گون دیگر : گلستان حکیم قاانی، پریشان قاانی

موضوع : شعر فارسی -- قرن 13ق

نثر فارسی-- قرن 13ق. شناسه افزوده : اولیا سمیع شیرازی محمدابراهیم بن محمدحسین قرن 13ق. ، کاتب

جرم داری و شرمت نه از خدا

آخر صلاح را نبود فخر بر فجور****آخر نکاح را نبود فرق از زنا

مقتول را ز قاتل باطل بود قصاص****مظلوم را ز ظالم لازم بود جفا

کس گفت رنگها همه در خامهٔ قدر****کس گفت ننگها همه در نامهٔ قضا

درگردش است لعبت و لعاب درکمین****در جنبش است خامه و نقاش در قفا

میغست در تصاعد و قلاب آفتاب****کاهست در تحرک و جذاب کهربا

دیو از برای آنکه به خویشت شود دلیل****نفس از برای آنکه زکیشت کند جدا

آن از طریق شرع کند با تو دوستی****وین در لباس زهد شود با تو آشنا

آن نرم نرم شبههٔ باطل کند بیان****وین خند خند نکتهٔ ناحق کند ادا

آن طعنه گوکه یاوری دین ذوالمنن****وین خنده زن که پیروی شرع مصطفا

گر جز قبول ملت اجدادکو دلیل****ور جز وثوق عادت اسلاف کوگوا

این گویدت همی به تجاهل که حق کدام ****وین راندت همی به تعرص که رب کجا؟

این دزدکاروان و تو مسکین کاروان****آن رند و اوستا و تو نادان روستا

آن آردت ز مسلک توحید منصرف****وین آردت به مهلک تزویر رهنما

تو در میانه هایم و حیران و تن زده****آکنده از سفاهت و آموده از عما

بر دیدهٔ خلوص تو حاجب شود هوس****بر آتش نفاق تو دامن زند هوا

سازد ترا به شرک خفی دیو ممتحن****آرد ترا به کفر جلی نفس مبتلا

نفس تراکسالت اصلی شود معین****طبع ترا جهالت فطری شود غطا

گویی گه صلوه که شرعست ناپسند****رانی گه زکوه که دین است ناروا

تا رفته رفته دغدغهٔ دل شود قوی****تا لمحه لمحه تقویت دل کند قوا

گویی به خودکه رب ز چه رفتست درحجاب****رانی به دل که حق ز چه ماندست در خفا

گر زانکه هست حکمت پنهان شدن کدام****ور زانکه نیست پیرو فرمان شدن چرا

تا چند مکر و دغدغه ای دیو زشت خو****تا چندکفر و سفسطه ای مست ژاژخا

بر بود من دلیل بس این چرخ گردگرد****بر ذات من گواه بس این دیر دیرپا

کوبنده یی بباید تا دف کند

خروش****گوینده یی بباید تاکه کند صدا

سریست زیر پرده که می پوید آسمان****آبیست زیر پره که می گردد آسیا

بی نوبهارگل نشود بوستان فروز****بی کردگارکه نشود آسمان گرا

شاه ار ترا به تخت منقش دهد جواز****میر ار ترا به کاخ مقرنس زند صلا

مدحت کنی نخست به نقاش آن سریر****تحسین کنی درست به معمار آن بنا

گویی به کلک صنعت نقاش آفرین****رانی به دست قدرت معمار مرحبا

آخر چگونه کوه بدان شوکت و شکوه****آخر چگونه چرخ بدین رفعت و علا

بی قادری به وادی هستی نهد قدم****بی صانعی به عرصهٔ امکان زند لوا

آخر چگونه عرش بدین پایه و شرف****آخر چگونه مهر بدین مایه و بها

بی آمری بسیط جهان را شود محیط****بی خالقی فضای زمین را دهد ضیا

اسباب فرش من چه کم ازکاخ پادشه****آیات عرش من چه کم از عرش پادشا

با این گنه امید تفضل بودگنه****با این خطا خیال ترحم بود خطا

الا به یمن طاعت برهان حق علی****الا به عون مدحت سلطان دین رضا

اصل کرم ولی نعم قاید امم****کهف وری امام هدی آیت تقا

سطح حیات خط بقا، نقطهٔ وجود****قطب نجات قوس صفا، مرکز وفا

نفس بسیط عقل مجرد، روان صرف****مصباح فیض راح روان روح اتقیا

مصداق لوح معنی نون، مظهر قلم****نور ازل چراغ ابد مشعل بقا

منهاج عدل تاج شریعت رواج دین****مفتاح صنع درج سخن گوهر سخا

فیض نخست صادراول ظهورحق****مرآت وحی رایت دین آیت هدا

معنی باء بسمله مسند نشین کن****مصداق نفس کامله عزلت گزین لا

گر حکم او به جنبش غبرا دهد مثال****ور رای او به رامش گردون دهد رضا

راند قضا پیاپی کاجراست ای قدر****گوید قدر دمادم کامضاست ای قضا

پاینده دولتیست بدو جستن انتساب****فرخنده نعمتیست بدوکردن اقتدا

بیمی که با حمایت او بهترین ملک****سلطان به یک تعرض اوکمترین گدا

عکسی ز لوح حکمت او هرچه در زمین****نقشی زکلک قدرت او هرچه در سما

گر پرسد از خدای که یارب کراست حق****الحق فیک منک الیک آیدش ندا

ارواح انبیا همه بر خاک او مقیم****اشباح اولیا همه در

راه او فدا

با نسبت وجود شریف تو ممکنات****ای ممکنات را به وجود تو التجا

خورشید وسایه، روز و چراغ آفتاب وشمع****دریاو قطره درو خزف برد و بوریا

اصل وطفیل شخص وشبه قصدوامتحان****بود و نبود، ذات و صفت عین و اقتضا

فیاض وفیض علت و معلول نور و ظل****نقاش و نقش کاتب و خط بانی و بنا

معنی ولفظ مصدر ومشتق مفاد و حرف****عین و اثر عیان و خبر، صدق و افترا

بالله من قلاک بصیرا فقد هلک****تالله من اتاک خبیراً فقد نجا

ذات تو سرفراز به تمجید ذوالمنن****نفس تو بی نیاز ز تقدیس اصفیا

ازگوهر تو عالم ایجاد را شرف****از هستی تو دوحهٔ ابداع را نما

در پیشگاه امر تو بی گفت و بی شنود****درکارگاه نهی تو بی چون و بی چرا

اضداد بی مسالمه با یکدگر قرین****ابعاد بی منازعه از یکدگر جدا

اخلاف راشدین توگنجینهٔ شرف****اسلاف ماجدین تو آیینهٔ صفا

یکسر به کارگاه هدایت گشاده دست****یکسر به بارگاه امامت نهاده پا

در پردهٔ ولایت عظمی نهفته رو****بر مسند خلاقت کبری گزیده جا

نفس تو بوستانی معطور و دلنشین****ذات توگلستانی مطبوع و جان فزا

نورسته لاله ایست از آن بوستان ادب****نشکفته غنچه ایست از آن گلستان حیا

غمگین شودبه هرچه توغمگین شوی رسول****شادان شود به هرچه تو شادان شوی خدا

خورشیدگر نه کور شد از شرم رای تو****دارد چرا ز خط شعاعی به کف عصا

شرعی که بر ولای تو حایل شود دغل****وحیی که بی رضای تو نازل شود دغا

هر نیش کز خلیل تو نوشیست دلنشین****هر نوش کز عدوی تو نیشیست جانگزا

مهر ترا ثواب مخلد بود ثمر****قهر ترا عذاب مؤبد بود جزا

آنجاکه قدرتست اثر نیست از جهت****آنجاکه صدر تست خبر نیست از فضا

با شوکت تو چرخ اسیریست منحنی****با همت تو مهر فقیریست بینوا

خرم بهشت اگر تو برو نگذری جحیم****رخشان سهیل اگر تو برو ننگری سها

از فر هستی تو بود عقل را فروغ****از نورگوهر تو بود نفس را بها

درکارگاه امر تویی

میر پیش بین****در بارگاه ملک تویی شاه پیشوا

بی رخصت تو لاله نمی روید از زمین****بی خواهش تو ژاله نمی بارد از هوا

گویا شود جماد اگرگوییش بگو****پویا شود نبات اگرگوییش بیا

مردود پیشگاه تو مردودکاینات****مقبول بارگاه تو مقبول ماسوا

مستوثق ولای تو نندیشد از اجل****مستظهر و داد تو نگریزد از فنا

در مکتب کمال تو خردی بود خرد****از دفتر نوال تو جزوی بود بقا

جسم ترا به مسند ناسوت مستقر****روح ترا ز بالش لاهوت متکا

گنجی که بد سگال تو بخشدکم از خزف****رنجی که نیکخواه تو خواهد به از شفا

حب توگر عدوست به جان می خرم عدو****مهر توگر بلاست به دل می برم بلا

خاری که از خلیل تو می خوانمش رطب****دردی که از حبیب تو می دانمش دوا

دل با توگر دو روست ز دل می برم امید****جان با توگر عدوست ز جان می کنم ابا

خوفی که از دیار تو باشد به از امان****فقری که در جوار تو باشد به از غنا

بیمم نه با وداد تو از آتش حجیم****باکم نه با ولای تو از شورش جزا

در روز حشر جوشن جان سازم آن وداد****در وقت نشر نشرت تن سازم آن ولا

قاآنیا اگرچه دعا و ثنای شاه****این دیو را اذی بود آن روح را غذا

زان بر فراز عرش سرافیل را سرور****زین بر فرود فرش عزازیل را عزا

لیکن ترا مجال بیان نیست در درود****لیکن ترا قبول سخن نیست در ثنا

دشت دعا وسیع و سمند تو ناتوان****بام ثنا رفیع وکمند تو نارسا

زین بیش بر طبق چه نهی جنس ناپسند****زین بیش بر محک چه زنی نقد ناروا

این عرصه ایست صعب بدو بر منه قدم****وین لجه ایست ژرف بدو بر مکن شنا

گیرم که درکلام تو تأثیرکیمیاست****دانا به کان زر نکند عرض کیمیا

گیرم که عنبرین سخنت نافهٔ ختاست****کس نافه ارمغان نبرد جانب ختا

ختلان و خنگ چاچ وکمان روم و پرنیان****توران و تیر

مصر و شکر هند و توتیا

کرمان و زیره بصره و خرما بدخش و لعل****عمان و در حدیقه وگل جنت وگیا

گر رایت از مدیح شناسایی است و بس****خود را شناس تا نکنی مدح ناسزا

ور مقصد از دعا طلبت نیل مدعاست****خود را دعاکن از پی تحصیل مدعا

شه، را هر آنچه باید و شاید مقرر است****بی سنت ستایش و بی منت دعا

آن را که افتخار دعا و ثنا بدوست****ناید ثنا ستوده و نبود دعا روا

یا رب به پادشاه رسل ماه هاشمی****یارب به رهنمای سبل شاه لافتی

یار ب به زهد سلمان آن پیر پارسی****یارب به صدق بوذر آن میر پارسا

یارب به اشک دیدهٔ گریان فاطمه****یارب بسوز سینهٔ بریان مجتبی

یارب به اشک چشم اسیران ماریه ***یارب به خون خلق شهیدان کربلا

یارب به آفتاب امامت علی که هست****مفتاح آفرینش و مصباح اهتدا

یارب به نور بینش باقرکه پرتویست****از علم او ظهورکرامات اولیا

یارب به فر مذهب جعفرکه جلوه ایست****از صدق او شهود مقامات اوصیا

یارب به جاه موسی کاظم که بوقبیس****با علم او به پویه سبق برده از صبا

یارب به پادشاه خراسان کش آسمان****هر دم کند سجودکه روحی لک الفدا

یارب به جود عام محمدکه کرده اند****تعویذ جان ز حرز جواد وی انبیا

یا رب به مهر برج نقاوت نقی که یافت****هجده هزار عالم ازو نزهت و نوا

یارب به نور دعوت حسن حسن که هست****هستی او حقیقت جام جهان نما

یارب به نور حجت قائم که تا قیام****قائم به اوست قائمهٔ عرش کبریا

فضلی که از شداید برزخ شوم خلاصت****رحمی که از مهالک دوزخ شوم رها

برهانم از و ساوس این نفس دون پرست****دریابم ازکشاکش این طبع خود ستا

چندم به کارگاه طلب نفس در تعب****چندم به بارگاه فنا روح در عنا

مگذار بیژنم را در قعر تیره چه****مپسند بهمنم را درکام اژدها

ادعوک راجیاً و انادیک فاستجب****یا من یجیب دعوه داع اذا دعا

فاستغفری لذنبک با نفس

و اهتدی****بالله ان ربک یهدی لمن یشا

خلخ****همه چون نوش در پاسخ همه چون سیم در سیما

ز بس لاله ز بس نسرین دمن رنگین چمن مشکین ***ز بوی آن ز رنگ این هوا دلکش زمین زیبا

گل از باد وزان لرزان وزان مشک ختن ارزان****بلی نبود شگفت ارزان کساد عنبر سارا

ز فر لاله و سوسن ز نور نور و نسترون****دمن چون وادی ایمن چمن چون سینهٔ سینا

چه درهامون چه دربستان صف اندرصف گل وریحان****ز یک سو لالهٔ نعمان ز یک سو نرگس شهلا

توگویی اهل یک کشور برهنه پا برهنه سر****چمان در خشکسال اندر به هامون بهر استسقا

چمن از فر فروردین چنان نازان به دشت چین****که طوس از فر شاه دین برین نه گنبد خضرا

هژبر بیشهٔ امکان نهنگ لجهٔ ایمان****ولی ایزد منان علی عالی اعلا

امام ثامن ضامن حریمش چون حرم آمن****زمین از حزم او ساکن سپهر از عزم او پویا

نهال باغ علیین بهار مرغزار دین****نسیم روضهٔ یاسین شمیم دوحهٔ طاها

سحاب عدل را ژاله ریاض شرع را لاله****خرد بر چهر او واله روان از مهر او شیدا

رخش مهری فروزنده لبش یاقوتی ارزنده****ازآن جان خرد زنده ازین نطق سخن گویا

ز جودش قطره یی قلزم ز رایش پرتوی انجم****جنابش قبلهٔ مردم رواقش کعبهٔ دلها

بهشت از خلق او بویی محیط از جود او جویی****به جنب حشمتش گویی گرایان گنبد مینا

ستاره گوی میدانش هلال عید چوگانش****ز نعل سم یکرانش غباری تودهٔ غبرا

قمر رنگی ز رخسارش شکر طعمی زگفتارش****بشر را مهر دیدارش نهان چون روح در اعضا

زمین آثاری از حزمش فلک معشاری از عزمش****اجل در پهنهٔ رزمش ندارد دم زدن یارا

خرد طفل دبستانش قمر شمع شبستانش****به مهر چهر رخشانش ملک حیران تر از حربا

نظام عالم اکبر قوام شرع پیغمبر****فروغ دیدهٔ حیدر سرور سینهٔ زهرا

ابد از هستیش آنی فلک در مجلسش خوانی****به خوان همتش فانی فروزان

بیضهٔ بیضا

وجودش باقضا توأم ز جودش ماسوا خرم****حدوثش با قدم همدم حیاتش با ابد همتا

قضا تیریست در شستش فنا تیغیست در دستش****چو ماهی بستهٔ شستش همه دنیا و مافیها

زمین گوییست در مشتش فلک مهری در انگشتش****دوتا چون آسمان پشتش به پیش ایزد یکتا

به سائل بحر وکان بخشد خطاگفتم جهان بخشد****گرفتم کاو نهان بخشد ز بسیاری شود پیدا

ملک مست جمال او فلک محوکمال او****ز دریای نوال او حبابی لجهٔ خضرا

زمان را عدل او زیور جهان را ذات او مفخر****زمان را او زمان پرور جهان را او جهان پیرا

ز قدرش عرش مقداری ز صنعش خاک آثاری****به باغ شوکتش خاری ریاض جنت المأوی

امل را جود او مربع اجل را قهر او مصنع****فلک را قدر او مرجع ملک را صدر او ملجا

رضای او رضای حق قضای او قضای حق****دلش از ماسوای حق گزیده عزلت عنقا

کواکب خشت ایوانش فلک اجری خورخوانش****به زیر خط فرمانش چه جابلقا چه جابلسا

رخش پیرایهٔ هستی دلش سرمایهٔ هستی****وجودش دایهٔ هستی چه در مقطع چه در مبدا

ملک را روی دل سویش فلک را قبه ابرویش****به گردکعبهٔ کویش طواف مسجدالاقصی

جهان را او بود آمر چه در باطن چه در ظاهر****به امر او شود صادر ز دیوان قضا طغرا

کند از یک شکرخنده هزاران مرده را زنده****چنان کز چهر رخشنده جهان پیر را برنا

ردای قدس پوشیده به حزم نفس کوشیده****به بزم انس نوشیده می وحدت ز جام لا

می از مینای لاخورده سبق از ماسوا برده****وزان پس سر برآورده ز جیب جامهٔ الا

زدو ده زنگ امکانی شده در نور حق فانی****چو مه در مهر نورانی چو آب دجله در دریا

زدف در دشت لاخرگه که لامعبود الا الله****زکاخ نفی جسته ره به خلوتگاه استثنا

شده از بس به یاد حق به بحر نفی

مستغرق****چنان با حق شده ملحق که استثنا به مستثنا

روان راز پرورده سراید راز در پرده****بلی گیرد خرد خرده به نااهل ار بری کالا

رموز علم ادریسی بود ذوقی نه تدریسی****چه داند ذوق ابلیسی رموز علم الاسما

زهی یزدان ثناخوانت دوگیتی خوان احسانت****خهی فتراک فرمانت جهان را عروه الوثقی

ستاره میخ خرگاهت زحل هندوی درگاهت****ز بیم خشم جانکاهت فلک را رنج استرخا

به سر از لطف حق تاجت طریق شرع منهاجت****بساط قرب معراجت فسبحان الذی اسری

مهین نوباوهٔ آدم بهین پیرایهٔ عالم****چو خیرالمرسلین محرم به خلوتگاه او ادنی

تویی غالب تویی ماهر تویی باطن تویی ظاهر****تویی ناهی تویی آمر تویی داور تویی دارا

مسالک را تویی رهبر ممالک را تویی زیور****محامد را تویی مظهر معارف را تویی منشا

تو در معمورهٔ امکان خداوندی پس از یزدان****چودر رگ خون چودر تن جان روان حکم تو در اشیا

تویی بر نفع و ضر قادر تویی بر خیر و شر قاهر****تویی بر دیو و دد آمر تویی بر نیک و بد دانا

تو جسم شرع را جانی تو در عقل راکانی****توگنج کان یزدانی تو دانی سر ما اوحی

تو دانایی حقایق را تو بینایی دقایق را****تو رویانی شقایق را ز ناف صخرهٔ صمّا

ترا از ماه تا ماهی ز حق پروانهٔ شاهی****گر افزایی وگرکاهی نباشد ازکست پروا

زمان را از تو افزایش زمین را از تو آسایش****روان را از تو آرامش خرد را از تو استغنا

به کلک قدرت داور تو بودی آفرین گستر****نزاده چارگان مادر نبوده هفتگان آبا

ز درعت حلقه یی گردون ز تیغت شعله یی کانون****ز قهرت لطمه یی جیحون ز ملکت خطوه یی بیدا

اگر لطف تو ای داور نگردد خلق را رهبر****ز آه خلق در محشر قیامتها شود بر پا

زهی ای نخل باغ دین کت اندر دیدهٔ حق بین****نماید خوشهٔ پروین کم از یک خوشهٔ خرما

در اوصاف تو قاآنی

دهد داد سخندانی****کند امروز دهقانی که تا حاصل برد فردا

سخن تخمست و او دهقان ثنا مزرع امل باران****فشاند دانه در میزان که چیند خوشه در جوزا

تعالی الله گرش خوانی معاذالله گرش رانی****به هر حالت که می دانی تویی مهتر تویی مولا

گرش خوانی زهی با ذل ورش رانی خهی عادل****گرش خوانی شود خوشدل ورش رانی شود رسوا

گرش خوانی عفاک الله ورش رانی حماک الله****بهر صورت جزاک الله کما تبغی کما ترضی

گرش خوانی ثناگوید ورش رانی دعاگوید****نترسد برملاگوید ستم زیباکرم زیبا

الا تا در مه نیسان دمد ازگل گل و ریحان****بروید سنبل از بستان برآید لاله از خارا

چو لاله زایرت خرم چوگل با خرمی توأم****چو ریحان سبز و مشکی دم چو سنبل بوستان پیرا

نگردد صفرا

شاهد بایدگشاده روی و سخنگوی****دلبر و دلجوی و دلفریب و دلارا

دلبر بایدکه هردم از در شوخی****بوسه نماید لبش به طبع تقاضا

سیب زنخدانش وقف عارف و عامی****تنگ نمکدانش نذر جاهل و دانا

کرد شکرخنده یی که حکمت مفروش****زشت چه داند رموز طلعت زیبا

لعبت شیرین اگر ترش ننشیند****مدعیانش طمع کنند به حلوا

حاجب بار ملوک اگر نکند منع****خوان شهان مفلسان برند به یغما

خار اگر پاسبان نخل نباشد****بر زبر نخلی کس نبیند خرما

زشت به هرجا رود در است به خواری****گر همه باشد ز نسل شاه بخارا

خود نشنیدی مگرکه مایهٔ عشرت****طلعت زیبا بود نه خلعت دیبا

گفتمش احسنت ای نگار سخنگوی****وه که شکیبم ربودی از لب گویا

پیشترک آی تا لب تو ببوسم****کز لب لعل توگشت حل معما

همچو یکی شیر خشمگین بخروشید****لرزه فتادش ز فرط خشم بر اعضا

گفت که ای مفلس این چه بی ادبی بود****خیز و وداعم کن و صداع میفزا

گر تو بدین مایه دانش از بشرستی****نفرین بادت به جان ز آدم و حوا

کاش که سیلی زمین تمام بشوید****کز تو ملوث شده است تودهٔ غبرا

این قدر ای بی ادب هنوز ندانی****کز لب من کوتهست دست تمنا

هیچ شنیدی به عمر خودکه گدایی****تار طمع افکند به گردن جوزا

کس لب لعل مرا نیارد بوسید****جزکه ثناگوی شهریار توانا

جستم و از وجد آستین بفشاندم****یک دو معلق زدم چو مردم شیدا

گفتمش الحمد پس توزان منستی****دم مزن ای خوب چهر از نعم ولا

مهتر قاآنی آن منم که ز دانش****در همه گیتی کسم نبیند همتا

مادح خاص خدایگان ملوکم****مدحت او خوانده صبح و شام به هرجا

نرمک نرمک لبان گشوده به خنده****وز لبکانش چکید شهد مهنا

خندان خندان دوید و پیش من آمد****دوخت دو لب بر لبم که بوسه بزن ها

الحق شرم آمدم بدین لب منکر****بوسه زدن بر لبی چو لالهٔ حمرا

کاین لب همچون ز لوی من نه سزا بود****بر لبکی سرخ تر ز

خون مصفا

گفتمش ای ترک داده گیرد و صد بوس****کز لب لعل تو قانعم به تماشا

روی ترش کرد وگفت کبر فروهل****کز تو تولا نکو بود نه تبرا

شاعر و آنگاه رد بوسهٔ شیرین****کودک و آنگاه ترک جوز منقا

مادح شاهی ترا رسدکه بروبد****خاک رهت را به زلف تافته حورا

بوسه بزن مرمرا ز لطف وگرنه****نزد بتان سرشکسته گردم و رسوا

در همه عضوم مخیری پی بوسه****از سرم اینک بگیر بوسه بزن تا

روی و لبم هردو نیک درخور بوسند****این من و اینک تو یا ببوس لبم یا

گفتمش ای ترک ترک این سخنان گوی****بس کا ازین غمز و رمز و عشوه و ایما

با تو خیانت کنم هلا بچه زهره****با تو جسارت کنم الا بچه یارا

خصلت دزدان و خوی راهزنانست****چشم طمع دوختن به جانب کالا

گفت اگرکام من نبخشی امشب****نزد ملک از تو شکوه رانم فردا

گفتم رو روکه کار اگر به شه افتد****شاه مرا برگزیند از همه دنیا

شه نخرد شعر دلکش تو به مویی****چون کند از روی لطف شعر من اصغا

گفت مزن لاف و عشوه کم کن از یراک****مایهٔ شعر تو از منست سراپا

گر نکشد سرخ گل نقاب ز چهره****بلبل مسکین چگونه برکشد آوا

شادی خسرو بود ز طلعت شیرین****نالهٔ وامق بود ز الفت عذرا

چهرهٔ یوسف به خواب دیدکه در مصر****ترک وصال عزیزگفت زلیخا

گفتمش ای ترک در لبان توگویی****رحل اقامت فکنده است مسیحا

خنده کنان گفت کاین تعلل تاکی****خیز و بگو مدحی از شهنشه دارا

غرهٔ او را به چشم کردم و در مدح****غره صفت خواندم این قصیدهٔ غرا

تا ز زوالست لایزال مبرا****ملک ملک باد از زوال معرا

راد محمد شه آنکه آتش قهرش****می بگدازد چو موم صخرهٔ صمّا

دولت او را نه اولست و نه آخر****شوکت او را نه مقطعست و نه مبدا

شعله کشد خنجرش اگر به زمستان****خلق به سرداب ها روند زگرما

کلک گهر سلک او چه معجزه دارد****کز

شبه آرد پدید لؤلؤ لالا

نی غلطم نبود این عجب که نماید****در شب تاریک جلوه نجم ثریا

حفظ تو پوشد ز آب سقف بر آتش****حزم تو بندد ز باد جسر به دریا

خلق تو خیری دماند از تف آتش****جود تو الماس سازد ازکف دریا

حزم تو یارد مدینه ساخت به جیحون****عزم تو تاند سفینه تاخت به صحرا

عون تو سازد ز موم جوشن داود****رای تو آرد ز دودگنبد خضرا

چون ز عدوی تو نام هست و نشان نیست****شاید اگر خوانمش نبیرهٔ عنقا

عفو تو ناخوانده است وصف سیاست****قهر تو نشنیده است نام مدارا

شاها در این قصیده ژرف نگه کن****نظم تو آیین ببین و شیوهٔ شیوا

هزل من از جد دیگران بود اولی****خاصه چو افتد قبول شاه معلا

شعر نشایدش خواندن از در معنی****هرچه به صورت مردفست و مقفا

مرثیه دانش نه شعر آنکه چو خوانند****پیچ و خم افتد ز رنج و غصه در امعا

چهر حسودت ز سیم اشک مفضض****اشک عدویت ز زر چهره مطلا

در آری به کمندش****منت نتوان برد ز بازوی توانا

یارا تو همه انسی و آهو همه وحشت****باری بده انصاف تو مطبوع تری یا

چون خود به کمند آر غزل گوی غزالی****کز مشک زره سازد و از نافه چلیپا

از آهوی سیمن بستان آهوی زرین****تا خانه چو مینوکنی از شاهد و مینا

ای زلف تو تاریکتر از خاطر نادان****وی موی تو باریکتر از فکرت دانا

شهدیست مصفا لبت امّا بنیابد****بی جهد موفا به کف آن شهد مصفا

ای لعل شکرخای تو یک حقهٔ گوهر****وی طلعت زیبای تو یک شقهٔ دیبا

زان حقه بود در دل من رشکی پنهان****زین شقه بود در رخ من اشکی پیدا

گه برکه روانستم از آن اشک به دامن****گه سرکه عیانستم ازین رشک به سیما

گر وصل تو ای ترک نه بختی است مکرم****ور روی تو ای دوست نه فتحی است مهنا

چون فتح روانی ز چه در لشکر خسرو****چون بخت دوانی ز چه در موکب دارا

شهزادهٔ آزاده فریدون شه عادل****کز فرط جلالت دو جهانست به تنها

بویی ز ریاض کرمش روضهٔ رضوان****جویی ز حیاض نعمش لجهٔ خصرا

هرگه به وغا روی کند فتنه کند پشت****هرگه به عطا دست برد فاقه کشد پا

ای دست تو بخشنده تر از ابر به مجلس****وی تیغ تو رخشنده تر از برق به هیجا

هردم سخن از قهر تو دوزخ بود آن دم****هرجا صفت از خلق تو جنت بود آنجا

ابنای جهان را به گه عرض ضمیرت****زین روی بدن سر سویداست هویدا

گر صاعقهٔ قهر تو برکوه بتابد****پیکان دمد اندر عوض خار ز خارا

ور نخل ز تأثیرکفت بارور آید****بس شوشهٔ زر خیزدش از خوشهٔ خرما

تیغت عجبا هیچ بگویم بچه ماند****برقیست علی الله نه که مرگیست مفاجا

جوهرش ثریا بود و شکل مه نو****ویحک به مه نو نشنیدیم ثریا

در دست تو ماند به یکی زورق سیمین****کز لطمهٔ امواج برون جسته

ز دریا

در قبضهٔ تقدیر توگویی ملک الموت****ایدون ز پی مرگ دوگیتی است مهیا

فی الجمله به یک حمله تر و خشک بسوزد****چون قهر خداوند تبارک و تعالی

شاها ز پی صید شدی تا تو به هامون****دو عبهرم از خون شده دو لالهٔ حمرا

بی شخص تو ای شخص توآسایش گیتی****بی روی تو ای روی تو آرایش دنیا

یک سله مارست مرا روح به پیکر****یک بیشهٔ خارست مرا موی بر اعضا

هوشی اگرم بود جها برد به غارت****صبری اگرم دید فلک برد به یغما

بی روی توام روی دهد راحت هیهات****بی یاد توام شاد شود خاطر حاشا

قاآنیت آن به که دعاگوید ایدون****تا وصف مکرر شود و مدح مثنا

تا تنگ شود زاویه از بعد مسافت****در زاویهٔ تنگ کند خصم تو ماوا

به تاب کوکب تابان****به رنگ گوهر عمان به بوی عنبر سارا

نباشد این قدر انور نه مه نه مهر نه اختر****ندارد این هم گوهر نه کان نه گنج نه دریا

