احوال علامه مجلسى نوشته است ، چنين آغاز مى كند .

((ياد كرد گذشتگان نيك نهاد ، عالم راسخ كه به نور امامان خود عليه السلام هدايت پذيرفتند و آثار آن بزرگواران صلوات الله عليهم را

پى گرفتند به سيره مولاى خود اقتدا كردند ، بار خود را در پى نگاه آنها به زمين افكندند واز غير ظرف آنها ننوشيدند ، يادآورى و موعظه اى براى آيندگان و كمكى به نسل هاى بعد براى صعود به مدارج كمال وبا توجه به كارهاى پسنديده است .

ياد عالمان گذشته وسيله است براى عمل به آنچه وارد شده در مورد تشويق به همنشينى و معاشرت به آن عالمان و اخبارى كه در ترغيب به سخن گفتن به آنها رسيده است .

كسى كه چشم خود را به زواياى از سيره بزرگان گذشته بدوزد علم و عبادت و فضل و زهد آنها را مى بيند ، چنانكه خود را با آنها معاشرت داشته اند از سخنان و حركات و سيره و آداب آنان بهره مى گيرد و اين نيكى هارا وى مى گيرد . (2)

اما چه شد از ميان بزرگان و تربيت يافتگان مكتب اهل بيت شيخ محمد حسين زاهد انتخاب شد تا به نسل امروز و آيندگان معرفى گردد .

چند سال پيش در اين فكر بودم كه چرا تا چهره هاى درخشان و علماى ربانى در قيد حيات هستند ، نبايد به شيفتگان مكتب اهل بيت معرفى گردند . لذا به يكى از اساتيد(حضرت استاد آقاى محمد على جاودان يكى از شاگردان آقاى حق شناس )پيشنهاد كردم كه زندگى و شرح حال حضرت آيت الله حق شناس - حفظه الله تعالى

- به رشته تحرير بياورم . (3)بعد از موافقت ايشان مقدمات كار را شروع كردم ولى به دليل دور بودنم از تهران به كندى پيشرفت مى كرد . در ابتدا به سراغ اساتيد ايشان رفتيم زندگى و شرح حال هر كدام از اساتيد را از منابع يا مصابحه ها تكميل كرديم . تا نوبت به اولين استاد ايشان يعنى شيخ محمد حسين زاهد رسيد . در لابلاى كتب شرح حال نويسى مطلبى كه معرف آن بزرگوار باشد پيدا نشد مگر چند سطرى . بدين جهت تصميم گرفته شد ، شرح حال مختصرى از ايشان تهيه شود .

اميد چندانى وجود نداشت ، چرا كه از فوت آن مرحوم بيش از 50 سال مى گذشت . پيدا كردن آشنايان آن مرحوم بعد از اين مدت كارى دشوار مى نمود . وقتى هم موفق مى شديم آنها را پيدا كنيم ، يا براثر كهولت سن بسيارى از مطالب و ديده ها و شنيده هاى خود را به طور طبيعى به فراموشى سپرده بودند و يا بر اثر بيمارى توانايى انجام مصاحبه و نقل خاطره را نداشته اند . از همه مهمتر خود حضرت آيت الله حق شناس كه براثر بيمارى توان انجام مصاحبه را نداشتند .

اما بااميد به لطف پروردگار و راهنمايهاى ارزشمند حضرت استاد جاويدان كار را شروع كردم كمى كه كار را شروع كردم كمى كه كار پيشرفت كرد از طرف يكى از ارادتمندان شيخ پيشنهاد شد ، كتاب مستقلى راجع به تا شيخ محمد حسين زاهد تهيه شود . بعد از مشورت و موافقت آقاى جاودان تمام توان خود را جهت تهيه كتابى مستقل صرف

كردم .

همانطور كه پيش بينى كرده بودم بعضى از شاگردان شيخ حتى توانايى صحبت كردن را نداشتند و بعضى از آنها كمتر از چيزى به خاطر مى آورند . با اين مشكلات كار شروع شد و توفيق همراهى كرد . هر چه كار پيشرفت مى كرد علاقه ام به كار بيشتر مى شد؛ چرا كه با برخورد با شاگردان و تربيت شدگان مكتب شيخ محمد حسين زاهد كسانى را مشاهده مى كردم كه واقعا تربيت اسلامى شده اند و افرادى با تقوا و متدين هستند . ديدن و مصاحبه با آنها حظ معنوى بهمراه داشت و مشكلات را آسان مى كرد . باخود مى گفتم : شيخ محمد حسين زاهد چگونه رفتار كرده است كه چنين شاگردانى تربيت كرده و به جامعه تحويل داده است . اين فكر مرا مصمم مى كرد تا شاگردان آن مرحوم را هركجا كه باشند ، جستجو كنم .

سرانجام بعد از يك سال مجموعه پيش رو حاضر گرديد .

تذكر :

- تمام مطالب خاطراتى است كه شاگردان آن مرحوم نقل كرده اند كه اصل آن به صورت نوار يا نوشته نزد نگارنده محفوظ مى باشد .

- بعد از ضبط و جمع خاطرات بهترين شيوه اى كه براى نقل خاطرات انتخاب شد ، اين بود كه از زبان نگارنده خاطرات نقل شود(مگر جايى كه نقل اسم راوى در پاورقى ذكر شده است .

ويژگى اين شيوه اين است كه تمام مطالب كتاب از روال و آهنگ واحدى برخوردار است و همچنين خواننده محترم در برخورد با اسامى مختلف دچار سردرگمى نمى شود .

- از نقل خاطراتى كه اطمينان به آنها حاصل نشده پرهيز

گرديده .

- از ذكر خاطرات تكرارى پرهيز شده است مگر اينكه نقل خاطره ، نكته خاصى داشته باشد .

- چون خاطرات به صورت مصاحبه و محاوره بوده است براى اينكه نوشتارى شود از شكل خود خارج شده است ، گرچه قالب همان قالب است . مطالبى كه كم يا زياد شده است براى قالب نوشتارى مطلب مى باشد .

در پايان از تمام كسانى كه اين حقير را در گردآورى اين مجموعه يارى كردند بالاخص حضرت استاد جاودان كمال تشكر و امتنان را دارم .

وآخر دعوانا ان الحمدالله رب العالمين

قم مقدسه 1381 هجرى شمسى

حميد رضا جعفرى

كرد و ماه به ماه اجاره را پرداخت مى كرد و مى فرمود : اگر از من اجاره نگيرى از اين جامى روم و اگر اين مقدار اجاره كم است ، از اين جا بروم . چون بيشتر از اين توان پرداخت ندارم . (5)

آقاى كلاهدوز مى گفت : حالا كه اصرار مى فرماييد ، لااقل در طبقه بالا تميزتر است ساكن شويد . ولى در جواب مى شنيد : پول اجاره طبقه بالا را ندارم و جايى كه نتوانم اجاره اش را بدهم ، نمى شينم .

وضع زندگى ايشان بسيار ساده بود واز زرق و برق دنيا در آن خبرى نبود . ايشان در دو اتاق زندگى مى كرد . يكى از آنها براى مراجعات بود؛اين همان جايى بود كه من و عاشقان ايشان براى ملاقات مى رفتيم كه فقط نصفش با گليم مفروش بود و بقيه اتاق خالى . به ايشان مى گفتم كه اجازه بفرماييد تا نصف اتاق را چيزى شبيه همان گليم ، فرش كنم اما قبول نمى كرد . (6)

برخلاف تصورى كه مردم از زهد و زاهد دارند در زندگى شخصى بسيار منظم بود . وقتى با ايشان به منزل برمى گشتيم ابتدا عبا و قبا را درمى آورد و در گوشه اتاق خيلى مرتب تا مى كرد؛بعد عمامه را روى آنها مى گذاشت سپس دستمالى روى همه شان مى كشيد تا كثيف نشوند . پيش مى آمد كه مدتها عمامه را عوض نمى كرد ولى با اين حال از تميزى برق مى زد . (7)

مشهد فقط يك سال و نيم به طول انجاميد . پس از آن براى ادامه تحصيل به تهران هجرت كرد .

در تهران افتخار شاگردى حضرت آيت الله سيد على حائرى رحمة الله عليه معروف به مفسر(صاحب تفسير مقتنيات الدر)نصيبش شد و از محضر آن عالم وارسته كسب فيض كرد . فقه راهم از باب طهارت تاديات در محضر حاج آقا عيسى فراگرفت . (8)درزمانى كه مشغول تحصيل بود ، براى گذران زندگى به اتفاق برادر در تهران به نفت فروشى پرداخت و اين كار ادامه داشت تا زمانى كه . . .

منزل ما در خيابان خيام روبروى پاچنار بازار تهران بود . آقا هم در كوچه جنب منزل ما نفت فروشى مى كرد . محصل بودم ، هر وقت براى خريد نفت خدمت ايشان مى رسيدم ، ايشان را غرق در مطالعه مى ديدم . اما يك روز كه براى خريد نفت رفتم ، ديدم ايشان لوازم را جمع مى كند تعجب كردم ؛پرسيدم : آقا چه شده ؟

فرمود تا حال درس خواندن براى من مستحب بود ولى الان كه عمامه ها را از سر علماء بر مى دارند ، بر من واجب است كه مقابله كنم و مشغول هماهنگى شوم . (9)

از آن به بعد در مسجد جامع بازار تهران حجره بالا سر مسجد چهل ستون مشغول تدريس شد . در تدريس ادبيات متبحر بود ، اگر كسى در ادبيات عرب مشكلى داشت خدمت ايشان مى رسيد و حل مشكل مى كرد . خودم شاهد بودم كه بعضى از فضلا در درس شرح نظام ايشان شركت داشتند . (10)

روزى در ايام تحصيل در حين

تدريس ، كتاب را بست و فرمود :

داداشى ها ، نمره شيشه راست عينكم 20 است و نمره شيشه سمت چپ 24 ولى با وجود ضعف چشمانم كتاب را نزديك روشنايى مى برم و مطالعه مى كنم تا براى تدريس آماده باشم . علت بالا بودن نمره عينكم دو چيز است :

اول ، زمانى كه در مشهد مشغول درس و بحث بودم شبها تا ديروقت مطالعه مى كردم و هنگامى كه به خود مى آمدم ، مى ديدم كه ساعت حضرتى هفت ساعت از شب را اعلام مى كرد . كتاب را به كنارى مى گذاشتم و مى خوابيدم . براى سحر نيز بيدار مى شدم ، لذا فاصله بين خواب و بيدارى بسيار اندك بود اين كار هميشگى من بود .

