در تمام علوم عصر خود به کمال رسید و به آفرینش آثار شعری پرداخت و از عموی خود لقب حسان العجم گرفت:

چون دید که در سخن تمامم حسان عجم نهاد نامم

خاقانی تا 25 سالگی نزد عمویش کسب فضل می کرد تا اینکه عمویش دار فانی را وداع گفت و بعد از او از تربیت پسر عم خود وحید الدین عثمان برخوردار بوده است و با آنکه در نزد عم و پسر عم انواع علوم ادبی و حکمی را فرا گرفت چندی نیز در خدمت ابوالعلاء گنجوی شاعر بزرگ معاصر خود که در دستگاه شروانشاهان بسر می برد کسب فنون شاعری کرده بود. ابوالعلاء به تربیت او همت گماشت و او را به خاقان اکبر منوچهرروانشاه معرفی کرد و تخلص خاقانی را برای او گرفت و دختر خویش را به همسری او درآورد. بعد از ورود به خدمت خاقان اکبر فخرالدین منوچهر بن فریدون شروانشاه خاقانی بدربار شروانشاهان راه یافت و صلتهای گران از آن پادشاه به او رسید بعد از چندی از خدمت شروانشاه ملول شد و به امید دیدار استادان خراسان و دربارهای مشرق زمین آرزوی عراق و خراسان در خاطرش غوغا کرد و این میل از اشارات متعدد شاعر مشهود است، لیکن شروانشاه او را رها نمی کرد تا به میل دل رخت از آن سامان بربندد و این موجب دلتنگی شاعر بود تا عاقبت روی به عراق نهاد لیکن آنجا بیمار شد و در همان حال خبر حمله غزان بر خراسان و حبس سنجر و قتل امام محمد بن یحیی به او رسید و او را از ادامه سفر باز داشت و

به بازگشت به شروان مجبور ساخت، هنوز چیزی از اقامتش نگذشته بود که باز اجازه سفر به عراق را خواست. [برای مشاهده این لینک باید ابتدا ثبت نام نمایید. برای ثبت نام اینجا کلیک کنید...] [برای مشاهده این لینک باید ابتدا ثبت نام نمایید. برای ثبت نام اینجا کلیک کنید...]

خاقانی در دنبال سفر خود به بغداد کاخ مداین را دید و قصیده غرای خود را درباره کاخ مخروبه بساخت و در ورود به اصفهان قصیده مشهورش را که در وصف اصفهان بود سرود و به اعتذار از هجوی که مجیرالدین بیلقانی درباره آن شهر سروده بود و به خاقانی نسبت داده بود، پرداخت و کدورتی را که رجال آن شهر نسبت به خاقانی یافته بود به دوستی و صفا مبدل کرد. در بازگشت به شروان، خاقانی به علت نامعلومی که معلوم نیست حبس شد و بعد از مدتی به شفاعت عزالدوله نجات یافت و در حبس به سرودن چند قصیده زیبا پرداخت بعد از چندی در حدود سال 569 به سفر حج رفت و بعد از بازگشت به شروان در سال 571 فرزندش رشیدالدین را که نزدیک به 20 سال داشت از دست داد و بعد از آن مصیبتهای دیگر بر او روی نمود چندانکه عزلت گزینی و گوشه نشینی را برگزید. دیگر از وقایع تلخ روزگارش از دست دادن عمو و همسرش می باشد. از دردناکترین حوادث زندگی خاقانی از دست دادن دلبندش می باشد.

از آثار خاقانی علاوه بر دیوان او که متضمن قصاید و مقطعات و ترجیعات و غزلها و رباعیات است مثنوی تحفه العراقین اوست که به نام جمال الدین ابوجعفر محمد

بن علی اصفهانی وزیر صاحب موصول که از رجال معروف قرن 6 بوده است سروده است. این منظومه را خاقانی در شرح نخستین مسافرت خود به مکه و عراقین ساخته و در ذکر هر شهر از رجال آن نیز یاد کرده و در آخر هم ابیاتی در حسب احوال خود آورده است.

سال وفات او را دولتشاه 582 نوشته است. خاقانی اواخر عمر خود را در تبریز به سر برد و در همان شهر درگذشت و در مقبره الشعراء محله سرخاب تبریز مدفون شد، روحش شاد.