سپاس خامهٔ خسرو مدیح چامهٔ خسرو****ثنای نامهٔ خسرو ز حد فکرت دانا

ز د ورگنبدگردون ز جور اختر وارون****هماره فارغ و مأمون وجود حضرت دارا

آی که تا ببوسمت عمدا

از بوسه مکن دریغ تات ای ترک****صد بوسه زنم برآن رخ رخشا

هل تا بگزم لبان شیرینت****خوش خوش مزم آن دودانهٔ خرما

زان روی چنم ورق ورق سوری****زان لعل خورم طبق طبق حلوا

زان گرد زنخ که گوی را ماند****در رقص آیم چوگوی سر تا پا

نی نیست به بوسه حاجتم امروز****گر عمر بود ببوسمت فردا

کامروز بس است لب مرا شیرین****از شکر شکر خسرو والا

دارای جهان ستان محمد شاه****کز هردو جهان فزون بود تنها

اجزای وی است هرچه درگیتی****باکل چه برابری کند اجزا

اعضای وی است هرکه در عالم****با روح چه همسری کند اعضا

افلاک مطاوعش به یک فرمان****آفاق مسخرش به یک ایما

کوهی که خورد قفای قهر او****آسیمه دود چو باد در بیدا

بادی که بود مطیع حزم او****همواره بود چوکوه پابرجا

ای خشم تو همچو مرگ بی تاخیر****وی قهر تو همچو زهر جان فرسا

خیل تو چو سیل کوه بنیان کن****فوج تو چو موج بحر طوفان زا

در جانسوزی چو چرخ بی مهلت****درکین توزی چو دهر بی پروا

نه ملک مخلد ترا مقطع****نه ذات مؤید ترا مبدا

صد جمله به حمله یی زنی برهم****صد بقعه به وقعه یی کنی یغما

از دشنهٔ توکه تشنهٔ خون است****بس کشته که پشته گشته در هیجا

باطلعت رای گیتی افروزت****خورشید برآید از شب یلدا

با نکهت خلق عنبرافشانت****عنبر خیزد زکام اژدرها

توقیع ترا قدر برد فرمان****فرمان ترا قضاکند امضا

انکار تو نیست دهر را ممکن****پیکار تو نیست چرخ را یارا

انجم تار است و رای تو روشن****گردون پستست و قدر تو والا

شیر است به روز جنگ تو روبه****موم است ز زور چنگ تو خارا

فوجی ز صف سپاه تو انجم****موجی زکف نوال تو دریا

خلق تو زکام شیر انگیزد****چون ناف غزال نافهٔ سارا

مهر تو ز صلب سنگ رویاند****چون باد بهار لالهٔ حمرا

خورشیدی و برخلاف خورشیدی****کز ابر شود به چرخ ناپیدا

زیراکه هماره باکفی چون ابر****خورشید صفت بتابدت سیما

چون باد قلم دود

در انگشتم****گر مدح تکاورت کنم املا

چون برق کشد ضمیر من شعله****گر وصف بلارکت کنم انشا

گر خشم کنی به چشمهٔ خورشید****چون شب پره زو حذرکند حربا

ور چشم زنی به جانب ناهید****سوی تو چمد زگنبد خضرا

اخلاق تو آبگینه یارد ساخت****از نرم دلی ز صخرهٔ صما

گرد سپهت به چشم بدخواهان****یک بادیه افعی است و اژدرها

شخص تو جهان پیر برناکرد****از دانش پیرو طالع برنا

رخسار تو آیینه است و خصمت دیو****زان در تو چو بنگرد شود رسوا

تا لمعه و نور خیزد از خورشید****تا فتنه و شور زاید از صهبا

دارم دو هزار شکوه از طالع****لیک آن دو هزار شکوه باشد تا

شدکه به بحر است عنبرا

بر روی زرد من لب شیرین به عشوه سود****وین حرف شد یقین که به نی هست شکرا

بنشاندمش به مجلس و از زلفکان او****از بهر خویش کردم بالین و بسترا

بی شمع و بی چراغ ز روی منورش****شد همچو روز روشن بزمم منورا

آری چراغ و شمع نباید به حکم عقل****چون چهره برفروزد خورشید خاورا

گفتم بهل که عود به مجمر در افکنم****شکرانهٔ قدوم تو ترک سمنبرا

گفتا به عود و مجمر حالی چه حاجتست****با زلف و چهر من چه کنی عود و مجمرا

ماگرم گفتگوکه برآمد ز آسمان****ابری سیاه تیره تر از جان کافرا

گفتی که دزد مخزن شاه است از آن قبل****کش بود آستین همه پر در وگوهرا

هر در وگوهری که فروریخت در زمان****شد همچوگنج قارون در خاک مضمرا

جادوست گفتئی که به نیرنگ و جادویی****کرد از بخار خشک روان لؤلؤ ترا

چون بختیان مست که کف برلب آورند****توفید و ریخت کف ز دهانش بر اغبرا

گو بنگرش نشیب سپهر ار ندیده کس****در قلزمی معلق دیوی شناورا

سیلی ز هرکرانه روان شدکه هیچ کس****نارست بی سفینه گذشتن به معبرا

گفتم کنون چه بایدگفتا شراب ناب****زان می که چون سهیل درخشد به ساغرا

آوردمش به پیش شرابی که گفتئی****جان راگرفته اند به تدبیر جوهرا

زان می که گر برابر آبستنی نهند****بینند روی بچه ز زهدان مادرا

چشم خروس ریختم از نای بلبله****وز حلق بط فشاندم خون کبوترا

او مست جام می شد و من مست چشم او****یاللعجب که مستی من بدفزون ترا

آری شراب را بود ار صد هزار شور****با شور عشق یار نباشد برابرا

باری ز هرکران سخنی رفت در میان****زان سان که هست رسم حریفان همسرا

تا رفته رفته پرسشی از حال من نمود****هم زان قبل که مهتری از حال کهترا

گفتا چه می کنی و چسانی و حال چیست****مسکینی از جفای جهان با توانگرا

گفتم میان فقر و غنایم وزین قبل****خنثاست بخت من که نه ماده است و نه نرا

نفسم صبور و قلب شکور است لاجرم****خشنودم از

زمانه برزق مقدرا

لیکن به حکم آن که ضرور است اکتساب****آهنگ پای بوس ملک دارم ایدرا

گفتا به فصل دی که سخن بفسرد به کام****گویی سفرکنم نکنم هیچ باورا

حاشاکه وحی صادق دانم حدیث تو****نه خود تو جبرئیلی و نه من پیمبرا

فصلی چنین که گویی از برف کوهسار****ز استبرق سفید به سرکرده چادرا

فصلی چنین که گویی کردند تعبیه****تأثیر پشت سوهان در طبع صرصرا

بالله اگر نگاه برون آید از دو چشم****چون سنگ بفسرد به میان ره اندرا

گفتم ز شوق درگه دارای روزگار****نهراسم از نسیم دی و باد آذرا

گیرم جهنده باد بود نیش ناچخا****گیرم فسرده آب بود نوک نشترا

ایدون به پشت گرمی الطاف کردگار****در یخ چنان روم که در آتش سمندرا

گفتا ز مال و حال چه داری بسیج راه****گفتم هلا بنقد دو اسب تکاورا

یک اسب بنده نیز به لار است و دزد پار****بر دست وکس درین ستمم نیست یاورا

گفتا جز این دو هیچ ضرور است گفتمش****یک مشت زر دو اسب تکاور یک استرا

ارباب جاه نقدی اگر وام من دهند****اسباب راه یکسره گردد میسرا

گفتا به قرض کس ندهد یک قراضه زر****بس تجربت که رفته درین باب مرمرا

اکنو منت رهی بنمایم به حکم عقل****لیکن به شرط آنکه شود بخت یاورا

گر خدمتی امیر بفرمایدت بری****در نزد اولیای خدیو مظفرا

فرض افتدش که هرچه توخواهی ببخشدت****از شوق خدمت ملک ملک پرورا

گفتم مرا به خدمت میر بزرگوار****ایدون وسیله باید راوی سخنورا

گفتاکه بهتر از اسدالله خان که هست****درگوش میرگفتش چون سکه برزرا

خانی که صیت جود وسخایش به شرق وغرب****ساریست چون فروغ مه و مر انورا

در زورقی که دم زنی از حزم و عزم او****او کار بادبان کند این کار لنگرا

وصف حلاوت سخنش چون رقم کنی****نبود عجب که خامه بچسبد به دفترا

از شش جهت گریخت نیارد عدوی او****مانند مهره یی که درافتد به ششدرا

مانا شکافت زهرهٔ چرخ از عتاب او****ورنه سبب کدام که چرخ است اخضرا

محروم باد حاسد او از لقای او****زیراکزین بتر نتوان یافت کیفرا

صدرا

امیر دیوان دانم که با تواش****صدقیست بینهایت و مهریست بیمرا

تنها نه با جناب تو از فرط اتحاد****چون یک روان پاک بود در دو پیکرا

با خلق روزگار چنان مهربان بود****کاورا دعاکنند به محراب و منبرا

دانی تو بلکه شهری لابلکه عالمی****کاری که او نمود درین مرز و کشورا

ملکی گشود و مملکتی را نمود امن****بی زحمت سیاست و بی رنج لشکرا

چو ن موسی کلیم به یک چوب دست کرد****ملکی ز ملک مصر فزون تر مسخرا

ماران فتنه خورد بیکره عصای او****ناگشته چون عصای کلیم الله اژدرا

نازل ز آسمان شود اسما از آن بود****نامش نبی که هست نبی سان به گوهرا

آزادکردهٔ کرم اوست هرکه هست****چه طفل شیرخوار و چه شیخ معمّرا

با عدل او عجب نه که زالی چو آفتاب****با طشت زر به باختر آید ز خاورا

اندر سه مه ذخیرهٔ سی ساله خرج کرد****از بهر نیک نامی شاه فلک فرا

هرکس کند ذخیره زر و سیم وگنج و مال****او را بود ذخیره شه مهرگسترا

ایدون گواه عدل وی این داستان بس است****کاید به گوش خلق حدیثی مزورا

کامد به شهر شیراز از یک دو روزه راه****گم گشت بارگیری بارش همه زرا

هر دزد و هر طریده که دیدش به رهگذار****گشتش ز ره به خطهٔ شیراز رهبرا

غیر از رضای شاه که جوید به جان و دل****آید به چشم هردو جهانش محقرا

درگفت می نیاید القصه آنچه کرد****او ازکمال و قدر در این بوم و این برا

یک روز دم زنی اگر اندر حضور وی****در حق من شود همه کامم میسرا

تا خود چه می شودکه من از یک کلام تو****یک عمر بر حوایج گردم مظفرا

تا رسم در زمان بود ازگفته های نغز****تا نام در جهان بود ازکلک و دفترا

بادش عدو نوان و بداندیش ناتوان****دولت جوان و حکم روان یار در برا

نصرت قرین و چرخ معین فتح همنشین****حاسد غمین و بخت سمین خصم لاغرا

چرخ وگردش ایام را

سین ساغر بس بود ای ترک ما را روز عید****گو نباشد هفت سین رندان دردآشام را

خلق را بر لب حدیث جامه نو هست و من****از شراب کهنه می خواهم لبالب جام را

هرکسی شکر نهد بر خوان و بر خواند دعا****من ز لعل شکرینت طالبم دشنام را

هر تنی را هست سیم و دانه گندم به دست****مایلم من دانه خال تو سیم اندام را

سیر برخوانست مردم را و من از عمر سیر****بی دل آرامی که برده است از دلم آرام را

پسته و بادام نقل روز نوروز است و من****با لب و چشمت نخواهم پسته و بادام را

عود اندر عید می سوزند و من نالان چو عود****بی بتی کز خال هندو ره زند اسلام را

یکدگر راخلق می بوسند ومن زین غم هلاک****گرچه بوسد دیگری آن شوخ شیرین کام را

سرکه بردستارخوان خلق وهمچون سرکه دوست****می کند بر ما ترش رنگین رخ گلفام را

خلق را در سال روزی عید و من از چهر شاه****عید دارم سال و ماه و هفته صبح و شام را

لاجرم این عید خاص من که بادا پایدار****کر و فرش بشکند بازار عید عام را

آسمان دین و دولت کز هلالی شکل تیغ****گاه کین بر هیأت جوزاکند بهرام را

بانگ رب ارحم برآید از زمین و آسمان****هر زمان کان سام صولت برکشد صمصام را

خصم از روی خرد با وی ندارد دشمنی****اقتضایی هست آخر علت سرسام را

در دل او نیست کین دشمنان آری به طبع****آدمی در دل نگیردکینه انعام را

کاش پیش از انعقاد نطفه اعدای تو****ایزد اندر نار نیران سوختی ارحام را

هرکه باوی کینه جوید عقل گویدکاین سفیه****کین نیاغازیدی ار آگه بدی انجام را

خصم بگریزد ز سهمش آری آری اشکبوس****چون کشدگرزگران دل بگسلد رهام را

بدر دنیا صدر دین ای کاندر ایوان می کند****گفت جان بخشت مصور صورت الهام را

باتو هرکس کین سگالد نیست هشیار ار نه مرد****تا خرد دارد نخاردگردن

ضرغام را

جاودان مانی و خوانی هر صباح روز عید****عید شد ساقی بیا درگردش آور جام را

من خبر مرا

زان صدهزار زخم که زد بر من آسمان****الحق یکی نگشت چنان کارگر مرا

مرهم نهاد زخم زبانش به یک سخن****بر زخم هاکه بود به دل بی شمر مرا

قولی درشت گفت ولیکن درست گفت****زانروکه کردگفتش در دل اثر مرا

روی زمین فراخ چه پرواکه دست تنگ****پای سفر نبسته کسی در حضر مرا

راه عراق امن و طریق حجاز باز****وحدت رفیق راه و قضا راهبر مرا

عوری لباس و بی هنری مایه جوع قوت****تسلیم همعنان و رضا همسفر مرا

گر چارپای راه سپر نیست گو مباش****پایی دو داده است خدا ره سپر مرا

باشد اگر به هر قدمی صدهزار دزد****چیزی ز من به حیله ندزدد مگر مرا

مانم چرا به فارس که نبود در آن دیار****نی آب و خاک نی شتر وگاو و خر مرا

یک قطعه بیش نیست سفر از سقر ولی****ایدون هزار قطعه حضر از سقر مرا

زین پس به بحر و بر به تجارت سفرکنم****سرمایه فضل ایزد وکالا هنر مرا

دیدی دو سال پیشم در ملک خاوران****بینی دو سال دیگر در باختر مرا

خورشیدسان به مشرق ومغرب سفرکنم****تازان سفر فزوده شود فال و فر مرا

چون عقدهٔ دلم نگشاید به ملک فارس****بایدکشید رخت سوی کاشغر مرا

صد خاندان چو منت یک خانه می نهند****آن خانه به فرودگر آید به سر مرا

از روز و شب گریزم اگر بهر روشنی****بایدکشید منت شمس و قمر مرا

جایی روم که پرتو خورشید و مه در آن****بر فرق می نتابد شام و سحر مرا

صدر زمانه را به سر آمد چو روزگار****گو نیز روزگار درآید به سر مرا

نه بیش ازوکمالم و نه بیش ازو جمال****نه همچو او قبیله و دخت و پسر مرا

گر بندبند پیکرم از هم جداکنند****اندوه او نمی رود از دل به در مرا

احسان او چو خون به عروقم گرفته جای****خونی که بیشتر شود از نیشتر مرا

مهر دوکس به پارس

مرا پای بست کرد****وز آن دو سرنوشت هزاران خطر مرا

نگذاشت مهرشان که کنم رو به هیچ سوی****تا ماند جان به لجهٔ اندوه در مرا

اول جناب معتمدالدوله کاستانش****در پیش تیغ حادثه آمد سپر مرا

دوم خدایگان اسدالله خان راد****کز پاس مهر او ندرد شیر نر مرا

زان بیش چشم لطف وعطابم ازآندو نبست****چون نیست قابلیت از آن بیشتر مرا

هم نیست روی گفتم با ذوالریاستین****کان بحر بیکران نشمارد شمر مرا

هفتاد شعرگفتم اندر مدیح او****یک آفرین نگفت به هفتاد مرمرا

آوخ که جنس فضل کساد است ورنه بود****نقد سخن رواج تراز سیم و زر مرا

شکر خدا و نعت پیمبرکنم از آنک****افزود آن به نعمت و این بر خطر مرا

من پادشاه ملک بیانم از آن بود****ز الفاظ گونه گونه حشر در حشر مرا

وز صدهزار تیغ فزونست در اثر****طومار شیوهای چنین برکمر مرا

به جیب جامه سلطان را

یا ماه من از دو چهره وگیسوی****دربان بهشت کرده شیطان را

زلف سیهت برآن رخ روشن****کفریست که حامی است ایمان را

ماهی است کنون که من ز شهر خویش****زین برزده ام به پشت یکران را

مهمیز ز دستم از پی رفتار****آن صاعقه سیر برق جولان را

گه سفته به نعل سنگ کهساران****گه رفته به موی دم بیابان را

گه رفته به قله یی که از رفعت****جا تنگ نموده عرش یزدان را

ای بس شب قیرگون که از حیرت****گم گشت ره مدار دوران را

ای بس شب تیره کاندرو دستم****نشناخت ز آستی گریبان را

ده ناخن من نکرد بر رخ فرق****از پلک دو چشم موی مژگان را

صد بار به سینه دست مالیدم****بر سینه نیافتم دو پستان را

پروانه صفت دلم در آن شبها****با شمع رخ تو بست پیمان را

وز آرزوی لبت در آن ظلمات****جستم چو سکندر آب حیوان را

القصه من ای پری به یاد تو****کردم یله کشور سلیمان را

چون کشتهٔ خشک تشنهٔ آبم****سیراب کن ای سحاب عطشان را

آن بادهٔ ناب ده که پنداری****با لاله سرشته اند ریحان را

بر طور تجلی ارکند نورش****از هوش بردکلیم عمران را

گر خوانچهٔ ما ز نقل رنگین نیست****رنگین سازم ز خون دل خوان را

در دیگ طلب به آتش سودا****بریان کنم ای پسر دل و جان را

لیکن مزهٔ شراب شورابست****وین نکته مسلم است مستان را

در من نمکی چنانکه باید نیست****بگشا تو ز لب سر نمکدان را

زان خال سیاه و لعل شورانگیز****پلپل نمکی بپاش بریان را

نی نی دل و جان مرا به کار آید****بریان نکنم برای جانان را

دل باید و جان که تا توانم کرد****مدح از دل و جان سلیل سلطان را

شهزاده علیقلی که شمشیرش****درهم شکند چو شیر میدان را

از لوح ضمیر او قضا خواند****دیباچهٔ رازهای پنهان را

در جامهٔ قدر او قدر بیند****نه چرخ و سه فرع و چارارکان را

برهم دوزد

چو دیدهٔ شاهین****از مار خدنگ کام ثعبان را

ای کوفته سر ستاره راگرزت****زانگونه که زخم پتک سندان را

چون صاعقه کابر را زهم درد****تیغ تو برد به رزم خفتان را

اندر خبر است کایزد از قدرت****بر صورت خود نگاشت انسان را

اقرارکند بدین خبر هرکاو****بیند به رخ تو فر یزدان را

آن روزکه هستی از تو شدکامل****سرمایه به باد رفت نقصان را

در حفظ تو هست نقش هر معنی****جز رسم و اثرکه نیست نسیان را

در ملک جلالت آنچه خواهی هست****جز نام و نشان که نیست پایان را

شمشیر توکوه را زهم درد****زآنگونه که ماهتاب کتان را

رونق برد ازکمال شیوایی****یک بیت تو صد هزار دیوان را

هرگه که به قصد بزم بنشینی****بینند پر از نشاط ایوان را

وانگه که به عزم رزم برخیزی****یابند پر از نهنگ میدان را

با فسحت عرصهٔ جلال تو****تنگ است مجال ملک امکان را

با نعمت سفرهٔ نوال تو****خرد است نعیم باغ رضوان را

در حشر ز بیم توگنه کاران****با سر سپرند راه نیران را

احسان ترا چه شکرگویدکس****کز جود تو شکرهاست احسان را

از طوفان کی بلرزدت اندام****کز وهم تو لرزهاست طوفان را

با جود تو مور ازین سپس ننهد****در خاک ذخیرهٔ زمستان را

سوده است مگر عطاردکلکت****بر جای مداد جرم کیوان را

کاندر سخن تو رفعت کیوان****آید به نظر همی سخندان را

زانسان که فلک اسیر حکم تست****گویی نبود اسیر چوگان را

از رشک کفت چو لعل رمانی****خون در جگر است در عمان را

آورده سحاب دست درپاشت****نی سان به خروش ابر نیسان را

وز حسرت دود مطبخ خوانت****چشمی است پر آب ابر آبان را

از بس که رساست جامهٔ قدرت****گسترده به عرش و فرش دامان را

تا با رخ یار نسبتی باشد****هرسال به فضل گل گلستان را

تا محشر نسبت غلامی باد****با خاک ره تو چرخ گردان را

لوح دهر فروشسته نقش عصیان را

کلیم وار عیان بین به طور سینهٔ او****چو نور وادی ایمن فروغ ایمان را

هرآنکه بیند بر سفت او ردای ورع****به یک ردا نگرد صدهزار سلمان را

کف کریمش از بس فشانده در یتیم****یتیم ساخته پروردگار عمان را

مرآن نشاط بود روح را ز صحبت او****کز آب چشمهٔ زمزم روان عطشان را

ز خوان فضلش اگر توشه یی برد عاصی****به خوشه یی نخرد هفت باغ رضوان را

به نوع انسان آنسان بود مباهاتش****که بر بسایر انواع نوع انسان را

کلام او همه وحی است لاجرم دانا****زگفت او نکند فرق هیچ فرقان را

ز آب چشمهٔ آتش فروغ حکمت او****فلک به باد فنا داده خاک یونان را

زبان او به سخن صارمیست خاره شکاف****که بر دو سندس داند پرند و سندان را

زمانه اشهدبالله به ملک هستی او****به عمر خود نشنیده است نام پایان را

سپهرکوکبه صدرا تویی که کوکب تو****شکسته کوکبه هفت آسمان گردان را

پی تذکر مدح تو شسته حافظ روح****ز لوح حافظهٔ ناس نقش عصیان را

به باغ مجد تو سیسنبریست چرخ کبود****چه افتخار به سیسنبری گلستان را

سپهر رای ترا آفتاب تابان خواند****چو نیک دید ستغفارگفت بهتان را

از آن سپس ز در شرم زیب بزم تو ساخت****چو آفتابهٔ زر آفتاب تابان را

ترا به ملک هنر شاه دید و با خودگفت****که آفتابهٔ زر لایق است سلطان را

نبود آگه ازین ماجراکه اندر شرع****ز زر و سیم نسازند آب دستان را

ضعیف پیکر تو یک دو مشت ستخوانست****کزوست توشهٔ هستی همای امکان را

هر آنکه دید تنت خیره ماندکز چه خدای****گزیده بردو جهان یک دو مشت ستخوان را

به راه یزد چو یعقوب دیده گشت سفید****ز شوق خاک رهت سرمهٔ سپاهان را

ز نور رای توگر دم زد آفتاب مرنج****که التهاب تبش موجبست هذیان را

ز هجر احمد مرسل حنین حنانه****اگر

قرین انین ساخت عرش یزدان را

شب فراق تو نیز این زمان ز نالهٔ یزد****نموده حنان بر اهل یزد حنان را

بزرگوارا از روی شوق قاآنی****دهد به مدح تو زیور عروس دیوان را

که تا به روز قیامت بزرگ بار خدای****ز وی دریغ ندارد عطا و احسان را

به ظلمات آب حیوان را

بده بگیر بنوشان بنوش تا ز طرب****تو عشوه سازکنی من مدیح سلطان را

خدیو راد محمد شه آن که ملکت او****ز هرکرانه محیط است ملک امکان را

ندانما به چه بستایمش که شوکت او****گشاده ز آن سوی بازار وهم دکان را

به خلق پارس بس این رحمتش که برهانید****ز چنگ حادثه یک مملکت مسلمان را

اگرچه حاکم و محکوم را نبودگناه****که کس نداند علت قضای یزدان را

سخن درازکشد عفو شه بس اینکه سپرد****زمام ملک سلیمان امیر دیوان را

بزرگوار امیری که با سیاست او****به چار رکن جهان نام نیست طغیان را

ز موشکافی تدبیر موکشان آرد****به خاک تیره ز هفتم سپهرکیوان را

به جامه خانهٔ جودش ندیده چشم جهان****جز آفتاب جهانتاب هیچ عریان را

نظام کار جهان پیرو عزیمت تست****چنانکه حس عمل تابع است ایمان را

به عهد عدل توصبحست وبس اگربه مثل****تنی به دست تظلم دردگریبان را

سبب وجود تو بود ارنه بر فریشتگان****هگرز برنگزیدی خدای انسان را

کشند صورت شمشیرت ار به باغ بهشت****بهشتیان همه مایل شوند نیران را

ز روی صدق گواهی دهدکه خلد اینست****اگر به بزم تو حاضرکنند رضوان را

خدانمونه یی ازطول وعرض جاه توخواست****که آفرید به یک امرکن دوکیهان را

جنایتی که به کیهان رسد زکید سپهر****کف کریم تو آماده است تاوان را

ترشح کرمت گرد آز بزداید****چنان که آب ستغفار لوث عصیان را

زمانه بی مدد حزم تو ندارد نظم****که بی خرد اثر نطق نیست حیوان را

به آب و آینه ماند ضمیر روشن تو****که آشکارکند رازهای پنهان را

به دست راد تو بیچاره ابرکی ماند****چه جرم کرده که مستوجبست بهتان را

کدام ابر شنیدی که فیض یک دمه اش****دهد به در وگهر غوطه ملک امکان را

برنده تیغ تو ویحک چگونه الماسیست****که روز معرکه آبستن است مرجان را

بسان آتش سوزنده صارم قهرت****جداکند ز موالید چهار ارکان را

بتابد ازکف رخشنده ات به روز مصاف****بسان برق که بشکافد ابر نیسان را

تبارک الله از

آن خنگ کوه کوههٔ تو****که بر نطاق نهم چرخ سوده کوهان را

پیش ز پویه دهانش زکف تنش ز عرق****نمونه ایست عجب باد و برف وباران را

گمان بری که معلق نموده اند به سحر****ز چارگوشهٔ البرز چار سندان را

به غیر شخص کریمت برو نیافته کس****فرازکوه دماوند بحر عمان را

مطیع تست به هرحال در شتاب و درنگ****چنان که باد مطاوع بدی سلیمان را

مگر نمونهٔ وی خواست آفرید خدای****که آفرید دماوند وکوه ثهلان را

قوی قوایم او خاک را بتوفاند****چنانکه باد به گرداب لجه طوفان را

بزرگوار امیرا تویی که همت تو****زیاد برده عطایای معن و قاآن را

دوسال و پنج مه ایدون رودکه بنده به فارس****شنوده در عوض مدح قدح نادان را

متاع من همه شعرست و او بس ارزانست****یکی بگو چکنم این متاع ارزان را

کسش ز من نخرد ور خرد بنشناسد****ز پشک مشک وز خرمهره در غلطان را

تویی که قدر سخن دانی و عیار هنر****برآن صفت که پیمبر رموز قرآن را

ولی تو نظم پریشانم آن زمان شنوی****که نظم بخشی یک مملکت پریشان را

چه باشد این دو سه مه تا تو نظم کار دهی****ببنده بار دهی خاکبوس خاقان را

مرا مگو چو ترا نیست سازو برگ سفر****هلا چگونه کنی جزم عزم طهران را

ز ساز و برگ سفر یک اراده دارم و بس****که هست حامله صدگونه برگ و سامان را

بدان ارادهٔ تنها اگر خدا خواهد****نبشت خواهم کوه و در و بیابان را

به جز تو از تونخواهم که نافریده خدای****عظیم تر ز وجود تو هیچ احسان را

زوال و نقص مبیناد عز و جاه امیر****چنانکه فضل خداوندگار پایان را

تخت سلیمان را

زندان شدست بر من و تو شیراز****بدرودکرد باید زندان را

گیرم که ملک فارس گلستانست****ایدون خزان رسیده گلستان را

غیر از ثنای معتمدالدوله****از هر ثنا فرو شو دیوان را

بگذار مدح او به کتاب اندر****تا حرز جان بود دل پژمان را

دیگر ممان به پارس که رونق نیست****در ساحتش فصاحت سحبان را

خواهی عزیز مصر جهان گشتن****بدرودگو چو یوسف کنعان را

جایی که پشک ومشک به یک نرخست****عطارگو ببندد دکان را

مزد سخن تراش شود رسوا****چون من درم ز خشم گریبان را

آری چو صبح کردگریبان چاک****طرار شب وداع کند جان را

خود نیست مال دار اگر دزدی****از مال غیر پرکند انبان را

با من چرا ستیزه کند آن کاو****از وحی می نداند هذیان را

گردد چه از طراوت ریحان کم****گر خنفسا نبوید ریحان را

یا سامری که گاو سخنگو ساخت****از وی چه ننگ موسی عمران را

یا عنکبوت اگر به مگس خوشدل****از وی چه نقص سبعهٔ الوان را

گیرم که رایج آمد خرمهره****قیمت نکاست گوهر غلطان را

گیرم که بومسیلمه مصحف ساخت****از وی چه ننگ مصحف سبحان را

گر پای امتحان به میان آید****داناکجا خورد غم نادان را

من پتک و هرکه پتک همی خاید****گو خود بده جنایت دندان را

من نوح وقت و هرکه مرا منکر****گو شو پذیره آفت طوفان را

من عیسی زمان و بنهراسم****از فیض روح غدر یهودان را

من دعوی سخن را برهانم****برهان گزفه داند برهان را

عمّان چوگوهر سخنم بیند****عمان کند ز غیرت دامان را

طعن حسود را نشمارم هیچ****زان سان که کوه قطرهٔ باران را

گیرم که حاسد افعی غژمان است****من زمردستم افعی غژمان را

ور خصم را مهابت ثعبان است****من تیره ابرم آفت ثعبان را

ور بدکنش به سختی سوهان است****تفسیده کوره ام من سوهان را

بارد عنا به پیکرم ار پیکان****رویین تنم ننالم پیکان را

آن نیرویی که بازوی فضلم راست****هرگز نبوده سام نریمان را

وان دولتی که داده مرا یزدان****هرگز نداده هیچ جهانبان را

با خود مرا به خشم میار ای چرخ****گردن مخار

ضیغم غضبان را

کز خشم چشم من شود خیره****از مشتری نداندکیوان را

عریانیم مبین که کنم چون صبح****از نور جامه پیکر عریان را

بر خوان فضل رای هنر بلعم****یک لقمه می شمارد لقمان را

من نخل و نیش و نوش بهم دارم****منت یگانه ایزد منان را

از نوش می نوازم دانا را****وز نیش می گدازم نادان را

آن عهدکوکه بود ز من تمکین****احرار یزد و ساوه وکرمان را

آن عصرکوکه چرخ هراسان داشت****از فر من مهان خراسان را

مانا نمود از پس میلادم****یزدان عقیم مادرگیهان را

چون من پس از وصال نیابی کس****صدبار اگر بکاوی ایران را

با ما ورا قیاس مکن ایراک****با جوی نیست نسبت عمّان را

در بحر فکرتش زنی ار غوطه****تا حشر می نیابی پایان را

حربا چو نیست خصم چه می داند****فر و بهای مهر فروزان را

زان جوهری که خون جگر خوردست****قیمت بپرس لعل بدخشان را

ورنه جگر فروش چه می داند****قدر و بهای لعل درخشان را

هرچند لعل رنگ جگر دارد****زین صد هزار فرق بود آن را

چوبند هر دو عود وحطب لیکن****لختی حکم کن آتشت سوزان را

مرغند هر دو لیک بسی فرقست****از زاغ عندلیب نوا خوان را

قطران و عنبر ارچه به یک رنگند****نبود شمیم عنبر قطران را

هم یوز و سگ اگر چه ز یک جنسند****سگ نشکرد غزال گرازان را

آن لایق شکار ملوک آمد****وین درخور است گلهٔ چوپان را

نجار اگر ز چوب کند شمشیر****شمشیر او نبرد خفتان را

منقار طوطی است چو عقبان کج****وانرا نه آن شکوه که عقبان را

نبود هلال اگر به صفت باشد****شکل هلال داسهٔ دهقان را

هردو سوار لیک بسی توفیر****از نی سوار فارس یکران را

هردوکلام لیک بسی فرقست****از سبعهٔ معلقه فرقان را

اشعار جاهلیه بسوزانی****چون بنگری فصاحت قرآن را

گردانهٔ انار به ره بینی****دل در طمع میفکن مرجان را

ور بنگری غرور سراب از دور****کم گوی تهنیت لب عطشان را

لختی چو زاج سوده

به چنگ آری****مفکن ز چشم کحل صفاهان را

در صد هزار نرگس شهلا نیست****آن فتنه یی که نرگس فتان را

در صد هزار سنبل بویا نیست****آن حالتی که زلف پریشان را

در صد هزار سروگلستان نیست****آن جلوه یی که قامت جانان را

داند سخن که قدر سخندان چیست****گوی آگهست لطمهٔ چوگان را

آوخ که می بکاست هنر جانم****چون مه که می بکاهدکتان را

ای چرخ گردگرد سپس مازار****این مستمند خستهٔ حیران را

ای خیره آهریمن مردم خوار****بر آدمی مشوران غیلان را

من در جهان تراستمی مهمان****زینسان عزیز داری مهمان را

بهراس از اینکه بر تو بشورانم****رکن رکین دولت سلطان را

دارای دهر معتمدالدوله****کز اوست فخر عالم امکان را

با رای صائبش نبود محتاج****اقطاع فارس هیچ نگهبان را

با دست و تیغ او ندهم نسبت****برق و سحاب آذر و نیسان را

بر برق چون ببندم تهمت را****بر ابرکی پسندم بهتان را

ای حکمران فارس که قاآنی****دیدست در تو همت قاآن را

حاشاکه گر برانیش از درگاه****راند به لب حکایت کفران را

او دیده است از تو هزار احسان****تا حشر شکرگوید احسان را

لیکن چو غنچه تنگدلست ار چه****چون غنچه ساکن است گلستان را

گو پارس بوستان نه مگر بلبل****نه مه وداع گوید بستان را

یزدان بودگواه که نگزیند****بر درگه تو درگه خاقان را

بر هیچ چشمه دل ننهد آن کاو****چون خضر دیده چشمهٔ حیوان را

خواهد پی مدیح تو بگزیند****یک چند نیز خطهٔ طهران را

گوهر به کان خویش بود ارزان****وانگه گران که برشکندکان را

گردد به چشم دور و به جان نزدیک****فرقی نه قرب و بعد جانان را

قرب عیان هزار زیان دارد****بر خویش چون پسندد خسران را

نزدیکی است علت محرومی****زان چشم من نبیند مژگان را

قرب عیان سبب که مه از خورشید****هر مه پذیره گردد نقصان را

قرب نهان خوشست که هر روزی****سازد عیان عنایت پنهان را

قرب نهان نگرکه به خویش از خویش****نزدیکتر شماری یزدان را

آری چو خصم قرب عیان بیند****سازد وسیله حیله و

دستان را

طبع ترا ملول کند از من****تا خود مجال بیند هذیان را

بی حکمتی مگر نبودکایزد****بر آدمی گماشته شیطان را

کان دیو خیره گر نبدی آدم****آلوده می نگشتی عصیان را

با آنکه گر بهشتت برین باشد****نتوان کشید منت رضوان را

هر روز بنده از پی دیدارت****راحت شمرده زحمت دربان را

بر جای خون ز مهر و وفای تو****آموده همچو دل رگ شریان را

او راگمان بدانکه تو نگزینی****هرگز بر او اماثل و اقران را

گیرم که یافتی گوهری ارزان****نتوان شکست گوهر ارزان را

هرکاو به عمد زدگوهری بر سنگ****آماده بود باید تاوان را

نه هرکه مدح گوی توگفتارش****چون گفت من ز دل برد احزان را

نه هرکه گفت مدح رسول و آل****زودق رسد فرزدق و حسان را

نه هرکه یافت صحبت پیغمبر****باشد قرین ابوذر و سلمان را

آخر ز بحر ژرف چه گشتی کم****سیراب اگر نمودی عطشان را

از نور آفتاب چه می کاهد****گرکسوتی ببخشد عریان را

قاآنیا ز نعت نبی در دل****نک بر فروز مشعل ایمان را

شاهنشهی که خشم و رضای او****مقهورکرده جنت و نیران را

زایینه چشم حق نگرش دیده****در جسم خود حقیقت انسان را

بی چهر او ننوشم کوثر را****بی مهر او نپوشم غفران را

با عفو او امیرم جنت را****با فضل او سمیرم غلمان را

تا در جهان بود به رزانت نام****کاخ سدیر وگنبد هرمان را

بادا به شاهراه بقا موسوم****یارش وصول و خصمش حرمان را

یارش همیشه یار سعادت را****خصمش همیشه خصم گریبان را

حیران بنشین و رخ مپوشان****ها ازکه وام کردی این خوی شرمگین را

تو مرهم ملالی مخدوم اهل حالی****آزرده دید نتوان مخدوم نازنین را

سیمین سرین خود راگر بر زمین گذاری****بر دوش تا به محشر منت نهی زمین را

بر دوش خادمت نه گر خسته گشتی آری****تنهاکشید نتوان پنجاه من سرین را

تو آن نئی که بر ما هرشب به کنج خلوت****بر می زدی پی رقص آن ساعد سمین را

چون گرد مهرهٔ سیم در دست حقه بازان****هرلحظه چرخ دادی آن جفتهٔ رزین را

از عکس ساق و ساعدکان بلورکردی****کریاس آستان را کرباس آستین را

آب دهان یاران جاری شدی چو باران****هرگه که می نمودی آن ساق دلنشین را

گفتا ز اهل هوشی دانم که پرده پوشی****عذری شنوکه تا لب بگشایی آفرین را

رندان شهر دانی همواره درکمینند****باید ز چشم رندان بستن ره کمین را

ویژه که از بزرگان مشتی قلندرانند****کز خلد می ربایند غلمان و حور عین را

هرجاکه ساده روییست افسون کنندوحیلت****تا بر نهد به سجده چون زاهدان جبین را

من شوخ پارسی گو دانی که پارسایم****آماج تیر شهوت نتوان نمود دین را

در حقه دان نقره دارم نگین لعلی****زانگشت دیو مردم می پوشم آن نگین را

گه گه به کنج خلوت گر با تو حالتی رفت****از خاینان دولت فرقی بود امین را

آخر تو ز اهل راهی مداح پادشاهی****خرسند داشت باید مداح اینچنین را

آن نایب محمد آن مهدی مؤید****کز صارم مهند بگشود روم و چین را

