سرشناسه: میرجهانی طباطبائی، محمد صلی الله علیه و آله حسن، 1280 - 1371 ش.

عنوان و نام پدید آور: جنة العاصمة در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمه سلام اله علیها/ تأليف محمد صلی الله علیه و آله میر جهانی طباطبائی؛ مقدمه، تحقیق، تصحیح و ویرایش مؤسسه فرهنگی شمس الضحی

وضعیت ویراست: [ویراست 2]

مشخصات نشر: تهران: شمس الضحی، 1389.

مشخصات ظاهری: 804 ص.

شابک: 5-31-8767-964-978

موضوع: فیبا

یادداشت: کتاب نامه: ص. [771] - 791؛ هم چنین به صورت زیر نویس

یادداشت: نمایه.

موضوع : فاطمه زهرا (سلام الله علیها) 8؟ قبل از هجرت - 11 ق.

موضوع: فاطمه زهرا (سلام الله علیها). 8 ؟ قبل از هجرت - 11 ق. -- احادیث

شناسه افزوده: موسسه فرهنگی شمس الضحی

رده بندی کنگره : 1389 9 ج 9 م /2/ 27 BP

رده بندی دیویی : 297/973

شماره کتاب شناسی ملی : 2258191

جنة العاصمة

تألیف: محمد صلی الله علیه و آله حسن میر جهانی طباطبائی

مقدمه، تحقیق و ویرایش: مؤسسه فرهنگی شمس الضحی

ناشر: شمس الضحى

چاپ سوم (از ویرایش جدید): زمستان 1392

تیراژ: 2000 نسخه

لیتوگرافی: پرتو شمس

چاپ: نگارش

شابک: 5 - 31 - 8767 - 964 - 978

صندوق پستی: تهران - 3141 - 19395

مراکز پخش:

(1) قم، خیابان معلم، مجتمع ناشران، طبقه همکف، واحد 9 ، تلفن: (10 خط) 37842466

2) قم، انتهای خیابان صفائیه، بعد از کوچه شماره 39، پلاک 759، طبقه دوم فروشگاه دلیل ما تلفن 37737011 - 37737001

3) تهران، خیابان انقلاب، خیابان فخر رازی، فروشگاه دلیل ما، پلاک 61، تلفن 66464141

4) مشهد، چهار راه شهداء، ضلع شمالی باغ نادری، کوچه شهید خوراکیان، مجتمع تجاری گنجینه کتاب، طبقه اول، فروشگاه دلیل ما، تلفن 5 - 2237113

www.shamsozoha.ir

خیراندیش دیجیتالی: انجمن مددکاری امام زمان (عج) اصفهان

ویراستار کتاب: خانم مریم محققیان

ص: 2

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

الْحَمْدُ لِلّهِ وَ سَلامٌ عَلى عِبادِهِ الَّذِينَ اصْطَفى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَيرِ الوَرى، وَ اللَّعنَةُ الدَّائِمَةُ عَلَى أَعدَائِهِم شَرِّ الْوَرَى

ا، ل ، ر ، ح ، م ، ع ، س ، ق ، ک، ه ، ی ، ص ، ط ، ن.

«ح» . حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل فرمودند که:

﴿ إِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَحَدٌ وَاحِدٌ تَفَرَّدَ فِي وَحْدَانِيَّتِهِ ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ فَصَارَتْ نُوراً ثُمَّ خَلَقَ مِنْ ذَلِكَ النُّورِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ خَلَقَنِي وَ ذُرِّيَّتِي ثُمَّ تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ فَصَارَتْ رُوحاً فَأَسْكَنَهُ اللهُ فِي ذَلِكَ النُّورِ وَ أَسْكَنَهُ فِي أَبْدَانِنَا فَنَحْنُ رُوحُ اللَّهِ وَ كَلِمَاتُهُ وَ بِنَا احْتَجَبَ عَنْ خَلْقِه﴾ ، الخ .(1)

خداوند تبارک و تعالی یکتا و بی همتا است و در وحدانیت خود بی نظیر است سپس تکلم به کلمه ای کرد و آن کلمه نور شد از آن کلمه (مقام نورانی) محمد صلی الله علیه و آله را آفرید و من و ذریّه ام را آفرید سپس تکلم به کلمه ای کرد آن کلمه روح شد. پس آن روح را خداوند در آن نور سکونت داد و آن را در بدن های ما قرار داد پس ما روح الله و کلمات خداییم. به وسیله ما خدای متعال از خلق خود در پرده شد.

از آن نور بی نشان صادر اوّل که در تعیّن خود، مقام نورانی رسول اکرم و اميرالمؤمنين - صلوات الله عليهما و آلهما - شده است، در احادیث دیگری نیز یاد شده است؛ برای نمونه:

رسول الله صلی الله علیه و آله در حدیثی فرمودند:

﴿ ...إِنَّ اللهَ خَلَقَنِي وَ عَلِيّاً مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ قَبْلَ خَلْقِ آدَمَ بِهَذِهِ الْمُدَّةِ ثُمَّ قَسَمَهُ نِصْفَيْنِ

ص: 3

ثُمَّ خَلَقَ الأَشْيَاءَ مِنْ نُورِي وَ نُورٍ عَلِيٌّ علیه السلام ... ﴾ (1)

... همانا خداوند مرا و علی را - قبل از خلقت آدم به چنین مدّتی (چهل هزار سال) - از نور واحدى خلق کرد. سپس آن نور را به دو نیمه تقسیم فرمود. سپس اشیا را از نور من و نور علی علیه السلام خلق کرد.

امیرالمؤمنين - صلوات الله عليه و آله - به سلمان و ابوذر فرمودند:

﴿ يَا سَلْمَانُ وَ يَا جُنْدَبُ ! قَالا : لَبَّيْكَ يَا أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ - صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْكَ - قَالَ : كُنْتُ أَنَا وَ مُحَمَّدٌ نُوراً وَاحِداً مِنْ نُورِ اللهِ - عَزَّ وَ جَلَّ - فَأَمَرَ اللَّهُ - تَبَارَكَ وَ تَعَالَى - ذَلِكَ النُّورَ أَنْ يُشَقَّ، فَقَالَ لِلنِّصْفِ : كُنْ مُحَمَّداً ، وَ قَالَ لِلِّنصْفِ : كُنْ عَلِيَّاً.... ﴾ (2)

ای سلمان و ای ابوذر! من و محمد یک نور بودیم از نور خداوند عزّ و جلّ. پس خداوند دستور داد به آن نور که دو قسمت شود به نیمی از آن فرمود محمّد باش و به نیم دیگر فرمود علی باش.

«م» . از آن نور بی نشان بی کران محیر العقول و گسترش آن در خلقت که همان " كوثر" اعطائی الهی به رسول الله است که همه اشیا و هر خیری از آن خلق شده، (3) خدای متعال در سوره نور چنین یاد فرموده است:

﴿ اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ في زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ وَ يَضْرِبُ اللهُ الأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَ اللهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴾. (4)

خدا نور آسمان ها و زمین است داستان نورش به مشکاتی ماند که در آن چراغی باشد و آن

ص: 4

چراغ در میان شیشه ای که در تلألؤ آن گویی ستاره ای است درخشان، و تابان از درخت مبارک زیتون که شرقی و غربی نیست نزدیک است که روغن آن ( که مایه روشنایی آن است) خود نور افشانی کند و اگر چه آتشی آن را نیافروخته خود نور در نور است و خدا هر که را خواهد به نور خود هدایت کند و این مثل ها را خدا برای مردم می زند و خدا به همه امور داناست.

و وجود مبارک رسول اکرم صلی الله علیه و آله از آن نور فاطر و خالق و گسترده در آسمان ها و زمین در ضمن بیان خلقت مقام نورانی خمسه طیبه علیهم السلام این چنین یاد فرموده است:

﴿ ... وَ فَتَقَ نُورَ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مِنْهُ فَخَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فَنُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ نُورِ ابْنَتِي فَاطِمَةَ وَ نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِ اللهِ وَ فَاطِمَةُ أَفضَلُ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ... فَلِذَلِكَ سُمِّيَتْ أَمَتِيَ الزَّهْرَاءَ لِأَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ بِنُورِهَا ظَهَرَتْ ...﴾ . (1)

... و از آن نور دخترم فاطمه را شکافت و آسمان ها و زمین را آفرید. پس نور آسمان ها و زمین از نور دخترم فاطمه است و نور فاطمه از نور خدا است و فاطمه برتر از آسمان ها و زمین است ... به همین جهت او زهرا نامیده شده چرا که آسمان ها و زمین به واسطه نور او پدیدار شد... .

«ع» . و امّا آن روح مقدس مطهر که مسکن نور الهی است همان "حوض" رسول الله و روح و قلب مطهر او، و همان لیله مبارکه الهیه قدر است:

ذیل آیه شریفه ﴿ وَ يَسئَلُونَكَ عَنِ الرُّوح ﴾ (2) امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:

او (روح) ملکی است اعظم از جبرائیل و میکائیل و او با رسول الله و ائمه - صلوات الله

ص: 5

علیه و علیهم - می باشد و او از ملکوت است. (1)

و باز هم ایشان به مناسبت آیه شریفه ﴿ تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم﴾ (2)

در سوره قدر می فرمایند:

منظور از «روح» روح القدس است و او در فاطمه - صلوات الله عليها - است . (3) .

و نیز فرمودند:

منظور از «روح» روح القدس است و او فاطمه - صلوات الله عليها - است. (4)

نزول حقيقت الهيه بلا تعين حیرت انگیز «هو» در ساحت مقدس فاطمی - صلوات الله عليها - : «ليلة القدر» و فضیلت آن ظرف بر هزاران مظروف خود، و سلامت و امنیت آنان در حصن حصین ولایت ایشان «حتى مطلع الفجر»؛ تا طلوع تابش طلعت او ، همان حکایت نسبت اهل بیت علیهم السلام و حضور آنان در گستره ی خلقت الهی است ، حکایتی که سوره قدر حاکی از آن است:

عن أبي عبد الله علیه السلام قال :

﴿ ... ثُمَّ أَوْحَى اللهُ - عَزَّ وَ جَلَّ - إِلَيْهِ : اقْرَأْ يَا مُحَمَّدُ نِسْبَةً رَبِّكَ - تَبَارَكَ وَ تَعَالَى - : قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ﴾ ، ثُمَّ أَمْسَكَ عَنْهُ الْوَحْيَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و آله و سلم : الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ، فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهِ : ﴿ لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ﴾ .

ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ - عَزَّ وَ جَلَّ - إِلَيْهِ : ﴿ اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فَإِنَّهَا نِسْبَتُكَ وَ نِسْبَةُ أَهْلِ بَيْتِكَ

ص: 6

إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة ...﴾ . (1)

سپس خدای عزّ و جلّ به او (رسول الله صلی الله علیه و آله وحی فرمود: یا محمّد! نسبت پروردگارت تبارک و تعالی - را بخوان: ﴿ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ * وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ﴾ سپس (خداى متعال) وحی را از ایشان باز داشت. پس رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: ﴿ الوَاحِدُ الأَحَدُ الصَّمَدُ﴾ پس خدای عزّ و جلّ به ایشان وحی فرمود: ﴿ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ﴾ را بخوان! پس به درستی که آن نسبت تو و نسبت خاندان تو است، تا روز رستاخیز ....

«س» . و چنین است که روح مطهر فاطمی - صلوات الله عليها - امّ ابیهاست؛ اصل و ریشه موجودیت پدر خود است، چرا که در مقام ملکوتی، آن روح مطهر، ظرف تعیّن و تحقّق نور بلا تعین محمّدی و علوی - صلوات الله عليها و آلهما - است ، که تعیّن و تحقّق مظروف به ظرف آن است و این است معنایی از معانی حدیث قدسی شریفی که در آن خدای متعال می فرمایند: ﴿لَوْ لا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما﴾ ؛ همان حدیثی که کتاب حاضر متفرد به نقل آن است:

يا أحمد! لَوْلاكَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاكَ، وَ لَوْ لا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُكَ و لَوْ لا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُكُما .... (2)

ای احمد ، اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم و اگر علی نبود تو را نمی آفریدم و اگر فاطمه نبود هیچ یک از شما را نمی آفریدم.

یعنی: اگر چنین ظرفی نبود، برای تعیّن آن مظروف مجالی نبود؛ پس به این ترتیب این حدیث دلیل بر افضلیت وجود مبارک فاطمی - صلوات الله عليها - بر دو

ص: 7

نفس نفیس محمّدی و علوی - صلوات الله عليهما و آلهما - نیست .

«ق» . و جامع مطالب مزبور فرمایش امام صادق (علیه السلام) است در ذیل همان آیه نور که فرمودند:

﴿ اللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ﴾ .(1) فاطمة ... (2) ..

یعنی : حضرتش حقیقت الهیه را هم مظروفند و هم ظرف:

﴿ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ﴾ . (3)

﴿ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيم﴾ (4) که اسم و صفت خدای متعال غیر اوست که ﴿ سُبْحَانَ اللهِ عَمَّا يَصِفُونَ﴾ . (5)

و مؤید همین معناست واقعه ای که آن را مرحوم مغفور سيد الاعلام و حجة الاسلام عالم عامل خدوم جناب آقای حاج سید علی مدرسی (1313 - 1382) نقل فرمودند که در آن امیرالمؤمنین - صلوات الله عليه - به امر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و برای حل مشکل شخصی ، اسم اعظم را به او به این عبارات تعلیم می فرمایند :

﴿ اللّهُمَّ صَلِّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیها وَ بَعْلِها وَ بنیها بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِه عِلْمُکَ وَ الْعَنْ أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِينَ بِعَدَدِ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ . اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ النَّعثل بِرَحْمَتِكَ يَا ارْحَمَ الرَّاحِمِينَ .﴾

ص: 8

بعد از اتمام و انتشار واگویه های تعلیقات مرغ شباویز در شرح مسمّط بی نظیر حکیم صفای اصفهانی در نعت صدیقه کبری ، انسیه حوراء ، حضرت فاطمه زهرا - صلوات الله عليها - قصد احيا و انتشار كتاب جنة العاصمة در شرح زندگی حضرت فاطمه - صلوات الله عليها - اثر نفیس علامه فقید حضرت آیت الله آقای حاج سیّد محمد حسن میر جهانی را کردم که هم جرعه ای بر عطشم باشد و هم قدمی در ادای حقی که از آن عالم جلیل القدر بر من است که خبر دار شدم فاضل ارجمند ، جناب آقای روح الله عباسی که در آن ایام مؤسسه شمس الضحی توفیق همکاری با ایشان را داشت ، امر را به اتمام رسانده اند. همان ایام سال (84) ، این کتاب با تصحیح و تحقیق ایشان و با یاری مالی دوست گرامی و سید صالح، سید سعید موجانی قمی به چاپ سپرده شد، در حالی که متن کتاب به دلیل جامعیت و نفاست ، اقتضای کار علمی و تکمیلی بیشتری را داشت و این امر موکول به چاپ دوم کتاب شد؛ لذا برای نیل به این مقصد برای سپردن کتاب به چاپ دوم، آن چه را که باید و شاید مجدداً و از نو انجام شد ، که اجمالاً به قرار ذیل است :

1. مقابله مجدد متن با متن اولیه و رفع هر نوع اشکال و اشتباه در حروف چینی و تحقیق و تصحیح متن.

2. تکمیل تخریجات مطالب و منقولات از مصادر.

3. تغییر و تصحیح رسم الخط بر اساس قواعد متداول در این مورد

4. ویرایش و اصلاح عبارات و رفع مشکلات نگارشی کتاب و نزدیک کردن زبان نوشتار به زبان معیار، با اهتمام بر حفظ عبارات مؤلف ارجمند و نیز جایگزین های مناسب برای ترکیب های نا مأنوس و نا رسا .

5. معنی کردن لغات مشکل و غریب در پاورقی

6. رفع اشکالات بیّن در ترجمه عبارات عربی متن.

ص: 9

این همه که گفته شد با همکاری همکار فرزانه و فاضل جناب آقای محمّد حسین ضاد به انجام رسیده، خدای متعال توفیقات ایشان را در خدمت به دین خود روز افزون فرماید - بمنّه و كرمه - .

الحمد لله اولاً و آخراً

حسین درگاهی

2 جمادى الثانيه 1431 - 89/3/13

روز ولادت آن طیّبه طاهره

و راضيه مرضيه علیها السلام

ص: 10

درک محضر درس علمای نجف اشرف و عتبات عالیات، پس از کسب اجازه از محضر والد خود در(1346 ق) برابر با (1306 ش) از آن سامان رخت بر بست و عازم عراق شد و پس از مدتی طی طریق وارد نجف اشرف شد. وی در نجف اشرف در دروس خارج اساتید متعدد شرکت نمود که عبارتند از آیات عظام:

1. آقا ضیاء الدین عراقی

2. شیخ عبد الله مامقانی

3. حاج آقا حسین قمی

4. سید محسن حكيم

5. سید عبد الهادی شیرازی

اهل بیت علیهم السلام پرداختند.

وی بعد از مدتی در (1371 ق) برابر با (1330 ش) به مشهد الرضا علیه السلام هجرت نمودند و در آن جا سکنی گزیدند.

ایشان در مدت اقامت شان در مشهد مقدس، در دو حجره ای که در حرم مطهر متعلق به ایشان بود، به تألیف ، تصنیف، تحقیق و تدریس پرداختند و برخی از كتب خطی و قدیمی کتاب خانه آستان قدس رضوی را تصحیح نمودند. وی بعد از مدتی به خاطر نا مساعد بودن آب و هوای آن جا با مزاج ایشان به تهران عزیمت کردند.

آرزوی دیرینه خود رسیده و به محضر مولایش امام زمان - عجل الله تعالی فرجه الشریف - مشرف می شود.

جریان این مأموریت و تشرف را مرحوم میر جهانی برای حجة الاسلام و المسلمین سید ناصر حسینی میبدی نقل می کنند که جناب آقای میبدی آن را در کتابش سراج المعانی که در شرح احوالات امام سید ابوالحسن اصفهانی می باشد ذکر نموده است. وی می نویسد:

حضرت آیت الله میر جهانی برای نگارنده حکایت نمودند که : حضرت آیت الله العظمی اصفهانی قدس سرّه روزی به من فرمودند: باید به سامرا بروید و مقداری پول هست با خود برده و ثلث آن را در بین طلاب مدرسه میرزای شیرازی ، و یک ثلث را بين مستضعفین شیعۀ مقیم در آن جا ، و ثلث دیگر را به خدام عسکریّین ، برای تحبيب قلوب آنان که اکثر از اهل سنت بودند تقسیم کنید .

حقیر اطاعت نموده و پول ها را در سامرا - چنان که امر نموده بودند - تقسیم کردم ؛ به این صورت که بعد از دادن دو قسم اوّل ، به دنبال سید قوام (کلید دار) فرستادم و ثلث باقی مانده را به او دادم و از قول آقا سفارش نمودم که در مورد زائرین شیعه رعایت حال کنند آقای اصفهانی برای جلب محبت خدام که از اهل سنت بودند و رفتار خوبی با زوار حرم، که غالباً از شیعیان بودند ، نداشتند چنین وجوهاتی را می پرداختند).

بگذریم؛ سید قوام پول را که گرفت، خیلی خوشحال شد و با ما فوق العاده گرم گرفت و در ضمن نظرش این بود که دو مرتبه از آقا پولی برایش بگیریم. من در این جا فرصت را غنیمت دانسته و گفتم: آقای سید قوام، ممکن است این دو سه شب را که ما این جا هستیم، اجازه دهید شب ها در حرم عسکریین و نیز سرداب بمانیم .

ایشان قبول کرد. ما شب ها را در حرم مشغول بودیم و برای نماز صبح می رفتیم توی سرداب ، تا این که شب جمعه ای بود که مرحوم آیت الله اصفهانی نوشتند: حرکت کنید بیایید نجف .

پس شب جمعه را در حرم ماندیم و صبح ، بعد از اَدای اِذن دخول ، برای نماز

ص: 14

وارد سرداب شدم با آن که آن جا برق نبود و با شمع روشنایی کسب می کرد دیدم فضا خیلی روشن است. نگاه کردم، دیدم سید جلیل شبیه مرحوم آیت الله سيد العراقیین اصفهانی نشسته اند و مشغول تشهدند. من گمان کردم که نماز می خوانند. چون کراهت دارد به نماز گزار سلام کردن ، من سلام نکردم. از جلوی ایشان رد شدم ، رفتم جلو تر ایستادم، به اندازه ای که تقریباً نیم متر جلوتر از ایشان بودم. بعد از ادای نماز و زیارت آل یاسین مشغول به خواندن دعای ندبه شدم تا رسیدم به جملۀ : ﴿ سَخَّرْتَ لَهُ الْبُرَاقَ وَ عَرَجْتَ بِرُوحِهِ إِلَى سَمَائِكَ﴾ .(1)

ایشان فرمودند: جزاك الله خيراً ، «عَرَجْتَ بِهِ» بخوان . از معصوم «بِرُوحِهِ» نرسیده ، «عَرَجْتَ» بخوان. جدم پیامبر با روح و جسم ، هر دو به معراج رفت . و هیچ وقت مقدم بر امام نیست .

از این کلام خوف و وحشتی مرا گرفت. با نهایت وحشت ، حضور قلبم تمام شد و با لقلقه زبان دعا را تمام کردم. برخاستم دیدم آن آقا پیدایش نیست . با عجله آمدم بالا و از آن کفش داری که از آن آمده بودم، در مورد او سؤال کردم ، گفت : چنین کسی را من ندیده ام .

و این عنایتی از مرحوم سید بود که شامل حال من شد . (2)

آقای حاج ابوالفضل عربزاده - مدیر مسئول کتاب خانه آیت الله العظمی گلپایگانی در قم - برای نگارنده این سطور چنین گفت: حدود سال (1348 ش) به اتفاق شخصی به منزل آیت الله میر جهانی رفتیم. در منزل ایشان بنّا مشغول کار بود و وی به کارگران کمک می کرد. وقتی وارد شدیم با راهنمایی ایشان به اطاقی رفتیم و قضایایی را برایمان تعریف کرد. یکی از خاطراتی را که با گریه برایمان گفت، چنین بود:

در زمان اقامتم در اصفهان، مرا به مجلس روضه ای دعوت کردند. وقتی وارد خانه شدم، صدای گریه می شنیدم امّا کسی را نمی دیدم! قضیه را از دعوت کننده پرسیدم، او گفت: ما جن هستیم و می خواهیم برایمان روضه بخوانی. من هم برای شان روضه می خواندم و آن ها هم گریه می کردند .(1)

انتساب ولادتی به پیامبر صلی الله علیه و آله منشأ اثر و موجب دگرگونی فرد منتسب است و فرد منتسب گر چه دارای نقاط ضعفی باشد متحول گشته، موفق به توبه و بازگشت می گردد .

از این روایت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز اوج عظمت انتساب ولادتی به خاندان پیامبر به دست می آید ، که به فاطمه علیها السلام فرمود:

يَا فَاطِمَةُ ! أَ تَدْرِينَ لِمَ سُمِّيْتِ «فَاطِمَةَ» ؟

فَقَالَ عَلِيٌّ عیه السلام : يَا رَسُولَ اللهِ ! لِمَ سُمِّيَتْ «فَاطِمَةَ» ؟

قَالَ : إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَطَمَهَا وَ ذُرِّيَّتَهَا عَنِ النَّارِ يَوْمِ الْقِيَامَة.

یعنی ای فاطمه! می دانی چرا «فاطمه» نامیده شده ای؟

على علیه السلام عرض کرد : یا رسول الله ! چرا «فاطمه» نامیده شده؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خدای عزّ و جلّ او و ذریه او را در روز قیامت از آتش می گیرد .

سیادت، علاوه بر داشتن فضیلت فراوان ، احکام شرعی مهمی دارد؛ مانند احکام مربوط به خمس، زکات و یائسگی ، بنابراین اظهار سیادت واجب و مخفی نگاه داشتن آن حرام است.

اگر چه شهرت خود و پدران به سید بودن، برای اثبات سیادت کافی است ، امّا داشتن شجرنامه ، اطمینان خاطر بیشتری به دارنده آن می دهد ، لذا بزرگانی را می بینیم که مدتی از عمر خود را صرف شناسایی نسب شان کرده اند؛ بزرگانی چون: سید بحر العلوم ، آیت الله العظمی آقا حسین بروجردی و علامه طباطبایی .

آیت الله میر جهانی نیز از عالمانی است که برای یافتن نسب خود سالیان دراز تلاش کرد و پس از چهل سال به نتیجه رسید.

مرحوم میر جهانی شرحی از کوشش های خود و چگونگی اثبات سیادت خود و نیز کلیه تأییدیه هایی که از مراجع و علمای نجف و ایران دریافت نموده بود را در کتابی به نام السبكية البيضاء گرد آوری نمود.

مرحوم میر جهانی در ابتدا در سیادت خود تردید نداشت، اما پس از مدتی تحقیق این امر برای خود او به اثبات رسید، اما مدرکی کتبی نیافت تا بتواند

ص: 17

سيادتش را اظهار کند . به هر حال از چهار طریق توانست آن را اثبات کند و در نتیجه مورد تأیید مراجع تقلید ، علما و فضلای وقت قرار گرفت .

آقای سید حسن فاطمی در مقدمه ای که به این اثر نوشته در بیان خلاصه این چهار طریق مرحوم میر جهانی می نویسد:

الف: گواهی سالمندان متعدد که خبر سیادت میر جهان را سینه به سینه نقل می کردند .

ب: مدرکی مربوط به سال 1251 ق ( 1214ش) که سالمندان محمد آباد در آن زمان ، ، در مورد سیادت میر جهانی و نواده های او شهادت داده بودند.

ج : شجره نامه ای از میر جهان و میر عماد که چند نفر آن را تأیید کرده اند ، که برابر اصل است و یکی از امضا کنندگان ، آخوند ملا محمّد بن محمد رسول کاشانی - شاگرد خاص حجة الاسلام شفتی- است و تاریخ امضای او 1258 ق ( 1221ش) می باشد .

د: شجره نامه ای که اصل آن را پدر بزرگ میر جهان، یعنی میر کاظم زواره ای از روی آن استنساخ کرده است. این نسب نامه در سال 1377 ق ( 1338 ش) به دست آیت الله میر جهانی می رسد و ایشان هم در اندازه ای بزرگ از روی آن استنساخ ، و علما و فضلای وقت، در اطراف ؛ آن را تأیید کرده اند ، سپس آن را در سال 1338 ش چاپ و منتشر کرد .(1)

مرحوم میر جهانی در لا به لای کتاب خود السبكية البيضاء به غیر از راه های چهار گانه ذکر شده در اثبات سیادت شان راه دیگری را ذکر می کند که در اثبات سیادت ایشان برای شخص خودشان مؤثر بوده ولی نمی توانستند آن را برای عموم بیان دارند که آن کمک گرفتن از امور غیر عادی است و آن به خاطر احاطه ایشان به علوم غریبه بوده است؛ امّا وی آن را به روشنی در این کتاب بیان نکرده است .

در یک جا می نویسد:

ص: 18

19

چند روزی را به قصد کشف این مطلب و حل این مشکلات (اثبات سیادت) در حرم مطهر حضرت امام رضا علیه السلام متوسل شدم.

علاوه بر واردات غیبیه و کشفیات سرّیّه ای که گفتنی و نوشتنی نیست و باید در تحت لفافه بماند چند روی نگذشت که به مجرای عادی راه فتحی در کشف این موضوع برایم باز شد هر چند از مجرای غیر عادی یقین قطعی به صحت انتساب خود و اولاد میر جهان، برایم حاصل شده بود ولی نمی توانستم در مقابل عموم، آن را سند برای غیر قرار دهم و اقامه برهان و دلیل کنم؛ لکن به توجهات حضرت ثامن الحجج اين محذور هم برایم مرتفع شد. (1)

ایشان در جای دیگر می نویسد:

نگارنده بدون اشاره از مبادی عالیه، مبادرت در نوشتن این رساله نکردم، کما این که قبل از اشاره، وقتی اراده کردم که اقدام و کوشش در اظهار این امر کنم ، استخاره با قرآن مجید کردم - در حرم حضرت ثامن الحجج - این آیه از سوره مبارکۀ نحل آمد:

﴿ وَ اللهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ ﴾ (2)

با این که این آیه شریفه را به نظر خود بسیار مناسب با اراده خود و اصل مقصود یافتم، باز هم خود داری کردم و مردد در عمل بودم. پس از آن، دولت توفیق گریبان گیر به اشارتی غیبی، و عنایتی لاریبی به نوشتن این رساله تصمیم گرفتم تا این که آن چه مقدور شده بود، به قلم حقیر در این باب جاری شود. (3)

ص: 19

آیت الله میر جهانی با وجودی که از سادات عالی درجات طباطبایی بوده و نسب شان با آیت الله بروجردی و آیت الله حکیم یکی بوده و از یک سلسله به شمار می آمد ، ولی تا زمان آیت الله بروجردی که برای ایشان ثابت نشده بود به زی غیر سادات بودند ، ولی پس از آن که پس از چهل سال تحقیق برای ایشان اثبات شد و مراجع بزرگ آن را تأیید نمودند ، به استناد این مدارک در نزد آیت الله بروجردی به لباس سادات در آمدند و آیت الله بروجردی به دست مبارک خود عمامه سفید ایشان را تبدیل به عمامه سیاه نمودند.

مشاهده می کند.

این اثر در تهران توسط مکتبة الصدر در سال 1388 ق به خط ناظم در یک جلد به چاپ رسیده است.

فعالیت های خود برای دست یافتن به نام اجداد خویش و اثبات سیادت خود آورده است.

آشنایی با تجربه ایشان در این کتاب برای کسانی که به دنبال دست یافتن به نام اجدادشان هستند ، مفید است.

آیت الله میر جهانی این کتاب را در سال 1339ش، به خط خود به چاپ رسانده و آقای سید حسن فاطمی در 1424 ق آن را تحقیق و با تطبیق مجدد عبارات اسناد و تأییدیه ها با آن چه در کتاب آمده است در صد نسخه چاپ کرده است.

این اثر نفیس شرح دعای سمات می باشد که آقا بزرگ تهرانی از آن در الذریعة : ج 11 ، ص 255 یاد نموده است.

البكاء للحسين علیه السلام می باشد ، که مرحوم میر جهانی کار تألیف آن را در روز سه شنبه بیست و سوم رمضان المبارک 1400 ق به پایان رسانده است .

این اثر که در ثواب گریستن و عزا داری به حضرت سید الشهدا علیه السلام و وظايف تعزیه داری به رشته تحریر درآمده است، شامل بیست باب می باشد ، که با استفاده از منابع حدیثی جمع آوری شده است. در واقع می توان این کتاب را یکی از جامع ترین آثار در جمع آوری احادیث گریه بر سید الشهدا علیه السلام خواند ، که مرحوم میر جهانی آن را در 627 صفحه به خط خود نگاشته است. برخی از عنوان های این باب ها عبارتند از:

اقسام گریه بر سید الشهدا علیه السلام، حقیقت گریه بر سيّد الشهدا علیه السلام، اسباب قطع گریه، قساوت قلب، در خواص عجیب گریه و احادیث آن ، گریه پیغمبران و احادیث آن، گریه ملائکه، گریه آسمان ها ، گریه جنیان ، گریه حیوانات ، گریه کفار ، فواید عزا داری بر سیّد الشهدا علیه السلام ، شرایط بر پا دارندگان عزای سیّد الشهدا علیه السلام جواب معترضین ، فتاوای علما در عزا داری و غیر هم.

مرحوم میر جهانی قبل از وفات شان وصیت می کنند که پس از فوتشان و هنگام دفن كتاب البكاء للحسين علیه السلام را به همراه کتاب الدرر المكنونة في الامام و الامامة و صفاته الجامعه را باز نموده و در قبر به امید شفاعت روی سینه ایشان بگذارند .

نقل شده است که پس از رحلت ایشان ، آن مرحوم را در عالم خواب دیده اند و ایشان فرموده اند که من به واسطه کتاب البكاء للحسين علیه السلام شفاعت شدم.

این کتاب پر ارزش در سال 1372ش در تهران به تیراژ 2000 نسخه توسط کتاب خانه صدر به خط مرحوم میر جهانی به چاپ رسیده است.

به مدد الهی قبل از کار روی کتاب جنة العاصمة ، توانستم این کتاب شریف را مورد تحقیق و تصحیح قرار دهم که توسط انتشارات رسالت به چاپ رسیده است.

368 صفحه ، به خط مؤلف آن آیت الله میر جهانی در سال (1398 ه) توسط انتشارات کتاب خانه صدر به چاپ رسیده است .

عنوان کشف اللئالی ، منصوب به ابن عرندس از فقهای قرن نهم هجری ، این روایت را به همراه سلسله مشایخ آن به دست می آورند.

در واقع می توان گفت که تنها واسطه نقل این روایت از کتب متقدمین شیعه، پس از ابن عرندس ، مرحوم میر جهانی است، چون خود کتاب کشف اللئالی که مربوط به قرن نهم هجری است، هم اکنون در دست نیست .

میر جهانی پس از ذکر این حدیث به شرح و توضیح آن پرداخته که از ذکر بیانات ایشان در مقدمه خود داری می کنم

از خداوند متعال خواهانم که به این کمترین توفیق عنایت فرماید تا مقاله ای در شرح و توضیح این روایت و قوت سلسله مشایخ آن بنویسم.

این را از عنایات خانم فاطمه زهرا (سلام الله علیها) می دانم که توفیق تصحیح و تحقیق این کتاب شریف و ارزشمند برایم حاصل شد. امیدوارم که این تلاش و کوشش مختصر مورد رضای آن مظلومه علیها السلام واقع شده باشد و حضرت آن را ذخیره ای برای تنهایی قبر، و سرگردانی و حیرانی صحرای محشر خود و اهلم قرار دهد، ان شاء الله

اینک که به سرانجام نگارش مقدمه نارسایم بر این اثر ارزشمند رسیده ام ، نمی توانم مکنونات قلبی خود را در سپاس گزاری از اسناد گران قدر و محقق توانا حضرت حجة الاسلام و المسلمین حاج حسین درگاهی به پاس فراهم آوردن زمینه چاپ و نشر این اثر ، و نیز دوست پژوهشگر و خوش ذوقم ، دکتر علی رضا هَزار که مُرشد من در تحقیق این کتاب بود پوشیده بدارم، از این روی ضمن سپاس گزاری و قدر دانی از این دو بزرگوار ، از درگاه بی همتای عالم خواهانم که به حق انسیه حَورا علیها السلام ایشان را سلامتی و توفیق روز افزون در احیای امر اهل بیت علیهم السلام کرامت فرماید.

به حق محمد و آله علیهم السلام

روح الله عباسی

1384/11/30

ص: 26

عَلَى أَعْدَائِهِمْ وَ مُخَالِفِيهِمْ وَ غاصبي حُقُوقِهِمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ إِلَى قِيَامِ يَوْمِ الدِّينِ .

اما بعد ؛ این مجموعه ای است مشتمل بر پاره ای از فضائل و مناقب و تاریخ ولادت وليّة الله عظمی و صدّیقۀ کبری و شفیعۀ روز جزا ، معصومه على الاطلاق ، حبیبۀ حبیب الله و امّ ابيها ، و روحه التي بين جنبيه ، و بضعته الطاهرة المطهّرة ، صاحبة الولایة الکلّیّة المطلقة.

ص: 28

تتق عصمت تو پرده بینائی و هم *** برقع روی عفافت سبل چشم خیال

باد فرّاش پریر از سر گستاخ روی *** ساحت پاک تو می رفت به گیسوی شمال

فلکش گفت مرو پیش که آن جا که توئی *** مرغ اندیشه نتاند که بجنباند بال

***

و فاطم يرضى ربّها لرضائها *** و إن أضمت يوماً إذا هو يأضيم

مباركة مرضيّة وَ رَضِيّة *** و صدّيقة في القول إذ تتكلم

همانا بر غوّاصين بحار اخبار و متنّبعین در مآثر و آثار و احادیث ائمه اطهار - عليهم صلوات الله الملك الجبّار - و جاسین خلال این دیار كالنار على المنار ، بل كالشمس في رابعة النهار، واضح و آشکار است که علیا حضرت، ملكة على الاطلاق كليّة عوالم و آفاق بالاستحقاق ، ناموس عظمی و عصمت کبری فاطمۀ زهرا (سلام الله علیها) در کمالات نفسانی و تخلّق به اخلاق سبحانی، و تأدّب به آداب ربّانی مانند پدر بزرگوارش، خاتم الانبيا و شوهر عالی مقدارش، علیّ مرتضی ، دارای مقام ولایت کلیّه است ، و غیر از پدر و شوهر خود، افضل از تمام انبیا و رسل و هادیان سبل می باشد و هیچ گونه شبهه ای در شرافت و علوّ رتبت و سُموّا (1) مکانت و علم و فضيلت و نبالت (2) این بی بی معظّمه بر تمام جهانیان نیست. و او به نصّ صریح پدر بزرگوارش، حضرت خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله سیّدۀ زن های دنیا و آخرت است ، چنان چه

ص: 30

عامّه و خاصّه به طرق کثیر از آن حضرت روایت کرده اند و به تواتر، صدورش از آن جناب ثابت و مسلّم شده و جای ایرادی در آن نیست.

و توقّف بعضی از معاندین در افضل بودن آن بی بی معظّمه از عایشه ، و فضیلت دادن بعض دیگر از ایشان، عایشه را بر آن معصومه علیها السلام بسیار بی معنی است، چنان چه در این کتاب به تفصیل شرح داده می شود ؛ ان شاء الله تعالى .

الحاصل ، فضائل و مناقب آن بزرگوار با این که صحف اکوار (1) و دفاتر ادوار از ذکر شهامت و کرامت، و جلالت و نبالت ساحت عظمایش و کرور (2) و دهور و مرور اعوام، السنة خواص و عوام به ذکر سجایای حمیده و صفات پسندیده او مرهون است، هنوز ،عشری از اعشار و اندکی از بسیار آن در حيّز (3) شمار نیامده و نخواهد آمد ﴿ وَ إِن تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوهَا ﴾ .(4)

گرچه بسیار در این باب بگفتند سخن *** اندکی بیش نگفتند هنوز از بسیار

﴿ قُل لَّوْ كَانَ الْبَحْرُ مِدَاداً لِكَلِمَاتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ كَلِمَاتُ رَبِّي وَ لَوْ جِئْنَا بِمِثْلِهِ مَدَداً ﴾ (5)

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست *** که تر کنی سر انگشت و صفحه بشماری

هر چند این چهار ده معصوم پاک، کوچک و بزرگ و مرد و زن ایشان در رفع

ص: 31

آن چه خلق به آن محتاجند برابر و یکسان اند و نیاز های شان - اعم از تشریعیّات و تکوینیّات - نزد هر یک از این چهار ده معصوم علیهم السلام موجود است، و هر کدام بعد از دیگری قائم به امر و قائم مقام یک دیگرند الّا این که هر یک از آن ها از حیث مرتبه و مقام با یک دیگر فرق دارند ، ولی در رفع احتیاج خلق همه با هم یکسان اند ؛ مانند چراغ هایی که نور همۀ آن ها با هم مساوی و برابر است. و فاطمه زهرا علیها السلام هر چند در رتبه از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار و یازده نفر فرزندان خود که ائمّۀ طاهرین و راهنمایان خلقند، متأخّر است امّا، بدون تردید و شک بر جمیع مخلوقات مقدّم است، و افضل و اشرف از همۀ آن ها است از مردان و زنان، پیغمبران و غیر پیغمبران و ملائکه مقربین و غیر مقرّبین ، چنان چه ادلّه و اخبار آن را در این کتاب خواهید یافت. و پیش از خوض (1) در ذکر اخبار وارده، در آغاز به بیان ابتدای خلقت نور مقدّس آن حضرت می پردازم، و به چند حدیث در این فصل اکتفا می کنم .

رُوحاً بِلاَ بَدَنٍ ثُمَّ مَسَحَنَا بِیَمِینِهِ فَأَفْضَی (فأضاء) (1) نُورَهُ فِینَا (2)

امام صادق (علیه السلام) فرمود : خدای تبارک و تعالی فرمود: «ای محمّد، من تو را نوری آفریدم ؛ یعنی روحی بدون این که بدنی داشته باشد، پیش از این که آسمان ها و زمین و عرش و دریای خود را بیافرینم. پس در آن حال همیشه «لا اله الا الله» می گفتی و مرا تمجید می کردی ، پس روح هر دوی شما را با هم جمع کردم و یکی قرار دادم، و مرا تمجید و تقدیس می کردی و تهلیل می گفتی. پس آن روح را دو قسمت کردم و آن دو قسمت، هر کدام را نیز دو قسمت کردم، چهار قسمت شدند: یکی از آن چهار محمّد و یکی علی و دو قسمت دیگر حسن و حسین گردیدند». پس خدا فاطمه را از نوری آفرید که آن را روح بدون بدن در ابتدا خلق کرد، پس ما را به دست رحمت خود مسح فرمود و او را به ما متّصل کرد (یا در ما جای داد).

بزرگوار یعنی محمّد و علی از حیث مرتبه از همه مخلوقات اشرفند.

«تهلّللنی»: گفته شده محتمل است مراد به زبان حال باشد - چنان چه در تفسیر آية مباركة : ﴿ وَ إِن مِن شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ﴾ (1) گفته شده - یا به زبان قال، و ظاهر این است که زبان قال باشد.

«ثمّ جمعت روحيكما» : مراد قرار دادن مادّۀ بدن آن ها در صلب آدم علیه السلام است.

«فكانت تمجدنی»: به خودی خود مرا تمجید می کنی یا توسّط بدن هایی که بر طینت های پاک و پاکیزه مشتمل است.

«قسمتها ثنتين» : یعنی در صلب عبد الله و ابوطالب . و «ثنتین» دوم یعنی بعض از آن را در صلب علی و حسنین قرار دادم.