دوم ، وقتى به تهران هجرت كردم ، سالهاى متمادى شبهاى جمعه در همين حجره برنامه احيا داشتم . ايشان بدون اين كه اشاره مستقيمى داشته باشد ، به ما مى فهماند كه چگونه زندگى كنيم ؛يعنى نبايد به خودمان ضرر بزنيم و در عين حال بايد درس خواندن كوشا باشيم . (11)

او براى ما پدرى مهربان و معلمى دلسوز بود . هميشه مراقب بود كه بداند ما درس را متوجه شده ايم يا خير ؟ مقيد بود كه عبارات عربى را صحيح بخوانيم . هر روز قبل اينكه درس جديد را تدريس كند رو به مامى كرد و مى فرمود : يكى از بچه ها درس ديروز را بخواند . همين كه يكى شروع به خواندن مى كرد آقا متوجه مى شد كه درس را متوجه شده است يا نه ؟

از صبح تا

به ظهر چندين حلقه درس در محضر ايشان تشكيل وايشان با علاقه به تدريس مشغول مى شد . (12)

يكى از برنامه هاى مفيد ايشان اين بود كه هرگاه متوجه مى شد كه يكى از دوستان درسش از صرف مير و تصريف گذشته است ، مى فرمودند : داداش جون ، شما بايد اين چند نفر را((شرح امثله ))درس بدهى . لذا شبها بعد از نماز چندين حلقه درس در مسجد امين الدوله تشكيل مى شد و همه مشغول مباحثه و درس بودند .

واقعا مسجد امين الدوله در طول سال از نظر تدريس و تحصيل مسجد آباد و كم نظيرى بود . (13)

فرمود : داداشى آن آقا اشتباه كرده است . چون با دو پا راه مى روم ولى حمار با چهارپا و مهم تر اينكه من اجير اين شاگردان هستم . حق ندارم مابين درس بلند شوم و بخاطر احترام گذاشتن به كسى درس را تعطيل كنم ، چرا كه حق شاگردان ضايع مى شود . (14)

يادم هست در آزمان بيشتر مردم گيوه به پا مى كردند و اگر كسى مى خواست گيوه بخرد ، مغازه دار جلوى پيشخوان ميزى مى گذاشت تا خريدار ، گيوه را امتحان كند .

روزى به اتفاق آقا رفتيم مغازه گيوه فروشى تا ايشان براى خودش گيوه بخرد . بعد انتخاب گيوه به صاحب مغازه فرمود : اجازه دهيد گيوه را داخل مغازه امتحان كنم . صاحب مغازه تعجب كرد و علت را جويا شد . آقا فرمود : اگر جلوى مغازه گيوه را امتحان كنم ممكن است مزاحم كسى شوم . (15)

ايشان ما را هم به رعايت حقوق ديگران توصيه مى فرمود .

روزى در حين درس فرمود : بچه ها نكند وقتى مى رويد از مغازه اى جنس بخريد(16) ، آن جا چاى بخوريد چون صاحب مغازه ممكن است بخواهد شما را نمك گير خودش كرده و بعد جنس را با شما گرانتر حساب كند وا ين ضرر زدن به صاحب كار شما است . (17)

روزى ديگر فرمود : اگر مثلا يك تومان به مردم بدهكار هستيد ، نرويد 5ريال پول ماشين دودى (18)بدهيد ، براى زيارت عبدالعظيم و ريال براى برگشت . حق نداريد اين كار را بكنيد . شما اول بايد طلب مردم را بدهيد بعد اگر خواستيد

زيارت برويد ، برويد . (19)

در ايامى كه هوا مناسب بود مراسم دعا و مناجات شب هاى ماه رمضان پشت بام مسجد انجام مى شد اما قبل از انجام مراسم آقا مى فرمود اول از همسايه ها براى سر و صدائى كه ممكن است ايجاد شود اجازه و رضايت بطلبيد اگر اجازه دادند بعد مراسم مناجات و دعا را شروع كنيم . (20)

دريكى از ماههاى رمضان بود كه بعد از قرائت قرآن ، آقاى مير هادى خدمت آقا عرض كرد : كسى كه قرآن را خيلى خوب خواند ، آقا حبيب الله بود .

ايشان مرا تشويق كرد و گفت : ان شاءالله موفق به عمل هم بشوى ، شنيده ام دوچرخه سوار مى شوى و خيلى مراعات عابرين پياده را نمى كنى . اگر مراعات حال مردم را بكنى ، خيلى عالى مى شود .

منتظر فرصت بودم كه خدمت ايشان برسم . فرداى آن روز ، فرصت پيش آمد . بعد از عرض سلام گفتم : اگر شما صلاح نمى دانيد ، ديگر دوچرخه سوار نشوم .

فرمود : نه منظورم اين نبود ، بلكه در هنگام حركت مواظب مردم باش . اگر مى خواهى زود سركارت برسى نبايد به مردم تنه بزنى و آنها را با زدن زنگ بترسانى .

مراعات مردم را بكن چون مردم بندگان خدا هستند و خدانسبت به بندگانش لطف دارد و اگر كسى بندگان او را اذيت كند . رهايش نمى كند . (21)

آقا مريض شده بود(و به سبب همان بيمارى از دنيا رحلت كرد)من و آقاى عسگر اولادى و چند نفر از دوستان براى عيادت خدمت ايشان رسيديم ؛

حالشان مناسب نبود دكتر علت بيمارى را ضعف شديد تشخيص داده بود .

دور بستر ايشان نشسته بوديم كه يكى از دوستان حال ايشان را پرسيد .

آقا در جواب فرمود : الحمدالله ، الحمدالله

يكى از دوستان خدمت آقا عرض كرد ، مثل اينكه امروز حالتان زياد مناسب نيست ولى وقتى شما الحمدالله مى گوييد ما فكر مى كنيم حالتان خوب است .

آقا فرمود : وظيفه من شكر و حمد الهى گفتن است و من بايد خدا را شاكر باشم . شما از كجا فهميديد حالم خوب نيست ؟ عرض كرد : از رنگ رخسارتان

من رو كردم به آقا و عرض كردم ، اگر دكتر شما صاحب نظر و داراى تشخص صائب نيست ، بفرمائيد تا دكتر را عوض كنيم ما دكتر ديگرى را در نظر داريم .

آقا فرمود : مشورت نماييد .

گفتم : مشورت شده شما فقط استخاره بفرماييد .

فرمود : نيت كنيد ، يك دفعه ديدم با آن حال بيمارى از رختخواب بيرون آمد ، و بصورت چهار دست و پا تا كنار ديوار حركت كرد . خيلى تعجب كرده بوديم كه آقا چه مى خواهد ؟ دستش را به ديوار گرفت و بلند شد ، واز روى طاقچه چيزى برداشت و به همان صورت برگشت . وقتى داخل رختخواب شد ، ديديم در دستشان تسبيح است و اين همه زحمت براى آوردن تسبيح بوده است عرض كردم : آقا شما مى فرموديد مامى آورديم چرا اين همه خودتان

را به زحمت انداختيد ؟ ايشان فرمود : پيامبر اكرم (ص ) مى فرمايند بعد ايمان و عمل صالح اگر كسى بتواند سربار مردم نباشد ، من به او وعده بهشت مى دهم . آيا نمى خواهيد من به وعده پيامبر خدا برسم ؟ در ادامه فرمود : داداش جونها تا مى توانيد روى پاى خودتان بايستيد و عزت نفس داشته باشيد واز كسى سئوال و درخواست نكنيد و خودتان كارهاى خودتان را انجام دهيد . (22)

آن زمان مثل حالا آب لوله كشى نبود و مردم آب آشاميدنى را از جمع كردن آب در داخل آب انبار تاءمين مى كردند . يك شب وقتى از مهمانى بر مى گشتيم ، ديدم انتهاى كوچه شخصى در حالى كه عرق چين سفيدى بر سر دارد ، داخل راه آب خم و راست مى شود جلوتر كه رفتم ديدم آقا است و مى خواهد دريچه ورودى آب انبار را باز كند تا آب داخل آب انبار شود و اين كار براى آقا در آن سن و سال كار مشكلى بود . اگر به هر كدام از ما مى گفتند ، با جان و دل انجام مى داديم ولى ايشان حاضر نبود از كسى تقاضا و درخواست كند . (23)

از صفات بارزى كه ايشان به آن معروف بود ، ساده زيستى و زاهدانه زندگى كردن بود . به هيچ وجه براى تاءمين مخارج زندگى از وجوهات شرعى استفاده نمى كرد . آن مرحوم زندگى را جورى تنظيم كرده بود كه نيازى به ديگران نداشته باشد و اگر بعضى از وقتها نياز به پول پيدا مى كرد از كسى درخواست

نمى كرد . منتها براى جبران كسرى چند كتاب مى برد كتاب فروشى و رهن مى گذاشت و چند قران قرض مى گرفت . (24)

زمان جنگ جهانى دوم بود . متفقين وارد خاك ايران شده بودند و ارزاق عمومى كمياب شده بود . مخصوصا وضع نان خيلى اسفبار بود . نان هايى پخته مى شد به نام نان سيلو ، كه دولتى بود . البته گير هر كسى نمى آمد . نانهاى ديگرى هم پخته مى شد ، شبيه نان سيلو ولى از نظر كيفيت بسيار پايين بود وقتى كه شب با هزار زحمت نان را مى آورديم خانه ، با پدرم كنار چراغ نفتى مى نشستيم تا خاك اره هاى داخل نان را جدا كنيم .

آن موقع وقتى براى تهيه نان بيرون مى رفتيم ، غالبا با چشم گريان و دست خالى بر مى گشتيم چون افراد لاابالى و گردن كلفتها بالا سر تنور مى ايستادند و ديگر نان به ماها نمى رسيد .

در چنين وضعيتى بعضى ها كه علاقه مند آقا بودند از سر دلسوزى مى خواستند كارى انجام بدهند كه به آقا سخت نگذرد .

بعنوان مثال شخصى بود به نام حاج احمد خشكه پز كه در بازار دروازه نانوايى داشت . يك روز داشتم از جلوى نانوايى رد مى شدم كه حاج احمد مرا صدا زد . رفتم ببينم چه كار دارد . بعد از سلام و احوالپرسى ، گفت : پسر جان فردا وقتى كه از مدرسه تعطيل شدى ، قبل از اينكه به منزل آقا بروى ، بيا اينجا كارت دارم . گفتم : چشم .

فردا بعد از مدرسه رفتم

نانوايى . وقتى كه حاج احمد مرا ديدت يك باربر صدا زد و يك گونى آرد به باربر داد و گفت : همراه اين پسر برو . بعد رو كرد به من و گفت : اين دو شيشه آبليموى شيرازى را براى من هديه آورده اند ، اينها را هم ببر منزل آقا ، سلام مرا برسان و پيغام مرا به ايشان بده .

