بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

رنج های زهرا علیهاالسلام

جعفرمرتضی العاملی

ص: 3

عديده اي مطرح مي كنند. به همين منظور اگر نتوانند آن را به صورت علني و صريح رد و باطل كنند، هيچ اشكالي در ايجاد شك و ترديد در وقوع همه ي اين حوادث نمي بينند، به علاوه موضع اين قبيل انسانها در داخل خود نيز يك اصل مسلّم غير قابل ترديد دارد كه مي گويد: پاسخ به اين پرسشها و سپس يقين پيدا كردن از صحت اين وقايع و حوادث به حد و حتم، ضرورتاً به معناي محكوميت قاطع، و ردّ صريح مشروعيت همه ي جامعه و فضايي كه پديدار گشت و نيز تخطئه ي صريح و تلخ عاملان اصلي اين حوادث، و مرتكبان مصائب و بلايايي است كه زهرا عليهاالسلام را از همه طرف در بر گرفت. آري، اين همان چيزي است كه اينان در صدد دوري از افتادن در آن هستند.

هدف اين مطالعه ي موجز عرضه ي همان پرسشهايي است كه نتيجه ي آن نوعي شك و تشكيك نزد وي بوده است. علاوه بر آن ارائه توضيحات يا پاسخهاي ديگري به پرسشها و يا شبهات مطرح شده پيرامون قضاياي ديگر مربوط به زندگاني حضرت زهرا عليهاالسلام پس از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله.

اين مطالعه را تقديم خوانندگان ارجمند مي كنيم با تأكيد بر احترام و تقدير از خصوصيات شخصيتي همگان، و تأكيد بر اين نكته كه نبايد اختلاف ديدگاه، و اتخاذ موضع در مسائلي در اين سطح از اهميت و حساسيت در روابط مودّت آميز خللي پديد آورد.

از خداوند متعال توانايي و ياري مي خواهيم و از درگاه او مسئلت داريم كه راه راست، و گفتار درست، و صحت قصد، و خلوص نيت، و طهارت و صفاي عمل به ما عنايت فرمايد. او ولي ماست و هدايتگر به راه راست.

بيروت، شعبان 1417 ه.ق

جعفر مرتضي العاملي

ص: 5

قاعده ي: «كاد المريب ان يقول: خذوني» درباره ي خود تفسير كند، اين به خودش مربوط است ولي ما به او توصيه مي كنيم كه چنين نينديشد. زيرا مقصود ما گفته است نه گوينده.

2- در زندگاني علمي خود گاهي اوقات با افرادي برخورد مي كنيد كه بناحق ادعاي فرهنگ و معرفت دارند و القاب و عناويني هم در پي نام خويش دارند. اينان براي بي اعتبار كردن مخالفان و منتقدان خود، آنها را مورد هجوم قرار مي دهند. چنانكه يكي از همين افراد به ياري يزيد بن معاويه برخاسته و لعن او را مايه ي بي ارزشي لعن كننده مي پندارد. او مي گويد: «اما اين محافل در برخي جوانب به سب و لعن دچار شدند و لذا به لعن شمر لعين بسنده نكردند بلكه معاويه، يزيد و بني اميه را هم در جرگه ي كساني قرار دادند كه لعن آنان را لازم مي دانند». (1) .

اگر ما هم با اين قبيل افراد روبه رو شويم نه تنها از رويارويي با آنان هراس نداريم بلكه اگر ضرورت ايجاب كرد و يا احساس تكليف شرعي نموديم كه در قبال افكار و انديشه هاي آنان موضع گيري كنيم، همانند اين كتاب خواهيم نوشت و به شيوه ي علمي، واقع گرايانه و بدور از هياهو به نقد و بررسي موضوعات گوناگون طرح شده توسط آنان خواهيم پرداخت. زيرا آشكار و واضح است كه در دين و عقيده و مسائل اهل بيت عليهم السلام جاي هيچگونه نرمش و مصلحت انديشي نيست. ما در اين راه به ناسزاگوييهاي نارواي اين و آن توجه نمي كنيم و آن را چيزي جز سراب فريبنده نمي دانيم. (و ليحق اللَّه الحق بكلماته و يبطل كيد الخائنين).

3- برخي معتقدند كه بررسي و نقد افكار و انديشه ها موجب رسوايي صاحب فكر و انديشه مي شود در حالي كه لازم است اشتباهات او را پوشيده داريم و از اعلان آن خودداري نماييم.

ص: 7

در پاسخ اينان مي گوييم:

اولاً: اگر نقد و بررسي افكار موجب رسوايي است مي بايست از اساس درهاي علم و معرفت بسته و نقد سازنده ممنوع باشد. در حالي كه در طول تاريخ نقد انديشه ها حتي افكار بزرگان انديشمندان، صفت بارز متفكران و عالمان خصوصاً پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام بوده است.

ثانياً: افشاي ممنوع، افشاي مسائل شخصي افراد است نه نقد سازنده و واقعگرا و تصحيح اشتباه افراد در عقيده، ايمان و انديشه. اين از مسائلي نيست كه مي بايست حريم اشخاص حفظ شود تا نقد آن ممنوع باشد. خصوصاً هنگامي كه اين اشتباه موجب اشتباه در عقايد، امور ديني و مفاهيم ايماني مردم شود. حفظ دين مردم از حفظ حريم افرادي كه موجب سستي آن شده يا بدان دست اندازي مي كنند، سزاوارتر و واجب تر است.

انسان بايد حد خود را بشناسد و پا از آن فراتر ننهد و به نكوهش قضايا و اصول ثابت دين، عقيده و ايمان مردم نپردازد.

ثالثاً: نقد انديشه نه جنايت است و نه افشاگري بلكه اصرار در طرح بدون دقت علمي مسائل مربوط به اصول ثابت ديني، مذهبي، تاريخي،... و تجاوز از حدود طبيعي است كه به رسوايي صاحب خود مي انجامد.

4- برخي گمان مي برند كه خدشه وارد كردن به بعضي از اصول، گونه اي نوآوري در انديشه يا فرهنگ اسلامي يا تاريخي و مانند آن است. اما حقيقت اين است كه چنين كارهايي عموماً بيانگر بازگشت به طرح اموري است كه ديگران در روزگاران گذشته آن را مطرح نموده اند و بسياري از آنان هم اكنون نيز در مناقشات خود با شيعه اماميه گوشه هايي از آن را بيان مي كنند و در لابلاي احتجاجات كلامي و مذهبي آنان پراكنده است و بر پژوهشگران آگاه پوشيده نيست. و بحمداللَّه شيعه

ص: 8

با وضوح و دقّت و احساس مسئوليت، و آگاهي تمام به آن پاسخ داده و مي دهد.

5- گفته اي هست كه بارها شنيده و يا خوانده ايم. اين گفته مي رساند كه نبايد از طرح مسائل براي مردم بترسيم. قرآن انديشه شكاكان را درباره ي پيامبر صلي اللَّه عليه و آله براي ما نقل كرده است. اگر قرآن مواضع خصمانه آنان را بيان نمي كرد، چگونه مي دانستيم كه آنان مي گفتند: پيغمبر، ديوانه، جادوگر و دروغگو است؟!

مي گوييم:

اولاً: اينكه مي گفتند: پيغمبر ديوانه، جادوگر و دروغگو است، انديشه شكاكان نيست بلكه صرف ناسزاها و اهانتهايي است در چارچوب جنگ تبليغاتي بر ضد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بر زبان آورده اند. آنان خود بيش از ديگران به دروغ بودن و بطلان اين گفته ها آگاه هستند.

ثانياً: برانگيختن سؤالات و القاي تشكيكات و ناسزاها و سرازير كردن اتهامات به سوي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و هر كس ديگر، فكر و انديشه به شمار نمي رود تا چه رسد به نوآوري و يا احياي فكر.

ثالثاً: هنگامي كه قرآن از گفته هاي اينان سخن مي گويد، در سياق رد و زشت شمردن آن، سخن مي گويد: بنابراين نه به صرف طرح آن بسنده نموده و نه آن را بلاتكليف رها كرده تا در نفوس مردمي كه آن اندازه علم و معرفت ندارند كه آن را به دقت و با آگاهي و ژرف انديشي به محاكمه كشند، غليان يابد و حاكم شود.

6- برخي مي گويند: دانشمندان مسئولند كه هرگاه بدعتها در داخل و خارج جامعه اسلامي آشكار شود، و با آن مبارزه كنند و علم خويش را آشكار نمايند وگرنه چنانكه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و سلم فرمود: «لعنت خداوند بر او باد». خداوند متعال فرموده: (ان الذين يكتمون ما انزلنا من البينات والهدي من بعد ما بيّناه للنّاس اولئك يلعنهم

ص: 9

اللَّه و يلعنهم اللاعنون). (1) .

مي گوييم: دقيقاً در عمل به همين مقوله است كه در زندگاني علمي، خويش را ملزم كرده ايم كه هرگاه در داخل و خارج جامعه اسلامي مسأله اي برانگيخته شود كه بيانگر ايراد جديدي در ميراث فكري ما و دين اسلام و مذهب حق كه حقايق آن بوسيله ي اسوه هاي اسلام و پرچمداران تشيع اصيل و استوانه هاي علمي محقق گشته است را با دلايل آشكار و براهين روشن نقد و بررسي علمي نماييم.

7- برخي از مردم ادعاي خود را دليل قاطع براي اثبات آن قرار مي دهند. جا دارد كه انديشمند در آن تأمل نمايد و بدان دقّت كند.

8- هرگاه كسي تلاش كند كه دلايلي را كه علما در خصوص يك مسأله بيان كرده اند، از بين ببرد، با قطع نظر از پيروزي يا شكست وي در اين باره، اگر دليل جايگزيني ارائه ندهد في الواقع خواسته از عقيده اي كه به گمان خودش دليل آن را از بين برده، دست بردارد. زيرا نمي تواند به عقيده اي كه دليلي در اثبات آن ندارد، ملتزم باشد مگر اينكه در مسائل عقيدتي مقلد باشد و اين را احدي از مردم نمي پذيرد.

9- برخي مي گويند: احدي حق ندارد او را نصيحت كند كه بعضي از آراء و نظرات خويش را درباره مسائل عقيدتي، ايماني و تاريخي كه برخلاف اجماع علما و بزرگان مذهب است، براي مردم عوام بيان نكند. اگر چه هدف، آن باشد كه وي را از افتادن در محذورات بزرگ حفظ كند. اين هنگامي است كه آنچه مطرح خواهد كرد خروج خطرناك از اصول و مباني بشمار رود و عالماني را كه كتمان علم و بيّنات بر آنان حرام است.، بر آن دارد كه با دليل قاطع و حجت بالغه و شيوه مقابله به مثل و بلكه با هر شيوه مشروعي كه در توضيح و تصحيح انديشه وي مفيد خواهد بود،

ص: 10

به رويارويي با او برخيزند.

از اين گذشته تبعات خطير ديگري هم در پي خواهد داشت. از جمله: آثار و تبعات اين مخالفتها نيز شيوه برخورد ديگران با او و روش نقد و بررسي آراء، ديدگاهها و نظرات وي، را مي توان نام برد.

10- او مي گويد: «برخي مي ترسند كه ممكن است طرح مسائل فكري و عقيدتي با افكار گذشتگان كه ممكن است صحيح باشد يا نه، برخورد داشته باشد». وي سپس به مردم مي گويد: «عقل خود را به كسي نفروشيد و آنگونه كه قرآن مي فرمايد: (انا وجدنا آباءنا علي امة و انا علي آثارهم مقتدون) (1) ، جمود نورزيد. زيرا هر نسلي بايد بر پايه خرد و انديشه خود به سوي حقيقت گام بردارد». سپس در لزوم طرح افكار و ديدگاههاي خود به اين حديث استدلال مي كند: «اذا ظهرت البدع فعلي العالم ان يظهر علمه و الّا فعليه لعنة اللَّه». وي اين آيه ي كريمه را نيز دليل طرح افكار خود بيان مي كند: (ان الذين يكتمون ما انزلنا من البيّنات والهدي...).

مي گوييم: ما نمي دانيم اين تصريح خطرناك چه توجيهي دارد كه مي گويد: برخي از عقايد مذهب بر حق ما (شيعه) ممكن است صحيح نباشد؟! گمان نمي كرديم كه پيروان اين مذهب افكار و عقايدشان را بدون دليل و حجّت و به صرف تقليد كوركورانه مردود و نامعقول، از گذشتگان به ارث مي برند! گمان نمي كرديم كه شيعيان مصداق اين آيه ي كريمه شده اند: انا وجدنا آبائنا علي امة...

شگفت تر اينكه عقايدمان را كه به تعبير وي از گذشتگان به ارث برده ايم، از بدعتها شمرده است و لذا لازم شده كه بر پايه ي حديث: «اذا ظهرت البدع فعلي العالم ان يظهر علمه»، علم خود را آشكار نمايد؟!

ص: 11

11- شايد وي براي درمان علمي گفته هاي خود اظهار دارد كه انگيزه هاي شخصي است و سپس به بيان تحليلها و غيبگوييها و تهمتهاي ناروا روي آورد تا مردم بدان مشغول شوند و حقيقت مطلب را فراموش نمايند.

ما نمي خواهيم احدي را وادار كنيم كه به همگان حسن ظن داشته باشد هر چند معتقديم كه حسن ظن- خصوصاً- در سطوح علمي چيزي است كه برادران اسلامي و ايماني ما بدان فرامي خوانند. ليكن كساني را كه سرگرم مباحث علمي هستند به يك نكته كه خداوند سبحان واجب كرده توجه مي دهيم و آن اينكه از تهمت، افترا و غيبگويي كه تجاوز به كرامت مردم بدون اثبات طرق شرعي است، بپرهيزند و بدانند كه اين تعدي و تجاوز مردود است و مخالفت با احكام شرع و وجدان. در اينجا دو نكته ي ديگر را نيز يادآوري مي كنيم:

الف- چنين فهمي از مسائل از ارزش طرح علمي و فكري ارائه شده بوسيله ي اين درمان نمي كاهد؛ در حالي كه چه بسا مي خواهد با چنين شيوه هايي مانع تأثير آن شود، بلكه روح علمي و متانت دليل، معيار و ميزان پذيرش يا ردّ مسائلي است كه وجهه ي همت ماست و در نردبان اولويتهاي ما قرار دارد.

ب- ممكن است توجيهي براي اين سوءظن پيدا نكنيم. زيرا اين معيارهاي شرعي است كه بايد بر موضع رفتار ما حاكم باشد خصوصاً هنگامي بين دو طرف محاوره، رابطه ي دوستي طولاني برقرار باشد. اين در صورتي است كه يك طرف نخواهد به ترويج اين افكار و تقويت و تحكيم آن با جوش و خروش بپردازد و احساس مسئوليت علمي و شرعي طرف مقابل را براي بيان آنچه حق و راستي مي داند، برانگيزد. در چنين حالتي جاي هيچگونه حرج و چشم پوشي نيست بلكه اگر به معارضه برنخيزد جاي هرگونه ترديد مقبول و معقول و قابل توجيه در راستي و درستي او هست.

ص: 12

12- او مي گويد: آنچه گفته، اجتهاد او است و اين حق همه است كه اجتهاد كنند و با ديدگاه ديگران مخالفت نمايند.

مي گوييم: اشكال ندارد كه هركس اجتهاد كند و با ديدگاه ديگران مخالفت نمايد. البته در صورتي كه فقط و فقط به خود او مربوط باشد و صرفاً بيانگر عقيده ي شخصي اش و ديگران را در بر نگيرد. اما اگر اين فرد بخواهد اجتهاد خود را كه با اصول و مباني ثابت مذهب كه با براهين قاطع اثبات شده و متون صحيح، صريح و متواتر بر آن دلالت دارد، مخالف است، در ميان مردم منتشر سازد و آنان را به گفته هاي خويش دعوت نمايد، در چنين حالتي بايد موضع ما در قبال او با موضعي كه در قبال آن يكي اتخاذ مي كنيم، فرق داشته باشد. بايد افكار و ديدگاههاي وي را نقد و بررسي كرد و مردم را از گرايش به اين افكار مخالف با حقايق و اصول مذهب بازداشت و به روشنگري پرداخت و تفاوت و اختلاف ديدگاه وي با آرا و عقايد آنان را توضيح داد.

هنگامي لزوم مقابله و رويارويي با گفته ها و ديدگاههاي وي مورد تأكيد قرار مي گيرد كه ببينيم انديشه هايش را به عنوان انديشه هماهنگ با افكار علماي ما و تحت شعار تجدد و نوگرايي براي مردم بيان مي كند و حاضر نيست اقرار كند كه اين افكارش با بسياري از حقايق ثابت عقيدتي و ايماني مخالف است. اين امر با امانت انديشه وظيفه اخلاقي انسان ناقل و ناقد هيچ گونه سازگاري ندارد.

13- ملاحظه مي شود كه برخي بيش از اندازه به عقل خود اعتماد مي كنند و به آن نقش اساسي و تصميم گيري قاطع مي دهند. اين امر گاهي اوقات در مسائلي ديده مي شود كه عقل جايي ندارد. اينان با اين ادعا كه عقل، علل احكام را درك مي كند، آن را معيار و مقياس همه چيز قرار مي دهند. لذا متون را به آن عرضه مي كنند، اگر محتواي آن را درك كرد و با آن هماهنگ و سازگار بود، مي پذيرند و الّا

ص: 13

در رد و حكم به وضعي و جعلي بودن آن هيچ گونه اشكالي نمي بيند. ما اين مطلب را ضمن دو فرضيه توضيح مي دهيم. از اين دو فرضيه موضع اشكال روشن مي شود:

اولاً: ممكن است ظاهر نص در يكي از اموري كه از شئون عقل است و عقل در آن مجال عمل و بر آن اشراف دارد، با عقل تناقض آشكار و صريح داشته باشد. در اين حالت بايد نص را به گونه اي تأويل كرد كه با عقل موافق باشد و با اصول و قواعد تعبير هماهنگ. اگر تأويل نص ممكن نباشد بايد آن را رد كرد. اين فرضيه از ديدگاه عالمان صحيح و پذيرفته شده است.

ثانياً: عقل فرد از درك حكمت يا علت مسأله اي كه نص بيان مي كند، عاجز باشد. چنان كه اگر نص بگويد: زن حائض بايد قضاي روزه هايش را بگيرد امّا قضاي نمازهايش را نه. يا اينكه روايت بگويد: خداوند سبحان در آخرالزمان گروهي از اوليا و گروهي از اشقيا را به دنيا بازخواهد گردانيد تا اوليا كرامت و منزلت يابند و اشقيا در قبال گوشه اي از گناهان خود، كيفر ببينند و دلهاي مؤمنان از آن خنك شود.

در چنين حالتي كه عقل فرد از تفسير آن حكم يا فهم اين حادثه (رجعت) كه روايت از آن خبر مي دهد، عاجز است، مي بينيم كه نص را رد مي كند يا در صدد تأويل آن برآيد و مي گويد: منظور رجعت دولت و نفوذ است. در حالي كه نه جاي آن رد است و نه جاي اين تأويل. زيرا قرار نيست كه عقل اين شخص علت و حكمت همه احكام الهي را درك نمايد. همچنان كه عقلي كه امروز بعضي از امور و اسرار را درك نمي كند، ممكن است فردا درك نمايد. چه بسا عقل كسي الان نتواند بسياري از مسائل را درك نمايد اما نسلهاي آينده در صدها سال بعد بتوانند آن را درك كنند. چنانكه در مورد بسياري از اسرار زندگي و جهان هستي كه قرآن از آن سخن گفته و ما امروز بعضي از آنها را شناخته ايم، چنين است. حتي اگر ما نتوانيم

ص: 14

برخي از علل اسرار را درك نماييم و همچنان در دايره مسائلي بماند كه خداوند معرفت آن را براي خود برگزيده و شايد آن را به پيامبران و اولياي خود آموخته باشد، چه اشكالي پيش مي آيد؟!

به نظر مي رسد كه زياده روي در تقديس عقل به اعتبار يگانه منبع شناخت و مقياس رد و قبول متون و روايات قرار دادن آن، حتي در فرضيه ي دوم، از معتزله گرفته شده است. همين، مشكل عمده و يكي از علل شكست انديشه معتزلي در دورانهاي گذشته بود. تاريخ تكرار مي شود. چه مي بينيم كه برخي به همان مقولات معتزلي كه بطلان آن با دليل ثابت شده بازگشت نموده اند. مقولات ديگري نيز بازگشت كرده كه در گذشته هاي تاريخ رواج داشته و به دست فراموشي سپرده شده و در گوشه و زواياي تاريخ خفته است. اين مقولات باطل گاهي اوقات با نام نوگرايي و تجدد و گاهي اوقات با عنوان مدرنيسم و انديشه هاي نو مطرح مي شوند.

14- برخي ادعا مي كنند كه علت نقد افكارشان جوسازي عليه آنان است. زيرا از موقعيت ممتازي برخوردارند و ديگران تاب تحمل اين جايگاه را ندارند. لذا براي سرنگون كردن آنان گروهها را تحريك مي كنند تا به اهداف خود نايل شوند. مي گوييم:

اوّلاً: بسياري از كساني كه اين گفته ها را رد كرده اند و آن را به مناقشه و نقد كشانده اند، در انديشه كسب «عنوان و مقام» نيستند. حتي اگر اين عنوان يا انديشه مرجعيت باشد، اصلاً در دايره ي تلاشهاي آنان قرار نمي گيرد.

ثانياً: مي بينيم صاحبان همين مقولات اتهام آميز هستند كه به طرح مسائل تحريك كننده مبادرت مي ورزند و در اين انديشه بسر مي برند كه با استفاده از همه ابزارها افكارشان را پراكنده سازند و هم اينان هستند كه براي رسيدن به اين تصورات و انديشه هاي خود، گاهي اوقات سطح بحران و تنش را بالا برده و گاهي

ص: 15

اوقات پايين مي آورند. اين مسأله را وقايع گذشته ثابت كرده است.

ثالثاً: گذشته از اين، معيار و ميزان هر انديشه اي، عناصر اقناع كننده ي آن و سنجش در ترازوي خطا و صواب و مقدار نزديكي و دوري آن از حقايق دين و مذهب است.

هيچ كس نمي تواند مدعي علم غيب شود و ادعا كند كه از درون مردم آگاه است و حقيقت انگيزه هاي آنان را مي داند. اين ادعا تأثيري در تصحيح يا تخطئه ي يك انديشه ندارد و خطر آن را كاهش و يا افزايش نمي دهد.

15- هنوز مي شنويم كه كساني به طرح مسائلي در زمينه هاي مختلف مي پردازند كه نه با تأييدات دانشمندان همخواني دارد و نه با بسياري از پذيرفته هاي آنان كه به دلايل قطعي عقلي و نقلي مستند است، هماهنگي.

تلاشهايي انجام شده تا با كساني كه چنين مباحثي را مطرح كرده اند، مناظراتي صورت گيرد. ما در نامه هاي فراوان و از طريق چندين فرستاده از آنان خواسته ايم تا در يك مناظره علمي مكتوب و صريح به منظور روشن شدن مسائل و تشخيص حق از باطل با دليل قاطع شركت كنند.

هدف ما اين بود كه اگر اين مناظره انجام شود به پاكسازي جامعه از پيامدهاي منفي تبليغات مداوم آنان منجر شود و مسائلي را كه پسنديده نيست، پيش از اطمينان و يقين به صحت و سلامت آن مطرح شود همچنين بستن تمام رخنه ها و رفع همه ي اشكالات، متأسفانه به ما پاسخ رد دادند و حاضر نشدند در اين مناظره علمي شركت مگر اينكه در پشت درهاي بسته و در چهار ديواري خانه ها انجام شود. ملاحظه مي كنيد كه اسم اين را مناظره هم مي گذارند؟!.

از نوشتن حتي يك كلمه كه بتواند برخي مسائل را روشن كند، در پاسخ ما خودداري كرده اند و عذر آورده اند كه وقت نوشتن ندارند. در حالي كه همانند

ص: 16

گذشته هنوز هم همين مسائل را مي نويسند و در اطراف و اكناف، گاهي براي اشخاص معين، گاهي براي اطلاع همگان و گاهي از طريق مقاله ها، خطابه ها و سخنرانيها در رسانه هاي همگاني.

هنگامي كه ديدند ما بر مواضع خود پافشاري مي كنيم بر پايه ي قاموس خويش با هر چه به مذاقشان خوش مي آمد از ما پذيرايي كردند و ما را به باد ناسزا و دشنام گرفتند و هدف تيرهاي اتهام قرار دادند. گويي درخواست ما براي شركت در مناظره ي علمي، كفر به خداي عظيم است يا چيزي زشت تر از آن، اگر وجود داشته باشد.

شايد ساده ترين و كمترين سخني كه از آنان شنيديم اين باشد كه بر پايه ي غريزه حركت مي كنيم و يا از عقب ماندگي و عقده ها رنج مي بريم يا تحت تأثير اين يا آن شخص قرار گرفته ايم. علاوه بر اين ما را داراي ذهنيت ايراني و متعصب توصيف كردند. اين اتهام، اتهام مورد پسند ماست. زيرا ما در برابر حقّ تعصب داريم و از آن دفاع مي كنيم. اين تعصب را خداوند سبحان و پيغمبران الهي و اوليا و برگزيدگان خداوند ستوده اند و قطعاً مورد رضا و خشنودي آنان است.

با علم به اينكه ما پيش از چند ماه و قبل از نوشتن اين كلمات از بهترين، دوستان و ياران آنان بوده ايم و اكنون نيز هستيم و چيزي صفاي اين محبّت و مودّت را بر هم نزده جز اينكه در ايام اخير دريافتيم كه تكليف شرعي حكم مي كند كه از آنان بخواهيم براي حل مشكل در يك مناظره علمي آرام و متين شركت كنند.

16- اين كتاب كه هم اكنون در مقابل خواننده گرامي است بخش بزرگي از متون را از دهها و بلكه صدها منبع تقديم مي كند در حالي كه در مدتي كمتر از پنج ماه نوشته شده است. اين زمان، مدت بسيار اندكي است و به نويسنده اجازه پژوهش و كاوش چنداني نداد. خصوصاً كه در خلال اين مدت كارهاي فراوان ديگري هم بود كه ما را از انجام كوچكترين تلاشي در اين باره بازمي داشت.

ص: 17

خود را نيازمند يادآوري و تذكّر اين نكته به خواننده گرامي مي دانيم كه بسياري از منابع مذكور در پاورقي هاي كتاب به اندازه اي فراوان بود كه ترسيديم مبادا در شماره ي جلد و صفحات دچار اشتباه شده باشيم. در بسياري از موارد براي يك كتاب، از چندين چاپ استفاده كرديم. خواننده ارجمند اين نكته را درخواهد يافت.

تلاش ما در ذكر منابع- چنانكه عادت ماست- بر اين مبنا صورت مي گيرد كه خواننده را در مقابل دقيقترين جزئيات و تفصيلات حادثه قرار دهيم تا با بهره گيري از ابزارهاي شناخت و نظارت مستقيم بر مباحث مطرح شده و با اطّلاع از فضاها، شرايط و احوال حوادث، آن را بسنجد، بينديشد و سپس نتيجه گيري كند و اتخاذ موضع نمايد تا نگرش وي بر مباحث با دقت و ژرف نگري و بر پايه ي آگاهي و احاطه و برخوردار از اصالت و ثبات باشد.

اين شيوه را برخي از مردم كه صدها و بلكه هزاران صفحه از نوشته هاي آنان را مي خوانيد، نمي پسندند. مي بينيد كه در نوشته هاي خود در قلمفرساييهاي منشيانه سرشار از واژه ها و ادعاهاي عريض و طويل غرق شده اند بدون اينكه آن را با نص صريح تأكيد و تقويت نمايند يا درهاي شناخت مستقيم و فراگير را به روي خواننده باز كنند مگر بخش بسيار اندكي كه در دسترس عامه مردم است يا فقط آنچه كه انديشه او را تأكيد مي كند و بس. اين نويسنده بسياري از مسائلي را كه مصلحت مي بيند كه بدان راه نيابي يا از آن آگاه نشوي، از تو پوشيده مي دارد. اگر بخواهي بدان راه يابي يا از آن اطلاع پيدا كني، چيزي از داده هاي انديشه نزد خود نمي بيني. زيرا هيچيك از ابزارهاي آن را در اختيار نداري و نويسنده هم- اگر مي توانست- كاري نكرده كه به چيزي دسترسي داشته باشي تا بتواني بدان تمسك جويي و بدان دست يازي.

ص: 18

او از تو مي خواهد كه فقط فرهنگ و تجربه ي او را به عنوان يك فرد بخواني و در افقهاي او سير كني و دردها و آرزوها و احلام و حتي تخيلات و پندارهاي او را لمس كني و در وراي آن چيزي نيست مگر سراب، فقط و فقط سراب.

17- بسيار متأسفيم كه بگويم: اين كتاب نوشته نشده كه يك موضوع محدود و داراي ابتدا و انتها را مورد بررسي قرار دهد و عناصر پراكنده آن را جمع نمايد و بين عناصر مختلف آن ارتباط برقرار سازد بلكه موضوعات مختلفي را بررسي مي كند كه برخي بكار گرفته اند تا در حوادثي كه بر زهرا عليهاالسلام گذشته تشكيك كنند يا بنا به دليل يا دلايلي در گفتگوي از آن حضرت، برانگيخته اند.

ما در مقاله اي كه پيش از اين منتشر كرده ايم نكاتي بيان نموده ايم. در اينجا گزيده اي از آن را مي آوريم:

1- طرح احاديث متشابه يا مشكل فهم براي توده ي مردم، سپس پافشاري در تداوم اين كار بدون تقديم داشتن هرگونه تفسير مقبول و معقول، نه كار پسنديده اي است و نه پيامدهاي مفيدي به همراه دارد. خصوصاً هنگامي كه اين كار توسط افرادي صورت گيرد كه مردم از آنان توقع دارند به مشكلات و توضيح مبهمات بپردازد. خصوصاً زماني كه اين احاديث يا قضاياي مشكل نهه براي متخصصان و انديشمندان بلكه براي توده مردم اعم از بزرگ و كوچك، زن و مرد، و عالم و جاهل و از طريق رسانه هاي همگاني و در فضاي آزاد مطرح شود.

2- برانگيختن مسائل حساس و طرح پرسش براي كساني كه آنقدر ابزار شناخت ندارند كه بتوانند گرهها و مشكلات را به گونه صحيح و سليم حل كنند، آن هم بدون ارائه پاسخهاي كافي و بلكه بدون هرگونه پاسخي، عالمان مخلص را بر آن مي دارد كه با تمام امكانات به رفع نقايص و بستن رخنه ها و ارائه پاسخهاي صحيح بپردازند تا مردم بيگناه غافل دچار اشتباهات بزرگ و خطرناك نشوند. آنان بايد فقط

ص: 19

و فقط به نقد انديشه بپردازند و از هرگونه بدرفتاري و برخورد شخصي يا انتقام از ديگران خودداري ورزند. عالمان بايد اين كار را با حفظ كرامت و منزلت افراد و با شيوه علمي پيراسته و متين انجام دهند. اين نكته را نيز يادآور مي شويم كه پيامدهاي برانگيختن و طرح اين مباحث بر عهده ي كسي است كه براي نخستين بار به طرح آن پرداخته است نه بر عهده ي كساني كه به تصحيح و توضيح آن همت گماشته اند.

دور از انصاف است كه اين مباحث در فضاي آزاد طرح شود و سپس از ديگران خواسته شود كه سكوت نمايند و متعرّض آن نشوند مگر در خفا و در چهار ديواري و پشت درهاي بسته يا باز. از چنين درخواستي بايد كه امر به سكوت فهميده شود. اين نوعي انحصارطلبي است كه حق سخن گفتن را در انحصار اين آقا و آن حضرت والا قرار مي دهد.

3- در مسائل ديني و عقيدتي جاي هيچ گونه نرمشي وجود ندارد. بنابراين هيچكس نبايد چنين توقعي داشته باشد هرچند كه از نزديكان و آشنايان باشد يا از مقام و موقعيتي برخوردار. چرا كه حق و دين بالاتر از همه اعتبارات است.

4- مسائل عقيدتي و ديني مخصوص گروه معيني نيست بلكه به همه ي مردم با تمام اختلافات و در همه سطوح مربوط مي شود. لذا هركس حق دارد كه در مقابل هر مقوله اي كه اين مسائل را زير سؤال مي برد، حساسيت نشان دهد و آن را با اهتمام تمام و احساس مسئوليت پيگيري كند تا موضع خود را در قبال آن روشن سازد. اما اين مسئوليت را بايد با رعايت حدود توازن و به شيوه علمي واقعگرا و متين و مسئولانه انجام دهد. اين مسأله هنگامي مورد تأكيد قرار مي گيرد كه بدانيم:

الف: تقليد در مسائل عقيدتي جايز نيست بلكه هركس بايد در پي دليل قانع كننده و قابل پذيرش باشد... بنابراين مسائل عقيدتي همچون مسائل فقهي

ص: 20

نيست كه جاهل با استناد به ادله ي عامه در لزوم تقليد از مجتهد واجد شرايط به عالم مراجعه مي كند و از او فتوا مي گيرد.

نه مي توان مردم را از بررسي چنين مسائلي بازداشت و نه درست است كه از آنان خواسته شود كه همچون نابينايان بپذيرند و از پدران و اجداد خود يا از اين عالم يا از آن ديگري تقليد كنند. همينطور صحيح و بلكه جايز نيست كه از غفلت و پاك نهادي آنان سوءاستفاده شود و اين مسائل به صورت ناقص و نامتوازن به آنان عرضه شود. زيرا چنين كاري با امانت علمي و شرعي كه مراعات آن بر عالمان واجب است، سازگاري ندارد.

ب: حساسيّت نشان دادن مردم در قبال مسائل ديني و عقيدتي و پيگيري آن با شور و نشاط از نشانه هاي عافيت و دلايل سلامت است و بايد كه تشويق و توسعه داده شود تا چه رسد به لزوم حفظ آن. اين درست نيست كه با هدف نابودي و محو اين احساس مسئوليت مردمي با اتهامات بزرگ و خطرناك، آن را مورد تهاجم قرار دهند و به مقابله و رويارويي با آن بروند. بلكه بايد به تأكيد، تقويت و توجيه درست و سليم آن همت گماشت تا اين عقيده در رفتار و مواضع مردم خصوصاً در رويارويي با تهديدات بيگانه، هر چه بيشتر در دل آنان ريشه دواند و تأثير ژرف تري بر جاي گذارد.

5- علوم اسلامي فراوان است و از شمول و گستردگي آشكار برخوردار. علاوه بر اين در بسياري از تفصيلات و جزئيات مسائل دقّت فوق العاده اي دارد. بنابراين هيچ اشكالي ندارد كه عالم ديني در پاسخ دادن به بسياري از پرسشهايي كه در همه علوم از او مي شود، درنگ نمايد. زيرا پاسخ دادن به همه ي پرسشها در توان او نيست مگر اينكه در سطح پيامبران و امامان باشد. گفته اند: خداوند رحمت كند مردي را كه حد خود را بشناسد و از آن درنگذرد. لذا اگر درباره ي اين مسائل به گونه ي دقيق و

ص: 21

كافي مطالعه، تحقيق و بررسي نكرده تا بتواند آن را با دقت و شمول به مردم عرضه نمايد، در اين صورت حق ندارد كه حكم قطعي صادر كند و به پرسشهاي مردم در اين باره پاسخ دهد. اگر انجام اين كار ضرورت پيدا كرد بايد به حدود كار ملزم باشد و مسئوليت آن را برعهده نگيرد و عذر خود را مبني بر عدم مطالعه و تحقيق در اين باره بيان نمايد. هيچ اشكالي بر او وارد نيست اگر به بيان موارد اجماعي بزرگان علماء و استوانه هاي مذهب بسنده كند و به ديدگاههاي فردي اين يا آن توجه ننمايد. زيرا نمي توان به ديدگاههاي شاذ ملتزم بود و نظرات مشهور را كه از سوي ديگران نيز تقويت شده، رها كرد.

اما اگر بخواهد هر چه به ذهنش خطور مي كند بيان نمايد يا به هر پرسشي پاسخ مشكوك بدهد مثل اينكه هرگاه از او درباره ي چيزي بپرسند، پاسخ دهد: اين ثابت نشده، يا صحت روايت معلوم نيست يا احاديثي در اين باره هست ولي صحت آن ثابت نشده، مردم تا از مسئوليت جواب دادن بگريزند و مردم گمان خواهند كرد كه از جزئيات همه چيز آگاه است و اشكالات وي درباره ي مسائل از موضع كارشناسي و مسئوليت و اطلاع و انديشه عميق است. در حالي كه ممكن است حتي يك روايت هم نديده باشد تا چه رسد به اينكه درباره ي آن تحقيق و مطالعه كرده باشد. اين شيوه، مردود، غيرمنطقي و نامعقول است.

6- هيچكس حق ندارد كه از مردم بخواهد در مسائل اهتمام خويش به مواردي بسنده كنند كه با اسانيد صحيح و مطابق معيارهاي رجالي در توثيق سند، از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و ائمه عليهم السلام به ما رسيده است. زيرا اين بدان معني است كه همه مردم از سخن گفتن در همه ي مسائل و قضاياي ديني، تاريخي و غيره سكوت كنند. حتي همين آقايي كه از مردم چنين درخواستي دارد، اگر بخواهد در گفتارش به همان مسائلي بسنده نمايد كه با اسانيد صحيح از معصومين عليهم السلام رسيده، خود را ناچار

ص: 22

خواهد ديد كه سكوت كند و در كنج خانه اش بنشيند. زيرا از اين دست مسائل جز اندكي نخواهد يافت كه آن هم طي چند روز به پايان خواهد رسيد.

علاوه بر اين ما و او مي گوييم: ثبوت قضايا متوقف بر اين نيست كه درباره ي آن روايتي از معصومين به سند صحيح وجود داشته باشد. بلكه قرائن ديگري هم هست كه گاهي اوقات از درجه ي اعتماد بالايي برخوردار است. مثل روايت ضعيفي كه مشهور بدان عمل كرده اند و يا اينكه روايتي با سند صحيح در مقابلشان بوده، بدان استناد نكرده اند و اين را به رغم صحّت سند آن ترك نموده اند. همين گونه است اگر نص بيانگر اقرار فاسق به عقيده يا نقض گرايشات او باشد. در اين صورت درست نيست كه بگويند: اين فرد فاسق است. بنابراين گفته اش پذيرفته نمي شود. بر اين اساس بايد قرائن مختلف در قضاياي فقهي و اصول دين و عقيده و تاريخ... مورد ملاحظه قرار گيرد. چه متخصصان بر حسب موارد وجود شواهد، در تقويت روايت ضعيف يا در تضعيف روايت قوي از اين قرائن استفاده مي كنند.

7- از اين آسان تر چيزي نيست كه انسان موضع ايجاد شك و ترديد و نفي اصول ثابت اتخاذ نمايد و از التزام به مسائل و مسئوليت پذيري فرار كند. اين نه دليل علمي است و نه نشانگر دانشمند بودن كسي. دانشمند ماهر و ناقد و محقق كسي است كه تلاش خود را صرف پايه گذاري اصول و تأكيد و تقويت حقايق و اثبات مباني صحيح و ردّ مطالب باطل نمايد.

8- نسبت دادن يك عقيده به يك گروه يا طايفه هنگامي درست است كه همه يا اكثر بزرگان و علماي آن گروه، يا طايفه در طول تاريخ بدان تصريح كرده باشند و آراء و ديدگاههاي آنان درباره ي آن عقيده استقرار يافته و دلهاي آنان بدان گره خورده باشد. اين مطلب با مراجعه به مصادر روايي، تأليفات و كتب عقيدتي و منابع تاريخي آنان معلوم مي شود. اما اگر يك يا چند نفر از يك طايفه، بعضي نظرات

ص: 23

خاص خود دارند، در اين صورت نمي توان اين عقيده شان را به همه پيروان مذهب يا فقها و علماء آن طايفه نسبت داد. حال چگونه خواهد بود كه اگر اين عده قليل با آن آراي شاذ خود، از طلايه داران و عالمان مورد قبول مردم در تحقيق مسائل مذهبي نباشند.

همين گونه است اگر برخي از مردم يك قضيه را به صورت اشتباه و غير واقعي و نادرست بفهمند. و در اين صورت نيز درست نيست كه اين فهم را تعميم و به ديگران نسبت دهند تا با كلمات درخشان و پر زرق و برق و جواهرنشان از يك سو به تكريم، تعظيم و قدرداني گوينده پردازد و از سوي ديگر به تحقير علماي مذهب و سخيف خواندن عقل و انديشه آنان بدون دليل و علت. سپس جايگزيني را كه از پيش مهيا كرده با كلمات شيرين و گوارا معرفي نمايد، هر چند اين جايگزين ضعيف و سست باشد.

9- طرح مسائلي كه نياز به توضيح دارد با شيوه هاي مبهم براي مردم، هر چند ممكن است گوينده را تا حدودي از پيامدهاي گفته هايش رهايي بخشد اما مسئوليت برخورد مردم عوام با اين انديشه به عنوان اينكه همه ي حقيقت و تنها نظريه ي درست برخاسته از تحقيق و پژوهش است و ساير ديدگاهها همه و همه اشتباه است، همچنان بر عهده او است. آري، اين مسئوليت از دوش او برداشته نخواهد شد. زيرا همگان مي دانند كه مردم، مسائل را در قالبهاي ساده مي فهمند و به كلماتي نظير: چه بسا، شايد، مي توانيم تصور كنيم، مي توانيم بفهميم، درمي يابيم، بايد پژوهش كنيم و... توجه ندارند.

در پايان، تلاش همه عاملان مخلص را ارج مي نهيم و براي آنان توفيق و رستگاري مسئلت داريم و از همه آنان كه در به ثمر رسيدن اين نوشته تلاش كرده اند خصوصاً عالم جليل القدر شيخ رضوان شراره قدرداني مي كنيم.

ص: 24

خداوند به همه پاداش دهد و آنان را در پناه خود حفظ كند و به ما و آنان بينش درست و خلوص در عمل عنايت فرمايد كه او ولي ماست و هدايتگر به سوي راستي و درستي.

ص: 25

علي عليه السلام را جشن گرفته اند. او زن پاك و پاكيزه از هرگونه پليدي، زشتي و نقص است. خداوند او را از حالت هاي خاص زنان هم منزه كرده و بدون آنكه كوچكترين تأثير منفي در خصوص بارداري و زايمان او داشته باشد.

پيش از خروج از دايره كرامات آشكار و ويژگي ها و صفات برتر او، اشاره اي گذرا به علم متصل به غيب او خواهيم داشت كه خداوند توسط يك فرشته گرامي كه پس از رحلت پدرش با او سخن مي گفت و او را تسليت مي داد، به وي ارزاني داشته است. همين سخن گفتن فرشته مقرب درگاه پروردگار با فاطمه زهرا عليهاالسلام كتاب بسيار مهمي شد كه ائمه عليهم السلام بدان اهتمام مي ورزيدند و بلكه بدان افتخار مي كردند و آن را مي خواندند و از آن نقل مي كردند. اين كتاب، مصحف فاطمه عليهاالسلام است. علاوه بر اين، كتابهاي ديگري نيز هست كه مخصوص آن بانو است.

ما در اين فصل گوشه هايي از همه اين مباحث را به طور اختصار بررسي مي كنيم، به اين اميد كه به انتخاب سالم دست يابيم. توفيق، هدايت از آن خداوند است.

به سند صحيح از امامان ما روايت شده است. (1) .

علاوه بر اين مي توان به روايات زير استدلال كرد يا اين عقيده را به كمك آن تأييد نمود:

1- مورخان گفته اند كه همه فرزندان خديجه عليهاالسلام پس از بعثت به دنيا آمدند (2) و فاطمه، كوچكترين آنها بود.

2- روايات فراواني كه از شماري از صحابه مثل: عايشه، عمر و سعد بن مالك، ابن عباس و ديگران نقل شده كه مي گويد: نطفه ي فاطمه عليهاالسلام از ميوه ي بهشتي بسته شد كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله در اسراء و معراج تناول فرمود. (3) ما اثبات كرده ايم كه اسراء و معراج در اوايل بعثت انجام شده است. (4) .

اگر كسي بر اساس شيوه ي خاص خود به اسانيد برخي از اين روايات اشكال كند، بايد دانست كه حتي بر اساس همين روش، سند روايات ديگر جاي هيچ گونه مناقشه اي ندارد.

ص: 30

اما اينكه گمان رود اين روايت صحيح نيست. زيرا زهرا عليهاالسلام پنج سال پيش از بعثت به دنيا آمده، مصادره به مطلوب است. زيرا همين رواياتي كه ما در صدد بحث از آن هستيم و به طريق مختلف نقل شده، قويترين شاهد بر كذب اين پندار است.

3- نسايي روايت كرده كه وقتي ابوبكر و عمر از فاطمه عليهاالسلام خواستگاري كردند، پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله آنان را با اين عذر كه فاطمه كوچك است، رد كرد. (1) .

اگر گفته آنان درست باشد كه فاطمه عليهاالسلام پنج سال پيش از بعثت به دنيا آمده در اين صورت بايد عمر او به هنگام خواستگاري كه به اتفاق همه مورخان پس از هجرت، بوده، حدود هجده يا نوزده سال باشد. در حالي كه به كسي كه در اين سن است، كوچك گفته نمي شود.

4- روايت شده كه زنان قريش، خديجه عليهاالسلام را طرد كردند. چون به فاطمه آبستن شد، در شكم مادر با سخن مي گفت و او را به صبر دعوت مي كرد. (2) .

برخي آبستني خديجه به فاطمه عليهاالسلام را پنج سال پس از بعثت بعيد مي شمارند. زيرا عمر خديجه عليهاالسلام در اين زمان، اجازه آبستني به او نمي داد.

اين استبعاد بي جاست. زيرا در كتاب: الصحيح من سيرة النبي الاعظم صلي اللَّه عليه و آله تحقيق كرده ايم كه بنا به دلايل قوي خديجه در آن زمان پنجاه سال و بلكه كمتر سن داشت. البته مشهور خلاف اين است.

احتمال اينكه ولادت فاطمه پس از يائسگي از كرامات خديجه و رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بوده چنانكه خداوند مي فرمايد: (أَأَلِدُ وَ أَنَا عَجُوز)، مردود است. زيرا

ص: 31

اگر چنين بود، مي بايست در ميان مردم شايع و پراكنده مي شد. در حالي كه كوچكترين اشاره اي به اين مطلب نديده ايم.

5- روايات فراواني كه علت نامگذاري او را به فاطمه و ديگر نامها بيان مي كند. اين روايات اشاره و دلالت دارد كه اين نامگذاري از آسمان و به فرمان خداوند متعال است. (1) .

آنچه دلالت دارد كه، فاطمه عليهاالسلام از مريم افضل است اينكه او سرور زنان بهشت است و مريم يكي از آنان. (1) علاوه بر اين، روايت منقول از امام صادق عليه السلام كه مي گويد: اگر خداوند تبارك و تعالي علي را براي فاطمه نمي آفريد، احدي در روي زمين شايسته همسري او از آدم گرفته تا پايين تر از آن نبود. (2) اين روايت بر افضل بودن علي عليه السلام نيز دلالت دارد.

2- پرسش ما از افضل بودن فاطمه عليهاالسلام و مريم عليهاالسلام بدان معني نيست كه در اين باره با هم اختلاف داريم بلكه مي خواهيم درباره ي مقام اولياي خداوند شناخت بيشتري بدست آوريم. زيرا شناخت هر چه بيشتر مقام اوليا موجب شناخت هر چه بيشتر خداوند متعال مي شود.

اگر در اين باره با هم اختلاف پيدا كنيم، بايد دانست كه خصومت و دشمني نيست بلكه اختلاف در نظر است كه ما را به جستجوي حقيقت و شناخت بيشتر رهنمون مي سازد و اشتباه اين يا آن گروه را تصحيح مي كند.

3- بايد به اندازه ي توان خويش درك كنيم كه بايد هر چه در قرآن آمده و هر چه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و جانشينان بر حق او گفته اند و به ما ابلاغ كرده اند، همه و همه را با جزئيات و تفاصيل دقيق آن بشناسيم و اين، عملي است كه اهميت خود را دارد و هر كه آن را نداند، زيان مي بيند و هر كه بداند، سود مي برد. اين سود فقط در خصوص امور سياسي و يا مالي يا اجتماعي و يا انجام عبادات يوميه و مانند آن نيست بلكه در همه و همه است.

زيرا انسان در حال حركت در راه تكامل است و به اختيار و تلاش و كوشش، و

ص: 33

عمل مدام خويش در اين مسير گام برمي دارد. انسان در اين راه بر پايه ايمان و ميزان يقين خود حركت مي كند و اين يقين و آن ايمان پرچمداري به نام معرفت دارند، معرفت به اسرار و دقايق زندگي، معرفت به ملكوت خداوند سبحان و اسرار آفرينش، معرفت به خداوند متعال و صفاتش و پيامبران و اولياي برگزيده او و مقامات و كرامات و نيز مدارج قرب و رضا و منازل كرامتي كه خداوند بر ايشان آماده كرده است، همچون معرفت ما به اينكه خداوند سبحان او را فاطمه ناميده است (1) و او را در آسمانها به همسري علي درآورد، پيش از آنكه در زمين ازدواج كند (2) و در شكم مادر با او سخن مي گفت (3) و مانند اين. اين شناخت به صفاي روح و رسوخ ايمان مي افزايد و خودشناسي را كه به خداشناسي مي انجامد، تقويت مي نمايد.

روشن است كه مقام و منزلت انبياء اوصياء و اولياي الهي و درجات فضل آنان به تفاوت درجات شناخت آنان با هم تفاوت و اختلاف دارد.

اما برخي از معارف نياز به مقدماتي دارد كه فراگيري آن را براي ما آسان نموده ما را براي استفاده و بهره برداري از آن به نحو شايسته، آماده سازد. بنابراين بايد مراحل اين راه را به تدريج پيمود. دقيقاً مانند شاگرد كلاس اول كه معمولاً نمي تواند دروسي را كه به شاگرد مراحل بالاتر همچون دانشجوي دانشگاه عرضه مي شود، فراگيرد. بلكه بايد مراحلي را طي نمايد تا او را براي فهم و فراگيري اين دروس مهيّا سازد.

ص: 34

هر چه انسان به خدا نزديكتر شود نيازمندي او به معارف جديد متناسب با موقعيت قرب جديدش بيشتر مي شود و به صفا، پاكي، تبلور احساسات، عواطف و واكنشها و بلكه تمام وجودش مطابق وضعيت جديد نياز دو چندان دارد.

اين وضعي است كه اصالت و واقعيت خود را دارد و با اين مقوله كه اين عملي است كه هر كه بداند سودي نمي برد و هر كه نداند، زياني نمي بيند، هيچ گونه تناسبي ندارد. اگر امام صادق عليه السلام از فرورفتن در چنين مسأله اي سر باززند و آنگاه كه درباره ي اين موضوع از او پرسيدند، پاسخ دهد، آيا صحيح است كه ما از مسأله اي كه امام صادق عليه السلام بدون اضطرار بدان پاسخ داد، شانه خالي كنيم. در حالي كه امام صادق عليه السلام الگو مقتداي ماست؟!

بنابراين محتاج شناخت منزلت و كرامت فاطمه نزد خداوند و ميزان فضيلت او بر ساير خلايق هستيم و بايد بدانيم كه از سرور زنان جهان از اولين تا آخرين است و از مريم عليهاالسلام و از همه زنان ديگر افضل است، اگر چه مريم عليهاالسلام سرور زنان عصر خويش بود. ما به اين شناخت نيازمنديم. زيرا ارتباط ما را با فاطمه عليهاالسلام عمق و ژرفاي بيشتري مي دهد او را وارد دلهاي ما مي كند و او را با روح، عواطف و احساسات ما درهم مي آميزد تا سنخيت ما با آنچه مي گويد و انجام مي دهد افزون شود، و تا آنچه او حس مي كند، حس كنيم و هركس و هر چه را او دوست دارد، دوست بداريم، و هركس و هر چه را او دشمن مي دارد، دشمن بداريم و آنچه او را اندوهگين مي كند، ما را اندوهگين نمايد، و هر آنچه او را شادمان مي سازد، ما را مسرور نمايد. اين به خلوص، پاكي و صفاي روح و روان ما مي افزايد و از آنجا شناخت ما را از ستمگران و متجاوزان به حريم او فزوني مي دهد و به ما مي نماياند كه چه اندازه ظلم و ستم در حق او روا داشتند و چه اندازه اين كارشان زشت و قبيح بود.

ص: 35

شركت دادن چند مرد و حصر عنصر زن در حضرت زهرا عليهاالسلام در مباهله اشاره به اين دارد كه هيچ يك از زنان به مقام سروري و كرامت و منزلت زهرا عليهاالسلام نزد خداوند متعال نمي رسند. بنابراين هيچكس نمي تواند براي ديگران صفتي ادعا نمايد كه امتياز و فضيلتي براي آنان بر ساير زنان داشته باشد.

بنابراين مقام و فضيلتي كه براي بعضي از زنان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مثل عايشه بر زنان امّت ادعا مي شود، نمي تواند درست باشد، خصوصاً با ملاحظه ي كارهايي كه پس از رحلت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله انجام داد. مثل خروج بر اميرالمؤمنين عليه السلام و جنگ با وصي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله كه باعث كشتار شمار زيادي از مسلمانان و مؤمنان بي گناه شد و دست شيطان از همه جا كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله اشاره فرموده بود، بيرون آمد. لذا نمي توان چنانكه برخي ادعا مي كنند معاصي او را مجوّزي براي فعاليتهاي سياسي زنان دانست. از سوي ديگر اين اعمال ناشايست وي نمي تواند قرينه رضايت و عدم رضايت اسلام در اين امور باشد.

اما كارهاي زهرا عليهاالسلام معيار و ميزان است. زيرا در راه اطاعت خداوند متعال انجام شد و فاطمه عليهاالسلام زن پاكيزه ي معصومي است كه مي توان به گفتار و كردار او بر احكام شرعي اعم از سياسي و غيره استدلال كرد.

ابراهيم عليه السلام بدان عمل كرد: (قال: اولم تؤمن؟ قال: بلي ولكن ليطمئن قلبي). (1) .

پذيرش فكري، عقلي و عملي مستند به برهان و حجّت قاطع وجود دارد و هيچ گونه خلل و نقصي در آن نيست. امّا آرامش و سكون نفس محتاج تجسم انديشه در عينيت خارجي است تا آرامش رواني با آن پذيرش فكري و عقلي رسوخ يافته، هماهنگ و همراه شود و هر دو با هم دست احساسات و عواطف را گرفته هدايت كنند.

زهرا اولين زني بود كه الگو، نمونه و اسوه اعلاي همه زنان در او عينيت يافت كه پس از طي مسير طولاني انسانيت كه شماري از زنان در آن به كمال رسيدند و فاطمه قله اين كمال بود. همانگونه كه انسان كامل نخست در آدم عينيت پيدا كرد تا يك واقعيت زنده باشد كه به دور از هرگونه اعوجاج و تزلزل و با تمام ويژگي ها و خصوصيت هاي زندگي انسان و با همه ي خلوص، صفا و پاكيزگي و با همه ي نيروهاي فكري، عقلي و ادبي و با حكمت و تدبير متوازن زندگي مي كند تا آنجا كه الگو و اسوه همه انسانها بود از آن جهت كه آدم پيغمبر و انسان بود نه آدم خاكي از آن جهت كه از خاك آفريده شد بلكه خاكي كه به تمام معني انسان كامل شد.

اين مسير انساني به سوي كمال تداوم يافت، مردان پيامبر فراواني كامل شدند. از زنان نيز كساني كامل شدند. مثل آسيه، مريم عليهم السلام و خديجه عليهم السلام. سپس كمال در رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به عنوان مرد، و در زهرا عليهاالسلام به عنوان زن به اوج خود رسيد و هواهاي نفساني، آرزوها، غرايز و ساير عناصر گمراه كننده و محدودكننده، و فشارهاي مكاني و اجتماعي و غيره و سركشي و جبروت طاغوتها، هيچكدام نتوانست انسان را از مجسّم كردن انسانيت و زندگاني ايماني در پرتو كمال و سرشار از سلامت و شمول بازدارد.

ص: 38

الگوي انسانها همين نمونه هاي عالي بودند كه توانستند انسان را قانع سازند كه بايد مبارزه كند و به مقابله برود و در سختيها فرورود و مي تواند پيروز شود و در اين راه الگوي برتر او پيامبران و اولياي الهي از آدم عليه السلام تا خاتم صلي اللَّه عليه و آله و اهل بيت او هستند. بنابراين انديشه را دريافت نمي كند بلكه چگونگي حركت و موضع را در رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و وصي و ولي عليه السلام مي بيند.

به همين منظور فقط به امر و نهي بسنده نكرده چنانكه خداوند مي فرمايد: (ما اتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا) (1) بلكه فرموده: (و لكم في رسول اللَّه اسوة حسنة). (2) بنابراين خداوند حركت، موضع، صفا و پاكيزگي را به عيان در پيغمبر و وصي او عليه السلام، و در زناني كه بزرگترين محنتها و بلايا را ديده اند همچون زن فرعون و در فاطمه زهرا عليهاالسلام كه فضاي انحراف و خشونت و ستم در مقابلش موضع گرفت و در مريم دختر عمران كه به رويارويي با فشارهاي مكاني در حساس ترين مسائل مربوط به جنس زن رفت، به انسان مي نماياند.

مي شود. همچنان كه فعاليت هايش نيز بر همين اساس سنجيده مي شود كه تا چه اندازه در جامعه اسلامي تأثير داشته است.

در خصوص عصر رسالت بايد دانست كه آموزش قرآن توسط زهرا عليهاالسلام به زنان و آشنا كردن آنان با احكام شرعي و معارف ضروري دين و سپس مشاركت فعّال و مؤثر در دعوت مردم به خداوند سبحان در مواضع مختلف از جمله در مباهله ي با نصاراي نجران، سپس نقش فعّال و نمونه در دفاع از قضاياي سرنوشت ساز از جمله امامت، آنگاه خطبه رساي آن حضرت در مسجد پيغمبر، الحق كه خود مدرسه اي براي كسب معرفت براي تمام نسلهاست... شركت او در جنگهاي سرنوشت ساز اسلام كه متناسب با شخصيت و قدرت او و شرايط زمان صورت مي گرفت و چگونگي برخورد آن حضرت با گروههاي نيازمند به سرپرستي همچون يتيم، اسير و مسكين كه خداوند سبحان آن را در قرآن كريم كه تا قيامت خوانده مي شود، جاودانه كرده است.

از همه بالاتر، موضع قوي و مؤثر آن حضرت و حتي رحلت و دفن او كه همه و همه را به نفع حفظ دستاوردهاي جهاد در راه مسأله بزرگ اسلام (امامت) انجام داد، دقيقاً همانند دخترش زينب عليهاالسلام كه توانست دستاوردهاي جهاد و قربانيهاي بزرگ امام حسين عليه السلام و ياران پاكباخته اش در كربلا را با قدرت حفظ كند.

آري، همه و همه و نظاير آن، دلالت دارد كه زهرا عليهاالسلام در كارهاي انساني، سياسي، فرهنگي و ايماني، متناسب با عينيت جامعه و نيازمنديها و شرايط روز و در چارچوب شيوه هاي فعاليت عصر خود و مطابق ارزشهاي زمان، شركت فعّال داشته است.

فاطمه عليهاالسلام فعاليت هاي اساسي در زمينه نشر و حفظ دعوت و تقويت و تعميق مفاهيم آن و سد رخنه ها در زمينه هاي مختلفي كه شرايط زمان به او اجازه فعاليت

ص: 40

مي داد، داشت. فعاليتهاي هيچ زني در طول تاريخ هر چند كه فعاليتش عظيم باشد و در زمينه هاي گوناگون و متنوع با اين فعاليتهاي زهرا عليهاالسلام برابر نمي شود. زيرا فعاليتهاي زهرا عليهاالسلام به منظور تثبيت ريشه ها انجام مي شد و لذا بهترين تأثير را در حفظ اسلام و صلابت و تقويت و گسترش و تحكيم پايه هاي آن داشت.

از آنچه گذشت روشن مي شود كه اختلاف در زمينه ها و گونه هاي فعاليت اجتماعي عصر زهرا عليهاالسلام و عصر حاضر، آن حضرت را در دايره عقب ماندگي، نقص و قصور قرار نمي دهد. همچنان كه فعاليت زن امروز را مؤثرتر و مهمتر نمي سازد. حتي اگر خواسته ها و مقتضيات زندگي مختلف باشد و اقتضاي فعاليت حركت متنوع و گسترده. زيرا طبيعي است كه عصر پايه گذاري قواعد دين و بنيانگذاري درست حقايق ايمان و قضاياي سرنوشت ساز انسان مهمتر و خطيرتر است و بايد كه فعاليت در چنين عصري عظيم تر و بزرگتر باشد.

بدين ترتيب روشن مي شود كه اين حكم كه زهرا عليهاالسلام در مقايسه با زمينه هاي فعاليت زن در عصر حاضر، فعاليتهاي اجتماعي اندكي در عصر خود داشته است، بي معني است.