شاهان هفت کشور بدرو د تخت گویند****هر گه که اوگذارد بر پشت رخش زین را

با جاه او مبر نام فرزند زادشم را****با عدل او مگو وصف دلبند آتبین را

کلکش ز جود فطری چون حرف سین نگارد****چون شین سه نقطه بخشد از فضل حرف سین را

وز بخل دشمن او ه رگه که شین نویسد****دندانها رباید از مده حرف شین را

چون گوهر وجودش از ماء و طین سرشتند****بر نه سپهر فخر است تا حشر ماء و طین را

گر نام عزم

او را بر باره یی نگارند****ناردگشوگردون آن بارهٔ حصین را

شاها ز خدمت تو هرگه که دور مانم****حنانه وار هردم از دل کشم حنین را

گویی ز مادر امروز زادستمی ازیراک****جز پوست جامه یی نیست این هیکل متین را

در دولت تو باید من بنده راکه هرشب****از می نشاط بخشم این خاطر حزین را

گه گویمی به مطرب بنواز ارغنون را****گه گویمی به ساقی پر ساز ساتکین را

بر فرق او فشانم که زر شش سری را****در مشت این گذارم گه گوهر ثمین را

تا آن به می طرازد آن جام زرفشان را****تا این نکو نوازد آن چنگ رامتین را

تشریف هرچه دادی انعام هرچه کردی****خازن نداد آن را حاکم نکرد این را

تکرار شایگانی گر رفت در قوافی****عذری بود خجسته از فکرت متین را

چون مدح شاه گویم حیران شوم به حدی****کز لفظ دوری افتد این رای دوربین را

درکشت زار دانش خرم مراست یک سر****مزد ارچه قسمت آمد دزدان خوشه چین را

قاآنیا دعاگو وین مدعا بپرداز****زحمت مده ازین بیش سلطان راستین را

یزدان سنین ماضی باز آورد دوباره****تا بر بقای خسرو بفزاید آن سنین را

چو یک باغ سوسنا

چون صبح صادقی ز پس صبح کاذبی****پیدا زگیسوانش بناگوش وگردنا

در فوج دلبران به صباحت مسلما****وز خیل نیکوان به ملاحت معینا

در بابلی چه ذقنش زلف عنبرین****هاروت وارگشته به موی سر آونا

یا نی منیژه گفتی آشفته کرده موی****از بخت واژگون به لب چاه بیژنا

گیسوکمند رستم و ابرو حسام سام****مژگان خدنگ آرش و قد رمح قارنا

زلف خمیده پشتش کفهٔ فلاخن است****وان گیسوان بافته بند فلاخنا

چشم مرا به چهرهٔ خوددوخت زانکه داشت****از تار زلف رشته و از مژه سوزنا

گفتم فرامشت شده ماناکه از سحاب****ریحان وگل دمیده زهر بوم و برزنا

وز پشت ابر تیره عیان قرص آفتاب****همچون نگین جم زکف آهریمنا

برکوه لاله چون شب مهتاب بشکفد****گویی به تیغ کوه چراغیست روشنا

گر سرخ بید را نبود رنج سرخ باد****گل گل چراست در چمنش لاله گون تنا

مانا شنیده یی که پی قتل تهمتن****غلطاند سنگی از زبرکوه بهمنا

نک سیل بهمنست که سنگ افکند زکوه****وان لالهٔ دمیده به دامن تهمتنا

در هاون عقیق شقایق نسیم صبح****از بس که سوده غالیه و مشک ولادنا

اینک سواد سودهٔ آن مشک و غالیه است****این داغ هاکه هست برآن سرخ هاونا

بر صحن باغ سرو چمن سایه افکند****هر صبح کافتاب بتابد به گلشنا

زانسان که سرو قامت میر زمانه هست****از فر بخت شه به جهان سایه افکنا

شیرکام ملک ملکزاده اردشیر****کز جود دست اوست خجل ابر بهمنا

فرماندهی که هست به فرخنده نام او****منشور ملک و نامهٔ ملت معنونا

از بیم تازیانهٔ قهرش ازین سپس****تا حشر توسنی نکند چرخ توسنا

ای آنکه به سحاب کفت ابر نوبهار****دودیست خشک مغزکه خیزد زگلخنا

در هرکجاکه خنجر تو خونفشان شود****روید ز خاک معرکه تا حشر روینا

حزم تو پیش از آنکه رود دانه زیر خاک****دردانه خوشه دیده ودر خوشه خرمنا

ماناکه عهد بسته و سوگند خورده اند****شمشیر جانستان تو با جان دشمنا

کاندم که می برآید شمشیرت از نیام****آید برون روان بد

اندیشت از تنا

گر جان دهد ز جود تو سائل شگفت نیست****میرد چراغ چونکه فزاییش روغنا

درگوش تو ز فرط شجاعت به روز رزم****خوشتر صهیل ارغون ز آواز ارغنا

در هر فن از فنون هنر بس که ماهری****خوانندت اوستادان استاد یکفنا

آن به که بدسگال تو زیرزمین رود****کش بر تمام روی زمین نیست مأمنا

نبود عجب که بر دو جهان سایه افکند****چتر ترا ز بس که فراخست دامنا

در چینه دان همت سیمرغ جود تو****انجم دو دانه کنجد و یک مشت ارزنا

کوه از نهیب گرز تو خواهد به روز رزم****بیرون دود چو رشته ز سوراخ سوزنا

سرهنگ بی سپاه بود خازنت ازانک****از ترکتاز جود تو خالیست مخزنا

اسلام شد قوی ز تو چونانکه سوی حج****هرسال پابرهنه شتابد برهمنا

رفتم کنم به خصم تو نفرین سپهرگفت****زین مرده درگذرکه نیرزد به شیونا

از حرص جود طبع تو خواهدکه سیم و زر****جاوید سکه کرده برآید ز معدنا

از چهر زرد و بخت سیاه و سرشک سرخ****خصم توگشته است سراپا ملونا

ای قهرمان ملک تو دانی که پیش من****دانشوران چیره زبانند الکنا

جز چرب گفتهاکه بود دست پخت من****شعری قبول می نکند طبع روشنا

زانسان که چشم گرسنه بر خوان مهتران****اول دود به جانب مرغ مسمنا

ور شعر دیگران بگزیند به شعر من****کژ طبع جاهلی که پلید است وکودنا

نزل سپهر را چه زیان گر پیاز و سیر****خواهد یهود در عوض سلوی و منا

تنها جز آفرین نشنیدم ز هیچ کس****هی هی تفو به گردش این چرخ ریمنا

من از چرا نشد صله عاید به هیچ نحو****در نحو عاید وصله خواهد اگر منا

یا من نه آن منم که صله هست و عایدش****ورآن منم چه شد صله و عاید منا

ارجوکزین سپس دهدم فیض عام تو****دینار بار بار و زر و سیم من منا

نی نی هزار شکرکه ازکودکی هگرز****آرو شره نبوده مرا رسم و دیدنا

گنجی مرا ز علم و هنر داده کردگار****کایمن بود زکاستن

وکید رهزنا

گنجم درون خاطر و من دردمشق دهر****سرگشته بی سبب چو خداوند زهمنا

لیک آوخاکه چهرهٔ اهرون فکرتم****از غم شدست تیره تزاز روی اهرنا

طبعم عقیم گشت و به پنجه رسید سال****پنجاه ساله زن شود آری سترونا

تا شیر شرزه روی بتابد ز آتشا****تا مارگرزه سخت بپیچد به چندنا

خصم تو را ز آتش و آب سنان تو****در آب چشم و آتش دل باد مسکنا

او دو چشم من سپهر او****مدام مست مهر او نبیدها عقارها

چگویمت که دوش چون به ناز وغمزه شدبرون****به حجره آمد اندرون به طرز می گسارها

به کف بطی ز سرخ می که گر ازو چکد به نی****همی ز بند بند وی برون جهد شرارها

دونده در دماغ و سر جهنده در دل و جگر****چنانکه برجهد شرر به خشک ریشه خارها

مرا به عشوه گفت هی تراست هیچ میل می****بگفتمش به یادکی ببخش هی بیارها

خوش است کامشب ای صنم خوریم می به یاد جم****که گشته دولت عجم قوی چوکوهسارها

ز سعی صدر نامور مهین امیر دادگر****کزوگشوده باب و در ز حصن و از حصارها

به جای ظالمی شقی نشسته عادلی تقی****که مؤمنان متقی کنند افتخارها

امیر شه امین شه یسار شه یمین شه****که سر ز آفرین شه به عرش سوده بارها

یگانه صدر محترم مهین امیر محتشم****اتابک شه عجم امین شهریارها

امیر مملکت گشا امین ملک پادشا****معین دین مصطفی ضمین رزق خوارها

قوام احتشامها عماد احترامها****مدار انتظامها عیار اعتبارها

مکمّل قصورها مسدد ثغورها****ممّهد امورها منظم دیارها

کشندهٔ شریرها رهاکن اسیرها****خزانهٔ فقیرها نظام بخش کارها

به هر بلد به هر مکان به هر زمین به هر زمان****کنند مدح او به جان به طرز حقگزارها

خطیبها ادیبها اریبها لبیبها****قریبها غریبها صغارها کبارها

به عهد او نشاطهاکنند و انبساطها****به مهد در قماطها ز شوق شیرخوارها

سحاب کف محیط دل کریم خوبسیط ظل****مخمرش از آب وگل فخارها وقارها

به ملک شه ز آگهی بسی فزوده فرهی****که گشت مملکت تهی ز ننگها ز عارها

معین شه امین شه یسار شه یمین شه****که فکر دوربین شه گزیدش ازکبارها

فنای جان ناکسان شرار خرمن خسان****حیات روح مفلسان نشاط دلفکارها

به گاه خشمش آنچنان طپد زمین و آسمان****که هوش مردم جبان ز هول گیر و دارها

زهی ملک رهین تو جهان در آستین تو****رسیده از یمین تو به هر تنی یسارها

به هفت خط و چار حد به هر دیار و هر بلد****فزون ز جبر و

حد و عد تراست جان نثارها

کبیرها دبیرها خبیرها بصیرها****وزیرها امیرها مشیرها مشارها

دوسال هست کمترک که فکرت توچون محک****ز نقد جان یک به یک به سنگ زد عیارها

هم ازکمال بخردی به فر و فضل ایزدی****ز دست جمله بستدی عنان اختیارها

چنان ز اقتدار توگرفت پایه کار تو****که گشت روزگار تو امیر روزگارها

چه مایه خصم ملک و دین که کرد ساز رزم وکین****که ساختی به هر زمین زلاششان مزارها

خلیل را نواختی بخیل راگداختی****برای هردو ساختی چه تختها چه دارها

در ستم شکسته یی ره نفاق بسته یی****به آب عدل شسته یی ز چهر دین غبارها

به پای تخت پادشه فزودی آن قدر سپه****که صف کشد دو ماهه ره پیادها سوارها

کشیده گرد ملک و دین ز سعی فکرت رزین****ز توپهای آهنین بس آهنین حصارها

حصارکوب وصف شکن که خیزدش تف ازدهن****چو ازگلوی اهرمن شررفشان به خارها

سیاه مور در شکم کنند سرخ چهره هم****چه چهره قاصد عدم چه مور خیل مارها

شوند مورها در او تمام مار سرخ رو****که بر جهندش ازگلو چو مارها ز غارها

ندیدم اژدر اینچنین دل آتشین تن آهنین****که افکند در اهل کین ز مارها دمارها

نه داد ماند ونه دین ز دیو پر شود زمین****فتد خمار ظلم وکین به مغز ذوالخمارها

به نظم ملک ودین نگر ز بسکه جسته زیب و فر****که نگسلد یک از دگر چو پودها ز تارها

الاگذشت آن زمن که بگسلد در چمن****میان لاله و سمن حمارها فسارها

مرا بپرور آنچنان که ماند از تو جاودان****ز شعر بنده در جهان خجسته یادگارها

به جای آب شعر من اگر برند در چمن****ز فکر آب و رنج تن رهند آبیارها

هماره تابه هر خزان شود ز باد مهرگان****تهی زرنگ و بو جهان چو پشت س وسمارها

خجسته باد حال تو هزار قرن سال تو****به هر دل از خیال تو شکفته نوبهارها

شراب

تا توانم نغمهای نای وحدت را شنید****گوش بگمارم چرا بر نالهٔ چنگ و رباب

انقلونی یا قضاه الحق من ارض الخطا****دللونی یا هداه الذین الی دارالصواب

چند در دام طبیعت دانه برچینم ز آز****تا به کی بر جیفهٔ دنیاگرایم چون کلاب

هادی خودنفس سرکش راگزینم ای شگفت****گرچه صد کرت شنیدستم اذا کان الغراب

از نکونامی مرا بر سر چه آمدکاین زمان****سر به بدنامی برآرم درمیان شیخ و شاب

ازخدا وز خویش شرمم باد آخر تا به کی****روح را زاطوار ناشایسته دارم در عذاب

آفتابم من چرا جان را بکاهم چون هلال****شاهبازم من چرا بیغاره یابم از ذباب

من که برگردون زنم خرگاه دانش از چه رو****درگلوی جان چو میخ خرگهم باشد طناب

اهرمن خونم بریزد سوی آن پویم شگفت****غافلم از پرسش میعاد و از روز حساب

مرغ جان را تا به کی محبوس دارم در قفس****چهرهٔ توفیق را تا چند پوشم در نقاب

چند در تعمیر دنیاکوشم و تخریب دین****تا به کی دارم روان خویش را در اضطراب

مصطفی فرمود ان الناس فی الدنیاء ضیف****حاصلش یعنی لدواللموت وابنوا للخراب

درنمانم زین سپس درکار و بار خویشتن****عرضه دارم حال خود را برجناب مستطاب

نقطهٔ پرگار هستی خط دیوان وجود****قطب گردون کرم توقیع طغرای ثواب

سرور عالم ابوالقاسم محمّد آنکه چرخ****با وجود او بود چون ذره پیش آفتاب

الذی ردت الیه الشمس و انشق القمر****کان امیاً ولکن عنده ام الکتاب

والذی فی کفه الکفار لمّا ابصروا****کلم الحصباء قالوا انه شیئی عجاب

رهنمای هردو عالم آنکه در یک چشم زد****برگذشت ازچارحدوهفت خط و شش حجاب

از ضمیر انور و از جود ابر دست اوست****نور جرم آفتاب و مایهٔ دست سحاب

با شرار قهر او هر هفت دوزخ یک شرر****باسحاب دست او هر هفت دریا یک حباب

گر وجود او ندادی ذات واجب را ظهور****تا ابد سرپنجهٔ تقدیر بودی در خضاب

تالی هستی اوهست آنچه هست از ممکنات****غیرذات حق کزو هستی وی شد بهره یاب

نه سپهروشش جهات وهفت دوزخ هشت خلد****با سه مولود و دو عالم چار مام و هفت باب

در

همه عمر از وجود او خطایی سر نزد****زانکه بودافعال نیکویش سراسروحی ناب

باوجود آنکه صادر شد خطا از بوالبشر****گر همی باور نداری از نبی برخوان فتاب

وز سلیمان حشمت الله گر خطایی نامدی****چیست القینا علی کر سیه ثم اناب

روز وشب ازهاتف غیب این نداگردد بلند****انه من مال عن شرعه قد نال العقاب

هر زمان از ساکنان عرش آید این سروش****من تطرق فی طریقه قد اصاب ما اصاب

معنی خوف و رجا تفسیربغض ومهر اوست****کاین یکی رامعصیت نامند وآن یک را ثواب

توبهٔ آدم نیفتادی قبول کردگار****تابه فیض خدمتش صدره نگشتی فیض یاب

آتش نمرودکی گشتی گلستان بر خلیل****گر به انساب جلیل او نجستی انتساب

موسی از تیه ضلالت نامدی هرگز برون****تا ز طور رأفتش لبیک نشنیدی جواب

نوح اگر بر جودی جودش نجستی التجا****همچوکنعان نامدی هرگز برون از بحر آب

تا نشست ایوب از سرچشمهٔ لطفش بدن****کی به اول حال کردی زان چنان حالت ایاب

تا مسیح از خاک راهش مسح پیشانی نکرد****کی شدی برآسمان همچون دعای مستجاب

یوسف ار بر رشتهٔ مهرش نکردی اعتصام****یونس ار بر درگه قربش نجستی اقتراب

تا ابد آن یک نمی آمد برون از بطن حوت****تا قیامت آن یکی بودی به زندان عذاب

آسمان هرجاکه درماند بدو جوید پناه****آری آری آستان او بود حسن المآب

عقل پیش قائل ذاتش بود تسلیم محض****پشه کی لاف توانایی زند پیش عقاب

ای شهنشاهی که پیش ابر دست همتت****عرصهٔ دریای پهناور نماید چون سراب

تا نه بر مسمار ذاتت محکم الاطناب شد****کی شدی افراشته این خرگه زرین قباب

فی المثل بر تری آتش اگر بدهی مثال****در زمان ماهیت آتش پذیرد انقلاب

ور به تبدیل زمین و آسمان فرمان دهی****آن کند چون این درنگ واین کندچون آن شتاب

نی تو راممکن توان گفتن نه واجب لیک حق****بعد ذات خویشتن ذات تراکرد انتخاب

چون برآیی بر براق برق پیما جبرئیل****گیرد از دستی عنان و از دگر دستی رکاب

خسروا تادرفشان گردیده درمدحت حبیب****گشته خورشید ازفروغ فکرتش دراحتجاب

وانکه از دیباچهٔ نعتت کند بابی رقم****درقیامت بررخش یزدان گشاید هشت باب

بر

دعای دوستدارانت کنم ختم سخن****زانکه باشد حذ اوصاف توبیرون از حساب

تا ز تابان مشعل خورشید انور بزم روز****هرسحر روشن شودچونان که شب ازماهتاب

تا قیامت کوکب بخت هوا خواهان تو****باد روشن تر ز نور نیر و جرم شهاب

ار این عید را****خلق عید ناصری خوانند بهر انتساب

خاک راه بوترابست این ملک کز رشک او****آسمان گوید همی یا لیتنی کنت تراب

کیست دانی بوتراب آن مظهرکامل که هست****درمیان حق و باطل حکم او فصل الخطاب

اولین نور تجلی آخرین تکمیل فرض****صورت اسماء حسنی معنی حسن المآب

جوهر عشق الهی ریشهٔ علم ازل****شیرهٔ شور محبت شافع یوم الحساب

ناظم هر چارگوهر داور هر پنج حس****مالک هر هفت دوزخ فاتح هر هشت باب

خاصیت بخش نباتات از سپندان تا به عود****رنگ پرداز جمادات از شبه تا در ناب

نام او در نامهٔ ایجاد حرف اولین****ذات او در دفتر توحید فرد انتخاب

نطفه یی بی مهر او صورت نبندد در رحم****قطره یی بی امر او نازل نگردد از سحاب

هیچ طاعت بی ولای او نیفتد سودمند****هیچ دعوت بی رضای او نگردد مستجاب

بر سلیمان قهرش از یک ترک استثنا نمود****سر القینا علی کرسیه ثم اناب

قدر او بر جاهلان پوشیده ماند ار نه خدای****هفت دوزخ را نکردی خلق از بهر عذاب

گرچه دیدندش به بیداری ندیدندش درست****چشم عاشق کور بود و چهر جانان در حجاب

نه توانم ممکنش خوانم نه واجب لاجرم****اندرین ره نه درنگم ممکنست و نه شتاب

عقل گوید عشق دیوانه است زامکان پا مکش****عشق گوید عقل بیگانه است آن سوتر شتاب

عقل گویدلنگ شد اسبم بکش لختی عنان****عشق گویدگرم شدخشم بزن برخی رکاب

داوری را از زبان عشق فالی برزدم****ربنا افتح بیننا فال من آمد درکتاب

راستی را عقل نتواندکزو یابد نشان****کی توان جستن نشان آب شیرین از سراب

ای که گویی حق به قرآن وصف او ظاهر نگفت****وصف او هست آنچه هست اندرکتاب مستطاب

گرتو از هرعضو عضوی وصف گویی بی شمر****یاکه از هر جزو جزوی مدح رانی بی حساب

وصف آن اعضا ز وصف تن بود قایم مقام****مدح این اجزا ز مدح کل بود نایب مناب

با همه اشیاست جفت و وز همه اشیاست فرد****چون خرد درجان وجان درجسم وجسم اندرثیاب

وین به عنوان مثل بد ورنه کی گنجد به لفظ****ذوق صهبا طعم

شکر رنگ گل بوی گلاب

ذوق آ ن خواهی بنوش و طعم آن خواهی بچش****رنگ این خواهی ببین و بوی آن خواهی بیاب

گرنبد باوی خطاب حق به ظاهر باک نیست****کاوست منظور خدا با هرکه فرماید خطاب

فاش ترگویم رجوع لفظ ومعنی چون به دوست****در حقیقت هم سؤال از وی تراود هم جواب

ور همی بی پرده تر خواهی بگویم باک نیست****اوست لفظ واوست معنی اوست فصل واوست باب

او مدادست او دواتست او بیانست او قلم****اوکلامست اوکتابست او خطابست او عتاب

این همه گفتم ولی بالله تمام افسانه بود****فرق کن افسانه را از وصف ای کامل نصاب

وصف آن باشدکزاو موصوف رابتوان شناخت****نه همی افسانه گفتن همچوکور از ماهتاب

وصف نور آنست کز چشمت درآید در ضمیر****مدح آب آنست کز جانت نشاند التهاب

ای که سیرابی خدارا وصف آب ازمن مپرس****هل بجویم تشنه یی آنگه بگویم وصف آب

چشم بندی هست تعریف از پی نامحرمان****تا نبیند چشمشان رخسار جانان بی نقاب

وینکه من گویم تمام افسانهای عاشتیست****تا بدان افسانه نامحرم رود لختی به خواب

دیده باشی شاهدی چون بارقیب آید به بزم****عشق غیرت پیشه هرساعت فتد درپیچ وتاب

مصلحت را صد هزار افسانه گوید با رقیب****خوابش آید خودز وصل دوست گردد کامیاب

مغزگفتی نغزگفتی لیک قاآنی بترس****زابلهان کند فهم و جاهلان دیریاب

راه تنگست و فرس لنگست و معبر پر ز سنگ****ای سوار تیز رو لختی عنان واپس بتاب

بیش ازینت حدگفتن نیست ورگویی خطاست****ختم کن اینجا سخن والله علم بالصواب

ز شیخ و شاب

منظور حق ز هرچه به قرآن خورد قسم****مقصود رب ز هرچه به فرقان کند خطاب

داغی نه بر جبین و پرستار او قلوب****طوقی نه برگلوی وگرفتار او رقاب

وجه الله اوست دل مبر از وی به هیچ وجه****باب الله اوست پامکش از وی به هیچ باب

او هست جان پاک و جهان مشتی آب و خاک****زین پاکتر بگویم هم اوست خاک و آب

یک لحظه پیش ازین که نگارم مناقبش****در دل نشسته بود چو خورشید بی نقاب

چون مدح او نوشتم اندر حجاب رفت****زیراکه لفظ و خامه شد اندر میان حجاب

نی نی صفات من بود اینها نه وصف او****بشنو دلیل تاکه نیفتی در اضطراب

آخر نه هرچه زاد ز هرچیز وصف اوست****زانسان که گرمی از شرر و مستی از شراب

این وصف آب نیست که گویی شرر برد****کاین وصف هم تراعطش افزاست چون سراب

در مدح سیل اینکه خرابی کند چرا****بس مدح سیل کردی و جایی نشد خراب

لیکن هم ار به دیدهٔ معنی نظرکنی****در پردهٔ قشور توان یافتن لباب

زیراکه از خیال رهی هست تا خرد****کاسباب خوب و زشت بدو داد انتساب

هرچند ذکر آب عطش را مفید نیست****خوشتر ز وصف آتش در دفع التهاب

لطف و عذاب هردو ز یزدان رسد ولی****لاشک حدیث لطف به از قصهٔ عذاب

چون نیک بنگری سخن از عرش ایزدی****زانجاکه آمدست بدانجاکند ایاب

ازگوش باز در دل و از جان رود به عرش****در دل ز راه گوش نیوشاکند شتاب

پس شد عیان که سامع و قایل بود یکی****کاو خودکند سؤال و هم او خود دهد جواب

باری علی چو شافع دیوان محشرست****ارجو شفیع من شود اندر صف حساب

زانسان که هست صاحب دیوان شفیع من****در حضرت جناب جوانبخت مستطاب

شیخ اجل مراد ملل منشاء دول****فهرست مجد نظم بقا فرد انتخاب

آن میر حق یرست که درگنج معرفت****یک تن نیامدست چو اوکامل النصاب

با او هر آنکه کینه سگالد به حکم حق****حالی به گردنش رگ شریان

شود طناب

داند ضمیر اوکه سعیدست یا شقی****هر نطفه را نرفته به زهدان ز پشت باب

قاآنیا ببندگیش جان نثارکن****گم شو ز خویش و زندگی جاودان بیاب

خواهی دعاکنی که خدایش دهد دوکون****حاجت بگفت نیست خداکرد مستجاب

آنچه با خامه یی در محارب

نه ترکان توران کنند از عوالی****نه گردان ایران کنند از قواضب

به تعجیل مضراب در چنگ چنگی****بجنبد قلم گر به دست محاسب

محاسب نه یک تن همه اهل گیتی****نه یک روز تا روز محشر مواظب

مداد آنچه نقش نوشتن پذیرد****اگر ماء جاری اگر طین لازب

قلم هرچه در دست بتوان گرفتن****ورق هرچه بهر نوشتن مناسب

به دیوان فضلت نیارندکردن****نه حصر محامد نه حد مناقب

زهی امر و نهی تو اندر ممالک****نفاذی که ارواح را در قوالب

در این مه که باشد عمل پارسا را****کهی لف شاره گهی قص شارب

ز اندیشهٔ صوم و تشویش سرما****گروهی ز می برخی از توبه تائب

چنان سردگیتی که با سیف قاطع****نگردد ز مرکب جدا پای راکب

چو مویی که در می فتد جرعه کش را****به خون سرشک اندران جسم ذائب

گران گشته بی بادهٔ صاف ساغر****بر آنسان که بی جان فرخنده قالب

چنان لعل دلبر بخندد صواعق****چنان چشم عاشق بگرید سحائب

کند ابر هاطل ز تقطیر ژاله****زمن را چوگردون پر از نجم ثاقب

همی هردم از برف زال زمانه****به عارض پریشان کند شعر شائب

مرا هست بی مهر ماهی که بر من****بود مهر آن ماه چون روزه واجب

دو چشمش تعالی دو جادوی لاهی****دو زلفش تبارک دو هندوی لاعب

به ایوان خرامد غزالی غزلخوان****به میدان شتابد پلنگی مغاضب

عذار فروزانش در فرع فاحم****سهیل یمانیست در لیل ضارب

به خون تن من خضیبش انامل****ز دود دل من وسیمش حواجب

غزلخوان غزالیست کزگرگ غمزه****کند صید غژمان هژبر محارب

مرا چون پری دیده دیوانه سازد****چوگردد پری وارم از دیده غایب

پریدوش چون مهرهٔ اختران را****برون ریخت از حقه چرخ ملاعب

چو از قعر وارون چهی سنگ ریزه****ز چرخ معلق عیان شدکواکب

فروزنده دری در آن لیل اللیل****چو آویزهٔ در ز جعدکواعب

درآمد ز در آن بت مهر چهرم****پراکنده بر ماه مشک از دو جانب

خرامان و سرمست و مخمور و بیخود****شکسته کله تاب داده ذوائب

چو بنشست

برخاستم از سر جان****سرودم که ای جان به وصل تو راغب

دراین فصل واین ماه و این وقت و این شب****من و وصل تو زه زه از این عجایب

فوالله ماکان من قبل هذا****فؤادی خبیراً بتلک الغرائب

لقد اسعف الدهرکل المقاصد****لقد انجح الجد جل المطالب

المت بنا نعمه الله بالحق****و همت و تمت علینا الرغائب

من الله مالت الینا الموائد****من الحق عالت علینا المواهب

تو وکوی من بخ بخ ای بخت مقبل****من و روی تو خه خه ای دهر خاطب

شب و آفتاب آنگهی کوی مسکین****بیابان و آب آنگهی کام لائب

ز رویت چو روز است روشن که امشب****پس از صبح صادق دمد صبح کاذب

مراد من ایدون چه باشد مرادت****بگو ای مراد ترا طبع طالب

بگفتا یکی چامه خواهم ملفق****به وصف زمستان و تعریف صاحب

به دستم شد آن شوشتر خامه جنبان****چو در دست بربط نوازان مضارب

به امداد آمه به نامه ز خامه****رقم کردم این چامهٔ نغز راتب

همی بارد از ابر بارنده راضب****چو از دست دستور واهب مواهب

فرو ریزد از این بخار مصاعد****لآلی چو ازکف رادش رغایب

بر اغبر هجوم آرد از ابر باران****چوگرد سرایش گه سان مواکب

سیه ابر برخیره گردید گریان****چو بدخواه جاهش ز فرط کرائب

هوا سرد شد چون دم خصم جاهش****که درگرم دوزخ بماناد واصب

خنک گشت عالم چو جسم خلیلش****که گلشن براو باد نار نوائب

شمر در بر آورد پولاد جوشن****چو برکین حضمان جاهش رکائب

چو جان بداندیش او در معارک****تن بینوایان نوان در مصاطب

شخ و تل گرنمایه آمد ز ژاله****چو از دست خدامش دامان کاسب

چو خون دل از دیدهٔ بد سگالش****همی آب باران روان از مثاعب

درخشان به گردون ز هر سو بوارق****چو در بارگاهش عذارکواعب

خروشان همی رعد آمد پیاپی****چو در موکب اوکبوس کتائب

ز صرصر غصون گشت بی برگ چونان****که خصمش ز پرخاش جویان ناهب

چو دندان زیبا و شاقان بزمش****شب و روز باران تگرگ از سحایب

چو خصمش درختان بر افسرده چونان****که

هنگام سختی ابی روح قالب

همی تا فلک را چو یاران مخلص****بود امتثال اوامرش واجب

وثاقش بود از وشاقان مهرو****مزین چوگردون به شام ازکواکب

الا تاکه هرساله آید زمستان****ز مستان بزمش بلا باد هارب

ناب

طفل را با سطوت او رنج ایام مشیب****پیر را با رأفت او عیش هنگام شباب

آسمان فتح را نعل سمند او هلال****نوعروس ملک راگرد سپاه او نقاب

لطف او از وادی بطحا برویاند سمن****قهر او از چشمهٔ کوثر برانگیزد سراب

لب ببندد از سخن سحبان چو اوگوید سخن****کانچه اوگوید خطاهست آنچه این گوید صواب

سبعهٔ وارونه را برکعبه بربنددکسی****کش نباشد آگهی از رتبهٔ ام الکتاب

روز هیجاکز مسیر توسن گردان شود****گرد ره گردون گرا تر از دعای مستجاب

دشت کین از جوشن جیش وجنبش یکران شود****تنگ چون چشم خروس و تیره چون پر غراب

خار صحرا چون سنان گردد مهیای طعان****سنگ هامون چون حسام آید پذیرای ضراب

از زمین بر چرخ گردان هر زمان بارد خدنگ****آنچنان کز چرخ گردان بر زمین بارد شهاب

تیغ گرددکژدمی کش زهر صدکژدم به نیش****رمح گردد افعیی کش سهم صد افعی به ناب

گنبد خضرا ز بانگ گاودم در ارتعاش****تودهٔ غبرا زگرد باد پا در احتجاب

تن جدا از روح چونان دست مظلوم از علاج****سر تهی از مغز چونان جام مسکین از شراب

چون تو از مکمن برون آیی به عزم رزم خصم****باتنی چون آسمان و بارخی چون آفتاب

بر یکی توسن عیان بینند صد اسفندیار****در یکی جوشن نهان یابند صدافراسیاب

خونفشان گردد چنان تیغت که گر تا روز حشر****خاک راکاوی نیابی هیچ جز لعل مذاب

خنجرت چون نوعروسان در شبستان خلق را****هرنفس ناخن کند از خون بدخواهان خضاب

گر همه البرزکوه از آتش شمشیر تو****پیکرش گوگردسان فانی شود از التهاب

خسروا طبع کریمت کوه را ماند از آنک****هر سؤالی را دهد از لطف بی منت جواب

باسحاب رحمتت جیحون شوددریای خشک****با شرار خنجرت هامون شود دریای آب

تا بیاساید زمین مانند حزمت از درنگ****تا نیارامد فلک مانند عزمت از شتاب

هر تنی کاو در خلافت پای بر جا چون ستون****همچو میخ خرگهش اندرگلو بادا طناب

نهان****هرچه در روی تو آب و هرچه در موی تو تاب

آب و تاب روی و مویت برده آب و تاب من****آن زدینم برده آب و این ز جسمم برده تاب

رو بتابی مو نتابی برخلاف رای من****چندگویم چند مویم مو بتاب و رو متاب

تا به چند از حرقت فرقت بسوزم چون جحیم****تا بکی ازکلفت الفت بنالم چون رباب

چند جوشم چندکوشم چند نوشم خون دل****چند پویم چند جویم چندگویم ترک خواب

جویمت تاگویمت در بر دو صد راز نهان****خوانیم تا رانیم از در به صد ناز و عتاب

با رقیبستی حبیب و با حبیبستی رقیب****اینت ننگی بس عجیب و اینت رنگی بس عجاب

با چو من پیری تو برنایی چو برنایی بلی****بس عجب نبودکه برنایند باهم شیخ و شاب

چون جبان جنگجو باشد جوان ننگ جو****لیکن آن از تیر و این از پیر دارد اجتناب

تو جوانی با توان و من توانی ناتوان****کی توانی گردد از وصل جوانی کامیاب

گر ز خودرایی خودآرایی که من بیخود شوم****نیست محتاج خودآرایی خدا را آفتاب

بس که لاغر ز اشتیاقم بس که دلتنگ از فراق****بی خلیلم چون خلال و بی حبیبم چون حباب

بی تو ای رشک روان بارم به رخ اشک روان****آنچنان اشکی که رشک از وی برد لعل مذاب

جلوهٔ خورشید و ما هم از توکی بخشد شکیب****کی شنیدستی که گردد نشنه سیراب از سراب

سیم در سنگست سنگ اکنون ترا در سیم در****مشک در چین است چین اکنون ترا در مشک ناب

در میان لعل خندان در دندانت نهان****چون درون حقهٔ یاقوت لولوی خوشاب

ساعدت چون اشک من سمین ولی هردو خضیب****این ز خون بیگناهان وان ز خون دل خضاب

تا مرا زلفت دلیل دل شد اندر راه عشق****هر زمان با خویشتن گویم اذا کان الغراب

پرنیان سوزد زآتش وین چه سحر است اینکه تو****بر عذار آتشین از پرنیان بستی نقاب

چون ببینی چشم گریانم بپوشی رخ بلی****از نظر پنهان شود خورشید چون گرید سحاب

قامتت را سرو ناز از راستی قایم مقام****طلعتت را ماه بدر از روشنی

نایب مناب

عشق رویت گر بلای دل به دل جویم بلا****مهر مویت گر عذاب جان به جان خواهم عذاب

بی توگر زین بعد همچون رعد نالم دور نیست****وعدهمچون رعد نالدچون شود دوراز رباب

گر دهانت نیست سیمرغ از چه باشد بی نشان****گر وصالت نیست اکسیر از چه باشد دیریاب

هم ز سیمرغت بدل باری مرا چون کوه قاف****هم زاکسیرت به رخ اشکی مرا چون سیم ناب

ترک می کن ترک من ترسم که خشم آرد امیر****گر ببیند چشمت از می چون دل دشمن خراب

اعتماد دولت و دین کافتد اندر روزکین****در سپاه هفت کشور از نهیب او نهاب

فارس رخش جلالت حارس اقلیم فارس****کز تف تیغش به بحر اندر شود ماهی کباب

پیش جودش بحر جوی و نزد حلمش کوه کاه****پیش عزمش باد خاک و نزد قهرش نار آب

رمح او شیر فلک را دل بدرد از طعان****تیغ اوگاو زمین را تن بکافد از ضراب

ملک گیرد بی سپاه و خصم بندد بی کمند****درع درّد بی طعان و خود برّد بی ضراب

قدر او بدریست کاو را سدره آمد آسمان****تیغ او میغیست کاو را فتنه آمد فتح باب

معشر او محشری کش خنجر سوزان جحیم****درگه او خرگهی کش گنبدگردان قباب

فوج او موجی بودکاو را چرخ گردانست پل****تیر او شریست کاو را مغزگردانست غاب

چهر او مهریست کز وی ماه اندر تاب و تب****قهر او زهریست کز وی مار اندر پیر و تاب

عصر او قصریت در وی خفته یک کشوربه ناز****عهد اومهدیست در وی رفته یک عالم به خواب

دفتر پیشینیان را سوخت باید فرد فرد****داستان باستان را شست باید باب باب

بی ثنای او مقیم است آنچه در عالم رقیم****بی سپاس او عقیم است آنچه درگیتی کتاب

گر نسیم لطف او درکام اژدر بگذرد****در دهان اژدها نوش روان گردد لعاب

دست او بازنده ابر و تیغ او تابنده برق****کوس او نالنده رعد و تیر او سوزان شهاب

عیب خلق او نه کز وی خصم او باشد نفور****مرجعل را نفرت جان خیزد از بوی گلاب

یک سوار از لشکر او خصم یک کشور سپاه****یک پلنگ ازکوه بربر مرگ یک هامون کلاب

ازکمال عدل

او ترسم کزین پس گوسفند****آنچنان نازد به خودکارد شبیخون بر ذئاب

هرکه گردد تشنه آبش چاره باشد ای شگفت****تیغ او آبست و چبود چاره چون شد تشنه آب

با سپاه او روان نصرت عنان اندر عنان****با سمند او دوان دولت رکاب اندر رکاب

غرهٔ اقبال و سلخ فتنه آنروزیست کاو****همچو ماه نو برآرد تیغ خونریز از قراب

ای که چرخ از صولت قهر تو دارد ارتعاش****ای که دهر از هیبت تیغ تو دارد اضطراب

خصم را ماهیت از خشم توگردد منقلب****گرچه در ماهیت اشیا محالست انقلاب

التهاب تشنه راگویند آب آمد علاج****وین سخن نزدیک دانشمنددور است ازصواب

زانکه تیغت تشنهٔ خون چون شد آبش دهند****تا بیفزاید ورا از دادن آب التهاب

داد بخشا داورا باشد سؤالی مر مرا****هم به شرط آنکه مهلت می نجویی در جواب

مر ترا امروز همچون من هزاران چاکرست****هریکی در دفتر آفاق فردی انتخاب

هریکی را مزدهایی پایمرد امتحان****هریکی راگنج هایی دسترنج اکتساب

هریکی را همچو افلاس من و احسان تو****هست دولت بی شمار و هست مکنت بی حساب

هریکی را بندگان با صولت اسفندیار****هریکی را بردگان با دولت افراسیاب

هریکی را صد عیال حورمنظر در حریم****هریکی را صد غلام ماه پیکر در جناب

هریکی را قصرها هریک به رفعت آسمان****هریکی راکاخ ها هریک بطلعت آفتاب

قصرشان چون قصر قیصر مملو از رومی لبوس****کاخشان چون کاخ خاقان محشو از چینی ثیاب

من همانا قابل خدمت نبودم ورنه من****هم به قدر خویشتن بودم سزاوار خطاب

هم مرا بودی چو دیگر چاکران قدر و جاه****هم مرا بودی چو دیگر بندگانت فر و آب

نه چو من یک تن ثناخوانت ازینسان در حضور****نه چو من یک کس دعاگویت ازینسان در غیاب