گفتم : چشم . به همراه باربر به طرف منزل آقا حركت كرديم . البته روى گونى را با پارچه اى پوشانده بودم والا اگر كردم مى ديدند غارت مى كردند . وقتى به خانه آقا رسيديم ، در زدم . خانم آقا در را باز كرد . مثل اينكه آقا مشغول مقدمات وضو بود .

به خانم عرض كردم : اينها را كجا بگذارم ؟

خانم گفتند : بگذاريد گوشه ايوان . بعد از اينكه باربر آرد را گوشه ايوان گذاشت ، رفت و من منتظر آقا بودم كه بيايد تا پيغام حاج احمد را برسانم .

وقتى آقا به حياط آمد ، سلام كردم ، آقا جواب داد و پرسيد : داداشى اينها چيه ؟

گفتم : يك گونى آرد و دو شيشه آبليمو شيرازى كه حاج احمد خشكه پز براى شما فرستاده است .

فرمود : براى چى ؟

گفتم : حاج احمد سلام رساند و گفت : آقا پير و سالخورده اند و تهيه نان براى ايشان مشكل است اگر هم تهيه كند ، نمى تواند آن نانها را بخورد . به خاطر همين اين گونى آرد را ببر منزل آقا و هر روز مقدارى آرد بياور تا براى آقا نان تازه بپزم .

اين دو شيشه آبليمو را هم براى من هديه آورده اند و من هم به آقا هديه مى دهم .

بعد از تمام شدن صحبتهاى من ، آقا فرمود : داداشى چرا اول از من اجازه نگرفتى ؟

جواب دادم : نمى دانستم چى كارم دارد .

ايشان فرمود : اشكالى ندارد ولى فردا بعد از مدرسه يك باربر همراه خودت بياور ، و اين كيسه آرد را ببر و سلام مرا برسان و به حاج احمد بگو معده شيخ محمد حسين زاهد به نانهاى سيلو و نان جو عادت كرده ولى برادران مسلمانى هستند كه نمى توانند اين نانها را بخورند . اين آرد را به قيمت بازار به آنها بفروش و پولش را به كسانى بده كه همين نانهاى خراب را هم نمى توانند بخرند . با اين كار هم تو ثواب مى برى وهم من . البته اين دو شيشه آبليمو را براى اينكه رد احسان نشده باشد ، قبول مى كنم . (25)

در همان ايام يكى از اقوام ما قبل از ماه رمضان يك گونى برنج و يك حلب روغن مى فرستند منزل آقا . وقتى خانم جلوى درمى آيد از قبول آنها امتناع مى كند و مى رود جريان را به ايشان مى گويد .

آقا وقتى جلوى درمى آيد مى پرسد : اينها را كى فرستاده است ؟

آورنده مى گويد : فلانى .

آقا مى فرمايد : اينها را ببر . من خودم پيش آن شخص مى آيم . وقتى آقا به مسجد آمد ، آن شخص را خواست با مهربانى به او گفت : من خدا دارم و رزق مرا او متكفل است

و احتياجى به اين چيزهايى كه فرستاديد براى يك مغازه دار خوب است و من نه مغازه دارم كه آنها را بفروشم و نه مى توانم آنها را مصرف كنم . (26)

در آن سالها مثل الان نفت و گاز فراوان نبود و مردم در زمستان كرسى مى گذاشتند و براى گرم كردم كرسى از خاك زغال استفاده مى كردند . آقا برادر بزرگترى داشت كه دلسوز ايشان بود . در زمستان سردى برادر مى آيد در منزل را مى زند . آقا جلوى در مى آيند بعد از سلام و احوال پرسى برادر رو مى كند به آقا و مى گويد : من چه كسى هستم ؟

آقا جواب مى دهد : معلوم است شما برادر من هستيد .

برادر بعد از شنيدن اين حرف مى گويد : به حق همان برادرى اين گونى خاك زغال امتناع مى كند و به برادر مى گويد : برادر جان من به اندازه امشب و فردا خاك زغال دارم . اين گونى را بر براى كسى كه حتى براى امشب خاك زغال ندارد . (27)

روزهاى جمعه بعد از ناهار وقتى سهم خرج هر كس معين مى شد ، اولين كسى كه سهم خودش را مى داد ايشان بود و حاضر نبود سربار ديگران باشد . در حالى كه همه حاضر بوديم ، سهم ايشان را بپردازيم .

همانطور كه ذكر؛ ايشان در اين دوران خرج زندگى (28)خرج زندگى را از راه تدريس بدست مى آورد و هر شاگردى كه پيش ايشان مشغول تحصيل مى شد مقدار اندكى شهريه (29)مشخص مى كرد كه بپردازد و آقا زندگى را بر اساس شهريه شاگردان

تنظيم مى كردند . (اجاره خانه و خورد و خوراك )

نكته جالب اينكه اگر كسى از شاگردها بيش از مقدار مقرر شهريه مى دادم . تابستان بود و داشتيم از امامزاده داوود بر مى گشتيم . در يك فرصت مناسب خدمتشان رسيدم و عرض كردم آقا ، ماهى دو تومان بعنوان شهريه كم است . اجازه بفرمائيد آن را اضافه كنم . ايشان در جواب من چيزى نفرمود و من سكوت را دليل بر رضايتشان قلمداد كردم . لذا زمان پرداخت شهريه ، يك تومان اضافه تر دادم . آقا فرمود : داداشى اين پولها چقدر است ؟

عرض كردم : سه تومان .

فرمود : قبلا چقدر مى دادى ؟

گفتم : دو تومان .

ايشان با يك حالت خاصى فرمود : نه ! نه ! همان دو تومان كفايت مى كند . چرا كه من خرجم را براساس شهريه ها تنظيم كرده ام ، لذا اين پول شما اضافى مى آيد و نمى دانم با آن چه كار كنم . خلاصه قبول نكرد و به خودم برگرداند . (30)قبل از شروع جنگ جهانى دوم به اتفاق 5نفر ديگر خدمت آقا درس مى خوانديم و ماهيانه يك تومان مى داديم ، تا اينكه جنگ شروع شد و وضع ارزاق عمومى خراب شد . قيمتها بالا رفت لذا با رفقا تصميم گرفتيم به مقدار شهريه يك تومان اضافه كنيم . هنگام پرداخت شهريه وقتى پولها را به ايشان داديم يك نگاهى به پولها كرد و متوجه شد كه از دفعات قبل بيشتر است ، فرمود : چرا زيادتر شده است ؟

من عرض كردم : آقا مواد غذايى گران شده

وضع زياد مناسب نيست به خاطر همين به مقدار شهريه مبلغى را اضافه كرده ايم تا شما مشكلى نداشته باشيد .

ما فكر مى كرديم كه آقا در آن وضعيت پول را قبول كند ولى ايشان مبلغ اضافه را پس داد و فرمود : من خدا دارم و لازم نيست شما به من كمك كنيد . احتياجى به كمك شما ندارم . همان خداى قبل از جنگ ، خداى زمان جنگ هم هست و رزق مرا مى دهد . (31)

من و چند نفر از دوستان خدمت آقا شاگردى مى كرديم و آن زمان نفرى يك تومان شهريه مى داديم در آن ايام وضع زندگى مردم ترقى كرده بود وهم خرج و مخارج بيشتر شده بود . تصميم گرفتيم مبلغ 5ريال به شهريه اضافه كنيم . هنگام پرداخت شهريه نفرى 15ريال خدمت آقا داديم .

ايشان فرمود : اين چقدر است ؟

عرض شد : همان شهريه است .

فرمود : نه اين زيادتر از قبيله است .

مجبور شديم جريان را تعريف كنيم .

ايشان وقتى جريان را شنيد فرمود : حالا خوابم تعبير شد .

عرض كرديم : مگر شما چه خوابى ديده ايد ؟ !

فرمود : ديشب در عالم رويا براى قضاى حاجت به دستشويى رفتم : در آنجا نجاست به لباسم ترشح مى شد خيلى ناراحت شدم . اين مقدار اضافه همان ترشحات نجاست است پول اضافى را جدا كنيد و برداريد . (32)

در ايام تحصيل نمى دانم چه اتفاقى افتاد كه يك ماه سر درس حاضر نشدم ؛ منتها آخر ماه شهريه ام را به يكى از رفقا دادم كه به آقا بدهد .

دوستم وقتى پول را به

آقا مى دهد ، ايشان مى پرسد داداشى اين چيه ؟

دوستم عرض مى كند ، شهريه فلانى است و جريان را تعريف مى كند .

ايشان با كمال تعجب ، پول را پس مى دهد و مى فرمايد : ايشان كه سر درس حاضر نبوده است كه بخواهد ، شهريه اش را بپردازد .

نكته اى كه خيلى مرا تحت تاءثير قرارداد اين بود كه براى مخارج در آن ماه به مقدار شهريه من كم آورد؛ لذا براى جبران آن مقدار ، يكى از كتابهاى خود را مى فروشد . (33)

اواخر جنگ جهانى دوم بود كه با عده اى در محضر آقا ادبيات عرب مى خواندم . شهريه اى كه مى داديم ماهى 4 تومان بود . بعد از مدتى جنگ تمام شد و ما هنوز خدمت آقا مشغول درس خواندن بوديم وقتى كه زمان پرداخت شهريه رسيد ، نفرى 4 تومان به ايشان داديم ولى آقا دو تومان از آن را به خودمان برگرداند . تعجب كرديم ! به آقا عرض كرديم : مگر نبايد ما 4 تومان مى داديم .

ايشان در جواب ما فرمود : درست است ولى الان جنگ تمام شده و قيمت ها هم پايين آمده به خاطر همين ماهى دو تومان كفاف زندگى مرا مى كند ولى شما جوان هستيد ، بقيه پول را براى آينده تا پس انداز كنيد . (34)

كرديم ، عصبانى نمى شدند . مخصوصا امورى كه مربوط به خودشان بود .

عصر جمعه بود كه به همراه آقا و ديگر دوستان از باغ سر آسياب در كنار ريل ماشين دودى بر مى گشتيم . آقا هم از حفظ مشغول خواندن دعاى سمات بود .

