرَأَ مِنْه فِي كُلِّ يَوْمٍ خَمْسِينَ آيَةً﴾ (7). همچنین به سدیر صیرفی می فرماید: ﴿ یَا سَدِیرُ! تَزُورُ قَبْرَ اَلْحُسَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ﴾.

5- هنگام قرائت قرآن و زیارت باید از شیطان به خداوند پناه برد.

ص: 155

قرآن؛ ﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّحِيمِ﴾ (1) ، امام حسين علیه السلام؛ امام علیه السلام به ابو حمزه ی ثُمالی فرمود: امام حسین علیه السلام را این گونه زیارت کن: ﴿أَعُوذُ بِكَ ... مِنْ وَسْوَسَةِ الشَّيْطَانِ ﴾. (2)

6- گذشت روزگار هیچ یک را فرسوده نمی کند قرآن؛ امام رضا علیه السلام فرمود: ﴿فَهُوَ فی کُلِّ زَمانٍ جَدّید وَ عِندَ کُلّ قَومٍ غَضُّ الی یَومِ القیمَه﴾ (3)،

امام حسین علیه السلام؛ امام سجّاد علیه السلام در این زمینه می فرماید: ﴿لايدرس أثره و لا يمحى اسمه على مُرُورِ اللَّیالِی وَ الْأَیَّامِ﴾. (4)

7- هر دو نوری هستند که به خاموشی نمی گرایند. قرآن؛ امام علی علیه السلام می فرماید: ﴿ثُمَّ اَنزَلَ عَلَیکَ الکِتابَ نُورآ لا تُطفاُ مَصابیحُهُ﴾ (5)، امام حسين علیه السلام؛ زیارت آن حضرت می خوانیم: ﴿کُنْتَ نُورا فِی الاَصْلابِ الشَّامِخَة... و كُنْتَ فِيهَا نُوراً سَاطِعاً لاَ يُطْفَى﴾. (6)

8- قرآن و امام حسین علیه السلام هر دو پربرکت هستند. قرآن؛ ﴿كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكُ ﴾ (7)، امام حسین علیه السلام، پیامبر صلی الله علیه و آله درباره ی امام گويد: ﴿اللهم بارك له في قتله﴾ (8)

9- قرآن و امام حسین علیه السلام دارای عزت هستند. قرآن؛ ﴿وَ إِنَّهُ لَكِتَابُ عَزِيزُ ﴾ (9)، امام حسين علیه السلام: ﴿و هَیْهَاتَ مِنّی الذِّلَّةُ﴾ (10)

ص: 156

10- هر دو دارای کرامت هستند قرآن؛ ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنُ كَرِيمُ﴾ (1)، امام حسین علیه السلام: در زیارت آن حضرت می خوانیم: ﴿اللَّهُمَّ إنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هذَا الْقَبْرَ قَبْرُ حَبِیْبِکَ وَ صَفْوتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، الْفائِزِ بِکَرامَتِکَ أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهادَهِ﴾. (2)

4- انبیا اهل صبر و استقامت بودند؛ ﴿كُلُّ مِنَ الصَّابِرِينَ﴾ (1)، امام حسین علیه السلام روز عاشورا فرمود: ﴿صَبْراً عَلَی قَضَائِکَ﴾ (2)

5- انبیا در راه خدا شهید شدند؛ ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقَّ﴾ (3)، امام حسین علیه السلام نیز تمام هستی خود و خاندانش را به خداوند تقدیم کرد.

6- انبیا فقط از خدا ترسیدند و از غیر خدا نترسیدند. ﴿الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا الله﴾ (4)، امام حسین علیه السلام نیز فقط از خدا می ترسید در دعای عرفه می گوید: ﴿اَللّهُمَّ اجْعَلْنی اَخْشاکَ کَاَنّی اَراکَ﴾، و از غير خدا نمی ترسید. از این رو می فرماید: اگر هیچ پناهگاهی برای من نباشد، من با یزید بیعت نخواهم کرد، ﴿لَو لَم یَکُن فِی الدُّنیا مَلجَأٌ ولا مَأوی لَما بایَعتُ یَزیدَ بنَ مُعاوِیَةَ﴾. (5)

7- برنامه ی انبیا تعلیم و تزکیه ی مردم بود؛ ﴿هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ﴾ (6)، برنامه ی امام حسین علیه السلام نیز تعلیم و تزکیه مردم بود؛ ﴿وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلالَة﴾. (7)

1، 2، 3- خداوند در برابر شهادت، برای او سه چیز قرار داد امامت از نسل اوست شفا در تربت اوست و دعا نزد قبر او مستجاب است؛

﴿إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَيْنَ مِنْ قَتْلِهِ: أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ في ذُرِّيَّتِه، والشّفاءَ فِی تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَهَ اَلدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ﴾. (1)

4- همه ی انبیا کربلا را زیارت کرده اند ﴿مَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَقَدْ زَارَ كَرْبَلَاءَ﴾. (2)

5- مسافر میتواند در چهار مکان نماز خود را تمام بخواند: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و حرم امام حسین علیه السلام؛ امام صادق علیه السلام فرمود: ﴿تَتِمُّ اَلصَّلاَهُ فِی اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ اَلرَّسُولِ وَ مَسْجِدِ اَلْکُوفَهِ وَ حَرَمِ اَلْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ﴾ (3)

6- عشق به شهادت؛ ﴿خُطَّ الْمَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَةِ عَلَى جِيدِ الْفَتَاةِ وَ مَا أَوْلَهَنِي إِلَى أَسْلَافِي اشْتِيَاقَ يَعْقُوبَ إِلَى يُوسُفَ﴾ (4) ، مرگ بر فرزندان آدم نوشته شده و آنان را مانند گردن بند بر دختر جوان احاطه کرده و علاقه ی من به نیاکان خود چون اشتیاق یعقوب به یوسف است.

7- زیارت اربعین از مختصات امام حسین علیه السلام است. درباره ی هیچ یک از انبیا و اولیا زیارت اربعین وجود ندارد و بنابر روایت امام عسکری علیه السلام خواندن این زیارت یکی از نشانه های مؤمن است. (5)

8- هیچ یک از اولیای الهی اصحابی با وفاتر از یاران امام حسین علیه السلام نداشتند. امام حسین علیه السلام فرمود: ﴿فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي﴾ (6).

9- هیچ مصیبتی در جهان خلقت بزرگ تر از مصیبت امام حسین علیه السلام نیست. جبرئیل علیه السلام به آدم علیه السلام عرضه داشت: ﴿تَصْغُرُ عِنْدَهَا اَلْمَصَائِبُ﴾ (7).

ص: 159

10- تنها کسی که سلام کردن بر او هنگام آب نوشیدن سفارش شده است، امام حسین علیه السلام است.

11- امام حسین علیه السلام تنها انسانی است که پیش از ولادت با مادرش و پس از شهادت نیز سربریده اش سخن گفته و آیه ی قرآن تلاوت کرده است؛ ﴿مْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا﴾. (1)

12- قلوب اهل ایمان کانون محبت امام حسین علیه السلام است؛ ﴿اِنَّ لِلْحُسَیْنِ في بواطن الْمُؤْمِنینِ مَحَبَّهً مكنونة﴾. (2)

13- امام حسین علیه السلام تنها مولودی است که جبرئیل گهواره جنبان او بوده است حضرت زهرا علیها السلام از خواب بیدار می شد و گهواره ی حسین را در حال حرکت می دید در حالی که کسی با او سخن می گوید از پیامبر صلی الله علیه و آله سبب آن را پرسید حضرت در پاسخ وی فرمود گهواره جنبان و هم سخن با فرزند تو جبرئیل است. (3)

14- امام حسین علیه السلام تنها نوزادی بود که از انگشتان پیامبر تغذیه می کرد (4) از این رو پیامبر فرمود: ﴿حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ﴾. (5)

15- ائمه ی اطهار علیهم السلام گریه بر امام حسین علیه السلام را به شیعیان خود سفارش خود کرده اند.

امام رضا علیه السلام فرمود: ای فرزند شبیب! اگر خواستی بر چیزی گریه کنی، بر امام حسین علیه السلام گریه کن: ﴿یَابنَ شَبیبٍ ، إن کُنتَ باکِیاً لِشَی ءٍ فَابکِ لِلحُسَینِ علیه السلام﴾. (6).

حضرت مهدی علیه السلام فرمود: ای جدّ من! صبح و شام بر تو گریه می کنم و به

ص: 160

جای اشک، بر تو خون می گریم؛ ﴿ فَلَأَنْدُبَنَّكَ صَبَاحاً وَ مَسَاءٍ وَ لَا بَكَيْنَ علیكَ بَدَلَ الدُّمُوعُ دَماً﴾. (1)

جدم را اصلاح نمایم و امر به معروف و نهی از منکر را در پیش گیرم.

4- عدم بیعت با حاکم ستمگر (یزید)؛ «یَزیدُ رَجُلٌ شارِبُ الخمرِ و قاتِلُ النَفسِ المحتَرَمِه و مُعِلنٌ بِالفِسقِ و مِثْلی لا یُبایِع مِثْلَهُ»؛ (1) يزيد فردی است که خمر می نوشد و انسان های محترم را می کشد و گناه آشکار انجام می دهد و مانند من با مانند یزید بیعت نخواهد کرد.

5- اجرای احكام و فرائض الهى ؛ ﴿اللَّهُمَ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنْ مَا كَانَ مِنَّا تَنَافُساً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاساً مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَلَكِنْ لِنُرِيَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ وَ يَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ يُعْمَلَ بِفَرَائِضِكَ وَ سُنَنِكَ وَ أَحْكَامِك!﴾ (2)

خدایا تو از انگیزه ی رفتار ما آگاهی ما به جهت رقابت و میل در به بدست آوردن سلطنت و جست و جوی ثروت نمی کوشیم بلکه برای به نمایش گذاشتن اصول و ارزش های دین تو در جامعه ی اسلامی و توسعه ی اصلاحات در شهرها و امنیت بخشی بندگان ستمدیده ی تو و عملی شدن واجبات تو تلاش می کنیم.

خضوع، و از چشم خود اشک در شب تاریک را به من هدیه کن. (1)

ج: گاهی انسان خون قلب و جان مایه ی خویش را در راه خدا نثار می کند. امام حسین علیه السلام و یارانش چنین عمل کردند.

1- ذات مقدس خداوند؛ ﴿یَا مَنْ لاَ تُغَیِّرُهُ اَلدُّهُورُ وَ لاَ تُبْلِیهِ اَلْأَزْمِنَهُ﴾ (1) خداوند برتر از زمان است. زیرا خالق آن است. از این رو، هیچ تأثیری در او ندارد.

2- حضرت مهدی علیه السلام؛ امام زمان بیش از هزار سال است که از عمر شریف او می گذرد و شاید زمان طولانی دیگر نیز ادامه یابد اما وقتی ظهور می کند، مانند انسان 30 تا 40 ساله دیده می شود

3- از امام صادق علیه السلام سؤال کردند چرا قرآن کریم تازگی و طراوت دارد؟ حضرت در پاسخ فرمود: چون خداوند آن را برای تمام زمان ها قرار داده تا همه ی مردم از آن بهره مند شوند؛ ﴿لِأَنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَجْعَلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ وَ لاَ لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ فَهُوَ فِی کُلِّ زَمَانٍ جَدِیدٌ وَ عِنْدَ کُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَهِ﴾. (2)

4- حماسه ی کربلا؛ تمام حوادثی که در جهان رخ داده، نوعاً به دست فراموشی سپرده شده است، حماسه ی کربلا به سبب فداکاری امام حسین علیه السلام و یارانش برای همه ی انسان ها در طول تاریخ درس و برنامه ی زندگی است.

3- برخی شمار شهیدان کربلا را 61 نفر روایت کرده اند (1)، ولی شاید این آمار اصحاب امام علیه السلام بدون احتساب شهدای اهل بیت و بنی هاشم باشد که با در نظر گرفتن شهدای بنی هاشم همان قول بعدی خواهد بود.

4- سید بن طاووس قدس سره می گوید: روایت شده است که اصحاب امام حسین علیه السلام 78 نفر بودند و با خود آن حضرت 79 نفر می شوند. (2)

5- علامه مجلسی قدس سره از محمد بن ابی طالب آمار شهدای کربلا را 82 نفر نقل کرده اند. (3)

6- از امام باقر علیه السلام نیز رقم شهدای کربلا، 145 نفر نقل شده است. (4)

آن چه در پیش روی شماست بیان رخدادهایی است که بر حرم امام حسین علیه السلام گذشته است.