«ثمّ خلق الله» : یعنی بعد از خلق نور اوّل، نه بعد از جمع و تقسیم ، چنان چه سایر اخبار بر آن دلالت دارد. و ممکن است کلمۀ «ثمّ» برای تراخی (2) معنوی باشد، و دال بر افضلیت مرد از زن. و روایتی که شیخ صدوق - علیه الرحمه - در کتاب علل الشرايع روایت کرده مؤیّد این احتمال است. ( مؤلّف حقیر گوید: متن آن حدیث در ذیل نقل می شود. )

علّامۀ مجلسی رحمه الله بعد از نقل حديث صدوق - عليه الرحمه - فرموده: در این باب اخبار مستفیضه ای (3) است که آن ها را در کتاب بزرگ (یعنی بحار الانوار) نقل کرده ام، لیکن فهم آن ها بر عقول ناقصه دشوار است و سزاوار تر این است که مجملاً باید مؤمنِ به آن ها بود و باید علم آن را به خود آل محمّد رد کرد.

ص: 34

پس از آن فرمود: آن چه به ذهن خطور می کند این است: احتمال می رود چون که مقصود از آفرینش آدم علیه السلام و سایر ذرّیّه اش ایشان علیهم السلام بوده اند ، و آفرینش آدم از طینت پاکیزه بوده تا قابلیّت خروج این اشخاص مقدّسه را از خود داشته باشد، این طینت در پدران و مادران تربیت شده تا قابلیّت آن در عبد الله و ابی طالب به کمال رسیده، و خدا مقدّسین را از ایشان به وجود آورده. و شاید مراد از حفظ نور ایشان و انتقال آن از اصلاب طاهره به ارحام مطهّره، کنایه از انتقال این قابلیّت و به کمال رسیدن این استعداد باشد پس اخباری که وارد شده دالّ بر این که کمال و فضل این پدران و مادران سبب احاطه کردن و حمل نور های ایشان است، با این وجه انطباق دارد. و هم چنین است اخباری که مشابه به این خبر است.

پس از بیان این توجیهات فرموده است که محدّث استر آبادی قدس سره گفته است: « از امور دانسته شده این است که یکی قرار دادن دو شيء مجرّد ، ممتنع هم چنین قسمت کردن یک مجرّد ، پس سزاوار است که روح را در این جا بر آلت جسمانی نورانی حمل کنیم که از پلیدی های بدنی منزّه باشد.

و بعضی از افاضل گفته اند : مراد از خلق در روح بدون بدن ، [خلق آن ها به صورت] مجرّد است [و مراد از] جمع کردن و یکی کردن آن دو با هم ، [جمع کردن] در بدن مثالی لاهوتی است. [و مراد از] قسمت کردن آن دو، جدا کردن آن ها از یک دیگر و قرار دادن هر یک از آن ها در بدن شهودی جسمانی می باشد. [و تعلق دو روح به یک بدن، ] در ابدان مثالی محال نیست و فرض محال و ممتنع وقتی است که در بدن شهودی جسمانی باشد.

و بعضی از محقّقین گفته اند که «ثمّ جمعت روحیکما» در حدیث شریف ، کلمۀ «ثم» برای تراخی در زمان نیست، بلکه برای تراخی در مرتبه است، مانند قول

ص: 35

خدای تعالى : ﴿ كَلاً سَوْفَ تَعْلَمُونَ * ثُمَّ كَلاً سَوْفَ تَعْلَمُونَ ﴾ (1) . و «فكانت تمجدنی و تقدسنی و تهللنی» تکرار «فلم يزل تهلّلنی و تمجّدنی» است و افادۀ امر دیگری نمی کند، پس معنی چنین می شود: همۀ شما را یک روح آفریدم که آن روح مرا تمجید کند ، پس آن را دو قسمت کردم» .

و نیز فرموده: بعضی از ایشان - یعنی محقّقین - گفته اند که فقرۀ «فجعلتهما واحدة» یعنی به اتصال حسّی آن دو را یکی گردانیدم ، و ضمیر کلمۀ «فکانت» برای «واحدة» است ، مراد این است که برای یکی گردانیدن و متّصل کردن حکمت ها و مصلحت هایی است . کلام او تمام شد.

و نیز مجلسی رحمه الله می فرماید: اطلاق مسح و یمین در این حدیث بنا بر استعاره است، زیرا کسی که اراده لطفی به دیگری کند، او را به دست راست خود مسح می کند و محتمل است که یمین به معنای رحمت باشد، چنان چه در قول ائمه علیهم السلام : ﴿ وَ اَلْخَیْرُ فِی یَدَیْکَ﴾ (2) تحقیق آن را کردیم که ممکن است معنی چنین باشد: نفع و ضرری که از تو صادر می شوند، هر دو از روی حکمت و مصلحت است ، پس نفع منسوب به یمین است و ضرر منسوب به شمال .

﴿ وَ أَفْضی نُورَهُ فینا﴾ یعنی نور او را به سوی ما رسانید یا وصل کرد و گفته شده یعنی او را در میان ما وسعت داد.

ص: 36

معاذ گفت که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا هفت هزار سال پیش از آفرینش دنیا، من و علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را آفرید.

گفتم: پس کجا بودید یا رسول الله ؟

فرمود: در جلوی عرش، خدا را تسبیح می گفتیم و او را ستایش می کردیم و تقدیس و تمجید می نمودیم.

گفتم: به چه مانندی؟

فرمود: اشباح نوری بودیم تا این که خدای عزّ و جل اراده فرمود که صورت های ما را بیافریند. آن اشباح نور را عمودی گردانید، پس ما را در پشت آدم افکند ، سپس ما را به سوی پشت های پدران و رحم های مادران در آورد، و نجاست شرک و فجور کفر به ما نمی رسد به سبب ما گروهی خوشبخت می شوند و گروهی دیگر بد بخت . پس چون ما را در صلب عبد المطلّب قرار داد، آن نور را بیرون آورد، شکافت و دو نصف کرد، نصف آن را در صلب عبد الله قرار داد و نصف آن را در صلب ابی طالب ، پس آن را که برای من بود بیرون آورد و در رحم آمنه قرار داد و آن نصف را که در صلب ابی طالب بود بیرون آورد و در رحم فاطمه بنت اسد قرار داد، پس آمنه مرا بیرون آورد و فاطمه علی را. آن گاه خدای عزّ وجل آن عمود نور را به سوی من برگردانید و فاطمه از من بیرون آمد ، آن گاه خدای عزّ و جل آن عمود نور را به سوی علی برگردانید تا این که حسن و حسین از او بیرون آمد؛ یعنی از دو نصف با هم، پس آن چه از نور علی بود در اولاد حسن قرار گرفت و آن چه از نور من بود در اولاد حسین قرار گرفت و تا روز قیامت در اولاد او منتقل می شود.

تبارك و تعالى لم يزل متفرّداً بوحدانيّته ثمّ خلق محمّداً و عليّاً و فاطمة، فمكثوا ألف دهر ، ثمّ خلق جميع الأشياء ، فأشهدهم خلقها و أجرى طاعتهم عليها و فوّض أُمورها إليهم . فهم يحلّون ما يشاؤون و يحرّمون ما يشاؤون، و لن يشاؤوا إلّا أن يشاء الله تعالى .

ثم قال : يا محمّد، هذا الديانة التي من تقدّمها مرق و من تخلّف عنها محق ، و من لزمها لاحق، خذها إليك يا محمّد. (1)

نزد ابی جعفر ثانی [امام جواد ] علیه السلام الا بودم پس جریان اختلاف شیعه را بیان کردم ، فرمود: ای محمّد ، به درستی که خدای تبارک و تعالی به یگانگی خود همیشه تنها بود، پس محمّد و علی و فاطمه را آفرید، و آن ها هزار دهر (2) درنگ کردند ، پس از آن همه چیز را آفرید و همۀ ایشان را بر آفرینش آن ها گواه گرفت و طاعت ایشان را بر آن ها واجب کرد و کار های آن ها را به سوی ایشان واگذارد. پس ایشان آن چه را که می خواهند حلال ، و آن چه را که می خواهند حرام می کنند و هرگز چیزی را نمی خواهند مگر این که خدای تعالی می خواهد.

پس فرمود : ای محمّد این است آن دیانتی که هر که بر آن پیشی گرفت از دین خارج شد، و هر که مخالفت کرد نابود شد، و هر که ملازم آن شد به آن ها ملحق شد؛ آن دین را برای خود بگیر.

قال لي أبو جعفر علیه السلام: یَا جَابِرُ إِنَّ اَللَّهَ أَوَّلَ مَا خَلَقَ خَلَقَ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ عِتْرَتَهُ اَلْهُدَاهَ اَلْمُهْتَدِینَ فَکَانُوا أَشْبَاحَ نُورٍ بَیْنَ یَدَیِ اَللَّهِ.

قُلْتُ وَ مَا اَلْأَشْبَاحُ ؟

قَالَ ظِلُّ اَلنُّورِ أَبْدَانٌ نُورَانِیَّةٌ بِلاَ أَرْوَاحٍ، وَ کَانَ مُؤَیَّداً بِرُوحٍ وَاحِدة وَ هِیَ رُوحُ اَلْقُدُسِ. فَیهِ کَانَ یَعْبُدُ اَللَّهَ وَ عِتْرَتُهُ ، وَ لِذَلِکَ خَلَقَهُمْ حُلَمَاءَ عُلَمَاءَ بَرَرَةً أَصْفِیَاءَ ، یَعْبُدُونَ اَللَّهَ بِالصَّلاَةِ وَ اَلصَّوْمِ وَ اَلسُّجُودِ وَ اَلتَّسْبِیحِ وَ اَلتَّهْلِیلِ، وَ یُصَلُّونَ اَلصَّلَوَاتِ وَ یَحُجُّونَ وَ یَصُومُونَ. (1)

جابر گفت : ابی جعفر علیه السلام به من فرمود: ای جابر، خدای تعالی اوّل چیز را که آفرید ، محمد صلی الله علیه و آله و عترت او را آفرید که راهنمایان و راه یافتگانند و آن ها اشباحی از نور بودند.

گفتم: اشباح چیست؟

فرمود : سایه نور و آن ها بدن های نورانیّه ای بودند بدون روح ها، و او مؤیّد به یک روح بود که آن روح القدس است در آن ظلّ (2) ، با عترت خود خدا را بندگی می کرد، و برای همان روح بود که خدا ایشان را صاحبان عقل و دانایان و نیکوکاران و برگزیدگان خلق فرمود ، تا این که خدا را به نماز و روزه و سجده و تسبیح و تهلیل کردن بندگی کنند و نماز ها را بجا آورند و حج بگزارند و روزه بگیرند.

كنّا جلوساً مع رسول الله صلی الله علیه و آله إذ أقبل إليه رجل فقال : يا رسول الله ، أخبرني إذ عن قول الله عزّ و جلّ لابليس : ﴿ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ ﴾ (1)، فمن هم يا رسول الله ؟ الذين هم أعلى من الملائكة ؟

فقال رسول الله : أنا و عليّ و فاطمة و الحسن و الحسين ، كنّا في سرادق العرش نسبح الله، و تسبّح الملائكة بتسبيحنا قبل أن يخلق الله آدم بألفي عام . فلمّا خلق الله ،آدم أمر الملائكة أن يسجدوا له و لم يأمرنا بالسجود، فسجدت الملائكة كلّهم إلّا إبليس فإنّه أبى أن يسجد ، فقال الله تبارك و تعالى : ﴿ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ ﴾ أي من هؤلاء الخمس المكتوب أسماؤهم في سرادق العرش. فنحن باب الله الذي يؤتى منه ، بنا يهتدي المهتدون . من أحبّنا أحبّه الله و أسكنه جنّته . و من أبغضنا أبغضه الله وأسكنه ناره. و لا يحبّنا إلا من طاب مولده .(2)

ابوسعید گفت: با رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودیم ، ناگاه مردی رو کرد به سوی آن حضرت و گفت : ای رسول خدا، مرا از گفته خدای عزّ و جل به شیطان که فرمود : ﴿ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ العَالِينَ﴾ یعنی: «تکبّر کردی یا از بلند مرتبه ها بودی ؟» خبر ده، مراد از عالین چه کسانی هستند که از فرشتگان برتر و بالاترند ای رسول خدا ؟

پس رسول خدا فرمود : مراد از آن ها من و علی و فاطمه و حسن و حسینیم که در سرادق (3) عرش ، خدای را تسبیح می کردیم و فرشتگان هم به تسبیح کردن ما تسبیح می کردند ؛ دو هزار سال پیش از آن که خدا آدم را بیافریند. تا این که خدا آدم را آفرید و فرشتگان را امر فرمود که همۀ آن ها برای آدم سجده کنند و ما را امر به سجود نفرمود ، پس همه فرشتگان سجده کردند مگر شیطان که از سجده کردن سر پیچی کرد ، آن گاه خدای تبارک و تعالی به

ص: 41

او فرمود: «آیا تکبّر و سر پیچی کردی یا از بلند مرتبه ها بودی؟» یعنی از آن پنج کسی که نام هاشان در سرادق عرش نوشته شده. پس ما باب الهی هستیم که از آن باب به او روی می آورند. به سبب ما راه می یابند راه یافته گان. کسی که ما را دوست بدارد، خدا او را دوست می دارد و در بهشت خود جای می دهد و کسی که با ما دشمنی کند، خدا با او دشمنی کند و در آتش خود جای دهد. و ما را دوست نمی دارد مگر کسی که محلّ ولادت او پاکیزه باشد. (یعنی حلال زاده باشد.)

می کشد و زمین را از هر جور و ستمی پاک می گرداند.

بوده اند ، پس چون آدم را آفرید ، بر آدم عرضه شد.

گفتند: ای پیغمبر ،خدا فاطمه در آن وقت کجا بود؟

فرمود : در حُقّه ای (1) در زیر ساق عرش .

گفتند: ای پیغمبر ،خدا خوردنی او چه بود؟

فرمود: طعام او تسبیح و تقدیس و تهلیل [و تحمید] ( یعنی سبحان الله القدّوس، لا اله الّا الله [و الحمد لله ] گفتن) بود. ...

فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: يَا عَمَّاهْ! أَمَّا قَوْلُكَ: «أَنَا و أَنْتَ وَ عَلِيٌ وَ فاطمة و الحَسَنُ والحُسَيْنُ مِن يَنْبُوعٍ وَاحِدٍ» فَصَدَقْتَ وَ لَكِنْ خَلَقَنا اللَّهُ نَحْنُ حَيْثُ لا سَمَاءَ مَبْنِيَّةٌ و لا أَرْضٌ مَدْحِيَّةٌ وَ لا عَرْشٍ و لا جَنةٍ و لا نَارِ كَنّا نُسَبِّحُهُ حِينَ لاَ تَسْبِيحَ، وَ نُقَدِّسُهُ حِينَ لاَ تقديس فَلَمَّا أَرَادَ اَللَّهُ بَدْءَ اَلصَّنْعَةِ فَتَقَ نُورِي فَخَلَقَ مِنْهُ اَلْعَرْشَ فَنُورُ اَلْعَرْشِ مِنْ نُورِي وَ نُورِي مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ أَنَا أَفْضَلُ مِنَ العَرْشِ ثُمَّ فَتَقَ وابنُ أبي طالِبٍ فَخَلَقَ مِنْهُ الملائكة، فَنُورُ اَلْمَلائِكَةِ مِنْ نُورِ ابْنِ أَبِي طَالِبٍ، وَ نُورَ ابَنُ أَبِي طَالِبٍ مِنْ نُورِ اَللَّهِ، وَ نُورُ اِبْنِ أَبِي طَالِبٍ أَفْضَلُ مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ . وَ فَتَقَ نُور ابتني فَاطِمَةَ مِنْهُ (1) السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض، فَنورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ نُورِ اِبْنَتِي فَاطِمَةَ، وَ نُورُ فَاطِمَةَ مِنْ نُورِ اَللَّهِ، وَ فَاطِمُهُ أَفْضَلُ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ فَتَقَ نُورَالْحَسَنَ فَخَلَقَ مِنْهُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَر،َ فَنُورُ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ مِن نُورِ الحسَنِ، وَ نُورِ الحَسَن مِن نورِ اللَّهِ وَ الحَسنِ أَفْضَلُ مِنَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ ، ثُمَّ فَتَقَ نُورِ الْحُسَيْنِ فَخَلَقَ مِنْهُ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ الْعِينِ فَنُورُ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ الْعِينِ مِنَ نُورِ الْحُسَيْنِ وَ نُورُ الْحُسَيْنِ مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ الْحُسَيْنِ أَفْضَلَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ الْحُورِ الْعِينِ.

ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الظَّلَمَةِ بِالْقُدْرَةِ فَارْسُلْهَا فِي سَحَائِبِ الْبَصَرِ. فَقَالَت اَلْمَلاَئِكَهُ :

«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ. رَبُّنَا مُذ عَرَفْنَا هَذِهِ اَلأَشباحَ مَا رَأَيْنَا سُوء، فَبِحُرْمَتِهِمْ إِلاَّ كَشَفْتَ

مَا نَزَلَ بِنَا» فَهُنَا لِكَ خَلَقَ اَللَّهُ تَعالَى قَنَادِيلَ اَلرَّحْمَةِ و عَلَّقَها عَلَى سُرَادِقِ اَلْعَرْشِ، فَقَالَت: «إِلَهَنَا! لِمَنْ هَذِهِ الفضيلة وَ هَذِهِ الْأَنْوَارِ»؟ فَقَالَ: هَذَا نُورُ أُمَّتِي فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ. [فَلِذَلِكَ سمّیت أُمَّتِي الزَّهْرَاءِ، لِأَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِينَ

ص: 45

بِنُورِهَا ظَهَرْتَ وَ هِيَ ابْنَةُ نَبِيّی وَ زَوَّجَهُ وَصِيِّي وَ حُجَّتِي عَلَى خَلْقِي. أُشْهِدُكُمْ یا مَلَائِكَتِي أَنِّي قَدْ جَعَلَت ثَوَابِ تَسبیحکُم وَ تَقديسکُم لِهَذِهِ الْمَرْأَةِ وَ شيعتها إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

فَعِنْدَ ذَلِكَ نَهَضَ الْعَبَّاسُ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ قَبَّلَ مَا بَيْنَ عَيْنَيْهِ وَ قَالَ : يَا عَلِيُّ ! لَقَدْ جَعَلَكَ اللَّهِ حُجَّةُ بَالِغَةً عَلَى الْعِبَادُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.(1)

روزی در بین آن که رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز صبح را گزاردند و پس از نماز مانند ماه شب چهار دهم در محراب خود به پا ایستادند؛ پس ما گفتیم: ای رسول خدا، اگر رأی شما باشد این آیه را که فرمودۀ خدا تعالی است برای ما تفسیر کنید : ﴿ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَيْهِم مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِينَ﴾ (2) .

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: امّا مراد از نبیّین من هستم. و مراد از صدّيقين علىّ بن ابی طالب است، و مراد از شهدا عمویم حمزه است، و مراد از صالحین دخترم فاطمه و دو پسر او حسن و حسین اند.

پس عبّاس عموی پیغمبر از گوشۀ مسجد بر خاست و آمد رو به روی پیغمبر و گفت : ای رسول خدا، آیا من و تو و علی و فاطمه و حسن و حسین از یک سر چشمه نیستیم؟

حضرت فرمود: بعد از این دیگر چه می خواهی، ای عمو؟

گفت: برای این که تو نام های ایشان را یاد کردی و نام مرا یاد نکردی، و زمانی که ایشان را شرافت دادی مرا شرافت ندادی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای عمو ! این که تو گفتی: «من و تو و علی و فاطمه و حسن و حسین همه از یک سرچشمه ایم» راست گفتی، ولیکن زمانی که خدا ما را آفرید» نه آسمانی بنا گذارده شده بود و نه زمینی گسترده شده بود و نه عرشی بود و نه بهشتی و نه آتشی. در حالی که هیچ تسبیح کننده ای نبود ما بودیم که او را تسبیح می کردیم. و در

ص: 46

حالی که هیچ تقدیس کننده ای نبود ما او را تقدیس می کردیم پس چون خدا آغاز صنع خود را اراده کرد، نور مرا شکافت و از آن عرش را آفرید ، پس نور عرش از نور من است و نور من از نور خدا است و من افضل از عرشم. سپس نور پسر ابی طالب را شکافت و فرشتگان را از آن آفرید، و نور فرشتگان از نور پسر ابی طالب است و نور پسر ابی طالب از نور خدا است و پسر ابی طالب افضل از فرشتگان است. پس نور دخترم فاطمه را شکافت و از آن آسمان ها و زمین را آفرید ، پس آسمان ها و زمین از نور دختر من فاطمه است و نور دختر من فاطمه از نور خدا است و دختر من فاطمه از آسمان ها و زمین افضل است . پس نور حسن را شکافت و از آن آفتاب و ماه را آفرید و آفتاب و ماه از نور حسن است و نور حسن از نور خداست و حسن افضل از آفتاب و ماه است. پس نور حسین را شکافت و از نور او بهشت و حور العین را آفرید و بهشت و حور العین از نور حسین است و نور حسین از نور خدا است و حسین افضل از بهشت و حور العین است.

پس خدای تعالی به قدرت، تاریکی را آفرید و آن را در ابر های چشم فرستاد فرشتگان گفتند : «سبّوح قدّوس. پروردگار ما از زمانی که این اشباح را شناختیم، بدی ندیده ایم ، تو را به حرمت ایشان سوگند می دهیم که آن چه را که بر ما وارد شده (یعنی ظلمت و تاریکی را) از ما برداری» در آن وقت خدا قندیل هایی از رحمت آفرید و آن ها را بر سرادق عرش آویخت، پس فرشتگان گفتند: «خدای ما این فضیلت و نور ها برای کیست؟» فرمود: این نور كنيز من فاطمۀ زهرا است و کنیز خود را «زهرا» نام گذاردم ، زیرا که آسمان ها و زمین به سبب نور او آشکار شد و او دختر پیغمبر من و زوجه وصى من و حجت من بر خلقم است. شما را - ای فرشتگانم - گواه می گیرم که تا روز قیامت، ثواب تسبيح ها و تقدیس های شما را برای این زن و شیعیان او قرار دادم

پس در آن وقت عبّاس از جا برخاست و به طرف علی بن ابی طالب رفت و میان دو چشم او را بوسیده و گفت: یا علی، خدا تو را تا روز قیامت، بر همه بندگان خود حجّت قرار داد .

ص: 47

مانند کتاب بصائر الدرجات صفّار ، کافی شریف و کتب شیخ صدوق و علّامة مجلسی رحمه الله و امثال آن ها مراجعه فرمایند.

ص: 50

عن ابن المتوكّل، عن الحميري، عن ابن يزيد، عن ابن فضّال، عن عبد الرحمن بن الحجّاج ، عن سدير الصيرفي، عن أبي عبد الله ، عن آبائه علیهم السلام قال :

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: ﴿ خَلَقَ اللَّهُ نُورَ فاطِمَةَ قَبْلَ أن يَخلُقَ الأَرضَ والسَّماءَ... فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ أَحَبَّ اللَّهُ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَةً فِی الْجَنَّةِ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ ﴾، فَقَالَ لِی: السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ . (1)

قُلْتُ: وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ.

فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ، إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِؤکَ السَّلَامَ.

قُلْتُ: مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ.

قَالَ: یَا مُحَمَّدُ ، إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَةٌ أَهْدَاهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْکَ مِنَ الْجَنَّةِ. فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ ، یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کُلْهَا

فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْهُ ، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ ، مَا لَکَ لَا تَأْکُلُ؟ کُلْهَا وَ لَا تَخَفْ، فَإِنَّ ذَلِکَ النُّورَ للْمَنْصُورَةُ فِی السَّمَاءِ ، وَ هِیَ فِي الْأَرْضِ «فَاطِمَةُ».

قُلتُ: حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ، وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ «الْمَنْصُورَةَ» وَ فِی الْأَرْضِ «فَاطِمَةَ»؟

قَالَ: سُمِّیَتْ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَةَ لِأَنَّهَا فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا، وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَةُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ:: ﴿وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ ﴾ (2) یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَةَ لِمُحِبِّیهَا (3)

ص: 52

در معانی الأخبار به سندی که ذکر شد از حضرت صادق (علیه السلام) از پدرانش، روایت نموده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا پیش از آفرینش زمین و آسمان، نور فاطمه را آفرید.

(مؤلّف فقیر گوید: قسمتی از این حدیث در فصل اوّل، حدیث هفتم - به مناسبت پیدایش نور آن حضرت - ذکر شد لذا در این جا تکرار نکردم.

ادامه روایت :)

چون خدای عزّ و جل آدم را آفرید و مرا از صلب او بیرون آورد ، و دوست داشت که فاطمه را از صلب من بیرون بیاورد ، او را در بهشت سیبی قرار داد و جبرئیل آن را به نزد من آورد و گفت: درود و رحمت و برکات خدا بر تو باد ای محمّد ، گفتم : درود و رحمت و برکات خدا بر تو باد. پس گفت : ای محمّد، خدا تو را سلام می رساند . گفتم : سلام از او است و به سوی او باز می گردد.

گفت: یا محمد، این سیبی است که خدای عزّ و جل از بهشت به تو اهدا نموده است . پس آن را گرفتم و به سینه ام چسبانیدم. گفت: ای محمد، خدایی که جلال او بزرگ است ، می فرماید: آن را بخور پس آن را شکافتم، نوری از آن ساطع شد و من ترسیدم. گفت: ای محمّد، چرا نمی خوری؟ آن را بخور و نترس که این نور مخصوص منصوره است در آسمان و او در زمین فاطمه است.

گفتم: ای دوست من جبرئیل ، چرا در آسمان «منصوره» نامیده شده و در زمین «فاطمه» ؟ گفت: در زمین «فاطمه» نامیده شده برای این که شیعیان خود را از آتش جدا می کند و دشمنان او از دوست داشتنش جدا می شوند و او در آسمان «منصوره» است و این است مراد از گفته خدای عزّ وجل: ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ ﴾ یعنی: و در آن روز (یعنی قیامت) اهل ایمان به یاری کردن خدا شاد می شوند که یاری می کند هر که را که می خواهد»؛ یعنی یاری کردن فاطمه برای دوستانش.

ص: 53

قال : إنّه لمّا عرج بي إلى السماء الرابعة أذّن جبرئيل و أقام ميكائيل علیهما السلام، فقال لي : أدن يا محمّد فصلّ بهم.

فقلت: أتقدّم و أنت بحضرتي؟

قال : نعم ، إنّ الله تعالى فضّل الأنبياء و المرسلين على ملائكته المقرّبين ، و فضّلك أنت خاصّة عليهم و على جميع الأنبياء . فدنوت و صلّيت بأهل السماء الرابعة ... ثمّ نظرت أمامي فإذا برطب ألين من الزبد و بتفّاحة رائحتها أطيب من المسك، فأخذت رطبة و تفّاحة فأكلتها، فتحوّلتا ماء في صلبي . فلمّا هبطت إلى الأرض أودعته خديجة فحملت بفاطمة، حورية إنسيّة. فإذا اشتقت إلى الجنّة شممت رائحة فاطمة علیها السلام

قال ابن عبّاس : فدخلت على رسول الله صلی الله علیه و آله فسألته عن فاطمة، فحدّثني بما حدّثتني عايشة. (1)

به نزد عایشه، دختر ابی بکر رفتم ، پس گفت : به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم در حالی که او فاطمه را می بوسید و می بویید، گفتم: آیا او را دوست می داری ای رسول خدا ؟

فرمود: هنگامی که مرا به آسمان چهارم بالا بردند جبرئیل اذان گفت و میکائیل اقامه ، و به من گفت: ای ، محمّد نزدیک شو و با ایشان نماز بگزار.

من گفتم: من پیش بایستم و حال آن که تو در حضور منی ؟

گفت : آری، خدای تعالی انبیا و مرسلین را بر ملائکه مقرّبین فضیلت داده است ، و تو را به خصوص بر ایشان و بر همۀ انبیا برتری داده. پس نزدیک شدم و با اهل آسمان چهارم نماز گزاردم... پس نظر کردم، رطبی نرم تر از کرِه و سیبی خوش بو تر از مشک در پیش روی خود دیدم. یک رطب و دانه ای سیب را گرفتم و خوردم. آن آبی در صلب من شد ، چون

ص: 55

به زمین فرود آمدم آن را به خدیجه سپردم پس به فاطمه بار دار شد که حوریه ای است انسیّه ، پس هرگاه مشتاق بهشت می شوم بوی فاطمه را استشمام می کنم

ابن عبّاس :گفت : به نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفتم و درباره فاطمه از او پرسیدم، برای من همان چه را بیان فرمود که عایشه گفته بود.

أَنْ قَدْ وُلِدَ لَکَ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّةٌ فَزَوِّجِ اَلنُّورَ مِنَ اَلنُّورِ فَاطِمَهَ مِنْ عَلِیٍّ فَإِنِّی قَدْ زَوَّجْتُهَا فِی اَلسَّمَاءِ وَ جَعَلْتُ خُمْسَ اَلْأَرْضِ مَهْرَهَا وَ سَتَخْرُجُ فِیمَا بَیْنَهُمَا ذُرِّیَّةٌ طَیِّبَةٌ وَ هُمَا سِرَاجَا اَلْجَنَّةِ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ و أئمّة أَئِمَّهٌ یُقْتَلُونَ وَ یُخْذَلُونَ (1) فَالْوَیْلُ لِقَاتِلِهِمْ وَ خَاذِلِهِمْ ﴾ . (2)

به نزد فاطمه علیها السلام رفتم در حالی که حسن و حسین در پیش روی او بازی می کردند و من به سبب ایشان خیلی شاد شدم، پس درنگی نکردم تا این که رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد، گفتم: ای رسول خدا، مرا به فضیلت این ها (یعنی فاطمه و حسنین) خبر ده تا محبّتم به ایشان زیاد شود.

فرمود : ای سلمان، شبی که مرا به سوی آسمان سیر دادند و جبرئیل مرا در آسمان ها و بهشت های آن گردانید، همین طور که من در قصر ها و بستان ها و مقصوره های (3) آن می گردیدم نا گاه بوی خوشی را استشمام کردم که مرا به شگفت آورد، به جبرئیل گفتم: ای دوست من این چه بویی است که بر همۀ بو های بهشت غلبه کرده؟

گفت: ای محمّد، بوی سیبی است که خدای تعالی آن را به دست خود آفریده است از سی صد سال پیش که ما نمی دانیم آن را برای چه آفریده است. در همین حال بودم که نا گاه فرشتگانی را دیدم که آن سیب با ایشان بود، پس گفتند: ای محمّد، خدای ما تو را سلام می رساند و این سیب را برای تو تحفه فرستاده

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من آن سیب را گرفتم و زیر بال جبرئیل قرار دادم چون به زمین فرود آمدم آن سیب را خوردم خدا آب آن را در پشت من جمع کرد، پس با خدیجه، دختر خویلد نزدیکی کردم، از آب آن سیب به فاطمه بار دار شد . پس خدای عزّ و جل به من وحی فرستاد که: برای تو حوراء انسیّه زاییده می شود، پس نور را با نور تزویج کن،

ص: 57

یعنی فاطمه را با علی، که من او را در آسمان تزویج کردم و یک پنجم زمین را مهر او قرار دادم و به زودی از این دو، ذریّۀ پاکیزه ای بیرون آید که آن دو، دو چراغ اهل بهشتند: حسن و حسین و امام هایی که کشته می شوند و جاوید می مانند، پس عذاب بر کشنده و خوار کنندۀ ایشان است.

من العراقيات و عند ها نسوة من الشاميات، فقلن لها يا عايشة جئناك نسألك عن عليّ و خروجك عليه؛ في (1) ضلال كان فإستحللت قتاله أم على حقّ، فبغيت عليه؟

فقالت عايشة : و يحكنّ يا عراقيّات ! لقد سألتنّ عن الداهية الدهياء و الطاخية العمياء . إنّ عليّا كان الله نصيراً، و للدين قاعداً و قائماً بالحجّة ، و خليفة النبوّة ، و أديب الملائكة، و قريع الوحي يسمعه بكرة و عشيّاً، و يعيه في أذن واعية، و حجة الله على خلقه و الباب بينهم و بينه ، و ما عشيت أن أقول في أبي الحسن و قد اشتبك رحمه برسول الله اشتباك الأصابع المشتبكة بالأوصال المتحائكة ، فصارا كنفس واحدة أودعت فيها جسمين، فما يفارق جسم جسماً، أخو رسول الله و أبو تفّاحته وقرّة عينيه التي كانت أحبّ الناس إليه، مريم الكبرى و الحوراء التي أفرغت من ماء الجنّة من تفّاحة من صلب رسول الله صلی الله علیه و آله و لقحت (2) أكرم ملقح و نتجت (3) أكرم منتج و هي و أبوها كبعض فصله(4)

و گفته عایشه دلیل راستی خبر سیب است که چون - در مدینه - زنان و دختران عراقی - در حالی که زنان شامی نزد وی بودند - بر او وارد شدند و گفتند : ای عایشه ، ما آمده ایم در مورد علی علیه السلام و خروج کردنت بر او، از تو بپرسیم که آیا علی در ضلالت و گمراهی بود که تو کشت و کشتار با او را حلال دانستی، یا بر حق بود و تو از روی گمراهی با او قتال کردی ؟

ص: 59

عایشه گفت: وای بر شما ای زن های عراقی! هر آینه از من درباره امر بسیار بزرگی که شدّت بزرگی آن مرا به کوری انداخته سؤال کردید همانا علی یاری کنندة خدا و دین بود در حالی که نشسته و قیام کننده بود با حجّت و دلیل (یعنی چه ساکت بود و چه جنگ می کرد) و جانشین پیغمبر و ادب کنندة فرشتگان و برگزیدۀ وحی بود ، و صدای آن را هر صبح و شام می شنید و در گوش خود حفظ می کرد، و حجّت خدا بر خلق او بود ، و در میان ایشان و خدا دریان بود و در آن چه در حق ابوالحسن می گویم کور و نا بینا نمانده ام ، و حال آن که او کسی است که رحم خود را به رسول خدا داخل کرده ، مانند داخل کردن انگشتان در همدیگر با مفاصل متّصل ، پس مانند یک روح شدند در دو جسم که هیچ کدام از یک دیگر جدا نمی شدند و او برادر رسول خدا و صاحب سیب پیغمبر و آرام و روشنی دو دیده او بود که محبوب ترین مردم نزد او بود؛ مریم کبری و حوریّه ای که از آب سیب بهشتی شکل یافته از صلب رسول خدا صلی الله علیه و آله (یعنی فاطمه زهرا ) که تلقیح شده گرامی ترین تلقیح کنندگان، و نتیجه گرامی ترین نتیجه گذارندگان بود. و نسبت آن دختر به پدرش مانند بخشی از مفاصل و وجود او بود.

رسول الله صلى الله علیه و آله :﴿ يا عايشة ، یَا عَائِشَهُ إِنِّی لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی اَلسَّمَاءِ دَخَلْتُ اَلْجَنَّةَ فَأَدْنَانِی جَبْرَئِیلُ علیه السلام مِنْ شَجَرَهِ طُوبَی وَ نَاوَلَنِی (1) مِنْ ثِمَارِهَا، فَأَکَلْتُ فَحَوَّلَ اَللَّهُ ذَلِکَ مَاءً فِی ظَهْرِی، فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی اَلْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَةَ فَحَمَلَتْ بِفَاطِمَةَ فَمَا قَبَّلْتُهَا قَطُّ ، إِلاَّ وَجَدْتُ رَائِحَةَ شَجَرَةِ طُوبَی مِنْهَا ﴾.(2)

طوبی درختی است در بهشت در خانه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و احدی از شیعیان او نیست مگر این که شاخه ای از شاخه های آن درخت در خانه او است و در سایه هر برگی از برگ های آن ، امّتی از امّت ها می نشینند.

فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فاطمه علیها السلام را بسیار می بوسید و عایشه آن را خوش نداشت، پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای عایشه ، مرا به آسمان سیر دادند، داخل بهشت شدم و جبرئیل مرا نزدیک درخت طوبی برد و از میوه های آن به من داد و من آن را خوردم ؛ خدا آن را آبی در پشت من گردانید، چون به زمین فرود آمدم با خدیجه نزدیکی کردم ، پس او به فاطمه بار دار شد و من هرگز فاطمه را نبوسیدم مگر این که بوی درخت طوبی را از او یافتم.

قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ.

قَالَ: خُلِقَتْ فَاطِمَةُ حَوْرَاءَ إِنْسِیَّةً لاَ إِنْسِیَّةً . وَ قَالَ خُلِقَتْ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ وَ مِنْ زَغَبِةِ .

قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ! اسْتَشْکَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا. تَقُولُ: حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهٌ لَا إِنْسِیَّهٌ ثُمَّ تَقُولُ: مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ وَ مِنْ زَغَبِهِ

قَالَ: إِذاً أُنَبِّئُکُمْ؛ أَهْدَی إِلَیَّ رَبِّی تُفَّاحَهً مِنَ الْجَنَّهِ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ علیه السلام فَضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ، فَعَرِقَ جَبْرَئِیلُ وَ عَرِقَتِ التُّفَّاحَةُ، فَصَارَ عَرَقُهُمَا شَیْئاً وَاحِداً ، ثُمَّ قَالَ : السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. قُلْتُ: وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا جَبْرَئِیلُ. فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ أَهْدَی إِلَیْکَ تُفَّاحَةً مِنَ الْجَنَّةِ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی عَیْنِی وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی ثُمَّ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ کُلهَا قُلْتُ: یَا حَبِیبِی یَا جَبْرَئِیلُ هَدِیَّةُ رَبِّی یُؤْکَل (1) ؟ قَالَ: نَعَمْ قَدْ أُمِرْتَ بِأَکْلِهَا. فَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ مِنْهَا نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِ. قَالَ: کُلْ فَإِنَّ ذَلِکَ نُورُ الْمَنْصُورَةِ فَاطِمَة .

قَالَ: جَارِیَةٌ تَخْرُجُ مِنْ صُلْبِکَ وَ اسْمُهَا فِی السَّمَاءِ «مَنْصُورَة» وَ فِی الْأَرْضِ «فَاطِمَة» (2) . قال : سُمّيت «فاطمة» في الأرض لِأَنَّها فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمُوا أَعْدَاؤُهَا عَن حُبِّهَا ، و فِی السَّمَاء «المَنْصُورَةُ» وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّ وجلّ : ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ ﴾ (3) يعني نصر فاطمة

ص: 62

لمحبّيها. (1)

ای گروه مردمان، آیا می دانید که فاطمه از چه چیز آفریده شده؟ گفتند: خدا و رسول او دانا ترند فرمود : فاطمه در حالتی که حوراء انسیه است آفریده شده است ، نه انسیّه ، و فرمود: از عرق جبرئیل و مو های نازک پَرِ او آفریده شده گفتند: ای رسول خدا فهم آن برای ما مشکل و دشوار شد . تو می گویی حوراء انسیّه است نه انسیّه ، پس از آن می گویی از عرق جبرئیل و از مو های نازک پر او آفریده شده .

فرمود: اینک شما را خبر می دهم؛ پروردگار من سیبی را برای من به هدیه فرستاد و جبرئیل علیه السلام آن را به نزد من آورد در حالی که به سینه خود چسبانیده بود. جبرئیل عرق کرده و سیب هم عرق کرده و این دو عرق با هم یکی شده بود، پس بر من درود و رحمت برکات فرستاد و من هم بر او درود فرستادم جبرئیل گفت: خدا سیبی از سیب های بهشت را برای تو به هدیه فرستاده . آن را گرفتم و بوسیدم و به روی چشم خود گذاردم و به سینه ام چسبانیدم. پس گفت: ای محمّد، آن را بخور. گفتم : ای حبیب من جبرئیل ، هدیۀ پروردگار من خورده می شود؟ گفت : آری، مأموری به خوردن پس آن را شکافتم، نوری از آن ساطع شد که از آن ترسیدم گفت: بخور که این نور منصوره ، فاطمه است. :گفتم ای جبرئیل، منصوره کیست ؟

گفت : دختری است که از صلب تو بیرون می آید و نام او در آسمان «منصوره» است و در زمین «فاطمه». گفت: در زمین «فاطمه» نامیده شده برای این که او شیعیان خود را از آتش جدا می کند ، و دشمنان او از دوستی او جدا شدند، و در آسمان «منصوره» است و این است قول خدای عزّ وجل : ﴿ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ﴾ یعنی «مؤمنان در روز قیامت به سبب یاری کردن خدا شاد می شوند»، یعنی یاری کردن فاطمه دوستان خود را .

ص: 63

البَتولِ العَذراءِ فاطِمَةُ الزَهراء عَلَیهَا السَّلام.(1)

مادر من دختر محمّد مصطفى صلی الله علیه و آله و گردن بند برگزیدگی و یکتا، دُرّ صدف عصمت، و روشنی جمال علم و حکمت است و او مرکز دایرۀ منقبت ها و فخر ها و لمعه ای از نور های محلّ ستایش و آثار ها است . طینت او از سیبی از سیب های بهشت سرشته شده، و خدا در صحیفۀ او آزاد کردن گناه کاران امّت را نوشته است و او مادر آقایان برگزیده ، و سيّده زن ها، بتول عذرا، فاطمه زهرا است - سلام خدا بر او باد- .

لا تعتلّ كما يعتللن.(1)

گفت: از طرفه (2) چیزی که آن را یافتم، حدیث سفیان ثوری، تأليف سليمان بن احمد طبرانی از هشام بن عروه از عایشه است که گفت :

عایشه گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله را می دیدم که فاطمه را بسیار می بوسید و با او مهربانی می کرد گفتم ای رسول خدا، می بینم که با فاطمه کاری می کنی که پیش از او با دیگران نمی کردی ؟

به من فرمود: ای حمیرا، شبی که مرا به سوی آسمان سیر دادند ، داخل بهشت شدم پس بر درختی از درخت های بهشت واقف شدم که در بهشت درختی نیکو تر از آن و خرم و با نضارت تر (3) و خوش برگ تر و پاکیزه و خوش بو تر از حیث میوه ندیدم. برگرفتم و از میوه آن خوردم ، نطفه ای در پشت من شد، چون به زمین فرود آمدم با خدیجه نزدیکی کردم به فاطمه بار دار شد، پس هر وقت مشتاق بوی بهشت می شوم بوی فاطمه را استشمام می کنم.

