گوش راستش اذان گوييد و در گوش چپ او اقامه بگوييد زيرا با هر كودكي كه اين گونه رفتار شود از شيطان ايمن مي ماند.

يكي ديگر از اين آموزشهاي روزهاي آغازين زندگي لالايي هاي فاطمه (س) است. لالائي كه معمولا همراه با در آغوش كشيدن كودك گفته مي شود بهترين داروي آرامش بخش براي روان لطيف كودك است.

بدون شك پرآرامش ترين لحظات زندگي انسان و آسايش مندترين دقايق زندگي همان لحظه ها و دقيقه هايي است كه كودك همراه با آهنگ قلب مادر و با آواي مهرآميز او آرام آرام به خواب مي رود اگر در اين لحظات درسهاي ايمان و معرفت، جهاد و مبارزه و انسانيت و اخلاق به كودك داده شود بدون شك چونان نقشي بر سنگ در ضمير ناخودآگاه او جاي گرفته و سرلوحه زندگي فرداي او خواهد بود.

اينك به لالايي فاطمه (س) براي كودكش توجه كنيد:

فاطمه (س) به هنگام حركت دادن كودكش مي گفت:

حسن جانم، چونان پدرت علي باش و بند از پاي حق برگيرخدايي را كه بخشنده نعمتها است بندگي كن و با خطاكاران دوستي منما

اسامي تنها و تنها سعي در اعمال سليقه و تحميل پسند خويش نسبت به كودك تازه به دنيا آمده دارند و گاه صحنه نامگذاري به ميدان كارزاري مي ماند كه هر كسي سعي مي كند طرف مقابل را مغلوب ومنكوب كند اكنون به نامگذاري كودكان زهرا (س) دقت كنيم. چگونه او با تمام قدرت علمي و توان معرفتي خويش براي تعيين نام كودك پيشقدم نشده و از علي (ع) مي خواهد كه او نام كودك را تعيين كند و علي (ع) هم بر پيامبر اكرم و پدربزرگ كودكان پيشي نمي گيرد و انتخاب نام كودك را به او واگذار مي كند. و چون داوري به رسول خدا واگذار مي شود، او كه شخصيت كودكان فاطمه (س) را شخصيتي ملكوتي و آسماني مي بيند براي اسم آنان نيز منتظر سروش غيبي مي شود. دقت كنيم:

جابر بن عبدالله انصاري مي گويد: چون امام حسن مجتبي (ع) متولد شد فاطمه (س) به علي (ع) گفت: يا علي برايش نامي انتخاب كن. علي (ع) فرمود: هرگز به رسول خدا (ص) در نامگذاري فرزندم سبقت نخواهم جست، رسول خدا (ص) وارد خانه فاطمه (س) شد و كودك را گرفت و بوسيد و سپس دهان خود را بر دهان او گذارد... سپس در گوش راستش اذان گفت و در گوش چپش اقامه آن گاه روي به علي كرده فرمود: چه نامي برايش برگزيده اي؟ علي (ع) عرض كرد: هرگز بر شما پيشي نمي گيرم! رسول خدا (ص) فرمود: من نيز بر خداي خويش پيشي نمي گيرم! پس خدا به جبرئيل فرمود: فرود آي و محمد را از جانب ما سلام و تهنيت گوي، و به او بگوي كه خدايت مي فرمايد نام فرزند تو همسان نام

فرزند هارون (جانشين و برادر حضرت موسي (ع)) بايد باشد، پيامبر پرسيد: نام پسر هارون چيست؟ جبرئيل پاسخ داد: شبر. پيامبر فرمود: به عربي چه ناميده مي شود و جبرئيل پاسخ داد: حسن. پيامبر نام كودك را حسن گذاشت.

در جريان نامگذاري حضرت زينب سلام الله عليها هم جريان اينگونه بود.