سال 61 هجری، امام حسین علیه السلام در سرزمین کربلا به خاک سپرده شد.

سال 65 هجری، مختار بن أبو عبيده ثقفی برگرد مضجع امام دیواری ساخت و برفراز این چهار دیواری که از دو سوی آن در داشت، گنبدی از آجر و گچ بنا کرد.

سال 132 هجری، در دوران أبو العباس سفاح در کنار مرقد امام علیه السلام مکان دیگری بنا شد.

سال 146 هجری، در دوران أبو جعفر منصور این سرپوشیده ویران شد.

سال 158 هجری، در دوران مهدی عباسی این سرپوشیده از نو بنا شد.

سال 171 هجری، در دوران هارون این سرپوشیده ویران گشت.

سال 193 هجری، در دوران امین بنای حرم از نو برپا شد.

سال 236 هجری، متوکل عباسی مرقد امام علیه السلام را ویران کرد و زمین آن را شخم زد.

سال 247 هجری، به فرمان منتصر عباسی بنای حرم باز شد و پس از آن علویان و پیشاپیش آنان سیدابراهیم مجاب به تدریج به زیارت امام و سکونت گزیدن در جوار مرقد آن حضرت روی آوردند.

سال 273 هجری، بنای منتصر رو به خرابی نهاد و از همین رو محمد بن محمد بن زید که در طبرستان قیام کرد به تجدید این بنا پرداخت.

سال 280 هجری، واعی علوی گنبدی بر فراز قبر امام علیه السلام ساخت.

سال 367 هجری، عضدالدوله گنبدی چهار رواق و ضریحی از عاج بنا کرد.

سال 407 هجری، در پی سقوط دو شمع بر روی فرشها، حرم مطهر در آتش سوخت، سپس حسن بن سهل وزیر به تجدید بنای آن پرداخت.

سال 479 هجری، ملکشاه سلجوقی مرقد امام را زیارت کرد و فرمان داد دیوار پیرامون حرم را نوسازی کنند.

ص: 167

سال 620 هجری، ناصر الدّین عبّاسی، ضریحی برای مرقد امام علیه السلام ساخت.

سال 767 هجری، سلطان اویس گنبدی را ساخت و صحنی محصور به چند دیوار برگرد مرقد امام علیه السلام بنا کرد.

سال 861 هجری، شاه اسماعیل صفوی بعد از فتح بغداد که به زیارت کربلا رفت، دستور داد حاشیه های ضریح را طلاکاری کنند و چراغدان طلا را به حرم هدیه کرد.

سال 786 هجری، سلطان احمد اویس دو گلدسته بنا کرد و صحن را توسعه داد.

سال 920 هجری، شاه اسماعیل دیگر بار به زیارت کربلا آمد و دستور داد صندوقی از چوب ساج بر ضریح بسازند.

سال 932 هجری، شاه اسماعیل دوم ضریح مشبک زیبایی که از نقره ساخته شده بود، به مرقد امام علیه السلام هدیه کرد.

سال 983 هجری، علی پاشا ملقب به وندزاده گنبد را نوسازی کرد.

سال 1032 هجری، شاه عباس صفوی ضریحی از مس ساخت و گنبد را نیز به سنگ های کاشانی تزیین کرد.

سال 1048 هجری، سلطان مراد چهارم از سلاطین عثمانی، کربلا را زیارت کرد و فرمان داد گنبد را از بیرون با گچ سفید کنند.

سال 1135 هجری، همسر نادر شاه که اموال زیادی در اختیار داشت، دستور داد نوسازی گسترده ای در حرم انجام دهند.

سال 1155 هجری، نادر شاه پس از زیارت کربلا فرمان داد بناهای موجود را تزیین کنند و هدیه های گران بهایی را به گنجینه ی حرم تقدیم کرد.

سال 1211 هجری، آقا محمد خان قاجار دستور داد گنبد را به طلا آراستند.

سال 1216 هجری، وهابی ها به کربلا یورش آوردند و ضریح و رواق را ویران کردند و همه ی نفایس موجود در گنجینه ی حرم را غارت کردند.

سال 1227 هجری، به تقاضای مردم که ساختمان حرم که فرسوده شده بو،

ص: 168

نوسازی شد.

سال 1232 هجری، فتحعلی شاه قاجار ضریحی از نقره ساخت و ویرانی های وهابیون را باز سازی کرد.

سال 1250 هجری، فتحعلی شاه دستور داد گنبد بارگاه امام را نوسازی کنند. ناصرالدین شاه گنبد و بخشی از طلاکاری های آن را نوسازی کرد و در سال 1283 صحن مطهر امام علیه السلام را توسعه داد و پس از آن تاریخ تاکنون ترمیم و توسعه و تزیین های فراوانی در آن رخ داده است. (1)

کربلاست و اسامی آنان بر روی دیوار مشهود است.

گنبد خانه ی حرم امام علیه السلام را چهار رواق در برگرفته است. عرض هر یک از رواقها 5 متر و طول رواقهای شمالی و جنوبی 40 متر و طول هر یک از رواق های شرقی و غربی تقریباً 45 متر است و ارتفاع هر رواقی به 12 متر می رسد و کف رواق ها با سنگ های سفید شفاف فرش شده است. (1)

ص: 170

اکرم صلى الله عليه و سلم عبودیت اوست؛ ﴿تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِه﴾ (1)

همچنین سفر آسمانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز در پرتو عبودیت او بود؛ ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى﴾ (2)

در زیارت نامه ی آن حضرت می خوانیم سلام بر تو ای بنده ی صالح خدا که از خدا و پیامبر و حضرت علی اطاعت کردى؛ ﴿السَّلامُ عَلَیْکَ أیُّها العَبْدُ الصّالِحُ الْمُطیعُ للهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لأِمیرِ الْمُؤْمِنینَ﴾.

ص: 178

پدر جان ندای تو رگ های قلبم را برید و آرامش را از من ربود. خواستم به میدان آیم و جانم را فدای تو کنم امام حسین علیه السلام فرمود: پسرم! تو بیمار هستی و جهاد بر تو واجب و روا نیست تو حجّت و امام بر شیعیان من هستی. تو پدر امامان و سرپرست یتیمان و بیوه زنان هستی تو باید آنان را به مدینه برسانی و نباید هرگز زمین از حجت امام از نسل من خالی بماند...

امام سجّاد علیه السلام عرض کرد: پدر جان آیا من نگاه کنم و تو کشته شوی؟! کاش زنده نبودم و جانم نثار تو می شد...

سپس امام حسین علیه السلام با امام سجّاد علیه السلام وداع کرد. او را در آغوش گرفت و الوداع گردن به گردن او نهاد و گریه سختی کرد و به این ترتیب با او خداحافظی نمود.

داد و خطاب به ابن زیاد فریاد زد:

آن همه خون از ما ریختی برای تو بس است...

ابن زیاد در این هنگام از کشتن امام سجّاد علیه السلام صرف نظر کرد و گفت: «رهایش کنید به گمانم همان بیماری و رنجوری او را بکشد».

در این هنگام امام سجّاد علیه السلام به زینب علیها السلام رو کرد و فرمود: «عمه جان آرام باش تا من سخن بگویم» سپس به ابن زیاد رو کرد و فرمود:

﴿بِالقَتلِ تُهَدِّدُنی یَابنَ زِیادٍ ، أما عَلِمتَ أنَّ القَتلَ لَنا عادَهٌ و کَرامَتَنَا الشَّهادَهُ﴾؛ ای پسر زیاد آیا مرا از مرگ می ترسانی مگر نمی دانی که کشته شدن برای ما یک کار عادی است و شهادت مایه سربلندی ما می باشد.

آن گاه ابن زیاد دستور داد امام سجّاد علیه السلام و همراهانش را به خانه ای که در کنار مسجد اعظم کوفه بود بردند و در آن جا زندانی نمودند. (1)

﴿وَ آتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾؛ حق خویشان را ادا کن. (1)

گفت: آری خوانده ام امام سجّاد علیه السلام فرمود خویشان در این آیه ما هستیم. ای پیرمرد آیا این آیه را خوانده ای ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾؛ بدانید از هر آن چه سود بردید یک پنجم آن مخصوص خدا و رسول و خویشان است. (2)

گفت: آری خوانده ام. امام سجّاد علیه السلام فرمود ای پیرمرد خویشان در این آیه ما هستیم. ای پیرمرد آیا این آیه را خوانده ای؟ ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً﴾؛ همانا خداوند خواسته است که نا پاکی را از شما خاندان بردارد و شما را پاک و پاکیزه گرداند. (3)

گفت: آری خوانده ام امام سجّاد علیه السلام فرمود این آیه در شأن ما نازل شده است.

در این هنگام پیرمرد در سکوت فرو رفت و از گفته جسورانه خود پشیمان شد و گفت: «تو را به خدا شما همانید که گفتید؟»

امام سجّاد علیه السلام فرمود آری سوگند به خدا بدون تردید ما همان خاندانیم، به حقّ پیامبر صلی الله علیه و آله ما همان خویشاوندان هستیم.

پیر مرد پس از شناخت آنقدر گریه کرد و از شدت ناراحتی، عمامه خود را از سرگرفت و بر زمین زد و دست هایش را به سوی آسمان بلند نمود و گفت: «خدایا ! ما از دشمنان جنّ و انس آل محمد بیزاریم». سپس به امام سجّاد علیه السلام عرض کرد: «آیا توبه ام پذیرفته است؟»

امام سجّاد علیه السلام فرمود آری، اگر توبه کنی خداوند توبه ات را می پذیرد و با ما خواهی بود. پیرمرد گفت من توبه کردم.

من خبر به یزید رسید فرمان داد آن پیرمرد پیر را بکشد. جلادان یزید او را به

ص: 184

شهادت رساندند. (1)

و موجب تحوّل عجیبی گردید.

مسجد اموی شام پر از جمعیت بود امام سجّاد علیه السلام را به آن مسجد آورده بودند تا عظمت یزید را بنگرد یزید حضور داشت و به خطیب مزدور خود گفت: بر بالای منبر برو و آن چه خواستی نسبت به علی علیه السلام و حسین علیه السلام بدگویی کن و از ناسزاگویی به آن ها کم نگذار.

خطیب بالای منبر رفت و آن چه توان داشت در حضور مردم و امام سجّاد علیه السلام از امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام بدگویی کرد و معاویه و یزید را مدح و ستایش نمود.

امام سجّاد علیه السلام در همان پایین منبر فریاد زد:

﴿وَیلَکَ أیُّهَا الخاطِبُ ، اشتَرَیتَ مَرضاهَ المَخلوقِ بِسَخَطِ الخالِقِ ، فَتَبَوَّأ مَقعَدَکَ مِنَ النّارِ﴾

وای بر تو ای سخنران خشنودی مخلوق را به خشم خالق خریدی پس جایگاهت را آتش دوزخ فراگرفت.

سپس امام سجّاد علیه السلام تا به یزید فرمود:

﴿یَا یَزِیدُ ائْذَنْ لِی حَتَّی أَصْعَدَ هَذِهِ الْأَعْوَادَ فَأَتَکَلَّمَ بِکَلِمَاتٍ لِلَّهِ فِیهِنَّ رِضاً وَ لِهَؤُلَاءِ الْجُلَسَاءِ فِیهِنَّ أَجْرٌ وَ ثَوَابٌ﴾؛ ای یزید به من اجازه بده تا بالای این چوب ها بروم و سخنانی بگویم که در آن خشنودی خدا باشد و برای حاضران موجب اجر و پاداش گردد.

یزید این تقاضا را رد کرد ولی حاضران گفتند: اجازه بده او بالای منبر رود شاید ما از او چیزی بشنویم. یزید گفت:

﴿اِن صَعِدَ لَم یَنزِل اِلّا بِفَضیحَتِی وَ فَضیحَهِ آلِ اَبِی سُفیانٍ﴾؛ اگر او بالای منبر رود فرود نمی آید مگر این که من و دودمان ابوسفیان را به افتضاح و رسوایی بکشاند.

شخصی گفت: ای امیرمؤمنان هر چه این شخص (بیمار و شکست خورده) بگوید چنان اهمیت ندارد بگذار برود و سخنی بگوید. یزید به او گفت: ﴿اِنَّهُ مِن اَهلِبَیتٍ قَد زَقُّوا العِلمَ زَقَّاً ﴾؛ این شخص (اشاره به امام سجّاد علیه السلام) از خاندانی است

ص: 186

که علم و کمال را با تمام وجود به کام خود آورده اند».