همان طور كه مى آمديم ، ماشين دودى از كنار ما گذشت ناگهان از داخل واگن شخصى آب دهان به جانب ايشان انداخت . خيلى ناراحت شديم تا حدى كه مى خواستيم داخل واگن بشويم و آن شخص را تنبيه كنيم اما آقا فرمود : داداشى ها چيزى نبود ، ببينيد با يك دستمال پاك شد . اين حرف ها آب سردى بود بر خشم ما و با گذشت از جسارت آن شخص ، نگذاشتند ما درگير شويم . (35)

روز ديگرى كه من دستهاى آقا را گرفتم . داشتيم از باغ برمى گشتيم و آقا هم گيوه سفيد و نويى به پا داشت . همان طور كه مى آمديم ، فرمود : داداشى حواست جمع باشد كه پاهايم توى جوى آب نرود . (36)(آن زمان همه اطراف تهران باغ و مزرعه بود)

گفتم : چشم . ولى از آنجايى كه نوجوان بودم در بين راه حواسم پرت شد و يك دفعه پاى ايشان داخل جوى آبى فرو رفت و گيوه سفيد و نوى ايشان غرق گل و لجن شد .

هم ناراحت شدم و هم ترسيدم و منتظر عكس العمل آقا شدم ، چون ايشان سفارش كرده بود .

اما برعكس آن چيزى كه فكر مى كردم ، ايشان با لحن محبت آميزى فرمود : داداشى ، داداشى ، ناراحت نشو . چيزى

نشده . با اين ملايمت و مهربانى ناراحتى و ترسم را بر طرف كرد . (37)

روزى با عده اى در خدمت آقا نشسته بوديم كه يكى از دوستان وارد شد؛ خيلى ناراحت بود . آقا وقتى ناراحتى او را ديد فرمود : داداشى چه شده ؟

جواب داد : آقا شما اين همه زحمت مى كشيد ولى عده اى پشت سر شما حرفهايى مى زنند كه طاقت شنيدنش را ندارم .

آقا فرمود : داداشى مگر چه گفته اند كه تو اين همه ناراحت شدى ؟

گفت : مى گويند ، شيخ محمد حسين زاهد سواد ندارد؛ تا مغنى (38)بيشتر درس نخوانده . من هم با آنها درگير شدم .

آقا لبخندى زد و گفت : داداشى راست مى گويند من ادبيات را تا مغنى خوانده ام . از طرفى نفى كمال هم غيبت نيست . (39)

صبح جمعه در حالى كه دست آقا در دستم بود به طرز دولت آباد ، باغ اجلاليه حركت مى كرديم ناگهان حواسم پرت شد و پاى آقا داخل چاله بيرون آوردم . آقا متوجه ترس ناراحتى من شد ، فرمود : داداشى چيزى نشده .

ولى مى ديدم از پاى ايشان خون مى آيد . آقا متوجه شد كه هنوز من ناراحت هستم ، دوباره فرمود : اى بابا من مى گويم چيزى نشده ، ولى شما نگران هستيد . شما فقط بگو از كجا خون مى آيد تا آن را آب بكشم .

به طرف جوى آب رفتيم . آقا هم محلى را كه خون مى آمد ، آب كشيد .

هنوز ناراحت بودم البته نه به خاطر آقا بلكه به خاطر دوستان آقا كه

اگر بفهمند اين اتفاق براى آقا افتاد ممكن است مرا شما كنند . حق هم داشتند چون دست آقا را گرفته بودم كه چنين حوادثى پيش نيايد .

وقتى كه پيش رفقا رسيديم ، آقا نه تنها چيزى به آنها نگفت بلكه طورى راه رفت كه كسى متوجه نشود اتفاقى افتاده است . (40)

شما شركت مى كنم .

فرمود : منظور اين نيست كه پيش من بيايى . هر مسجدى كه نزديك منزل شما است ، برو و در تعليم مسائل دينى كوتاهى نكن .

جواب دادم : چشم انشاءالله عمل مى كنم . (42)

نقل ننمائيد و صحبت نكنيد ، زيرا اگر در خواندن حديث و صحبت كردن اشتباه كنيد موجب گمراهى ديگران مى شويد و نزد خداوند مسئول خواهيد بود .

در كلاس قرآن و احكام شركت مى كند ، نمى خواهد چيزى بدهد . (45)

مطلقا وجوه شرعى قبول نمى كرد . زندگى را فقط از راه تدريس مى چرخاند حتى اگر كسى هديه اى مى آورد ، قبول نمى كرد . روزى شخصى به نام حاج آقا رضا فرش فروش به محل تدريس وارد شد . بعد از سلام و احوالپرسى گفت : آقا جان شما مرا مى شناسيد كه اهل خمس خستم و مالم را پاك مى كنم . مقدارى پول هست كه نه خمس است و نه زكات ، مى خواهم به شما بدهم .

آقا تشكر كرد اما پول را قبول نكرد و اصرار حاج آقا رضا به جايى نرسيد . (46)

حمله نيروهاى دولتى قرار گرفت ، تا آنجا كه به ياد دارم يك نفر شهيد و تعدادى نيز مجروح شدند . بعد از آن روز ، ماءمورين دولتى كسانى را كه در راهپيمايى شركت كرده بودند ، دستگير مى كردند . من هم جزو بازداشت شده ها بودم .

بعد از دستگيرى من ، شخصى براى سرزنش من نزد آقا رفته و گفته بود : فلانى يعنى من با آقاى كاشانى در ارتباط است . به خاطر همين بازداشتش كرده اند .

آقا بعد از شنيدن سخنان ، در جواب مى فرمايد : اگر كسى آگاه به وظيفه اش مى باشد و به آن نيز عمل كند و شخص آقاى كاشانى را هم مى باشد و به آن نيز عمل كند و شخص آقاى كاشانى را هم مى شناسد و مى داند ايشان به چه چيزى دعوت مى كند شركت كردنش اشكال ندارد ، بلكه وظيفه اش را انجام داده است . (49)

روزى ايشان به من فرمودند : برو پيش پدرت و بگو آقا با شما كارى دارد . من هم به پدرم گفتم : مرحوم پدرم به اتفاق يكى از تجار خدمت ايشان رسيد ابتدا با نقل پذيرايى مختصرى از پدرم و همراهانش كرد . بعد از آن به پدرم فرمود : از جانب من خدمت آقاى كاشانى برسيد و بگوييد فلانى سلام رساند و گفت ، اكنون كه قدرتى پيدا كرده ايد ، بساط مشروب فروشى ها را جمع كنيد .

وقتى پيغام آقا به آقاى كاشانى رسيده بود ، آقاى كاشانى در جواب فرموده بودند : الان داريم انگلسيها را بيرون مى كنيم و اين

چيزها سايه انگلسيها است . (50)

از ما دو نفر بود . با اينكه مساوى با ما پول پرداخت كرده بود .

بعد از تمام شدن غذا ايشان رو مى كرد و به ما مى گفت : داداشى من توان حساب كتاب قيامت را ندارم . همين جا همديگر را حلال كنيم و اين كار هر روز ايشان بود . (52)

ايام بيمارى با چند نفر ديگر از جمله حضرت آيت الله حق شناس حفظه الله تعالى براى عيادت خدمت ايشان رسيدم . وقتى دور ايشان نشسته بوديم ، با يك حالت خاصى ايشان رو كرد به آقاى حق شناس و خطاب به ايشان گفت : داداشى به آنها بگو اسم زاهد را از روى من بردارند ، چرا كه دكتر براى من آب سيب تجويز كرده است . و اين حرف را جدى مى گفت البته ما نديديم كه ايشان آب سيب ميل كند . (53)

ضمن آن كه دكتر براى تقويت ايشان آب جوجه تجويز كرده بود ولى ايشان آب جوجه نمى خورد و مى فرمود : زاهد كه آب جوجه نمى خورد . (54)

يك روز جمعه بعد از صرف ناهار وقتى مسئول خرج ، مخارج را حساب كرد ، سهم هر نفر 3 عباسى شد .

ايشان فرمود : با 3 عباسى هنوز به من مى گويند زاهد . در حالى كه 3 عباسى 6/1 يك ريال بود و مبلغ زيادى نبود . (55)

روزى بعد از درس و در ميان راه فرمود : داداشى امروز مهمان دارم برويم چند تا خيار بخريم . وقتى به مغازه ميوه فروشى رسيديم ، ايشان از ميان خيارها چند خيار بزرگ به قول ما سالادى برداشت

.

من خيلى ناراحت شدم چرا كه قيمت خيار قلمى با سالادى زياد فرقى نداشت . آقا متوجه ناراحتى من شد و فرمود : داداشى ناراحت نشو . خيار است . خرد مى شود و آب دوغ خيار مى سازد ، پس چيزى كه آخر و نتيجه اش يكى است ، ديگر نبايد معطل شد كه قلمى بخرم يا درشت . (56)

روزى با خودم فكر كردم ، امروز يك غذاى ساده تهيه كنم و ببرم حجره محل تدريس آقا و به اتفاق ايشان بخوريم . بالاخره غذايى ساده تر از نان و پنير و سبزى پيدا نكردم . به اندازه دو نفر تهيه كردم و رفتم خدمت ايشان ؛ وقتى غذا را ديد ، فرمود : داداشى هر دو اينها را كه نمى شود خورد يا نان پنير و يا نان سبزى ، ولى چون سبزى زود خراب مى شود ، امروز نان و سبزى مى خوريم و فردا نان و پنير را . (57)

روزى ديگر مادرم براى ناهار ماهى پلو درست كرده بود به مادرم گفتم : يك بشقاب هم ببرم محضر آقا . مادر هم يك بشقاب آماده كرد و براى راحتى آقا تيغ هاى ماهى را جدا كرد .

وقتى غذا را خدمت آقا بردم ، آقا تشكر كرد و مشغول خوردن شد در حين خوردن گفت : داداشى چقدر مرغش خوشمزه است .

خيلى تعجب كردم كه چگونه متوجه نشده كه ماهى است . معلوم بود كه مزه مرغ را فراموش كرده است . (58)

از لحاظ پوشش و لباس ، ساده و بى آلايش بود و معمولا يك دست لباس بيشتر نداشت . البته

اين را وقتى فهميدم كه در ايام بيمارى كه منجر به فوت ايشان شده ، به اتفاق چند نفر از دوستان براى عيادت خدمت ايشان رسيده بوديم . من ديدم وقت عوض كردن لباس ايشان است ، لذا به همسر ايشان گفتم : يك دست لباس بدهيد تا لباسهاى آقا را عوض كنم .

همسر ايشان در جواب گفت : آقا همين يك دست لباس را دارد و هر وقت بايد تميز شود آن را مى شويد و به تن مى كند . (59)

پس از بازگشت از مشهد ، با خودم گفتم : بروم خدمت آقا هم ايشان را زيارت كنم و هم سوغاتى ايشان را بدهم . براى ايشان يك جفت جوراب آورده بوديم ، وقتى خدمت ايشان رسيديم ، سوغاتى را خدمت ايشان دادم .