ای حمیرا، فاطمه مانند زن های آدمیان نیست و علّت نمی بیند هم چنان که سایر زن ها علّت می بینند .

أَوْدَعَهُ شَجَرَةً مِنْ شَجَرِ الْجَنَّةِ فَأَضَاءَتْ فَلَمَّا دَخَلَ أَبِی الْجَنَّةَ أَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ إِلْهَاماً أَنِ اقْتَطِفِ الثَّمَرَةَ مِنْ تِلْکَ الشَّجَرَةِ وَ أَدِرْهَا فِی لَهَوَاتِکَ فَفَعَلَ فَأَوْدَعَنِی اللَّهُ سُبْحَانَهُ صُلْبَ أَبِی، ثُمَّ أَوْدَعَنِی خَدِیجَةَ بِنْتَ خُوَیْلِدٍ فَوَضَعَتْنِی... .﴾ (1)

ای ابا الحسن بدان که خدای تعالی نور مرا آفرید و آن خدای جلّ جلاله را تسبیح می گفت، پس از آن او را به درختی از درخت های بهشت سپرد، آن درخت نورانی شد. چون پدرم داخل بهشت شد خدا به او وحی و الهام کرد که این میوه را از درخت بچین و در دهان خود بگذار و بخور، پس پدرم این کار را کرد، خدای سبحانه مرا به صلب پدرم سپرد، پس مرا به خدیجه، دختر خویلد سپرد و او مرا به زمین گذارد

مؤلّف حقیر گوید: در این فصل نیز به همین ده حدیث اکتفا نمودم، البته اخبار و احادیث در این باب نیز از خاصه و عامه بسیار روایت شده، طالبین به کتب مبسوط رجوع فرمایند .

مطلبی که در این مقام بیانش خالی از فایده نیست این که: آن چه از ظواهر احادیث و اخبار صحیح و معتبر استفاده می شود این است که نطفه طاهرۀ فاطمۀ زهرا (سلام الله علیها) از سیب، رطب ،بهشتی، عرق جبرئیل و مو های نازک پر او است و از این عالم مادّۀ ناسُوتی نیست ، بلکه از درخت بهشتی طوبی و سدرة المنتهی است. و اخبار و احادیث مختلف راجع به مادّۀ نطفه صدّیقه کبری علیها السلام با این بیان قابل جمع است: سیب بهشتی از شجره طوبی بوده، چنان چه در بعضی از اخبار به آن تصریح شده ، و دیگر آن که شجرۀ طوبی دارای اقسام و اصناف میوه های گوناگون می باشد ، چنان چه اخبار و احادیث کثیری که از خاصّه و عامّه روایت شده حاکی از آن است ، و از بعضی از آن ها استفاده می شود که حضرت خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله سیب و رطب ، هر دو را در بهشت تناول فرموده، و از بعضی چنین بر می آید که رطب را در بهشت میل

ص: 67

فرموده و سیب را جبرئیل امین به فرمان ربّ العالمین به رسم هدیه به زمین آورده و در هنگام نزول، در اثر چسبانیدن به سینه خود، جبرئیل عرق کرده و سیب نیز عرق کرده و زغب جبرئیل، یعنی مو های نازک پَرِ او به آن سیب چسبیده و با هم یکی شده ، چنان چه از ظاهر حدیث منقول از تفسیر فرات بن ابراهیم که از بحار الانوار نقل شد فهمیده می شود ، و الله و رسوله و حججه العالمون بحقايق الأمور.

و امّا اختصاص یافتن نطفۀ آن حضرت از سیب و رطب بهشتی شاید برای امتیازات و خواص و فوائدی است که این دو نوع، از سایر انواع میوه ها دارد، چنان چه سیب و رطب دنیوی در میان میوه های دنیا خواصّ جامع مخصوصی دارد که هیچ یک از آن ها من حیث المجموع این خواص را ندارند. برای پی بردن به بعضی از نکات و لطایفی که از اخبار سیب و رطب بهشتی می توان استفاده کرد، مقتضی دانستم که دقت نظری در خواص و منافع سیب و رطب دنیوی نموده، شاید به یافتن بعضی از لطائف این دو راه یابم و بهره برم.

﴿ أَرْبَعَةٌ نَزَلَتْ مِنَ الْجَنَّةِ الْعِنَبُ الرَّازِقِيُّ وَ الرُّطَبُ الْمُشَانِ، وَ الرُّمَّانُ الْإِمْلِيسِيُّ وَ التُّفَّاح الشَيسَقان. ﴾ (1)

چهار میوه است که از بهشت نازل شده: انگور رازقی و رطب مشان و انار املیسی و سیب شيسقان .

مراد از انگور رازقی انگور ضعیف بی دانه است و رطب مشان - و در بعضی «وشان» بر وزن «غُراب» و «کتاب» هر دو آمده - پاکیزه ترین رطب هاست. و رمّان املیسی ، یعنی انار بی هسته یا انار می خوش(2) یا انار کوهستانی. و تفّاح شیسقان ، گفته شده آن سیبی است منسوب به محلّی نزدیک مدینه. در بیش تر نسخه های کافی «شیسقان» نوشته شده و در بعضی شیقان که مراد «جبلان» است، یعنی سیب کوهی ، و در بعضی از اخبار سیب اصفهانی است.

و در کتاب دعائم الاسلام نیز از امیر المؤمنین (علیه السلام) روایت کرده که فرمود :

﴿ عَلَیْکُمْ بِالتُّفَّاحِ فَکُلُوهُ فَإِنَّهُ نَضُوحُ لِلْمَعِدَةِ.﴾ (1)

و در کتاب مکارم الاخلاق از رسول خدا صلی لله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

﴿کُلُوا اَلتُّفَّاحَ عَلَی اَلرِّیقِ ، فَإِنَّهُ نَضُوحُ لِلْمَعِدَةِ ﴾ (2)

سیب را ناشتا بخورید که معده را شست و شو می دهد و پاکیزه می کند.

و نیز در کافی به سند خود از موسی بن جعفر علیهما السلام روایت کرده که می فرمود :

﴿ اَلتُّفَّاحُ یَنْفَعُ مِنْ خِصَالٍ: مِنَ اَلسِّحْرِ وَ اَلسَّمِّ وَ اَللَّمَمِ یَعْرِضُ مِنْ أَهْلِ اَلْأَرْضِ وَ اَلْبَلْغَمِ اَلْغَالِبِ وَ لَیْسَ شَیْءٌ أَسْرَعَ مَنفَعَة مِنه﴾ .(3)

سیب برای اموری نفع می دهد سحر و جادو ، و سمّ و چشم بد ، و صرع و جن زدگی که عارض می شود از اهل زمین، و از غالب شدن، بلغم و چیزی که منفعتش سریع تر از آن باشد وجود ندارد.

و در کتاب محاسن برقی به سند خود از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود:

﴿ کُلِ اَلتُّفَّاحَ فَإِنَّهُ یُطْفِئُ اَلْحَرَارَةَ وَ یُبَرِّدُ اَلْجَوْفَ وَ یَذْهَبُ بِالْحُمَّی وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ: یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ ﴾ (4)

سیب را بخور، برای این که حرارت را فرو می نشاند و اندرون را خنک می کند و تب را می برد و در حدیث دیگر: وبا را می برد.

در وسائل الشیعه از طبّ الائمّه حسین بن بسطام از ابو بصیر روایت کرده که گفت :

سمعت الباقر (علیه السلام) يقول : ﴿ إِذَا أَرَدْتَ أَکْلَ اَلتُّفَّاحِ فَشَمَّهُ ثُمَّ کُلْهُ فَإِنَّکَ إِذَا فَعَلْتَ

ص: 71

ذَلِکَ أَخْرَجَ مِنْ جَسَدِکَ کُلَّ دَاءٍ وَ غَائِلَهٍ وَ عِلَّهٍ وَ سَکَّنَ مَا یُوجَدُ مِنْ قِبَلِ اَلأَروَاحِ كُلِّهَا ﴾ . (1)

بیان: در این حدیث مراد از ارواح یا جن و اخلاط چهارگانه بدن همۀ آن ها است، یا صفرا و سودا به خصوص، زیرا در اخبار بر هر دو اطلاق شده است و این اظهر است، چنان چه مجلسی رحمه الله فرموده و نیز فرموده: علّت آن این است که استیلای جنّ غالباً از ضعف قلب و دماغ (2) است و خوردن و بوییدن سیب هر دو را تقویت می کند و دلیل بر این که مراد از ارواح، جن است کلام ابن اثیر در نهایه در حدیث ضمام است که: ﴿ إِنّی أُعالِجُ مِن هذَه الأَرواحِ﴾. (3) ارواح در این جا کنایه از جنّ است و آن ها را ارواح گفتند برای این که دیده نمی شوند.

الحاصل، ظاهر معنای حدیث این است که ابو بصیر گفت : از حضرت باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود: هر وقت خواستی سیب را بخوری، اوّل آن را بو کن و بعد بخور؛ وقتی این کار را کردی، هر درد و شدّت و علّتی که باشد از جسد تو بیرون می رود و آن چه را که از قِبَلِ جنّ یا اخلاط چهار گانه باشد، همۀ آن ها را ساکن می کند.

در وسائل به طور مسند از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده که راوی مقابل آن حضرت سیب های سبزی را دید، گفت: به آن حضرت عرض کردم:

أتأكل من هذا و الناس يكرهونه؟

فقال : ﴿ وُعِکْتُ فِی لَیْلَة هَذِهِ فَبَعَثْتُ فَأُتِیتُ بِهِ فَأَکَلْتُهُ وَ هُوَ یَقْلَعُ اَلْحُمَّی وَ یُسَکِّنُ

ص: 72

الحَراق .﴾ (1)

آیا از این سیب های سبز می خوری حال آن که مردمان از خوردن آن کراهت دارند؟ فرمود: در این شب تب کرده بودم، فرستادم این ها را برایم آوردند و خوردم، تب را می برد و سوزش را ساکن می کند.

و در کتاب کافی و محاسن برقی به اسناد خود از درست بن ابی منصور روایت کرده که گفت : مفضّل بن عمر مرا با هدیه هایی به سوی ابی عبد الله علیه السلام فرستاد. پس روزی گرم نزد ایشان رفتم و مقابل رفتم و مقابل آن حضرت طبقی از سیب سبز (یعنی نرسیده) بود. به خدا سوگند که نتوانستم صبر کنم تا این که گفتم :

جعلت فداك ، أتأكل هذا و الناس يكرهونه ؟

قال - كأنَّه لم يزل يعرفني - : ﴿ إنّي وُعِکْتُ فِی لَیْلَة هَذِهِ، فَبَعَثْتُ فَأُتِیتُ بِهِ و هذا یَقْلَعُ اَلْحُمَّی وَ یُسَکِّنُ الحَرارة ﴾.

فقدّمت فأصبت أهلي محمومين ، فأطعمتهم فأقلعت الحمّى عنهم .(2)

فدایت شوم ، آیا این ها را می خوری و حال آن که مردمان از خوردن آن کراهت دارند ؟

فرمود - در حالی که گویا با من آشنایی دیرینه داشت - : من در این شب تب کردم فرستادم این ها را آوردند و این تب را نابود می کند و حرارت را تسکین می دهد. پس من برگشتم و رسیدم به کسان خود، دیدم تب کرده اند ، پس از آن سیب سبز به آن ها خورانیدم ، تب از ایشان کنده شد.

کافی به سند خود از زیاد قندی روایت کرده که گفت :

دخلت المدينة و معي أخي سيف فأصاب الناس رعاف، (3) فكان الرجل إذا رعف يومين مات . فرجعت إلى المنزل، فإذا سيف يرعف رعافاً شديداً،

ص: 73

فدخلت على أبي الحسن علیه السلام ، فقال : ﴿ یَا زِیَادُ أَطْعِمْ سَیْفاً اَلتُّفَّاحَ فَأَطْعَمْتُهُ إِیَّاهُ فَبَرَأَ ﴾. (1)

یعنی: داخل مدینه شدم و برادرم سیف با من بود، پس مردمان دچار خون دماغ شدند و هر مردی که به خون دماغ مبتلا می شد و تا دو روز طول می کشید می مرد ، من بر گشتم به منزل خود، نا گاه برادرم سیف به خون دماغ بینی سختی مبتلا شد، به نزد ابی الحسن - یعنی موسی بن جعفر علیه السلام - رفتم فرمود : ای زیاد ، سیف را سیب بخوران ، پس او را سیب خورانیدم، خون ایستاد و برء (2) حاصل شد.

نیز در کافی به سند خود از زیاد بن مروان روایت کرده که گفت :

أصاب الناس وباء بمكة، فكتبت إلى أبي الحسن علیه السلام ، فكتب إليّ :﴿ کُلِ التُفّاحَ ﴾. (3)

مردمان را در مکّه وبایی فرو گرفت ، به ابی الحسن علیه السلام نوشتم پس در جواب من نوشت: سیب بخور.

و نیز در کافی به اسناد خود روایت کرده است از ابن بکیر که گفت :

رعفت سنة بالمدينة، فسأل أصحابنا أبا عبد الله علیه السلام عن شيء يمسك الرعاف فقال لهم :﴿ اِسْقُوهُ سَوِیقَ اَلتُّفَّاحِ فَسَقَوْنِی فَانْقَطَعَ عَنِّی اَلرُّعَافُ ﴾ (4)

سالی [در مدینه] خون دماغ شدم، پس اصحاب من از ابی عبدالله علیه السلام پرسیدند درباره چیزی که خون دماغ را باز دارد. فرمود : او را قاووت (5) سیب بدهید. پس قاووت سیب به من نوشاندند ، خون دماغ من قطع شد.

و نیز در کافی به اسناد خود از احمد بن محمد بن یزید روایت کرده که گفت:

ص: 74

كان علیه السلام إذا لسع إنسانا من أهل الدار حيّة أو عقرب، قال:﴿ اِسْقُوهُ سَوِیقَ اَلتُّفَّاحِ ﴾ (1)

آن حضرت علیه السلام هر گاه مار یا عقرب انسانی را در خانه می گزید، می فرمود: قاووت سیب به او بنوشانید.

و نیز به اسناد خود از مفضّل بن عمر روایت کرده که گفت: هنگامی که دربارۀ تب گفت و گو ،شد حضرت ابی عبدالله علیه السلام فرمود:

﴿ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَانَتَدَاوَی إِلَّا بِإِفَاضَةِ الْمَاءِ الْبَارِدِ یُصَبُّ عَلَیْنَا وَ أَکْلِ التُّفَّاحِ ﴾. (2)

ما خانواده ای هستیم که تب را مداوا نمی کنیم مگر به ریختن آب سرد بر خودمان و خوردن سیب .

و نیز به اسناد خود از حضرت ابی عبد الله علیه السلام روایت کرده که فرمود:

﴿ لَوْ یَعْلَمُ النّاسُ ما فِی التُّفّاحِ، ماداوَوْا مَرضاهُمْ اِلاّ بِهِ﴾. (3)

اگر مردمان می دانستند چه خواصّی در سیب هست، مریض های خود را جز با آن مداوا نمی کردند.

و روى بعضهم عن أبي عبد الله علیه السلام قال :﴿ أَطْعِمُوا مَحْمُومِیکُمُ اَلتُّفَّاحَ فَمَا مِنْ شَیْءٍ أَنْفَعَ مِنَ التُّفاح﴾.(4)

و بعضی اصحاب از ابی عبد الله علیه السلام روایت کرده است که فرمود: به تب داران خود سیب بخورانید که چیزی نفع دهنده تر از سیب نیست.

بیان خواصّی که از این اخبار برای سیب استفاده می شود:

اوّل : دبّاغی کننده و پاک کننده معده از اخلاط فاسد است.

ص: 75

دوم: دافع سحر و جادو از بوینده و خورنده خود است.

سوم: سم را از بدن دفع می کند.

چهارم: اثر جن زدگی ،جنون صرع و چشم بد که از اهل زمین عارض می شود را بر طرف می کند.

پنجم: بلغمی که در مزاج غالب شده باشد دفع می کند.

ششم: حرارت مزاج را فرو می نشاند و اندرون را خنک می کند.

هفتم: تب را زایل می کند.

هشتم: وبا را دفع و رفع می کند.

نهم: دافع شداید و علّت ها است.

دهم: هر دردی که در بدن باشد بیرون می کند.

یازدهم: رعاف ، یعنی خون دماغ را قطع می کند .

دوازدهم: خوردن قاووت آن برای گزیدن مار و عقرب نافع است .

سیزدهم: قلب و دماغ را تقویت می کند.

چون فواید و خواصّ تفّاح دنیوی به نفع اجسام دنیوی بشری تا اندازه ای ذکر شد ، به بیان لطائفی چند راجع به روح انسانی و فوایدی دل پسند که از تفّاح جنّت برای ارواح با قابلیّت اهل ایمان استفاده می شود می پردازم:

لطيفۀ اوّل: هم چنان که سیب این عالم دنیا پاک کنندۀ اخلاط فاسد از معده و درون انسانی است، همانا محبّت و ولایت تفّاحۀ بهشت عنبر سرشت، صدّیقۀ طاهره علیها السلام نیز در آخرت، دافع انواع کثافات گناه و معاصی مهلک از وجود دوستان خود و پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار و فرزندانش می باشد

لطیفۀ دوم: سیب دنیوی دافع سحر سحره و جادوی جادوگران از خورندۀ خود است، امّا محبّت و ولایت تفّاحۀ جنّت در دنیا و آخرت، دافع کید کائدین و

ص: 76

ظلم ظالمین و شرور حاسدین و معاندین است

لطيفه سوم: چنان که سیب این جهان اثر دیوانگی، جن زدگی و گزند چشم بد بینان را از خورنده اش دور می کند ، دوستی و ولایت سیب حبیب حق نیز، وسواس خنّاس و شیطان رجیم حق نشناس را از سینه های دوستان دور می نماید.

لطیفه چهارم: هم چنان که این سیب عالم طبع و مادّه ، سمّ را از بدن خورنده اش دفع می نماید، آن سيب حبیب در روز حساب، سمّ نار سموم را از اجسام دوستان و شیعیان خود دفع و رفع می نماید .

لطیفۀ پنجم: از خواصّ سیب دنیوی است که بلغم را از مزاج خورنده اش برطرف می نماید، و امّا دوستی و محبّت تفّاحۀ فاطمیۀ، اثرش آن است که بلغم شرک و نفاق را از دل دوست مشتاق خود دور و نابود می فرماید.

لطيفه ششم: سیب دنیوی حرارت را فرو می نشاند و اندرون را خنک می سازد، امّا تفّاحۀ احمدیّه حرارت و سوزندگی محشر را از دوستان و شیعیان خود فرو می نشاند و آن ها را با دل خنک شده وارد زمین محشر می نماید .

لطيفۀ هفتم: هم چنان که سیب این دنیای نا پایدار حُمّى ( یعنی تب) را از وجود خورنده اش دور می کند ، سیب جنّات عدن تجرى من تحتها الانهار، حميم جحيم را از هوا خواهان و شیعیان خود دور دارد و آن ها را در دار القرار هم جوار خود سازد .

لطيفۀ هشتم: هم چنان که سیب دنیوی وبا را می برد ، محبت و دوستی تفّاحه شجرۀ طوبی عذاب قیامت و عقوبات آخرت را از دوستان خود دور می نماید .

لطيفۀ نهم: چنان که سیب دنیا دافع شداید و علل است ، ولایت و محبّت آن سیب بهشتی در صد موقف دافع شداید و اهوال می شود که آسان ترین آن اهوال، حالت سکرات مرگ و هنگام مردن باشد.

لطیفۀ دهم: هم چنان که سیب دنیوی هر گونه دردی را از بدن دور می کند، مهر

ص: 77

محبّت آن سیب بهشتی هر گونه ذلّت و عذابی را در قیامت از دوستان و علاقه مندان به خودش دور می نماید.

لطيفه یازدهم: هم چنان که از خواصّ سیب دنیوی است که خون دماغ را باز می دارد ، ولایت و محبّت آن سیب بهشتی در روز قیامت، وقتی که حرارت و گرمای محشر بر اهل آن تأثیر کند به نحوی که مغز سر های ایشان از شدّت حرارت به جوش بیاید و خون و چرک از بینی های ایشان جاری گردد، دوستان خود را دست گیری کند و آن ها را از آن ورطۀ هولناک نجات دهد.

لطيفه دوازدهم: هم چنان که خوردن قاووت سیب دنیا برای گزیدن مار و عقرب نافع است، همانا ضلع شکسته، بازوی ورم کرده و صورت سیاه شدۀ تفّاحۀ بهشتی، برای گذرانیدن دوستان خود از صراط هنگام گذشتن ایشان از طریق جهنّم، برای دور کردن مار ها و عقرب های جهنّمی نافع است.

لطیفه سیزدهم: هم چنان که سیب دنیوی قلب و دماغ را که از اعضای اصلی بدن هستند، تقویت می کند، و این دو عضو در بدن هر انسانی به منزله پیغمبر و امام می باشند، آن سیب بهشتی در تمام نشئات مقوّی پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار بوده و می باشد ، و به خصوص در قیامت که تا آن بی بی معظّمه قدم به عرصات محشر نگذارد امر شفاعت تمام نگردد.

و امّا خواصّ رطب:

در کتاب «السماء و العالم» بحار الانوار به سند خود از کتاب محاسن برقی از عمرو بن عمیر صوفی روایت کرده که گفت :

﴿ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَی رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ، وَ بَیْنَ یَدَیْهِ طَبَقٌ مِنْ رُطَبٍ أَوْ تَمْرٍ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: أَیُّ شَیْءٍ هَذَا؟

قَالَ: اَلْبَرْنِیُّ

ص: 78

قَالَ یَا مُحَمَّدُ کُلْهُ فَإِنَّهُ یَهْنّي وَ یَمْرَي وَ یَذْهَبُ بِالْإِعْیَاءِ وَ یُخْرِجُ اَلدَّاءَ وَ لاَ دَاءَ فِیهِ، وَ مَعَ کُلِّ تَمْرَةٍ حَسَنَةٌ﴾ (1)

جبرئیل بر رسول خدا صلی لله علیه و آله فرود آمد در حالی که طبقی از رطب یا تمر در مقابل آن حضرت بود، جبرئیل گفت: این چیست؟

فرمود: خرمای برنی است.

گفت: ای محمد، آن را بخور که گوارا است و خستگی را می برد و درد را بیرون می کند و دردی در آن نیست و با هر خرمایی حسنه ای است.

و نیز در همان کتاب به طور مرفوع از حسن بن علی بن ابی عثمان روایت کرده که گفت:

﴿ أُهْدِیَ لِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ تَمْرٌ بَرْنِیٌّ مِنْ تَمْرِ اَلْیَمَامَةِ فَقَالَ: یَا عُمَیرُ أَکْثِرْ لَنَا مِنْ هَذَا اَلتَّمْرِ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ مَا هَذَا؟

فَقَالَ تَمْرُ بَرْنِیٍّ أُهْدِیَ لَنَا مِنَ اَلْیَمَامَةِ.

فَقَالَ جَبْرَئِیلُ لِلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلتَّمْرُ اَلْبَرْنِیُّ یُشْبِعُ وَ یُهَنِّئُ وَ یُمْرِئُ، و هو الدواء، وَ هُوَ اَلدَّوَاءُ وَ لاَ دَاءَ لَهُ مَعَ کُلِّ تَمْرَهٍ حَسَنَهٌ وَ یُرْضِی الربّ وَ یُسْخِطُ اَلشَّیْطَانَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ اَلظَّهْرِ ﴾.(2)

خرمای برنیّ که از خرما های یمامه بود به رسول خدا صلی الله علیه و آله هدیه شد ، حضرت فرود : ای عمیر ، از این خرما برای من زیاد بیاور. پس جبرئیل فرود آمد و گفت : این چیست ؟

حضرت فرمود: خرمای برنی است که از یمامه برای ما به هدیه آوردند.

جبرئیل به پیغمبر گفت: تمر برنی سیر می کند و گوارا است و عافیت می دهد و آن دوا است و هیچ دردی برای آن نیست و با هر خرمایی حسنه ای است و پروردگار را خشنود می کند و شیطان را به خشم می آورد و آب پشت را زیاد می کند.

ص: 79

و نیز به طور مسند از صالح بن عقبه روایت کرده که گفت :

سمعت عن أبي عبد الله علیه السلام يقول : ﴿ أطعِمُوا البَرنِیَّ نِساءَکُم فی نِفاسِهِنَّ تَحلُمُ أولادُکُم ﴾. (1)

شنیدم از ابی عبدالله علیه السلام که می فرمود: خرمای برنیّ را در حال نفاس به زن های خود بخورانید تا فرزندان شما عاقل و بردبار شوند.

و در حدیث دیگر از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرده که فرمود :

﴿ خَیْرُ تَمَرَاتِکُمُ اَلْبَرْنِیُّ فَأَطْعِمُوا نِسَاءَکُمْ فِی نِفَاسِهِنَّ تَخْرُجْ أَوْلاَدُکُمْ حُلَمَاءَ عُلَماء ﴾. (2).

بهترین خرما های شما خرمای برنیّ است، به زن های خودتان در حال نفاس شان بخورانید که فرزندان شما عالم و عاقل متولّد شوند.

و نیز در همان کتاب از عدّه ای از اصحاب به طور مسند از ابی بصیر از ابی عبدالله علیه السلام روایت کرده که فرمود:

﴿ لَوْ کَانَ طَعَامٌ أَطْیَبُ مِنَ اَلرُّطَبِ لَأَطْعَمَهُ اَللَّهُ مَرْیَمَ ﴾.(3)

اگر طعامی بهتر از رطب بود، خدا به مریم می خورانید.

و نیز در همان کتاب به سند خود به طور مرفوع از امیر مؤمنان علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود:

﴿ لِیَکُنْ أَوَّلُ مَا تَأْکُلُ اَلنُّفَسَاءُ اَلرُّطَبَ فأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِمَرْیَمَ بِنْتِ عِمْرَانَ ﴾:

﴿ وَ هُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ عَلَيْكِ رُطَباً جَنِيًّا﴾. (4)

قِیلَ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ اوانُ اَلرُّطَبِ ؟

ص: 80

قَالَ: سَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمَرَاتِ اَلْمَدِینَهِ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ فَسَبْعَ تَمَرَاتٍ مِنْ تَمْرِات أَمْصَارِکُمْ فَإِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ: وَ عِزَّتِی وَ جَلاَلِی وَ عَظَمَتِی وَ اِرْتِفَاعِ مَکَانِی لاَ تَأْکُلُ نُفَسَاءُ یَوْمَ تَلِدُ اَلرُّطَبَ فَیَکُونُ غُلاَماً إِلاَّ کَانَ حَلِیماً و لا جَارِیَهً الّا تَکونُ حَلِیمَةً ﴾ (1)

باید رطب، اوّلین چیزی باشد که زن نفساء (یعنی زنی که تازه زاییده) می خورد، زیرا که خدای عزّ و جل به مریم دختر عمران فرمود: «شاخۀ درخت خرما را به طرف خود بجنبان تا برای تو رطب تازه بیفتد».

ای رسول خدا اگر فصل رطب نباشد؟

فرمود: هفت دانه از خرما های مدینه و اگر آن هم نباشد هفت دانه از خرمای شهر های خودتان بخورد زیرا که خدای تعالی فرمود: به عزّت و جلال و بزرگی و بلندی مقام خودم سوگند که زن نفساء در روزی که می زاید رطب را نمی خورد مگر این که اگر فرزندش پسر باشد عاقل و بردبار می شود و اگر دختر باشد عاقل و بردبار می شود.

حاصل کلام: همین قدر از فضیلت رطب که در این کتاب ذکر کردم برای تذکره و تبصره کافی است ، اگر طالبین بخواهند بیش تر از این آگاه شوند به کتب مبسوط صحیح و معتبر رجوع فرمایند.

بیان خواصّی که از این اخبار برای رطب استفاده می شود:

اوّل: خستگی را می برد.

دوم: درد را از بدن بیرون می کند.

سوم: خوردن آن سبب خشنودی خدا است

چهارم: خوردن هر دانه ای از آن حسنه است .

پنجم: خوردن آن شیطان را به غضب می آورد.

ص: 81

ششم هر گاه زن تازه زا روز اوّل زاییدن از آن بخورد، فرزند او عالم و عاقل و بردبار گردد.

هفتم : آب پشت را زیاد می کند .

همانا انعقاد نطفة طيّبة صدّيقة طاهره رحمه الله از رطب بهشتی نیز خالی از لطافت و لطیفه هایی نباشد:

اوّل: هم چنان که رطب دنیوی خستگی را می برد ، ولایت و دوستی انسیّه حورا علیها السلام خستگی و تلخی هنگام جان دادن و سکرات مرگ را می برد.

دوم: هم چنان که رطب دنیوی درد را از بدن بیرون می کند ، ولایت و محبّت این تفّاحۀ بهشتی ، امراض معاصی و عقوبات اخروی را از جان محبّان و دوستان خود دور می کند.

سوم: هم چنان که خوردن رطب سبب خشنودی خدا است، خشنود ساختن آن بی بی معظّمه میلیارد ها مرتبه بیشتر سبب خشنودی او و خشنودی خدا است ، چنان چه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده:

﴿ إِنَّ اَللَّهَ یَغْضَبُ لِغَضَبِ فَاطِمَةَ وَ یَرْضَی لِرِضَاهَا﴾. (1)

چهارم: هم چنان که خوردن رطب شیطان را به غضب می آورد، ولایت و دوستی فاطمه نیز شیطان را بی حساب به غضب در می آورد ، زیرا که نقض غرض برای او حاصل می شود ؛ چه غرض او گمراه نمودن و اغوای اولاد آدم در دنیا، و معذّب شدن و جهنّمی شدن ایشان در آخرت است و لیکن ولایت و دوستی بضعۀ زكيّة ،احمديّه، سبب هدایت و نجات ما در دنیا و آخرت است .

پنجم هم چنان که به واسطۀ رطب خوردن مادر در روز اوّل ولادت ، اولاد

ص: 82

حلیم و عالم می گردند ، شیعیان آن بانوی معظّمه و پدر و شوهر و فرزندان طاهرین او ، چون از فاضل طینت ایشان خلق شده اند بردبار و حلیم و عالم گردند .

ص: 83

ص: 84

﴿ وَ لَمْ یَجْمَعْ بَیْتٌ وَاحِدٌ یَوْمَئِذٍ فِی اَلْإِسْلاَمِ غَیْرَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ خَدِیجَهَ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَا﴾. (1)

در آن روز (یعنی روز بعثت آن حضرت) در اسلام خانواده ای غیر از رسول خدا و خدیجه جمع نشد و من سوم ایشان بودم.

و آن چه از تواریخ و سیر بر می آید آن است که این مخدّرۀ معظّمه قبل از ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و آله دو شوهر دیگر داشته: یکی از آن ها ابی هاله پسر زراره یا هند بن نباش تمیمی ، و دیگری عتیق بن عامر مخزومی بوده است .(2) و در زمان ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و آله چهل ساله بوده در حالی که آن حضرت - بنا بر اصحّ - بیست و پنج ساله و بنا بر بعضی از اقوال بیست و یک ساله بوده اند . (3)

و آن خاتون مکرمه صاحب ثروت و مال و حشم بسیار بوده و تجارت داشته، و بسیاری برای او به مضاربه کسب می کردند و با سرمایۀ او تجارت می نمدند .

و سبب تزویج او با پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله این شد که از دانشمندان و کهنه و رهبان،

ص: 86

قدر و جلالت آن حضرت را مکرّر در مکرّر شنیده بود و به خصوص از پسر عمّخود، ورقة بن نوفل بن اسد که به شریعت مسیح و عالم به کتاب های آسمانی بود، پیوسته سخنان و پیش گویی هایی دالّ بر عظمت مقام و ظاهر شدن رسالت و بلند شدن نام آن حضرت می شنید و این که خدیجه به قید زوجیّت او در خواهد آمد و به علاوه آن حضرت در صفات حمیده و خصال پسندیده و اخلاق حسنه و کمالات مستحسنه (1) و صدق حدیث و عظم امانت، در میان خواص و عوام مشهور و معروف بود.

سینۀ بی کینۀ آن مخدّره به نحوی هدف تیر عشق و محبّت آن جناب گردید که آنی از فکر مواصلت با حضرتش بیرون نبود و بیش تر اوقات به تنهایی به یاد او گریه ها می کرد و با خود زمزمه هایی داشت و با خیال وصال او روز را به شب و شب را به روز می آورد و به سوز و ساز می پرداخت و راز درون خود را با کسی اظهار نمی کرد.

عشق آمد و خیمه زد به صحرای دلش *** سودا بفزود بر سویدای دلش

اوّل قدمی پیش بشد پای دلش *** دل رفت و نشست عشق بر جای دلش

تا این که- بنا بر آن چه در کتب مبسوط شرح داده شده - کارش به جایی رسید که از آن حضرت تمنّا نمود که با اموالش تجارت فرماید و آن جناب نیز تمنّای او را پذیرفت و خدیجه به مراتب بیش تر از آن چه که به دیگران پاداش می داد ، بر عطیّت آن حضرت افزود ، و میسره و ناصح، دو نفر غلام مخصوص خود را به خدمت آن جناب بر گماشت و با حضرتش روانه داشت ، و آن حضرت نیز قبول فرمود و با میسره به عزم تجارت به سمت شام رهسپار گردید و آن جناب در این مسافرت

ص: 87

بهره های وافری به دست آورد .

خلاصه کلام: پس از مراجعت آن حضرت از سفر شام ، خدیجه شخصی را به نزد آن حضرت فرستاد و چنین پیغام داد: همانا من - به واسطه قرابتی که با هم داریم و شرافت صدق گفتار و امانتی که در میان قوم خود داری - به مزاوجت و هم سری شما راغبم.

ناگفته نماند که خدیجۀ محترمه، از اواسط زنان قریش بود و از حيث جمال و کمال و مال و ثروت سر آمد همۀ آن ها بود، و در مکّۀ معظّمه خانه ای در نهایت وسعت داشت و بر بام خانۀ خود قبّه ای از حریر سبز، بسته شده با طناب های ابریشم نصب کرده بود، و ثروت و مال بی اندازه ای داشت ، امّا پس از ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و آله ، تمام اموال خود را در راه خدا برای رواج دین مقدّس اسلام به آن حضرت بذل نمود و برای خدا صدمات و شماتت ها و آزار های قوم خود را تحمّل کرد و این مقام فوق مرتبه و مقامی است که خداوند متعال به او عنایت فرمود .

و او در حسن و جمال، فضل و کمال ، بسط ید (1) و انفاق مال، عفّت و نیکی خصال، در عصر خود در میان اقران و امثال، شبیه و نظیری نداشته و مهارت تامّه ای در علم عروض و ادبیّات و شعر داشته. نگارنده در این مختصر، اندکی از بسیار از اشعار آب دار او را می نگارم و از خود به یادگار می گذارم.

سروده، به نحوی که از شوق وصال آن حضرت نزدیک بود جان از جسدش بیرون رود. در آن حال بدون صبر و قرار درّ شاهوار اشک بی اختیار از دیدّ گهر بار به رخسار خود می بارید و آه سرد از دل پر درد بر کشید و مترنّم به این اشعار آب دار گردید و آتش محبّت و اشتیاق وصال آن حضرت را از کانون دل مشتعل ساخت:

كم أستر الوجد و الأجفان تهتكه *** و أطلق الشوق و الأعضاء تمسكه

جفاني القلب لمّا أن تملّكه *** غيري فوا أسفا لو كنت أملكه

ما ضرّ من لم يدع منّي سوى رمقي *** لو كان يسمح بالباقي فيتركه (1)

- تا چند شادی و وجدی که در دل دارم بپوشم و حال آن که پلک ها، چشم را پاره می کند، و تا کی شوق وصال را رها کنم و حال آن که اعضای من آن را نگاه می دارد.

- دل من با من جفا کرد، برای این که غیر من آن را مالک شده و اگر من او را مالک شده بودم، جای تأسّف است.

- کسی که جز رمقی برای من باقی نگذارد ضرر نکرد ای کاش به باقی مانده سهل می گرفت و آن را ترک می کرد.

در بحار الانوار پس از ذکر این اشعار عبارتی فرموده که ترجمۀ آن به فارسی این است راوی گفت: عجیب ترین چیزی که در این امر عجیب دیدم این بود که هنوز خدیجه از انشای این اشعار فراغت نیافته بود که صدای کوبۀ دَر بلند شد ، به کنیز خود فرمان داد: فرود آی و ببین پشت در کیست ، شاید خبری از دوستان برسد ؟ و در همان حال این اشعار را انشا کرد:

أيا ريح الجنوب لعلّ علّم *** من الأحباب يطفي بعض حرّي

و لم لا حمّلوك إليّ منهم *** سلاما أشتريه و لو بعمري

و حقّ ودادهم إنّي كتوم *** و إنّي لا أبوح لهم بسرّي

ص: 89

أرانا (1) الله وصلهم قريبا *** و كم يسر أتى من مِن بعد عسر

فيوم من فراقكم کشهر *** و شهر من وصالكم كدهر

- ای باد جنوب! مرا از دوستانم خبر ده، شاید از دانستن حالات ایشان ، قدری از سوزش من فرو نشیند.

- چرا به واسطۀ تو سلامی از خود به سوی من نفرستادند، تا من به جان خود آن را خریداری کنم؟

- به حقّ محبتی که به ایشان دارم، من آن دوستی را کتمان می کنم و سرّ خود را برای ایشان فاش نمی کنم

- خدا وصال ایشان را به من نزدیک کند، که پس از هر دشواری آسانی ای است .

- یک روز جدایی از شما، برای من مانند ماهی است و یک ماه از وصال شما مانند روزگاری است.

پس کنیز فرود آمد و گفت: اولاد عبد المطّلب و سادات عربند. خدیجه با نهایت شوق از جا برخاست و به کنیز گفت: در را باز کن و به میسره خبر ده پشتی ها را برای ایشان آماده کند و متّکا ها در پشت هر یک از ایشان بگذارد، امید دارم که حبيب من محمّد را به همراه خود آورده باشند. پس این اشعار را انشا کرد:

ألذ حياتي وصلكم و لقاؤكم *** و لست ألذّ العيش حتّى أراكم

و ما استخشيت (2) عيني من الناس غيركم *** و لا لذّ في قلبي حبيب سواكم

ص: 90

على الرأس و العينين جملة سعيكم *** و من ذا الذي في فعلكم قد عصاكم

و ها (1) أنا محسوب عليكم بأجمعي *** و روحي و مالي يا حبيبي فداكم

و ما غيركم في الحبّ يسكن مهجتي *** و إن شئتم تفتيش قلبي فهاكم (2)

زندگی مرا وصل و ملاقات شما لذّت داد، و من از زندگانی لذّت نمی برم مگر این که شما را ببینم.

- و چشم من از مردان غیر از شما نترسید، و از هیچ دوستی غیر شما دل من لذّت نبرد.

- همۀ کوشش شما را بالای سر و چشم هایم می گذارم، و کیست کسی که در کار شما نا فرمانی تان کند.

- و آگاه باشید که من همۀ چیز هایم در حساب شما گذارده شده . ای دوست من! همه چیز من و جان و مالم فدای شما.

- و غیر از شما دوستی نیست که در دل من جای گیرد ، اگر بخواهید، دل مرا تفتیش کنید، این دل من و شما .

و از اشعار اوست، پس از آن که ابو طالب فرمود: آمدن ما برای امر پسر برادرم، محمّد است. خدیجه خاتون پس از شنیدن این کلام، یقین کرد که مقصود او حاصل می شود، این اشعار را انشا کرد:

بذكركم يطفي الفؤاد من الوقد *** و رؤيتكم فيها شفا أعين الرّمد

ص: 91

و من قال إنّي أشتكي من هواكم *** فقد كذبوا لو متّ فيه من الوجد

و مالي لا أملى سروراً بقربكم *** و قد كنت مشتاقاً عليكم من البعد

تشابه سرّي في هواكم و خاطري *** فأبدى الذي أخفى و أخفى الذي أُبدي (1)

- دل به یاد کردن شما از سوزش خاموش می شود و شفای دیدۀ بیمار در دیدن شما است.

- چه کسی گفته است که «من از خواهش شما شکایت دارم»؟ هر که بگوید ، دروغ گفته. اگر در هوای شما بمیرم از وجد است.

- چرا من از نزدیک شدن به شما مملوّ شادی و سرور نباشم؟ من از دور بر ملاقات و نزدیک شدن به شما مشتاق بودم.

- باطن من و آن چه در خاطر من است، از محبّت شما شبیه به یک دیگرند ، پس ظاهر می کنم آن چه را که پنهان داشته ام و مخفی می کنم آن چه را که ظاهر می کنم

و نیز از اشعار او است، هنگامی که شتر سر به پای مبارک خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله گذارد و به کلام فصیح نطق کرد که: «کیست مثل من و حال آن که سيّد المرسلين پشت مرا لمس کرد» ؟ و زن هایی که نزد خدیجه حاضر بودند ، گفتند: این سحر بزرگی است و بس که از این یتیم ظاهر شده. خدیجه فرمود: همانا این سحر نیست ، خود این آیات و کراماتی است که از این حضرت ظاهر شد، پس این اشعار را انشا کرد:

نطق البعير بفضل أحمد مخبراً *** هذا الذي شرّفت به أمّ القرى

ص: 92

هذا محمّد خير مبعوث أتى *** فهو الشفيع و خير من وطأ الثرى

يا حاسدیه تمزّقوا من غيظكم *** فهو الحبيب و لا سواه في الورى (1)

-شتر نطق کرد و به فضیلت احمد خبر داد: این است آن کسی که امّ القری (یعنی زمین مکّه) به او شرافت یافت.

- این است محمّد، بهترین برانگیخته شده به رسالت، که زمان بعثت او می آید، پس او است شفاعت کننده و بهترین کسی که قدم بر زمین می گذارد.

- ای کسانی که بر او حسد می برید ، نابود شوید به جهت این خشمی که دارید، زیرا که او است محبوبی که غیر از او در میان خلق حبیبی نیست.