مردم همواره از یزید تقاضا می کردند که اجازه دهد تا این که ناگزیر یزید اجازه دادو امام علیه السلام پس از حمد و ثنا فرمود:

﴿أَیُّهَا النَّاسُ، أُعْطِينَا سِتّاً وَ فُضِّلْنَا بِسَبْعٍ، أُعْطِينَا الْعِلْمَ وَالْحِلْمَ وَالسَّمَاحَةَ وَالْفَصَاحَةَ وَ الشَّجَاعَةَ وَ الْمَحَبَّةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ وَ فُضِّلْنَا بِأَنَّ مِنَّا النَّبِیَّ الْمُخْتَارَ مُحَمَّداً وَ مِنَّا الصِّدِّیقُ وَ مِنَّا الطَّیَّارُ وَ مِنَّا أَسَدُ اللَّهِ وَ أَسَدُ رَسُولِهِ وَ مِنَّا سِبْطَا هَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ عَرَفَنی فَقَدْ عَرَفَنی، وَ مَنْ لَمْ یَعرِفْنی أَنبَأْتُهُ بِحَسَبِی وَنَسَبِی﴾؛

ای مردم! به ما شش چیز داده شد و به هفت چیز ما بر دیگران برتری داده شدیم اما آن ،شش به ما حلم ،علم جوانمردی، فصاحت، شجاعت، و دوستی در دل مؤمنان داده شد و اما آن هفت چیز که ما به آن برتری داده شدیم عبارت است از این که پیامبر برگزیده حضرت محمّد از ما است، و صدّيق (نخستین کسی که به او ایمان آورد یعنی علی) از ما است جعفر طیّار از ما است، شیر خدا و شیر رسول خدا (حضرت حمزه) از ما است و از ما است دو سبط پیامبر در این امت (حسن و حسین) هر کس که مرا شناخت که شناخت و هر کس که نشناخت، او را به حسب و نسبم خبر می دهم.

﴿أَیُّهَا النَّاسُ أَنَا ابْنُ مَکَّهَ وَ مِنَی أَنَا ابْنُ زَمْزَمَ وَ الصَّفَا ، أَنَا ابْنُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ أَنَا ابْنُ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ أَنَا ابْنُ خَدِیجَهَ الْکُبْرَی أَنَا ابْنُ الْمَقْتُولِ ظُلْماً أَنَا ابْنُ الْمَجْزُوزِ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا، اَنَا بْنُ الْعَطْشانِ حَتّی قَضی، اَنَا بْنُ طَرِیحِ کَرْبَلا، اَنَا بْنُ مَسْلُوبِ الْعَمامَهِ وَ الرِّداءِ...﴾؛

من فرزند مکه و منی هستم، من فرزند زمزم و صفا هستم، من فرزند فاطمه زهرایم، من فرزند خدیجه کبرایم، من فرزند کسی هستم که از روی ظلم کشته شد. من پسر کسی هستم که سرش از قفا بریده شد. من پسر تشنه کامی هستم که با لب تشنه به شهادت رسید من پسر کسی هستم که پیکرش در زمین کربلا افتاده. من پسر کسی هستم که عمامه و عبایش ربوده شد... .

امام سجّاد علیه السلام همچنان گفت و گفت مردم زار زار می گریستند و صدای گریه و ناله بلند شد یزید ترسید که فتنه و آشوب به پاشود؛ به مؤذن فرمان داد اذان

ص: 187

را بگو مؤذن گفت: ﴿اللّهُ أکبَرُ اللّهُ أکبَرُ﴾

امام سجّاد علیه السلام فرمود: ﴿لا شَیْءَ أکبَرُ مِنَ اللّهِ﴾؛ هیچ چیز بزرگ تر از خدا نیست.

مؤذن گفت: ﴿اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه﴾

امام سجّاد علیه السلام اعلام فرمود: ﴿شَهِدَ بِهَا شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی﴾؛ مو و پوست و گوشت و خونم به یکتایی خدا گواهی دهد.

مؤذن گفت: ﴿أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله﴾

امام سجّاد علیه السلام به مؤذّن فرمود: تو را به حقّ محمد ساکت باش، تا من سخنی بگویم.

سپس از بالای منبر متوجه یزید شد و فرمود: ﴿يَا يَزِيدُ مُحَمَّدٌ هَذَا جَدِّي أَمْ جَدُّكَ؟...﴾ اى يزيد محمّد جدّ من است یا جد تو؟! اگر می گویی جد تو است دروغ می گویی و کفر می ورزی و اگر اعتقاد داری که او جدّ من است پس چرا عترت و خاندان او را کشتی؟ چرا پدرم را کشتی و حرم او و مرا اسیر کردی؟! این سخن را گفت و دست به گریبان برد و جامه خود را چاک زد و گریه کرد. سپس خطاب به مردم فرمود: ای مردم آیا در میان شما کسی هست که جد و پدرش رسول خدا باشد؟!

صدای شیون و گریه از مجلس برخاست. آن گاه فرمود: به خدا سوگند در جهان جز من کسی نیست که جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد. پس چرا این شخص (یزید) پدر مرا کشت و ما را مانند رومیان اسیر کرد؛ ای یزید این کارها را می کنی و باز می گویی محمّد صلی الله علیه و آله رسول خداست؟ و رو به قبله می ایستی وای بر تو که در روز قیامت جدّم و پدرم طرف دعوای تو هستند.

یزید فریاد زد: ای مؤذّن! اقامه بگو!

هیاهو و صدای اعتراض از مجلس برخاست بعضی با یزید نماز خواندند و بعضی دیگر نماز نخوانده و پراکنده شدند. (1)

ص: 188

خطبه امام سجّاد علیه السلام و حضرت زینب علیها السلام در شام موجب شد که وضع شام دگرگون گردید و یزید دستور داد سرهای شهدا را جمع کنند و محترمانه به قصر بیاورند. او اظهار پشیمانی می کرد و همه گناهان را به ابن زیاد نسبت می داد و او را لعنت می کرد.

حجر الاسود کشید. در این هنگام شامیانی که اطراف هشام را گرفته بودند به هشام گفتند: این شخص کیست؟!

هشام (با این که آن حضرت را می شناخت خود را به نادانی زد و) گفت: او را نمی شناسم. در همین لحظه حسّاس، «فرزدق» شاعر حماسه سرا که پیوند دوستانه و تنگاتنگ با خاندان رسالت داشت گفت: من او را می شناسم، او علی بن الحسین زین العابدين علیه السلام است و آن گاه اشعار زیر را (به کوری چشم دشمن مغرور) در شأن امام سجّاد علیه السلام سرود:

هَذَا الَّذِی تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأَتَهُ *** وَ الْبَیْتُ یَعْرِفُهُ وَ الْحِلُّ وَ الْحَرَم

هَذَا ابْنُ خَیْرِ عِبَادِ اللَّهِ کُلِّهِمُ *** هَذَا التَّقِیُّ النَّقِیُّ الطَّاهِرُ الْعَلَمُ

إِذَا رَأَتْهُ قُرَیْشٌ قَالَ قَائِلُهَا *** إِلَی مَکَارِمِ هَذَا یَنْتَهِی الْکَرَم

یَکَادُ یُمْسِکُهُ عِرْفَانَ رَاحَتِهِ *** رُکْنُ الْحَطِیمِ إِذَا مَا جَاءَ یَسْتَلِم

مَا قَالَ: «لَا» قَطُّ إلَّا فِی تَشَهُّدِهِ *** لَوْلَا التَّشَهُّدُ کَانَتْ لَاؤُهُ نَعَمُ

این مرد کسی است که سنگ ریزه های مکه جای پای او را می شناسند، خانه کعبه و بیابان های حجاز از بیرون حرم و داخل حرم او را می شناسند.

این فرزند بهترین همه بندگان خدا است این همان مرد پرهیزکار و پاکیزه و پاکی است که نشانه خدا در روی زمین است.

وقتی که او را قریشیان می نگرند سخنگوی آن ها گوید: بزرگواری ها به مقامات معنوی این شخص منتهی شده است.

هنگامی که برای دست مالیدن و بوسیدن حجر الاسود می آید (و دست به دیوار خانه کعبه می نهد) نزدیک است رکن حطیم (آن قسمت از دیواری که بین حجر الاسود و در خانه کعبه است) به خاطر آشنایی با آن دست آن را نگه دارد.

آن حضرت هرگز «نه» نگفت مگر در تشهد خود که نفی شریک برای خدا نمود. یعنی او در همه امور مرد مثبت بود و تنها در برابر معبودهای باطل «نه» گفت.

ص: 190

هر طرف می گذشت بهر طواف *** در صف خلق می افتاد شکاف

زد قدم بهر استلام حجر *** گشت خالی ز خلق راه گذر

﴿سَجَدَ وَجْهِی مُتَعَفِّراً فِی اَلتُّرَابِ لِخَالِقِهِ وَ حَقٌّ لَهُ﴾؛ صورتم خاک آلود برای آفریدگارم سجده کرد و خداوند سزاوار سجده است.

به سوی آن جوان رفتم ناگاه در یافتم که او امام سجّاد علیه السلام است. هنگامی که هوا روشن شد به سوی او شتافتم و عرض کردم: «ای فرزند پیامبر! چرا آن همه به خودت زحمت می دهی با این که خداوند تو را برتری بخشیده و تو در پیشگاه خدا عزیز و ارجمند هستی؟!»

آن حضرت با شنیدن این سخن گریه کرد سپس فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

﴿کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَهٌ یَوْمَ اَلْقِیَامَهِ إِلاَّ أَرْبَعَهُ أَعْیُنٍ عَیْنٌ بَکَتْ مِنْ خَشْیَهِ اَللَّهِ وَ عَیْنٌ فُقِئَتْ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ عَیْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحَارِمِ اَللَّهِ وَ عَیْنٌ بَاتَتْ سَاهِرَهً سَاجِدَهً﴾؛

هر چشمی در روز قیامت گریان است مگر چهار :چشم چشمی که از خوف خدا بگرید. 2- چشمی که در راه خدا کور شده باشد. 3- چشمی که از حرام های خدا پوشیده شده باشد. 4- و چشمی که شب تا صبح در حال سجده بیدار باشد.

سپس فرمود خداوند به وجود بنده شب زنده دار بر فرشتگانش مباهات می کند و به آن ها می فرماید: «به بنده ام بنگرید؛ روحش در نزد من است و پیکرش به اطاعت من اشتغال دارد از بستر برخاسته و به خاطر ترس از عذاب و تحصیل رحمت من مرا می خواند گواهی دهید که من او را آمرزیده ام.» (1)

تو را از خطرات آخرت حفظ کند:

نخست این که پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله هستی.

دوّم این که شفاعت جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله برای تو هست.

سوّم این که رحمت الهی وجود دارد.

امام سجّاد علیه السلام به من رو کرد (هر سه امر مذکور را با آیات قرآن جواب داد) و فرمود: اما در مورد نسب آیا شنیده ای که خداوند در قرآن می فرماید:

﴿فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَتَسَاءَلُونَ﴾؛ هنگامی که در صور دمیده شود هیچ گونه نسبی در میان آن ها نخواهد بود و از یکدیگر تقاضای کمک نمی کنند. (1)

امّا در مورد شفاعت به آن نیز اطمینانی نیست زیرا خداوند می فرماید:

﴿وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى﴾؛ آنان جز در مورد شخصی که خدا از او خشنود است شفاعت نمی کنند. (2)

و امّا در مورد رحمت خدا خداوند می فرماید:

﴿إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبُ مِنَ الْمُحْسِنِينَ﴾؛ همانا رحمت خدا به نیکو کاران نزدیک است. (3) و من نمی دانم که در صف نیکو کاران باشم. (4)

سعدی گوید:

تن آدمی شریف است به جان آدمیّت *** نه همین لباس زیبا است نشان آدمیّت

اگر آدمی به چشم است و دهان و گوش بینی *** چه میان نقش دیوار و میان آدمیّت

ص: 195

طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت *** به در آی تا ببینی طیران آدمیت

اگر این درنده خویی ز طبیعتت بمیرد *** همه عمر زنده باشی به روان آدمیت

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند *** بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت

سائلی را می دید می فرمود:

﴿مَرْحَباً بِمَنْ يَحْمِلُ زادى الَىَّ الاخرة﴾؛ آفرین به کسی توشه مرا به سوی آخرت حمل می کند.