هان، ای دل عبرت بین از دیده عبر کن،

هان ایوان مدائن را آیینه عبرت دان

یک ره ز لب دجله منزل به مدائن کن

وز دیده، دوم دجله بر خاک مدائن ران

خود دجله چنان گرید صد دجله خون، گویی

کز گرمی خونابش آتش چکد از مژگان

بینی که لب دجله چون کف به دهان آرد؟

گویی ز تف آهش لب آبله زد چندان

مرقوم ببینی****که اعداد فرعند و او اصل و والا

نه شاخ از بر بیخ باشد مرتب****نه بار از بر برگ باشد مهیا

قیاس از درختان بستان چه گیری****ببین شاخ و بیخ درختان دانا

هنرمند کی زیر نادان نشنید****که بالای سرطان نشسته است جوزا

نه لعل از بر خاتم زر نشیند****نه لعل و زر کل چنین است عمدا

دبیری چو من زیردست وزیری****ندارند حاشا که دارند حاشا

دبیر است خازن به اسرار پنهان****وزیر است ضامن به اشکال پیدا

دبیری ورای وزیری است یعنی****عطارد ورای قمر یافت ماوا

چو ریگی است تیره گران سایه نادان****چو آبی است روشن سبک روح دانا

نه آب از بر ریگ باشد به چشمه****نه عنبر بر از آب باشد به دریا

گران سایه زیر سبک روح بهتر****چو سنگ سیه زیر آب مصفا

دو سنگ است بالا و زیر اسیا را****گران سیر زیر و سبک سیر بالا

عین کمال از کمال تو****این یک دو مه گشاده رها کن دهان آب

شاه از برای حرمت خضر از طریق لطف****الیاس را بداد برات امان آب

ترکیب آب و خاک به عون بقاش باد****تا بر بساط خاک سراید زمان آب

خاقانی است پیشرو کاروان شعر****همچون حباب پیشرو کاروان آب

زمزم داد بطحائی تو را****از فرات آبی به بطحائی فرست

هفت جوش از آینه دادت تو نیز****پنج نوش از کلک صفرائی فرست

داد نعمت ها چو نعمان عرب****شکرها چون حاتم طائی فرست

کوه دانش را چو داود از نفس****منطق الطیر از خوش آوائی فرست

بانگ پشه مگذران بر گوش جم****گر فرستی لحن عنقائی فرست

از دواتت دار ملک تیر را****نیزهٔ بهرام هیجائی فرست

بهر ری کو پار زهرت داده بود****هدیه امسال از شکرخائی فرست

طوطی ری عذرخواه ری بس است****سوی طوطی قند بیضائی فرست

ری بدین طوطی ز هندو رای به****خدمت ری هندی و رائی فرست

روح شیدا شد ز عشق منظرش****از نظر گو حرز شیدائی فرست

عازر دل مرده ای در وی گریز****گو مرا باد مسیحائی فرست

چون توئی خاقان ترکستان طبع****مه رخی با مهر عذرائی فرست

نثر تو نعش و ثریا نظم توست****هدیه نعشی و ثریائی فرست

قدر نظم و نثر او داند به شرط****سوی روضه در دریائی فرست

تخم پیله است آن به دیباجی سپار****زعفران است آن به حلوائی فرست

گر توانی هاونی ساز از هلال****خاصه بهر زعفران سائی فرست

زرگر ساحر صفت را بهر صنع****سیم چینی، زر آبائی فرست

گوید اینجا خاص مهمانت آمدم****اجری خاص از نکورائی فرست

نحل مهمان بهار آید بلی****نزل نحل از باغ گویایی فرست

نحل را برخوان شاخ آور ز جود****پس در آن فضل عسل زائی فرست

این دل صد چشمه را پالونه وار****از برای شهد پالائی فرست

عقل را گفتم چه سازم نزل او****گفت جنت نزل دربائی فرست

آه تو شمع است و اشکت شکر است****شمع و شکر رسم هر جائی فرست

باد را بهر سلیمان رخش ساز****زین زر برکن به رعنائی فرست

هر سحرگاهش دعای صدق ران****پس به سوی عرش فرسائی فرست

وز پی احمد براقی کن ز نور****پس برای چرخ پیمائی فرست

ورنه باری سوی

بهمن همتی****تنگ بسته خنگ دارائی فرست

همتم گفتا که ملبوس جلال****دق مصری وشی صنعائی فرست

عصمتش گفت از تکلف درگذر****شش گزی دستار و یکتائی فرست

مشتری فر و عطارد فطنت است****تحفه هاش از مدحت آرائی فرست

نی نی از بود تو نتوان تحفه ساخت****تحفه بر قدر توانائی فرست

هرچه بفرستی به رسوائی کشد****دل شفاعت خواه رسوائی است

شعر هم جرم است جان را تحفه ساز****بر امیدم جرم بخشائی فرست

نقد برنائیت دانم مانده نیست****تات گویم نقد برنائی فرست

اشک گرمت باد و باد سرد پس****هر دو را با عقل سودائی فرست

بهر تسبیح سلیمان عصمتی****اشک داودی ز قرائی فرست

یعنی از بستان خاطر نوبری****باز کن در زی زیبائی فرست

قربه ای پر کن ز تسنیم ضمیر****روح را با آن به سقائی فرست

گر توانی بهر شیب مقرعه اش****زلف حوران هرچه پیرائی فرست

وز دو قرص گرم و سرد مهر و ماه****رایت آن صدر والائی فرست

وز بره تا گاو و بزغالهٔ فلک****گوشتی ساز و به مولائی فرست

دانهٔ دل جوجو است و چهره کاه****کاه و جو زین دشت سرمائی فرست

آفتابی شو ز خاک انگیز زر****زی عطارد زر جوزائی فرست

چون توئی خاک سپاهان را مرید****خرجش آنجا نقد اینجائی فرست

ابتدا****فحل نبهره دست به مادر برد نخست

حیف است این ز گردش ایام چاره نیست****کاین ناخنه به دیدهٔ ایام ما برست

برود****گذشت مدتی و خاطرم گران بار است

نه لفظ من به تقاضای سرد معروف است****نه صدر تو به مواعید کژ سزاوار است

خدای داند اگر آن، بها به نیم سخن****کراکند وگر آن خود هزار دینار است

سرم که نیم جو ارزد به نزد همت تو****به بخشش زر و دستار بس گران بار است

گر این جگر خوری ارزد بهای صد دستار****سرم چنان که سبک بار هست سگسار است

به دل معاینه آید مرا که دستاری****ز من برند که این را بها و بازار است

کنون به عرض صله خاطر من آشوب است****کنون به جای درم در کف من آزار است

تو گر بها دهی آن داده را زکات شمار****بده زکات بدان کس که گنج اسرار است

به وام کن زر و زین مختصر مرا دریاب****چه وام خیزد ازین مختصر پدیدار است

کرم کن و بخر از دست وام خواهانم****که بر من از کرمت وام های بسیار است

ز گنج مردی این مایه وام من بگزار****که وام شکر تو بر گردن من انبار است

ازین معامله ار خود زیان کند کرمت****دلم ز خدمت تو وز خدای بیزار است

بده قراضگکی تا عطات پندارم****مگو که سوختهٔ من چه خام پندار است

به چشم های جگر گوشه ات که بیش مرا****مخور جگر که مرا خود فلک جگر خوار است

به جان شاه که در نگذرانی از امروز****که نگذرم ز سر این صداع و ناچار است

به خاک پای تو کان هست خون بهای سرم****که حاجتم به بهاء تمام دستار است

به شعر گر صله خواهم تو مال ها بخشی****بر آن مگیر که این مایه حق اشعار است

به یک دو بیت نود اقچه داد کافی کور****به راوی من کو مدح خوان احرار است

تو را که صاحب کافی خریطه کش زیبد****چهل درست

که بخشش کنی چه دشوار است

به مرد مردمی آخر که صلت چو منی****کم از قراضهٔ معلول قلب کردار است

بهای خیر طلب می کنم بدین زاری****تبارک الله کارم نگر که چون زار است

گلی کو بنشاند به حسد****برمکن گر همه خار قدم است

هر خسی کو به کسی مردم شد****قدر نشناسد کافر نعم است

گل که عیسیش طرازد مرغ است****نی که ادریس نشاند قلم است

لطف در حق رهی چندان کن****که خداوندش از آن دل خرم است

نه حواری صفت است آنکه از او****اسقفان خوش دل و عیسی دژم است

کهتری را که تو تمکینش دهی****عامه گوید که ز مهتر چه کم است

سگ سگ است راچه بیاغالندش****کاستخوان خوارهٔ شیر اجم است

باد در سبلت نااهل مدم****گرچه نااهل خریدار دم است

تو غرورش دهی او چیره شود****ظن برد کو نه رهی، ابن عم است

بیش بر جای خدم ننشیند****ایمه مخدوم چه جای خدم است

کهتر از فر مهان نامور است****بیدق از خدمت شه محتشم است

هر فروتر به بزرگی است عزیز****هر پیمبر به خدا محترم است

مهتر ار چه بزند بنوازد****که یکی لا و هزارش نعم است

گه کند تندی و گه بخشش از آنک****بحر تند است و گهربخش هم است

مهتر آن به که درشت است نه نرم****که درشتی صفت فحل رم است

خارپشت است کم آزار و درشت****مار نرم است و سراپای سم است

از درشتی است سفن قائم تیغ****که بر او تکیه گه روستم است

آب نرم است ولی خائن طبع****ساده رنگ است ولی پیچ و خم است

سنگ در عین درشتی است امین****لاجرم گاه محک گه حکم است

آب را سنگ است اندر بر از آنک****سنگ را بچهٔ خور در شکم است

جملهالامر سری را ز سفینه****فرق کن کاین ملک است آن حشم است

غصه مفزای سران را به ستیز****خاصه کانفاس سران مغتنم است

بی سران را سر و گردن مفراز****برمزن دوش که ما را چه غم است

پس مگو کایمه همه آدمی اند****آدمی هست که شیطان شیم است

در بزرگی جسدشان منگر****که

دل خرد بزرگ از همم است

از خلال ملکان فرق بکن****تا عصا کان ز شبان غنم است

نبرد دیده بسی ناز چراغ****زان که با خواب در او بهم است

دیده قبله ز چراغی چکند****تاش محراب ز بدر الظلم است

کاوه را چون فر افریدون یافت****چه غم کوره و سندان و دم است

عیسی از معجزه برسازد رنگ****او چه محتاج به نیل و بقم است

مه و مشک اند مهان کهتر کیست****که نه از مه ضو و نز مشک شم است

این غران خصم سرانند به طبع****آری آری عدوی مشک نم است

زیردستان گله بر عکس کنند****گله شان از پی نفی تهم است

بینی آن زخم گران بر سر کوس****لرزه و دل سبکی بر علم است

شکل شاگرد غلامانه مکن****گرچه این قاعدهٔ مرتسم است

زانکه شاگرد غلامی نکند****عقل کاستاد سرای قدم است

به ادب زی که به شمشیر ادب****عرب اقلیم ستان عجم است

حرز جان ساز ادب کاین کلمه****بر سر افسر کسری رقم است

نه کبوتر که امان یافت ز تیغ****به ادب خاصهٔ بیت الحرم است

ادب صحبت خلق از سر صدق****نسخت طاعت رب النسم است

هم نمودار سجود صمد است****شمنان را که هوای صنم است

به تنعم جهلا را مستای****که ستودن به علوم و حکم است

یاد کردی به هنر جاه بس است****که ز اسباب همه مدح و ذم است

شمس را خوان بره نیست شرف****شرف شمس به واو قسم است

بشنو این نکته که خاقانی گفت****کو به میزان سخن یک درم است

از بدان نیک حذر دار که بد****کژدم اعمی و مار اصم است

تو چو دریای قلزم است

اعدای مار فعل تو را زخم کین تو****سوزنده تر ز سوزن دنبال کژدم است

تا از جمال مهد تو شروان جمال یافت****قحطش همه نعیم و نیازش تنعم است

بانوی شرق و غرب توئی بر درت مرا****قصه دمادم است که غصه دمادم است

آب کرم نماند و به وقت نماز عید****اینک مرا به خاک در تو تیمم است

رفتند خسروان گهر بخش زیر خاک****از ما نصیبشان رضی الله عنهم است

مظلومم از زمانه و محرومم از فلک****ای بانوی الغیاث که جای ترحم است

چون آدمم ز جنت ایوان شه برون****بی آنکه مرغ همت من صید گندم است

من رانده ارچه از لب عیسی نفس زنم****خوانده کسی است کو خر دجال را دم است

شیر سیه برهنه ز هر زر و زیوری****سگ را قلاده در گلو و طوق در دم است

نامم همای دولت و شهباز حضرت است****نه کرکس فرخجی و نه زاغ تخجم است