اينك خواننده ي گرامي را به چند نكته توجه مي دهيم:

1- اي كاش اين گوينده همان يك يا دو روايت را ذكر مي كرد تا مي دانستيم منظور وي از فعاليت اجتماعي چيست؟ اگر منظورش اين است كه فاطمه عليهاالسلام به عنوان يك زن معصوم، دختر پيغمبر و همسر امام وظيفه اش را انجام نداده و به مسئوليتش عمل نكرده، مي بايست دشمنانش بر او ايراد مي گرفتند و پدر و همسرش او را در اين باره هدايت مي كردند و اگر منظورش از فعاليت اجتماعي در جامعه اسلامي، تأسيس مدارس و مؤسسات خيريه يا تشكيل مجامع فرهنگي و خيريه يا برپايي سمينارها و گردهمايي ها يا ايراد سخنرانيها و تأليف كتب اهدايي يا

ص: 41

فروشي است، در اين حالت ممكن است كه زهرا عليهاالسلام بسياري از اين فعاليتها را آنگونه كه زنان امروز بدان قيام مي كنند، انجام نداده باشد. اين كار اختصاص به زهرا عليهاالسلام ندارد بلكه زنان آن دوره و دوره هاي بعدي را در بر مي گيرد. زيرا طبيعت زندگاني و امكانات جامعه و نيز طبيعت زندگاني زن در آن عصر فعاليتهايي را كه زن مي توانست در آن مشاركت داشته باشد، محدود مي كرد مگر در زمينه هاي خاصي كه با زمينه هاي فعاليت امروزي زن تفاوت دارد. اين گذشته از توجيهات شرعي است كه ممكن است برخي به گونه اي از آن در خصوص فعاليت اجتماعي سخن گويند.

اما اگر منظور اين است كه تاريخ نمي گويد كه زهرا عليهاالسلام براي كساني كه خواهان شناخت حق بودند، حق را با فرياد بلند معرفي كرد يا وظيفه خود را در آموزش و هدايت زنان، و حفظ و صيانت دين در سطح قضاياي بزرگ اسلام خصوصاً نشر معارف دين حتي در ضمن فعاليتهاي عبادي روزانه اش انجام نداده است، بايد دانست كه آنچه فاطمه عليهاالسلام در اين زمينه ها انجام داده همانند خورشيد در وسط آسمان، عيان و نمايان است كه شنيده اند.

خطبه ي فاطمه عليهاالسلام در مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و در ميان زنان انصار، اگر خوب فهميده شود و درست از ان بهره برداري نمايند، به تنهايي يك مكتب انسان ساز براي همه ي نسلها و يك منبع غني از معرفت در طول تاريخ است.

با اين وجود پدرش رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و پسر عمويش علي عليه السلام كه محور حركتهاي اجتماعي، انساني و اسلامي بودند و فعاليت فاطمه عليهاالسلام بخشي از فعاليتهاي عمومي آن روزگار بود.

به علاوه گفته ي: «يك يا دو روايت» همچنان مبهم باقي مي ماند. چه روايات فراواني هست كه مشاركت فاطمه عليهاالسلام در فعاليتهاي مختلف اجتماعي، سياسي،

ص: 42

فرهنگي و تربيتي را بازگو مي كند. ما پيش از اين برخي از اين روايات را آورديم. برخي از اين روايات مي گويد: فاطمه عليهاالسلام در مناسبتهاي غير مسلمانان هم شركت مي كرد. از آن جمله هنگامي است كه برخي از يهوديان از او براي شركت در عروسي خود دعوت كردند.

يك روايت نيز هست كه از آن اعرابي سخن مي گويد كه فاطمه عليهاالسلام گردن بند خود و بستري را كه حسن و حسين عليهم السلام روي آن مي خوابيدند، به او بخشيد و عمار بن ياسر از او خريد. اين داستان معروف و مشهور است. خداوند سبحان فرموده كه طبع فاطمه عليهاالسلام و اهل بيت او طعام دادن به مسكين، يتيم و اسير در راه محبت و دوستي خداوند است.

هنگامي كه فاطمه عليهاالسلام براي ايراد خطبه اش به مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله آمد، گروهي از زنان هوادارش، او را همراهي مي كردند. حتي برخي گفته اند: فاطمه عليهاالسلام در مقابل جمعيتهاي رقيب يك جمعيت زنان داشت.

علاوه بر اين اهتمام زهرا عليهاالسلام به «همسايه پيش از خانه» سيمايي از طبيعت اهتمامات دختر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله ترسيم مي كند كه مي رساند هرگاه فاطمه عليهاالسلام كوچكترين فرصتي براي انجام هر نوع فعاليت اجتماعي يا انساني يا فرهنگي به دست مي آورد، با شوق فراوان و آگاهي تمام و احساس مسئوليت بدان اقدام مي كرد.

2- تأكيدهاي مكرر و مستمر گفتاري و كرداري پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به مسلمانان در خصوص مقام والا و نقش حساس و موقعيت ممتاز زهرا عليهاالسلام در اسلام و ايمان، و معرفت، او را به درجه اي از مرجعيت براي مردم رساند و خانه اش را پناهگاه زناني قرار داد كه به آن رفت و آمد مي كردند. (1) «... زنان مدينه و همسايگان فاطمه عليهاالسلام با

ص: 43

او رفت و آمد مي كردند» (1) مردم به نزد او مي آمدند تا از درياي علم و معرفتش، چيزهاي تازه بياموزند.

شخص پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نيازمندان را به خانه فاطمه عليهاالسلام راهنمايي مي كرد. چنان كه اعرابي را به خانه دخترش فرستاد و همانگونه كه آورديم، زهرا عليهاالسلام گردن بند خود و بستر حسن و حسين عليهم السلام را به او بخشيد.

مردم نيز براي كسب معرفت نزد فاطمه عليهاالسلام رفت و آمد مي كردند. هر يك از اينها مي توانست زندگاني فاطمه عليهاالسلام را سرشار از حركت و فعاليت فوق برنامه سازد. چه زهرا عليهاالسلام در خانه نيز فعاليت هايي از قبيل آرد كردن گندم و... داشت. آنقدر گندم دستاس كرد كه دستانش تاول زد.

3- ارزش هيچ انساني را نمي توان بر اساس فعاليت هاي اجتماعي و يا هوش سياسي او تعيين كرد. چه هوشمندان سياسي فراواني كه از ارزش حقيقي انسان بهره اي نداشته و ندارند. زيرا فعاليت اجتماعي و هوش سياسي به موضع سياسي ارزش نمي بخشد بلكه سياست بر پايه ي مباني و اصولي ارزيابي مي شود كه فقط و فقط از معصوم مثل پيغمبر و علي و زهرا عليه السلام گرفته شده است. پس اين زهرا عليهاالسلام است كه به ما مي گويد ارزش سياست به چيست و يا كدام عمل اجتماعي است كه به سياست ارج مي بخشد. نه اينكه زهرا عليهاالسلام ارزش خود را از سياست يا فعاليتهاي اجتماعي خود مي گيرد و الّا بسياري از مجرمان و منحرفان حتي از پيامبران و اوليا و اصفياء هم ارزش بيشتري خواهند داشت. چه آنان به سبب داشتن مال و جاه و قدرت، فعاليتهاي اجتماعي يا سياسي بزرگي داشته اند اما پيامبر و امام چنين موقعيتي برخوردار نبوده است.

در حقيقت ارزش انسان از درونش مي جوشد و از ارزشهايي كه مجسم مي كند

ص: 44

و از الگوها و انسانيت وي و از علم سودمندش كه تقوا و خداترسي، دستاورد آن است. جز اين هر چه هست از انواع اسباب و نتايج است و چه بسا كه در طرف ديگر نيز معادله اي باشد.

4- بر ما لازم است كه به تحقيق درباره ي حقيقت موضع زهرا عليهاالسلام در ارتباط با ايمان انسان مسلمان و سپس تحقيق در خصوص حقيقت مأموريتهايي كه مي بايست در تأييد و تقويت دين از آن آگاهي داشت، بپردازيم، لذا مي گوييم:

درستي پيغمبر و امامان و زهرا عليهاالسلام نقش اساسي و كليدي در تبلور ايمان و تحقق هويت و شخصيت مكتبي و انساني مسلمان دارد. بنابراين وجود مقدس زهرا عليهاالسلام كه نه امام است و نه پيغمبر، به عنوان يك زن كامل به لحاظ انسانيت همان چيزي الست كه به عنوان يك ضرورت حياتي، عقيدتي و رفتاري و حتي شيوه زندگي بدان محتاج هستيم اما فعاليت اجتماعي يا سياسي او با بودن پدر و همسرش تا اين اندازه اهميت و حساسيت ندارد. ما به اين وجود محتاج هستيم تا با او ارتباط برقرار كنيم و دلهايمان به سوي او جلب شود و او ارزشها و الگوها و كمال انساني را برايمان مجسم و نمايان سازد. و اين چيز ديگري است كه بدان محتاجيم تا از طريق در بر گرفتن زهرا عليهاالسلام، دلهايمان آن كمالات انساني را در خود بپرورد و در آغوش گيرد و از اين طريق در شكل گيري عقيده و تأكيد مفاهيم اسلامي و ارزشها و الگوهاي ديني در دلها و انديشه هاي ما سهيم باشد تا احساسات، عواطف و همه ي وجود آنچنان كه بايد ساخته شود و به بار نشيند. اين نقش فاطمه عليهاالسلام است نه تأسيس مؤسسات و جمعيتهاي خيريه يا انساني و كارهايي از اين قبيل.

5- بدون ترديد زهرا عليهاالسلام نقش بزرگ و حساسي در صيانت و بقاي دين دارد و اگر او نبود معالم دين از بين مي رفت و آثارش نابود مي شد. بنابراين زهرا عليهاالسلام روزنه ي نور و برهان حق و همانند شوهرش علي، آينه تمام نماي اسلام است كه تعاليم،

ص: 45

احكام، مفاهيم و جهان بيني آن را مي نماياند. زهرا عليهاالسلام با حق است و حق با او مي چرخد، هرگونه كه زهرا عليهاالسلام بچرخد و زهرا عليهاالسلام با حق مي چرخد هرگونه كه حق بچرخد.

زهرا عليهاالسلام معيار و ترازويي است كه ايمان مردم و ميزان استقامت آنان در راه هدايت، نيكي، خلوص و اخلاص با آن سنجيده مي شود. به وسيله ي همين معيار زهرا عليهاالسلام خشنودي خدا و رسول و خشم خدا و رسول را مي شناسيم. روايت منقول از رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله بدين مطلب اشاره دارد. آنجا كه فرمود: «فاطمه پاره ي تن من است. او قلب من است كه در ميان سينه ام قرار دارد. هر كه او را اذيت كند همانا مرا اذيت كرده و هر كه مرا اذيت كند، قطعاً خداوند را اذيت كرده است. آنچه فاطمه را خشنود كند، مرا خشنود مي كند و آنچه او را به خشم آورد، مرا به خشم مي آورد». و از اينگونه روايات.

قابل توجه اينكه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله تكيه گاه و نقطه ي ثقل سخنان خود را اين جمله قرار داده كه «فاطمه پاره ي تن من است». (1) .

روشن است كه علت اينكه آنچه فاطمه را خشنود مي كند، پيغمبر را نيز خشنود مي كند، اين نيست كه فاطمه پاره اي از وجود جسماني و مادي پيغمبر و

ص: 46

دختر او است. زيرا:

1- پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله در مواضع خود بر اساس عصبيت خويشاوندي و نژادي و... حركت نمي كند بلكه او مي خواهد كه همه ي خصوصيات، امتيازات و توانمنديهاي مادي و معنوي او در خدمت دين، براي دين و در راه دين بكار رود.

2- روابط نسبي يا پدرخواندگي طبيعتاً براي كسب امتيازي به اين اهميت كافي نيست، اگر چه در جاي خود مهم است و به پاكي نژاد و طهارت آن اشاره دارد. چه زهرا عليهاالسلام نوري در صلبهاي بزرگوار و رحمهاي پاك بود. با اين حال روشن است كه حفظ اين طهارت نياز به تلاش و كوشش دارد و چون پسر نوح- كه برخي روايات مي گويد او پسر خوانده نوح بود نه پسر نسبي او (1) - اين كوشش را انجام نداد، هلاك گشت. تا آنجا كه خداوند به پدرش نوح گفت: (انه ليس من اهلك انه عمل غير صالح). به همين علت، نه خشنودي پسر نوح، خشنودي خدا و رسول بود و نه خشم او، خشم خدا و رسول.

بنابراين منظور از اينكه «فاطمه پاره ي تن پيغمبر است» بايد معنايي باشد كه صلاحيت آن را داشته باشد كه محور و تكيه گاه اين باشد كه خشنودي او، خشنودي پيغمبر و خشم او، خشم پيغمبر است. خصوصاً كه مي دانيم پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله اين را هنگامي فرمود كه فاطمه عليهاالسلام در پاسخ اين پرسش كه چه چيزي براي زن بهتر است، فرمود: اينكه نه او مردان را ببيند و نه مردان او را.

در جايي ديگر آمده كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله اين مطلب را به علي عليه السلام و در حضور كساني فرمود كه با دادن اين خبر به فاطمه عليهاالسلام كه علي عليه السلام از دختر ابوجهل خواستگاري كرده موجب آزار و اذيت او شدند. علي عليه السلام به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله عرض كرد: سوگند به خدايي كه تو را به حق به رسالت مبعوث كرده، از آنچه به فاطمه رسيده من هيچ

ص: 47

خبر ندارم و در دلم نيز نگذشته است.

پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرمود: من راست گفتم. تو هم راست گفتي. فاطمه عليهاالسلام از اين سخن شاد شد و تبسّمي كرد كه دندانهايش ديده شد.

بنابراين پيامبر صلي اللَّه عليه و آله خواسته به كسي كه اين خبر دروغ را به فاطمه عليهاالسلام داد. بگويد كه فاطمه و پيغمبر را آزار داده است.

به هر حال بايد منظور از اين سخن، معنايي هماهنگ با اين باشد كه اذيت فاطمه، اذيت پيغمبر است و آن اينكه: مزاياي فاطمه، مزاياي رسول خداست و كمالات او، كمالات پيغمبر. بنابراين، سخن گفتن از فاطمه عليهاالسلام به عنوان پاره اي از هستي پيامبر و وجود انساني و مكتبي او با تمام ويژگي ها، دقايق و خصوصيات تفصيلي اش به عنوان يك انسان الهي كامل بيانگر انسانيت و فطرت، كمال و صفا، و حق و صدق، در پاكترين و دقيق ترين و بلندترين معاني اين كلمات و واژه هاست.

روشن است كه فاطمه عليهاالسلام هنگامي خشم مي گيرد كه انسانيت و ارزشها مورد تجاوز دشمني قرار مي گيرد و هنگامي خشنود مي شود كه انسانيت و ارزشها گرامي داشته شود، تكامل يابد و ريشه دواند. پس دشمني با او از اين جهت كه يك شخص است او را خشم نمي آورد بلكه از اين جهت كه دشمني با انسانيت و فضيلت است و اين است كه او در نتيجه خدا و رسول را به خشم مي آورد. در مقابل هر كاري كه مطابق فطرت انجام شود و اين وجود را مصونيت بخشد، فاطمه و پيغمبر و خداوند را خشنود مي كند. بدين صورت شايستگي آن را دارد كه معيار و ترازويي براي سنجش باشد، آنگاه كه خشنود مي شود و آنگاه كه خشم مي گيرد.

مي توانيم اين معنا را با اشاره به يك شاهد قرآني به فهم بهتر نزديك كنيم. خداوند مي فرمايد: (من قتل نفساً بغير نفس او فساد في الارض فكانما قتل الناس

ص: 48

جميعاً و من احياها فكانّما احيا الناس جميعاً). (1) .

جسم كه گوشت و استخوان است، همواره وجود دارد ولي آنچه كه از دست داده اراده، اختيار، عقل و خصوصيت هاي انساني مثل شرافت، كرامت، عواطف و احساسات و... است و در نتيجه جسم بواسطه ي بيرون رفتن روح از كالبد، محتواي خود را از دست داده است.

دست داده، جبران خواهد كرد يا نقصي را كه از آن رنج مي برد، بدان كامل خواهد كرد.

آيا اين گوينده مي پذيرد كه اگر زن ديگري به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله عنايت مي كرد و بخشي از نياز عاطفي او را برآورده مي نمود، مي توانست اين جاي خالي مادر را پر كند؟!

لقب «ام ابيها» مي خواهد حقيقت و ابعاد رفتار فاطمه عليهاالسلام با پدرش را براي ما بيان كند نه اينكه از پر كردن جاي خالي مادر يا باز كردن عقده نقص در شخصيت مقدس رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله سخن بگويد.

مي گوييم: اين گفته چند پرسش حسّاس و جسورانه برمي انگيزد: اگر عامل مؤثر محيط زندگي است پس عصمت تكويني يعني چه؟ و عصمتي كه فيض الهي بطور مستقيم و بدون هرگونه واسطه اي اعم از محيط و غيره عنايت فرموده به چه معناست؟ چرا از ميان مردم فقط اينان به اين عصمت اجباري تكويني اختصاص يافته اند؟ چرا ديگران با اينان به عصمت نائل نيامده اند؟! چرا ما سختي و رنج ببريم ولي اندكي به دست آوريم اما آنان بدون زحمت و مجاهده نفس به اين درجات عالي برسند؟ آيا كسي كه در زندگي، از پيش خود از انجام يك گناه واحد خودداري مي كند يا يك عمل نيك انجام مي دهد و با نفس و غرايز خويش مجاهده مي كند، با اين حساب از همه ي پيامبران و اوصياي معصوم كه عصمت آنان تكويني و اجباري است، افضل نيست؟! آيا اين بدان معني نيست كه معصوم بواسطه ي عبادات و طاعاتي كه در امتثال اوامر و نواهي خداوند انجام مي دهد، مستحق هيچگونه مدح و پاداشي نيست؟ (1) .

3- شايد به منظور برطرف كردن غائله سؤال آخر، گفته: عصمت تكويني فقط در اجتناب از معاصي در جايي است كه معصوم نمي تواند مرتكب آن شود اما در طاعات اختيار به حال خود باقي است و هيچگونه جبر الهي در انجام آن وجود ندارد... اين همان گفتار اشاعره است كه عصمت را اينگونه تفسير كرده اند: «عصمت قدرت بر انجام طاعت است و عدم قدرت بر ارتكاب معصيت». (2) .

مي گوييم: ما نمي خواهيم اين تفصيل بين طاعات و معاصي را بطور گسترده نقد كنيم بلكه به اشاره چند نكته بسنده مي كنيم:

ص: 51

1- ترك طاعات نيز معصيت است. پس بطور تكويني بر انجام اين تحرك نيز قادر نيست. حال چگونه در انجام آن مختار است؟ و مختار بودن در خصوص طاعات يعني چه؟!

2- اين تفصيل، بي دليل و بدون توجيه است و بلكه تحكم محض. چرا مسأله برعكس نيست تا معصوم در ترك معاصي مختار باشد و بر انجام طاعات مجبور؟!

جالب توجه است كه وقتي اين پرسشها از او شد، گاهي اوقات به گفتار بلخي پناه مي برد كه ثواب بر طاعت از باب تفضّل خداوند است نه استحقاق بنده، و گاهي اوقات به اين پندار كه استحقاق به تفضّل است. اين گفته نيز همانند گفته بلخي است كه در استدلال بر اين مطلب كه طاعت به استحقاق است نه به تفضّل، بدان توجّه نمي شود. دليل اين است كه طاعت مشقتي است كه خداوند بنده را بدان ملزم كرده است. اگر بدون غرض باشد، ظلم و عبث است. اين قبيح است و از خداي حكيم سر نمي زند. اما اگر داراي غرض باشد، در صورتي كه اين غرض به خدا بازگشت كند، باطل است. چه خداوند بي نياز است و اگر به مكلف برگردد، در صورتي كه اين غرض، ضرر رساندن به مكلف باشد، ظلم و قبيح است و اگر سود رساندن به او باشد، حال اگر درست بود كه خداوند از همان اول به او سود عنايت كند، در اين حالت تكليف عبث خواهد بود و در صورتي كه ابتداي بدان صحيح نباشد، نيازمند تكليف خواهد بود تا با انجام آن استحقاق رسيدن به نفع را بدست آورد، و اين، همان مطلوب است. بدين ترتيب بدست آمد كه ثواب به استحقاق است نه به تفضّل.

گفتار بلخي از اساس باطل است. زيرا بر اساس مذهب وي، وجوب تكاليف براي شكر نعمت است. بنابراين هيچكس در اثر انجام تكليف مستحق ثواب نمي شود. بنابراين ثواب، تفضّل خداست. ترديدي در نادرستي اين گفته نيست. چه

ص: 52

بحث در مرحله ي حُسن و قبح است. از نظر عقلا قبيح است كه شخصي به ديگري نعمتي بدهد و سپس او را مكلف كند كه شكر آن نعمت را به جاي آورد بدون اينكه در انجام اين تكليف به او پاداشي بدهد. عقلا اين را نقص مي دانند و ناشي از حب جاه و رياست و ديگر معاني قبيحي كه از خداي حكيم صادر نمي شود. بنابراين بايد پذيرفت كه ثواب به استحقاق است

هر چند اين سخن نيز با گفتار بلخي سازگاري ندارد. بلكه آن را نقض و رد مي كند ليكن نهايت چيزي كه ممكن است گفته شود، اين است كه اگر چه مالكيت خداوند بر همه چيز، او را در تقدير اصل «پاداش دهي بندگانش در قبال كارهايشان» بر آن مي دارد كه تفضل نمايد اما اين پس از آن است كه ثواب افعال را پاداش آنان مقرر فرموده و در مقدار ثواب بر آنان تفضل نموده است. چنانكه براي هر كار نيك ده حسنه، يا هفتصد برابر پاداش مقرر نموده و براي هر كه بخواهد بيشتر مي كند. اين امر پس از آنكه مقرر شد به عنوان يك قانون الهي اعلان شد، در دايره ي استحقاق قرار مي گيرد. در حالي كه پيش از آن نبود.

به همين دليل بر اساس حكم عقل جايز نيست كه خداوند معصيت كار را پاداش دهد اما به مطيع پاداش ندهد. اما اگر پاداش دادن از باب تفضل بود، اين كار جايز بود. اين مانند آن است كه پدري تصميم بگيرد براي موفقيت فرزندش در امتحانات مدرسه جايزه اي قرار دهد. اگر فرزند در امتحانات موفق شود، از پدرش، جايزه را مطالبه خواهد كرد و اگر پدرش جايزه اش را ندهد، خود را مظلوم و اين كار را توهين به خود خواهد دانست تا چه رسد كه پدر اين جايزه را به برادر مردود او بدهد.

ص: 53

بوجود آورد.

بنابراين عصمت به معني ناتواني از انجام چيزي نيست بلكه عصمت يعني: قدرت و معرفت، و انتخاب شايسته، و اراده ي قوي و فعّال با عقل بزرگ و رعايت و حمايت الهي. اما بزرگي و كوچكي سن، يا ميزان رشد جسماني اصلاً معيار صفاي روح و كمال ملكات و خصال انساني و ميزان فعليت تعقل، يا قوت عقل و ادراك، يا وسعت معرفت و استحقاق منازل كرامت نمي باشد. خداوند به يحيي عليه السلام در كودكي، حكمت عنايت فرمود. چنانكه عيسي عليه السلام در گهواره زبان گشود و سخن گفت: (قال اني عبداللَّه آتاني الكتاب و جعلني نبياً و جعلني مباركاً اينما كنت و اوصاني بالصلاة والزكاة ما دمت حيّاً و برّاً بوالدتي و لم نجعلني جباراً شقياً). (1) .

زهرا عليهاالسلام هيچگاه نه كودكانه مي انديشيد و نه در سطح ملكات، ادراكات و بلندپروازيهاي بچه گانه قرار داشت. علي و زهرا عليهماالسلام، هر دو به هنگام تولد سخن گفته اند. زهرا عليهاالسلام پيش از تولد، در شكم مادر با او سخن مي گفت. كتابهاي تاريخ و مصادر روايي شيعه و سني روايات فراواني از اين قبيل درباره ي اهل بيت عليهم السلام نقل كرده كه بر اين حقيقت دلالت دارد.

باقي نمي گذارد. آنگاه كه از زناني سخن مي گويد كه خداوند آنان را الگوهايي براي مردم قرار داده مثل مريم بنت عمران و آسيه بنت مزاحم، و آنگاه كه از زناني ديگر سخن مي گويد كه مردم بايد از كردارشان عبرت و پند گيرند. همچون زن نوح و زن لوط.

رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله سخن بسيار مهمي به عنوان راز به يكي از همسران خويش گفت. او راز پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را فاش كرد و چيزي از خود به آن افزود. خداوند سبحان آنجا كه از اين زن سخن مي گويد، مي فرمايد:

(ضرب اللَّه مثلاً للذين كفروا امرأة نوح، و امرأة لوط كانتا تحت عبدين من عبادنا صالحين فخانتا هما فلم يغنيا عنهما من اللَّه شيئاً و قيل ادخلا النار مع الداخلين و ضرب اللَّه مثلاً للذين آمنوا امرأة فرعون اذ قالت: رب ابن لي عندك بيتاً في الجنّة و نجّني من فرعون عمله و نجّني من القوم الظالمين و مريم ابنة عمران التي احصنت فرجها فنفخنا فيه من روحنا و صدقت بكلمات ربّها و كتبه و كانت من القانتين). (1) .

مي بينيم كه خداوند براي مؤمنان و نه فقط زنان مؤمن، آسيه دختر مزاحم و مريم دختر عمران، و براي كافران و نه فقط زنان كافر، زن نوح و زن لوط را مثال زده است. در توضيح اين مطلب مي گوييم:

گمان برند كه در برخي جوانب خاص مردان بر زنان امتياز دارند و همين در بسياري از امور افضليت و اولويت مي دهد.

2- اين دو مرد همسر هستند و شوهر حداقل در خانه از موقعيت قوي و قدرتمندي برخوردار است.

3- معمولاً شوهر از هركس ديگر حتي پدر و مادر به احوال و گرايشات و نقاط ضعف و قوّت همسرش آگاه تر است. زيرا بطور مستمر با او در تماس است و او نيز معمولاً با شوهرش در نهايت صفا و صميميت زندگي مي كند و چيزي از او پنهان نمي كند.

4- اين مرد از صفات كمال انساني و همه عوامل قدرت خصوصاً آگاهي و شعور، تدبير و انديشه، عقل و حكمت و سطح فكري برتر و سلامت فكر و قدرت اقناع ديگران برخوردار است و بلكه در همه ي اين كمالات در اوج است تا آنجا كه شايسته نبوت و بلكه رسالت شده است و بالاتر اينكه يكي از آن دو، يعني: نوح از پيامبران اولواالعزم است كه از بالاترين درجات ثبات و نفوذناپذيري و قدرت برخوردارند.

آيا كسي از پيامبران مرسل به شيوه هاي اقناع، ابزارها و ادوات آن آشناتر هست؟ آيا كسي هست كه بيشتر از او، افكار و انديشه هاي لازم براي اين كار را در خود جمع كرده باشد؟

5- اين زن در محيطي آرام و در فضايي پاك و باصفا و سرشار از راستي و ايمان و خير و صلاح زندگي مي كند، آنجا كه همه ي اين كمالات در آن عينيت و تجسّم يافته و او مي تواند آن را بي واسطه لمس كند و فقط نظريه پردازي نيست.

اما در اين محيط اثري از شرك، انحراف و زشتي نيست بلكه اين رذايل در آنجا غريب، مردود و مطرود است و ابداً مورد قبول و رضايت نمي باشد.

ص: 57

6- اين دو پيامبر كه يكي از آن دو از پيامبران اولواالعزم است، مسئوليت هدايت و دفاع از امت و دور ساختن آن از لغزشگاه هاي انحراف و آفات آن را بر عهده دارند. اين هدايت، اولين و اساسي ترين مسئوليت آنان و همه چيز زندگي دوران پيامبري و هدايتي اين دو است و نه يك امر عارض همچون مال كه مي توان آن را عوض كرد يا همانند جاه كه مي توان بدون آن زندگي كرد. همچنان كه از قبيل سلطه، نفوذ و اداره ي خانه و يا از نوع مصلحت مادي و يا شأني از شئونات زندگاني نيست كه بتوان از آن چشم پوشيد، بلكه برخورد با آن يعني برخورد با سرنوشت، وجود، آينده و آخرت دنيا. پيامبر از موقعيت تقديس، تعبد و تدين به اين مأموريت مي نگرد و با آن تعامل دارد.

همسر پيامبر كه به هيچ يك از آنچه بيان شد ايمان ندارد به مقابله او مي آيد و از درون پايگاه مسئوليتش و در عزيزين، گرانبهاترين و مقدس ترين امر عليه او مي شورد.

7- اين مقابله با محيط است. زيرا از درون خانه صلاح، ايمان، خير، و هدايت مي جوشد.

8- دردناكتر و تلخ تر اين است كه مي بينيم اين زن در چيزي به مقابله با شوهرش مي رود كه فطرتش بدان مي خواند و با قلب، وجدان، احساسات، عواطف، روحيات و با تمام وجودش بدان ارتباط دارد.

تلخ تر اينكه او مي خواهد مخالفي باشد كه فقط به انحراف خويش بسنده نمي كند بلكه با استفاده از محيط منحرف كه احتمالاً او را در جهت تحقّق اهدافش ياري مي رساند و به او عزم و قوت مي بخشد، آنچه را شوهرش مي سازد، نابود كند و از بين ببرد.

از سوي ديگر اين مسأله به يك مورد خاص ختم نمي شود تا بتوان آن را يك

ص: 58

استثنا يا يك حالت شاذ و نادر به حساب آورد بلكه همين قضيه تكرار شده و نوح و لوط عليهماالسلام را در بر گرفته است. همان دو پيغمبري كه خداوند ماجراي آنان را براي عبرت ديگران مثال زده است.

فرعون همسرش را در اندرون پايگاه كبريايي و آرمان استكباري و اوج استبداد خويش، و در ژرفناي آرزوها و خواسته هايش، در ادعاي ربوبيت و در ميان همه زشتيها و انحرافات به مبارزه مي خواند.

5- فرعون پادشاه است و برخوردار از جاه و مقام و غرور و تكبر سلطنت و جاذبيت و عنفوان آن. چقدر اين مظاهر فريبنده نزد زن دوست داشتني است. وقتي كه زن به زرق و برق زندگي گرايش دارد، قطعاً به زرق و برق عريض و طويل پادشاهي گرايش بيشتري خواهد داشت و اگر جاه و مقام او را تحريك مي كند، پس چگونه خواهد بود اگر اين مقام و جاه، مقام پادشاهي باشد كه مدّعي ربوبيت هم هست؟!

6- همه مظاهر فريبنده در بالاترين درجات فريب نزد فرعون موجود است: كاخها و قصرها، باغها و بوستانهاي دلاويز، خوشيها و اموال، خدم و حشم، طلاهاي ناب، زيورآلات گرانبها و ديگر زينتهاي زندگي همه و همه پيش او است. آيا براي زن چيزي دوست داشتني تر از كاخ بلند، و اثاثيه فاخر و گرانبها و ديگر چيزهاي بهجت آور و شادي آفرين، هست؟!

7- فرعون سپاهيان و سلاحهاي جنگي، و همه قواي قهريه و سلطه و جبروت و حاكميت را در اختيار دارد. مي دانيم كه در ايجاد رعب و وحشت در دل مخالفان و سركشان چه تأثيري دارد.

8- چاپلوسان متملّق، طمع ورزان دنياخواه و منفعت طلبان بلندپرواز، دور فرعون جمع شده اند. اينها ابزارها و ادوات فرعون براي تحقق خواسته ها و تمايلات اويند، در هر جا كه باشد و در هر جهت كه حركت كند.

9- جامعه منحرف هم هست كه مفاهيم جاهلي و جهل عميق و دلباختگي به زندگي دنيا بر او حاكم است. از اين جامعه بوهاي بد شهوات حيواني برمي خيزد و

ص: 60

هواها و خواسته هاي شيطاني سرچشمه مي گيرد و جنايتها در آن انجام مي شود.

10- در اين محيط فرعوني، زن فرعون مي خواهد از لذّات محسوس و حاضر و آماده براي لذّات پنهان چشم پوشي كند در حالي كه انسان غالباً با آنچه حس مي كند، ارتباط برقرار مي نمايد تا با آنچه كه در خيال مي آورد يا از ديگران مي شنود و بلكه انتقال از لذّات محسوس به لذّت ديگري همانند آن مشكل است. پس چگونه است انتقال از لذّت محسوس به لذّت پنهان كه با آن فقط در تصور و آرزوي رسيدن به آن در آينده، زندگي مي كند. چه به وعده ي الهي اطمينان دارد و مي داند كه وعده خدا تخلّف ناپذير است. آسيه مي خواهد لذّت، سعادت و نعمت حاضر را به درد و رنج و بلا و بلكه به مرگ حتمي براي رسيدن به لذّت موعود تبديل كند.

11- اين زن به رويارويي با مردي همچون ساير مردان نمي رود. بلكه به مواجهه مردي مي رود كه به سياست، زيركي و زكاوت مشهور است. بنابراين همانگونه كه مي بايست با استكبار، سلطنت، سركشي و تروريسم و خشونت فرعون مقابله كند، مي بايست با مكر، حيله، تزوير و شيوه هاي نيرنگ بازي هوشمندانه فرعون رويارويي كند. فرعون بر اساس همين شيوه ها قوم خود را خوار شمرد و آنان از او پيروي كردند. برخي از فصول اين نيرنگ و فريب فرعون در محاوره اي كه خداوند سبحان بين او و موسي و ساحران در قرآن ثبت كرده، نمايان است.

خلاصه:

گوشه هايي بود از وضع جامعه اي كه زن فرعون، كسي از جنس بشر، و از گوشت و خون، با همه تمايلات و گرايشها، و غرايز و احساسات و عواطف و خواسته هاي انساني به رويارويي آن رفت. آسيه (ره) با صبر و ثبات با اين جامعه خشن مقابله كرد. او هيچ چيز نداشت، خودش بود با اراده اي قوي و شعوري

ص: 61

آگاهانه، همين شعور آگاهانه به او فهماند كه آنچه در اطرافش انجام مي شود، اشتباه، جنايت، انحراف، و ذلت و خواري است. لذا آن را با بصيرت و ايمان رد كرد و به مقابله ي با تمامي ابزارهاي قهر و غلبه، و نيرنگ و فريب رفت و به سپاهيان، و دار و دسته فرعون، و اموال و جاه و مقام عريش و طويل او، و زيور و زينتهاي فريبنده اش، و به مكر و حيله و هوشياري اش، هيچ اهميتي نداد. او از خداوند سبحان مسئلت كرد كه راه نجات از فرعون، و اعمال فرعوني، و محيط قوم ظالم را برايش مهيا كند.

هيچ چيز نتوانست اعتماد آسيه به دين و پروردگارش را سست نمايد يا اراده اش را سلب كند يا سلامت و صحت انتخاب و اختيارش را برهم زند، نه محيط، نه سرزمين و نه هيچ چيز ديگر.

دعاي او اين بود: (رب ابن لي عندك بيتاً في الجنّة و نجّني من فرعون و عمله و نجّني من القوم الظالمين).

آسيه دوري از فرعون و كارهاي فرعوني و نيز دوري از پليدي انحراف و خروج از محيط ستمگر را نجات و رستگاري مي داند.

او از خداوند نه قصر و زيور مي خواهد و نه جاه و مقام بلكه خواهان آن است كه به نعمت قرب الهي (عندك) و مقام خشنودي بر پايه ي همان قاعده كه اهل بيت مي گفتند: «خشنودي خدا، خشنودي ما اهل بيت است»، نايل آيد.

و انحرافشان سرزنش مي كند، از حساس ترين مسائل بشمار مي رود. او كه هم اكنون در خصوص عفت و پاكدامني اش مورد سؤال قرار گرفته است، به گونه اي در مقابلشان ظاهر شده كه هرگونه وسيله ي دفاع از خويشتن را از دست داده است. چگونه يك زن مي تواند نوزادي به دنيا آورد و سپس مدعي شود كه نه مرتكب كار زشت شده و نه رابطه اي با مردي داشته است؟!

او مي پندارد كه نوزادي از او متولد شده بدون اينكه مردي به او دست زده باشد و اصرار دارد كه عفت و پاكدامني خود را به معناي دقيق كلمه حفظ كرده است. بالاتر اينكه هيچگونه تأويلي را در اين باره نمي پذيرد. از قبيل تجاوز به عنف كه زن در چنين مواردي معذور است.

زن شوهردار نيز هرگاه زايمان مي كند در روزهاي نخست خصوصاً در برابر آشنايان و اقوام تا حد زيادي احساس شرمندگي و خجالت مي كند. حال چگونه است كه دختري بدون ازدواج، بچه اي به دنيا آورد و آنگاه او را در بغل گرفته به ميان قومش بيايد و اصرار داشته باشد كه مردي به او دست نزده است؟! آيا از آنان نمي پذيرد كه اعتقاد يا توهّم ديگري داشته باشند؟

ايمان مريم لرزان و سست نشد، او عقب نشيني نكرد و نه نوزاد را مخفي نمود و نه او را از خود دور كرد و نه از او دوري جست بلكه در راه رضاي خداوند سبحان او را پذيرفت و صبر و تحمل پيش گرفت. او به حق و با شايستگي تمام سرور زنان زمان خود بود. زيرا كلمات خداوند را تصديق كرد و از پرهيزگاران بود.

اما رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله خبر داده كه فاطمه زهرا عليهاالسلام از همه زنان جهان از اولين و آخرين از جمله مريم و آسيه و ديگران به رغم سختيها و مشكلاتي كه تحمل كردند، برتر است. همين نشان مي دهد كه زهرا عليهاالسلام از جايگاه و منزلت عظيمي برخوردار است و مصائب و مشكلاتي كه از دشمنان ديده تا چه اندازه سخت و سنگين بوده

ص: 63

است. چه معصوم عليهاالسلام مي فرمايد:

«ان اشدّ الناس بلاءً هم الانبيا ثم الذين يلونهم ثم الامثل فالامثل». (1) .

از آنچه كه گذشت نتايج فراوان مي گيريم. در اينجا به چند مورد اشاره مي كنيم:

1- اين محيط نيست كه شخصيت انسان را مي سازد. اگر چه ممكن است گاهي اوقات كه انسان نظارت آگاهانه را از دست مي دهد و تسليم شرايط مي شود، محيط در شخصيت او تأثير مي گذارد.

بنابراين جايي براي اين سخن نيست كه شخصيت زهرا عليهاالسلام دستاورد محيط و خانواده اي است كه در آن زندگي كرد. ما نمي پذيريم كه گفته شود: اگر زهرا عليهاالسلام در يك محيط ديگر مثلاً محيط فاسدي، زندگي مي كرد تابع عينيت همان محيط مي شد.

2- رويارويي مريم با فشارهاي محيط منحرف و فاسد در حساس ترين و مهمترين مسائل او به عنوان يك زن، در حالي كه هيچ گونه وسيله پذيرفته شده اي براي دفاع از خود ندارد مگر ايمان بي آلايش و اطمينان فوق العاده به خداوند متعال، سپس جنبش آسيه بنت مزاحم در عمق لانه شرك و انحراف و در قلب محيط فاسد براي رويارويي با سركش ترين قدرتها كه برخوردار از بيشترين ابزارهاي قهر، گمراهي و خشونت و طغيان و ظلم و استكبار هستند دلالت دارد كه جايي براي توجيه انحرافات بواسطه ي فشارهاي محيط و مكان يا سلطه يا پيروي از خواست شوهر و... نيست.

3- زن همانند مرد از يك قدرت حقيقي برخوردار است و مي تواند در هر مسأله اي كه به او مربوط مي شود، تصميم نهائي را بگيرد. او در حدي است كه مي تواند مخاطب خداوند قرار گيرد و به بالاترين درجات و مراتب براي رسيدن به

ص: 64

رفيع ترين مقام در زمينه كرامت و عنايت الهي نايل آيد.

4- بدون ترديد، حركت به سوي احقاق حق و اقامه ي شرايع خدا و عمل به احكام الهي و گام برداشتن در مسير هدايت و خير مطابق فطرت و عقل است و انحراف از آن سرپيچي از مقتضيات فطرت و سبك شمردن احكام عقل و نابودي معاني انسانيت و حكمت.

ص: 65

در حقيقت برهم زدن انديشه بلند اسلامي است و علامتهاي سؤال زيادي در مقابل بسياري از معارف ديني ديگر را بوجود مي آورد. اين امر به تضعيف ايمان مردم، و شناخت آنان از خدا، پيامبران و برگزيدگان، و سست شدن عقيده آنان به حقايق اسلام و ايمان منجر شده پرسشهاي فراواني را درباره ي مسائلي برخواهد انگيخت كه شايسته آن است كه درباره ي آنها مجادلات نادرست و غير علمي صورت نگيرد. زيرا هيچ نتيجه اي ندارد مگر برهم زدن اوضاع عمومي و كشاندن اهتمام مردم به گرايشهاي دور از واقعيت و انديشه مفيد در مسائل سرنوشت ساز كه كيان و آينده شان را تهديد مي كند و آنان را از برنامه ريزي و تلاش براي رويارويي با خطرهاي بزرگي كه در جبهه درگيري و مبارزه با قدرتهاي استكبار و كينه توز در كمينشان است، دور مي كند.

2- بدون ترديد متوني كه عنايت الهي و بلكه كرامات و معجزات (1) و شايستگيهايي را براي زهرا عليهاالسلام ثابت مي كند، آنقدر فراوان است كه انكار آن به دو لحاظ علمي و وجداني بدون توجيه است. اگر اين حجم روايات نتواند ويژگي، كرامت و عنايت غيبي زهرا عليهاالسلام را اثبات كند، ديگر جايي براي هيچ يك از حقايق اسلامي نخواهد بود.

پيش از وي، معتزله با اين دليل كرامات اوليا را انكار كرده اند كه ممكن است با معجزات پيامبران اشتباه شود و پيامبر از غير پيامبر شناخته نشود. (2) .

آنان توجه نكرده اند كه ظهور كرامت فقط و فقط از اوليايي است كه چنان ملتزم

ص: 68

به ايمان هستند كه با وجود آن ادعاي پيامبري از سوي آنان ممتنع است و الّا چنين كسي نه ولي خداست و نه مستحق كرامت خدا، و نه خداوند روزي اين كرامت را برايش ظاهر خواهد كرد.

3- خداوند سبحان مي فرمايد: (ألم، ذلك الكتاب لاريب فيه هدي للمتقين الذين يؤمنون بالغيب و يقيمون الصلاة و مما رزقناهم ينفقون). (1) .

بدون ترديد امور غيبي تأثير شگرفي بر ايمان انسان مسلمان دارد. غيب يكي از امور اساسي در موضوع ايمان است كه خداوند متعال آن را از بندگانش مي خواهد. بي شك صرف احساس مبهم و غامض به وجود مسائلي مبهم و پيچيده در برخي از بخشهاي زندگي، و احساس ناتواني در رسيدن به اين مسائل غامض و در نهايت احساس ترس و وحشت از آن، در ايمان به غيب كافي نيست. همچنان كه در تحقق ايمان، به تنهايي، و با تمام حالات و مفردات، غيبي يا غير آن، صرف رسيدن به پذيرشهاي فكر خشك و معادلات رياضي كه در عقل و شعور انسان استقرار مي يابد تا بر اساس آن نقشه سلوك و رفتار، يا طرح زندگي بريده از غيب و يا ناهماهنگ و مخالف با آن را ترسيم كند، كافي نيست. آري نه اين كافي نيست و نه آن. چه ايمان، يك كار اختياري است كه همواره تجديد مي شود و مدام استمرار دارد. چه خداوند فرمود: يؤمنون و نه آمنوا تا با فعل مضارع تجدّد و استمرار را افاده كند. يعني آنان، ايمان را انتخاب مي كنند و آن را با استمرار بوجود مي آورند و عينيت مي بخشند.

روشن است كه ترس از مجهول و احساس مبهم از امور پنهان از حواس انسان، ايمان نيست بلكه با ايمان درست منافات دارد. ايمان پيوند قلب با يك چيز و در بر گرفتن آن و خشنودي قلب بدان است: (الا بذكر اللَّه تطمئن القلوب؛ يا ايتها

ص: 69

النفس المطمئنة ارجعي الي ربك راضية مرضية).

حال كه اينگونه است و از آنجا كه نمي توان فضاي تهي را در بر گرفت و بدان آرامش پيدا كرد و از آن خشنود شد، پس مي بايست دلالت نزديكي بر اين امر غامض، و عينيت بخشيدن و تجسم آن در شعور انسان موجود باشد تا آن را از حالت غيبي به واقعيت ايماني و احساسي بدرآورد و به صورت شهود ايماني درآيد. اگر چه در واقعيت و هستي خود نه با حس مادي تلاقي پيدا مي كند و نه بر او آشكار مي شود بلكه جدا و پنهان از او باقي مي ماند.

از اينجا ضرورت ارتباط اين غيب با عينيت واقعي آشكار مي شود تا بدين ترتيب تأثير بيشتري در آگاهي و شعور، و رسوخ افزون تري در ايمان پيدا كند و واژه هاي بيانگر غيب و الفاظي كه بدان اشاره دارد، آن را از يك حالت غامض و مبهم صرف بيرون آورد تا آنچنان متمركز و محدود شود كه تجسم حقيقي معناي غيب باشد كه انسان را براي پيوند دادن قلبش با آن آماده مي سازد و به اين ترتيب مسلمان مطابق اراده ي خداوند و براساس نقشه ي الهي براي تحقق اين مطلب، به غيب ايمان داشته باشد. اينك مي توانيم سخن علي عليه السلام را با همه ي ژرفاي آن بفهميم كه فرمود: «لو كشف لي الغطاء ما ازددت يقيناً». (1) .

هنگامي كه از علي عليه السلام پرسيدند چگونه خدايي را كه نديده مي پرستد، پاسخ داد: «خدايي را كه نديده ام نمي پرستم، خدا را چشمان سر به مشاهده نمي بيند بلكه دلها او را با حقايق ايمان ديده است». (2) .

به همين سبب، دلها به ياد خداوند آرام مي گيرد: (الا بذكر اللَّه تطمئن القلوب).

ص: 70

قلب به حقيقت ذات پروردگار دست نمي يابد بلكه به آثار و افعال او نايل مي شود و با ياد او آرام مي گيرد. خداوند مي فرمايد:

(و للَّه الاسماء الحسني فادعوه بها). (1) (اقرأ بسم ربك الذي خلق). (2) (بسم اللَّه الرحمن الرحيم).

از آنچه گذشت روشن مي شود كه اسلام كه ايمان به غيب را واجب كرده، غيب مبهم، تهي و غامض را اراده نفرموده است بلكه غيب هدفدار و آگاهانه كه از طريق ابزارهايي كه خداوند بواسطه ي آن عنصر غيب را به شعور ما منتقل مي كند تا در آن استقرار يابد و شعور يابد و شعور و آگاهي ما با آن قرين شود و بدان تكيه و استناد نمايد، در صفحه ي قلب و جان نقش بندد و هر چه بيشتر روشني بخشد، ريشه دواند و رسوخ يابد.

بنابراين فرهنگ غيب مي تواند ايمان به غيب را از حالت ترس از ناشناخته دور سازد تا غيب، شهودي قلبي حقيقي باشد و قلب با آن پيوند خود و ايمان بدان استوار شود، و عواطف و احساسات در برابرش تسليم، و بر پايه ي آن حركت كند تا زندگي وجدان، و بيداري ضمير، و موضع، حركت، رفتار، سجيه و اقدامي با رغبت، صريح و خالصانه باشد. در عين حال حواس نمي تواند اين غيب را درك نمايد و از احساس آن ناتوان مي ماند. چه غيب به چيزي بالاتر و برتر از حس مربوط است همان غيب را از حواس بي نياز مي كند و به ابزارهاي آن دست مي يازد و در سايه سار آن حركت مي كند.

با نگاهي اجمالي به وسايل و دلايلي كه اين غيب را در قلب انسان مجسم مي كند و آن را به عنصري ايماني مؤثر و كارآمد تبديل مي سازد، درمي يابيم كه

ص: 71

اسلام در برخورد تربيتي خود با اين جنبه ي حساس مي خواهد كه غيب بر پايه ي انديشه و آگاهي حركت كند تا در قلب جا گيرد و قلب، آن را با عطوفت و مهرباني در بر گيرد و با آن آرامش و خشنودي يابد و از آنجا در سايه ي روح و در برخوردي احساسي و عاطفي، گرم و جوشان به حركت درآيد.

آنگاه سراسر وجود انسان را در بر مي گيرد تا به احساسات و عواطفش شكل دهد و در نتيجه گوش و چشم، فكر و ذكر، زبان و كلماتي كه ناخودآگاه بر زبان مي آورد و رفتار و موضع و بلكه همه چيز زندگي اش بشود.

به همين منظور بايد فكر و عاطفه درهم آميزد تا مظلوميت زهرا عليهاالسلام و عزاي حسين عليه السلام در عاشورا، و مظلوميت طفل شيرخواره اش و... جزيي از حقيقت ايماني گردد. بدين ترتيب سخنان رسول اكرم و ائمه ي طاهرين عليهم السلام بيانگر ضرورتي فرهنگي براي تكميل ايمان به حقايق اسلام و از جمله ايمان به غيب است.

جاي هيچ شگفتي نيست كه اين معناي غيبي به صورت يك معجزه و كرامت الهي و واقعيت زنده و مؤثر در شعور انسان در حجرالاسود عينيت و تجسم يابد كه خداوند آن را به عنوان ميثاق خلايق به وديعه نهاده و در اسراء و معراج، قرار گرفتن يونس در شكم ماهي و در سخن گفتن مورچه به گونه اي كه سليمان پيغمبر از گفته اش تبسم كرده و آوردن تخت بلقيس از يمن پيش از يك چشم بهم زدن و در سخن گفتن فاطمه عليهاالسلام در شكم مادر با او، و جشن عروسي در آسمان به مناسبت ازدواج فاطمه عليهاالسلام با علي عليه السلام و سخن گفتن فرشته الهي با او كه علي عليه السلام سخنان او را در «مصحف فاطمه» نوشت و خطاب ملائكه به فاطمه عليهاالسلام چنانكه مريم دختر عمران را نيز مخاطب قرار دادند. فرشتگان به فاطمه عليهاالسلام ندا دادند: فاطمه! خداوند تو را برگزيده و پاكيزه ات گردانيده است... به همين جهت، محدَّثه ناميده شد (1) .

ص: 72

جاي هيچ شگفتي نيست كه اين غيب اينگونه بر ايمان عينيت يابد كه: فاطمه نور است، حوريه اي به شكل انسان است و از ميوه بهشتي آفريده شده كه در پاكي، صفا، خلوص و طهارت بر ميوه دنيايي امتياز دارد و فاطمه با بذل جهد موفق از طريق معرفت به خداي يگانه و از راه اشراف بر اسرار آفرينش و ناموس زندگي، بر صفا، و طهارت آن افزود و به تأييد و راهنمايي و لطف الهي نايل آمد.

فاطمه، همان زن معصوم است كه خداوند با خشنودي او خشنود مي شود با خشم او، خشم مي گيرد. او سرور زنان جهان از اولين و آخرين است.

همين امور است كه دلالت دارد فاطمه عليهاالسلام را ارتباطي محكم با غيب، مقام و موقعيتي والا و كرامتي الهي است كه هرگز عقل و فهم ما انسانها بدان نخواهد رسيد.

بنابراين روشن شد كه اين غيب در الگوهاي معين مثل پيامبران، برگزيدگان، اوليا و صاحبان كرامات و در آثار جاويدان و كرامات آنان و در الگوهاي فراوان ديگر عينيّت مي يابد و قلوب ما مي تواند اين الگوها و سمبلها و همراه آن غيب به وديعه نهاده شده در آن را در ميان گيرد تا محور ايمان و پيوند قلب باشد، تا روح ما در آرامش و خشنودي زندگي كند و عواطف و احساسات ما با عطوفت و مهرباني بدان روي آورد. بنابراين هر كه اين را بداند، عملش او را مفيد باشد و هر كه نداند بيش از اندازه زيان بيند.

ضرورت ندارد كه اختلاف موارد تجسم در اشخاص مثل پيامبران، اوصياء و اوليا موجب برتري يكي بر ديگري شود. چه ممكن است طبيعت مرحله يا شرايط معين باعث اين خصوصيات غيبي در هر يك از موارد شده باشد.

تفاضل و برتري افراد بر يكديگر معيارهاي خاص خود را دارد كه قرآن كريم و رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله بيان كرده اند و نيز ديگران جزيي از دين است و از اهميت زيادي در

ص: 73

ساخت شخصيّت ايماني، انساني و مكتبي با تمام خصوصيت هايش دارد. خصوصياتي كه وجود، تخصص و تمايز انسان را محقق مي سازد و او را در مرتبه اي عالي از صفا، پاكيزگي و طهارت قرار مي دهد. همچنان كه مرتبه اي از ارتباط وجداني با همه گفتار و كردار آنان را تحقق مي بخشد.

ائمه عليهم السلام برخي از امور غيبي را به شماري از اصحاب مخلص خود مثل ميثم تمار، زراره، محمد بن مسلم و ديگران، گفته اند. چقدر غيب براي كساني كه آن را مي دانند و مي آموزند سودمند است. چه شگفت انگيز و زيباست اين كرامات! و چه تأثير ژرفي در زندگاني انسان دارد! و چقدر انسان بدان نيازمند است! و چه شگفت انگيز است قرآن كه بسياري از موارد غيب را مورد تأكيد قرار مي دهد و بدين ترتيب اهميت زياد آن را در ساخت شخصيت انساني، ايماني و مكتبي آشكار مي كند.

مطلوب اين است كه اين برگزيدگان وارد دلهايمان شوند تا موجب سرزندگي آن باشند و در ارواح ما جاي گيرند تا به آن گرمي و جوشش بيشتري بدهند و در جانهايمان پا گذارند تا باصفاتر، پاكتر و خالص تر شود.

مطلوب اين است كه در ساخت شخصيت ايماني ما سهم بيشتري داشته باشند و در بناي عواطف و تكوين احساسات ما سهيم باشند.

در نهايت اين گفته را بعيد مي دانيم كه: اين علمي است كه هر كه بداند سود نمي برد و هر كه نداند زيان نمي بيند. اين سخني زيان آور است كه جز خسارت، حسرت و نوميدي سودي برايمان ندارد.

صرف نظر از اين، ميزان نفع و زياني كه از آن صحبت مي كنند چندان روشن نيست بلكه در حالت ها و موارد مختلف، تفاوت دارد. سخن گفتن از طب براي نجار، و سخن گفتن از نجوم براي آهنگر، ريسنده و كارمند در حرفه شان هيچ سودي ندارد. اما قضاياي ايمان و رفتار ضرورتاً از اين قبيل نيست. اگر چه مراتب و مقتضيات شناخت براساس اصل: مأمور شده ايم كه با مردم به اندازه عقلشان سخن گوييم، در افراد فرق مي كند.

1- گاهي اتفاق مي افتد كه برخي از زنان به هنگام زايمان خون نمي بينند و يا كم مي بينند اما اين نقص در زنانگي يا شخصيت آنان به عنوان زن به شمار نمي رود. البته چنين مواردي بسيار اندك است.

در خصوص پاكي زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس مي گوييم: خروج از تنگناهاي طبيعي نه تنها شمرده نمي شود بلكه كرامت و فضيلت است. همچون كرامت مريم عليهاالسلام كه بدون اينكه مردي به او دست بزند، به عيسي عليه السلام باردار شد و چون كرامت ساره، همسر ابراهيم عليه السلام كه در پيري به اسحاق باردار شد و همانند همسر زكريا عليه السلام كه نازا بود ولي به يحيي باردار شد. از اينگونه كرامات و كارهاي خارق العاده فراوان است.

پاكي زهرا عليه السلام از حيض و نفاس حاكي از مقام بلند و شخصيت ممتاز او در ميان زنان جهان است. چه به فرموده ي خداوند سبحان، حيض نوعي اذيت و رنج است: (يسألونك عن المحيض قل هو اذي فاعتزلوا النساء في المحيض). (1) .

از تو درباره ي عادت ماهانه ي زنان مي پرسند، بگو: آن رنجي است. پس هنگام عادت ماهانه، از آميزش با زنان كناره گيري كنيد.

حيض، زن را در تنگنا و در حالت رواني و جسماني غير طبيعي قرار مي دهد. حيض، آنگونه كه در روايات آمده، بيماري است و چنان كه پزشكان در اين باره مي گويند: يك حالت عرضي زنانه است كه او را از روزه و نماز، و از ورود به مساجد بازمي دارد. اين مي رساند كه زن در ايام حيض در وضعي نيست كه بتواند با روحيه اي سرشار از سرزندگي، صفا، پاكي و قوّت زندگي كند.

اين حدث مداوم را نه وضو برطرف مي كند و نه غسل و نه تيمم تا اينكه خودش از بين برود و برطرف شود. خداوند، سرور زنان را كه از هرگونه پليدي

ص: 76

پاك گردانده، از اين حدث نيز پاك نموده است. اين گراميداشت زهرا عليهاالسلام و تأكيد الهي بر تمايز او از ديگران و مخصوص گرداندن وي به فضيلت و كرامتي از جانب خداوند سبحان است بدون اينكه هيچ گونه تغييري در طبيعت زنانه او داشته باشد. خداوند مسبب الاسباب، و قادر است كه از قانون عليّت درگذرد نه اينكه از آن خارج شود و يا آن را نقض كند بلكه براساس همين قانون عليت. زيرا خداوند، حتي معجزات پيامبران را به واسطه ي اسباب و علل آن بوجود مي آورد و اين آفرينش را با علم خود به علل و اسباب انجام مي دهد در حالي كه انسانها از آن بي خبرند و سابقه ي قبلي هم ندارند. اين معناي خرق عادت است كه در موضوع معجزات و امور خارق العاده از آن سخن مي گويند. اين مسأله روشن تر از آن است كه به توضيح بيشتر يا اقامه دليل و برهان محتاج باشد.

2- سخيف خواندن اعتقاد به پاكي زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس از كسي كه به سخنان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و بلكه ائمه عليهم السلام تعبد دارد و عمل مي كند، پذيرفتني نيست. زيرا هرچه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و ائمه عليهم السلام مي گويند، مطلقاً نمي تواند سخيف باشد. از سوي ديگر هركس آن را بداند، برايش سودمند و مفيد خواهد بود.

پاكي زهرا عليهاالسلام از حيض و نفاس را شيعه و سني از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و ائمه ي اطهار عليهم السلام روايت كرده اند و روايات در اين باره آنقدر زياد است كه از استفاضه گذشته و به حدّ تواتر رسيده است. اين روايات دلالت دارد كه خداوند سبحان، زهرا عليهاالسلام را از ديدن خون حيض و نفاس پاك نموده است. ما از اين روايات فراوان، نمونه هاي زير را نقل مي كنيم:

1- پيامبر صلي اللَّه عليه و آله: «فاطمه، بتول ناميده شده زيرا از حيض و نفاس پاك شده است». (1) .

ص: 77

2- پيامبر صلي اللَّه عليه و آله: «دخترم فاطمه، حوريه اي است كه حيض نمي بيند». (1) .

3- شيخ صدوق به سند خود از عمر بن علي عليه السلام از پدرش علي عليه السلام روايت كرده كه از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله پرسيدند: بتول يعني چه؟ ما شنيده ايم كه شما گفته ايد: مريم بتول است. فاطمه بتول است. فرمود: «بتول كسي است كه هرگز خون حيض نديده است. حيض بر دختران پيامبران مكروه است». (2) .

4- قطان از سكري، از جوهري، از عباس بن بكار، از عبداللَّه بن مثني از عمويش ثمامة بن عبداللَّه از انس بن مالك، از مادرش روايت كرده كه گفت: «فاطمه خون حيض و نفاس نديد». (3) .

5- از امام باقر عليه السلام از پدرانش: «فاطمه به چند جهت طاهره ناميده شده است. از جمله اينكه هرگز خون حيض و نفاس نديد». (4) .

6- امام صادق عليه السلام: «آيا مي داني تفسير فاطمه چيست؟ گفت: از شر مبرا شده را گويند و گفته مي شود: فاطمه. زيرا از حيض بازگرفته شده است». (5) .

7- پيامبر صلي اللَّه عليه و آله به عايشه فرمود: «حميراء! فاطمه مانند زنان آدميان نيست:

ص: 78

آنچنان كه آنان مريض مي شوند، مريض نمي شود». (1) .

8- امام صادق عليه السلام: «خداوند تا زماني كه فاطمه زنده بود، زنان را بر علي عليه السلام حرام كرد. زيرا او زن پاكيزه اي بود كه حيض نمي ديد». (2) .

علّامه مجلسي در اين باره سخن زيبايي دارد. به آنجا مراجعه كنيد.

9- عايشه گفت: «هرگاه فاطمه مي آمد، همانند پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله راه مي رفت. او هرگز حيض نديد. زيرا از سيب بهشتي آفريده شده بود». (3) .

10- اسماء بنت عميس گفت: «در يكي از زايمانهاي فاطمه حضور داشتم هنگامي كه وضع حمل كرد، خوني نديدم. به پيامبر صلي اللَّه عليه و آله عرض كردم: يا رسول اللَّه! فاطمه زايمان كرد ولي از او خوني نديديم؟ فرمود: اسماء! فاطمه حوريه اي است كه به شكل انسان آفريده شده است». (4) .

11- علي عليه السلام: «رسول خدا فرمود: فاطمه، حوريه اي است كه در صورت انسان آفريده شده است. دختران پيامبران حيض نمي شوند». (5) .

12- امام باقر عليه السلام: «او را فاطمه ناميد. پس گفت... تو را از خون حيض گرفتم (پاك كردم).» پس امام باقر عليه السلام فرمود: «به خدا سوگند كه فاطمه را خداوند با ميثاق از حيض گرفته است». (6) .

ص: 79

مجلسي اول اين روايت را قوي خوانده است. (1) .

13- شيخ صدوق از پدرش از سعد، از ابن عيسي، از علي بن الحكم، از ابي جميله، از امام باقر عليه السلام: «دختران پيامبران خون حيض نمي بينند. حيض عقوبت است...» (2) .