برای مقابله آماده کرد و از خانه بیرون آمد امام سجّاد علیه السلام به او فرمود:

ای برادر! اندکی قبل نزد من آمدی و هر چه خواستی به من گفتی، اگر آن چه را گفتی در من هست از درگاه طلب آمرزش می کنم خدا مرا بیامرزد و اگر آن چه گفتی در من نیست، خدا تو را بیامرزد!

وقتی که حسن بن حسن بزرگواری امام علیه السلام او را دید شرمنده شد و بین دو چشم امام علیه السلام را بوسید و گفت: «آری من آن چه را که در تو نبود به تو گفتم، و خودم به آن چه گفتم سزاوارترم.» (1)

بپرهیز زیرا این دو کلید هر کار بدی است.

5- ﴿ اَلرِّضَا بِمَکْرُوهِ اَلْقَضَاءِ أَرْفَعُ دَرَجَاتِ اَلْیَقِینِ﴾ (1)؛ راضی بودن به مقدرات ناخوش آیند از بالاترین درجات یقین است.

6- ﴿إِیَّاکَ وَ اَلاِبْتِهَاجَ بِالذَّنْبِ فَإِنَّ اَلاِبْتِهَاجَ بِهِ أَعْظَمُ مِنْ رُکُوبِهِ﴾ (2)؛ از انجام گناه از روی خوشحالی و شادی بپرهیز زیرا بدی و مجازات شادی به گناه از انجام دادن خود گناه بیشتر است.

7- ﴿مَنْ کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیْهِ اَلدُّنْیَا﴾ (3)؛ هر کس روح بلندی داشته باشد دنیا را زیر پا خواهد گذاشت.

8- ﴿مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اَللَّهِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ مِنْ عِفَّهِ بَطْنٍ وَ فَرْجٍ﴾؛ بعد از معرفت پروردگار هیچ چیز نزد پروردگار محبوب تر از عفت شکم و غریزه جنسی نیست.

9- ﴿فْعَلِ الخَیْرَ إلی کُلّ مَنْ طَلَبَهُ مِنْکَ فَانْ کَانَ أَهْلُهُ فَقَدْ أصَبْتَ مَوْضِعَهُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ بِأَهْلٍ کُنْتَ أنْتَ أهْلُهُ وَ إِنْ شَتَمَکَ رَجُلٌ عَنْ یَمِینِکَ ثُمَّ تَحَوَّلَ إلی یَسَارِکَ وَ اعْتَذَرَ إلَیْکَ فَاقْبَلْ عُذْرَهُ﴾ (4)

هر کس از تو مطالبه کار خیری را کرد انجام بده که اگر مستحق آن باشد به جایش انجام شده و اگر سزاوار نباشد تو انسانی خیر خواه هستی و فیض و ثواب را برده ای و اگر کسی از سمت راست بر تو ناروا گفت و از سمت چپ معذرت خواست عذرش را بپذیر.

10- ﴿عَجِبْتُ لِمَنْ یَحْتَمِی مِنَ اَلطَّعَامِ لِمَضَرَّتِهِ وَ لاَ یَحْتَمِی مِنَ اَلذَّنْبِ لِمَعَرَّتِهِ﴾؛

در تعجبم از کسی که از خوردنی ها به خاطر زیانشان پرهیز می کند ولی از گناه به خاطر زشتی آن پرهیز نمی کند.

ص: 200

از این سخن پدرم در دل مردی از حاضرین حالت انکاری بوجود آمد و حضرت به علم لدنی امامت از آن آگاه شد حضرت فرمود تا آن مرد صیاد را حاضر کردند و به او فرمود این آهو از تو شکایت دارد و می گوید شما روز گذشته در فلان زمان بچه اش را صید کرده اید و از آن وقت تا به حالا شیر نخورده است و از من خواسته تا واسطه شوم که بچه اش را بیاوری تا شیر دهد و به تو برگرداند.

صیّاد گفت به خدا قسم راست فرمودید و فوراً به امر پدرم رفت و آن بچه آهو را آورد آهوی مادر تا بچه اش را دید چند بار دست هایش را بر زمین کوبید و آه جانسوز و غم انگیزی کشید و به بچه اش شیر داد.

پدرم در نهایت ناراحتی به مرد صیاد فرمود برای رضای خداوند و حقی که من بر تو دارم این بچه آهو را به من ببخش.

مرد صیّاد فوراً اطاعت کرد. پدرم بچه آهو را از او گرفت و به مادرش بخشید. (1)

ص: 202

بودند و در نقل احادیث امام باقر علیه السلام و تشکّل فقه تشیّع و زمینه سازی برای یک نهضت وسیع فکری و علمی نقش بسزایی داشتند برای آن که با حوزه علمیه امام باقر علیه السلام آشنا تر شویم در این جا به شرح کوتاهی از چند نفر از شاگردان برجسته امام اشاره می کنیم:

امام سجّاد علیه السلام و امام باقر علیه السلام بود که برای خود شاگردانی داشت که به اصحاب طاووس معروف بودند.

ابو بصیر می گوید: با جمعی از دوستان در محضر امام باقر علیه السلام در کنار کعبه نشسته بودیم در این هنگام طاووس یمانی با جمعی از اصحابش به محضر امام باقر علیه السلام آمد و عرض کرد آیا اجازه می دهی چند سؤال بپرسم؟ امام باقر علیه السلام فرمود اجازه هست، بپرس.

طاووس گفت به من خبر بده در چه زمانی یک سوم انسان ها مردند؟

امام باقر علیه السلام فرمود ای شیخ! اشتباه کردی به جای این که بگویی: «در چه زمانی یک چهارم انسان ها مردند گفتی یک سوم» در آن هنگام که قابیل برادرش را کشت چهار نفر انسان در زمین وجود داشتند که عبارت بودند از: آدم، حوّا، هابیل و قابیل. با کشته شدن هابیل به دست قابیل یک چهارم آن ها نابود شدند.

طاووس: آری من اشتباه کردم تو درست ،فرمودی، اینک بگو از آن دو نفر (قابیل و هابیل) کدام یک پدر انسان های بعد شدند، قاتل یا مقتول؟

امام باقر علیه السلام: هیچ کدام، بلکه پدر انسان های بعد شيث بن آدم علیه السلام بود.

طاووس: علت نامگذاری ابلیس چیست؟

امام باقر علیه السلام: زیرا او از رحمت خدا مأیوس شد و قطع امید کرد (واژه ابلیس از «بلس» به معنی نا امیدی از رحمت خداست).

طاووس: علت نامگذاری جنّ چیست؟

امام باقر علیه السلام: زیرا جنیّان پوشیده اند و دیده نمی شوند. (واژة جن به معنی پوشیده است).

طاووس: آن رسولی که نه از انسان ها بود و نه از جنیان و نه از فرشتگان و خداوند در قرآنش از آن یاد کرده چه بود؟

امام باقر علیه السلام: او کلاغ بود که خداوند او را نزد قابیل فرستاد تا به او بفهماند که چگونه جنازه برادرش هابیل را بپوشاند. (چنان که در آیه 31 سوره مائده آمده است).

ص: 208

طاووس: آن موجودی که نه از جن بود و نه انس و نه از فرشتگان و قوم خود را ترسانید و خدا در قرآنش از آن یاد کرده چه بود؟

امام باقر علیه السلام: آن موجود مورچه بود که به قوم خود گفت: «وارد لانه های خود شوید تا سلیمان و لشگرش از روی نا آگاهی شما را پایمال نکنند».

طاووس: به من خبر بده از چیزی که اندکش حلال و بسیارش حرام است و خداوند از آن در قرآن یادکرده است.

امام باقر علیه السلام: آن چیز نهی حضرت طالوت (نماینده پیامبر عصرش) بود، که به لشگر خود گفت: «از آب این نهر جز اندکی (یک کف دست) نیاشامید.»

طاووس: صلاتی که نداشتن ،وضو و روزه ای که خوردن و آشامیدن به آن آسیب رساند کدام است؟

امام باقر علیه السلام صلات بی وضو صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله است، و روزه ای که خوردن و نوشیدن به آن صدمه نمی زند روزة سکوت حضرت مریم علیها السلام است که گفت: «من برای خدا نظر کرده ام که روزه بگیرم و امروز با احدی سخن نمی گویم.» (که روزه خاموشی بود و در آیه 26 سوره مریم آمده است).

طاووس: آن چیزی که زیاد می شود ولی کم نمی گردد و آن چیزی که کم می شود ولی زیاد نمی شود و آن چیزی که هم کم می گردد و هم زیاد می گردد، چیست؟

امام باقر علیه السلام: آن چیزی که زیاد می شود و کم نمی شود آب دریا است و آن چیزی که کم می شود و زیاد نمی گردد عمر است و آن چیزی که کم و زیاد می شود قمر (ماه) است. (1)

به این ترتیب امام باقر علیه السلام به چند سؤال پیچیده طاووس بی درنگ پاسخ داد و حاضران را از پاسخ های خود مات و مبهوت ساخت.

ص: 209

خدا به سر می برد و هیچ چیز او را از بندگی خالص و عبادت بی شائبه خدا باز نمی داشت.

روایت شده: امام باقر علیه السلام از مدینه به سوی مکّه برای انجام حج رهسپار می شد وقتی که در مکه وارد مسجد الحرام می گردید و به کعبه نگاه می کرد بلند بلند می گریست سپس طواف کعبه می نمود و پس از طواف در مقام ابراهیم نماز می خواند وقتی که سر از سجود بر می داشت دیده می شد که محل سجده اش بر اثر اشک بسیارتر شده است و آن حضرت وقتی که خنده می کرد متوجه خدا شده، عرض می کرد ﴿اَللَّهُمَّ لاَ تَمْقُتْنِی﴾ خدایا بر من خشم نکن.

امام باقر علیه السلام به او فرمود: امّا من آن چه را خدا بخواهد دوست دارم اگر پیری بخواهد همان را دوست دارم اگر جوانی را بخواهد به همان علاقه مندم بیماری یا سلامتی زندگی یا مرگ هر کدام را او بپسندد همان را می پسندم:

خاطر جابر با شنیدن این سخن آرامش یافت و شاد و با نشاط شد دست امام علیه السلام را بوسید و گفت: «رسول خدا صلی الله علیه و آله راست فرمود که به من گفت: فرزندم باقرالعلوم را می بینی سلام مرا به او برسان...»

توضیح این که: سخن امام باقر علیه السلام اشاره به این است که مقام راضی بودن به خشنودی خدا از مقام صبر و استقامت بالاتر است و به طور کلی صبر و استقامت مقدمه ای است که می توان در پرتو آن دارای مقام شامخ رضا به رضای الهی شد.

روایت شده: جمعی به محضر امام باقر علیه السلام آمدند و دیدند آن حضرت به خاطر بیمار بودن یکی از کودکان بسیار ناراحت و غمگین است به طوری که آرامش ندارد با خود گفتند اگر خدای نکرده این کودک فوت کند، امام باقر علیه السلام منقلب می شود و ممکن است به حال خطیری بیفتد آن ها همچنان حیران بودند ناگاه دیدند امام باقر علیه السلام از خانه بیرون آمد ولی بسیار شادمان و خوشحال به نظر می رسید با این که صدای گریه ای که از خانه برخاست نشان می داد که آن کودک بیمار از دنیا رفته است آن ها به آن بزرگوار عرض کردند: «ما نگران حال شما بودیم با خود گفتیم اگر فرزندتان از دنیا برود بی تاب خواهید شد ولی اکنون تو را شاد می بینیم» امام باقر علیه السلام در پاسخ فرمود:

﴿إِنَّا لَنُحِبُّ أَنْ نُعَافَی فِیمَنْ...نُحِبُّ فَإِذَا جَاءَ أَمْرُ اَللَّهِ سَلَّمْنَا فِیمَا یُحِبُّ﴾؛ (1) ما دوست داریم که در مورد دوستانمان در عافیت باشیم ولی وقتی که قضای الهی فرا رسید آن چه را خدا دوست دارد همان را می پسندیم و تسلیم آن هستیم.