سلطان مرا شناسد و دان خلیفه هم****مجهول کس نیم همه معلوم مردم است

نان تهی نه و همه آفاق نام من****گنج روان نه و همه آاق گم گم است

خلی نه آخر از خم تا کی مزاج چرخ****که آنجا مرا نخست قدم بر سر خم است

آگاهی از غلام و براتی که گفته بود****شاه فلک غلام که سلطان انجم است

برد آن برات و بازگرفت این غرامت است****داد آن غلام و باز ستد این تحکم است

من بر امید مهتری ای بانو عمر خویش****اینجا چه گم کنم که غلامی به من گم است

بر ناتوان کرم کن و این قصه را بخوان****هرچند خط مزور و کاغذ لهاشم است

بیدار باد بخت جوانت که چرخ پیر****در مکتب رضای تو طفل تعلم است

زندان است

نه درون ساختنش توفیق است****نه برون تاختنش امکان است

روی چون عنکبوت در دیوار****پس سنگی چو مور پنهان است

پاسبانش برون در قفل است****پرده دارش درون کلیدان است

اشک جیحون و دم سمرقندی****دل بخاری و آه سوزان است

یعنی این در چهار دیواری است****که درش سوی چرخ گردان است

از برون لب به قفل خاموشی است****وز درون دل به بند ایمان است

خانه در بسته دار بر اغیار****تا در او این غریب مهمان است

برگ عیشی مساز خاقانی****که وجودش ورای امکان است

عالم از چار علت است به پای****که یکی زان چار ارکان است

خانه را هم چهار حد باید****کان چهار اصل کار بنیان است

علت عیش را سه چیز نهند****کان مکان و زمان و اخوان است

ز آن نگفتند چارمین یعنی****نیست چیزی که چارم آن است

نشست

این هفت تاب خانه مشبک شد از دعا****تا شاه در مقرنس ایوان نو نشست

در طارمی که هست سه وقت اندر او سه عید****با طالع سعید به برهان نو نشست

چرخ آن دو قرص زرد و سپید اندر آستین****آمد بر آستانش و بر خوان نو نشست

بر درگهش که فرق فلک خاک خاک اوست****دهر کهن به پهلوی دربان نو نشست

در کفش پاسبانش هر سنگ ریزه ای****چون گوهری بر افسر سلطان نو نشست

در درس دعوت از پی هارونی درش****پیرانه سر فلک به دبستان نو نشست

رایش که مشرفی قضا کرد عاقبت****ملک ابد گرفت و به دیوان نو نشست

عکسی ز آخشیج حسامش هوا گرفت****بالای سدره عنصر و ارکان نو نشست

مهر سپهر ملک بماناد کز کفش****بر فرق فرقد افسر احسان نو نشست

بگذشت عهد ماتم و عهد بقا رسید****بر کاینات یکسره فرمان نو نشست

جاوید باد کز کرمش جان هر گهر****بر گنج نو برآمد و بر کان نو نشست

من سرشک من باشد

مدح تو تازه کنم بقای تو باد

دلی که مدح تو سازد شکسته به که درست****چو جای گنج سگالی خراب به کاباد

عکس خنجر مریخ فام او زیبد

جهان به پرچم و طاس و رماح او نازد****کز این دو مادت نور و ظلام او زیبد

سوار همتش از عرش مرکبی دارد****که زیور شه انجم ستام او زیبد

فراخ بال کند عدل تنگ قافیه را****چنان که چرخ ردیف دوام او زیبد

بلند بال کند جود پست قامت را****چنان که عرش به بالای نام او زیبد

طراز خاصه ز اقبال عام او شاید****حصار عامه ز انعام عام او زیبد

اگر زمانه ز نام کرام حرز کند****مجاهد الدین حرز کرام او زیبد

هنوز عهد مقامات مهدی ار نرسید****امیر عادل قائم مقام او زیبد

کسی که درگه جنت مثال او بگذاشت****حمیم دوزخیان قوت کام او زیبد

نعامه ای که به ترک هوای مرغان گفت****ز خبث آتش و آهن طعام او زیبد

به پای همت او هفت چرخ شش گام است****که فرق هشت جنان زیر گام او زیبد

روان حاتم طائی و جان معن یمن****زکات خواه سخای مدام او زیبد

مگر که بخل شبی بر کرم شبیخون کرد****چنان که از صفت ناتمام او زیبد

براند رای مجاهد سپاه بر سر بخل****بدان کمین که ز حزم تمام او زیبد

برید و بست سر بخل را به تیغ کرم****چنین غزا صفت انتقام او زیبد

زمانه حیدر اسلام خواندش پس ازین****که ذوالفقار ظفر در نیام او زیبد

هزار جان سکندر صفات خضر صفا****نثر چشمهٔ حیوان جام او زیبد

اگر تنم نه زبان موی می کند به ثناش****به جای موی سنان بر مسام او زیبد

به سعی اوست جهانگیر گشته سیف الدین****که پر نسر فلک بر سهام او زیبد

منم که گردن من وام دار خدمت اوست****که گردن ملکان زیر وام او زیبد

هزار فصل بدیع است و صد چو فضل ربیع****هزار مرغ چو من بو تمام او زیبد

ز

خسروان جهان خود مجاهد الدین است****که مرغ همت ما صید دام او زیبد

ز صد هزار خلف یک خلف بود چو حسین****که نفس احمد بختی رام او زیبد

ز صد هزاران بختی یکی نجیب آید****که کتف احمد جای زمام او زیبد

عروس طبع بر او عقد بستم از سر عقل****بدان صداق که از اهتمام او زیبد

اگر به جود بها بر نهد عروس مرا****به قیمتی که فزاید خرام او زیبد

جهان پیر به ناکام و کام بندهٔ اوست****که بکر بخت جوان جفت کام او زیبد

جناب موصل ازو مکهٔ مبارک باد****که جملگی ممالک به کام او زیبد

اگرچه باز سپید است جان خاقانی****کبوتر حرم است احترام او زیبد

امیدوار می سازد

به عهد مفتی عالم درخت جاه و جلال****به نام و کنیت او برگ و بار می سازد

به نوبت من هرکس که یافت کسوت شعر****ز لفظ و معنی من پود و تار می سازد

بقا حصار تنش باد کاین حصار کبود****ز سایهٔ سر کلکش حصار می سازد

ز ایمان اسد

که به شروان ز دلم سوخته تر****هیچ دل نیست ز هجران اسد

علم الله که ز من غم زه ده تر****هیچکس نیست ز اخوان اسد

اشک ها راندم و گر حاضر می****تعزیت داشتمی آن اسد

عاریت خواستمی گوهر اشک****ز ابر دست گهر افشان اسد

حاش لله که سماتت ورزم****چون خزان بینم نیسان اسد

عبرت آید دل ویران مرا****دیدن خانهٔ ویران اسد

گرچه در مدت چل سال تمام****بی نیازی بدم از نان اسد

لیک چون من به همه شروان کیست****که نبد ریزه خور خوان اسد

ز آن همه ریزه خوران یک کس نیست****شاکر جود فراوان اسد

لیکن از گفتهٔ خاقانی ماند****نام جاوید ز دوران اسد

خاک درت توتیا کند

بادت بقای خضر که تا خضر از این جهان****صد سال آن جهانت شمار بقا کند

کردم****از زبانش جواب دیدستند

خاطرم را که کرم شب تاب است****خادم ماهتاب دیدستند

صورتم را که صفر ناچیز است****با الف هم حساب دیدستند

خواجه صاحب خراج کون و مرا****از زکاتش نصاب دیدستند

خواجه صاحب خراح کون و مرا****از زکاتش نصاب دیدستند

پیش خندان لبش ز اشک چو ابر****گریهٔ آفتاب دیدستند

ز آتش شوق او که در دل داشت****دل آتش کباب دیدستند

من ندیدم نه اهل بیتم دید****کاهل حسن المب دیدستند

نه دروغ است خواب پاکان زانک****از سر صدق خواب دیدستند

آنک اصحاب صدق زیشان پرس****تا کجا وز چه باب دیدستند

آیت رحمت است کایت دهر****با دلیل عذاب ددیدستند

نفس شیطان نماید آن حاشا****که سپهری شهاب دیدستند

من رآنی فقد رای الله گوی****کاین نظر بس عجایب دیدستند

از همه آن شگرف تر که به من****نظرش بی حجاب دیدستند

ز آن نظر کشت زرد عمر مرا****تا ابد فتح باب دیدستند

زده از نور مصطفی خیمه****دست من در طناب دیدستند

مصطفی را ز رنج خاطر من****با بدان در عتاب دیدستند

آری از بیم غارت گهر است****کب را اضطراب دیدستند

مصطفی آمده به معماری****که دلم را خراب دیدستند

نعت او حرز جان خاقانی است****کز جهان احتساب دیدستند

دیدن مصطفی است حجت من****کاین دلیل صواب دیدستند

این مرا مرهم است اگر قومی****خستن من ثواب دیدستند

آبم اینجا برفت شادم از آنک****کارم آنجا به آب دیدستند

پس به آخر مرا دعا گفتی****آن دعا مستجاب دیدستند

چه عجب گر ز سورهٔ والتین****ورد جان غراب دیدستند

خضر اندر او شد شناور

درختان نارنج را سایه بر وی****چو در چشم عاشق خط سبز دلبر

در او قرصهٔ خور ز چرخ ترنجی****چو نارنج در شیشه بینی مصور

در او جرم گردون چو در قعر قلزم****یکی ریگ پیروزه رنگ مدور

بر این آب غیرت بد آب حیوان****بر این حوض رشک آورد حوض کوثر

مگر گوش خاقانی امشب به عادت****ز لفظ تو دزدید صد عقد گوهر

به یاد آمدش کانکه چیزی بدزدد****ببرند دستش به فرمان داور

پس این گوهر از گوش بستد زبانش****به صد عذر در پایت افشاند یک سر

بدین سکه آورد نقد بدیهه****شد از کیمیای سخن سحر گستر

شها نیک دانی که امروز گیتی****ندارد چو من ساحر کیمیاگر

تو باقی بمان کز بقای تو هرگز****در این پیشه کس ناید او را برابر

خطر

که آن دوستی و دشمنی کاین چنین بود****از عادت یهود و نصاری دهد خبر

کز دوستی مسیح نصاری است در سعیر****وز دشمنی مسیح یهودی است در سقر

گرچه مسیح را حذر است از دم یهود****از گفتهٔ نصاری هم می کند حذر

طعن حرام زادگی ارچه بد است بد****اما حجالت دم ابن اللهی بتر

گر عقلت این سخن نپذیرد که گفته ام****آن عقل را نتیجهٔ دیوانگی شمر

دان و شعر شعیر

مار آمد بی رنج رها کردی****تبریز که گنج آمد بی مار نگه دارش

رستم دستان شناسمش

کمتر تراشهٔ قلم او عطارد است****زشت آید ار عطارد کیهان شناسمش

نجم زحل سواد دواتش نهم چنانک****جرم سهیل ادیم قلمدان شناسمش

اشعارش از عراق ره آورد می برم****که اکسیر گنج خانهٔ شروان شناسمش

بر عیش بدگوارم اگر گل شکر دهند****شعرش گوارشی است که به ز آن شناسمش

تفاح جان و گل شکر عقل شعر اوست****کاین دو به ساوه هست سپاهان شناسمش

خود را مثال او نهم از دانش اینت جهل****قطران تیره قطرهٔ باران شناسمش

گرچه کشف چو پسته بود سبز و گوژپشت****حاشا که مثل پستهٔ خندان شناسمش

جانم نثار اوست که از عقل همچو عقل****فهرست آفرینش انسان شناسمش

خاقانی از ادیم معالیش قدوه ای است****آن قدوه ای که قبلهٔ خاقان شناسمش

زد****بر تارک مبارک پور طغان یزک

دیدم ضمیر****لیک چون عنقای مغرب بس غریبش یافتم

باد صبح از خاک کاشان تحفهٔ خلقش مرا****بوی طوبی داد کابستن به طیبش یافتم

گر دلم شد دوده انقاس دواتش ساختم****ور تنم شد حلقه خلخال نجیبش یافتم

بر جناح راه دیدم روی خوبش گویم این****حبذا آن ماه نو کاندر رکیبش یافتم

هم رضیع ملک سرمد باد عمر او چو عقل****کز رضاع مکرمت جان را ربیبش یافتم

پس انبیا****زر اول آفتاب دهد پس کف کریم

دریا به دست ابر به طفلان مهد خاک****شیر کرم فرستد و او یا در یتیم

گه شبروی****ز صف کلنگان فزون آمدیم

ز خون خوردن و حبس جستیم عور****تو گوئی ز مادر کنون آمدیم

اگر سرنگون خوانده ای مان رواست****که از ما از رحم سرنگون آمدیم

طاق آرایشی و طارمی است****ما خراب دوستیم از طاق و طارم فارغیم

تن سپر کردیم پیش تیر باران جفا****هرچه زخم آید ببوسیم و ز مرهم فارغیم

گر شما دین و دلی دارید و از ما فارغید****ما نه دین داریم و نه دل وز شما هم فارغیم