هم تو خود دانی که گر شمشیر رانندم به فرق****در خلوص صدق من نبود مجال ارتیاب

شعر من شعرا و نثرم نثره هرکاو منکر است****گو بگو بیتی که تا پیدا شود قشر از لباب

با چنان نثری مرا نبود نثاری از مهان****با چنین شعری مرا

نبود شعیری در جواب

گر سخن گویدکسی کاو معجز است و سر و وحی****الله اینک معجز اینک سحر و اینک وحی ناب

نه بود شاعر هرانکو می ببافد یک دو شعر****نه بود بونصر هرکاو را وطن شد فاریاب

نه بود پیل دمان هرکش بود خرطوم وگاز****نه بود شیر ژیان هرکس بود چنگال و ناب

هم بجز خرطوم پیلان را بباید زور و هنگ****هم بجز چگال شیران را بباید توش و تاب

پشه را خرطوم و از پیل دمان در احتراز****گربه را چنگال و از شیر ژیان در اجتناب

مردواب و آدمی را بس به باطن فرقهاست****گر به ظاهر همچو آدم جسم و جان دارد دواب

چون تویی بایدکه داند شعر نیک از شعر بد****خضر باید تا شناسد جلوهٔ آب از سراب

این من و این گوی و این چوگان و این صف این حریف****هرکه می گوید حریفم گوگران سازد رکاب

با چنین شعری مرا نبود هوای شاعری****وز چنین شعری روا نبود بدین فن ارتکاب

گر نبودی شعر و شاعرکس نخواندی مر مرا****شاهد بختم نماندی در حجاب احتجاب

آه ازان شعری که شاعر را رسد از وی زیان****آوخ از آن ناخلف کامد بلای جان باب

هرکه آمد یک دو روز وکرد بختش یاوری****یافت عالی پایه یی زین آستان مستطاب

غیر من کم بخت بد در خواب و می دانم یقین****کاینچنین در خواب خواهد بود تا روز حساب

از سخن گر نازش من خاک بر فرق سخن****خشک به آن لجه یی کاوراست نازش از سراب

هست ز الطاف توام نازش ولی الطاف کو****تا به گردن هفت گردون را دراندازم طناب

نه زکم ظرفیست گر رازم تراوید از درون****خس برون افتد چو آید قلزم اندر اضطراب

تنگدل گشتم بسی زان شکوه سرزد از لبم****جام می چون شد لبالب ریزدش از لب شراب

خون کند قی هرکرا زخمی است پنهان در درون****گرد خیزد از زمین چون خانه یی گردد خراب

فارس قدر من نداند زانکه من زادم درون****در صدف فرقی ندارد با شبه در خوشاب

خود بیا انصاف ده

با قدردانی همچو تو****باید اینسان قدر چون من نکته سنجی نکته یاب

خانهٔ من چشم مور و خدمت من شاعری****ذلت من با درنگ و عزت من با شتاب

هرکرا درکوی من افتد پس از عمری گذر****همچو عمر رفته اش نبود به سوی من ایاب

روز فرش من زمین و نزل خوانم خون دل****شب دواجم آسمان و شمع بزمم ماهتاب

غیر آب جاری اندر خانهٔ من هیچ نیست****ور نبودی آب بودی اشک من جاری چو آب

بیست تن ماهی صفت خوشدل به آب استیم و بس****آب مان باشد طعام و آب مان باشد شراب

تاب دلتنگی نیارد در قفس یک مرغ و بس****بیست تن در یک قفس برگو چسان آرند تاب

خدمتی جز شعر فرما مر مراکاین روزگار****شاعری ننگست کش نتوان شنود از هیچ باب

وز طریق لفظ و معنی بیش از این یک فرق نیست****شاعران را با یهودان ازکمال انتساب

آن کشد خواری که از مردم ستاند جایزه****وین سپارد جزیه تا جان را رهاند از عذاب

ملکهاگیری به یک گفتار چبودگر مرا****هم به یک گفتار سازی کامجوی وکامیاب

من نیم دریا وکان تا باشم از جودت به رنج****من نیم خورشید و مه تا باشم از رایت به تاب