در بعضی از روایات نظیر همین داستان درباره امام صادق علیه السلام وارد شده و آن

ص: 213

حضرت فرمود: ﴿إِنَّا إِذَا أَرَدْنَا أَمْراً وَ أَرَادَ اَللَّهُ أَمْراً سَلَّمْنَاهُ لِأَمْرِ اَللَّهِ﴾. (1)

6- ﴿یَا بُنَیَّ إِذَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَیْکَ بِنِعْمَهٍ فَقُلِ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَ إِذَا حَزَنَکَ أَمْرٌ فَقُلْ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ وَ إِذَا أَبْطَأَ عَنْکَ رِزْقٌ فَقُلْ أَسْتَغْفِرُ اَللَّهَ﴾ پسرم هرگاه نعمتی از جانب پروردگار به تو رو آورد بگو الحمدالله و اگر چیزی تو را محزون ساخت بگو لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّهَ إِلاَّ بِاللَّهِ و اگر روزی ورزقی از تو گرفته شد بگو استغفر الله.

7- ﴿بِئْسَ اَلْأَخُ أَخٌ یَرْعَاکَ غَنِیّاً وَ یَقْطَعُکَ فَقِیراً﴾؛ چه بد رفیقی است آن که در هنگام غنی و داشتن مراعاتت کند و در موقع فقر و نداری رهایت نماید!

8- ﴿يا جابر أُوصِیكَ بِخَمْسٍ إِنْ ظُلِمْتَ فَلَا تَظْلِمْ وَ إِنْ خَانُوكَ فَلَا تَخُنْ وَ إِنْ كُذِّبْتَ فَلَا تَغْضَبْ وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ﴾؛ ای جابر ترا به پنج چیز سفارش می کنم اگر بر تو ظلم شد تو ظلم نکن اگر به تو خیانت شد تو خیانت نکن، اگر ترا تکذیب کردند عصبانی نشو اگر ترا تعریف و تمجید کردند خوشحال مشو و اگر مذمتت نمودند آه و ناله نکن.

9- ﴿تَعَرَّض لِلرَّحْمَهِ وَ عَفْوِ اللّهِ بِحُسْنِ المُراجَعَهِ، وَاسْتَعِنْ عَلَی حُسْنِ المُراجَعَهِ بِخَالِصِ الدُّعَاءِ وَالمُناجَاتِ فِی الظُّلَمِ﴾ خود را در معرض رحمت و عفو پروردگار قرار بده البته توسط توبه و بازگشت شایسته و برای بازگشت شایسته از اخلاص در دعا و مناجات در تاریکی های شب کمک بگیر

10- شخصی در محضر امام باقر علیه السلام گفت: ﴿اَللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ جَمِیعِ خَلْقِکَ﴾ پروردگارا مرا از همه خلقت بی نیاز کن.

امام علیه السلام فرمود: این طور دعا نکن بلکه بگو: ﴿اَللَّهُمَّ أَغْنِنَا عَنْ شِرَارِ خَلْقِکَ فَإِنَّ اَلْمُؤْمِنَ لاَ یَسْتَغْنِی عَنْ أَخِیهِ﴾؛ خداوندا مرا از اشرار خلقت بی نیاز کن زیرا مؤمن به برادر مؤمن خویش نیازمند است.

حضرت مرا به خاطر شوخی با او سرزنش کرد و فرمود کسی که پنهانی گناه کند خداوند به او توجه نخواهد کرد چه چیزی به او گفتی؟

ابوبصیر گفت: از روی شرمندگی سر به زیر انداختم و توبه کردم.

آن گاه امام علیه السلام فرمود: از این پس با زن نامحرم شوخی نکن.

امام باقر علیه السلام: آری

ابو بصیر: آیا پیغمبر اسلام وارث پیامبران پیشین بود و هرچه آن ها می دانستند می دانست؟

امام باقر علیه السلام : آری

ابو بصیر روی این اساس آیا شما می توانید (مانند بعضی از پیامبران) مرده را زنده کنید و کور مادرزاد را بینا نمایید و مبتلا به بیماری پیسی را درمان نمایید؟

امام باقر علیه السلام : آری می توانم به اذن خدا.

آن گاه امام باقر علیه السلام به ابو بصیر فرمود: «جلو بیا.»

ابو بصیر می گوید: نزدیک رفتم امام باقر علیه السلام دست بر چهره و دیده ام کشید، هماندم خورشید و آسمان و زمین و خانه ها و هرچه در شهر بود همه را دیدم آن گاه به من فرمود:

«می خواهی این گونه باشی و در روز قیامت در سود و زیان با مردم شریک گردی؟ یا آن که به حال اول برگردی و بدون بازداشت به بهشت روی؟»

گفتم: می خواهم همان گونه که بودم برگردم.

امام باقر علیه السلام بار دیگر دست بر چشم او کشید و چشمان او به حال اوّل برگشت. (1)

ص: 218

مِنْ جَعْفَرِ الصَّادِقِ فَضْلًا وَ عِلْماً وَ عِبَادَةُ و رعاً﴾.

در فضائل علمی و عملی بهتر از امام صادق علیه السلام را هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ انسانی خطور نکرده است.

پله خراب است وقتی امام از منزل بیرون رفت یکی از کنیزان فرزند کوچک امام را در آغوش گرفت و از پله ها بالا رفت اتفاقاً به زمین خورد و فرزند امام از دنیا رفت این کنیز بسیار ناراحت شد که چرا باعث قتل فرزند امام شده است.

وقتی حضرت تشریف آوردند و آگاه شدند رنگ حضرت تغییر پیدا کرد بعد فرمود: ﴿فَمَا تَغَیُّرُ لَوْنِی لِمَوْتِ اَلصَّبِیِّ وَ إِنَّمَا تَغَیُّرُ لَوْنِی لِمَا أَدْخَلْتُ عَلَیْهَا مِنَ اَلرُّعْبِ﴾: تغییر رنگ من بخاطر این است که چرا کنیز از من بترسد و لذا او را در راه خدا آزاد کرد. (1)

من پسری عنایت کرده فرمودند: ﴿بارَکَ اللّهُ لَکَ فِیکَ﴾ بعد پرسیدند چه نامی برای او انتخاب کردی؟ پاسخ دادم محمّد همین که امام نام محمّد را شنید صورتش را به طرف زمین نزدیک کرد و فرمود: «محمد، محمد، محمد». آن گاه فرمود: پدر و مادرم و تمام اهل زمین به فدای محمد رسول خداوند. سپس فرمود به فرزندت ناسزا نگو و او را تنبیه نکن و بدان خانه ای که در آن نام محمّد است آن خانه و اهلش هر روز پاکیزه و تقدیس شوند. (1)

400 درهم به آن ها دادم و بین آن ها را صلح دادم. آن گاه گفتم این پول از من نیست حضرت صادق آن را نزد من گذاشته و فرموده هرگاه دیدی دو نفر از شیعیان با هم بخاطر مسائل مادی نزاع می کنند بین آنان صلح برقرار کن. (1)

محل سجده امام علیه السلام از مکانی که بوی خوش در آن جا بود شناخته می شد.

خدا خانه نشینی برای شما روا نیست حضرت فرمود چرا؟ گفت به خاطر یاوران زیادی که داری حضرت فرمود به نظر تو من چقدر یاور دارم؟ گفت 100 هزار بلکه 200 هزار حضرت پس از اندکی سکوت به او فرمود اگر مایلی به ینبع مزرعه ای در نزدیکی مدینه برویم امام وقتی با او به آن جا رفتند، جوانی را دیدند بزغاله می،چرانید حضرت به او فرمود ﴿وَالله يَا سَدِيرُ لَوْ كَانَ لِي شِيعَةٌ بِعَدَدِ هَذِهِ الْجِدَاءِ مَا وَسِعَنِي الْقُعُودُ﴾ وقتى رفتم بزغاله ها را شمردم دیدم 17 عدد است. (1)

نظیر این مطلب در مورد ملاقات سهل خراسانی با امام نقل شده است.

سهل به امام عرض کرد چرا نشست های با این که صد هزار یاور داری حضرت دستور داد تنور آتش را روشن کنند آن گاه به سهل فرمود: در تنور داخل شو. سهل گفت حرفم را پس گرفتم مرا رها کنید در همین هنگام هارون مکی آمد. امام به او فرمود برو در تنور بی درنگ وارد شد امام درباره اوضاع خراسان با سهل به گفتگو پرداخت به گونه ای که در خراسان بوده و از اوضاع آن جا اطلاع دارد، سپس به سهل فرمود برو ببین چه کسی در میان تنور آتش است آمد دید هارون مکی در آتش چهار زانو نشسته است حضرت به سهل فرمود چند تا مانند هارون در خراسان وجود دارد گفت به خدا قسم یکی مثل این شخص نیست.

حضرت فرمود به خدا قسم من قیام نمی کنم در زمانی که حتی پنج نفر یار راستین برای ما پیدا نشود. ما به زمان قیام آگاه تر هستیم. (2)

نمی گردد.

2- ﴿ثَلاثَةٌ تُورِثُ المَحَبَّةَ : الدِّينُ و التِّواضُعُ و البَذلُ﴾؛ (1) سه چیز موجب جلب محبت و دوستی دیگران است: دین داری، فروتنی و بذل و بخشش.

3- ﴿اَلدَّیْنُ غَمٌّ بِاللَّیْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ﴾؛ (2) قرض گرفتن غصه شب و ذلت روز است.

4- ﴿بَرّوا آبائَکُم یَبَرُّکُم أبناؤُکُم﴾؛ به پدران و مادران خویش نیکی کنید تا فرزندان به شما نیکی کنند.

5- ﴿أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَی إِلَیَّ عُیُوبِی﴾ بهترین برادران من کسانی هستند که عيوب و نقائص مرا به من بگویند.

6- ﴿کَانَ أَکْثَرُ عِبَادَهِ أَبِی ذَرٍّ رَحْمَهُ اَللَّهِ عَلَیْهِ خَصْلَتَیْنِ اَلتَّفَکُّرَ وَ اَلاِعْتِبَارَ﴾؛ بیشتر عبادت ابوذر که خدایش رحمت کند تفکر و عبرت گرفتن بود.

7- ﴿سِتَّ خِصالٍ یَنتَفِعُ بِهَا المُؤمِنُ بَعدَ مَوتِهِ، وَلَدٌ صالحٍ یَستَغفِرُ لَهُ وَ مُصحَفٌ یَقرَءُ فیهِ، وَ قَلیبٍ یَحضَرُهُ وَ غَرَسٍ یَغرُسُه، وَ صَدَقَهُ ماءٍ یَجرِیه وَ سُنَّهٌ یُؤخَذُ بِها بَعدَهُ﴾؛ شش چیز است که مؤمن پس از مرگ هم از آن بهره می برد: فرزند شایسته ای که برای پدر آمرزش بطلبد و قرآنی که از آن او باشد و مورد استفاده قرار گیرد و چاه آبی که می کند و درختی که می نشاند و جایگاه آبی که در راه خدا جاری می کند و سنت و رویه نیکی که از او به یادگار مانده و دیگران هم از او تبعیت می کنند.

8- ﴿لاَ یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَهَ اَلْإِیمَانِ حَتَّی تَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلاَثٌ اَلتَّفَقُّهُ فِی اَلدِّینِ وَ حُسْنُ اَلتَّقْدِیرِ فِی اَلْمَعِیشَهِ وَ اَلصَّبْرُ عَلَی اَلرَّزَایَا﴾؛ هیچ بنده ای به کمال حقیقت ایمان نمی رسد مگر آن که این سه خصلت در او باشد فهم و بصیرت در دین اندازه گیری درست در معیشت، شکیبایی در گرفتاری ها و مصیبت ها.

9- ﴿ثلاثهٌ لا تُعرَفُ إلاّ فی ثلاثِ مَواطِنَ: لا یُعرَفُ الحَلِیمُ إلاّ عِندَ الغَضَبِ و لا الشُّجاعُ إلاّ عِندَ الحَربِ و لا أخٌ إلاّ عِندَ الحاجَهِ ﴾؛

ص: 229

سه نفر در سه جا شناخته می شوند بردبار به هنگام خشم دلیر و شجاع به هنگام جنگ برادر به هنگام نیاز.

10- ﴿ا یَستَغْنی أهلُ کلِّ بلدٍ عن ثلاثهٍ یُفزَعُ إلیهِم فی أمرِ دُنیاهُم و آخِرَتِهِم ، فإن عَدِموا ذلکَ کانوا هَمَجا : فَقیهٌ عالِمٌ وَرِعٌ ، و أمیرٌ خَیّرٌ مُطاعٌ ، و طبیبٌ بَصیرٌ ثِقهٌ﴾؛ اهل شهر از سه نفر که در کار دنیا و آخرتشان به آن ها پناه می برند بی نیاز نیستند: فقیه دانشمند و پارسا زمامدار خیر خواه که مردم مطیع او باشند و پزشک حاذق و مورد اطمينان.