و از اشعار اوست، هنگامی که لباس سفر برای حضرتش مهیّا کرد و آن حضرت در برابر روی او پوشید.

أوتيت من شرف الجمال فنونا *** و لقد فتنت بها القلوب فتوناً

قد كوّنت للحسن فيك جواهر *** فيها دعيت الجوهر المكنوناً

يا من أعار الظبي في فلواتِهِ *** للحسن جيداً سامياً و جفوناً

نظر (2) إلى جسمي النحيل و كيف قد *** أجريت من دمع العيون عيوناً

سهرت (3) عيني في هواك صبابة *** و ملأت قلبي لوعةً و جنوناً

- از انواع شرف جمال و زیبایی شرافت داده شده ای که دل ها را به آن انواع زیبایی ها مفتون کرده ای .

- گوهر هایی برای نکویی حسن در تو هستی پیدا کرده که در آن گوهر مکنونی پنهان است.

- ای کسی که به آهو های بیابان ها برای زیبایی، گردن بند و چشم های نیکو عاریه داده ای ،

ص: 93

- به جسم ضعیف لاغر من نگاه کن و ببین که چگونه از اشک چشمان خود چشمه هایی را جاری کرده ام.

- چشم خود را در هوای تو از جهت حرارت و گرمی عشقی که به تو دارم، بیدار داشتم، و دل خود را از سوزش و دیوانه بودن در عشق تو پر کردم.

و از اشعار اوست، هنگامی که حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله خدیجه را وداع فرمود و بر مرکب خود سوار شد، و میسره و ناصح دو غلام خدیجه در مقابل روی آن حضرت می رفتند، خدیجه این اشعار را انشا کرد:

قلب المحبّ إلى الأحباب مجذوب *** و جسمه بيد الأسقام منهوب

و قائل كيف طعم الحبّ قلت له *** الحبّ عذب و لكن فيه تعذيب

أفدي الذين على خدّي لبعدهم *** دمي و دمعي مسفوح و مسكوب

ما في الخيام و قد صارت (1) ركابهم جمّا *** إلا محبّ له في القلب محبوب

كأنّما يوسف في كلّ ناحية *** و الحزن (2) في كلّ بيت فيه يعقوب (3)

- دل دوست دارنده به جانب دوستان جذب شده و جسم او به دست بیماری ها غارت شده.

ص: 94

- اگر گوینده بگوید که طعم محبّت چگونه است؟ می گویم: محبت گوارا است ولیکن در آن عذاب و شکنجه است.

- جانم را فدای کسانی می کنم که از دوری ایشان خون و اشک من [ بر گونه ام ] ریخته شده

- خیمه ها خالی شد و سواران همه رفتند، کسی نمانده مگر دوستی که محبوب او در دل او جا دارد.

- گویا که در هر جایی یوسفی است ، و حزن در هر خانه ای است که یعقوب در آن است.

و از اشعار او است، هنگام مراجعت آن حضرت از سفر شام ، چون بر خدیجه وارد شد این دو بیت را انشا کرد:

جاء الحبيب الذي أهواه من سفر *** و الشمس قد أثّرت في وجهه أثرا

عجبت للشمس من تقبيل و جنته *** و الشمس لا ينبغي أن تدرك القمرا (1)

- محبوبی که هوای او را در دل داشتم از سفر آمد در حالی که آفتاب در روی او اثر گذاشته.

- تعجب دارم از این که آفتاب روی محبوب مرا بوسیده و حال آن که سزاوار نیست که آفتاب ماه را درک کند.

و از اشعار او است وقتی که آن حضرت به خواهش خدیجه به جانب کاروان بر گشت تا با آن ها مراجعت فرماید و آن حضرت از مکّه بیرون رفت و جبرئیل و فرشتگان اطراف آن جناب را گرفتند، خدیجه خوش حال شد و این اشعار را انشا کرد:

نعم لي منكم ملزم أيّ ملزم *** و وصل مدى الأيّام لا يتصرّم

و لو لم يكن قلب المتيّم فيكم *** جريحا لما سالت دموعي بالدم

ص: 95

و لم يخل طرفي ساعة من خيالكم *** و من حبّكم قلبي و من ذكركم فمي

و لو جبلا حمّلتموه بعادكم *** لمال و ماذا حال جسمي و أعظمي

أشدّ على كبدي يدي فيردّها *** بما فيه من وجد من الشوق مضرم

طويت الهوى و الشوق ينشر طيّه *** و كتمت أشجاني فلم تتكتّم

فياربّ قد طالت بنا مدّة النوى *** و أنت قدير تنظم الشمل فانظم (1)

- آری از طرف شما برای من الزام کننده ای هست، چه الزام کننده ای که رشتۀ وصل روز های دراز پاره شدنی نیست و بریده نشده.

- و اگر دلی که در محبّت شما بنده و ذلیل شده، جریحه دار نبود، اشک های من با خون جاری نمی شد

- و دل من از خیال شما ساعتی خالی نیست و چشم در محبّت شما به خواب نمی رود، و دهان من از ذکر شما غافل نیست.

- و اگر عادت هایی که دارید را بر کوه تحمیل کنید، از جا کنده می شود ، پس حال جسم و استخوان های من چگونه خواهد بود؟

- دست خود را محکم بر روی جگر خود می گذارم که از جا کنده نشود ، امّا وجدی که از شما در دل دارم دست مرا رد می کند و از شوق آتش می گیرد.

- من در هوای محبّت شما در دل به خود می پیچم که ظاهر نشود ، شوق آن را باز می کند و هر چه ناله های شوق خود را کتمان می کنم، فاش می شود.

- پس ای پروردگار من! مدّت جدایی و فراق ما طولانی شد، و تو می توانی این تفرقه را مبدّل به اجتماع کنی، پس میان حبیب و محبوب جمع کن .

و از اشعار اوست، در هنگامی که حضرت ختمی مرتبت گزارش سفر تجارت خود را برای خدیجه بیان می فرمود و او اظهار شادی و خوش بختی از ملاقات آن حضرت می نمود ، این رباعی را با نهایت شوق و خوشحالی انشا کرد:

ص: 96

فلو أنّني أمسيت في كلّ نعمة *** و دامت لي الدنيا و ملك الأكاسره

فما سويت عندى جناح بعوضة *** إذا لم يكن عيني لعينك ناظره (1)

- اگر من روز را در میان همۀ نعمت ها شام کنم و همیشه دنیا و مملکت سلاطین کسروی برای من باشد

- در نزد من با بال پشه ای برابر نیست ، اگر چشم من به چشم تو نظر نداشته باشد .

و از اشعار اوست، بعد از این که آن حضرت خود را از گرد و غبار سفر شست و شو داد و گیسوان عبیر آسای خود را شانه زد و از لباس سفر بیرون آمد و لباس های فاخر در بر نمود و به مشک و غالیه و بوی خوش خود را معطّر فرمود و در كمال جمال و جلال به خانۀ خدیجه آمد، خدیجه این اشعار را انشا کرد:

دنی فرمى من قوس حاجبه سهما *** فصادفني حتّى قتلت به ظلما

و أسفر عن وجه و أسبل شعره *** فبات يباهي البدر في ليلة ظلما

و لم أدر حتّى زار من غير موعد *** على رغم واش ما أحاط به علما

و علّمني من طيب حسن حديثه *** منادمة يستنطق الصخرة الصمّا (2)

- محمد نزدیک شد و از کمان ابروی خود تیری رها کرد و آن تیر به من اصابت کرد تا این که از روی ظلم کشته شدم.

- و پرده از روی خود برداشت و مو های خود را افشاند و بیتوته کرد به نحوی که بر ماه شب چهار ده در شب تاریک فخر و مباهات می نمود

- و من نمی دانستم تا این که مرا در وقتی که وعده نشده بود زیارت نمود، به رغم سخن چینی که علم به فضائل و کمالات او نداشت.

- و مرا از پاکیزگی و نیکی حدیث خود تعلیم داد، با صمیمیّتی که سنگ سخت را به سخن می آورد.

ص: 97

و از اشعار اوست هنگامی که از حضرتش درخواست کرد که با او ازدواج کند ، و با نهایت اشتیاق، عشق خود را به آن حضرت اظهار نمود و این اشعار را انشا کرد:

يا سعد إن جزت بوادي الأراك *** بلّغ قليبا ضاع منّي هناك

و استفت غزلان الفلا سائلاً *** هل لأسير الحبّ منهم فكاك

و إن ترى ركباً بوادي الحما *** سائلهم عنّي و من لي بذاك

نعم سروا و استصبحوا ناظري *** و الآن عيني تشتهي أن يراك

ما فيّ من عضو و لا مفصل *** إلّا و قد ركّب فيه هواك

عذّبتني بالهجر بعد الوفا *** يا سيّدي ماذا جزاء بذاك

فاحكم بما شئت و ما ترتضي *** فالقلب ما يرضيه إلّا رضاك (1)

- ای سعد! اگر به وادی اراک گذشتی، به آن چاهی که در آن جا از من ضایع شده برسان.

- و از آهوان آن بیابان سؤال کن که آیا کسی که اسیر محبّت شد از آن ها رهایی دارد؟

- و اگر سوارانی را در آن بیابان دور دست ممنوع الورود دیدی، از جانب من بپرس چه کسی برای من در آن جا هست؟

- آری ، شب را بروید تا این که صبح کنید. ای آن که به من می نگری، چشم من آرزو و هوای دیدن تو را دارد

- هیچ عضو و هیچ مفصلی از اعضا و مفاصل من نیست مگر این که هوای تو در آن ترکیب و با محبّت تو آمیخته شده.

- بعد از این که من در محبت و علاقه به تو وفا دارم، مرا به دور شدن از خود عذاب و شکنجه می کنی؟

- پس حکم کن بر آن چه که می خواهی و آن چه که می پسندی، زیرا که دل من چیزی را

ص: 98

نمی پسندد، مگر آن چه را که تو می پسندی.

و از اشعار اوست، در همین مقام پس از آن که آن حضرت به سبب فقر و فاقۀ خود از ازدواج با او عذر خواهی کرد، او در جواب اعتذار (1) آن جناب گفت : کسی که از جان خود از چون تو جانانی مضایقه نکند ، از مال مضایقه (2) نمی کند . تمام هستی و دارایی من از آن شما است و در حکم شما ، و من هرگز از چون تو جانانی مضایقه ای ندارم. و سوگند به کعبه و صفا، بیرون از خواسته و رضایت تو لب نگشایم، و از چون تو آرام جانی چنین گمانی نمی برم که این کنیزک را از خود دور، و از فیض وصال خود مهجور فرمایی.

خدیجه این کلمات را با سوز دل بگفت و قطرات اشک از دیده بر رخسار خود می بارید و با خاطر امیدوار به انشای این اشعار آب دار پرداخت ، در حالتی که مهره دل خود را به نزد محبّت آن بزرگوار می باخت:

و الله ما هبّ نسيم الشمال *** إلّا تذكّرت ليالي الوصال

و لا أضا من نحوكم بارق *** إلّا توهّمت بطيف الخيال

أحبابنا ما خطرت فرقة *** منكم غداة الوصل منّي ببال

جور الليالي خصّني بالجفا *** منكم و مَن يؤمن جور اللّيال

رقّوا و جودوا و ارحموا و اعتقوا *** لابدّ لي منكم على كلّ حال (3)

- به ذات خدا سوگند که نسیم شمالی نمی وزد مگر این که شب های وصال را یاد می کنم

- و برقی از طرف شما جستن نکرد مگر این که من آن را در خواب می دیدم.

- ای دوستان ما! در فردای وصل، جدایی از شما در دل من خطور نمی کند.

ص: 99

- جور شب ها از جانب شما مرا به جفا کردن تخصیص داده و کیست که از جور این شب ها ایمن باشد؟

- رقت و بخشش و رحم کنید و مرا آزاد کنید، مرا از وصلت با شما در هر حالی، چاره و گریزی نیست.

حاصل کلام آن که: بیان فضائل، مناقب و کمالات این بانوی معظّمه از عهدۀ این مختصر بیرون است، لذا در این جا به یک خبر نبوی اکتفا می کنم که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده:

﴿ إِنَّ خَيْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مَرْيَمُ بِنْت عِمْرَانَ وَ آسِيَةُ بِنْتِ مُزَاحِمٍ وَ خَدِيجَةُ بِنْتُ خویلد وَ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ﴾. (1)

بهترین زنان جهانیان مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه و آله است .

علاقه مندانی که می خواهند از حالات آن بانوی معظّمه بیشتر از این اطّلاع حاصل کنند ، به کتب مبسوط اهل فن حدیث و تاریخ رجوع کنند. فعلاً چیزی که در این مختصر سزاوار تذکّر دادن است، سه امر است که آن را ضمن سه مطلب یاد آوری می کنیم:

مطلب اوّل: در میان خاصّه و عامّه چنین معروف است که حضرت ختمی مآب صلى الله عليه و آله و سلم ، شوهر سوم آن علیا مخدّره بوده و در کتب فریقین از اخبار بسیاری چنین استفاده می شود که تمام زن های آن حضرت بیوه بوده اند اّلا عايشه ، و مخالف این قول قول ابی القاسم کوفی و احمد بلاذری است در دو کتاب ایشان.(2)

و علم الهدی در شافی و ابو جعفر در تلخیص - بنا بر آن چه علّامۀ مجلسی رحمه الله در

ص: 100

بحار(1) از ایشان حکایت فرموده - معتقدند که خدیجه علیها السلام در زمان ازدواج با پیغمبر صلی الله علیه و آله عذرا و بکر بوده. و مؤیّد این قول است آن چه در بحار (2) از کتاب انوار و بدع روایت نموده که رقیّه و زینب فرزندان بطنی هاله، خواهر خدیجه بوده اند ، و ابو القاسم کوفی - بنا بر آن چه از کتاب استغاثه نقل شده - استدلال کرده که خدیجه غیر از رسول خدا صلی الله علیه و آله احدی را به زوجیّت خویش برنگزید. و بالا ترین دلیلی که آورده اند، اجماع خاص و عام از اهل آثار و راویان اخبار است بر اینکه از اشراف و سادات و صاحبان مجد و بزرگواری قریش باقی نماند الا این که برای خواستگاری خدیجه پیش قدم شد و آتش این آرزو را در کانون دل خود مشتعل نموده و خدیجه آب سرد بر آتش هوای ایشان ریخته و ایشان را جواب گفته و خواستگاری ایشان را رد کرده و نپذیرفته و از همین جهت بوده که پس از ازدواج او با رسول خدا صلی الله علیه و آله بر خدیجه غضب نمودند و از او دوری کردند و گفتند: همانا اشراف و امنای قریش به خواستگاری تو قدم گذارده و هیچ یک را به زوجیّت خود نپذیرفتی و برای محمّد يتيم ابی طالب که فقیر است و مالی ندارد سر فرود آوردی و او را به شوهری خود ستودى. (3)

پس اهل فهم و دانش چگونه این مطلب را قبول کنند که خدیجه با عربی از تمیم تن در دهد و از سادات قریش و اشراف آن ها ممانعت نماید ، با اوصافی که در فضایل و کمالات آن بی بی معظّمه گفته شده!

مناقشه: در مورد این برهان ممکن است چنین گفته شود: چه مانعی دارد که

ص: 101

خدیجه علیها السلام پیش از رسول خدا صلی الله علیه و آله دو شوهر دیگر داشته و پس از آن که آن دو شوهر بدرود جهان گفته اند، اموال خدیجه از میراث آن دو شوهر زیاد شده ، آن گاه سادات قریش از او خواستگاری کرده اند این احتمال نه عقلاً و نه عادتاً مانعی ندارد ، به خصوص در صورتی که وضعیت ابا هاله یا عتیق واضح نشده باشد که از عرب های پست بوده اند؛ شاید هر یک از آن ها از اشراف اقوام خود بوده اند، یعنی

ابا هاله از اشراف تمیمی ، و عتیق از اشراف مخزومی بوده اند، و هر دو نفر صاحب قبیله و عشیره و سزاوار نیست که از تمیمی به اعرابی تعبیر کرد و چنین مطلبی ثابت نشده است .

همین طور، این احتمال هیچ منافاتی با عذرا و بکر بودن در زمان ازدواج با پیغمبر صلى الله عليه و آله و سلم ندارد. چه بسا با آن دو نفر ازدواج کرده باشد و به واسطۀ عنن (1) یا مثل آن نتوانسته باشند با او نزدیکی کنند ، نظیر زلیخا زوجه عزیز مصر که در اختیار او بود و به واسطه عنن نتوانست او را تصرف کند تا آن که بعد از او حضرت یوسف او را به عقد خود در آورد، در حالتی که عذرا بود. بلی اگر ثابت شود که رقیّه و زینب ، دختران خدیجه بوده اند ، نه از خواهر او ، هاله ، مطلوب کسی که گفته خدیجه عذرا نبوده - و العلم عند الله - به هر حال نتیجه ای برای این نزاع حاصل نیست.

مطلب دوم: کتب فریقین مشحون (2) است از این که خدیجه چهار دختر از

رسول خدا صلی الله علیه و آله به دنیا آورده زینب و امّ کلثوم و رقیّه و فاطمه ، و سه پسر : قاسم طيّب و طاهر ، و از این جهت آن حضرت به پسر بزرگش قاسم کنیه داده شد و او را ابوالقاسم می گفتند .

ص: 102

و فرزندان ذکور آن حضرت که از خدیجه بودند ، پیش از اسلام از دنیا رحلت کردند. و بعضی گفته اند که آن حضرت از خدیجه پسری غیر از قاسم نداشته ، و امّا دختران آن حضرت اسلام را درک کردند و با پیغمبر هجرت کردند و متابعت آن بزرگوار را نموده ، ایمان آوردند.

مطلب سوم: وفات خدیجه علیها السلام را اهل سیر در ماه رمضان پنج سال و به روایتی چهار سال و به روایتی سه سال پیش از هجرت دانسته اند و در کتاب اسد الغابة (1) قول اخیر را به صواب نزدیک تر دانسته و مدفن آن معظّمه در مکّه در حَجُون (2) است و مدّت عمر او در دنیا شصت و پنج سال بوده چهل ساله بود که با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم ازدواج کرد و با پیغمبر صلی الله علیه و آله بیست و پنج سال و به قولی بیست و چهار سال زندگانی کرد ، و قول اوّل اشهر ، و ثانی اظهر است، و الله عالم بحقائق الامور.

ص: 103

ص: 104

از بعثت گفته اند، (1) و سیّد ابن طاوس در کتاب اقبال خود به سند خود از شیخ مفید رضی الله عنه از کتاب حدائق الرياض او در ذکر ماه جمادی الآخره فرموده:

﴿ یَوْمُ اَلْعِشْرِینَ مِنْهُ کَانَ مَوْلِدَ اَلسَّیِّدَةِ اَلزَّهْرَاءِ عَلَیْهَا السَّلاَمُ سَنَةَ اِثْنَتَیْنِ مِنَ اَلْمَبْعَثِ وَ هُوَ یَوْمٌ شَرِیفٌ یَتَجَدَّدُ فِیهِ سُرُورُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَ یُسْتَحَبُّ صِیَامُهُ وَ اَلتَّطَوُّعُ فِیهِ بِالْخَیْرَاتِ وَ اَلصَّدَقَةُ عَلَی أَهْلِ اَلْإِیمَانِ ﴾ (2)

روز بیستم از جمادی الآخر سال دوم بعثت، روز ولادت سیّده زهرا (سلام الله علیها) است ؛ و آن روز روزی شریف است که شادی مؤمنین در آن تازه می شود و روزه گرفتن و خیرات کردن و صدقه دادن بر اهل ایمان در آن روز مستحب است.

و خود سیّد در همان کتاب فرموده:

﴿ يوم ولادة سيدتنا الزهرا البتول ابنة أفضل رسول صلی الله علیه و آله و هو يوم عظيم الشأن من أعظم أيّام أهل الإسلام و الإيمان لأمور:

منها : إنّ نسب رسول الله صلی الله علیه و آله انقطع إلا منها .

و منها : إنّ أئمّة المسلمين و الدعاة إلى ربِّ العالمين من ذرّيّتها و صادر عن مقدس ولادتها.

و منها : إنّها أفضل من كلّ امرأة كانت أو تكون في الوجود، و هذا فضل عظيم السعود .

و منها : إنّها المزوّجة في السماء، و المختصّة بالطهارة و المباهلة ، و هي، المختارة من سائر النساء.

ص: 106

و منها : إنّها المشرّفة بنزول المائدة عليها من السماء و هذا مقام عظيم من مقامات الأنبياء .﴾ (1)

روز ولادت سیّدۀ ما زهرای بتول دختر برترین رسول صلی الله علیه و آله روزی است که شان آن بزرگ و از بزرگ ترین روز های اهل اسلام و ایمان است ، به علّت چند امر که :

و از جملۀ آن ها است: این که: نسب رسول الله صلی الله علیه و آله قطع شد مگر از او .

و از جملۀ آن امور این که: پیشوایان مسلمانان و دعوت کنندگان به سوی پروردگار جهانیان از ذریّه اویند و از ولادت پاک و پاکیزه او صادر شده اند .

و از جملۀ آن امور این که: او افضل از تمام زن هایی است که در عالم هستی بوده اند یا خواهند بود و این فضلی است که سعادت آن بزرگ است.

و از جمله آن امور این است: که ازدواج او در آسمان واقع شده و به طهارت و مباهله مخصوص می باشد و او برگزیدۀ زنان است.

و از جمله امور این است: که او به سبب این که از آسمان برایش مانده فرود آمده، شرافت یافته است، و این مقام بزرگی از مقامات پیغمبران است.

و بعضی از علمای عامّه چنین گفته و روایت کرده اند که ولادت آن سيّدۀ جهانیان پیش از بعثت ، در هنگامی که قریش خانۀ کعبه را بنا می کردند بوده، (2) و علّامۀ مجلسی رحمه الله از برخی کتب مخالفین به طور مسند روایت کرده که : چهل و یک سال از سنّ مبارک پیغمبر صلی الله علیه و آله گذاشته بود که فاطمۀ زهرا متولّد شد ، یعنی یک سال بعد از بعثت.(3) و در روایتی از حافظ ابی منصور دیلمی از ابی علی حدّاد از حافظ ابی نعیم در کتاب معرفة الصحابه روایت کرده که گفته است: فاطمه کوچک ترین دختر های پیغمبر بوده ؛ وقتی تولّد یافت که قریش خانۀ کعبه را بنا می کردند ، و

ص: 107

پیش از بعثت کنیه او «أمّ أسماء» بوده. (1) و نیز بعضی از ایشان ولادت آن حضرت را پنج سال پیش از بعثت روایت کرده اند.

مؤلّف ناچیز گوید: اصحّ از همۀ این اقوال و روایات ، چنان چه ذکر شد آن است که ولادت آن ولیّة الله علیها سلام در سال پنجم (2) بعثت بوده ، و لازمۀ قول به این که پنج سال قبل از بعثت متولّد شده باشد آن است که گفته شود حضرت زهرا (سلام الله علیها) هنگام هجرت هجده سال داشته و هنگام رحلت پیغمبر بیست و هشت ساله بوده ، و اگر دو سال بعد از بعثت هم گفته شود هنگام هجرت یازده ساله و هنگام رحلت پیغمبر بیست و یک ساله بوده. قول به پنج سال قبل از بعثت قطعاً باطل است و هكذا قول به یک سال بعد از بعثت هم مقرون به صحّت نیست.

و امّا بطلان مصادف بودن ولادت او با زمانی که قریش خانۀ کعبه را بنا می گذاردند، از آفتاب روشن تر است. زیرا هنگام بنای خانۀ کعبه به هیچ وجه سازشی با ولادت آن بی بی معظّمه ندارد ، چه این که در آن وقت سنّ نازنین پیغمبر ، بنا بر بعضی اخبار بیست و پنج سال و بنا بر بعضی سی و پنج سال بوده و طبق ظاهر عبارت علّامه حلّى - اعلى الله مقامه - در کتاب تذکره، چنان چه صاحب کتاب مصباح الحرمین از آن نقل نموده ، ده سال قبل از بعثت بوده، نتیجۀ این قول آن است که سنّ زهرای مرضیّه هنگام رحلت پدر، سی و سه باشد و هرگز چنین نبود. و جای تردید نیست که قول به تولّد آن جناب پنج سال بعد از بعثت، اصحّ و اتقن و اقوم و اشهر سایر اقوال است.

ص: 108

این که نطفه از طعام بهشتی بسته شود بعد از این که اصل آن در شب معراج به سبب خوردن این طعام های پاکیزه به وجود آمده، بنا بر آن چه قبلاً در وجه تسمیۀ آن بی بی معظّمه به انسیّۀ حورا ذکر شد.

و در شبی که تمام کنندۀ اربعین بود ، پیش از نماز عشا با خدیجه، مادر مؤمنین نزدیکی کرد. پس آن نطفۀ نوریّه در رحم او بسته شد و پس از نه ماه که از مدّت حمل گذشت در تمام کنندۀ روز بیستم جمادی الآخره او را به دنیا آورد. و مدّت حمل و ولادت او در مکّه در خانۀ خدیجه بود، و آن خانه با کرامت و آشنا است و در همان خانه حوّا و مریم و آسیه با گروهی بسیار از فرشتگان فرود آمدند.

صدوق رحمه الله در کتاب امالی از احمد بن محمّد خلیلی از محمّد بن ابی بکر فقیه از احمد بن محمّد نوفلی از اسحاق بن یزید از حمّاد بن عیسی از ذرعة بن محمّد از مفضّل بن عمر روایت کرده :

قال : قلت لأبي عبدالله علیه السلام : كيف كان ولادة فاطمة علیها السلام؟

قال : نعم ، إنّ خديجة لمّا تزوج بها رسول الله صلی الله علیه و آله هجرتها نسوة مكّة، فكنّ لا يدخلن عليها و لا يسلّمن عليها و لا يتركن امرأة تدخل عليها، فاستوحشت خديجة لذلك ، و كان جزعها و غمّها حذراً عليه .

فلمّا حملت بفاطمة كانت فاطمة تحدّثها من بطنها و تصبّرها. و كانت تكتم ذلك من رسول الله صلی الله علیه و آله ، فدخل رسول الله صلی الله علیه و آله يوماً فسمع خديجة تحدّث فاطمة، فقال لها يا خديجة ! من تحدّثين ؟

قالت : الجنين الذي في بطني يحدّثني و يؤنسني .

قال : يا خديجة ، هذا جبرئيل يخبرني ( يبشّرني) أنّها أنثى و أنّها النسلة الطاهرة الميمونة و أنّ الله تبارك و تعالى سيجعل نسلي منها، و سيجعل من نسلها أئمة و يجعلهم خلفاءه في أرضه بعد انقضاء وحيه .

ص: 110

فلم تزل خديجة على ذلك إلى أن حضرت ،ولادتها، فوجهّت إلى نساء قريش و بني هاشم أن تعالين لتلين منّي ما تلي النساء، فأرسلن إليها : أنت عصيتنا و لم تقبلي قولنا و تزوّجت محمّداً صلی الله علیه و آله يتيم أبي طالب فقيراً لا مال له، فلسنا نجيء و لانلي من أمرك شيئاً، فإغتمّت خديجة لذلك .

فبينا هي كذلك، إذ دخل عليها أربع نسوة سمر طوال كأنّهنّ من نساء بني هاشم، ففزعت منهنّ لمّا رأتهنّ ، فقالت :إحداهنّ: «لا تحزني يا خديجة فإنّا رسل ربّك إليك و نحن أخواتك : أنا سارة، و هذه آسية بنت مزاحم و هي رفيقتك في الجنّة، و هذه مريم بنت عمران و هذه كلثوم (1) أخت موسى بن عمران ، بعثنا الله إليك لنلي منك ما تلي النساء من النساء.» فجلست واحدة عن يمينها و أخرى عن يسارها و الثالثة بين يديها و الرابعة من خلفها فوضعت فاطمة طاهرة مطهّرة، فلمّا سقطت إلى الأرض أشرق منها النور حتّى دخل بيوتات مكّة ، و لم يبق في شرق الأرض و لا في غربها موضع إلّا أشرق في ذلك النور.

و دخل عشر من الحور العين كلّ واحدة منهنّ معها طست من الجنة و إبريق من الجنّة ، و في الإبريق ماء من الكوثر ، فتناولتها المرأة التي كانت بين يديها ، فغسّلتها بماء الكوثر ، و أخرجت خرقتين بيضاوتين أشدّ بياضاً من اللّبن و أطيب ريحاً من المسك والعنبر ، فلفّتها بواحدة ، و قنّعتها بالثانية، ثمّ استنطقتها فنطقت فاطمة بالشهادتين و قالت : « أشهد أن لا إله إلّا الله ، و أشهد أن أبي رسول الله صلی الله علیه و آله سيّد الأنبياء ، و أنّ بعلي سيّد الأوصياء، و ولدي سادة الأسباط» . ثمّ سلّمت عليهنّ و سمّت كلّ واحدة منهنّ باسمها. و أقبلن يضحكن

ص: 111

إليها، و تباشرت الحور العين ، و بشّر أهل السماء بعضهم بعضاً بولادة فاطمة، و حدث في السماء نور زاهر لم تره الملائكة قبل ذلك .

و قالت النسوة : «خذيها يا خديجة، طاهرة مطهّرة زكيّة ميمونة، بورك فيها و في نسلها». فتناولتها فرحة مستبشرة و ألقمتها ثديها قدرّ عليها. فكانت فاطمة تنمي في اليوم كما ينمي الصبيّ في الشهر و تنمي في الشهر كما تنمي(1) الصبّي في السنة .(2)

مفضّل گفت : به ابی عبد الله علیه السلام گفتم : ولادت فاطمه علیها السلام چگونه بوده است؟

فرمود : آری ، چون خدیجه با رسول خدا صلی الله علیه و آله ازدواج کرد، زن های مکّه از او دوری کردند و نزد او نمی رفتند و به او سلام نمی کردند و نمی گذاردند که زنی نزد او رود، پس خدیجه بدین جهت به تنهایی افتاد، و جزع(3) و غم او برای ترس از آزار رساندن قریش به پیغمبر بود تا وقتی که به فاطمه حامل شد. و او در شکم مادر با وی سخن می گفت و او را به صبر و شکیبایی امر می فرمود، و خدیجه حدیث کردن او را از رسول خدا صلی الله علیه و آله مخفی می داشت [ روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد پس شنید که آن حضرت با فاطمه سخن می گوید،] فرمود: ای خدیجه! با کی سخن می گویی؟

عرض کرد: جنینی که در شکم دارم با من حدیث می کند و انیس من است.

فرمود: ای خدیجه، اینک جبرئیل حاضر است و مرا بشارت می دهد که همانا او دختری است پاکیزه و فرخنده که زود باشد خدای تعالی نسل مرا از او قرار دهد و از نسل او امام هایی به وجود آورد و پس از انقضای وحی از جانب او، آن ها را خلیفۀ خود در روی زمین قرار دهد.

پس خدیجه همیشه با طفلی که در شکم او بود انس داشت تا هنگامی که آثار ولادت او

ص: 112

ظاهر شد پس کسی را به نزد زنان قریش و بنی هاشم فرستاد که به نزد من بیایید و در این وقت مرا یاری کنید، هم چنانی که زنان در چنین وقتی یک دیگر را یاری می کنند. برای او جواب فرستادند که: چون تو نا فرمانی ما کردی و گفتۀ ما را نشنیدی و به محمّد یتیم ابو طالب که فقیر و بی مال است شوهر کردی، ما به نزد تو نمی آییم و با تو همراهی نمی کنیم.

پس خدیجه از جواب ایشان غمناک و اندوهگین شد که نا گاه چهار زن بلند قامتِ گندم گون شبیه زن های بنی هاشم بر او وارد شدند. خدیجه از ورود و دیدن ایشان ترسید، پس یکی از ایشان گفت: ای خدیجه محزون مباش، ما فرستاده های پروردگارت به سوی توایم و ما خواهرهای تو هستیم: من ساره هستم و این آسیه دختر مزاحم [دوست تو در بهشت] و این مریم دختر عمران ، و این کلثوم خواهر موسی بن عمران است. خدا ما را به سوی تو فرستاده تا تو را یاری کنیم آن گونه که زنان، زنان را یاری می کنند.

پس یکی از آن ها به طرف راست خدیجه و یکی به طرف چپ او و دیگری رو به روی او و دیگری در پشت سر او نشستند، در آن حال فاطمه علیها السلام در حالی که پاک و پاکیزه بود متولّد شد. چون روی زمین قرار گرفت چنان نوری از او تابید که به تمام خانه ها [ی مکّه ] داخل شد و در مشرق و مغرب زمین جایی نماند مگر این که همه را روشن کرد و در آن جا تابید در آن حال ده نفر حور العین وارد شدند که در دست هر یک از آن ها طشت و ابریق بهشتی بود که در آن ابریق ها آب کوثر بود و آن زنی که رو به روی خدیجه نشسته بود او را در آغوش گرفت، پس زهرا (سلام الله علیها) را به آب کوثر شست و شو داد و دو جامه سفید بیرون آورد که از شیر سفید تر و از مشک و عنبر خوش بو تر ،بود زهرا را به یکی از آن ها پیچید و دیگری را مقنعه ای قرار داد، پس او را استنطاق(1) نمود، پس فاطمه به شهادتین لب گشود و گفت: شهادت می دهم خدایی جز الله نیست و پدرم، رسول خدا آقای همۀانبیا است و شوهرم آقای تماتم اوصیا، و فرزندانم آقایان همۀ سبط ها. پس بر هر یک از آن زن ها سلام

ص: 113

کرد و نام هر یک از آن ها را بر زبان جاری کرد و زنان به روی او خندید ، و حور العین به هم بشارت دادند و اهل آسمان یک دیگر را به ولادت آن بی بی معظّمه مژده دادند. و در آسمان نوری [درخشنده] ظاهر شد که [ ملائکه ] پیش از این هرگز آن را ندیده بودند . و زن ها به خدیجه گفتند: این مولود را بگیرای خدیجه، در حالی که پاک و پاکیزه و فرخنده و مبارک است او و نسل او .

پس خدیجه او را گرفت در حالی که خوش حال بود و پستان در دهان او گذارد، شیر جاری شد. و فاطمه در هر روزی به قدر یک ماه که بچه های دیگر نموّ می کنند نموّ می کرد و در هر ماهی به قدر یک سال که اطفال دیگر نموّ کنند.

چند نکته در فضیلت حضرت زهرا از این حدیث شریف استفاده می شود:

اوّل: سخن گفتن حضرت زهرا (سلام الله علیها) در شکم مادر پیش از آن که از مادر متولّد شود.

دوم: عالم بودن آن درّۀ دریای عصمت در شکم مادر، به این دلیل که مادر خود را در برابر صدمات و زخم زبان ها و شماتت ها و آزار های زنان قریش، امر می نمودند و در مورد اتفاقاتی که از زمان ازدواج مادر با پدر بزرگوارش رخ داده بود، به او دلداری می داد.

سوم: در رحم مادر متخلّق به اخلاق الله بوده و هم چنان که ذات اقدس کبریایی به حكم كريمة :﴿ فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرَّسُلِ ﴾ (1) پدر بزرگوارش را به صبر امر فرموده ، این وليّة الله هم مادر بزرگوار خود را به صبر امر فرمود .

چهارم: پیش از این که آن بی بی معظّمه از مادر متولّد شود، جبرئیل پدر بزرگوارش را بشارت داده و خبر دار نموده که او نسل پاک و پاکیزه و میمون است، و وجود مبارک پیغمبر صلی الله علیه و آله نیز به خدیجه بشارت و خبر داده.

ص: 114

پنجم: هم چنین جبرئیل از جانب خدا به پدر بزرگوارش خبر داده که نسل پیغمبر از این دختر قرار داده می شود و از غیر او نسلی برای پیغمبر نخواهد بود.

ششم: خدای تعالی امامت را در نسل این دختر قرار می دهد ، چنان چه یازده امام از نسل این بضعۀ زکیّه بوجود آمده.

هفتم: چهار نفر زن های نامی - که به نصّ خود پیغمبر صلی الله علیه و آله بهترین زنان این جهان هستند - برای یاری و مددکاری خدیجه هنگام وضع حمل آن مکرّمه، از بهشت به زمین فرستاده شدند تا به خدمت گزاری و قابله گری او قیام نمایند، و آن چهار زن: یکی ساره ، زوجۀ ابراهیم خلیل الرحمن ، و دوم: آسیه ، زن فرعون ، و سوم: مریم ، دختر عمران ، و چهارم: صفورا، دختر شعیب پیغمبر یا کلثوم خواهر موسی بن عمران بوده.

هشتم: فاطمه طاهر و مطهّر از مادر متولّد شده و آلوده به هیچ گونه پلیدی نبود.

نهم: چون از مادر بر زمین قرار گرفت ، چنان نوری از او ساطع شد که در تمام خانه های مکّه تابید.

دهم: در مشرق و مغرب زمین جایی نمانده که نور آن خاتون قیامت در آن جا نتابیده باشد.

یازدهم: در زمانی که از مادر تولّد یافت ، ده تن از حور العین بهشتی به زمین آمده و در آن جا حاضر شدند که در دست هر یک از آن ها طشت و ابریقی بوده و همۀابریق ها از آب کوثر پر بوده و آن ها را به دست زنی که در مقابل خدیجه نشسته بوده دادند.

دوازدهم: پس از ولادت آن معظّمه ، برای مزید شرافت - هر چند طاهره و مطهّره بود آن زن ها او را به آب کوثر شست و شو و غسل دادند.

ص: 115

سیزدهم: لفاف و مقنعۀ مخصوص از بهشت برای او آورده و بر او پیچیده و پوشانیدند .

چهار دهم: در ابتدای تولّد به معارف حقّه تکلّم کرد ، و اوّل به یکتایی و یگانگی خدا شهادت داد و پس از آن به رسالت پدر بزرگوارش و اقرار نمود که پدر بزرگوارش آقای تمام پیغمبران است و سپس شهادت به این که شوهرش آقای همۀ اوصیا است و فرزندانش آقایان همۀ سبط های پیغمبرانند. و این ها نیز دلیل عالم بودن آن صدّیقۀ طاهره به همۀ انبیا و اوصیا و سبط های ایشان است.

پانزدهم: آن بزرگوار با چهار زن نام برده در همان حین تولّد سخن گفت .

شانزدهم: او به هر یک از آن چهار زن به تحیّت اسلام، سلام کرد و تحیّت گفت ، و نام هر یک را به زبان آورد.

هفدهم: حور العين هم دیگر را به ولادت آن حضرت بشارت دادند.

هجدهم: اهل آسمان ها یک دیگر را به ولادت آن سيّدۀ دنیا و آخرت بشارت دادند.

نوزدهم: هنگام ولادت آن حضرت نوری در آسمان ظاهر شد که ملائکه پیش از ولادتش ندیده بودند.

بیستم: آن حضرت در هر روز به اندازۀ رشد یک ماه سایر بچّه ها ، و در هر ماهی به اندازه یک سال بچّه های دیگر رشد و نمو کرد.

مؤلف گوید: مراد از نموّ و رشد کردن ، رشد و نمو جسمی نیست ، بلکه مراد رشد عقلی و روحی است.

ص: 116

الزَّهْرَاءُ .﴾ (1)

ابو عبد الله علیه السلام فرمود: در نزد خدا برای فاطمه علیها السلام نُه اسم است: فاطمه و صدیقّه و مبارکه و طاهره و زکیّه و راضیه و مرضیّه و محدّثه و زهرا

و در خبر ابی جعفر قمی چنان که ابن شهر آشوب در مناقب (2) نقل کرده هفت نام دیگر اضافه شده: بتول و حصان و حُرّه و سیّده و عذراء و حوراء و مریم کبری.

و اگر مشتمل بر حروف اصل است ، ولی ترتیب حروف در آن لحاظ نشده ، آن را کبیر یا صغیر گویند مثل: «جذب» و «جَبْذ»، «حمد» و «مدح»، «غرد» و «رغد» و مانند این ها.

و اگر مشتمل بر هیچ یک از این دو نباشد ، و لیکن بعضی از حروف اصل در آن لحاظ شده ، و در معنا چنان مناسبتی داشته باشد که صلاحیّت رجوع معنی به آن باشد، آن را مشتق کبیر یا اکبر گویند، مانند لفظ: «ثلم» و «ثلب»، «قصم» و «فصم»، «خصم» و «هضم»، «حزّ» و «جزّ»، «نبع» و «نیع»، «نزح» و «نزف»، «فطر» و «فطم» و مانند این ها.

در این جا محلّ کلام قسم اخیر است و قسم اوّل و دوم از مقصد ما خارج است ، زیرا که لفظ «فَطَرَ» به معنای «شقّ» و «ابتدأ» و «أنشأ» و امثال این ها آمده است، و «فطم» به معنای «فصل» و «قطع» و «منع» آمده و هر یک مستلزم دیگری هستند. پس می گوییم اشتقاق فاطمه از فاطر اشتقاق کبیر یا اکبر است. و این اشاره است به این که حضرت زهرا (سلام الله علیها) مظهر صفت فاطرّيت حق - جلّ و علا - و متأدّب به آداب الله و متخلّق به اخلاق الله می باشد و اگر به اعتبار معنای فاطر به خالق هم بگوییم، باز وجه مناسبتی بین مشتق و مشتق منه ظاهر، و خالی از وجه نباشد؛ چه آن بضعۀ احمدیّه و دوحۀ (1) محمّدیّه - صلّى الله عليهما و آلهما - در مقام اطاعت حضرت احدّیت - جلّت عظمته- کار را به جایی رسانید که مَثَل او مَثَل حديدۀ محماة (2) و مثل اعلای الهیّه گردید و به مقام منيع «عبدي أطعني حتّى أجعلك مثلي إذا قلت لشيء كن فيكون» (3) رسید ، زیرا در مقام فنای فی الله و قیام به امر الله کار را به جایی رسانید

ص: 119

که با فقر و عنا، دارای سلطنت و غنا گردید، و به ولایت عظمی رسید که : ﴿ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ) (1) خدای تعالی اذن او را اذن خود خوانده ، بنا بر آن چه در بعضی از اخبار صادره از مصادر وحی و ترتیل رسیده که در ضمن احادیث آتیه در این کتاب به محلّ خود تذکّر داده خواهد شد.