14- امام صادق عليه السلام: «دختران پيامبران حيض نمي شوند». (3) .

15- سيوطي: «از ويژگي هاي فاطمه عليهاالسلام اين بود كه حيض نمي شد». (4) .

16- صبان: «او زهرا يعني طاهره ناميده شد. زيرا هرگز خون حيض و نفاس نديد». (5) .

17- در روايتي از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله «فاطمه بتول ناميده شد. زيرا از عادت ماهانه زنان بريده شده است...». (6) .

18- اسماء بنت عميس: «قابله ي فاطمه عليهاالسلام بودم. در زايمان از او خوني نديدم. به رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله عرض كردم: يا رسول اللَّه! من از فاطمه خون حيض و نفاس نديدم؟! رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله فرمود: مگر نمي داني كه دخترم طاهره مطهره است نه خون حيض در او ديده مي شود و نه خون نفاس». (7) .

19- در عمدةالاخبار آمده: حسن بن علي عليه السلام در نيمه ماه رمضان به دنيا آمد و

ص: 80

مادرش پس از تولد او به حسين عليه السلام آبستن شد. زيرا فاطمه عليهاالسلام خون حيض و نفاس نمي ديد. (1) .

20- ابن عباس گفت: رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله فرمود: «دخترم فاطمه، حوريه است زيرا هرگز حيض نشد». (2) .

21- در روايت صحيح از علي بن جعفر از برادرش كاظم عليه السلام آمده: «فاطمه، صديقه شهيده است. دختران پيامبران، خون حيض نمي بينند». (3) .

22- از انس بن مالك از ام سليم زن ابوطلحه ي انصاري كه گفت: فاطمه عليهاالسلام هرگز خون حيض و نفاس نديد. او از آب بهشت بود. چه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله در اسراء وارد بهشت شد و از ميوه بهشت خورد و از آب بهشت نوشيد. اين را پيامبر صلي اللَّه عليه و آله نيز روايت كرده است. (4) .

23- از ائمه ي عليهم السلام روايت شده كه مادران امامان همانند فاطمه عليهاالسلام خون حيض از آنان برداشته شده است... (5) .

24- پيامبر صلي اللَّه عليه و آله: «فاطمه مانند هيچ يك از شما زنان نيست. او همچون حوريه خون حيض و نفاس نمي بيند». (6) .

مي شوند، حيران مي گردند. زيرا نمي توانند آن را رد كنند. چون متواتر و يا قريب به متواتر است. در نتيجه مي گويند: بايد اين روايات را همچون روايات دال بر رجعت تأويل كرد.

مي گوييم: جاي هيچ گونه تأويلي نيست، نه در اين روايات و نه در آن روايات و اگر نتوانستيم آن را بفهميم بايد علم آن را به خداوند برگردانيم. چنانكه خواجويي مازندراني در موضوع رجعت مي گويد:

شايسته نيست كه از آن تعجب كنيم. چه از امور مجهول العلل تعجّب نمي شود. مگر نمي بينيد كه سرور ما اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: اين علمي است كه جهل آن مردم را فراگرفته است و بايد علم آن را به خدا برگرداند؟!

به علاوه بعضي از اين امور همچون نايل شدن اوليا به ثواب نصرت و ياري امام زمان عليه السلام، و شادماني آنان از ظهور دولت و سلطنت او، انتقام از دشمنان و نيل به گوشه اي از ثواب و عقاب در دنيا و از اين قبيل مسائل، در اخبار مذكور است... (1) .

آري، مجالي براي تأويل اين احاديث وجود ندارد. زيرا:

1- هرگاه نص بيانگر يك امر توقيفي باشد، نه ميدان جولان عقل است و نه با اصول ثاب عقلي و ديني مخالف بلكه بايد آن را پذيرفت.

2- هرگاه نص را نفهميم و نتوانيم حكمت آن را درك كنيم، حق نداريم آن را رد كنيم يا تأويل نماييم. زيرا زماني فرامي رسد كه قواي فكري و عقلي ما رشد كند و دانش ما زياد شود. آنگاه حكمت آن را بشناسيم. گاهي اوقات دهها و بلكه صدها سال مي گذرد تا بشر يك گام بزرگ در جهت پيشرفت علمي و فكري بردارد تا در پرتو آن بتوانيم راز يا حكمت يا معناي دقيق برخي از نصوص را دريابيم.

ما در قرن بيستم خصوصاً در دو دهه ي اخير معاني بسياري از آيات قرآن

ص: 82

همچون آيات مربوط به آفرينش را فهميده ايم و آنچه نفهميده ايم بيش از آن است.

3- تأويل نص هنگامي درست است كه ظاهر آن در بدو امر مخالف حكم عقل يا اصول ثابت و مسلّمات شرعي و غيره باشد. البته به شرط آنكه تأويل قابل قبول، معقول و ممكن باشد.

4- اگر نص وارده به گونه قابل قبول نزد اهل لغت قابل تأويل نباشد و از سوي ديگر مخالف مسلّمات عقلي، و شرعي، و مخالف صريح قرآن باشد، بايد آن را رد كرد و به ديوار كوبيد. زيرا مي دانيم كه چنين روايتي از معصوم نيست و امام بدان لب نگشوده است.

بدين ترتيب روشن مي شود كه استناد به استبعادات و استحسانات در امور غيبي و مسائلي كه راهي براي آگاهي از آن نداريم و نيز ناتواني در تعقل يا فهم بعضي امور كه در روايات آمده، موجب نمي شود كه نص را رد و يا تأويل كنيم. علّت اين امر واضح و آشكار است.

لباس فلاني؛ اين بدان معني نيست كه او ساعت را ساخته، خانه را بنا كرده يا مالك شده و يا لباس را دوخته تا چه رسد به اينكه پارچه اش را هم بافته باشد...

در روايت آمده: مسجد زن، خانه اوست. يا گفته مي شود: زن حق ندارد بدون اجازه ي شوهر از خانه اش بيرون رود. در حالي كه فقط حق دارد در خانه سكونت كند.

به همين دليل گفته مي شود: زبور آل داوود، تورات موسي، انجيل عيسي، مصحف عثمان، صحف ابراهيم و موسي، دعاي كميل و عهدنامه ي مالك اشتر.

خداوند مي فرمايد: (ان هذا لفي الصحف الاولي صحف ابراهيم و موسي). آيا اين بدان معني است كه اين صحف تأليف آنان بود يا آن را با دست خود نوشتند؟!

همين گوينده رواياتي را ذكر مي كند كه دلالت دارد مصحف فاطمه در زمان رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله، و پس از وفات آن حضرت به خط علي، و املاي يك فرشته يا پيغمبر نوشته شده است. حال با ذكر اين روايات، اين گفته اش به چه معني است كه گفت: خلاصه اينكه مي توان گفت: زهرا عليهاالسلام اولين مؤلف در اسلام است؟!

بنابراين مصحف مذكور براي فاطمه و به سبب او نوشته شده است و آن حضرت است كه از آن استفاده خواهد كرد و مال آن نيز هست.

وصيت زهرا عليهاالسلام نيز در همين مصحف است. همين اندازه در صحت نسبت مصحف به فاطمه عليهاالسلام كافي است و نيازي نيست در تأليف و نگارش آن شركت داشته باشد.

علاوه بر اين چيزي در دست نيست كه مشاركت آن حضرت در نگارش اين مصحف را از جهت تاريخي يا روايي ثابت كند. از سوي ديگر هيچ ضرورت ندارد كه ثابت كنيم حتماً زهرا عليهاالسلام در تأليف آن مشاركت داشته است. همچنين دليلي بر اصرار وي در نسبت دادن اين مصحف به زهرا عليهاالسلام نمي بينيم.

ص: 84

اين عذر كه منظور نشان دادن سيمايي از زني مسلمان است كه شگفتي و تعجب ديگران را برانگيخته است؛ عذر غير موجه و مردودي است. زيرا متضمن اشاره به چيزي است كه واقعيت ندارد. علاوه بر اين سيره زهرا عليهاالسلام، طهارت و دانش وي كه روايات متواتر و متضافر آن را اثبات مي كند، خصوصاً خطبه ي غراي آن بانو در مسجد پيغمبر و غير ذلك، از تشبّث به امر موهوم غير واقعي بي نياز است. بنابراين نيازي نيست كه مردم را دچار توهم كنيم كه فاطمه عليهاالسلام مؤلف بود يا نبود.

قرآناً» نيست تا محتواي مصحف فاطمه را بيان كند بلكه عطف به «زبور داوود، تورات موسي و...» است. يعني زبور داوود، تورات موسي، مصحف فاطمه، حلال و حرام آنچه مورد نياز مردم است، در جفر سفيد هست.

در روايت ديگري از عنبسة بن مصعب آمده: در جفر، اسلحه ي رسول خدا، كتابها و مصحف فاطمه گرد آمده است. (1) .

2- كليني از شماري از دانشمندان شيعه از احمد بن محمد، از عمر بن عبدالعزيز، از حماد بن عثمان، از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه پس از وفات پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرشته اي با فاطمه عليهاالسلام سخن مي گفت و او را تسليت مي داد. فاطمه عليهاالسلام شكايت به نزد علي عليه السلام برد. علي عليه السلام به او گفت: هرگاه وجودش را احساس كردي و صدايش را شنيدي، به من خبر ده. زهرا عليهاالسلام به موقع علي عليه السلام را از آمدنش باخبر كرد. علي عليه السلام هرچه را شنيد، نوشت تا اينكه اين نوشته ها يك مصحف شد. سپس گفت:

«اما در آن چيزي از حلال و حرام نيست وليكن علم به پيشامدها هست». (2) .

برخي اين حديث را مورد مناقشه قرار داده مي گويد: «فرض اين است كه اين فرشته مي آمده تا با فاطمه عليهاالسلام سخن گويد و او را در عزاي پدرش تسليت دهد، باشد كه مسرور شود. حال چگونه از او به علي عليهاالسلام شكايت مي كند؟ اين مي رساند كه فاطمه عليهاالسلام از اين مسأله در رنج و فشار بوده است. از سوي ديگر همانگونه كه آشكار است امام عليه السلام از اين جريان آگاه نبود و مسأله، شنيدن صداي فرشته بود نه رؤيت آن».

ص: 86

مي گوييم: از اين جهت كه آيا رؤيت فرشته بود يا شنيدن صدايش، و آيا علي عليه السلام آن را مي دانست يا نه، مشكلي وجود ندارد. اين مورد نظر نيست و هر چند اثبات آن بسيار ساده است اما نه در اثبات يا نفي مصحف فاطمه عليهاالسلام نقش دارد و نه در اولين مؤلف در اسلام بودن يا نبودن آن حضرت. بنابراين انگيزه اي براي طرح بحث به اين شيوه وجود ندارد.

فاطمه عليهاالسلام از سخن گفتن فرشته با او در رنج و فشار نبود بلكه از اين رنج مي برد كه اين فرشته وقايعي را كه در آينده بر فرزندان او خواهد گذشت، برايش بيان مي كرد. در كتاب المحتضر آمده: وقتي پدر فاطمه عليهاالسلام وفات كرد، به علي عليه السلام گفت: صداي كسي را مي شنوم كه از وقايعي كه بر فرزندانم خواهد گذشت، برايم سخن مي گويد. علي عليه السلام گفت: هرگاه صدايش را شنيدي برايم، املا كن. پس فاطمه عليهاالسلام براي علي عليه السلام املا مي كرد و او مي نوشت. روايت شده كه به اندازه ي سه برابر قرآن است اما چيزي از قرآن در آن نيست.

هنگامي كه تكميل شد، علي عليه السلام آن را «مصحف فاطمه» ناميد. زيرا فاطمه، محدَّثه اي بود كه فرشتگان با او سخن مي گفتند. (1) .

خود اين اشكال كننده بلافاصله پس از سخن پيشين خود روايت ابوعبيده را ذكر كرده كه در آن آمده: «جبرئيل نزد فاطمه عليهاالسلام مي آمد و او را در عزاي پدرش تسليت و سرسلامتي مي داد و درباره ي پدرش و جايگاه او سخن مي گفت و از آنچه پس از او بر فرزندش خواهد گذشت و علي عليه السلام آن را مي نوشت. اين مصحف فاطمه است». (2) .

ص: 87

مجلسي اوّل اين حديث را صحيح خوانده است. (1) بنابراين حكم برخي به ضعف اين روايت جاي تأويل دارد. زيرا ظاهراً منظور از ابوعبيده، ابوعبيده ي حذّاء يعني زياد بن ابي رجاء است كه ثقه و مورد اعتماد است. ما سبب اينكه برخي او را مدائني دانسته اند، نمي دانيم. در حالي كه نديده ايم كه ابن رئاب روايتي از اين مدائني نقل كرده باشد. از مدائني جز يك روايت نقل نشده است. شايد از اشتباه راويان باشد كه به غلط به او نسبت داده اند.

هرگاه ابوعبيده گفته شود، منظور ابوعبيده ي حذّاء است خصوصاً كه ابن رئاب چندين روايت از او نقل كرده درحالي كه چيز قابل اعتنايي از مدائني ندارد. (2) .

جالب توجه اينكه همين گوينده در حاشيه بر اين حديث مي گويد: «اين روايت ظاهر در اين است كه علم فقط به پيشامدهاي مربوط به ذريه ي زهرا عليهاالسلام اختصاص دارد، در حالي كه بر مبناي روايت ديگر، اعم از آن است. حتي از ظهور زنادقه در سال 128 ه.ق سخن مي گويد و اين چيزي است كه امام باقر عليه السلام در مصحف فاطمه خوانده است».

مي گوييم: در نهايت اينكه روايت مذكور اثبات مي كند كه جبرئيل درباره ي وقايعي كه بر فرزندان زهرا عليهاالسلام خواهد گذشت، با او سخن گفته است و چيزي در اين روايت نيامده كه بر نفي وجود اخبار غيبي ديگر در مصحف زهرا عليهاالسلام دلالت كند. روشن است كه اثبات، نفي ماعدا نمي كند.

همچنين در اين روايت چيزي نيست كه دلالت كند اين روايت در صدد نفي علوم و امور ديگري در مصحف زهرا عليهاالسلام است. اما به يك نكته مورد اهتمام فاطمه عليهاالسلام كه آن را به علي عليه السلام مي گويد، توجه مي دهد. چه درباره ي وقايعي است كه

ص: 88

براي فرزندانش پيش خواهد آمد.

3- حديث حبيب خثعمي هم هست كه مي گويد: منصور به محمد بن خالد نوشت: درباره ي زكات از مردم مدينه و از جمله امام صادق عليه السلام سؤال كند. امام عليه السلام به سؤال او پاسخ داد. عبداللَّه بن حسن گفت: اين را از كجا گرفتني؟ فرمود: در كتاب مادرت فاطمه خواندم. (1) .

برخي در تعليق بر اين حديث گفته اند: «ظاهر حديث اين است كه كتاب فاطمه- يعني مصحف فاطمه- مشتمل بر حلال و حرام است».

مي گوييم:

1- سند اين حديث ضعيف است.

2- تعبير «كتاب فاطمه» در روايت فضيل بن سكره از امام صادق عليهاالسلام نيز آمده است. (2) هيچ ضرورتي ندارد كه مقصود «مصحف فاطمه» باشد كه فعلاً مورد بحث ماست تا چه رسد كه بدان جزم داشته و آن را از مسلّمات بدانيم. زيرا فاطمه عليهاالسلام كتابهاي ديگري غير از اين مصحف نيز داشته است:

1- كليني از علي، از پدرش، از ابن ابي عمير، از اسحاق بن عبدالعزيز، از زراره از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود: فاطمه عليهاالسلام نزد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله اظهار دلتنگي كرد. رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله برگ خرمايي به او داد و فرمود: آنچه در آن است، بياموز. در آن آمده بود:

«هر كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، همسايه اش را اذيت نمي كند.

هر كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، مهمانش را گرامي مي دارد.

هر كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد سخن نيك بگويد يا سكوت

ص: 89

كند». (1) .

2- ابن مسعود گفت: مردي نزد فاطمه عليهاالسلام آمد و عرض كرد: اي دختر رسول خدا! آيا رسول خدا چيزي نزدت گذاشته كه به من بدهي.

فرمود: اي كنيز! حرير را بياور. كنيز در پي حرير گشت اما آن را نيافت. فرمود: واي بر تو، پيدايش كن كه به اندازه ي حسن و حسين برايم ارزش دارد. كنيز آن را كه در پارچه اي پيچيده بود، پيدا كرد. در آن آمده بود:

«محمد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله گفت: كسي كه همسايه اش از شرّش در امان نباشد، مؤمن نيست».

هر كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، همسايه اش را اذيت نمي كند. هر كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد سخن نيك بگويد يا سكوت كند.

همانا خداوند انسان نيكوكار، بردبار بخشاينده را دوست دارد و انسان ناسزاگوي حريص بسيار درخواست كننده را دشمن.

همانا حيا از ايمان است و ايمان در بهشت، ناسزاگويي از بدزباني است و بدزباني در جهنم». (2) .

اين دو روايت نيز دلالت ندارد كه زهرا عليهاالسلام آن را نوشته و تأليف كرده است بلكه روايت اول برعكس اين گفته دلالت دارد. زيرا مي گويد: «پيامبر صلي اللَّه عليه و آله برگ خرمايي به او داد و فرمود: آنچه در اين است، بياموز».

3- شيخ صدوق به سند خود از ابونضره، از جابر، روايتي آورده كه مفاد آن

ص: 90

چنين است: جابر، بر فاطمه عليهاالسلام وارد شد تا تولد فرزندش حسين را به او تبريك بگويد. فاطمه عليهاالسلام صحيفه اي (در برخي منابع: لوحي) سفيد در دست داشت. از فاطمه عليهاالسلام پرسيد آن چيست؟ فرمود: در اين صحيفه نام امامان از فرزندانش نوشته شده و نهي فرمود از اينكه كسي اجازه يابد به آن دست بزند مگر پيامبر يا وصي پيامبر، يا اهل بيت پيامبر اما هركس اجازه دارد كه از ظاهرش به باطنش بنگرد. پس به آن نگاه كرد و خواند... سپس آنچه را در آن صحيفه خواند، بيان كرد. (1) .

فاطمه عليهاالسلام سخن مي گويد، چنين نيست. چه مي توان بين آنها جمع كرد. چه ممكن است بخشي از مصحف به املاي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و كتابت علي عليه السلام باشد و بخشي ديگر به املاي فرشته براي فاطمه و كتابت علي عليه السلام. اين بخش پس از رحلت رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله نوشته شده كه فرشته نزد فاطمه عليهاالسلام مي آمد و او را در اندوه رحلت پدرش تسليت مي داد. وصيت فاطمه عليهاالسلام نيز در اين مصحف آمده است. (1) .

خلاصه اينكه: شايد هدف از بيان اين مطلب كه پيامبر عليهاالسلام بخشي از اين كتاب را املا فرموده اثبات اين نكته بوده كه مصحف فاطمه عليهاالسلام مورد قبول رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله بوده و به امضاي آن حضرت رسيده است تا هم بيانگر صحت مطالب وارده در مصحف باشد و هم نشانگر اهميّت عظيم و شرافت والاي مصحف زهرا عليهاالسلام.

حديثي كه مي گويد: «جبرئيل فاطمه عليهاالسلام را تسليت مي داد» با حديثي كه مي گويد: «فرشته اي با او سخن مي گفت و او را تسليت مي داد» تعارض ندارد. زيرا ممكن است اين فرشته، جبرئيل باشد. (2) علاوه بر اين، مجلسي اين حديث را صحيح خوانده است. (3) .

چاره اي جز ترجيح نداريم».

مي گوييم:

پيش از اين درباره ي اين سخن وي مطالبي گفتيم حال افزون بر آن مي گوييم: اينكه گفت: «چاره اي جز ترجيح نداريم». بدان معني است كه اين اخبار با هم تعارض دارد و نمي توان همه ي آنها را پذيرفت بلكه بايد براساس مرجحات، بخشي از اين روايات را رد كرد و بخشي ديگر را پذيرفت.

اين سخن نادرست است. زيرا:

1- وجود دو روايت كه تصريح دارد مصحف فاطمه عليهاالسلام به خط علي عليه السلام است، بدان معني نيست كه روايت ديگر كه در اين باره چيزي نمي گويد، آن را نفي مي كند بلكه متعرّض اين مطلب نشده است. زيرا در صدد بيان جهات ديگري است كه با وجود آن، انگيزه يا اجباري در ذكر املاكننده و كاتب نبوده است.

اگر دو روايت وجود دارد كه تصريح مي كند علي عليه السلام كاتب مصحف است آيا حداقل يك روايت هست كه تصريح كند فاطمه عليهاالسلام مؤلف و نويسنده ي اين مصحف است؟!

پس چرا جزم و يقين به اينكه مصحف فاطمه عليهاالسلام به خط او نوشته شده است در حالي كه اين جزم و يقين، مخالف رواياتي است كه دلالت دارد مصحف فاطمه عليهاالسلام به خط علي عليه السلام است.

2- ما ندانستيم چگونه بين رواياتي كه بعضي از آنها مي گويد: علي عليه السلام كاتب مصحف است، بعضي ديگر مي گويد: در مصحفي كه علي عليه السلام نوشت، حلال و حرام آمده، و بعضي ديگر مي گويد: وصيت فاطمه عليهاالسلام در اين مصحف آمده است تعارض وجود دارد!

آيا اينكه دو دسته آخر نگفته كه علي عليه السلام كاتب مصحف فاطمه عليهاالسلام است،

ص: 93

موجب مي شود كه اين روايات با روايات دسته اول متعارض باشد؟! پس تعارض و تنافي روايات كجاست؟

3- هنگامي كه به اين روايات مراجعه كرديم، ديديم كه: روايت حماد بن عثمان بيان كرده كه در مصحف فاطمه عليهاالسلام چيزي از حلال و حرام وجود ندارد. در روايت حسين بن ابي العلاء ملاحظه كرديم كه ضمير در: «و فيه مايحتاج الناس الينا» به مصحف فاطمه عليهاالسلام برنمي گردد بلكه مرجع ضمير، جفر است. بنابراين حلال و حرام در جفر است نه در مصحف فاطمه عليهاالسلام. روايت خثعمي از كتاب فاطمه سخن مي گويد نه از مصحف فاطمه عليهاالسلام.

گفتيم كه فاطمه عليهاالسلام نوشته هاي ديگري غير از مصحف نيز داشته است. آنچه درباره ي اختلاف اغراض در ذكر خصوصيات بيان كرديم در برخي وجوه خود با نقل وقايعي كه بر زهرا عليهاالسلام گذشته، شباهت دارد. چه برخي، تهديد آتش زدن، برخي جمع هيزم، برخي آوردن آتش، ديگري آتش زدن و شعله ور شدن آتش، ديگري شكستن در و وارد شدن به خانه، ديگري فشار زهرا عليهاالسلام بين در و ديوار و سقط جنين او، ديگري سيلي يا زدن به دست يا پهلو يا به پشت يا به بازوهايش، ديگري شكستن پهلوهايش، ديگري زدن عمر، ديگري زدن مغيره، ديگري زدن قنفذ به دستور عمر و ديگري زدن خالد بن وليد او را نقل كرده اند. در حالي كه بين اين روايات هيچگونه تكاذبي نيست بلكه هر كدام گوشه اي از ماجراي زهرا عليهاالسلام را نقل كرده اند: يكي به واسطه ي تعلق هدفش به يك جنبه ي خاص، ديگري به اين جهت كه همان گوشه برايش ثابت شده است يا شرايط سياسي چنين اقتضا كرده است و...

علاوه بر اين، اختلاف در جزئيات نقل به اصل ثبوت حادثه زيان نمي زند. بلكه آن را تأكيد مي كند. خصوصاً كه بسياري از افراد در پي ثبوت جزئيات حوادث نيستند. زدن فاطمه عليهاالسلام ثابت است اما راويان در اينكه چه كسي او را زد با هم

ص: 94

اختلاف دارند. اين احتمال هم هست كه همگي دراين كار هولناك و زشت شركت داشته اند ولي در اثر ازدحام و شلوغي معركه مسائل درهم آميخته است.

در خصوص مصحف فاطمه عليهاالسلام نيز وضع چنين است. با اين تفاوت كه علت تنوع نقل ماجراي زهرا عليهاالسلام غالباً گرايشات سياسي، مذهبي و غيره است اما در مورد مصحف، سبب اختلاف نقل اين است كه برخي خواسته اند مقام زهرا عليهاالسلام را بيان كنند، و برخي اهميت مصحف منسوب به آن حضرت، و صحت مطالب آن را. ممكن است چيز ديگري باشد قريب به اين يا آن.

ما نتوانستيم بدانيم كه چه انگيزه هايي او را بر آن داشته كه اين همه اصرار ورزد كه در مصحف فاطمه عليهاالسلام احكام شرعي آمده است. همچنان كه موفق نشديم علل و اسباب بسياري از مسائلي را كه در اين زمينه و در زمينه هاي متنوع و فراوان ديگر مطرح كرده را بفهميم.

ص: 95

قبول و اعتماد را بيان خواهيم كرد كه اگر بي اساس و بر پايه ي گرايشهاي دروني نباشد، برخي جوانب مسأله را مورد ملاحظه قرار داده و برخي ديگر را كه شايسته ملاحظه و دقت بوده، ناديده گرفته است. چه اصول بررسي و تحليل موضوعات حساسي مثل مسأله مورد بحث ما اقتضا مي كند كه همه ي جوانب امر مورد ملاحظه و دقت قرار گيرد.

آنچه از سخنان اين اشكال كننده در اين فصل خواهيم آورد بطور خلاصه چنين است:

1- بايد پيش از آنكه ديگران قضاياي ما را مورد مناقشه قرار دهند و از اعتبار بيندازند، خود آن را نقد كنيم.

2- ميزان درستي اين سخن او كه با همه ي دانشمندان مناقشه كرده ولي نتوانسته اند او را قانع كنند.

3- آيا انكار زدن زهرا عليهاالسلام يعني تبرئه ظالمين؟

4- زدن زهرا عليهاالسلام ربطي به عقيده ندارد. پس چرا اين همه اهميت داده مي شود؟

5- عمده در اين موضوع خطير كتاب سليم بن قيس است كه نه در اين موضوع قابل اعتماد است نه در موضوعات ديگر.

گويا اين شخص خيال كرده كه اگر در كتاب سليم شك نمايد و آن را از ميدان مباحث علمي دور سازد از بخش مهمي از نصوصي كه او را به زحمت انداخته، راحت خواهد شد. چه اين روايات دار و دسته ي هيئت حاكمه را به جناياتي متهم كرده كه نه قابل دفاع است و نه قابل توجيه.

خواهيم ديد كه تشكيكات مطرح شده درباره ي اين كتاب ارزشمند كه ابن غضائري معروف به كثرت شك و ايراد، آغازگر آن بود نه قابل اعتماد است و نه

ص: 98

قابل استناد.

در كنار اين، توضيحات مختلفي خواهيد ديد كه به اقتضاي مباحث متنوع و ضرورت بيان صريح، كافي و وافي آن، بيان كرده ايم.

مرتكب شدند دليلي قاطع باشد بر واقعيت اقدامات آنان و طبيعت شرايطي كه غصب اين امر بسيار مهم را كه به همه جامعه اسلامي مربوط است، در بر گرفته بود.

2- ما نمي دانيم چه ملازمه اي است بين عدم نقد و بررسي قضايا توسط ما و از درجه ي اعتبار انداخت آن توسط ديگران. آيا تا اين اندازه سست و ضعيف است؟!

آيا معقول است كه وي مي خواسته بگويد: بايد پيش از آنكه ديگران قضاياي ما را از درجه ي اعتبار ساقط كنند، ما خود، آن را از اعتبار بيندازيم؟!

3- او در سخنان ديگري مي گويد: فقط پرسشهايي را مطرح مي كند و نه قصد مناقشه آن را دارد و نه در پي يافتن پاسخ آن است بلكه از ديگران مي خواهد كه بدان پاسخ دهند و خودش نه نفي مي كند و نه اثبات. آيا كسي كه نه نفي مي كند و نه اثبات، از كساني شمرده مي شود كه قضايا را به شيوه ي خاص مورد مناقشه قرار مي دهند؟!

او تصريح دارد كه بحث درباره ي شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام برايش مهم نيست. پس چرا اصرار مي ورزد كه درباره ي همين مسأله پرسشهايي برانگيزد؟!

روشن است كسي كه به طرح پرسشهاي استفهامي بسنده مي كند نبايد رسوا شود، و لذا كسي تاكنون چنين فردي را رسوا نكرده است. بلي، گاهي اوقات رسوا كردن كسي كه موضوعي را به شيوه ي غير علمي مطرح مي كند، درست و بلكه لازم است. او موضوع را براي عموم مطرح مي كند تا در نفوس مردم ساده كه توان لازم براي تحليل مسائل و كسب علم و معرفت ندارند، ايجاد شبه كند، بدون آنكه پاسخ قانع كننده اي ارائه نمايد، بلكه مي بينيد به شيوه ي «طرح سؤالات» دهها دليل در نفي آن مي آورد. حال كسي آمده كه تلاش دارد يك پاسخ علمي به مردم ارائه دهد، اين را افشاگري و رسوايي مي نامند!!

4- انصاف نيست كه وي از مردم دعوت كند كه براي مناقشه قضايا به خانه اش

ص: 100

بروند و در پشت چهارديواري با او مناقشه كنند اما حق خود بداند كه از همه ابزارهاي تبليغاتي موجود اعم از راديو، تلويزيون و مطبوعات براي اعلان هرچه به ذهنش خطور مي كند حتي اگر فقط چند پرسش باشد يا آرايي درباره ي قضاياي اساسي و غير اساسي اسلامي، استفاده كند در حالي كه افتخار مي كند اين كار عادت او است.

حال اگر كسي بخواهد نظر خود را كه با ديدگاه اين شخص مخالف است، اعلان كند حتي اگر كوچكترين كلمه اي كه اشاره به وي باشد، بر زبان بياورد، اقدام او را مبارزه جويي، خروج از مسلّمات و بي اعتبار ساختن خود مي داند. آنگاه اتهامات مختلفي بر او وارد مي كند و با راه انداختن جنگ رواني و بكار بردن كلمات نيش دار و گزنده به رويارويي با او مي رود. به اين اعتبار كه جرمي سنگين مرتكب شده و خود را در معرض خطري بزرگ قرار داده است.

5- شيوه ي برخورد اين شخص با برخي از قضايا نشان مي دهند كه گرايشي وجود دارد كه بنا به هر دليل، برخي از جناحهاي اسلامي را از خود خشنود مي سازد و الّا چه اصراري بر اين ادّعا دارد كه مهاجميني كه عمر آنان را با خود آورد، زهرا عليهاالسلام را دوست داشتند و به او احترام مي گذاشتند. سپس با به زبان آوردن اينكه علي عليه السلام معارض خلافت و متمرد بود. به همين دليل مي خواستند او را بازداشت كنند. زيرا طبيعت امور اقتضا مي كند كه متمردان رام و وادار به تسليم شوند، و مسلمانان نص غدير را به گونه ي ديگري فهميده بودند... در اين باره در مباحث آتي سخن خواهيم گفت.

6- درست است كه هجوم به زهرا عليهاالسلام از اصول دين نيست اما بدان معني نيست كه هيچ گونه ارتباطي با عقيده ندارد بلكه يكي از مهمترين مسائل اسلام و ايمان است. چه به امام و امامت پس از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله ربط دارد و درباره ي مسأله اي

ص: 101

كه محور اساسي اختلافات بزرگ امت اسلامي در قضاياي دين و ايمان است، ديدگاهي واضح به مردم مي دهد. بنابراين تهاجم غاصبان خلافت به زهرا عليهاالسلام يك حادثه ي تاريخي سياسي، و مرتبط با امام و امامت است كه خود يك مسأله عقيدتي خطير و بسيار مهم است.

خطير كه علماي شيعه در طول اعصار متمادي در آن اجماع داشته اند، به فرياد و جنبش مي آمد.

و اگر همه بر مواضع خود پافشاري كرده اند، اين نابودي وي است. زيرا حتي يك دانشمند پيدا نكرده كه در اين مسأله كه براي اثبات آن به جمع شواهد و دلايل پرداخته و به همه ي علماء عرضه مي كند تا آن را برايشان اثبات نمايد، با وي موافق باشد اگر برخي قانع شده و رأي وي را پذيرفته اند. البته اگر بود تاكنون آشكار مي شد. يكي از اين علماء را كه توانسته قانع كند، اگر واقعاً عالم است، به ما نشان دهد.

يك احتمال كه شايد احتمال نزديكتر باشد، باقي مانده و آن اينكه: وي قانع شده باشد. همچنان كه خود وي اين نكته را در يكي از نامه هاي خود كه خواستار توزيع و نشر آن شد، اعلام كرد. حال از او مي پرسيم: چرا حال برگشته و رأي مخالف را مطرح و با حرارت و اصرار تمام از آن دفاع مي كند؟!

مرتكب نشده باشند مگر تهديد صرف، كه درباره ي اين نيز گفته مي شود: صوري بود تا ساكنان خانه را بترسانند، و شايسته نيست كه جدّي گرفته شود خصوصاً كه مي گويند: جايگاه و منزلت زهرا عليهاالسلام مانع از اقدام به ارتكاب هر چيزي در حقّ او مي شد. ديگر چيزي باقي نمي ماند كه مردم بواسطه ي آن، مهاجمان را مورد سؤال و مؤاخذه قرار دهند و بلكه ممكن است در آينده گفته شود: آنان به وظيفه ي ديني خود عمل كردند و خداوند بواسطه ي همين تهديد هم آنان را ثواب خواهد داد.

زيرا هدفشان حفظ اصل اسلام و جمع پراكندگي مسلمانان و برحذر داشتن امت از مشكلات و اختلافات خطرناك بود. دقيقاً چنان كه سخن برخي را تفسير كرده اند كه در بستر بيماري رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله گفت: پيغمبر هذيان مي گويد؛ مي گويند: موضع صحيح و مترقي همين بود. زيرا اگر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله آن را مي نوشت، اختلافات برانگيخته مي شد و مسلمانان دسته دسته مي شدند. (1) اينان توجه نكرده اند كه پيامبر صلي اللَّه عليه و آله به مردم فرمود: هرگز پس از من گمراه نشويد. آيا فراموش كرده اند كه پيامبر صلي اللَّه عليه و آله نيز امور را درست مي سنجيد و از قبل نتايج كارهاي خود را مي دانست؟!

پس چرا از هر طرف به جمع شواهد و ادله مي پردازد تا آن را نفي نمايد يا حداقل در آن تشكيك كند؟ و چرا آنگاه كه طوفاني بر ضد او به پا شد، عقب نشيني كرد و چنانكه خودش مي گويد تقيه پيش گرفت؟! و سخناني سازگار با ديدگاه منتقدان خود بر زبان آورد و سپس بازگشته و از نو با شدت و اصرار فراوان اين مسأله را برمي انگيزد و با مبارزه جوييها مقابله مي كند و مشكلاتي بوجود مي آورد و ديگران را به گونه هاي مختلف متهم مي كند فقط به اين جرم كه نظر وي را در اين باره پرسيده اند و به علت اينكه نظرش را علناً و با اين شكل و در اين شرايط زماني و در اين برهه خاص اعلام كرده است، تا چه رسد كه به او اعتراض كنند. مي گويد: آنان نمي فهمند، غوغا سالارند، دچار عقده ي رواني هستند و بر پايه غرايز حركت مي كنند و...

علاوه بر اين به گونه اي آنان را متهم مي كند كه مجازاتش مرگ است تا مردم را در تجاوز به آنان گمراه سازد. آنگاه كه آنان را از مزدوران سازمان جاسوسي اسرائيل مي خواند. وي همواره آنان را متهم مي كند و مي كوشد تا شخصيت معنويشان را خدشه دار سازد.

2- چرا به آنچه بر زهرا عليهاالسلام گذشته اهميت نمي دهد؟ چرا شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام يا سقط جنين وي برايش يكسان است؟

آيا هر قضيه اي كه در تاريخ اتفاق افتاده، درست نيست كه بدان اهميت دهيم؟ يا لازم است كه در دايره ي توجّهات ما قرار نگيرد؟

پس چرا امامان عليهم السلام و پيش از آنان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به ماجراي زهرا عليهاالسلام و ماجراي امام حسين عليه السلام و يارانش در كربلا اهميت دادند؟

و چرا خودش حادثه اي را كه سالها پيش اتفاق افتاده و احتمال دارد نوعي ارتباط با وي داشته باشد، همواره يادآوري مي كند و آن را از مسائل و قضاياي بزرگ

ص: 105

اسلامي برمي شمارد امّا به قضاياي مشابه آن مثل كشتار مكه، و سقوط هواپيماي ايراني با سيصد سرنشين بي گناه توسط آمريكاييها اهميت نمي دهد؟ همانگونه به مسأله اي كه شايد از مهمترين قضايا در تاريخ اسلام باشد و ارتباط مستقيم يا غير مستقيم در همه ي زمينه ها و در عرصه هاي مختلف آن دارد، يعني: زدن زهرا عليهاالسلام و شكستن پهلوي او، اهميت نمي دهد!

3- كساني كه اين جنايات را در حق زهرا عليهاالسلام مرتكب شدند، مهمترين مقام پس از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله يعني امامت و خلافت را در اختيار گرفتند. شهرستاني مي گويد:

«بزرگترين اختلاف بين امّت، اختلاف امامت است. زيرا در اسلام، در هيچ زمان، هيچ شمشيري چون شمشيري كه به خاطر امامت كشيده شد، به خاطر يك قاعده ي ديني كشيده نشد». (1) .

خضري مي گويد: اين مسأله (ترك خلافت بدون راه حل مشخص) «سبب بسياري از حوادثي است كه بر مسلمانان وارد شد و باعث انواع دو دستگي ها و جنگهاي پي درپي كه تقريباً هيچ زماني از آن خالي نيست، خواه بين او خانواده و خواه بين دو شخص، گرديد». (2) .

روشن است كه: شناسايي كساني كه اهل بيت عليه السلام را از مقامشان دور كردند و آنان را از مراتبي كه خداوند برايشان قرار داده، پايين آوردند، و نيز آشكار كردن كارشان، و واضح نمودند ميزان جسارتشان بر خداوند و پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله امري ضروري و مطلوب هر مسلمان است. زيرا به مهمترين قضيه ي تاريخ اسلام مربوط است.

به عبارت روشن تر، لوازم اين حادثه به عقيده ارتباط دارد اگر چه بگويم اصل

ص: 106

حادثه به آن ربطي نداشته باشد. مثلاً وقتي در قرآن مي خوانيم كه زن لوط صلي اللَّه عليه و آله و سلم مهمانان شوهرش را به قوم خود كه در ارتكاب كار زشت با مردان حريص بودند، لو داد؛ تعجب مي كنيم و مي گوييم: آيا سزاوار است كه قرآن تاريخ قوم لوط را در خصوص اين خصلت زشت و پست ثبت كند؟!

آيا احدي مي تواند بگويد: من شخصاً به اين مسأله بي ارزش كه در قرآن آمده، اهميت نمي دهم؟!

يا قضيه را به گونه ي ديگر مي فهميم و مي گوييم: اگر خداوند سبحان مي خواست براي قوم لوط تاريخ نگاري كند، براي ساير ملّتها مثل فينيقيها، كلدانيها، آشوريها، رومي ها، ساسانيان و ديگران تاريخ نگاري مي كرد و مي ديديم كه از بسياري از سياستها، شئونات و حوادث بزرگ و خطرناكي كه بر آنها گذشته، سخن مي گويد. اما اينگونه نيست. لذا اينكه خداوند به ذكر اين مسأله در خصوص قوم لوط بسنده كرده، مي رساند كه خداوند اراده فرموده كه از لوازم حادثه نتايجي بگيريم كه در بسياري از زمينه ها به عقيده، شريعت يا مفاهيم اخلاقي و حياتي مربوط است.

بدون ترديد ما گرايش دوم را در پيش خواهيم گرفت و از همه اين لوازم، جوانب و معناني اي كه قرآن اراده كرده با آن زندگي كنيم و در حكايت زن لوط و قومش بدان توجه نماييم؛ بحث خواهيم كرد تا هرچه بيشتر و بيشتر از آن معرفت و شعور، و ايمان و طهارت و صفا كسب كنيم.

در اين قضيه معاني حياتي بسيار مهم مي بينيم كه بايد از آن آگاه شويم. اين قصه پس از توجه دادن به زشتي عملشان، بيانگر مبارزه طلبي قوي از سوي زن لوط عليه السلام است. زني كه از توانمنديهاي علمي و فكري مطلوبي برخوردار نيست به مبارزه طلبي مردي پيامبر مي رود كه از همه قدرتها برخوردار است خصوصاً قدرت مبارزه طلبي در زمينه اقناع. زن لوط عليه السلام در مسأله اي به مبارزه شوهرش مي رود كه

ص: 107

شوهر از انگيزه ي لازم براي مقاومت در برابر آن و از طريق دين، عقيده، قداست، اخلاق و شرف انساني برخوردار است. زيرا مبارزه طلبي با او در مورد مهمانانش بود و در مسأله اي كه به شرف، كرامت، دين، اخلاق و رسالت او مربوط مي شد.

قضيه ي زهرا عليهاالسلام و آنچه پس از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بر او گذشت، نيز يك حادثه تاريخي است كه به لحاظ دلالتهاي التزامي اش بسيار مفيد است. زيرا فرق است بين اينكه گفته شود كه غاصبان خلافت بلافاصله پس از رحلت رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله، چنان زهرا عليهاالسلام را زدند كه جنينش سقط شد و پهلوي مباركش شكست، و بين اينكه بعضي مي گويند: غاصبان خلافت فقط تهديد كردند كه خانه فاطمه عليهاالسلام را آتش خواهند زد.

سپس گفته مي شود: آنان به فاطمه عليهاالسلام احترام مي گذاشتند يا لااقل به واسطه ي موقعيت و احترامي كه نزد مردم داشت، از بدرفتاري با او مي ترسيدند. اين بدان معني است كه تهديد آنان صوري بود نه جدي. سپس ديگران مجالي مي يابند كه بگويند: آنان در مسأله خلافت اجتهاد كردند ولي دچار اشتباه شدند و به خطا رفتند.

سپس به منظور آماده سازي مخاطب براي پذيرش اينكه آنان در غصب خلافت مأجورند، مي گويد: «پيامبر صلي اللَّه عليه و آله بر امامت علي عليه السلام تأكيد كرد اما صحابه نص او را به گونه اي ديگر فهميدند».

يعني مسأله غصب خلافت نه اقدامي عدواني بود و نه غصب يك حق معلوم، بلكه فقط و فقط فهم بد سخن رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله بود كه آن هم منحصر به متجاوزان و غاصبان نبود بلكه همه ي صحابه آن را به همين نحو فهميدند. چه در جاي ديگر مي گويد: «پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در غدير بر (امامت) علي عليه السلام تأكيد كرد اما طبيعت سخن او مردم را به شك مي اندازد».

بنابراين از شما مي خواهند كه بگوييد: الف، سپس بگوييد: ب، و همينگونه تا آخر.

ص: 108

مذهبي خويش معتقدند، و او نقش حساسي در همه ي مفاهيم، امور ديني و ايماني، و حتي در سطح احساسات و عواطف آنان دارد، به صورت يك ضرورت اجتناب ناپذير جلوه مي كند.

بنابراين، آنچه از اين شخص سرزده اموري شخصي كه فقط مربوط به خود او باشد، نيست. چه آنچه مرتكب شده يك حالت عارضي يا شهوت سركش نبوده بلكه نشانگر روحيات و نيز ديدگاه وي درباره ي تعاليم دين و ارزش رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله نزد او، و خشونت و حقيقت مشاعر و احساسات انساني و اخلاقيات و ارزشهاي او است. مسأله اين نيست كه او اجتهاد كرده، پس اگر خطا كرد يك اجر مي برد و اگر درست، دو پاداش. چنانكه پيروان مكتب خلفا براي ما روايت كرده اند و ما از آنان گرفته ايم و بدون تحقيق آن را تكرار مي كنيم. سپس بر پايه ي همين قاعده (!!) جنگ عايشه و معاويه با علي عليه السلام را برايمان توجيه مي كنند كه هر كدام به واسطه جنگ با علي و قتل دهها هزار مؤمن و مسلمان بي گناه، يك پاداش مي برند.

بالاتر اينكه ادعا كرده اند كه عبدالرحمن بن ملجم در قتل علي عليه السلام اجتهاد كرد امّا اشتباه كرد. پس به واسطه ي اين جنايت يك پاداش مي برد. (1) ابوالغاديه قاتل عمار بن ياسر نيز اجتهاد كرد ولي به خطا رفت. پس بواسطه ي قتل عمار يك پاداش دارد. (2) .

بنابراين قضيه ي زهرا عليهاالسلام در زندگاني فكري و ايماني ما يك قضيه ي اساسي است و با يك امر اساسي اسلام ارتباط تنگاتنگ دارد. پس سزاوار نيست كه آن را سبك شماريم يا از اهميّت آن بكاهيم.

ص: 110

همه ي خطاهايش را توجيه كند. در حالي كه ميان آنان زناكار، شراب خوار، قاتل، سارق و... بودند تا چه رسد به خروج بر امام زمان، و نيز عالم و جاهل در حدّي كه بلد نبود وضو بگيرد يا زنش را طلاق دهد.

حتي گفته اند: آنچه انجام دادند به اجتهاد بود و عمل به اجتهاد واجب است و در عمل به واجب نمي توان كسي را فاسق خواند. (1) .

برخي گفته اند براي صحابه عمل به رأي در مقابل نص جايز است. اين از اختصاصات آنان است و ديگران چنين حقي ندارند. (2) .

مقولات فراوان ديگري نيز هست كه در كتاب الصحيح من سيرةالنبي الاعظم صلي اللَّه عليه و آله، ج 1 آورده ايم.

مي گوييم:

1- كتاب سليم بن قيس منبع عمده در نقل ماجراي زهرا عليهاالسلام نيست. چه علاوه بر آنچه در اين كتاب آمده، روايات فراوان و بلكه متواتري از معصومين عليهم السلام، و نيز متون تاريخي بسياري هست كه تاريخ نگاران از هر مذهب و عقيده اي، در كتابهاي خود آورده اند. ما بخش بزرگي از آن را در همين كتاب خواهيم آورد.

2- كتاب سليم يكي از نخستين كتابهايي است كه قدماي اصحاب نوشته اند و بيانگر اصول و مسلمات مذهب به طور عام است. دانشمندان شيعه آن را پذيرفته و اظهار رضايت كرده اند. ما در اين كتاب ارزشمند اثري از اين درهم آميختگي ادعايي نمي بينيم و مدّعي نيز حتي يك مورد كه بتواند شاهدي بر مدّعاي او باشد، ارائه نداده است مگر همين ادّعاي موهوم.

شايد ناخشنودي مدّعي از آنچه در اين كتاب آمده، ناشي از اين باشد كه مذاق وي با بسياري از مطالب اين كتاب سازگاري ندارد بلكه اين كتاب، بعضي از ايده هاي مدعي را نقض مي كند. ما هيچ توجيهي براي كنار گذاشتن كتاب سليم از فرهنگ تاريخ و اعتقادي خود نمي بينيم بلكه قدمت تأليف و ارتباط با اميرالمؤمنين علي عليه السلام و شماري از امامان پس از او، باعث شده كه بر بسياري از كتابهاي ديگر كه دهها سال بعد نوشته شده، برتري داشته باشد.

در تلاش براي تقريب مطلب به گونه اي كه با دقّت و وضوح بيشتري حقيقت كتاب و ميزان اعتبار آن و دلايل شك در صحت آن بيان شود، مي گوييم:

دلايل تشكيك تصريح شود و شواهد و دلائل كافي براي تشكيك در نسبت كتاب يا وجود خلط و اشتباه در آن يا ساختگي بودن مطالب كتاب ارائه گردد. بدون اين نمي توان به تشكيك مدّعي توجه كرد. اين يك امر بديهي و آشكار است.

2- اگر به كتاب سليم مراجعه كنيم چيزي در آن نمي بينيم جز اينكه نويسنده سليم است و موافق مذهب و الّا چيزي در آن نيامده كه احتمالاً غلوّ در شأن امامان باشد حتي به پندار كساني كه ذكر بعضي از معجزات را غلو مي دانند. معذلك در كافي و ديگر كتابهاي شيعه چند برابر روايات كتاب سليم، آمده و ما راهي براي ردّ آن نداريم.

از امام باقر عليه السلام روايت شده كه درباره ي ياران خود فرمود:

«بدترين و منفورترين آنان نزد من كسي است كه هرگاه حديثي شنيد كه به ما نسبت داده و از ما روايت مي شود، عقلش آنرا درك نكند و قلبش آن را نپذيرد بلكه از آن متنفر باشد و انكار كند و بدانچه مي گويد، كفر ورزد. او نمي داند كه شايد اين حديث از ناحيه ي ما خارج شده باشد و سندش به ما برسد. پس بدين ترتيب از ولايت ما خارج مي شود». (1) .

فرمود: «حديثي را كه كسي براي شما مي آورد، تكذيب نكنيد. شما نمي دانيد شايد از حق باشد و بدين ترتيب خداوند را در بالاي عرش تكذيب كنيد. (2) .

3- سخنان علماء درباره ي كتاب سليم دلالت دارد كه اين كتاب از اصول متقن و كاملاً معتبر است. در اينجا گوشه اي از ديدگاههاي آنان را مي آوريم.

ص: 114

نعماني در كتاب الغيبه (1) پس از آوردن اخبار فراوان از كتاب سليم مي گويد: «كمتاب سليم يكي از اصولي است كه اهل علم و حاملان حديث اهل بيت عليهم السلام آن را روايت كرده اند. اين كتاب قديم ترين اصل است. زيرا همه ي آنچه در اين كتاب آمده از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام است و از مقداد و سلمان فارسي و ابوذر و كساني كه به راه آنان رفته اند، از آنها كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام را ديده اند و از آن دو شنيده اند. اين كتاب يكي از اصولي است كه شيعه بدان مراجعه مي كند و مورد اعتماد علماي شيعه است». (2) .

علّامه متبحر، شيخ آغابزرگ تهراني مي گويد: «از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: هر يك از شيعيان و دوستداران ما كه كتاب سليم بن قيس هلالي نزد او نباشد، نه چيزي از امر ما نزد او است و نه چيزي از اسباب ما مي داند. اين كتاب ابجد شيعه است، و سري از اسرار آل محمد صلي اللَّه عليه و آله». (3) .

«در مختصر البصائر آمده: ابان بن ابي عياش، كتاب سليم را در حضور جمعي از بزرگان اصحاب امام سجاد عليه السلام از حمله ابوالطفيل، براي آن حضرت خواند. زين العابدين عليه السلام آن را تأييد كرد و فرمود: اين احاديث ماست كه همه صحيح است». (4) .

شيخ ابوعمرو كشّي بيان كرده كه همين حديث پس از امام سجاد عليه السلام به عرض امام باقر عليه السلام رسيد. اشك از چشمانش جاري شد و فرمود: «سليم راست گفته است. پس از شهادت جدم حسين، نزد پدرم آمد. من نزد او نشسته بودم. دقيقاً همين حديث را براي پدرم خواند. پدرم فرمود: راست گفت. پدرم و عمويم حسن

ص: 115

همين حديث را از اميرالمؤمنين عليه السلام برايم روايت كردند». (1) .

احمد بن حنبل نيز در مسند به اين كتاب اشاره كرده است. (2) .

ابن النديم درباره ي آن مي گويد: «اين اولين كتابي است كه از شيعه آشكار شده است». (3) منظورش اين است كه كتاب سليم، اولين كتابي است كه امر شيعه در آن آشكار شده است. (4) .

بدرالدين سبكي مي گويد: «اولين كتاب شيعه، كتاب سليم است». (5) .

جمع زيادي از قدماي اصحاب از كتاب سليم نقل كرده اند. از جمله: ثقةالاسلام كليني در كافي، رئيس المحدثين شيعه، شيخ صدوق در خصال و من لايحضره الفقيه، فرات در تفسير خود، در كتابهاي زير نيز از كتاب سليم نقل شده است: عيون المعجزات، الاحتجاج، اثبات الرجعه، الاختصاص، بصائرالدرجات، تفسير ابن ماهيار، والدر النظيم في مناقب الائمة اللهاميم.

اينان با اسانيد گوناگون كه اكثرشان به ابان بن عياش منتهي مي شود، از سليم روايت مي كنند. سليم كتاب خود را به گونه ي مناوله به ابان داد. به گونه هاي ديگر غير از مناوله نيز از سليم روايت مي كند. (6) .

نجاشي، سليم را در شمار اندك متقدمان سلف صالح شيعه در تصنيف آورده است. (7) شيخ طوسي (8) و ابن شهر آشوب مازندراني (9) هم به او اشاره كرده اند.

ص: 116

مسعودي مي گويد: «قطعيان به امامت، دوازده نفرند كه سليم بن قيس هلالي حصر آنان در عدد دوازده را در كتابش آورده است». (1) .

علّامه سيد بن طاووس مي گويد: «در اين كتاب رواياتي آمده كه به لزوم قدرداني از مؤلف و صحت كتاب گواهي مي دهد». (2) .

ملا محمدتقي مجلسي مي گويد: «دو شيخ اعظم به صحت كتاب سليم حكم كرده اند. معذلك متن كتاب دالّ بر صحت آن است». (3) .

و نيز گفته است: در صحت اين كتاب همين بس كه مورد اعتماد كليني و صدوق بوده است. و دليل صحت اين كتاب نزد من، همين است.

محدث متبحر، شيخ حرّ عاملي، كتاب سليم را از كتب قابل اعتماد خوانده كه مؤلفان و ديگران به صحت آن گواهي داده اند و قرائن به ثبوت آن حكم مي كند و به تواتر از مؤلفان نقل شده و يا صحت انتساب كتب به آنان دانسته شده است. (4) .

براي ملاحظه ديدگاههاي علامه سيد مصطفي تفرشي، علامه سيد هاشم بحراني، علامه مدقق شيرواني و فاضل متبحر ميرحامد حسين صاحب كتاب عبقات الانوار و ديگران به مقدمه ي كتاب سليم بن قيس، ج 1، صص 109- 113 نوشته ي فاضل معاصر شيخ محمدباقر انصاري زنجاني خوئيني مراجعه كنيد.

علامه سيد محسن امين رحمه اللَّه نيز بدان اعتماد كرده و در كتاب المجالس السنيه از آن نقل نموده است. در پايان مي گويد كه آن را از مصادر موثق و مصنفات مشهور (5) گرفته است. علامه امين اين كتاب را به عنوان تحريري نو از سيره معصومين عليهم السلام

ص: 117

نوشته تا مواردي را كه به نظرش مغشوش يا دروغ است از سيره ي آنان بپيرايد. (1) .

تقرير كلام محمّد بيان فرمود كه اوصياي او همه محدّث هستند. (1) .

تفصيل گفتگوي محمد و پدرش در كتاب سليم آمده است. (2) .

مي گوييم: علّامه متبحر و يگانه دوران، شيخ الاسلام مجلسي رحمه اللَّه مي گويد: «اين خبر يكي از مسائلي است كه سبب قدح كتاب سليم شد. زيرا محمد- چنانكه در اخبار شيعه و سني آمده- در حجةالوداع به دنيا آمد. لذا به هنگام مرگ پدرش دو سال و چند ماه سن داشت. پس چگونه مي توانست اين سخنان را بر زبان آورد و آن حكايات را به ياد؟!

و شايد از مواردي كه نسخه نويسان يا راويان در آن تصحيف كرده اند و گفته اند: اين يكي از معجزات اميرالمؤمنين عليه السلام است كه در محمد ظاهر شده است. يكي از فضلا مي گويد: در يكي از نسخه هاي كتاب كه به دست من رسيده، ديدم كه عبداللَّه بن عمر، پدرش را به هنگام مرگ موعظه كرد. الحق كه نمي توان به واسطه ي چنين چيزي در كتاب معروف بين محدثان كه امثال كليني، و صدوق، و ديگر قدما بدان اعتماد كرده اند، و بيشتر اخبار آن مطابق رواياتي است كه با اسانيد صحيح و در اصول معتبر آمده، قدح و اشكال كرد. كمتر كتابي از اصول و مصادر از چنين مطالبي خالي است». (3) .

افزون بر بيان علامه مجلسي نكات زير را بيان مي كنيم:

1- شيخ محمد باقر زنجاني مي گويد: «صفار، و صدوق، و شيخ مفيد، و ابراهيم بن محمد ثقفي پيش از آنان همين حديث را عيناً با استناد به سليم از طريق ديگري غير از كتابش روايت كرده اند». (4) .

ص: 119

2- بخشي از اين حديث در كتابهاي ديگر آمده مثل: تقريب المعارف از فقيه جليل القدر شيخ ابوالصلاح حلبي و كتاب امالي و كافيه شيخ مفيد مدينةالمعاجز از علامه مقدس سيدهاشم بحراني به نقل از ابن عباس و كعب الاحبار. (1) .

داستان سخن گفتن محمد بن ابي بكر با پدرش به هنگام مرگ را عماد طبري در كامل بهايي (2) ، غزالي در سرّالعالمين، و ابن جوزي در تذكرةالخواص (3) آورده اند.

3- آنچه درباره ي سن محمد به هنگام مرگ پدرش گفته اند، كلام نهايي نيست. برخي گفته اند كه محمد در اين زمان پنج سال- اگر در سال هشتم هجري متولد شده باشد- و يا چهار سال- اگر در حجةالوداع در سال نهم هجري به دنيا آمده باشد- سن داشته است. علاوه بر اين، شايد اين كودك از نوابغ باشد.

علّامه ي مجلسي احتمال داده كه اين جريان يكي از معجزاتي است كه خداوند سبحان براي اميرالمؤمنين علي عليه السلام آشكار كرده است. (4) .

به هر حال وجود يك حديث معضل در يك كتاب باعث وارد كردن خدشه در همه كتاب نمي شود. ضمن اينكه احتمال وجود تصحيف يا سهو نويسنده در آن مي رود، يعني اينكه عبدالرحمان ابي بكر باشد نه محمد بن ابي بكر. احتمالات ديگري، نيز در اين باره هست. در كتابهاي معتبر موارد فراواني از اين قبيل آمده اما از اعتبار آن نكاسته است.

دوم: امامان سيزده نفرند:

در كتاب سليم روايتي از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله آمده: «خداوند يك نظر به ساكنان

ص: 120

زمين كرد: از ميان آنان دو مرد برگزيد: يكي من كه مرا به رسالت مبعوث كرد و ديگري علي بن ابيطالب... خداوند بار ديگر نظري كرد و پس از ما دوازده وصي از اهل بيت من برگزيد و آنان را يكي پس از ديگري برگزيدگان امتم قرار داد». (1) .

مي گوييم: اين نمي تواند سبب ايراد در كتاب سليم شود. زيرا:

1- احتمال زياد مي رود كه واژه ي «فاختار بعدنا اثني عشر» تصحيف واژه ي «بعدي» باشد خصوصاً كه «نا» و «ي» در نوشتن تا حدودي به هم نزديك است. علامه مجلسي و ديگران گفته اند كه در برخي نسخه ها اين واژه را «بعدي»، يعني بدون تصحيف ديده اند. (2) مجلسي احتمال داده كه احد عشر (يازده) باشد و نسخه نويسان تصحيف كرده باشند. (3) .

آنچه بر اين مطلب دلالت دارد اينكه: اين حديث عيناً در جاي ديگري از همين كتاب آمده و به جاي «بعدنا»، «بعدي» آمده است. (4) .

2- طبق بررسي آماري شيخ محمد باقر انصاري در كتاب سليم غير از حديث مورد بحث، در بيست و چهار مورد ديگر به گونه اي صريح و آشكار آمده كه امامان دوازده نفرند. (5) .

بنابراين تمسك به اين مورد براي اشكال كردن در كل كتاب به اين دليل كه امامان را سيزده نفر قرار داده، بي معناست.

اگر همين يك مورد دليل جعلي بودن كتاب است بايد كه بيست و چهار مورد ديگر دليل اصالت و صحت آن باشد. خصوصاً با وجود احتمال قوي در تصحيف

ص: 121

«بعدي» به «بعدنا» چنانكه بدان اشاره كرديم.

3- آيةاللَّه خويي رحمه اللَّه مي گويد: «شمول كتاب بر امر باطل در يك يا دو مورد، دليل بر ساختگي بودن آن نيست. چگونه بايد چنين باشد و حال آنكه در بيشتر كتابها حتي كافي كه دقيق ترين و متقن ترين كتابهاي حديثي است، بيش از اين آمده است». (1) .

علامه مجلسي مي گويد: «... اين نمي تواند سبب قدح باشد. زيرا كمتر كتابي از چند برابر اين تصحيف و تحريف خالي است. مثل اين مورد در كافي و ديگر كتابهاي معتبر موجود است و از ديدگاه پژوهشگران پنهان نمي ماند». (2) .

4- مسعودي (و: 345 ق) مي گويد: «قطعيان به امامت، دوازده نفرند كه سليم بن قيس هلالي حصر آنان در عدد دوازده را در كتاب خود آورده است». (3) .

شماري از علماء كتاب سليم را از جمله ي مصادر قديمي مي دانند كه بر ائمه ي دوازده گانه تأكيد كرده است. (4) .

اين و آن مي رساند كه در حديث مورد بحث تصحيف صورت گرفته است.

5- علامه محقق شيخ محمدتقي شوشتري شماري از موارد مشابه را از كافي بيان كرده است. (5) او مي گويد: «اين از سوء تعبير راويان است وگرنه مثل آن در كافي نيز هست در باب: ما جاء في النص علي الائمة الاثني عشر، در خبري از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله آمده: من و دوازده نفر از فرزندانم و تو اي علي! ستونهاي زمين هستيم... پس هنگامي كه دوازده نفر از فرزندانم از دنيا بروند، زمين ساكنان خود

ص: 122

را فروبرد». (1) .