ص: 232

می کرد شب ها طلا و نقره و آرد و خرما و پول برای آنان می برد و فقرا کمک کار خود را نمی شناختند؛ ﴿لا یَعلَمونَ مِن أیِّ جَهَهٍ هُوَ﴾ (1) و کیسه های پولی که امام می داد میان 200 تا 300 درهم بود و همچنین امام علیه السلام هزار بنده را در راه خدا آزاد کرد.

علی بن جعفر می گوید: حضرت کاظمی علیه السلام کیسه ای که محتوی صد دینار بود، به من داد تا برای کمک خرجی به او بدهم عرض کردم: اگر در کشتن شما کمک می کند چرا به او احسان می کنی؟

در پاسخ من فرمود: هرگاه من صله ی رحم می کنم، او قطع رحم می کند؛ از این رو خدا عمرش را کوتاه می کند. سپس سه هزار درهم دیگر که در همیانی بود، به او داد.

علی بن جعفر می گوید: گمان کردم دیگر به بغداد نمی رود، اما در عین حال به بغداد نزد هارون رفت و به وی گفت گمان نمی کردم بر روی زمین دو خلیفه باشد، تا این که دیدم مردم به عمویم موسی بن جعفر با وصف خلافت سلام می کنند.

به این ترتیب سخن چینی کرد و هارون را بر ضدّ امام کاظم علیه السلام برانگیخت. هارون نیز دویست هزار درهم برای او فرستاد ولی خداوند او را به بیماری «ذُبحه» (درد شدید گلو) مبتلا کرد که یک در همش را نیز به مصرف نرسانید و به این ترتیب از دنیا رفت. (1)

آشنای ناله های تمام نشدنی بود. (1)

8- در بخشی از مناجات خود عرض می کرد ﴿اَسْئَلُکَ الرّاحَهَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِساب﴾؛ خدایا! راحتی هنگام مرگ و عفو در حسابرسی قیامت را از تو طلب می کنم. (2)

9- همچنین عرض می کرد پروردگارا! گناه بنده ی تو بزرگ است و عفو و بخشش تو نيكو ﴿عَظُمَ اَلذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ اَلْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ﴾. (3)

10- عيسى بن جعفر زندانبان امام نقل می کند آن حضرت به دستیابی به مکانی جهت پرداختن به عبادت خداوند را سپاس می گفت؛ ﴿اللّهُمَّ انّکَ تَعلَمُ انّی کُنتُ أسألُکَ اَن تَفرِغَنی لِعِبادَتِکَ، اللّهُمّ وَ قَد فَعَلتَ فَلَکَ الحَمد﴾؛ (4) بار خدايا! همواره جای خلوتی برای عبادتت از تو درخواست می کردم تو را سپاس می گویم که دعای مرا به اجابت رساندی.

11- مأمون می گوید: بر پدرم هارون پیر مردی وارد شد که صورتش از بیداری شب و عبادت فراوان زرد و متورم شده بود به گونه ای که مانند مشک کهنه و پوسیده شده بود و کثرت سجده صورت و بینی او را مجروح کرده بود؛ ﴿اِذْ دَخَلَ شَیْْخٌ مُسَخَّدٌ قَدْ اَنْهَکَتْهُ الْعِبادَةُ کَاَنَّهُ شنّ بالٍ قَدْ کَلَمَ السجُودُ وَجْهَهُ وَ اَنْفَهُ﴾. (5)

توجه کنید:

پرسید امام علیه السلام همه ی مناطقی که زیر نظر حکومت وی بود بر شمرد (کنایه از این که حکومت را به ما برگردان که تو غصب کرده ای). وی گفت: این مقدار زیاد است درباره آن فکری می کنم. (1)

روزی هارون همین تقاضا را از امام کاظم علیه السلام کرد و گفت: فدک را بگیر: حضرت فرمود: فدک را نمی گیرم، مگر با تمام حدودش.

هارون گفت: حدود آن چه اندازه است؟ امام فرمود: اگر آن را مشخص کنم، در اختیار من نخواهی گذاشت.

هارون گفت: به جان جدّت قطعاً آن را در اختیار تو قرار می دهم.

امام علیه السلام فرمود: حدّ اول آن «عدن» قسمتی از یمن است. ناگهان چهره ی هارون متغیر شد. سپس امام علیه السلام فرمود حدّ دوم آن «سمرقند» است. رنگ هارون بیشتر دگرگون شد. آن گاه فرمود: حد سوّم آن «آفریقا» و حدّ چهارم آن «سیف البحر»، نزدیک شهر حلب و سرزمین وسیع شمال حجاز است.

هارون گفت: ﴿فَلَمْ یَبْقَ لَنَا شَیْءٌ ﴾. بنابراین برای ما چیزی باقی نماند. امام علیه السلام فرمود: گفتم اگر حدود آن را معین کنم در اختیار من نخواهی گذاشت. هارون در همین هنگام تصمیم کشتن امام را گرفت. (2)

بدهد. گفت: آری. حضرت فرمود: هر کس بخواهد آن ها زنده بمانند، در صف آنان قرار می گیرد و هر کس از آن ها باشد بی تردید در جهنم است. از آن صفوان همه ی شتران خود را فروخت وقتی هارون علت آن را پس پرسید، وی گفت: دیگر پیر شده ام و غلامانم چنان که باید به این کار نمی رسند. هارون گفت: می دانم به اشاره ی چه کسی شترانت را فروخته ای موسی بن جعفر تو را به این کار را داشته است.

او گفت مرا با امام موسی بن جعفر چه کار هارون گفت: این حرف ها را کنار بگذار به خدا قسم اگر به سبب خدمات نیکویت نبود تو را می کشتم.

تجلیل کرد و صورت او را بوسید و از احوال او پرسید. سپس من و برادرم امین را مأمور کرد تا آن پیرمرد را مشایعت کنم.

از پدرم پرسیدم: وی چه شخصی بود که او را این گونه تکریم کردی؟ گفت او حجت خدا بر همه ی مردم حضرت کاظم است گفتم مگر تو خلیفه نیستی؟ گفت: من در ظاهر و به زور و غلبه زمامدار هستم اما او خلیفه ی بر حق خداوند بر مردم است.

گفتم: پس چرا حکومت را به او واگذار نمی کنی؟ گفت: به خدا سوگند! اگر تو نیز در امر حکومت با من منازعه کنی تو را می کشم زیرا ملک عقیم و ناز است؛ ﴿وَ اللَّهِ لَوْ نَازَعْتَنِی هَذَا الْأَمْرَ لَأَخَذْتُ الَّذِی فِیهِ عَیْنَاكَ فإِنَّ الْمُلْكَ عَقِیمٌ﴾.

گفتم: پس چرا به تمام کسانی که از مهاجران و انصار به دیدن تو می آیند، حتی آنان را که نمی شناسی، پنج هزار دینار می دهی، اما به امام کاظم علیه السلام نی درهم می دهی؟

گفت: پسرم همین مقداری هم که به او می دهم، از او در امان نیستم (می ترسم عليه من قیام کند)؛ ﴿فَانّى لَوْ أَعْطَیْتُ هَذَا مَا ضَمِنْتُهُ لَهُ مَا کُنْتُ آمَنُهُ﴾. (1)

ز: هارون از حضرت کاظم علیه السلام پرسید: چرا شما گمان دارید که شما از ما به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نزدیک تر هستید؟ حضرت فرمود اگر رسول خدا زنده شود و از تو دخترت را خواستگاری فرماید آیا می پذیری؟ عرض کرد: چگونه نپذیرم، بلکه به این کار بر عرب و عجم فخر می کنم.

حضرت فرمود: ولی از من خواستگاری نمی فرماید چون که ما فرزندان او می باشیم و تولّد ما از اوست و تولد شما از او نیست. (1)

5- شبلنجی؛ حضرت کاظم علیه السلام همان امام گران قدر و بی نظیر، حجت خدا و عالم شایسته ای است که شب را برای نماز بیدار و روزش را به روزه داری می گذراند... او پیش اهل عراق به باب الحوائج الى الله معروف است چون خواسته های کسانی را که او را وسیله درگاه خدا قرار می دادند برآورده می نمود. (1)

در کتاب تحلیلی از زندگانی امام کاظم علیه السلام نام 40 نفر از محدثان و مورخان را که به عظمت و بزرگی و جلالت آن حضرت اقرار کرده اند، ذکر شده است. (2)

سَیِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ.﴾؛ (1) کسی که روزانه محاسبه نفس نکند از ما خاندان محسوب نمی شود. پس اگر کار نیکی انجام داده است، از خداوند بخواهد توفیق انجام دادن کار نیک بیشتری را بدهد اگر گناهی مرتکب شده، از خدا آمرزش خواسته و توبه کند.

4- ﴿لَوْ كَانَ فِی یَدِكَ جَوْزَةٌ وَ قَالَ النَّاسُ فِی یَدِكَ لُؤْلُؤَةٌ مَا كَانَ یَنْفَعُكَ وَ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهَا جَوْزَةٌ وَ لَوْ كَانَ فِی یَدِكَ لُؤْلُؤَةٌ وَ قَالَ النَّاسُ إِنَّهَا جَوْزَةٌ مَا ضَرَّكَ وَ أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهَا لُؤْلُؤَةٌ﴾؛ اگر گردویی در دست تو باشد و مردم بگویند آن گوهری پر بهاست، برای تو که می دانی گردوست، سودی ندارد و اگر در دست تو جواهری است و مردم بگویند گردو است برای تو که می دانی جواهری است، ضرری ندارد (یعنی تو در خیر و شرّت قاضی خود باش به قضاوت مردم نیاندیش). (2)

5- ﴿إِنَّ اَلْعَاقِلَ رَضِیَ بِالدُّونِ مِنَ اَلدُّنْیَا مَعَ اَلْحِکْمَهِ وَ لَمْ یَرْضَ بِالدُّونِ مِنَ اَلْحِکْمَهِ مَعَ اَلدُّنْیَا فَلِذَلِکَ رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ﴾؛ (3) انسان خردمند به دنیای کم راضی می شود، اما با داشتن علم و حکمت ولی هرگز نمی پسندد که علم و دانش او اندک باشد، اما مال او فراوان و این همان تجارت سودآور است.

6- ﴿اِحْذَرْ هَذِهِ اَلدُّنْیَا وَ اِحْذَرْ أَهْلَهَا فَإِنَّ اَلنَّاسَ فِیهَا عَلَی أَرْبَعَهِ أَصْنَافٍ رَجُلٌ مُتَرَدٍّ مُعَانِقٌ لِهَوَاهُ وَ مُتَعَلِّمٌ مُتَقَرِّئٌ کُلَّمَا اِزْدَادَ عِلْماً اِزْدَادَ کِبْراً یَسْتَعْلِنُ بِقِرَاءَتِهِ وَ عِلْمِهِ عَلَی مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ عَابِدٌ جَاهِلٌ یَسْتَصْغِرُ مَنْ هُوَ دُونَهُ فِی عِبَادَتِهِ یُحِبُّ أَنْ یُعَظَّمَ وَ یُوَقَّرَ وَ ذُو بَصِیرَهٍ عَالِمٌ عَارِفٌ بِطَرِیقِ اَلْحَقِّ یُحِبُّ اَلْقِیَامَ بِهِ... فَهُوَ أَمْثَلُ أَهْلِ زَمَانِهِ وَ أَوْجَهُهُمْ عَقْلاً﴾ (4). از دنیا و اهل آن برحذر باشید زیرا مردم چهار گروهند:

الف- شهوت خواهانی که دنیا را در آغوش گرفته و در پرتگاه سقوط قرار دارند.

ص: 246

ب- دانشجویان خودپسندی که هر اندازه بر علم و دانش آنان افزوده شود بر کبر و غرور آنان افزوده می گردد و خواهان برتری بر زیردستان خود هستند.

ج- عبادت کنندگان جاهل و نادانی که دوست دارند به سبب عبادتشان مورد احترام و اکرام دیگران قرار گیرند.

د- دانشمندان عارف و آگاه به راه حق که به راستی با علاقه ی فراوان در راه حق می کوشند و برای پیش برد آن قیام می کنند. آری اینان نمونه های کامل اهل زمان خود از نظر عقل و خردند (مردم باید به آنان تأسی کنند).