چند دام از زهد سازی و دم از طاعت زنی****ما هم از دام تو دوریم و هم از دم فارغیم

لاف آزادی زنی با ما مزن باری که ما****از امید جنت و بیم جهنم فارغیم

چند یاد از کعبه و زمزم کنی خاقانیا****باده ده کز کعبه آزاد و ز زمزم فارغیم

که تا روید زمین را بیخ بوزیدان****قوی شاخ و قوی بر باد عز الدین بوعمران

او

شد از نتیجهٔ جانم میان راه****یک عیبه نظم و نثر که از صد خزینه به

یارب چو فضل کردی و جان باز دادیم****رحمی بکن نتیجهٔ جان نیز باز ده

کش هزار و یک درد است****صد هزارش دوا فرستادی

من به جان کشتهٔ هوای توام****کشته را خون بها فرستادی

خون بها گر هزار دینار است****تو دو چندان مرا فرستادی

زین صلت کو قصاص کشتن راست****من شدم زنده تا فرستادی

گنج عرشی گشایمت به زبان****که مرا کیمیا فرستادی

همه دزدان گنج من کورند****تا مرا توتیا فرستادی

من نیایش گر نیای توام****که صلت چون نیا فرستادی

بخشش تو به قدر همت توست****نه به قدر ثنا فرستادی

هم چنین بخش تا چنین گویند****که سزا را سزا فرستادی

فضل و فطنت سپاس دار تو اند****کاین عطیت به ما فرستادی

نشنوی آنکه حاسدان گویند****کاین همه زر چرا فرستادی

نفخهٔ روح اول البشر است****که به مردم گیا فرستادی

سال قحط انگبین و شیر بهشت****به لبی ناشتا فرستادی

ماه دی کرم پیله را از قوت****پیل بالا نوا فرستادی

کرم شب تاب را شب یلدا****در بن چه ضیا فرستادی

در سراب وحش به نیلوفر****ز ابر همت نما فرستادی

شاه باز کلاه گمشده را****در زمستان قبا فرستادی

بد نکردی و خود نکو دانی****کاین نکوئی کجا فرستادی

دانم از جان که را ستودم و باز****دانی احسان که را فرستادی

افسر زر چو شاه دابشلیم****بر سر بید پا فرستادی

ثانی اسکندری، ارسطو را****گنج بی منتها فرستادی

شاه نعمان کفی و نابغه را****زر و فر و بها فرستادی

مصطفی دولتا سوی حسان****خلعه چون مصطفا فرستادی

مرتضی صولتا سوی قنبر****هدیه چون مرتضی فرستادی

برگشایم در فلک به دعات****که کلید دعا فرستادی

باش تاج کیان که بر سر چرخ****تاج عز و علا فرستادی

مرا****خادم ساده تن فرستادی

از گاو سامری

چون دور باش در دهن مار دیده ای****از جوشن کشف چه هراسی؟ چه غم خوری؟

خاقانیا چو طوطی ازین آهنین قفس****کوشی که نیم بال بیابی و بر پری

کنون****ستد زر و شد شادمان عنصری

به دانش بر از عرش گر رفته بود****به دولت بر از آسمان عنصری

به دانش توان عنصری شد ولیک****به دولت شدن چون توان عنصری

این است****به تو چه مانم؟ ویحک به من چه می مانی

قیاس خویش به من کردن احمقی باشد****که ابن اربدی امروز تو نه حسانی

دلیل حمق تو طعن تو در سنائی بس****که احمقی است سر کرده های شیطانی

تازه بین

بید بسوز و باده کن راوق و لعل باده را****چون دم مشک و عود تر عطر فزای تازه بین

سوخته بید و باده بین رومی و هندویی بهم****عشرت زنگیانه را برگ و نوای تازه بین

نافهٔ چین کلید زد صبح و کلید عیش را****بر در عده دار خم قفل گشای تازه بین

ترک سلاح پوش را زلف چو برهم اوفتد****عقل صلاح کوش را مست هوای تازه بین

شاهد روز کز هوا غالیه گون غلاله شد****شاهد توست جام می زو تو هوای تازه بین

نیست جهان تنگ را جای طرب که دم زنی****ز آن سوی خیمهٔ فلک خم زن و جای تازه بین

زیر پل فلک مجوی آب وفا ز جوی کس****بگذر از این پل کهن آب وفای تازه بین

لهجهٔ راوی مرا منطق طیر در زبان****بر در شاه جم نگین، تحفه دعای تازه بین

قلعهٔ گلستان شه قلهٔ بوقبیس دان****حصن شما خیش حرم کعبه سرای تازه بین

رستم کیقباد فر حیدر مصطفی ظفر****همره رخش و دل دلش فتح و غزای راستین

بر ره قول کاسه گر نوای نو زند****بر سر خوانچهٔ طرب مرغ صلای نو زند

مرغ قنینه چون زبان در دهن قدح کند****جان قدح به صد زبان لاف صفای نو زند

طاس چو بحر بصره بین جزر و مدش به جرعه ای****ساحل خاک را ز در موج عطای نو زند

بزم چو هشت باغ بین باده چهار جوی دان****خاصه که ساز عاشقان حور لقای نو زند

سنگ به لشکر افکند منهی عقل و آخرش****قاضی لشکر مغان حد جفای نو زند

و آن می عقل دزد هم نقب زند سرای غم****لاجرمش صفیر خوش چنگ سرای نو زند

چنگ بریشمین سلب کرده پلاس دامنش****چون تن زاهدان کز او بوی ریای نو زند

نای چو زاغ کنده پر

نغز نوا چو بلبلان****زاغ که بلبلی کند طرفه نوای نو زند

دست رباب را مجس تیز و ضعیف و هر نفس****نبض شناس بر رگش نیش عنای نو زند

بربط اگر دم از هوا زد به زبان بی دهان****نی به دهان بی زبان دم ز هوای نو زند

چنبر دف شود فلک مطرب بزم شاه را****ماه دو تا سبو کشد زهره ستای نو زند

شاه خزر گشای را هند و خزر شرف دهد****بر پسر سبکتکین هند گشای راستین

جام و تنوره بین به هم باغ و سرای زندگی****ز آتش و می بهار و گل زاده برای زندگی

بر در درج خط قدح از افق تنوره بین****عکس دو آفتاب را نورفزای زندگی

حجرهٔ آهنین نگر، حقهٔ آبگینه بین****لعل در این و زر در آن، کیسه گشای زندگی

جام پری در آهن است از همه طرفه تر ولی****نقش پری به شیشه بین سحرنمای زندگی

دائرهٔ تنوره بین ریخته نقطه های زر****کرده چو سطح آسمان خط سرای زندگی

شبه سپید باز بین بر سر کوه پر طلا****باز سپید روز بین بسته قبای زندگی

قطره و میغ تیره بین شیره سفید و تخمه کان****عالم دردمند را کرده دوای زندگی

سال نو است و قرص خور خوانچهٔ ماهی افکند****وز بره خوان نو نهد بهر نوای زندگی

تابهٔ زر ندیده ای بر سر ماهی آمده****چشمهٔ خور به حوت بین وقت صفای زندگی

ابر چو پیل هندوان آمد و باد پیل بان****دیمه روس طبع را کشته به پای زندگی

روز یکم ز سال نو جشن سکندر دوم****خاک ز جمرهٔ سوم کرده قضای زندگی

شاه سکندر هدی، چشمهٔ خضر رای او****بی ظلمات چشمه بین زاده ز رای راستین

ای به هزار جان دلم مست وفای روی تو****خانهٔ جان به چار حد وقف هوای روی تو

رشتهٔ جان برون کشم هر

مژه سوزنی کنم****دیده بدوزم از جهان بهر وفای روی تو

تا چو کبوتران مرا بام تو نقش دیده شد****کافرم ار طلب کنم کعبه به جای روی تو

گرچه چو پشت آینه حلقه به گوش تو شدم****آینه کردم اشک را خاص برای روی تو

از همه تا همه مرا نیم دل است و یک نفس****هر دو به مهر کرده ام بهر رضای روی تو

قفل به سینه برزدم کوست خزینهٔ غمت****قفل خزینه ساختم دست گشای روی تو

غمزه زنان چو بگذری سنبله موی و مه قفا****روی بتان قفا شود پیش صفای روی تو

چون به قفای جان دود عمر به پای روز وشب****عمر فشان همی دود جان به قفای روی تو

هر که نظارهٔ تو شد دست بریده می شود****یوسف عهدی و جهان نیم بهای روی تو

هستی خاقنی اگر نیست شد از تو جو به جو****بر دل او به نیم جو باد بقای روی تو

سمع خدایگان شود چون دهن تو گنج در****چون به زبان من رود مدح و ثنای روی تو

پانصد هجرت از جهان هیچ ملک چنو نزاد****از خلفای سلطنت تا خلفای راستین

نیست به پای چون منی راه هوای چون تویی****خود نرسد به هر سری تیغ جفای چون تویی

دل چه سگ است تا بر او قفل وفای تو زنم****کی رسد آن خرابه را قفل وفای چون تویی

بوسه خرانت را همه زر تر است در دهن****وان من است خشک جان بوسه بهای چون تویی

گر چه چراغ در دهن زر عیار دارمی****کی شودی لبم محک از کف پای چون تویی

گه گه اگر زکات لب بوسه دهی به بنده ده****تا به خراج ری زنم لاف عطای چون تویی

همچو سپند پیش تو سوزم و رقص می کنم****خود به فدا چنین شود

مرد برای چون تویی

گفتی اگرچه خسته ای غم مخور این سخن سزد****خود به دلم گذر کند غم به بقای چون تویی

با همه خستگی دلم بوسه رباید از لبت****گربهٔ شیردل نگر لقمه ربای چون تویی

نوبهٔ خواجگی زنم بهر هوای تو مگر****نشکند از شکستگان قدر هوای چون تویی

بر سر خاقانی اگر دست فرو کنی سزد****کوست دلی و نیم جان روی نمای چون تویی

از تو به بارگاه شه لاف دو کون می زنم****کم ز خراج این دوده نزل گدای چون تویی

از شه عیسوی نفس عازر ملک زنده شد****معجزه را همین قدر هست گوای راستین

اهل نماند بر زمین، اینت بلای آسمان****خاک بر آسمان فشان هم ز جفای آسمان

چون پس هر هزار سال اهل دلی نیاورد****این همه جان چه می کند دور برای آسمان

ای مه مگو کآسمان اهل برون نمی دهد****اهل که نامد از عدم چیست خطای آسمان

کوه کوه می رسد، چون نرسد دل به دل؟****غصهٔ بی دلی نگر هم ز عنای آسمان

با همه دل شکستگی روی به آسمان کنم****آه که قبلهٔ دگر نیست ورای آسمان

محنت و حال ناپسند، اینت فتوح روز و شب****پلپل و چشم دردمند، اینت دوای آسمان

باد دریغ در دلم کشت چراغ زندگی****بوی چراغ کشته شد سوی هوای آسمان

بر سر پای جان کنان گردم و طالع مرا****پا و سری پدید نه چون سر و پای آسمان

گرچه به موئی آسمان داشته اند بر سرم****موی به موی دیده ام تعبیه های آسمان

زعم من است کآسمان سجدهٔ سگدلان کنم****زان چو دم سگان بود پشت دوتای آسمان

بس که قفای آسمان خوردم و یافتم ادب****تا ادب اذ السما کوفت قفای آسمان

جیب دریده می رود گرد قوارهٔ زمین****بو که رسم به محرمی زیر وطای آسمان

نیست فرود آسمان محرم هیچ ناله ای****نالهٔ خاقانی از آن

رفت ورای آسمان

یا کند آسمان قضا عمر مرا که شد به غم****یا کنم از بقای شه دفع قضای آسمان

از گهر یزیدیان زاده علی شجاعتی****کز سر ذوالفقار او زاده قضای راستین

تاجور جهان چو جم تخت خدای مملکت****خاتم دیوبند او بند گشای مملکت

انس و پریش چون ملک زله ربای مائده****دام و ددش چو مورچه هدیه فزای مملکت

دیودلان سرکشش حامل عرش سلطنت****مرغ پران ترکشش پیک سبای مملکت

افسر گوهر کیان، گوهر افسر سران****خاک درش چو کیمیا بیش بهای مملکت

عقل که دید طلعتش حرز بر او دمید و گفت****اینت شه ملک سپه، عرش لوای مملکت

گفت جهانش ای ملک تو ز کیانی از کیان****گفت ز تخم آرشم نجل بقای مملکت

گفت به تیغش آسمان کای گهری تو کیستی****گفت من آتش اجل زهر گیای مملکت

گرچه به باطل اختران افسر عاجزان برند****اوست مظفری به حق خانه خدای مملکت

مار به ظلم اگر برد خایهٔ موش ناسزا****جان پلنگ چون برد کوست سزای مملکت

مشتری از پی ملک کرد سجل خط بقا****بست بنات نعش را عقد برای مملکت

بدر ستاره لشکر است اوج طراز آسمان****بحر نهنگ خنجر است ابر سخای مملکت

بدر چو شعری سیم بحر چو کسری دوم****دولت ظلم کاه او عدل فزای راستین

چون شه پیل تن کشد تیغ برای معرکه****غازی هند را نهد پیل به جای معرکه

بینی از اژدها دلان صف زدگان چو مورچه****خایهٔ مورچه شده چرخ ورای معرکه

تیغ نیام بفکند چون گه حشر تن کفن****راست چو صور دردمند از سر نای معرکه

اسب به چار صولجان گوی زمین کند هبا****طاق فلک به پا کند هم به هبای معرکه

بیشه ستان نیزه ها ایمن از آتش سنان****شیردلان ز نیزه ها بیشه فزای معرکه

قلزم تیغ ها زده موج به فتح باب کین****زاده ز موج تیغ ها صاعقه

زای معرکه

تیغ کبود غرق خون صوفی کار آب کن****زاغ سیاه پوش را گفته صلای معرکه

مغز سران کدوی خشک اشک یلان زرشک تر****زین دو به تیغ چون نمک پخته ابای معرکه

تختهٔ خاک رزم را جذر اصم شده ظفر****خنجر شه چو هندوئی جذر گشای معرکه

رایت شه تذرو وش لیک عقاب حمله بر****پرچم شه غراب گون لیک همای معرکه

رشتهٔ جان دشمنان مهرهٔ پشت گردنان****چون به هم آورد کند عقد برای معرکه

حلقهٔ تن عدوی او بر سر شه ره اجل****شه چو سماک نیزه ور حلقه ربای راستین

عرش نگر به جای تخت آمده پای شاه را****کعبه نگر به قبله درساخته جای شاه را

جام کیان به دست شه زمزم مکیان شده****بر مکیان زکات چین گنج عطای شاه را

برده مهندس بقا ز آن سوی خطهٔ فلک****خندق حصن ملک را حد سرای شاه را

چون ز سواد شابران سوی خزر سپه کشد****روس والان نهند سر خدمت پای شاه را

ور به سریر بگذرد رایت شاه صاحبش****تاج و سریر خود نهد نعل بهای شاه را

هود هدایت است شاه اهل سریر عادیان****صرصر رستخیز دان قوت رای شاه را

چرخ چو باز ازرق است این شب و روز چون دو سگ****باز و سگ اند نامزد صید و هوای شاه را