در خبر ديگري از آن حضرت صلي اللَّه عليه و آله آمده: «از فرزندانم دوازده نقيب نجيب... آخرشان قائم است». (2) .

اين هر دو روايت را ابوسعيد عصفري در اصل خود با لفظ احد عشر (به جاي اثنا عشر) آورده است. (3) .

در خبر سوم از جابر انصاري آمده كه گفت: «بر فاطمه عليهاالسلام وارد شدم. لوحي نزد او بود كه نام اوصياي از فرزندانش در آن بود. آن را شمارش كردم، دوازده نام بود». (4) .

صدوق اين روايت را بدون «من ولدها: از فرزندانش» در اكمال الدين، عيون اخبارالرضا، و خصال، آورده است. (5) .

در خبر چهارم از امام باقر عليه السلام منقول است: «دوازده امام از آل محمد كه همه ي آنان محدَّث هستند و همه از فرزندان رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و علي بن ابي طالب عليه السلام». (6) .

صدوق در عيون اخبارالرضا و خصال، اين حديث را چنين آورده: «همه ي آنان محدَّث هستند و از فرزندان رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و علي بن ابي طالب عليه السلام از آنان است». (7) .

در خبر پنجم از ابوسعيد خدري در پرسشهاي يهودي از امامان پس از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام آمده: حضرت به او فرمود: «اين امّت را دوازده امام

ص: 123

هدايت از ذريّه ي پيغمبر او است. آنان از (نسل) من هستند.... اينان دوازده نفر از ذريه ي اويند كه با پيامبر در منزل او همراهند». (1) .

مضمون اين حديث را نعماني، بدون قيد «من ذرية نبيّها: از ذريّه ي پيغمبر او» آورده است. (2) اين نص كلام علّامه شوشتري است كه در قاموس الرجال آمده است. (3) .

ص: 124

1- شيخ مفيد رحمه اللَّه.

2- آيةاللَّه شيخ محمد حسين كاشف الغطاء رحمه اللَّه.

3- آيةاللَّه سيد عبدالحسين شرف الدين رحمه اللَّه.

در اين فصل، ابتدا سخنان شيخ مفيد رحمه اللَّه را مي آوريم و سپس توضيح مي دهيم كه اين سخنان در اثبات گفته هاي وي مفيد نيست. اين مهم را طي چند مطلب بيان مي كنيم.

اشاره بلكه در مسير رسيدن به آن جهت گيري مي كند. مثلاً قول به اينكه احوط حرمت ريش تراشيدن است، را گامي در راه رسيدن به فتواي حليت و قابل استشهاد براي آن مي داند. پس ملاحظه مي كنيد كه مي گويد: فلان عالم و فقيه معروف نزد توده ي مردم، اولين كسي است كه چنين گفته است. هنگامي كه به كتابها و دانشنامه هاي فقهي مراجعه مي كنيد، مي بينيد كه چنين نيست بلكه پيش از فقيه معروف، شمار زيدي از فقها چنان ديدگاهي داشته اند. مثلاً در مناسبتهاي زياد بارها و بارها گفته مي شود كه مرجع بزرگ تقليد، آيةاللَّه سيد محسن حكيم رحمه اللَّه اولين كسي است كه در خلاف با اجماع به طهارت اهل كتاب فتوا داده است.

هدف اين است كه خلاف اجماعهاي خود را توجيه كنند. در حالي كه ابن ابي عقيل، ابي جنيد، شيخ مفيد در يكي از گفته هايش، و شايد شيخ طوسي كه همه از بزرگان فقهاي قديم اماميه اند، پيش از آيةاللَّه حكيم رحمه اللَّه به طهارت اهل كتاب فتوا داده اند.

مثال ديگر: وقتي از همين شخص سؤال مي شود كه به چه دليل بازي با آلات قمار را حلال اعلام كرده است، مي بينيم كه به آراي امام خميني رحمه اللَّه استشهاد مي كند كه با حلال كردن شطرنج كه از آلات قمار است، با اجماع مخالفت كرده است. در حالي كه امام خميني رحمه اللَّه شطرنج قمار را حلال نكرده بلكه فرموده اند: «بازي با شطرنج، اگر از قمار بودن خارج شده باشد، جايز است». اين يك قضيه ي تعليقيه شرطيه است كه صدق آن مستلزم صدق طرفين آن نيست.

به علاوه واضح است كه تعليق فتواي جواز به يك شرط، به معناي مخالفت با فتواي به حرمت بدون همان شرط، نيست.

هنگامي كه فتاواي شاذ وي به گونه اي قابل توجه زياد مي شود، مي بينيم كه آن را چنين توجيه مي كند كه فلان عالم به اين فتوا داده و فلان عالم به آن، و همينطور.

ص: 128

ما نمي دانيم كه چرا همواره در خصوص مسائلي كه ديدگاه شاذ دارند ولي اين شخص با آن موافق است، حق با آنان است امّا در فتاواي ديگر كه با افكار اين شخص مخالف است، هم آنان اشتباه مي كنند و هم مشهور تا چه رسد به اينكه آنان فتوايي داشته باشند كه با فتواي مشهور مخالف باشد و اين آقا هم با آنان موافق نباشد.

علاوه بر اين جمع شدن فتاواي شاذ فراوان نزد يك شخص واحد موجب مي شود كه وي از دايره ي مذهب فقهي آنان خارج شود. البته هيچ فقيهي پيدا نمي شود كه برخي از فتاواي او موافق شاذ بسيار اندكي باشد كه نه زياني مي زند و نه او را از دايره ي مذهب فقهي اش خارج مي كند.

اينك پس از اين مقدمه به موضوع اصلي كه در اين فصل مورد بحث ماست، مي پردازيم:

1- شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسي (و: 460 ه) شاگرد شيخ مفيد و سيد مرتضي مي گويد: «و آنچه انكار كرده اند، زدن فاطمه عليهاالسلام است. در حالي كه روايت شده كه فاطمه عليهاالسلام را، تازيانه زدند.»

مشهور است و در ميان شيعه در اين باره اختلافي وجود ندارد كه: عمر به شكم او زد چنان كه بچه اش را سقط كرد. جنين سقط شده، محسن ناميده شد. روايت اين جريان نزد آنان مشهور است. همينگونه مشهور است كه وقتي عده اي به فاطمه عليهاالسلام پناه آوردند و از بيعت با خليفه سرپيچي كردند، دار و دسته حكومت خواستند كه خانه را به روي زهرا عليهاالسلام آتش زنند.

هيچ كس نمي تواند روايت اين ماجرا را انكار كند. زيرا روايت وارده از طريق اهل سنت، بوسيله بلاذري و ديگران را بيان كرديم روايت شيعه مستفيض است و در آن اختلافي ندارند». (1) .

2- علامه شيخ محمّد حسين كاشف الغطاء مي گويد: «كتابهاي شيعه از صدر اسلام، و قرن اوّل، مثل كتاب سليم بن قيس، پس از آن تا قرن يازدهم و بعد از آن، بلكه تا امروز همه ي كتابهاي شيعه كه به احوال امامان، و پدرشان: آيت كبري، و مادرشان: صديقه ي زهرا عليهاالسلام پرداخته و همه ي كساني كه در شرح زندگاني و احوال آنان كتاب نوشته اند، تقريباً يا تحقيقاً در ذكر مصائب بضعه ي طاهره، اجماع دارند كه پس از رحلت پدرش: مصطفي، ستمگران به صورتش زدند و بر گونه اش سيلي چنان كه چشمانش سرخ شد و گوشواره اش شكست و به در فشرده شد، پهلويش شكست و فرزندش را سقط كرد و هنگامي كه از دنيا رفت، نشانه هاي تازيانه همچون بازوبند بر روي بازويش باقي بود.

سپس شاعران اهل بيت عليه السلام اين قضايا و مصائب را دستمايه ي خود قرار دادند و

ص: 130

در اشعار، و مرثيه هاي خود به نظم كشيدند و آن را از مسلّمات گرفتند. از جمله: كميت و سيد حميري و دعبل خزاعي و نميري و سلامي و ديك الجن و پيش و پس از آنان، تا عصر حاضر...» (1) .

3- مقدسي مي گويد: «و محسن و او همان است كه به زعم شيعه، فاطمه عليهاالسلام آن را در اثر ضربت عمر سقط كرد.» (2) .

4- ابن ابي الحديد معتزلي شافعي روايت زدن زهرا عليهاالسلام و سقط محسن را به شيعه نسبت داده و گفته فقط شيعه آن را نقل كرده اند. (3) .

5- علامه مظفر مي گويد: «در ثبوت قصد به آتش كشيدن خانه فاطمه عليهاالسلام روايت جمعي و حتي از علماي آنان كافي است خصوصاً كه نزد شيعه متواتر است.» (4) بنابراين مقدسي و ابن ابي الحديد معتزلي شافعي روايت مظلوميت زهرا عليهاالسلام و اعتقاد بدان را به طايفه ي شيعه نسبت مي دهند نه به جمهور شيعه يا به مشهور در ميان طايفه ي شيعه، و اين اشاره به اجماع مورد نظر شيخ طوسي رحمه اللَّه و كاشف الغطاء رحمه اللَّه است.

برخي مي كوشند با استناد به سه چيز در اين اجماع ايجاد شك نمايند:

1- شيخ مفيد بدين اجماع ملتزم نيست بلكه در كتاب ارشاد سخني دارد كه اين اجماع را نقض مي كند.

2- شيخ محمد حسين كاشف الغطاء به مفاد اجماع ملتزم نيست.

3- سيد عبدالحسين شرف الدين نيز به مفاد اجماع ملتزم نيست.

ما در اين فصل و فصل بعدي سخن اينان را مي آوريم و با ذكر موارد مهم به

ص: 131

اختصار به نقد و بررسي آن مي پردازيم.

الفصول المختاره، و ديگران از فرقه هاي مختلف شيعه سخن گفته اند. طالبان تفصيل در اين باره به اين كتابها و ديگر منابع فرق و مذاهب مراجعه كنند. علّامه خواجويي مازندراني ادّعاي اطلاق لفظ شيعه بر معتقدان به امامت علي عليه السلام، هر چند به امامت ديگر امامان معتقد نباشد، را رد كرده مي گويد: «اين گفته وي غريب است و بر قلّت تتبع و عدم تأمّل و مطالعه ي او دلالت دارد. بسياري از اخبار دلالت دارد كه بر زيديه و واقفيه و همراهان آنان شيعه اطلاق شده است.» (1) .

از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود: «عمر بن يزيد فضائل شيعه را لكه دار كرد... پس از ما، شيعياني مي آيند كه از ناصبيان بدترند عرض كردم: فدايت شوم، مگر شما را دوست ندارند و از دشمنانتان بيزاري نمي جويند؟ فرمود: چرا...» (2) .

بنابراين مفيد نمي خواهد حديث سقط محسن را به شيعه به معناي عام نسبت دهد بلكه فقط به شيعه اماميه نسبت مي دهد. شايد به كار بردن لفظ «طايفه»، اشاره داشته باشد كه طايفه اي از شيعه آن را روايت مي كنند نه همه ي طوايفي كه شيعه ناميده مي شوند.

جالب توجه است كه شيخ مفيد رحمه اللَّه نگفت: «بعضي از شيعيان حديثي روايت مي كنند...» بلكه گفت: «در ميان شيعه كساني مي گويند: فاطمه عليهاالسلام پس از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله يك فرزند پسر سقط كرد...». او به يك يا چند حديث اشاره نكرده يا به جمع قائلان شيعه از حيث قلّت و كثرت اشاره ننموده است بلكه اشاره دارد كه آنقدر هستند كه وصف «طايفه» در مورد آنان صحيح باشد. آنجا كه گفت: «بنابراين عقيده ي اين طايفه...»

شيخ طوسي رحمه اللَّه ملقب به «شيخ الطائفه» است. يعني: طايفه اماميه نه مطلق شيعه.

ص: 133

2- عصر شيخ مفيد فوق العاده حساس و از سخت ترين عصرها در تاريخ تشيع است. زيرا همه ساله در روز غديرخم، و عاشورا كه شيعيان به گراميداشت اين ايام و برپايي مجالس جشن، و سوگواري مي پرداختند، حنبليهاي متعصب بغداد كه نمي توانستند شاهد برپايي چنين محافلي باشند، به مجالس و دسته جات شيعيان حمله مي كردند، و در نتيجه مصائب، بلايا و كشتارهاي فجيع روي مي داد. ما اين عصر را در فصل اوّل كتاب خود: صراع الحريه في عصر المفيد (1) ، توضيح داده ايم.

يك سال خانه هاي شيعه در محله ي كرخ بغداد را به آتش كشيدند كه در اثر آن هجده هزار نفر، و به اعتقاد ابن خلدون، بيست هزار نفر و از جمله زنان و كودكان، كشته شدند.

شيخ مفيد رحمه اللَّه مي خواست با مسائل در نهايت حكمت و دقت برخورد كند. لذا در ارشاد كه از نوشته هاي اواخر زندگي او است، كوشيد يك كتاب تاريخي برخوردار از دقّت و امانت علمي ارائه دهد كه همه آن را قبول داشته باشند و بتوانند از آن استفاده كنند. او مي خواست در اين كتاب حوادث را بدون تفصيل و به دور از اختلافات و تعصبات مذهبي بيان مي كند تا يك كتاب همگاني باشد.

به همين منظور مسائل حسّاس و تفرقه برانگيز را به صورت نمايان، ذكر نكرد تا آنجا كه از جزئيات سقيفه مربوط به بيعت با ابوبكر هيچ نمي گويد. (2) به نظر مي رسد كه اين كار شيخ مفيد در چارچوب سياستهاي متوازن و متعادل وي انجام شده كه شرايط را در اتخاذ آن مورد ملاحظه قرار مي داد و با آن واقعگرايانه، هدفدار، و با مسئوليت و آگاهي برخورد مي كرد.

امّا كتاب شيخ طوسي رحمه اللَّه دفاع از شيعه اماميه است و شيخ طوسي آن را با نام

ص: 134

تلخيص الشافي، خلاصه كرده است بنابراين شيخ طوسي همانند سيد مرتضي كتابش را به عنوان يك امامي در دفاع از مذهب و اثبات صحّت و درستي آن نوشته است. او مي خواهد در اين كتاب به جايي برسد كه حدفاصل بين مذهب اماميه و ديگران را روشن سازد. در حالي كه شيخ مفيد رحمه اللَّه در كتاب الارشاد تلاش مي كند از اين حدود درگذرد تا يك كتاب تاريخي براي همگان باشد كه بتوانند بدان مراجعه و بدون اشكال و اتهام از آن استفاده كنند.

اگر از ميان فرقه هاي شيعه، فقط اماميه در اين مسأله اجماع دارند نه ساير فرقه ها مثل اسماعيليه و زيديه و...، در اين صورت از شيخ مفيد رحمه اللَّه پذيرفته نخواهد بود كه اين اجماع اماميه را به ساير طوايف و فرقه ها نيز نسبت دهد.

شيخ مفيد از يك جهت از دامن زدن به مسائلي كه تعصبات مذهبي را برمي انگيزد، دوري مي كند و از سوي ديگر در اينجا به صورت پنهان و زيركانه به يك امر حسّاس اشاره مي كند. چه وجود جنيني را كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله محسن ناميده بود، اثبات كرده و خواننده را آزاد گذاشته تا خود درباره ي نقش و سرنوشت اين جنين تحقيق كند.

3- اما اينكه شيخ مفيد رحمه اللَّه در اين مسأله با شيخ طوسي رحمه اللَّه مخالف است، در پاسخ به پرسش بعدي خواهيم ديد كه نه تنها با او مخالف نيست بلكه كاملاً با او موافق است. لذا در اينجا بدان نمي پردازيم.

4- شيخ طوسي شاگرد شيخ مفيد بود. در آن زمان شيخ مفيد مرد اوّل شيعه بود. بنابراين معقول نيست كه شيخ طوسي با اين جزم، قاطعيت و وضوح مدعي اجماع شيعه شود در حالي كه شيخ مفيد، استاد وي و بزرگترين شخصيت شيعه در اين مسأله مخالف باشد؟!

حداقل بر او لازم بود كه بيان كند، استادش با اين اجماع مخالف است بلكه آن

ص: 135

را ردّ مي كند و اصلاً چنين اجماعي را از اساس نمي پذيرد. آيا شيخ طوسي مي تواند مثبت اجماعي باشد كه استادش آن را با صراحت ردّ و تكذيب مي كند و مي گويد: فقط گروهي از شيعه چنين عقيده اي دارند و بدون تحقيق ادعاي اجماع كرده است؟!

پاسخ اين پرسشها منفي است و هيچ يك را نمي توان پذيرفت. اين مي رساند كه منظور شيخ مفيد را ارشاد همان است كه بيان كرديم و نه چيزي كه معارض و ناقض اجماعي باشد كه شيخ طوسي از آن سخن مي گويد.

حالي كه شيخ طوسي در تقرير اجماع و بيان تضافر روايات در اين باره، سخني از شكستن پهلو نگفت. پس چرا شكستن پهلو را در اين مورد وارد بحث كرده است؟!

حال پس از اين ملاحظه مي گوييم: شيخ مفيد، مظلوميت زهرا عليهاالسلام و بسياري از وقايعي كه بر او گذشت را در كتابهاي خود آورده است. در خصوص مناقشه گفته هاي اين شخص در اين باره مي گوييم:

1- ما مقصود وي را از اين عبارت نفهميديم كه در عطف به شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام آورده: «و آنچه در اين باره گفته مي شود». آيا منظور زدن زهرا عليهاالسلام است؟ يا سقط جنين او است؟ يا آتش زدن خانه ي او است. تا آنجا كه آتش به چوب در افتاده؟! نمي دانيم منظورش كدام است.

2- عدم ذكر ماجراي زهرا عليهاالسلام توسط مفيد- به فرض كه آن را بپذيريم- دليل بر انكار آن نيست. زيرا سكوت و عدم ذكر چيزي دليل بر انكار آن از اساس، نمي باشد.

بلكه برعكس، بيان كرديم اينكه شيخ طوسي شاگرد مفيد، اجماع را تقرير مي كند و آن را از مسلّمات مي گيرد، دلالت دارد كه استادش در رأس قائلان و مدافعان از اين اجماع بوده است. در غير اين صورت بيان اين مسأله با اين جزم، و قاطعيت و وضوح تمام توسط شيخ طوسي درست نبود. چه يكي از استادانش كه احدي از موافقان و مخالفان در تبحّر وي در اين قضايا ترديد ندارد، مخالف اجماع است و آن را از اساس انكار مي كند.

اما اگر اين استاد- شيخ مفيد- بيان كند كه افراد اندكي چنين اعتقادي دارند، در اين صورت ادعاي اجماع مشكل تر مي شود. زيرا در اين حالت ادعاي اجماع توسط شيخ طوسي، يكي از مصاديق بارز دروغ و افتراي بر مشايخ و بزرگان مذهب خواهد بود و شيخ طوسي اجلّ از آن است كه چنين توهمّي در حقّ او روا باشد.

3- هنگامي كه مفيد مي خواهد شيعه را مخاطب خود سازد و برايشان كتابي

ص: 137

بنويسد، نمي تواند از آشكارگويي و تصريح به تفاصيل ماجراي صديقه زهرا عليهاالسلام كوتاهي و سستي كند.

در كتاب اختصاص از عبداللَّه بن سنان از امام صادق عليه السلام روايت مي كند كه آن حضرت فرمود: ابوبكر نوشته اي در ردّ فدك براي زهرا عليهاالسلام نوشت. زهرا در حالي كه نوشته را در دست داشت، از نزد ابوبكر بيرون آمد. عمر در راه به او رسيد. گفت: دختر محمّد! اين نوشته چيست كه در دست توست؟ فرمود: نوشته اي است كه ابوبكر در ردّ فدك برايم نوشته است. گفت: بده به من. زهرا عليهاالسلام حاضر نشد نوشته را به او بدهد. عمر لگدي به زهرا عليهاالسلام كه فرزند پسري به نام محسن در شكم داشت، كوبيد. در اثر اين ضربه، زهرا عليهاالسلام محسن را سقط كرد. سپس عمر، او را سيلي زد. گويي هم اكنون به گوشواره هاي گوشش مي نگرم كه در اثر آن سيلي شكست. سپس نوشته را برداشت و پاره كرد. زهرا عليهاالسلام به خانه رفت و هفتاد و پنج روز در اثر ضربتي كه عمر به او زد، مريض بود تا اينكه از دنيا رفت». (1) .

در همين كتاب، روايت ديگري آورده كه مي گويد: خليفه ي دوم، لگدي به در خانه كوبيد و آن را شكست. او لگدي به زهرا عليهاالسلام زد. فاطمه عليهاالسلام در اثر اين ضربه، فرزندش محسن را سقط كرد. (2) .

در حديث ديگري در همين كتاب آمده: امام صادق عليه السلام فرمود: «و قاتل اميرالمؤمنين و قاتل فاطمة و قاتل المحسَّن و قاتل الحسن والحسين». (3) .

درباره ي صحت انتساب كتاب الاختصاص به شيخ مفيد، در مباحث بعدي در پاسخ به سؤالي سخن خواهيم گفت. كه تشكيك در صحت انتساب اين كتاب به

ص: 138

شيخ مفيد بي مورد، مردود و نامعقول است. چنين بدست مي آيد كه مفيد اين كتاب را از كتاب الاختصاص ابن عمران گزينش كرده است. بنابراين، انتخاب اين حديث از ميان ساير روايات، نشانگر آن است كه شيخ مفيد مزيّتي در آن ديده كه باعث شده آن را بر اخبار ديگر ترجيح دهد.

4- شيخ مفيد رحمه اللَّه از ماجراي زهرا عليهاالسلام در چندين مورد از كتابهاي ديگرش سخن گفته است. ملاحظه كنيد:

الف: گنجي شافعي به نقل از شيخ مفيد رحمه اللَّه: «او بر گفته هاي جمهور افزوده كه فاطمه عليهاالسلام پس از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله پسري سقط كرد كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله او را محسن ناميده بود. اين مطلب نزد هيچ يك از ناقلان جز ابن قتيبه وجود ندارد». (1) .

بنابراين گنجي، اعتقاد به سقط محسن را دقيقاً به شيخ مفيد رحمه اللَّه نسبت مي دهد مگر اينكه منظورش اشاره به بيان مفيد در ارشاد باشد. معذلك احتمال قوي مي دهيم كه به مطلب اختصاص اشاره كرده است. ما به گنجي مي گوييم: يك مراجعه ساده به متون منقول از اهل نقل آشكار مي سازد كه بسياري از ناقلان غير از ابن قتيبه هم اين مطلب را نقل كرده اند. ان شاءاللَّه در برخي از فصول اين كتاب بخش بزرگي از اين متون را ذكر خواهيم كرد.

ب: شيخ مفيد در مقنعه- يك كتاب در فقه شيعه- و در كتاب مزار، زيارت صديقه طاهره عليهاالسلام را آورده است. اين زيارت تصريح دارد كه آن حضرت شهيده است: «السلام عليك ايتها البتول الشهيدة الطاهرة» (2) .

آيا شهادت او جز تازيانه هايي كه از اينان خورد، علّت ديگري دارد؟ آيا در اثر يك بيماري به شهادت رسيد يا به سبب يك حادثه مثل سقوط از بام خانه يا اينكه

ص: 139

به وسيله يك ناشناس ترور شد؟!!

در بخش متون، رواياتي را كه شيخ مفيد رحمه اللَّه آورده در جاي خود خواهيم آورد.

ج: مفيد، تلاش دار و دسته حكومت براي به آتش كشيدن خانه زهرا عليهاالسلام را در كتاب امالي، از جعابي، از عباس بن مغيره، از احمد بن منصور رمادي، از سعيد بن عفير، از ابن لهيعه، از خالد بن يزيد، از ابوهلال، از مروان بن عثمان روايت كرده كه گفت: «هنگامي كه مردم با ابوبكر بيعت كردند، علي عليه السلام و زبير و مقداد وارد خانه فاطمه عليهاالسلام شدند و از بيرون آمدن خودداري كردند. عمر بن خطاب گفت: خانه را بر رويشان به آتش زنيد. زبير شمشير به دست بيرون آمد...

علي عليه السلام به سوي عاليه بيرون رفت. ثابت قيس بن شماس در راه به او رسيد، گفت: تو را چه شده يا اباالحسن؟! فرمود: مي خواستند خانه ام را به رويم آتش زنند و ابوبكر بالاي منبر بود و مردم با او بيعت مي كردند ولي از اين اقدام جلوگيري و به آن اعتراض نكرد...»

ثابت گفت: دست از تو برنمي دارم تا در راه تو كشته شوم. با هم به راه افتادند و به مدينه برگشتند. فاطمه عليهاالسلام را ديدند كه در كنار در خانه اش ايستاده هيچ يك از آنان در خانه اش نبود و مي گفت: «هرگز مردمي بدتر از شما نديدم، جنازه ي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله را در برابرمان رها كرديد و كارتان را تمام نموديد و ما را اميرتان نكرديد، با ما كرديد آنچه كرديد و برايمان حقي قائل نشديد...» (1) .

اين حديث به تلاش آنان براي وارد شدن به خانه زهرا عليهاالسلام و تعدّي به اهل آن، تصريح دارد. چه حضرت عليه السلام فرمود: «ابوبكر بالاي منبر بود، و مردم با او بيعت مي كردند ولي از اين اقدام جلوگيري و به آن اعتراض نكرد...» بايد هجومي در كار باشد تا نياز به جلوگيري داشته باشد و تعدّي اي كه نياز به اعتراض.

ص: 140

اين عبارت «مي خواستند... آتش زنند» نيز مي رساند كه آنان از اين جهت تلاش كردند و مثلاً هيزم آوردند. خصوصاً جمله اي كه حضرت درباره ي ابوبكر فرمود كه «از اقدام جلوگيري و به آن اعتراض نكرد». يعني: آنان را از اقدام براي آتش زدن خانه بازنداشت. بنابراين مسأله فقط تهديد زباني نبوده است. مؤيد اين مطلب واژه ي «ارادوا: مي خواستند» است و الّا مي فرمود: «هددوا: تهديد كردند».

اين روايت همچنين تصريح دارد خانه اي كه مورد هجوم قرار دادند، در داخل مسجد و در مقابل منبر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله قرار داشت. جايي كه ابوبكر پس از بازگشت از سقيفه بالاي آن نشسته بود و يارانش مردم را براي بيعت با او مجبور مي كردند. پس در مقابل چشمان او ماجراي خانه ي فاطمه عليهاالسلام اتّفاق افتاد و او نه آنان را از اين اقدام وقيحانه بازداشت و نه به كارشان اعتراض كرد.

واضح است كه قبر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله در خانه ي فاطمه عليهاالسلام بود نه در خانه ي عايشه- چنانكه در جاي خود تحقيق كرده ايم (1) - آنان نه حرمت قبر آن حضرت را مراعات كردند، نه حرمت مسجد، نه حرمت خانه زهرا، و نه حرمت شخص زهرا عليهاالسلام را.

د: مفيد رحمه اللَّه در كتاب الجمل مي گويد:

«هنگامي كه عده اي از بني هاشم و ديگران در گريز از ابوبكر و اظهار مخالفت با او در خانه ي فاطمه عليهاالسلام جمع شدند، عمر بن خطاب، قنفذ را فرستاد و گفت: آنان را از خانه بيرون كن. اگر بيرون نرفتند، هيزمها را در كنار در جمع كن و به آنان اعلام نما كه اگر براي بيعت بيرون نيايند، خانه را بر رويشان آتش خواهم زد.

سپس خودش با گروهي از جمله مغيرة بن شعبه ثقفي، و سالم غلام ابوحذيفه، به راه افتادند تا به در خانه ي علي عليه السلام رسيدند. عمر ندا داد: فاطمه دختر رسول خدا! كساني را كه به خانه ات پناهنده شده اند بيرون كن تا بيعت كنند و در

ص: 141

آنچه مسلمانان وارد شده اند، داخل شوند و الّا به خدا سوگند آنان را به آتش مي كشم. اين حديث مشهور است.» (1) .

سخن شيخ مفيد رحمه اللَّه در ارشاد را پيش از اين آورديم. در اينجا دليلي بر تكرار آن نمي بينيم.

بخشي از كتابهاي او را نام برده اند و كتاب اختصاص از جمله كتابهايي است كه از آن نام نبرده اند. خواهيم گفت كه چرا اين كتاب را در شمار تأليفات او ذكر نكرده اند.

3- نسخه هاي خطي اين كتاب مشوّش است. مثلاً خطبه كتاب در يك نسخه را در نسخه ديگري پس از چند صفحه مي بينيد.

پاسخ: ممكن است صحافي برخي نسخه ها به هم خورده باشد و آنگونه كه برايشان ممكن بوده، آن را منظّم كرده باشند.

4- مي گويد: «قال محمّد بن النعمان» به نظر شما چه كسي اين را گفته است؟!

پاسخ: اين گفته ي شخص مؤلف است. چنانكه عادت مؤلفان قديم است كه در ابتداي عبارت از خود اينگونه ياد مي كنند. بنابراين گفته ديگران نيست كه از مفيد نقل كرده باشند.

احتمال اينكه اين عبارت را برخي براي توضيح نوشته باشند، سپس نسخه نويسان اشتباهاً در اصل كتاب وارد كرده باشند، احتمال ضعيفي است و نياز به اثبات دارد.

اگر علت اينكه فقط شيخ مفيد را انتخاب كرده اين بوده كه در اين كتاب نام بعضي از مشايخ مفيد آمده، بايد دانست كه همانگونه كه اينان مشايخ مفيد بوده اند، مشايخ ديگران هم بوده اند ولي آنان را انتخاب نكرده است.

با اين حال در كتاب نام كساني آمده كه سه برابر اينان مي شوند و معلوم نشده كه از مشايخ مفيد بوده اند. پس چرا از اين شمار اندك مشايخ، استفاده كرده كه كتاب از مفيد است ولي به آن دسته از مشايخ كه باقي مانده و به لحاظ عدد از اينان بيشترند، توجه نكرده است؟!

5- اين كتاب به يك كشكول روايي كه بيشتر احاديث آن درباره ي فضائل اهل بيت عليه السلام است، شبيه تر است. ترتيب كتاب بر اساس يك شيوه ي منطقي منسجم

ص: 143

نيست در حالي كه شيخ مفيد به دقّت و نوآوري ممتاز است.

پاسخ: اين عيب كتاب نيست. چه هدف برخي مؤلفان نوشتن كتابهاي كشكول، روايي و غير آن، است و شيخ مفيد رحمه اللَّه كتاب امالي را نوشته كه يك كتاب كشكول حديث است. از سوي ديگر، همانگونه كه واضح است، لازم نيست دقّت و نوآوري شيخ مفيد در كتابهاي حديثي او نمايان شود.

با صرف نظر از اين حقيقت كه كتاب الاختصاص گزينش و انتخاب شيخ مفيد از كتاب الاختصاص ابن عمران است.

6- در اين كتاب مباحثي آمده كه با آراي شيخ مفيد در كتابهاي ديگرش سازگاري ندارد. از سوي ديگر چارچوب كلي كتاب دلالت ندارد كه تأليف يك متكلم عقل گرا همچون شيخ مفيد باشد. بلكه به تأليف يك محدث همچون شيخ صدوق نزديكتر است.

پاسخ اين گفته از پاسخ قبلي دانسته مي شود. چه ممكن است هدف نويسنده حفظ برخي از احاديث در ضمن يك مجموعه كشكول مانند باشد. چنانكه در مورد كتابهاي امالي كه يكي از آنها تأليف شيخ مفيد است، چنين مي باشد. به علاوه ممكن است مفيد پيش از آنكه در عقايد و فقه و غيره امام و سرآمد دوران شود، اين احاديث را جمع كرده باشد.

چه بسا هدف وي از جمع آوري اين احاديث، تأليف يك كتاب مستقل و منظم به صورت فني كه در دسترس مردم و مورد اعتماد آنان باشد، نبوده است.

گذشته از اين، ديدگاه كلامي و عقيدتي فرد مانع نمي شود كه معارض آن را همچون آراي موافق، بياورد. اين يكي از ويژگي هاي ممتاز عالم است كه در مباحث كلامي به قواعد بحث كلامي، ملتزم باشد و در مباحث حديثي و به عنوان يك محدث به ضوابط و اصول مربوط به نقل، پژوهش و گزينش حديث... به همين

ص: 144

علّت مي بينيم كه برخي از محدثان به رغم قبول و پذيرش بخش خاصي از اخبار، خصوصاً در زمينه هاي فقهي، اخبار متعارض را در كتابهاي خود مي آورند. اين مطلب با مراجعه به كتب كليني، صدوق و ديگران روشن مي شود.

از سوي ديگر ديده ايم كه برخي از مؤلفان، كتابهاي خود را برخوردار از چند صفت مي نويسند. مثلاً فقيه به عنوان يك محدث چنان كه شيخ طوسي كتاب نهايه را كه متون اخبار است، نوشت. ممكن است فيلسوف به زبان عرفا كتاب بنويسد مثل خواجه نصيرالدين طوسي در بعضي از رسائلش، ممكن است متكلم به زبان فيلسوف بنويسد مثل فخر رازي و يا صوفي به زبان فيلسوف مثل غزالي. غير اينان، فراوانند.

از سوي ديگر، برخي از آراء در گذر زمان عوض مي شود خصوصاً اگر صاحب رأي از عالماني باشد كه از جوشش فكري برخوردارند و در راه تكامل شعور، انديشه و معرفت خود گام برمي دارند. ميزان توجه مؤلف نيز به جهاتي كه در تأليف خود مورد ملاحظه قرار مي دهد، در زمانهاي مختلف، فرق مي كند.

از اين گذشته، خواهيم گفت كه اين كتاب گزينش مفيد از كتابي ديگر است.

7- وجود خلل يا احياناً عدم وضوح در ارجاع برخي از ضماير يا وجود فاصله ي زياد بين ضمير و مرجع آن.

به اين ايراد پاسخ داده شد كه اين فقط منحصر به اختصاص مفيد نيست بلكه در بسياري از كتابها از جمله كافي، تهذيب الاحكام، و وسائل الشيعه نيز اين ايراد به چشم مي خورد.

اين مسأله علل مختلفي دارد. از جمله ي مؤلف روايتي پيدا مي كند. آن را در جايي از كتابش قرار مي دهد. سپس به ضرورت تجديد نظر در انسجام و هماهنگي مفروض، توجه نمي كند كه مبادا بين ضمير و مرجع آن در دو روايت، حديث سوم

ص: 145

يا سخن ديگري فاصله انداخته باشد.

8- مؤلف گاهي اوقات از كتابها نقل كرده مثل كتابهاي شيخ صدوق و بصائر الدرجات و گاهي اوقات از مشايخ. حال اگر به مشايخ مذكور كه مؤلف از آنان نقل كرده، دقت كنيم، مي بينيم كه پنج نفر از مشايخ مفيدند و شانزده نفر ديگر هستند كه مفيد در غير اين كتاب اصلاً از آنان روايت نكرده است.

از سوي ديگر شيخ مفيد، مشايخ ديگري دارد كه از جايگاه ويژه اي برخوردارند مثل: جعابي، احمد بن محمّد بن وليد و صيرفي و ديگران ولي در اين كتاب حتي يك روايت از آنان نقل نكرده است.

پاسخ:

1- ظاهراً مؤلف كتاب، ابن عمران است و مفيد، مطالبي را كه پسنديده، از آن انتخاب و گزينش كرده است. بنابراين مشايخ كتاب، مشايخ ابن عمران هستند نه مشايخ مفيد. در تأييد اين نكته، مطالبي خواهد آمد.

2- ممكن است مؤلف پيش از اينكه مشايخ زيادي پيدا كند، كتاب را نوشته باشد. شايد همه يا برخي از روايات را از كتابهايي كه در دسترس او بوده، انتخاب كرده و در اين باره هيچ اشكالي بر او وارد نيست.

3- اينكه مي گويد: برخي از كساني كه مؤلف از آنان در اين كتاب روايت نقل كرده، نديده ايم كه مفيد از آنان در ساير كتابهايش روايت كرده باشد؛ نمي تواند دليلي بر نفي كتاب از او باشد. زيرا ممكن است از يك نفر از مشايخش در اينجا چيزي نقل كند كه مشايخ ديگرش چيزي از آن برايش نقل نكرده اند و يا از شيوخ جديدي استفاده كند و از آنان روايت نقل نمايد. سپس آنان را رها كرده ملتزم مشايخ ديگري شود. اين كار علل و اسبابي دارد كه برحسب شرايط و اوضاع و احوال و اغراض افراد در گذر زمان فرق مي كند...

ص: 146

آيا در ميان عالمان حديث كسي هست كه شرط كند بايد راوي در همه ي كتابهايش از فرد فرد مشايخ خود كه در طول تاريخ زندگاني علمي دراز خود از آنان استفاده كرده، روايت نقل كند؟!

آن سال 1055 ه است. در اين نسخه پس از چند صفحه آمده:

«كتاب مستخرج من كتاب الاختصاص تصنيف ابي علي احمد بن الحسين بن احمد بن عمران رحمه اللَّه».

اين عبارت نيز با نوشته روي نسخه ي شيخ حر عاملي فرق ندارد. زيرا همانگونه كه گفتيم كتاب الاختصاص از ابن عمران است و تلخيص آن از شيخ مفيد.

به نظر مي رسد كه اوراق اين نسخه جابه جاست. اين جابه جايي اسباب مختلفي دارد.

بنابراين مانعي ندارد كه الاختصاص چاپ شده بر اساس دو نسخه اول را به شيخ مفيد نسبت دهيم به اين اعتبار كه وي آن را از كتاب ابن عمران گزينش كرده است.

ممكن است همين اختصار موجب شده كه آن را در شمار تأليفات شيخ مفيد ذكر نكنند. زيرا خودش آنرا ننوشته. بلكه از كتاب شخص ديگري گزينش و تلخيص كرده است... اين بر ميزان اهتمام شيخ مفيد به اين كتاب دلالت دارد تا آنجا كه به گزينش آثار نفيس و استخراج اخبار ثمين آن مي پردازد.

گواه مطلب اينكه كتاب الفصول المختاره كه گزينش سيد مرتضي از كتاب «العيون والمحاسن» شيخ مفيد است، در شمار تأليفات سيد مرتضي نيامده است بلكه همچنان به شيخ مفيد نسبت داده مي شود و يكي از تأليفات او به حساب مي آيد.

ص: 148

كه از پس او مي آيند، بدين كار سرزنش مي كردند». (1) .

2- «اما قضيه ي زهرا عليهاالسلام و سيلي زدن بر صورت مباركش چيزي است كه بعيد مي دانم كه عقل و وجدان و احساسات من آنرا بپذيرد. نه از اين جهت كه اين قوم از ارتكاب چنين جسارت عظيمي ابا و پروايي داشتند بلكه از اين لحاظ كه سجاياي عربي و آداب و رسوم جاهلي كه...». (2) .

3- اگر آنان مرتكب چنين اقدام ناشايست و ناروايي مي شدند، كساني از صحابه مانع مي شدند و آنان را از اين كار بازمي داشتند.

4- زهرا عليهاالسلام در هيچ يك از خطبه ها و سخنرانيهاي خود مثل خطبه اي كه در مسجد پيامبر صلي اللَّه عليه و آله و در حضور مهاجران و انصار ايراد فرمود و در تظلم از قوم بدرفتاري آنان، نه بيان نمود كه او را زده اند يا فرزندش را سقط كرده اند و نه بدان اشاره كرده است در حالي كه: «فاطمه عليهاالسلام خشمگين و به شدت متأثر بود».

زهرا عليهاالسلام به علي عليه السلام گفت: كه فلاني «نحله ي پدرم و دستمايه ي معيشتي فرزندانم را به زور و ستم ربود»، اما نفرمود: او يا دوستش مرا زد. همينگونه هنگامي كه براي زنان مهاجرين و انصار صحبت كرد، كلامش را اينگونه آغاز كرد: «به خدا سوگند در حالي صبح كردم كه دنيايتان را رها كردم و از مردانتان دلي مالامال از نفرت دارم...». و از چيزي جز غصب فدك و غصب خلافت شكايت نكرد. در حالي كه زدن و سيلي و شكستن پهلويش و فروريختن ميخ در سينه اش- اگر صحيح باشد- از غصب فدك عظيم تر است.

همچنين هنگامي كه ابوبكر و عمر از علي عليه السلام اجازه گرفتند و بر فاطمه عليهاالسلام وارد شدند، تا رضايت او را به دست آورند، از آنچه گفته مي شود بر او گذشته،

ص: 151

چيزي به آندو نگفت.

علي اميرالمؤمنين عليه السلام نيز در هيچ يك از خطبه ها و سخنان خود به آن اشاره نكرد. در حالي كه پس از به خاكسپاري فاطمه عليهاالسلام دلتنگيها و اندوههاي علي عليه السلام به جوشش آمد و به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله گفت: السلام عليك يا رسول اللَّه، عنّي و عن ابنتك النازلة في جوارك...

در حالي كه موقعيت ايجاب مي كرد اگر چيزي بر دختر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله گذشته، بگويد. زيرا اين يك حجت قوي عليه آنان بود و موجب برانگيختن احساسات و عواطف از همه جهات بر ضدّ آنان. (1) .

مرحوم كاشف الغطاء، اين كار را فقط از قنفذ وردي مي داند و بس.

اين گفته هاي كاشف الغطاء بود كه برخي كه در صدد ايجاد شك و برانگيختن غبار ترديد پيرامون اين قضيه هستند، آن را دستاويز خود قرار داده و تكرار مي كنند.

در پاسخ مي گوييم:

سخنان كاشف الغطاء كه برخي براي ايجاد شك و ترديد درباره ي ماجراي زهرا عليهاالسلام از آن استفاده كرده اند، متضمن نكاتي چند است كه در پي بدان اشاره مي كنيم.

مراجعه به مصادر و منابع آن دارد. او به هنگام بيان ديدگاه خود درباره ي هجوم به خانه ي زهرا عليهاالسلام و زدن و سقط جنين او دليل مورد استناد خود را بيان كرده است. بنابراين اين عمده همين دليل است و بايد آن را مورد ملاحظه و نقد و بررسي قرار دهيم. چه بسا كه اين دليل درست نباشد.

امامي بودن كاشف الغطاء موجب نمي شود كه آرا و افكار، و استدلالهاي وي مورد نقد علمي و واقعگرايانه قرار نگيرد.

ب: شايد مخاطب كاشف الغطاء در اين سخنان، كساني بوده اند كه مهاجمان را مقدس و معيار حق و ميزان صدق مي دانند. لذا خواسته بدون برانگيختن عواطف و احساسات و عصبيتها حقيقت امر را به آنان تفهيم نمايد. به همين جهت مي بينيم كه انجام چنين كاري را بعيد مي شمارد. سپس مسئوليت كار را به گردن فردي مي اندازد كه نه نسبت به او حساسيتي دارند و نه از قداست چنداني نزدشان برخوردار است، او قنفذ عدوي است.

مؤيد اين معني اين است كه مرحوم كاشف الغطاء اين مطلب را در پاسخ يك پرسش بيان كرد. ممكن است در پاسخ، حال سؤال كننده و يا جوّ عمومي حاكم را مراعات كرده و نخواسته با طرح مطالبي و تحريك احساسات باعث برهم خوردن اوضاع و ايجاد آشوب در ميان مردم شود خصوصاً كه مي دانيم كاشف الغطاء گامهاي بزرگي در راه وحدت مسلمانان برداشت.

ج: همين عالم جليل القدر، آنجا كه دليلي بر مدارا و مماشات نمي بيند و عواطف مخاطبانش با بيان حقايق جريحه دار نمي شود، ديدگاه حقيقي خود را به صراحت بيان مي كند و سقط محسن و آتش زدن در خانه ي فاطمه عليهاالسلام را با صداي بلند و آشكارا سرزنش مي كند:

و في الطفوف سقوط السبط منجدلاً

من سقط محسن خلف الباب منهجه

ص: 153

و بالخيام ضرام النار من حطبٍ

بباب دار ابنة الهادي تأججه (1) .

شخص كاشف الغطاء بيان مي كند كه اماميه در اين باره اجماع دارند. پيش از اين بخشي از سخنان او را آورديم. در اينجا آن را به طور كامل مي آوريم:

«كتابهاي شيعه از صدر اسلام و قرن اول، مثل كتاب سليم بن قيس و پس از آن تا قرن يازدهم و بعد از آن و بلكه تا امروزه همه ي كتابهاي شيعه كه به احوال امامان و پدرشان: آيت كبري و مادرشان: صديقه زهرا عليهاالسلام پرداخته و همه ي كساني كه در شرح زندگاني و احوال آنان كتاب نوشته اند، تقريباً يا تحقيقاً يا در ذكر مصائب بضعه ي طاهره، اجماع دارند كه پس از رحلت پدرش: مصطفي، ستمگران به صورتش زدند و بر گونه اش سيلي چنان كه چشمانش سرخ شد و گوشواره اش شكست و به در فشرده شد پهلويش شكست و فرزندش را سقط كرد و هنگامي كه از دنيا رفت، نشانه هاي تازيانه همچون بازوبند بر روي بازويش باقي بود.

سپس شاعران اهل بيت عليهم السلام اين قضايا و مصائب را دستمايه ي خود قرار دادند و در اشعار و مرثيه هاي خود، به نظم كشيدند و از مسلّمات گرفتند. از جمله كميت و سيد حميري و دعبل خزاعي و نميري و سلامي و ديك الجن و پيش و پس از آنان تا عصر حاضر.

بزرگان شعراي شيعه در قرن سيزدهم و چهاردهم- كه ما در آن هستيم- بر وسعت آن افزودند. مثل خطي و كعبي و كوازين و آل سيد مهدي و ديگران كه تعدادشان فراوان است و غير قابل شمارش.

عقل مي تواند همه ي اين فجايع را، هر چند در غايت زشتي و هولناكي است و از موجبات وحشت و دهشت، تجويز كند، و اذهان و وجدان آن را جايز بداند و افكار بپذيرد و هضم كند، خصوصاً كه اين قوم چنان در قضيه ي خلافت و غصب

ص: 154

اين منصب الهي از صاحب بر حقش فرورفتند كه از اين عظيم تر و هولناكتر است». (1) .

مي شنيد، به او نمي گفتند: پيغمبر هذيان مي گويد. در حالي كه مي بايست مانع ديني او موانع عادات، و رسوم قويتر باشد.

به علاوه اطلاق چنين سخن زشتي در حق پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله انگيزه بيشتري براي به همراه داشتن ننگ و عار ابدي دارد. چه اين از زدن يك زن يا محاصره ي خانه اش، يا گفتن سخنان زشت و ركيك به او، عظيم تر است.

خلاصه كلام اينكه اگر كسي از ننگ و عار و سرزنش ديگران پروايي دارد بايد كه در همه شئون و احوال زندگي اش از آن پروا داشته باشد نه اينكه در يك جا از آن بترسد و در جاي ديگر بدان اعتنايي نكند. چنان كه به ساحت مقدس پيغمبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله جسارت و بي حرمتي كردند. اين براي ما روشن و قابل قبول نيست.

جسارت فرد در يك مورد ما را بر آن مي دارد كه در تكذيب آنچه در موارد ديگر به او نسبت داده مي شود، شك كنيم. پس چگونه خواهد بود آنجا كه جسارت او با دلايل قاطع و براهين ساطع ثابت شده باشد؟!

آيا اين تهديد دختر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله ننگ و عار نيست؟ آيا فقط سيلي زدن زهرا عليهاالسلام ننگ و عار است و بس؟!

ب: اين شخص كه به گفتار كاشف الغطاء استدلال مي كند، خودش در صحت نصوص وارده در نهج البلاغه، و ساير كتابها كه به نوعي ضعف در شخصيت زن اشاره دارد، علامتهاي سؤال بزرگ مي گذارد. اين متن نهج البلاغه كه وي بدان استشهاد كرده، از ضعف زنان سخن مي گويد:

«فانهنّ ضعيفات القوي، والانفس، والعقول».

خود وي چندين بار در صحت همين متن شك كرده است. حال چگونه است كه در اينجا به چيزي استدلال مي كند كه در جاي ديگر اجمال و تفصيل آن را رد كرده است؟!

ص: 156

ج: دختران رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله را در كربلا تازيانه زدند. آنگاه كه كينه هاي سياه، چشم دشمنان را كور كرد و از انديشه در عواقب آن، از ننگ دنيا و خشم خداي جبار در دنيا و آخرت بازشان داشت.

شواهد تاريخي فراواني در دست هست كه تأكيد مي كند: هرگاه انگيزه اي قويتر از انگيزه ي دفع عار يافته اند، از ارتكاب هرگونه جنايت و پذيرش اين عار پروايي نداشته اند. از اين شواهد به ذكر موارد زير بسنده مي كنيم:

1- يكي از آنان، دخترش را زنده به گور مي كرد كه مبادا از غذاي او بخورد، در حالي كه خداوند متعال مي فرمايد: «و اذا المؤودة سئلت، بأي ذنب قتلت). (1) .

2- همين گوينده بيان كرده كه ابن زياد (لع) بر آن شد كه خانم زينب را بزند، چه آن بانو سخناني خطاب به عبيداللَّه گفت كه حميّت او را برانگيخت. عمرو بن حريث دخالت كرد و با اين سخن مانع او شد كه: او زن است و زن را به واسطه ي گفته هايش مؤاخذه نمي كنند. (2) .

3- استدلال كننده به كلام كاشف الغطاء گفته است: زينب و ديگر دختران خاندان وحي با تازيانه مورد ضرب و شتم قرار گرفتند. (3) .

در اين باره به كتابها، تأليفات و خطبه هايش مراجعه كنيد.

4- سميه مادر عمار در مكه زير شكنجه هاي فرعون قريش، ابوجهل (لع) جان داد و نخستين شهيد زن در اسلام شد. (4) .

5- شخص عمر، كنيز يكي از بني موئل را شكنجه كرد. آنقدر او را زد تا اينكه

ص: 157

خودش خسته شد. به كنيزك گفت: من از تو معذرت مي خواهم كه تو را رها نكردم مگر اينكه خسته شدم. (1) همو امّ شريك را شكنجه كرد. پس چرا نترسيد كه ارتكاب اين كار باعث ننگ و عار براي او خواهد شد؟!

6- كتابهاي تاريخ و حديث مي گويد: هنگامي كه عثمان بن مظعون مرد، زنان گريه مي كردند. عمر با تازيانه آنان را مي زد. رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله دستش را گرفت و فرمود: آرام باش عمر، بگذار گريه كنند... (2) .

7- عمر، زناني را كه در مرگ ابوبكر گريه مي كردند، زد. ابن ابي الحديد مي گويد: «اولين كسي كه عمر با تازيانه اش او را زد، ام فروه دختر ابي قحافه بود. هنگامي كه ابوبكر مرد، زنان و از جمله خواهرش ام فروه، در مرگ او نوحه گري كردند. عمر بارها آنان را از اين كار بازداشت اما آنان نوحه گري را از سر گرفتند. پس ام فروه را از ميانشان بيرون آورد و او را با تازيانه اش زد. زنان فرار كردند و پراكنده شدند». (3) ديگران نيز اين قصه را نقل كرده اند. (4) .

8- هنگامي كه خالد بن وليد مرد، زناني در خانه ميمونه گرد آمدند و در فراقش گريه مي كردند. عمر آمد... او زنان را با تازيانه مي زد. در اين هنگام روبند يكي از زنان افتاد. گفتند: يا اميرالمؤمنين! روبندش. گفت: رهايش كنيد كه او را حرمتي نباشد... (5) .

9- پيامبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله خون هبار بن اسود را به خاطر برخورد وي با زينب، مباح فرمود. اين مسأله معروف و مشهور است.

ص: 158

د: چرا وجدان اينان نمي پذيرد كه عمر، زهرا عليهاالسلام را زده باشد با اين تعليل كه زدن زهرا عليهاالسلام موجب سرزنش و ننگ و عار او مي شود اما وجدانشان مي پذيرد كه ننگ و عار و سرزنش اين اقدام وقيح، گريبانگير قنفذ باشد؟ چه همانگونه كه عمر عرب است و از سرزنش مي ترسد، قنفذ هم عرب است و از سرزنش پروا دارد؛ همانگونه كه عمر از قبيله ي بني عدي است، قنفذ هم از بني عدي است. پس چرا استثنا؟!

اما محقق شوشتري (1) بيان كرده كه قنفذ از بني تيم است نه از بني عدي. ولي منظور آن است كه قنفذ عدوي الولاء است يعني غلام آنان بود. به هر حال، خواه قنفذ عدوي باشد و خواه تيمي، اگر زدن زن از نظر عرب قبيح است، پس بايد انسان عرب نژاد آن را زشت بداند و آن را از سوي هركس كه باشد، تقبيح كند. بلكه هرگاه يك غلام، زن عرب را بزند، مردم عرب، براساس مفاهيم خود، با حساسيت بيشتر با آن مقابله و به شدّت رد خواهد كرد.

ه: از امام علي عليه السلام روايت شده كه فرمود: آنان اموال قنفذ را مصادره نكردند، چنانكه در مورد ساير واليان خود كردند. به اين ترتيب از ضربتي كه به زهرا عليهاالسلام زد، قدرداني كردند. (2) .

بنابراين تقدير آنان از قنفذ به واسطه ي زدن زني كه زهرا عليهاالسلام نام دارد و سرور زنان جهان است، ننگ و سرزنش ديگري است كه پرده از مقاصد پنهان آنان برمي دارد روشن است كه آنان نه از اين ننگ و سرزنش پروايي دارند و نه از خشم و غضب خدا و رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بواسطه ي خشم و غضب زهرا عليهاالسلام. چه انگيزه اي قويتر از آن

ص: 159

دارند. خصوصاً كه اين انگيزه تحقق شهوتي در سطح حكومت بر جهان اسلام و رسيدن به مقام جانشيني پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله باشد كه نزد مردم از قداست و اهميت زايدالوصفي برخوردار است.

از سوي ديگر ادعاي بعضي را نيز باطل مي كند كه مدعي اند: اين قوم، به زهرا عليهاالسلام احترام مي گذاشتند و او را محترم مي دانستند و در راه كسب رضايت و خشنودي او تلاش مي كردند و...

خواهيم گفت كه تلاش اين دو نفر براي بدست آوردن رضايت زهرا عليهاالسلام يك مانور سياسي شكست خورده و مردود بود.

مقابل او، عبوس نشان نداد؟!

ج: اگر بپذيريم كه مردم اجازه ي چنين كاري را به آنان نمي دادند، آيا در توان و وسع مردم بود كه با حاكمان جديد كه زندگاني سياسي خود را با عنف و زور آغاز كردند، و دولتشان را به زور شمشير تشكيل دادند، مخالفت كنند؟! مگر مردم مغلوب آنان نبودند؟!

قرار دهد. زيرا عفو گذشت در مسائل شخصي از واجبات اخلاق انساني و اسلامي است. خداوند فرمود:

(خُذ العفْو وَأْمُر بالعُرف، و اَعرض عن الجاهلين). (1) .

(وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحوا الا تحبون ان يغفراللَّه لكم). (2) .

(فاصفح الصفح الجميل). (3) .

تبديل اين نزاع به نزاع در مسائل شخصي بزرگترين هديه اي بود كه زهرا عليهاالسلام تقديم آنان مي كرد، در حالي كه مسأله امامت و خلافت يك مسأله شخصي نيست و از سوي ديگر نه حق را به صاحب حق برگردانده اند و نه كاري كرده اند كه نشانگر حسن نيت آنان در متابعت از حق باشد.

بنابراين حق زهرا عليهاالسلام است كه آنان را مورد عفو و گذشت خود قرار دهد يا كوتاه بيايد و اظهار قبول و رضايت نمايد.

ج: هم زهرا عليهاالسلام از اين وقايع ياد كرده و هم علي اميرالمؤمنين عليه السلام. روايات و متون مربوط به اين جريان را در بخش مربوط خواهيم آورد. در اينجا به برخي از متون اشاره مي كنيم.

ديلمي روايت كرده كه فاطمه عليهاالسلام فرمود: «هيزم زيادي در كنار خانه مان جمع كردند و آتش آوردند كه در و ما را با هم بسوزانند. من در پشت لنگه در ايستادم و آنان را به خدا و پدرم سوگند دادم كه دست از ما بردارند و بروند. پس عمر تازيانه را از دست قنفذ- غلام ابوبكر- گرفت و با آن به بازوي من زد. تازيانه همچون بازوبند به دور بازويم حلقه زد. عمر با لگد به در كوبيد. و آن را به طرف

ص: 162

من فشار داد. در حالي كه آبستن بودم. به صورت افتادم، آتش شعله مي كشيد و چهره ام را مي سوزاند. عمر چنان به صورتم سيلي زد كه گوشواره از گوشم افتاد و درد زايمان مرا گرفت. پس محسن را سقط كردم در حاليكه كشته ي بي گناه بود». (1) .

استدلال كننده، به همه ي جهان اسلام مربوط مي شود) نشانه مي رود.

روايت ديگري نيز در اين باره هست كه در بخش دوم، بخش متون و آثار خواهيم آورد. ان شاءاللَّه.

عذرخواهي، و عفو گذشت است، تبديل نكند.

4- مخالفت آنان با امر خدا و رسول براي يادآوري سزاوارتر و مهمتر بود. زيرا همين معيار و ميزان حق و باطل است، اما جراحات شخصي و دردهاي روحي قابل التيام است و مي توان گره آن را با كلمات شيرين، و خضوع ظاهري با اظهار ندامت و پشيماني جنايتكاران به گونه اي كه براي مردم روشن شود كه دليلي بر اصرار در محكوم كردن و نابودي آنان نيست؛ باز كرد. آنچه وي درباره ي تلاش آن دو تن براي بدست آوردن رضايت و خشنودي زهرا عليهاالسلام پيش از رحلت او بيان كرد، بهترين دليل بر اين مطلب است.

در جاي ديگر اين مسأله را توضيح خواهيم داد.

از سوي ديگر اين جلسه، جلسه حساب و عتاب و يا شمارش جنايت آنان در قبال زهرا عليهاالسلام نبود. زيرا اين كار فايده نداشت. ممكن بود عذر آورند كه كار نادرست و لغزشي بود كه شرايط متلاطم و اوضاع ناآرام حاكم بر جامعه تحميل كرد. اما زهرا عليهاالسلام به آنان فرصت نداد و اين از حكمت بالغه و صواب رأي آن حضرت بود.

به همين لحاظ مي بينيم كه به طرح اجمالي قضايا بسنده و از بيان تفصيلي آن خودداري مي كند. او مي گويد: خدايا! گواه باش كه اين دو مرا اذيت كردند...

است مگر اينكه جاي بحث و تعيين دقيق مواضع به صورت كاملاً جزيي باشد حتي در امور بسيار حساس، آنجا كه خوف تباهي حق هست و حتي در مواضع حساس سو خطرناك نياز به جرّاحي وجود دارد. اما وضع در مورد شرف الدين در موضوعاتي كه مطرح كرد، و مباحثاتي كه انجام داد، از اين قبيل نبود. به همين لحاظ مي بينيم كه اين مسأله را به صورت گذرا مطرح مي كند:

«آيا عمل به مقتضيات ترس از شمشير و سوخت با آتش، ايمان به عقد بيعت و مصداق اجماع مورد نظر پيامبر صلي اللَّه عليه و آله است، آنجا كه فرمود: امّت من بر اشتباه، اجماع نمي كنند؟!». (1) .

در جاي ديگر مي گويد: «هنوز پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را دفن نكرده بودند كه اوليا و دوستداران او، خود را بر سر دوراهي ديدند، بيعت با حاكمان جديد يا آتش زدن خانه به رويشان»، چنانكه شاعر نيل، حافظ ابراهيم در قصيده اي رسا گفته است:

و قولة لعلي، قالها عمر

اكرم بسامعها اعظم بملقيها

حرقت دارك لا ابقي عليك بها

ان لم تبايع و بنت المصطفي فيها

ما كان غير ابي حفص بقائلها

امام فارس عدنان و حاميها (2) .

سپس در پاورقي دو كتاب خود: المراجعات والنص والاجتهاد گفته: «تهديد علي به آتش زدن خانه از سوي آنان به تواتر قطعي ثابت شده است». (3) .

سپس در پاورقي همين دو كتاب مصادر و منابع فراواني را ذكر كرده كه از زدن فاطمه عليهاالسلام و سقط جنين او و مسائل ديگر اين ماجرا سخن گفته اند. هركس به اين منابع مراجعه كند، درخواهد يافت كه مرحوم شرف الدين كار پسنديده اي كرده كه

ص: 167

خواننده را درگير اين مسائل ننموده است. چه اگر خواننده را درگير اين مباحث مي كرد، مي ديديم كه چگونه خواننده با عصبيت و انفعال به دنبال گذرگاهها، گريزگاهها و تأويلات و توجيهات است و همين مانع گسترش شمول انديشه وي به طور خودكار و طبيعي مي شد.

اما اگر هدف شرف الدين اين نبود مي بايست به ذكر مصادر و منابعي كه از تهديد به آتش زدن خانه سخن مي گويد، بسنده كند و ساير مسائل را ناديده بگيرد...

خلاصه اينكه مناقشه، محاوره و احتجاج، احساس مبارزه طلبي با شخص در يافته ها و پذيرفته هاي ذهني او را در خود پنهان دارد. همين امر او را ناخودآگاه به دفاع از دو چيز وامي دارد: خودش، و انديشه اش.