چون زينب به دنيا آمد، رسول خدا صلي الله عليه و آله به سفري رفته بود. فاطمه (س) به علي عرض كرد: يا علي! اسمي براي دخترت برگزين! علي فرمود: فاطمه! صبر كن تا رسول خدا (ص) از سفر برگردد. پس از گذشت سه روز پيامبر از سفر برگشت و به خانه فاطمه وارد شد. علي (ع) عرض كرد: اي رسول خدا (ص) خداوند به دخترت فاطمه دختري عنايت كرده است اكنون نام او را برگزين. رسول اكرم فرمود: دخترم نوزادت را بياور. زينب را به محضرش بردند او را در آغوش گرفت و صورتش را به صورت كوچك زينب نهاد و با صداي بلند گريست؛ تا آنجا كه اشك بر گونه هايش جاري شد. زهرا (س) گفت: پدر جان چشمانت گريان مباد چرا مي گريي؟ پيامبر (ص) فرمود: دخترم اين كودك پس از تو و من به مشكلات و امتحانات بسياري گرفتار خواهد شد و مصيبتهاي بزرگي خواهد ديد.

آنگاه فرمود: اولاد فاطمه فرزندان خودم هستند ولي براي نامگذاري اين دختر منتظر سروش آسماني مي مانم. در اين هنگام جبرئيل فرود آمد و عرض كرد: اي رسول خدا! خداي سلامت مي رساند و مي گويد نام اين كودك را زينب بگذار زيرا ما او را در لوح محفوظ زينب نام نهاده ايم.

و مادر حفظ و سلامت كودك است. آنان براي حفاظت و سلامت كودك از هيچ كوششي دريغ نمي كنند تا آنجا كه گاه سلامت خويش را نيز در اين راه به خطر مي اندازند.

براي تامين سلامت و حفظ كودك از بيماري ها، خطرات و مشكلات راههاي مختلفي وجود دارد. پدر و مادر آگاه سعي مي كنند در كنار توجه به مسائل مهمي همچون رعايت بهداشت، تغذيه سالم و كامل، بررسي رشد طبيعي كودك و مواظبت دقيق در مقابل خطرات و حوادث تنها به همين مسائل اكتفا نكنند بلكه براي حفظ و سلامت و سعادت كودك از راههاي ديگري هم كه اسلام پيشنهاد كرده است، بهره جويند. برخي از اين راهها صدقه دادن براي كودك و عقيقه كردن براي اوست. اين نكته در زندگي زهرا (س) مورد توجه كامل قرار گرفته است.

امام صادق (ع) فرمود: فاطمه زهرا (س) هر دو پسرش را عقيقه كرد و در روز هفتم تولدشان موي سر آنان را تراشيد و به اندازه وزن آن پولهاي نقره صدقه داد.

و در روايتي ديگر اضافه فرمود: فاطمه زهرا (س) حسن و حسين را عقيقه نمود و به خانم قابله اي كه در تولد آنان كمك كرده بود يك ران گوسفند و يك سكه طلا هديه داد.

خواستند دريغ كنند. و به هر كس خواستند و به هر مقداري كه دلشان خواست اظهار محبت و ابراز احساسات كنند و از اين روي به برخي كودكان خود توجه ويژه اي مي كنند، اظهار محبت بيشتر، توجه زيادتر، كمك هاي مالي و هديه هاي فراوان تر به برخي كودكان نمونه هاي بارز اين تبعيض در محبت است.

آنان با اين كار تخم دشمني و كينه و حسادت را در دل پاك كودكان مي كارند و چه ميوه هاي تلخ و ناگوار و چه حاصلي شوم به دست مي آورند.

برخي ديگر از پدر و مادران گمان مي كنند كودكان توان فهم مسائل ارتباطي و عاطفي را ندارند و نمي توانند محبتهاي آنان به ديگر كودكان را بفهمند و يا اينكه دل شكسته آنان را مي توان با هديه اي كوچك به دست آورد از اين روي به يكي از فرزندان توجه بي حساب و به ديگري بي اعتنايي بي اندازه مي كنند و گاه مي خواهند با هديه اي جبران اين بي توجهي ها و عدم رعايت تساوي در اظهار محبت و ابراز احساسات را بنمايند.