مرغ که آبکی خورد سر سوی آسمان کند****گوئی اشارتی است آن بهر دعای شاه را

دهر شکست پشت من نیست به رویش آب شرم****ورنه چنین نداشتی مدح سرای شاه را

چرخ چرا به خاک زد گوهر شب چراغ من****کافسر گوهران کنم در ثنای شاه را

دیدهٔ شرق و غرب را بر سخنم نظر بود****آه که نیست این نظر عین رضای شاه را

دزد بیان من بود هرکه سخنوری کند****شاه سخنوران منم شاه ستای راستین

باد مثال را حکم

قضای ایزدی****بر سر هر مثال او مهر رضای ایزدی

هفت فلک به خدمتش یکدل و تا ابد زده****چار ملک سه نوبتش در دو سرای ایزدی

رخنه ز دست هیبتش ناخن شیر آسمان****ناخن دست همتش بحر عطای ایزدی

باد دل جهانیان والهٔ نور طلعتش****چون نظر بهشتیان مست لقای ایزدی

قوت روان خسروان شمهٔ خاک درگهش****چون غذی ملائکه باد ثنای ایزدی

باد چو باد عیسوی گرد سم براق او****ای پی چشم درد جان شاف شفای ایزدی

خامهٔ مار پیکرش باد رقیب گنج دین****مهره و زهر در سرش درد و دوای ایزدی

کرده ضمان ازو ظفر فتح و سریر و روس را****او به فزودن ظفر شکرفزای ایزدی

چرخ ز خنجر زحل ساخته درع دولتش****آینه های درع او فر و بهای ایزدی

دهر ز چرخ اطلسش کرده ردای کبریا****نقش طراز آن ردا عین بقای ایزدی

شاه جهان گشای را از شب و روز آن جهان****باد هزار سال عمر، اینت دعای راستین

بس زرد و سیه دل شد****اعجاز مسیحش نه در بار به صبح اندر

صبح ادهم گردون را مهماز به پهلو زد****پیداست ز خون اینک آثار به صبح اندر

آن حلق صراحی بین کز می به فواق آمد****چون سرفه کنان از خون بیمار به صبح اندر

سرچشمهٔ حیوان بین در طاس و ز عکس او****ریگ تک دریا را بشمار به صبح اندر

تا خوانچهٔ زر دیدی بر چرخ سیه کاسه****بی خوانچه سپید آید میخوار به صبح اندر

گر صبح رخ گردون چون خنگ بتی سازد****تو سرخ بتی از می بنگار به صبح اندر

جام ملک مشرق بر کوه شعاعی زد****سرمست چو دریا شد کهسار به صبح اندر

خاقان جهان داور سردار همه عالم****نعمان کیان گوهر، مختار همه عالم

نور از افق جامت دیدار نمود آنک****حور از تتق کاست رخسار نمود آنک

شنگی کن و سنگی زن بر شیشهٔ عقل ایرا****می چون پری از شیشه دیدار نمود آنک

آذین صبوحی را زد قبه حباب از می****هر قبه از آن دری شهوار نمود آنک

چون قبه کند باده گویند رسد مهمان****مهمان رسدت زهره کثار نمود آنک

کف چرخ زنان بر می، می رقص کنان در دل****دل خال کنان از رخ گلزار نمود آنک

بیاع مغان ساقی بارش گهر احمر****کز جام و خط ازرق طیار نمود آنک

از ریزش گاو زر شیر تن شادروان****از مشک تر آهو انبار نمود آنک

صبح است ترازویی کز بهر بهای می****در کفه شباهنگش دینار نمود آنک

گویی که خروس از می مخمور سر است ایرا****چشمش چو لب کبکان خون بار نمود آنک

مست است خروس آری از جرعهٔ شب خیزان****چون نعرهٔ کوس آید هشیار نمود آنک

آن مؤذن زردشتی گر سیر شد از قامت****وز حی علی کردن بیمار نمود آنک

ها بلبله مؤذن شد و انگشت

به گوش آمد****حلقش ز صلا گفتن افگار نمود آنک

کشتی است قدح گویی دریاست در آن کشتی****وز موج زدن دریا کهسار نمود آنک

خط بر لب ساغر بین چون خط لب ساقی****کز نیل خم عیسی زنار نمود آنک

بوی می نوروزی در بزم شه شروان****آب گل و سیب تر بر بار نمود آنک

جمشید ملک هیئت خورشید فلک هیبت****یک هندسهٔ رایش معمار همه عالم

چون صبح دم از ریحان گلزار پدید آید****ریحانی گلگون را بازار پدید آید

رخسار فلک گوئی بود آبله پوشیده****چون آبله گم گردد رخسار پدید آید

بر صبح خره گوئی مصری است شناعت زن****کش صاع زر یوسف دربار پدید آید

مه چون سروی آهو بنمود کنون در پی****آهوی فلک را هم آثار پدید آید

آن آهوی زرین بین در شیر وطن گاهش****کورا سروی سیمین هر بار پدید آید

بر کرتهٔ صبح از مه چون جیب پدید آید****آن زرد قواره هم ناچار پدید آید

در شحنگی مشرق صبح آمد و زد داری****زودا که سر چترش ز آن دار پدید آید

می را به سلام آید خورشید چو طاس زر****گو طاس می و ساقی تا کار پدید آید

گر ز آن می شعری وش بر خار شعاع افتد****دهن البلسان چون گل از خار پدید آید

صد جان به میانجی نه یاری به میان آور****کاقبال میان بندد چون یار پدید آید

بیداد حریفان را تن در ده و گر ندهی****ز انصاف طلب کردن آزار پدید آید

مس های زر اندودند ایشان تو مکن ترشی****کز مس به چنین سرکه زنگار پدید آید

جنسی به ستم برساز از صورت ناجنسان****کاین نقش به صد دوران یکبار پدید آید

صد عمر گران آید جان کندن عالم را****تا زین فلکت جنسی دلدار پدید آید

تا کی چو هوا خس را بربودن و

بررفتن****کان خس که هوا گیرد بس خوار پدید آید

گویی که درین خرمن دانه طلبی نه خس****خس ناطلبیده خود بسیار پدید آید

میزان حق و باطل رای ملک است ایرا****زر دغل و خاص در نار پدید آید

شروان شه اعظم را اقبال سزد بنده****چون بندهٔ اقبالش احرار همه عالم

می جام بلورین را دیدار همی پوشد****خورشید مه نو را رخسار همی پوشد

چون گشت سپیدی رخ از سرخی مه پنهان****گوئی که به روم اندر بلغار همی پوشد

می چون زر و جام او را چون کفهٔ معیار است****از سرخی رنگ زر معیار همی پوشد

از بوالعجبی گویی خون دل عاشق را****در گوهر اشک خود گلزار همی پوشد

بربط چو سخن چینی کز هشت زبان گوید****لیک از لغت مشکل اسرار همی پوشد

چنگ ارچه به بر دارد پیراهن ابریشم****رانین پلاسین هم بسیار همی پوشد

نایست سیه زاغی خوش نغمه تر از بلبل****کاندر دهن کبکی منقار همی پوشد

نالید رباب ایرا کازرده شد از زخمه****لیک از خوشی زخمه آزار همی پوشد

دف تا به شکارستان شاد است ز باز و سگ****غم ز آن چو تذروان سر در خار همی پوشد

سرد است هوا هردم پیش آرمی و آتش****چون اشک دل عاشق کز یار همی پوشد

از حجرهٔ سنگ آمد در جلوه عروس رز****در حجلهٔ آهن شد، گلنار همی پوشد

او رومی و با هندو چون کرد زناشوئی****رومی شود آن هندو دیدار همی پوشد

از خانه به روزن شد بر بام چو سر بر زد****گویی که عذار رز دیوار همی پوشد

بر باغ قلم درکش وان کوره پر آتش کن****چون پیرهن از کاغذ کهسار همی پوشد

تا زورقی زرین گم شد ز سر گلبن****کوه از قصب مصری دستار همی پوشد

اینک به بقای شه خورشید به ماهی شد****زو هر

درم ماهی دینار همی پوشد

رایش که فلک سنجد در حکم جهان داری****مانند محک آمد معیار همه عالم

دل عاشق خاص آمد ز اغیار نیندیشد****زری که خلاص آمد از نار نیندیشد

دل مرغ سرانداز است از دام نپرهیزد****آری دل گنج اندیش از مار نیندیشد

عیار دلی دارم بر تیغ نهاده سر****کز هیچ سر تیغی عیار نیندیشند

دل کم نکند در کار از دیودلی زیرا****مزدور سلیمان است از کار نیندیشد

گر کوه غمان بارد بر دل بکشد بارش****کو بختی سرمست است از بار نیندیشد

عشق این دل مسکین را گر خار نهد گو نه****دل گور غریبان است از خار نیندیشد

دلدار که خون ریزد یک موی نیازارد****دل نیز به یک مویش آزار نیندیشد

عشق ار بکشد یک ره صد بار کند زنده****هان تا دل ازین کشتن زنهار نیندیشد

دل همه به کله داری بر عشق سراندازد****یعنی که چو سر گم شد دستار نیندیشد

پار این دل خاکی را بردند به دست خون****امسال همان خواهد وز پار نیندیشد

هر بار دل از طالع کی زخم سه شش یابد****کاین نقش به صد دوران یک بار نیندیشد

آن را که ز چشم و دل طوفان دو به دو خیزد****از برق غمان یک یک بسیار نیندیشد

خاقانی اگر عمری بر یار فشاند جان****در خواب خیالش را دیدار نیندیشد

هست آفت بی یاری جایی که از این آفت****اندر دو جهان یکسر کس یار نیندیشد

جان در کنف شاه است از حادثه نهراسد****عیسی ز بر چرخ است از دار نیندیشد

کیخسرو گوهر بخش از گوهر کیخسرو****کز جام خرد دیده است اسرار همه عالم

عیارهٔ آفاق است این یار که من دارم****بازیچهٔ ایام است این کار که من دارم

زنجیر همی برم تعویذ همی سوزم****دیوانه چنین خواهد این یار که من دارم

صرف دو لبش

سازم دین و دل و زر و سر****کآخر به سه بوس ارزد این چار که من دارم

شد رشتهٔ جان من یک تار مگر روزی****در عقد به کار آیدش این تار که من دارم

تا کی ز خطر ترسد این جان که مرا مانده است****چند از رصد اندیشد این بار که من دارم