اگر غير از طرفين محاوره، شنونده اي حضور داشته باشد، او انديشه بدون مبارزه طلبي را خواهد گرفت و پيش از آنان، تسليم خواهد شد و حق را خواهد پذيرفت. زيرا نه حسّاسيتي دارد و نه در وراي فهم و ارزيابي محاوره، با مشكلي روبه رو است و نه از او خواسته مي شود كه از چيزي دست بردارد و نه احساس تقصير نمايد يا خود را به واسطه ي قلّت تحقيق، يا عدم دقت و مانند اين سرزنش و ملامت كند. سيد شرف الدين علاقه شديدي داشت كه طرف محاوره اش را دچار تنگنا نكند و او را به اين انتخاب مشكل وادار نسازد.

2- آنچه به طور شفاهي از شرف الدين نقل مي شود، قابل اعتماد نيست. زيرا ممكن است وي در صدد نفي ثبوت وقايع و اتفاقات ديگر اين ماجرا جز تهديد به آتش زدن نبوده بلكه مي خواسته بر ثبوت اين شق تأكيد نمايد و از ما عداي آن سوكت كند. چه در اين سكوت مصلحتي مورد ملاحظه قرار داده كه به نظر ما همان مصلحتي است كه او را از ورود به جزئيات و تفصيلات اين قضيه در كتابهايش بازداشته است.

ص: 168

و نه از آن صحيح تر؟!

شماري از اين روايات بيان مي دارد كه همه ي جنايات در حق زهرا عليهاالسلام انجام شده است. اين روايات را در بخش دوم خواهيم آورد.

3- مقصود شرف الدين از «ما» در «عندنا» چيست؟! آيا منظورش شيعه است يا فقط خودش؟!

اگر شق اول باشد، درست نيست. چه سخنان شيخ طوسي و كاشف الغطاء را ملاحظه كرديد. همچنان كه تتبع سخنان علماي مذهب در تأليفاتشان- كه ما گوشه اي از آن را در بخش دوم خواهيم آورد- نشان مي دهد كه سخن شيخ طوسي در تلخيص الشافي به حقيقت و آنچه نقل شده قابل قبول تر و شايسته تر است.

و اگر شق دوم باشد، اگر حجم منابعي كه در دسترس او بوده را در نظر بگيريم، ممكن است درست باشد چنانكه از پاورقيهاي كتبش بدست مي آيد منابع او نسبت به منابعي كه امروزه در دسترس مردم است، بسيار اندك بوده است.

علاوه بر اين بايد از منابع و مصادري ياد كرد كه در آن زمان جزء مخطوطات و غير قابل دسترس بوده ولي بعدها تحقيق و نشر شده و شرف الدين نتوانسته اند از هيچ يك استفاده كند. اين، ما را بر آن مي دارد كه بعيد بدانيم كه او به عنوان يك دانشمند متتبع و محقق، به همين اندازه كه به او نسبت داده مي شود، بسنده كرده باشد در حالي كه از وي توقع مي رود كه در هر موضوع همه ي منابع و مصادر آن را ببيند و در صدور حكم- اگر در واقع حكمي كرده باشد- تعجيل نكند.

4- عدم ثبوت اين مسأله نزد شرف الدين بدين معني نيست كه اصلاً قابل اثبات نباشد. چه پژوهشگر مي تواند نصوص اين قضيه را بررسي كند و شواهد و قرائن آن را به اندازه اي كه براي عالم منصف كفايت كند، جمع نمايد.

شايد شرف الدين گرفتاريهاي بزرگ و فراوان ديگري داشته كه او را از

ص: 170

پژوهش و تتبع در بسياري از قضاياي نيازمند تتبع كه در دايره ي تلاشها و اهتمامات او نبوده، بازداشته است. حتماً اگر چنين نباشد، همانند ديگران، بر شرف الدين نيز اشكال علمي وارد است. زيرا قضاياي علمي و ديني تابع دليل و برهان است مگر آنجا كه شخص معصوم، آن را بيان مي كند.

5- ما نمي دانيم چگونگي پرسشي را كه از شرف الدين شد، ترسيم كنيم. چه اين سؤال است كه جهت و دامنه ي پاسخ را معين مي كند.

ممكن است سؤال اين باشد: آيا خانه ي زهرا عليهاالسلام را آتش زدند؟!

پاسخ اين سؤال چنين است: آنچه نزد ما ثابت شده تهديد به آتش زدن است نه آتش زدن. اما درباره ي سقط چنين سؤال نشده كه پاسخ داده شود. يعني اين پاسخ فقط مي خواهد آتش زدن را نفي و تهديد را اثبات كند و بس اما از سقط جنين و زدن زهرا عليهاالسلام و ديگر وقايع ساكت است، نه نفي مي كند و نه اثبات. مثل اينكه بگويد: زيد بلندقامت است. اين بدان معني نيست كه گندمگون يا عالم نيست.

شايد پرسش اين باشد: آيا زهرا عليهاالسلام را زدند و فرزندش سقط شد؟!

و پاسخ اين: آنچه ثابت شده تهديد به آتش زدن است...

در اينجا پاسخ جز تهديد همه چيز را نفي مي كند. و اين چيزي است كه گوينده از شرف الدين نقل مي كند.

بنابراين و با توجه به عدم احراز چگونگي پرسش مطرح شده، ما نمي توانيم به شرف الدين نسبت دهيم كه در ماجراي زهرا عليهاالسلام جز تهديد به آتش زدن، همه چيز را نفي كرده است.

6- ناقل اين سخن خطير، در زمان پرسش و پاسخ جوان بوده و بسا كه بيش از 17 سال سن نداشته است،- چنانكه گذشت- و هنوز شيوه هاي علمي دقيق را نه تجربه كرده بود و نه عادتش شده بود. شايد در فهم شيوه علمي دچار اشتباه شده يا

ص: 171

كلمه اي را جابه جا كرده و در نتيجه معني عوض شده، خصوصاً كه از مسأله اي سخن مي گويد كه به تصريح خود وي در نامه ي مورخ 1414 ه حدود 45 سال پيش اتفاق افتاده است.

علاوه بر اين احتمال دارد كه عين پاسخ شرف الدين را فراموش كرده باشد شاهد اينكه پرسش از وقوع آتش زدن يا تهديد بدان بوده- چنانكه در احتمال دوم آمد- اين است كه شخص شرف الدين- چنانكه گذشت- اشاره كرده كه ترس از شمشير يا آتش زدن خانه وجود داشته است. با اينكه در پاسخ سؤال كننده به شمشير اشاره نكرده است.

گفته وي كه اخيراً به روايتي در بحارالانوار دست يافته... دلالت دارد كه وي از زمان رحلت شرف الدين در صدد تحقيق و پژوهش درباره ي اين مسأله نبوده است. چه معقول نيست كه بيش از چهل سال سرگرم تحقيق درباره ي مسأله اي باشد كه دهها روايت از معصومين و دهها و بلكه صدها نص از ديگران، بر آن دلالت دارد... سپس در طول اين مدت چهل ساله فقط و فقط يك روايت پيدا كرده باشد!

كشيد: ابوبكر! چه زود بر اهل بيت رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله يورش آورديد... (1) .

شرف الدين رحمه اللَّه حديث ابوالاسود را نقل كرده كه مي گويد: عمر و يارانش به خانه فاطمه عليهاالسلام يورش بردند، فاطمه فرياد مي كشيد و آنان را سوگند مي داد. (2) .

بنابراين شرف الدين همه ي ماجرا را بيان مي كند و اسامي شركت كنندگان در يورش به خانه ي زهرا عليهاالسلام را فاش مي گويد ترساندن از شمشير را ياد مي كند و آن را از مسلمات مي گيرد و در قبال آن هيچ گونه احتياط نمي كند.

پس چگونه برخي مي گويند: «شرف الدين، نه در مراجعات و نه در النص والاجتهاد، چيزي از وقايعي كه مي گويند، بيان نكرده است. مراجعه كنيد تا ملاحظه كنيد» ما مراجعه كرديم و خلاف آنچه او مي گويد، ملاحظه كرديم.

شايد شرف الدين رحمه اللَّه به اين ناقل همان مطلب النص والاجتهاد والمراجعات را گفته باشد كه تهديد به آتش زدن با تواتر قطعي ثابت شده است. و اين عبارت با عبارت منقول اختلاف دارد: آنچه نزد ما ثابت شده، تهديد به آتش زدن است.

آنچه در اين قسمت بيان كرديم مؤيد عبارت اول است و آن را تقويت مي كند و عبارت دوم را تضعيف و سست.

ذكر منابع در پاورقي يك صفحه و از جمله منابعي كه به همه ي وقايع اتفاقيّه و از جمله به زدن زهرا عليهاالسلام و سقط جنين او، اشاره (و بلكه تصريح) كرده، نشانگر تمايل شرف الدين به اطلاع پيدا كردن مراجعه كنندگان از آن است.

ص: 173

و: زهرا عليهاالسلام از شيخين راضي شد. آنگاه كه ابوبكر و عمر، براي كسب رضايت و خشنودي از فاطمه عليهاالسلام نزدش آمدند.

ز: به حضور پذيرفتن ابوبكر و عمر از سوي زهرا بر نادرستي حديثي دلالت دارد كه مي گويد: «براي زن بهتر است كه نه او مردان را ببيند و نه مردان او را».

3- حتي اگر بپذيريم كه مهاجمان به زهرا عليهاالسلام احترام مي گذاشتند يا حتي او را دوست داشتند، بايد دانست كه احترام و محبت هم آنگاه كه زهرا عليهاالسلام در مقابلشان بايستد و آمال و آرزوهايشان را تهديد كند و عامل اصلي شكست برنامه هاي خطرناك آنان باشد، مانع نمي شود كه دوستي با او را به دشمني بدل كنند و با قساوت و خشونت هرچه تمام با او رفتار نمايند.

حتي اگر چنين اقدامي از سوي برادران و فرزندانشان صورت گيرد، باز با همين خشونت و عنف با آنان مقابله خواهند كرد. زيرا حبّ رياست و سلطنت، آنان را در تنگناي سرنوشت سازي قرار مي دهد. اين تنگنا آنان را به يكسره كردن امور با تمام قدرت وادار مي سازد. پس اين مسأله برايشان از ناديده گرفتن آن احترام مهمتر، ارزشمندتر و خطيرتر است.

ما مي دانيم كه هركس فردي را دوست دارد يا به او احترام مي گذارد، معمولاً او را بيشتر از خود دوست ندارد. لذا هرگاه بين اين دو محبت تعارض پيش آيد، محبت خود را فداي محبت دوست نمي كند. هرگز دستبند را بيشتر از دستش دوست ندارد، ابداً دستش را براي حفظ دستبند قطع نمي كند بلكه هزار دستبند را هرچه گرانقيمت باشد، مي شكند تا دستش سالم بماند.

ديگر آمده- زهرا عليهاالسلام را در خانه ها انصار و مهاجرين دور مي داد تا از حق علي دفاع كند. بنابراين فاطمه عليهاالسلام مي خواست از موقعيت و احترام خود براي كسب نصرت و ياري آنان استفاده كند. حال چگونه احدي جرأت مي كند كه به هجوم برد؟

ظاهراً اين سخن را از فضل بن روزبهان گرفته كه در ردّ علّامه حلّي رحمه اللَّه گفته است: «امراي انصار و بزرگان صحابه، مسلمانان فرمانبردار و دوستدار رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بودند. آيا به نظر تو ساكت نشستند و در اين باره با ابوبكر صحبت نكردند؟ و ديگر اينكه به آتش كشيدن اهل بيت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نه جايز است و نه پسنديده...» (1) .

پاسخ:

1- در اين زمان سه گروه در مدينه بودند:

الف: گروهي كه هيچ مانع و رادعي، نه دين و اخلاق، و نه احساسات و عواطف انساني آنان را از آزار و اذيت اهل بيت عليهم السلام حتي به آتش كشيدن خانه ها به روي آنان و پناهندگانشان، بازنمي داشت.

ب: گروهي كه اندكي محبت و احترام قلبي نسبت به اين گروه مظلوم كه با مصائب بزرگي روبه رو بود؛ داشتند اما عافيت طلب بودند و آمادگي نداشتند در راه آنان و بلكه در راه حق و دين كه آنان را به جهاد با ستمگران مي خواند؛ قرباني شوند.

عوامل محبّت، احترام، دين، مظلوميت و انسانيت در تحريك اين گروه براي اتخاذ يك موضع كوبنده در قبال گروه مهاجم كه آمده اند تا علي عليه السلام را به زور و اجبار به بيعت وادار سازند، هيچ سودي ندارد. علي و زهرا عليهاالسلام كوشيدند تا اين گروه را به جنبش و تحرك وادارند اما موفق نشدند... و بدين ترتيب وصيت رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله تباه شد.

ص: 179

ج: گروهي اندكي كه در كنار زهرا عليهاالسلام ايستادند و آماده بودند تا در راه احقاق حق و ابطال باطل، آنجا كه اقدام و مبادرت مفيد است، گرانبهاترين و نفيس ترين چيز خود- جان- را فدا كنند: ابوذر، سلمان، مقداد، و عمار...

بدين ترتيب واضح است كه دليلي نداريم كه اثبات كند مهاجمان، همان گروه دوستداران و محبّان زهرا عليهاالسلام بودند و نه دو گروه دوم و سوم. بلكه در اعمال و افعال، و اقدامات آنان دلالتي آشكار وجود دارد كه اينان همان عده اند كه نه تنها به زهرا عليهاالسلام احترام نمي گذاردند بلكه با او دشمني مي ورزيدند و از به آتش كشيدن او و پناهندگان به حريم او هيچ پروايي نداشتند اتفاقاً همين كار را كردند، آنگاه كه او را زدند و فرزندش را سقط كردند و پاره ي تن پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در اثر آن به شهادت رسيد البته مي كوشيدند كه در يك اقدام سياسي و مدارا با مردم، در ساير احوال اين بغض و كينه را آشكار نسازند تا موجب گرايش بيشتر مردم به آل علي عليه السلام و درك مظلوميت او و خاندانش و حقانيت راهش نشود.

خلاصه اينكه استدلال به جايگاه و احترام زهرا عليهاالسلام نزد گروه دوم كه عافيت طلب است و از مبارزه گريزان، به اينكه زهرا عليهاالسلام در دلهاي گروه مهاجمان كه از يورش و تهاجم، آزار و اذيت او هيچ پروايي ندارند، جايگاه و احترام خاصي دارد، بي معني است.

2- اگر مهاجمان دوستدار و محب زهرا عليهاالسلام بودند و به او احترام مي گذاشتند، ديگر نيازي نبود كه علي عليه السلام فاطمه عليهاالسلام را در ميان خانه هاي مهاجران و انصار بگرداند تا به نصرت و ياريشان دست يابد و آنان را براي دفاع از حق خود قانع سازد. بلكه كافي بود كه زهرا عليهاالسلام با مهاجمان مقابله كند و با استفاده از نفوذ و جايگاه خود آنان را قانع سازد كه بدون بدست آوردن نتيجه اي كه مخالف ميل زهرا عليهاالسلام يا موجب خشم او باشد، برگردند و ديگران را هم كه با خود آورده بودند، برگردانند.

ص: 180

جداي از اين، اگر همه ي آنان محبّ و دوستدار زهرا عليهاالسلام بودند، آيا از باقي انصار كمك مي طلبيدند كه به دوستدارانش هجوم برند و با آنان بجنگند؟! آيا ممكن است كه زهرا عليهاالسلام موجب عداوت و دشمني بين محبان خود شوند، سپس بايستد و راضي و شادمان نظاره گر اين دو گروه باشد.؟!

3- اگر اين مردم محب و دوستدار زهرا عليهاالسلام بودند، پس چرا وقتي از دنيا رفت از آنان و كسي كه آنان را آورده بود، رويگردان بود؟! و چرا وصيت كرد كه ابوبكر و عمر، و احدي از ستمگران در حقّ او، در تشييع جنازه اش حضور نداشته باشند و به همين علت، شبانه دفن شد؟! و هنوز قبرش از همه پنهان است، در حالي كه يگانه دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و سرور زنان جهان از اولين و آخرين است؟!

پس چگونه در قبال محبتشان، جفا مي كند، و در حالي كه خداوند آنان را به محبت و خشنود كردن زهرا عليهاالسلام فرمان مي دهد، او بر آنان جفا مي كند و خشم مي گيرد؟!

محبّت زهرا عليهاالسلام بود، حال چگونه مي توانيم تصور كنيم كه به او يورش برند؟

پيش از پاسخ دو نكته را كه وي گفته، متذكر مي شويم:

1- معترضان به عمر همان كساني بودند كه با خود آورده بود تا به كمك آنان به اهل بيت وحي عليهم السلام هجوم برد.

2- اعتراض آنان بر جايگاه و موقعيت زهرا عليهاالسلام در نزدشان دلالت دارد. در پاسخ به اين نكته مي گوييم:

1- چه كسي گفته كه معترضان به عمر همان مهاجمان بودند؟ و به چه دليل؟! خانه ي فاطمه عليهاالسلام در مسجد پيغمبر بود و مردم به مسجد رفت و آمد مي كردند و در بيشتر اوقات در آنجا حضور داشتند. هنگامي كه مهاجمان به خانه زهرا عليهاالسلام يورش بردند، «مردم جمع شدند تا نظاره كنند، و خيابانهاي مدينه از مردان پر شد». (1) پس چرا معترض، از همين نظاره گران يا يكي از مؤمنان پاكيزه حاضر در مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نباشد؟! اين به ظاهر حال مناسبتر مي آيد. زيرا ظاهر حال مهاجمان نشان مي دهد كه آنان براي فاطمه عليهاالسلام و كساني كه در خانه بودند و مسجد و قبر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله كه در خانه ي فاطمه عليهاالسلام بود، هيچ ارزشي قائل نبودند.

2- اگر بپذيريم كه يكي از مهاجمان اعتراضي كرده ولي روشن است كه دلالت نمي كند كه آنان به زهرا عليهاالسلام احترام مي گذاشتند و يا از او تجليل مي كردند. شايد عامل اين اعتراض، خوف از عواقب چنين اقدام خطرناكي بوده است. اگر مردم دشمني آنان با علي عليه السلام را بپذيرند به اين اعتبار كه او قطب حساس جبهه ي مخالف و مانع اساسي تحقق آمال و آرزوهاي آنان در رسيدن به سلطنت و حكومت است و اين علي بود كه پدران، فرزندان و برادرانشان را در راه خدا كشت، اما زهرا عليهاالسلام اينگونه نيست. بنابراين تجاوز و دشمني با او و آتش زدن خانه اش، در حالي كه

ص: 182

يگانه دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله است و در تمام جهان اسلام معروف، چيزي نيست كه بتوان براي مردم توجيه كرد چه بسا اگر مردم بفهمند كه زهرا عليهاالسلام در نتيجه اين اقدامات خشونت آميز حاكمان جديد كشته شده، وضعيت به ضرر آنان عوض خواهد شد.

3- مهاجمان چنان زهرا عليهاالسلام را زدند كه فرزندش را سقط كرد اما احدي نه از مهاجمان و نه از ديگران، كوچكترين اعتراضي نكرد. آيا اگر از عمر مي ترسيدند، از قنفذ، يا مغيرة بن شعبه و امثال اين دو هم مي ترسيدند؟!

4- اگر مهاجمان تا اين اندازه به زهرا عليهاالسلام احترام مي گذاشتند، سبب ايستادگي وي در مقابل آنان، و نشستن علي عليه السلام و بني هاشم در خانه اش روشن مي شود. زيرا در اين صورت مانع رسيدن مهاجمان به علي، و بازداشت او- به تعبير و برحسب معيارهاي اين استدلال كننده- خواهد شد. حال مي توان فهميد كه چرا زهرا عليهاالسلام شخصاً در را باز مي كند و نه علي عليه السلام يا يكي از حاضران در خانه.

اي كاش اين اقدام زهرا عليهاالسلام مي توانست مهاجمان را از شكستن در و ورود بدون اجازه به خانه ي فاطمه عليهاالسلام بازدارد. البته در حفظ حق و حقيقت، از دستبرد و تباهي و نيز روشن كردن باطن كودتاچيان نقش مؤثري داشت.

5- تاريخ و سياست كساني كه عمر براي يورش به خانه زهرا عليهاالسلام با خود آورده دلالت ندارد كه آنان زهرا عليهاالسلام را دوست داشتند البته اين در صورتي است كه موردي پيدا نكنيم كه برعكس آن دلالت كند. تاريخ نام شماري از مهاجمين را براي ما ثبت كرده است:

ابوبكر، عمر، قنفذ، ابوعبيدة بن جراح، سالم غلام ابوحذيفه، مغيرة بن شعبه، خالد بن وليد، عثمان، اُسيد بن حُضير، معاذ بن جبل، عبدالرحمن بن عوف، عبدالرحمان بن ابي بكر، محمد بن مسلمه- او شمشير زبير را شكست- زيد بن اسلم،

ص: 183

عياش بن ربيعه، و ديگران (1) كه در بخش دوم، نام گروهي از آنان را خواهيم آورد.

شركت كنند، اطاعت نكردند و به رغم اينكه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله متخلفان از سپاه اسامه را لعنت كرده بود، سپاه او را تجهيز نكردند. (1) .

همچنان كه در شب عقبه در راه آن حضرت كمين كردند و كوشيدند با رم دادن شتر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله او را بكشند؛ و به همسرش اتهام ناروا زدند و مسائل فراوان ديگر كه از آنان در قبال پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و عترت طاهرين او سر زد. قتل امام حسين عليه السلام و اسارت خانواده اش جنايت بزرگ ديگري بود كه از ورود به خانه زهرا عليهاالسلام و زدن او كمتر نيست. قاتلان كربلا فرزندان مهاجمان مدينه بودند.

همچنان كه نقشه ترور علي عليه السلام را طرح كردند تا هنگامي كه در مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نماز مي خواند، او را به دست خالد بن وليد بكشند اما ابوبكر، پيش از سلام به صدا درآمد و گفت: خالد آنچه به او دستور داده ام، انجام ندهد. (2) .

ابوحنيفه با استناد به همين قضيه، سخن گفتن در نماز، پيش از سلام را جايز دانسته. (3) سفيان ثوري نيز با استناد به همين قضيه، فتوا داده كه هر كه بعد از تشهد و قبل از سلام حدثي از او سر زند، نمازش صحيح است. (4) .

2- نوعي احترام در شرايط عادي كه عاملي براي ترس و گريز از آن نيست،

ص: 185

آشكار مي شود اما در شرايطي كه وضع به گونه ديگري است، مردم چنانكه امام حسين عليه السلام فرمود، بنده ي دنيايند و دين لقلقه ي زبانشان است. پس آنگاه كه به بلا آزموده شوند دينداران كم باشند. (1) .

بنابراين احترام در ايام گشايش، به معني نصرت به هنكام بلا و آنگاه كه مصالح مردم در معرض تهديد قرار گيرد، نمي باشد. اين نكته براي همگان معلوم است.

3- روايت شيخ طوسي از ابوالعباس بن عقده از محمد بن مفضل از حسن بن علي وشاء، از عبدالكريم بن عمر و خثعمي از عبداللَّه بن ابي يعفور و معلي بن خنيس، از ابي الصامت، از امام صادق عليه السلام كه فرمود: «بزرگترين گناهان كبيره هفت تاست... اما قذف زنان شوهردار، فاطمه را بر بالاي منابرشان قذف كردند...» (2) بر نادرستي آنچه از احترام و گراميداشت همگاني زهرا عليهاالسلام گفته مي شود، دلالت دارد. اين روايت به صراحت بيان مي كند كه شماري از مردم به گونه ي غير قابل تصوري نسبت به آن حضرت جسارت مي كردند.

علي عليه السلام و در نتيجه ختم معارضه بود.

2- هدف مهاجمان، بازداشت علي عليه السلام بود و به فاطمه عليهاالسلام كاري نداشتند. چه افكار عمومي جامعه اجازه تعرض به او را نمي داد. بنابراين گفته عمر در پاسخ كسي كه گفت: فاطمه در خانه است؛ گفت: اگر چه فامطه در خانه باشد، يك سخن طبيعي است و بدين معني كه ما كاري نداريم بلكه مي خواهيم با دستگيري علي، معارضه را سركوب كنيم. زهرا عليهاالسلام در خانه باشد، ما به او كاري نداريم بلكه هدف ما فقط دستگيري علي است.

پاسخ:

1- ما توصيف علي عليه السلام به متمرد را خيلي غريب مي دانيم. همانگونه كه وصف او و همراهانش از بني هاشم و ديگران را به «معارضان حكومت» شگفت مي دانيم. مگر كي حكومت و سلطنت غاصبان خلافت استقرار پيدا كرده كه ديگران معارض بشمار آيند؟! چه يورش به خانه فاطمه عليهاالسلام بلافاصله پس از بازگشت ابوبكر از سقيفه به مسجد بود كه براي بيعت بر روي منبر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نشست. دقيقاً در همين لحظه تهاجم آغاز شد. حتي پس از به دست گيري سررشته ي امور توسط حاكمان جديد و مسلط شدن آنان بر اوضاع، آيا پسنديده و صحيح است كه صاحب حق شرعي را كه متجاوزان به منظور ربودن حق و منصب الهي و چيره شدن بر او قهر و غلبه و حيله و مكر و با تمام وسائل و ابزارهاي نامشروع او را مورد يورش ناجوانمردانه خود قرار داده اند، معارض و متمرد توصيف كنيم كه مي بايست سركوب شود؟!

آيا اين همه انجام شده كه غاصب متجاوز مشروعيت داشته باشد؟!

2- آيا اگر همه ي آنچه گذشت، صحيح باشد، آيا گفته ي عمر بدين معني است كه ما به فاطمه كاري نداريم. ما مي خواهيم فقط علي را دستگير كنيم؟ آيا گفته ي او بدان

ص: 187

معني است كه ما فاطمه را از آتش نجات خواهيم داد و آتش را فقط به سوي علي هدايت خواهيم كرد؟ و بدينگونه نزد مهاجمان محترم و گرامي است و حرمت پدرش، رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله را در مورد او مراعات كرده اند؟

3- آيا وجود افكار عمومي بدين معني است كه آنان را از آتش زدن فاطمه بازخواهد داشت؟! اگر افكار عمومي اجازه مي دهد كه علي را آتش زنند پس چرا اجازه ندهد كه فاطمه و حسن و حسين عليهماالسلام را كه يار و ياور اويند، با او آتش زنند؟! اگر سخنان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله درباره ي فاطمه عليهاالسلام آنان را از هرگونه اقدام ناشايست در حق وي بازمي دارد، پس چرا سخنان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله درباره ي علي عليه السلام مانع آنان نمي شود؟ اين كدام افكار عمومي است كه اجازه مي دهد علي عليه السلام را مورد تجاوز قرار دهند و دستگير كنند؟!

اگر افكار عمومي وجود دارد، پس چرا آنان را از اين سخن وقيحانه بازنداشت كه به رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله گفتند: پيغمبر هذيان مي گويد؟! و چرا مجازات نشد؟! يا لااقل چرا سرزنش و ملامت نشد؟!

ما در جايي نديده ايم كه آنان در برابر گوينده، چهره ي خود را درهم كشيده باشند اين حداقل چيزي است كه از آنان در آن حالت انتظار مي رود مگر اينكه وي منكر اين سخن عمر در حق پيغمبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله باشد! چرا افكار عمومي مانع از زدن زهرا عليهاالسلام و سقط جنين او نمي شود؟! و چرا اين افكار عمومي مورد ادعا از قتل امام حسين عليه السلام و ياران پاكباخته اش، اين ستارگان زمين، فرزندان بني عبدالمطلب و برگزيدگان مؤمنان و مخلصان و سپس اسارت دختران و ذريه ي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و گرداندن آنان در شهرها و در مقابل ديدگان مردم، جلوگيري نكرد؟! و چرا؟! و چرا؟!

4- واضح است كه كلمه ي «وَ اِنْ» حرف وصل است و عبارت قبل را به عبارت بعد وصل مي كند. يعني: و ان كان في البيت فاطمه؛ اگر چه فاطمه در خانه باشد، من

ص: 188

خانه را با ساكنانش به آتش خواهم كشيد. اين كلمه بدين معني نيست كه ما به فاطمه كاري نداريم بلكه آمده ايم كه علي را دستگير كنيم. نه هيچ يك از قواعد زبان عربي اين معني را تقويت مي كند و نه وجه مقبولي در علوم بلاغت و ساير علوم برايش وجود دارد.

اما كلمه ي «بِمَنْ فيه: با ساكنانش»: واژه ي مَنْ كه در مورد عقلا به كار مي رود، تأكيد دارد كه وي خانه و انسانهاي ساكن در آن و از جمله فاطمه، حسن و حسين، و علي عليه السلام را به آتش خواهد كشيد.

اگر بينديشيم كه اين تفسير درست است، و آنان به فاطمه كاري نداشتند، آيا به ديگر ساكنان خانه، از بني هاشم و زبير و عباس كه به گفته ي وي، آنان نيز در خانه بودند، كار داشتند يا نه؟!

آيا در زبان عربي واژه ي «بِمَنْ فيه»، فقط براي علي عليه السلام وضع شده و حسن و حسين عليهماالسلام و فضه و زبير و بني هاشم و فاطمه و عباس و... از شمول آن بيرون اند؟! اگر به فاطمه عليهاالسلام كاري ندارد، پس چرا از او نمي خواهد كه خانه اي را كه هيزم آورده تا آن را با ساكنانش آتش بزند، ترك كند؟ بلكه به جاي اين، در پاسخ: فاطمه در خانه است، گفت: اگر چه فاطمه در خانه باشد؟!

اذيت كردند و به خشم آوردند كه ولو به ظاهر از او درخواست عفو گذشت كردند.

2- بدون ترديد، زهرا عليهاالسلام در جامعه ي اسلامي منزلت خود را داشت. همين منزلت زهرا عليهاالسلام بود كه آنان را وادار كرد تا تلاشي را براي گذر از كينه جويي، و از بين بردن آثار و عواقب منفي ناشي از اقدامات و جنايات خود در قبال زهرا عليهاالسلام، در حال و آينده، آغاز كنند.

3- آنان پس از درخواست رضايت از زهرا، احترامي انجام ندادند كه بر حسن نيت آنان دلالت كند بلكه همه دلائل بيانگر آن است كه اين كار را فقط و فقط براي تبليغات انجام دادند. لذا نه فدك را به فاطمه عليهاالسلام برگرداندند و نه گامهاي عملي براي از بين بردن آثار تجاوز زشت برداشتند و نه از تصميم اكيد خويش در غصب حقّ علي عليه السلام برگشتند و نه در قبال جنايات كه به طور علني مرتكب شدند، در برابر صحابه كوچكترين اعترافي به اشتباه كردند.

4- منزلت زهرا عليهاالسلام مانع نمي شد كه او را با ضرب و شتم و... مورد تعدّي و تجاوز قرار ندهند. چنانكه پدرش كه در دلهاي مردم عظيم تر، و مقدس تر از او بود، وقتي كه منافع و مصالح و بلندپروازيهاي آنان اقتضا كرد اين عظمت، و تقدّس، و منزلت مانع نشد كه خشن ترين سخنان زشت را به آن حضرت نگويند. آنگاه كه يكي از همين مهاجمان در حادثه اي كه به مصيبت روز پنجشنبه معروف شده، پيامبر صلي اللَّه عليه و آله را كه در بستر بيماري بود، با سخنانش از نوشتن وصيت به امامت علي عليه السلام بازداشت. او گفت: همانا پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله هذيان مي گويد. يا گفت: درد بر او غلبه كرده است. (1) .

ص: 190

پيش از اين و در موسم حج (1) آنگاه كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرمود: امامان پس از من دوازده نفرند، چنان داد و فرياد و غوغا به راه انداختند كه كسي سخن حضرت را نشنيد. پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به دنبال آن فرمود: «همه آنان از قريش هستند». (2) اين هنگامي

ص: 191

بود كه احساس كردند كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مي خواهد به امامت و خلافت علي عليه السلام پس از خود تأكيد كند.

همچنان كه منزلت و عظمت و قداست پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مانع از مخالفت با فرمان اكيد وي در خصوص پيوستن به سپاه اسامه نشد. در حالي كه به آنان فرمود: خداوند لعنت كند كسي را كه از پيوستن به سپاه اسامه تخلّف كند. (1) .

همانگونه كه اين قداست و عظمت، آنان را از تلاش براي ترور پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله بازنداشت چه در عقبه در راه حضرت كمين كردند و كوشيدند با رم دادن شترش، او را بكشند. (2) .

5- مگر زهرا عليهاالسلام از كدام منزلت نزد آنان برخوردار بود كه وقتي براي رضايت طلبيدن از او آمدند، ابوبكر چون با واكنش زهرا عليهاالسلام روبه رو شد، به گريه افتاد. عمر به او گفت: آيا براي خشم زني اينگونه جزع مي كني؟!

6- نمي توان حوادث تاريخ را بر اساس يك عامل مثل نيروي انساني، يا اخلاقي، يا ديني، يا مصلحتي، يا اقتصادي، يا عقلي و مانند آن، ارزيابي كرد و سنجيد. هر چند هر يك از اين عوامل در وقوع حادثه و تعيين انگيزه ها و آثار نوعي تأثير داشته است اما هيچ كدام به تنهايي براي سنجش كافي نيست.

اگر اين سخن درست باشد بايد قتل حسين عليه السلام توسط يزيد و ادعاي خدايي فرعون، تكذيب شود. زيرا نه با دين سازگار است و نه با اخلاق و نه عقل مي پذيرد و نه وجدان.

حقيقت اين است كه گاهي اوقات همه ي عوامل مذكور، در پيدايش حوادث دخالت دارد. گاهي اوقات نيز عامل اصلي، جنون شهوات است. و چه بسا كه

ص: 192

حادثه اي نتيجه ي حماقت، يا تحريك عواطف و احساسات يا بيماريها و عقده هاي رواني، يا آمال و بلندپروازيهاي درست و نادرست باشد. ممكن است برخي از اين عوامل با هم موجب پيدايش يك حادثه شوند. بنابراين تعظيم و احترام زهرا عليهاالسلام مثلاً آنان را از از غصب فدك بازنداشت. چه سياست، يا مصلحت يا شهوت حكمراني، يا شهوت اقتصادي آنان موجب شد كه به هر طريق شده، آن را غصب كنند.

همه ي ما مي دانيم كه هرگاه فرزند با پدرش بر سر حكومت به نزاع بپردازد، محبّت و عطوفت پدري مانع از قتل او نمي شود. موارد فراواني از حاكمان شنيده ايم كه مي گويند: پادشاهي عقيم است و رحم ندارد. (1) گاهي اوقات يكي از آنان فرزندش را به علت خاص و يا ايستادگي در مقابل بلندپروازيها و شهوات پدر، ضربتي كاري زده است.

گفته مي شود كه يكي از زنان عصر عباسي فرزندش را به خاطر پادشاهي كشت. مأمون نيز برادرش امين را به قتل رساند.

بدين ترتيب روشن مي شود كه برخي از عوامل و انگيزه ها قويتر است و برخي تأثير عوامل ديگر را خنثي مي كند.

مي گوييم:

1- درست است كه رضايت زهرا عليهاالسلام آرامش خاطر طرفداران جرياني است كه فاطمه عليهاالسلام را مورد يورش بي رحمانه خود قرار داد و باعث آزار و اذيت او شد. زيرا اينان علاقه ي شديدي دارند كه آن دسته مهاجم در زمره ي كساني كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله را اذيت كردند و به خشم آوردند و در نتيجه آشكارا خداوند سبحان را اذيت كردند و به خشم آوردند، مطرح نشوند. برخي از اينان در روايتي كه اين قضيه را بيان مي كند، به نفع همين مهاجمان دست برده و روايت كرده اند كه فاطمه عليهاالسلام از آنان راضي شد. (1) اين در روايت شعبي آمده است. روايت شعبي، يك روايت موقوف است. زيرا وي زمان حادثه را درك نكرده است.

گروهي ديگر سكوت كرده اند و چيزي از رضايت و عدم رضايت زهرا عليهاالسلام نگفته اند. (2) .

شگفت تر از همه ادعاي كساني است كه مي گويند: ابوبكر (3) و علي بر جنازه ي زهرا عليهاالسلام نماز خواندند.

اما دانشمندان همكيش آنان، همين روايت را به گونه ي صحيح آن روايت و به افزوده آنان توجه نكرده اند، بلكه گفته اند: هنگامي كه ابوبكر و عمر آمدند تا از فاطمه عليهاالسلام رضايت بخواهند، فاطمه عليهاالسلام به آنان اجازه نداد تا اينكه به علي عليه السلام متوسل شدند. علي عليه السلام با فاطمه عليهاالسلام صحبت كرد اما فاطمه عليهاالسلام اجازه نداد. بلكه

ص: 194

گفت: خانه، خانه ي تو است. يعني: تو آزادي كه بر حسب آنچه شرايط حاكم بر تو تحميل مي كند، هر كه را مي خواهي وارد خانه كني اما خودش موضع و ديدگاه خود را حفظ كرد و هيچكس، و هيچ چيز نتوانست موضع ديگري بر او تحميل كند.

هنگامي كه بر او وارد شدند، با آنان سخن نگفت بلكه با علي سخن گفت و از آنان اقرار گرفت. آنان اقرار كردند كه از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله شنيدند كه فرمود: «رضايت فاطمه، رضايت من است و خشم فاطمه، خشم من. پس هر كه فاطمه، دخترم را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هر كه فاطمه را خشنود سازد، مرا خشنود كرده و هر كه فاطمه را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است».

پس فاطمه عليهاالسلام به آنان گفت: «من خداوند، و فرشتگان او را شاهد مي گيرم كه شما دو نفر، مرا به خشم آورديد و مرا خشنود نساختيد و اگر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را ملاقات كنم، از شما به او شكايت خواهم كرد». (1) .

و هنگامي كه ابوبكر بواسطه اين سخن گريست، عمر او را توبيخ كرد و گفت: براي خشم زني اينگونه جزع مي كني... (2) .

برحسب متن سليم بن قيس:

علي عليه السلام نمازهاي پنجگانه را در مسجد مي خواند. هرگاه نماز مي گذارد، ابوبكر و عمر به او مي گفتند: دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله چگونه است؟ تا اينكه بيماري زهرا عليهاالسلام سخت شد، آن دو جوياي حال او شدند و گفتند: بين ما و او وقايعي گذشته كه مي داني، اگر مصلحت مي بيني از او برايمان اجازه بگير تا از او معذرت خواهي كنيم.

ص: 195

علي عليه السلام گفت: اين با خود شماست.

آنان آمدند تا در كنار در خانه فاطمه عليهاالسلام نشستند. علي عليه السلام بر فاطمه عليهاالسلام وارد شد و گفت: اي زن آزاده! فلاني و فلاني در كنار در نشسته اند، مي خواهند بر تو سلام كنند، نظر تو چيست؟ فاطمه عليهاالسلام گفت: خانه، خانه ي تو است، و زن آزاده، همسر تو. هر چه مي خواهي انجام ده. علي گفت: مقنعه ات را محكم كن. فاطمه عليهاالسلام مقنعه اش را محكم و رويش را به طرف ديوار كرد. آن دو وارد شدند و سلام كردند و گفتند: از ما راضي شو، كه خدا از تو راضي باشد. فاطمه عليهاالسلام گفت: چه چيز شما را به اين كار واداشت! گفتند: به گناهمان اعتراف مي كنيم و اميدواريم كه ما را عفو فرمايي و كينه را از دلت بيرون كني. فاطمه عليهاالسلام گفت: اگر راست مي گوييد، از آنچه از شما مي پرسم، پاسخ دهيد. بدانيد كه من چيزي از شما نمي پرسم مگر اينكه مي دانم كه شما از آن آگاه هستيد. اگر راست گفتيد، مي دانم كه در آمدنتان صادق هستيد. گفتند: از آنچه مي خواهي بپرس. فاطمه عليهاالسلام گفت: شما را به خدا سوگند مي دهم آيا از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله شنيديد كه گفت: فاطمه پاره ي تن من است. هر كه او را اذيت كند، مرا اذيت كرده است؟ گفتند: بلي، شنيديم. فاطمه عليهاالسلام دستانش را به سوي آسمان برد و گفت: پروردگارا! اين دو تن، مرا اذيت كردند. من از اين دو به تو و فرستاده ات شكايت مي كنم. نه، به خداي سوگند ابداً از شما راضي نمي شوم تا پدرم رسول خدا را ملاقات كنم و از آنچه با من كرديد، به او خبر دهم، تا او درباره ي شما حكم كند. گفت: در اين هنگام ابوبكر، خواهان مرگ و هلاكت شد و ناله ي شديدي به راه انداخت. عمر گفت: اي خليفه ي رسول خدا!! از سخن زني ناله مي كني؟ (1) .

ما نمي دانيم كه چرا اين مرد همان روايت را انتخاب كرده كه غير شيعه روايت

ص: 196

كرده اند زحمت مقايسه بين دو روايت را به خود نداده كه هيچ، حتي به روايت ديگر اصلاً اشاره نكرده است. در حالي كه طرفداران مهاجمان كه در صدد توجيه جنايات آنان هستند، در اين روايت دست برده اند، به گونه اي كه آثار اين تصرف خائنانه كاملاً آشكار است. بلي، آن روايت تحريف شده را پذيرفته و اين روايت صحيح و صريح را ترك كرده است.

2- عفو و گذشت از كسي است كه از گناهان خود توبه نصوح كرده باشد و توبه يعني بازگرداندن حق به صاحبش و تصحيح اشتباه و ترميم خرابي. آيا توبه غاصبي كه به همه چيز دست انداخته و مي گويد: مرا عفو كنيد و از من خشنود باشيد و بدانيد كه هيچ چيز به هيچ يك از شما پس نخواهم داد، پذيرفته است؟! چنين اعتذاري دل انسان را بيشتر به درد مي آورد. زيرا عذر بدتر از گناه است. پس چگونه و چرا و بر چه اساس فاطمه عليهاالسلام آنان را عفو نمايد، در حالي كه به اندازه ي يك بند انگشت از جناياتي كه در حقّ او مرتكب شدند، برنگشته اند؟ آنان نه فدك را به زهرا عليهاالسلام پس دادند و نه آنچه از ارث پدرش غصب كردند و نه چيز ديگري. مگر اينكه در حق زهرا عليهاالسلام گمان رود كه در اين ادعاي خود اشتباه كرده است!

همچنان كه به جنايت خود در حقّ خداوند و امت، يعني غصب خلافت از صاحب حقيقي آن، اعتراف نكردند و هيچكس براي قصاص جنايتكاراني كه زهرا عليهاالسلام را چنان زدند كه جنينش را سقط كرد، اعلام آمادگي نكرد. بلكه كساني كه اين جنايت را انجام دادند، اركان حكومت و اعوان و انصار حاكم بودند. همان حاكمي كه آمده معذرت بخواهد اما شمشيرهايش همچنان براي زدن گردن معترضان و شاكيان تيز است.

بنابراين توبه اي در كار نبود بلكه تلاشي بود براي تغيير چهره، تقويت امور و كسب قدرت بيشتر براي حفظ خلافت غاصبانه خود.

ص: 197

اگر واقعيت خلاف اين بود و صادقانه درخواست گذشت داشتند، پس چه چيز مانع شد كه ابوبكر، قنفذ يا مغيرة بن شعبه يا عمر يا ديگر كساني كه حرمت خانه فاطمه عليهاالسلام را شكستند، كيفر نمايد؟! اگر نمي توانست مجازات كند لااقل بايد توبيخ مي كرد يا چهره اش را از اين كرده شان درهم مي كشيد يا به گونه اي نارضايتي خود را از اين اقدام ناروا بيان مي كرد. اما نه تنها هيچ كدام را انجام نداد، و به همين بسنده نكرد بلكه هرچه بيشتر جانب آنان را گرفت و از آنان حمايت كرد.

من نمي دانم مناصب، امتيازات و اموالي كه به فلاني و فلاني داد جبران جناياتي بود كه در حق زهرا عليهاالسلام مرتكب شدند يا نه؟!

اموال قنفذ را كه در كارگزاري آنان بدست آورده بود، به او بخشيدند. آنگونه كه از اميرالمؤمنين علي عليه السلام روايت شده، اين جبران زحماتي بود كه وي در راه آنان كشيد.

من نمي دانم اگر زهرا عليهاالسلام اراده مي كرد آنچه غصب كرده اند، از آنان بگيرد، آيا دوباره او را مي زدند يا علناً به قتل محكوم مي كردند؟!

3- اگر زهرا عليهاالسلام از آنان راضي شد پس چرا وصيت كرد كه شبانه دفن شود و بر جنازه اش حاضر نشوند؟ علي عليه السلام وصيت زهرا عليهاالسلام را به دقت اجرا كرد و قبرش را پنهان نمود خشم مهاجمان به جوش آمد و تلاش كردند تا قبري را كه علي عليه السلام براي به اشتباه انداختن آنان، كنده بود، نبش كنند اما علي عليه السلام قدرتمندانه و كوبنده در مقابل آنان ايستاد. وقتي با مخالفت قوي علي عليه السلام روبه رو شدند، برگشتند. (1) .

ص: 198

سلطه كه قوي و قدرتمند است، مي توان از زبان فاطمه عليهاالسلام شايع كند كه پس از خشم، از ما راضي شده است و احدي جرأت نكند ادعاي حكومت را تكذيب كند. اين شايعه در آينده نزد همگان پذيرفته خواهد شد. اما زهرا عليهاالسلام با وصيت خود- كه او را شبانه دفن كنند، و آنان كه بر او ستم كرده اند، بر جنازه اش حاضر نشوند- فرصت تزوير حقيقت را از آنان گرفت. چه با اين وصيت، يك دليل قاطع و برهان ساطع، در غالب يك شاهد تاريخي زنده، بر خشم ابدي خود از آنان تقديم داشت. ناشناخته ماندن قبر زهرا عليهاالسلام در طول نسلها و قرنها، در حالي كه سرور زنان عالم و يگانه دختر خاتم پيامبران و سيد رسولان بود، شاهد ديگري بر خشم و نفرت زهرا عليهاالسلام از آنان است.

4- معقول و مقبول است كه شايد هدف از تلاش براي كسب رضايت زهرا عليهاالسلام اظهار اين امر بوده كه از مشكل شخصي است و همانگونه كه آغاز شد، خاتمه يافت. هم اكنون زهرا از ما خشنود است و هيچگونه مشكلي با او نداريم. چنانكه سخن اين شخص استدلال كننده نيز به همين نكته اشاره دارد.

در اين ماجرا با فاطمه عليهاالسلام بدرفتاري شد و او را زدند. تلاشي صورت گرفته كه اين اقدام ناجوانمردانه و بدرفتاري وقيحانه را چنين تفسير كند كه صرفاً شتابزدگي يا خروش خشم گزنده اي بود كه مرتكبان را از اعتدال خارج كرد.

آيا سبب پيدايش اين خشم شخص زهرا عليهاالسلام بود؟ با چه چيز؟ با اقداماتش؟ يا با كلمات و سخنانش؟ يا با فريادهاي بلندش؟ يا با هر چيز ديگري؟ آنان از معرفي مسئول پيدايش اين خشم چشم پوشي خواهند كرد.

متجاوزان به خويشتن بازگشتند و توبه كردند، حال بر زهرا عليهاالسلام است كه عفو كند و از تقصيرشان بگذرد. اين توصيه ي اخلاق اسلامي است و آيات قرآني بر آن تأكيد دارد و زهرا عليهاالسلام به عنوان زن پرهيزگار پاكيزه ي معصوم از همه ي مردم در التزام به

ص: 199

اين ارزش اخلاقي سزاوارتر است.

اين يعني: زهرا عليهاالسلام به متجاوزان و غاصبان خلافت، و غارتگران ميراث پدرش سند مشروعيت داد. فقط يك چيز باقي مي ماند و آن اينكه: به هنگام رويارويي در زدن زهرا عليهاالسلام قدري شتابزدگي به خرج دادند كه البته در اين كار معذورند. چه به سبب حالت متلاطم و هيجان حاكم خيلي سريع انجام شد و چه بسا خودش عامل اين كار بود! و اشتباه كرد كه در مقابلشان ايستاد. علي هم اشتباه كرد كه كودتاچيان حاكم را به رسميت نشناخت و با حاكم جديد بيعت نكرد و قدمي در جهت ياري آنان برنداشت. و بدين ترتيب اعاده اعتبار مي شود. اين نهايت آرزوها و بلكه گرانبهاترين آرزويشان بود.

اما زهرا عليهاالسلام آنگاه كه آنان را حتي از ورود به خانه اش رد مي كند و توبه شان را نمي پذيرد و اصرار دارد كه از آنان به رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله شكايت خواهد كرد و سپس وصيت مي كند كه شبانه دفن شود، بر جنازه اش حاضر نشوند و قبرش مخفي بماند، در حقيقت نقشه شيخين را نقش بر آب كرده است.

تاريخ به رغم تزوير و تحريفي كه در آن صورت گرفته، گوشه هايي از حقيقت را براي ما ثبت كرده است. از جمله: فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت در حالي كه از آنان رويگردان بود. علي عليه السلام او را شبانه دفن كرد و آنان را خبر نكرد. اين چيزي است كه در كتابهاي معتبر و موثق گروه بزرگي از مسلمانان آمده است. (1) .

ص: 200

از امام رضا عليه السلام درباره ي شيخين سؤال شد. فرمود: ما يك مادر نيكوكار داشتيم كه وقتي از دنيا رفت، از آنان خشمگين بود. ما راضي نمي شويم تا او از آنان راضي شود. (1) .

از عبداللَّه بن حسن نيز به همين تقريب نقل شده است. (2) .

بدين ترتيب روشن مي شود كه زهرا عليهاالسلام آن زن مطهره ي معصوم كه خداوند از خشنودي او خشنود مي شود و از خشم او خشم مي گيرد، با اين موضع آگاهانه اش به همگان در تمام تاريخ فهمانيد كه:

اين قضيه يك مسأله شخصي نبود بلكه قضيه ي اسلام و دين، و تجاوز به حريم خدا و رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و حق و انسانيت و اسلام مجسم در او بود. زيرا هدف از تجاوز به حريم زهرا عليهاالسلام منع وي از دفاع از امامت است. امامت قوام دين است و يك تصميم الهي قاطع و حق امت مسلمان و حق همه انسانها.

زهرا عليهاالسلام پس از آنكه از آن دو اقرار صريح گرفت كه تعدي و تجاوز نسبت به او، تجاوز به ساحت پيغمبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله و در نتيجه تجاوز و جسارت به حريم ملكوتي پروردگار است و او حق ندارد كه چنين متجاوزي را مورد عفو و گذشت خود قرار دهد، و با بيان اين جمله كه از اينان نزد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله شكايت خواهد كرد، آنان را از اين حقيقت آگاه كرد؛ آري، زهرا عليهاالسلام پس از اين، آن موضع كوبنده خود را اتخاذ كرد.

ص: 201

سپس براي آنكه به مردم گفته نشود كه زهرا عليهاالسلام پس از آن به خويشتن بازگشت، و يا با فلاني پيغام داد كه: از آنان راضي شده است، وصيت كرد كه شبانه دفن شود.

همچنين ادعا مي شود و بلكه واقعاً در عمل انجام شده كه: دفن شبانه سنت است. (1) بنابراين براي تداوم خشم زهرا عليهاالسلام از غاصبان و متجاوزان دفن شبانه كافي نيست. لذا وصيت كرد كه بر جنازه اش حاضر نشوند، و بر پيكرش نماز نگزارند، و قبرش پنهان بماند. كوشيدند چند قبر را نبش كنند تا به جنازه اش دست يابند و بر او نماز گزارند، اما علي عليه السلام جلوگيري كرد. (2) .

در بعضي از منابع آمده: «فاطمه عليهاالسلام از علي عليه السلام به خدا و رسولش پيمان گرفت كه جز ام سلمه و ام ايمن و فضّه و حسنين، و سلمان و عمار و مقداد و ابوذر و حذيفه كسي بر جنازه اش حاضر نشود». (3) .

ص: 202

علي عليه السلام بر او نماز گزارد (1) و پنج تكبير گفت (2) ... پندار برخي كه گمان مي برند ابوبكر بر جنازه زهرا عليهاالسلام حاضر شد و بر او نماز گزارد (3) ، درست نيست. او نه بر زهرا عليهاالسلام نماز گزارد و نه بر پيكر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله در حالي كه جنازه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله سه روز روي زمين بود. (4) .

بيعت با خليفه پس از دفن پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله انجام شد. (5) .

اما مخفي ماندن قبر فاطمه عليهاالسلام تا امروز و عدم قدرت احدي بر شناخت دقيق آن، برهاني درخشان بر رويگرداني زهرا عليهاالسلام از آنان است. تمام شواهد تارخي صحيح و معتبر بر كذب پندار تحريف كنندگان تاريخ و دشمنان حق، تأكيد دارد.

بدين ترتيب روشن مي شود كه زهرا عليهاالسلام حتي مرگ، و تشييع جنازه اش را وسيله ي جهاد و مبارزه در راه خدا، و براي خدا، و دين، و در راه توضيح حقايق براي نسلها قرار داد. نتايج اين مبارزه از همان لحظه هاي اول آشكار شد. روايت شده به محض انتشار خبر دفن زهرا عليهاالسلام «مردم ناله و فرياد سر دادند و همديگر را سرزنش كردند. كسي گفت: پيامبرتان فقط يك دختر در ميان شما گذشت، اين دختر مي ميرد و دفن مي شود ولي احدي از شما نه در وفات، و دفنش حاضر است و نه در نماز بر جنازه اش. و هيچكدام قبرش را نمي شناسيد تا آن را زيارت كنيد»؟! (6) .

ص: 203

فتوني مي گويد: «اگر در آنچه بيان كرديم به دقّت بينديش- بگذر از شواهدي كه بيان نكرديم، و شواهدي كه به زودي بيان خواهيم كرد- خواهي ديد كه اصل اذيت فاطمه عليهاالسلام توسط آن دو مرد و پيروانشان، به گونه اي كه وقتي از دنيا رفت از آنان به شدت خشمگين بود، قابل انكار نيست، بلكه چنان است كه موجب يقين حق جويان مي شود كه مانند ساير متواترات، انكار آن زورگويي و تعصب آشكار است». (1) .

آنان راضي شد. چنانكه اينان مي پندارند. (1) .

همچنان كه شاشي نيز در ردّ آنان گفته: اينك مي گويند: غَضَبَتْ دلالت دارد كه فاطمه عليهاالسلام به كلي از سخن گفتن امتناع ورزيد و اين معناي صريح رويگرداني (هجر) است. (2) .

معلوم شده، ادعاي بي دليلي است. اي كاش وي ما را به اين قبر كه به زعم او هم اكنون معلوم است، راهنمايي مي كرد و دلايل خود را كه هرگونه عذري را برايش برطرف كرده و هرگونه شبهه اي را باطل نموده، بيان مي فرمود: قطعاً سپاسگزار او بوديم. و ما يقين داريم كه قادر به چنين كاري نيست.

باشد، عدم اعتراض فاطمه عليهاالسلام نيز دليل بر درستي خواسته ي او است. كمترين وظيفه ي آنان در اين مسأله اين بود كه آنچه فاطمه نمي داند به او بگويند و آنچه فراموش كرده، يادآوري نمايند و او را از اشتباه بازدارند و منزلتش را به جاي تحقير، بالا برند، اگرچه بگويد كه با شما سخن نخواهم گفت، يا بر عادلي ستم روا دارد و يا ارتباطي را قطع كند. حال كه مي بينيد به هيچ يك از دو خصم اعتراض نكردند، پس امور با همديگر مساوي شدند و اسباب برابر شد و رجوع به اصل حكم خداوند درباره ي ارث، براي ما و شما سزاوارتر است و بر ما و شما واجب تر. سپس گفت: اگر بگويند: چگونه گمان مي رود كه ابوبكر به زهرا عليهاالسلام ظلم و تعدي كرد، در حالي كه هرچه فاطمه عليهاالسلام شديدتر با او سخن گفت، او با نرمش و رقّت بيشتري سخن گفت، آنجا كه فاطمه عليهاالسلام گفت: به خداي سوگند، هرگز با تو سخن نخواهم گفت؛ ابوبكر گفت: به خداي سوگند، هرگز از تو روي نخواهم گرداند. و آنگاه كه فاطمه عليهاالسلام گفت: به خداي سوگند عليه تو نفرين خواهم كرد، او گفت: به خداي سوگند، به درگاه خداوند براي تو دعا خواهم كرد. (1) .

ابوبكر اين سخن خشن و كلام شديد را در دارالخلافه و در حضور قريش و صحابه از فاطمه عليهاالسلام تحمل مي كند، در حالي كه خلافت به ابهت و پيراستگي و رفعت و هيبت محتاج است. اين مانع ابوبكر نشد كه بگويد: احدي در حال فقر از تو براي من عزيزتر نيست و احدي به هنگام بي نيازي از تو براي من دوست داشتني تر، اما از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله شنيدم كه فرمود: ما پيامبران ارث نمي گذاريم، آنچه از ما بماند، صدقه

ص: 207

است.

به آنان گفته شود: اين دليل برائت از ظلم و سلامت از جور نيست. گاهي اوقات مكر ظالم نيرنگ مكار- كار فردي زيرك باشد و به خصومت معتاد- به جايي مي رسد كه سخن مظلومانه بگويد و خواري عدالتخواه، خميدگي دوستانه و محبت حق به جانب، ظاهر سازد...» (1) .

بدين ترتيب روشن مي شود كه زهرا عليهاالسلام نه ابوبكر را امام مي دانست و نه برايش ولايت قائل بود. چه در حالي از دنيا رفت كه از او و دوستش خشمگين بود و با آنان سخن نمي گفت، و هر دو را از حضور در تشييع جنازه اش و بلكه از شناخت قبرش، منع كرد.

قابل قبول نيست كه زهراي معصومه مطهره به حكم آيه تطهير كه خداوند و رسول به خشم او، خشمگين مي شوند، بر پايه ي حديث شريف به مرگ جاهلي مرده باشد. در اين حديث آمده: «هر كه بميرد و امام زمان خود را نشناسد، يا در گردنش بيعتي نباشد، به مرگ جاهلي مرده است». (2) .

ص: 208

علامه محقق خواجويي مازندراني مي گويد: «بدان كه مسلمانان با اختلاف مذاهب خود، بر صحت روايت منقول از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله اتفاق نظر دارند كه مي گويد: هر كه بميرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلي مرده است». (1) .

بنابراين، گفته برخي افراد كه مي گويند: اين حديث غير قابل نقد نيست، قابل اعتنا نمي باشد. از اين سخن لازم مي آيد كه يا فاطمه عليهاالسلام مخالف روايت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله عمل كرده يا امامي ديگر از غير از ابوبكر داشته است. نظر شما چيست؟ آيا گمان مي رود، كسي غير از علي عليه السلام است؟! آيا كسي گمان مي برد كه زهرا عليهاالسلام وقتي از دنيا رفت و بيعت ابوبكر بر گردن او نبود به مرگ جاهلي مرده است؟!

آنان ملاقات كرد و به شكل طبيعي سخن گفت. زهرا عليهاالسلام همراه زنان در جنگهاي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله شركت مي كرد تا به امور جنگ بپردازد.

از سوي ديگر، پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نيز زنان را به حضور مي پذيرفت. اگر صحيح باشد كه براي زن بهتر است كه مردان را نبيند، سزاوارتر بود كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله بين خود و زناني كه به حضورش مي رسيدند، پرده اي بكشد و به آنان بگويد كه از پشت پرده با من سخن گوييد.

پاسخ:

1- اين حديث هر چند ضعيف السند است، اما استدلال وي در تكذيب آن، درست نيست. زيرا ملاقات زهرا عليهاالسلام با مردان در ايام بحران با ابوبكر و عمر، بدان معني نيست كه صورتش را براي مردان بيگانه باز كرده، ممكن است از پشت پرده يا به گونه اي با مردان سخن گفته كه صورتش را نديده اند.

منظور از اينكه زن مردان را نبيند و مردان زن را، اين است كه هر يك، حجم و شكل طرف ديگر را نبيند.

از سوي ديگر برخي احتمال داده اند كه منظور از اين حديث، مرجوح بودن اختلاط زن و مرد است.

همچنانكه بيرون رفتن زهرا عليهاالسلام با پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در غزوات، موجب نمي شود كه مردان چهره يا جمال او را ببينند. علاوه بر اين دليلي نداريم كه بيان كند فاطمه عليهاالسلام شخصاً به امور جنگ مي پرداخت. لذا بيرون رفتن وي بدين نحو، بر ادعاي مورد نظر دلالت نمي كند.

در خصوص پذيرش زنان از سوي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نيز همينگونه است و لازم نبود كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله ميان خود و زنان مراجعه كننده مانع يا پرده اي بكشد و به آنان فرمان دهد كه از پشت پرده با او سخن گويند. فقط همين كافي بود كه زنان خود را با

ص: 210

وسائل پوششي موجود، بپوشانند وبا حجاب كامل با آن حضرت سخن گويند. چه سخن گفتن با يك شخص مستلزم آن نيست كه زن مرتكب منهيات مثل آرايش و خودنمايي و خضوع در گفتار شود.

2- به تصريح روايات، فاطمه عليهاالسلام به هنگام ايراد خطبه اش در ميان گروهي از انصار و مهاجرين و ديگران، از پشت پارچه اي آويخته سخن مي گفت. (1) .

3- ثبوت رجحان نديدن زن و مرد يكديگر را به حديث مذكور منحصر نيست. بلكه احاديث و متون ديگري نيز اين مسأله را اثبات مي كند.

چند نمونه را ذكر مي كنيم:

1- محمد بن يعقوب، از چند تن از علماي شيعه، از احمد بن ابي عبداللَّه، كه گفت: ابن ام مكتوم اجازه خواست كه بر پيامبر صلي اللَّه عليه و آله وارد شود. و عايشه و حفصه نزد پيامبر بودند. پيامبر به آندو فرمود: برخيزيد، و به داخل خانه برويد. گفتند: يا رسول اللَّه! او كور است و ما را نمي بيند. فرمود: درست است كه او كور است اما شما كه او را مي بينيد؟! (2) .