و آن عصمت کبری این مرتبۀ عظمی را جز به واسطۀ از خود گذشتن و از خودی رستن حائز نشده، چنان چه فرموده اند:

﴿ الْعُبودِیَّةُ جَوْهَرَةٌ کُنْهُهَا الرُّبوبِیَّةُ وَ ما فُقِدَ فِی الْعُبُودِیَّةِ أصيب فِی الرُّبُوبِیَّةِ وَ ما خَفِیَ من الرُّبُوبِیَّةِ وجد فِی الْعُبُودِیَّةِ.﴾ (2)

بنده در چنین حالی سر تا پا مجلای تامّ و تمام صفات جلال و جمال ربوبیّت می شود و آن چه که در عبودیّت از انانیّت از دستش رفته، به جای آن صفت ربوبیّت را یافته، و هر چه در ربوبیّت از شؤون مختفی بوده، بروز و ظهور آن در عبودیّت شده ، و چون به این مقام رسید:

﴿ كَانَ اللَّهُ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ يَدَهُ وَ رِجْلَهُ.﴾ (3)

شعر:

زبس بستم خیال تو *** تو گشتم پای تا سر من

***

روغنی کو شد فدای گُل به گِل *** خواه روغن بوی کن خواهی تو گل

پس به سبب آن چه از آثار و افعال و اقوال که شایستۀ ربوبیّت است از او صادر

ص: 120

شود ، تطيعه مادّة الكائنات و تتصرف فيها كيف يشاء بما يشاء كالحديدة المحماة تفعل فعل النار.

می نشاید پرده مر تحقیق را *** قوّه می بشکند ابریق را

است ، و در حقیقت برگشت همۀ آن ها به یک معنی است.

قال : لأنّها فطمت هي و شيعتها من النار ؛ سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله يقوله (1)

حدیث کرد مرا علی بن موسی الرضا و محمّد بن علی علیهم السلام که فرمودند: از مأمون شنیدم که حدیث می کرد از هارون الرشید از مهدی عبّاسی از منصور دوانیقی از پدرش از جدّش که گفت : ابن عبّاس به معاویه گفت: آیا می دانی برای چه فاطمه «فاطمه» نامیده شد ؟ گفت: نه گفت : برای آن که او و شیعیان او از آتش بریده شده اند ؛ شنیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله این را می فرمود.

تعَالَی عَلِمَ مَا کَانَ قَبْلَ کَوْنِهِ، فَعَلِمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَتَزَوَّجُ فِی الْأَحْیَاءِ وَ هُمْ یَطْمَعُونَ فِی وِرَاثَةِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ قِبَلِهِ فَلَمَّا وُلِدَتْ فَاطِمَة سَمَّاهَا اللَّهُ تَعَالَی فَاطِمَة لِمَا أَخْرَجَ مِنْهَا وَ جَعَلَ فِی وُلْدِهَا فَفَطَمَهُمْ (1) عَمَّا طَمِعُوا فَبِهَذَا سُمِّیَتْ فَاطِمَة «فَاطِمَة» لِأَنَّهَا فَطَمَتْ طَمَعَهُمْ. وَ مَعْنَی فَطَمَتْ قَطَعَتْ. (2)

برای چه فاطمه «فاطمه» نامیده شد؟ گفتم تا فرق باشد میان او و میان اسم ها فرمود: این هم از همان اسما است و لیکن نام هایی که به آن ها نام گذارده شده است ؛ خدای تبارک و تعالی آن چه را بوده، پیش از هست شدنش می دانست، پس خدا می دانست که رسول خدا صلی الله علیه و آله از قبیله هایی زن خواهد گرفت و ایشان در وارث شدن این امر از جانب او طمع می کنند، لذا چون فاطمه متولّد شد، خدا او را «فاطمه» نامید به خاطر آن چه که از او بیرون می آورد و در فرزندان او قرار می دهد، پس طمع ایشان را از آن چه در آن طمع کرده اند می برد، (یعنی خلافت و امامت را) برای همین فاطمه «فاطمه» نامیده شد، زیرا که او طمع آن ها را قطع کرد. و «فَطَمَت» به معنای «قَطَعَتْ» است، یعنی برید.

فِی اَلْمِیثَاقِ﴾. (1)

چون فاطمه علیها السلام متولّد شد، خداوند - عزّ و جل - به فرشته ای وحی فرستاد ، پس زبان محمّد صلی الله علیه و آله را به آن وحی جاری کرد ( یا به سخن در آورد) و او را «فاطمه» نام گذارد. پس از آن فرمود: تو را منقطع کردم به سبب علم (یعنی از سایر زن ها) و از حائض شدن باز داشتم.

پس حضرت باقر (علیه السلام) فرمود : سوگند به ذات خدا که هر آینه خدای تبارک و تعالی او را در عالم میثاق به سبب علم منقطع ساخت و از حائض شدن باز داشت.

علّامۀ مجلسی رحمه الله نیز در بحار از کتاب مصباح الانوار مانند همین حدیث را نقل فرموده است.

قیامت شود میان دو چشم هر مردی نوشته می شود که مؤمن است یا کافر، پس فرمان می دهند که دوستداری که گناهانش زیاد شده به آتش برند ، پس فاطمه میان دو چشم او را می خواند که دوست دارنده است، آن گاه فاطمه می گوید: خدای من و آقای من ، مرا فاطمه نامیدی و کسانی را که مرا و ذرّیّۀ مرا دوست دارند به سبب من از آتش جدا گردانیدی و منع کردی ، و وعدۀ تو ثابت و حق است و تو خلف وعده نمی کنی.

پس خدای عزّ و جل می فرماید : راست گفتی ای فاطمه، من تو را «فاطمه» نام گذاردم و کسانی را که تو و ذرّیّۀ تو را دوست می دارند به سبب تو از آتش جدا کردم ، و وعدۀ من ثابت و حق است و خلف وعده نمی کنم غیر از این نیست که من به این سبب امر کردم بندۀ خود را به سوی آتش تا تو در حقّ او شفاعت کنی، و من تو را شفیع قرار دهم و موقف تو را از من و جایگاه تو را در نزد خودم برای فرشتگان من و پیغمبران من و فرستادگان من و اهل موقف ظاهر کنی، پس هر که را در میان دو چشمش بخوانی که مؤمن است دستش را بگیر و او را داخل بهشت کن.

الطفل إذا حان زمان فطمه عن الرضاع ، و جملۀ حديث: «فطمتك بالعلم» را چنین معنی کرده و گفته یعنی : أرضعتك بالعلم حتى استغنيت و فطمت. (1)

و چون برای تحقق فصل چهار چیز لازم است یکی فاصل، یکی مفصول، دیگری مفصولٌ عنه و دیگری مفصولٌ به، پس در این مقام هم می گوییم ،فاصل ذات اقدس احدیّت - جلّت عظمته - است؛ - چنان چه از نصّ آیۀ شریف تطهیر این معنی ظاهر است - و مفصول ، وجود مبارک صدّیقۀ طاهره ، و مفصول عنه ، هر گونه شرّ و بدی یا حقیقت و ماهیّت آن ، و مفصول به، روح قدسی است که در وجود محترم آن معصومۀ معظّمه علیها السلام بوده که آن سبب بریده شدن آن حضرت از هر گونه شر و بدی بوده این مطلب را به گونۀ گسترده تر - ان شاء الله تعالی - پس از این شرح خواهم داد.

است.

و اما از حدیث دوم، سوم ششم، هفتم و هشتم که در وجوه تسمیه آن حضرت به فاطمه ذکر شد و در خبر تفاحیّۀ نبویّه که پیش تر از آن ها سبق ذکر یافت ، استفاده می شود که وجه تسمیۀ آن دوحۀ نبوّیه به فاطمه، آن است که در روز قیامت، خود و شیعیان و ذریّه و دوستان ایشان و دوستان دوستان ایشان از آتش جهنّم رها می شوند.

إمَاماً ﴾ (1) و درباره داود علیه السلام هم فرمود : ﴿ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ ﴾. (2)

نکته سوم: اگر چه قبل از ولادت آن بی بی معظّمه زنانی چند فاطمه نام داشته اند، ولی آن ها را کسان شان به این نام نامیده بودند، امّا آن حضرت را خدا به این نام نامیده؛ برای بیرون کردن وراثت رسالت از طوایفی که به آن طمع داشتند و قرار دادن در اولاد فاطمه علیها السلام

است

وجه دیگر: «فطمت» را به صیغۀ تفعیل احتمال داده، يعني: جعلتك قاطعة الناس من الجهل؛ یعنی تو را جدا کنندۀ مردمان از نادانی قرار دادم. یا به این معنی باشد : لمّا فطمها من الجهل فهي تفطّم الناس منه ؛ يعنی: هنگامی که او را از نادانی جدا ساخت، پس او هم مردم را از آن جدا می سازد.

و پس از بیان این دو وجه فرموده: و جاری نمودن این دو وجه در قول او: «فطمتك من الطمث» مشكل است مگر به تکلّف به این که «طمث» کنایه از اخلاق و افعال ذمیمه قرار گیرد.

یا [بنا بر توجیه سوم ] گفته شود: لمّا فطمتك من من الأدناس الروحانيّة و الجسمانيّة فأنت تفطم الناس عن الأدناس المعنويّة ؛ يعنی: هنگامی که تو را از چرک ها و پلیدی های روحانی و جسمانی جدا ساختم، پس تو هم مردمان را از چرک ها و پلیدی های معنوی جدا می سازی. (1)

در بیان اعراب کلمۀ «فاطمه»

هر گاه فاطمه بدون الف و لام باشد ، چون به سبب علمیّت و تأنيث، غير منصرف است ، در حالت نصب و جرّ به فتحه خوانده می شود ، چنان چه نحویّین گفته اند ، و از جمله ابن مالک که در الفیّه گفته است: «و جُرَّ بالفتحة ما لا ينصرف»، و امّا اگر دارای الف و لام باشد یا به اسم دیگری اضافه شده باشد ، در حالت جرّ به کسره خوانده می شود و امّا اگر اسم و لقب با هم باشند ، اگر لقب مفرد است و اسم هم مفرد، فاطمه که به لقب اضافه شود، مانند «فاطمة الزهراء» نیز، در حالت جرّ به کسر باید خواند ، زیرا مسلّم است که «زهراء» لقب است نه صفت ، و امّا اگر لقب

ص: 131

جمله باشد، مانند «فاطمة سيّدة النساء» این جا در حالت جرّ به فتح خوانده می شود.

و از حضرت رضا علیه السلام روایت کرده که فرمود: صادقین ائمّه علیهم السلام هستند .(1)

پس بدون تردید ، صدّیقۀ طاهره علیها السلام هم از صادقین است ، و ایشان کسانی هستند که در دین خدا، در گفتار و کردار به تمام معنی ثابت و صادقند. صدق نقطۀ مقابل کذب است و صدّیق مبالغه در راست گویی است.

با هر الجود آن بی بی معظّمه علیها السلام می باشد. (1)

﴿ لَوْ لاَ عليّ لما كانت لِفاطِمَةَ كُفوٌ مِن آدَمَ إلى خاتَم ﴾. (1)

یعنی: اگر علی علیه السلام نبود، برای فاطمه همسر و جفتی پیدا نمی شد، از آدم تا خاتم .

یعنی: احدی لیاقت همسری با آن حضرت را نداشت ، چنان چه شیخ ابو علی طبرسی رحمه الله در تفسیر آیه شریفه ﴿ رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفَاً مُطَهَّرَةٌ ﴾ (2) گفته است: «مطهّرة في السماء لا يمسّها إلّا الملائكة المطهّرون من الأنجاس» (3) يعني: محمّد صلی الله علیه و آله فرستاده ای از جانب خدا است که کتاب های با استقامت عادله ای را که هیچ گونه کجی ندارد و حق را از باطل واضح می کند بخواند مس نمی کند آن را مگر فرشتگان پاک و پاکیزه؛ نیز فاطمه علیها السلام هم کسی جز امیر المؤمنین علی (علیه السلام) لیاقت کفویّت او را نداشته. و آن معانی که در نام «زکیه» گفته شد در نام «طاهره» نیز می باشد.

قناعت کرده ام و با او غیر او را نمی طلبم و دیگر آن که راضی و راضیه مرد و زنی را گویند که از آن چه برای شان مقدّر شده خشمناک نشوند و به عمل کم برای خدا قانع نشوند و نیز زنی را راضیه گویند که اختیار کنندۀ رضا و خشنودی خدا بر رضا و خشنودی خود باشد. در بعضی از دعا ها وارد شده که:

﴿ خُذ لِنَفْسِکَ رِضًا مِنْ نَفْسِی؛ أي: اجْعَلْ نَفْسِي رَاضِيَةُ لِكُلِّ مَا يُرِيدُ عَلَيْهَا مِنْكَ﴾ .(1)

یعنی: نفس مرا خشنود به هر چیزی که از جانب تو بر آن وارد می شود قرار ده.

و راضیه به معنای مرضیّه نیز تفسیر شده، چنان چه در مجمع البحرین در تفسیر آية مباركة : ﴿ فِي عِيشَةٍ راضِيَةٍ ﴾ (2) آن را مرضیه معنی کرده است (3). و امّا مرضیّه، به این جهت نامیده شده که رضایت او رضایت خداست، هم چنان که غضب او غضب خدا است و رضایت خدا از او به جهت کمال جدیّت او در ستایش و سپاس گزاری و قطع شکر نکردن بعد از حصول رضای خدا بوده.

اوصیای محمّد صلی الله علیه و آله محدّث هستند. یعنی فرشتگان با ایشان حدیث می کنند بدون این که آن ها ، یعنی فرشتگان را ببینند و جبرئیل هم در میان ایشان است.

و مانند آن است قول امام علیه السلام:

﴿ اِنَّ فى كُلِّ أُمَّةٍ مُحدِّثینَ مِن غَيرِ نُبُوَّةٍ﴾ (1)

در هر امّتی محدّث هایی هستند که نبوّت ندارند و از فرشتگان حدیث می شنوند.

و در وصف فاطمه فرموده:

﴿أَيَّتُها المُحَدَّثَةُ العَلِيلةُ ﴾.(2)

و احادیث راجع به محدَّث بودن فاطمه علیها السلام در طیّ فصول آینده بیان خواهد شد، ان شاء الله تعالى.

حُجُرَاتِهِمْ بِالْمَدِينَةِ فَتَبْيَضُّ حِيطَانُهُمْ فَيَعْجَبُونَ مِنْ ذَلِكَ فَيَأْتُونَ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَيَسْأَلُونَهُ عَمَّا رَأَوْا فَيُرْسِلُهُمْ إِلَى مَنْزِلِ فَاطِمَةَ ، فَيَأْتُونَ مَنْزِلَهَا فَيَرَوْنَهَا قَاعِدَةً فِي مِحْرَابِهَا تُصَلِّي وَ اَلنُّورُ يَسْطَعُ مِنْ مِحْرَابِهَا و مِنْ وَجْهِهَا فَيَعْلَمُونَ أَنَّ اَلَّذِي رَأَوْهُ كَانَ مِنْ نُورِ فَاطِمَةَ علیه السلام

فَإِذَا نَصَفَ اَلنَّهَارُ وَ تَرَتَّبَتْ لِلصَّلاَةِ زَهَرَ نور وَجْهُهَا بِالصُّفْرَةِ فَتَدْخُلُ اَلصُّفْرَةُ حُجُرَاتِ اَلنَّاسِ فَتَصْفَرُّ ثِيَابُهُمْ وَ أَلْوَانُهُمْ فَيَأْتُونَ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَيَسْأَلُونَهُ عَمَّا رَأَوْا فَيُرْسِلُهُمْ إِلَى مَنْزِلِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ فَيَرَوْنَهَا قَائِمَةً فِي مِحْرَابِهَا وَ قَدْ زَهَرَ نُورُ وَجْهِهَا - صَلَواتُ اللهِ عَلَيهَا وَ عَلَى أبيها وَ بَعلِهَا وَ بَنيهَا - بِالصُّفْرَةِ، فَيَعلَمونَ أنَّ الَّذي رَأَوْا كانَ مِنْ نُورِ وَجْهِهَا .

فَإِذَا كَانَ آخِرُ اَلنَّهَارِ وَ غَرَبَتِ اَلشَّمْسُ اِحْمَرَّ وَجْهُ فَاطِمَةَ فَأَشْرَقَ وَجْهُهَا بِالْحُمْرَةِ فَرَحاً وَ شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَكَانَ يَدْخُلُ حُمْرَةُ وَجْهِهَا حُجُرَاتِ اَلْقَوْمِ تَحْمَرُّ (1) حِيطَانُهُمْ فَيَعْجَبُونَ مِنْ ذَلِكَ وَ يَأْتُونَ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ يَسْأَلُونَ عَنْ ذَلِكَ ، فَيُرْسِلُهُمْ إِلَى مَنْزِلِ فَاطِمَةَ فَيَرَوْنَهَا جَالِسَةً تُسَبِّحُ اَللَّهَ وَ تُمَجِّدُهُ وَ نُورُ وَجْهِهَا يَزْهَرُ بِالْحُمْرَةِ فَيَعْلَمُونَ أَنَّ اَلَّذِي رَأَوْا كَانَ مِنْ نُورِ وَجْهِ فَاطِمَةَ

فَلَمْ يَزَلْ ذَلِكَ اَلنُّورُ فِي وَجْهِهَا حَتَّى وُلِدَ اَلْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَهُوَ يَتَقَلَّبُ فِي وُجُوهِنَا إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ فِي اَلْأَئِمَّةِ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَيْتِ﴾.(2)

به ابی عبد الله علیه السلام : گفتم: چرا زهراء «زهراء» نامیده شد؟

فرمود : برای آن که نور او روزی سه مرتبه برای امیرمؤمنان می درخشید: وقت نماز صبح نور روی او می درخشید در حالی که مردمان در فراش خود بودند. سفیدی آن نور در حجره های ایشان در مدینه می تابید به نحوی که دیوار های ایشان سفید می شد و ایشان از

ص: 138

آن تعجّب می کردند ، پس به نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله می آمدند و از آن حضرت دربارۀ آن چه دیده بودند سؤال می کردند، پس آن حضرت ایشان را به خانۀ فاطمه می فرستاد، چون می آمدند درِ منزل آن حضرت، او را می دیدند که در محراب خود نشسته، نماز می گزارد ، در حالتی که آن نور از محراب و روی آن بانو بالا می رود، آن گاه می دانستند که آن نوری که دیده اند از نور فاطمه علیها السلام بوده.

و چون نیمۀ روز می شد و آن بی بی معظّمه برای نماز مهیّا می شد ، نور زردی از روی او می درخشید که زردی آن در حجره های مردمان می تابید به نحوی که لباس ها و رنگ های ایشان زرد می شد خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله می آمدند و دربارۀ آن چه که دیده بودند می پرسیدند ، آن حضرت ایشان را به منزل فاطمه علیها السلام می فرستاد، آن بانوی معظّمه را می دیدند که در محراب خود ایستاده و نور روی او می درخشد - صلوات خدا بر او و بر پدر او و شوهر او و فرزندان او باد -.

و چون آخر روز می شد و آفتاب غروب می کرد - از روی شادی و سپاس گزاری برای خدای عزّ وجل - رخسار- فاطمه سرخ می گشت و نور سرخی از روی او تابان می شد که سرخی آن نور در حجره های آن مردمان می تابید و دیوار های ایشان سرخ می شد به نحوی که تعجّب می کردند و خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله می آمدند و از آن حضرت می پرسیدند ، و آن بزرگوار ایشان را به خانۀ فاطمه می فرستاد . می دیدند که آن مکرّمه نشسته است و خدا را تسبیح و تمجید می کند در حالتی که نور روی او به سرخی می درخشد ، پس می فهمیدند آن چه را که دیده اند از نور روی فاطمه است.

و همیشه این نور در روی آن معظّمه بود تا وقتی که حسین علیه السلام متولّد شد ، به او انتقال پیدا کرد و آن در نور های ما امامان که از اهل بیت می باشیم، تا روز قیامت هست.

فَقَالَ: لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ ، أَضَاءَتِ اَلسَّمَاوَاتُ وَ اَلْأَرْضُ بِنُورِهَا وَ غَشِیَتْ أَبْصَارَ اَلْمَلاَئِکَة، وَ خَرَّت المَلائِكَة الله سَاجِدِینَ وَ قَالُوا: إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا! مَا هَذَا اَلنُّورُ؟

فَأَوْحَی اَللَّهُ إِلَیْهِمْ: هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِی، أَسْکَنْتُهُ فِی سَمَائِی،خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِی،أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِی، أُفَضِّلُهُ عَلَی جَمِیعِ الأَنْبِیَاء ، وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِکَ اَلنُّورِ أَئِمَّهً یَقُومُونَ بِأَمْرِی، یَهْدُونَ إِلَی خَلقي، وَ أَجْعَلُهُمْ خُلَفَائی فِی أَرْضِی بَعْدَ اِنْقِطَاعِ اَلْوَحْییِ﴾. (1)

جابر گفت : گفتم: چرا فاطمۀ زهرا «زهراء» نامید شد؟

فرمود: برای این که خدای عزّ و جل او را از نور عظمت خود آفرید، پس چون تابید آسمان ها و زمین را به نور خود روشن نمود و چشم های فرشتگان را پر کرد و فرشتگان برای خدا به سجده افتادند و گفتند: خدای ما و آقای ما این نور چیست؟

پس خدا به ایشان وحی فرستاد که این نوری است از نور من که او را در آسمان خودم ساکن گردانیدم، او را از بزرگی خودم آفریدم، او را از صلب پیغمبری از پیغمبران خودم که آن پیغمبر را بر تمام پیغمبران برتری می دهم، بیرون می آورم ، و از این نور امام هایی را بیرون می آورم که به امر من قیام کنند و خلق مرا راهنمایی کنند ، و آن ها را جانشین های خود در روی زمینم پس از انقضای وحی (یعنی پس از پیچیده شدن طومار نبوّت) قرار می دهم.

مانند این حدیث را علّامۀ مجلسی رحمه الله در بحار الانوار (2) از مصباح الانوار نقل

ص: 140

می درخشید

به معنای قطع و بریدن . در كتاب معاني الأخبار و علل الشرایع به اسناد علوی از امیر مؤمنان علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت نموده است که فرمود:

﴿ سُئِلَ عن اَلنَّبِیَّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَا اَلْبَتُول ؟ فَإِنَّا سَمِعْنَاکَ یَا رَسُولَ اَللَّهِ تَقُولُ: إِنَّ مَرْیَمَ بَتُولٌ وَ فَاطِمَةَ بَتُول

فَقَالَ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: اَلْبَتُولُ اَلَّتِی لَمْ تَرَ حُمْرَةً قَطُّ، أی: لَمْ تَحِضْ، فَإِنَّ اَلْحَیْضَ مَکْرُوهٌ فِی بَنَاتِ اَلْأَنْبِیَاء﴾.(1)

از پیغمبر صلی الله علیه و آله سؤال کردند که مراد از «بتول» چیست؟ ما شنیده ایم از تو ای رسول خدا که می گویی مریم بتول است و فاطمه هم بتول است.

فرمود : بتول آن چنان زنی است که هرگز سرخی ندیده است، یعنی حیض ندیده است ، زیرا حیض در دختر های پیغمبران نا پسند است.

علّامۀ مجلسی رحمه الله در بحار الانوار از ابی صالح مؤذّن در اربعین روایت کرده است که آن حضرت به عایشه فرمود:

﴿ یَا حُمَیْرَاءُ إِنَّ فَاطِمَةَ لَیْسَتْ کَنِسَاءِ الْآدَمِیِّینَ لَا تَعْتَلُّ کَمَا تُعتلنَ ﴾.(2)

اى حميرا ، فاطمه مانند زن های آدمیان نیست علّت نمی بیند ( یعنی حیض نمی شود) آن چنان که زنان علّت می بینند و حیض می شوند

مؤلف گوید: «بتول» آن زنی را گویند که خود را از ازدواج بریده و به حال بکارت باقی مانده باشد، و یا زنی است که ترک دنیا کرده باشد، و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) «بتول» نامیده شده برای این که دل از دنیا و اهل دنیا بریده و حالت انقطاع الی الله را داشته و یا از زنان زمان خود و زنان امّت از جهت حسب و دین بریده و جدا ساخته، و یا از حیض و نفاس و استحاضه و انواع كثافات متداوله در میان سایر زن ها پاک و

ص: 143

پاکیزه و برکنار بوده و همیشه به حال بکارت باقی بوده که بدین جهت حضرتش «عذراء» نیز نامیده شده، یا به واسطۀ فضل و علم و متّصف بودن به جمیع کمالات صوریّه و معنويّه ، ظاهریّه و باطنيّه ، و داشتن مقام ولایت کلیّه ای مانند پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار خود ، از سایر زنان جهانیان ممتاز و جدا بوده ، روحی و أرواح العالمين لكِ الفداء يا فاطمة الزهراء.

بهر زائیدن همتای تو ای دُرّ یتیم *** تا صف حشر بود مادر ایّام عقيم

***

همه انبیا در پناه تواند *** مقیم در بارگاه تواند

تو خورشیدی و آن همه اخترند *** تو سلطانی و آن همه لشکرند

* **

ملایک همه تحت فرمان تو *** خلایق همه غرق احسان تو

به تو جلوه ها کرده ذات خدا *** بود از تو پیدا صفات خدا

می کنند و بعضی در تحقیر هم استعمال کرده اند، و حق این است که استعمال آن بر سه وجه است: اوّل: برای تعظیم و مدح ؛ دوم: برای تحقیر و ذمّ ؛ سوم: به عنوان اسم.

چون این معنی دانسته شد، نیز بدان ، بنا بر قول اوّل که مشهور تر است ، برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) کنیه هایی در احادیث و اخبار خاصّه و عامّه روایت شده اوّل: اُمّ الحسن ؛ دوم : اُمّ الحسين ؛ سوم : اُمّ الحسنين ؛ چهارم : اُمّ السبطین ؛ پنجم : اُمّ الأئمّه ؛ ششم : اُمّ الخِيَرَة ؛ هفتم : اُمّ المحسن ؛ هشتم : اُمّ ابيها .

اکنون تذکر داده می شود که وجه تناسب هر یک از کنیه های آن بی بی معظّمه علیها السلام واضح و روشن است، مگر هشتمین از آن ها که «أُمّ ابیها» باشد ، لذا سزاوار چنان دیدم که در تشریح وجه این کنیه بسطی داده شود.

است ، لأنّها قبلة الناس يأمونها .

هفتم: جهت تقویت و تربیت شیء را گویند و این در اصطلاح اهل حکمت است.

هشتم: بر شیء عظيم الشأن اطلاق می شود و یکی از وجوه امّ القری متفرّع بر آن است ، لأنّها أعظم شأناً من القرى .

نهم: هر آیه محکمی از آیات شرایع و احکام را امّ گویند

دهم: بر رئیس قوم نیز اطلاق اُمّ شده ، چنان چه خادم قوم را نیز اُمّ گفته اند .

بعضی معانی و اطلاقات دیگر نیز برای معنای «اُمّ» ذکر شده که بیان آن در این مقام متناسب نیست ، لذا از آن صرف نظر شد.

از آن چه شرح داده شده وجوهی برای کنیه قرار دادن امّ ابیها برای عصمت کبری علیها السلام احتمال داده می شود بر وجه استحسان نه قطع و تسجيل ، و الله و رسوله و اوصياء الرسول اعلم .

وجه اوّل: کنیه قرار دادن پیغمبر صلی الله علیه و آله آن بانوی گرامی را به این کنیه ، محض اظهار محبّتی است که حضرتش به او داشته، زیرا بسا می شود شخص فرزند خود یا دیگری را بسیار دوست می دارد و می خواهد غایت محبّت خود را در حقّ او اظهار کند ، اگر دختر است از او به مادر تعبیر می کند و اگر پسر است به پدر ، و او را نازل منزلۀ مادر یا پدر خود قرار می دهد چنان چه این معنی در عرف عرب و عجم از وضیع و شریف شایع است که از فرزند خود مجازاً تعبیر به مادر یا پدر کنند. و مؤیّد این مطلب است آن چه صاحب کشف الغمّه در فضل شفیعۀ امّت گفته است: «أَنَّ النَّبِيَّ كَانَ يُحِبُّهَا وَ يُكنيها بأُمُّ أَبِيهَا».(1) و الحق اشکالی در این توجیه نیست ، بلکه

ص: 146

وجهی است نیکو و خالی از هر گونه تکلف و تعسّف (1).

وجه دوم: بنا بر اطلاق دوم ممکن است وجه این که آن حضرت صلی الله علیه و آله امّ ابیها را كنية فاطمه علیها السلام قرار داده، اعتبار ویژگی ای باشد که جهت اصل بودنی برای آن حضرت نسبت به دیگران داشته مانند جمله ای که در حقّ ریحانۀ خود، حضرت ابی عبد الله الحسین علیه السلام بیان فرموده: «حسين منّي و أنا من حسين».(2) با این که حسین علیه السلام فرع و شاخه ای از شجرۀ رسالت است، به اعتباری خود را فرع حسین خوانده، نظر به وجوهی که برای آن در محلّ خود ذکر شده .

و امّا مؤیّد آن چه که اکنون در مقام بیان آن هستم و محلّ شاهد است، قسمتی از حدیث شریفی است که علّامۀ مجلسی رحمه الله در بحار الانوار از کتاب مصباح الانوار شیخ طوسی رحمه الله به اسناد خود از انس بن مالک، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده و مؤلّف فقیر نیز در فصل اوّل این کتاب، حدیث هشتم، از بحار الانوار نقل کرد ، که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

﴿ ثُمَّ فَتَقَ نُورَ ابْنَتِي فَاطِمَةَ فَخَلَقَ مِنْهُ السَّمَاواتِ و الْأَرْضِ من نُورِ ابْنَتِي فَاطِمَةَ وَ نُورُ ابْنَتِي فَاطِمَةَ مِن نُورِ الله، وَ ابْنَتِي فاطِمَة أَفْضَلُ مِن السَّمَاواتِ و الْأَرْضِ... .﴾ (3)

پس از آن ، نور دختر من فاطمه را شکافت و از آن آسمان ها و زمین را آفرید ، پس آسمان ها و زمین از نور دختر من فاطمه است، و نور دختر من فاطمه از نور خدا است و دختر من، فاطمه افضل از آسمان ها و زمین است.

ص: 147

از این جملۀ حدیث به طور روشن چنین استفاده می شود که خلقت آسمان ها و زمین از نور زهرا (سلام الله علیها) است، یعنی اگر نور فاطمه نبود، آسمان و زمینی نبود ، بنا بر این آسمان ها و زمین مولود نور زهرا است، پس می گوییم: آن چه از زمین به وجود آمده و می آید ، از جماد و نبات و حیوان و انسان ، همه موالید زمین است ، و زمین مولود نور زهرا است، پس چنین نتیجه می گیریم که همۀ موالید زمین، مولود های نور آن حضرت می باشند حتّی ابدان همۀ پیغمبران، که از جملۀ آن ها بدن عنصری پدر بزرگوارش حضرت خاتم الانبیاء علیها السلام است ، فلذا از این جهت اگر گفته شود که آن بی بی معظّمه مادر پدر خود می باشد هیچ مانعی ندارد.

وجه سوم: به اعتبار آن که صدّیقۀ طاهره در برگیرندۀ اصل مقاصد پدر بزرگوار خود می باشد و عنصر شجرۀ مبارکۀ رسالت و ولایت و مجمع البحرین این دو می باشد که اصل مقاصد آن حضرت بوده و می باشد ، اطلاق این کنیۀ مبارکه بر آن بی بی معظّمه خالی از حقیقت نیست. چنان چه طریحی رحمه الله در مجمع البحرین، در لغت شجر از حضرت باقر (علیه السلام) روایت کرده:

﴿ الشَّجَرَةُ الطَّیِّبَةُ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله وَ علیٌّ فَرْعُهَا وَ عُنْصُرُ الشَّجَرَةِ فَاطِمَةُ وَ ثَمَرَتُهَا أَوْلَادُهَا وَ أَغْصَانُهَا وَ أَوْرَاقُهَا شِیعَتُهَا ﴾ (1)

شجره طیّبه رسول خدا صلی الله علیه و آله است که اصل آن است و علی علیه السلام فرع آن و فاطمه مادّة اصلی آن و ائمّه علیهم السلام میوۀ آن و شیعیان شاخه ها و برگ های آنند.

و قریب به همین مضمون با قید سلسله سند در کتاب بصائر الدرجات و بحار الانوار و بعض دیگر از کتب معتبر نیز روایت شده.

جای تردید نیست که رشد و ترقّی و میوه دادن درخت به عنصر آن است، و از

ص: 148

این راه است که لفظ «اُمّ» به معنای عنصر استعمال شده ، و استعمال امّهات اربعه به معنای عناصر اربعه شایع است.

وجه چهارم: بنا بر اطلاق «اُمّ» بر پوست نازک روی مغز یا آن چه که مغز در آن جای دارد؛ ممکن است پس از بیان مقدّمه ای وجه مناسبتی برای این کنیۀ شریف گفته شود و آن مقدّمه این است: چون مغز از اشرف اعضای اصلی و لطیف ترین اجزا و به منزلۀ مصباح و چراغی نورانی و مرکز عقل و حواس باطنی و مبدأ و منشأ حواس ظاهری و بزرگ ترین مایه حیات آدمی است، و از شدّت لطافت در معرض انواع حوادث است، لذا حكيم على الاطلاق بر وفق حکمت ، برای محفوظ ماندن آن از حوادث ، به بدیع صنعت و صنیع فطرت خود ، بر وجه اتقان جایگاه و کُوَه (1) و مشکات (2) و غشاوه ای (3) برای آن قرار داده تا این سراج (4) منیر ، از تند باد حوادث مصون و محفوظ بماند و از انواع آسیب ها و خطر ها در امان باشد ، تا هر یک از حواس باطنی و ظاهری - به تقدیر عزیز علیم - به وظیفۀ خود مشغول باشند.

می گوییم: در صورتی که سُرُج عقول جزئی محتاج به فانوس و مردنگی (5) می باشد ، سراج منیر رسالت و مصباح وجود مقدّس عقل کلّ و خاتم رسل صلی الله علیه و آله به طریق اولی مردنگی و مشکات عصمتی لازم دارد ، لذا بدین اعتبار می توان گفت که وجود مبارک صدّیقۀ طاهره - سلام الله عليها - مشکات و مسرجه (6) یگانۀ نبوی، و

ص: 149

زجاجة (1) مصباح (2) خاتمیّت ، و امّ الدماغ هيكل ما سوی الله در تمام نشئات و ادوار و اکوار و اطوار بوده و می باشد. و مؤیّد این که آن بانوی معظّمه مشکات مصباح رسالت است، خبری است شریف و اثری است لطیف که در تفسیر علیّ بن ابراهیم قمّی با قید سلسله سند از سهل همدانی روایت کرده:

سمعت أبا عبدالله علیه السلام يقول في قول الله : ﴿ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ ﴾ (3) : هي فاطمة ... (4)

از ابی عبدالله علیه السلام شنیدم که در تفسیر فرمودۀ خدا: «خدا روشن کنندۀ آسمان ها و زمین است، مثل نور او مانند مشکات (چراغ دان) است» مراد از مشکات فاطمه است.

و نیز اخبار در این باره که مشکات فاطمه است بسیار است، چنان چه به محلّ خود در این کتاب ذکر می شود ؛ ان شاء الله تعالى.

بنابراین اطلاق معنای امّ ابیها بی مناسبت نخواهد بود.

وجه پنجم: بنابر اطلاق «اُمّ» بر وسط؛ به اعتبار این که عصمت کبری - سلام الله علیها - دارای مقام عصمت کلّیه ، و حدّ وسط بین مرتبۀ رسالت و ولایت، و دارای رتبة جمع الجمعی می باشد. چنان چه در آیۀ شریفۀ مباهله: ﴿ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾ (5) و در حدیث قدسی مبارک کسا فرموده: «فاطِمَة وَ اَبوها وَ بَعْلِها وَ بَنوها» (6) و از القاب او «واسطة قلادة الوجود» است ،

ص: 150

چنان چه در کتاب کشف الغمّه (1) نقل نموده. مراد از قلادة الوجود، وجود مبارک حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله است، و زینت قلاده به آن چیزی است که در وسط آن قرار داده شده، و طبق فرمودۀ آن حضرت: ﴿ فاطمة رُوحِيَ اَلَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ﴾ (2) و روح واسطه بین نفس آن حضرت و جسد نازنین او که نور مجسّد است می باشد، به این اعتبار اطلاق امّ ابیها بر وجود مبارک آن معظّمه بی مناسبت نیست

وجه ششم: به اعتبار اطلاق «أُمّ» بر مقصد و مقصود ؛ از این راه نیز امّ ابیها در کنیه نهادن بر آن حضرت بی مناسبت نیست، چنان چه روایت شده:

﴿ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللَّهِ علیه وَ آلِهِ إِذَا أَرَادَ سَفَراً يَؤمٌ فَاطِمَةَ علیها السَّلَامُ ، وَ كَانَ آخِرُ النَّاسِ عَهْداً بِهَا ، وَ إِذَا قَدمَ عَنْ سَفَرِهِ ، كَانَ يؤمها أَيْضاً وَ هُوَ أَوَّلُ النَّاسِ عَهْداً بِهَا﴾ (3)

رسول خدا صلی الله علیه و آله هر وقت می خواست به سفری برود، هنگام بیرون [رفتن ] به سوی فاطمه قصد می کرد، یعنی از خانۀ فاطمه حرکت می کرد و هنگام باز گشتن ، اوّل قصد خانۀ فاطمه می نمود، یعنی بر فاطمه وارد می شد.

پس به این اعتبار ، اگر از امّ ابیها مقصد ابيها اراده شود ، ضرری ندارد .

وجه :هفتم بنا بر اطلاق «أمّ» به جهت تقويت شيء و مظهر و منشأ شيء يا محلّ تفاصیل امور بودن به طور اجمالی و حتی نسبی در اصطلاح و مذاق علمای حکمت ؛ پس می گوییم که صدّيقۀ طاهره - صلوات الله علیها - نسبت حقیقی ذاتی با پدر بزرگوار خود داشته، به نحوی که این نسبت در میان همه خلق برای احدی اتّفاق نیفتاده . زیرا این بی بی معظّمه دختر و بضعه و جزء و لطیفۀ سرّ او و روح میان

ص: 151

دو پهلوی او بوده ، و جميع آثار نبّوت و ولایت از او ظاهر شده و اگر نبود ، آن آثار ظاهر نمی شد. و چون همۀ آثار از او به سبب اولاد او - صلوات الله عليهم - به تدریج ظاهر شد و تحمّل اثقال پدر بزرگوار خود را - که آثار نبوّت و ولایت است - نمود ، آن چنان که مادر متحمّل اثقال فرزند می شود و تحمّل زحمات او را می کند ، که اگر مادر نبود ، فرزند به وجود نمی آمد ، لذا به امّ ابیها کنیه داده شده.

وجه هشتم: بنا بر اطلاق «اُم» بر شيء عظيم الشأن ؛ اخبار و احادیث بسیاری از شیعه و سنّی در عظمت شأن آن بی بی معظّمه روایت شده، به نحوی که دوست و دشمن به عظمت مقام او اذعان دارند و او را به عظمت می ستایند ، و وجود مبارک پدر بزرگوارش با او به گونه ای رفتار می نموده که فرزند با مادر خود رفتار می کند، چنان چه از جانب خدا مأمور بوده دست او را ببوسد و سلام خدا را به او برساند و سر تا پا مقابل او بایستد و هر وقت بر پدر وارد می شود او را استقبال کند و هر گاه خارج می شود او را بدرقه کند و به او خطاب «سیّده» کند ، چنان چه از کتاب فضائل العتره ، تأليف ابى السعادات و كتاب اربعین ابن مؤذّن حکایت و روایت شده از عکرمه از ابن عبّاس و ابی ثعلبه حسنی و از نافع و از عبد الله بن عمر بن الخطّاب که گفته اند:

كان النبيّ صلی الله علیه و آله إذا أراد سفراً ، كان آخر الناس عهداً بفاطمة ، و إذا قدم، كان أوّل الناس عهداً بفاطمة .(1)

و اگر فاطمه علیها السلام نزد خدا دارای فضل عظیم نبود، پدر بزرگوارش با او این طور رفتار نمی فرمود. پس به این اعتبار نیز اطلاق امّ ابیها بر حضرتش سزاوار است و وجهی است نیکو .

ص: 152

وجه نهم : : بنا بر اطلاق «اُم» بر آیة محکم و نشانة استوار نیز ، می توان گفت که چون از آیات محکمات و علامات واضحات بر فضیلت و شرافت حضرت خاتم الانبيا صلی الله علیه و آله، یکی وجود مبارک حضرت زهرا - سلام الله علیها- است ، از جهات متعدّد از علم و حلم و زهد و حیا و عفّت و صبر ، و جود و سخاوت و فصاحت و بلاغت و شجاعت و سماحت، و خلق و خلق ، به خصوص در صورتی که آیۀ شريفه : ﴿ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ﴾ (1) به ذوات مقدّس اهل البيت و ائمّۀ طاهرين - صلوات الله عليهم أجمعين - تأویل شده (2) از این جهت اطلاق امّ ابیها بر حضرتش خالی از وجه نیست.

وجه دهم: بنا بر اطلاق «امّ» بر رئیس و خادم قوم ؛ به اعتباراتی وجوهی می توان گفت، لکن بیان آن موقوف به ذکر مقدّماتی است ؛ چون بنای نگارنده بر اختصار است ، لذا به همین مقدار اکتفا شد.