هر خار به باغ اندر دارد رطبی یا گل****نه گل نه رطب دارد این خار که من دارم

چند آب مژه ریزم بر نار دل سوزان****کز دجله نخواهد مرد این نار که من دارم

با این همه از عالم عار است مرا والله****یاران مرا فخر است این عار که من دارم

میدان سخن نو نو هر بار یکی دارد****من گوی به سر بردم این بار که من دارم

مار است مرا خامه هم مهره و هم زهرش****بر گنج هنر وقف است این مار که من دارم

بر مذهب خاقانی دارم ز جهان گنجی****گر گنج ابد خواهی این دار که من دارم

گر پرده براندازی و در دیر مغان آیی****از حبل متین بینی زنار که من دارم

چون خواجه نخواهد راند از هستی زر کامی****آن گنج که او دارد انگار که من دارم

چون فایدهٔ سلطانی نانی بود از ملکت****آن ملکت یک هفته پندار که من دارم

ادرار همه کس نان ادرار من آمد جان****از شاه جهان است این ادرار که من دارم

تاج گهر آرش کز یک گهر تاجش****هفت اختر گردون زاد انوار همه عالم

شاهی که خلایق را تیمار کشد عدلش****گرد نقط عالم پرگار کشد عدلش

چون وصل و زر از جان ها اندوه برد یارش****چون عشق و می از دلها اسرار کشد عدلش

شاپور ذوالا کتاف است اکناف هدایت را****مانی ضلالت را بر دار کشد عدلش

یاجوج ستم

گم شد زان پیش که اسکندر****هم ز آهن تیغ او دیوار کشد عدلش

گل زآتش ظالم خو نالید به درگاهش****از کین گل آتش را بر خار کشد عدلش

چون ابر همی گرید دریا ز سخای او****کان می کشد از دریا کز نار کشد عدلش

جودش چو کند غارت دریای یتیم آور****آخر نه یتیمان را تیمار کشد عدلش

از خانهٔ مار آید زنبور عسل بیرون****گر یک رقم همت بر مار کشد عدلش

از آهن اگر عدلش آتش زنه ای سازد****از سنگ به جای تف دینار کشد عدلش

سنگی که کشد آهن سوزن نکشد ز آنسان****کز خاک سوی دوزخ اشرار کشد عدلش

خورشید نم از دریا بالا نکشد چونان****کز خلد سوی شروان انوار کشد عدلش

رایض شود اقبالش بر ابلق روز و شب****چون رام شد این ابلق در بار کشد عدلش

بر هر زمی ملکت کو تخم بقا کارد****گاو فلک ار خواهد در کار کشد عدلش

گر عالم روی وش زنگی شغب است او را****داغ حبشی بر رخ نهمار کشد عدلش

زنجیر فلک گردد حبل الله مظلومان****کز قاف به قاف از دین یک تار کشد عدلش

درگاه جلال الدین تا مرکز عدل آمد****از عدل چو مسطر شد پرگار همه عالم

ای تازه با علامت آثار جهان داری****وی تیز به ایامت بازار جهان داری

از گوهر بهرامی بهرام اسد زهره****وز نسبت سالاری سالار جهان داری

روی ز می از رفعت چون پشت فلک کردی****چون قطب فرو بردی مسمار جهان داری

صف بسته غلامانت بگشاده جهان لیکن****صف ملکان پیشت انصار جهان داری

چون آینه گون خنجر در شانهٔ دست آری****از نور مصور بین رخسار جهان داری

نشگفت گر از فردوس ادریس فرود آید****تا درس کند پیشت اخبار جهان داری

گر ایلدگز ایران را تسلیم به سلطان کرد****آن روز که بیرون رفت از کار جهان داری

سلطان به بقای تو بسپرد ممالک

را****چون دید که تنگ آمد پرگار جهان داری

شادا که منوچهر است اندر کنف رضوان****کو چون تو خلف دارد غم خوار جهان داری

تیغت که مطرا کرد این عالم خلقان را****خورشید لقب دادش قصار جهان داری

گرچه سیر آموزند اهل هدی از مهدی****مهدی ز تو آموزد اسرار جهان داری

قدر تو جهان رد کرد از ننگ جهان گیران****وافزود هم از نامت مقدار جهان داری

رایت که فلک سنجد با عدل موافق به****کز عدل جهان دارد معیار جهان داری

از عدل جهان داران کردار بجا ماند****پس داد و نکوئی به کردار جهان داری

هفتم فلک ایوانت و ایوان فلک قصرت****ای داده به تو نصرت معمار جهان داری

چون سبزهٔ عدل آمد باران کرم باید****کز عدل و کرم ماند آثار جهان داری

تا هشت بهشت آمد یک مائدهٔ عدلت****شد مائدهٔ سالارت سالار همه عالم

فهرست مکارم باد اخبار تو عالم را****تاریخ معالی باد آثار تو عالم را

چون نور نخستین شد توقیع تو ملکت را****چون صور پسین بادا گفتار تو عالم را

فعل دم عیسی گشت انفاس تو امت را****نور دل یحیی باد اسرار تو عالم را

بر سکهٔ دین نامت چون نام تو بر سکه****نقش الحجری بادا کردار تو عالم را

هشتم فلک ایوانت و گلزار ارم قصرت****فردوس نهم بادا گلزار تو عالم را

باد از سر پیکانت سفته دل بدخواهان****وز نام نکو سفته دربار تو عالم را

باد آتش شمشیرت داغ دل سگ فعلان****بس داغ سگان کرده سگدار تو عالم را

تیغ تو خزر گیرد و در بند گشاید هم****زین فتح مبشر باد اخبار تو عالم را

سر خیل شیاطین شد پی کور ز پیکانت****باد از پی کار دین پیکار تو عالم را

شیطان شکند آدم و دجال کشد مهدی****چون آدم و مهدی باد انصار تو عالم را

باد آب کفت زمزم خاک در تو کعبه****رکن و

حجرالاسود دیوار تو عالم را

تا هست ملایک را عرش آینهٔ نوری****باد آینهٔ عرشی رخسار تو عالم را

کار تو به عون الله از عین کمال ایمن****مهر ابدی بادا بر کار تو عالم را

سلطان فلک لرزان از بیم اذالشمس است****آرام دهاد آن روز انوار تو عالم را

باد آیت پیروزی در شانت شباروزی****فرخنده به نوروزی دیدار تو عالم را

نعل سم شبرنگت تاج سر جباران****حافظ سر و تاجت را جبار همه عالم

ماند****بانگ از بر دایگان برآورد

وز چوب زدن رباب فریاد****چون کودک عشر خوان برآورد

چنگ است پلاس پوش پیری****سینه سوی کتف از آن برآورد

دف کز تن آهوان سلب داشت****آواز گوزن سان برآورد

نای است گلو فشرده پس چیست****کز سرفه قنینه جان برآورد

از بس که ره دهان گرفته است****بانگ از ره دیدگان برآورد

چون شاه حبش دم تظلم****پیش قزل ارسلان برآورد

سلطان کرم مظفر الدین****در جسم ظفر روان دولت

ساغر گوهر از دهان فرو ریخت****ساقی شکر از زبان فرو ریخت

در جام صدف دو بحر دارد****یک دجله به جرعه دان فرو ریخت

چون خون سیاوشان صراحی****خوناب دل از دهان فرو ریخت

در کین سیاوش ارغنون زن****آن زخمهٔ درفشان فرو ریخت

گوئی سر زخمه شاخ طوبی است****کو میوهٔ جان چنان فرو ریخت

یا مریم نخل خشک بفشاند****خرمای تر از میان فرو ریخت

چون عاشق بوسه زن لب خم****در حلق قنینه جان فرو ریخت

هر جان که ز خم ستد قنینه****در باطیه جان کنان فرو ریخت

نالان چو کبوتری که از حلق****خون در لب بچگان فرو ریخت

گوئی که مسیح مرغ جان ساخت****وز دم ببرش روان فرو ریخت

سرخاب رخ فلک ده از می****گو آبله از رخان فرو ریخت

از جرعه زمین چو آسمان کن****چون گوهر آسمان فرو ریخت

صبح از نم ژاله اشک داود****بر مرغ زبور خوان فرو ریخت

در دری ابر خاطر من****پیش قزل ارسلان فرو ریخت

اسکندر نامجوی گیتی****کیخسرو کامران دولت

تاج گهر آسمان برانداخت****زرین صدف از نهان برانداخت

روز آمد و کعبتین بی نقش****زان رقعهٔ اختران برانداخت

تا یافت محک شب از سپیدی****صراف فلک دکان برانداخت

گوئی خم صرع دار شد چرخ****کان زرد کف از دهان برانداخت

افعی زمردین بپیچید****مهره به سر زبان برانداخت

سرد است هوا هنوز خورشید****بر کوه دواج از آن برانداخت

اینک ز تنوره لشکر جن****بر لشکر دیو جان برانداخت

گوئی

شرری که جست از انگشت****هندو به هوا سنان برانداخت

مریخ چو با زحل درآمیخت****پروین سهیل سان برانداخت

طاوس غراب خوار هر دم****گاورس ز چینه دان برانداخت

در خرگه دوخت روبه سرخ****چون سوزن بی کران برانداخت

گوئی که دوباره تیر خونین****نمردود به آسمان برانداخت

یا تاج زر از سر شه زنگ****تیغ قزل ارسلان برانداخت

تاج سر و گوهر سلاطین****بل گوهر تاج از آن دولت

مجلس به دو گلستان بر افروز****دیده به دو دلستان برافروز

یک شب به دو آفتاب بگذار****یک دل به دو عشق دان برافروز

ساقی دو طلب قدح دو بستان****بزم دل ازین و آن برافروز

از لالهٔ آن و سوسن این****در سینه دو بوستان برافروز

هست از حجر و شجر دو آتش****زان دیده وز آن رخان برافروز

در سوختهٔ شب از دو آتش****یک شعله زن و جهان برافروز

چون صبح و شفق دو جام درخواه****شب چون دل عاشقان برافروز

بر روی دو مه که چون دوصبحند****تا وقت دو صبح جان برافروز

با چار لب و دو شاهد از می****سه یک بخور و روان برافروز

خاشاک دو رنگ روز و شب را****آتش زن و در زمان برافروز

چون روز رسد دو روزن چشم****ز آن خوانچهٔ زرفشان برافروز

خوانچه کن و از دومی زمین را****چون خوانچهٔ آسمان برافروز

دل عود کن و دو دیده مجمر****پیش قزل ارسلان برافروز

سردار ملوک هفت اقلیم****روئین تن هفت خوان دولت

راز زمی آسمان برافکند****بنیاد دی از جهان برافکند

نوروز دو اسبه یک سواری است****کسیب به مهرگان برافکند

از پشت سیاه زین فرو کرد****بر زردهٔ کامران برافکند

سلطان یک اسبه سایهٔ چتر****بر ماهی آسمان برافکند

ماهی چو صدف گرش فرو خورد****چون یونسش از دهان برافکند

پرواز گرفت روز و بر شب****تب های دق از نهان برافکند

چون روز کشید دهرهٔ عدل****شب زهرهٔ خون فشان برافکند

گوئی صف آقسنقر آواز****بر خیل قراطغان برافکند

ابر آمد و چون گوزن نالید****بر

کوه لعاب از آن برافکند

گرچه کفن سپید یک چند****بر سبزهٔ مرده سان برافکند

باد آن کفن سپید برداشت****بس سندس و پرنیان برافکند

بر چادر کوه گازر آسا****از داغ سیه نشان برافکند

بر کتف جهان ردای نوروز****فر قزل ارسلان برافکند

چون حیدر خانه دار اسلام****شاهنشه خاندان دولت

یک اهل دل از جهان ندیدم****دل کو؟ که ز دل نشان ندیدم

چند از دل و دل که در دو عالم****یک دلدل دل روان ندیدم

صد قافلهٔ وفا فرو شد****یک منقطع از میان ندیدم

سر نامهٔ روزگار خواندم****عنوان وفا بر آن ندیدم

بیداد به دشمنان نکردم****و انصاف ز دوستان ندیدم

چون طفل که هشت ماهه زاید****می بگذرم و جهان ندیدم

صد روزه به درد دل گرفتم****عیدی به مراد جان ندیدم

از خشمگنی کز آسمانم****ماه نو از آسمان ندیدم

چون سگ به زبان جراحت خویش****می شویم و مهربان ندیدم

هرچند جراحت از زبان است****مرهم بجز از زبان ندیدم

چون عیسی فارغم که با خود****جز سوزن سوزیان ندیدم

چون سوزن اگر شکسته گشتم****جز چشم وسری زیان ندیدم

از دام دورنگی زمانه****خاقانی را امان ندیدم

عادل تر خسروان عالم****الا قزل ارسلان ندیدم

چون عدل سپاهدار اسلام****چون عقل نگاهبان دولت

از عشوهٔ آسمان مرا بس****وز چاشنی جهان مرا بس

آن پرده و این خیال بازی است****از زحمت این و آن مرا بس

زین ابلق روزگار دیدن****بر آخور آسمان مرا بس

در دخمهٔ چرخ مردگانند****زین جادوی دخمه بان مرا بس

بر بی نمکی خوان گیتی****این چشم نمک فشان مرا بس

دل ندهد و جان ستاند ایام****زین ده دل و جان ستان مرا بس

موقوف روانم و روان هیچ****زین هودج ناروان مرا بس

بیم سرم از سر زبان است****این درد سر زبان مرا بس

تا درد سرم فرو نشاند****این اشک گلاب سان مرا بس

رنجور نفاق دوستانم****ز آمیزش دوستان مرا بس

با صورت خلوه، جلوه کردم****این شاهد غم نشان مرا بس

خاقانی را سخن

همین است****کز گفتن جان و جان مرا بس

چرخ ار ندهد قصاص خونم****عدل قزل ارسلان مرا بس

جمشید زمانه شاه مغرب****اقطاع ده جهان دولت

ای دل به نوای جان چه باشی****بی برگ و نوا نوان چه باشی

تاری است روان گسسته ده جای****چندین به غم روان چه باشی

لوح ازل و ابد فرو خوان****بنگر که تو زین و آن چه باشی

آینده و رفته را نگه کن****بشمر که تو در میان چه باشی

بر خوان فلک جز این دو نان نیست****آتش خور این دو نان چه باشی

جز آتش خور گرت خورش نیست****در مطبخ آسمان چه باشی

روئین دژت ار گشادنی نیست****در محنت هفت خوان چه باشی

با عبرت گورخانهٔ جان****در عشرت گورخان چه باشی

با این همهٔ کرهٔ جهانی****جز در رمهٔ جهان چه باشی

تقویم مهین حکم شش روز****امروز تویی نهان چه باشی

هر سال چو پنج روز تقویم****گم بودهٔ بی نشان چه باشی

از کیسهٔ سال و مه چو آن پنج****دزدیدهٔ رایگان چه باشی

خاقانی عاریه است عمرت****از عاریه شادمان چه باشی

گردانهٔ لطف خواهی الا****مرغ قزل ارسلان چه باشی

استاد سرای اوست تقدیر****استاده بر آستان دولت

عزمش گره گمان گشاید****حزمش رصد زمان گشاید

با قوت عزم او عجب نیست****گر چنبر آسمان گشاید

هر عقدهٔ جوز هرکه مه راست****رمحش به سر سنان گشاید

بند دم کژدم فلک را****زان نیزهٔ مارسان گشاید

خضر الهامی که چون سکندر****لشکر کشد و جهان گشاید

وز خاک سکندر و پی خضر****صد چشمه به امتحان گشاید

دریا چو نمک ببندد از سهم****چون لشکر شاه ران گشاید

وز بس دم دی مهی عدو را****بز چهره نمک ستان گشاید

رانده است منجم قدر حکم****کفاق شه کیان گشاید

حصنی است فلک دوازده برج****کاقبال خدایگان گشاید

هر عقده که روزگار بندد****دست شه کامران گشاید

وز گرد مصاف روی نصرت****شاهنشه شه نشان گشاید

یعنی که نقاب شهربانو****فاروق عجم ستان گشاید

ابخاز که

هست ششدر کفر****گرزش به یکی زمان گشاید

روئین دژ روس را علی روس****تیغ قزل ارسلان گشاید

چرخ است کبودهٔ به داغش****افشرده به زیر ران دولت

سندان به سنان چنان شکافد****چون صور که آسمان شکافد

گر تخت کیان زند به توران****جیحون به سر بنان شکافد

دیدی که شکاف مصطفی ماه****او خورشید آنچنان شکافد

گر نیل روان شکافت موسی****او دریای دمان شکافد

چون خنجر زهرگون کشد شاه****بس زهره که آن زمان شکافد

چون تیغ زند سر پلنگان****همچون سم آهوان شکافد

بس سینه که چون زبان افعی****زان تیغ نهنگ سان شکافد

شمشیر دو قطعتش به یک زخم****پهلوی سه پهلوان شکافد

گر تیغ علی شکافت فرقی****او البرز از سنان شکافد

چاکر به ثنا زبان کند موی****تا موی به امتحان شکافد

بکران بهشت جعد سازند****زان موی که این زبان شکافد

آه از دل پر زنم چو پسته****کز پری دل دهان شکافد

دریای سخن منم اگرچه****هرکس صدف بیان شکافد

امروز منم زبان عالم****تیغ تو شها زبان دولت

بی حکم تو آسمان نجنبد****بر اسب قضا عنان نجنبد

از گوشهٔ چار بالش تو****اقبال به سالیان نجنبد

مسجود زمین و آسمان است****تخت تو که از مکان نجنبد

یعنی که به عرش و کعبه ماند****چون کعبه و عرش از آن نجنبد

بی عزم تو رایض فلک را****رگ در تن مرکبان نجنبد

مهماز ز پای عزم بگشای****تا ابلق آسمان نجنبد

عدل تو اساس شد جهان را****تا مسمار جهان نجنبد

لنگی است صلاح پای لنگر****تا کشتی سر گران نجنبد

چون حیدر ذوالفقار برکش****تا چرخ جهودسان نجنبد

افیون لب فتنه را چنان ده****کز خواب به امتحان نجنبد

از خرمگس زمانه فریاد****کز مروحهٔ زمان نجنبد

لال است عدوت گرچه اه گفت****کز گفتن اه زبان نجنبد

بی مدحت تو کلید گفتار****اندر غلق دهان نجنبد

پیشت کند آسمان زمین بوس****کای درگهت آسمان دولت

چتر ظفرت نهان مبینام****بی رایت تو جهان مبینام

پرواز همای بختت الا****بر کرکس آسمان مبینام

ماوی

گه جیفهٔ حسودت****جز سینهٔ کرکسان مبینام

در سرسام حسد عدو را****دردی است که نضج آن مبینام

چون شمع و قلم به صورت او را****جز زرد و سیه زبان مبینام

بر منشور کمال طغرا****الا قزل ارسلان مبینام

بی جلوهٔ سکهٔ قبولت****یک نقد هنر روان مبینام

بر سکهٔ ملک و خاتم دین****جز نام تو جاودان مبینام

بر قلهٔ نه حصار مینا****جز قدر تو دیدبان مبینام

همچون هرمان حصار عمرت****محتاج به پاسبان مبینام

بر ملکت مصر و قاهره هم****جز قهر تو قهرمان مبینام

زین دزد صفیر زن که چرخ است****نقبیت به باغ جان مبینام

بی مدحت تو به باغ دانش****یک مرغ صفیرخوان مبینام

صدر تو که کعبهٔ معالی است****جز قبلهٔ انس و جان مبینام

تا دیدهٔ خصم را بدوزی****جز تیز تو در کمان مبینام

لطف ازلیت پاسبان باد****شمشیر تو پاسبان دولت

زمان است آنچنان

حجه الحق عالم مطلق وحید الدین که هست****ملجا جان من و صدر من و استاد من

یارب اندر چشم خونریزش چه خواب است آن همه****در سر زلف دلاویزش چه تاب است آن همه

در دو لعلش آب و اندر جزع نه آخر بگوی****کاین چه بی آبی است چندین و آن چه آب است آن همه

خون خلقی ریخت وانگه سرخیی بر دامنش****آن رنگ پروز است آن خون ناب است آن همه

چشم مستش را کباب است آرزو زین روی را****قصد دلها می کند یعنی کباب است آن همه

شحنهٔ وصلش خراج از عالم جان برگرفت****جای دیگر شد که می داند خراب است آن همه

گه بسوزد گه بسازد، الغیاث ای قوم از آنک****خوی مردم نیست، خوی آفتاب است آن همه

تشنهٔ وصلم مرا آن وعده های کژ که داد****کی کند سیری که می دانم سراب است آن همه

کاشکی رنجه شدی باری بدیدی کز غمش****در دل تاریک خاقانی چه تاب است آن همه

از حیاتش گر فروغی یا نسیمی مانده هست****از ثنای صاحب مالک رقاب است آن همه

صاحب و مالک رقاب دودهٔ آزادگان****کستان بوس در او شد دل آزاد من

سرکشان از عشق تو در خاک و خون دامن کشند****من کیم در کوی عشقت کاین رقم بر من کشند