شکوه از بخت زبون قاآنیا زین پس بسست****شکر یزدان راکه هستی مدح گوی بوتراب

آنکه با مهرش ثوابست آنچه در عالم گناه****آنکه باکینش گناه است آنچه درگیتی ثواب

هردو عالم از زکات بخشش او یک نصیب****گرچه مال او نشد هرگز پذیرای نصاب

عفو او در روز محشر هفت دوزخ را حجیب****خشم او در وقت کیفر هشت جنت را حجاب

مدح او ذکر شفاه وگرد او نور عیون****مهر او داغ جباه و حکم او طوق رقاب

مؤمن صدیق از قهرش بنالد از عمل****کافر زندیق با مهرش ننالد از عتاب

بخت او تختیست کاو را عرش یزدانست فرش****چهر او مهریست کاو را نور ایمانست ناب

گر جنینی را نباشد داغ مهرش بر جبین****از مشیمهٔ مام پوید واژگون

زی پشت باب

طاعت میکال بی مهرش نیفتد سودمند****دعوت جبریل بی عونش نگردد مستجاب

تا قدومش گشت زیب فرش خاک از عرش پا ک****قدسیان را ذکر لب یالیتنی کنت تراب

گر قوافی شد مکرر غم مخور قاآنیا****قند بود و شد مکرر اینت عذری ناصواب

تا ببالد از وصال دوست طالب چون نهال****تا بنالد از فراق یار عاشق چون رباب

هرکه یار او ببالد چون نهال از انبساط****هرکه خصم او بنالد چون رباب از اکتئاب

میانه حجاب

به مستی ار عرق افشانی از جبین چه عجب****خمار دردسری هست و به شود زگلاب

دهان تنگ تو را نیست گنج آنکه کند****بیان اجر شهیدان خود بروز حساب

به پارهای کباب دلم نمک پاشند****دو جرعه نوش لبت وقت خوردن می ناب

بلی عجب نبود زانکه رسم مستانست****که از برای گزک شور می کنندکباب

گرت هواست که جان آفرین ببخشاید****بر آن گروه که هستند مستحق عذاب

به روز حشر بدان حالتی که می دانی****برافکن از رخ عالم فریب خویش نقاب

ز نشتر مژه ایما نماکه تا بزنند****به یک کرشمه رگ خواب مالکان عقاب

به عهد عدل ملک این قدر همی دانم****که ملک دل نسزد از تطاول تو خراب

ابوالشجاع بهادر شه آنکه از سخطش****به خواب می نرود شیر شرزه اندر غاب

تهمتنی که ز یک جلوهٔ بلارک او****فتد به خاک هلاکت هزار چون سهراب

تکی ز خنگ وی وگرد و دوله در دهلی****غوی ز سنج وی و شور و ناله در سنجاب

بر آستانش اگر سنجرست اگر سلجوق****به بارگاهش اگر بهمنست اگر داراب

که نشمردشان گردون ز جرگهٔ خدام****نیاوردشان گیتی به حلقهٔ حجاب

به کام اژدر اگر رأفتش دمی بدمد****عموم خلق خورند از لغت او جلاب

شها تویی که پس ازکار ساز بنده نواز****کف کریم تو آمد مسبب الاسباب

تویی که هست به همدستی کلید ظفر****پرند قلعه گشایت مفتح الابواب

اگر عدوی تو را پرورش دهدگردون****همان حکایت میش است و صرفه جو قصاب

سنان خطیت آن گرزه مار عقرب نیش****پرنگ هندیت آن اژدهای افعی ناب

یکی بدرد ناف سمک به گاه طعان****یکی ببرد فرق فلک به وقت ضراب

چو آن به چنگل خشم تو، ویله در لاهور****چو این به پنجهٔ قهر تو، مویه در پنجاب

عجب نباشد اگر صید شاهبازکند****به پشت گرمی شاهین همت تو ذباب

ز خون دیدهٔ خصم تو می شدی لبریز****اگر نه دروا می بودی این کهن دولاب

ستارگان همه شب تا به صبح بیدارند****ز بیم آنکه نبیند سطوت تو به خواب

ز ملک دفع

نماید خدنگت اعدا را****چنانکه رجم شیطان کند ز چرخ شهاب

عیان ز ماهچهٔ اخترت مطالع فتح****چو ارتفاع نجوم از خطوط اسطرلاب

اگر ز تیغ تو برقی گذرکند به محیط****محیط در خوی خجلت رود ز شم تراب

به حجله گاه وغا خنجر تو دامادیست****که کرده است ز خون دست و پای خویش خضاب

ولیک تا ندهد روگشا ز خون عدو****عروس فتح ز رخ بر نیفکند جلباب

چو نام عزم تو شنود همی سپهر و دزنگ****چو سوی حزم تو بیند همی زمین و شتاب

زمانه را نبود خز به خدمت تو رجوع****سپهر را نسزد جز به حضرت تو ایاب

اگرچه شکل حبابست چرخ لیکن نیست****به نزد لجهٔ جود تو در شمار حباب

به سیم و زر چوکند سکه نام نیک تو را****ز فر نام تو صاحبقران شود ضراب

به چرخ خواست کند دود مطبخ تو صعود****خرد به سهو سرودش به ره قرین سحاب

چنان به گرد خود از ننگ این سخن پیچعد****که نارسیده به گردون شد از خجالت آ ب

شبی ز روی تفاخر هلال گفت به چرخ****که باد پای ملک را منم خجسته رکاب

جواب دادش کای هرزه گرد هرجایی****که از لقای تو دیوانه می شود بیتاب

هزار همچو تو یک لحظه نقش می بندد****ز نیم جنبش خنگ ملک به لوح تراب

به روز رزمگه از خون پردلان گردد****فضای معرکه آزرم بحر بی پایاب

زمین شود متلاطم ز موج خون یلان****بدان مثابه که افتد سفینه درگرداب

درون لجهٔ خون دست و پا زندگردون****ز بیم غرقه شدن چون غریق در غرقاب

زمین بتابد از تاب تیغ چون کوره****فلک بجنبد از بادگرز چون سیماب

ز اشک چشم عدو لجه یی شود هامون****که ساق عرش کند تر ز جیش خیزاب

زمانه جفت کند موزه پیش پای اجل****پرند جانشکرت چون برون شود ز قراب

نهنگ سبز تو بر خویشتن سیه شمرد****که سرخ گردد از خون سرخه و سرخاب

خدنگ دال پرت چون ز چرخ دال مثال****به صید

نسر فلک بال و پر زند چو عقاب

شوند بی پر ازان لاجرم ز لانهٔ چرخ****دو نسر طایر و واقع ز بیم جان پرتاب

پرنگ هندی رومی تنت همی گیرد****مزاج زنگی از قتل خصم چون سقلاب

شود ز تربیت آفتاب شمشیرت****فضای عرصهٔ پیکارکان لعل مذاب

شها ز بزم حضور تو تا شدم غایب****رسد به گوشم من صار غایباً قدخاب

جدا ز خاک درت هرزمان خورم افسوس****به طرز پیر دل افسرده ز آرزوی شباب

کفی شهیداً بالله که من به هستی خویش****نه لایقم به خطاب و نه در خورم به عتاب

بلی گزیر جز این نی که طفل بگریزد****ز باب جانب مام و زمام در بر باب

گرم بسوزی و خاکسترم به باد دهی****به هیچ جا نکنم جز به درگه تو مآب

سزدکه فخرکنم بر امام خاقانی****به یمن تربیتت ای خدیو عرش جناب

به چند باب مرا برتری مسلم ازو****به شرط آنکه ز انصاف دم زنند احباب

نخست آنکه نیای من آن مهندس راد****که پیر عقل بدش طفل مکتب آداب

هزار مرتبه هست از نیای او افضل****که بود نادان جولاهکی قرین دواب

نیای من همه بحثش به صدر صفهٔ علم****ز شش جهات وچهار اسطقس وهفت حجاب

نیای او همه گفتش به شیب دکهٔ جهل****ز آبگیره و ماشو و میخ کوب و طناب

دویم گزیده پدرم آن مهین سخنور عصر****که فکر بکرش مستغنی است از القاب

سخن چه رانم درباب باب خویش که بود****کمال بابش و از باب او بر از همه باب

از آنکه بودی گفت پدرم پیوسته****ز ابرو مخزن و دریاو لؤلؤ خوشاب

به عکس بابک نجار اوکه بد سخنش****ز رند و مثقب و معل وکمان و دولاب

سیم که مامک عیسی پرست او بودی****ز بی عفافی طباخ مطبخ احزاب

عفیفه مام من آن زن که پشت پایش را****ندیده طلعت خورشید و تابش مهتاب

گذشتم از نسب اکنون کنم بیان حسب****برای آنکه نکو نی پژوهش انساب

نخست اینکه ازوکم نیم به

فضل ارچه****هزار مرتبه زو برترم ز فکر مصاب

چو سوی نظم مجرد نظرکنی بینی****که نظم من زر پاکست و نظم او قلاب

به ویژه آنکه گر او مدح اخستان کردی****که بود چون شه شطرنج خالی از اسباب

من از ثنای شهی دم زنم که هست او را****هزار بنده چو شاه اخستان کهین بواب

ور او مسلسل از قهر اخستان بودی****به حبس وکنده وزنجیر و بند وقید وعذاب

من از عنایت خاورخدای تن ندهم****که اوج عرش برینم شود حضیض جناب

زبان زگفتهٔ بیجا ببند قاآنی****که خود ستایی دور است از طریق ثواب

الا به دور جهان تا مدام طعنه رسد****به فکر خاطی جهان از اولوالالباب

شمار عمر ملک آنقدرکه نتوانند****محاسبین جهان ضبط او به هیچ حساب

آب و تاب من****این ز جانم برده آب و آن ز جسمم برده تاب

چهرش اندر زلف حوری خفته در دامان دیو****یا حواصل بچهیی آسوده در پر غراب

حرمت گیسو و چشمش را بر آنستم که نیست****هیچ کافر را عذاب و هیچ ساحر را عقاب

چون مرا زان گونه پژمان دید غژمان شد ز خشم****چنگ پیش آورد تاگوشم بمالد چون رباب

گفتم ای غلمان دنیا ای بهشت خاکیان****ای ستارهٔ نازپرور ای فرشتهٔ بی نقاب

ای دو رنگین عارضت دارالخلافهٔ دلبری****وی دو مشکین طره ات دارالامارهٔ ماهتاب

مهر نورافروز امروزم دومی آید به چشم****من درین احوال حیران کاحولستم یا مُصاب

آفتابی از شمال آید به چشمم جلوه گر****وافتابی دیگر اندر مشرق از وی نور تاب

نرم نرمک خنده یی فرمود و برقع برگشود****گفت ما را هم نظرکن تا سه بینی آفتاب

گفتم از حال تو و خورشید گردون واقفم****اینک این خورشید دیگر چیست گفتا در جواب

آفتابی کز شمال پارس بینی جلوه گر****هست تشریف ولیعهد شه مالک رقاب

بوالمظفر ناصرالدّین کز نسیم عفو او****در دهان مار تریاق اجل گردد لعاب

گفتم آن تشریف آرند ازکجاگفتا ز ری****گفتم از بهرکه گفت از بهر میرکامیاب

جانفشان سرباز شاهنشه حسین خان آنکه هست****ناخن و تیغش ز خون دشمنان شه خضاب

گفتم از سعی که صاحب اختیار ملک جم****شد چنین وافر نصیب و شد چنان کامل نصاب

گفت از فضل عمیم خواجهٔ اعظم که هست****هرچه در هستی قشور و جسم و جان اولباب

گفتم آیا تهنیت را هیچ گویم گفت نه****گفت من خوشتر که دوشم زآسمان آمد خطاب

کز برای تهنیت فردا ز قول قدسیان****در حضور میر برخوان این قصیدهٔ مستطاب

و پودش از نور شهاب

گوهر آگین خلعتی کز نور گوهرهای او****نقش هر معنی توان دید از ضمایر بی حجاب

خلعتی گر فی المثل آن را به دریا افکنند****تا قیامت زو گهر خیزد به جای موج آب

آمد از ری کش خدا آباد دارد تا به حشر****جانب شیرازکش گردون نگرداند خراب

ازکه از نزد ولیعهد خدیو راستین****آنکه بادا تا قیامت کامجوی و کامیاب

از برای افتخار میر ملک جم که هست****زآتش تیغش دل اعدای شاهنشه کباب

یارب آن تشریف ده را مملکت ده بی شمار****یارب این تشریف بر را مرتبت ده بی حساب

راستی گویم ندیدست و نه بیند آسمان****هیچ شاهی را ولیعهد چنین نایب مناب

ملک او با انتظام و بخت او با احتشام****باس او با انتقام و عدل او با احتساب

با ولایش هیچ کس را نیست پروای گنه****با خلافش هیچ دل را نیست توفیق ثواب

گر وزد بر ساحت دوزخ نسیم عفو او****در مذاق اهل دوزخ عَذب گرداند عذاب

روزی اندر باغ گفتم از سخای او سخن****برگ هر شاخش زمرد گشت و بارش زر ناب

یاد رای روشنش در خاطرم یک شب گذشت****از بن هر موی من سرزد هزاران آفتاب

وز خیال جود او برکف گرفتم جام می****جام در دشم گهر شد می در آن لعل مذاب

روز بزمش خاک چون گردون بجنبد از طرب****گاه رزمش آب چون آتش بجوشد زالتهاب

نام جودش چون بری یاقوت روید از زمین****یاد تیغش چون کنی الماس بارد از سحاب

التفاتش گر کسی را دست گیرد چون عنان****گردش گردون نسازد پایمالش چون رکاب

خصم او گفتا خدایا سرفرازم کن به دهر****رُمح او گفتا من این دعوت نمایم مستجاب

بحر از جاه وسیع او اگر جوید مدد****هفت دریا را ز وسعت جا دهد در یک حباب

بر سراب ار قطره یی بارد سحاب جود او****تا قیامت جوی

شهد و شیر خیزد از سراب

روز طوفان ناخدا گر نام پاک او برد****بحر را چون طبع قاآنی نماند اضطراب

رشک جودش بر دل دریا گره بندد ز موج****پاس عدلش بر تن ماهی زره پوشد در آب

گاه خشمش موج دریا خیزد از موج حریر****روز مهرش فر عنقا زاید از پر ذباب

خلقش آن جنّت بود کز یاد آن در هر نفس****عطسهای عنبرین خیزد ز مغز شیخ و شاب

تا غم آرد تنگدستی خاصه در عهد مشیب****تا طرب خیزد ز مستی خاصه در عهد شباب

بخت او بادا جوان و حکم او بادا روان****رای او بادا مصیب و خصم او بادا مصاب

کوه سیمش در حجاب

همچو آثار طبیعی روی او با بوی و رنگ****همچو اشکال ریاضی زلف او پر پیچ و تاب

دی مرا چ رن دید بایاران به مجدن گرم رفت****هرطرف هنگامه یی اینجا شراب آنجاکباب

گفت در گوشم که این مستیست یا دیوانگی****کت به رقص آورده بی خود دادمش حالی جواب

کای عطارد خال ای مه زهره ات را مشتری****خوش دلم کز کید مریخ و زحل رست آفتاب

آخر شوال خسرو شد سوار از بهر صید****آسمانش در عنان و آفتابش در رکاب

کز کمین ناگه سه تن جنبید و افکندند زود****تیرهای آتشین زی خسرو مالک رقاب

حفظ یزدانی سپر شد وان سه تیرانداز را****چون کمان ره در گلو بست از پی رنج و عذاب

از خطا زین پس نمی گویم صواب اولیترست****کان خطای تیر بد خوشتر ز یک عالم صو اب

کشت عمر عالمی می سوخت زان برق بلا****گر ز ابر رحمت یزدان نمی شد فتح باب

پشه زد بازو به پیل و قطره زد پهلو به نیل****آنت رمزی بس عجیب و اینت نقلی بس عجاب

اژدها تا بود حفظ گنج می کرد ای عجیب****اژدها دیدی که بر تارج گنج آرد شتاب

بم شنیدشم شهاب تیرزن بر اهرمن****تیرزن نشنیده بودم اهرمن را بر شهاب

بس عقاب جره دیدستم که گیرد زا غ شوم****من ندیدم زاغ ش رمی کاوکند قصد عقاب

شیرغاب از پردلی آردگرزان را به چنگ****لیک نشنیدم گر از چنگ زن در شیر غاب

درکلاب ار ببر آویزد نباشد بس شگفت****خود شگفت اینست کاندر ببر آویزد کلاب

تا نپنداری که تنها یک قران ان شه گذشت****صدقران بر اهل یک کشور گذشت از اضطراب

خاصه برگردون عصمت مهد علیاکانزمان****خور ز شرمش زرد شد حتی توارت بالحجاب

درج در سلطنت آن کز سحاب همتش****صدهزاران چشمهٔ تسنیم جوشد از سراب

سایهٔ خورشید اقبالش اگر افتد به ابر****جای باران زین سپس ن ررشد

بارد از سحاب

اصل این بلقیس از نسل سلیمان بوده است****قاسم ارزاق نعمت باب او من کل باب

آمد آن بلقیس گر پیش سلیمان کامجو****آمد ابا بلقیس از پشت سلیمان کامیاب

ای مهین بانوی عالم عیدکن این روز را****کز نصیب عیش هست این عید بس کامل نصاب

عید مولود دوم نه نام این عید سعید****در میان عیدها این عید را کن انتخاب

زانکه پنداری دوم ره زاد شاهشاه و داد****تاز یزدانتث ا ز فضل ریتث عمر بی حساب

بی ستون برپاس تا آب خیمهٔ چمرخ کبود****خیمهٔ جاه ترا ازکهکشان بادا طناب

به کتاب

ولی جمال تو خرم بهشت را ماند****وزان بهشت به جانم رسد هزار عذاب

دگر شنیدم در ری کسی به قاآنی****نداده جایزه وین گفته هم نبود مصاب

از آنکه دیدم زان پیشتر که گوید مدح****بسی جوایز و تشریف یافت از نواب

خجسته مام ولیعهد آن که قدرت او****سپهر اخضر سازد همی ز برگ سُداب

کفایت کرمش سنگ را کند گوهر****حلاوت سخنش زهر را کند جُلاّب

بدان رسید که از خویش هم شود پنهان****ز بس که عصمت او بسته بر رخش جلباب

بهشت وکوثر و طوبی به مهر اوگروند****زهی سعادت طوبی لَهم وِ حسنَ مآ ب

ز یمن معدلت آبادکرد عالم را****از آن سپس که ز غوغای حس کرد خراب

کفش ببخشد هرچ آن زکان کند تاراج****هلا ندانم وهّاب هست یا نهّاب

مگر ولادت او در شب اتفاق افتاد****که آفتاب چو شب شد رود به زیر حجاب

اگر چکد عرقی از رخش به بحر محیط****ز آبش آید تا روز حشر بوی گلاب

خلوص شاه جهان جای روح و خون شب و روز****دوان همی رودش در عروق و در اعصاب

شه ار سوالی از وی کند ز غایت شوق****یکان یکان همه اعضای او دهند جواب

به باده میل ندارد شه ار نه از سر مهر****ز پارهٔ جگر خویش ساختیش کباب

ز بس که دل کشدش سوی شاه ینداری****فکنده شاه جهان در عروق او قلاب

زهی ز لطف تو در آب مستی باده****خهی ز قهر تو در سنگ لرزهٔ سیماب

رسول دید چو هر نطفه و جنینی را****که تا به حشر در ارحام هست یا اصلاب

شعاع روی ترا دید در مشیّت حق****چه گفت گفت الا ان هذه لعجاب

یقین نمود که بی پرده گر تو جلوه کنی****ز شرم تیره شود آفتاب عالمتاب

خلل به روز وشب افتدسپس فروض و سنن****نکرده ماند و مهمل شود ثواب و عقاب

ز

حرمت تو پس آنگه به حکم مطلق گفت****که تا زنان همه در چهره افکنند نقاب

وگر به حکم پیمبر نمی شدی مستور****رخ تو قبلهٔ دین بود و ابرویت محراب

تو نیز چون ز رسول این چنین عطا دیدی****نثارکردی جان را بر آن خجسته جناب

ترا محبت زهرا چنان کشد سوی خویش****که گوییت رگ جان و به گردنست طناب

همت به مهر ولیعهد دل کشد چندان****که در بیابان ظهر تموز تشنه به آب

خجسته ناصر دین آنکه از سیاست او****چنان بلرزدگردون چوگوی در طبطاب

عقاب بر همه مرغان از آن بود غالب****که روز رزم بود پر تیر او ز عقاب

غراب از آن به شآمت مثل شد از مرغان****که تیره روی چو اعدای جاه اوست غراب

خدای یک صفت خود به جود او بخشید****از آن بود کف جودش مسبب الاسباب

اگر مجسم گشتی محیط همت او****سپهر و انجم بودی برآن محیط حباب

ز تیغ گیهان سوزش بسی عجب دارم****که چون نسوزد کیمخت را به روی قراب

به روز محشر هر چیز در حساب آید****به غیر همت او کان برون بود ز حساب

به مدح او نرسی لب به بند قاآنی****که تیر با همه تندی نمی رسد به شهاب

مدار چرخ رونده است تا به گرد زمین****همی به شکل رحا و حمایل و دولاب

شه جهان و و لیعهد و مام او را باد****خدا معین و ملک ناصر و فلک بواب

لعاب

به خدمت ملک آن ملک بخش کشورگیر****سحرگهان به من از روی لطف کرد خطاب

خجسته تهنیتی گوی عید اضحی را****که تا به گوش نیایش نیوشی از احباب

جواب دادمش ای آنکه رای عالی تو****بود معاینه چون آفتاب عالمتاب

دو روز پیش که پهلوی استراحت من****نسوده است ز دلخستگی به بستر خواب

ز گرد راه چنانم که تل خاک شود****گرم به سخره کسی افکند به دجلهٔ آب

مرا ز بستن نظم این زمان همان عجز ست****که صعوه را و شکار تدزو و صید عقاب

به خشم رفت و بر ابرو فکند چین و گشود****دو بُسدگهرانگیز را ز روی عتاب

که عذر بیهده تاکی همینت عذر بس است****که عجز طبع فکندست مر تو را به عذاب

بگیر خامهٔ مشکین ختامه را به بنان****مر این چکامهٔ فرخنده را ببر به کتاب

زهی شهنشه دوران خدایگان ملوک****که با اسحاب کَفت ساحت محیط سراب

تو آن شهی که ز معماری عدالت تو****سرای امن شد آباد وکاخ فتنه خراب

حسام سر فکنت بارور درختی هست****که بار او نبود غیر روین و عناب

ز بیم تیغ تو نالان پلنگ در کهسار****ز سهم سهم تو مویان غضنفر اندر غاب

ز شوق بزم تو امروز قدسیان سپهر****ز هر طرف متذکر به لیت کنت تراب

برای طوف حریم حرم مثال تو جمع****چو خلق در حرم کعبه مالکان رقاب

سزاست از پی قربانی توجیش عدو****که در شمار بهیمند زی اولواالالباب

به شرط آنکه چو ما بندگان پاک ضمیر****که بهر دفع شیاطین دولتیم شهاب

برافکنیم سراسر شکنجها به جبین****برآوریم یکایک پرندها ز قراب

ز خون خصم تو آریم لجه ای که در او****قباب نه فلک آمد چو قبهای حباب

الا به بزم جهان تا نشاط و عیش و طرب****عیان شود ز بم و زیر تار چنگ و رباب

بود به کام موالیت نیش نوش روان****بود به جام اعادیت نوش

نیش مذاب

و آب

الا به دور جهان تا که تیر و تیغ ترا****همی قضا شمرد در شمار آتش و آب

ز تیر و تیغ تو کز آب و آتش افزونست****همیشه باد عدو خاکسار آتش و آب

سمندش برابری کرده****که مه ز خجلت گاهی نهان وگه پیداست

زمانه نافهٔ چین خواند مشک خلقش را****فکند چین به جبین آسمان که عین خطاست

شود ز تیغ کجش راست کار هفت اقلیم****زهی عجب که به صورت کجست و راست نماست

ز رشک طلعت او کور گشت دیدهٔ مهر****از آن ز خط شعاعی به دست مهر عصاست

دگر قبول سخن بی ادله جایز نیست****مرا به صدق سخن اولین بدیهه گواست

به باغ رزم سنانش نمو کند چون سرو****بلی ز اصل نباتست و مستعد نماست

فلک نباشد چون او چرا که چاکر اوست****اگرچه پایهٔ او ماورای چون و چراست

جهان به صورت معنیست اندرو مُد غم****عجب مدارکه او درجهان به صورت ماست

یک آسمان و ازو آشکار صد خورشید****یک آفتاب و مر او را هزارگونه سناست

اگرچه صدگهر از یک محیط برخیزد****نتیجهٔ گهر صلب او دو صد دریاست

و گرچه این همه پهناورند و بی پایان****ولی ز جمله نکوتر دو بحر گوهر زاست

یکی که هستی او هست بی بها گوهر****یکی که گوهر او گوهر تمام بهاست

یکی چو نور وجو دست و دیگری پرتو****یکی چو چشمهٔ خورشید و دیگری چو ضیاست

یکی حسینعلی میرزاست خسرو عهد****یکی حسن شه عادل که معدلت فرماست

مرآن بسان مسیحا شکسته قفل سپهر****مراین بسان سلیمان کلید فتح سباست

ز شور خدمت این در سر فلک سودا****ز تف ناچخ این در مزاج خور صفر است

زگرد توسن آن تاکه بنگری کهسار****ز نعل اَبَرَش این تا نظر کنی صحراست

نطاق خدمت آن طوق گردن گردون****زمین درگه این فرق گنبد خضر است

فنا ز رافت آن گشته همنشین بقا****بقا ز سطوت این درگذار سیل فناست

جهان مسخر آن یک ز ماه تا ماهی****فضای مملکت این زارض تا به سماست

مر آن نموده سبک سنگ خصم را چون کاه****مراین به گوهر تیغش خواص کاه

رباست

نقوش نامهٔ آن زیب پیکر طاووس****صریر خامهٔ این صیت شهپر عنقاست

به هرچه مخفی و غیبست ذات آن عالم****به هرچه مکمن کونست رای این داناست

به عرض لشکر آن مهر و مه بود داخل****ز دخل همت این فقر و فاقه مستثناست

هم از تفقد آن یک ستم به جای ستم****هم از تشدد این یک بلا به جان بلاست

همه نتایج آن را فلک ز دل چاکر****همه سلالهٔ این را جهان ز جان مولاست

همه نتایج آن در جمال هشت بهشت****همه سلالهٔ این از جلال هفت آباست

مر آن به مملکت چرخ حاکم محکم****مر این به کشور آفاق والی والاست

حسام صولت آن روز رزم کشورگیر****کمند سطوت این وقت عزم قلعه گشاست

ز سهم خنجر آن فتنه مختلف اوضاع****ز بیم ناوک این چرخ مرتعش اعضاست

ز رشک طلعت آن آفتاب چون ذره****ز حسرت گهر این سهیل همچو سهاست

ثنای این دو نیاری نمود قاآنی****اگرچه پایهٔ شعر تو برتر از شعر است

چگونه گوهر توصیفشان توانی سفت****اگر چه حدت الماس فکرتت برجاست

چه سان به بادیهٔ مدحشان کنی جولان****اگرچه خنگ خیال تو آسمان پیماست

ز مدح دست بدار و برآر دست دعا****اگرچه برتو ز عجز مدیح جای دعاست

زمین درگهشان باد آسمان بلند****مدام تا که زمین زیر و آسمان بالاست

خط مشکساست

یا بهر چشم زخم حوادث نشان نیل****از دیرگه به ناصیهٔ بخت پادشاست

پیروزگر حسن شه غازی که از نخست****دندان سپیدکردهٔ فرمان او قضاست

گردنکشی که تیغ جهانسوز او به رزم****هم عهد بابلیه و همراز با فناست

خاک درش اگر چه بودکیما ولی****در جذب بوسهٔ لب احرار کهرباست

تیغش اگرچه بلع کند صدهزار جان****باز از گرسنگی مثل شخص ناشتاست

هرچند جانور نه ولیکن به خوان رزم****از لقمهٔ حیات مهیای اشتهاست

ملکش چنان وسیع که در شهربند او****لفظی که نگذرد به زبان نام انتهاست

ای خسروی که فتح و ظفر را به روزگار****بر بخت مقتدای تو همواره اقتداست

از رشک روی ورای تو اعمی شد آفتاب****زانرویش ان خط وط شعاعی به کف عصاست

راه فناگرفت بلا در زمان تو****گر برکسی بلا رسد آن هم یقین بلاست

با ابر نسبت کف راد تو کرد عقل****غافل ازینکه ابر نه دارای این عطاست

از برق خنده سرزدکاین عین تهمتست****وز رعد غو برآمد کاین محض افتراست

جولان زن است کوه تو آن خنگ توسنت****یا در نهادکوه گران سرعت صباست

با پرتو ضمیر تو روشن نشدکه مهر****سرچشمهٔ ظلام و یا منبع ضیاست

گر عقل نکته سنج سراید که جای تو****بیرون بود ز جا همه گویندکاین بجاست

هر سنگ و گل که گشت لگدکوب رخش تو****از شوق چون نبات مهیای انتماست

هر کس که ملتجی به تو شد پایه اش فزود****جز بحر و کان کشان کف راد تو ملتجاست

کاری مکن که جود تو برکس ستم کند****آخر نه ابن دو را به سخای تو التجاست

دوزخ شوی به دشمن و جنت شوی به دوست****کاین مر مرا عقوبت و این مر مرا بلاست

چشمی به راه نیست به عهدت جز آنکه فتح****در ره ز انتظار تواش چشم بر قفاست

بس گوهر ثمین که ز جود تو بی ثمن****بس در بی بهاکه ز بذل تو بی بهاست

رو بند

کرد مقدمت از دیده خسروان****شاها مگر غبار قدوم تو توتیاست

ازکار بسته رافت عامت گره گشود****غیر از دو زلف خوبان کانهم گره گشاست

چون دست برفرازی و شمشیر برکشی****گویی هلال بر زبر خط استواست

رمحت عصای موسی اگرنیست ازچه رو****در روز رزم درکف راد تو اژدهاست

بر تو چه جای مدح و ثنا هست کز نخست****شایسته از وجود تو هم مدح و هم ثناست

آن به آن بر دعای تو ختم ثنا کنم****زیراکه حرز پیکر و تعویذ جان دعاست

تا نقطه ای که سرخط تدویر دایره است****هم انتهای دایره هم عین ابتداست

هرکس که با تو چون خط پرگار کج رود****سرش بادا رچه هی نیزا اقتضاست

است

پس من و مدعیان باشیم ار خود به مثل****هردو بردرگه سلطان زمان کی عجب است

ظل حق خسرو آفاق محمد شه آنک****دامن عهدش اندام ابد را سلب است

ذات بیمانندش را نتوان هیچ ستود****که ستایش ببرش تابش ماه و قصب است

شخص بی چون راچونی به نیایش غلط است****با خداوند جهان چونی ترک ادب است

سر این گونه سخن خواجهٔ ما داند و بس****ورنه از مردم بیگانه نظر در عجب است

حامی دین و دول ماحی ادیان و ملل****که ازو دولت و دین چونین زیبا سلب است

این قدر بس به مدیحش که ز ابنای زمان****حضرت شه را فردی به هنر منتخب است

مدح دارای جهان را چو نماید اصغا****جانش ازفرط شعف بینی کاندرطرب است

شاه شاهان جوانبخت که از فضل خدای****فارس ملک عجم حارس دین عرب است

مهر دلبندش اسرار بقا راست سبب****قهر جانسوزش چونانکه فنا را سبب است

لطف جانبخشش سرمایهٔ عیشست و نشاط****خشم جانسوزش دیباچهٔ رنج وکرب است

جنت از دَوحَه لطفش به مثل یک ورق است****دوزخ از آتش قهرش به اثر یک لهب است

هر کجا دولت او یارش ازان در فرح است****هر کجا صولت او خصمش از ان در تعب است

بخت جاوید وی و دولت جان پرور او****هست فردی که ز دیوان بقا منتخب است

ملکا بار خدایا بود این سال چهار****کز غلامی شهم فخر به جد و به اب است

پانصد و پنجاهم پار عنایت فرمود****شه مواجب که ترا زین پس این مکتسب است

بختم اقبال نیاورد و نشد جاری از آن****که مرا بخت یکی دشمنک زن جلب است

زانکه فهرستم مفقود شد از بخت نژند****گرچه ام محضری از مهر و خطش ماه و شب است

این زمان باز به عرض آرم و جرات ورزم****زانکه شاهست به مهر ار فلکم در غضب است

ژاژ تا چند سرایی بر شه قاآنی****عرض دانش بر شاهان نه

طریق ادب است

تا ز معشوق همی قسمت عاشق محن اش****تا ز مطلوب همی بهرهٔ طالب تعب است

حاصل خصم تو جز فقر مبادا به جهان****که فنا را به جهان فقر قوی تر سبب است

چرخ شد از بانگ دف و کوس اصم****ماه ذیحجه مگر تالی ماه رجب است

آتشین تیر و شب تیره عجایب ماریست****که هوا چون جگر دوزخ ازو پر لهب است

مار دیدی که خورد نار و به ترکیب او را****دل ز باروت و سر از کاغذ و تن از خشب است

مار دیدی به هوا رقص کند وز تف او****چون دل دشمن شه روی هوا ملتهب است

ذو ذنب دایم از چرخ به خاک آون بود****واینک از خاک به چرخ آون بس ذو ذنب است

زاهد خشک که می داد جهان را سه طلاق****تر دماغ اینک در حجلهٔ بنت العنب است

دهر بدشوی و طبیعت زن و غم نسل کنون****نسل غم نیست که آن عنین شد این عزب است

شب درین جشن فلک را ندهد راه قضا****زانکه از ثابت و سیاره تنش بر جرب است

نایب السلطنه را نوبت تطهیر رسید****زانکه طاهر دل و طاهر تن و طاهر حسب است

پور شه نور دل و دیدهٔ خسرو عباس****که شهنشه را این است که همنام اب است

گرچه او مردمک دیدهٔ شاهست ولی****نه چنان مردمکی کز نظرش محتجب است

تا همی زنده کند نام نیا را به جهان****نایب السلطنه از شاه جهانش لقب است

شعراگرچه ز تطهیر تراندند سخن****من بگویم که بسی نادره و بوالعجب است

شارع پاک چو بی پرده سخن گفت ازان****شاعر ار نیز بگوید نه ز لهو و لعب است

باری استاد چو شد زی پسر شاه عجم****بهر تطهیرکه فرمودهٔ شاه عرب است

شاخ مرجانش چو بگرفت مطهر در دست****به دهان برد و گمان کرد که دانهٔ رطب است

خردش گفت ادب باش که این عضو لطیف****بهر تولید ز اعضای دگر منتخب است

بوسه زد تیغش آنگه به همایون عضوی****که کلید درگنجینهٔ نسل و نسب است

پسته از پوست برون

آمد و بادام از مغز****پسته از پوست چو بادام تنش پر ثُقَب است

زاده ی شه نخروشید و نجوشید ز درد****قامتش گویی نخلی است که بارش ادب است

طفل نه ساله که دیدست که در پیکر او****مردمی خون و بزرگی رگ و دانش عصب است

طفل نه ساله شنیدی که هنوز از دهنش****بوی شیر آید و زو در بدن شیر تب است

شه به هر سو که نظر کرد مر او را می دید****چون دل مرد خدا جوی که گرم طلب است

از کرم بس که به درویش و توانگر زر داد****کاخ و شادروان گفتی همه کان ذهب است

نایب السلطنه را کیست اتابک دانی****آنکه صدگنج لآلیش نهان در دو لب است

جوهر فضل هدایت که سراپای جهان****زآتش فکر فروزندهٔ او ملتهب است

تا دم صور بماناد ازین سور نشان****که تهی زو همه آفاق ز رنج و کرب است

سه برون چون کرم شه ز حساب است

دارای فلک قدر حسن شاه که گردون****با لطمهٔ پرّ مگسش پرّ ذباب است

رمحتث ن به چه ماند بسه بکس غمژمان تن ا****کاندر دمش از خون عدو سرخ لعاب است

تیرش به چه ماند به یکی پران شاهین****کز آن به بد اندیش جهان پرّ غراب است

با سطوت اوگر همه گردنده سپهرشت****با صولت او گر همه پاینده تراب است

ن ا خسته شکالیست که دراز هژبر اس****پربسته حمامیست که در چنگ عقاب است

شاها ملکا دادگرا ملک ستانا****کت ُملک ستان از مَلَک العرش خطاب است

گر مهر نه از غیرت رای تو سقیمست****ور چرخ نه از حسرت کاخ تو مصاب است

زرّین ز چه رو آن را همواره عذارست****مشک ز چه رو این را پیوسته ثیاب است

در بزم تو کاشوب سپهر از همه رویست****در کاخ تو کآزرم بهشت از همه باب است

هرجاکه نهی پای خدود است و جباه است****هرجاکه کنی روی قلوبست و رقاب است

تیغ تو نهنگ و تن بدخواه تو بحرست****تیر تو هژبر و تن بدخواه تو غاب است

با ابرکفت ابر یکی تیره دخانست****با بحر دلت بحر یکی خشک سراب است

گاو زمی از جنبش جیش تو ستو هست****شیر فلک از آتش تیغ تو کباب است

هر عرصه که یکبار برو تاختن آری****تا شامگهِ حشر به خوناب خضاب است

هر چشمه که یک روز درو چهره بشویی****تا شام ابد جاری ازان چشمه گلاب است

هر پهنه که یک روز درو تیغ بیازی****تا روز جزا معدن یاقوت مذاب است

بخت تو یکی تازه نهالست که طوبی****با نسبت او خردتر از برگ سداب است

بی طاعت تو هر چه ثوابست گناهست****با خدمت تو هرچه گناهست ثواب است

از قهر تو بر زانوی آمال عقال است****از مهر تو برگردن آجال طناب است

شاها به دلم هست یکی راز نهانی****افسون که بر چهره ام از شرم نقاب است

یک نیمهٔ پنجاه

شد از عمر و هنوزم****نز جفت نصبسب و نه ز اولاد نصاب است

چیزی که ز مردیم عیانست به مردم****ریشی است که آن نیز به خوناب خضاب است

بس نیزه که بر چهره ز پرچم بودش ریش****خوانی اگرش مرد نه آیین صواب است

بت جوزی هندی که ود بر زنخثث ن موی****هرک آدمیش خواند از خیل دواب است

آن راکه نه همسر نه خ رر وخ راب فرشه اس****وادم همه محتاج خورو همسر و خواب است

هرکاو نکند زن کشدش سوی زنانفس****وز بار خدا بر تن و بر جانش عقاب است

یزدان به نبی گفت و نبی گفت در آثار****تزویج نمایید که تزویج ثواب است

دختی است پریچهره که تا دیده برویش****مانند پری دیده تنم در تب و تاب است

بی جنّت رویش که بود آتش بغداد****چشمم همه شب تا به سحر دجلهٔ آب است

گویند جگر گردد از آتش بریان****بی آتش رویش جگرم از چه کباب است

چون سوی توام روی امید از همه سویست****چون باب توام اصل مراد از همه باب است

در روی زمینم نه به غیر از تو مناص است****وز دور زمانم نه به غیر از تو مآب است

مهر تو بود نقطه و من چون خط پرگار****هرجاکه روم سوی توام باز ایاب است

ناکامی من با چو تویی سخت عجیبست****بی مهری تو با چو منی سخت عجاب است

برتافته ماری همه شب تا به سحرگاه****در پنجهٔ من همچو پکی سخت طناب است

چون دیدهٔ وامق همه شب اشک فشانست****چون طرهٔ عذرا همه دم در خم و تاب است

گر بوتهٔ اکسیر گران نیست پس از چه****پر زیبق محلول و پر از سیم مذاب است

مانندهٔ خونی که به تندی جهد از رگ****خونی جهد ازوی که نه خون نقرهٔ ناب است

دیوانه صفت کف به دهان آرد گویی****از مستی شهوت چو یکی خم شراب است

گر نفج ز هم باز کند چون شتر مست****جوشنده همی جوی کفش از بن

ناب است

مانند غریبی است قوی هیکل و اعور****کز یاد وطن گریان برسان سحاب است

گاهی بخمدگاه سر از جیب برآرد****ماناکه دمی شیخ و دمی دیگر شاب است

پستان نه و چون پستان پر شیر سفیدست****عمان نه و چون عمان پر در خوشاب است

قاآنی اگر هزل سرا گشته عجب نیست****کاورا دل از اندیشهٔ این کار کباب است

گو قافیه تکرار پذیرد چه توان کرد****مقصد چو فزون از حد و بیرون ز حساب است

تا شهوت پیری نه به مقدار جوانیست****تا قوت شیخی نه به معیار شباب است

رای تو رزین باد بدانگونه که شیخ است****بخت تو جوان باد بدانگونه که شاب است

افتقار دست

مهر از در تو روی بتابد به وقت شام****زانروکند ز خون شفق پرنگار دست

گردون که یافت قرب تو بسیار رنج برد****هرکس که چیدل شودش پر ز خار دست

تا این ثنات خواند و آن یک دعا کند****سوسن زبان گشاده و دارد چنار دست

باکعبتین مهر و مه اینک حریف چرخ****بالاکند اگر ز برای قمار دست

از چار پنج مهره به ششدر در افکنیش****اندر بساط آری اگر یک دو بار دست

هر گه که نوک تیر تو رویین تنی کند****از بیم جان به سر زند اسفندیار دست

چون رستم ار پیاده نهی در نبرد پای****کوته کند ز رزم تو سام سوار دست

اینک حبیب بهر دعا دست کن بلند****چون نیسث به مدح شه کامگار دست

تا هرکسی ز بهر بقا و دوام خویش****دارد به پیش حضرت پروردگار دست

پیوسته از برای دعای دوام تو****بادا بلند سوی فلک بی شمار دست

و نوذرست

باز این منم که داور اقلیم دانشم****ملک سخن به تیغ خیالم مسخر ست

باز این تویی که زیر نگین تو نه سپهر****با چار رکن و شش جهت و هفت کشورست

باز این منم که طبع روان بخشم از سخن****گنجینهٔ پر از د ّر و یاقوت احمرست

باز این تویی که تیغ جهان سوزت از گهر****چون ذوالفقار حامی دین پیمبرست

باز این منم که حجله نشینان فکر من****چون روی نوعروسان پُر زیب و زیورست

باز این تویی که سدهٔ کاخ رفیع تو****با اوج عرش و سدره و طوبی برابرست

باز این منم که چون که مکرر کنم سخن****اندر مذاق خلق چو قند مکررست

باز این تویی که چاکر کاخ جلال تو****رای و کی و نجاشی و خاقان و قیصرست

شاه جهان بهادر دوران حسن شه آنک****خورشید از خجالت رایش مکدرست

هوشنگ ملک پرور و جمشید ملک گیر****دارای تاج بخش و خدیو مظفرست

تا چرخ را مدار بود برقرار باد****زانرو که سیر چرخ ز عزمش مقررست

زهره درست

لاطئی هست کاب شهوت آن****رافع رنج و دافع خطرست

دوستانم زنند دست به دست****که فلان ای دریغ محتضرست

آنچنان لاغرم که پنداری****پوستم زیر و استخوان زبرست

لاجرم هرکه مر مرا بیند****فاش گوید که این چه جانورست

حجرهٔ من زمین یونانست****بس که در وی حکیم چاره گرست

دهنم از حرارت صفرا****از عفونت چوکام شیر نرست

لرز لرزان تنم ز شدت ضعف****چون دل خصم صدر نامورست

حاجی آقاسی آن جهان جلال****که جهانش به چشم مختصرست

آنکه رایش مدبر فلکست****وآنکه قدرش مربی قدرست

آنکه از مهر و کین او زاید****هرچه اندر زمانه خیر و شرست

جنبش خامه اش چو گردش چرخ****پایمرد صدور نفع و ضرست

لیک سیرش خلاف سیر سپهر****دوست را نفع و خصم را ضررست

طبع او بحر و گفت او گوهر****دست او ابر و جود او مطرست

آنچه ز آثار خلق نیک در اوست****از گمان و قیاس و وهم برست

ملکی هست در لباس بشر****کاین خلایق نه لایق بشرست

اگر از خود بُدی فروغ قمر****گفتمی کاو برای و رو قمر ست

روی او نیست آفتاب سپهر****لیک چون آفتاب مشتهرست

خامهٔ او چو خام خسرو عهد****مادر فتح و دایهٔ ظفرست

با عتابش که هست مایهٔ مرگ****خون و جان جهانیان هدرست

دل و دستش به گاه جود وکرم****غارت گنج و آفت گهرست

چون غزالی رمیده از صیاد****حزم او پیش بین و پس نگرست

لطف او روح بخش و روح افزا****قهر او جان ستان و جان شکرست

ای بهشت جهانیان که جحیم****زاتش سطوت تو یک شررست

هر سخن کز لبت برون آید****خوشتر از آب چشمهٔ خضرست

جامهٔ شوکت و جلالت را****دیبهٔ نه سپهر آسترست

نوش درکام دشمنت نیش است****زهر درکام دوستت شیرست

صاحبا بندهٔ تو قاآنی****که خداوند دانش و هنرست

گله ها دارد از تغافل تو****لیک دلش از زبانش بی خبرست

هیچ گفتی کهینه چاکر من****مدتی شدکه غایب از نظرست

هیچ گفتی که درکدام محل****به کدامین سراچه اش مقرست

جد پاک تو مصطفی که

بقدر****ذاتش از هرچه جز خدای برست

به سرای فلان یهود شتافت****دید چون خسته حال و خون جگرست

زادگان را مگر نه درگیتی****شیوهٔ جد و عادت پدرست

دوش گفتم که پاکشم چندی****ز آستانت که از سپهر برست

بازگفتم که بنده در همه حال****از تولای خواجه ناگزرست

سایه جز پیروی گزیرش نیست****هرکجا کافتاب درگذرست

زبر و زیر زیر فرمانت****تا زمین زیر و آسمان زبرست

ابترست

خود زنی بدکاره کز بیگانه آبستن شود****هرچه می زاید حرامست ار پسر یا دخترست

خلق نیکی کز طبیعت می بزاید مرد را****پیکری بیجان بسان صورت صورتگرست

وآدمی کاو را نباشد سوز عش و درد فقر****اسب چوبین است کش نی دست و نی پاوسرست

شخص بیجان دختران را بهر لعبت لایقست****اس چ ربین ک ردان را بهر بازی درخ ررست

فکر و ذکر اختیاری چیست دام مکر و شید****کانکه بی می مستی آرد در پی شور شرست

اژدهای نفس نگذاردکه رو آری به گنج****اژدهاکش شوگرت در سر هوای گوهرست

شیر حق آن اژدها را کشت اندر عهد مهد****لاجرم هر آدمی کاو حیّه در شد حیدرست

اژدهاکش هیچ می دانی درین ایام کیست****میر احمد سیر تست و صدر حیدر گوهرست

میرزا آقاسی آنکو وصف روی و رای او****زانچه آید درگمان و وصف و دانش برترست

ذ ات بی همتای او قلبست و گیتی قالبست****عدل ملک آرای او روحست و عالم پیکرست

فطرت او آسمانی کش محامد انجمست****طینت او پادشاهی کش مکارم لشکرست

گر بدو خصمش تشبه کرد کی ماند بدو****نیست سلطان هر که چون هدهد به فرقش افسرست

لاغرستش کلک اگرچه فتنهٔ عالم بود****آری آری هرکجا بسیار خواری لاغرست

محضر قدر رفیع اوست گردون لاجرم****ای اهمه انجم براو چون مهرهابر محضرست

گر ز گردون فرّ او افزوده گ ردد نی عجب****هرکجا آیینه بینی صیقلش خاکسترست

گر به کام شیر بنگارند نام خلق او****تا ابد چون نافه آهو کان مشک او فرست

آصفبن برخیا گر خوانمش آید به خشم****خواجه خشم آردبلی گر گو بیش چون چاکرست

هرکجا ذکری ز خلقش لادن اندر لادنست****هرکجا وصفی زرایش اختر اندر اخترست

کلک او یک شبرنی باشد ولی دارم شگفت****کز چه آن یک شیر یک هندوستان نی شکرست

تا جهان ماند بماند او که بی او روزگار****موکبی بی شهریارست و سپاهی بی سرست

مصور است

از واجبست خالق و از ممکنست خلق****چون معنی کلام که مخفی و ظاهر است

خالق ز خلق هیچ دارد گزیر ازانک****خورشید را چو نور نباشد مکدّر است

مخلوق هم نباشد یکسان از آنکه نور****هرچ او به شمع اقرب باشد منور است

پس هرچه اقربست ز ابعد بود منیر****چون آنکه ابعدست ز اقرب مکدّر است

از ممکنات معنی انسان مقدمست****در خلقت ار چه صو رت انسان موخر است

انسان چه باشد آنکه بدانش مسلمست****دانش کدام آنکه بقایش میسّر است

آری بدانشست بقا زانکه آدمی****باقی تر است از آنکه بدانش فزونتر است

باشد بقا به دانش و دانش به عقل و عقل****مخصوص آدمیست نه محسوس جانور است

آدم بلی به عقل شود کامل النّصاب****وانرا که عقل نیست چنو گاو یا خر است

لیکن چو عقل یافت کمال آورد پدید****تا غایتی که حق را منظور و منظر است

منظور حق چو گشت بود مظهر کبیر****کز غیب تا شهودش ظاهر به مظهر است

انسان کامل است بلی مظهر وجود****کاو عرش و فرش و لوح و سپهرش به محور است

انسان کاملست که باقی بود به ذات****از جمله ممکنات که نفس پیمبر است

بعد از نبی ولیست بهردور و این زمان****آن کش به فرق رایت شاه مظفر است

چونانکه گفته اند بود فرق زاب خضر****تا آب ما که منبعش الله اکبر است

آری محمدست و علی اصل و فرعشان****شاهست و آنکه سایهٔ شاهیش بر سر است

کهف الانام مرجع اسلام کش مقام****صدره فراز سدره بر از چرخ اخضر است

نامش نیاورم به زبان زانکه روح پاک****بیرون ز گفتگوی زبان سخنور است

وصفش نیاورم به لبان زانکه نور صرف****هرچش بروی آوری از وی مکدر است

لیکن محققست مر او راکه همچو روح****از مردمان کناره و با مردم اندر است

با مردم اندر است که روح مجسمست****از مردمان کناره و

جسمی مطهر است

بگذار و بگذر از همه کتّاب دفترش****هرون واصفست و نظامست و جعفر است

آن خواجه ای که بر در سلطان تاجدار****مختار ملک ودولت ودیوان دفتر است

سلطان دین محمّد شاهست کز ازل****جاوید عهد او را مهدست و بستر است

شمس ملوک بدر وجود آسمان جود****بحر همم سپهر کرم کان گوهر است

مجد علی سمو سما عین کبریا****ظل خدا مؤید خلاق داور است

دادار تاجدار که بزمش چو نوبهار****محنت فزای خانهٔ مانّی و آزر است

دارای کین گذارکه در دشت کارزار****تیغش چو ذوالفقارکه با دست حیدر است

این داور زمانه که شخصش به بارگاه****آرایش شمایل اورنگ و افسر است

وان خسرو زمانه که ظلش به پیشگاه****بر فرق کسری و جم و خاقان و قیصر است

آن دادگر که در خم پیچان کمند او****دیریست تا که گردن گردون به چنبر است

ایوان داد و دین را لطفی مجسمست****میدان رزم و کین را مرگی مصور است

آشفته یی ز خلقش هر هشت جنّتست****آسوده یی ز عدلش هر هفت کشور است

هم پست پیش قدرش این طاق نه رواق****هم تنگ بر جلالش این کاخ ششدر است

با طبع راد او که دو کونش مخففست****در چشم همتش که دو عالم محقر است

گوهر چه قدر دارد آبی معقّدست****درهم چه وزن دارد خاکی مزوّر است

شاهنشها گذشت مرا پنجسال و اند****تا سر بر آستان خداوند بر در است

فرش آ نچنان به درگه شاهم که خاک راه****چون خاک ره به مقدم شاه جهان زر است

آری زر است خاکم و چون شاه پرورد****کز آفتاب خاک و زر و سنگ گوهر است

لیکن چنانم ایدون کم جز دعای شاه****ممکن روایتی نه بگفتست و دفتر است

آرامش دلم نه ز چشم مکحلست****واسایش تنم نه ز زلف معنبر است

خارم به جای گل همه در جیب و دامنست****خو نم به جای

مل همه در جام و ساغر است

تار است در وثاقم اگر ماه نخشبست****خار است درکنارم اگر سرو کشمر است

نوشم به کام نیش شد از بخت واژگون****کاین داوری به عهد توکس را نه باور است

پیر ارچه گشته ام نبود هیچ غم از انک****اندر دعای شاه جوانیم در سر است

یارب بقای دولت شه باد جاودان****جاوید چون به دولت شاهی برابر است

بادا غبار موکب شه زیب چهر مهر****تا زینت سپهر ز خورشید انور است

حکم قضا و رای قدر بر مراد شاه****تا در صدور حکم قضا چرخ مصدر است

زرد فواره یی ز دینارست

یاگرد یکی طبقچهٔ زرین****کوبیده ز نقره هفت مسمارست

و آن شاخهٔ ارغوان که ترکیبش****چون مژهٔ عاشقان خونبارست

یا پاره یی از عقیقکان خرد****کز ساعد شاهدی پدیدارست