7- ﴿یَا بُنَیَّ! عَلَیْکَ بِالْجِدِّ لاَ تُخْرِجَنَّ نَفْسَکَ مِنْ حَدِّ اَلتَّقْصِیرِ فِی عِبَادَهِ اَللَّهِ وَ طَاعَتِهِ فَإِنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لاَ یُعْبَدُ حَقَّ عِبَادَتِهِ﴾، (1) امام کاظم علیه السلام به بعضی از فرزندان خود فرمودند: بسیار بکوش و هیچ زمانی خود را در عبادت و طاعت خداوند از تقصیر و کوتاهی خارج مدان زیرا خداوند آن طوری که شایسته است، عبادت نمی شود.

8- ﴿مَا مِنْ أَحَدٍ یُبْلِیهِ اللَّهُ بِبَلِیَّةٍ فَصَبَرَ عَلَیْهَا إِلَّا كَانَ لَهُ أَجْرُ أَلْفِ شَهِیدٍ﴾؛ هر آن که در برابر سختی ها و بلایا پایداری کند خداوند پاداش هزار شهید را به او مرحمت می فرماید. (2)

9- ﴿طُوبی لِشیعَتِنَا المُتَمسِّکینَ بِحَبلِنا فی غَیبَهِ قائِمنا الثّابِتینَ عَلی مُوالاتِنا وَ البَرائَهِ مِن اَعدائِنا اوُلئِکَ مِنّا وَ نَحنُ مِنهُم قَد رَضوا بِنا اَئِمَّهَ وَ رَضینا بِهِم شیعَهً. فطوبی لَهُم! ثُمَّ طُوبی لَهُم! هُم وَ اللهِ مَعَنا فی دَرَجَتِنا یَومَ القِیامَهِ﴾ (3)، خوشا به حال شیعیان ما که در غیبت قائم اهل بیت ما به رشته های ولایت تمسک کرده و بر محبت ما استوارند و از دشمنان مابیزار آنان از ما و ما از آنان هستیم. زیرا آنان پیشوایی ما را پسندیده و پذیرفته اند و ما نیز خشنود هستیم که آنان پیروان ما هستند. پس، خوشا به حال آنان سوگند به پروردگار آنان در قیامت نیز همراه ما هستند.

ص: 247

10- ﴿یَا هِشَامُ! مَنْ أَرَادَ اَلْغِنَی بِلاَ مَالٍ وَ رَاحَهَ اَلْقَلْبِ مِنَ اَلْحَسَدِ وَ اَلسَّلاَمَهَ فِی اَلدِّینِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَی اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ یُکْمِلَ عَقْلَهُ فَمَنْ عَقَلَ [قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ] وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا یَکْفِیهِ اِسْتَغْنَی وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ بِمَا یَکْفِیهِ لَمْ یُدْرِکِ اَلْغِنَی أَبَداً﴾؛ (1) اى هشام هر كس می خواهد بدون داشتن مال بی نیاز گردد و قلب او از حسد آسوده باشد و سلامتی در دین را جست و جو کند، پس باید با ناله و زاری از پروردگارش بخواهد عقل او را کامل گرداند. زیرا اگر عقل کسی کامل شد، به آن چه خداوند به او عطا کرده بسنده کند و در نتیجه روحیه ی بی نیازی برای او پدید می می آید و هر آن که قناعت نورزد، هرگز بی نیاز نمی شود.

جميل بن درّاج، جميل بن صالح، حسن بن محبوب، حفص بن بختری، حفص بن غیاث، حماد بن عثمان، داود بن سرحان، درست بن أبي منصور، زید نرسی، سُماعة بن مهران، صفوان بن مهران، عبدالله بن جُندب، عبدالله بن سَنان، عبد الله بن مُسكان، على بن يقطين، فضالة بن أيّوب. (1)

علی بن حمزه می گوید: خدمت امام کاظم علیه السلام بودم، مردی به نام جندب از اهل ری وارد شد و سلام کرد و نشست.

امام علیه السلام سؤالاتی از او کرد سپس فرمود: ای جندب! برادرت چطور است؟

گفت: خوب است و به شما سلام می رساند حضرت فرمود: خداوند تو را در مصیبت برادرت اجر دهد.

جندب گفت: سیزده روز پیش، از کوفه نام های فرستاده است که سلامت است امام فرمود: به خدا قسم پس از دو روز از فرستادن نامه از دنیا رفت و مالی را به همسرش داد تا به تو بدهد؛ برگرد و به همسر برادرت مهربانی کن تا او آن مال را به تو واگذارد و جندب نیز امتثال کرد و به آن مال دست یافت. (1)

حضرت کاظم علیه السلام به شخصی به نام یعقوب بن زید فرمود: دیروز میان تو و برادرت در فلان مکان خصومتی رخ داد و کار به ناسزاگویی کشید این عمل از آیین ما نیست و ما شیعیان خود را چنین دستور نمی دهیم از خدا بترس به زودی به وسیله ی مرگ از هم جدا خواهید شد؛ اما برادرت قبل از این که به خانواده اش برسد، از دنیا می رود و تو از کار خود پشیمان می شوی.

آن مرد پرسید: اجل من چه زمانی خواهد رسید. حضرت فرمود: اجل تو نیز رسیده بود؛ ولی در فلان منزل به عموی خود صله رحم کردی، مرگ تو بیست سال تأخیر افتاد. (2)

فرمود: ﴿یا شقیق، اجْتَنِبُوا کَثیرًا مِنَ الظَّنّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنّ إِثْمٌ﴾. (1)

آن گاه جوان مرا تنها گذاشت. از این رخداد تعجب کردم و با خود گفتم: باید از او حلالیت بطلبم شتابان رفتم ولی به او نرسیدم؛ تا این که در منزل واقصه او را دیدم که به نماز مشغول است و بدنش می لرزد و اشک او جاری است تا نمازش تمام شد، به من فرمود: ﴿وَ إِنِّي لَغَفَّارُ لِمَن تَابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَىٰ﴾.

سپس مرا ترک کرد و رفت با خود گفتم این جوان از ابدال است زیرا دو مرتبه از نهان من خبر داد چون در منزل زباله رسیدم او را دیدم که در کنار چاهی ایستاده و کوزه ای در دست دارد و می خواهد آب بکشد، اما کوزه از دستش رها شد و در چاه افتاد. در این هنگام رو به آسمان کرد و گفت:

أنتَ رَبّی إذا ظَمِئتُ إلَی الماءِ *** وقُوَّتی إذا أرَدتُ الطَّعام

یعنی توئی سیرابی من هرگاه به جهت تشنگی رو به سوی آب آورم و تو قوت من هستی، هر وقتی که طعامی بخواهم.

شقیق می گوید: آب چاه جوشید و بالا آمد. آن جوان کوزه را گرفت و وضو ساخت و چهار رکعت نماز خواند.

من هم از آن شخص تقاضای آب کردم. او به من آب داد و من سیراب شدم. به خدا سوگند که آبی لذیذتر از آن نیاشامیده بودم.

دیگر آن بزرگوار را ندیدم تا وارد مکه شدم نیمه شبی او را در حال نماز و گریه دیدم و بعد از نماز صبح نیز مشغول طواف شد. هنگام خروج از مسجد غلامان و افراد دیگری اطراف او را گرفته بودند و به او سلام می کردند و احترام می گذاشتند.

از یکی پرسیدم این آقا کیست؟ گفت این شخص موسى بن جعفر است. گفتم عجایبی از او دیدم اگر از غیر او بود، عجب بود؛ لیکن چون از این بزرگوار است جای شگفتی ندارد. (2)

ص: 253

هرچه می خواهی بپرس.

هارون گفت: واجب چیست؟ عرب گفت: 1 ، 5، 17، 34 از 12، یکی از 40، یکی در همه عمر یکی و یکی به یکی.

هارون بلند خندید و گفت: من از واجبات می پرسم، تو از اعداد می شمری عرب گفت: مگر نمی دانی بنای جهان روی حساب است؟ اگر حساب نبود که خداوند قیامت را وعده نمی داد و دنیا را خلق نمی کرد بی حسابی است که هرج و مرج می شود

هارون گفت: واجبات را بیان کن و اگر بیان نکنی امر می کنم در میان صفا و مروه تو را بکشند.

حاجب به هارون گفت: از خدا بترس آن مرد عرب خندید. هارون گفت: چرا خندیدی؟ وی گفت در شگفتم که هر از یک شما از دیگری نادان تر است! زیرا اگر اجل من نرسیده تصمیم خلیفه بی نتیجه است و اگر اجل من رسیده باشد، شفاعت دربان سودی ندارد هارون گفت اکنون آن اعداد را بیان کن عرب فرمود: آن واجب که یکی است دین اسلام است.

و آن واجب که پنج تا است، نماز فریضه است و منظور از هفده، 17 رکعت نماز و مراد از سی و چهار 34 سجده است و مقصود از دوازده تا یکی ماه رمضان و از چهل تا یکی از چهل دینار یک دینار زکات واجب است و در تمام عمر یک مرتبه حج واجب است و مراد از یکی به یکی این است که اگر کسی دیگری را کشت قصاص او واجب است.

هارون نه تنها از مرد عرب گذشت، بلکه مجذوب او شد و دستور داد کیسه هایی از دینار و درهم به او دادند عرب گفت: من هم از تو سؤالی می کنم، اگر جواب دادی این کیسه ها مال خودت باشد و اگر جواب ندادی دو برابر این کیسه ها به من بده تا میان فقرا تقسیم کنم.

هارون گفت: بپرس مرد عرب :گفت آیا خنفساء (سوسک کوچک) با پستان شیر به بچه خود می دهد یا با دهانش فرزندش را تغذیه می کند؟ هارون گفت:

ص: 255

نمی دانم.

مرد عرب گفت: خداوند بعضی از حیوانات زمین را نه از راه پستان مادر نه از راه دانه غذا می دهد بلکه زندگی آن ها از خاک تأمین می شود.

هارون متوجه شد که این مرد عرب حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است و آن گاه گفت: ﴿ وَ اللَّهِ لَقَدْ كَانَ یَنْبَغِی أَنْ تَكُونَ هَذِهِ الْوَرَقَةُ مِنْ تِلْكَ الشَّجَرَةِ﴾؛ به خدا سوگند! بی تردید شایسته است که این برگ از آن درخت باشد؛ یعنی این مرد با عظمت از خاندان گرانسنگ نبوت باشد. (1)

و این کفن مرا برای او ببر که پنبه اش از روستای صیدا روستای فاطمه زهرا علیها السلام و خواهرم حلیمه است و من برای نماز خواندن بر او خودم را خواهم رساند. (1)

لایُعْبَدَ اللّه﴾؛ عبدالله از مسیر بندگی خدا خارج شده است.

پرسیدم: چه کسی پس از پدر شما امام است؟

حضرت جواب پیشین را تکرار کرد. گفتم: شما هستی؟ فرمود: این را نمی گویم با خود گفتم شاید خوب سؤال نکردم. گفتم: فدایت شوم بر شما امامی هست؟

فرمود: نه، در این لحظه هیبت و عظمت عجیبی از آن حضرت در چشم من هویدا شد. سپس سؤالات زیادی از او کردم و او را دریای بیکرانی یافتم. آن گاه از او پرسیدم اجازه می دهی امامت شما را به مردم اعلام کنم حضرت فرمود: در هر کسی که رشد و صلاح از او مشاهده کردی، به وی اطلاع بده و با آنان پیمان ببند که این راز را مخفی بدارند زیرا فاش شدن آن مرگ شیعیان را در پی دارد. (1)

ص: 258

ه) ابو الصلت هروی گوید من دانا تر از علی بن موسی الرضا ندیدم و هر دانشمندی که با وی مجالست داشت این مطلب را تصدیق می کرد. (1)

و) ابو الصلت هروی گوید امام را دیدم با مردم به هر زبانی تکلم می کرد یک روز گفتم من در تعجبم که شما چگونه همه زبان ها را می دانید فرمود ای اباصلت من حجت خدا بر مردم هستم و زمانی خداوند مرا حجت بر همه مردم قرار می دهد که آگاه به همه زبان ها باشم خداوند به ما منطق طیر را آموخته است و فصل الخطاب عنایت کرده است.

خجالت کشید حضرت در عین حال به او فرمود هیچ مشکلی نیست و دست از دلاکی بر نداشتند تا این که او را شستند « یُطَیِّبُه وَ یُدَلِّکُه». (1)

می گفتند ما شیعیان شما هستیم. امام اجازه ملاقات به آن ها نداد. چون اهل گناه بودند بعد از مدتی گفتند اگر شما را ملاقات نکنیم هنگام مراجعت ما نزد دوستان خجالت زده هستیم سپس حضرت اجازه دادند و فرمودند بگویید ما از دوستان شما هستیم شیعیان علی علیه السلام حسن و حسین و سلمان و ابوذر و مقداد بودند.