خيلى مرا تشويق كرد و گفت : سوغاتى آوردن كار خيلى خوبى است ولى مرا از پذيرفتن آن معذور كن چرا كه در حال حاضر جوراب دارم .

اما من اصرار كردم .

ايشان در جواب اصرار من فرمود : داداشى يك جفت جوراب براى مدت مديد من كفايت من كند و اين جوراب تو بدون استفاده مى ماند و اسراف مى شود . (60)

چرا كه سخنى كه از دل برآيد ، لاجرم بر دل نشيند .

در زمينه زهد ساده زيستى ممتاز بود و هركس آقا را مى شناخت ، اعتقاد ايشان را به زهد مشاهده مى كرد . دلبستگى به دنيا نداشت .

مطلقا وجوه شرعى قبول نمى كرد . خرج زندگى را از راه تدريس تاءمين مى كرد .

مقدار شهريه اى كه از شاگردان مى گرفت ، براساس مخارج اندك خودش بود و اگر از شاگردان كسى بيشتر از مقدار مقرر شهريه پول مى داد ، آقا اضافه را بر مى گرداند .

حتى آن زمانى كه نفت فروشى مى كرد اگر نفت گران مى شد ، قيمت را بالا نمى برد و در هنگام فروش پيمانه را لبريز و پر مى كرد و كمى بيشتر به مشترى مى داد .

ساده زيستى ايشان مى تواند الگوى خوبى براى ما روحانيون باشد . ابتدا نمى خواهم بگويم همه مثل ايشان باشند .

در كارها جز به رضاى خداوند به چيز ديگرى فكر نمى كرد . در برخورد با ايشان صميميت خاصى وجود داشت ؛ خيلى صميمى برخورد مى كرد . مخصوصا با جوانها . افرادى را مى بينم كه انسانهاى صالحى هستند ولى يك سرى نقايصى دارند مثلا با مردم گرم و مهربان برخورد نمى كنند اما ايشان اينطور نبود .

از ديگر نكاتى كه مى توان درباره شخصيت ايشان مى توان گفت : همت بالاى ايشان است ؛ تعطيلى در كار خود نداشت حتى در روزهاى تعطيل براى جوانان برنامه مى گذاشت . با اينكه سنى از ايشان گذشته بود ولى با اين حال ساعتها در خدمت مردم به ويژه جوانان

بود .

يكى از كارهاى مهم و در خور توجه ايشان بود كه سعى مى كرد از همان ابتدا و پله اول جوانها را معتقد به خدا و قيامت تربيت نمايد؛ زيرا آن چيزى كه مى تواند سازنده باشد ، اعتقادات صحيح است .

سعى داشت كه شاگردان با ظاهرى درست و مرتب در جامعه بيايند . يك اخلاق بخصوصى داشت و آن اينكه از هر كس خريد نمى كرد . از كسى خريد مى كرد كه در معامله درست عمل مى كرد و با انصاف بود . مال خود را پاك مى كرد يعنى خمس مال خود را مى داد .

حضرت آيت الله نصرالله شاه آبادى آن مرحوم را اين چنين توصيف مى نمايد .

شيخ محمد حسين زاهد واقعا مردى زاهد بود وا ين لقب بى مسما نبود . آن مرحوم تمام كارهاى خود را شخصا انجام مى داد . حتى با آن سن و سال شخصا به خريد مى رفت . مغازه داران از روى علاقه اى كه به آن مرحوم داشتند ، پول جنس را نمى گرفتند ولى ايشان قبول نمى كرد و حاضر نبود بدون پرداخت مبلغ جنس ، كالا را ببرد .

يكى از دوستان ما كه مغازه دار بود نقل مى كرد كه وقتى ايشان براى خريد مى آمد ، مى گفتم آقا شما تشريف ببريد من خودم جنس را مى آورم . ايشان به شرطى قبول مى كرد كه پول جنس را بگيرم و اگر بيشتر از خريدشان جنس مى بردم ، مقدار اضافه را برمى گرداند و مى فرمود : همان مقدارى كه پول دادم ، جنس مى گيرم نه

بيشتر . اصرار من هم فايده نداشت .

مسائل ، پدرم (حضرت آيت الله شاه آبادى رحمت الله عليه )در مسجد امين الدوله اقامه جماعت مى كرد بعد ايشان آن مرحوم اقامه جماعت را در مسجد امين الدوله به عهده گرفت . به واسطه امامت و حضور ايشان جماعت خوبى بر گذار مى شد و جمعيت متنابهى دور ايشان جمع مى شد . زندگى بسيار ساده داشت و هر وقت كسى وجوهات شرعى خدمتش مى برد ، مى گفت ببريد خدمت آقاى شاه آبادى . خود ايشان قبول نمى كرد .

افراد زيادى به واسطه ايشان تربيت شدند . مخصوصا جوانان كه الان آن جوانها جزو افراد باتقوا و متدين حال حاضر مى باشند .

در هنگام تدريس هم فقط به گفتن درس اكتفا نمى كرد ، بلكه موعظه و نصيحت هم مى كرد . حتى مثالهايى كه براى شاهد مثال مى گفت ، جهت تربيتى داشت .

خلاصه آن چيزى كه درباره ايشان مى توان گفت ، اينست كه آن مرحوم حاج سعيدا و مات سعيدا

بين ايشان و والد مرحوم ما (حضرت آيت الله شاه آبادى رحمته الله عليه ) رابطه و علاقه خاصى وجود داشت و غالبا مشكلات خود را با پدرم مطرح مى كرد .

روزى ايشان به من گفت : يك سئوالى دارم ، مى روى از پدرت مى پرسى . بگو چشمانم خيلى ضعيف است و خوب نمى بينم لذا وقتى به بازار مى آيم با مردم يا حتى زنان برخورد مى كنم و متوجه نمى شوم ، آيا صلاح مى دانيد از خانه بيرون نيايم تا اين مشكل پيش نيايد ؟

وقتى من پيغام آقا

را رساندم پدرم فرمود :

مى روى پيش شيخ محمد حسين زاهد و از جانب من مى گويى ، بيرون آمدن شما امر به معروف و نهى از منكر است ولو اينكه اتفاقا با كسى برخورد كنيد و اصلا وجود شما در بيرون تبليغ و ترويج دين و معرفى روحانيت است . وقتى چشم مردم به يك روحانى بى آلايش مى افتد ، اين مطلب را از اسلام مى دانند و علاقه مندى مردم به اسلام و روحانيت بيشتر مى شود .

از ديگر شاگردان ايشان جناب آقاى حبيب الله عسگر اولادى (62)مى باشد . ايشان استاد خود را اين چنين معرفى مى كند : شخصيت شيخ محمد حسين زاهد را مى توان از سه جنبه بررسى كرد و هر كدام از جنبه ها داراى جاذبه خاصى بود .

اول : زهد واقعى ايشان بود كه در ساده ترين حالت ممكنه در زمان خويش زندگى مى كرد . او واقعا زاهد صادق بود .

دوم : آن چه كه مى دانست و به آن رسيده بود عمل مى كرد ، و در ضمن هيچ وقت ادعايى نداشت . علاوه بر اين در طول آشنايى با ايشان هرگز نديدم كه دعوت به عملى يا خلقى نمايد ولى عمل به آن نكرده باشد .

سوم : به اين مطلب رسيده بود كه در زمانى زندگى مى كند كه باد نسل جوان را دريابد و اين يك زمان شناسى و بصيرت بزرگى بود . با خلق و خوى خوب با جوانان برخورد مى كرد ، و خودش را در سطح آنها نگه مى داشت . برداشت ايشان از اوضاع زمانه اين بود كه

اگر فقط درس و بحث داشته باشد كفايت نمى كند لذا شبها و روزهاى تعطيل نيز خود را وقف جوان ها كرده بود و در اين راه همت و پشتكار بالايى داشت و خستگى نمى شناخت . نكته قابل توجه اين است كه همه كارها و فعاليت ايشان در ميان سالى بود . آن زمانى كه من با ايشان آشنا شدم حدود 55 سال سن داشت . مى توانم به جراءت عرض كنم كه ايشان در تكوين شخصيت ايمانى بسيارى از متدينين امروز بازار و تعداد زيادى از برادران اوليه جمعيت مؤ تلفه اسلامى ، برادرانى كه در صحنه هاى مختلف در دفاع از اسلام و ولايت از هيچ كوششى فروگذار نكرده اند ، دخالت جدى داشت ، و آنها در تربيت مستقيم و ولا غير مستقيم ايشان بوده اند . شيخ نمونه كامل عارف و سالك و زاهد واقعى بود .

از زمانى كه ايشان را شناختم ، طورى مجذوب ايشان شده كه حتى نمى توانستم فكر كنم كه روزى از خدمت ايشان بروم . واقعا آشنايى خودم با ايشان را از خدا مى دانم و اين نبود مگر دعاى خير پدر و مادرم .

ديگر شاگردان ، استاد خود را اين چنين توصيف مى كنند :

علاقه خاصى به ايشان داشتم . زمان قحطى وقتى براى تهيه نان بيرون مى رفتم بعد از اينكه با دردسر فراوان نان را تهيه مى كردم ، به جاى اين كه يك راست به خانه بروم و نان را برسانم ، به مسجد امين الدوله مى رفتم نماز مغرب و عشاء را هم آنجا مى خواندم . وقتى آقا درس

تفسير را شروع مى كرد ، آن چنان محو صحبتهاى ايشان مى شدم كه يادم مى رفت بايد نانى به خانه برسانم .

- آن مرحوم به تمام معنا زاهد بود . حتى از حلال هم اجتناب مى كرد كه نه تنها كار عوام نيست بلكه از خواص چنين كارى كمتر برمى آيد . عجيب جاذبه اى داشت و اگر شخصى نيم ساعت در محضر ايشان بود ، مجذوب مى شد و ديگر ايشان را رها نمى كرد . (63)

- ايشان طورى در مسجد امين الدوله رفتار كرده بود كه والدين اطمينان خاصى به ايشان و برنامه هايش داشتند و فرزندان خود را با خيال آسوده به مسجد مى فرستادند . در همان ايام روزى به پدرم گفتم : پدر جان بيا برويم منزل فلان آقا . پدرم جواب منفى داد و گفت : هر چه بخواهى در مسجد امين الدوله هست . اگر احكام مى خواهى مسجد امين الدوله ، اگر درس مى خواهى مسجد امين الدوله اگر تفسير قرآنى مى خواهى مسجد امين الدوله ، ديگر چه لزومى دارد جاى ديگرى برويم . (64)

حضرت آيت الله حاج آقا مرتضى تهرانى (65)مى فرمودند :

در اوايل نوجوانى پدرم مرا براى شاگردى خدمت شيخ محمد حسين زاهد برد . از پدرم پرسيدم ، آيا ايشان مجتهد است كه مى خواهيد مرا پيش ايشان ببريد ؟

پدرم گفت : خير .