گر به جان فرمان دهی فرمانت را گردن نهم****پیش تو گر تو توی گردن کشان گردن کشند

غمزگانت قصد کین دارند وز من در غمت****سایه ای مانده است مگر این کین ز پیراهن کشند

آه من چندان فروزان شد که کوران نیم شب****از فروغ سوز آهم رشته در سوزن کشند

دیدهٔ من شد سپید از هجر و دل تاریک ماند****خانه ها تاری شود چون پرده بر روزن کشند

با خسان درساختی تا بر در و در

بزم تو****من غم هجران کشم و ایشان می روشن کشند

نیکویی کن رسم بدعهدان رها کن کز جفا****درد زی عاشق دهند و صاف با دشمن کشند

هر زمان در کوی تو خاقانی آسا عالمی****آستین بر جان فشانند و کفن در تن کشند

وز پی آن تا ز دیو آزشان باشد امان****خط افسون مدیح صدر پیرامن کشند

نایب ادریس عثمان عمر کز فر او****حل و عقد عیسوی دارد حیات آباد من

دیده خون افشان و لب آتش فشان است از غمت****والحق ار انصاف خواهی جان آن است از غمت

تا غمت را بر دل من نامزد کرد آسمان****حصن صبرم هر شبی بام آسمان است از غمت

هر زمان گوئی ز عشق من به جان پرداختی****این سخن باشد مرا پروای جان است از غمت

از گلستان رخت باری مرا گر هیچ نیست****مرغزار چشم من پر ارغوان است از غمت

زعفران شادی فزاید وین بتر کاندوه من****دور از آن رخ زین رخ چون زعفران است از غمت

محنت اندر سینهٔ من ره ندانستی کنون****شاهراه سینهٔ من ناردان است از غمت

از لبت چون بوسه خواهم کز پی آن لب مرا****آنچه اندر کیسه باید بر رخان است از غمت

آنکه از عشقت زر افشاند ندانم کیست آن****این که خاقانی است دانم جان فشان است از غمت

هم نبخشودی دلت گر باخبر بودی از آنک****حال من در دست مجلس داستان است از غمت

آنگه گر برهان زردشتی نمایم بس بود****مدح این استاد من، دین من و استاد من

کلک او قصر مکارم می طرازد هر زمان****نام او چتر معالی می فرازد هر زمان

گرچه در احکام دست اوراست من هم آگهم****کآسمان در پرده کارش می طرازد هر زمان

چشم زخمی را که دید اقبال ها بیند چنانک****قدر او بر چشمهٔ خورشید تازد

هر زمان

خاک بر سر می کند گردون ز دستش کو چرا****تختهٔ خاک از سر کیوان نسازد هر زمان

ز این خطر کو خاک را دادست خاک از کبریا****بر سه عنصر تا قیامت می بنازد هر زمان

حرمت آن را که میل او به اصل از آهن است****نیست آتش را محل کهن گدازد هر زمان

چون بنانش سوی کلک آید بدان ماند همی****کآفتاب چرخ سوی حوت یازد هر زمان

زان نوازش ها کزو دارد دل مجروح من****جانم از مدحش نوائی می نوازد هر زمان

تازه رویان آفرینم ز آفرین او چنانک****با رخ هر یک زمانه عشق بازد هر زمان

نام نیکش را نهم بنیادها کز نفخ صور****آسمان بشکافد و نشکافد آن بنیاد من

حکم صد ساله توان دیدن ز یک تقویم او****طفل یک روزه مجسطی گیرد از تعلیم او

تا که مشرف اوست اجرام فلک را از فلک****آن دو پیر نحس رحلت کرده اند از بیم او

همتی دارد چنان کافلاک با لوح و قلم****کمترین جزوی است اندر دفتر تعظیم او

باز دیدم در همه علمی نظیرش نیست کس****در همه اقلیم ها نی در یکی اقلیم او

کلکش از بهر شرف محکوم تیغ آمد بلی****مرتبت بفزود اسمعیل را تسلیم او

مشتری دیده نه ای، رویش نگر گوئی کسی****سیب را بشکافت سوی چرخ شد یک نیم او

ظاهر است انسابش از کافی عمر درگیر و رو****می شمر تا قد سلف عثمان و ابراهیم او

عیسوی دم باد و احمد دیم و چشم حادثات****در شکر خواب عروسان از دم از دیم او

بر جناب او و بر اهل جهان فرخنده باد****رجعت نوروز و ترجیع من و تقویم او

چون مبارک باد گویم روز او را شک مکن****کآسمان آمین کند وقت مبارک باد من

ترک تاز غمزهٔ تو غارت از جان درگرفت****رای قربان کرد و

اول زخم ز ایمان درگرفت

روزگاری روزگار از فتنه ها آسوده بود****زلف شب رنگ تو آمد فتنه دوران درگرفت

کار ما خود رفته بود از دست باز از عشق تو****دهر زخمه درفزود و چرخ دستان درگرفت

خوی تو با ما چه روزی زندگانی کرده بود****کز پی خونریز ما را، راه هجران درگرفت

ماتم دل ها عروسی بود ما را پیش ازین****تا درآمد شحنه ای غم غارت جان درگرفت

ناله ها کردم چنان کز چرخ بانگ آمد که بس****ای عفی الله در تو گوئی ذره ای ز آن درگرفت