2- ام سلمه گفت: نزد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بودم. ميمونه هم بود. ابن ام مكتوم آمد. اين جريان پس از امر به حجاب بود. پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرمود: حجاب بپوشيد. گفتند: يا رسول اللَّه! مگر نه اينكه او كور است و ما را نمي بيند؟ فرمود: درست است كه او كور است اما شما كه او را مي بينيد؟! (3) .

ص: 211

از غرايب، استدلال اين شخص به اين روايت است. او استدلال مي كند كه ورود ابن ام مكتوم بر پيامبر صلي اللَّه عليه و آله در حالي كه در خلوت همسرانش بود، به تعبير وي بيانگر وحدت حال پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و او است. يعني با هم ندار بودند. وي سپس بر پايه ي اين استدلال، نزول سوره ي عبس درباره ي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را درست مي داند. ما در كتاب الصحيح من سيرة النبي الاعظم صلي اللَّه عليه و آله به بطلان اين گفته اشاره كرده ايم. (1) .

اگر ابن ام مكتوم با يك يا دو بار ورود بر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله اين وحدت حال را براي ما به همراه آورده، پس شايسته است كه اين وحدت حال بين پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و- اگر نگويم همه- بسياري از كساني كه در زندگاني حضرت او را ملاقات كرده اند، تحقق يافته باشد!

3- الجعفريات: عبداللَّه به ما خبر داد كه محمد به ما خبر داد كه موسي مرا حديث كرد و گفت: پدرم از پدرش، از جدش جعفر بن محمد از پدرش عليه السلام حديث كرد كه گفت:

«كوري از فاطمه عليهاالسلام اجازه ي ورود خواست. فاطمه عليهاالسلام خود را از او پوشيد. پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرمود: چرا خود را از او پوشيدي، او كه تو را نمي بيند؟

فاطمه عليهاالسلام گفت: يا رسول اللَّه! اگر او مرا نمي بيند، من كه او را مي بينم. او بو را مي فهمد.

فرمود: گواهي مي دهم كه تو پاره ي تن مني».

در دعائم الاسلام از امام باقر عليه السلام و در نوادر راوندي از امام موسي كاظم عليه السلام مثل اين روايت آمده است. (2) .

ص: 212

4- با سند قبلي از جعفر بن محمد، از پدرش عليه السلام كه فرمود؟: «علي عليه السلام با اندوهي شديد بر فاطمه دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله وارد شد. فاطمه عليهاالسلام علت را جويا شد. علي عليه السلام به او خبر داد كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله از آنان پرسيده زن چه وقت به خدايش نزديكتر است؟ ولي ما پاسخ آن را ندانستيم.

فاطمه عليهاالسلام گفت: برگرد و به او بگو كه وقتي زن به خدا نزديكتر است كه در اندرون خانه اش باشد.

علي عليه السلام به راه افتاد و به پيامبر صلي اللَّه عليه و آله خبر داد. پيغمبر فرمود، علي! پاسخ از كجاست؟ آيا از پيش خودت گفتي؟ علي عليه السلام گفت كه فاطمه عليهاالسلام به او خبر داده است. فرمود: راست گفت. فاطمه عليهاالسلام پاره ي تن من است».

اين دو روايت را فضل اللَّه راوندي در نوادر به اسناد خود از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله آورده است. (1) .

ص: 213

همه ي مسلمانان است، معركه اي به وجود نياورد.

8- چگونه حاضران آنچه را بر زهرا عليهاالسلام مي گذشت، را مي شنيدند اما او را نجات ندادند؟!

اين موضوعاتي است كه در اين فصل مطرح خواهيم كرد. به خدا توكل مي كنيم و از او ياري و راستي مسئلت مي كنيم.

حيات خود ادامه دهد اگر چه روحش بهاي حيات دين باشد و آمادگي دارد كه هرگونه آزار و اذيتي را در اين راه تحمل كند.

همچنان كه بردن زينب و زنان ديگر به كربلا با علم به اسارت آنان هيچ منافاتي با غيرت حسين عليه السلام منافاتي ندارد، پاسخ زهرا عليهاالسلام به مهاجمان نيز با مردانگي و غيرت علي عليه السلام منافاتي ندارد.

2- هرگاه لازم مي شد رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله به زنان خود و ام ايمن مي فرمود كه به كسي كه در مي زد، پاسخ دهند. (1) آيا از رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله غيورتري هست؟!

3- اين مهاجمان بودند كه تجاوز كردند و مرتكب كارهاي خلاف شرع و ديانت، و غيرت و مردانگي و حتي عرف جاهلي شدند. اما علي عليه السلام، هيچ يك از كارهاي خلاف از او سر نزد بلكه آن حضرت به تكليف خود عمل كرد. زهرا عليهاالسلام هم به تكليف خود عمل كرد. خلاف و تعدي از جانب مهاجمان بود.

جايز به نظر نمي رسد كه با بودن علي عليه السلام در خانه، زهرا عليهاالسلام در را باز كند و به مهاجمان پاسخ دهد. وي تلاش دارد عواطف و احساسات مردم را تحريك كند. چه مي افزايد: آيا احدي از شما مي پذيرد كه همسر يا مادر يا خواهرش مورد تهاجم قرار گيرد و او در خانه نشسته باشد و بگويد: لاحول و لاقوّة الا باللَّه! مردم در اين باره به او چه خواهند گفت؟! آيا او را قهرمان خواهند ناميد يا ترسوي بزدل؟! پس چگونه به علي عليه السلام چيزي نسبت مي دهيد كه به خود نمي پسنديد؟!

او با تأكيد بر اين ديدگاه مي گويد: در دبي مجلس سوگواري زهرا عليهاالسلام منعقد بود. مداح اين قضيه را خواند. يكي از اهل سنت كه در مجلس حاضر بود به مرد شيعي گفت: شما مي گوييد: علي قهرمان شجاعي است. او كه پشت قهرمانان را به خاك ماليد، چگونه از همسرش، امانت رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله دفاع نكرد؟!

مي گوييم:

1- اين سخن جديدي نيست. علماي شيعه و زيديه بدان پاسخ داده اند. ابن حمزه زيدي مي گويد: «او (علي) با همه ي شجاعتش، از مراعات امر امت، و طلب استقامت دين و ترك آنچه موجب پراكندگي است، كوتاهي نكرد». (1) .

2- ابن حمزه در ردّ كسي مي گويد: «او را از مغلوب شدن ملامتي نباشد. زيرا غلبه نه دليل حق است و نه باطل و نه جبن، او به نص صريح امام معصوم است، بر اساس عصبيت كار نمي كند بلكه بر پايه ي فرمان، انجام وظيفه مي كند، و به صبر فرمان داده شده است. بنابراين در امتثال امر خداوند سبحان و فرمان رسولش، صبر پيشه كرد؛ نه به واسطه ي خشم پيش رفت و نه به خاطر ترس عقب نشست». (2) .

3- در تاريخ علي عليه السلام با اين قوم، تنها زدن زهرا عليهاالسلام نيست، بلكه در روايات

ص: 218

آمده كه شخص علي عليه السلام را نيز زده اند. اما نه ابوبكر و عمر، بلكه كسي كه به لحاظ شأن و اثر از اين دو كمتر است: عثمان بن عفان. زبير بن بكار در كتابش روايت كرده: علي بن ابي طالب عليه السلام گفت: «عثمان كسي به دنبال من فرستاد. صورتم را با لباسم پوشاندم و به نزدش آمدم. بر او وارد شدم، روي تختش نشسته بود و با چوبي در دست، و در مقابلش مالي فراوان: دو پشته از طلا و نقره. گفت: مال تو، آنقدر بردار كه شكمت را پر كني. تو مرا كشتي!

گفتم: صله ي رحم كردي! اگر اين مال را به ارث بردي يا كسي به تو بخشيده يا از تجارتي بدست آورده اي، من يكي از دو مرد هستم: يا برمي دارم و تشكر مي كنم، و يا افزون تر مي خواهم و براي بدست آوردن آن تلاش مي كنم. و اگر از مال خداوند است و حق مسلمين و يتيم و در راه مانده، در آن؛ نه تو حق داري كه به من ببخشي و نه من حق دارم كه بردارم.

گفت: سرپيچي كردي. به خدا سوگند كه سرپيچي كردي. سپس برخاست و به طرفم آمد و مرا با چوب زد. به خدا قسم كه دستش را برنگرداندم تا اينكه كارش را كرد. پس صورتم را با لباسم پوشاندم و به خانه ام برگشتم و گفتم: خداوند بين من و تو شاهد است كه تو را به معروف امر نمودم و از منكر نهي كردم». (1) .

از اين بالاتر، آن حضرت به قتل نيز تهديد شد. از اين مسأله پيش از اين در موضوع: «احترام زهرا عليهاالسلام نزد صحابه»، سخن گفتم.

در كافي به سند صحيح از امام صادق عليه السلام روايت شد: هنگامي كه عمر ام كلثوم را از علي عليه السلام خواستگاري كرد، و علي گفت: كوچك است؛ عمر به عباس گفت: از برادرزاده ات، دخترش را خواستگاري كردم، او مرا رد كرد. به خدا قسم،

ص: 219

زمزم را ببندم، و براي شما مكرمتي نگذارم مگر اينكه نابود سازم، و دو شاهد بر او اقامه كنم كه شهادت دهند علي سرقت كرده، و آنگاه دستش را قطع كنم.

عباس نزد علي آمد و به او خبر داد و درخواست كرد كه موافقت كند. علي عليه السلام موافقت كرد». (1) .

اين روايت دلالت مي كند تا چه اندازه به علي عليه السلام جسارت مي كردند.

4- بدون ترديد احدي از ما نمي پذيرد كه همسر، يا مادر، و يا خواهرش مورد تهاجم قرار گيرد و او در خانه نشسته باشد و بگويد: لاحول و لاقوة الا باللَّه. اگر چنين كند قطعاً مردم خواهند گفت: او ترسو است. ما هم همين را خواهيم گفت.

اما هرگاه مهاجمان بخواهند ما را به معركه اي بكشند يا احساسات ما را تحريك كنند تا متشنّج شويم و واكنش نشان دهيم، بدون اينكه به نتايج كارهايمان توجه كنيم، اگر به خواسته ي مهاجمان پاسخ مثبت دهيم و اهدافشان را محقق سازيم؛ همه، ما را سرزنش خواهند كرد.

اين گروه مهاجم، همين را از علي عليه السلام مي خواستند، و اگر علي عليه السلام به آنان پاسخ مثبت مي داد، فرصت شناخت از بين مي رفت و به آنان فرصت مي داد كه همه ي برگهاي برنده، و همه امكانات تحريف و تغيير حقيقت را بدست گيرند. اين مطلب را به زودي توضيح خواهيم داد.

شجاعت علي عليه السلام در اينجا صبر بر اذيت و بي توجهي به تحريكاتي است كه بر ضد او به راه انداخته اند. علي عليه السلام كسي است كه همه چيز را در راه حفظ دين قرباني مي كند و اين را مسئوليت و تكليف شرعي خود مي داند. او كسي نبود كه در راه رسيدن به هيچ چيز از دينش كوتاه بيايد.

5- فرض مي كنيم كه آنچه اين شخص در خصوص احترام و ارزش زهرا عليهاالسلام

ص: 220

نزد اينان گفته، درست است، پس چرا فرض نكنيم كه هدف از اينكه زهرا عليهاالسلام جواب داد و در را به روي آنان باز كرد، استفاده از همين موقعيت و منزلت او براي دفع آنان از ساده ترين و آسان ترين راهها بود؟! آيا به نظر شما موقعيت و منزلت زهرا عليهاالسلام نزد آنان جلوي تهاجم و اذيت و آزارشان را گرفت؟!

در دراز كرد. آنان با تازيانه به دستان او زدند. (1) .

5- مگر همين مخدره، به اقرار شخص سؤال كننده، در مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله براي مردم خطبه نخواند و صدايش را همگان نشنيدند؟!

آيا پرده نشيني زن مانع از آن مي شود كه هرگاه دفاع از عدالت و حقيقت منحصر به او باشد، به پا خيزد و در صورت لزوم فرياد مظلوميت سر دهد؟!

اگر شنيدن صداي زن توسط مردان بيگانه را تحريم كرده باشند، مگر نه اين است كه فقها صورت دفاع از حق را استثنا كرده اند؟!

چگونه جايز است كه در مسجد براي مردم خطبه بخواند اما جايز نيست كه از پشت در جواب بدهد؟! آيا مخدّره بودن زهرا عليهاالسلام مانع مي شود كه هرگاه دفاع از امامت و بيان حقيقت براي نسلها منحصر به او باشد، بدين امر خطير قيام كند؟! آيا مخدره بودن زهرا عليهاالسلام مانع مي شود كه در مقابل ظالمان و غاصبان بايستد تا حقيقت آنان را براي مردم روشن و نيات واقعي و جسارتشان را به ساحت خداوند و رسول آشكار سازد، و به همگان در طول نسلها نمايان سازد كه اينان آمادگي دارند كه زنان و بلكه مقدس ترين زن: سرور زنان جهانيان و يگانه دختر رسول عظيم الشأن اسلام را بلافاصله پس از رحلت او، مورد تعرض قرار دهند؟

آيا بياني رساتر از اين هست؟ آيا بدون اين مي توان مظلوم را از ظالم و مهاجم را از مدافع تشخيص داد؟! چه كسي تضمين مي كند كسي كه به زهرا عليهاالسلام و پيغمبر خدا صلي اللَّه عليه و آله اهانت مي كند تا آنجا كه گفت: پيغمبر هذيان مي گويد؛ به تحريف و تزوير حقايق نپردازد؟!

6- همين شخص معترض، منكر صحت حديث است كه مي گويد: براي زن بهتر است كه نه مردان او را ببينند و نه او مردان را. و در صحت انكار خود به خطبه ي

ص: 222

زهرا عليهاالسلام در مسجد و بيرون رفتن با زنان در جنگها و غزوات، و سخنان او با ابوبكر و عمر، هنگامي كه براي رضايت طلبيدن بر او وارد شدند، استناد مي كند. اين به چه معناست كه در اينجا بدان استدلال مي كند و آنجا آن را انكار؟!

شماري از روايات ديگر نيز خصوصاً با جمع و مقايسه، و ملاحظه ي خصوصيات حوادث بر اين مطلب دلالت دارد. اگر در هجوم اول افرادي در خانه ي زهرا عليهاالسلام حضور دارند، لازم نيست كه در هجوم دوم يا يورشهاي بعدي هم در خانه باشند. چه دليلي داريم كه در همه ي تهاجمات در خانه ي زهرا عليهاالسلام بوده اند؟

3- روايتي در دست نيست كه بگويد: همه ي بني هاشم در خانه ي زهرا عليهاالسلام بودند. بلي آنان مي گويند: بني هاشم از بيعت امتناع ورزيدند. شايد امر بر گوينده اشتباه شده و گمان برده كه آنان در خانه ي علي عليه السلام نشستند و حاضر به بيعت نشدند و به معناي قعدوا توجه نكرده است. چه قعدوا در اينجا به معني امتناع ورزيدن است نه جلوس در خانه ي علي عليه السلام يا ديگران.

4- برخي روايات تصريح دارد كه علاوه بر علي، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام زبير (1) هم در خانه بود. اما از ديگران نام نبرده است. برخي از روايات به وجود شمار يا جمعي از بني هاشم و نه همه ي آنان، اشاره دارد. (2) .

اين روايات، اگر چه به دليل عدم تعارض بين مثبتات، با هم متعارض نيست ولي- خصوصاً روايت اخير- بودن همه ي بني هاشم در خانه ي فاطمه عليهاالسلام را نفي مي كند.

5- خانه ي زهرا عليهاالسلام كوچك بود و گنجايش همه ي و بلكه نيمي از بني هاشم را نداشت. خصوصاً كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله در آن خانه دفن شد و مي بايست حرمت او را مراعات كرد.

6- چنانكه از پاسخ به پرسش بعدي به دست خواهد آمد، كسي كه علي، و فضّه، و حسن، و حسين عليهم السلام را از باز كردن در منع كرد، زبير و ساير بني هاشم را از اين كار بازداشت.

ص: 224

مردم وارونه جلوه دهند. خصوصاً كه حاكم و مسلطند و دنياخواهان به سويشان گردن فراز مي كنند و چاپلوسان خود را به آنان نزديك.

آنان به مردم خواهند گفت كه ما براي تعزيت و احوال پرسي آمديم اما علي عليه السلام بر ما حسادت ورزيد و روي خود حساب كرد و با اعتماد به مواضع و قدرت خويش و نزديكي به رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و شجاعت خود، و همسري دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و پدري حسن و حسين، با كلمات گزنده و نيش دار، با ما به عُنف مقابله كرد. پس او متجاوز است و ما قرباني؛ او حسود و كينه توز، و مهاجم و مغرور است و در امري كه انصرافش را از آن اعلام كرده، طمع دارد. چه هنگامي كه علي عليه السلام مشغول تجهيز رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بود، در ميان مردم شايعه كردند كه او خلافت را نمي خواهد. گفته ي منذر بن ارقم در سقيفه به هنگامي كه كفه ابوبكر از سعد بن عباده سنگين تر شد و انصار با هم اختلاف كردند، بر اين مطلب دلالت دارد. منذر گفت: «در ميان ايشان مردي است كه اگر اين امر را خواستار مي شد، هيچكس با او به نزاع برنمي خاست. مقصود او، علي بن ابي طالب بود». (1) .

در نامه اي كه گفته مي شود عمر بن خطاب به معاويه نوشته، درباره ي ابوبكر مي گويد: «و مردم را براي بيعت و همراهي او آوردم تا او و هر كه حاضر به بيعت نمي شد، را بترسانم هر كه گفت: علي بن ابي طالب چه كرد؟ مي گفتم: آن را از عهده اش برداشت و به عهده ي مسلمانان گذاشت تا مبادا بين آنان اختلاف افتد، و خود خانه نشين شد». (2) .

آري، آنان به مردم خواهند گفت: حال كه علي عليه السلام از خلافت انصراف داده و از سوي ديگر مي بايست كارها را در دست گرفت و سامان داد، تا فتنه و آشوب بوجود

ص: 226

نيايد، ما به منظور حفظ اسلام، و وحدت امّت، و كرامت مردم و انتظام امور زندگي آنان، به اين كار اقدام كرديم. ما خيرخواه مردم، و در پي قرب خداوند هستيم و چيزي جز اين نمي خواهيم. هنگامي كه علي با ما به عنف رفتار كرد، راهي در برابرمان نماند جز اينكه به منظور سركوبي فتنه و حفظ دين و امت، او را بازداشت كنيم.

چه كسي مي تواند ادعايشان را تكذيب كند، در حالي كه حاكم و بر امور مسلط هستند و معمولاً حاكمان تازيانه و شمشير دارند و در كنارش اموال و مناصب. آنان مي تواند مطامح و خواسته ها را برآورده سازند. و صداي تبليغات آنها بلندتر بوده است. زيرا با شمشيرهاي مال و مقام، و جبروت، و طمع ورزيها، و خواسته هاي نفساني، شمشير مي زنند. علي الخصوص كه بسياري از مردم با علي عليه السلام و پناهندگان، و منسوبان او بغض و كينه دارند. بر حاكمان جديد لازم است كه از اين كينه ها نيز در جهت تثبيت خلافت، و تقويت سلطنت خويش استفاده كنند.

هنگامي كه فاطمه عليهاالسلام پاسخ داد، پاسخ او، اقدام غير منتظره اي بود كه فرصتي را كه فراهم ديده بودند، از آنان گرفت. لذا با عنف و قدرت، و انفعال و شتابزدگي با او برخورد كردند. آنگاه كه به هجوم خشونت آميز برخاسته از خشم و كينه مبادرت كردند، و هجومي كه هيچ دليلي ندارد جز اصرار و پافشاري در گرفتن قدرتمندانه خلافت حتي اگر به قيمت قتل «محسن» و هتك حرمت خانه زهرا عليهاالسلام و تعدّي به او با ضربات مرگبار تمام شود. در حالي كه فاطمه عليهاالسلام نه زن طمّاع و حسودي است و نه به خود مغرور و نه كينه توز و نه فتنه انگيز. او آمده تا ببيند چه كسي در مي زند. او در صدد بيان كلمات زشت و حساب شده نبود. بلكه دليلي ندارد كه بدون مقدمه چنين موضعي اتخاذ كند.

او در فراق پدرش، بزرگترين پيغمبر خدا صلي اللَّه عليه و آله كه آنان را از ظلمات به نور آورده،

ص: 227

عزادار و يگانه دختر او، و انسان ممتاز، و سرور زنان عالم از اولين و آخرين، و كسي است كه خداوند از خشنودي او، خشنود مي شود و به خشم او، خشم مي گيرد.

اگر آنان از ابتدا، با كلمات ملايم و پيراسته سخن مي گفتند و او را اينگونه تسليت مي دادند: دختر رسول خدا! حال شما چطور است؟ خدمت رسيديم كه از حال شما جويا شويم و از سلامت شما مطمئن، و در فراق رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به شما تسليت عرض كنيم؛ آيا اجازه مي فرماييد كه شما را زيارت كنيم و از علي عليه السلام احوالپرسي نماييم و با او همدلي و همدمي كنيم؛ به نظر شما زهرا عليهاالسلام جز با اخلاق پسنديده و كلمات پاكيزه، و خوشامدگوئي و خيرمقدم با آنان مواجه مي شد؟!

سپس او يا علي عليه السلام با حكمت و درايت و به دور از فضاي عنف و قهر، و به كارگيري شمشير و تازيانه، در خصوص تلاش آنان در غصب خلافت از آنان بازخواست و احتجاج مي كرد.

ليكن حقيقت اين است كه آنان در بيعت گرفتن از علي عليه السلام خيلي عجله داشتند. چه مي دانستند كه به زودي دروغ آنچه به مردم گفته اند، معلوم خواهد شد و همه خواهند دانست كه علي عليه السلام از خلافت انصراف نداده است. حال به مردم چه پاسخ خواهند داد كه: شما ديروز در غديرخم با علي عليه السلام بيعت كرديد، و سپس به ما گفتيد: علي عليه السلام از خلافت استعفا داده است ولي اينك خلاف ادعاي شما ظاهر شده است. لذا به سرعت سراغ علي عليه السلام رفتند تا به زور خشونت و وحشت از او بيعت گيرند و بدين وسيله از طرح هرگونه سؤال و احتجاج مشكل و رسواكننده خود پيشگيري كنند. همچنان كه با اين فضاي سرشار از خشونت و وحشت مي توانند علي عليه السلام را متمرد و شورشي، و قانون شكن معرفي نمايند.

موضع زهرا عليهاالسلام برايشان غير منتظره و ناگهاني بود و توان اتخاذ يك تصميم درست و اقدام مناسب را از آنان سلب كرد و برنامه شان را برهم زد و موجب

ص: 228

رسوايي، و نيز برملا شدن نيات و رؤياهاي آنان شد. لذا با خشونت، شتابزدگي، و حقد و كينه با او برخورد كردند.

پس كجا رفت آن تقواي ادعايي؟ و چه شد آن خيرخواهي خيالي؟! مردم حقيقت را فهميدند و دانستند كه چرا اين همه از سركوبي فتنه، و اقامه شريعت و احكام دين سخن مي گويند؟!

برخورد آنان با زهرا عليهاالسلام قدرت صحنه سازي را از آنان گرفت. باز كردن در توسط زهرا عليهاالسلام ضربه ي كوبنده اي بود كه همه توطئه ها و نقشه هاي شيطاني آنان را نقش بر آب كرد و توان هرگونه تحريف و تزوير حقايق و وقايع را از آنان گرفت.

چگونه مي توان نسلها را از تزوير تبليغاتي حاكماني كه با همه ي نيروها و امكانات مادي و حكومتي خود انجام مي دهند، ايمن ساخت؟!

مأمون برادرش امين را كشت. سپس با تبليغات وانمود كرد كه امين، انساني حقير و پست و جاهل و احمق و بلكه عقب مانده ذهني بود و هنوز پژوهشگران درباره ي امين، همين عقيده را دارند كه مأمون در ميان مردم شايعه كرد. در حالي كه حقيقت كاملاً برعكس است ليكن گناه او اين بود كه شكست خورد و كشته شد.

اگر ما معيارهايي داريم كه به ما امكان مي دهد كه بسياري از حقايق را در آنچه به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و ائمه عليهم السلام و ديگران نسبت داده مي شود، كشف كنيم زيرا قرآن و رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله را معيار و ميزان مي دانيم؛ اما ديگران كه به اسلام و قرآن معتقد نيستند در كشف حقيقت از طريق مطالعه شواهد تاريخي موجود، مشكلات فراواني دارند.

زيرا هنگامي كه پژوهشگر غير مسلمان مي خواند: انساني هست كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله با صداي بلند نام او را مي برد و مي گويد: او پس از من ولي شماست، و مردم

ص: 229

خصوصاً انصار (1) با صداي بلند از او نام مي برند و در سقيفه مي گويند: جز با علي (2) بيعت نمي كنيم و او عالم شجاع و مجاهد قوي و صاحب مواضع بزرگ و فداكاريهاي عظيم و داماد و بزرگ شده پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و پسر عمو، و حبيب او است.

و در مقابل مي خواند: رقيبان علي عليه السلام غيبت او را از صحنه مغتنم شمردند و خلافت را به خود اختصاص دادند، و آنگاه به خانه اش آمدند تا به خلافت غاصبانه ي آنان اعتراف كند و تسليم شود و آن را به رسميت بشناسد، و تابع خواسته هاي آنان باشد...

سپس بار سوم: مطالبي دالّ بر شايعاتي در خصوص كناره گيري صاحب بر حق خلافت و عدم مراجعه او براي مطالبه ي آن به دلايل خاص و عام، مي خواند.

قاضي نوراللَّه شوشتري مي گويد:

«برخي از منحرفان از علي عليه السلام در دل مردم انداخته اند كه علي عليه السلام به سبب شدت مصيبت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله از تصدّي منصب خلافت خودداري كرده و در خانه اش به اندوه و ماتم نشسته است. خزيمة بن ثابت انصاري نزد قومش آمد و آنچه درباره ي علي عليه السلام شنيده بود، بر ايشان گفت و بيان كرد كه بايد كسي عهده دار اين امر (خلافت) شود ولي جز او قرشي شايسته خلافت وجود ندارد.

انصار ترسيدند كه مبادا مصيبت بر آنان شديد شود، و يك قرشي درشتخوي و بداخلاق خلافت را به دست گيرد و انتقام خونهاي جاهلي، و كينه هاي بدر را از آنان بگيرد. لذا متوجه سعد بن عباده، بزرگ انصار شدند و در سقيفه حضور يافتند و به او التماس كردند تا خلافت

ص: 230

را قبول كند. سعد به خاطر جايگاه علي عليه السلام و اينكه او از جانب خداوند و رسول منصوص به خلافت است، از پذيرش آن خودداري كرد. پس چون قريش- كه در انتظار فرصت بودند- اين را شنيدند، واقعيت را به گونه ي ديگري جلوه دادند و در بيعت ابوبكر شتاب ورزيدند». (1) .

اين پژوهشگر براي بار چهارم مي خواند: اين مرد از كرده ي خود در كناره گيري از خلافت، پشيمان شد، و از نو حس طمع ورزي در او بيدار شد. لذا هنگامي كه به نزدش آمدند، درخواستشان را رد كرد و به تكذيب آنان پرداخت و آن را اعلام كرد؛ و بلكه با دشنام و ناسزا، و سخنان زشت و ناپسند، و گزنده و نيش دار، با آنان برخورد كرد، و بلكه آنان را بواسطه ي اين خيانت بزرگ و جنايت عظيم به شدّت توبيخ و سرزنش كرد.

سپس مي خواند: آنان نيز در مقابل، زشتي را با زشتي، و عنف و خشونت را با خشونت و عنف پاسخ دادند و در نتيجه كارها سخت شد و به درگيري، خشونت و جدايي انجاميد.

وي اين را خواهد پذيرفت و تصديق خواهد كرد و در برابرش تصويري كامل و هماهنگ خواهد ديد و با خود خواهد گفت: پادشاهي عقيم است. چون جاه و مقام، و مال و مناصب، و كرامت و قداست دارد و همه دوست دارند به حكومتي برسند كه همه ي اين امتيازات را داشته باشد. آنگاه در اثبات اين مطلب به احتجاجات و براهين متوسل خواهد شد و به جمع شواهد و دلائل خواهد پرداخت و چه بسا در اين راه به ظلم و تعدّي و تزوير حقايق دچار خواهد شد.

بنابراين، هرگاه پادشاهي يا سلطنتي بر او عرضه شود كه دو گروه با هم بر سر آن نزاع داشته باشند و هركدام در چنين شرايطي مي گويد: من مظلوم هستم و مورد

ص: 231

تهاجم واقع شده ام و ديگري ظالم و مهاجم؛ نخواهد توانست به حقيقت برسد. زيرا همچنان كه گفتيم وي معيارهاي كافي براي روشن شدن حق، و تشخيص آن از باطل در اختيار ندارد.

يكي از خاورشناسان در بيان اين حقيقت مهم مي گويد: مظلوميت امام حسين عليه السلام را درك نكرده مگر از كشته شدن طفل شيرخوارش. اين سخن درستي است. زيرا نه كليدي دارد كه به كمك آن بتواند وارد شخصيت امام حسين عليه السلام شود و نه معياري كه در قضيه ي امام حسين عليه السلام حق را از باطل به او بشناساند مگر معيار عاطفي و انساني ولي ما قرآن، و گفتار رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله، و الگوها، و ارزشها و حقايقي داريم كه همه چيز را بر اساس آن مي سنجيم و حق را از طريق آن مي شناسيم.

بدين ترتيب روشن مي شود كه اگر علي عليه السلام پاسخ مي داد، حق نزد بسياري از مردم تباه مي شد و اين همان چيزي است كه علي عليه السلام حاضر نيست در هيچ شرايطي از آن كوتاه بيايد. از سوي ديگر مهاجمان هرچه مي خواستند از قبيل اشغال خانه و... انجام مي دادند و با بدخواهي هرچه بيشتر و كينه توزي هرچه خشن تر، و با عنف و پرده دري هرچه افزون تر، خانواده علي عليه السلام را مورد تهاجم قرار مي دادند، و مردم به بزرگترين بلا گرفتار مي شدند. چه يگانه روزنه شاخت حق از آنان خصوصاً آنها كه از فضاي مدينه دور بودند، تا چه رسد به نسلهاي بعدي تا امروز، گرفته مي شد. آيا با توجه به رواج شايعات و اباطيل در آن روزگار، شناخت محق از مبطل، و طمّاع متغلب غاصب مهاجم از ستمديده و مقهور كه حقش را ربوده اند و به او دروغ بسته اند، امكان پذير مي شد؟!

بلي، اگر علي عليه السلام به مهاجمان پاسخ مي داد قطعاً حق و حقيقت تباه و نابود مي شد. و شايد امروز هيچ يك و يا بگو: بسياري از ما نه شيعه علي عليه السلام بوديم و نه حق و صداقت او را مي شناختيم و با اسلام عزيز حديث ديگري داشتيم. علي عليه السلام

ص: 232

امام همگان است و مسئول ايمن سازي نسلها در قبال تزوير و گمراهي خصوصاً در مورد عقايد، بنابراين بايد به آنان فرصت دهد تا اين تزوير را در هر زمان و از سوي هركس كه باشد، كشف كنند.

بنابراين اگر نبود تبليغ امامت در روز غدير، و صلح امام حسن عليه السلام و شهادت امام حسين عليه السلام، و بدون شگفتي: اين موضعگيري زهرا عليهاالسلام كه به موجب آن مورد اذيت و آزار، و كتك و سقط جنين، قرار گرفت؛ از اسلام جز مظاهر و اسامي، و اشكال و آداب و مراسم توخالي، چيزي باقي نبود.

2- حسين عليه السلام زنان و كودكان را با خود به كربلا برد تا حاكمان جنايتكار مدعي نشوند كه دزدان، حسين را كشتند يا در صحرا گم شد و از تشنگي مرد چنانكه براي راهنمايان مسلم بن عقيل پيش آمد؛ يا درندگان او را دريده اند و مانند اين..

سپس همين مزوّران دروغگو جنازه اش را با احترام و شكوه هرچه تمام، و با اظهار حزن و اندوه فراوان تشييع كنند و مردم را فريب دهند و بر راه منحرف جنايت پيشه خود تأكيد ورزند.

به همين دليل امام حسين عليه السلام در روز ترويه (نهم ذي حجه) از مكه بيرون آمد. در حالي كه مي بايست در اين روز به عرفات برود. مي دانيم كه حسين عليه السلام يگانه بازمانده ذريه ي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و اسوه ي دين بود و مردم او را مسئول حفظ و پاسداري دين، و تعليم احكام آن مي دانستند. پس چگونه در روزي كه اعمال مناسك حج يعني: بزرگترين شعار اسلام، شروع مي شود، از مكه خارج مي شود و آنان را رها مي كند؟ و به جاي عرفات، به سوي ديگر مي رود؟! اين حركت، توجه همگان را به خود جلب خواهد كرد، و سؤالات فراواني مطرح خواهد نمود.

حسين عليه السلام از مكه به جاي ديگري، و از قلب تپنده عالم اسلام كه بزرگترين مكان مقدس مسلمانان را در دامن خود دارد، به سرزميني مي رود كه هيچ مكان مقدسي در آن نيست. آن هم در ايام حج نه در ايام عادي سال و دقيقاً در روز اول مناسك حج، در حالي كه بايد امير مردم و رهبر، و مرجع آنان باشد و مناسك و احكام حج را به آنان تعليم دهد.

حسين عليه السلام همان كسي است كه دل و ديده ي مردم تمناي ديدن او ولو براي يك بار در عمر دارد، تا چه رسد به اين سعادت كه با او سخن گويد و در نزديكي اش جلوس نمايد.

حسين عليه السلام به همه ي مردم اعلام مي كند كه خداوند اراده فرموده كه او را كشته

ص: 235

ببيند، و درباره ي زنان مي گويد: خداوند اراده فرموده كه آنان را اسير ببيند. بنابراين جنايتي غير عادي در كار است، جنايت قتل انساني بزرگ و در شرايط غير عادي. جنايتي كه بزرگترين انسان روي كرده زمين را هدف خود قرار داده تا در يك جنگ كوبنده كشته شود، جنگي كه همه مردان از ذريه ي رسول خدا، و همراهانشان كشته مي شوند، و دختران وحي و اهل بيت نبوت به اسارت مي روند.

بنابراين، بايد مردم از خود بپرسند كه اين جنايت كار كيست و مسئوليت و موضع آنان در قبال اين واقعه تلخ و خطير چيست؟ آنان بي صبرانه منتظر خبر اين جنايت هولناك خواهند بود.

خروج حسين عليه السلام نه براي رسيدن به دنيا و سلطنت بود، و نه فرار از خطر، و نه براي آسايش و گردش بلكه براي رويارويي با بزرگترين خطر و رويارويي با سلطه جويان.

كساني كه اين سخن را از حسين عليه السلام شنيدند و با اين حادثه روبه رو شدند، از همه سرزمينهاي اسلام آمده بودند و شايد از همه ي شهرها و دهات، و از همه ي محلات و خيابانها؛ آنان خاطراتي را به ياد خواهند آورد در ارتباط با احساسات و عواطف عقايدشان كه ضميرشان را به جنبش آورد و وجدانشان را بيدار كند. آنان از اين خاطرات كه هنوز نبض زندگاني به دست آن است، چه از آغاز جنبش، آنان را در حالت انتظار و دلهره قرار داد؛ براي ديداركنندگان خود سخن خواهند گفت.

اين، قدرت حاكميت قهر و ستم را به رغم همه ي تلاشها در تزوير حقيقت ضعيف خواهد كرد و شك و ترديدها و علامتهاي سؤال بزرگ همواره با قدرت در برابر اين تزوير، هر چند پنهان و زيركانه صورت گيرد، خواهد ماند. درود خداوند بر حسين، و فرزندان حسين، و ياران حسين.

ص: 236

فقط و فقط با اقدام زهرا عليهاالسلام براي باز كردن در و پاسخ به مهاجمان امكان پذير بود و بس.

قابل ملاحظه اينكه به رغم وضوح اين مسأله، برخي واژه هايي به كار مي برند كه با حقيقت سازگار نيست. مثل: بازداشت علي، به تسليم واداشتن معارضه، و مقابله با تمرّد و...

گويي به نظر اينان نشستن علي عليه السلام در خانه و پاسخ دادن زهرا عليهاالسلام از ترس بازداشت علي عليه السلام بوده نه براساس برنامه اي كه هدف آن نقش برآب كردن توطئه مهاجمان بود و به رغم همه ي مصائبي كه علي و فاطمه عليهم السلام در اين راه تحمل كردند، به خوبي، موفق شدند.

2- واضح بود كه مقابله ي با مهاجمان با عنف و شمشير، خواسته مهاجمان بود تا حدود زيادي در خدمت و به نفع مصالح آنان؛ چيزي كه علي عليه السلام از آن اجتناب مي كرد و پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله او را از آن نهي فرموده بود.

استدلال كننده، به اين امر اقرار كرده مي گويد: وصيت برادرش (رسول خدا) او را به عدم به كارگيري زور و شمشير در امر خلافت، مقيد كرده بود. پس چه توقعي از آن حضرت عليه السلام در اين كار دارد؟ آيا از او مي خواهد كه با فرمان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مخالفت كند و تسليم دامي شود كه برايش كار گذاشته اند و در نتيجه فرصت شناخت حق را از امت بگيرد؟!

3- عدم پاسخ به دعوت به عُنف بدان معني نيست كه احتياطات لازم در دفاع از خود را در صورت بروز هرگونه اذيت و آزار از سوي مهاجمان، به كار نگيرند. نخواستن خلافت به زور شمشير چيزي است و دفاع از خويش آنجا كه اقداماتي براي ريختن خون در كار است، چيزي ديگر.

آنچه زبير انجام داد، هنگامي بود كه علي عليه السلام را گرفتند. زبير نمي توانست

ص: 238

تحمل كند كه علي را دستگير كنند. لذا كوشيد تا با حمله به مهاجمان، علي عليه السلام را خلاص سازد. خالد سنگ بزرگي به سوي او پرت كرد كه به پشت زبير اصابت كرد و شمشير را از دستش انداخت. عمر شمشير را برداشت و آن را به تخته سنگي زد تا شكست. (1) .

متن ديگري درباره ي آمدن عمر با جماعتي، مي گويد: زبير با شمشير كشيده به سوي عمر بيرون آمد، پايش گير كرد و به زمين خورد و شمشير از دستش افتاد. به او هجوم بردند و او را گرفتند. (2) .

فاطمه عليهاالسلام براي مقابله با تهاجم به تنهايي، تفريط علي عليه السلام در حفظ امانت است؛ نه تنها درست نيست بلكه سخني سخيف به شمار مي آيد. زيرا تكليف فاطمه عليهاالسلام اين بود كه از امامت دفاع كند كه به همين تكليف عمل كرد.

تكليف علي عليه السلام اين بود كه نه به آنان مشروعيت بخشد و نه دستاويزي كه بتوانند با كمك آن برنامه و نقشه خود را پياده كنند، و فرصت تشخيص حق از باطل را براي مردم حفظ كند. سپس نه به مهاجمان فرصت دهد كه به زهرا عليهاالسلام تعدّي نمايند و نه اين امكان را فراهم سازد كه صحنه سازي كنند و از زشتي جنايتي كه مرتكب شده اند بكاهند و آن را با سياست و زيركي به مردم تحميل كنند.

تكليف مهاجمان اين بود كه حق را جايگاهش برگردانند و خويشتن را در معرض خشم زهرا عليهاالسلام و از آنجا در معرض خشم خدا و رسول قرار ندهند.

علي و زهرا عليهم السلام به بهترين وجه به تكليف خود عمل كردند و امكان اقدام بهتر از آن وجود نداشت.

نمي توان كسي را كه تكليف شرعي خود عمل مي كند، به كوتاهي در حفظ امانت و مخالفت با حكم شرعي متهم كرد بلكه تفريط از سوي ديگران صورت گرفته است.

ديگرا زدن زهرا عليهاالسلام ارتباطي به خلافت ندارد. چه يك مسأله شخصي است. همچنان كه شخص زهرا عليهاالسلام نيز ارتباطي به خلافت ندارد. مسأله خلافت به همه ي جامعه ي اسلامي تعلّق دارد.

پاسخ: پيش از پاسخ به اين گفته: به بيان يك ملاحظه مي پردازيم: مسأله زهرا عليهاالسلام با اين مردم، مسأله امامت و سپس خلافت است. زيرا اينان خود را به مقام امامت مردم منصوب مي نمايند و امامت يك مقام الهي است كه آن را براي كساني غير از اينان قرار داده است. خلافت يكي از شئون امامت است. دليل ما تلاش آنان براي اختصاص دادن حق تشريع به خويشتن است. از اين بالاتر، هنگامي كه يكي از آنان به واسطه ي يكي از تشريعات خود مورد بازخواست قرار گرفت، گفت: من همكار محمد هستم. (1) ما درباره ي اين مسأله مطالبي در كتاب: تحليلي از زندگاني سياسي امام حسن عليه السلام بيان كرده ايم. به آنجا مراجعه نماييد.

اينك در پاسخ وي مي گوييم:

1- اين مردم به منظور اجبار اميرالمؤمنين عليه السلام براي بيعت با آنان به خانه فاطمه عليهاالسلام آمدند تا بدين وسيله خلافت آنان تثبيت شود و بهره مندي آنان از خلافت بدون حضور علي عليه السلام مورد تأكيد قرار گيرد. اما زهرا عليهاالسلام و همينگونه علي عليه السلام مي خواهند آنان را از وقوع همين امر بازدارند. لذا مي خواستند زهرا عليهاالسلام را از سر راه خود دور كنند تا بتوانند علي عليه السلام را به بيعت وادار سازند.

اين معركه ايست كه دشمنان علي عليه السلام بر ضد او و به منظور غصب خلافت در آن فرورفته اند و به اعتراضات همين شخص معترض، پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله او را سفارش كرده بود كه براي خلافت، وارد معركه اي نشود. (2) .

ص: 241

پس اين گفته اش يعني چه، كه مي گويد: زهرا عليهاالسلام و زدن او ربطي به خلافت ندارد؟ بلكه حقيقت اين است كه قضيه ي زهرا عليهاالسلام و آنچه بر او گذشت به همه جامعه اسلامي مربوط است.

آيا اين گوينده گمان مي برد كه مطالبه ي فدك توسط زهرا عليهاالسلام براي تأمين معاش خود او بود؟ در حالي كه واضح است كه زندگاني زهرا عليهاالسلام پيش از آن، در همان اوان، و پس از آن كمترين تفاوتي نداشت.

او با اموال فدك نه كاخي براي خود ساخت و نه خود را با طلا و نقره آراست، نه فرش خانه اش نو شد، و نه اشياي فاخر و قيمتي جمع كرد، و نه پولي براي آينده پس انداز كرد، و نه باغ و مستغلات خريد، و نه مركبهاي زيبا چنانكه ديگران كرده اند و مي كنند. زهرا عليهاالسلام غله ي فدك را در راه خدا، و بين فقرا و مساكين به مصرف مي رساند.

يا اميرالمؤمنين! اگر حدود آن را تعيين كنم، آن را برنمي گرداني.

به حقّ جدّت كه برمي گردانم.

حدّ اول عدن است.

چهره هارون تغيير كرد و گفت: عجب!

حدّ دوم، سمرقند.

رنگ رخسار هارون تيره تر شد.

حدّ سوم آفريقا.

چهره ي هارون سياه شد و گفت: عجب!

حدّ چهارم ساحل دريا در امتداد خزر و ارمنستان.

بنابراين چيزي براي ما باقي نماند. پس بفرما در جاي من بنشين!

امام كاظم عليه السلام فرمود: به تو گفتم كه اگر حدود فدك را تعيين كنم، آن را برنمي گرداني.

در اين موقع بود كه هارون تصميم گرفت امام را به شهادت رساند و يحيي بن خالد اين مأموريت را بر عهده گرفت... (1) .

شگفتا! زهرا عليهاالسلام همان عابده ي زاهده كه شب با شوهرش علي عليه السلام روي پوستي مي خوابيد كه روز، شتر را روي آن علف، مي دادند (2) باقي ماند.

به همين دليل ما با اين گفته موافق نيستيم كه زهرا عليهاالسلام با كلامي كه متضمن نوعي جسارت به علي عليه السلام و سرزنش او بود، آن حضرت را مخاطب ساخت مگر اينكه روايت معناي ديگري داشته باشد كه فهم ما بدان نمي رسد يا قرينه اي داشته

ص: 243

كه به ما نرسيده است، يا مردم درست روايت نكرده اند. ما با وجود چنين احتمالي به خود جرأت نمي دهيم كه آن را قاطعانه رد كنيم. چنانكه از كلام برخي اينگونه فهميده مي شود.

مهم اين است كه ما نمي توانيم تصور كنيم كه زهرا عليهاالسلام به اين شيوه ي شخصي دنياگرايانه انديشيده باشد. در حالي كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به جاي يك خادم، تسبيحي به او ياد داد كه تا روز قيامت به صورت تشريع جاودانه ماند و به نام خود او: تسبيح زهرا عليهاالسلام معروف شد.

خشونت خطاب در اين كلام مي رساند كه او علي عليه السلام را در همه ي مواقف و مواضع مصيب نمي دانست. در حالي كه زهرا عليهاالسلام بهتر از همه ي مردم مي داند كه علي عليه السلام با حق است و حق با او، هر جا كه بچرخد، با او مي چرخد، و اگر علي عليه السلام جز اين عمل مي كرد، نشانه هاي دين از بين مي رفت.

حال كه اين حقيقت براي همه ي پژوهشگران تاريخ اسلام روشن است، يك سؤال مطرح مي شود: چگونه ما پس از هزار و چهارصد سال اين مطلب را مي فهميم اما زهرا آن زن معصوم عالم و سرور زنان عالم كه قله ي شعور ديني، عقيدتي، اجتماعي، و سياسي بود، نتوانست آن را بفهمد؟!

موضع زهرا عليهاالسلام در زندگي و پس از وفات او براي همگان بيانگر علم فراوان، و درستي و ژرفاي انديشه و دقت زياد در تصرفات و مواضع مؤثر او است.

خلاصه امر اينكه:

1- زهرا عليهاالسلام نه زدن خود را يك مسأله شخصي مي داند و نه مسأله فدك را؛ و نه پاسخ او به مهاجمان از پشت در يك كار شخصي، بلكه دفاع از امامت و خلافت بود كه مهاجمان در پي غصب آن بودند ولي زهرا عليهاالسلام مي كوشيد از تحقق اين غصب جلوگيري نمايد و سپس از تبعات منفي آن خلاصي و رهايي يابد.

ص: 244

2- اقدام به ارتكاب اين جنايت در حقّ زهرا عليهاالسلام و بيان آن جمله بي ادبانه درباره ي پيغمبر در بستر بيماري كه پيغمبر هذيان مي گويد، و انجام كارهاي ديگر به منظور دست يافتن به خطيرترين و حساس ترين موقعيت و منصب كه بيشترين ارتباط را با همه ي جهان اسلام دارد، و مي رساند كه مرتكب چنين اعمالي شايستگي و لياقت مقامي را كه در پي آن است، ندارد و به ما مي فهماند كه او نه الگوي برتر و حاكم اسلامي است و نه مواقف و تصرفات او انعكاس ديدگاه اسلامي دقيق در همه مسائل.

بنابراين مسأله زهرا عليهاالسلام مهمترين و خطيرترين مسائل و بيش از هر چيز به همه ي جهان اسلام مربوط است، و يك مسأله شخصي نبوده و نخواهد بود بلكه شخصي دانستن مسأله زهرا عليهاالسلام جز كوچك كردن شأن آن و تحريف و تزوير حقيقت نيست.

3- آنچه به اين مطلب اشاره دارد اينكه: خداوند سبحان زهرا عليهاالسلام را معيار تشخيص حق از باطل و صواب از خطا قرار داده است. زيرا رسول خدا عليهاالسلام به گونه صريح مقرر فرموده كه خداوند به خشم فاطمه عليهاالسلام خشم مي گيرد و از خشنودي او، خشنود مي شود و هر كه او را اذيت كند، پيغمبر را اذيت كرده و هر كه پيغمبر را اذيت كند، خداوند سبحان را اذيت كرده است.

بنابراين، نوع ارتباط انسان با زهرا عليهاالسلام، نوع ارتباط او را با خدا و رسول و همه ي ارزشها و الگوها تعيين مي كند و براساس آن، انسان بين آنچه بايد بگيرد و آنچه بايد واگذارد، تمايز قائل مي شود، و بر همين اساس موضع مي گيرد، و نوع ارتباط خود را با افراد معين مي كند.

دهد؛ ليكن چگونه ساكنان خانه مثل علي، زبير و ديگر افراد بني هاشم مي شنيدند كه چه بر زهرا عليهاالسلام مي گذشت اما او را نجات نمي دادند و بلكه نشسته بودند و مي گفتند: لاحول و لاقوّة الّا باللَّه؟!

مي گوييم:

1- از كجا براي وي ثابت شده كه آنان زهرا عليهاالسلام را نجات ندادند؟! چه نجات دادن او به معني گشودن معركه مسلحانه و آغاز جنگ نيست.

2- نصي در دست داريم كه مي گويد: وقتي علي عليه السلام را گرفتند، اين فاطمه عليهاالسلام بود كه او را نجات داد. لذا او را زدند. اين نص مي گويد: «فاطمه، در كنار در، بين شوهرش و مهاجمان حائل شد. قنفذ با تازيانه او را زد...» اين روايت در ادامه شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام و سقط جنين او را بيان كرده است. (1) .

3- اگر نجات زهرا عليهاالسلام موجب مشكل شدن مسأله به ميزاني خواهد شد كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله، علي عليه السلام را از ورود بدان نهي فرموده چه در اين صورت خطر نابودي دين هست؛ چنين نجات دادني معصيت فرمان رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله، و خيانت به دين و تفريط عظيم در مصلحت امت خواهد بود، خصوصاً اگر فرصت را براي مهاجمان در نابود ساختن امكان مردم براي شناخت حق، فراهم سازد.

وظيفه ي علي و فاطمه عليهم السلام- به يك اندازه- بود كه حق شناخت حقيقت را براي امت و همه ي نسلها حفظ نمايند و فرصت مسخ حقايق را از ديگران بگيرند. اين همان كاري است كه علي عليه السلام به عنوان امام معصوم انجام داد.

4- نصّي داريم كه مي گويد: علي عليه السلام براي نجات زهرا عليهاالسلام اقدام كرد ولي مهاجمان فرار نمودند و با او مقابله نكردند. نص مروي از عمر بيان مي دارد كه عمر لگدي به در كوفت و موجب سقط جنين فاطمه عليهاالسلام شد: عمر وارد شد و از روي

ص: 246

روبند به گونه هاي زهرا عليهاالسلام زد. «علي بيرون آمد. وقتي احساس كردم كه مي آيد، به بيرون از خانه فرار نمودم. و به خالد و قنفذ، و همراهانشان گفتم: از خطري عظيم نجات پيدا كردم».

در روايت ديگري آمده: «جنايت بزرگي مرتكب شدم كه بر خود ايمن نيستم اين علي است كه از خانه بيرون زده، و من و شما با هم تاب مقاومت در برابر او را نداريم. علي بيرون آمد. فاطمه دستانش را به سر برد تا آن را نمايان سازد و از آنچه بر او وارد شده به درگاه خداوند استغاثه كند...» (1) .

متون ديگري از مصادر و منابع ديگر در بخش دوم خواهد آمد.

ص: 247

زشت ديده باشند. اين دلالت دارد كه درها فقط پرده داشت نه درهاي لنگه دار چوبي.

پاسخ:

1- وي ادعاي اينكه خانه هاي مدينه در عهد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله در نداشت، را به استاد تاريخ دانشگاه دمشق حواله مي دهد و مي گويد كه با او مناقشه كرده اما او در اثبات گفته اش دليل دارد.

ما به وي مي گوييم: آيا دليلش را رد كردي يا پذيرفتي؟!

اگر رد كردي به چه طريق و چگونه؟ و اگر پذيرفتي، چنان كه ظاهر استدلالت بيان مي كند، پس چرا اعلام نمي كني و به ديگري حواله مي دهي؟!

2- شايد ادعاي اينكه خانه هاي مدينه در چوبي نداشت، يك مزاح باشد كه منظور گوينده صرفاً يك بازي و شوخي دوستانه با برادران يك دل و آرام كردن فضاي موجود پس از مدتي كدورت و ناراحتي بوده است. اين مزاح ما را بر آن داشت تا دهها و بلكه صدها متن جمع آوري كنيم كه دلالت دارد در عهد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله و دوره هاي پس از آن، ورودي خانه هاي مدينه درهاي لنگه دار قابل باز و بسته شدن، و قابل شكستن و سوختن داشت و به وقت لزوم قفل مي كردند و مراجعان در مي زدند.

اين درها قفل و كليد، و حلقه هايي داشته كه با آن در مي زدند. گاهي اين درها از چوب عرعر، و ساج بود، چنانكه در خانه ي عايشه از آن بود، و گاهي از شاخ و برگ خرما، و گاهي از نوعي چوب ديگر. گاهي اوقات، بر اين درها پرده مي زند. موارد فراوان ديگري نيز هست كه مجالي براي شمارش و حصر آن نداريم تا چه رسد به اينكه در اينجا نام ببريم.

بنابراين چاره اي نداريم جز اينكه خواننده ي گرامي را به بحثي كه در بخش سوم

ص: 250

تحت نام: «درهاي خانه هاي مدينه در عهد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله» خواهيم آورد، ارجاع دهيم تا در آنجا خواسته اش را در متون فراواني كه از كتب و منابع بي شمار خصوصاً از بحارالانوار، و شماري از منابع آن، و از صحاح سته، و مسند احمد، و ديگر كتب حديثي اهل سنت آورده ايم، پيدا كند.

3- استدلال به حديثي كه مي گويد: رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله در بازگشت از سفري بر در خانه ي فاطمه عليهاالسلام پرده اي ديد، از آن تعجّب نكرد (1) ، در دلالت بر مطلوب كافي نيست. چه درها عموماً هم لنگه هاي چوبي داشت و هم پرده كه وقتي در باز مي شد، پرده آويزان مي ماند. روايات زير بدين مطلب اشاره دارد:

1- ابوذر از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله: «اگر مردي از در بدون پرده، گذر كرد و به داخل خانه نظر كرد، گناهي بر او نيست، گناه بر اهل خانه است». (2) .

2- در حديثي از امام صادق عليه السلام آمده: «پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله دستور داد كه هر كه در خانه است جز علي بيرون رود. فاطمه در آن موقع بين در و پرده بود...». (3) .

3- علي عليه السلام: «مكروه است كه مرد در خانه اي بخوابد كه نه در دارد و نه پرده». (4) .

4- پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله: «آيا از شما كسي هست كه وقتي بر اهلش وارد شود، در را

ص: 251

ببندد، و پرده را بيندازد و خود را با ستر الهي بپوشاند...». (1) .

5- از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله درباره ي مردي سؤال شد كه زني را سه بار طلاق داده است. سپس مرد ديگري با آن زن ازدواج كرده، و در را بسته و پرده را انداخت، و قبل از آميزش، او را طلاق داده است. آيا براي شوهر اولش حلال است؟!

فرمود: تا از شيريني آن زن بچشد.

به همين معنا، روايت ديگري هم هست. (2) .

6- عايشه گفت: «رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله دري بين خود و مردم باز كرد يا پرده اي برداشت...». (3) .

4- استدلال به قصه مغيرة بن شعبه نيز نادرست است، زيرا:

1- طبري و مورخان ديگر بيان كرده اند كه:

«خانه ابوبكره در مقابل خانه مغيرة بن شعبه قرار داشت. بين آندو، راهي بود و هركدام در يك آبشخور در مقابل هم. چند نفر نزد ابوبكره بودند و در آبشخورش با هم صحبت مي كردند. بادي وزيد و در را باز كرد. ابوبكره برخاست تا آن را ببندد. مغيره را ديد. باد در اطاقي را كه در آبشخور مغيره بود، باز كرده بود؛ او را ديد كه در ميان دو پاي زني است. ابوبكره به مردان گفت: برخيزيد و بنگريد. آنان برخاستند و نگريستند. سپس گفت: شاهد باشيد...». (4) .

ص: 252

2- علاوه بر اين، آورديم كه وجود پرده منافاتي ندارد كه خانه ها، درهايي با لنگه هاي چوبي داشته باشد. احتمالاً كه مغيره پرده را انداخته و در را باز گذاشته است و خداوند او را به واسطه ي باد رسوا كرده است.

خانه اش را هتك كردند؛ تعارض دارد.

3- زدن زهرا عليهاالسلام و سقط جنين او يك امر عادي نيست بلكه يك حادثه وحشتناك است كه هيچ مسلمان درست ايماني نمي تواند آن را بپذيرد. و اگر ترس از شمشير و تازيانه نبود، فرياد اعتراض سر مي دادند و به آنان پشت مي كردند.

نه به مصلحت حاكمان است و نه به مصلحت دوستداران و محبانشان كه مردم اين واقعه را براي هم نقل كنند و از جزئيات آن آگاه شود. لذا به خود و ديگران اجازه نمي دادند كه آن را نقل كنند و زبان به زبان بگردد بلكه ديده ايم برخي نقل اين قضيه را جرم مي دادند كه كيفرهايي براي ناقل آن در پي دارد. از شواهد اين امر به موارد زير اشاره مي كنيم:

است». (1) .

هنگامي كه ابن ابي الحديد اين سؤال حساس را از ابوجعفر نقيب مي پرسد، او به سرعت از موضع خود عقب نشيني مي كند، در حالي كه در ابتداي كار، حكم خود را در اين باره به صورت قطعي بيان كرد. شايد علت عقب گرد وي اين بوده كه ديده شيوع اين مسأله از زبان او مشكلاتي را برايش به همراه خواهد داشت.

روايتي در دلائل الامامه و منابع ديگر آمده كه مي گويد: قنفذ او را زد».

وي با اين عبارت مي خواهد بگويد: اين منقولات با هم تناقض دارد. پس از درجه ي اعتبار مي افتد.

پاسخ:

1- شيعه بر نقل اول اجماع دارند اما اقدام قنفذ را نيز انكار نمي كنند. روايت دلائل الامامه و منابع ديگر كه بخش زيادي از آن خواهد آمد، مشاركت قنفذ را در اين جنايت اثبات مي كند. همچنان كه مغيره هم در زدن زهرا عليهاالسلام شركت داشت و آن حضرت در اثر ضربت وي مجروح شد. اين نيز در بخش دوم- بخش متون و آثار- خواهد آمد. بنابراين مانعي وجود ندارد كه همه در اين جنايت شركت داشته و موجب سقط فرزندش محسن شده باشند. پس نسبت دادن اين مسأله به همه، با هم و به تك تك آنان صحيح است. اين نسبت دادن بدان معني نيست كه هر كدام علت جداگانه و مستقلي در سقط محسن بودند.

2- همانگونه كه خواهيد ديد، نصوص توضيح مي دهد كه يورش به خانه فاطمه عليهاالسلام چند بار صورت گرفته، چنانكه بيعت با ابوبكر هم بارها تكرار شده است. (1) .

يكي از يورشها- تلاش براي آتش زدن خانه- هنگامي انجام شده كه به نوشته شيخ مفيد در امالي، ابوبكر بالاي منبر بود و با او بيعت مي كردند و او شاهد ماجرا بود ولي نه آنان را از اين اقدام وقيحانه بازداشت و نه اعتراضي كرد. گاهي اوقات در شماري از روايات، چندين يورش را به صورت صريح مي بينيم اين مقتضاي جمع بين روايات با ملاحظه خصوصيات افراد، و اقداماتي كه هر يورش را از ديگري متمايز مي سازد؛ است.

ص: 258

بلكه برخي از روايات تأكيد دارد كه شخص ابوبكر فرمان حمله صادر مي كرد. اين هجوم پيش از تهديد به آتش زدن و جمع هيزم بود. سپس آتش به صورت جزئي شعله ور شد. سپس در شكسته شد و صديقه ي طاهره از سوي چند تن از مهاجمان مورد ضرب و شتم قرار گرفت، به زمين افتاد و آن مرد ديگر نيز لگدي به شكمش زد.

اين هجوم شعله ور شد. سپس در شكسته شد و صديقه ي طاهره از سوي چند تن از مهاجمان مورد ضرب و شتم قرار گرفت، به زمين افتاد و آن مرد ديگر نيز لگدي به شكمش زد.

اين جريان در بخش متون خواهد آمد. سند برخي از روايات سقط محسن، صحيح است. شخص معترض، به صحت روايت طبري در دلائل الامامه اعتراف كرده است.

روايات اهل بيت عليهم السلام در مجموع متواتر است و هرگاه نصوص و روايات ديگر بدان افزوده شود، از حد تواتر مي گذرد.

در عين حال، ذكر قضيه اي اين چنين توسط غير شيعه قابل توجه است. خصوصاً كه وي علاقمند است مرتكبان اين جنايت را به كلي تبرئه كند.

اين مسأله در سخنان بسياري از بزرگان اهل سنت مثل: جويني، گنجي، مسعودي، نظّام، ابوجعفر نقيب استاد ابن ابي الحديد، احمد بن محمد بن سرّي و ديگران آمده است. سخنان اينان را در بخش متون و آثار خواهيم آورد.