كَريمَةٌ 7 رَحيمَةٌ 8 شَهِيدَةٌ 9 *** عَفيفَةٌ 10 قانِعَةٌ 11 رشيدة 12

شَريفَةٌ 13 حَبيبَةُ 14 مُحْتَرَمَةٌ 15 *** صابِرَةٌ 16 سَليمَةٌ 17 مُكَرَّمَةٌ 18

صَفِيَّةٌ 19 عالِمَةٌ 20 عَليمَةٌ 21 *** مَعْصُومَةٌ 22 مَغْصُوبَةٌ 23 مَظْلُومَةٌ 24

مَيْمُونَةٌ 25 مَنْصُورَةٌ 26 مُحْتَشَمَةٌ 27 *** جَميلَةٌ 28 جَليلَةٌ 29 مُعَظَمَةٌ 30

حامِلَةُ البَلوى بِغَيْرِ شَکوی 31 *** خَليفَةُ العِبَادَةِ و التَّقوى 32

حَبيبَةُ اللهِ 33 وَ بِنْتُ الصَّفْوَةِ 34 *** رُكْنُ الهُدى 35 وَ آيَةُ النُّبُوَّةِ 36

شَفيَعةُ العُصاةِ 37 أُمُّ الخِيَرَةِ 38 *** تُفَاحَةُ الْجَنَّةِ 39 وَ المُطَهَّرَةِ 40

سَيِّدَةُ النِّساءِ 41 بِنْتُ المُصْطَفى 42 *** صَفْوَةُ رَبِّها 43 وَ مَوْطِنُ 44 الْهُدى

قرَةُ عَيْنِ الْمُصْطَفَى 45 وَ بَضْعَتُهُ 46 *** مُهْجَهُ قَلْبِه 47 كَذا بِقَيَّتُهُ 48

حَكيمَةٌ 49 فَهِيمَةٌ 50 عَقِيلَةٌ 51 *** مَحْزُونَةٌ 52 مَكْرُوبَةٌ 53 عَليلَةُ 54

غابِدَۀٌ 55 زاهِدَةٌ 56 قَوّامَةٌ 57 *** باكِيَةٌ 58 صابِرَةٌ 59 صَوَّامَةٌ 60

عَطُوفَةٌ 61 رَؤوفَةٌ 62 حَنّانَةٌ 63 *** البَرَّةُ 64 الشفيقة 65 الأنانة 66

والدة السّبطيْنِ 67 دَوْحَةُ النَّبِيِّ 68 *** نُورٌ سَماوي 69 وَ زَوْجَةُ الوَصي 70

بَدْرُ 71 تمامٍ غُرَةٌ 72 غَرَاء 73 *** رُوْحُ أبيه 74 دُرّةٌ 75 بَيْضاء 76

واسِطَةٌ قلادة الوُجُودِ 77 *** دُرَّةُ بَحْرِ الشَّرَفِ وَالْجُودِ 78

ولية الله 79 وَ سِرُّ الله 80 *** أمينَةُ الْوَحْيِ 81 وَ عَيْنُ اللهِ 82

مَكْينَةٌ في عالمِ السَّماءِ 83 *** جمالُ الآبا 84 شَرَفُ الأبناء 85

دُرَّةٌ بَحْرِ العِلْمِ وَ الْكَمال 86 *** جَوْهَرَةُ العِزَّةِ وَ الجَلالِ 87

قطب رحى المفاخِرِ السَّنيَّة 88 *** مَجْمُوعَةُ المآثرِ العَليَّة 89

مِشْكاةُ نُوْرِ اللهِ 90 وَ الزُّجاجَةٍ 91 *** كَعْبَةُ الآمالِ لِأهْلِ الحَاجَةِ 92

لَيْلَةٌ قَدْرٍ 93 لَيْلَةٌ مُبارَكَةُ 94 *** ابْنَةُ مَنْ صَلَّتْ بِهِ الْمَلائِكَةَ 95

قَرارُ قَلْبِ أُمِّهَا المُعَظَّمَةَ 96 *** عاليَة المَحَلِّ 97 سِرُّ العَظَمة 98

ص: 154

مَكْسُوْرَةُ الضّلع 99 رضيض الصَّدْرِ 100 *** مَغْصُوبَةُ الْحَقِّ 101 خَفِيُّ الْقَبْرِ 102

و امّا القاب شریف او به نثر بنا بر آن چه ابن شهر آشوب در مناقب نقل کرده است از این قرار است:

الصدّيقة بالأقوال ، و المباركة بالأحوال، و الطاهرة الأفعال و الزكيّة بالعدالة، و الرضيّة بالمقالة ، و المرضيّة بالدلالة، و المحدّثة بالشفقة ، و الحرّة بالنفقة، و السيّدة بالصدقة، و الحصان بالمكان، و البتول في الزمان و الزهراء بالإحسان، مريم الكبرى بالستر، و فاطم بالسرّ، و فاطمة بالبرّ، و النوريّة بالشهادة، و السماويّة بالعبادة و الحانية بالزهادة و العذرا بالولادة، الزاهدة الصفيّة، العابدة الرضيّة ، المرضيّة الراضية ، المتهجّدة الشريفة، القانتة العفيفة ، سيّدة النسوان، حبيبة حبيب الرّحمن ، و المحتجبة عن خزّان الجنان، ابنة خير المرسلين، و قرّة عين سيّد الخلايق أجمعين، و واسطة العقد بين سيدات نساء العالمين، و المتظلّمة بين يدي العرش يوم الدين.

ثمرة النبوّة ، و أمّ الأئمّة ، و زهرة فؤاد شفيع الأمة ، الزهراء المحترمة ، و الغراء المحتشمة ، المكرّمة تحت القبّه الخضراء و الإنسيّة الحوراء، و البتول العذرا، ستّ النساء ، وارثة سيّد الأنبياء ، و قرينة سيّد الأوصياء، فاطمة الزهراء ، الصدّيقة الكبرى، راحة روح المصطفى، حاملة البلوى من غير فزع و لا شكوى، و صاحبة شجرة طوبى، و من أنزل في شأنها و شأن زوجها و أولادها سورة هل أتى، ابنة النبيّ، و صاحبة الوصي، و أمّ السبطين، وجدّة الأئمّة، و سيّدة نساء الدنيا و الآخرة.

زوجة المرتضى، و والدة المجتبى، و ابنة المصطفى، السيدة المفقودة، الكريمة المظلومة، الشهيدة الرشيدة، شقيقة مريم، و ابنة محمّد الأكرم، المفطومة من كلّ شرّ، المعلومة بكلّ خير، المنعوتة في الإنجيل الموصوفة

ص: 155

بالبرّ و التبجيل، درّة صاحب الوحي و التنزيل، جدّها الخليل، و مادحها الجليل، و خاطبها المرتضى بأمر المولى جبرئيل، و أولادها: الحسن و الحسين و المحسن سقط، و زينب و أمّ كلثوم. (1)

و در کتاب کشف الغمّه اربلی بعضی از القاب آن جناب را چنین نگاشته است:

هي سليلة النبوة، و رضيعة درّ الكرم و الأبوّة، و درّة صدف الفخار، و غرّة شمس النهار ، و ذبالة مشكاة الأنوار، و صفوة الشرف و الجود ، و واسطة قلادة الوجود ، نقطة دائرة المفاخر، قمر هالة المآثر ، الزهرة الزهراء، و الغرّة الغراء، العالية المحلّ ، الحالة في رتب العلى، السامية المكانة، المكينة في عالم السماء، المضيئة النور، المنيرة البيضاء، المستغنية باسمها عن حدّها و رسمها، قرّة عين أبيها ، و قرار قلب أمّها، الحالية بجواهر علاها، العاطلة من زخرف دنیاها .

أمة الله ، سيّدة النساء، جمال الآباء، شرف الأبناء ، يفخر آدم بمكانها، و يبوح نوح بشدّة شأنها، و يسمو إبراهيم بكونها من نسله، و ينجح إسماعيل على إخوانه إذ هي فرع أصله ، و كانت ريحانة محمّد من بين أهله ، فما يجار بها في مفخر إلّا مغلب، و لا يباريها في مجد إلّا مؤنب، و لا يجحد حقّها إلّا مأفون، و لا يصرف عنها وجه إخلاصه إلّا مغبون.(2)

مؤلّف حقیر گوید: به مناسبت بیان القاب مقدّس صدّیقۀ طاهره - سلام الله علیها - خوش داشتم که حدیث مفاخرۀ آن بی بی معظّمه را با حضرت امیر مؤمنان علیه السلام که شاذان بن جبرئیل قمی رحمه الله در کتاب فضائل روایت نموده - چون

ص: 156

محتوی بعضی از القاب آن علیا جناب است - در این جا نقل نمایم تا خوانندگان بیش تر بهرمند گردند و این مؤلّف عاصی را از دعا های خیر خود فراموش نفرمایند .

کتاب شاذان بن جبرئيل رحمه الله : إنّه روى أنّ الإمام عليّ بن أبي طالب كان ذات يوم هو و زوجته فاطمة يأكلان تمراً في الصحراء إذ تداعيا بينهما بالكلام ، فقال لها عليّ : يا فاطمة ، إنّ النبيّ يحبّني أكثر منك .

فقالت : واعجباه! يحبّك أكثر منّي و أنا ثمرة فؤاده و عضو من أعضائه و ليس له ولد غيري!

فقال لها عليّ: يا فاطمة، إن لم تصدّقني، فامضي بنا إلى أبيك محمّد

قال : فمضينا إلى حضرته ، فتقدّمت فاطمة فقالت : يا رسول الله، أيّنا أحبّ إليك ، أنا أم عليّ ؟

قال النبي: أنت أحبّ ، و عليّ أعزّ منك .

فعندها قال الإمام عليّ بن أبي طالب : ألم أقل لك إنّي ولد ذات التقى؟ قالت فاطمة : و أنا بنت خديجة الكبرى .

قال عليّ: و أنا ابن الصفا . قالت : و أنا بنتُ سدرة المنتهى

قال عليّ: و أنا فخر اللوى . قالت فاطمة : أنا ابنة من دنى فتدلّى و كان من ربّه كقاب قوسين أو أدنى .

قال عليّ : أنا ولد المحصنات . قالت فاطمة: أنا بنت الصالحات .

قال عليّ : أنا خادمي جبرئيل . قالت فاطمة : و أنا خاطبني في السماء راحيل و خدمتني الملائكة جيلاً بعد جيل.

قال عليّ : ولدت في المحلّ البعيد المرتقى . قالت فاطمة : و أنا زوّجت في الرفيع الأعلى و كان ملاكي في السماء.

قال عليّ : أنا حامل اللواء . قالت فاطمة : و أنا بنت من عرج به إلى السماء .

ص: 157

قال عليّ : و أنا صالح المؤمنين . قالت فاطمة : و أنا بنت خاتم النبيين .

قال عليّ : و أنا الضارب على التأويل . قالت فاطمة : و أنا جنّة التأويل .

قال عليّ : و أنا شجرة تخرج من طور سيناء. قالت فاطمة : و أنا الشجرة التي تأتي أكلها كلّ حين .

قال عليّ : و أنا مكلّم الثعبان . قالت فاطمة : و أنا ابنة النبي الكريم .

قال عليّ : و أنا النبأ العظيم. قالت فاطمة : و أنا ابنة الصادق الأمين .

قال عليّ : و أنا حبل الله المتين . قالت فاطمة : و أنا بنت خير الخلق أجمعين .

قال عليّ : و أنا ليث الحروب . قالت فاطمة : أنا بنت من يغفر الله به الذنوب .

قال عليّ : و أنا المتصدق بالخاتم . قالت فاطمة : و أنا بنت سيّد العالم .

قال عليّ : و أنا سيّد بني هاشم . قالت فاطمة : و أنا بنت محمد المصطفى .

قال عليّ : أنا سيد الوصيين . قالت فاطمة : أنا بنت النبي العربي .

قال عليّ : و أنا الشجاع المكيّ . قالت فاطمة : و أنا ابنة أحمد النبي .

قال عليّ : أنا البطل الأورع . قالت فاطمة : أنا ابنة الشفيع المشفّع .

قال عليّ : أنا قسيم الجنّة و النار . قالت فاطمة : أنا ابنة محمّد المختار .

روایت کرده است که: امام علیّ بن ابی طالب روزی با همسر خود، فاطمه در صحرا خرما می خوردند؛ بین ایشان سخنی در میان آمد، پس علی علیه السلام فرمود: ای فاطمه ، پیغمبر مرا بیشتر از تو دوست می دارد .

فاطمه فرمود: عجب است تو را بیش تر از من دوست می دارد و حال آن که من میوه دل او و عضوی از اعضای او هستم و فرزندی غیر از من ندارد .

علی علیه السلام فرمود: ای فاطمه، اگر سخن مرا تصدیق نمی کنی بیا نزد پدرت محمّد صلی الله علیه و آله برویم.

گفت : پس به پیشگاه آن حضرت رفتیم و فاطمه در سخن گفتن پیشی گرفت و گفت: ای رسول خدا کدام یک از ما دو نفر را بیشتر دوست می داری ، مرا یا علی را ؟

ص: 158

فرمود: تو نزد من محبوب تری، و علی از تو عزیز تر است.

پس علی علیه السلام فرمود: آیا به تو نگفتم؟ من فرزند زن صاحب تقوایی هستم فاطمه گفت : منم دختر خدیجۀ کبری

علی گفت: منم فرزند صفا . فاطمه گفت : منم دختر سدرة المنتهى .

علی گفت : منم فخر کننده به پرچم داری. فاطمه گفت: منم دختر کسی که به مقام قرب نزدیک تر و نزدیک تر شد تا آن که فاصله اش به اندازۀ فاصلۀ دو کمان یا کم تر شد .

علی گفت: منم فرزند زن های با عفّت. فاطمه گفت: منم دختر زن های شایسته .

علی گفت : منم کسی که جبرئیل خدمت گزار من است فاطمه گفت: منم آن که راحیل در آسمان خطبۀ ازدواج مرا خواند و دسته دسته فرشتگان خدمت گزار من بودند

علی گفت: من در جای دور دست بلندی زاییده شدم فاطمه گفت: من را در آسمان چهارم ، در مقام شریف بالا تر تزویج کردند و تزویج من در آسمان بود.

علی گفت: منم در بر دارنده پرچم. فاطمه گفت: منم دختر کسی که به آسمان بالا برده شد.

علی گفت: منم صالح مؤمنین فاطمه گفت: منم دختر خاتم پیغمبران .

علی گفت: منم زنندۀ به شمشیر طبق تأویل قرآن . فاطمه گفت: منم سپر حفظ کنندۀ تأويل

علی گفت: منم درختی که از طور سینا بیرون می آید. فاطمه گفت: منم آن درختی که همیشه روزی و میوه می دهد

علی گفت: منم که با اژدها سخن می گویم فاطمه گفت: منم دختر پیغمبر کریم

علی گفت: منم خبر بزرگ. فاطمه گفت: منم دختر پیغمبر راست گوی استوار .

علی گفت: منم طناب محکم خدا. فاطمه گفت: منم دختر بهترین همه خلق .

علی گفت: منم شیر غرنده درنده در جنگ ها. فاطمه گفت: منم دختر کسی که خدا به سبب او گناهان را می آمرزد

علی گفت: منم تصدّق دهندۀ خاتم در حال نماز. فاطمه گفت: منم دختر سیّد عالم .

ص: 159

علی گفت: منم سیّد بنی هاشم فاطمه گفت: منم دختر محمّد مصطفى

علی گفت: منم آقای همۀ اوصیا فاطمه گفت : منم دختر پیغمبر عربی .

علی گفت: منم شجاع مکّی. فاطمه گفت: منم دختر احمد پیغمبر .

علی گفت: منم دلاور پرهیز کار فاطمه گفت: منم دختر شفاعت کننده ای که شفاعت او پذیرفته شده.

علی گفت: منم قسمت کنندۀ بهشت و جهنّم. فاطمه گفت: منم دختر محمّد ، برگزیدۀ خدا

و قال عليّ : أنا قاتل الجانّ. قالت فاطمة: أنا ابنة رسول الله الملك الديّان.

قال عليّ : أنا خيرة الرحمن. و قالت فاطمة: أنا خيرة النسوان.

قال عليّ: و أنا مكلّم أصحاب الرقيم . قالت فاطمة : و أنا ابنة من أرسل رحمة للمؤمنين و بهم رؤوف رحیم.

قال عليّ : و أنا الذي جعل الله نفسي نفس محمّد حيث يقول في كتابه العزيز: ﴿ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾ (1) . قالت فاطمة : ﴿ وَ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ ﴾ (2) .

قال عليّ : أنا من شيعتي من علمي يسطرون. قالت فاطمة : أنا بحر من علمي يغترفوننّ.

قال عليّ : أنا اِشْتَقَّ اَللَّهُ تَعَالَی اِسْمِی مِنْ اِسْمِهِ فَهُوَ اَلْعَالِی وَ أَنَا عَلِیٌّ. قالت فاطمة : و أنا كذلك ، فهو الفاطر و أنا فاطمة .

قال عليّ: أنا حياة العارفين . قالت فاطمة : أنا فلك نجاة الراغبين.

قال عليّ : أَنَا اَلْحَوَامِیمُ قَالَتْ فَاطِمَهُ وَ أَنَا اِبْنَهُ اَلطَّوَاسِینِ.

قال عليّ : أنا كنز الغنى. قالت فاطمة : و أنا كلمة الحسني

ص: 160

قال عليّ : أنا بي تاب الله عَلَی آدَمَ فِی خَطِیئَتِهِ قَالَتْ فَاطِمَهُ وَ أَنَا بِی قَبِلَ اَللَّهُ تَوْبَتَهُ.

قال عليّ : أنا كسفينة نوح من ركبها نجى . قالت فاطمة: و أنا أشاركه في دعوته .

قال عليّ : و أنا طوفانه . قالت فاطمة : و أنا مسورته .

قال عليّ : و أنا النسيم إلى حفظه . قالت فاطمة : و أنا منّي أنهار الخمر و العسل في الجنان .

قال عليّ : أنا علمي علم النبيّين . قالت فاطمة: و أنا بنت سيّد المرسلين الأوّلين و الآخرين.

قال عليّ : أَنَا اَلْبِئْرُ وَ اَلْقَصْرُ اَلْمَشِیدُ قَالَتْ فَاطِمَهُ أَنَا مِنِّی شَبَّرُ وَ شَبِیرٌ

قال عليّ : أنا بعد الرسول خير البريّة قالت فاطمة : أنا البرّة الزكية .

فعندها قال النبيّ : لا تكلّمي عليّاً فإنّه ذو برهان قالت فاطمة : أنا ابنة من أنزل إليه القرآن .

قال عليّ : أنا الأمين الأصلع . قالت فاطمة : أنا الكوكب الذي يلمع .

قال النبيّ : فهو صاحب الشفاعة يوم القيامة. قالت فاطمة: أنا خاتون يوم القيامة

فعند ذلك قالت فاطمة لرسول الله : يا رسول الله ، لا تحامي لابن عمّك و دعني و إيّاه.

و قال عليّ : يا فاطمة ، أنا من محمّد عصبته و نجيبه . قالت فاطمة : و أنا لحمه دمه

قال عليّ : و أنا الصحف . قالت فاطمة: و أنا الشرف.

قال عليّ : و أنا وليّ الزلفي . قالت فاطمة : و أنا الخمصا الحسني .

ص: 161

قال عليّ : و أنا نور الورى قالت فاطمة : و أنا فاطمة الزهراء.

فعندها قال النبيّ : يا فاطمة، قومي و قبّلي رأس ابن عمّك ؛ هذا جبرئيل و ميكائيل و إسرافيل و عزرائيل مع أربعة آلاف من الملائكة يحامون مع عليّ، و هذا أخي راحيل و روائيل مع أربعة آلاف من الملائكة ينظرون.

قال : فقامت فاطمة الزهراء ، فقبلت رأس الإمام عليّ بن أبي طالب بين يدي النبيّ و قالت : : يا أبا الحسن ، بحقّ رسول الله معذرة إلى الله عزّ و جلّ و إلى ابن عمّك . فوهبها الإمام . (1)

علی گفت: من کشنده جنّیانم. فاطمه گفت: من دختر رسول خداوند پادشاه جزا دهنده ام .

علی گفت: من برگزیدۀ خدای بخشنده ام. فاطمه گفت: من برگزیدۀ زنانم.

علی گفت: منم سخن گوینده با اصحاب رقيم. فاطمه گفت: من دختر کسی هستم که فرستاده شده تا برای مؤمنان رحمت باشد، و با ایشان رؤوف و مهربان باشد.

علی گفت: خدا مرا نفس محمّد قرار داده، در آن جایی که در کتاب خود فرموده:

﴿أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَكُمْ ﴾(2) . فاطمه گفت : ﴿ وَ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ ) .(3)

علی گفت: من کسی هستم که شیعیان من از علم من می نویسند. فاطمه گفت: من دریایی هستم که از علم من کف کف بر می دارند.

علی گفت : من کسی هستم که خدا نام مرا از نام خود گرفته او عالی است و منم علی.

فاطمه گفت : من نیز چنین هستم، او فاطر است و منم فاطمه.

علی گفت: منم حیات عارفان. فاطمه گفت: منم کشتی نجات راغبان .

علی گفت: منم حا میم های قرآن فاطمه گفت: منم دختر طا سین های آن .

ص: 162

علی گفت: منم گنج بی نیازی فاطمه گفت: منم کلمۀ نیکو.

علی گفت: منم آن که خدا توبۀ آدم را به سبب من قبول کرد. فاطمه گفت : منم آن که خدا توبۀ آدم را به سبب من قبول کرد.

علی گفت: منم چون کشتی نوح که هر کسی بر آن سوار شد نجات یافت . فاطمه گفت: منم آن که در دعای او شریک شدم.

علی گفت: منم طوفان او. فاطمه گفت: منم دست آویز و شراع کشتی او.

علی گفت: منم آن نسیمی که آن را حفظ کرد. فاطمه گفت: منم آن کسی که نهر های شراب طهور و عسل در بهشت از من است.

علی گفت: علم من، علم پیغمبران است. فاطمه گفت: منم دختر آقای همه پیغمبران از اوّلین و آخرین .

علی گفت : منم بئر معطّله و رها شده و قصر محکمی که در قرآن است . فاطمه گفت : منم آن که حسن و حسین از من هستند

علی گفت: من پس از پیغمبر بهترین همۀ خلقم. فاطمه گفت : منم آن نیکوی نیکوکار نیکی کننده

آن گاه پیغمبر به فاطمه فرمود: با علی سخن مگوی که او صاحب دلیل و برهان است فاطمه گفت: منم دختر کسی که قرآن بر او نازل شده.

علی گفت: منم امانت دار استواری که به واسطه نداشتن موی پیش ملقب به اصلع شدم فاطمه گفت: منم آن ستاره ای که می درخشد.

پیغمبر فرمود: او (یعنی علی) در روز قیامت صاحب شفاعت است. فاطمه گفت: منم خاتون روز قیامت.

پس فاطمه به رسول خدا عرض کرد: ای رسول خدا، از پسر عمّت حمایت مکن ، مرا با او واگذار

علی گفت: ای فاطمه من نسبت به محمّد به منزلۀ بند های مفاصل او و برگزیدۀ اویم. فاطمه گفت: من گوشت و خون اویم.

ص: 163

علی گفت : منم صحف. فاطمه گفت : منم شرف .

علی گفت: منم ولیّ رستگاری. فاطمه گفت: من سبب آرامش و سکونم.

علی گفت: من روشنی دهندۀ مردمانم. فاطمه گفت: من فاطمه زهرایم.

پس پیغمبر فرمود: ای فاطمه، برخیز و سر پسر عمّ خود را ببوس، اینک جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل با چهار هزار فرشتگان از علی حمایت می کنند و با علی هستند و این برادر من راحیل است با روائیل و چهار هزار فرشتگان نگاه می کنند.

راوی گفت: پس فاطمه زهرا برخاست و در مقابل پیغمبر سر علیّ بن ابی طالب را بوسید و گفت: ای ابوالحسن ، به حقّ رسول الله ، از خدای عزّ و جل و پسر عمّت معذرت می طلبم پس امام او را بخشید.

ص: 164

دوم: پس از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدارش پیش از خلقت تمام پیغمبران مرسل و غیر مرسل ، ایمان به خدا داشته و در عالم انوار و اشباح و اظلّه و ارواح ، خدا را تسبیح و تمجید و تقدیس و تهلیل می نموده و سپاس گزار بوده.

سوم: خلقت نور مقدّس او بر خلقت تمام انبیا و مرسلین و ملائکۀ مقرّبین - غیر از پدر و شوهرش - مقدّم بوده.

چهارم: تمام انبیا و مرسلین و ملائکه مقرّبین ، مأمور به معرفت و ولایت او و پدر و شوهر و یازده فرزند طیّبین و طاهرین او بوده اند.

پنجم: خدای تعالی عرش عظیم خود را به نام او و نام های پدر و شوهر و فرزندان او - که حجّت های خدا و اُمنای وحی اویند - زینت داده.

ششم: چون خدای تعالی خواست در این نشأه او را به وجود آورد، مادّۀ طینت او را از سیب و رطب بهشتی قرار داد و پیش از این که نطفۀ طاهرۀ او در صلب پدر بزرگوارش قرار گیرد ، خدای عزّ و جل به خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله امر فرمود تا چهل روز در خانۀ فاطمه دختر اسد اعتکاف کند و روز ها را روزه بگیرد و جز به طعام بهشتی و شراب طهور افطار نکند، و شب ها را به عبادت برخیزد و در خانۀ خدیجه وارد نشود مگر بعد از چهل روز برای انعقاد نطفۀ طیّبۀ آن حضرت. و این فضیلت برای احدی از اوّلین و آخرین حتّی انبیا و مرسلین و ائمّۀ طاهرین - صلوات الله عليهم اجمعین - اتّفاق نیفتاده.

هفتم: پدر بزرگوارش پس از بازگشت از معراج از جانب خدا مأمور بوده که بلافاصله برای انعقاد نطفۀ پاک و پاکیزه او با مادرش خدیجۀ کبری نزدیکی کند

هشتم: خداوند برای وضع حمل و کمک و یاری خدیجه، مادر ستوده سیرش، چهار زن برجسته ای که از همۀ زن های دنیا بهتر و بالا تر بوده اند - که یکی از آن ها ساره ، همسر ابراهیم خلیل الرحمن و دیگری آسیه ، زن فرعون زمان موسی و

ص: 166

دیگری مریم، مادر عیسی و دیگر کلثم ، خواهر موسی و به روایتی صفورا ، دختر شعیب و به روایتی حوّا ، مادر آدمیان- را به زمین فرستاده تا حضرت زهرا - سلام الله علیها - متولّد شود، که برای هیچ یک از زنان دنیا چنین پیش آمدی نبوده و به چنین فضیلتی سرافراز نشدند.

نهم: تابش و اشراق نور آن بی بی معظّمه هنگام تولّد او از مادر در همۀ خانه های مکّه و در تمام روی زمین از مشرق تا مغرب، به گونه ای که هیچ جایی از زمین نمانده که نور مقدّس آن بانوی گرامی در آن جا نتابیده باشد.

دهم: ده تن حور العین به زمین آمدند که در دست هر یک طشت و ابریقی از بهشت، مملوّ از آب کوثر بوده و آن ها را به دست زنی که در مقابل خدیجه نشسته دادند ، و او آن حضرت را شسته و دو پارچۀ سفیدی که از شیر سفید تر و از مشک و عنبر خوش بو تر بوده بیرون آورد و فاطمه را به یکی از آن دو پیچید ، و دیگری را مقنعه برای او قرار داد. پس آن زن او را استنطاق کرد و آن مولود گرامی به شهادت دادن به یگانگی خدا و رسالت پدرش سیّد انبیا و امامت شوهرش سیّد اوصیا و امامت فرزندانش سادات همۀ سبط ها سخن گفت. و به هر یک از آن چهار زن سلام کرد ، و هر یک از آن ها را به نامش نام برد.

یازدهم: بشارت اهل آسمان به یک دیگر به ولادت آن سیّده زنان ، و ظاهر شدن نوری تازه در آسمان که ملائکه پیش تر آن را ندیده بودند

دوازدهم: سخن گفتن آن معظّمه با مادر خود از درون شکم پیش از آن که متولّد شود، و دل داری دادن و امر به صبر نمودن او از جور زنان قریش .

سیزدهم: خلق شدن هفت آسمان و زمین از نور زهرا و افضل بودن او از هفت آسمان و زمین، چنان چه از عامّه و خاصّه از حضرت رسول صلی الله علیه و آله روایت شده و بعضی از آن ها پیش از این در یکی از وجوه تکنیۀ آن بزرگوار به «امّ ابیها» ذکر شد .

ص: 167

چهاردهم: چون خدا خواست ملائکه را امتحان کند ابر تیره ای بر آن ها فرستاد که از شدّت تاریکی هم دیگر را نمی دیدند، پس گفتند:

﴿ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا مُنْذُ خَلَقْتَنَا مَا رَأَیْنَا مِثْلَ مَا نَحْنُ فِیهِ فَنَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذِهِ الْأَنْوَارِ إِلَّا مَا کَشَفْتَ عَنَّا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَفْعَلَنَّ فَخَلَقَ نُورَ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءَ یَوْمَئِذٍ کَالْقِنْدِیلِ وَ عَلَّقَهُ فِی قُرْطاء الْعَرْشِ فَزَهَرَتِ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ سُمِّیَتْ فَاطِمَهُ «الزَّهْرَاءَ»...﴾ .(1)

خدای ما و آقای ما، از آن وقتی که ما آفریده شده ایم، مانند آن چه (از تیرگی) را که در آن هستیم ندیده ایم، پس به حقّ این نور ها ( یعنی انوار خمسۀ طیّبه) از تو می خواهیم که این تیرگی را از ما برداری. خدای تعالی فرمود: «هر آینه البتّه این کار را می کنم» پس نور فاطمه را در آن هنگام مانند قندیلی آفرید و در گوشۀ عرش آویخت ، پس آسمان های هفت گانه و زمین های هفت گانه روشن شد، و از همین جهت است که فاطمه «زهراء» نامیده شده... .

پانزدهم: فاطمه علیها السلام از تمام انبیا و مرسلین و ملائکۀ مقرّبین - غیر از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدارش - افضل است ، و همۀ آن ها به شفاعت زهرا نیازمندند ، طبق اخبار و احادیث مستفیض صادره از مصادر وحی و تنزیل.

شانزدهم: ملائكه، حتى جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل هم بی اذن، بر او داخل نمی شدند و از اطاعت او بیرون نیستند و خدای عزّ و جل عهد ولایت او را از آن ها گرفته.

هفدهم: آن حضرت - به نصّ آیۀ تطهیر و اخبار و احادیث نبوی بسیار که از خاصّه و عامّه روایت شده - دارای مقام عصمت کلّیّه و معصومه به عصمت حقیقیّه است ، و از او مکروهی و ترک اولایی نه در حال کودکی و نه در حال بزرگی سر نزده،

ص: 168

تا چه رسد به گناه و معصیت.

هجدهم: اگر خدای عزّ و جل، امیر مؤمنان علی علیه السلام را نیافریده بود ، همتا و کفو و همسری برای آن بی بی معظّمه از آدم تا خاتم و تا روز قیامت پیدا نمی شد ، و این یکی از دلایل افضلیّت او بر همۀ انبیا و مرسلین غیر از پدر بزرگوارش است .

نوزدهم: رضایت و خشنودی او رضایت خدا است و خشم و غضب او خشم و غضب خدا است چنان چه احادیث متواتر از فریقین روایت شده و هر گاه آن معظّمه، معصومه نبود، لازم نمی شد که خدا به هر چه او راضی می شد راضی باشد و به خشم و غضب او نیز خدا خشمناک و غضبناک باشد ، و بطلان آن واضح و آشکار است

بیستم: چهار نهری که در بهشت جاری است، سرچشمۀ هر چهار از زیر چهار ستون قبّۀ زهرا - سلام الله علیها - می باشد، چنان چه در کتاب بشارة المصطفى لشيعة المرتضى ، تأليف محمّد بن ابى القاسم از عمر بن ابراهیم علوی و سعید بن محمّد ثقفی از محمّد بن علی بن عبد الرحمن از پدرش از احمد بن علی مرهبی از علی بن مجالد از جعفر بن حفص از سوادة بن محمّد از ابی العبّاس ضریر از ابی الصباح از همام از ابی علی روایت کرده که گفت:

قلت لكعب الحبر : ما تقول في هذه الشيعة ، شيعة علي بن أبي طالب علیه السلام ؟

قال : يا همام، إنّي لأجد صفتهم في كتاب الله المنزل أنّهم حزب الله ، و أنصار دينه ، و شيعة وليه ، و هم خاصّة الله من عباده و نجباؤه من خلقه، اصطفاهم لدينه و خلقهم لجنّته و مسكنهم الجنّة إلى الفردوس الأعلى في خيام الدرّ و غرف اللؤلؤ ، و هم في المقرّبين الأبرار.

يشربون من الرحيق المختوم، و تلك عين يقال لها: «تسنيم» لايشرب منها غيرهم، و إنّ تسنيماً عين وهبها الله لفاطمة بنت محمّد زوجة عليّ بن

ص: 169

أبي طالب ، تخرج من تحت قائمة قبّتها على برد الكافور و طعم الزنجبيل و ريح المسك ، ثمّ تسيل فيشرب منها شيعتها و أحباؤها.

و إنّ لقبتها أربع قوائم: قائمة من لؤلؤ بيضاء تخرج من تحتها عين تسيل في سبيل أهل الجنّة يقال لها : «السلسبيل»، و قائمة من درّة صفراء تخرج من تحتها عين يقال لها: «طهور»، و قائمة من زمرّدة خضراء تخرج من تحتها عينان نضّاختانِ من خمر و عسل، فكلّ عين منها تسيل إلى أسفل الجنان إلّا التسنيم ، فإنّها تسيل إلى عليّين، فيشرب منها خاصّة أهل الجنّة و هم شيعة عليّ و أحبّاؤه، و تلك قول الله عزّ و جلّ في كتابه :﴿ يُسْقَوْنَ مِن رَحِيقٍ مَختُومٍ * خِتَامُهُ مِسْكٌ وَ فِي ذلِكَ فَلْيَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ * وَ مِزَاجُهُ مِن تَسْنِيمٍ * عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ﴾ (1) فهنيئا لهم

ثمّ قال كعب : و الله لا يحبّهم إلّا من أخذ الله عزّ و جلّ منه الميثاق . (2)

به کعب گفتم: در حقّ طایفۀ شیعه شیعیان علیّ بن ابی طالب علیه السلام چه می گویی؟

گفت ای همام، من صفت ایشان را در کتاب الهی که نازل شده می یابم که ایشان حزب خدا و یاوران دین او و شیعیان ولیّ اویند و ایشانند مخصوصین خدا از بندگانش و برگزیدگانش از میان آفریدگانش که ایشان را برای دین خود اختیار کرده است و ایشان را برای بهشت خود آفریده است، محلّ سکونت ایشان در بهشت، فردوس اعلی است، در خیمه هایی از دُرّ و غرفه هایی از لؤلؤ، و ایشان در میان نزدیک شدگان نیکانند.

از شراب خالصی که ظرف های آن با مشک مُهر شده باشد می آشامند، و آن چشمه ای است که «تسنیم» گفته شده که غیر از ایشان از آن نمی آشامند، و تسنیم چشمه ای است که خدا آن را به فاطمه بخشیده که دختر پیغمبر و زن علی بن ابی طالب است. آن چشمه از

ص: 170

زیر پایۀ قبۀ آن حضرت به سردی کافور و طعم زنجبیل و بوی مشک خارج می شود.

سپس جاری می شود و شیعیان و دوستان او از آن می آشامند.

و برای قبّۀ فاطمه چهار پایه است: یک پایۀ آن از مروارید سفید است که از زیر آن چشمه ای به طرف پایین بهشت جاری می شود که به آن «سلسبیل» گفته می شود، و یک پایۀ آن از دُرّ زرد است که از زیر آن چشمه ای بیرون می آید که به آن طهور گفته می شود، و یک پایه آن از زمرّد سبز است که از زیر آن دو چشمه از شراب و عسل بیرون می آید که مانند فوّاره می جهد و همۀ این چشمه ها به طرف پایین بهشت جاری است، مگر چشمه تسنیم که به طرف بالای علیّین جاری است که خواصّ اهل بهشت از آن می آشامند و ایشان شیعیان علی و دوستان اویند. این است گفته خدای عزّ و جل در کتاب خود که می فرماید: «سیراب می شوند از شراب خالصی که ظرف های آن به مشک مهر زده شده. و در آن باید مشتاقان بر یک دیگر پیشی گیرند. و آن شراب خالص با تسنیم ممزوج شده است (که آن بهترین شراب از شراب های بهشت است) چشمه ای است که بندگان مقرّب خدا می آشامند». پس گوارا باد بر ایشان.

پس از آن کعب گفت: به ذات خدا قسم که دوست نمی دارد ایشان را مگر کسی که خدای عز و جل از او عهد گرفته باشد.

مؤلّف كتاب بشارة المصطفى پس از نقل این خبر گفته:

يحرّي أن تكتب الشيعة هذا الخبر بالذهب لا بمائه، و تحفظه و تعمل بما فيه بما تدرك به هذه الدرجات العظيمة لا سيّما رواية روتها العامّة، فتكون أبلغ في الحجّة و أوضح في الصحّة. رزقنا الله العلم و العمل بما أدّوا إلينا الهداة الأئمّة - عليهم الصلاة و السلام -. (1).

ص: 171

سزاوار است که شیعه این خبر را با طلا بنویسد نه آب طلا و آن را حفظ کند و نگاه دارد و عمل کند به آن چه در آن است تا این درجه های بزرگ را دریابد، به خصوص چنین خبری که عامّه روایت کرده که در غلبه بر خصم رساتر است و در صحّت روشن تر است. خدا دانستن و عمل کردن به آن چه که امام های هدایت کننده علیهم السلام به ما رسانیده اند را روزی ما کند.

بیست و یکم : واجب بودن طاعت آن بی بی معظّمه بر همۀ خلق خدا از جنّ و انس، پرندگان و حیوانات و پیغمبران و فرشتگان، به نصّ فرمایش امام باقر (علیه السلام) در ضمن حديث صحیفۀ آن حضرت ، بنا بر آن چه در کتاب دلائل الامامة طبری به طور مسند روایت شده که فرموده:

﴿ وَ لَقَدْ کَانَتْ صَلَوَاتُ الله عَلَیْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَةً عَلَى جَمِيعِ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ مِنَ الْجِنِّ، وَ الْإِنْسِ، وَ الطَّيْرِ، وَ الْبَهَائِمِ، وَ الْأَنْبِيَاءِ، وَ الْمَلَائِكَةِ .﴾ (1)

تمام حدیث را در فصل مصحف فاطمه - سلام الله علیها - نقل خواهم کرد .

بیست و دوم: کشیده شدن چادر صدّیقۀ طاهره بر صراط در روز قیامت ، که یک طرف آن در بهشت به دست خود آن حضرت است و یک طرف آن بر روی صراط کشیده می شود در عرصات قیامت و منادی پروردگار ندا می کند که ای دوستان فاطمه! به ریشه های آن بیاویزید. پس احدی از دوستان فاطمه باقی نمی ماند مگر آن که هر کدام از ایشان به ریشه ای از ریشه های چادر آن حضرت می آویزند؛ بیش تر از هزار فئام جمعیّت که هر فئآمی هزار هزار نفرند، چنان چه شیخ صدوق در ضمن خبر طویلی در کتاب معانی الاخبار از حضرت امام عسکری از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده.(2)

ص: 172

بیست و سوم: پس از این که آدم و حوّا در بهشت به حسن زیبایی خود می بالیدند، جبرئیل به امر پروردگار ، فاطمه را در بهشت فردوس به آن ها می نمایاند.

چنان چه علّامه مجلسی - اعلى الله مقامه - در بحار الانوار از ابن خالویه در کتاب آل از ابی عبد الله حنبلی از محمّد بن احمد بن قضاعه از عبد الله بن محمّد از حضرت امام حسن عسکری روایت کرده از پدرانش از رسول خدا صلی الله علیه و آله که فرمود:

﴿ لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ تَبَخْتَرَا فِی الْجَنَّهِ فَقَالَ آدَمُ لِحَوَّا، مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً هُوَ أَحْسَنُ مِنَّا.﴾

فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَی جَبْرَئِیلَ ائْتِ بِعَبْدَیَّ الْفِرْدَوْسَ الْأَعْلَی فَلَمَّا دَخَلَا الْفِرْدَوْسَ نَظَرا إِلَی جَارِیَةٍ عَلَی دُرْنُوکٍ مِنْ دَرَانِیکِ الْجَنَّةِ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ وَ فِی أُذُنَیْهَا قُرْطَانِ مِنْ نُورٍ قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ حُسْنِ وَجْهِهَا

فَقَالَ آدَمُ: حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ مَنْ هَذِهِ الْجَارِیَهُ الَّتِی قَدْ أَشْرَقَتِ الْجِنَانُ بحُسْنِ وَجْهِهَا

فقَالَ: هَذِهِ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ نَبِیٍّ مِنْ وُلْدِکَ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ

قَالَ: فَمَا هَذَا التَّاجُ عَلَی رَأْسِهَا؟

قَالَ: بَعْلُهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ.

(قَالَ ابْنُ خَالَوَیْهِ: الْبَعْلُ فِی کَلَامِ الْعَرَبِ خَمْسَةُ أَشْیَاءَ: الزَّوْجُ، وَ الصَّنَمُ مِنْ قَوْلِهِ: ﴿ أَتَدْعُونَ بَعْلاً﴾ (1) ، وَ الْبَعْلُ اسْمُ امْرَأَةٍ وَ بِهَا سُمِّیَتْ بَعْلَبَکَ وَ الْبَعْلُ مِنَ النَّخْلِ مَا شَرِبَ بِعُرُوقِهِ مِنْ غَیْرِ سَقْیٍ وَ الْبَعْلُ السَّمَاءُ وَ الْعَرَبُ یَقُولُ السَّمَاءُ بَعْلُ الْأَرْضِ)

ص: 173

قَالَ: فَمَا الْقُرْطَانِ اللَّذَانِ فِی أُذُنَیْهَا؟

قَالَ وَلَدَاهَا الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ

قَالَ آدَمُ: حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ، أَخُلِقُوا قَبْلِی؟

قَالَ هُمْ مَوْجُودُونَ فِی غَامِضِ عِلْمِ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ سَنَهٍ.﴾(1)

چون خدا آدم و حوّا را آفرید ، در بهشت به خود بالیدند ، آدم به حوّا گفت : خدا آفریده ای نیکو تر از ما نیافریده خدا وحی فرمود به جبرئیل علیه السلام که: دو بندۀ مرا به فردوس اعلی بیاور. چون داخل فردوس شدند، دختری را دیدند بالای قطیفه ای یا فرشی از فرش های بهشت ، و بر سر او تاجی از نور است، و در دو گوش او دو گوشواره است از نور در حالی که از خوش رویی او تمام بهشت روشن شده است.