وان نیلوف که چون رسن بازان****بی لنگر بر رسنش رفتارست

بر بام رود به ریسمان گویی****دزدست و کمندگیر و طرارست

و آن خیری زردبین که از خردیش****رنج یرقان عیان ز رخسارست

نرگس از ساق خود عصا گیرد****مسکین چکند هنوز بیمارست

وان غنچه به طفل هاشمی ماند****کاو را ز حریر سبز دستارست

از بیم همی به زیر لب خندد****کش خار رقیب سان پرستارست

شَعیای پیمبرست پنداری****کش اره به سر نهاده از خارست

یا طوطیکی به خاربن خفته****کش زمرد بال و لعل منقارست

بیرنگ ز صنع خامهٔ قدرت****بس صورت گونگون نمودارست

نه سرخی لالگان ز شنگرفست****نه سبزی سبزگان ز زنگارست

ای ترک به فصلی این چنین ما را****دانی که شراب و بوسه درکارست

در خوردن باده این چه تعطیلست****در دادن بوسه این چه انکارست

ها باده بخور بهار در پیش است****هی بوسه بده خدای غفارست

پرسی همه دم که بوسه می خواهی****می خواهم آخر این چه اصرارست

گویی همه دم که باده می نوشی****می نوشم آری این چه تکرارست

می ده که شبست و جمله در خوابند****جز بخت خدایگان که بیدارست

شهزاده علیقلی که از فرهنگ****قاموس علوم و کنز اسرارست

فخریست ازان سبب لقب او را****کش فخر به نه سپهر دوارست

چرخ ارچه بلند پیش او پستست****سیم ار چه عزیز نزد او خوارست

جز آنکه به بذل گنج مجبورست****در هرچه گمان برند مختارست

روحیست کش از عقول اجسامست****نوریست کش از قلوب ابصار ست

بیند به سرایر آنچه آمالست****داند به ضمایر آنچه افکارست

رویش به بها چو لمعهٔ نورست****رایش به ذکا چو شعلهٔ نارست

ای جان جهان که خنجرت جسمیست****کش نصرت و فتح و فال و مقدارست

گویی که ز صلب آسمان زاده****شمشیر کج تو

بس که خو نخوارست

آنانکه سفر کنند در دریا****گو یند به بحر کوه بسیارست

من گر ز تو چون به دست تو دیدم****دانستم کاین حدیث ستوارست

لیکن نشنیده بودم از مردم****بحری که مقام او به کهسارست

بر کوههٔ زین چو دیدمت گفتم****بر کوه نشسته بحر زخارست

گر خصم ترا بود سرافرازی****یا بر سر نیزه یا سر دارست

بازست پی سوال در پیشت****هر دستی اگر چه برگ اشجارست

قوس است و بال تیر و تیر تو****در قول و بال خصم غدارست

وین ط رفه که قطب ساکنست و او****قطب ظفرست و نیک سیارست

بزم تو سزد مقام قاآنی****علیین جایگاه ابرارست

تا بار خدا یکست و عالم دو****تا دخترکان سه مامکان چارست

پنج و شش نرد حکم هفت اقلیم****چون هشت جنان ترا سزاوارست

نه گردون وقف ده حواست باد****تا سهلترین کسوری اعشارست

ز انبوه خلق راه سخن****تو راز گوی که محفل تهی ز اغیارست

حجاب بر نظر تست ورنه از سر صدق****به چشم یاری در هرچه بنگری یارست

حدیث عشق بگو لیک بی زبان و سخن****که نطق و حرف و معانی حجاب انظارست

خموش گویا خواهی به چشم خواجه نگر****که هر اشارت او یک کتاب گفتارست

به مهر خواجه نخست از خصال بد بگریز****که خوی بد گنه و مهر و استغفارست

تو را چو خوی بدی هست و خود اسیر خودی****چه احتیاج به زنجیر و بند و مسمارست

گمان مبر که به شب دزد را عسس گیرد****که او به خوی بد خویشتن گرفتارست

چگونه خاطرت از معرفت بود گلزار****ترا که از حسد و حرص سینه پر خارست

چو کاسه ایست نگونسار حرص تا صف حشر****به هیچ پر نشودکاسه چون نگونسارست

به مهر خواجه قدم زن به صدق قاآنی****که صدق شیوهٔ احرار و خوی اخیارست

ز صدق در ره او بر خود آستین افشان****از آنکه شرط نخستین عشق ایثارست

ز عشق دم زن و پروای هست و نیست مدار****اگرچه دم زدن از عشق کار دشوارست

به مدح عشق سخن هرشبی دراز کشم****چو صبح درنگرم یک دو مشت پندارست

یکی به خواجه نظرکن که از پس هفتاد****ز بهر راحت خلقش روان در آزارست

تو سست می روی و راه سخت در پیشست****تو سنگ می زنی و آبگینه در بارست

هرآن سخن که نگویی ز عشق هذیانست****هر آن کمر که نبندی ز صدق زنارست

دگر ز اهل ریا تات جان بود بگریز****که حق به جانب دردی کشان میخوارست

بکفش پارهٔ دردی کشان نمی ارزد****سری که بالش او از دو شبر دستارست

به زاری آنکه کند صید خلق بازاری****خدا ز زاری بازاریانش بیزارست

ز بی خودی نفسی بی ریا برآوردن****به از ریاضت صد سالهٔ ریاکارست

دل شکسته دلیلست بر درستی صدق****کمال مرغ شکاری کجی

منقارست

در آب دیده دو صد نقش می نماید عشق****بر آب نقش زدن کار عشق مکارست

به غیر خواجه که نقش دلست و صورت جان****ز عشق هرکه زند لاف نقش دیوارست

همین نه تنها مردم گیاه هست به چین****به شهر ما هم مردم گیاه بسیارست

به احتیاط قدم نه به خاک وادی عشق****که خاک و خار بیابان عشق خونخوارست

هنوز از پس چندین هزار سال وصال****دو چشم عقل ز هجران عشق خونبارست

کراکه گامی محکم شود به مرکز عشق****به گرد چنبر هستی چمان چو پرگارست

حکیم گوید این نطفه ای که گردد شخص****نخست پارهٔ خونی پلید و مردارست

دگر سه روح که اندر دلست و مغز و جگر****بخار خون بود و تن بدان سه ستوار است

ز مرده زنده پدید آید اینت بوالعجبی****زهی لطیف و عظیما که صنع جبارست

مرا گمان که حکیم این سخن به تعمیه گفت****که این حدیث نه از مردم هشیوارست

مگر ز خواجه شنیدم که هست روح دگر****که نام ه ر نسبت هستی بده ر سزاوارست

خمیرمایهٔ عشقست و دست پخت خدای****کلید مخزن امرست و گنج اسرارست

مشاعر همه اشیا ازو وزآن سببست****که کارشان همه تسبیح و حمد دادارست

شعور لازم هستی است و انچه گویی هست****همی به حکم خرد زان شعور ناچارست

مگر نه خانهٔ شش گوشه ای که سازد نخل****برون ز فکرت اقلیدس و سنمارست

مگر نه کاه چنان در جَهَد به کاه ربا****چو عاشقی که هوا خواه وصل دلدارست

نه عنکبوت تند تار بر به گرد مگس ***که داند آنکه شکار مگس کند تارست

نه آب و گل ز پی لانه آو ررد خَطّاف****چنانکه گویی از دیرباز معمارست

نه شاخ نیلوفر نارسیده برلب طاق****بتابد از طرفی کش به بام هنجارست

مگوکه خواجه کیت بار داد و گفت این حرف****گشوده درگه باری چه حاجت بارست

ولای خواجه مرا بی زبان سخن آموخت****زبان شمع فروزنده چیست انوارست

همان ز

خواجه شنیدم که گفت خلق جهان****کرند ور نه در و بام پر ز گفتارست

به حق هر آنکه یکی قط رهٔ درست شناخت****چنان بدان که شناسای بحر زخّارست

چه مایه عالم بیرنگ و بوی دارد عشق****که بر دو دیده ز هر یک هزار استارست

به چشم خفته نماید هزار شکل بدیع ***نبیند آنکه به پیشش نشسته بیدارست

نپرسی این همه اشیاکه بینی اندر خواب****کجاست جایش و باز این چه شکل و مقدارست

نپرسی اینهمه الوان و چاشنی ز کجاست****که در شمار بساتین و برگ اشجارست

نپرسی این همه دستان که می زنند طیور****یا بد معلمشان وین چه چنگ و مزمارست

رموز این همه اشیا رسول داند و بس****که مظهر کرم کرد گار غفارست

محمد عربی قهرمان روز حساب****که لطف و قهرش میزان جنت و نارست

خدا و او بهم اینگونه عشق می ورزند****که کس نداند که عاشقست و که یارست

بدان رسیده که گیردگناه رنگ ثواب****ز بس که رحمت او پرده پوش و ستارست

ز بوی نرگس فرمود صالحان را منع ***ازین ملامت نرگس هنوز بیمارست

دلا ز مدح محمد به مدح خواجه گرای****که خواجه از پس او بر دو کون سالارست

پناه دولت اسلام حاجی آقاسی****که همچو دست ملک خامه اش گهربارست

سبزه دمن چون خط خوبان تتارست

در پهلوی گل خار شگفتا به چه ماند****مانند رقیبی که هم آغوش نگارست

مستست مگر نیلوفر از ساغر لاله****کافتان خیزان چون صنمی باده گسارست

نی نی چو یکی بختی مستست ازیراک****بینیش چو بختی که به بینیش مهارست

راغ است که از سبزه همی زمرد خیزست****باغ است که از لاله همی مرجان زارست

نرگس به چه ماند به یکی کفهٔ الماس ***کان کفه الماس پر از زر عیارست

یا حقه یی ازکاه ربا ب ر طبق سیم****یا ساغر سیماب پر از زر و عقارست

نی نی ید بیضای کلیمست به سفتش****از پارهٔ زربفت یهودا نه غیارست

بط بچه ی پیلست به خون برزده خرطوم****یا شاخ بقم رسته ز پیشانی مارست

زان غنچه عزیزست که زر دارد در جیب****وین تجربتست آنکه نه زر دارد و خوارست

ای ترک بیاتات ببوسم که به نوروز****فکر دل عاشق همه بوسیدن یارست

برخیز و بده باده نه ایام گریزست****بنشین و بده بوسه نه هنگام فرار است

می ده که بنوشیم و بجوشیم و بکوشیم****کانجا که بت ساده بط باده بکارست

ما نامی گلرنگ و بت شنگ و دف و چنگ****ارکان بهار است از این روی چهارست

زین چار مگر چاره نماییم غمان را****کاندل رهد از غم که بدین چار دوچارست

پار از تو دلم داشت به یک بوسه قناعت****و امسال نه قانع به هزار و دو هزارست

از غایت لطف ار دهیم بوسه بمشمار****کان غایت لطفست که بیرون ز شمارست

و ر منع کنندت که مده بوسه برآشوب****کاین سنت عیدست و در اسلام شعارست

گر سنت پارینه بجز بوسه نبد هیچ****امسال همه قاعدهٔ بوس و کنارست

هرچندکه بدعت بود این ه اعده لیکن****این بدعت امسال به از سنت پارست

ای ماه که با روی تو برقع نگشاید****هر ماه مبرقع که بنوشاد و حصارست

زلفین تو تا دوش

همه تاب و شکنجست****چشم تو تاگوش همه خواب و رخمارست

گر باده دهی زود که انده به کمین است****ور بوسه دهی زود که عشرت به گذارست

به ربی دو سه مستانه مرا بخ ثث ب تعجیل****کز وصل تو واجب ترم ایدون ده سه کارست

یک امشبکی بیش مجال سخنم نیست****فردا همه هنگامه عید و صف بارست

مدح ملک ه ر تهنیت عید ضرورست****کاین هر دو زمان را سبب دفع ضرارست

مشکل که دگر باره مراکام دهد بخت****زیرا که جهان را نه به یک حال مدارست

بینی که بهاران سپس فصل خزانست****بینی که حزیران عقب ماه ایارست

فردا است که از پشت کشف تیره تر آید****این دشت که امروز پر از نقش و نگارست

+ مشت زری دارد نازد به خود ام روز****فرداست که با دست تهی همچو چنارست

چون دولت خسرو نبود عادت گردون****تاگویی جاوید به یک عهد و قرارست

دارای جوان بخت فریدون شه غازی****کانجا که رخ اوست همه ساله بهارست

گردون شرف و بحر کف و ابر نوالست****لشکر شکن و پیل تن شیر شکارست

چون روی به بزم آرد یک چرخ سهیلست****چون رای به رزم آرد یک دشت سوارست

شاها به جهانت همه چیزست مهیا****وانچ آن بهٔقین نیست تر ا عیب و عوارست

از خون عدوی تو زمین چشمهٔ لعلست****وز گرد سمند تو هوا قلزم قارست

شخص امل از قهر تو در سوز و گدازست****جان اجل از عفو تو در بند و فشارست

بر سفرهٔ جود تو زمین زائده چین است****در موکب جاه تو فلک غاشیه دارست

یاللعجب از تیغ تو آن مرگ جهانسوز****کت گه به یمین اندرو گاهی به یسارست

هره به یمینست همه جنگ و جدالست****هرگه به یسارست همه امن و قرارست

برقیست که تابش همه نابنده جحیمست****بحریست که آبش همه سوزنده شرارست

در چشم نکوخواه تو یک طایفه نورست****بر جان بداندیش

تو یک هاویه نارست

گو لاف بزرگی نزند خصم تو بدروغ****کایدر مثل او مثل عجل و خوارست

آنجاکه جلال تو فلک خاک نشین است****آنجا که نوال تو ملک شکر گزارست

گر کلک تو در دست تو آمد گهرافشان****ییداست که این خاصیت از قرب جوارست

از در چه گنه دیدی و از زر چه خیانت****کان نزد تو بی قیمت و این پیش تو خوارست

آن مختفی از چشم تو درصدر جبالست****این محتبس از قهر تو در قعر بحارست

از رمح تو چو رمح تو می پیچم بر خویش****کاو همچو عدوی تو چرا زرد و نزارست

ای شاه ز قاآنیت ار هیچ خبر نیست****باری خبرت هست کش از مدح دثارست

دارد پی ایثار تو برکف گهری چند****وان نیز دریغا که نه در خورد نثارست

آن قدر بمانی که خطاب آیدت از چرخ****شاها به جنان پوی که نک روز شمارست

چرخ ضد زمانه مخالف****نفس رضا دل حلیم طبع صبورست

شاه جهان جم دهر میر زمان کش****مهر عنان مه رکاب چرخ ستورست

داد به جا دادخواه زنده عدو طی****ملک مصون شرع شاد شاه غیورست

دانش ن و دل جود و طبع جودت و فکرش****نکهت و گل بوی و مشک تابش و هورست

نام حسن فکر بکر ذات کریمش****اصل طرب بحر عیش کان حبورست

باغ و رخش مهر و رایتش مه و رویش****دیو و ملک نار و نور زنگی و حورست

خصمش بسته کفش گشاده دلش شاد****تا خور و مه روز شب سنین و شهورست

آونگ****طرفه تر اینکه به جد گوید کاینم ذقن است

شمع رویش همه نورست همانا خرد است****چین زلفش همه مشکست همانا ختن است

طرهٔ او دل ما برده ازان پرگر هست****زلف او بر رخ ما سوده ازان پر شکن است

تاکند آتش رویش جگر خلق کباب****لب لعلش نمکست و مژه اش بابزن است

تا نگردد همی آن آتش رخساره خموش****زلفش آن آتش افروخته را بادزن است

روی او آینه رنگست همانا حلبست****خط او غالیه بویست همانا چمنست

نور اگر نیست چرا تازه به رویش بصرست****روح ا گر نیست چرا زنده به عشق بدن است

شوق چهرش نبود عقل و چو عقلم به سرست****یاد مهرش نبود روح و چو روحم به تن است

عاشقش را به مثل حالت شمعست ازانک****هر نفس شمع صفت زنده به گردن زدن است

روی رخشان وی اندر کنف زلف سیاه****صنمی هست که اندر بغل برهمن است

دوش آمد به وثاق من و ننشسته بخاست****مرغ گفتی ز هوا بر سر سایه فکن است

گفتم اهلالک سهلا بنشین رخت مبر****گفت تبآ لک خاموش چه جای سخن است

هان بمازار دلم راکه نه شرط ادبست****هین بماشوب غمم را که نه رسم فطن است

رو ز نخ کم زن و دم درکش و بیهوده ملای****که مرا جان و دل از غصه شجن در شجن است

خیز و زان بادهٔ دیرینه گرت هست بیار****ورنه زینجا ببرم رخت که بیت الحزن است

تنگ ظرفست قدح خیز و به پیمای دنم****زانکه صاحب دلی امروز اگر هست دن است

باده آوردم و هی دادم و هی بستد و خورد****هی همی گفت که می داروی رنج ومحن است

مست چون گشت به رخ خون جگر ریخت چنانک****رُخش از خون جگر گفتی کانِ یمن است

چهرش از اشک چنان شد که مثل را گفتم****قرص خورشید فلک مطلعِ عقد پرن است

گفتم آخر غمت از

کیست میندیش و بگو****گفت آهسته به گو شم که ز صدر ز من است

حاجی اکبر فلک دانش و فر کاهل هنر****هر روایت که نمایند ز خلقش حسن است

آنکه بر لب نگذشته ز سخا لاولنش****در کلام تواش ایدون سخن از لا و لن است

طنز در شعر تو می راند و خود می داند****که سخن های تو پیرایهٔ درّ عدن است

حق گواهست که گفتار تو درگوش خرد****گوهری هست که ملک دو جهانش ثمن است

جای آنست که بر شعر تو تحسین راند****طفل یک روزه کش آلوده لبان از لبن است

وصف زلفم چو کنی ساز جدل ساز کند****گویی از زلف منش در دل کین کهن است

کژدم زلف منش بس که گزیدست جگر****عجبی نیست گر ازمدحت آن ممتحن است

نیست بیمش ز سر زلف من ان شاء الله****عاقبت دزد سر زلف منش راهزن است

گفتم ای تُرک بگو ترکِ شکایت که خطاست ***گله از صدر که هم عادل و هم موتمن است

کینه با شعر من و شعر تور جست رواست****فتنه اند این دوو آن در پی دفع فتن است

گفتش انصاف گر این باشد ماشاء الله****می توان گفت در این قاعده استاد فن است

راستی منصفی امروز در اقطاع جهان****نیست ور هست خداوند جهان بوالحسن است

صدر و مخدوم م آنکو ز شرف پنداری****دوجهان روح مجرّد به یکی پیرهن است

عقل از آنست معظم که بدو مفتخر است****روح از آنست مکرم که بدو مفتتن است

ملک را خنجر او ماحی کفر و زللست****شرع را خاطر او حامی فرض و سنن است

تیر اه ر در صف پیکار روان از پی خصم****همچو سوزنده شهابی ز پی اهریمن است

برق پیکانش به هر بادیه کافروخت شرر****سنگ آن بادیه تا روز جزا بهر من است

آفتاب از علم لشکر او منخسف است****روزگار از شرر خنجر او مرزغن است

مهر او ماهی کش جان موالی

فلک است****رمح او شمعی کش قلب اعادی لگن است

گرنه روحی تو خود این عقده گشا از دل خلق****که دل خلق به مهر تو چرا مرتهن است

بخرد ماند شخص تو ازیراک همی****فخر عالم به وی و فخر وی از خو یشتن است

گوهر مهر ترا جان موالف صدف است****سبزهٔ تیغ ترا مغز مخالف چمن است

الفت فضل و دلت الفت شیر و شیرست****قصهٔ جود وکفت قصهٔ تل و دمن است

هرکجا مهر تو در انجمنی چهر افروخت****عیش تا روز جزا خادم آن انجمن است

خصم را تن چو زره سازی و قامت چو مجن****گر زنجمش زر هست ارز سپهرش مجن است

هرکجا ذکر ولای تو طرب در طرب است****هرکجا فکر خلاف تو حزن در حزن است

بدسگال تو به جان سختی اگرکوه شود****گرز فولاد تو فرهاد صفت کوهکن است

خود گرفتم شرر کین تو اندر دل خصم****آتشی هست کش اندر دل خارا وطن است

گر ز فولاد تو آتش کشد از خاره برون****ور به تن خاره شود خصم تو خارا شکن است

صاحبا صدرا سوگند به جانت که مرا****جان ز آزار حسودان شکن اندر شکن است

گرچه زین پیش ز نواب شکایت کردم****لیک او خود به همه حال خداوند من است

گله ام از دگرانست و بدو بندم جرم****رنج آهو نه ز صیاد بود کز رسن است

مرگ سهراب نهانی بود از مرگ هجیر****گرچه زخمش به تن از تیغ گو پیلتن است

بلبل از گل به چمن نالد و گل مقصد اوست****نفرت او همه از نالهٔ زاغ و زغن است

سخت پژمانم و غژمانم ازین قوم جهول****کز در گبر سخنشان همه از ما و من است

صله یی از من و ماشان نشود عاید کس****من و ماشان علم الله که کم از ما و من است

همه در جامهٔ فضلند

ولی از در جهل****مردگانند تو گویی که به تنشان کفن است

فضل من بر هنر خویش چرا عرضه دهند****بحر را پایه بر از حوصلهٔ رطل و من است

من کلیمستم و این قوم بن اسرائیلند****نظم و نصر منشان نعمت سلوی و من است

همه را سیر و پیازست به از سلوی و من****این مرض زادهم الله همه را راهزن است

خویش را پیل شمارند و ندانندکه پیل****پس بزرگست ولی مهتر از آن کرگدن است

من و ایشان همه از پارس بزادیم ولی****نه هرآنکو ز قرن زاد اویس قرن است

خواهم از تیغ به جاشان بدرم پوست به تن****لیگ دستوریم از عقل بلا تعجلن است

تاعجم را صفت از باده و عیش و طرب است****تا عرب را سخن از ناقه و ربع و دمن است

دامن خصم تو از خون جگر باد چنانک****گوییش خون جگر لاله و دام دمن است

اگر این شعر فتد در خور درگاه وصال****یک جهان نور نثارش به سر از ذوالمنن است

چون نارون موزون لبش چون ناردان گلگون****دلم زان ناردان سازد تنم زین نارون دارد

تنم زان ناتوان آمدکه عشق آن میان جوید****دلم زان بی نشان آمد که ذوق آن دهن دارد

بجز آن ماه مشکین مو که بپریشد به رخ گیسو****ندیدم کس که یزدان را اسیر اهرمن دارد

ضمیرم زلف او خواهدکه وصف ضیمران گوید****روانم روی او جوید که شوق یاسمن دارد

شکر را زان همی نوشم که طعم آن دهان بخشد****سمن را زان همی بویم که رنگ آن بدن دارد

به بوی زلف مشکینش دلم راه خطاگیرد****به یاد لعل رنگینش سرم شور یمن دارد

لبش جویم از آن جانم خیال ناردان بندد.****قدش خواهم از آن طبعم هوای نارون دارد

ز ابجد عاشق جیمم به دنیا طالب سیمم****که رنگ این و شکل آن نشان زان موی و تن دارد

لعاب پر پهن یارب چرا از چشم من خیزد****گر آن خال سیه نسبت به تخم پَر پَهَن دارد

شب ار با وی بنوشم می صبوحی هست از این معنی****که روشن صبح صادق را ز چاک پیرهن دارد

فری زان زلف قیرآگین که بندد پرده بر پروین****تو پنداری شب مشکین ببر عقد پرن دارد

کسی از خویشتن غایب نگردد وین عجب کان مه****به هرجا حاضر آید غایبم از خویشتن دارد

سرانگشان من هرگه که با زلفش کند بازی****همه بند و گره گیرد همه چین و شکن دارد

شود مرغ دلم تا زآتش رخسار او بریان****دو مژگان بابزن سازد دو گیسو بادزن دارد

گهی نار غمم روشن بدین در باد زن خواهد****گهی مرغ دلم بریان برآن در بابزن دارد

هرآنکو روی او بیندکجا فکر بهشت افتد****هرآنکو زلف او بویدکجا ذکر ختن دارد

الا ای آنکه دل بستی به زلف عنبر آگینش****ندانستی که آن هندو هزاران مکر و فن دارد

خط

سبزش نظر کن در شکنج زلف تا دانی****که دور چرخ طوطی راگرفتار زغن دارد

دلم را باز ده ای ترک و ناز و عشوه یکسو نه****که عزم همرهی در موکب فخر زمن دارد

حسن خان میر دریا دل جواد و باذل و بادل****که او را خسرو عادل امین و موتمن دارد

به گرد وقعه تیرش در صف بدخواه پنداری****شهابی در شب تاریک قصد اهرمن دارد

در ایمن چون سنان گیرد حوادث را عنان گیرد****در ایسر چون مجن دارد عدو را در محن دارد

نظام ملک و امن عهد و آرام جهان جوید****توان شیر و بُرز پیل و گرز پیلتن دارد

امیرا می نیارم گفت مدحت خاصه این ساعت****که هجران توام با رنج و انده مقترن دارد

تو تا عزم سفر کردی روانم چون سقر داری****کرا دوزخ بود در جان نه دانش نه فطن دارد

ثنای ناقبول من به تو حالی بدان ماند****که زالی بیع یوسف را به کف مشتی رسن دارد

مرا بیت الشرف بد خطهٔ شیراز و حرمانت****به جان بیت الشرف را بدتر از بیت الحزن دارد

به چشم خویش می بینم که گردون از فراق تو****ز اشک لاله گون دامان من رشک دمن دارد

ز هجر خویش چون دانی که قاآنی شود فانی****به همراهش ببر تا نیم جانی در بدن دارد

چه باک ار با تواش گردون اسیر و مبتلا سازد****چه بیم ار با تواش گیهان غریب و ممتحن دارد

اسیری کاو ترا بیند کجا فکر خلاص افتد****غریبی کاو ترا یابد کجا یاد وطن دارد

قوافی گر مکرر شد مکدر زان مبادت دل****که طبع من خواص قند در شیرین سخن دارد

دلی ز من گم شد****بیا که زلف تو از حال او نشان دارد

ز من مپرس دلت صید تیر نازکه شد****ازو بپرس که ابروی چون کمان دارد

فغان که مرده ام از هجر و آرزوی وصال****مرا ز هستی خود باز درگمان دارد

هزار جان غمت از من رفته است و هنوز****کشیده ناز تو خنجر که باز جان دارد

دلم به رشتهٔ زلف تو ریسمان بازیست****که دست و پای معلق به ریسمان دارد

هزار مرتبه ام کشته از فراق و هنوز****کشیده تیغ و تمنای امتحان دارد

اگر بخندد بر من زمانه عیبی نیست****از آنکه چهرهٔ من رنگ زعفران دارد

مخر به هیچم ای خواجه ترس آنکه ترا****گرانبهایی من سخت دل گران دارد

بغیر هیچ نیارد ستایشی به میان****کسی که وصف میان تو در میان دارد

بغیر نیست نراند نیایشی به زبان****کسی که نعت دهان تو بر زبان دارد

حبیب روی ترا از رقیب پروا نیست****بلی چه واهمه بلبل ز باغبان دارد

خطت دمید و ز انبات این خجسته نبات****بهار عارض تو روی در خزان دارد

اگر نَه ناسخ فرمان حُسن تو ست چرا****ز بهر کشتن ما سر خط امان دارد

و یا شفاعت ما زان کند ز غمزهٔ تو****که احتیاط ز عدل خدایگان دارد

ابوالشجاع بهادر شه آنکه سطوت او****ز بیم رعشه در اندام انس و جان دارد

تهمتنی که سرانگشت حیرت از قهرش****بروز کین ملک الموت در دهان دارد

شهی که غاشیهٔ عمر و دولتش را چرخ****فکنده برکتف آخرالزمان دارد

هزار زمزمهٔ انبساط و نغمهٔ عیش****به چارگوشه بزمش قدر نهان دارد

هزار طنطنهٔ مرگ و های و هوی اجل****ز یک هزاهز رزمش قضا عیان دارد

هرآن نتاج که بی داغ طاعتش زاید****ز ابلهی فلکش ننگ دودمان دارد

هر آن گیاه که بی نشو و رأفتش روید****ز پی بلیهٔ آسیب مهرگان دارد

خدنگ دال پرش

کر کبیست اندک پر****که زاغ مرگ به منقارش آشیان دارد

شها تویی که دد و دام را ز لاشهٔ خصم****هنوز تیغ تو در مهنه میهمان دارد

به پهن دشت وغا زد نفیر شادغرت****هنوز رعشه در اندام کامران دارد

به مرغ مرغاب از خون اژدران در دژ****هنوز قهر تو صد بحر بهرمان دارد

هنوز بارهٔ باخرز و شهربند هری****ز ضرب تیشهٔ قهر تو الامان دارد

هنوز لاشه ی کابل خدا ز سطوت تو****به مرزغن ز فزع چشم خونفشان دارد

هنوز معدن لعلی ز خون خصم تو مرگ****ز مرز خنج تا خاک غوریان دارد

هنوز چهرهٔ افغان گروه را تیغت****ز اشک حادثه همرنگ ارغوان دارد

هنوز دخمهٔ خوارزم شاه را باست****ز دود نایبه چون ملک قیروان دارد

هنوز طایفهٔ قنقرات را قهرت****ز بیم جان تب و لرز اندر استخوان دارد

هنوز خصم ترا روزگار در تک چاه****به بند وکنده گرفتار و ناتوان دارد

تویی که پیکر البرزکوه راگرزت****ز صدمه نرم تر از پود پرنیان دارد

فضای بادیه از رشح ابر راد کفت****هزار طعنه به دریای بیکران دارد

ز فیض جود تو هر قطرهٔ فرومایه****ز پایه مایهٔ صد گنج شایگان دارد

زمین ز قرب جوار حریم حرمت تو****هزارگونه تفاخر بر آسمان دارد

ز بهر نظم جهان رایض قضا دایم****سمند عزم ترا مطلق العنان دارد

وسیع کشورت آن عالمی که ناحیه اش****میان هر قدمی گنج صد جهان دارد

رفیع درگهت آن قلعه ای که کنگره اش****سخن به نحوی درگوش لامکان دارد

قدر همیشه بزرگان هفت کشور را****به خاکبوسی قصر تو موکشان دارد

شهامت تو سخن سنج طوس را بفسوس****ز ذکر رستم دستان ز داستان دارد

به عهد عدل توگرگ از پی رعایت میش****همیشه جنگ و جدل با که با شبان دارد

سری که با تو کند خواهش کله داری****چوگو لیاقت آسیب صولجان دارد

اگرچه من نیم آگه ز غیب و می گویم****خبر

ز غیب خداوند غیب دان دارد

ولیکن از جبروت جلال تست عیان****که عزم قلعه گشایی آسمان دارد

ز کنه ذات و صفات تو آن کس آ گاهست****که چون تو خامهٔ تقدیر در بنان دارد

کسی عروج به معراج حق تواند کرد****که از معارج توحید نردبان دارد

تیره شهاب از پی شیطان گذرد

حالی آمد به وثاق من و ننشسته بخاست****همچو دانا که به سرمنزل نادان گذرد

گفتم از بهر چه ای بخت سبک بستی رخت****شب وصل تو چرا چون شب هجران گذرد

گفت ای خواجه نه مجنونم کز بی خردی****شهر بگذارد و بی خود به بیابان گذرد

میزبانی چو تو آنگاه به بنگاه خراب****هم خدا داند کآخر چه به مهمان گذرد

گفتم ای ترک خطا ترک جفا گوی که دوست****بهر پیمانه نباید که ز پیمان گذرد

قرب سالی بود ای مه که ز بی سامانی****روزگارم همه در طاعت یزدان گذرد

جودی جود خداوند مگر گیرد دست****ورنه از فافه به من شب همه طوفان گذرد

خواجهٔ گیتی عبدالله کز فرط جلال****سطح ایوانش از طارم کیوان گذرد

وصف جودش نتوان کرد که ممکن نبود****وصف هر چیز که از حیز امکان گذرد

آفرینش را آن گنج نباشد که در او****توسن فکرت وی از پی جولان گذرد

ملک دنیا ز پی طاعت دادار گزید****طالب گنج بباید که به ویران گذرد

خاطر انباشته از مهر جهاندار چنانک****در ره مهروی اول قدم از جان گذرد

بر جهان از قبل قهر تو و رحمت تو****گذرد آنچه به بیمار ز بحران گذرد

نگذرد بر رخ معموره بی از سیل ی سیل****آنچه از لطمهٔ جود تو به عمان گذرد

فتنه را شاید اگر رستم دستان خوانیم****گر به عهد تو تواند که به ایران گذرد

گذرد بر به بداندیش ز شیوا سخنت****آن چه بر اهرمن از آیت قرآن گذرد

کوه در سایهٔ عزم تو اگرگیرد جای****همچو اندیشه ز نه گنبد گردان گذرد

نعمت خان تواش نقمت جان خواهد شد****هرکه در خاطرش اندیشهٔ کفران گذرد

عقل حیرت زده درشخص تور بیند شب و روز****کش به لب نعت جلالت به چه عنوان گذرد

کافر ار رایحهٔ خلق تو یابد به جحیم****حالی از

خاطرش اندیشهٔ رضوان گذرد

مؤمن ار نایرهٔ قهر تو بیند به بهشت****حالی از هول سراسیمه به نیران گذرد

بس که لاحول همی خواند و برخویش دمد****فتنه از ساحت عدل تو هراسان گذرد

همچو دزدی که نماید ببر شحنه گذار****گرگ در عهد تو چون از بر چوپان گذرد

گذرد آنچه به چرخ از فزع شوکت تو****برتن گوی کی از لطمهٔ چوگان گذرد

تاگریبان تولای تو افتاده به چنگ****نیست دستی که ز انده به گریبان گذرد

از لعاب دهنش آب بقا نوشد خضر****باد مهر تو اگر بر دم ثعبان گذرد

خاک از اشک حسود تو چنان گل گردد****که برو پیک نظر بر زده دامان گذرد

خشم گیرد خرد از نام عدوی تو چنانک****نام زندیق که در بزم مسلمان گذرد

نگذرد از شهب ثاقیه بر دیو رجیم****آنچه از کلک تو بر صاحب دیوان گذرد

سرورا ای که خزان با نفس رحمت تو****خوشتر از عهد شباب و مه نیسان گذرد

شعر خود را چه ستایم که سخندانی تو****بیش از آنست که در وصف سخندان گذرد

روح خاقانی خرم شود از قاآنی****اگر آو ازهٔ این شعر به شروان گذرد

و اقرار خطا کرد

یک چند ز بی برگی ما آن بت بی مهر****چون طرهٔ برگشتهٔ خود رو به قفا کرد

وامروز دگرباره به صد عذر و به صد شرم****چون طالع فرخدهٔ ما روی به ما کرد

ماناکه خبر یافت که شمس الامرا دوش****کام دل ما از کرم خویش روا کرد

من رنج و عنا داشتم اوگنج و غنا داد****زین گنج و غنا چارهٔ آن رنج و عناکرد

باری چه دهم شرح درآمد بتم از در****واهنگ وفا قصد صفا ترک جفاکرد

خجلت زده استاد سرافکده و خاموش****چندانکه مرا خجلتش از خویش رضا کرد

برجستم و بگرفتم و او را بنشاندم****فی الحال بخندید و دعا گفت و ثنا کرد

گفتم صنما بیهده از من چه رمیدی****گفتا به جز این قدر ندانم که قضا کرد

دیگر سخن از چون و چرا هیچ نگفتم****زیراکه به خوبان نتوان چون و چراکرد

برجست و به گنجینه شد و شیشه و ساغر****آورد و بلورین ته مینا به هوا کرد

می ریخت به پیمانه و نوشید و دگربار****پرگرد و به م ا داد و هم الح ق چه بج اکرد

بنشست به زانوی من آنگاه ز بوسه****هر وام که برگردن خود داشت اداکرد

روی و لبم از مهر ببویید و ببوسید****هی آه کشید از دل و هی شکر خدا کرد

گه شاکر وصل آمد وگه شاکی هجران****گه رخ به زمین سود و گهی سر به سما کرد

گه گفت و گهی خفت و گه افتاد و گهی خاست****گه دست برافشاند و گه آهنگ نوا کرد

بنمود گهی ساعد و برچید گهی ساق****هر لحظه به نوع دگر اظهار صفا کرد

گه از سر حیرت به فلک کرد اشارت****یعنی که مرا دور فلک از تو جدا کرد

گه رقص و گهی وجد و گهی خشم و گهی ناز****الحق نتوان گفت که از عشوه

چها کرد

گفتم صنما آگهیت هست که گردون****چرخی زد و ایّام به کام شعرا کرد

خجلت زده خندید که آری بشنیدم****جودی که به جای تو امیرالامرا کرد

سالار نبی خلق نبی اسم که جودش****چون رحمت یزدان به همه خلق ندا کرد

بدر شرف از طلعت او فر و بها یافت****شاخ امل از شوکت او نشو و نماکرد

جوزا ز پی طاعت او تنگ کمر بست****گردون ز پی خدمت او پشت دوتا کرد

ای میر جوان بخت که یزدان به دوگیتی****خشم وکرمت را سبب خوف و رجاکرد

گردون صفت عزم تو پوینده زمان گفت****گیهان لقب تیغ تو سوزنده فنا کرد

از جور جهانش نبود هیچ رهایی****هرکس که ز کف دامن جود تو رها کرد

هر روز شود رایت خورشید جهانگیر****از رای منیر تو مگر کسب ضیا کرد

گر خصم تو زنده است عجب نی که وجودش****زشتست بدانگونه کزو مرگ ابا کرد

خورشید که کس دیدن رویش نتوانست****چون ماه نوش رای تو انگشت نماکرد

جا کرد ز بیم کرمت کان به دل کوه****کوه از فزع قهر تو ترسید و صدا کرد

میرا دو جهان را کف راد تو ببخشید****هشدارکه چندان نتوان جود و سخا کرد

ملکی که ضمیر تو درو هست فروزان****شب را نتواندکسی از روز جداکرد

زردست جو خجلت زد گان دیدهٔ خورشید****مانا که سجود درت از روی ریا کرد

اقبال ترا وهم فلک خواند و ندانست****کاقبال ترا بیهده زان مدح هجا کرد

باران همه بر جای عرق می چکد از ابر****پیداست که از دست کریم تو حیا کرد

تو مایهٔ آسایش خلقی و به ناچار****حود را به دعا خواست ترا سکه دعا کرد

یارب چو خضر زنده و جاوید بماناد****هرکس که سر از مهر به پای تو فدا کرد

دو سه روزی نماز باید کرد****ز می قعود و به تقوی قیام بایدکرد

ز بانگ زیر و بم مقریان بد آواز****به خویش عیش شبانگه حرام باید کرد

ز بهر حفظ سلامت جز این علاجی نیست****که گوش هوش به وعظ امام باید کرد

امام را چو به منبر درآید از در وعظ****لقب خلیفه خیرالانام باید کرد

ز می کشان به صراحت گریز باید جست****به زاهدان به ضرورت سلام بایدکرد

هزار مفسده خیزد ز ازدحام عوام****به زهد چارهٔ این ازدحام باید کرد

به نزد مفتی در هرکجا که بنشیند****ستاده دست به کش احترام باید کرد

به هرچه گوید تسلیم صرف باید بود****به هرچه خواند تصدیق تام بایدکرد

خوش آمدی که به بهتر خواص کس نکند****کنون ز بیم به کمتر عوام باید کرد

چو چنگ و جام همه ننگ و نام داد به باد****یکی ز نو طلب ننگ و نام بایدکرد

به بزم رندان گیسوی چنگ و بربط را****شبی پریشان در سوگ جام باید کرد

ز فرط رندی ما آن غزال وحشی بود****به زهد و تقویش این ماه رام باید کرد

به شام عید نماید چو ماه نو ابرو****نظر نخست به ماهی تمام بایدکرد

بدان دو طرهٔ عاشق کشی که می دانی****بسان حبل متین اعتصام باید کرد

طناب در گلوی شیخ شهر باید بست****روانه اش بر قایم مقام باید کرد

به هوشیاری و مستی رهیست چون به خدا****ازین دوکار ندانم کدام بایدکرد

ولی طببعت از آنجا که سرکشست و حرون****ز حکمتش به سر اندر لجام باید کرد

نه در طریقهٔ رندی حریص باید بود****نه در صلاح و ورع اقتحام باید کرد

به خویش خوش نبود التزام هیچ عمل****به جز مدیح ملک کالتزام بایدکرد

رضای خسرو عادل رضای بارخداست****درین مقدمه نیک اهتمام باید کرد

پس از نیایش گیهان خدا و نعت رسول****ستایش شه کیوان غلام باید کرد

خدیو راد محمد شه

آفتاب ملوک****که شکر نعت او بر دوام باید کرد

بلند پایه خدیوی که قصر جاهش را****قیاس از آن سوی نور و ظلام باید کرد

ثنای حضرت او بر دوام باید گفت****دعای دولت او صبح و شام بایدکرد

ز اشک چشم حسودن محیط باید ساخت****ز دود مطبخ جودش غمام باید کرد

بقای دهر اگر رو به کوتهی آرد****ز دور دولت او عمر وام باید کرد

وگر خدای بطی زمان دهد فرمان****به عهد شوکت او اختتام باید کرد

زبان تیغش چون آید از نیام برون****ز بیم تیغ زبان در نیام باید کرد

ز روزه تلخ شودکام لاجرم بر شاه****بسیج معذرت از طبع خام باید کرد

گدای درگه شاهنشهست قاآنی****چه شکرها که ازین احتشام باید کرد

تمام باد ز شه کار ملک تا محشر****حدیث را به همین جا تمام باید کرد

دشمن و گه دوست****گه دست به خنجر زد و گه سینه سپر کرد

گه گفت نیم خادم و صدگونه قسم خورد****گه گفت نیم چاکر و صد شورش و شر کرد

گه خانه نشین گشت و گهی خانه نشان داد****گه خون ز رخم شست و گهی خون به جگر کرد

گه رفت به اصطبل و گهی گشت نمدپوش****گاهی ز قضا شکوه وگاهی ز قدرکرد

گاهی به فلان برد امان گاه به بهمان****گاهی به علی تکیه و گاهی به عمر کرد

از فضل امیرالامراء آمد و این بار****از بوسئکی چند لبم پر ز شکرکرد

یک روز چو بگذشت به ره دخترکی دید****مانند سگ عوعو زد و آهنگ قمرکرد

گاهی ز پی هدیه ز من شعر و غزل خواست****گاهی طلب جامه و آویزگهرکرد

گه موی سر زلف فرستاد به معشوق****وانرا ز گرفتاری خود نیک خبر کرد

گه نقل فرستاد وگهی جوزی بوان****گه بهر عرایض طلب کاغذ زر کرد

گه نعل فکند از پی معشوق در آتش****گه زآتش عشقش دل خود زیر و زبر کرد

گه شد به منجم ز پی ساعت تزویج****گه مشت به حمدان زد و نفرین به پدر کرد

گه خواست صد اندر صد و گه خواند عزیمه****گه از پی تحبیب دو صد فکر دگر کرد

گه گفت خداکاش مرا چشم نمی داد****کاو دید و دلم را هدف تیر خطر کرد

گه گفت مرا از همه آفاق دلی بود****دیدار نکویان دلم از دست بدر کرد

گه گفت که دیوانه شوم گر نشد این کار****وندر رخ من خیره چو دیوانه نظر کرد

من گاه پی تسلیه گفتم مکن این کار****هشدار کزین حادثه بایست حذر کرد

عشق چه و کشک چه و پشم چه فرو هل****وسواس تو عرض من و خون تو هدر کرد

رو جان پدر جلق زن و

دلق به سر کش****هر دم به بتی دست نشاید به کمر کرد

خندید که این جان پدر جان پدر چند****هر چیز به من کرد همین جان پدر کرد

این جان پدر از وطن افکند مرا دور****این جان پدر بین که چه بر جان پسر کرد

قا آنیا تن زن و انصاف ده آخر****با یار خود اینقدر توان بوک و مگر کرد

من یار تو باشم تو به کارم نکنی میل****یزدان دل سختت مگر از روی و حجر کرد

این گفت و خراشید رخ از ناخ و پاشید****اشکی که به یک رشحه زمین را همه تر کرد

گفتم چکنم نیست مرا برگ عروسی****خود حاضرم ار هیچ توانی خر نر کرد

برتافت زنخدان مرا با سرانگشت****وندر رخ من ژرف نگاهی به عبر کرد

گفتا تو عروس منی ای خواجه بدین حسن****کز روی تو زنگی به شب تار حذر کرد

خر گایم و نر گایم و آنگاه چنین زشت****ویحک که ترا بار خدا این همه خر کرد

گویند حکیمی تو که آباد شود فارس****خرتر ز تو آن کس که تو را نام بشر کرد

گفتم به خدا هرچه کنم فکر نیارم****کاری که توان بر طلب سیم ظفر کرد

گفتا نه چنینست به یک روز توانی****یزدان نه مگر شخص ترا زاهل هنر کرد

شعری دو سه در مدح امیرالامرا گوی****میری که ترا صاحب این جاه و خط ر کرد

گفتم که من این قصه نگارم به علیخان****کش بار خدا پاک دل و نیک سیر کرد

شعر از من و سور از تو و سیم از کرم میر****نصرت ز خدایی که معانی به صور کرد

تا صورت این حال دهد عرضه بر میر****میری که خدایش به سخا نام سمر کرد

گفتاکه نکوگفتی و تحقیق همین بود****وین گفتهٔ حق در

دل من نیک اثر کرد

محمود بود عاقبت میر که دایم****از همت او کشته آمال شمر کرد

قاآنی ازین نوع سخن گفتن شیرین****بالله که توان کام تو پر درّ و گهر کرد

همچو سلیمان نهاد تخت****و آنگه به تخت همچو سلیمان مقام کرد

تا بسته بود چون کرهٔ خاک بدگران****چون باز شد چو گنبد گردون خرام کرد

که بود تا فسار بسر داشت رخش من****بادی رونده شد چو مر او را لگام کرد

که هیچ بادگردد الحق نگار من****معجز نمود و آیت قدرت تمام کرد

گفتا ز جای خیز و برون آی و برنشین****کامروز بخت کار جهان با قوام کرد

گفتم چه موجبست که باید به جان و دل****زحمت شمرد رحمت و راحت حرام کرد

گفتا ندانیا که شهنشاه نیک بخت****شه را روانه از ری رخت نظام کرد

و ایدون پی پذیره جهاندار ملک جم****پا در رکاب رخش ثریا ستام کرد

تا پشت گاو و ماهی کوبیده گشت دشت****از بس که خاص و عام برو ازدحام کرد

از بانگ چگ جان خلایق به وجد خاست****از بوی عود مغز ملایک زکام کرد

رخت نظام کرد به بر حکمران فارس****کار جهان و خلق جهان با نظام کرد

گیهان به ذکر تهنیتش افتتاح جست****هم بر دعای دولت او اختتام کرد

شاها توبی که هرکه ترا نیکنام خواست****او را خدای در دو جهان نیکنام کرد

تخت ترا زمانه صفت لایزال گفت****بخت ترا ستاره لقب لا ینام کرد

آبی که خورده بود امل بی رضای تو****خوی شد ز خجلت تو و قصد مسام کرد

یارب که در زمانه ملک شادکام باد****کز فضل در زمانه مرا شادکام کرد

را باد صبح****در بر اسکندر صاحبقران می آورد

یا شماساس خزان را قارن اردیبهشت****دستگیر از نیزهٔ آتش فشان می آورد

یا نوید قتل کرم هفتواد دی نستیم****در چمن چون اردشیر بابکان می آورد

یاگروی () فصل دی را بر فراز تل خاک****گیو فروردین به خواری موکشان می آورد

نف نامیرا نگرکاینک به استمداد باد****نقش ها از پرده در سلک عیان می آورد

خواهران لاله و گل را ز هفت اندام خاک****همچو رویین تن ز راه هفتخوان می آورد

خندهٔ گل راست باعث گریهٔ ابر ای شگفت****کاشک چشم او خواص زعفران می آورد

نفس نامی خودنسودی نیست بل اهتو خوشیست ***صنعها بین تا ز هر حرفت چسان می آورد

گاه بر مانند نسّاجان پرند از نسترن****در سمن دیبا و درگل پرنیان می آورد

گاه بر هنجار صرافان زر و دینار چند****ازگُل خیری به بازار جهان می آورد

از سنان لاله کاه از بید برگ برگ بید****صنعت پولادسازی در میان می آورد

مطلعی از مطلع طبعم برآمدکز فروغ****مهر را در چادر کحلی نهان می آورد

ساقی ما تا شراب ارغوان می آورد****بزم را آزرم گلگشت جنان می آورد

جام کیخسرو پر از خون سیاووشان کند****در دل الماس یاقوت روان می آورد

قصد اسکندر هم ظلمات بُد نی آب خضر****طبع رمزی زین سخن را در بیان می آورد

خود نمی دانست اسکندر مگر کاندر شراب****هست تاثیری که عمر جاودان می آورد

از دل صاف صراحی در تن تابنده جام****دست ساقی مایهٔ روح روان می آورد

دست افشان پای کوبان هروشاقی ساده روی****رو به سوی درگه پیر مغان می آورد

خلق را جشنی دگرگونست گویا نوبهار****از شمیم عطر گلشان شادمان می آورد

یا نسیم صبحگاهی مژدگانی نزد خلق****از نزول موکب شاه جهان می آورد

قهرمان ملک جمشیدی بهادرشه حسن ***آنکه کیوان را به درگه پاسبان می آورد

آن شهنشاهی که هرشام و سحر ازروی شوق****سجده بر خاک رهش هفت آسمان می آورد

.آنکه یک رشح کف او آشکارا صدهزار****گنج باد آورد و گنج شایگان می

آو رد

هر که را الطاف او تاج شرف بر سر نهاد****روزگارش کامکار وکامران می آورد

هرچه جز نقش وجود اوست نقاش قضا****بر سبیل آزمون و امتحان می آورد

هیچ دانی با عدو تیغ جهان سوزش چه کرد****آنچه بر سرکشت را برق یمان می آوررد

تا به دیوان جهان نامش رقم کرد آسمان****نام دستان را که اندر داستان می آورد

رفعت کاخ جلالش در سه ایوان دماغ****کاردانان یقین را در گمان می آورد

نصرت و فیروزی و فتح و ظفر را روزگار****با رکاب شرکت او همعنان می آورد

حسرت دست گهربارش مزاج ابر را****با خواص ذاتی طبع دخان می آورد

فرهٔ دیهم داراییش هردم صد شکست****بر شکوه افسر شاه اردوان می آورد

خصم با وی چون ستیزد خرسواری ازکجا****تاب ناورد سوار سیستان می آورد

مور کز سستی نیارد پرّ کاهی برکشید****کی گزندی بر تن شیر ژیان می آورد

یا طنین پشهٔ لاغرکه هیچش زور نیست****کی خلل بر خاطر پیل دمان می آورد

نی گرفتم از در طوسست آسیب ازکجا****بر تن و بازوی سام پهلوان می آورد

کهترین کریاس دار بارگاه حشتمتش ***از جلالت پا به فرق فرقدان می آورد

گردش گردون به گردش کی رسد هر گه او****در جهان رخش عزیمت را جهان می آورد

لرزه اندر پیکر هفت آسمان افتد ز بیم****چون به هیجا دست بر گرز گران می آ ورد

دفتر شاهان پیشین را بشوید اندر آب****هرکجاکافاق نامش بر زبان می آورد

ای شهنشاهی که از تاثیر دولت روزگار****صعوه را از چنگل باز آشیان می آورد

گر ز فرمانت فلک گردن کشد برگردنش****دست دوران ی الهنگ ازککشان م ی آورد

روزگار از ازدواج چار مام و هفت باب****با کفت طفل عطا را توأمان می آورد

نیست جز تاثیر تابان نجم بختت هرچه را****لاب ز اسطرلاب و رمز اردجان می آورد

معجز تأثیر انفاس تو در تسخیر ملک****از دم عیسی روح الله نشان می آورد

موسی شخص تو فرعون حوادث را ستوه****از ظهور معجز کلک و بنان می آورد

مر

قضا را در نظام حل و عقد روزگار****هرچه ویی اینچنین او آنچنان می آه ررد

آ سمان جز مهر وکینت ننگرد سرمایه ای****آشکارا هرچه از سود و زیان می آورد

چون فلک صاحبقرانی چون ترا نارد پدید****زان سبب آسوده ات از هر قران می آورد

شاد زی شاها که دایم بر وجودت عقل پیر****مژده ها از جانب بخت جوان می آورد

سوی قاآنی ز روی مرحمت چشمی فکن****کز در معنی نثارت هر زمان می آ ررد

گرچه نظمش نیست نظمی کش توانستی شنعد****زانکه طبعش آسمان و ریسمان می آورد

لیک چون هموار در مدح تو می راند سخن****روزگارش هر دو عالم رایگان می آورد

روح پاک افضل الدینش به دست نیک باد****تهنیت هر دم ز خاک شیروان می آورد

روز و ماه و سالیان درد و غم و رنجت مباد****تا که دوران روز و ماه و سالیان می آو ررد