ابن حمزه زيدي در پاسخ به اعتراض برخي در خصوص تناقض روايات، تصريح كرده كه چندين بار به خانه ي زهرا عليهاالسلام يورش بردند:

يكي از روايات مي گويد: علي در خانه اش نشست و حاضر به بيعت نشد. طلحه و زبير هم به او پيوستند و از خانه بيرون نيامدند تا اينكه عمر آمد و خواست

ص: 259

خانه را بر رويشان آتش بزنند.

روايت ديگر مي گويد: ابوبكر براي نماز به مسجد رفت. به خالد بن وليد گفت كه در كنار علي نماز گزارد. سپس هنگامي كه ابوبكر سلام نماز را آغاز مي كند، او را بكشد.

روايت سوم مي گويد: علي را در حالي كه طنابي بر گردن او انداخته بودند، آوردند. پس به اكراه بيعت كرد.

ابن حمزه اينگونه پاسخ داده: «اين در اوقات مختلف بود و لذا بين روايات نه تناقضي است و نه همديگر را دفع مي كنند». (1) .

يعني تلاش براي آتش زدن خانه در يك زمان و در يك يورش جداگانه از يورشي بوده كه علي را طناب به گردن براي بيعت بيرون آوردند...

3- به نظر مي رسد كه وي معتقد است كه خانه ي زهرا عليهاالسلام از چندين غرفه، يا حداقل از يك حياط و يك غرفه تشكيل مي شد... چگونه اين نظر را اثبات كرده و روايات مورد استناد وي كدام است؟!

4- يورش به زهرا عليهاالسلام بدين جهت نبود كه منظورشان شخص آن حضرت بود بلكه به اين علت او را مورد تهاجم قرار دادند كه مانع از رسيدن آنان به علي عليه السلام شد. روايات به اين نكته تصريح كرده و بيان مي دارد كه زهرا عليهاالسلام كوشيد آنان را از باز كردن در بازدارد يا در كنار در با آنان برخورد كرد.

ما در اينجا به نمونه هايي از هر دو دسته روايات اشاره مي كنيم:

از متوني كه به قرار گرفتن زهرا عليهاالسلام بين علي عليه السلام و آنان تصريح دارد، به نمونه هاي زير توجه مي دهيم:

1- فيض كاشاني مي گويد: «فاطمه بين آنان و شوهرش حائل شد و گفت: به خدا سوگند، نمي گذارم كه پسر عمويم را به ستم بِكشيد»... (1) .

2- مجلسي مي گويد: «هنگامي كه علي عليه السلام را بيرون آوردند فاطمه عليهاالسلام بين شوهرش و مهاجمان در كنار در خانه حائل شد. قنفذ با تازيانه چنان به بازوي زهرا عليهاالسلام زد كه همچون بازوبند به دور بازويش حلقه زد و او را هل داد در نتيجه يك دنده از پهلويش شكست و جنيني را ساقط كرد». (2) .

3- علي عليه السلام: سبب بخشودگي قنفذ از غرامت به عمر، ضربه تازيانه اي بود كه وي به فاطمه زد. آنگاه كه آمد تا بين علي و مهاجمان حائل شود. هنگامي كه فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت، اثر تازيانه همچون حلقه ي بازوبند بر بازوي او باقي مانده

ص: 261

بود. (1) .

از متوني كه تصريح دارد كه فاطمه عليهاالسلام تلاش كرد تا آنان را از باز كردن در بازدارد، به موارد زير اشاره مي كنيم:

1- روايت بلاذري و ديگران كه مي گويد: عمر آتش آورد. فاطمه عليهاالسلام در كنار در به او برخورد. به او گفت: پسر خطاب! آيا مي خواهي در خانه ام را به رويم آتش بزني؟! گفت: بلي، و اين بهترين كار براي تقويت دين پدرت مي باشد. (2) .

2- روايت مفضّل مي گويد:... و بيرون آمدن فاطمه عليهاالسلام و مخاطب قرار دادن آنها از پشت در... و داخل كردن قنفذ- لعنه اللَّه- دستش را براي باز كردن در... اين روايت مي گويد: عمر با پايش به در زد و در به شكم فاطمه عليهاالسلام اصابت كرد... (3) .

3- در كتاب سليم بن قيس: «به در خانه ي علي رسيد. فاطمه پشت در نشسته بود.. عمر آمد و در را زد و ندا داد: پسر ابي طالب! در را باز كن. فاطمه عليهاالسلام گفت: عمر! با ما چه كار كردي؟ چرا ما را به حال خودمان رها نمي كني؟

گفت: در را باز كن و الّا آن را به رويتان آتش مي زنيم... سپس در را آتش زد. عمر در را به داخل راند. فاطمه عليهاالسلام به طرفش آمد و فرياد كشيد: پدر!...» (4) .

4- عمر: «لگدي به در زدم. فاطمه شكمش را به در چسبانيده بود و مانع آن مي شد... در را به داخل راندم و وارد شدم. فاطمه به گونه اي به طرفم آمد كه جلوي

ص: 262

چشمانم را گرفت...». (1) .

5- عمر: «چون به جلوي در رسيديم، فاطمه به محض ديدن آنان، در را به رويشان بست و شك نداشت كه كسي بدون اجازه اش بر او وارد نخواهد شد. عمر لگدي به در كوبيد و آن را- كه از چوب خرما بود- شكست. سپس وارد شدند». (2) .

6- زهرا عليهاالسلام: «و آتش آوردند كه خانه و ما را آتش زنند. پس به پشت در تكيه دادم و آنان را به خداوند قسم...». (3) .

7- عمر: «فاطمه با دستهايش در را گرفته بود تا مرا از باز كردن آن بازدارد. پس دوباره تلاش كردم. اما نتوانستم. پس با تازيانه به دستهايش زدم. چنانكه دردش گرفت... لگدي به در كوبيدم. فاطمه شكمش را به در چسبانده بود تا آن را نگه دارد... در راه به داخل راندم و وارد شدم. فاطمه به گونه اي به طرفم آمد كه جلوي چشمانم را گرفت. يك سيلي از روي روبند به گونه هايش زدم، گوشواره اش كنده شد و به زمين افتاد. علي بيرون آمد. چون احساس كردم كه مي آيد، به سرعت به بيرون خانه دويدم و به خالد، و قنفذ، و همراهانشان گفتم: از خطر عظيمي نجات يافتم... و عده كثيري جمع كردم، نه براي اينكه شمارشان از علي بيشتر شود، بلكه بدان جهت كه قلبم بدان تقويت شود، آمدم و علي را كه در محاصره بود، از خانه اش بيرون آوردم...». (4) .

از سوي ديگر، برخي از متون اشاره دارد كه مهاجمان كوشيدند تا به فاطمه عليهاالسلام فشار آورند و او را بترسانند تا بين آنان، و علي و همراهانش مانع نشود. حتي از او

ص: 263

مي خواستند كه آنان در شكستن تصميم متحصنين در خانه اش، ياري نمايد. از آن جمله است:

1- مي گويند: هنگامي كه مهاجمان به خانه فاطمه آمدند، عمر ندا داد: «اي فاطمه! دختر رسول خدا! كساني را كه به خانه ات پناهنده شده اند، بيرون كن تا بيعت كنند و در آنچه مسلمانان داخل شده اند، داخل شوند و الّا- به خدا قسم- خانه به رويشان آتش مي زنيم». (1) .

2- در متن ديگري آمده كه عمر گفت: «دختر رسول خدا! به خدا قسم، در ميان مردم، كسي را از تو و پدرت بيشتر دوست ندارم، ولي به خدا سوگند كه اين محبت مانع نمي شود كه اگر اينان نزد تو جمع شوند، دستور دهم در خانه را به رويشان آتش زنند». (2) .

در اين روايات هيچ گونه تعارضي وجود ندارد. زيرا:

1- احاديث تهديد به آتش زدن، وقوع آن را نفي نمي كند. بلكه در يكي از پاسخهاي قبلي بيان كرديم كه هركس به مقتضاي غرض سياسي يا مذهبي خود و يا به اندازه اي كه شرايط حاكم اجازه نقل يا اطلاع يافتن از آن را مي دهد، روايت نقل مي كند. خصوصاً در آن برهه ي شكننده كه راوي را به خاطر نقل يك روايت در فضيلت علي عليه السلام هزار تازيانه زدند. (1) .

حتي نامگذاري فرزندان به نام علي كافي بود كه آن كودك را كه علي نام گذاشته اند، بكشند. (2) در كتاب خود، صراع الحرية في عصر المفيد، موارد مهمي نقل كرده ايم كه در اين زمينه هم مي تواند مفيد باشد. بدانجا مراجعه كنيد.

خلاصه اينكه نقل روايت به سبب اغراض و شرايط حاكم و غيره تفاوت و اختلاف دارد. همچنان كه موضوع منقول برحسب شرايط، اشخاص و وابستگيها و... به لحاظ قلت و كثرت، و حرارت و برودت متفاوت مي شود. يكي تهديد به آتش زدن، ديگري جمع آوري هيزم؛ سو مي آوردن پاره اي آتش؛ ديگري آتش گرفتن در يا خانه؛ ديگري شكستن در؛ ديگري ورود به خانه، و گشودن و هتك حرمت آن؛ ديگري فشردن زهرا عليهاالسلام بين در و ديوار، ديگري زدن به جنين، با به شكم يا به بازوي فاطمه به گونه اي كه همچون بازوبند به دور بازويش حلقه زد؛ يا زدن به انگشتان زهرا عليهاالسلام تا در را رها كند و آنان بتوانند وارد خانه شوند؛ ديگري نيز شكستن پهلويش را.

از سوي ديگر مي بينيم: يكي نقل مي كند كه عمر، زهرا عليهاالسلام را زد، و آن ديگري

ص: 265

نقل مي كند كه مغيرة بن شعبه او را زد، و سومي قنفذ را مي گويد. اين روايات همديگر را نه تكذيب مي كنند و نه تداخلي بينشان ديده مي شود، بلكه هر كدام مطابق غرض خويش يا به هر دليل ديگر مثل رعايت شرايط سياسي يا بواسطه ي موانع مذهبي و... بخشي از ماجرا را نقل مي كند.

شيخ محمد حسن مظفر رحمه اللَّه آن را اينگونه تعليل مي كند:

افراد كثيرالاطلاع كه مي خواهند همه ي وقايع را روايت كنند نمي توانند واقعه را به كلي اهمال كنند لذا برخي از مقدمات آن را روايت مي كنند تا از همه ي جهات بدان خلل وارد ننمايند و از سوي ديگر مي خواهند قضيه كم اهميت جلوه دهند. چنانكه در داستان بيعت غدير، و موارد ديگر انجام دادند». (1) .

2- تاريخ نگاران و تدوين گران حديث شرايط روزگار و خصوصاً شرايط سياسي را مراعات مي كردند. زيرا حاكمان و ديگران علاقمند بودند كه هرچه بيشتر از حجم جناياتي كه در حق اهل بيت عصمت و نبوت در مقابل مردم مرتكب شده اند، بكاهند و اگر مي توانستند واقعه را از اساس انكار كنند، حتماً انكار مي كردند و اظهار مي داشتند: مهاجمان، دلهايشان مالامال از محبت زهرا عليهاالسلام بود. بكله اين تلاشي است كه مي بينيم برخي مبذول مي دارند تا از روابط مودّت آميز زهرا عليهاالسلام و مهاجمان سخن گويند، و آنچه از ايجاد هرگونه سوء تفاهم در اين زمينه گفته مي شود را انكار نمايند. به گفته هاي ابن كثير حنبلي در البداية والنهاية و كتابهاي ديگران مراجعه كنيد. شايد آنچه اخيراً از برخي افراد در خصوص شدّت محبّت آنان نسبت به زهرا عليهاالسلام شنيده ايم، از همين كتابها گرفته شده باشد.

روشن شده كه نقل حقيقت ماجراي زهرا عليهاالسلام عاملي قوي و كوبنده در خود

ص: 266

دارد كه فهم و شعور تاريخ، و ارزشيابي حوادث مي تواند بسيار مؤثر واقع شود و متصديان خطيرترين منصب و مقام اسلامي را تحت تأثير قرار دهد. همچنان كه تأثيراتي در تحريك عواطف و احساسات و ارتباطات عاطفي و ديني اين گروه يا آن گروه بر جاي گذارد. بنابراين اجازه ي نقل اين قضيه و سهل انگاري در آن براي بسياري از مردم انتخاب برتر، نمونه و شايسته نيست.

3- وقوع آتش زدن توسط شيعه اهل بيت عليهم السلام از طرقي روايت شده كه برخي از آنها صحيح و معتبر است. بنابراين دليلي براي كاستن از اهميت اين روايات توسط اين مقوله ي (روايات تهديد به آتش زدن فراوان است، ساير روايات معتبر نيست، نداريم).

بخشي از نصوص و متون دال بر وقوع آتش زدن را در بخش مربوط به متون و آثار خواهيم آورد.

4- نقل روايت وقوع آتش زدن بوسيله ي كساني كه دور كردن و بلكه تبرئه افراد محبوبشان- در صورت امكان- از فضاي اين حادثه وحشتناك برايشان مهم است؛ ما رابه صحت روايات منقول از طرق شيعه هرچه مطمئن تر مي كند.

5- در يكي از فصول گذشته درباره ي كتب شيخ مفيد رحمه اللَّه و نيز چگونگي تأليف الارشاد سخن گفتيم. در آنجا آورديم كه برنامه مفيد در اين كتاب، پرهيز از امور حساس و تحريك كننده بود. لذا از ورود به جزئيات و تفاصيل ماجراي سقيفه خودداري كرده است. همچنان كه در كتاب صراع الحريه في عصر المفيد گفته ايم، دوره ي مفيد از حساسيت بالايي برخوردار بود. امالي كتابي است با هدف محدود، و جهت گيري مشخص. مفيد در اين كتاب در صدد بيان حوادث تاريخي به صورتي فراگير، و هماهنگ و منسجم نبوده است.

مفيد در الاختصاص تفاصيل مهم و اساسي آورده كه اين شخص معترض يا

ص: 267

آن را انكار مي كند يا تلاش دارد در آن تشكيك نمايد.

علاوه بر اين دانستيد كه شيخ مفيد در دو كتاب المزار، والمقنعه، زيارت زهرا عليهاالسلام را آورده است. در اين زيارتنامه آمده:

السلام عليك ايتها الصديقة الشهيدة، السلام عليك ايتها البتول الشهيدة.

6- اگر منظور اين است كه كساني كه به آتش زدن خانه فاطمه عليهاالسلام مباشرت كردند، مي خواستند آتش همه ي خانه را با كساني كه در آن بودند، بسوزاند ولي اين خواسته ي آنان تحقق نيافت، پس صحيح است كه گفته شود: اراده كردند كه آتش بزنند، يا براي آتش زدن خانه همت كردند و الفاظي شبيه اين. بنابراين متون مذكور با متوني كه مي گويد: در آن آتش انداختند و مانند اين اختلاف ندارد.

است، اشكالي ندارد. زيرا سير امور براي اثبات لوازمي كه اقدام مهاجمان در شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام آن را اثبات مي كند، كافي است خصوصاً متوني كه تأكيد دارد فاطمه عليهاالسلام صديقه ي شهيده از دنيا رفت.

2- اگر يك نفر از مردم در خصوص يك قضيه قانع نشود، مشكلي نيست ليكن مشكل اين است كه اين شخص كه اظهار مي كند در ثبوت اين حادثه، قانع نشده، تلاش مي كند كه مردم را به عدم آن قانع سازد و هرچه را دليل و شاهد مي داند، از اين طرف و آن طرف جمع مي كند تا اين عدم ثبوت را اثبات نمايد و همه ي اين كارها تحت شعار و پوشش قانع نشدن انجام مي دهد.

فردي درباره ي صيادي كه پرنده اي را ذبح مي كرد، و در چشمانش بواسطه ي بيماري، اشك مي آمد، به دوستش گفت: به اين صياد بنگر. چقدر دل نازك است! او بواسطه ي رأفت و رحمت به حال پرنده اي مي گريد كه آن را ذبح مي كند. دوستش به او گفت: به اشك چشمانش نگاه كن به كار دستانش نظاره كن.

حال چگونه گفته ي اين شخص ما را قانع مي كند كه گفت: من شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام را نفي نمي كنم؛ ولي هزار و يك دليل- البته به گمان خودش- در اثبات همين نفي و اثبات آنچه قضيه را از اساس نفي مي كند، ارائه مي دهد؟!

3- وظيفه عالم، حل مشكلاتي است كه مردم در زندگي فكري و فرهنگي خويش خصوصاً در زمينه ي تخصص عالم با آن مواجه مي شوند. بنابراين بايد تصميمش را بگيرد يا به سوي اثبات بر اساس دليل گام بردارد يا به طرف نفي به كمك دليل- خصوصاً اگر خودش معتقد باشد كه نفي نيز محتاج دليل است- و يا دوري از پاسخ دادن تا اينكه فكرش را بكند و تصميمش را بگيرد.

او حق ندارد مطالب مشكوكي را كه نمي تواند مورد مطالعه و بررسي قرار دهد يا در آن به يقين نرسيده يا خودش براي رسيدن به اين يقين تلاش نكرده، به خورد

ص: 269

مردم بدهد. و الّا چگونه اين سخن را از او بپذيريم كه مي گويد: در اوايل دهه ي پنجاه ميلادي در اثناي مطالعه ي اين موضوع از شرف الدين پرسيدم. سپس در سال 1414 ه مي گويد: اخيراً به نصي در بحارالانوار دست يافته ام كه مي گويد...، آيا مطالعه وي بيش از چهل سال طول كشيده تا اينكه اخيراً توانسته به اين يا آن نص دست يابد؟!

آيا مي توان اين را مطالعه و بررسي ناميد در حالي كه فقط به كتاب بحارالانوار آن هم در سالهاي اخير مراجعه كرده و به رغم نصوص بسيار فراواني كه در اين كتاب آمده، جز همين يك نص، به چيزي دست نيافته است؟! اگر اين نص به اظهار خودش، مشكل او را حل كرده پس چرا دوباره به تشكيك و طرح پرسش روي آورده است؟!

4- اگر كسي كه اين پرسش را مطرح مي كند يك انسان عادي بي سوادي بود كه نه فارغ التحصيل دانشگاه است و نه در مراكز علمي ديني تحصيل كرده، در اين حالت معذور است و وظيفه عالم عارف است كه مشكل يا مشكلات او را حل كند و به پرسش يا پرسشهاي او پاسخ دهد. اما اگر او خود عالم و عهده دار پاسخگويي به پرسشهاي ديني مردم است، بايد بداند كه مردم از عدم پاسخگويي وي مي فهمند كه به مضمون سؤال و همه ي لوازم و آثار آن ملتزم است.

1- براي كسي كه خود را اهل علم مي داند و مسئول هدايت مردم، زيبنده نيست كه از ميان مردم يك انسان عادي را مخاطب خود سازد و اين سؤال را از او بپرسد مگر اينكه منظورش ايجاد شبهه در ذهن وي باشد تا راه سيطره بر او را هموار سازد و از آسان ترين راه بتواند او را تسليم كند.

2- متون مثبته ي ماجراي زهرا عليهاالسلام فراوان است و كتابهايي كه در قرون سابق نوشته شده، پي درپي چاپ مي شود و نسخه هاي خطي در گوشه و كنار جهان پيدا مي شود و روايات و متون بيشتري در تأييد و تأكيد اين قضيه مي يابيم.

ما نمي خواهيم براي پذيرش روايات مربوط به شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام و مجروح شدن، و شهادت آن حضرت، به اين شخص زياد اصرار كنيم، هرچند فراوان و متنوع است. با اين حال نمونه هايي از آن را تقديم خواننده ي گرامي مي كنيم:

1- طبرسي: «فاطمه عليهاالسلام بين شوهرش و مهاجمان قرار گرفت. قنفذ او را با تازيانه زد... ابوبكر به دنبال قنفذ فرستاد كه زهرا عليهاالسلام را بزند. قنفذ زهرا عليهاالسلام را وادار كرد كه به لنگه در خانه اش پناه برد. قنفذ آن را به درون راند. يكي از دنده هاي پهلوي زهرا عليهاالسلام شكست و فرزندش را سقط كرد». (1) .

طبرسي در مقدمه ي كتاب الاحتجاج كه اين حديث را در آن آورده، مي گويد: «در اكثر موارد، اسناد اخبار را نمي آوريم، زيرا يا مورد اجماع است و يا موافق مدلول عقل و يا در سيره ها و كتابها بين مخالف و موافق مشهور، مگر رواياتي كه از ابومحمد حسن عسكري عليه السلام آورده ام». (2) .

2- سيد بن طاووس رحمه اللَّه نص زيارتي را آورده كه در آن آمده: «الممنوعة ارثها،

ص: 271

المكسورة ضلعها، المظلوم بعلها، والمقتول ولدها». (1) .

3- كليني از محمد بن يحيي، از عمركي بن علي، از علي بن جعفر، از برادرش، از ابوالحسن عليه السلام كه فرمود: «همانا فاطمه صديقه شهيده است. بدانيد كه دختران پيامبران حيض نمي شوند». (2) .

4- صدوق از علي بن احمد بن موسي الدقاق، از محمد بن ابي عبداللَّه كوفي، از موسي بن عمران نخعي، از نوفلي، از حسن بن علي بن ابي حمزه، از پدرش، از سعيد بن جبير، از ابن عباس كه گفت: «رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله نشسته بود كه حسن عليه السلام آمد... اما دخترم فاطمه...، هرگاه او را مي بينم، آنچه را كه پس از من با او خواهند كرد، به ياد مي آورم، او را مي بينم كه مذلت وارد خانه ي او شده و حرمتش شكسته، و حقش غصب شده و ارثش منع، و پهلويش شكسته و فرزندش سقط شده است...». (3) .

اين را ديلمي (4) و جويني (5) هم روايت كرده اند.

5- سليم بن قيس هلالي: «قنفذ- لعنه اللَّه- فاطمه عليهاالسلام را وادار كرد كه به پشت در پناه برد و آن را به داخل راند. در نتيجه پهلوي زهرا عليهاالسلام شكست و فرزندش را سقط كرد، و همواره بستري بود تا اينكه در اثر همان ضربه به شهادت رسيد». (6) .

6- ابن شهر آشوب: ابن قتيبه مي گويد: فاطمه عليهاالسلام محسن را به سبب ضربه قنفذ عدوي سقط كرد.

7- سيد حميري رحمه اللَّه سرود:

ص: 272

ضربت و اهتضمت من حقها

و اذيقت بعده طعم السلع

قطع اللَّه يدي ضاربها

و يد الراضي بذاك المتبع (1) .

شعر سيد حميري بر شيوع اين مسأله در عهد امام صادق عليه السلام دلالت دارد، به گونه اي كه شعر آن را در اشعار خود آورده و مرتكبان اين جنايت را نفرين و سرزنش كرده اند.

8- امام حسن عليه السلام بيان فرموده كه مغيرة بن شعبه به گونه اي زهرا عليهاالسلام را زد كه زخمي شد.

9- شيعيان در عهد صدوق رحمه اللَّه اصرار داشتند كه زيارتنامه اي را بخوانند كه در آن آمده: «السلام عليك ايتها الصديقة الشهيدة».

در اين كتاب متوني در اين باره و نيز متوني دالّ بر شهادت زهرا عليهاالسلام خواهيم آورد.

3- اگر شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام ثابت نشود، اين به معني نفي كلي اين قضيه نيست و نمي توان مداحان را از ذكر آن منع كرد. خصوصاً كه مورخان و محدثان آن را روايت كرده اند.

4- آيا بايد براي هر قضيه ي تاريخي يك سند صحيح وجود داشته باشد؟! مگر چند واقعه ي تاريخي اينگونه ثابت شده است؟! آيا ثبوت هر حادثه ي تاريخي موقوف به وجود يك سند صحيح مطابق اصطلاحي رجالي است؟!

چرا در خصوص اين قضيه سند صحيح مي خواهد اما خود او مي گويد:

در اثباث قضايا به سند صحيح محتاج نمي باشيم. فقط وثوق به صدور آن كافي است. وي در صحت يك روايت، نبود انگيزه ي دروغ را هرچند در كتابهاي غير شيعه امامي باشد، كافي مي داند. در حالي

ص: 273

كه تلاش مي كند شبهاتي پيرامون روايات اهل بيت علي عليه السلام طرح نمايد. وي در انجام اين هدف، همواره بر وجود روايات دروغ و جعلي تأكيد مي كند. بدون اينكه به تلاشهاي علما در تشخيص روايات صحيح و معتبر از روايات جعلي اشاره نمايد.

خلاصه اينكه: با ملاحظه آنچه بيان كرديم مادامي كه قرائني وجود دارد مبني بر اينكه زهرا عليهاالسلام را مورد هجوم قرار دادند زدند و فرزندش را سقط كردند؛ و متون تصريح دارد كه فاطمه عليهاالسلام شهيده از دنيا رفت؛ نمي توان اين قضيه را تكذيب كرد تصريح متون به شهادت زهرا عليهاالسلام، شكستن پهلوي او را يك امر معقول و قابل قبول مي سازد. حال چگونه است كه روايت آن در كتب شيعه و سني آمده، و شعرا خصوصاً شاعران متقدم بدان اشاره كرده اند.

5- اگر فرض كنيم كه شكستن پهلوي زهرا عليهاالسلام به اثبات نرسيده است، حال از او مي پرسيم: چرا اين مطلب را دستاويزي براي تشكيك در ثبوت زدن زهرا عليهاالسلام و سقط جنين و هتك حرمت خانه اش قرار داده در حالي كه اين قضيه مورد اجماع طايفه شيعه ي امامي است و روايات آنان در اين باره مستفيض و بلكه متواتر است و بسياري از مورخان و محدثان ساير فرق اسلامي آن را روايت كرده اند؟!

يا اينكه مطالعه و بررسي واقعگرايانه اقتضا مي كند كه بر يك مسأله خاص كه وي گمان مي برد ضعيف ترين نقطه است، تأكيد كند. وي مي خواهد با تشكيك در اين امر راه را براي تشكيك در ساير موارد به شيوه ي اطلاق حكم كلي، و بحث از عمومات و مبهمات هموار كند چه مردم به جزئيات توجه نمي كنند. و بدين ترتيب بتواند اصول ثابت و قطعي و قضيه ي مورد اجماع علماي شيعه كه بطور متواتر و مستفيض روايت شده از اساس باطل كند. و همچنين علماء غير شيعه آنرا روايت كرده اند كه ثبوت اين قضيه به دليل شامل شدن بر ملامت و سرزنش واليان

ص: 274

محبوبشان، چندان خوشايندشان نيست.

به جنايتي كه در حق او و مادرش مرتكب شده اند، اعتراف نمايد؛ خود را با اين ادعا از آن خلاص كرده كه: «در كوچكي مرد». بنابراين به انكار سقط تصريح نكرده اما با همين ادعا به اين انكار اشاره كرده است.

گروه چهارم از اين طفل، و اينكه سقط شد؛ ياد كرده اما از بيان حقيقت ماجرا سكوت كرده است.

گروه ديگري به اين واقعيت تلخ تصريح كرده و آن را توضيح داده اند. در بخش متون و آثار بخشي از اقوال اين گروه را آورده ايم.

به مصلحت كساني كه به زهرا عليهاالسلام ظلم كردند، و او را آزار دادند و زدند و فرزندش را سقط كردند؛ نبود كه اين قضيه پخش شود. زيرا اين كار چهره ي آنان را مخدوش خواهد كرد و حتي در درازمدت موقعيتشان را به خطر خواهد انداخت. لذا به تحريف حقيقت و تزوير تاريخ، و تحميل سلطه ي خشن و كوبنده بر تبليغات، و بستن دهانها با هر وسيله ي ممكن روآوردند. در نتيجه چيزي به ما نرسيد مگر به قدري كه از چنگالهاي شوم آنان پنهان ماند و فداييان حقيقي مذهب كه با گرانبهاترين و بافضيلت ترين كالاي خود، يعني جان، با خداوند سبحان معامله كردند، با فداكاري و جانفشاني به ما رساندند. دقيقاً چنانكه به رغم همه جنايتها، دردها، مصيبتها و خونهايي كه در اين راه بر زمين ريخت، بخشي انبوه و بلكه دريايي سرشار از فضائل و مناقب، و مواضع و جهاد علي عليه السلام و حتي حديث غدير و حديث ثقلين و حديث سفينه و حديث منزلت از چنگال كركسهاي وحشي و كينه توزان پنهان ماند تا با پيكري مجروح، رنجور و آغشته به خون ما برسد و با صداقت و ژرف نگري، حقيقت لطف و عنايت الهي به امت اسلامي، نسلها و دين، حق را براي ما مجسم سازد.

هر دعوتي كه حاكمان جور به جنگ رفتند و در مقابل آن ايستادند، به

ص: 276

زودي متلاشي شد و از بين رفت مگر دعوت حق كه به رغم گذشت صدها سال از جنگهاي سخت و شكننده، و به رغم مقابله و مبارزه طلبي با حاكمان ستمگر در اساس حاكميت، و مشروعيت آنان- چه اعتقاد به امام يعني ردّ مشروعيت، و اتهام حاكمان به ظلم و غصب، و محاربه با تعاليم خدا و رسول- همچنان با حفظ اصالت خود تداوم يافته است. مهمترين دليل بر آنچه گفتيم، و نيز توطئه حاكمان ستمگر در توجيه، تزويز و ارتكاب جنايات وحشتناك، و از سوي ديگر لطف و عنايت الهي در حفظ حق و حقيقت، مسائل مربوط به مقام علي عليه السلام و مظلوميت زهرا عليهاالسلام است كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله او را به عنوان معيار حق و باطل معرفي فرمود. همين موجب شد كه نقش فاطمه عليهاالسلام پس از رحلت پدرش، مؤثر، فعال، قاطع و قوي باشد و به وسيله ي آن صحيح از سقيم، و تحريف شده و باطل، از سليم و قويم بازشناخته شود.

واداشت، چيزي است كه وجود زهرا عليهاالسلام در كنار قبر پدرش با حالتي از حزن و اندوه، و دلتنگي و دل شكستگي برمي انگيخت: مظلوميت زهرا عليهاالسلام كه بلافاصله پس از درگذشت پدرش به سراغ او آمد. چه نمايانگر حالت تحريك مداوم مردم پاك نهاد، و مخلص با ايمان و در نتيجه نابودي خطي بود كه از انجام هيچ عملي در راه رسيدن به خواسته هايش فروگذار نكرد. گريه ي زهرا عليهاالسلام در فراق شخص رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به اندازه ي گريه ي آن بانو در تجسّم سرنوشت غمباري كه به مجرد وفات پيغمبر، اسلام و اسوه هايش را در خود فروبرد، نبود. بنابراين گريه ي زهرا عليهاالسلام، جزع از مصيبت و بزرگ شمردن فقدان شخص نيست كه با پذيرش قضا و قدر الهي منافات داشته باشد. مگر اينكه وي تسليم قضا و قدر بودن، و سكوت در قبال ظلم را پذيرش قضا و قدر الهي بداند.

درخواست كردند كه يا شب گريه كند يا روز. لذا علي عليه السلام بيت الاحزان را در بقيع براي او ساخت.

پيش از اين به منابع ديگري در اين باره اشاره كرديم.

روشن است كه روايت فضّه، همچنان كه مرحوم مجلسي بيان كرده، قابل اعتماد نيست: هم از لحاظ سند، و هم از لحاظ مضمون. هر كه به اين حديث مراجعه كند، اين مطلب را درمي يابد.

اما بيت الاحزان، تا اين زمان باقي مانده و آن موضع معروف به مسجد فاطمه در جهت گنبد مقبره ي حسن و عباس است. ابن جبير بدان اشاره كرده و مي گويد: «به دنبال قبه ي عباسيه خانه ي فاطمه، دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله است كه به بيت الاحزان (خانه ي اندوه) معروف است و گويند: همين خانه است كه آن بانو در سوگ رحلت پدرش در آن مأوا گرفت و ديري ملازم آن خانه شد و به اندوه نشست». (1) .

2- گريه ي فاطمه عليهاالسلام در شب بيشتر آسايش مردم را به هم مي زد. زيرا آنان در روز براي انجام كارهاي روزانه در مزارع، و رسيدگي به حيوانات و رفع احتياجات خويش پراكنده مي شدند. پس سزاوارتر آن بود كه فاطمه عليهاالسلام شب در بيت الاحزان باشد نه روز.

3- حقيقت اين است كه گريه ي فاطمه عليهاالسلام آسايش مردم را برهم نزد بلكه هيئت حاكمه را زجر مي داد. چه حاكمان جديد مي بايست در مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله و در كنار منبر شريف آن حضرت، جايي كه فقط چند متر از خانه فاطمه عليهاالسلام فاصله داشت، حضور داشته باشند. لذا حاكمان، او را از گريه ي منع كردند. (2) .

ص: 279

مردم گروه گروه به همين مسجد مي آمدند و از طلوع فجر تا پاسي از شب براي نماز، و نيز پيگيري حوادث در آن حضور داشتند.

بنابراين مسجد، مركز شهر مدينه است، شهري نسبتاً كوچك كه شايد جمعيتش به چند هزار نفر نرسد. زيرا مكه، شهري كه از مدينه خيلي بزرگتر بود و ام القري ناميده مي شد، برحسب آمارهاي جنگ احزاب كه مكه همه ي امكانات خود را در آن بسيج كرد (1) حداكثر مي توانست چهار هزار سپاهي بسيج نمايد. همه افراد قادر به حمل سلاح از سن مشرف به تكليف تا سن پيري مي بايست در جنگ شركت مي كردند. اما مدينه در جنگ احزاب توانست حداكثر هزار نفر و بلكه كمتر بسيج نمايد. (2) .

در سرشماري سال ششم هجري كه در مدينه غير مسلمانان قابل ذكري حضور نداشتند، مسلمانان اين شهر هزار و پانصد و يا هزار و ششصد نفر بودند.

در روايت ديگري آمده: ما هزار و ششصد تا هزار و هفتصد نفريم. اين هنگامي بود كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به آنان فرمود: شمار مسلمانان را برايم بنويسد دماميني مي گويد: گفته اند اين در سال حديبيه (سال ششم هجري) بود. (3) .

فرض كنيم كه جمعيت سرشماري شده همه مرد، و متأهل و داراي فرزند بوده اند. حال به نظر شما كل جمعيت مدينه چند نفر بوده است؟!

همه ي مردم مدينه صبح، ظهر و شب براي نماز پشت سر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به مسجد مي آمدند. حتي مردم از مسافت چند ميلي خارج مدينه پياده نماز مي آمدند و مسجد

ص: 280

گنجايش همه ي آنان را داشت جز اينكه رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله در اواخر، آن را توسعه داد.

بنابراين مسجد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مركز اين شهر كوچك است كه خيابانهاي آن را كوچه هاي تنگ و خانه هاي به هم چسبيده تشكيل مي داد. زيرا اين مقتضاي امنيت مردمي است كه به واسطه ي جنگهاي داخلي هيچگاه اسلحه خود را بر زمين نمي گذاشتند، نه در شب و نه در روز. (1) .

مردم مدينه به دور بخش بزرگي از شهر خندقي كندند كه مشركان را در جنگ احزاب از دستيابي به آنان بازداشت. حفر اين خندق به رغم عمق و عرض زيادش، فقط شش روز طول كشيد.

اين همه بر عدم صحّت گفته ابن مردوديه در خصوص ازدواج زهرا عليهاالسلام دلالت دارد كه مي گويد: پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مردم مدينه را دعوت كرد، همه آمدند، «بيش از چهار هزار نفر بودند». (2) در حالي كه مدينه نصف اين رقم نيز جمعيت نداشت.

روايت ديگري نيز كه در خصوص همين قضيه صحبت مي كند، بر نادرستي اين رقم دلالت دارد. بر پايه ي اين روايت كساني كه در مراسم عروسي زهرا عليهاالسلام شركت كردند، در مجموع سه هزار و سيصد نفر بودند. (3) شايد رقم چهار هزار نفر هم در صدد بيان همين معني باشد.

بنابراين وقتي در مدينه با اين حجم يك انسان عادي بميرد، شهر حالتي شبيه حالت فوق العاده خواهد داشت. چه مردم براي تسليت گويي به صاحبان عزا و مصيبت زدگان، و دور داشتن آنان از فضاي حزن و اندوه، گروه گروه خواهند آمد. حال اگر فقيد از دست رفته از موقعيت اجتماعي ممتازي برخوردار باشد، اين اقبال

ص: 281

خيلي بيشتر خواهد بود. حال چگونه خواهد بود اگر متوفي بزرگترين انسان، و برترين موجود، و گرامي ترين پيغمبر خدا، باشد و همين مردم را از ظلمات جهل و گمراهي به نور هدايت كرده باشد؟ قطعاً شهر منقلب خواهد شد و مردم كارهايشان را تعطيل خواهند كرد و در فضايي سرشار از عاطفه و انتظار و خوف، به سر خواهند برد. مركز تجمع و قرار، و همه ي تحركات مسجد خواهد بود: حركت به سوي جبهه هاي جنگ، حل مشكلات، استقبال از هيئتهاي خارجي، رفتن به مسافرت و ختم آن. بنابراين مسجد پيغمبر، مركز حكومت، قضاوت و رهبري است و منبرش جايگاه حاكم، در مسافت چند متري از مدفن رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله. در فضاي ارتحال پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله رفت و آمد به مسجد مضاعف خواهد شد. هنگامي كه مردم به مسجد مي آيند، اولين چيزي كه شروع مي كنند، زيارت قبر پيغمبر است، و سلام بر او و كساني كه در خانه اند، چه آن حضرت در خانه فاطمه عليهاالسلام دفن شد، و همه ي درها به سوي مسجد بسته شد مگر در خانه ي فاطمه عليهاالسلام. مردم از فاطمه عليهاالسلام احوالپرسي خواهند كرد، آنان مي دانند كه او يگانه دختر پيامبر عظيم الشأن است و نه يك زن عادي بلكه سرور زنان جهان از اولين و آخرين، كه خداوند از خشنودي او خشنود مي شود، و از خشم او خشم مي گيرد. او فضاي حزن و اندوه حاكم بر اين خانه، و شخص زهرا عليهاالسلام را به ياد آنان خواهد انداخت. زهرا عليهاالسلام به آنان خواهد گفت كه حاكمان و دار و دسته شان چه اعمال زشتي بلافاصله پس از وفات پدرش در حقّ او مرتكب شده اند. مهاجماني كه بر جنازه حاضر نشدند و در تجهيز پيكر مطهرش شركت نكردند، در حالي كه او آنان را از ظلمات به نور، و از مرگ به زندگي آورد. علي عليه السلام به آنان فرموده بود: «شما، اي مردم عرب! بدترين آيين را داشتيد، و در بدترين سرا زندگي مي كرديد، و آبتان تيره و ناگوار بود و خوراكتان گلو آزار». (1) .

ص: 282

آنان به جاي تسليت و تعزيت، و تكريم و تعظيم زهرا عليهاالسلام نه تنها با كلمات و سخنان گزنده و دردآور، بلكه گفتار و كردار شكننده به استقبال او رفتند. بنابراين به مصلحت هيئت حاكمه نخواهد بود كه مردم همه روزه زهرا عليهاالسلام را حزين و شكسته ببينند، اگر چه زهرا عليهاالسلام سكوت كند و نه بگريد، و نه از آنان كه به او ظلم كرده اند و حرمتش را هتك، به بدي نام برد.

هركس به مسجد مي آيد زهرا عليهاالسلام را متألم و رنجور، ناراحت و پريشان مي بيند. سپس مي رود تا در فاصله ي چند متري خانه زهرا عليهاالسلام در مجلس خليفه بنشيند. او در مجلس خليفه در فكر آزار و اذيت و ماجراي زهرا عليهاالسلام فروخواهد رفت و در نهايت وجدانش بيدار خواهد شد.

بنابراين جلوس اندوهگين و مرارت زهرا عليهاالسلام خواب خوش حاكمان را بر هم خواهد زد و پايه هاي حكومت آنان را تا حدود زياد و خطرناكي سست و لرزان خواهد ساخت و موجب خواهد شد كه بسياري از مردم از تقصير خويش در حق زهرا عليهاالسلام نادم و پشيمان شوند و به درگاه او عذر تقصير آورند. زيرا گريه، حزن و اندوه زهرا عليهاالسلام وجدانها را بيدار، احساسات را تحريك، و انسانها را به هيجان مي آورد. چه آنان هم احساسات و عواطف خود را دارند. همين امر از سلطه و نفوذ حاكمان خواهد كاست. زيرا اينان آنگونه كه ادعا دارند به نام پدر زهرا عليهاالسلام و از طريق تعاليم او بر مردم حكومت مي كنند. اگر عمر بن سعد از سخنان زينب حورا لحظاتي پس از آنكه حسين عليه السلام را كشته بود، گريست، پس چگونه خواهند بود كساني كه دلهايشان همچون قلب حرمله، و شمر بن ذي الجوشن، و عمر بن سعد سخت و با قساوت نيست. البته درجات ايمان هر يك از قاتلان شهداي كربلا برحسب انديشه، شعور و عمل متفاوت است، و هرچند بنا به هر دليل به هنگام وقوع اين حادثه فجيع سخني بر زبان نياوردند اما لحظه ي بيداري فراخواهد رسيد و فرصت

ص: 283

خواهند يافت كه حقيقت احساسات خويش را بيان كنند.

بنابراين لازم بود كه زهرا عليهاالسلام را از اين مكان اخراج و او را از برابر چشمان مردم دور سازند؛ مردمي كه پس از فروكش كردن حوادث و بازگشت به خويشتن و تفكر در ماجرا و يادآوري سخنان پيامبر عليه السلام در حق زهرا عليهاالسلام و علي عليه السلام آگاهي و شعورشان بالا خواهد رفت و از تقصير خويش در قبال خاندان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله پشيمان خواهند شد.

پس نه احتياجي به فرياد زهرا عليهاالسلام در خيابانهاست و نه برهم زدن آرامش مردم با آن. هيچ بعيد نيست كه برخي از مردم را وادار كرده باشند كه با دستاويز قرار دادن برخي بهانه ها از زهرا عليهاالسلام بخواهند كه از خانه اش بيرون رود. سپس براي هميشه بر خانه اش چيره شدند.

عالم، خويشتن را در مقابل مصيبتي تلخ تر و سخت تر مي بيند و آن اينكه: كساني كه خود را از پيروان دين مي دانند و به نبوت پدرش اعتراف دارند و بايد او را تعظيم كنند و گرامي و مقدس بدارند، ستمگري و ظلمشان به جايي رسيد كه نزديكترين مردم به او يعني دخترش را كه عواطف زنانه خود را دارد، در فشار قرار دادند و او را از اظهار حزن و اندوه در فراق پدرش بازداشتند. چه مي ترسيدند كه مبادا زهرا عليهاالسلام از ظلمي كه بر او روا داشته اند، با صداي بلند سخن گويد.

تاكنون هيچ زني از ما گريه نكرده مگر اينكه از حمزه شروع كرده است.

و در نص ديگري آمده: هنگامي كه رقيه وفات كرد، زنان مي گريستند. عمر با تازيانه آنان را مي زد. رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله دستش را گرفت و فرمود: عمر! رهايشان كن. و به زنان فرمود: «بپرهيزيد از آواز شيطان... فاطمه در كناره ي قبر مي گريست. پيغمبر با لبه ي لباسش اشك چشمانش را پاك مي كرد». (1) .

بر مطلوبيت آن و نيز علاقه ي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به اينكه اصحاب در مرگ عزيزانشان گريه كنند، دلالت دارد. در مقابل مي بينيم عمر بن خطاب هم از گريه بر ميت بازمي دارد و هم مي زند و هر آنچه قريحه اش بخواهد، در راه منع از گريه از گريه بر ميت انجام مي دهد. روايت نيز از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله روايت مي كند كه مفادش اين است كه مرده از گريه ي خانواده اش عذاب مي شود. (1) وي ام فروه خواهر ابوبكر را نيز هنگامي كه در مرگ برادرش مي گريست، زد (2) در حالي كه مي بينيم خود وي در مرگ خالد بن وليد فرمان گريه داد. (3) عايشه براي ابراهيم (4) ، ابوهريره براي عثمان، حجاج براي فرزندش (5) و صهيب براي عمر (6) گريستند. آنان به كارهاي اين افراد احتجاج مي كنند.

شخص عمر براي نعمان بن مقرن و ديگران (7) گريست. پيامبر صلي اللَّه عليه و آله از تعرض به كساني كه براي اموات خود گريه مي كنند، نهي فرمود. (8) .

ص: 287

عايشه، عمر و فرزندش عبداللَّه را در حديثي كه بدان تمسك مي كرد، تكذيب كرد و به او نسبت نسيان داد و گفت:

خداوند عمر را رحمت كند، به خدا قسم، رسول خدا نفرمود: خداوند مؤمن را به واسطه ي گريه ي خانواده اش در رثاي او، عذاب مي كند. ليكن رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله گفت: خداوند عذاب كافر را به واسطه ي گريه ي خانواده اش در رثاي او بيشتر مي كند عايشه گفت: شما را قرآن بس است كه مي گويد: «و لاتزر وازرة وزر اخري». (1) .

در متن ديگري عايشه گفت: رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله از كنار قبر يك زن يهودي گذشت كه خانوده اش بر او گريه مي كردند، فرمود: اينان براي او گريه مي كنند و او در قبرش عذاب مي شود. (2) .

ابن عباس نيز وي را تكذيب كرد. امامان اهل بيت عليهم السلام نيز او را تكذيب كرده اند... براي اطلاع بيشتر بايد به منابع مراجعه كنيد. (3) .

محذوري در سر راه خود نديد؛ شرايط سياسي مي طلبيد كه به آنچه نزد اهل كتاب است، مراجعه كنند. لذا فاطمه عليهاالسلام را از گريه منع كردند. چنانكه پيش از اين درباره سخن گفتيم.

اين ممنوعيت موافق تمايلات و انگيزه هاي ديني و سياسي به يك اندازه بود. آنچه دلالت دارد كه اين عقيده از اهل كتاب گرفته شده عبارت زير در تورات است:

«اي پسر! شهوت چشمانت را با يك ضربه از خودت بگير، نه نوحه كن و نه گريه، و نه اشكت را فروريز، آهسته آه بكش و براي مردگان، مجلس سوگواري برگزار مكن». (1) .

در اينجا به سخني از امام شرف الدين رحمه اللَّه اشاره مي كنيم كه گفت:

«در اينجا توجه خردمندان را به تحقيق درباره ي سبب دور ساختن زهرا عليهاالسلام از شهر آنگاه كه براي پدرش صلي اللَّه عليه و آله نوحه سرايي مي كرد و رفتن او با دو فرزندش و گروهي از زنان به بقيع جلب مي كنيم. آنان در بقيع زير درختچه اي در فراق رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله نوحه سرايي مي كردند. چون آن درختچه را قطع كردند، علي عليه السلام براي فاطمه عليهاالسلام خانه اي در بقيع ساخت كه براي نوحه سرايي در آن مأوا مي گرفت. اين خانه همان بيت الاحزان خوانده مي شود. اين خانه مزار همه ي نسلهاي امت بود». (2) .

مي گويم: احتمال قوي آن است كه حديث: «مرده را به خاطر گريه خانواده اش در رثاي او، عذاب مي كنند». تحريف حديثي باشد كه از عايشه در مورد زن يهودي آورديم. علت اين كار را، همانگونه كه پوشيده نيست، انگيزه هاي

ص: 289

سياسي مي دانيم. زيرا حكومت مي كوشيد كه فاطمه عليهاالسلام را از گريه در فراق پدرش بازدارد.

ظاهراً اين منع تا زماني كه اوضاع به نفع حاكميت استقرار يافت، تداوم پيدا كرد. به همين علت عمر به خشم عايشه و منع وي از ورود به خانه اش به هنگام وفات ابوبكر اعتنا نكرد، بلكه وارد خانه شد و ام فروه خواهر ابوبكر را با تازيانه اش زد وي اين كار را به رغم اينكه نوحه سرايي و گريه براي دوستش ابوبكر بود ولي با اينحال به خانه عايشه هجوم آورد و خواهر ابوبكر را زد، در حالي كه به عايشه خيلي احترام مي گذاشت و عايشه نزد او عزيز و گرامي بود، و از ابوبكر و بستگانش تجليل مي كرد و بيش از اندازه براي خانواده او احترام قائل بود.

آري، اين كار را علي رغم آنچه گفتيم انجام داد، چه هنوز مردم منع فاطمه عليهاالسلام از نوحه سرايي و گريه براي پدرش و مصيبتهاي پس از او را فراموش نكرده بودند. فرض مي كنيم كه گريه ي فاطمه عليهاالسلام فقط براي پدرش بود. چقدر اين موضع خشن است. در جفا و خشونت فضاي آن روز همين بس كه انسان از گريه براي پدرش منع شود. حال چگونه است كه اين پدر، پيغمبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله، بزرگترين، كامل ترين و بدترين انسان روي زمين باشد؟!

آنگاه كه مانع برطرف شد و مدتي مديد و سالهايي عديد از وفات سيده ي زنان، فاطمه زهرا عليهاالسلام گذشت و مردم فراموش كردند يا داشتند فراموش مي كردند يا بهتر بگوييم: ديگر به اين مسأله اهميت نمي دادند، اين ممنوعيت به دست شخص عمر برداشته شد و او خود براي نعمان بن مقرن كه در سال 21 ه وفات كرد، و براي يك پيرمرد ديگر گريست و اجازه داد كه براي خالد بن وليد متوفاي سال 21 يا 22 ه گريه كنند.

نهي از گريه بر اموات با آنچه در مصادر فراوان آمده متفاوت است: نهي از

ص: 290

خراش دادن صورت، و پاره كردن لباس، و سيلي به صورت خود زدن، و نوحه سرايي به باطل. اين غير از گريستن و هيجان عواطف و احساسات انساني است.

زيرا موارد اول با خضوع در برابر خداوند سبحان و تسليم فضاي الهي بودن منافات دارد اما گريه از متقضيات طبيعت انساني، و دليل تعادل سرشت انسان است و چقدر تفاوت است بين اين دو.

ص: 291

قطعي آن را تأييد مي كند. بنابراين بايد صحيح و ناصحيح را مطابق معيارها و اصول پژوهش علمي از هم جدا كرد. ما در اينجا مستندات خود را در خصوص ترديد در انتساب كتاب بيان مي كنيم.

مورد قبول و اعتراف طرفين مخاصمه است را به شيوه اي تحريك كننده، و جالب توجه كه اهتمام خواننده را برمي انگيزد و احساسات و عواطف او را در اختيار مي گيرد؛ ارائه دهد. مواردي كه در نظر خويش بدان استناد كرده ايم، چنين است:

دارند، ص 46.

8- هذا العمل اللاانساني: اين اقدام غير انساني، ص 96.

9- ان بعض رواة السوء، و بائعي الضماير: برخي راويان سوء، وجدان فروشان: ص 68.

10- و اعتبر ايماناً مثالياً: ايمان خود را ايمان نمونه خواند، ص 101.

11- يتصورهم اناساً طيبين مؤمنين: آنان را انسانهاي خوب و مؤمن تصور مي كند، ص 111.

12- مزق السيد العلوي ستار الصمت: سيد علي پرده ي سكوت را دريد. ص 109.

13- ولكن المؤهلات في علي بن ابي طالب كانت قليلة: اما شايستگيها در علي بن ابي طالب اندك بود. ص 116.

14- الواقع: ان مؤهلات الخلافة والامامة كانت متوفرة كاملاً في علي: در واقع شايستگيهاي خلافت و امامت در علي كاملاً موجود بود. ص 116. ر. ك: ص 117.

15- واقضي غالب اوقاتي بالصيد والشؤون الاداريه: عمده وقت خودم را به صيد و امور اداري مي گذرانم، ص 153.

16- و اخذوا يحيكون المؤامرات ضدالملك و نظام الملك و حملوه تبعة هذا الامر، اذ كان هو العقل المدبّر للبلاد حتي امتدت اليه يد اثيمة: به توطئه بر ضد پادشاه، و نظام الملك پرداختند و عواقب اين امر را بر عهده او نهادند. زيرا او مغز تدبيرگراي كشور بود تا اينكه دست گناهكاري به او دراز شد، صص 154- 155.

17- و كان لها نتايج سلبيه: نتايج منفي داشت. و اعطت نتايج سلبية معكوسة: نتايج منفي معكوس داد، ص 127.

18- «أليست المتعة هي الحل الوحيد لهم للخلاص من القوة الجنسية الطائشة،

ص: 296

و للوقاية من الفسق والميوعة؟! أليست المتعة أفضل من الزنا الفاحش، واللواط، العادة السرية» آيا متعه يگانه راه حل براي خلاصي آنان از قوه ي جنسي سركش و پيشگيري از فسوق و بي بند و باري نيست؟ آيا متعه از زناي فاحش، و لواط، و... بهتر نيست؟!، ص 124.

دوستدار علم و عالمان بود، ص 17.

در حالي كه اين دوستدار علم و عالمان، از اين دوستي هيچ سودي نبرد. چه همان گونه كه همين كتاب مورد بحث اظهار مي كند، ملكشاه از جاهل ترين مردمان به ساده ترين امور و بديهيات اسلامي و تاريخي بود. گويي در يك جزيره ي زندگي كرده و به تازگي وارد جهان اسلامي شده و حتي از وجود طايفه اي به نام شيعه كه نيمي از مسلمانان زير سلطه ي اويند، خبر ندارد (صص 25- 26)، و بلكه معناي واژه شيعه را نمي دانست تا چه رسد به ساير قضاياي تاريخي.

نمي دانيم چرا پدرش سلطان آلب ارسلان در پرورش فرزندش و آماده ساختن وي براي منصبي كه بر عهده خواهد گرفت، كوتاهي و اهمال كرده است؟ و چرا فاضل ترين، و داناترين، و مشهورترين، و ماهرترين عالمان و متخصصان را براي وي جمع نكرد؟ در حالي كه پادشاهان و خلفا به تعليم فرزندانشان خصوصاً آنهايي را كه براي جانشيني خود در منصب اداره ي كشور نامزد مي كردند، خيلي اهميت مي دادند.

ما نتوانستيم به اطلاعاتي درباره ي صاحبان اين نامها، درجات علمي، نقش و نفوذ آنان در شهرها و بندگان دست يابيم.

پس چگونه مشاهير علماي شيعه و سني در اين مناظره حساس و سرنوشت ساز غايب بودند يا بگو: چگونه نام هيچ يك از اين مشاهير اعلام نشده است؟!

2- خواجه نظام الملك به همه ي پرسشهاي تقريري ملكشاه پاسخ داد. در حالي كه بسياري از اين پرسشها از اين سؤال بسيار عادي، خيلي بيشتر وزير را به دشواري انداخت زيرا برخي از اين پرسشها دقيقاً به خليفه ي اول و دوم مربوط مي شد.

3- نظام الملك برگشت و نزد پادشاه به صحت استدلال علوي اقرار كرد. پس چون ملكشاه از علت سكوت وي در ابتداي امر پرسيد، گفت: «زيرا من نمي پسندم كه به اصحاب رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله طعن زده شود». (1) در حالي كه او خود به هنگام طعن علوي در ايمان عمر، پاسخ مثبت داد و عمر نزد وي از طلحه، و عثمان خيلي بزرگتر است. (2) .

انتخاب سه تن از منافقين يعني: طلحه و سعد بن ابي وقاص، و عبدالرحمان بن عوف». (1) .

مي بينيم كه در اين سه نفر شك مي كند و مي گويد: «او را سه يا دو نفر از آنان انتخاب كردند». (2) مي دانيم كه عمر به خلافت عثمان وصيت نكرد. همچنان كه جمله اي در ابتدا گفت، جمله هماهنگ و منسجمي نيست. مگر اينكه منظورش اين باشد كه عمر تركيب شوراي شش نفري را به گونه اي انتخاب كرد كه حتماً عثمان انتخاب شود. لذا آن را به مثابه وصيت به خلافت وي دانسته است.

مواردي در اين كتاب آمده كه دقت تاريخي آن را ردّ مي كند، از اين موارد به بيان نمونه هاي زير بسنده مي كنيم:

1- درباره ي معاويه مي گويد: علي اميرالمؤمنين عليه السلام را «تا چهل سال ناسزا مي گفت. ناسزاگويي آن حضرت تا هفتاد سال تداوم يافت». (3) .

در خصوص نكته اول مي گوييم: معاويه حدود 23 سال يعني 17 سال كمتر از رقمي كه وي آورده، علي عليه السلام را علني ناسزا مي گفت.

اما نكته ي دوم، بايد دانست كه بيش از هشتاد سال آن حضرت را ناسزا مي گفتند در اين باره به كتابهاي تاريخ مراجعه كنيد.

2- مي گويد: «ابوحنيفه، و مالك بن انس، و شافعي و احمد بن حنبل در عصر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله نبودند بلكه تقريباً دويست سال پس از او آمدند». (4) .

در حالي كه ابوحنيفه در سال 80 به دنيا آمد و در سال 150 مرد. مالك در سال 93 متولد شد و در سال 179 مرد. شافعي در سال 150 به دنيا آمد و در سال 204 از

ص: 304

دنيا رفت. احمد بن حنبل در سال 164 متولد و در سال 233 درگذشت.

3- مي گويد: «عمر، ابوهريره را به خاطر دروغ بستن بر رسول خدا، از نقل حديث منع كرد ليكن علما به احاديث دروغ او عمل مي كنند». (1) .

روشن است كه سياست خليفه ي دوم اقتضا مي كرد كه از نقل حديث پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله جلوگيري كند. ابوهريره را به همين علت زد. زيرا چنانكه خودش تصريح كرده خيلي از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله حديث نقل مي كرد. نه اينكه به خاطر دروغ بستن وي بر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله چنانكه اين مستدل گمان مي برد.

4- جمع قرآن: در اين كتاب آمده: «علوي گفت: از بدعتهاي شما اهل سنت اين است كه قرآن را قبول نداريد. دليل اين مطلب اينكه شما مي گوييد: قرآن را عثمان جمع كرد. آيا رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله به آنچه عثمان انجام داد، جاهل بود»؟! (2) .

سپس به اين گفتار خود ادامه مي دهد. هدف وي ابطال جمع آوري قرآن توسط عثمان، و اثبات جمع و تدوين آن در عهد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله است.

مي گوييم:

1- واضح است كه جمع آوري قرآن توسط عثمان به معني قبول نداشتن قرآن نيست. بنابراين براي اثبات جمله ي دوم، استدلال به جمله ي اول نابجاست.

2- عثمان قرآن را جمع نكرد بلكه او مردم را بر يك قرائت گرد آورد. اين هنگامي بود كه حذيفة بن يمان به او گفت كه از اختلاف قرائت مردم مي ترسد. اميرالمؤمنين علي عليه السلام نيز او را در اين كار- جمع مردم بر يك قرائت- تأييد فرمود و طبق روايتي گفت: اگر من حاكم بودم، همين كار او را مي كردم (3) .

ص: 305

شايد منظور اين استدلال كننده اين باشد كه قرآن در عهد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله جمع آوري شد اما در عهد خليفه ي اول و دوم مصحف رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله را رد كردند. زيرا متضمن تنزيل، و تأويل و اسباب نزول و تفسير و ديگر مطالبي بود كه مي توانست بسياري از افراد مورد حمايت حكام را با مشكل روبرو كند. در حالي كه حكومت نمي خواست آنان در تنگنا قرار بگيرند يا حقايق مربوط به آنان در ميان مردم شايع شود. لذا آيات قرآن را در يك مصحف جمع كردند و تفسير و تأويل و شأن نزول را چنانكه معلوم است از آن برداشتند.

شيوه ي استدلال در مواردي

هرچند معظم استدلالهاي كتاب، خوب و صحيح است اما مواردي وجود دارد كه استدلال درست نيست. در حالي كه مي توانست با استفاده از عناصر دقيق تر و مؤثرتر، آن را از مرتبه اي بالا از قوت و صحت برخوردار سازد. مواردي كه ما ضعف استدلال آن را ملاحظه كرده ايم به قرار زير است:

1- سب و لعن

در مواردي بين سب و لعن خلط شده است، آنجا كه ادعا كرده كه سب صحابي منحرف جايز است اما به چيزي استدلال كرده كه جواز لعن را اثبات مي كند نه سبّ را. (1) .

روشن است كه امام علي عليه السلام در صفين، ياران خود را از سب معاويه و يارانش نهي كرد و از آنان درخواست فرمود كه به جاي ناسزاگويي، اعمال سپاه شام را توصيف كنند.

ص: 306

امام صادق عليه السلام نيز يارانش را فرمود كه خود را از ناسزاگويي پيراسته سازند و بپرهيزند از اينكه قومي ناسزاگو باشند، تا گفته شود: خداوند جعفر را رحمت كند كه اصحابش را چه نيكو تربيت كرد.

اما لعن كه معناي آن نفرين شخص است تا خداوند او را از رحمت خويش دور سازد؛ چيزي ديگري است و خداوند گروههاي زيادي را در قرآن لعن فرموده است. همچنان كه از لعن كردن مؤمنان برخي گروهها را اظهار خشنودي كرده است؛ آنجا كه فرمود: اولئك يلعنهم اللَّه و يلعنهم اللاعنون.

شايد علت آن باشد كه لعن متضمن اعلان برائت و محكوم كردن انحرافي است كه برگزيده اند و هر رفتار عدواني يا عمل جنايتكارانه اي كه مرتكب شده اند. بنابراين هدف از لعن، كاستن ارزش شخص نيست. اما در سبّ اين چنين است.

2- شك پيغمبر در نبوت خود

مي گويد: «اهل سنت مي گويند: رسول خدا در نبوت خود شك داشت». سپس به روايت آنان از حضرت استدلال مي كند كه گفت: «هيچگاه جبرئيل در آمدن به نزد من كندي نكرد مگر اينكه گمان بردم بر پسر خطاب نازل شده است».