آنان نمي دانند كه هيچ نگاه محبت آميز پدر و مادر به يكي از كودكان از ديد تيزبين ديگر فرزندان پنهان نمي ماند و اثر سوء بياد مانده از يك رفتار تبعيض آميز با هيچ هديه و سرگرمي از ذهن كودك زدوده نمي شود.

در اين رابطه روايات بسياري رسيده است ما تنها به دو روايت اشاره كرده سپس به اين نكته مهم در زندگي زهرا (س) توجه مي كنيم.

امام صادق (ع) فرمود: پيامبر اكرم (ص) مردي را ديد كه دو پسر داشت يكي را بوسيد و ديگري را نبوسيد. رسول اكرم 3 به او اعتراض كرده فرمود: چرا بين آن دو به تساوي رفتار نكردي؟

امام

باقر (ع) فرمود: به خدا سوگند برخي فرزندانم را بر روي زانويم مي نشانم و بسيار به او محبت نموده از او تشكر مي كنم با اينكه حق با فرزند ديگرم هست ولي براي حفاظت همان فرزند (كه حق با اوست) و نيز حفاظت ساير فرزندانم اين كار را انجام مي دهم تا برادران آنگونه كه با يوسف رفتار كردند با وي رفتار نكنند.

يعني توجه كردن به فرزندي كه شايستگي آن را هم دارد (همانند يوسف پيامبر) باعث شد ديگر برادران حسادت ورزيده و كينه او را به دل گرفته در چاهش بيندازند.از اين روي بايد همه فرزندان را احترام كرد، حتي آن را هم كه ظاهرا سزاوار احترام و توجه و محبت نيست مورد توجه و نوازش قرار داد.

علامه مجلسي مي گويد: حسن و حسين (عليهما السلام) در كودكي خط مي نگاشتند. امام حسن (ع) به امام حسين رو كرد و گفت: خط من از خط تو بهتر است. و امام حسين (ع) گفت: نه بلكه خط من از خط تو نيكوتر است.

پس هر دو نزد مادرشان شتافتند و گفتند: مادر، بين ما داوري كن. فاطمه (س) نخواست يكي را بر ديگري برتري داده و يكي را برنجاند از اين روي گفت: از پدرتان سؤال كنيد. آنان نزد پدر آمدند اما اميرالمؤمنين (ع) نيز نخواست يكي را برتري دهد و ديگري را آزرده خاطر نمايد فرمود: از جدتان رسول خدا (ص) بپرسيد. و چون آن دو نزد پيامبر اكرم (ص) آمدند. او فرمود: من داوري نمي كنم...

تا اينكه بالاخره بنا شد فاطمه (س) مجددا بين آنها داوري كند در اينجا فاطمه (س) شيوه بسيار زيبا و هنرمندانه اي را انتخاب كرد،

تا ضمن پايان گرفتن ماجرا هيچكدام ناراحت نشده ضربه عاطفي نبينند. آري فاطمه (س) فرمود: من گردنبندي دارم كه داراي چند گوهر است. اكنون بند آن را مي گشايم و آن گوهرها بر زمين مي ريزد شما گوهرها را از زمين برگيريد، هر كس تعداد بيشتري گوهر بدست آورده باشد خط او نيكوتر است...

و در روايتي ديگر اين جريان اينگونه بازگو شده است:

پيامبر اكرم (ص) در مسجد نشسته بود كه حسن و حسين (عليهما السلام) وارد شدند و امام حسن (ع) اظهار داشت: پدر بزرگ! من و برادرم حسين كشتي گرفتيم ولي هيچكداممان بر ديگري پيروز نشد اكنون مي خواهيم بدانيم نيروي كداميك از ما بيشتر است. پيامبر اكرم (ص) فرمود: اي عزيزان من دو پاره جگرم كشتي سزاوار شما نيست. برويد و خط بنگاريد. هر كدام خط او نيكوتر باشد، نيرو و توان او نيز بيشتر خواهدبود.