پرورد

دل را ازو زاید شعف جان را از او خیزد شرف****چونان که گوهر را صدف از آب نیسان پرورد

از جان پاکان خاک او وز روح آب تاک او****کایدون عصیر پاک او جان سخندان پرورد

زان جو هر خو رشیدفش گر عکسی افتد در حبش****خاک حبش فردوس وش تا حشر غلمان پرورد

لعل بدخشانش لقب ماه درخشانش سلب****ماه درخشان ای عجب لعل درخشان پرورد

جان را سرور و سور ازو دل را نشاط و شور از او****مانا جمال حور ازو در خلد رضوان پرورد

در خم روان دارد همی زان رو فغان دارد همی****در جام جان دارد همی زان جان پژمان پرورد

دی با یکی گفتم بری جان به و یا می گفت هی****جان پرورد تن را و می جان را دوچندان پرورد

چون مطرب آید در طرب یاری طلب یاقوت لب****سمین بری کاندر قب ماه درخشان پرورد

عقد ثریا در لبش سی ماه نو در غبغبش****وان زلف هندو مشربش کفری که ایمان پرورد

زلفش چو دیوی خیره سر وز دزد شب دیوانه تر****کز ریو یک گردون قمر در زیر دامان پرورد

گل پرورد در مشک چین گوهر فشاند زانگبین****بیضا نماید زآستین مه درگریبان پرورد

جوزا نماید ازکمر پروین فشاند از شکر****کژدم گذارد بر قمرگوهر به مرجان پرورد

رویش ز دیبا نرم تر وز فتنه بی آرزم تر****آبی ز آتش گرمترکز شعله عطشان پرورد

خورشیدرو ذره دهان ناریک مو روشن روان****فربه سرین لاغرمیان کاین کاهد و آن پرورد

زلفش چو طنازی کند بر ارغوان بازی کند****بر مه زره سازی کند در خلد شیطان پرورد

پوشیده گلبرک طری در زیر زلف سعتری****گویی روان مشتری در جرم کیوان پرورد

مشکین خطش برگردلب موریست جوشان بر رطب****گرد نمکدان ای عجب یک دسته ریحان پرورد

دارد غمم را بیشتر سازد دلم را ریش تر****مانا هزاران نیشتر در نوک مژگان پرورد

جز خط آن سمین بدن کافزود حسنش را ثمن****هرگز شنیدی اهرمن مهر سلیمان پرورد

هرگه سخن راند زلب در من

فتد شور ای عجب****ناچار شورست آن رطب کش درنمکدان پرورد

ون در وثاق آید همی برچیده ساق آید همی****تکلیف شاق آید همی آنرا که ایمان پرورد

خیز ای نگار ده دله آن رسم دیرین کن یله****بگذارجنگ و مشغله کاین هردو خسران پرورد

جامی بخور کامی بجو بوسی بده حرفی بگو****زان پیش کان روی نکو خار مغیلان پرورد

در مش_ت خواهم غبغبت تا سخت تر بوسم لبت****ترسم ز زلف چون شبت کاو رنگ عصیان پرورد

از دو لبت ای هم نفس یک بوسه دارم ملتمس****بگذار تا خود را مگس در شکرستان پرورد

بوسی بده بی مشغله بی زحمت و جنگ و گله****کز جان برفت آن حوصله کاندوه حرمان پرورد

ور بوسه ندهی ای پسر حالی به کین بندم کمر****گردد سخنور شیر نر چون رسم طغیان پرورد

ویژه چو قاآنی کسی کاورا بود حرمت بسی****زیرا که در مجلس بسی مدح جهانبان پرورد

ماه مهین شاه مهان غَیث زمین غوث زمان****کز قیروان تا قیروان در ظل احسان پرورد

دارا محمدشاه راد آن قیصر کسری نژاد****آن کز رسول عدل و داد آیین یزدان پرورد

از حزم داند خیر و شر از عزم گیرد بحر و بر****از جود بخشد خشک و تر وز عدل گیهان پرورد

گیتی چو مهدی مهد او نظم جهان از جهد او****وز عدل او در عهد او مهتاب کتان پرورد

قهرش همه زهر اجل دوشد ز پستان امل****مهرش همه طعم عسل درکام ثعبان پرورد

چون برفروزد بُرز را در پنجه گیرد گرز را****ماند بدان کالبرز را در بحر عمان پرورد

از هیبتش خصم دژم زان پیش کاید از عدم****تن را چو ماهی در شکم با درع و خفتان پرورد

ماریست کلکش کَفته سر کز زهر بارد نیشکر****ناریست تیغش جان شکر کز شعله طوفان پرورد

دستش چو بخشد مال را روزی دهد آمال را****چون دایه ای کاطفال را از شر پستان پرورد

گر حفظ ابنای بشر از حزم او یابد اثر****چون

لوح محفوظش فکر حاشاکه نسیان پرورد

تا در کمین خصم دغل با وی نیاغازد حیل****از هر سر مویش اجل چشمی نگهبان پرورد

مداح او با خویشتن گر راند از خلقش سخن****حالی به طبعش ذوالمنن هر هشت رضوان پرورد

ور بدسگال بدسیر خشم وی آرد در نظر****دردم به جانش داد گر هر هفت نیران پرورد

شاها مرا در انجمن خوانند استاد سخن****و اکنون پریشان طبع من نظم پریشان پرورد

این نظم را ناگفته گیر این مدح را نشنفته گیر****این بنده را آشفته گیر ایرا که هذیان پرورد

این مدح را پا تا به سر نه مبتدا و نه خبر****آری ز بد گوید بتر هوشی که نقصان پرورد

هم بس عجب نی کاین ثنا افتد قبول پادشا****کاخر پسندد مصطفی شعری که حسان پرورد

شعری دو کز غیب آمده وز غیب بی عپ آمده****وحی است و لاریب آمده تا مدح سلطان پرورد

الهام مطلق دانمش اعجاز بر حق دانمش****وحی محقق دانمش وحیی که ایقان پرورد

بیواسطهٔ روح الامین این پرده زد جان آفرین****تا پرده دار ملک و دین در پرده جانان پرورد

در خواب گفتش دادگر کای از خرد بیدارتر****خلاق بیداری شمر خوابی که ایمان پرورد

بیخود شو از صهبای من صهبا کش از مینای من****فیضی بود سودای من کز مشکل آسان پرورد

اینت به بیداری نشان کز وجدگویی هر زمان****ساقی بده رطل گران زان می که دهقان پرورد

قوام گیرد

آری کند چو حیدر فتح قلاع خیبر****زان ملت پیمبر نظمی تمام گیرد

شه چون به خشم آید هوش عدو رباید****شاهین چو پرگشاید بی شک حمام گیرد

یکسو ملک به خنجر کشورگشا و صفدر****یکسو به خامه کشور قایم مقام گیرد

آن سطوت مجسم این رحمت مصور****این خصم را به خامه آن یک به خام گیرد

آن مرز روم و روس به یک التفات بخشد****این ملک مصر و شام به یک اهتمام گیرد

آن نه سپهر و شش جهت از یک سنان ستاند****این چار رکن و هفت خط از یک پیام گیرد

این ملک ترک بر دو سه نوبی غلام بخشد****آن مرز نوبه با دو سه ترکی غلام گیرد

امسال آن به کابل و زابل علم فرازد****سال دگر مدینهٔ دارالسلام گیرد

امسال آن خراج زگرگانج وکات خواهد****سال دگر منال ز کنعان و شام گیرد

امسال آن سمند به م رز خجند راند****سال دگر به مصر مر او را لگام گیرد

اهل هرات و بلخ مر او را رکاب بوسند****خلق عراق و فارس مر آن را لجام گیرد

آن در تحیر این که نخستین کجا شتابد****این در تفکر آنکه نخستین کدام گیرد

هم کلک او قصب ز جریر از صریر خواهد****هم خنگ این سبق سپهر از خرام گیرد

ای صدر راستان ولیعهد کاستانت****سقبت ز فر و پایه برین نه خیام گیرد

کاخ ترا ستاره پناه سپهر خواند****کف ترا زمانه کفیل انام گیرد

کلک تو حل و عقد جهان را کند کفایت****هر گه که تیغ خسرو جا در نیام گیرد

این خوی خاص تست که هر کاو ز خبث طینت****خود را زکینه با تو الدالخطام گیرد

عزت دهی و قرب فزایی و مال بخشی****تا باز نام جوید و تا باز کام گیرد

وین بهر آن کنی که عدو نیز در زمانه****در دل خیال جود ترا بر دوام

گیرد

خلق تراست رایحهٔ گل عجب نه کز وی****خصم جهل نهاد به نفرت مشام گیرد

مانی به آفتاب که از مه کسوف یابد****یا آنکه مه به هر مه از او نور وام گیرد

صدرا چه باشد ار ز شمول عنایت تو****ناقابلی چو من سمت احتشام گیرد

ناکامی از عطای تو یک چند کام جوید****بی نامی از سخای تو یک عمر نام گیرد

رای تو آینه است نباشد عجب که در وی****نقش خلوص من سمت ارتسام گیرد

یک مختصر عطای تو رایج کند هنر را****گو قاف تا به قاف جهان را لئام گیرد

ارجو جراحتی که ز دونان مراست در دل****از مرهم مراحم تو التیام گیرد

من خشک خوشه ام تو غمامی مگرنه آخر****خوشیده خوشه برگ و نوا از غمام گیرد

گر جاهلی معاینه گوید که در زمانه****مشکل بودکه کار تو زین پس قوام گیرد

گویم به شاخ خشک نگه کن که ابر آزار****در حیلهٔ طراوتش از فیض عام گیرد

گر آفتاب مهر تو بر بخت من نتابد****از بخت من جهان همه رنگ ظلام گیرد

دورست خور ز تودهٔ غبرا ولی فروغش****هر بامداد عرصهٔ غبرا تمام گیرد

تا هر صباح لاله چو مستان به طرف بستان****بزم نشاط سازد و در دست جام گیرد

مهر تو سال و مه به ولی گنج و مال بخشد****قهر تو روز و شب ز عدو انتقام گیرد

خشم لطمهٔ دیگر زد

ای بسکه خنده صفحهٔ کافورش****زان لطمه بر لطیمهٔ عنبر زد

نیلی تر از بنفشه ستان آمد****از بس طپانچه بر گل احمر زد

گفتی به عمد شاخهٔ نیلوفر****پیرایه را به فرق صنوبر زد

در خون دیده طرهٔ او گفتی****زاغی به خون خویش همی پر زد

از دانه دانه اشک دو رخسارش ***بس طعنه بر نجوم دو پیکر زد

در لب گرفته زلف سیه گفتی****دزدی به بارخانهٔ گوهر زد

بر هر رگم ز خشم دو چشم او****از هر نگه هزاران نشتر زد

بر جان همه شرنگ ز شکر ریخت****بر دل همه خدنگ ز عنبر زد

هر مژه اش ز قهر به هر عضوم****چندین هزار ناوک و خنجر زد

هم نرگسش به کینم ترکش بست****هم عبهرش به جانم آذر زد

نیلی شدش ز بسکه رخ از سیلی****گفتی به نیل دیبهٔ ششتر زد

بگداخت شکّرین لب نوشینش****از بس ز دیده آب به شکّر زد

افروخت زیر زلف رخش گفتی****دوزخ زبانه در دل کافر زد

در موج اشک مردمک چشمش****بس دست و پا چو مرد شناور زد

سر تا قدم چون نیل شدش نیلی****از بس طپانچه بر سر و پیکر زد

زد دست و زلف و کاکل مشکین را****چون کار رو زگار بهم بر زد

بگشود چین ز جعد و گره از زلف****بر روی پاک و قلب مکدّر زد

چونان که مار حلقه زند بر گنج****مویش به گرد رویش چنبر زد

شد چون بنات نعش پراکنده****از بسکه چنگ بر زر و زیور زد

بر زرد چهره سیلی پی در پی****گفتی چو سکه بود که بر زر زد

چندان که باد سرد کشید از دل****اشکش ز دیده موج فزون تر زد

موج از قفا ی موج همی گفتی****بحر دمان ز جنبش صرصر زد

گفتی ز خون دیده سِتبرَق را****صباغ سان به خم معصفر زد

بیهوش گشت

عبهر فتانش****زاشکش به رخ گلاب همی برزد

گفتی کسوف یافت مگر خورشید****از بس طپانچه بر مه انور زد

گفتمش ناله از چه کنی چندین****کافغانت بر به جان من آذر زد

گفتا ز دوری تو همی مویم****کاتش به موی موی من اندر زد

ایدون مر آن غلامک دیرینت****زین باز بر به پشت تکاور زد

گفتم خمش که صاعقهٔ آهت****آتش به کشت جان من اندر زد

یک سال بیش رفت که هجرانم****آتش به جان مام و برادر زد

در ری ازین فزون بنیارم ماند****کاهم به جان زبانه چو اخگر زد

این گفت و سفت لعل به مروارید****وز خشم سنگریزه به ساغر زد

گفت از پی علاج کنون باید****دست رجا به دامن داور زد

مظلوم وش ز بهر تظلم چنگ****در دامن خدیو مظفّر زد

شهزاده اردشیر که جودش طعن****بر فضل معن و همت جعفر زد

فرماندهی که خادم قصر او****بیغاره از جلال به قیصر زد

رایش بها به مهر منور داد****قهرش قفا به چرخ مدور زد

خود او به رزم یک تنه چون خورشید****با صد هزار بیشه غضنفر زد

کس دیده غیر او که به یک حمله****بر صد هزار بادیه لشکر زد

اختر بدند دشمن و او خورشید****خورشیدوش به یک فلک اختر زد

از خون زمین رزم بدخشان شد****در کین چو او نهیب بر اشقر زد

بر عرق حلقِ خصم سنان او****پنداشتی ز پیکان نشتر زد

زد برگره ره دشم ا دین تنها****چون مرتضی که بر صف کافر زد

دیگر نشان کسی بنداد از او****کوپال هرکرا که به مغفر زد

در رزم تیغ کینه چو بهمن آخت****در بزم جام زر چو سکندر زد

ساغر به بزم عیش چو خسرو خورد****صارم به رزم خصم چو نوذر زد

جمشیدوار تخت چو بر بپراست****خورشید وار بادهٔ احمر زد

بر بام آسمان برین قدرش****ای بس که پنج نوبه چو سنجر زد

جز تیر او عقاب شنیدستی****کاندر طوافگاه اجل

پر زد

جز تیغ او نهنگ شنیدستی****کاو همچو لجه موج ز جوهر زد

خرگاه عز و رایت دولت را****بر فرق چرخ و تارک اختر زد

نعلین جاه و مقدم حشمت را****بر ارج ماه و فرق دو پیکر زد

با برق گویی ابر قرین آمد****چون دست او به قبضهٔ خنجر زد

کفران نمود بر نعمش دشمن****او تیغ کینه از پی کیفر زد

نشکفت اگر به طاعت ما چربد****ضربی که شه به دشمن ابتر زد

کافزون ز طاعت ثقلین آمد****آن ضربتی که حیدر صفدر زد

شیر خدا علی که حسام او****آتش به جان فرقهٔ کافر زد

او بود ماشطهٔ صور خلقت****دست ازل چو خامه به دفتر زد

لا بلکه نیست دست صور پیرا****گر نقش دست خالق اکبر زد

جز او که اوست دست خدا آری****دست خدا به دفتر زیور زد

جز او پی شکستن بتها در****کی پای کس به دوش پیمبر زد

از راست جز به عون و لای او****نتوان قدم به عرصهٔ محشر زد

کوته کنم سخن که سزای او****نتوان دم از ستایش درخور زد

تو از کان ماء و طین خیزد

بر آستان تو ترسم فرشته رشک برد****به ناله یی که مرا از دل حزین خیزد

چو شرح گوهر اشکم دهد به جای حروف****ز نوک خامه همی گوهر ثمین خیزد

به قد همچو کمانم مبین که هردم ازو****چو تیر ناز صد آه دلنشین خیزد

چه قرنها گذرد تا قران زهره و ماه****اثر کند که قران تو بی قرین خیزد

ز رشک نازکی و نوبهار طلعت تو****طراوت و طرب از طبع فرودین خیزد

مدام از نی کلکم که رشک نیشکرست****به وصف لعل تو گفتار شکرین خیزد

بدان رسیده که بر طبع خویش رشک برم****کزان سفینه چسان گوهری چنین خیزد

سزد که سجده برم پیش طبع قاآنی****کزو نهفته همی مدح شاه دین خیزد

علی که گر کندش مدح طفل ابجدخوان****ز آسمان و زمین بانگ آفرین خیزد

شهی که خاتم قدرت کند چو در انگشت****هزار ملک سلیمانش از نگین خیزد

اگر بر ادهم گردون کند به خشم نگاه****نشان داغ مه و مهرش از سرین خیزد

به روی زین جو نشیند گمان بری که مگر****هزار بیشه غضنفر ز پشت زین خیزد

شبیه پیکر یکران اوست کوه گران****زکوه اگر روش صرصر بزین خیزد

شها دوبینی ذات و رسول خدای****نه از دو دیده که از دیدهٔ دوبین خیزد

به روز عرض سخا صد هزار گنج گهر****ز آستین تو ای شاه راستین خیزد

به جای موج ز رشک کف تو بحر محیط****زمان زمان عرق شرمش از جبین خیزد

به روز رزم تو هر خون که خورده در زهدان****ز بیم خشم تو از چشم هر جنین خیزد

به نزد شورش رزم تو شور و غوغایی****کز آسمان و زمین روز واپسین خیزد

هزار بار به نسبت از آن بود کمتر****که روز معرکه از پشه یی طنین خیزد

برای آنکه ترا روز و

شب سلام کنند****ز جن و انس و ملایک صفیر سین خیزد

مخالفان ترا هر زمان به جای نفس****ز سینه ناله برآید ز دل انین خیزد

ز من که غرق گناهم ثنای حضرت تو****چنان غریب که گوهر ز پارگین خیزد

تو آن شهی که گدایان آستان ترا****هزار دامن گوهر ز آستین خیزد

گدای راه نشینم ولی به همت تو****یسار گنج گهربارم از یمین خیزد

شها ثناگر خود را ممان به درگه خلق****که شرمسار کند جان و شرمگین خیزد

چنان به یک نظر لطف بی نیازش کن****که از سر دو جهان از سر یقین خیزد

هزار سال بقا باد دوستان ترا****به شرط آنکه ز هر آنش صد سنین خیزد

بر آب حیوان می رسد

آن جهانجویی که از بوی نسیم رافتش****هر نفس بیغارها بر باغ رضوان می رسد

آنکه از یاقوت باریهای نوک تیغ او****طعنها هر لحظه برکوه بدخشان می رسد

نسبت رایش نخواهم داد با تابنده مهر****زانکه راث را آریا تشبیه نقصان می رسد

آشکارا هر زمان از جانب بخت سعید****بر روان او اشارت های پنهان می رسد

تا به کی قاآنیا بیهوده می رانی سخن****کی از ای ت توصیف اوصاف به پایان می رمبد

باد تابان اخترت تا هر سحر از خاوران****سوی ملک باختر خورشید تابان می رسد

نیران شد

بریدی بادپاکوتا به ملک زاوه بشتابد****سراید بدسگال شاه را کز اهل طغیان شد

که ای ازکید اهریمن زنخ پیچیده از فرمان****چه شد کاخر روانت غرقهٔ دریای خذلان شد

چرا پیچیدی از فرهان شاهی سکه فرمانش****روان در نه سپهر و شش جهات و چار ارکان شد

تو از کابل خدا افزون نیی کز کینه لشکرکش****زهند وقندهار و سند و لاهور و سجستان شد

دمان با چل هزار افغان آتش خوی آهن دل****که هر یک لاشهٔ بیجان شان همدست دستان شد

به ناپاک اعتقاد خویش کز نیرنگ قیر آگین****به عزم رزم شاه و ترکتاز ملک ایران شد

سرانجام از هراس غازیان شاه شیر اوژن****گریزان از در دست و غار و تابملتان شد

هم از خوارزم شه برتر نیی کز کین سپاه آرا****ز مرو و اندخود و قندز و بلخ و شبرقان شد

روان با سی هزار اهرن منش عفریت جادوگر****به عزم رزم شاه و فتح اقلیم خراسان شد

سرانجام آن هم از آسیب مال و جان و تاج و سر****گریزان چون گراز از بیم شیر نر گرازان شد

چگو یم چو ن تو خو د زین پیش دیدستی و می دانی****که از الماس گون تیغش جهان کوه بدخشان شد

مگر این نی همان شهزاده کاندر بند قهر او****تنت همچون برهمن بستهٔ زنجیر رهبان شد

مگر این نی همان شاهی که اندر دشت کافردژ****ز سهم سهم خونریزش به چرخ افغان افغان شد

مگر این ن ی هم ان گردنکش ی کز تیشهٔ قهرش****برابر با زمین بنیان بام و بوم ملان شد

مگر این نی همان پیل پلنگ آویز شیرافکن****که از صد میل پیل از صدمهٔ گرزش گریزان شد

مگر این نی همان ارغنده شبر بیشهٔ مردی****که اندر بیشه شیر ازبیم شمشیرش هراسان شد

مگر این نی همان اسب افکنی کز گرد شبرنگش****هوای پهنهٔ هیجا فضای بربرستان شد

مگر این نی همان خاور خداوندی که فوجش را****غنیمت از دیار خاوران تا ملک ختلان شد

مگر نی این همان گیتی

کنارنگی که خصمش را****هزیمت از دیار روس تا مرز کلوران شد

مگر این نی همال جمشید افرنگی که جیشش را****به مفتاح ظفر مفتوح هفت اقلیم دوران شد

مگر این نی همان کیخسروی کاسفندیارآسا****ز ایران لشکرآرا از پی تاراج توران شد

شها افسرستانا تاج بخشا مملکت گیرا****تویی کز تابش رایت خجل خورشد تابان شد

ز بس طوفان خون آورد شمشیر جهانسوزت****ز خاطر باستان را داستان نوح و طوفان شد

چنان شد بی نیاز از جود دشت آز در عالم****که در چشم مساکین سنگ و گوهر هر دو یکسان شد

زمین ملک از طراحی دهقان عدل تو****طراز خانهٔ ارژنگ و زیب باغ رضوان شد

بدانسان آمد آباد از ازل ملک وسیم تو****که هر چیز اندرو پیدا بغیر از نام پایان شد

عدو آشفته زلف پر خمت را خواب دید آنگه****به صد آشفتگی بیدار از آن خواب پریشان شد

شراری در جهان جست از تف تیغ شرربارت****هویدا آنگه از خاکسترش الوند و ثهلان شد

بقای جاودانی ملک را بخشد جهانسوزت****به ظلمات نیام از آن نهان چون آب حیوان شد

الا تا مردمان گویند فتح قلعهٔ خیبر****به عون بازوی کشورگشای شیر یزدان شد

چنان مفتوح گردد ملک خصم از تیغ و بازویت****که گوید هرکسی زه زه عجب فتح نمایان شد

عون و عین فعل و عین مدعا آمد

کشد در دیده خاک راه آهو از شرف ضیغم****به گیتی عدل او تا حاکم و فرمانروا آمد

سکندر خوانمش زانروکه از رای جهان آرا****نمایان مظهر آیینهٔ گیتی نما آمد

وگر افراسیابش نیز خوانم بس عجب نبود****که آهن خود و آهن جوشن و آهن قبا آمد

دلش سرچشمه فیض و نوال و بخشش و احسان****کفش کان عطا و ریزش و جود و سخا آمد

عبیر خلق او را تالی مشک ختن خواندم****خرد چین بر جبین افکند کاین عین خطا آمد

تعالی الله بنام ایزد زهی ای آسمان قدری****که حکم نافذت پهلوزن امر قضا آمد

به تیر راست رو خم کرده پشت بدسگالان را****ک مانت کز ازل چو ن پشت نه گردون دو تا آمد

نهنگی اژدها شکلست شمشر شرربارت****که هم خود بحر خون آورد و هم خود آشنا آمد

فکر سرسام جست از صدمهٔ گرزت از آن بر تن****صلیب افکن ز خط قطب و خط استوا آمد

ر باید مغفر از فرق دلیران تیغ رخشانت****خهی آهن سلب اعجوبیی کاهن ربا آمد

شها خصم پدرت آن تیره بخت بدکنش کایدر****سرش بر تن گران از کید و دیوش رهنما آمد

بسیج رزم را سازد که با وی کینه آغازد****نداندکاو بت از داور خداگان خدا آمد

ز بهر دفع او اکنون بر آن تازی نسب بنشین****که در دشت دغا همپویه با باد صبا آمد

دمی زن با پدرت آن شر زه شیر بیشهٔ مردی****که از گرزش تن الوند و ثهلان توتیا آمد

که هان ای شاه لختی بر به جان افشان تابین****که روز آزمون ما به میدان دغا آمد

عنان در دست ما بگذار و خود بنشین رکابی زن****یکی بر جوهر ما بین که وقت کارها آمد

نه آخر بچهٔ شیر ژیان شیر ژیان ردد****نه آخر زادهٔ نر ا ژدها نر اژدها آ مد

زبان از مدح

دارای جهان بربند قاآنی****که هان وقت ثنا بگذشت و هنگام دعا آمد

الا تا از مسیر هفت نجم و سیر نه گردون****گهی عیش و طرب حاصل گهی رنج و عنا آمد

چنان پاینده بادا دولتت کاندر جهان مردم****بهم گویند این دولت مگر بی انتها آمد

گویم که پیش همت او****هزار جودی همسنگ یک نقی ر آمد

احاطه یافته بر هرچه هست همت او****از آنکه همت او عالم کبیر آمد

به هرچه حکم کند قادرست پنداری****که آفرینش در چنگ او اسیر آمد

به کوه روزی اوصاف عزم او خواندم****ادا نکرده سخن کوه در مسیر آمد

ملک نژادا ای کز کمال عز و شرف****چو ذات پاک خرد خاطرت خطیر آمد

به خاک پای تو تا شوکت ترا دیدم****جهان هستی در چشم من حقیر آمد

مگرکه شخص تو تمثال خود ز عقل کشید****که ذات پاک تو چون عقل بی نظیر آمد

به درگه تو سماوات سبع را دیدم****همی به شکل کم از عرض یک شعیر آمد

لباس عقل که کون و مکان در او گنجد****به قد قدر تو سنجیدمش قصیر آمد

تو خود به دانش صد عالم کبیرستی****به نسبت ارچه تنت عالم صغیر آمد

شود ز فرط غنا مستجار هرچه غنیست****هر آن گدا که به جود تو مستجیر آمد

صفات خلق تو هر گه نگاشت خامهٔ من****صدای شهپر جبریلش از صریر آمد

تنور عمر عدو سرد به که نان هوس****هر آنچه پخت به کام امل فطیر آمد

ز دشمن تو نفورند خلق پنداری****ز مادر و پدرش طعم و بوی سیر آمد

ز هم معانی و الفاظ سبق می جستند****چو یاد مدح توام دوش در ضمیر آمد

قلیل جود تو دنیاست وانچه هست درو****زهی قلیل که دارای صدکثیر آمد

چه رزمگاهان زین پیش کز سموم اجل****هوای معرکه سوزان تر از اثیر آمد

به گوش گردون گفتی که زیبق افکندند****ز بسکه نعرهٔ رویین خم و نفیر آمد

گمان نمود مخالف چو تف تیغ تو دید****که از گلوی جهنم بر ون زفیر آمد

چو دید رمح تورا بدسگال با خود گفت****اجل کشیده سنان باز خیرخیر آمد

چو خارپشت سخنگو بالامان برخاست****ز بسکه بر تن خصم

تو چوب تیر آمد

عقاب تیر تو با بشکرد کبوتر مرگ****ز هر کرانه چو صباد در صفیر آمد

بدان رسید که قهرت جهان خراب کند****ولیک رحمت تو خلق را مجیر آمد

ز فر طالع منصور بر زمانه ببال****که ناصرالدین شه مر ترا نصیر آمد

به مرد فتنه در آن روز کاو به طالع سعد****طراز تاج شد و زینت سریر آمد

از آن به پیر و جوان واجبست طاعت او****که هم به بخت جوان هم به عقل پیر آمد

فلک چگونه تواند که دم زند ز خلاف****که نظم ملکش در عهدهٔ امیر آمد

مهین اتابک اعظم یگانه صدر جهان****که بحر باکف رادش کم از غدیر آمد

ستاره صدرا ای آنکه جرم کوه گرن****به نزد حلم تو همسنگ یک ستیر آمد

مبین به سردی طبعم که در تن از نوبه****هزار نوبتم امسال زمهریر آمد

و گرنه در همه آفاق دانی آنکه چو من****نه یک سخنور زاد و نه یک دبیر آمد

مرا به مهر تو ایزد سرشته است روان****از آن ز مدح توام طبع ناگزیر آمد

فسون چرخ مرا از تو دورکرد آری****هلاک سهراب از حیلت هجیر آمد

درین سفر همه قسم من از جهان گویی****بلا و رنج و غم و نقمت و زحیر آمد

ولی شکایتم از دست روزگار خطاست****که این مقدرم از ایزد قدیر آید

توانگرست بحمدالله از خرد مغزم****اگر چه دست من از سیم و زر فقیر آمد

به جیش نظم مسخرکنم حصار هنر****به زیر پا چه غم ار فرش من حصیر آمد

ولیک با همه دانش خجالت از تو برم****چو قطره یی که بر لجهٔ قعیر آمد

همی بمان که شود روشن از تو شام ابد****چنانکه صبح ازل از رخت منیر آمد

به آفتاب شبیهست شعر قاآنی****عجب نباشد اگر در جهان شهیر آمد

کعبه امروز دین خدای خرسند****کز فر آن دو کعبه است شاخ هدی برومند

آن کعبه صدر ملت این کعبه پشت دولت****آن را به شرع پیمان ، این را به عدل پیوند

صید اندر آن حرامست در ملت پیمبر****می اندر این حلالست در مذهب خردمند

از فر آن عرب را ساید به چرخ اکلیل****از قرب این عجم را نازد به عرش آوند

این قبلهٔ ملوکست آن قبلهٔ ملایک****آن خانهٔ خدایست این خانهٔ خداوند

عباس شاه غازی کز یاری جهاندار****صیت جهانگشایی در هفت کشور افکند

کوهیست بحر پرداز بحریست کوه پیکر****مهریست ابر همت ابریست مهر مانند

با حلم او سه گوی است ثهلان و طور و جودی****با جود اوسه جوی اس عمان و نیل و اروند

با جود بیکرانش چاهیست بحر قلزم****با حلم بی قیاسش کاهیست کوه الوند

خنگش چو در تکاد و غوغا و ملک ختلان****عزمش چو در روارو آشوب و مرز میمند

جیشش به گاه پیکار خنجر گذار و خونخوار****هریک به وقعه الوا هریک به حمله الوند

از قهرکینه توزش ولوال در بخارا****از رمح فتنه سوزش زلزال در سمرقند

با دست گوهرافشان چون پا نهد به یکران****بینی سحاب نیسان بر قلهٔ دماوند

بر دیرپای گیتی کاخش کند تحکم****برگرد گرد گردون خنگش زند شکر خند

پیر خرد ندیده چون او بهینه استاد****مام جهان ندیده چون او مهینه فرزند

سامان هفت کشور عدلش به امن آراست****دامان چار مادر جودش به گوهر آکند

ثهلان به پیش حملش خجلت برد ز خردل****عمان به نزد جودش شنعت برد ز فرکند

د رکاخ شوکت او گیهان بهنیه چاکر****بر خوان نعمت اوگردون کمینه آوند

کنزی ز بخش اوست دریا و گنج و معدن****رمزی ز دانش اوس استا و زند و پازند

در مرغزار عالیش هرجاکه خار ظلمی****با تیشهٔ عدالت عزمش ز ریشه برکند

د ی در سرخ دیدی از حملهٔ سپاهش****یک شهر بنده آزاد یک ملک خواجه دربند

یک جیش

را غنیمت از مرو تا به سقلاب****یک فوج را هزیمت از طوس تا به دربند

فردا بود که بینی اندر دیار خوارزم****فوجی اسیر شادان جوقی امیر دربند

آخر مگر نه سنجر بهر هلاک اتسز****شدکینه جو به خوارزم در سال سیصد و اند

از بهرکشور وگنج خود را فکند در رنج****تاگنج و مال آورد بر سرکشان پراکند

خسرو نه کم ز سنجر از زور و هور و لشکر****خصمش نه بر ز اتسز از زر و زور و پیوند

فرداست کز خراسان لشکر کشد به توران****با دست گوهرافشان با تیغ گوهر کند

از بسکه کشته پشته حیران شود محاسب****از بسکه خسته بسته نادان شود خردمند

خوارزمشه گریزان از دیده اشک ریزان****بر رخ ز مویه صد چین بر دل ز نال صد بند

توران خراب گشته جیحون سراب گشته****میمند و مرو ویران گرگانج و کات فرکند

تا باغ و راغ گردد در موسم بهاران****از ژاله کان الماس از لاله کوه یاکند

در رزم و بزم بادا آثار مهر و قهرش****در جام دشمنان زهر درکام دوستان قند

که در عالم****دعاکن کاین بلا را ایزد از عالم بگرداند

حریف خویش چون پرمایه بیند خصم بی مایه****به بهتانی ازو طبع بزرگان را برنجاند

چوصبح ار صادقم در این سخن روزم بود روشن****وگر چون گل دورویم باد غم برگم بریزاند

کسان گویند ببریدست مرسوم مرا خواجه****بهٔزدان کاین سخن راگوش من افسانه می داند

برین دعوی دلیلی گویمت از روز روشنتر****تو خورشیدی و قطع فیض خود خورشید نتواند

چو مرسم مرا ز اول تو خود دادی یقین دارم****که شخصیت با همه حکمت چنین حکمی نمی راند