نشده است. لا تقل «وَ اَللَّهِ مَا نَسَخَتْ هَذِهِ اَلْآیَهَ ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾».

باشد. ﴿یَا یُونُسُ فَمَا عَلَیْكَ مِمَّا یَقُولُونَ إِذَا كَانَ إِمَامُكَ عَنْكَ رَاضِیاً ان کَانَ فِی یَدِکَ لُؤْلُؤَهٌ وَ قَالَ اَلنَّاسُ إِنَّهَا جَوْزَهٌ وَ قَالَ اَلنَّاسُ لُؤْلُؤَ﴾. (1)

سخن کسی را قطع کند تا این که فراغت یابد و ندیدم که فردی را محروم برگرداند.

﴿عن إبراهیمَ بنِ العبّاسِ: ما رَأیتُ أبا الحَسَنِ الرّضا علیه السلام جَفا أحَدا بِکَلِمَهٍ قَطُّ وَ لا رَأیتُهُ قَطَعَ عَلی أحَدٍ کَلامَهُ حَتَّی یَفرُغَ مِنهُ ، وَ ما رَدَّ أحَدا عَن حاجَهٍ یَقدِرُ عَلَیها﴾ (1)

جمعی از بستگان حضرت در باغی قرار گرفتند امام رضا علیه السلام لباس کشاورزی پوشیده و مشغول بیل زدن شد. سپس حضرت جواد علیه السلام را آوردند و در کنار گروهی از اقوام نشست. در این هنگام قیافه شناسان وارد باغ شدند. حاضران به آنان گفتند: این پسر را به پدرش منسوب کنید (بگویید پدر این پسر کیست؟)

قیافه شناسان چهره ها را دیدند و گفتند: پدر این پسر در میان این گروه نیست ولی این مرد و آن مرد عموی او هستند و آن خانم عمه اوست سپس قیافه شناسان به باغبانی که مشغول بیل زدن بود از دور نگاه کردند و گفتند اگر این پسر در این جا پدری داشته باشد همین باغبان است که قدم های او با قدم های این پسر یکسان است.

چند لحظه بعد حضرت رضا علیه السلام آمد، تا چهره ی مبارک او را دیدند، همگی گفتند: «هذا ابوه»؛ پدر این پسر همین شخص است. (1)

ب: برخی از شیعیان این موضوع را با خود حضرت جواد علیه السلام در میان گذاشتند و آن حضرت در جواب به جانشینی سلیمان از داود اشاره کرد و فرمود هنگامی که سلیمان هنوز کودکی بیش نبود و گوسفندان را به چَرا می برد، داود علیه السلام او را جانشین خود کرد با آن که عُبّاد و دانشمندان بنی اسرائیل این عمل را انکار می کردند. همچنین از حضرت رضا علیه السلام نیز این سؤال را کردند حضرت در پاسخ آن، نبوت حضرت عیسی علیه السلام را در کودکی مطرح ساخت. (1)

ج: برخی از شیعیان برای بررسی موضوع مهم جانشینی امام علیه السلام در مجلسی گرد آمدند. یونس بن عبدالرحمن که از شیعیان مورد اعتماد حضرت رضا علیه السلام بود، به آنان گفت: تا زمانی که این فرزند یعنی امام جواد علیه السلام بزرگ شود، چه کنیم؟

در این هنگام ریان بن صلت از جای خود برخاست و به اعتراض گفت: تو خود را در ظاهر معتقد به امام جواد علیه السلام نشان می دهی ولی در باطن تردید داری اگر امامت وی از جانب خدا باشد حتی اگر کودک یک روزه هم باشد مانند انسان بزرگ است و چنان چه از طرف خدا نباشد حتی اگر هزار سال عمر کرده باشد، مانند سایر مردم است. از این رو برای پیشگیری از شبهه ی عدم صلاحیت کودک برای امامت تلاش های زیر انجام شد:

بارها به جانشینی فرزندش در سن کودکی تصریح کرد. علامه ی مجلسی قدس سره در این زمینه 26 روایت ذکر کرده است. (2)

خود مردم گاهی به آزمایش امام جواد علیه السلام می پرداختند. چون عالم بودن به مسائل مختلف مورد نیاز را از شرایط ضروری امامت می دانستند. (3)

برای روشن شدن شایستگی حضرت جواد علیه السلام برای دانشمندان آن زمان که

ص: 275

امامت امام جواد علیه السلام از ناحیه خدا و علم او لدنّی است، بارها مأمون مجلسی تشکیل داد و دانشمندان را برای مناظره با حضرت جواد علیه السلام دعوت کرد و در آن محافل حضرت جواد علیه السلام پاسخ تمام سؤالات آنان را می داد.

مورخان نوشته اند: 80 نفر از فقهای بغداد پس از مراسم حج به منزل امام صادق علیه السلام در مدینه آمدند تا از نزدیک امام جواد علیه السلام را زیارت کنند. عبدالله بن موسی عموی امام جواد علیه السلام آن جا حاضر شد و شخصی اعلام کرد: این آقا فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله است، هر کس سؤالی دارد، می تواند بپرسد. چند سؤال از او کردند که نتوانست پاسخ دهد. ناگهان امام جواد علیه السلام وارد شد و پاسخ صحیح سؤالات را داد حاضران در مجلس خوشحال شدند و گفتند: عموی شما چنین و چنان فتوا داد حضرت فرمود: ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ﴾ ای عمو روز قیامت در نزد خدا توقف می کنی.

علی ابن اسباط مصری می گوید: چشم من به جمال امام جواد علیه السلام افتاد در حالی که وی کودکی بیش نبود، با دقت بر سر و پا و قامتش نگاه می کردم تا شکل و شمایل حضرت را برای مردم مصر تعریف کنم.

در این موقع امام علیه السلام نشست و فرمود: ﴿یا عَلِیُّ إنَّ اللَّهَ احتَجَّ فِی الإمامَهِ بِمِثلِ مَا احتَجَّ فِی النُّبُوَّهِ؛ قالَ اللَّهُ تَعالی: وَ آتَیْناهُ اَلْحُکْمَ صَبِیًّا و لما بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهً﴾؛ ای علی! خداوند در امامت نیز مانند نبوّت احتجاج کرده و فرموده است: به یحیی در خردسالی نبوّت دادیم و چون به قوت رسید و به چهل سال رسید.

بنابراین، جایز است که خداوند حکمت و مقام پیامبری را در کودکی به کسی عنایت کند و جایز است در سن چهل سالگی به این مقام برسد. (1)

ص: 276

چیزی تو را از پاداش های فراوان اخروی که نتیجه ی انفاق و توجه به مستمندان است محروم سازد. (1)

راهزنان اموال ما را ربودند وقتی به مدینه رسیدم حضرت جواد علیه السلام را در کوچه ای ملاقات کردم و به منزل حضرت رفتم و داستان را به عرض امام رساندم.

حضرت دستور داد لباسی و پولی برایم آوردند و فرمود پول را میان همسفران خویش به همان مقدار که دزدها از آنان به غارت برده اند، تقسیم کن. پس از تقسیم دریافتم پولی را که امام عطا کرده بود درست به همان اندازه بود که از ما دزدیده شده بود؛ نه کمتر و نه بیشتر. (1)

از همنشینی با بدسیرتان بپرهیز زیرا او به شمشیر کشیده می ماند که منظرش نیکو و آثارش زشت است.

3- ﴿اَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إلی ثَلاثِ خِصالٍ: تَوفِیقٌ مِنَ اللهِ وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ وَ وَاعِظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ﴾، (1) مؤمن نیازمندِ سه خصلت است: توفیقی از خداوند متعال و واعظی از درون خویش که پیوسته او را نصیحت کند و پذیرش نصیحت خیرخواهان..

4- ﴿القَصدُ إلَی اللَّهِ تعالی بالقُلوبِ أبلَغُ مِن إتعابِ الجَوارحِ الى الله﴾ (2)؛ آهنگ کردن به سوی خداوند به وسیله دل ها رساننده تر از زحمت دادن اعضا و جوارح به وسیله اعمال است.

5- ﴿لَو تَکاشَفتُم ما تَدافَنتُم﴾ (3)؛ اگر عیب هر یک از شماها بر دیگری آشکار گردد یکدیگر را دفن نخواهید کرد.

6- ﴿مَنْ أصْغی إلی ناطِق فَقَدْ عَبَدَهُ، فَإنْ کانَ النّاطِقُ عَنِ اللهِ فَقَدْ عَبَدَاللهَ، وَ إنْ کانَ النّاطِقُ یَنْطِقُ عَنْ لِسانِ إبلیس فَقَدْ عَبَدَ إبلیسَ﴾ (4)؛ هر آن که به سخن گوینده ای گوش فرا دهد، در حقیقت او را پرستیده است. پس اگر ناطق از خداوند سخن گوید شنونده خدا را پرستش کرده است و چنان چه سخنان شیطانی گوید شنونده شیطان پرست است.

7- ﴿عِزُّ اَلْمُؤْمِنِ غِنَاهُ عَنِ اَلنَّاسِ﴾ (5)؛ عزت و صلابت مؤمن در بی نیازی او از مردم است.

8- ﴿مَنْ أَطَاعَ هَوَاهُ، أَعْطَی عَدُوَّهُ مُنَاهُ﴾ (6)؛ آن که از هوس های نفسانی خود پیروی کند آرزوی دشمنش را برآورده کرده است.

ص: 280

9- ﴿بَلِیَّهُ اَلنَّاسِ عَلَیْنَا عَظِیمَهٌ؛ إِنْ دَعَوْنَاهُمْ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَنَا وَ إِنْ تَرَکْنَاهُمْ لَمْ یَهْتَدُوا بِغَیْرِنَا﴾ (1)؛ گرفتاری مردم بر ما بزرگ و گران است زیرا اگر آنان را فراخوانیم ما را اجابت نمی کنند و اگر رهایشان ،کنیم به غیر ما هدایت نمی شوند.

10- ﴿مَنْ وَثِقَ باللهِ اَراهُ السُّرُورَ وَ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفاهُ الْاُمُورَ وَ الثِّقِهُ بِاللهِ حِصْنٌ لاٰیَتَحَصَّنُ فیهِ اِلّا مُؤْمِنٌ اَمینٌ وَ التَّوَکُّلُ عَلَی اللهِ نَجاهٌ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ حِرْزٌ مِنْ کُلِّ عَدُوٍّ، اَلدِّینُ عِزٌّ وَ اَلْعِلْمُ کَنْزٌ وَ اَلصَّمْتُ نُورٌ وَ غَایَهُ اَلزُّهْدِ اَلْوَرَعُ وَ لاَ هَدْمَ لِلدِّینِ مِثْلُ اَلْبِدَعِ وَ لاَ أَفْسَدَ لِلرِّجَالِ مِنَ اَلطَّمَعِ وَ بِالرَّاعِی تَصْلُحُ اَلرَّعِیَّهُ وَ بِالدُّعَاءِ تُصْرَفُ اَلْبَلِیَّهُ وَ مَنْ رَکِبَ مَرْکَبَ اَلصَّبْرِ اِهْتَدَی إِلَی مِضْمَارِ اَلنَّصْرِ وَ مَنْ عَابَ عِیبَ وَ مَنْ شَتَمَ أُجِیبَ وَ مَنْ غَرَسَ أَشْجَارَ اَلتُّقَی اِجْتَنَی ثِمَارَ اَلْمُنَی﴾ (2)؛ هر آن به حق تعالی اعتماد کند، خداوند سرور و شادی را به او نشان می دهد و کسی که بر او توکل کند امورش را کفایت می کند اعتماد به خداوند دژ محکمی است که جز مؤمن امانتدار به آن پناهنده نمی شود توکل بر خداوند نجات از هر بدی و پناه از هرگونه دشمنی است، دین مایه ی عزت است و علم گنج و خاموشی نور است و بالاترین درجه ی زهد پرهیزکاری است و چیزی مانند بدعت مایه ی خرابی دین نمی شود و چیزی برای انسان ها بدتر از طمع نیست و به وسیله ی راعی و رهبر امت اصلاح می شود و بلا به وسیله ی دعا از میان می رود و آن که بر مرکب صبر سوار شد، به میدان نصرت راه پیدا می کند و هر کس عیب جویی کند، بر او عیب گرفته می شود و هر که دشنام داد جواب می شنود و هر که درخت های تقوا را بکارد به آرزوهای الهی خود دست می یابد.