آن دو رفتند و هر كدام سطري نگاشته آمدند و نوشته هاي خود را به پيامبر دادند تا بين آنها داوري كند. ولي پيامبر نخواست دل آنان را بشكند از اين روي گفت به سراغ پدرتان برويد. علي (ع) نيز نخواست آنان را آزرده خاطر سازد و آنها را به سراغ فاطمه (س) فرستاد. فاطمه (س) به خاطر رعايت عواطف كودكانه آنان و نيازردن آنها پيشنهاد كرد رشته گردنبند خود را بگشايد و آنان گوهرهاي آن را برگيرند هر كدام گوهر بيشتري به دست آورد برنده مسابقه اعلام شود...

اصلي ترين وظايف پدر و مادر آموزش كودكان و آماده ساختن آنان براي انجام دادن اين دو وظيفه بزرگ است.

دعا نمودي؟! فرمود: فرزندم اول همسايه سپس خانواده.

در نمونه اي ديگر مي بينيم كه زهرا (س) چگونه كودكان خويش را به عبادت و شب زنده داري وا مي دارد. اميرمؤمنان علي (ع) فرمود: شب قدر را دهه آخر ماه مبارك رمضان بجوييد... چون دهه آخر ماه رمضان فرا مي رسيد پيامبر بستر را نمي گسترد و كمر همت (براي عبادت) را محكم مي نمود و چون شب بيست و سوم فرا مي رسيد خانواده اش را بيدار مي كرد و (هر گاه خوابشان مي گرفت) به صورتشان آب مي پاشيد. و زهرا (س) در اين شب نمي گذاشت هيچ يك از افراد خانواده اش به خواب روند و آنان را با خوراندن غذاي كمتر براي اين شب زنده داري آماده مي ساخت و خود از روز بيست و دوم براي شب زنده داري شب بيست و سوم مهيا مي شد و مي فرمود: محروم (واقعي) كسي است كه از خير امشب محروم شود.

پيامبر يك تنه در مقابل انحراف حكومت ايستاده است و در اين راه فرزندان خردسال خويش را هم در كوران اين مبارزه و كانون داغ اين كوره ملتهب قرار داده و آنان را به خط مقدم جبهه مبارزه عليه جهالت مسلط و فرمانروايي نابحق مي برد.

سلمان مي گويد: (پس از رحلت رسول خدا (ص) و بيعت سقيفه) چون شب مي شد علي (ع) فاطمه را سوار بر مركبي مي كرد و در حالي كه دست حسن و حسين را گرفته بود به در خانه تمامي مبارزان بدر - از مهاجرين و انصار - مي رفت و علي (ع) حقانيت خويش را برايشان بيان مي كرد و آنان را به ياري خود مي خواند ولي جز چهل و چهار نفر به او پاسخ مثبتي نمي دادند. علي (ع) به همين عده (چهل و چهار نفر) فرمان مي داد كه صبحگاهان با سلاح در حالي كه سرهاي خود را تراشيده باشند براي بيعت كردن براي شهادت حاضر شوند ولي در پگاه جز چهار نفر حاضر نمي شدند و اين جريان سه شب تكرار شد و چون علي (ع) اين بي وفايي را ديد در خانه نشست... و آن گاه كه همه راههاي مبارزه را بر روي فاطمه (س) بستند او دست به مبارزه اي منفي با سلاح اشك و گريه زد. او با گريه خويش و اظهار ناراحتي از وضعيت موجود به بهترين وجه، پرده تزوير را از چهره حكومت غاصبانه دريد و نارضايتي خاندان پيامبر را بارها اعلام نمود. در اين مبارزه نيز كودكان فاطمه در كنار اويند. با اينكه معمولا مادران گريه خود را از كودكانشان پنهان مي كنند ولي او حسن و حسين (عليهما السلام) را هماره شاهد و ناظر