از دم سردم چراغ آسمان بتوان نشاند****وز تف آهم هزاران شمع بتوان درگرفت

گفتی ای خاقانی از غرقاب غم چون می رهی****چون رهم کز پای من تا سر به طوفان درگرفت

دل که از درگاه تو محروم شد محروم وار****رفت و راه آستان صدر ایران درگرفت

سروری کز روی نسبت وز عروسان صفا****هم پسر عم من است امروز و هم داماد من

خاک پایت دیده ها را روشنایی می دهد****هر سحر بوی تو با جان آشنایی می دهد

کار جزع و لعل توست آزردن و بنواختن****هرکه را این بشکند آن مومیایی می دهد

باز خون ها خورده ای کالوده می بینم لبت****من چه گویم خود لبت بر تو گوایی می دهد

تیره شد کار من از غم هان و هان دریاب کار****تا چراغ عمر قدری روشنایی می دهد

از پی دریوزهٔ وصل آمدم در کوی تو****چون کنم چون بخت روزی از گدایی می دهد

یک دمی تا می زیم در هجر و امید وصال****گه کلاهم می برد گه پادشاهی می دهد

گر مرا محنت گیائی می دهد از باغ عشق****در شک افتم کن مرا دولت کیایی می دهد

جان خاقانی به رشوت می دهم ایام را****گر مرا زین روز غم روزی رهایی می دهد

غم چه باشد چون ضمیر وحی پرداز مرا****فر مدحش آیت معجز نمایی می دهی

متصل بینام عقد دولتش

را پیش از آنک****منفصل گردند آب و نار و خاک و باد من

برون****خوانچهٔ زر ز آسمان آمد برون

چهرهٔ آن شاهد زربفت پوش****از نقاب پرنیان آمد برون

شاهد و شاه از قبای فستقی****همچو فستق ز استخوان آمد برون

نقب در دیوار مشرق برد صبح****خشت زرین ز آن میان آمد برون

نعرهٔ مرغان برآمد کالصبوح****بیدلی از بند جان آمد برون

بامدادن سوی مسجد می شدم****پیری از کوی مغان آمد برون

من به بانگ مؤذنان کز میکده****بانگ مرغ زند خوان آمد برون

عاشقی توبه شکسته همچو من****از طواف خمستان آمد برون

دست من بگرفت و درمیخانه برد****با من از راه نهان آمد برون

گفت می خور تابرون آیی ز پوست****لاله نیز از پوست ز آن آمد برون

می خوری به کز ریا طاعت کنی****گفتم و تیر از کمان آمد برون

پای رندان بوسه زن خاقانیا****خاصه پایی کز جهان آمد برون

از حجاب غیب چون ماه از غمام****نصرت شاه اخستان آمد برون

داور اسلام خاقان کبیر****عدل را نوشیروان مملکت

ساقی دریاکشان آخر کجاست****ساغر کشتی نشان آخر کجاست

کشتی زرین در او دریای لعل****از حبابش بادبان آخر کجاست

از مسام گاو سیمین در صبوح****ارزن زرین روان آخر کجاست

از پی سی طفل را در یک بساط****آن سه لعبت ز استخوان آخر کجاست

این حریفان جمله مستان می اند****مست عشقی ز آن میان آخر کجاست

از زکات جرعهٔ مستان وقت****یک زمین سیراب جان آخر کجاست

بربط نالان چو طفلان از زدن****در کنار دایگان آخر کجاست

نای چون شاه حبش در پیش و پس****ده غلامش پاسبان آخر کجاست

بر سر رگ های بازوی رباب****نشتر راحت رسان آخر کجاست

چنگ چون زالی سرافکنده ز شرم****گیسوان در پاکشان آخر کجاست

راوی خاقانی اینک مرحبا****مدحت شاه اخستان آخر کجاست

تاجدار کشور پنجم که هست****کیقباد خاندان مملکت

تیغ خورشید از جهان پوشیده اند****در هوا خفتان از آن پوشیده اند

تا هوا کبریت رنگ آمد ز چرخ****آتش سیماب سان پوشیده اند

گرچه

از کبریت بفروزد چراغ****زو چراغ آسمان پوشیده اند

وقت سرد است آتش افزون کن کز ابر****چشمهٔ آتش فشان پوشیده اند

کعبه ز آتش ساز چون بر فرق کوه****چادر احرامیان پوشیده اند

از شعاع آتش اینک صد دواج****در عذار شبستان پوشیده اند

وز مزاج می به روی خاصگان****صد دواج رایگان پوشیده اند

آن تنوره پیشتر کش کز تفش****در بنفشه ارغوان پوشیده اند

خیل زنگی را چو شد در پنجره****شعر چینی در زمان پوشیده اند

خلعت اسکندر رومی مگر****در شه هندوستان پوشیده اند

زعفران در شب شود رنگین و باز****شب به رنگ زعفران پوشیده اند

در زحل گوئی شعاع آفتاب****از کف شاه اخستان پوشیده اند

مصطفی عزم و علی رزمی که هست****ذوالفقارش پاسبان مملکت

خیل دی ماهی نهان کرد آفتاب****چشمه بر ماهی روان کرد آفتاب

یوسف آسا چون به دلو از چاه رست****تخت شاهی را مکان کرد آفتاب

مهره آورد از سر افعی برون****در سر ماهی عیان کرد آفتاب

افعی دی را همه تن زهر دید****چون گوزن آهنگ آن کرد آفتاب

خاتم ملک سلیمانی نگر****کاندر آن ماهی نهان کرد آفتاب

از پی پنجاهه در ماهی خوران****بهر عیسی نزل خوان کرد آفتاب

وقت را از ماهی بریان چرخ****روز نو را میهمان کرد آفتاب

وز پی بریانی و سور بهار****گوسفندان را نشان کرد آفتاب

از پی تیر بلور انداختن****توز رنگین بر کمان کرد آفتاب

پاره ای پیراست از دامان شب****روز را در بادبان کرد آفتاب

تاج بربود از سر مهراج زنگ****یارهٔ طمغاج خان کرد آفتاب

خلعت انصاف می دوزد مگر****خدمت شاه اخستان کرد آفتاب

شهریاری کز کف و شمشیر اوست****ابر و برق آسمان مملکت

عدلش ار مهدی نشان برخاستی****ظلم دجال از جهان برخاستی

طوطی از خزران نشیمن ساختی****سنقر از هندوستان برخاستی

وآنکه مهدی بر گمان داند که هست****گر در او دیدی گمان برخاستی

عدلش ار بند طبایع نامدی****چار طوفان هر زمان برخاستی

گر نکردستی قیامت عدل او****خود قیامت ناگهان برخاستی

ورنه

قدرش داشتی طاق فلک****کرسی خاک از میان برخاستی

فرق کوه ار بار قهرش یافتی****پشت خم چون آسمان برخاستی

گر سکندر زنده ماندی تاکنون****پیشش از تخت کیان برخاستی

گر به زه ماندی کمان بهرام را****لرز تیر از استخوان برخاستی

بر کمان چون بازوی شه خم زدی****قاب قوسین زین و آن برخاستی

زین خلف جان پدر شاد است شاد****کاش کز خواب گران برخاستی

دولت بیدار دیدی جاودان****گر ز خواب جاودان برخاستی

او روان شاد است تا فرزند اوست****صورت عدل و روان مملکت

حیدر آتش سنان آمد به رزم****رستم آرش کمان آمد به رزم

خصم چون سگ در پس زانو نشست****کو چو شیر سیستان آمد به رزم

سومنات ظلم را محمودوار****برق زد تا ابرسان آمد به رزم

بر زبان تیغ او در شان ملک****وحی نصرت ز آسمان آمد به رزم

رنگ جبریل است تیغش را بلی****بر زبانش وحی از آن آمد به رزم

در کف شاه آن یمانی تیغ را****آسمان مکی فسان آمد به رزم

شاه چون خورشید و در کف جو زهر****با کمند خیزران آمد به رزم

خصم شد درهم شکسته چون کمند****کان کمندش در میان آمد به رزم

خصم را چون در کمندش ماند حلق****بس خناقش کنزمان آمد به رزم

خصم در جان کندن آمد چون چراغ****ز آن فواقش در دهان آمد به رزم

شاه را بین کعبه ای بر بوقبیس****چون کمیتش زیر ران آمد به رزم

کس سلیمان دید دیوی زیر ران****او بر آن مرکب چنان آمد به رزم

دشمنش بس دور ماند از تاج و تخت****خرمگس گم شد ز خوان مملکت

لشکر عزمش جهان خواهد گشاد****کز کمین فتح ران خواهد گشاد

عزم او چون مهره ای خواهد نشاند****ششدر هفت آسمان خواهد گشاد

عدل او بر تشنگان تف ظلم****چشمهٔ آب امان خواهد گشاد

ز آرزوی قطرهٔ ابر سخاش****چون صدف دریا دهان

خواهد گشاد

پر کرکس بین به رنگ خرمگس****یغلغی را کز کمان خواهد گشاد

نیش فصاد اجل پیکان اوست****کو همه رگ های جان خواهد گشاد

چون منوچهر از جهان شد طرفه نیست****کز جهان شاه اخستان خواهد گشاد

برکشد تیغ آفتاب آنگه که چرخ****خنجر صبح از میان خواهد گشاد

باز گفتم کز پی بانگ ملک****حصن در بند از سنان خواهد گشاد

راست آمد فال و می گویم کنون****روس را در بند سان خواهد گشان

خاطرم بر سمع این شمع کیان****مشکل سمع الکیان خواهد گشاد

دزد این درهاست از عقد سخن****هرکه درهای بیان خواهد گشاد

من زبان روزگارم بر درش****چون سر تیغش زبان مملکت

شاه اسکندر مکان باد از ظفر****دست خضرش در عنان باد از ظفر

گر به ملک افراسیاب آمد عدو****شاه کیخسرو مکان باد از ظفر

ور عدو بیژن شبیخون است شاه****رستم توران ستان باد از ظفر

میر بابک در ظلال دولتش****اردشیر بابکان باد از ظفر

مهر تیغ تازیانه اش با دو قطب****میخ نعل تازیان باد از ظفر

نیزهٔ دستش که چون شام اسمر است****چون شفق احمر سنان باد از ظفر

از غلامان سرایش هر وشاق****بر عراقین پهلوان باد از ظفر

وز دلیران سپاهش هر سوار****رزم را الب ارسلان باد از ظفر

چرخ چون شد سبز خنگ از نور روز****دولتش را زیر ران باد از ظفر

تیغ حصرم رنگ شاه از خون خصم****روز میدان می فشان باد از ظفر

بر نگین خاتم او تا ابد****کنیت شاه اخستان باد از ظفر

بر حریر رایت او روز فتح****جاء نصر الله نشان باد از ظفر

باد گردون در ضمان دولتش****دولت او در ضمان مملکت

ژاله اشک مریم صبح

طاس زرین کش آفتاب آسا****کآفتاب است طاس پرچم صبح

پی پی عشق گیر و کم کم عقل****لب لب جام خواه و دم دم صبح

سیم کش بحر کش ز کشتی زر****خوان فکن خوانچه کن مسلم صبح

عاشقان را ز صبح و شام چه رنگ****کم زن عشق باش و گو کم صبح

از تن عقل پنج یک برگیر****سه یکی خور به روی خرم صبح

ید بیضای آفتاب نگر****زر فشان ز آستین معلم صبح

که آسمان پیش شه به نوروزی****در جل زر کشید ادهم صبح

بوالمظفر خدایگان ملوک****ملک بخش و ظفرستان ملوک

برقع صبح چون براندازند****کوه را خلعه در سر اندازند

بر درند از صبا مشیمهٔ صبح****طفل خونین به خاور اندازند

ترک سبوح گفته وقت صبوح****عابدان سبحه ها دراندازند

نوعروسان حجلهٔ نوروز****نورهان زر و زیور اندازند

ز آن مربع نهند منقل را****تا مثلث در آذر اندازند

قفس آهنین کنند و در او****مرغ یاقوت پیکر اندازند

در مشبک دریچه پنداری****کافتاب زحل خور اندازند

یا در آن خانهٔ مگس گیران****سرخ زنبور کافر اندازند

بر لب خشک جام رعنا فش****عاشقان بوسهٔ تر اندازند

گرچه میران لشکرند همه****جرعه بر میر لشکر اندازند

چون همه جان شوند چون می و صبح****جان به شاه مظفر اندازند

سر سامانیان و تاج کیان****ملک ابن الملک میان ملوک

ساقیا توبه را قلم درکش****بر در میکده علم برکش

زهد را بند آهنین بر نه****عقل را میل آتشین درکش

خانهٔ دل سبیل کن بر می****رقم لایباع بر در کش

جان سگ طوق دار مجلس توست****هم تو داغ سگیش بر سرکش

گر به دل قانعی دو اسبه درآی****ور به جان خشندی خر اندر کش

خود پرستی چو حلقه بر در نه****بی خودی را چو حله در برکش

گر نه ای زهر، سینه کمتر سوز****ور نه ای دهر، کینه کمتر کش

دست گیر آفتاب را چون صبح****در سماع

خوش قلندر کش

روز و شب چون خط مزور نیست****خیز و خط بر خط مزور کش

پیش دریا کشی چو خاقانی****یاد شه گیر و کشتی زر کش

افسر خسروان جلال الدین****ظل حق آفتاب جان ملوک

ترک من کآفتاب هندوی توست****عید جان ها هلال ابروی توست

جوجو از زر منم در آن بازار****که ترازوش زلف جادوی توست

جو زرین چه سنجدت که به نقد****قرص خورشید در ترازوی توست

پیش چشمت خیال هستی من****سایهٔ موی بند گیسوی توست

از فلک زخم هاست بر دل من****کنهم از دستبرد نیروی توست

نکنم مرهم جراحت خویش****کن جراحت به مهر بازوی توست

نالش از آسمان کنم نی نی****کآسمان هم به نالش از خوی توست

پهلو از من تهی مکن که مرا****پهلوی چرب هم ز پهلوی توست

وصل و هجرت مرا یکی است از آنک****درد تو هم مزاج داروی توست

جان سپند تو ساخت خاقانی****چکند چشم عالمی سوی توست

لؤلؤ افشان تویی به مدحت شاه****عقد پروین بهای لولوی توست

حرز امت سپاهدار عجم****کهف ملت، نگاهبان ملوک

زخم هجرت میان جان بگسست****مدد مرهم از میان بگسست

از همه تا همه دلی که مراست****به همه دل امید جان بگسست

بر سر کویت از درازی راه****مرکب ناله را عنان بگسست

جور تو حلقهٔ جهان بگرفت****رفت و زنجیر آسمان بگسست

کشتهٔ صبرم آشکارا سوخت****رشتهٔ جانم از نهان بگسست

پیش خاک در تو چشم از در****صد طویله به رایگان بگسست

نفس من ز درد همنفسان****چند نوبت به یک زمان بگسست

بر سر چاه بختم آمد چرخ****مدد جوی عمر از آن بگسست

آب خون کرد و چاه سر بگرفت****دلو بدرید و ریسمان بگسست

دست خون ماند با تو خاقانی****طمع هستی از جهان بگسست

جوشن چرخ را به تیر ضمیر****در ثنای خدایگان بگسست

شهریار فلک غلام که هست****هر غلامیش پهلوان ملوک

لعلت از خنده کان همی ریزد****دل بر آن

لعل جان همی ریزد

چون بخندی خبر دهد دهنت****که سها اختران همی ریزد

دست بالاست کار تو که فلک****زیر پایت روان همی ریزد

نیزه بالاست خون ز غمزهٔ تو****که به مشکین سنان همی ریزد

آسمان هم ز جور تو چون من****خاک بر آسمان همی ریزد

نه از آن طیره ام که طرهٔ تو****خون من هر زمان همی ریزد

لیک از آن در خطم که از خط تو****نافه ها رایگان همی ریزد

به چه زهره زبان حدیث تو کرد****کب رویم زبان همی ریزد

چشم من شد گناه شوی زبان****کب سوی دهان همی ریزد

ابر خون بار چشم خاقانی****صاعقه بر جهان همی ریزد

صدف خاطرش جواهر نطق****بر سر اخستان همی ریزد

خانه زادند و بندهٔ در شاه****خانه داران خاندان ملوک

جوشن سرکشی ز سر برکش****تیر هجرانم از جگر برکش

یا فرو بر تنم به آب عدم****یا دلم ز آتش سقر برکش

رگ جانم گشاده گشت ببند****پیشتر نوک نیشتر برکش

موج خون منت به کعب رسید****دامن حله بیشتر برکش

بوسه ای کردم آرزو، گفتی****که ترازو بیار و زر برکش

زر ندارم ولیک جان نقد است****شو بها بر نه و شکر برکش

گر بدان کفه زر همی سنجی****جان بدین کفهٔ دگر برکش

دامن دوست گیر خاقانی****وز گریبان عشق سر برکش

رایت نطق را عرابی وار****بر در کعبهٔ ظفر برکش

از پی محرمان کعبهٔ شاه****آبی از زمزم هنر برکش

صلتش بزم هشت خوان بهشت****صولتش رزم هفت خوان ملوک

جو به جو جور دلستان برگیر****دل جوجو شده ز جان برگیر

به گمان یوسفیت گم شده بود****یوسفت گرگ شد گمان برگیر

بر سر خوان زندگی خورشت****چون جگر گوشه ای است خوان برگیر

نیست در حلقهٔ جهان یک اهل****پای اهلیت از میان برگیر

اهل دل کس نیافت ز اهل جهان****برو ای دل دل از جهان برگیر

دو به دو با حریف جان بنشین****یک به یک غدر آسمان

برگیر

بس خراب است لهو خانهٔ دهر****به نگه عمر ز آسمان برگیر

بر در نقب این خرابه تو را****تا نگیرند نقب از آن گیر

گل انصاف کار خاقانی****خسک از راه دوستان برگیر

چون منوچهر خفته در خاک است****مهر ازین شوم خاکدان برگیر

میوهٔ دولت منوچهر است****اخستان افسر کیان ملوک

دل به گرد زمانه می نرسد****مرغ همت به دانه می نرسد

از زمانه چه آرزو خواهم****که به نقش زمانه می نرسد

پیشگاه مراد چون طلبم****که به من آستانه می نرسد

جان دو اسبه دوان پی دل و عمر****به یکی زین دوگانه می نرسد

من چو هندو نیم مرا از بخت****طرب زنگیانه می نرسد

آه کز چرخ آه یاوگیان****ناوکی بر نشانه می نرسد

غرقهٔ خون هزار کشتی هست****که یکی بر کرانه می نرسد

نسیه بر نام روزگار نویس****ز آن که نقد از خزانه می نرسد

میوه آن به که آفتاب پزد****سایه پرورد خانه می نرسد

پر بریده است مرغ خاقانی****ز آن سوی آشیانه می نرسد

شمع اقبال شه چنان افروخت****که فلک بر زبانه می نرسد

صولت جان ربای او بربود****گوی دولت ز صولجان ملوک

عدل او زهرهٔ ستم بشکافت****بذل او نافهٔ کرم بشکافت

ظلم را چون هدف جگر بدرید****بخل را چون صدف شکم بشکافت

قهرش از بهر قطع نسل عدو****رحم مادر عدم بشکافت

بختش انگشتری ودیعت داد****ماهی از بهر آن شکم بشکافت

آسمان نبوت ار مه را****چون گریبان صبح دم بشکافت

تیغ شه زهرهٔ زحل بدرید****جگر آفتاب هم بشکافت

تیغ او دست موسوی است از آنک****نیل را چون سر قلم بشکافت

ای چراغ یزیدیان که دلت****چون علی خیبر ستم بشکافت

تارک ذوالخمار بدعت را****ذوالفقار تو لاجرم بشکافت

بر شکافی دماغ خصم چنانک****ناف سهراب روستم بشکافت

جز به نام تو داغ بر ران نیست****مرکب بخت زیر ران ملوک

روضهٔ آتشین بلارک توست****باد جودی شکاف ناوک توست

تخت جمشید