خدا تاندگرفتن آنچه بخشد از ازل لیکن****نگیرد آنچه داد اول نمی گویم نمی تاند

خدا تاند که رنگ از لاله گیرد بوی از عنبر****ولی از فرط رحمت دادهٔ خود بازنستاند

چو بر حکم مجدد می رود تعلیق این مطلب****مگر تعلیقهٔ نو جان من زین بند برهاند

چه باشد ابرکلکت گر همی گرید به حال من****وزان یک گریه ام تا حشر همچون گل بخنداند

ز فیض تست اینهم کز طریق عجز می نالم****که یزدان هم ز بهر شیر کودک را بگریاند

کدامین یک بود زیبنده از جود تو می پرسم****که بر چرخم رساند یا به خاک تیره بنشاند

خدا هرچند قهارست لیکن از پی روزی****عنان فیض خود از مومن و کافر نتاباند

تو مهری مهر نور خود به نیک و بد بیندازد****تو ابری ابر فیض خو د بخار و گل بباراند

ازان بخت ترا بیدار دارد سال و مه یزدان****که خلق خویش را در مهد آسایش بخواباند

روا نبود که مداح تو با این منطق شیرین****نیارد چون مگس لختی ز سختی سر بخاراند

الا تا سال و مه آید الا تا عمر فرساید****بپایی تا فلک پاید بمانی تا جهان ماند

در میان ویست****به جام سیمین گلگون شراب را ماند

کنار او همه رخشان میان او همه چین****بدن دو وصف یکی شیخ و شاب را ماند

به ماه ماند و در وی نشان بوسهٔ من****گمان بری کلف ماهتاب را ماند

شعاع او همه چشم مرا کند خیره****اگر غلط نکنم آفتاب را ماند

به روی یکدیگر افتد از دو سو گویی****که جمله دفتر اهل حساب را ماند

چو در ازار قصب یار سازدش پنهان****سهیل رفته به زیر سحاب را ماند

به روی او ز قفا طرهٔ نگارینم****غلاله های خطا بر ثواب را ماند

فراز تحسین یا نی نویشته نفرین****به روی غفران یا نی عذاب را ماند

و یا به خر من نسرین ز بر به شکل کمند****همی نگون شده شاخهٔ سداب را ماند

و یا به قرص قمر برهمی به هیات مار****به خویش حلقه زده مشک ناب را ماند

و یا به خیمهٔ سیماب رنگ سیمین لون****همی ز عنبر سارا طناب را ماند

و یا به پرّ حواصل که برزده خرمن****پراکنیدهٔ پر غراب را ماند

و یا به برزو برو کتف پور کیکاووس****کمند پر خم افراسیاب را ماند

و یا به پهلوی بدخواه شه فراز رکاب****دوال خسرو مالک رقاب را ماند

خدیو راد محمدشه آفتاب ملوک****که برق او به وغا التهاب را ماند

بسان شیر دژ آگه بود پیادهٔ شاه****به روز جنگ و عدویش کلاب را ماند

به هرکجاکه فرازد خیام دولت و فر****بلندگردون بر آن قباب را ماند

سپهر توسن گویی بودکمیت ملک****که ماه یکشبه به روی رکاب را ماند

نهیب تیغ ملک چیست بوم و جان عدو****که جای ا و بر و بوم خراب را ماند

بلارکش بود الماس رنگ و آتش فعل****ولی به واقعه لعل مذاب را ماند

به شیر ماند در خوردن و فش اندن خون****چنانکه دشمن خسرو دواب را ماند

ز بسکه شادی خیزبت عهد دولت شاه****همی معاینه

عهد شباب را ماند

ثنا و منقبت من به چهر دولت شه****بر آفتاب درخشان نقاب را ماند

دوام دولت او تا گهی که حاجب او****بگوید ایدون یوم الحساب را ماند

را به نسیم سحر آمیخته اند

کرده در جام هلالی می خورشید مثال****یا هلالیست که با قرص خور آمیخته اند

قطره یی آب بهم بسته که هیچش نم نیست****با روان آتش نمناک درآمیخته اند

آب بی نم نگر و آتش پر نم که به طبع****هر نمش را به هزاران شرر آمیخته اند

اشک می پاک کند خون جگر را گرچه****رنگ آن اشک به خون جگر آمیخته اند

نی خبر می دهد از عشق و خبردار مباد****گوش و هوشی که نه با آن خبر آمیخته اند

شکل ماریست که باده دهش نیست زبان****طبع زهرش به مزاج شکر آمیخته اند

چنگ در چنگ خوش آهنگی کز آهنگش****هوش شنوایی با گوش کر آمیخته اند

شاهدان بسته کمر کوه کشی را به میان****زان سرینهاکه به موی کمر آمیخته اند

هنت سین کز پی تحویل گذارند به خوان****گلرخان رنگی از آن تازه تر آمیخته اند

ساعد و سینه و سیما و سر و ساق و سرین****هفت سین آسا با سیم بر آمیخته اند

گویی از لخلخهٔ عود و سراییدن رود****بوی گل با دم مرغ سحر آمیخته اند

مهوشان قرص تباشیر ز اندام سفید****از پی راحت قلب کدر آمیخته اند

تا همی از زر و یاقوت مفرح سازند****می یاقوتی با جام زر آمیخته اند

گلعذاران شکرلب به علاج دل خلق****هر زمان از رخ و لب گلشکر آمیخته اند

همه مشکین خط وشیرین لب و سیمین عارض****نوبه و هند عجب با خزر آمیخته اند

نقشبندان قضا بر ز بر دیبهٔ خاک****نقشها تازه تر از شوشتر آمیخته اند

جعد سنبل جو زره عارض نسرین چو سپر****از پی کینه زره با سپر آمیخته اند

مقدم اهل خرد غالیه بو بسکه به باغ****عطرگل در قدم پی سپر آمیخته اند

شجر باغ چمان از چه ز تحریک صبا****گرنه روح حیوان با شجر آمیخته اند

حجر از فرط لطافت ز چه ناید به نظر****گرنه جان ملکی با حجر آمیخته اند

چشم نرگس ز چه بر طرف چمن حادثه بین****گرنه چشمش به خواص نظر آ میخته اند

از مطر زنده

چرا پیکر بیجان نبات****دم عیسی نه اگر با مطر آمیخته اند

شاهد گل شده بازاری و از مقدم آن****نکهت نافه به هر رهگذر آمیخته اند

آب همرنگ زمرّد شده از بسکه به باغ****حشر سبزه بهر جوی و جر آمیخته اند

بسکه در نشو و نمایند ریاحین گویی****طبعشان زاب و گل بوالشر آمیخته اند

سوسن و عبهر و گل لاله و ریحان و سمن****رسته در رسته حشر در حشر آمیخته اند

گویی از خیل خدیوان معظم گه بار****نقش بزم ملک دادگر آمیخته اند

خسرو راد حسن شاه که از غایت لطف****روح پاکانش با خاک درآمیخته اند

جرأت انگیز ز بس موقف رزمش گویی****خاکش از زهرهٔ شیران نر آمیخته اند

یک الف ترهٔ خشکیست به خوان کرمش****هر تر و خشک که در بحر و بر آمیخته اند

اجر یک روزهٔ سگبان جلالش نبود****هرچه در خوان بقا ماحضر آمیخته اند

ابر و دریا نه ز خود اینهمه گوهر دارند****باکف داور فرخنده فر آمیخته اند

دوست سازست و عدو سوز همانا زنخست****طینتش را ز بهشت و سقر آمیخته اند

خاک راه تو شد اکسیر ز بس شاهانش****با بصر از پی کحل بصر آمیخته اند

روزی از گلشن خُلقت اثری گشت پدید****هشت جنت را زان یک اثر آمیخته اند

رقتی ار آتش قهرت شرری شد روشن****هفت دوزخ را زان یک شرر آمیخته اند

ظفر از جیش تو هرگز نشود دور مگر****طینت جیش ترا از ظفر آمیخته اند

پاس ایوان ترا شب همه شب انجم چرخ****دیده تا وقت سحر با سهر آمیخته اند

صارمت صاعقهٔ خرمن عمرست مگر****جوهرش با اجل جان شکر آمیخته اند

نیزه از بسکه گشاید رگ جان پنداری****با سنانش اثر نیشتر آمیخته اند

یابد آمیزش جان جسم یلان با جوشن****گویی ارواح بود با صور آمیخته اند

بسکه در خود یلان نیفکند جاگویی****خود ابطال به تیغ و تبر آمیخته اند

تیرها بسکه نشیند به زره پنداری****عاشقان با صنمی سیمبر آمیخته اند

پدران خنجر خونریز ز مغلوبی جنگ****روستم وار به خون پسر آمیخته اند

پسران دشنهٔ فولاد

ز سرگرمی کین****همچو شیرویه به خون پدر آمیخته اند

تیغت آنگاه که بر فرق عدوگیرد جای****ماه نو گویی با باختر آمیخته اند

گاو سرگرز به دریای کفت پنداری****کوه البرز به بحر خزر آمیخته اند

گوهر نظم دلارای ترا قاآنی****راستی گرچه به سلک گهر آمیخته اند

خازنان ملک از بهر خریداری آن****هر دو سطرش به دو مثقال زر آمیخته اند

کم شود قیمت کالا چو فراوان گردد****با فراوانی کالا ضرر آمیخته اند

به دل و دست ملک بین که دُرّ و گوهر را****بسکه بخشیده چسان با مدر آ میخته اند

تاکه همواره ز همواری و ناهمواری****که به نیک و بد دور قمر آمیخته اند

تلخی کام بود لازم شیرینی عیش****شهد با زهر و صفا با کدر آمیخته اند

تلخی کام تو دشنام تو بادا به عدو****گرچه دشنام تو هم با شکر آمیخته اند

و انچنان عیش تو شیرین که خود اقرار کنی****که ازو شربت جان بشر آمیخته اند

کند

نه عاشقست چو بلبل کسی به صورت گل****که احتراز ز گلچین و زخم خار کند

به کیش عشق کمان وار گوشمالش ده****چو تیر هرکه ز قربان شدن فرارکند

به اتفاق بزرگان کسیست طالب گنج****که مشت تا به کتف در دهان مار کند

کسیست طالب یوسف به اعتقاد درست****که صد رهش چو زلیخا عزیز خوار کند

روان فدای خلیلی نما چو اسماعیل****ورت زمانه چو ابلیس سنگسار کند

چنانکه من ز رخ ماه خود نتابم مهر****به صد بلا اگرم عشق او دچارکند

هزارگونه جفا دیدم از جهان و هنوز****دلم متابعت مهر آن نگارکند

نگار نام بتست و بتی بود مه من****که ماه سجده بر او صد هزار بارکند

دمیده مشک خطش گویی آن دو آهوی چشم****بر آن سرست که مشک خود آشکارکند

رخش سیه شده اندک ز همنشینی زلف****سیاه کار نکو را سیاه کار کند

به ملک روم اگر چین زلف بگشاید****فضای مملکت روم زنگبار کند

به وقت ناز چو کاکل به روی بپریشد****چو شعر من همه آفاق مشکبار کند

چو شام تیره حصاری کشد ز چنبر زلف****چو ماه چارده جا اندران حصار کند

به وصل عکس رخ او به هجر خون دلم****به هر دو وقت مرا د یده لاله زار کند

به حیله کس نتواند برو چشاند زهر****که زهر را لب او شه خوشگوار کند

مرا بهار و خزان هر دو پیش یکسان است****که او به چهره خزان مرا بهارکند

وگر بهشت دهندم کناره می گیرم****در آن زمان که مرا -ای درکنار ند

هرآنکه هست خریدار ماه صورت او****فلک ز مهر بر او مشتری نثار ند

چگونه در شب تاریک خوانمش بر خویش****که جلوهٔ رخ او لیل را نهار کند

دکان مشک فرو شست گویی آن سر زلف****که طبله طبله برو مشک چین قطار کند

خلیفهٔ شب و روزست زانکه گیتی را****به چهره روشن سازد به ط ره تار کند

به

جبر بوسه زند بر لب و دهان کسی****که مدح و منقبت صاحب اختیار کند

کهینه بندهٔ خسرو مهینه خواجهٔ عصر****که روزگار به ذات وی افتخارکند

فضای مملکت عصر را مساعی او****بدان رسیده که آزرم قندهار کند

به روز همتش ار دانه بر زمین پاشند****هنوز ناشده در خاک، برگ و بار کند

کس ار به باع برد نام او عجب نبوذ****که مرغ مدحش از اوج شاخسار کند

ز شرم همت او بحرها عرق ریزند****اگر به عزم سفر رو سوی بحار کند

وگر زبانه کشد تیغ او به بحر محیط****هرآنچه آب بود اندرو بخارکند

همین نه مدحت خسرو کند به بیداری****که چون به خواب رود مدح شهریار کند

به حزم توسن اجرام را نماید زین****به بخت بُختی افلاک را مهار کند

به تیغ روز وغا ملک را سمین سازد****به کلک گاه سخا گنج را نزارکند

چنان بود کف او زرفشان ز فرط کرم****که نامه را گه تحریر زرنگار کند

عدو ز فکرت شمشیر او به روز نبرد****اگر به خلد برندش خیال نارند

به روز رزم که گردون سیاه پوش شود****ز بسکه گرد سپه بر فلک گذار کند

بر آفتاب شود شاهراه منطقه گم****همی ز هر طرف آسیمه سر مدار کند

ز بسکه حادثه بارد ز آسمان به زمین****زمین چو منهزمان بانگ زینهار کند

امل به روز بقا خنده قاه قاه زند****اجل ز بیم فنا گریه زار زار کند

به گرد معرکه گرده ن ستاده سرگردان****که در میانه اگر گم شود چه کار کند

سپهر پشت نماید زمین شکم دزدد****دمی که دست بر آن گرز گاوسار کند

سنان نیزهٔ او را زمانه از سر خصم****گمان شاخ درختان میوه دار کند

زهی سخای تو چندان که حرص همت تو****گهر ز سنگ و زر از خاک شوره زار کند

مخالفت چوشود کشته سرفرازترست****از آنکه جا ز زمین بر فراز دار کند

به چشم

فتنه که در خواب باد تا محشر****بلارکت اثر برگ کو کنار کند

کند ز عدل تو گرگ آنچنان حراست میش****که دایه تربیت طفل شیرخوار کند

ز اهتمام تو ملک آنچنان بود ایمن****که عنکبوت نیارد مگس شکار کند

به ضرب آهن تیغش برآری از دل سنگ****به سنگ خصمت اگر جای چون شرار کند

حساب نیک و بد خلق را به روز جزا****به نیم لحظه تواندکه کردگار کند

ولیک روز جزا زان دراز شد کایزد****عطا و جود تو را یک به یک شمار کند

بزرگوارا این خادمت ز بیجایی****بدان رسیده که از مملکت فرار کند

نه آتشست که بالا رود به چرخ اثیر****نه صرصرست که در بحر و بر گذار کند

نه شیر شرزه که در بیشه معتکف گردد****نه مارگرزه که آرامگه به غارکند

نه قمری است که بر شاخ سرو گیرد جای****نه مرغ زارکه مأوا به مرغزار کند

نهنگ نیست که ساکن شود به لجهٔ بحر****پلنگ نیست که مسکن به کوهسار کند

فرشته نیست که بر آسمان گشاید بال****ستاره نیست که گرد فلک مدار کند

نه خاک تاری تا رو نهد به مرکز خویش****نه آب جاری تا جا به جویبار کند

نه عقل صرف که در لامکان مکان گیرد****نه جان پاک که بی جایی اختیار کند

نهنگ لجهٔ فضلست و دست او دریا****از آن عزیمت دریا نهنگ وار کند

گرفتم آنکه بود در شاهوار سخن****نه جایگه به صدف دُرّ شاهوار کند

گرفتم آنکه بود مهر نوربار هنر****نه جایگه به فلک مهر نور بار کند

ز التفات تو دارد طمع که چون خورشید****به خانه یی چو چهارم فلک مدارکند

حکیم گوید کاینده را همی زیبد****که حال خود را از رفته اعتبارکند

هزار خانه وکشور بدان کسی دادی****که مرگشان به دو قرن دگر شکار کند

همان نه خانه بجا ماند و نه خانه خدای****که انقلاب جهان هر دو را غبارکند

مگر مدایح

من در زمانه ماند و بس****کش از محامد تو چرخ یادگار کند

سپهر از آن همه دلکش قصور محمودی****به مدح عنصری امروز افتخار کند

جهان از آن همه آواز سنج سنجرشاه****به شعر انوری امروز اختصارکند

بسی ز بخت خود اندر زمانه نومیدم****مگر که لطف تو بازم امیدوار کند

به هرکه تاکه بود نام از یسار و یمین****قضا یمین ترا مایهٔ یسار کند

تو پرده دار کند

لاجرم عنکبوت پرده زند****چون نبی جایگاه به غار کند

بس عجب نیست کز رعایت تو****پشه سیمرغ را شکار کند

در صف کینه خنجرت کاری****با تن خصم نابکار کند

کافریدون به خیره سر ضحاک****همی ازگرزگاو سارکند

گوش آفاق را مشاطهٔ صنع****از عطای تو گوشوار کند

شهریارا سزدکه دولت تو****فخر از صدر روزگار کند

دولت تست چرخ و او اختر****چرخ از اختر افتخارکند

آن امیری که کوه را سخطش****همچو سیماب بی قرارکند

آنکه در چشم فتنه انصافش****اثر برگ کوکنار کند

خرد پیر راکیاست او****سخرهٔ طفل شیرخوار کند

بحر عمان کهین عطیهٔ اوست****که به هنگام اضطرار کند

ورنه در یک نفس دو عالم را****خود به یک سایلی نثارکند

حزم او آبگینه را به مثل****همچو البرز استوار کند

نکند تکیه برکسی الاک****تکیه بر عون کردگارکند

به دو انگشت نی سرانگشتش****کار صد تیغ آبدارکند

هست یک تن ولی به جودت رای****روز کین کار صدهزار کند

ابر دستش به دشت اگر بارد****دشت را بحر بی کنار کند

خسروا به که در محامد تو****فکر قاآنی اختصارکند

تا همی خاک را عبیرآگین****نفس باد نوبهارکند

ابر اردیبهشت بستان را****مخزن در شاهوار کند

دولتت را چو حزم آصف عهد****ملک العرش پایدارکند

آورد****به دهر طنطنه در کان بهرمان افکند

گره گشود ز کار زمانه شمشیرش****گره چو در خم ابروی جانستان افکند

فلک ز بهر زمین بوس آستانهٔ او****به لابه خود را در پای پاسبان افکند

بر آستان ز فرومایگی چو بار نیافت****به عذر فعل خطا خاک در دهان افکند

تویی که ابر کفت دودهٔ دنائت را****ز یک افاضهٔ فیضی ز خانمان افکند

تویی که نسخهٔ دیباچهٔ جلادت تو****حدیث رستم دستان ز داستان افکند

اساس فتنه برافتاد آن زمان ز جهان****که جوش جیش تو آشوب در جهان افکند

سنان قهر تو در خرق و التیام فلک****حکیم فلسفه را باز درگمان افکند

نبود خون عدو آنچه روزکین بر خاک****پرند قهر تو چون نقش پرنیان افکند

حسامت از تب لازم چو گشت لاغر و زرد****پی علاج خو د از چهره ناردان افکند

فضای درگهت از نه فلک وسیع ترست****عجب که وقعه درین تیره خاکدان افکند

نیام تیغ تو آن برغمان تیره دلست****که گاه کینه وری دوزخ از دهان افکند

بلارک تو اگر نیست خیره سر بهمن****گذر ز بهر چه در کام برغمان افکند

زمانه عرض غلامان درگهت می داد****سپهر خود را دزدیده در میان افکند

شها ز قهر پرندوشت آتشین آهم****شرار در دل ابنای انس و جان افکند

روا مدار که خلقی زنند شکرخند****که ذره را ز نظر شاه خاوران افکند

کسی که معدن چندین هزار فضل بود****نشایدش به چنین رنج بیکران افکند

ز من جهانی در خنده زانکه سطوت تو****به سرخ چهرهٔ من رنگ زعفران افکند

ز یک شکنج به روی مهابت تو به من****دو قوم را به گمان عقل نکته دان افکند

یکی بر آنکه به ظاهر ز بهر سود نهان****به نام او ملک این قرعهٔ زیان افکند

برای برتری پایه سایه بر سر او****همای تربیت شاه کامران افکند

یکی بر آنکه به باطن شه از ظهور خطا****مرا ز چشم مقیمان آستان افکند

ز

قهر بارخدایی بسان بارخدای****چو پست پایه عزازیلش از جنان افکند

به راستی که خود اندر تحیرم که ملک****به من ز بهر چه این خشم ناگهان افکند

خلاصه کز پی تشکیک خلق از در لطف****به ناتوان تن من خلعتی توان افکند

به دهر تاکه سرایند ان س و جان که رسول****صلای دین شریعت در انس و جان افکند

ز امن عدل تو افکنده باد رسم ستم****چنانکه معدلت کسری از جهان افکند

خطهٔ کرمان کند

یاد آن شب کز خیالت چشم من پر نور بود****تیره چشمم را ز سیل قطره چون قطران کند

عیش آن شب را اگر با صد زبان خواهد بیان****نیستش پایان و گر خود عمر بی پایان کند

دارد از جود دو دستت آرزو یکدست فرش****تا طراز بزمگاه و زینت ایوان کند

هم ز بهر گلرخی کز وی و ثاقم گلشنست****تحفه یی بایدکه او را همچوگل خندان کند

تحفه اش شالیست تا سالی ببندد بر میان****برتری زامثال جوید فخر بر اقران کند

خود تو دانی گر دلی باشد مرا در پیش اوست****اختیار او راست گر آباد و گر ویران کند

من به قدر همت خودکردم استدعا و تو****همتت دیگر ندانم تا چه حد احسان کند

باد دور دولتت ایمن زکید روزگار****تا به گرد خاک ساکن آسمان جولان کند

بی انعام گوید شکر بی احسان کند

گر سگی یک هفته بر خوانی نیابد استخوان****از پی تحصیل ستخوان ترک آن سامان کند

آدمی آخر کم از سگ نیست چون ناچار شد****رو به درگاه فلان از خدمت بهمان کند

چون سگان راضی بدم بالله به جای نان خشک****میر دیرینم غذا از پارهٔ ستخوان کند

تا نگوید جاهلی در حق من کاین ناسپاس****از چه ترک میر دیرین از در عصیان کند

کس شنیدستی چو من هر بامداد ازفرط جوع****قرصهٔ خورشید تابان را خیال نان کند

کس شنیدستی چو م ن بی خرگه و بی سایبان****در صحاری جایگه ایام تابستان کند

کس شنیدستی چو من در سردفصل مهرگان****بر شواهق خواجگه با پیکر عریان کند

کس تواند صد هزاران نامه آراید چو من****در مدیح خواجه هریک را دوصدعنوان کند

دوش گفتم با خرد کای آفتاب همتت****خاک را بیجاده سازد سنگ را مرجان کند

تا یکی برق سحابی گر همی بینم ز دور****جان عطشانم گمان چشمهٔ حیوان کند

با چنین شعری که گر بر خاره برخواند کسی****لب گشاید وافرین بر قدرت یزدان کند

کیست تا درد درون و زخم بیرون مرا****ازکرم مرهم گذارد وز وفا درمان کند

کیست کز نیشم نماید نوش و از خارم رطب****محنتم را چاره سازد مشکلم آسان کند

صاحبی کو تا ز بهر دفع ماران عجم****نطق را سازد کلیم و خامه را ثعبان کند

عقل گفتا حل این مشکل نیارد کرد کس****هم مگر بوالفضل راد از فضل بی پایان کند

آسمان فضل و دانش آنکه از باران فضل****ذره را خورشید سازد قطره را عمان کند

آ نکه رایش در اصابت خنده بر بیضا زند****آنکه ظقث در فصاحت م ء یه بر سحبان کند

آنکه نَبّال خلافش بر تن اهل نفاق****صد هزاران تیر توزی از رگ شریان کند

آنکه معمار رضایش از پی اهل وفاق****صد هزاران باغ سوری از تف نیران کند

د ست جودش در سخاوت طعنه بر حاتم زند****طبع رادش در

کرامت فخر بر قاآن کند

گفت او برهان گفت عیسی مریم بود****رای او اثبات دست موسی عمران کند

خلق و خویش را نظرکن تا بدانی کاسمان****هم ز خاک ری تواند بوذر و سلمان کند

جهدها دارد جهان تا درگه عالیش را****قبلهٔ احرار سازد کعبهٔ ایمان کند

آسمان قدرا روا باد فریدی همچو من****خنده بر کار جهان و گریه بر سامان کند

.چون پسندی کاسمان در دولت صاحبقران****بی قرینی چون مرا دست افکن اقران کند

.آنکه قهر و خشمش اندرچشم وجسم بدسگال****روح را سندان نماید مژه را پیکان کند

باش تاختلی سمندش از غبار کارزار****طرح گردونی دگر در ساحت ختلان کند

باش تا بینی ز لاش شیر مردان ختن****دیو و دد را تا قیامت ناچخش مهمان کند

باش تا از بانگ شیپورش به مرز قندهار****هر نفس افغان خدا از بیم جان افغان کند

باش تا شیران تبت را کشد در پالهنگ****واهوان تبتی را شیر در پستان کند

سعیها دارد فلک کز همت صاحبقران****بر جهانش از قیروان تا قیروان سلطان کند

تا همی گوی زمین زیر فلک ساکن بود****تا همی خنگ فلک گرد زمین جولان کند

از امیران باج گیرد جان ستاند بر خورد****بر دلیران ملک بخشد زر دهد فرمان کند

نتواند به لقمان حکمت آموزی کند

چنگ عزراییل گویی در دم شمشیر توست****زان بمیراند جهانی را چو کین توزی کند

گر به شکل گوژ خواهد به سطح کاخ تو****گنبد پیروزه گون اظهار پیروزی کند

عقل داند عین نقص است از فضولی نطفه یی****از شکم بر پشت آید بچه را قوزی کند

یا چو خیاطست تیغت کز حریر سرخ خون****حصم را بی رشته و سوزن کفن دوزی کند

سرو ر ا سرسبزی بخت سرافراز تو نیست****ذره چون شمسی نماید سبزه کی توزی کند

شهدگفتار توزهرکژدم اهواز را****در حلاوت قند مصر و شکر خوزی کند

گنج هر رو زیست جودت وانکه را روزی شود****رحمت حق بی نیاز از رنج هر روزی کند

شیر چرخ از مهر و مه قلاده سازد ماه و سال****بویه در نخجیرگه روزی ترا یوزی کند

هر که روزی پوز جنباندکه بدگوید ترا****چون سگ آلوده دهان از باد بد پوزی کند

از پی خاموشی جاوید فرماید خدای****تا بر اطراف دهانش مرگ بتفوزی کند

عزم بازی گرکنی ساعات روز و شب بهم****جمع مردد ناه نردی وه دوزی کند

قافیه تنگست و من دلتنگ تر زانرو که طبع****خواهد استیفای وصفت بهر بهروزی کند

می تواند وضع لفظ خوش ز بهر قافیه****هم بود ازکودنی گر قافیه بوزی کند

مرچه برخی از قوافی نیز زشت افتاد لیک****با قبولت چون رخ زیبا دل افروزی کند

تا دهان غنچه پرگردد ز مروارید تر****چون به زیر لب ثنای ابر نوروزی کند

غنچه سان خندان و کامش پر ز مروارید باد****چون صدف هر کاوبه مدحت گو هراندوزی کند

و کاشغر ز پی چون تو دلفریب****همواره پای اهل نظر رهسپر بود

ورنه چو بست صورت با چون تویی وصال****خواهم نه چین بماند و نه کاشغر بود

هرجاکه جلوه سازکنی گشت قندهار****هر جا خرام ناز کنی کاشمر بود

هرگه به زلف شانه زنی تبتست کوی****ور برکشی نقاب سرا شوشتر بود

رویت به نور با مه گردون برابرست****زلفت به رنگ دایهٔ مشک تتر بود

ماه فلک نه حاشاکی مشک پرورد****مشک تتر نه کلاکی با قمر بود

ر وی تو ماه باشد و طرفه بود که ماه****برجرم روشنش زره از مشک تر بود

چندان که وصف خوبی یوسف نموده اند****ستوار نایدم که ز تو خوبتر بود

یوسف اگر به چاهی وقتی نهفت چهر****چاهی ترا به گرد زنخ مستتر بود

یاقوت را به گونه همی ماند آن دو لب****الّا که در میانش دو رشته گهر بود

پر حلقه طرهٔ تو کتاب مجسطی است****سر داده بسکه دایره یک با دگر بود

کژدم سپر به سالی یک مه شد آفتاب****دایم بر آفتاب تو کژدم سپر بود

( ر حیرتم که چشم تو ماند از چه رو سقیم****با اینهمه که در لب تو نیشکر بود

داند دل جریح که گاه نگه ترا****درنوک مژه تعبیه صد نیشتر بود

د ر زیر دام زلف تو از خال دانه ایست****کاین دانه دام مردم صاحبنظر بود

قدت صنوبرست و ندیدم صنوبری****کوهیش بر به زیر و مهی بر زبر بود

باشد به حکم عادت سیم و کمر به کوه****چونست کوه سیم ترا درکمر بود

پیمای نیست کوه سرین تو در خرم****لرزان مدام از چه سبب اینقدر بود

بلور ساده است که چونین ز عکس او****روشن سر او بام و در و بوم و بر بود

اندر ازار سرخ بجای سرین تو****نسرین به بار و سیم به خروار در بود

مسکین دلم که در طلب سیم تو مدام****همچون گدای گرسنه دل

دربه در بود

بی زر به کف نیاید سیم تو مر مرا****اشکی بسان سیم و رخی همچو زر بود

با زر چهر و سیم سرشکم بود محال****کم بر مراد خاطر هرگز ظفر بود

من آن زمان که دادم تن در بلای عشق****گشتم یقین که جان و تنم در خطر بود

چون نیست درکنارم سروقدت چسود****گر بی تو از سرشک کنارم شمر بود

ای غیرت ستاره ز هجر تو تا به کی****شب تا به صبح چشمم اختر شمر بود

یک ره در آ به کلبه مسکین اگرچه تو****قدت بزرگ وکلبهٔ ما مختصر بود

چندین متاز توسن و دل را مکن خراب****زین فتنه ترسمت که در آخر ضرر بود

آخر نه خانهٔ دل ما ملک پادشاست****دانی که شاه از همه جا باخبر بود

شاهنشه زمانه محمد شه آنکه مهر****هر صبح از سجود درش مفتخر بود

گیهان خدای آنکش در حل و عقد ملک****دستی قضا به قدرت و دستی قدر بود

ظل خدا خدیو بشر کز طریق حق****دارای ملک و ملت خیرالبشر بود

د ر روزکین به نهب روان گفتئی اجل****تیغ خمیده قامت او را پسر بود

گردون به کاخ دولت او چیست قبه ایست****گیتی ز ملک شوکت او یک اثر بود

جوییست از محیط عطایش هرآنچه یم****خشک و ترش به خوان کرم ماحضر بود

از مهر او بهشت برینست یک ورق****وز قهر او لهیب سقر یک شرر بود

صدره به چرخ نازد خاک از برای آنک****رامش در او گزیده چنین تاجور بود

د ر روز رزم و بزم ز شمشیر و جام می****دستش هماره حامله خیر و شر بود

وقتی که جام جوید گوهرفشان شود****وقتی که تیغ گیرد دشمن شکر بود

هرجا به عودسوزی رامش طلب کند****هرجا به کینه توزی پرخاشخر بود

جامش موالیان را کوثر شود به طعم****تیغش مخالفان را سوزان سقر بود

تا از پس شکوفه شجر بارور شود****یارب نهال دولت او

بارور بود

و مار بود

فکر مژگانش در دلم بگذشت****سینه ام زان سبب فکار بود

دیدم آن روی کاو مرا دیگر****نه گلستان نه نوبهار بود

کز بهار و چمن فراغت نه****هرکرا چشم پرنگار بود

کی چمیدن کند چو قامت یار****سرو گیرم به جویبار بود

کی دمیدن کند چو طلعت دوست****لاله گیرم که در ایار بود

کی بود همچو ترک من خندان****کبک گیرم به کوهسار بود

کی خرام آورد چو دلبر من****گیرم آهو به هر دیار بود

گفتم از چشم همچو اوست گوزن****کی قدح گیر و میگسار بود

در خرامست گر تذرو چو دوست****کی زره پوش و کین گذار بود

ترک من نوش جان و نوش لبست****خاصه وقتی که باده خوار بود

وقتی ار شورشی کند سهلست****کانهم از تلخی عقار بود

کبک وگور وگوزن و نیک تذرو****یار خوشتر ز هر چهار بود

گلشنی نوشکفته است و لیک****هرکنارش دو صد هزار بود

سر نهد در کف ارادت او****هر کرا در کف اختیار بود

دلفریبست گاه بردن دل****حیله پرداز و سحرکار بود

زره رستمست زلفش و دل****همچو خود سفندیار بود

سنگ در سنگ سنگ در دل کوه****واو بر این هر سه کامگار بود

لیک سنگش به زیر سیم نهان****کوه سیمینش در ازار بود

کشد این کوه را به هر طرفی****با میانی که موی وار بود

تن ما نیست آن میان نحیف****اینقدر از چه بردبار بود

وین عجب کش گه خرام آن کوه****همچو سیماب بیقرار بود

راست پنداری از نهیب ملک****پیکر خصم نابکار بود

دادگر آفتاب ملک و ملک****کش فلک خنگ راهوار بود

شاه فیروز فر فریدون شه****کافریدونش پرده دار بود

آنکه در پیش شیر شادروانش****بی روان شیر مرغزار بود

روز کین از سنان نیزهٔ او****جرم گردون به زینهار بود

هرکجا تافت رای روشن او****قرص خورشید سخت تار بود

بخت او را اگر کنند لبوس****فر و اقبالش پود و تار بود

عدل او دهر را شدست پناه****تیغ او ملک را حصار بود

چون ز آهن کند حصارکسی****لاجرم سخت استوار بود

منصب