گريه خويش مي گيرد و آنان را همه جا مي برد تا درس شهامت، شجاعت، مبارزه بياموزند و مظلوميت و غربت دين خدا و ولي خدا علي (ع) را با تمامي وجود خويش درك كنند و خود را آماده كنند تا در موقع لازم و بصورت مناسب و به شيوه صحيح به ياري او بشتابند.

ابتدا فاطمه، شهر مدينه و كنار گورستان بقيع را ميدان مبارزه خويش با بدعتها و تحريفها و غصب خلافت قرار داد و حسنين در اينجا در كنار مادر بودند.

علامه مجلسي مي نگارد: پس از شكايت بزرگان مدينه از گريه هاي زهرا (س) اميرالمؤمنين (ع) در بيرون مدينه در كنار بقيع خانه اي براي زهرا بنا كرد كه آنرا «خانه اندوه (بيت الاحزان) مي ناميدند چون صبحگاهان فرا مي رسيد زهرا در حالي كه گريان بود حسن و حسين (عليهما السلام) را پيشاپيش فرستاده، خود از پشت سر آنان حركت مي كرد و به بقيع مي رفت و هماره گريه مي كرد. تا آنكه شب فرا مي رسيد. در آن هنگام علي (ع) به بقيع مي رفت و آنها را به خانه باز مي آورد.

و زماني نيز فاطمه زهرا (س) به ديدار شهداي احد و عمويش حمزه مي رفت و آنجا به گريه سياسي خويش مي پرداخت و پرده هاي دروغ و خيانت و تزوير حاكم را مي دريد. شايد در اين سفرها هم كودكان را به همراه داشت.

و چون فاطمه زهرا براي اعتراض به غصب فدك و آشكار ساختن چهره سلطه غاصبانه حكومت به مسجد رفت و با خطبه اي شگفت به دفاع از حق خويشتن و حق ولايت پرداخت آنگونه كه همه حاضران را به گريه واداشت. باز دختر خردسالش زينب همراه او بود و اين خطبه را

به تمام و كمال براي آيندگان ضبط كرده و نقل فرمود.

و هنگامي كه حاكمان غاصب از فاطمه (س) گواه خواستند تا بر ادعاي او نسبت به فدك شهادت دهد او دو كودك خود را به عنوان گواه به بيدادگاه آنان آورد و آن دو شهادت دادند اگر چه شهادت دو سرور جوانان بهشت، و اميرمؤمنان و ام ايمن (زني كه به شهادت همه مسلمانان پيامبر به بهشتي بودن او شهادت داده بود) هرگز حقي را ثابت نكرد و به نفع زهرا (س) حكمي صادر نشد.

و باز در همين جريان اعتراض به غصب فدك فاطمه و علي (ع) براي اتمام حجت در خانه تمام مهاجران و انصار مي روند و آنان را به ياري مي خوانند ولي كسي آنان را ياري نمي كند و در اين استمداد شبانه حسن و حسين هماره همراه فاطمه و علي (عليهما السلام)اند.

امام صادق (ع) مي فرمايد: فاطمه (س) پس از پيامبر هفتاد و پنج روز بزيست و هرگز خوشحال و خندان ديده نشد. او هر هفته دوشنبه و پنجشنبه، سراغ قبور شهداي (احد) مي آمد. و در اين سفرها شرح مبارزات نبرد احد را بيان مي كرد و مي گفت: در اين جا رسول خدا ايستاده بود و در اين مكان مشركان ايستاده بودند. و تا هنگام شهادت در آنجا نماز مي گذارد و دعا مي كرد.