آدم گفت : حبیب من جبرئیل! این دختر که نور روی او همۀ بهشت را روشن کرده کیست؟

گفت: این فاطمه است دختر محمّد که پیغمبری از فرزندان تو است ، و در آخر زمان می باشد .

آدم گفت: این تاجی که بر سر او است ، چیست؟

جبرئیل گفت: شوهر او علی بن ابی طالب است .

(ابن خالویه گفته : پنج چیز را در کلام عرب بَعْل می گویند: شوهر، وقت از قول خدا که فرموده: ﴿ أَتَدْعُونَ بَعْلاً ﴾ (2) یعنی: «آیا بت را می خوانید» ، و اسم زنی است که بعلبک به نام او است و بعل از درخت خرما، آن چیزی است که آب می خورد با ریشه هایش بدون آن که آن را آب دهند، و آسمان را عرب بعل می گوید، چنان چه می گویند: السماء بعل الأرض).

آدم گفت: این دو گوشواره ای که در دو گوش او است چیست ؟

ص: 174

جبرئیل گفت : دو فرزندش حسن و حسین اند .

آدم گفت: حبیب من جبرئیل! آیا پیش از من آفریده شدند؟

جبرئیل گفت : ایشان چهار هزار سال (مؤلّف حقیر گوید: شیخ ولیّ بن نعمت الله حسینی رضوی همین خبر را بعینه در کتاب منهاج الحق و الیقین نقل کرده با این تفاوت که جملۀ آخر را چنین آورده: «قبل أن تخلق بأربعين ألف عام». یعنی : چهل هزار سال پیش از این که تو آفریده شوی) پیش از این که تو آفریده شوی، در علم مشکل خدا موجود بوده اند.

بیست و چهارم: ندا کردن ندا کننده ای در روز قیامت از باطن عرش که همۀ اهل محشر سر های خود را فرو بیندازند و چشم های خود را فرو اندازند تا فاطمه - سلام الله عليها - بر صراط بگذرد ، پس او در حالی که هفتاد هزار کنیز از حور العین با او است می گذرد ، چنان چه عامّه و خاصّه روایت کرده اند. (1)

و در خبر دیگر چنین آمده: چون خواهد وارد محشر شود، بر ناقه ای از نور که زمام آن از مروارید تر است و ملکی به نام زوقائیل مهار آن را می کشد ، سوار است، در حالتی که هفتاد هزار حور العین به همراه او هستند که هر یک از آن ها پرچم حمدی در دست دارد و چون قدری راه رود هفتاد هزار حور العین دیگر به نزد او آیند که بر سر هر یک از ایشان تاجی از جواهر مرصّع (2) به زبرجد سبز باشد ، و در دست هر یک مجمره ای از عود و عنبر باشد و آن ها از طرف راست آن حضرت روانه شوند و باز چون قدری دیگر راه طی کند، مریم، مادر عیسی با هفتاد هزار حور العین دیگر به نزد او آیند و بر او سلام کنند و از طرف چپ او روانه شوند. و

ص: 175

چون مقداری دیگر راه بگذرد ، مادرش خدیجۀ کبری با هفتاد هزار حور العین دیگر به استقبال او آیند که در دست هر یک از آن ها پرچم تکبیری باشد، همه الله اکبر گویان از پیش روی او روانه شوند و چون به نزدیک محشر رسد ، آسیه، زن فرعون با هفتاد هزار حور العین دیگر به نزد او آیند و با او روانه شوند، و چون وارد زمین محشر شود خطاب می شود به همۀ اهل محشر که چشم های خود را فرو اندازید که فاطمۀ صدّیقه می گذرد، در آن وقت جز جدّ او ابراهیم خلیل الله و پدر و شوهر و فرزندان معصومین او - صلوات الله عليهم - کسی او را نخواهد دید (1).

بیست و پنجم: در روز قیامت برای او منبری از نور نصب می شود که هفت پایه داشته باشد، و در میان پایه های آن ملائکه با حور العین صف می کشند ، و آن معظّمه بر منبر بالا رفته و قرار گیرد، آن گاه جبرئیل امین از جانب ربّ العالمین به نزد او آید و گوید ای فاطمه، حاجت خود را طلب کن(2)

بیست و ششم: در بحار الانوار نیز از کتاب آل روایت کرده از نافع بن ابی الحمراء که گفت:

شهدت رسول الله صلی الله علیه و آله ثمانية أشهر إذا خرج إلى صلاة الغداة مرّ بباب فاطمة، فقال: السلام عليكم أهل البيت و رحمة الله و بركاته، الصلاة : ﴿ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطهيراً ﴾ (3) . (4)

حاضر بودم که می دیدم رسول خدا صلی الله علیه و آله مدّت هشت ماه ، هر گاه برای نماز صبح از خانه بیرون می آمد، بر در خانۀ فاطمه می رفت و می فرمود: تحیّت و رحمت و برکات خدا بر

ص: 176

شما اهل بیت باد هنگام نماز است، جز این نیست که خدا می خواهد هر پلیدی ای را از شما اهل بیت ببرد و شما را پاک گرداند پاک کردنی از هر گونه پلیدی.

بیست و هفتم: چون فاطمه علیها السلام می خواهد وارد بهشت شود، جبرئیل ناقه ای از ناقه های بهشت را می آورد که دو پهلوی آن به دیباج زینت کرده شده و مهار آن از مروارید درخشنده است و بر پشت آن زینی از مرجان است. رکاب آن را می گیرد و فاطمه سوار می شود و با او روانه می شود صد هزار فرشته از طرف راست او و صد هزار فرشته از طرف چپ او و صد هزار فرشتۀ دیگر او را به بال های خود بر می دارند و بر در بهشت می رسانند. چون فاطمه به در بهشت می رسد، توقّف می کند. خدای تعالی می فرماید : ای حبیب من، چرا توقّف کردی؟ من تو را امر کردم که ، داخل بهشت شوی.

فاطمه می گوید: ای پروردگار من، دوست دارم که در مثل این روز، قدر من شناخته شود.

پس خدای تعالی می فرماید: ای دختر حبیب من، برگرد و نگاه کن هر که را ، محبّت تو و ذرّيّۀ تو در دل او می باشد ، دست او را بگیر و داخل بهشت کن . پس فاطمه یکی یکی شیعیان و دوستان خود را جدا می کند، مانند مرغی که دانه های خوب را از میان دانه های بد جدا کند، پس چون شیعیان و دوستان او با او بر دَرِ بهشت رسند، خدا به دل های آن ها میاندازد که توقّف کنند.

خدای تعالی می فرماید: ای دوستان من ، چرا توقّف کرده اید ؟ من شفاعت فاطمه دختر حبیب خود را در حقّ شما پذیرفتم.

عرض می کنند: خدایا ! می خواهیم امروز قدر ما شناخته شود. خدای تعالی می فرماید: ای دوستان من، برگردید و نگاه کنید ، هر کسی که برای دوستی فاطمه شما را دوست می دارد و هر کسی که برای دوستی فاطمه شما را اطعام کرده و هر

ص: 177

کسی که برای دوستی فاطمه شما را پوشانیده و هر کسی که برای دوستی فاطمه شما را شربت آبی داده و هر کسی که در محبّت فاطمه ردّ غیبتی از شما کرده، دست او را بگیرید و داخل بهشت کنید .

مؤلّف گوید: اصل این حدیث را علّامه مجلسی در بحار الانوار از تفسیر فرات ابراهیم به طور مسند از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده است. (1)

بیست و هشتم: دوستی فاطمه در صد موضع برای دوستانش نفع می دهد که کمترین آن مواضع هنگام مردن و وقت در قبر گذاردن و وقت سنجش اعمال و وقت محشور شدن در قیامت و وقت گذشتن از صراط و وقت حساب است. (ضمن حدیث سلمان در منتخب طریحی.)

بیست و نهم: استقبال کردن پیغمبر هنگام داخل شدن فاطمه بر او و بوسیدن آن بزرگوار دست فاطمه را و مشایعت کردن آن حضرت فاطمه را، چنان چه از ابی بکر روایت شده که گفت :

إنّ فاطمة دخلت يوماً على أبيها ، فاستقبلها و قبّل يديها، ثمّ لمّا ودّعت و مشت شيّعها النبيّ و قبّل يديها أيضاً، فقلت : يا رسول الله ، ما رأيت مثل هذا في أحد من النساء و لا يناسب لمثلك

فقال : ما فعلته إلّا بأمر ربّي. (2)

روزی فاطمه بر پدر خود داخل شد، پس پیغمبر او را استقبال کرد و دو دست او را بوسید و چون پدر را وداع کرد و رفت باز پیغمبر او را مشایعت کرد و دست او را بوسید . گفتم : ای رسول خدا، هرگز چنین چیزی را در احدی از زن ها ندیدم و چنین کاری که کردی برای تو مناسب نیست.

ص: 178

فرمود: این کار را نکردم مگر به امر پروردگار خودم.

این عمل پیغمبر و جواب او حجّتی برای ابوبکر نیز بوده .

سی ام: خدای تعالی ازدواج با زن ها را تا زمانی که فاطمه - سلام الله علیها- در قید حیات بود، بر امیر مؤمنان علیه السلام حرام فرمود .

سی و یکم: حضرت فاطمه - سلام الله علیها - در روز قیامت حکومت دارد و شفاعت کننده گناه کاران شیعیان و دوستان خود است و احدی از مرد ها و زن ها داخل بهشت یا جهنّم نمی شوند مگر به حکم و اذن او ، چنان چه اخبار آن را علامۀ مجلسی در بحار با مصادر آن نقل فرموده.

سی و دوم: فاطمه زهرا (سلام الله علیها) محدّثه بوده و ملائکه به خدمت او مشرّف می شدند و با او دربارۀ آن چه در گذشته واقع شده بود و آن چه در آینده واقع می شد سخن می گفتند، چنان چه در بصائر الدرجات و كتب صدوق و مختصر بصائر سعد بن عبد الله قمّی و عوالم و غیر آن ها روایت شده.

سی و سوم: آن بی بی معظّمه علّت وجود ائمّۀ یازده گانه، اوصیای رسول خدا صلوات الله عليهم اجمعين - می باشد و ذریّۀ پیغمبر تا قیامت، همه از نسل اویند طبق اخبار و احادیث رسیده که از جملۀ آن ها است حدیث طارق بن شهاب در صفات امام که محلّ شاهد از آن حدیث این است که امیر المؤمنین (علیه السلام) فرموده:

﴿ فَهُمُ الْکَوَاکِبُ الْعُلْوِیَّۀُ، الْمُشْرِقَۀُ مِنْ شَمْسِ الْعِصْمَۀِ الْفَاطِمِیَّۀِ، فِی سَمَاءِ الْعَظَمَۀِ الْمُحَمَّدِیَّۀِ، وَ الْأَغْصَانُ النَّبَوِیَّۀُ الثَّابِتَۀُ فِی الدَّوْحَۀِ الْأَحْمَدِیَّۀ ﴾ (1)

ص: 179

سی و چهارم: آن حضرت وليّة الله و دارای مقام ولایت کلیّه است و برای همۀ امّت، والدة حقيقیه است، چنان چه از اخبار کثیر استفاده می شود و در این کتاب به تفصیل شرح داده خواهد شد، ان شاء الله تعالى.

سی و پنجم: خدا صحیفه ای به فاطمه عطا فرموده که علوم اوّلین و آخرین در آن است، حتّی خسارت خراش و هر رویدادی که برای هر کسی و هر چیزی از گذشته و آینده رخ دهد، که آن سبب افتخار ائمّه علیهم السلام است و هر کدام از ائمّه به آن فخر می کردند و آن اکنون در نزد امام زمان - عجّل الله تعالی فرجه - می باشد، که در فصل مخصوصی از این کتاب شرح داده می شود.

سی و ششم: خدای عزّ و جل چون از نور وجه کریم خود بهشت را آفرید ، آن نور را گرفت و سه قسمت فرمود: یک قسمت آن را به پیغمبر ، و یک قسمت آن را به فاطمه ، و یک قسمت آن را به امیر مؤمنان و سایر ائمّه اختصاص داد و این اشاره است به جلالت صدّیقۀ کبری - سلام الله عليها - زیرا خدای عزّ و جل آن معظّمه معصومه را مقابل نبوّت پدر بزرگوار او و امامت ائمه علیهم السلام قرار داد و وجود مبارک آن معظّمه در میان ایشان سمت قطبی دارد، چنان چه از فقرۀ مبارک حدیث کساء:

«فاطمة و أبوها و بعلها و بنوها» نیز چنین استفاده می شود.

سی و هفتم: خداوند تبارک و تعالی ثواب صلوات بر آن حضرت را آمرزش گناهان صلوات فرستندۀ بر او قرار داده و صلوات فرستنده را در بهشت به آن بانوی دو جهان ملحق خواهد ساخت، چنان چه از امیر مؤمنان علیه السلام از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده.

سی و نهم: : عقد ازدواج او با علی علیهما السلام در عرش اعلی بسته شده و ملائکه و حور العين شاهد عقد او بوده اند، به شهادت اخبار کثیر

چهلم: «راحیل» ملک که فصیح ترین ملائکه است خطیب انشای عقد به امر

ص: 180

خدا در آسمان چهارم بوده و خطبۀ غرّایی در مجمع ملائکه انشا کرده

چهل و یکم: در هنگام ازدواج او با علی، خدای تعالی امر فرمود همۀ ملائکۀ هفت آسمان در آسمان چهارم نزد بیت المعمور حاضر و اجتماع کردند و خطبه راحیل را استماع نمودند و در آن حال همۀ ایشان از فرط سرور و شادی به تسبیح و تمجید و تقدیس و تهلیل پروردگار پرداختند.

چهل و دوم: خدای تعالی امر فرمود برای تزویج فاطمه با علی علیهما السلام بهشت را زینت کردند و به کمال زینت آراستند و همۀ حور العین بهشت زینت کردند.

چهل و سوم: خدای عزّ و جل فرمان داد تا درخت طوبی تمام حلی و حلل (1) خود را با خود حمل کند

چهل و چهارم: خدا رضوان، خازن بهشت را امر فرمود که منبر کرامت را بر دَرِ بيت المعمور نصب کند، و آن منبری از نور است که در روز عرض اسما بر ملائکه، آدم بالای آن رفت و خطبه خواند.

چهل و پنجم: اوّل کسی که عقد بست فاطمه را برای علی ، ذات اقدس احدیّت بود که وحی نمود به جبرئیل: عقد نکاح را در مجمع ملائکه ببند ، که من کنیز خود فاطمه، دختر حبیبم محمّد صلی الله علیه و آله را برای بندۀ خود علی بن ابی طالب تزویج کردم ، پس جبرئیل فاطمه را برای علی عقد بست و تمامی ملائکه را شاهد گرفت و شهادت آن ها را در پارچه حریری نوشت ، و جبرئیل آن را آورد و به نظر مبارک پیغمبر صلی الله علیه و آله رسانید ، پس آن را به مهری از مشک مهر زد و به رضوان خازن بهشت سپرد، چنان چه پس از این به طور مفصل ذکر می شود.

چهل و ششم: پس از آن که جبرئیل ملائکه را بر ازدواج فاطمه با علی شاهد

ص: 181

گرفت درخت طوبی را امر کرد تا حلی و حلل خود را نثار کند، پس همۀ حلی و حلل خود را نثار کرد و ملائکه و حور العین همۀ آن ها را جمع کردند و آن ها را برای یک دیگر به هدیه می برند تا روز قیامت و افتخار می کنند.

چهل و هفتم: از جمله چیزهایی که خدا برای زهرا (سلام الله علیها) صداق قرار داده ، شفاعت گناه کاران از شیعیان و دوستان او در قیامت است، چنان چه در کتاب عوالم روایت کرده، و از کتاب معراج النبوّه نیز نقل شده که از جمله وصیّت هایی که فاطمه علیها السلام به على علیه السلام کرده این بوده:

إذا دفنتني فادفن معي هذا الكاغذ الذي في الحقّة.

فقال لها سيّد الوصيّين : بحقّ النبيّ أخبريني بما فيه.

قالت : حين أراد أن يزوّجني أبي منك ، قال لي : زوّجتك من عليّ صداق أربعمأة درهم.

قلت : رضيت عليّاً و لا أرضي بصداق أربعمأة درهم.

فجاء جبرئيل فقال: يا رسول الله ، يقول الله عزّ وجلّ : الجنّة و ما فيها صداق فاطمة .

قلت : لا أرضى .

قال : أيّ شيء تريدين ؟

قلت : أريد أمّتك لأنّك مشغول بأمتك .

فرجع جبرئيل، ثمّ جاء بهذا الكتاب مكتوب: شفاعة أمّة محمّد صداق فاطمة، فإذا كان يوم القيامة أقول : إلهي هذه قبالة شفاعة أمّة محمّد صلی الله علیه و آله. (1)

وقتی که مرا دفن کردی این کاغذی را که در حُقّه است با من دفن کن.

ص: 182

پس سیّد اوصیا به او فرمود [تو را به حقّ پیامبر سوگند که ] مرا به آن چه در این کاغذ است خبر ده

گفت: وقتی که پدرم خواست مرا با تو تزویج کند، به من فرمود: تو را با علی تزویج می کنم به صداق چهار صد درهم.

گفتم: به علی راضیم اما به صداق چهار صد درهم راضی نیستم.

آن گاه جبرئیل نازل شد و گفت: یا رسول الله ، خدای عزّ و جل می فرماید: بهشت با آن چه در آن است صداق فاطمه است.

گفتم: راضی نیستم

گفت: چه چیز می خواهی؟

گفتم : امّت تو را می خواهم ، زیرا تو به امّت خود مشغولی.

پس جبرئیل برگشت و این کتاب نوشته شده را آورد که در آن نوشته شده است: «شفاعت امّت محمّد صداق فاطمه است» پس چون روز قیامت شود می گویم: خدای من! این قبالۀ شفاعت امّت محمّد صلی الله علیه و آله است .

چهل و هشتم: در تزویج فاطمه با علی علیهما السلام خدای تعالی به رضوان خازن بهشت امر فرمود که درخت طوبی را بجنباند تا رقعه هایی به عدد دوستان اهل بیت بردارد و فرشتگانی از نور را ایجاد کرد و هر یک از آن ها رقعه ای را بردارد که چون قیامت برپا شود و همه مردگان زنده شوند و همۀ آن ها اجتماع کنند ، آن فرشتگان در میان خلایق ندا کنند، پس دوستی از دوستان اهل بیت باقی نمی ماند مگر آن که چک تضمین شدۀ آزادی از آتش جهنّم به او داده می شود که در آن چک نوشته شده:

﴿ بَرَاءَةٌ مِنَ اَلْعَلِیِّ اَلْجَبَّارِ لِشِیعَةِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ مِنَ اَلنَّارِ ﴾. (1)

ص: 183

چهل و نهم: درخت طوبی نیز جزء صداق فاطمۀ زهرا - سلام الله عليها - است، و اصل و ریشۀ همۀ نعمت های بهشت از درخت طوبی است، و احدی از اوّلین و آخرین از آن نمی خورد مگر به اذن فاطمه، زیرا صداق آن بزرگوار است.

پنجاهم: خمس دنیا از زمین و آسمان، و بیابان و دریا ها ، و کوه ها و صحرا ها نیز جزء صداق فاطمۀ زهرا - سلام الله علیها - است.

پنجاه و یکم: هنگام زفاف آن بی بی معظّمه و بردن او به خانۀ علی علهما السلام جبرئیل امین با هفتاد هزار ملک و میکائیل با هفتاد هزار ملک ، همه تکبیر گویان به زمین آمدند تا فاطمه - سلام الله علیها - را وارد خانۀ علی علیه السلام نمودند.

پنجاه و دوم: بنا بر خبری که از تفسیر ثعلبی نقل شده ، خدا عقد کننده بوده و جبرئیل طرف قبول، و راحیل خطبه خواننده، و حاملین عرش شهود ، و رضوان صاحب نثار، و درخت طوبی طبق نثار ، و نثار دُرّ و یاقوت و مرجان بوده .

پنجاه و سوم: از جمله خدمت گزاران فاطمه در بهشت، دختر سلیمان حشمت الله است ، چنان چه در کتاب مصابيح القلوب روایت کرده و گفته است:

إن رسول الله صلی الله علیه و آله كان يحدّث ذات يوم : إنّ سليمان النبيّ قد جهّز لإبنته جهازاً عظيماً و أشياءً، قد صوّغ لصهره تاج من الذهب مكلّلاً بسبعمأة جوهرة، و كان عليّ بن أبي طالب حاضراً في ذلك المجلس، فلمّا أتى إلى منزله أخبر فاطمة بما استمع من رسول الله من حديث جهاز ابنة سليمان، فخطر في قلبها عسى أن يكون خطر في قلب عليّ بن أبي طالب بأنّه سليمان كان نبيّاً عظيماً جليلاً و نبيّنا محمّد أجلّ قدراً و أعظم شأناً منه ، ابنة سليمان النبيّ كان لها مثل ذلك الجهاز و تاج ذلك الصهر بتلك الصفة و هذا الصهر في هذا الفقر و الحاجة لكن فاطمة البتول أخفته في قلبها و ما أظهرت به لأحد حتّى قبضت.

فرآها عليّ بن أبي طالب بعض الليالي في المنام إنّها في الجنّة قاعدة على

ص: 184

سرير و حوالي سريرها الحور العين واقفات في خدمتها، منتظرون لأمرها، و جارية في غاية الحسن و كمال الجمال و تمام الدلال، مزيّنة بالحلل الرائقة على يدها طبقتين لنثارها واقفة بين يديها، منتظرة لأمرها، فقال لها عليّ بن أبي طالب: يا فاطمة ، ابنة من هذه الجارية؟

قالت : هي ابنة النبي سليمان، أوقفوها في خدمتي . و اعلم يا عليّ ، إنّي ذلك اليوم الذي ذكرت لي عن أبي حديث جهازها، خطر في قلبي همّه، فلذلك أوقفوها بين يديّ كرامة لي، وعوّض لك من ذلك التاج الذي صاغه سليمان لصهره أن جعل بيدك لواء الحمد في القيامة. (1)

روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله حدیث می کرد که: سلیمان پیغمبر جهازی تهیّه کرد برای دخترش که جهاز بزرگی بود با چیز های دیگری، و برای دامادش تاجی از طلا مکلّل (2) به هفت صد دانۀ جواهر ریخته شده بود. در آن حال علیّ بن ابی طالب در آن مجلس حاضر بود، چون به منزل آمد، آن چه را که راجع به جهاز دختر سلیمان از پیغمبر خدا شنیده بود، به فاطمه خبر داد پس در قلب فاطمه چنین خطور کرد که شاید در قلب علی گذشته باشد که سلیمان پیغمبر بزرگ با جلالتی بوده و پیغمبر ما که قدر او بالاتر و شأن او از سلیمان بزرگ تر است؛ دختر سلیمان نبی مانند چنین جهازی داشته و برای دامادش چنین تاجی بوده به صفتی که ذکر شد و این داماد با فقر و احتیاج می باشد و لیکن فاطمۀ بتول این را که در دلش خطور کرد پنهان نمود و آشکار نکرد برای احدی تا وقتی که از دنیا رحلت فرمود.

پس علی بن ابی طالب علیه السلام شبی او را در خواب دید که در بهشت بالای تختی نشسته و اطراف تخت او حور العین به خدمت او ایستاده، منتظر فرمان اویند و دختری در نهایت حسن و کمال زیبایی و فرح و شادی و گشاده رویی در حالی که به زیور های با صفا و به

ص: 185

عجب درآورنده زینت کرده است و دو طبق بر روی دست گرفته که بر سر فاطمه نثار کند، در مقابل او ایستاده است و منتظر فرمان او است. علی بن ابی طالب فرمود : ای فاطمه، این دختر کیست؟

گفت: این دختر سلیمان پیغمبر است که او را به خدمت من واداشته اند، و بدان ای علی که آن روزی که حدیث پدرم را راجع به جهاز این دختر ذکر کردی ، در قلب من چیزی گذشت که آن را با خود حدیث نفس کردم برای این است که او را برای گرامی داشتن من در مقابلم برای خدمت و اداشته اند؛ و امّا برای تو ، عوض آن تاجی که سلیمان برای دامادش ریخته و ساخته بود، چنین قرار داده شده که پرچم حمد در روز قیامت به دست تو باشد.

پنجاه و چهارم: حرام بودن زن ها بر امیر المؤمنین (علیه السلام) تا زمانی که فاطمه زنده بود ، برای بزرگ داشت فاطمه - سلام الله عليها. (1)

پنجاه و پنجم: شریک بودن در نزول سورۀ «هل اتی» با امیر المؤمنین و حسنين

پنجاه و ششم: یاد کردن خدا همۀ نعمت های بهشتی را در سورۀ «هل اتی» غیر از حور العین، که برای احترام فاطمه نامی از آن برده نشده.

پنجاه و هفتم: اوّل دیوانی که در روز قیامت گشوده می شود ، دیوان فاطمه علیها السلام است با کسانی که در حقّ او و اولاد او ظلم کرده اند، و اوّل انتقامی که کشیده می شود از ظلم هایی است که بر آن حضرت و اولاد او وارد شده.

پنجاه و هشتم: لیلة القدر و لیلۀ مبارکه در قرآن به وجود مبارک زهرا تفسیر و تأویل شده، چنان چه از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود:

ص: 186

﴿ اللَّيْلَةُ هي فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ هو اللهُ ﴾.(1)

یعنی: فاطمۀ خدا، بنابراین فاطمه از حیث عظمت مقامی که دارد، اضافۀ تشریفی به خدا شده.

پنجاه و نهم: نزول مائدۀ آسمانی از قبیل مرغ بریان، انار، انگور، سیب، گلابی و بِهْ و چیز هایی از اطعمه و اشربۀ بهشتی که دیگران بعد از هبوط آدم و حوّا تا زمان آن حضرت، از خوردن آن محروم بودند.

شصتم: وقتی که آن بی بی معظّمه در محراب خود بود، هفتاد هزار ملک از ملائکۀ مقربین می آمدند و بر او سلام می کردند و او را ندا می کردند به آن چیزی که مریم، مادر عیسی را به آن ندا می کردند و می گفتند:

يا فاطمة : ﴿ إِنَّ اللهَ اصْطَفَاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ ﴾ (2) . (3)

ص: 187

ص: 188

قال : له دفّتان من زبر جدتين على طول الورق و عرضه، حمراوین.

قلت : جعلت فداك ! فصفه لي ورقه.

قال: ورقه من درّ أبيض، قيل له : كن ، فكان.

قلت: جعلت فداك ! فما فيه ؟

قال : فيه خبر ما كان و خبر ما يكون إلى يوم القيامة، و فيه خبر سماء سماء ، و عدد ما في السماواتِ من الملائكة و غير ذلك، وعدد كلّ خلق الله مرسلاً و غير مرسل، و أسماؤهم، و أسماء من أرسل إليهم ، و أسماء من كذّب و من أجاب و أسماء جميع من خلق الله جميع من خلق الله من المؤمنين و الكافرين من الأوّلين و الآخرين ، و أسماء البلدان ، و صفة كلّ بلد في شرق الأرض و غربها، و عدد ما فيها من المؤمنين، و عدد ما فيها من الكافرين و صفة كلّ من كذّب ، و صفة القرون الأولى و قصصهم ، و من ولّى من الطواغيت و مدة ملكهم و عددهم و أسماء الأئمة و صفتهم، و ما يملك كلّ واحد واحد و صفة كبرائهم، و جميع من تردّد في الادوار.

قلت : جعلت فداك ! و كم الأدوار؟

قال : خمسون ألف عام، و هي سبعة أدوار، فيه أسماء جميع ما خلق الله آجالهم ، و صفة أهل الجنّة ، و عدد من يدخلها، و عدد من يدخل النار و أسماء هؤلاء و هؤلاء، و فيه علم القرآن كما أنزل ، و علم التوراة كما أنزلت ، و علم الإنجيل كما أنزل ، و علم الزبور ، و عدد كلّ شجرة و مدرة في جميع البلاد.

قال أبو جعفر علیه السلام: و لما أراد الله تعالى أن ينزل عليها أمر جبرئيل و ميكائل و إسرافيل أن يحملوه فينزلون به عليها، و ذلك في ليلة الجمعة الثلث الثاني من الليل، فهبطوا به و هي قائمة تصلّي، فما زالوا قياماً حتّى قعدت، و لمّا فرغت

ص: 190

من صلاتها سلّموا عليها، و قالوا : السلام يقرؤك السلام. و وضعوا المصحف فی حجرها ، فقالت : لله السلام و منه السلام و إليه السلام و علیکم یا رسل الله السلام . ثمّ عرجوا إلى السماء. فما زالت بعد صلاة الفجر إلى زوال الشمس تقرؤه حتّى أتت على آخره. و لقد كانت علیها السلام مفروضة الطاعة على جميع من خلق الله من الجنّ و الإنس و الطير و الوحش ، و الأنبياء و الملائكة.

قلت : جعلت فداك! فلمن صار ذلك المصحف بعد مضيها؟

قال : رفعته إلى أمير المؤمنين ، فلمّا مضى صار إلى الحسن ، ثمّ إلى الحسين ثمّ عند أهله حتّى يدفعوه إلى صاحب هذا الأمر.

فقلت : إنّ هذا العلم لكثير. (1)

قال: يا أبا محمّد ، إنّ هذا الذي و صفته لك لفي و رقتين من أوّله ، و ما و صفت لك بعد ما في الورقة الثالثة ، و لا تكلّمت بحرف منه. (2).

به سند مذکور از ابی بصیر روایت کرده که گفت : از ابی جعفر (یعنی امام باقر علیه السلام ) دربارۀ مصحف فاطمه سؤال کردم، فرمود: پس از مردن پدرش بر او فرستاده شد.

گفتم: در آن چیزی از قرآن است؟

فرمود: چیزی از قرآن در آن نیست.

گفتم: آن را برای من وصف کن.

فرمود : برای آن دو جلد است که هر دو از زبرجد سرخ اند به قدر طول ورق و عرض آن .

گفتم: فدایت شوم! ورق آن را برای من وصف کن.

فرمود: ورق آن از درّ سفید است که به آن گفته شد: باش، پس هست شد.

گفتم فدایت شوم! در آن چه چیز هست؟

ص: 191

فرمود: در آن است خبر آن چه که گذشته است و آن چه که تا روز قیامت خواهد بود، و خبر یکایک آسمان ها و شمارۀ آن چه از ملائکه و غیر آن ها در آسمان ها است ، و عدد هر پیغمبر مرسل و غیر مرسلی که خدا آفریده و نام های ایشان و نام های کسانی که به سوی ایشان فرستاده شدند و نام های کسانی که آن ها را تکذیب کردند و کسانی که آن ها را اجابت کردند ، و نام های همۀ آن چه که خدا آفریده از مؤمن ها و کافر ها ، از پیشینیان و پسینیان ، و نام های همۀ شهر ها و صفت هر شهری که در مشرق زمین و مغرب آن است ، و عدد آن چه در آن است از مؤمنین و عدد آن چه کافر که در آن است ، و صفت هر که تکذیب کند ، و صفت قرن های اولیّه و قصه های آنان ، و کسانی که حکومت می کنند و از حدّ خود تجاوز می کنند و مدّت پادشاهی ایشان و عدد ایشان و نام های پیشوایان و صفت های ایشان و آن چه را که یک یک آن ها مالک می شوند و صفت بزرگان شان و همه آن هایی که رفت و آمد کردند در ادوار.

گفتم : فدایت شوم! ادوار چند است؟

فرمود: پنجاه هزار سال و آن هفت دور است و در آن است نام های همۀ خلق و مدّت های ایشان، و صفت اهل بهشت و عدد کسانی که داخل آن می شوند، و عدد کسانی که داخل آتش می شوند و نام های این گروه و آن گروه. و در آن است علم قرآن هم چنان که نازل شده و علم تورات همان طوری که نازل شده و علم انجیل به نحوی که نازل شده و علم زبور و عدد هر درختی و خاک و کلوخی.

فرمود: سلام برای خدا است و از اوست سلام و بازگشت سلام به سوی او است ، و سلام بر شما باد ای فرستادگان خدا پس به جانب آسمان بالا رفتند . پس آن حضرت بعد از نماز صبح تا هنگام زوال آفتاب، تا آخر آن را قرائت فرمود.

و هر آینه آن بی بی معظّمه طاعتش بر همۀ خلق خدا - از جنّ و انس ، و مرغ ها و وحشی ها و پیغمبران و ملائکه - واجب شده .

گفتم: فدایت شوم! آن مصحف پس از رحلت فاطمه چه طور شد؟

فرمود: آن را به امیر مؤمنان داد و چون امیر مؤمنان از دنیا رفت به حسن رسید و پس از او به حسین رسید و بعد از او نزد اهل آن است تا این که آن را به دست صاحب این امر (یعنی امام زمان) دهند.

گفتم: این است علم بسیار؟

فرمود: ای ابا محمّد همۀ این ها که برای تو وصف کردم در دو ورق اوّل آن مصحف بود و هنوز برای تو از آن چه در ورق سوم آن است وصف نکرده ام و حرفی از آن را نگفتم.

یک تازیانه و نصف تازیانه و ثلث تازیانه و ربع تازیانه و دیۀ خراشی که در پوست رسد.

نازل فرمود ، پیغمبر املا کرد و علی نوشت.

ص: 196

او سلالۀ انبیا است - صلّى الله عليها و على ابيها و بعلها و بنيها. (1)

عبد الرحمن ثروتمند تر کسی نبود و عثمان هم مانند او بود. پس عثمان عرض کرد: يا رسول الله ، من مانند این صداق را می دهم و من مقدّم ترم از عبدالرحمن از حيث اسلام آوردن

پس پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله از سخنان این دو نفر خشمگین شد و غضب فرمود و کفی از سنگ های ریزه را برداشت و پاشید به طرف عبدالرحمن و فرمود: تو به کثرت مال خود بر من می بالی، پس آن سنگ ها همه دُرّ گران بها شد که یک دانه از آن ها قیمت شد، به قدر همة دارایی عبدالرحمن بود. (1)

آمر راحيل أن يرقى ، فخطب خطبة بليغة من خطب النكاح، و زوّج عليّاً من فاطمة بخمس الدنيا لها و لولدها إلى يوم القيامة، وكنت أنا و ميكائيل شاهدين ، و كان وليّها الله تعالى ، و آمر شجرة طوبى أن تنثر (و سدرة المنتهى أن تنثرا) ما فيهما من الحليّ و الحلل و الطّيب، و آمر الحور العين أن يلقطن ذلك ، و أن يفتخرن به إلى يوم القيامة .

و قد أمرك الله أن تزوّجه بفاطمة فى الأرض ، و أن تقول لعثمان : أما سمعت قولي في القرآن : ﴿ مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ * بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا يَبْغِيَانِ ﴾ (1) و قولي فيه : ﴿ وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرَاً فَجَعَلَهُ نَسَبَاً وَ صِهْراً ﴾ (2)

برخیز به سوی علی بن ابی طالب، زیرا مَثَل او مانند کعبه است که آن را قصد می کنند و او احدی را قصد نمی کند خدا مرا امر کرد تا رضوان خزینه دار بهشت را فرمان دهم که چهار جانب بهشت را زینت کند و درخت طوبی و سدرة المنتهی را فرمان دهد که زینت و زیور های خود را حمل کنند و حور العین را فرمان دهد که خود را بیارایند و در زیر درخت طوبی و سدرة المنتهى بایستند و فرشته ای از فرشتگان را که «راحیل» گفته می شود و در میان فرشتگان فصیح زبان تر و شیرین سخن تر و نیکو رو تر از او نیست امر کند که نزد ساق عرش حاضر شود.

پس هنگامی که ملائکه حاضر شدند، خدا مرا امر فرمود تا منبری از نور برپا کنم و راحیل را فرمان دهم تا بر منبر بالا رود و خطبۀ رسایی از خطبه های نکاح را بخواند و علی را با فاطمه تزویج کند به صداق یک پنجم دنیا که تا روز قیامت برای او و فرزندان او باشد. و من و میكائیل دو شاهد باشیم و ولیّ فاطمه خدای تعالی است ، و درخت طوبی و سدرة المنتهی را امر کنم تا آن چه زینت و زیور و بو های خوش دارند، همه را نثار کنند. و حور العین را امر کنم که از آن ها برچینند و به آن فخر کنند تا روز قیامت.

ص: 200

و خدا تو را امر فرموده که علی را با فاطمه در روی زمین تزویج کنی و به عثمان بگویی: آیا گفتۀ مرا در قرآن نشنیده ای ﴿ مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ * بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا يَبْغِيَانِ﴾ یعنی «دو دریا را با هم جفت کرد و پرده ای در میان آن ها قرار داد تا یکی از آن ها بر دیگری غلبه نکند» و گفتۀ مرا در آن: ﴿ وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرَاً فَجَعَلَهُ نَسَبَاً وَ صهراً ﴾ یعنی: «و او است که بشری را از آب آفرید و او را نسب و داماد قرار داد.»

فَدَفَعَهَا النَّبِيُّ إِلَى عَلِيٍّ، فَلَمَّا حَصَلَتْ فِي كَفِّهِ انْقَسَمَتْ قِسْمَيْنِ مکتوب عَلَى قِسْمٍ «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، عَلِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ»، وَ عَلَى الْقَسْمِ الْآخَرِ: «هَدِيَّةٌ مِنَ الطَّالِبِ الْغَالِبِ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ» .

چون پیغمبر کلام جبرئیل را شنید، دنبال عمّار بن یاسر و سلمان و عبّاس فرستاد و آن ها را احضار کرد و به علی گفت که: خدا مرا امر فرموده که تو را تزویج کنم. علی گفت: من مالک چیزی جز شمشیر و اسب و زرهم .نیستم پیغمبر به او فرمود: برو زره را بفروش. علی بیرون رفت و برای فروش زره خود ندا کرد قیمت آن به چهارصد درهم و دینار رسيد. دحية بن خليفۀ کلبی آن را خرید و او بسیار خوب رو بود، کسی با پیغمبر خوب رو تر از او نبود چون علی پول زره را گرفت و زره را تسلیم دحیه کرد ، دحیه به علی رو کرد و گفت: ای ابوالحسن ، از تو خواهش می کنم که این زره را از من به عنوان هدیه قبول کنی و مخالفت نکنی. علی زره را از او گرفت و پول و زره را آورد و در پیش روی پیغمبر گذارد و گفت : ای رسول خدا، زره را به چهاررصد درهم و دینار فروختم و دحیه آن را از من خرید و از من خواهش کرد که آن را به عنوان هدیّه از او قبول کنم چه امر می فرمایی؟ آیا از او قبول کنم یا نه ؟

پیغمبر تبسّم کرد و فرمود: او دحیه نبود و لیکن جبرئیل بود و درهم ها هم از جانب خدا بوده تا شرافت و فخری برای دختر من فاطمه باشد و علی را با او تزویج فرمود و پس از سه روز داخل شد.

راوی گفت: علی از مسجد خارج شد و ما در مسجد بودیم که جبرئیل با ترنجی از بهشت فرود آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، خدا تو را امر می فرماید که این ترنج را به علىّ بن ابى طالب بدهی. پیغمبر آن را به علی داد چون در کف علی قرار گرفت دو قسمت شد، بر یک قسمت آن نوشته بود: «لا اله الّا الله، محمّدالله ، علىّ امیرالمؤمنین» و بر قسمت دیگر نوشته بود: «هدیه ای است از طلب کنندۀ غلبه کننده به علی بن ابی طالب».

ص: 202

و نیز در کتاب بصائر (1) به سند متّصل از جعفر بن محمّد از پدرش از جدّش از پدرش از جدّش علی بن ابی طالب روایت کرده که فرمود :

هممت بتزويج فاطمة حيناً و لم أجسر أن أذكر ذلك لرسول الله صلی الله علیه و آله و كان ذلك يختلج في صدري ليلاً و نهاراً حتّى دخلت يوماً على رسول الله فقال: يا علي!

قلت : لبيّك يا رسول الله .

فقال : هل لك في التزويج؟

فقلت : الله و رسوله أعلم . فظننت أنّه يريد أن يزوّجني بعض نساء قريش و قلبي خائف من فوت فاطمة، ففارقته على هذا ، فوالله ما شعرت حتّى أتاني رسول الله فقال : أجب يا عليّ و أسرع.

فأسرعت المضيّ إليه ، فلمّا دخلت و نظرت إليه ، فما رأيته أشدّ فرحاً من ذلك اليوم، و كان في حجرة أمّ سلمة . أبصرني فتهلّل و تبسّم حتّى نظرت إلى بياض أسنانه و لها بريق و قال : يا عليّ، إنّ الله قد كفاني ما همّني فيكَ من أمر تزويجك.

فقلت : وكيف ذلك يا رسول الله ؟

قال : أتاني جبرئيل و معه قرنفل الجنّة و سنبلها قطعتان، فناولنيها فأخذتهما و شممتهما فسطع منهما رائحة المسك ، ثمّ أخذهما منّي . فقلت : يا جبرئيل، ما شأنهما ؟

فقال : إنّ الله أمر سكّان الجنّة أن يزيّنوا الجنان كلّها بمفارشها و نضودها و أنهارها و أشجارها، و أمر ريح الجنّة التي يقال لها: «المثيرة» فهبّت في الجنّة بأنواع العطر و الطيب ، و أمر الحور العين بقراءة سورتي «طه» و «يس»

ص: 203

فرفعوا أصواتهنّ بهما . ثمّ نادى مناد : ألا إنّ اليوم يوم وليمة فاطمة بنت محمّد، و علي بن أبي طالب رضى منّي بهما . ثمّ بعث عالى سحابة بيضاء ، فمطرت على أهل الجنّة من لؤلؤها و زبرجدها، و أمر خدّام الجنان أن يلتقطوها ، و أمر راحيل، فخطب خطبة لم يسمع أهل السماء بمثلها . ثمّ نادى تعالى : يا ملائكتي و سكّان جنّتي ، باركوا على نكاح فاطمة بنت محمّد و عليّ بن أبي طالب، فإنّي زوّجت أحبّ النساء إليّ من أحبّ الرجال إليّ بعد محمّد.