تعجب كردم و گفتم پس چرا مرا پيش ايشان مى بريد ؟

پدرم گفت : ايشان مجتهد نيست و تو را هم براى ملا شدن پيش ايشان نمى برم بلكه مى خواهم نفس ايشان به تو بخورد و آدم بشوى

.

آن زمانى كه خدمت حضرت آيت الله العظمى بروجردى بودم و از محضر ايشان استفاده مى كردم ، روزى در خدمت ايشان صحبت از آقا شيخ محمد حسين زاهد بود و من براى ايشان حالات و رفتار شيخ محمد حسين زاهد را بيان كردم . بعد از صحبتهاى من حضرت آيت الله العظمى بروجردى فرمودند : اى كاش آقا شيخ محمد حسين زاهد را زيارت مى كرديم . (66)

آن چنان درس و منبرى داشت كه وقتى از پاى منبر بلند مى شديم تا يك هفته گناه نمى كرديم . كلامش خيلى در جانها نفوذ مى كرد . (67)

مرحوم شيخ محمد شريف رازى نويسنده كتاب شرح حال علما در كتاب تذكرة المقابر درباره ايشان اين چنين مى گويد :

شيخ محمد حسين زاهد يكى از ائمه جماعت تهران بود كه به تقوا و زهد و پارسايى شهرت تام داشت و سالها در مسجد امين الدوله درس اخلاق براى جوانان و طلاب مى گفت و آنها را به اخلاق حسنه و اوصاف جميله ارشاد و هدايت نموده و پرورش مى داد و از اين رو يادگاريهاى بسيار در ميان بازاريان و روحانيون به جا گذاشت كه به ديانت تقوا و راستى و درستى مشهور مى باشند .

وى معلومات فقهى يا اصولى زيادى نداشت ولى آنچه مى دانست به آن عمل مى كرد . سالك جاهل نبود . عالمى عالم و در كمال قناعت و متانت ، زندگى مى كرد . منظر و منطقش مردم را به ياد خدا و اولياء خدا مى انداخت . در آن زمان در منطقه بازار و مولوى غير از آقا ، بزرگان ديگر

هم بودند؛ مثل شيخ محمد حسين زاهد ، حضرت آيت الله سيد على حائرى و حضرت آيت الله سيد احمد خوانسارى و حضرت آيت الله شاه آبادى و شيخ آقا بزرگ هفت تنى و . . .

و همه اين بزرگان مراتب علمى شان از آن مرحوم بيشتر بود ولى به ايشان به ديده احترام نگاه مى نگريستند . به عنوان مثال ، يكى از ارادتمندان حضرت آيت الله سيد احمد خوانسارى (ره ) در فصل بهار و تابستان روزهاى جمعه ايشان را به باغى در شهر رى دعوت مى كرد و چون پسرش هم در نزد آقا درس مى خواند ، چند بار ايشان را هم دعوت كرد . اتفاقا روزى كه قرار شد به باغ برود ، من هم ايشان را همراهى كردم وقتى به باغ رسيديم ، حضرت آيت الله خوانسارى هم آنجا بود .

حضرت آيت الله خوانسارى با اينكه از زهاد مجتهدين زمانه خود بودند ، اما وقتى كه هنگام نماز شد ، اصرار كردند كه آقا جلو بايستند و امامت كند ، ولى آقا قبول نكرد حتى ايشان پسر خود را امر كرده بود كه از محضر و اخلاق شيخ استفاده كند و آقاى خوانسارى هميشه از ايشان به عنوان استاد پسرشان ياد مى كردند . (68)

در يكى از سفرهاى امامزاده داوود وقت بازگشت به باغ مستوفى رسيديم . عده اى ديگر از جمله شهيد نواب صفوى و يارانش در آن باغ بودند . وقتى شهيد نواب متوجه شد آقا به باغ تشريف آوردند ، به اتفاق يارانش خدمت آقا رسيدند . خيلى به آقا احترام مى گذاشت متواضعانه از آقا

مى خواست كه آنها را موعظه كند . ايشان هم چند جمله اى صحبت كرد . در هنگام موعظه مطلبى مرا به خود جلب كرد . ديدم مرحوم نواب طورى خودش را به ايشان نزديك كرده مثل اينكه مى خواست از نور وجود شيخ بهره معنوى بيشترى ببرد . (69)

ايشان هم براى علما و بزرگان احترام قائل بودند مخصوصا براى حضرت آيت الله شاه آبادى ، از آقا مى خواهيم كه شب جمعه دعاى كميل بخوانند اما ايشان در جواب ما مى فرمودند : وقتى كسى مثل آقاى شاه آبادى در مسجد جامع دعاى كميل مى خواند ، من ديگر چه چيزى بخوانم . ولى ما اصرار مى كرديم ، تا اينكه خدمت مرحوم شاه آبادى رسيدم و ماجرا را براى ايشان تعريف كردم .

آقاى شاه آبادى فرمودند : منافاتى ندارد كه ايشان در مسجد امين الدوله دعا كميل بخواند و ما در اين ماجرا ، من هم پيغام را به آقا رساندم و از آن به بعد در مسجد امين الدوله دعاى كميل بر گذار شد . (70)

بيايد بعد از مشورت . بچه ها مرا انتخاب كردند . رفتم خدمت ايشان . وقتى خدمت ايشان رسيدم ، خيلى احترام گذاشت بعد فرمودند : داداشى نمى خواهى با من رفيق بشوى ، با كلام خيلى در دلم ذوق كردم و مجذوب ايشان شدم .

فردا شب تمام بچه هاى محل را به مسجد بردم . يادم نمى رود صحنه خيلى جالبى اتفاق افتاد . همه صف اول ايستاده بوديم و در همان حال بازيگوشى مى كرديم و همديگر را هل مى داديم . بالاخره در يكى از نمازگزاران تمام شد و فرياد زد مسجد جاى بازى نيست و ما خيلى ترسيديم . آقا ابتدا آن شخص را آرام كرد و بعد از آرام شدنش براى اينكه اهميت كار را بفهماند فرمود : اگر من و شما را سر خيابان لاله زار رها كنند ، مستقيم به مسجد امين الدوله مى آييم ؛ اما اين بچه ها در طول مسير ممكن است ده جا گير كنند ، دامهاى شيطان گسترده است . با وضعيت بايد اين بچه ها را جذب مسجد كنيم . (71)

صداى خوبى داشتم در گروه سرود مدرسه تك خوان بودم و قرآن را هم خيلى خوب مى خواندم تا جايى كه روزى از دستگاه سلطنتى آمدند و مرا براى قرائت قرآن دعوت كردند اما با مشورت آقا نرفتم .

در مسجد نشسته بوديم و قرآن مى خوانديم . شخصى آمد جلو و گفت : اين طور كه تو قرآن مى خوانى غنا است و حرام مى باشد . از حرف او خيلى ناراحت شدم .

آقا وقتى برخورد آن شخص را ديد در جواب

گفت : شما چه كار داريد ؟ آيا بايد با صداى انكر اصوات قرآن بخواند . (72)

ايشان با آن بصيرتى كه در كار فرهنگى داشت طورى ما را تربيت كرد كه استخوان بندى ايمانى خوبى پيدا كرديم و شاهدش اينكه روزهاى اول كه امام خمينى (قدس سره )مبارزه با رژيم شاه را شروع كرد از ميان شاگردان ايشان بيش از 50 نفر دعوت امام را لبيك گفتند و تقريبا بدون استثنا همه آنها از امتحانات سربلند بيرون آمدند و اين نبود مگر تربيت ايشان . (73)

جورى خودم را جلوى در رساندم .

گفتم : آقا

- سلام داداشى . نماز صبح خوانده اى ؟

- نه . (هنوز مكلف نشده بودم )

- برو غذاى نمازت را بخوان من منتظر مى مانم .

نماز را خواندم و برگشتم .

قبل از حركت ابتدا آقا عمامه را از سر برداشت و عرق چين را به سر گذاشت . بعد عبا را تا كرد و به همراه كتاب تفسير به دست من داد . بعد از آن با پاى پياده به طرف باغ خاطرات من حركت كرديم . (76)

در بين ما هم افراد مسن بود و هم خردسال . گاهى اوقات تعداد افراد شركت كننده به 200 نفر هم مى رسيد . خدا مى داند با آن كه الان بيش از 50 سال از آن زمان مى گذرد ، هنوز شيرينى خاطرات آن روزها در ذهنم باقى است . باغ نبود ، بهشت بود . بعد از فوت آقا چنين برنامه هاى با آن كيفيت پيدا نكردم . (77)

وقتى به باغ مى رسيديم ، در زير درخت پر شاخ و برگى كه از كنارش جوى آبى رد مى شد ، فرش پهن مى شد . آقا در آن جا مى نشست و ما سرگرم بازى و تفريح مى شديم و هر كسى هم كار يا سئوالى داشت ، خدمت آقا مى رسيد . تا يك ساعت به ظهر مشغول بازى بوديم .

بعد از آن آقا مير هادى كلاس قرآن را شروع مى كرد و ما كم كم دور ايشان جمع مى شديم . نيم ساعت خواندن قرآن طول مى كشيد . بعد از قرآن ، آقا تفسير را

شروع مى كرد حرفهاى ايشان آن چنان در ما اثر مى كرد كه در قالب الفاظ نمى گنجد . (78)

بعد از خواندن نماز ظهر و عصر به امامت آقا ، بساط نهار پهن مى شد . بعد از خوردن ناهار عده اى استراحت مى كردند و عده اى هم مشغول بازى مى شدند . عصر كه مى شد ، شخصى كه مسئول خرج و مخارج بود ، سهم هر نفر را حساب مى كرد . اولين كسى سهم خود را پرداخت مى كرد آقا بود . نمى گذاشت كه كسى سهم او را بدهد . با اينكه خيلى ها و خود من حاضر بوديم سهم ايشان را پرداخت كنيم مى گفت : نبايد سربار ديگران باشم .

نكته جالب اينكه ايشان ما را محدود نمى كرد و اگر از بزرگترها كسى اعتراضى به سر و صداى ما مى كرد ، آقا مى گفت : بگذاريد بچه ها آزاد باشند . (79)

وقتى كه خورشيد مى خواست بساطش را از روى زمين جمع كند ، ما هم آماده حركت مى شديم . من با عده اى ديگر همراه آقا پياده به راه مى افتاديم ، ديگران هم با وسيله بر مى گشتند .