و ثقة المحدثين قمي از شيخ مفيد نقل مي كند كه: فاطمه زهرا (س) پس از رحلت پيامبر (ص) هر صبح و شام به زيارت قبر حمزه مي آمد.

فردي به نام محمود بن لبيد مي گويد: پس از رحلت رسول خدا (ص) فاطمه (س) به سراغ قبر شهدا و قبر حمزه مي آمد

و آنجا مي گريست. در يكي از روزها او را در كنار قبر شهدا ديدم به محضرش آمده او را سلام گفتم و عرض كردم اي سرور زنان بخدا سوگند رگ قلبم را با اين گريه هايت بريدي. فاطمه (س) فرمود: مرا شايسته است كه اينگونه بگريم كه پدري مثل رسول خدا را از دست داده ام... سپس مفصل به مسائل سياسي روز پرداخته و جريان غصب خلافت را توضيح داد و با عبارتهايي بسيار زيبا و آهنگين و همراه با استدلال به آيات قرآن و سنت رسول الله حقانيت اميرالمؤمنين را بر وي اثبات نمود.

البته اثر اين تربيت سياسي را به خوبي در زندگي كودكانش مي بينيم كه چگونه بزودي همين راه مادر را ادامه داده به غاصبان خلافت اعتراض مي كنند.

امير مؤمنان (ع) مي فرمايد: روز جمعه اي ابوبكر بر منبر بالا رفت تا خطبه بخواند امام حسين (ع) برخاست و فرمود: اين جايگاه پدر من است نه جايگاه پدر تو. ابوبكر گريست و گفت: آري منبر از آن پدر توست و پدر مرا منبري نيست.

در خلافت عمر نيز امام حسين (ع) در وسط سخنان عمر بپا خاست و فرياد زد: اي دروغگو از منبر پدرم رسول خدا (ص) فرود آي اين منبر پدر تو نيست.

عمر گفت: آري به جان خودم سوگند اين منبر آن پدر توست و پدر مرا منبري نيست. آيا اين سخنان را پدرت علي به تو آموخته است؟

امام حسين (ع) فرمود: اگر آنچه را پدرم بفرمايد، فرمان برم او هدايتگر و من هدايت شده خواهم بود. بيعت با پدرم كه جبرئيل آن را از جانب خداي فرود آورد بر گردن اين مردمان است و آن

را انكار نمي كنند مگر آنكه منكر كتاب خدا باشند. اين مردم با قلبهاشان بدان يقين دارند و با زبانشان انكار مي ورزند واي بر آنان كه حق ما اهل بيت را انكار مي كنند چگونه با رسول خدا (ص) روبرو خواهند شد با خشمي مداوم و عذابي شديد.

... عمر به شدت خشمگين شد. با گروهي به خانه اميرالمؤمنين (ع) آمد و به حضرت اعتراض كرده گفت: حسين، اراذل و اوباش مدينه را بر عليه من مي شوراند امام حسن (ع) كه حاضر بودفرمود: آنكه حق حكومت ندارد بر حسين فرزند رسول خدا (ص) خشم مي گيرد و همكيشان خود را (مسلمانان را) اراذل و اوباش مي نامد به خدا سوگند تو جز با همدستي اوباش و اراذل به اين مقامات نرسيدي پس خداي لعنت كند آنكس را كه اوباش و اراذل را شوراند...