استدلال كننده مي توانست به آنچه بيان كرده، آيه قرآني دالّ بر خاتميت رسالت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله، و حديث صريح منقول از حضرت را كه فرمود: پس از من پيغمبري نيست؛ بيفزايد اي كاش بدان استدلال مي كرد. چه بدون آن مي توان به استدلال وي پاسخ داد كه مانعي از بودن دو پيغمبر با هم نيست. چنانكه موسي و هارون، و برخي ديگر از پيغمبران با هم بوده اند.

ص: 307

3- اهل سنت و تحريف قرآن

مي گويد: «اما اهل سنت مي گويند: قرآن دچار فزوني و كاستي شده است». (1) .

«بلكه مشهور نزد اهل سنت اين است كه قائل به تحريف قرآن هستيد. عباسي گفت: اين يك دروغ صريح است.

علوي گفت: مگر در كتابهايتان روايت نكرده ايد كه آياتي درباره ي غرانيق نازل شد. سپس اين آيات نسخ و از قرآن حذف گرديد»؟ (2) .

مي گوييم:

1- امت مسلمان بر عدم فزوني در قرآن كريم اجماع دارند.

2- نسبت دادن عقيده به فزوني و كاستي به اهل سنت يا به مشهور نزد آنان به عنوان يك طائفه، نيز دقيق نيست.

اگر مي گفت: رواياتي در صحاح سته و كتب معتبر اهل سنت آمده كه اگر به مضمون آن ملتزم شوند به عقيده ي به تحريف منتهي مي شود، در حالي كه ادله ي قاطع و براهين ساطع بر عدم وقوع آن دلالت دارد؛ صحيح و بسيار متين بود.

3- بسياري از علماي اهل سنت، روايتي را كه از مدح غرانيق: بتهاي جاهلي، سخن مي گويد، رد كرده اند. البته از ظاهر كلام بخاري بدست مي آيد كه از پذيرش آن ابايي ندارد.

4- در حديث غرانيق نيامده كه عبارت: «تلك الغرانيق العلي و انّ شفاعتهنّ لترتجي» آيه ي قرآني است، و نه در اين روايت آمده و نه در روايت ديگري كه كسي

ص: 308

مدعي باشد: اين عبارت در قرآن بوده سپس نسخ و آنگاه حذف شده است!!

بلكه روايت دروغين مدعي است كه شيطان اين عبارت را به زبان پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله القا كرد. سپس جبرئيل آمد و او را از حقيقت حال باخبر كرد.

4- عبس و تولي

درباره ي آيه ي: عبس و تولي مي گويد: «احاديث وارده از اهل بيت پيغمبر كه قرآن در خانه هاي آنان فرود آمده، مي گويد: اين آيه درباره ي عثمان بن عفان نازل شده است». (1) .

اين سخن دقيقي نيست. روايت را قمي در تفسير خود و طبرسي در مجمع البيان آورده اند. بنابراين احاديثي (به صيغه ي جمع) وجود ندارد، روايت طبرسي از امام صادق عليه السلام به نام عثمان تصريح نكرده بلكه مي گويد: اين آيه درباره ي مردي از بني اميه فرود آمد.

وصف اين روايت به صحت كه ظاهراً به لحاظ سند صحيح است، تساهل در تعبير است. البته يادآور مي شويم كه نبود سندي كه براساس مصطلح معروف، به صحت متصف باشد بدان معني نيست كه مضمون روايت باطل و دروغ است. به هر حال، اين موضوع را برادر، شيخ رضوان شراره در كتاب جداگانه اي تحت نام: «عَبَس و تولي في من نزلت» تحقيق كرده است بدانجا مراجعه كنيد.

5- ايمان خلفاي سه گانه

نويسنده كتاب گمان برده كه: «شيعه معتقد است: سه خليفه ي اول هرچند به زبان و در ظاهر اظهار مسلماني كردند اما در حقيقت ايمان قلبي و باطني نداشتند».

ص: 309

سپس برپايه ي همين ايمان ظاهري صحيح مي داند كه «پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله داماد آنان باشد، و آنان داماد پيغمبر». (1) .

ما بر اين سخن چند ايراد داريم:

1- شيعه- به عنوان يك طايفه- اين عقيده را در كتابهاي اعتقادي خود ثبت نكرده اند و در پي ريزي مباني عقيدتي و تبلور مفردات آن، توقف ننموده اند.

2- دامادي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مستند به ايمان دخترانشان بود و ارتباطي به ايمان بلكه اسلام پدر دختر نداشت. زيرا در ازدواج مسلمانان و حتي پيغمبر با دختر مرد غير مسلمان اشكالي وجود ندارد. پس چگونه است دختر كسي كه اظهار اسلام و ايمان كرده است!؟

3- ثابت نشده كه عثمان داماد پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله باشد. ما ثابت كرده ايم كه عثمان با دو دختري ازدواج كرد كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله آنان را بزرگ كرده بود نه با دختر خودش. (2) .

6- خيانت ابوبكر چگونه ثابت مي شود.

در اين كتاب بر خيانت ابوبكر به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله ابتدا به اين آيه استدلال شده: (لا يؤمنون حتي يحكموك فيما شجر بينهم). سپس به لعن پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله كساني را كه از پيوستن به سپاه اسامه تخلّف كردند و ابوبكر يكي از تخلف كنندگان بود. (3) .

اين استدلال موفق نيست. زيرا آيه ي مباركه ربطي به خيانت آنان به پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله ندارد. بلي بر عدم ايمان كساني دلالت دارد كه به حكم آن حضرت راضي نمي شوند. آنان اظهار قبولي مي كنند اما هنگامي كه به خلوت مي روند به حكم او

ص: 310

ايراد و عيب مي گيرند.

همچنان كه لعن پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله متخلفان را، نه بر خيانت بلكه بر عصيان و مخالفت آنان با فرمان حضرت، و نيز عدم ايمان فرد دلالت دارد.

ممكن است مقصود استدلال كننده اين باشد كه هنگامي كه حكم پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را رد كردند و از فرمان او سرپيچي نمودند، اين كار را به صورت علني و آشكار انجام ندادند بلكه به صورت خائنانه و با نوعي پيچيدگي و گريز زيركانه و اظهار خلافت واقع بدست مي آيد كه ايمان، اطاعت و علاقه ي شديدي كه در بستر بيماري حضرت نسبت به او اظهار مي داشتند، حقيقي نبوده است.

7- شك عمر در نبوت

با استدلال به سخن عمر در حديبيه كه گفت: «مثل امروز هيچگاه، در نبوت محمد شك نكردم». بيان كرده كه او همواره در پيغمبري حضرت شك داشته است. (1) .

مي گوييم: اين سخن عمر، دلالت ندارد كه او همواره در نبوت پيغمبر ما شك داشته است بلكه دلالت دارد كه خيلي در اين باره شك مي كرد و بارها چنان شكي به او دست داده اما شك وي در حديبيه از همه ي شكهايش عميق تر و شديدتر بود.

8- امت من بر خطا اجماع نمي كنند، و قتل عثمان

وي در صحت قتل عثمان بن عفان به روايت منقول از پيامبر صلي اللَّه عليه و آله استدلال كرده كه مي گويد: امت من بر خطا اجماع نمي كنند. وي همين را دليل بر عدم ايمان او

ص: 311

مي داند. (1) .

نياز به گفتن ندارد كه اجماع بر قتل كسي كه مرتكب جرمي شده كه كيفر آن قتل است، به معني اجماع بر سلب صفت ايمان از مقتول نيست. زيرا ايمان چيزي است و ارتكاب جرايم موجب قتل چيزي ديگر كه ممكن است با هم جمع شوند يا نه. اين حديث شريف بر استحقاق عثمان به مجازات دلالت دارد، نه بر اجماع آنان بر عدم ايمان وي.

عدم ايمان وي به دلايل ديگري ثابت مي شود كه بايد گرد آورد و در آن به دقت انديشيد. به علاوه علي، و بسياري از همگامان او در قتل عثمان شركت نداشتند. اين مسأله معروف و مشهور است و همانگونه كه از امام علي عليه السلام روايت شده قتل عثمان نه او را شاد كرد و نه اندوهگين.

9- حديث عشره ي مبشره

علوي حديث عشره مبشره را باطل دانسته و در اين باره به چند دليل استدلال كرده است:

1- طلحه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله را اذيت كرد. آنگاه كه گفت پس از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله با همسرش ازدواج خواهد كرد. پس نازل شد: (و ما كان أن تؤذوا رسول اللَّه. و لا ان تنكحوا ازواجه من بعده ابداً). (2) .

2- طلحه و زبير در قتل عثمان خيلي سعي كردند. در حالي كه پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله فرمود: قاتل و مقتول در آتش اند. (3) .

ص: 312

مي گوييم:

ما او را در آنچه درباره ي نزول آيه ي قرآن درباره ي طلحه، و اذيت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله گفت، تأييد مي كنيم. اما ادعاي برخي را كه مي گويند: طلحه پس از آن جريان توبه كرد و عمل صالح انجام داد، سپس حديث عشره ي مبشره به بهشت مطلح شد، ردّ مي كنيم، زيرا اثبات توبه طلحه خيلي مشكل است.

همچنان كه بشارت وي به بهشت با خروج بر امام زمانش علي عليه السلام پس از آن منافات دارد. چه مي دانيم كه كسي كه بر امام زمان خود خروج كند، در آتش است. و همچنين حديث مذكور با نقض بيعت وي با اميرالمؤمنين عليه السلام تصادم دارد. بلي، ما اگر چه آن را تأييد مي كنيم لكن مي گوييم: استدلال به حديث قاتل و مقتول در آتش اند، در هر موردي صحيح نيست. بنابراين در مورد خروج طلحه بر امام زمانش كه امامتش از سوي رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله منصوص است، صحيح نيست. اما خروج طلحه بر عثمان، ادعا مي شود كه قابل توجيه است. زيرا خلافت عثمان مستند به صحت خلافت عمر، و صحت خلافت وي مستند به خلافت ابوبكر است كه نامشروع مي باشد. زيرا خلافت او به معني ابطال تدبير الهي قاطعي است كه امامت و خلافت علي عليه السلام را مقرر فرموده است. پس خروج وي بر عثمان يك حكم دارد و خروج وي بر علي كه امامت و خلافت او منصوص است، حكمي ديگر.

10- متعه براي رسيدن به مال

گفته ي او را در اين باب خيلي غريب مي دانيم كه مي گويد: «مگر نه اين است كه زنان با متعه به مقداري مال براي مصرف خود و فرزندان يتيمشان دست مي يابند». (1) .

ص: 313

از اين سخن اين تو هم پيش مي آيد كه تشريع متعه براي رسيدن به مال و معامله نواميس مردم است. در حالي كه اين امر نامعقول و غير قابل قبول است. زيرا مهريه در متعه همانند مهريه ازدواج دائم است. متعه همانند ازدواج دائم اهداف بلند و توجيهات واقعگرايانه اي دارد. زيرا يك راه حل شرعي و بهداشتي براي معضلاتي است كه انسان با آن مواجه است. در اين باره كتاب ما: «الزواج المؤقت في الاسلام» مراجعه كنيد.

11- مرا رها كنيد كه بهترين شما نيستم

مي گويد: «علي عليه السلام از همگان بي نياز بود. در حالي كه ديگران به او محتاج بودند. مگر ابوبكر نگفت: مرا رها كنيد كه در ميان شما، خوب نيستم در حالي كه علي در ميان شماست». (1) .

آنچه در اينجا نظرمان را جلب مي كند، اين است:

1- نص متداول نو معروف اين است: اقيلوني فلست بخيركم و علي فيكم. مرا رها كنيد كه بهترين شما نيستم در حالي كه علي در ميان شماست. اين جمله مفيد معنايي است كه با معناي اين جمله كه وي آورده متفاوت است: لقيلوني لست بخيرٍ فيكم.

2- گفته ابوبكر: مرا رها كنيد... ربطي به نياز و استغناي از علي عليه السلام ندارد. زيرا ممكن است داناترين دانشمندان، بهترين مردم نباشد. زيرا بهترين بودن يك چيز است و نيازمندي و بي نيازي چيزي ديگر.

ص: 314

منابع موثّق مي داند، اين حوادث را ذكر و تأييد كرده و اشعاري درباره ي آن سروده است. او مي گويد:

«وقتي المجالس السنيه را تأليف كرديم، بحمدا... آن را از شوائب پيراستيم و پوسته را از مغز و خطا را از صواب... جدا كرديم». (1) .

«وقتي لواعج الاشجان را نوشتيم، متني براي خواندن مقتل شد، و مداحان المجالس السنيه را متن مدّاحي خود قرار دادند. احاديث، خالص و از عيوب پيراسته شد». (2) .

ليكن ماجراي زهرا عليهاالسلام در بيشتر كتابهاي واجد شرايط مورد نظر علامه ي امين عاملي در تأليف و تهذيب المجالس السنيه آمده است. اين بدان معني است كه علامه ي امين آن را قبول دارد، و قابل مناقشه نمي داند.

3- در بخش متون و آثار چند فصل آورده ايم كه مي بايست برخي را با هم پيوست كرد. ملاحظه فرماييد:

الف: در فصل اوّل بخش شايسته اي از سروده هاي شاعران را آورده ايم.

ب: در فصل دوّم حدود چهل روايت صحيح و معتبر آورده ايم كه از مصائب زهرا عليهاالسلام پس از وفات پدرش رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله سخن مي گويد.

ج: در فصل سوم، متون فراواني ذكر شده كه از محسن سخن مي گويد.

د: در فصل چهارم احتجاجات مذهبي علماء كلام در دوره هاي مختلف به اين حادثه را آورده ايم.

ه: در فصل پنجم با عنوان: حادثه در سخنان محدّثان و مورّخان، نيز دهها متن آورده ايم كه بر آزار و اذيّت زهرا عليهاالسلام پس از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله تأكيد كرده اند.

ص: 317

هرگاه اين متون را به هم ضميمه كنيم. بخش بزرگي از متون و آثار خواهيم داشت كه هرگز ممكن نيست همه ي آنها دروغ و ساختگي باشد و اين يعني: تواتر.

اگر بخواهيم خود را قانع كنيم كه اين متون با اين كثرت فراوان، بيهوده و باطل است، در اين صورت هرگز نخواهيم توانست به هيچ حقيقت ديني يا تاريخي ديگري قانع شويم يا بهتر بگويم: خود را از قانع شدن در مورد بسياري از اين حقايق در موضع عجز و ناتواني خواهيم ديد.

4- گاهي نوعي شباهت بين برخي از متون ديده مي شود كه ممكن است اين ابهام را پيش آورد كه نويسنده، كتاب را بازنويسي نكرده است. ليكن واقعيت اين است كه به منظور التفات به وجود اختلاف يا خصوصيت جديدي در روايت يا كسي كه روايت از او نقل شده، كتاب را بازنويسي كرده ايم. چنانكه ملاحظه خواهيد كرد اين شباهت در موارد اندكي صورت گرفته كه از شمار انگشتان يك دست تجاوز نمي كند.

5- شمار بسيار اندكي از متوني را كه برخي از مؤلفان متأخر بيان كرده اند، در كتاب آورده ايم. زيرا خصوصياتي در اين متون ديديم كه موفق نشديم در كتابهاي متقدّمين در پي آن بگرديم. خواننده ي ارجمند اين را نيز ملاحظه خواهد فرمود.

6- در پايان متذكّر مي شويم: اگر كسي گاهي اوقات در فتاواي خود به خبر واحد ممدوح يا موثّق يا ضعيف استناد مي كند، و از نظرش خبر واحد، مقتضي كذب ندارد، و از مردم در همه ي اقطار جهان مي خواهد كه طبق فتواي او عمل كنند، آيا معقول است كه ثبوت مضمون اين بخش عظيم از نصوص و متون را كه مي توان قرائن فراواني در تأكيد مضمون و تقويت يقين به صدور آن پيدا كرد؛ رد يا در آن تشكيك نمايد؟!

به هر حال، آنچه كه در اين بخش مي آيد را به آنچه گذشت، ضميمه مي كنيم

ص: 318

و از خواننده ارجمند عذر مي خواهيم كه به همين اندازه بسنده كرده ايم. هركس مي تواند متون و آثار مفيد بيشتري در اين باره در كتابها بيابد و به صحّت اين حادثه ناگوار يقين پيدا كند. آري، تجربه بهترين و رساترين دليل است. پس به مطالبي كه در پي مي آيد، توجه فرماييد. ما از خداوند استمداد مي طلبيم و بر او توكّل مي كنيم.

ص: 319

نمايد، و در روز قيامت نه از او درگذرد و نه هول و وحشت قيامت را از او بدارد.

و لم يكن يأتيه إلا سبعة

و استحسن الباقون أخذ البيعة

و كنت قد سميّتهم فقالا

لست أري عليكم قتالا

لأنكم في قلة قليلة

ليس لكم بجمعهم من حيلة

فجلسوا إليه حتي ينظروا

ماذا يري في أمرهم و يأمر

فجاءهم عمر في جماعة

إذ لم يروا لمن أقام طاعة

حتي أتوا باب البتول فاطمة

و هي لهم قالية مصارمة

فوقفت عن دونه تعذلهم

فكسر الباب لهم أوّلهم

فاقتحموا حجابها فعوّلت

فضربوها بينهم فأسقطت

فسمع القول بذاك فابتدر

إليهم الزبير، قالوا، فعثر

فبدر السيف إليهم فكسر

و أطبقوا علي الزبير فأسر

فخرج الوصي في باقيهم

إذ لم يروا دفاعهم ينجيهم

فاكتنفوهم و مضوا في ضيق

حتي أتوا بهم الي عتيق

... يا حسرة من ذلك في فؤادي

كالنار يذكي حرها اعتقادي

و قتلهم فاطمة الزهرا

أضرم حر النار في أحشائي

لان في المشهور عند الناس

بأنها ماتت من النفاس

و أمرت أن يدفنوها ليلاً

و أن يعمّي قبرها لكي لا

يحضرها منهم سوي ابن عمها

و رهطه ثم مضت بغمها

صلي عليها ربها من ماضية

و هي عن الامة غير راضية

فبايعوا كرهاً له تقية

واللَّه قد رخّص للبرية

لأنه الرؤوف بالعباد

في الكفر للكره بلا اعتقاد

... و قد روي في ذاك فيما ثبتا

بأنه قال له لما أتي:

بايع: فقال إن أنا لم افعل

قال: إذن آمرهم أن تقتل

ص: 323

فاشهد اللَّه علي استضعافه

و بايع الغاصب في خلافه

خوفاً من القتل، و بايع النفر

له علي الكره لخوف من حضر

فإن يكونوا استضعفوا الامينا

فقبله ما استضعفت هارونا

امة موسي اذا ارادوا قتله

فقد ارادت قتل ذاك قبله

و سلكوا سبيلها في الفعل

في الاوصياء مثل حذو النعل

بالنعل والقذة إذ تمثلوا

كمثل ما قال النبي المرسل (1) .

آندو با او بيعت كردند و گفتند: تو از نظر ما، در حال حاضر بهترين فرد براي خلافت هستي. كسان كشته هاي بدر و ديگر غزوه ها و كينه توزان كه اسارت (آنان كه كينه ي اسارت در جنگهاي پيامبر را در دل داشتند) سران قوم خود بودند بيعت كردند پس مردم نيز با او بيعت كردند مگر عده اي اندك كه به آنچه از پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله مي دانستند، تمسّك جستند و به سراغ امام خود، علي عليه السلام رفتند. علي عليه السلام گفت: شما هيچ كار نمي توانيد بكنيد. گفتند: چرا، كاري از عهده مان ساخته است. فرمود: پس همين الان بپا خيزيد و سرهايتان را بتراشيد تا بدان از ديگران بازشناخته شويد. آنگاه نزد من بياييد كه مي خواهيم جنگي بپا كنم تا خداوند متعال بين ما حكم كند. چون عزم و اراده ي علي عليه السلام را ديدند، سست شدند و جز آن هفت نفر، كسي نزد او نيامد. ساير افراد بيعت با ابوبكر را نيكو شمردند. پيش تر آن هفت نفر را نام بردم. علي عليه السلام به آنان گفت: جنگ را بر شما واجب نمي بينم (نمي دانم). زيرا آن اندازه اندك هستيد كه در مقابل جمع آنان، كاري از شما برنمي آيد. پس نزد علي عليه السلام نشستند تا ببينند درباره شان چه نظري دارد و چه دستوري مي دهد. عمر همراه عده اي به سراغ اينان آمد. چه حاضر نشدند از خليفه اطاعت كنند. عمر و همراهان آمدند تا به در خانه ي فاطمه رسيدند. فاطمه عليهاالسلام كه از آنان بريده بود، پشت در ايستاد

ص: 324

تا آنان را بازدارد اما سرگروهشان در را شكست. مهاجمان وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه فرياد برآورد، پس او را چنان زدند كه بچه اش را سقط كرد. زبير كه صدا را شنيد، به سويشان بيرون آمد. گفتند: پايش لغزيد و شمشيرش از دستش افتاد. شمشير را برداشتند و شكستند، آنگاه ريختند و زبير را اسير كردند. وصي پيغمبر، همراه باقي مانده ي يارانش بيرون آمد. چه دفاع را بي فايده ديد. مهاجمان آنان را محاصره كردند و با فشار به نزد ابوبكر بردند...

از اين وقايع، حسرتي در دلم فتاده كه همچون آتش، مغزم را مي سوزاند. قتل فاطمه زهرا عليهاالسلام توسط آنان آتش به جانم زده است. زيرا نزد مردم مشهور است كه فاطمه عليهاالسلام در اثر نفاس مرد و فرمان داد كه شب هنگام دفن شود و قبرش مخفي بماند تا كسي جز پسرعمويش علي و يارانش بر جنازه ي زهرا عليهاالسلام حاضر نشود. فاطمه عليهاالسلام با همين اندوه از دنيا رفت. خدايش بر او درود فرستاد اما او از امت ناخشنود بود. علي و يارانش تقيه كرده و به اكراه بيعت كردند. خداوند رؤوف و مهربان به بندگانش اجازه داده كه بدون اعتقاد، آنجا كه مجبور باشند، ظاهراً كفر پيشه كنند...

در روايات ثابت آمده كه چون علي عليه السلام را نزد او آوردند، گفت: بيعت كن. علي فرمود: اگر بيعت نكنم چه مي شود؟ گفت: دستور مي دهم كه تو را بكشند. علي عليه السلام خداوند را گواه گرفت كه چگونه در ضعف قرار گرفته است و در ترس از كشته شدن، با غاصب خلافت بيعت كرد. يارانش نيز به اكراه و ترس از حاضران، با ابوبكر بيعت كردند. اگر علي عليه السلام را ضعيف شمردند، بايد دانست كه پيش از او، امت موسي نيز هارون را ضعيف شمردند و در صدد برآمدند كه علي عليه السلام را بكشند، پيش از او، قوم موسي مي خواستند هارون را بكشند. اينان نيز در عمل همان راه امت موسي را در برخورد با اوصيا در پيش گرفتند و همانگونه كه پيامبر مرسل فرمود، قدم در جاي پاي آنان گذاشتند...

ص: 325

و لم تزل مهضومة مظلومة

بردّ دعواها و رضّ الاضلع

أم للذي أودت به جعدتهم

يومئذ بكأس سمّ منقع (1) .

اي كاش مي دانستم كه براي كداميك نوحه سرايي كنم و در غم چه كسي اشك ديدگانم را روان سازم: آيا براي وصي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله كه در محرابش، پيش از آن كه به ركوع رود، شمشير بر فرق سرش فرود آمد يا براي بتول- فاطمه- كه به فرمان آنان از ارثش- كه حق مسلم او بود- محروم شد؛ و سخن كسي كه به او گفت: اي زن! ادعاي باطلي كرده اي، برگرد. پدرت با صداي بلند و در ميان گروه، گروه اعلام كرد كه ما گروه پيامبران براي فرزندان من ارث نمي گذاريم. آنچه از ما مي ماند، غنيمت است (براي تمام مسلمين) است. پس آنچه پدرت گفته بشنو و بدان راضي باش. فاطمه گفت: پس نحله ي پدرم، بهترين بندگان خدا، شفيعي كه شفاعت او پذيرفته است، را به من بدهيد. گفتند: آيا بيّنه اي داري كه بشنويم و مورد پذيرش ما باشد؟ گفت: دو فرزندم و شوهرم حيدر- علي- در اين باره بهترين گواهان هستند. گواهي آنان را نپذيرفتند. نص كتاب هم آنان را قانع نكرد. فاطمه همواره از ردّ خواسته اش و پهلوي شكسته اش رنجور و شكسته، مظلوم و ستمديده بود. يا براي او- حسن عليه السلام- كه جعده كاسه اي سم به او خورانيد.

و هل لبنت نبيّ أضرمت شعل

كما أطيف به بيتي ليحرقني (1) .

پروردگارا! كيست كه همچون من ارث پدرش از او گرفته شود و اينگونه مورد حقد و كينه قرار گيرد؟ و چه كسي غصه ي پسرش را خورده آنگاه كه فرزند مرجانه ملعون غصه بخورد من داد. و چه كسي را ديده اي كه پيش از من تكذيب شده باشد و حال آنكه مي دانستند، خداوند مرا از آلودگيها پاكيزه گردانيده است؟ آيا هيچ دختر پيامبري هست كه شعله اي آتش در خانه او افتاده باشد، آن چنان كه دور تا دور خانه ام را هيزم چيدند و آتش آوردند تا آن را آتش زنند؟

كأنه لم يكن صنو النبي و لم

يكن من الرجس باري يطهره

و تلك فاطمة لم يرع حرمتها

من دق ضلعاً لها بالباب يكسره (1) .

آقاي من، يا رسول اللَّه! برخيز و ببين كه بر خاندان تو سخت تر از آن مي گذرد كه تو خبر دادي. اين علي است كه خلافت را از او ربودند و نص الهي را در موردش انكار كردند. او را كشان كشان نزد فلاني بردند تا به اكراه و زير فشار دستان ستمگر، با او بيعت كند. به همين منظور، شبير او- حسين عليه السلام- مظلومانه با شمشير كشته شد و شبّرش- حسن عليه السلام- مسموم به شهادت رسيد. گويي كه برادر پيغمبر نيست و پروردگارش او را از آلودگي پاكيزه نگردانيده است! و آن فاطمه است كه حرمتش را رعايت نكردند، آن كس كه وقتي در را شكست، پهلوي فاطمه را با آن شكست.

نمي داني سينه ي فاطمه چيست و ميخ چه و پهلوي شكسته ي زهرا را چه حال؟! نمي داني سقط جنين چيست؟ و سرخي چشم او از چه؟ و گوشواره ي شكسته را چه حال؟! در برابر ديدگان علي، آن بلند طبع غيرتمند، وارد خانه شدند، در حالي كه فاطمه لباس خانه بر تن داشت. و به ستم شير خدا را در محاصره گرفتند و او را همچون شتر مهار شده، كشان كشان بردند و زهراي بتول عليهاالسلام به دنبالشان روان، و پايش به بردش كه بر روي زمين كشيده مي شد گير مي كرد و چنان ناله مي كرد كه دل را كباب مي كرد، و سنگ را آب. فاطمه عليهاالسلام از آنان مي خواست كه پسر عمويم علي را رها كنيد و الّا از شما به خداي سميع و بصير شكايت مي كنم. نه تنها حرمتش را نگه نداشتند بلكه او را ترساندند و علي را همچون اسير، ريسمان به گردن بردند... علي مي ديد و مي شنيد و شمشيرش را تيز و آماده و بازويش قوي و توانا، اما وصيت برادرش- پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله- او را بازمي داشت و آنچه مقدور كسي نيست، بر او بار مي كرد. چه مصيبتهايي كه اگر بخواهم بيان كنم، كلام به درازا مي كشد، در زماني كوتاه بر اين پاكيزه فرود آمد. اي پسر طه! چگونه پس از آنكه چشمش را سرخ كردند، به اطراف مي نگريست؟ برايش گريه و ناله كن كه دشمنانش او را از گريه و ناله هم منع كردند. گويي كه مي بينم سيل اشك از چشمانش روان است، و مي گويد، مرا نبيني كه پس از بيت الاحزان، خانه شادي و سرور برگزينم. اي پسر فاطمه! كي، پيش از قيامت جبت و طاغوت (آن دو را براي مجازات) زنده خواهي كرد.

لكنها لاذت وراء الباب

رعاية للستر والحجاب

فمذ رأوها عصروها عصرة

كادت بروحي أن تموت حسرة

تصيح يا فضة اسنديني

فقد و ربي قتلوا جنيني

فاسقطت بنت الهدي و احزنا

جنينها ذاك المسمي محسنا (1) .

سليم گفت: از سلمان پرسيدم: آيا بدون اجازه وارد خانه فاطمه شدند؟ گفت: آري، به خدا قسم بدون اجازه در حالي كه فاطمه پوششي نداشت اما براي حفظ پوشش، پشت در پنهان شد. چون فاطمه را ديدند، چنان او را فشار دادند كه نزديك بود قالب تهي كند. فاطمه عليهاالسلام فرياد مي زد: فضّه! مرا بگير كه به خدايم قسم، فرزندم را در شكمم كشتند. فاطمه، فرزندش محسن را سقط كرد.

سرنوشت ساز اسلام قدمي برنداشته و دستي در جنگهاي فراوان پيامبر صلي اللَّه عليه و آله نداشته است. عمر اين سخن را نگفت جز اينكه خود را به واسطه ي وصيت پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به علي عليه السلام مبني بر اينكه صبر پيشه كند، از او ايمن مي ديد. اگر علي عليه السلام به سراغش مي آمد بي درنگ فراري بيابانها مي شد (به كوه و بيابان مي زد). (1) .

و من نبوع الدم من ثدييها

يعرف عظم ما جري عليها

و جاوزوا الحد بلطم الخدّ

شلّت يد الطغيان والتعدي

فاحمرّت العين، و عين المعرفة

تذرف بالدمع علي تلك الصفة

و لاتزيل حمرة العين سوي

بيض السيوف يوم ينشر اللوا

و للسياط رنة صداها

في مسمع الدهر فما أشجاها

والاثر الباقي كمثل الدملج

في عضد الزهراء أقوي الحجج

و من سواد متنها اسودّ الفضا

يا ساعد اللَّه الامام المرتضي

و وكز نعل السيف في جنبيها

أتي بكل ما أتي عليها

و لست أدري خبر المسمار

سل صدرها خزانة الاسرار

و في جنين المجد ما يدمي الحشا

و هل لهم إخفاء أمر قد فشا

والباب والجدار والدماء

شهود صدق ما بها خفاء

لقد جني الجاني علي جنينها

فاندكَّت الجبال من حنينها

أهكذا يصنع بابنة النبي

حرصاً علي الملك فيا للعجب

أتمنع المكروبة المقروحة

عن البكا خوفاً من الفضيحة

باللَّه ينبغي لها تبكي دماً

ما دامت الارض و دارت السما

لفقد عزها، أبيها السامي

و لاهتضامها و ذلّ الحامي

أتستباح نحلة الصديقة

و إرثها من أشرف الخليقة

كيف يردّ قولها بالزور

إذ هو ردّ آية التطهير

أيؤخذ الدين مو الاعرابي

و يُنبذ المنصوص في الكتاب

ص: 336

فاستلبوا ماملكت يداها

و ارتكبوا الخزية منتهاها

يا ويلهم قد سألوها البينة

علي خلاف السنة المبينة

و ردّهم شهادة الشهود

أكبر شاهد علي المقصود

و لم يكن سد الثغور عرضا

بل سد بابها و باب المرتضي

صدوا عن الحق و سدوا بابه

كأنهم قد أمنوا عذابه

أبضعة الطهر العظيم قدرها

تدفن ليلاً و يعفّي قبرها

ما دفنت ليلاً بستر و خفا

إلا لوجدها علي أهل الجفا

ما سمع السامع فيما سمعا

مجهولة بالقدر والقبر معا

يا ويلهم من غضب الجبار

بظلمهم ريحانة المختار (1) .

آغاز مصيبتهايي كه بر زهرا عليهاالسلام وارد شد، حديث در خانه اش است. اين حديث شاخه و بالهاي فراوان دارد. چه خيانتكاران در آن دست برده اند. آيا دشمنان به خانه ي هدايت، و منزلگه وحي، و مقتداي رسالت هجوم مي برند؟ آيا در خانه اش را آتش مي زنند؟ در حالي كه آيه ي نور بر منارش مي درخشيد و درش، در پيغمبر رحمت، و باب الابواب نجات امت، و بلكه در خداي عليّ اعلي است و در آنجا چهره ي خداوند يگانه تجلّي كرده است. از آتش زدن در خانه زهرا عليهاالسلام جز ننگ و عار، و در وراي آن آتش جهنم چيزي بدست نياوردند. چقدر اين مردم نادان هستند. آنان نمي دانند كه آتش، نور خداوند جلّ و علا را خاموش نمي كنند.

اما شكستن پهلو جز با شمشير برّان خداوند عزيز قدرتمند جبران نمي شود. چه شكستن دنده هاي زهراي پاكيزه، مصيبت بي همتايي است.

ص: 337

از جوشش خون سينه اش، عظمت مصيبتهايي كه بر او گذشت، دانسته مي شود. با زدن سيلي به گونه هاي زهرا عليهاالسلام از حدّ خود درگذشتند. خداوند دست طغيان و تجاوز را فلج نمايد. چشمان زهرا عليهاالسلام از آن سيلي، سرخ شد. چشم معرفت از اين ماجرا اشك مي ريزد. روزي كه پرچم حق بالا برود، جز با سفيدي شمشيرها، سرخي چشم از بين نخوهد رفت. فرياد تازيانه ها به شدّت در گوش روزگار مي پيچيد. اثر تازيانه كه همچون بازوبندي بر بازوي زهرا عليهاالسلام باقي مانده است، قويترين حجّت است. و از سياه شدن پشت زهرا آسمان سياه شد خداوند (در اين مصيبت) فريادرس علي باشد. و فشار شمشير در پهلوي فاطمه عليهاالسلام موجب همه ي رنجها و دردهاي او. من خبر ميخ را نمي دانم. از سينه ي زهرا عليهاالسلام بپرس كه مخزن اسرار است.

در سقط جنين فاطمه عليهاالسلام چيزهايي است كه دل را خون مي كند. مگر مي توانند چيزي را كه افشا شده، پنهان كنند؟ در و ديوار، و خونهاي ريخته شده، شاهدان راستيني است كه اصلاً نمي توان پنهان كرد. جنايتكار بر جنين فاطمه عليهاالسلام جنايت كرد و كوهها از ناله اش فروريخت.

شگفتا! آيا براي دستيابي به پادشاهي با دختر پيغمبر اينگونه رفتار مي شود؟

آيا از ترس رسوايي، فاطمه محزون و مجروح از گريه بازداشته مي شود؟ به خدا قسم سزاوار است كه تا زمين و آسمان برپاست، فاطمه در فقد پدر والامقام خود، و ستمي كه بر او رفت و حقش را از او ربودند، و نيز خذلان پشتيبان خود خون بگريد.

آيا نحله ي فاطمه و ارث او از اشرف مخلوقات- پدرش- از چنگ او ربوده مي شود؟ چگونه گفته اش به دروغ رد مي شود. اين ردّ آيه ي تطهير است؟ آيا دين

ص: 338

پذيرفته مي شود اما منصوص در قرآن رد؟! آنان ملك فاطمه عليهاالسلام را از او ربودند و نهايت رسوايي را مرتكب شدند. واي بر آنان كه برخلاف سنت آشكار از فاطمه بيّنه خواستند. اينكه گواهان فاطمه را رد كردند، خود بزرگترين گواه بر مقصود است. سدّ ثغور هدفشان نبود بلكه مي خواستند در زهرا عليهاالسلام و علي را سد كنند، از حق منحرف شدند و در خانه اش را بستند. گويي از عذاب او ايمن شدند.

آيا پاره ي تن پاكيزه ي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله عظيم القدر، شب هنگام دفن مي شود و قبرش پنهان مي ماند؟ فاطمه شبانه و پنهاني دفن نشد مگر به خاطر رنجش او از جفاكاران. هيچكس نشنيده كه هم قدر و منزلت فاطمه ناشناخته باشد و هم قبرش. واي بر آنان از خشم و غضب خداوند جبّار به خاطر ظلمي كه بر ريحانه ي پيغمبر مختار روا داشتند.

روايات فراواني از معصومين عليهم السلام به ما رسيده كه به مظلوميت زهرا عليهاالسلام تصريح دارد. اين احاديث مربوط است به يورش مهاجمان به خانه فاطمه عليهاالسلام و قصد به آتش كشيدن و بلكه اقدام عملي براي آتش زدن خانه دختر پيغمبر عليهاالسلام، زدن و سقط جنين او، و ديگر حوادثي كه در اين تهاجم اتفاق افتاد. اين روايات به تنهايي و بدون ضميمه كردن روايات ديگران و نوشته هاي مورّخان و عالمان، متواتر است. همانگونه كه پيش از اين آورديم، روايات منقول از طريق اهل سنت نيز بسيار زياد و بلكه متواتر است.

در اينجا بخش بزرگي از اخبار و روايات مروي از معصومين عليهم السلام را به منظور روشن شدن مسأله مي آوريم:

حديث كرد و گفت:

«هنگامي كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله در بستر بيماري از هوش رفت، و دوباره به هوش آمد، ما گريه كرديم. فرمود: چرا گريه مي كنيد؟ گفتيم: يا رسول اللَّه! براي چند چيز گريه مي كنيم. در فراق شما، قطع شدن خبر آسماني از ما، و براي امّت پس از شما فرمود: شما پس از من، مقهور و مستضعف خواهيد بود». (1) .

معصومين عليهم السلام نيست؛ با اين حال بحث خود را با اين دو روايت آغاز كرديم. زيرا مي خواهيم:

1- به وجود روايات فراواني اشاره كنيم كه متضمن اين معني است. يعني: خوار شمردن و مقهور ساختن اهل بيت عليهم السلام

2- حديث دوم از يكي از كتب آسماني است. لذا آن را در شمار روايات اين فصل آورديم. از سوي ديگر به وجود محسن مظلوم دلالت داد. در حالي كه برخي تلاش دارند حتي وجودش را هم منكر شوند.

موسي الدقاق، علي بن بابويه هم از وي، از محمّد بن ابي عبداللَّه كوفي، از موسي بن عمران نخعي، از نوفلي، از حسن بن علي ابي حمزه، از پدرش، از سعيد بن جبير، از ابن عباس كه گفت:

رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله نشسته بود كه حسن آمد. پيامبر صلي اللَّه عليه و آله چون او را ديد، گريست. سپس فرمود: پسرم! نزد من بيا... سپس حسين آمد... سپس فاطمه... آنگاه اميرالمؤمنين. اصحاب، علّت را پرسيدند. پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله به آنان پاسخ داد. از جمله فرمود:

«اما دخترم فاطمه، او سرور زنان عالميان است... وقتي او را ديدم، به ياد آوردم كه پس از من با او چه خواهند كرد. گويي مي بينم كه خواري وارد خانه اش شده، حرمتش شكسته، حقش غصب شده، ارثش منع، پهلويش شكسته، جنينش سقط شده و فرياد مي زند: يا محمد! اما پاسخ نمي شنود؛ فرياد استغاثه سر مي دهد اما كسي به ياري اش نمي رود. او همچنان محزون، غمگين و گريان است...

او پس از آنكه در روزگار پدرش عزيز و گرامي بود، و خودش را خوار مي بيند... او اولين فرد اهل بيت من است كه به من ملحق مي شود. او محزون، اندوهگين، مغموم، مغصوب و مقتول به نزد من مي آيد. در اين هنگام رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله مي گويد: خداوندا! كسي را كه بر او ستم كرد، لعنت كن، و كسي كه حقش را غصب كرد، عقوبت فرما، و كسي را كه او را خوار كرد، خوار و ذليل نما، و كسي كه به پهلويش زد تا فرزندش را سقط كرد، براي هميشه در آتش جهنم مخلّد كن. در اين هنگام ملائكه مي گويند: آمين...». (1) .

ص: 344

علّامه مجلسي به هنگام نقل اين حديث مي گويد: «صدوق در امالي به اسناد معتبر از ابن عباس روايت كرده...». (1) .

برخي در وصف اين سند گفته اند: گويا موثّق است. زيرا در توثيق و تضعيف عبداللَّه بن عبدالرحمن اصمّ اختلاف دارند. (2) .

3- علّامه مجلسي: به خط شيخ محمد بن علي جبعي- جد پدر شيخ بهايي- به نقل از خط شهيد- رفع اللَّه درجته- به نقل از مصباح شيخ ابي منصور- طاب ثراه- ديدم كه آمده:

روزي پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله بر فاطمه عليهاالسلام وارد شد. زهرا عليهاالسلام خوراكي از خرما، نان و روغن براي پدرش آماده كرد. او، علي، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام براي تناول دور هم جمع شدند. رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله پس از تناول طعام به سجده رفت و سجده اش را طولاني كرد. سپس خنديد. آنگاه گريست. سپس نشست. علي عليه السلام كه از ميان آنان شهامت بيشتري براي سخن گفتن داشت، گفت: اي رسول خدا! امروز چيزي از شما ديديم كه پيش از آن نديده بوديم؟

فرمود:

«وقتي با شما غذا خوردم، از سلامتي و جمع شما شادمان و مسرور شدم. پس سجده ي شكر به جاي آوردم. جبرئيل فرود آمد و گفت: به خاطر شادماني از خانواده ات، سجده ي شكر به جاي آوردي؟ گفتم:

ص: 345

آري. گفت: آيا تو را از آنچه پس از تو بر آنان خواهد گذشت، خبر ندهم؟ گفتم: چرا، برادرم! جبرئيل. گفت: اما دخترت، او نخستين فرد از خاندان تو است كه پس از آنكه مورد ستم واقع شود، و حقش گرفته، و ارثش منع شود، و بر همسرش ستم رود، و پهلويش بشكند؛ به تو ملحق خواهد شد. اما پسر عمويت، مورد ظلم و ستم قرار مي گيرد، و حقّش از او بازداشته مي شود، و به شهادت مي رسد. اما حسن، مورد ظلم و ستم قرار مي گيرد، و حقش از او بازداشته مي شود، و با سمّ به شهادت مي رسد. و اما حسين، مورد ظلم و ستم قرار مي گيرد، و حقش از او بازداشته مي شود، و خانواده اش كشته مي شوند، و پامال سمّ ستوران مي شود، زاد و توشه اش به غارت مي رود، زنان و دخترانش به اسارت مي روند، با پيكر غرقه به خون در غربت دفن مي شود. پس گريستم و گفتم: آيا كسي او را زيارت مي كند؟ گفت: غريبان او را زيارت مي كنند. گفتم: زائر او چقدر ثواب مي برد؟ گفت: ثواب هزار حج و هزار عمره، كه همه را با تو بجا آورده باشد. سپس خنديد». (1) .

4- عمر بن خطاب از حذيفة بن يمان درباره ي سخن رسول اكرم صلي اللَّه عليه و آله در مورد فتنه اي كه همچون موج كشتي در دريا، مردم را در بر خواهد گرفت، پرسيد: حذيفه گفت: اين فتنه اي است كه بين تو و آن در بسته اي قرار دارد.

عمر گفت: حذيفه! در باز مي شود يا شكسته! حذيفه گفت: نه، بلكه شكسته مي شود.

ص: 346

عمر گفت: شكستن در، اين سزاوارتر است كه تا روز قيامت بسته شود. (1) سپس به حذيفه نسبت دادند كه در تأويل روايت گفته است: مقصود از دري كه شكسته مي شود، قتل عمر بن خطاب و گشوده شدن در فتنه با روي كار آمدن عثمان، است. (2) .

مي گوييم:

اگر اين نسبت به حذيفه درست باشد، بايد دانست كه اجتهاد نادرست و بلكه اشتباهي است. زيرا شورايي كه به ابتكار عمر تشكيل شد، در هر حال عثمان را روي كار مي آورد، خواه عمر كشته مي شد يا به مرگ طبيعي مي مرد. به علاوه عمر تركيب شوراي شش نفري را پس از آنكه از ناحيه ي شكم زخمي شد، اعلام كرد.

به خلافت رسيدن عثمان عامل فتنه اي كه تا امروز، تا قيامت ادامه دارد، نبود بلكه قضيه ي امامت بود كه آن را به زور غصب كردند. آنگاه كه به خانه ي فاطمه عليهاالسلام يورش بردند، و درش را شكستند و علي عليه السلام را بيرون آوردند تا به اجبار با آنان بيعت كند معروف است كه بزرگترين اختلاف بين امت، اختلاف بر سر امامت است. زيرا در اسلام، در هيچ زمان، هيچ شمشيري چون شمشيري كه به خاطر امامت كشيده شد، بر يك اصل ديني آهيخته نگرديد. اين تعبير شهرستاني در كتاب الملل والنحل است. ديگران نيز چنين تعبيري داشته اند.

مگر قنفذ عدوي- او نيز يكي از كارمندان او بود- كه چيزي از او نگرفت و آنچه از او گرفته بود بيست هزار درهم مي شد، به او بازگرداند، و نه از او عُشر گرفت و نه نصف عشر.

ابان گفت: سليم گفت: با علي عليه السلام ملاقات كردم و از اين كار عمر از او پرسيدم. فرمود: آيا مي داني چرا از قنفذ دست برداشت و چيزي از وي غرامت نگرفت؟ گفتم. نه. فرمود: زيرا او بود كه وقتي فاطمه عليهاالسلام آمد تا بين من و آنان قرار گيرد، با تازيانه اش او را زد، چنانكه وقتي فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت، جاي تازيانه همچون بازوبند روي بازويش مانده بود. (1) .

6- ابان گفت: سليم گفت: در حلقه اي در مسجد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله حاضر شدم كه جز سلمان، ابوذر، مقداد، محمّد بن ابي بكر، عمر بن ابي سلمه، قيس بن سعد بن عباده، همه از بني هاشم بودند. عباس به علي عليه السلام گفت: به نظر شما، چرا عمر، قنفذ را مانند ديگر كارمندانش وادار به پرداخت غرامت نكرد؟

علي عليه السلام نگاهي به اطراف انداخت. چشمانش پر از اشك شد، پس فرمود: اين پاداش ضربه ي تازيانه اي بود كه به فاطمه عليهاالسلام زد. وقتي فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت، اثر اين ضربه همچون بازوبندي روي بازوي او بود... (2) .

7- سليم از ابن عباس: در ذوغار بر علي عليه السلام وارد شدم. صحيفه اي برايم بيرون آورد و گفت: پسر عباس! اين صحيفه اي است كه رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بر من املا فرمود و من، به خط خودم نوشتم. گفتم: يا اميرالمؤمنين! آن را برايم بخوان. علي عليه السلام آن را برايم خواند. همه ي حوادث پس از رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله تا شهادت حسين عليه السلام، و اينكه چگونه كشته مي شود، چه كسي او را مي كشد و چه كساني با او به شهادت

ص: 348

مي رسند، همه و همه در آن آمده بود. علي عليه السلام سخت گريست و مرا به گربه انداخت. از جمله مطالبي كه علي عليه السلام خواند، اين بود: چگونه با او رفتار مي شود، و چگونه فاطمه به شهادت مي رسد، و چگونه حسن شهيد مي شود، و چگونه امّت با او مكر مي ورزد... (1) .

8- روايت شده كه علي عليه السلام به هنگام دفن زهرا عليهاالسلام خطاب به رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله گفت:

«... دخترت به تو خبر خواهد داد كه چسان امتت فراهم گرديدند، و بر او ستم ورزيدند. از او بپرس چنانكه شايد و خبر گير از آنچه بايد، چه اندوههايي كه در سينه اش نهفته است، و او راهي براي بيان آن نيافته است...». (2) .

اين سخن علي عليه السلام هرچند تصريح نكرده كه بر زهرا عليهاالسلام چه گذشت، اما دلالت دارد كه ستمهايي بر او رفته كه هنوز در سينه اش نهفته و او راهي براي بيان آن نيافته است. اين مظالم سواي فدك، وارث زهرا عليهاالسلام و غصب خلافت است. زيرا اين مسائل را براي همه بيان كرد و آن را با وضوح و روشني تمام در ميان مردم پراكنده و خطبه هاي رسايي در بيان آن ايراد فرمود.

9- گفته شيخ كفعمي (متوفاي 905 ه.ق) در مصباح كه آن را از حدود 240 منبع گرد آورده است. كفعمي رحمه اللَّه مي گويد: اين كتاب را «از كتابهاي مورد اعتماد و موثّقي جمع كرده كه گذشت زمان و گذر ايام بر آن تأثير نمي گذارد:

كتب كمثل الشمس يكتب ضوؤها

و محلها فوق الرفيع الارفع

كتابهايي كه همچون خورشيد پرتو مي افكند و جايگاهي بس بلند و رفيع

ص: 349

دارند». (1) وي در اين كتاب، دعايي از ابن عباس، از علي عليه السلام آورده كه اميرالمؤمنين عليه السلام آن را در قنوت نمازش مي خواند. كفعمي در پاورقي در وصف اين دعا مي گويد: «اين دعا، عظيم الشأن و رفيع المنزله است. امام علي عليه السلام طبق نقل درباره اش فرمود: هر كه اين دعا را بخواند همانند كسي است كه در كنار پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله، در بدر، احد و حنين هزار هزار تير به سوي دشمن پرتاب كرده است».

در اين دعا، درباره ي خانه ي نبوّت آمده: «و كودكانش را كشتند، و منبرش را از وصي، و وارث علمش خالي كردند، و امامتش را انكار نمودند... و شكمي كه دريدند و جنيني كه سقط كردند، پهلويي كه شكستند و سندي كه پاره كردند...». (2) .

علامه مجلسي از حاشيه ي كفعمي بر مصباح كه در پاورقي آن چاپ شده، چنين نقل كرده است: «... شيخ عالم ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر در كتاب خود، رشح البلاء مي گويد: گفته ي علي عليه السلام: فَقَدْ اَخْرَبا... تا آخر، اشاره به برخورد خليفه ي اول و دوم با علي و فاطمه عليهم السلام است كه آنان را اذيت كردند و قصد داشتند خانه علي را به آتش كشند و او را همچون شتر مهار شده بردند؛ و فاطمه را بين در فشردند، چنانكه محسن را سقط كرد، و فرمود كه او را شبانه دفن كنند و خليفه ي اول و دوم بر جنازه اش حاضر نشوند...». (3) .

مي گويد: «پهلوي شكسته، و سند پاره شده به كرده ي آن دو تن با فاطمه عليهاالسلام در شكستن پهلو، و پاره كردن سند او اشاره دارد». (4) .

ص: 350

10- محمد بن حسن بن احمد بن وليد از احمد بن ادريس، محمد بن يحيي عطار، همه از محمد بن احمد بن يحيي اشعري، از ابوعبداللَّه رازي، از حسن بن علي بن ابي حمزه بطائني از ابن عميره، از محمد بن عتبه از محمّد بن عبدالرحمن، از پدرش از علي بن ابي طالب عليه السلام:

«من، فاطمه، حسن، و حسين نزد رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله بوديم كه به ما التفات فرمود و گريست. گفتم: يا رسول اللَّه! چرا گريه مي كنيد؟ فرمود: از ضربه اي كه بر فرق سر تو و سيلي اي كه به صورت فاطمه عليهاالسلام مي زنند، گريه مي كنم». (1) .

مجلسي اسناد اين روايت را معتبر دانسته است. (2) .

11- احمد بن خصيب از جعفر بن محمد بن مفضل، از محمّد بن سنان زاهري، از عبداللَّه بن عبدالرحمان اصم، از مديح بن هارون بن سعد كه گفت: از ابوطفيل عامر بن وائله شنيدم كه اميرالمؤمنين در سخني به عمر گفت:

«... و اين آتشي است كه شما در خانه ام برافروخته ايد تا من، فاطمه دختر رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله، فرزندانم حسن و حسين و زينب و ام كلثوم را بسوزانيد». (3) .

12- نامه معاويه به علي عليه السلام و پاسخ آن حضرت به او دلالت دارد كه رفتار خشونت آميزي بر ضد علي عليه السلام به كار گرفته و او را به زور براي بيعت، آوردند. معاويه گفت: علي در بيعت با خلفا تأخير كرد. پس او را همچون شتر مهار شده براي بيعت مي راندند تا به اكراه بيعت كرد. (4) .

ص: 351

معاويه به علي عليه السلام گفت:

«تو به ابوبكر حسادت كردي و بر او رشك بردي، و در صدد تباهي او برآمدي، و در خانه ات نشستي، و گروهي از مردم را اغوا كردي تا در بيعت با ابوبكر تأخير كردند... هيچ يك از خلفا نبود مگر اينكه تو به واسطه ي رشك و حسد بر او ستم كردي، و در بيعت با او تأخير نمودي، تا اينكه تو را همچون شتر بيني مهار كرده، مي راندند تا به زور بيعت كردي». (1) .

علي عليه السلام در پاسخ او نوشت:

«و گفتي مرا چون شتر مهار كرده مي راندند تا بيعت كنم. به خدا كه خواستي نكوهش كني، ستودي، و رسوا سازي ولي خود را رسوا نمودي. مسلمان را چه نقصان كه مظلوم باشد و در دين خود بي گمان؟...». (2) .

اين روايت دلالت دارد كه آنان وارد خانه علي عليه السلام شدند و او را به زور بيرون آوردند. اين بيانگر آن است كه حرمت زهرا عليهاالسلام را كه به تصريح روايات، با تمام توان جلوي آنان ايستاد، رعايت نكردند. البته اين روايت تصريح نكرده كه آنان متعرّض شخص زهرا عليهاالسلام شده باشند.

«... سپس قنفذ را با عمر بن خطاب و خالد بن وليد به خانه ي ما فرستادند تا پسر عمويم علي را براي بيعت زيانبار خود به سقيفه بني ساعده بيرون برند. علي كه مشغول انجام وصيت رسول خدا صلي اللَّه عليه و آله، درباره ي همسران او، تأليف قرآن و پرداخت هشتاد هزار درهم به سفارش آن حضرت بود، با آنان بيرون نرفت. پس هيزم زيادي در مقابل در خانه ما جمع كردند و آتش آوردند تا خانه، و ما را به آتش كشند. من در پشت در ايستادم و آنان را به خدا و پدرم قسم دادم كه دست از ما بردارند و ما را ياري كنند.

عمر، تازيانه را از دست قنفذ- غلام ابوبكر- گرفت و با آن به بازويم زد، چنانكه تازيانه همچون بازوبند به دور بازويم حلقه زد. عمر لگدي به در كوبيد و آن را به طرف من فشار داد و من كه آبستن بودم، به صورت روي زمين افتادم. آتش شعله مي كشيد و صورتم را مي گداخت. عمر چنان به صورتم سيلي زد كه گوشواره ام بر زمين افتاد و درد زايمان به سراغم آمد. پس محسن را كشته بي گناه سقط كردم. اين است امّتي كه مي خواهد بر من نماز بخواند؟! در حالي كه خدا و رسول از آنان بيزاري جسته اند. من نيز از آنان برائت مي جويم».

اميرالمؤمنين عليه السلام به وصيت فاطمه عليهاالسلام عمل كرد و احدي را از مرگ او خبر نكرد و در شب دفن، دختر پيغمبر، چهل قبر تازه در بقيع كند. هنگامي كه مسلمانان از رحلت، و دفن فاطمه عليهاالسلام باخبر شدند و براي تسليت به نزد علي عليه السلام آمدند و به او گفتند: برادر رسول خدا! چه خوب مي شد اگر به تجهيز فاطمه عليهاالسلام و كندن خاك او مي فرمودي؟

ص: 353

علي عليه السلام گفت: فاطمه عليهاالسلام دفن شد و به پدرش پيوست.

گفتند: انا للَّه و انا اليه راجعون! يگانه دختر پيغمبر ما محمّد، مي ميرد ولي ما بر جنازه اش نماز نخوانيم. اين براي ما ناگوار است.

علي عليه السلام گفت:

«جنايتي كه بر خدا و رسول خدا و خاندان او كرده ايد، شما را بس است. به خدا قسم، نمي توانستم فاطمه عليهاالسلام را در وصيتش نافرماني كنم كه سفارش كرد: احدي از شما بر او نماز نگذارد...»

آنان لباسهايشان را تكاندند (1) و گفتند: بايد بر دختر پيغمبرمان نماز گزاريم و بلافاصله به بقيع رفتند. آنان در بقيع چهل قبر تازه ديدند، و قبر فاطمه عليهاالسلام را در ميان اين همه قبر پيدا نكردند.

مردم ناله كردند و همديگر را شماتت، و گفتند: نه در وفات دختر پيغمبرتان حاضر بوديد و نه در نماز بر او، و نه قبرش را مي شناسيد تا زيارت كنيد؟! ابوبكر گفت: كساني از ثقات مسلمانان را بياوريد تا همه ي اين قبرها را نبش كنند تا قبرش را پيدا كنيد و بر او نماز گزاريم و زيارتش كنيم.

اين مطلب به علي عليه السلام رسيد. خشمگين و با چهره اي برافروخته، و چشماني برآمده در حالي كه قباي زردش را كه جز در روزهاي سخت نمي پوشيد، در دست داشت، و به شمشيرش ذوالفقار تكيه داده بود، بيرون آمد و خود را به بقيع رساند. بيم دهنده اي خود را پيش از او به مردم رساند و گفت: اين علي است كه چنان مي بينيد، مي آيد و به خدا سوگند مي خورد كه اگر يك سنگ از اين قبرها برداشته شود، شمشيرش را در ميان امّت خواهد گذاشت. مردم گروه گروه هراسان فرار

ص: 354

كردند. (1) .

14- از جمله ي اشعاري كه محدّثان و مورّخان نقل كرده اند كه زهرا عليهاالسلام در رثاي پدرش پيغمبر اكرم صلي اللَّه عليه و آله مي خواند، اين چند بيت است:

ماذا عليّ من شمّ تربة احمد

ان لايشم مدي الزمان غوالياً

صبت عليّ مصائب لو أنها

صبّت علي الايام صرن ليالياً

فاليوم اخشع للذليل و اتقي

ضيمي و ادفع ظالمي بردائياً

چه خواهد شد اگر كسي كه تربت احمد به مشام او رسيده، هرگز بوي مشك و عنبر به مشامش نرسد. مصيبتهايي بر من وارد شد كه اگر بر روزها وارد مي شد، به شب بدل مي گشت. من امروز در مقابل افراد ذليل تسليم مي شوم و ظلم و ستم ظالمان را با ردايم دفع مي كنم.

اگر منظور زهرا عليهاالسلام «از مصائب» فقط مصيبت ارتحال پدرش بود، سزاوارتر آن بود كه صيغه مفرد «مصيبة» بسنده مي كرد و جايي براي ذكر خشوع در مقابل ذليل، و دفع به وسيله ي ردا نبود.

همچنان كه گفته ي زهرا عليهاالسلام «و ادفع ظالمي بردائيا» يا «بالراح» در شعر زير:

فاليوم اخض للذليل، و اتقي

ذلي و ادفع ظالمي بالراح (2) .

اشاره دارد كه فقط در غصب فدك و ارث زهرا عليهاالسلام بر او ظلم و ستم روا نداشتند. زيرا براي رفع اين ستم به دست و پنجه، و ردا نيازي نيست بلكه زهرا عليهاالسلام نزد غاصبان رفت و حقش را مطالبه كرد و با آنان در اثبات حقانيت خود احتجاج فرمود. همه ي اقدامات زهرا عليهاالسلام در اين خصوص ضبط و ثبت شده و معروف و مشهور است.

ص: 355

علاوه بر اين، به كارگيري دست و پنجه، و ردا در دفع ظالم به تلاش بدني زهرا عليهاالسلام اشاره دارد و گويا آن است كه آن بانو به خطابه و احتجاج بسنده نكرده مگر آنكه بر سبيل كنايه و مجاز وارد شده باشد.

«اين سخن وي صراحت دارد كه روايات مرسل وي در اين كتاب، مستفيض و بين مخالف و موافق، مورد اجماع است. بنابراين الاحتجاج يكي از كتابهاي معتبري است كه علماي اعلام مانند علّامه مجلسي، و محدّث حر عاملي و ديگران به آن اعتماد كرده اند». (1) .

گفت: چه مي خواهي؟

گفت: اميرالمؤمنين مي گويد: بيا بيعت كن.

علي عليه السلام صدايش را بلند كرد و گفت: سبحان اللَّه! چيزي ادعا كرده كه حق او نيست. قنفذ برگشت و به ابوبكر خبر داد.

عمر به پا خاست و گفت: بياييد با هم به نزد اين مرد برويم. پس گروهي به خانه علي رفتند و در زدند. علي عليه السلام چون صدايشان را شنيد، سخن نگفت. زني به سخن آمد و گفت: اينان كه هستند؟

فاطمه عليهاالسلام صدايش را بلند كرد و گفت: يا رسول اللَّه! پس از تو، از ابوبكر و عمر چه ديديم! هنگامي كه صدايش را شنيدند، بسياري از همراهان عمر گريستند. سپس بازگشتند.

عمر با عده اي ماند و علي را بيرون آوردند و به نزد ابوبكر بردند و او را در مقابل ابوبكر نشاندند. ابوبكر گفت: بيعت كن.

گفت: اگر بيعت نكنم؟

گفت: در اين صورت، به خدايي كه جز او معبودي نيست، گردنت را مي زنيم.

گفت: اگر چنين كرديد، من بنده خدا، و برادر رسول اويم.

گفت: بيعت كن.

گفت: اگر بيعت نكنم؟

گفت: در اين صورت، به خدايي كه جز او معبودي نيست، گردنت را مي زنيم. علي عليه السلام رو به قبر پيغمبر صلي اللَّه عليه و آله كرد و گفت: يا ابن ام ان القوم استضعفوني و كادوا يقتلونني، پس بيعت كرد و بپا خاست. (1) .

ص: 358