در راه برگشت آقا دعاى سمات را از حفظ مى خواند . وقتى به مسجد امين الدوله مى رسيديم ، اذن مغرب شده بود . وضو مى گرفتيم و نماز مغرب و عشاء را به جماعت مى خوانديم . (80)

بعد از نماز رحلهاى قرآن چيده مى شد و مرحوم مخبرى قرآن مى خواند . (81)تقريبا يك ساعت طول مى كشيد بعد از آن آقا تفسير مى

گفت . با اينكه خيلى خسته بوديم . لى آنقدر تفسير گفتن ايشان جالب بود كه خستگى را فراموش مى كرديم . (82)

خنك تر شد ، به طرف امامزاده صالح حركت كرديم . هنگامى كه به آنجا رسيديم ، آفتاب خودش را پشت كوهها پنهان كرده بود . نماز مغرب و عشا را آنجا خوانديم .

بعد از خواندن نماز براى ادامه حركت ، مسير داخلى رودخانه چون خلوت بود انتخاب كرديم ، چراغ بادى را هم روشن و به طرف فرحزاد حركت كرديم آخرهاى شب بود كه به فرحزاد رسيديم ، شب را همانجا بيتوته كرديم . با صداى اذان از خواب بيدار شدم . رفقا كم و بيش بيدار بودند نماز صبح را به امامت آقا خوانديم از آنجا به امامزاده ابوطالب آمديم . صبحانه را خورديم و حركت را ادامه داديم تا رسيديم به يونجه زار شب را همان جا مانديم . ديگر به امامزاده داوود نزديك شده بوديم .

صبح فردا به طرف مقصد نهايى حركت كرديم . وقتى به امامزاده داوود رسيديم تمام خستگى را فراموش كردم .

بعد از سه روز توقف ، همانطور كه آمده بوديم برگشتيم . در طول سفر هر كجا كه توقف مى كرديم و فرصت مناسب بود ، آقا صحبت مى كرد . گاهى هم دعا و مناجات داشتيم . در خود امامزاده هم جلسه تفسير و دعا برقرار بود . اين سفر براى ما هم تفريح بود و هم اردوى تربيتى و تقويت معنويات . سفر امامزاده داوود نه تنها براى ما جذابيت داشت بلكه در طول سفر عده بسيارى جذب آقا و رفتارش مى شدند . (83)

پس كوچه هى بازار رد مى شدم كه صداى محذونى از داخل مسجد امين الدوله مرا به خود جذب كرد . خود به خود به طرف مسجد و آن صدا كشيده شدم . داخل مسجد رفتم . آن چنان مجذوب مناجات شدم كه متوجه گذر زمان نشدم بعد از اتمام مناجات از يكى از افراد پرسيدم چه كسى مناجات مى خواند ؟ جواب داد : آقا شيخ محمد حسين زاهد . (84)

نفس گرم و صداى گيرايى داشت ، عاشق مناجات او بودم . در ماه رمضان هر 30 شب احياء داشت . در آن زمان مسجد امين الدوله تنها مسجدى كه هر 30 شب ، شب زنده دارى داشت تا آن جايى كه به مسجد شب زنده داران معروف بود .

در آن زمان ماشين زياد نبود ولى مردم از راه هاى دور به عشق آقا به مسجد مى آمدند . به حدى كه در مسجد جايى براى نشستن پيدا نمى شد . حتى ايامى كه حكومت نظامى برقرار بود ، مردم قبل از ساعت منع و رفت آمد به مسجد مى آمدند و منتظر آمدن آقا مى ماندند . (85)

نقش ايشان حتى در بزرگان هم تاءثير گذاشته بود . وقتى چراغها براى مناجات خاموش مى شد ، بعضى از بزرگان مثل حضرت آيت الله ميرزا عبدالعلى تهرانى ( از مجتهدين و مدرسين اخلاق آن زمان ) از تاريكى استفاده مى كرد و عبا را بر سر مى كشيد و مى آمد در گوشه از مجلس مى نشست . ايشان مى فرمود : اين پيرمرد يك نفس خاصى دارد . (86)

برنامه ايشان در ماه رمضان از

ساعت 12 شروع مى شد . ابتدا قرآن خوانده مى شد و بعد حدود يك ساعت ايشان تفسير مى گفت ؛ بعد از به منزل مى رفت و 2 ساعت مانده به اذان صبح براى دعا و مناجات برمى گشت .

وقتى چراغها براى مناجات خاموش مى شد همين كه ايشان بسم الله را مى گفت اشك از ديدگان جارى مى شد . وقتى دعا مى خواند ، حالت خاصى پيدا مى كرد مخصوصا در دعايى دعاى ابو حمزه همه دعا را كه دو ساعت طول مى كشيد ، ايستاده و با گريه مى خواند . آن چنان اشك مى ريخت كه اشك محاسنش را خيس مى كرد . مثل اينكه اشك اين پيرمرد تمامى نداشت . (87)

وقتى ايشان در ميان مناجات مى گفت : حسين عمرت آفتاب لب بوم است ، غوغايى بر پا مى شد . ضجه مردم به هوا برمى خواست و جمعيت ديگر قابل كنترل نبود . (88)

هيچ وقت يادم نمى رود آن زمانى كه آقا مشغول خواندن مناجات بود يك دفعه حالم عوض شد . مشاهده كردم و شنيدم در و ديوار ضجه مى زنند و از آنها خون مى چكد . (89)

آن مرحوم ابتدا در مسجد جامع بازار احياء مى گرفت . آنجا جمعيت زيادى مى آمد تا جايى كه ظرفيت مسجد تكميل مى شد .

قبل از مراسم عمومى در حجره بالا سر مسجد چهل ستون با چند نفر از مخصوصان و ياران نزديك برنامه مناجات داشت .

آن چنان مناجات مى خواند كه بعضى ها از هوش مى رفتند . (90)

بعد از رحلت ايشان ديگر كسى كه مثل ايشان مناجات

و دعا بخواند تا به حال پيدا نكردم حتى به خيلى از شهرها مانند اشرف و مشهد مقدس رفتم ، اما دريغ ، هر چه بيشتر مى گشتم ، اميدم را بيشتر از دست مى دادم . (91)

مى فرمود : يك شب به جايى دعوت شدم (در گذر وزير دفتر)لباس سفيد و نو پوشيده و گيوه نو به پا كردم و رفتم . وقتى ميهمانى تمام شد ، در راه برگشتم داخل كوچه اى شدم . كوچه بسيار تاريك بود و من بى خبر از اين كه داخل كوچه براى تعمير پشت بام كاهگل درست كرده اند . به داخل كوچه قدم گذاشتم و در تاريكى كاهگلها را نديدم و پايم را مستقيم داخل آنها گذاشتم . خاستم پايم را در بياورم آن يكى پايم هم به داخل كاهگلها فرو رفت . وقتى به خانه برگشتم ، مادرم گفت : حسين چرا به اين روز افتادى ؟ ماجرا را برايش تعريف كردم و بعد رفتم و خودم را شستم . بعد از تميز كردن خودم ، فكر كردم كه چرا اين اتفاق بايد براى من بيافتد ؟

خلاصه به اين نتيجه رسيدم كه جريان مربوط به خوردن چلوكباب در آن ميهمانى بود .

بعد از رسيدن به اين نتيجه با خودم گفتم : حسين ، باز هم به فكر شكم چرانى مى افتى ؟

نداشتى چطور شد كه دو روز نيامدى ؟

عرض كرم آقا دندانهايم درد گرفته بود و الان هم درد مى كند .

فرمود : داداشى من راضى نيستم دندانهايت درد كند .

همين كه آقا اين جمله را فرمود ، درد دندانهايم ساكت شد و تا روزى كه شدم دندانهايم را عوض كنم ، هيچ وقت مبتلا به درد دندان نشدم . (93)

از شاگردان آقا به حجره پدرم آمد . سر صحبت باز شد و عين جريانى را كه براى من اتفاق افتاده بود را براى پدرم نقل كرد .

ايشان مى گفت با شيخ محمد حسين زاهد بوديم . هنوز چند قدمى خارج نشده بودم كه يك دفعه ديدم كه در تهران هستيم .

وقتى آن آقا جريان را تعريف كرد ، من رو به پدرم و آن شخص كرده و گفتم : همين جريان كه براى شما اتفاق افتاده ، براى من هم اتفاق افتاده است ، (96)

را با حالت خاصى مى خواندند؛ ضجه و شيون مردم بلند شده بود .

يك دفعه من در همان حال متوجه شدم ستون هاى مسجد با آن ضخامت و بزرگى به صد در آمدند : حتى پنجره بالاى محراب كه الان هست به صدا در آمده بود . البته طوفانى در كار نبود و باد نمى آمد ، بعد از تمام شدن دعا ديدم پنجره هنوز صدا مى دهد .

بعد از چند روزى خدمت آقا شيخ محمد حسين زاهد رسيدم و آن چه را كه ديدم بودم براى ايشان تعريف كردم .

ايشان بعد از شنيدن حرفهاى من به گريه افتاد و فرمود : داداشى وقتى كه من داشتم تفسير مطالعه مى كردم ، به آيات عذاب و جهنم رسيدم . همين طور كه آن آيات را در ذهن مى گذراندم ، مجرى (97)كوچك من به صدا در آمد ، داداشى اينها همه چيز را مى فهمند ، درك دارند . (98)

حسين ، نجست كردم ، جواب دادم ، مادر چيزى نگفتيد؛ حالا هم چيزى نشده ؛ اين همه من شما را در كودكى نجس كردم ، شما چيزى نگفتيد؛ حالا هم چيزى نشده و عيبى ندارد . (103)

: از كجا معلوم اگر من به خودم مى رسيدم ، همين چيزى مى شدم كه حالا هستم . در طول بيمارى ، اغلب روزها در خدمت ايشان بودم اما حتى نشنيدم يك ناله و يا شكايتى كند . (107)

در يكى از همين روزها وقتى بر سر بالين ايشان نشسته بودم ، آقا فرمود :

داداشى ، اين وضع زندگى و خانه و رفتار من است ولى دارند مرا مى چلانند .