شركت مي جست و آنچه را از وحي بيان مي كرد به خاطر مي سپرد. آنگاه به حضور مادرش مي آمد و آنچه را به خاطرسپرده بود براي مادر بازگو مي نمود. چون اميرالمؤمنين (ع) به خانه مي آمد، مي ديد فاطمه (س) از آنچه امروز به پيامبر اكرم وحي شده است و آن را در مسجد بازگفته است با خبر است. شگفت زده مي پرسيد: از كجا اين مطالب را مي داني. با اينكه در جلسات رسول خدا (ص) حضور نداشتي. فاطمه زهرا (س) مي فرمود: فرزندت حسن، برايم نقل مي كند. روزي اميرمؤمنان (ع) در خانه پنهان شد تا جريان بازگو كردن سخنان پيامبر (ص) توسط امام حسن (ع) را ببيند در اين هنگام امام حسن به خانه وارد شد و شروع به سخن گفتن كرد ولي دچار لكنت زبان شد مادر شگفت زده شد كه هيچ گاه اين چنين نبودي. امام حسن پاسخ داد: مادر تعجب نكن زيرا بزرگمردي به سخنانم گوش فرا مي دهد و بدين واسطه است كه دچار لكنت زبان شدم. علي (ع) از مخفي گاه خود خارج شد و امام حسن (ع) را بوسيد.

او كودكانش را به گونه اي تربيت كرد كه دخترش زينب سلام الله عليها روايات بسياري را كه از مادرش زهرا شنيده بود براي ما نقل كرده است و امروز روايات او بخشي ارزشمند از فرهنگ غني شيعي به شمار مي رود.

همه مي دانيم مدت زندگي فاطمه زهرا (س) بسيار كوتاه بود و از سويي ديگر اخبار و گزارشهاي همين زندگي كوتاه را هم دست سياست غاصبانه نگذاشت منتشر شود. به قول دانشمندي: فضايل اين خاندان را دوستان از ترس پنهان كردند و دشمنان از حسد بازگو ننمودند اما با اين همه آنچه به

دست مردمان رسيده، بوي دل انگيزش دنيا را عطرآگين كرده و مشرق و مغرب را فرا گرفته است.

ما برخي از آثار و رواياتي كه در زمينه سيره تربيتي فاطمه (س) بدست ما رسيده بود بررسي كرديم ولي بررسي كاملتر آن را بايد در فرآورده هاي اين تربيت جستجو و نظاره كرد.

آري، تمام عظمتها و شكوههايي كه به بهترين صورت در زندگي فرزندان فاطمه (س) متجلي است نشانگر تربيت تابناك و دامان پاك و آموزه هاي گران ارج فاطمه (س) است.

به اين خانه گلين كوچك بنگريد. چه كساني را به جامعه تحويل داده است.

حسنين (حسن و حسين عليهماالسلام)

زينبين (زينب و ام كلثوم سلام الله عليهما)

دو مردي كه قلم و بيان از ترسيم شكوه صلح و جنگ آنان و دستيابي به فراز قله هاي دانش و بينش آن دو و بلنداي چكاد اخلاق آنها ناتوان است بلكه پرنده تيزپرواز و بلندگراي انديشه را نيز ياراي رسيدن به بلنداي آن نيست. و دو زني كه «مردانگي در ركابشان جوانمردي آموخته و در غروب سياه تمامي ارزشهاي انساني فرياد رساي آن دو تاريكزار بي تپش توده هاي مردم كوفه و شام را به حركت و هيجان و شور و شعور و شعار واداشته است. در ميادن معنويت و صفا و عرفان نيز چشم عارفان روزگار را خيره و انديشه عابدان اعصار را سرگردان و متحير نموده اند.

آري همه آن عظمت ها مديون تربيت فاطمه (س) و ريشه در پرورش نيكوي او دارد. از اين رو در با شكوه ترين نمايش حق و باطل و در رساترين و گيراترين و زيباترين هماوردي نور با سياهي و تباهي و فضيلت كشي - در عاشورا - تك

سوار ميدان، همه اين شكوهها و عظمتها و اوجها را مرهون دامان پاك فاطمه مي داند و مي گويد: هيهات منا الذلة... زبوني، خواري، پستي از پيرامون ما به دور است (ما و ذلت هرگز) خداي و پيامبر و مؤمنان و آن دامنهاي پاك و پاكيزه اي كه ما را پرورانده است از ذلت ما پروا دارند و ما را خوار و زبون نمي پسندند.