در جواب به شوخى گفتم : آقا براى اين است كه ديگر چيزى باقى نماند و پاك پاك باشيد (108)

با اين تكان هايى كه مى خورد ، ممكن است كه سر آقا زخمى شود . با زحمت و از روى سر جمعيت خودم را داخل امارى رساندم و سر ايشان را با يك عالم غم در ميان دستم نگه داشتم . (110)

مراسم تشييع از مسجد امين الدوله شروع شد و با خيل جمعيت آن هم پاى پياده حسين حسين گويان حركت كرديم و تا ابن بابويه شهر رى كه مسير كوتاهى نبود ، رفتيم . در بين راه مواظب بوديم كه مامورين نيايند (چون تشييع جنازه ممنوع بود)بعد از رسيدن به ابن بابويه ، مراسم غسل و كفن با يك حالت روحانى خاصى برگزار شد .

يكى از مقبره ها كه مال يكى از ارادتمندان ايشان بود براى دفن آماده شد . با جمعيت تا كنار مقبره آمديم در ميان جمعيت چشم به شيخ رجبعلى خياط افتاد كه بالا سر قبر آقا بلند بلند گريه مى كرد . ولى بعد از چند دقيقه چيزى ديدم كه خيلى تعجب كردم ديگر شيخ رجبعلى خياط گريه نمى كرد بلكه لبخندى بر لب داشت . از خودم علت آن گريه و آن لبخند را مى پرسيدم ولى جوابى نداشتم تا اينكه روزى از خود ايشان علت را پرسيدم .

شيخ رجبعلى در جواب گفت : وقتى بالا سر قبر شيخ محمد حسين زاهد بودم عالم برزخ به من مكاشفه شد ديدم شيخ محمد حسين بالا سر قبرش ايستاده و مضطرب است و مى ترسد داخل قبر شود . ناگهان وجود مقدس و مبارك سيد الشهداء عليه السلام تشريف فرما شدند و به شيخ محمد حسين اشاره كردند و فرمودند

: نترس من با تو هستم . گريه براى ترس و اضطراب شيخ محمد حسين زاهد بود و لبخند براى تشريف فرمايى امام حسين عليه السلام . (111)

بعد از دفن آقا تا عصر آنجا مانديم . هيچ وقت شب 21 محرم سال 1372 (هجرى قمرى ) را كه در آن پدرى مهربان و استادى دلسوز را از دست دادم فراموش نمى كنم . تا مدتها به اتفاق دوستان شبهاى جمعه در مقبره محل دفن مراسم دعاى كميل بر پا مى كرديم .

مى رود . در آن جا دو سال توقف مى كند بعد هم به نجف اشرف رفته و مشغول تدريس مى گردد . اما به درخواست مادر ، كرسى تدريس را رها و راهى ايران مى شود ، مردم تهران بعد از اطلاع ورود آقاى شاه آبادى به ايران ، از ايشان خواستند كه به تهران بيايد ، ايشان هم مى پذيرد ، بعد از ورود در خيابان شاه آباد جمهورى اسلامى فعلى ساكن مى شود ، بعد 17 سال اقامت در تهران راهى قم مى گردد مجددا بعد از 7 سال اقامت در قم به تهران مراجعت مى كند . سرانجام پس هفتاد و هفت سال در سال 1328 روح او به ملكوت اعلى پرواز كرد .

جنازه پاك او با تشيع هزاران نفر از مردم مؤ من به حضرت عبدالعظيم در شهر رى منتقل و در مقبره شيخ ابوالفتح رازى دفن مى گردد .

فعال در انقلاب 1920 عراق ، تلاش و رهبرى مردم براى ملى شدن صنعت نفت ، آگاه كردن مردم از خطر بوجود آمدن دولت غاصب اسرائيل و برپايى تظاهرات باشكوه بر ضد اسرائيل در سالهاى 1326 و 1327

خطر اين عالم مجتهد براى رژيم ستم شاهى باعث شد كه در سال 1334 هجرى شمسى شاه براى اينكه در پيوستن به پيمان ((سنتو)) مشكلى از جانب اين عالم بزرگوار ايجاد نشود ، ترتيبى داد تا در دى ماه او را به بهانه شركت در ترور رزم آرا دستگير و روانه زندان كنند ، سپس بعد از شكنجه هاى فراوان در دادگاهى فرمايشى محكوم به اعدام شده اما به موجب اعتراض يك پارچه روحانيت به ويژه آيت الله بروجردى به ناچار از اعدامش صرف نظر و پس از مدتى آزاد مى شود .

سرانجام پس از عمرى مجاهدت در راه اعتلاى اسلام در23 اسفند 1340 هجرى شمسى دار فانى را وداع گفت ، پيكرش در ميان انبوه عاشقان تا حرم عبدالعظيم تشيع مى گردد و بين مزار آن حضرت و امامزاده همزه به خاك سپرده مى شود .

مسجد ميرزا موسى اقامه جماعت مى كرد ، پس از آن مرحوم دو فرزند ايشان حضرت آيت الله حاج آقا مرتضى تهرانى و حضرت آيت الله مجتبى تهرانى راه پدر را ادامه مى دهند .

بهره مند مى شدند .

از آثار آن مرحوم مى توان تفسير شريف مقتنيات الدر نام برد ايشان پس از عمرى تلاش در گسترش فرهنگ قرآنى و تربيت نفوس در سال 1362 قمرى دار فانى را وداع مى گويد ، ايشان را پس از تشييع در مقبره اى واقع در امامزاده عبدالله شهر رى مدفون مى نمايند .

گزارش وضعيت مسجد به حضرت آيت الله ، ايشان مى پرسند ، مسجد تا چند سال ديگر دوام دارد ، جواب داده مى شود حداكثر 10 الى 15 سال ديگر ، آقاى بروجردى مى فرمايند پانزده سال خيلى كم است مسجدى بسازيد كه هزار سال عمر كند . حسب الامر مسجد قديمى خراب و مسجد فعلى بنا مى گردد .

مسجد جامع بازار تهران به شهادت كتيبه هاى موجود در زيارتگاهاى داخل شهر تهران قديم قسمت اصلى و قديم پايتخت از قرن 9 هجرى رو به آبادى و رونق گذاشته است بدين لحاظ ترديدى نمى تواند داشت كه مسجد جامع بازار تهران هم لااقل در قرن 9 هجرى موجود و داير بوده است لكن آنچه در حال حاضر ديده مى شود اثرى قديمى تر از قرن 13 هجرى قمرى در مسجد مزبور به نظر نمى رسد و امرى طبيعى است كه پس از برگزيده شدن تهران به عنوان پايتخت بناى مسجد جامع تجديد و توسعه يافته باشد .

مسجد فعلى مشتمل بر صحن بزرگى است ، دو ايوان عظيم از عهد قاجاريه قرن 13 هجرى قمرى و شبستانهايى از همان زمان در ضلع جنوبى وجود دارد در قسمت شمالى يك شبستان در زير زمين و يكى در بالاى آن احداث شده است و درب اصلى مسجد در ضلع غربى واقع شده و بالاتر از چار سوق بزرگ قرار گرفته و در هر يك از گوشه هاى شمال شرقى و جنوب شرقى در فرعى قرار دارد .

در ضلع شرقى مسجد هم ، مسجد و شبستان چهل ستون قرار دارد و بالاى آن كتابخانه مسجد چهل ستون قرار گرفته

است .

غيبت كه علما قائل هستند كه نفى كمال غيبت نمى باشد و فقط اثبات يك عيب و نقص غيبت محسوب مى شود.

40- حاج حسين توانا

41- حاج حبيب الله عسگر اولادى

42- حاج حسين دوايى

43- مرحوم حاج عابدين نيرى

44- پول بچه ها را آقاى خرازى جمع مى كرد.

45- حاج حبيب الله عسگر اولادى

46- سيد مصطفى مير طاهرى

47- حاج حبيب الله اولادى

48- حاج حسين توانا

49- حاج حبيب الله عسگر اولادى

50- حضرت آيت الله سيد محسن خرازى

51-ارتش عصر پهلوى

52-حاج احمد كاشانى به نقل از مرحوم سيد احمد مير خوانى

53-حاج محسن قلهكى

54- حاج كاظم يحيايى

55-حاج حسين دوائى

56- حاج حسين توانا

57-حاج محمود اخوان به نقل از ديگران

58- حاج مهدى استادى به نقل از شخص ديگرى

59- حاج محمد عبدالله زاده

60- حاج رضا طالقانى به نقل از ديگرى

61- عضو مجلس خبرگان رهبرى و مدرس درس خارج حوزه علميه قم .

62-دبير كل جمعيت معتلفه ، نماينده ولى فقيه در كميته امداد و عضو مجمع تشخيص مصلحت

63-حاج محسن قلهكى

64-حاج آقا بزرگ مير خوانى

65-فرزند مرحوم آيت الله ميرزا عبدالعلى تهران از علماء و اساتيد اخلاق آن زمان

66- حضرت آيت الله حق شناس مدظله

67-حاج آقا عبادتى

68- حاج حسين توانا

69- حاج حسين توانا

70- آيت الله نصرالله شاه آبادى

71- حاج رضا طالقانى به نقل از ديكرى

72- حاج محسن آسايشى

73- حاج حبيب الله عسگر اولادى

74- حاج عباس حبيبى

75- حاج حسين توانا

76-حاج عباس حبيبى

77-حاج رضا طالقانى

78-حاج رضا طالقانى

79- حاج حبيب الله عسگر اولادى

80- حاج آقابزرگ مى خوانى

81-حاج عباس حبيبى

82-حاج آقا بزرگ مير خوانى

83-حاج حبيب الله عسگراولادى -جاج محمد عبدالله زاده

84- حاج حبيب الله عسگر اولادى

85- حاج على گياهى

86- حاج محمد عبدالله زاده

87- مرحوم حاج عابدين دينى

88- حاغج محمود اخوان

89- حاج محمد

عبدالله زاده

90- حاج على گياهى به نقل از سيد عباس افچه اى

91- حاج احمد كاشانى

92- حاج رضا طالقانى به نقل از حاج حسين قزوينى مداح

93- حاج حبيب الله عسگر اولادى

94- در آن زمان سربازى براى متينين زجر آور بود.

95- حاج حبيب الله عسگر اولادى

96- حاج رضا طالقانى

97- صندوقچه كوچكى كه در اان قلم و دوات مى گذاشتند

98- حاج محمود اخوان

99- حاج على گياهى

100- حاج احمد ساعى نژاد

101- حاج حسين دوائى

102- حاج احمد پور صابر

103- حاج آقا عبادتى

104- حاج على گياهى به نقل از حاج رضا فرشچى

105- حاج رضا طالقانى

106-مرحوم حاج عابدين نيرى

107-حاج حسين توانا

108-حاج محمود اخوان به نقل از مرحوم حاج حسين نيك بين

109- حاج احمد رحيمى صفت

110- مرحوم حاج عابدين نيرى

111- حاج رضا طالقانى يه نقل ديگرى