وقتی که همّ من تزویج با فاطمه بود، جسارت نکردم که آن را با پیغمبر صلی الله علیه و آله ذکر کنم ، و این مطلب در سینۀ من شب و روز خلجان داشت تا این که روزی بر رسول خدا وارد شدم، فرمود: ای علی! عرض کردم: بلی ای رسول خدا.

فرمود: میل به تزویج (یعنی زن گرفتن) داری؟

گفتم : خدا و رسول او داناترند و گمان کردم که می خواهد مرا با بعضی از زنان قریش تزویج کند و دل من ترسناک بود که مبادا فاطمه از دستم برود، پس از آن با همین اندیشه از حضرت جدا شدم، و به ذات خدا قسم نمی دانستم تا این که پیغمبر به نزد من آمد و فرمود: اجابت و شتاب کن بیا .

من با شتاب به نزد او رفتم وقتی که بر او وارد شدم و به او نظر کردم، هرگز مثل آن روز، او را خوش حال ندیده بودم- و آن روز در حجرۀ امّ سلمه بود - چون چشمش به من افتاد ، به گشاده رویی لبخندی زد ، به نحوی که سفیدی دندان او برق می زد و فرمود: ای علی ، خدا هم مرا دربارۀ تو و امر زن گرفتنت کفایت کرد

گفتم: این چگونه است ای رسول خدا ؟

فرمود:جبرئیل به نزد من آمد و با او دو قطعه از قرنفل و سنبل بهشت بود ، به من داد ، آن را گرفتم و بوییدم، بوی مشک از آن ها ساطع شد، پس آن دو را از من گرفت.

گفتم : ای جبرئیل ، این دو برای چیست ؟

ص: 204

گفت: خدا ساکنین بهشت را امر کرد که همۀ بهشت را با فرش ها و زیرانداز های بر هم نهادۀ آن زینت کردند به روی هم انداختن آن ها و نهر های آن و درخت های آن ، و باد بهشتی را - که به آن «مثیره» گفته می شود - امر فرمود با انواع عطر ها و بو های خوش در بهشت بوزد، و همۀ حور العین را به خواندن دو سورۀ «طه» و «یس» امر فرمود، پس صدا های خود را به خواندن آن ها بلند کردند آن گاه ندا کننده ای ندا کرد که امروز روز ولیمه فاطمه دختر محمّد ، و علی بن ابی طالب است در حالی که به ازدواج این دو راضی و خشنودم

پس خدای تعالی ابر سفیدی را برانگیخت تا این که بر اهل بهشت از مروارید و زبرجد و یاقوت های خود بارید و خدمت گزاران بهشت را امر فرمود که آن ها را برچینند و راحیل را امر فرمود تا خطبه ای خواند که اهل آسمان ها مانند آن را نشنیده بودند، پس منادی خدای تعالی ندا کرد که ای فرشتگان من و ساکنین بهشت من، بر نکاح فاطمه دختر محمّد و علی بن ابی طالب مبارک باد بگویید من محبوب ترین زن ها نزد خود را با محبوب ترین مرد ها - پس از محمّد - نزد خود تزویج کردم

لتسعدني ؟

قلت : ليس عندي إلّا بعيري و فرسي و درعي .

فقال : أمّا بعيرك فحامل أهلك ، و أمّا فرسك فلا بدّ لك منه تقاتل عليه، و أمّا درعك فزوّجك الله بها.

قال : فخرجت من عنده و الدرع على عاتقي الأيسر، و ذهبت إلى سوق الليل قبعتها بأربع مأة درهم سود هجريّة ، ثمّ أتيت بها إلى النبيّ فصببتها بين يديه ، فوالله ما سألني عن عددها، و كان رسول الله سرّي الكفّ، فدعا بلالاً و ملأ قبضته و قال : يا بلال! ابتع بها طيباً لابنتي فاطمة . ثمّ دعى أمّ سلمة و قال لها : يا أمّ سلمة ! ابتاعي لابنتي فراشاً من حلس مصر و أحشيه ليفاً، واتّخذي لها مدرعة و عبائة قطوانية ، و لا تتّخذي أكثر من ذلك فيكونا من المسرفين .

و صبرت أيّاماً لا أذكر فيها شيئاً لرسول الله صلی الله علیه و آله من أمر ابنته حتّى دخلت على أمّ سلمة فقالت لي: لم لا تقول لرسول الله يدخلك على أهلك ؟

قلت : أستحيي منه أن أذكر له شيئاً من هذا .

فقالت أمّ سلمة : ادخل عليه ، فإنّه سيعلم ما في نفسك .

قال : فدخلت عليه ، ثمّ خرجت ، ثم دخلت ، ثمّ خرجه

فقال : أحسبك إنّك تشتهي الدخول على أهلك ؟

قلت : نعم فداك أبي وأمّي يا رسول الله !

فقال : غداً إن شاء الله . (1)

پس پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی! تو را بشارت باد تو را بشارت باد که من دختر خود

ص: 206

فاطمه را با تو تزویج می کنم بر آن چه خدای بخشنده بالای عرش خود تزویج کرده است ، و برای او و برای تو خشنودم به آن چه خدا برای هر دو نفر شما خشنود است . پس اهل تو به تو نزدیک تر است و کفایت می کند یا علی رضایت تو رضایت من است .

على علیه السلام عرض کرد : یا رسول الله! کار من به جایی رسیده که در میان اهل بهشت مرا یاد کنند و خدا در میان فرشتگان خود مرا تزویج کند ؟

پس پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی! وقتی که خدا بنده ای را دوست بدارد، او را به چیزی که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و در دل هیچ کسی خطور نکرده اکرام می کند. پس علی علیه السلام عرض کرد: خدایا مرا الهام کن که نعمتی که تو بر من انعام کردی را سپاس گزاری کنم. پیغمبر آمین گفت.

علی گفت: هنگامی که نزد رسول خدا آمدم که دختر او فاطمه را خواستگاری کنم، :فرمود چه چیز داری که مرا خوش بخت کنی؟

گفتم: من چیزی جز شتر و اسب و زرهم ندارم

فرمود: اما شترت، که بردارنده اهل تو است و امّا اسبت، که ناچاری با آن قتال کنی ، امّا زرهت خدا تو را به آن تزویج کرده .

گفت : پس از نزد او بیرون رفتم و زره را روی شانه چپم انداختم و به سوق الليل رفتم و آن را به چهار صد در هم پول سیاه هجری فروختم و نزد پیغمبر آوردم و پیش روی او ریختم به خدا سوگند که از من نپرسید چند عدد است و رسول خدا مشت پر بود پس بلال را پیش خواند و دست او را پر کرد و فرمود: ای بلال این ها را برای دخترم فاطمه بوی خوش بگیر. پس امّ سلمه را پیش خواند و فرمود: ای امّ سلمه برای دخترم فرشی از گلیم های مصر بخر و آن را از لیف خرما پر کن، و پیراهن سفید کوتاهی از پارچه های قطوانيه - که نام محلّی است - بخر و بیش تر از این ها نخر که هر دو اسراف کننده شوند و از اسراف کنندگان باشند.

و چند روزی صبر کردم و چیزی به رسول خدا راجع به امر دخترش نگفتم تا این که بر امّ سلمه وارد شدم به من گفت: چرا با پیغمبر خدا سخن نمی گویی که تو را بر اهلت وارد

ص: 207

کند ؟

گفتم: از او حیا می کنم که به او چیزی بگویم.

گفت: بر او وارد شو و قطعاً او آن چه را که در نفس تو است می داند.

علی گفت علیه السلام : پس نزد آن حضرت رفتم و بیرون آمدم ، باز رفتم و بیرون آمدم.

فرمود: گمان می کنم که می خواهی بر اهلت داخل شوی؟

گفتم: آری پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول خدا !

فرمود: فردا اگر خدا بخواهد.

رجل من أهله و صاحبه، المصدّق ،دعوته المبادر إلى كلمته عليّ الوصول بفاطمة البتول، ابنة الرسول .

و روي أنّ جبرئيل روى عن الله تعالى عقيبها قوله عزّ و جلّ : الحمد ردائي، و العظمة كبريائي ، و الخلق كلّهم عبيدي و إمائي زوّجت فاطمة أمتي من عليّ صفوتي أشهدوا ملائكتي .(1)

در بعضی از کتاب ها آمده است که راحیل در بیت المعمور در میان جمعی از اهل آسمان های هفت گانه خطبه ای خواند پس گفت: ستایش مخصوص خدایی است که اوّليّت او پیش از اوّلیّت کسانی است که اوّلیّت داشته اند، خدایی که بعد از نابود شدن جهانیان باقی خواهد بود. او را ستایش می کنیم که ما را از فرشتگان روحانییّن قرار داده که به پروردگاری او اقرار کننده و معتقدیم و مطیع و فرمان بردار ،اوییم، و در برابر نعمی که به ما داده سپاس گزار او می باشیم خدایی که ما را از گناهان محجوب و از عیب ها مستور داشته. ما را در آسمان ها ساکن گردانیده است و به سرادقات عظمت و جلال خود نزدیک کرده است ، و از افراط در شهوات و هر گونه شهوتی دور کرده است ، و شهوت ما را فقط در تسبیح و تقدیس خود قرار داده خدایی که رحمت خود را گستراننده است و نعمت خود را بخشنده است جلالت او از الحاد مشرکین اهل زمین کاسته نمی شود و بلندی عظمت و بزرگی او از دروغ و افترای ملحدین متأثّر نگردد .

پس از سخنی گفت: پادشاه صاحب جبروت، صفوت کرم خود و بندۀ بزرگی خود را برای سیّدۀ زن ها و کنیز خود، دختر بهترین پیغمبران و آقای فرستاده شدگان و پیشوای پرهیزکاران اختیار فرمود. ریسمان او را به ریسمان مردی از کسان او و یار و تصدیق کنندۀ دعوت او وصل فرمود، علی را که وصل شونده است با فاطمه بتول ، دختر رسول خدا. و روایت شده که جبرئیل بعد از این خطبه گفتۀ خدای عزّ و جل را از او تعالی روایت کرد:

حمد ردای من است. و بزرگی کبریایی من است و همۀ خلق بندگان و کنیزان منند.

ص: 209

فاطمه ، کنیز خود را با علی که برگزیدۀ من است تزویج کردم؛ ای فرشتگان من، گواه باشید.

قال :

الحمد لله الذي رفع السماء فبناها و بسط الأرض و دحاها، و أثبتها بالجبال فأرساها و تجلّل عن تحبير لغات الناطقين ، و جعل الجنّة ثواب المتّقين ، و النار عقاب الظالمين ، و جعلني رحمة للمؤمنين ، و نقمة على الكافرين

عباد الله ! إنّكم في دار أمل، بين حياة و أجل ، و صحّة و علل، دار زوال، متقلّبة الحال، جعلت سبباً للارتحال ، فرحم الله امرأ أقصر من أمله ، و جدّ في عمله و أنفق الفضل من ماله و أمسك الفضل من قوته ، فقدّمه ليوم فاقته، يوم تحشر فيه الأموات، و تخشع فيه الأصوات ، و تنكر الأولاد و الأمّهات ﴿ وَ تَرَى النَّاسَ سُكارئ وَ مَا هُمْ بِسُكَاری ﴾ (1) یوم ﴿ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقُّ وَ يعْلَمُونَ أَنَّ اللهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ ﴾ (2) ﴿ يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوَ أَنَّ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهُ أَمَدَاً بَعِيدَاً ﴾ (3) و ﴿ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ * وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ ﴾ (4) و يوم تبطل فيه الأنساب، و تقطع الأسباب ، و يشتدّ فيه على المجرمين الحساب ، و يدفعون في العذاب، ﴿ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَ مَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُور﴾.(5)

أيّها الناس ! إنّما الأنبياء حجج الله في أرضه، الناطقون بكتابه، العاملون بوحيه . و إنّ الله تعالى أمرني أن أزوّج كريمتي فاطمة بأخي و ابن عمّي و أولى

ص: 211

الناس بي ، عليّ بن أبي طالب، و الله عزّ شأنه قد زوّجه بها في السماء، و أشهد الملائكة، و أمرني أن أزوّجه في الأرض و أشهدكم على ذلك .(1)

چون رسول خدا خواست که فاطمه را با علی تزویج کند، به او فرمود: ای ابو الحسن! به مسجد برو ، من هم به دنبال تو بیرون می آیم و در حضور مردمان تو را با (فاطمه) تزویج می کنم و فضل و برتری تو را ذکر می کنم تا چشم تو روشن شود.

علی گفت : پس من در حالی که مملو از شادی و خوش حالی بودم از نزد رسول خدا بیرون رفتم . ابوبكر و عمر مرا استقبال کردند و گفتند: یا ابا الحسن! چه در پیش داری؟

فرمود: رسول خدا فاطمه را با من تزویج می کند، و به من فرمود که خدا او را با من تزویج کرده و این رسول خدا است که بیرون آمده، دنبال ما می آید تا پیغام خدا را در حضور مردمان ذکر کند. پس هر دو خوش حال و شاد شدند و با من داخل مسجد گردیدند. به خدا سوگند که به وسط مسجد نرسیده بودیم که رسول خدا با صورتی گشاده و خوش حال به ما ملحق شد، پس فرمود: بلال کجا است؟ بلال گفت: لبّیک ای رسول خدا ، آماده ام برای اطاعت شما.

فرمود: مقداد کجا است؟ مقداد نیز جواب او را گفت.

فرمود : سلمان کجا است؟ او هم جواب گفت. پس هنگامی که هر سه نفر در مقابل آن حضرت ایستادند، فرمود: هر سه به محلّه های مدینه بروید و مهاجرین و انصار و مسلمانان، همه را جمع و حاضر کنید. ایشان رفتند و فرمان آن حضرت را انجام دادند. پس بر منبر بالا رفت و بر بلند ترین درجۀ آن نشست. وقتی که مسجد از اهل مدینه پر شد، حضرت ایستاد و حمد و ثنای خدا را به جای آورد و فرمود:

ستایش مخصوص خدایی است که آسمان را بلند کرد و آن را بنا نمود ، و زمین را گسترد و جای سکونت قرار داد و آن را به سبب کوه ها ثابت و استوار نمود و بالا تر و والا تر است از سخن پردازی سخن گویان. و بهشت را ثواب اهل تقوی و پرهیزکاری قرار داده است، و

ص: 212

آتش را عقوبت ستم کاران، و مرا برای مؤمنان رحمت قرار داد و برای کافران، عذاب .

بندگان خدا! شما در خانۀ امید و آرزو هستید، در میان زندگی و مرگ، و تن درستی و بیماری ، در خانه ای که رو به زوال است و به یک حال نیست و آن را سبب کوچ کردن قرار دادند پس خدا رحمت کند کسی را که آرزو های خود را در آن کم کند و در کار بندگی کوشش کند، و زیادی مال خود را در راه خدا انفاق کند و زیادی قوت خود را امساک کند و آن را برای روز احتیاج خود (یعنی قیامت) پیش بفرستد، و آن روزی است که مردگان آن از خاک بر می خیزند و صدا های ایشان خاشع و لرزان است، و فرزندان و مادر ها منکر یک دیگرند ، و مردمان را می بینی که مست اند و حال آن که مست نیستند . روزی است که خدا مزد و جزای اعمال آن ها را به حق می دهد و می دانند که خدا بر حق و واضح کننده است و روزی است که هر نفسی آن کار های خوبی را که در دنیا کرده است حاضر می بیند، و دوست دارد که میان او و آن کار های بدی که کرده مسافت بسیار دوری باشد. و هر کس هم وزن یک ذرّه کار خوب بکند، آن را می بیند و هر کس هم وزن یک ذرّه کار بد بکند، آن را می بیند. در آن روز نسب ها باطل می شود و سبب ها بریده می شود و در حساب بر گناه کاران سخت گیری می شود و آن ها را در عذاب می اندازند، پس کسی که از آتش دور شود و داخل بهشت شود رستگار می شود و زندگی دنیا جز متاع فریب دهنده ای نیست

ای مردمان! همانا پیغمبران حجّت های خدا در زمین اویند، که به کتاب او سخن گویند و به وحی او عمل کنند، و خدای تعالی مرا امر فرموده که دختر با اصل و نسب خود، فاطمه را با برادر و پسر عمّ و سزاوار ترین مردمان به من، علی بن ابی طالب تزویج کنم ، و خداوند - که شأن او عزیز است - این دو را در آسمان با یک دیگر تزویج فرموده و فرشتگان را گواه گرفته و مرا امر فرموده که او را تزویج کنم و شما را بر آن گواه گیرم.

قُم [ يا عليّ ] و اخطُب لِنَفسِکَ.

فقال عليّ : أأخطب يا رسول الله و أنتَ حاضِرٌ ؟

:اُخطُب،فَهکَذا أمَرَنی جَبرَئیلُ أن آمُرَکَ أن تَخطُبَ لِنَفسِکَ،ولَولا أنَّ الخَطیبَ فِی الجِنان داود لَکُنتَ أنتَ یا عَلِیُّ. ثم قال : أیُّهَا النّاسُ ! اسمَعوا قَولَ نَبِیِّکُم،إنَّ اللّهَ بَعَثَ أربَعَهَ آلافِ نَبِیٍّ، لِکُلِّ نَبِیٍّ وصِیٌّ،و أنا خَیرُ الأَنبِیاءِ،و وَصِیّی خَیرُ الأَوصِیاءِ.

ثُمَّ أمسَکَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله،وَابتَدَأ عَلِیٌّ علیه السلام فَقالَ :

الحَمدُ للّهِ الَّذی ألهَمَ بِفَواتِحِ عِلمِهِ النّاطِقینَ،و أنارَ بِثَواقِبِ عَظَمَتِهِ قُلوبَ المُتَّقینِ ، وأوضَحَ بِدَلائِلِ أحکامِهِ طُرُقَ السّالِکینَ،وأبهَجَ بِابنِ عَمِّی المُصطَفی العالَمینَ، حَتّی عَلَت دَعوَتُهُ دَعوَهَ المُلحِدینَ،وَ استَظهَرَت کَلِمَتُهُ عَلی بَواطِلِ المُبطِلینَ، وجَعَلَهُ خاتَمَ النَّبِیّینَ،و سَیِّدَ المُرسَلینَ،فَبَلَّغَ رِسالَهَ رَبِّهِ،وصَدَعَ بِأَمرِهِ، و أنار من اللّهِ آیاتِهِ. فَالحَمدُ للّهِ ِ الَّذی خَلَقَ العِبادَ بِقُدرَتِهِ،و أعَزَّهُم بِدینِهِ، و أکرَمَهُم بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ، و رَحِمَ و کَرَّمَ،و شَرَّفَ و عَظَّمَ،وَالحَمدُ للّهِ ِ عَلی نَعمائِهِ وأیادیهِ .

و أشهَدُ أن لا إلهَ إلَّااللّهُ شَهادَهَ إخلاصٍ تُرضیهِ،وصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ صَلاهً تُزلِفُهُ و تُحظیهِ.

وبَعدُ:فَإِنَّ النِّکاحَ مِمّا أمَرَ اللّهُ تَعالی بِهِ،وأذِنَ فیهِ،و مَجلِسُنا هذا مِمّا قَضاهُ و رَضِیَهُ،و هذا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ رَسولُ اللّهِ زَوَّجَنِی ابنَتَهُ فاطِمَهَ،عَلی صَداقِ أربَعِمِئَهِ دِرهَمٍ ودینارٍ،وقَد رَضیتُ بِذلِکَ،فَاسأَلوهُ وَ اشهَدوا

فَقالَ المُسلِمونَ:زَوَّجتَهُ یا رَسولَ اللّهِ؟

قال : نعم .

ص: 214

قال المسلمون : بارك الله لهما و عليهما و جمع شملهما. (1)

یا علی، برخیز و برای خودت خطبه بخوان. علی عرضه داشت: یا رسول الله ، آیا من خطبه بخوانم و حال آن که شما حاضرید ؟! فرمود: خطبه بخوان ، جبرئیل مرا چنین امر کرده که به تو امر کنم که برای خودت خطبه بخوانی، و اگر در بهشت داود ، خطیب نبود، هر آینه تو خطیب بودی ای علی. پس فرمود: ای مردمان، سخن پیغمبر خودتان را بشنوید. خدا چهار هزار پیغمبر را به نبوّت برانگیخت و برای هر نبیّی وصیّی قرار داد و من بهترین پیغمبرانم و وصیّ من بهترین اوصیا است.

پس آن حضرت از سخن گفتن خود داری کرد و علی علیه السلام سخن آغاز کرد و فرمود :

ستایش مختصّ خدایی است که سخن گویان را به گشایش های علم خود الهام فرمود و به نور های بزرگی خود که سوراخ کننده است دل های اهل تقوی و پرهیز کاران را روشن کرد، و به دلیل های احکام ،خود راه های روندگان به سوی حق را واضح فرمود، و به پسر عموى من مصطفى، همۀ جهانیان را شاد و مسرور گردانید، تا این که دعوت او بر دعوت بدکیشان و مشرکان برتری یافت و سخن او بر باطن های اهل باطل غلبه کرد ، و او را آخر همۀ پیغمبران قرار داد و آقای همۀ فرستادگان خود گردانید ، پس او رسالت پروردگار خود را رسانید و امر او را ظاهر کرد و از جانب خدا نشانه های او را روشن نمود. پس ستایش مختصّ خدایی است که بندگان را به قدرت خود آفرید و آن ها را به دین خود غلبه داد و ایشان را به نبیّ ،خود محمّد گرامی داشت و مهربانی کرد و کرم فرمود و شرافت و بزرگی داد و ستایش مختصّ خداست بر نعمت ها و بخشش های او.

و شهادت می دهم از روی اخلاص که خدایی جز خدای یکتا نیست، شهادتی که او پسندد . و بر پیغمبر او درود می فرستم درودی که قدر و منزلت او را بالا برد و او را بهره مند گرداند

پس از ستایش بر خدا و درود بر پیغمبر صلی الله علیه و آله محقّقاً نکاح از اموری است که خدای تعالی

ص: 215

به آن امر فرموده و اذن داده است، و این مجلس ما از چیز هایی است که خدای تعالی به آن حکم فرموده و رضایت دارد، و این محمّد پسر عبد الله رسول خدا است که دختر خود فاطمه را به صداق چهار صد درهم و دینار به ازدواج من درآورده است ، و من هم به آن راضی شدم، از او بپرسید و گواه باشید.

پس مسلمانان گفتند: ای رسول خدا، او را به زوجیّت زهرا درآوردی؟

فرمود: آری.

مسلمانان گفتند: خدا بر ایشان مبارک گرداند و ایشان را متّحد سازد.

خمس الدنيا أرضها و سمائها و برّها و بحرها و جبالها و سهلها.

و أوحى الله تعالى إليهم : إنّي قد زوّجت ولیّي و وصيّ رسولي عليّاً ابن أبي طالب بسيّدة نساء العالمين فاطمة الزهراء . ... (1)

خدا به جبرئیل امین وحی فرستاد که بر منبر کرامت بالا رو. پس جبرئیل بر آن بالا رفت و راست ایستاد و توقّف کرد و خطبه خواند و گفت: ستایش مخصوص خدایی است که روح ها را آفرید و عمود صبح را شکافت و پنج شبح نور (یعنی خمسۀ طیّبه) را ظاهر نمود، و زنده کنندۀ مردگان و گرد آورندۀ پراکندۀ ها و بیرون آورندۀ روییدنی ها و نازل کنندۀ برکت ها... آفرینندۀ مردمان و ایجاد کنندۀ ابرها است صدا ها بر او اشتباه نمی شود، و لهجه ها بر او پنهان نمی ماند. او را خواب و فراموشی نمی گیرد.

... و گواهی می دهیم که خدایی نیست جز خدای یکتا که برای او شریک و انبازی نیست ، و گواهی می دهیم که محمّد بندۀ او و فرستاده او است و گواهی می دهیم که علی بن ابی طالب جانشین پیغمبر او است.

و گواهی بدهید و شاهد باشید ای گروه فرشتگان مقرّب و فرشتگان رکوع کننده، و فرشتگان تسبیح گو و همۀ اهل آسمان ها و زمین ها که من سیّدۀ زن های جهانیان، دختر محمّد امین، فاطمّ زهرا را با علی بن ابی طالب، آقای اوصیا تزویج کردم ، بر این که به امر پروردگار جهانیان، یک پنجم همۀ دنیا برای او باشد ، زمین آن و آسمان آن و بیابان آن و دریای آن و کوه های آن و هموارهای آن.

و خدا به ایشان وحی فرستاد که من ولیّ خود و وصیّ پیغمبر خود علی بن ابی طالب را با سیّده زن های جهانیان فاطمه زهرا - سلام الله عليها - تزویج کردم

هجری قمری - در باب این که تزویج فاطمه با علی به امر خدای عزّ و جل بوده ، چنین روایت کرده:

عن أنس بن مالك رضی الله عنه قال : خطب أبوبكر رضی الله عنه إلى النبيّ صلی الله علیه و آله ابنته فاطمة، فقال النبي صلی الله علیه و آله: يا أبا بكر ، لم ينزل القضاء بعد.

ثمّ خطبها عمر رضی الله مع عدّة من قريش، كلّهم يقول له مثل قوله لأبي بكر. فقيل لعليّ : لو خطبت إلى النبيّ صلی الله علیه و آله ، لخليق أن يزوّجكها.

قال : و كيف وقد خطبها أشراف قريش فلم يزوّجها؟

قال : فخطبتها ، فقال النبيّ صلی الله علیه و آله: قد أمرني ربّي عزّ و جلّ بذلك.

قال أنس : ثم دعاني النبيّ صلی الله علیه و آله بعد أيّام، فقال لي: يا أنس، اخرج ادع لي أبابكر الصدّيق و عمر بن الخطّاب و عثمان بن عفّان و عبد الرحمن بن عوف و سعد بن أبي وقّاص و طلحة و الزبير و بعدّة من الأنصار .

قال : فدعوتهم ، فلمّا اجتمعوا عنده كلّهم و أخذوا مجالسهم، و كان عليّ غائبا في حاجة للنبيّ صلی الله علیه و آله، فقال النبيّ صلی الله علیه و آله.

الحمد لله المحمود بنعمته المعبود بقدرته ، المطاع بسلطانه، المرهوب من عذابه و سطواته ، النافذ أمره في سمائه و أرضه، الذي، خلق الخلق بقدرته ، و ميّزهم بأحكامه، و أعزّهم بدينه، و أكرمهم بنبيّه محمّد صلی الله علیه و آله إنّ الله تبارك اسمه و تعالت عظمته، جعل المصاهرة نسباً لاحقاً، و أمراً مفترضاً، أوشج به الأرحام ، و ألزم الأنام، فقال عزّ من قائل : ﴿ وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرَاً فَجَعَلَهُ نَسَبَاً وَ صِهْرَا وَ كَانَ رَبُّكَ قَدِيراً ﴾ (1) فأمر الله يجري إلى قضائه، و قضاؤه يجري إلى قدره، و لكلّ قضاء قدر ، و لكلّ قدر أجل ، و لكلّ أجل كتاب ، يمحو

ص: 218

الله ما يشاء و يثبت ، و عنده أمّ الكتاب .

ثمّ إنّ الله أمرني أن أزوّج فاطمة بنت خديجة من عليّ بن أبي طالب، فاشهدوا أنّي قد زوّجته على أربعمأة مثقال فضّة، إن رضي بذلك عليّ بن أبي طالب .

ثمّ دعا بطبق من بسر فوضعت بين أيدينا، ثمّ قال : انتهبوا ، فانتهبنا، فبينا نحن ننتهب إذ دخل علىّ رضی الله عنه على النبيّ صلی الله علیه و آله فتبسّم صلی الله علیه و آله في وجهه ثمّ قال : إنّ الله قد أمرني أن أزوّجك فاطمة على أربعمأة مثقال فضّة إن رضيت بذاك.

فقال : قد رضيت بذلك يا رسول الله.

فقال النبي صلی الله علیه و آله: جَمَعَ اللهُ شَمْلَکُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّکُمَا وَ بَارَکَ عَلَیْکُمَا وَ أَخْرَجَ مِنْکُمَا کَثِیراً طَیِّباً.

قال أنس : فوالله لقد أخرج منهما الكثير الطيب. (1)

(أخرجه أبو الخير القزويني الحاكمي .)

از انس بن مالک رضی الله عنه روایت کرده که گفت : ابوبکر فاطمه را از پیغمبر صلی الله علیه و آله خواستگاری کرد ، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : ای ابوبکر، هنوز حکم جاری نشده . پس از آن عمر با چندین نفر دیگر از قریش او را از آن حضرت خواستگاری کردند، به ایشان همان جوابی را داد که به ابی بکر فرموده بود. پس به علی گفته شد: اگر تو از پیغمبر خواستگاری کنی، شایسته است که شما را با هم تزویج کند در جواب فرمود: چگونه می شود و حال آن که اشراف قریش او را خواستگاری کردند امّا او را با ایشان تزویج نکرد؟

علی گفت : پس من او را از پیغمبر صلی الله علیه و آله خواستگاری کردم. آن حضرت فرمود: خدا مرا امر فرموده است که او را با تو تزویج کنم.

انس گفت : پس پیغمبر صلی الله علیه و آله مرا پیش خواند و فرمود: ای انس ، بیرون رو و ابوبکر صدّیق و عمر بن الخطّاب و عثمان بن عفّان و عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقّاص

ص: 219

و طلحه و زبیر و چند نفر از انصار را به نزد من دعوت کن.

گفت: آن ها را دعوت کردم، چون همۀ آن ها در نزد او جمع شدند و جای گرفتند، علی غائب بود و در پی حاجتی برای پیغمبر رفته بود ، پس پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود :

ستایش مخصوص خدایی است که به خاطر نعمتش ستایشش کنند ، و به واسطۀ قدرت و توانایی اش پرستشش کنند و به سبب پادشاهی اش اطاعتش کنند، و از عذاب و سطوتش بترسند. خدایی که امر او در آسمان و زمینش نافذ است. همان خدایی که آفریدگان را به قدرت خود آفریده است و ایشان را به احکام خویش امتیاز داده و به سبب دینش غلبه داده است و به پیغمبر خویش صلی الله علیه و آله گرامی داشته است.

خداوند که نام او مبارک است و بزرگی او بلند مرتبه است - داماد شدن را نسب ملحق شونده [و کاری واجب ] قرار داده و بعضی را به بعض دیگر پیوسته و مردمان را به آن ملزم کرده و گفته است و گویندۀ غالبی است - : «او است خدایی که آب مخصوص آفرید و او را نسب و سبب قرار داد ، و پروردگار تو بر هر چیزی توانا است».

پس فرمان خدا به سوی حکم او، و حکم او به سوی قدر او جاری می شود ، و برای هر حکمی اندازه ای است و برای هر اندازه ای مدّتی است و برای هر مدّتی نوشته ای است. خدا آن چه را که می خواهد نابود می کند و آن چه را که می خواهد ثابت می دارد ، و ریشۀ هر کتابی نزد او است.

پس از آن فرمود: خدا مرا امر فرموده است که فاطمه دختر خدیجه را با علی پسر ابی طالب ، به صداق چهار صد مثقال نقره تزویج کنم ، اگر علی به آن راضی شود.

آن گاه آن حضرت طَبَق خرمایی خواست و در میان ما گذارد و فرمود: در خوردنش پیشی گیرید، ما هم شتافتیم همین طور که مشغول خوردن بودیم، علی رضی الله بر پیغمبر صلی الله علیه و آله وارد شد ، و آن جناب به روی علی تبسّم نمود و فرمود: خدا مرا امر فرمود که فاطمه را با تو به صداق چهار صد مثقال نقره تزویج کنم، اگر به آن راضی باشی.

علی گفت: به آن راضی شدم ای رسول خدا.

پس پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خدا شما را متّحد کند و کوشش شما را سعادت بخشد، و

ص: 220

برکت بر شما دهد و از شما اولاد پاکیزۀ بسیاری را بیرون آورد.

انس گفت: به خدا سوگند که خداوند از آن دو نفر اولاد پاکیزۀ زیادی بیرون آورد.

صاحب ذخایر نوشته است: این خبر را ابوالخیر قزوینی حاکمی روایت کرده .

221

مؤلّف حقیر گوید: این خبر را نیز محمّد بن یوسف گنجی شافعی در کتاب كفاية الطالب ، چاپ نجف ، صفحه 163 و 164 نقل کرده و گفته است : این حدیث حسن و عالی است. ابن سویده تکریتی در مناقب علی علیه السلام در کتاب اشراف ، و عبّاس بن نجیح در جزء دوم کتاب فوائد خود آن را با اندک تغییری در بعضی از الفاظ روایت نموده . (1)

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : ضَجَّتِ الْمَلاَئِكَةُ إِلَى اللَّهِ، فَقَالُوا: إِلَهَنَا وَ سَيِّدَنَا، أَعْلِمْنَا مَا مَهْرُ فَاطِمَةَ، لِنَعْلَمَ وَ نَتَبَيَّنَ أَنَّهَا أَكْرَمُ الْخَلْقِ عَلَيْكَ. ؟

فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِمْ: يَا مَلاَئِكَتِي، وَ سُكَّانَ سَمَاوَاتِي، أُشْهِدُكُمْ أَنَّ مَهْرَ فَاطِمَةَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ نِصْفُ الدُّنْيَا (1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : فرشتگان به خدا ضجّه و فریاد زدند و گفتند : خدای ما و آقای ما! ما را از مهر فاطمه آگاه کن تا بدانیم و واضح شود و روشن شویم که او گرامی ترین خلق بر تو است؟ پس خدا به ایشان وحی فرستاد که: ای فرشتگان من و ساکنین آسمان های من، شاهد می گیریم شما را که مهر فاطمه، دختر محمّد نصف همۀ دنیا است.

الزبرجد الأحمر حمر و الأخضر و الأصفر، و المناشير المخطوطة بالنور ، فيها أمان للملائكة مذخور إلى يوم القيامة.

و جعلت نحلتها من عليّ خمس الدنيا، و ثلثي الجنة ، و أربعة أنهارٍ في الأرض: الفرات و دجلة و النيل و نهر بلخ، فزوّجها يا محمّد بخمسمأة درهم، تكون سنّة لأمّتك ، فإنّك إذا زوّجت عليّاً من فاطمة جرى منهما أحد عشر إماماً من صلب عليّ سيّد كلّ أمّة إمامهم في زمنه، فيعلمون كما علم قوم موسى مشربهم.

و كان بين تزويج أمير المؤمنين بفاطمة في السماء و بين تزويجها في الأرض أربعون يوماً . (1)

قوم موسی به پروردگارشان از گرمی و تشنگی شکایت کردند ، پس موسی طلب آب کرد و به پروردگار خود مانند آن شکایت کرد، و مؤمنان نزد جدّم رسول خدا صلی الله علیه و آله شکایت کردند و گفتند: ای رسول خدا، به ما بشناسان که چه کسانی امام های پس از تو می باشند، زیرا هیچ پیغمبری نگذشته است مگر آن که پس از او اوصیا و امام هایی بوده اند و ما دانسته ایم که وصیّ پس از تو علی است، بعد از علی امامان کیانند؟

پس خدای تعالی به او وحی فرستاد که من علی را با فاطمه در آسمان خود، در زیر سایۀ عرشم تزویج کردم و جبرئیل را خطیب او و میکائیل را ولیّ او و اسرافیل را قبول کننده از جانب علی قرار دادم، و درخت طوبی را امر کردم تا بر ایشان مروارید تر و دُرّ و یاقوت و زیر جد سرخ و سبز و زرد و ورقه هایی نوشته شده با نور که در آن ها امان است برای فرشتگان که ذخیره شده است تا روز قیامت، نثار کند.

و مهر فاطمه را یک پنجم دنیا و دو سوم بهشت و چهار نهر در زمین قرار دادم: فرات و دجله و نیل و نهر بلخ، پس او را به پانصد درهم تزویج کن ای محمّد تا برای امّت تو سنّت باشد. چون تو فاطمه را با علی تزویج کردی، از آن دو یازده امام از صلب علی

ص: 223

جاری می شود [که هر یک از آن ها ] بزرگ هر امّت و امام ایشان در زمان خود است ، پس می دانند هم چنان که قوم موسی آبش خور خود را دانستند. فاصلۀ میان تزویج امیر مؤمنان با فاطمه در آسمان و تزویج شان در زمین چهل روز بود.

أَنْ أُمْلِکَکِ مِنْ عَلِیٍّ أَمَرَ اَللَّهُ جَبْرَئِیلَ علیه السلام

فَقَامَ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ وَ صَفَّ الْمَلَائِكَةَ صُفُوفاً ثُمَّ خَطَبَ عَلَیْهِمْ فَزَوَّجَكِ مِنْ عَلِیٍّ ثُمَّ أَمَرَ اللَّهُ شَجَرَة الْجِنَانِ فَحَمَلَتِ الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ ثُمَّ أَمَرَهَا فَنَثَرَتْ عَلَی الْمَلَائِكَةِ فَمَنْ أَخَذَ مِنهُم شَیْئاً أَكْثَرَ مِمَّا أَخَذَهُ غَیْرُهُ افْتَخَرَ بِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ.﴾ (1)

ای فاطمه تو را با سیّدی در دنیا که در آخرت از شایستگان است تزویج کردم. چون خدا خواست تو را با علی تزویج کند، جبرئیل را امر فرمود که در آسمان چهارم به پا ایستد، پس فرشتگان صف کشیدند و جبرئیل بر ایشان خطبه خواند و تو را با علی تزویج کرد ، پس از آن درخت بهشتی را امر فرمود تا زینت و زیور های خود را برداشت، پس امر فرمود تا بر فرشتگان نثار کرد، هر کدام از ایشان که بیش تر [از دیگری ] برداشت تا روز قیامت به آن فخر کند.

قال : فأقول ماذا ؟

قال : تقول : جئت خاطباً إلى الله و إلى رسوله فاطمة بنت محمّد

قال : فانطلق علي علیه السلام بعض للنبيّ صلی الله علیه و آله و هو يقيل على حصير.

فقال له النبيّ صلی الله علیه و آله: كان لك حاجة يا عليّ ؟ قلت : أجل ، جئتك خاطباً إلى الله إلى رسوله فاطمة بنت محمّد.

فقال النبي صلی الله علیه و آله: «مرحباً . » بكلمة ضعيفة ثمّ سكت .

فجاء علىّ علیه السلام، فأخبر سعدا.

فقال : أنكحك ، و الذي بعثه بالحق إنّه لا خلف الآن و لا كذب عنده. أعزم عليك لتأتينّه غداً و لتقولنّ له : يا نبيّ الله متى ننبّئ ؟

قال عليّ : هذه - والله - أشدّ عليّ من الأولى، أو لا أقول يا رسول الله حاجتي .

قال : قل كما أمرتك

فانطلق عليّ علیه السلام، فقال: يا رسول الله، متى ننبّئ؟

قال : الليلة إن شاء الله.

برای خواستگاری فاطمه از اطراف به پیغمبر صلی الله علیه و آله تذکّر داده می شد و احدی خواستگار فاطمه نشد مگر آن که آن حضرت او را ردّ می کرد تا این که خواستگار ها مأیوس شدند. سعد پسر معاذ على علیه السلام را ملاقات کرد و گفت: به خدا سوگند بر این باورم که پیغمبر صلی الله علیه و آله فاطمه را جز برای تو نگاه نداشته.

على علیه السلام فرمود: از چه روی بر این باوری؟ به خدا سوگند من هیچ یک از دو مرد نیستم ، نه دنیا داری ام که دارایی ام را خواهد و حال آن که می داند که من نه طلایی دارم و نه نقره ای، و نه آن کافری هستم که با او مدارا کند و برای دین خود الفت بیندازد. من اوّل کسی هستم که مسلمان شدم.

سعد گفت: تو را سوگند می دهم تا راه خود را نزد من به سوی او باز کنی، چون در این کار برای من خوشحالی است.

ص: 226

فرمود: چه بگویم؟ گفت : می گویی آمده ام از خدا و فرستادۀ او فاطمه ، دختر محمّد را خواستگاری کنم.

راوی گفت: پس علی برای عرض حاجت خود به نزد پیغمبر روانه شد ، در حالی که آن حضرت برای خواب قیلوله روی حصیری بود. پیغمبر به او فرمود: حاجتی داری یا على ؟

عرض کرد : آری، آمده ام از خدا و رسول او فاطمه، دختر محمّد صلی الله علیه و آله را خواستگاری کنم. آهسته فرمود: «خوش آمدی» و ساکت شد. علی علیه السلام برگشت و به سعد خبر داد ، سعد گفت: قسم به آن کسی که او را به حق برانگیخت، اکنون خلاف و دروغی در ایشان نیست تو را سوگند می دهم که فردا نزد او روی و به او بگویی: ای رسول خدا، در این خواستگاری که کرده ام کی خبردار شویم؟

علی گفت: به خدا سوگند! رفتن این دفعه برای من از دفعۀ اوّل سخت تر است، یا این که نگویم: «ای رسول خدا، حاجت من به کجا رسید .»؟

سعد گفت: همین طور که به تو می گویم بگو.

پس على علیه السلام روانه شد و گفت: ای رسول خدا کی خبردار شویم؟

فرمود: امشب ان شاء الله .

فَرَغَتْ زُرفَّهٌ، وَرَدَتْ أُخْرَی حَتَّی إذا فَرَغَ النَّاسُ عَمَدَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إِلَی ما فضّل منهَا فَتَفَلَ فِیهِ وَ بَارَکَ.

پس بلال را خواند و فرمود: ای بلال، من دختر خود را با پسر عمّم تزویج کردم و دوست دارم که طعام دادن زمان ازدواج از سنّت امّت من باشد، برو به جایگاه گوسفندان و گوسفندی با چهار مد (1) یا پنج مد بگیر و آن را در کاسه ای قرار ده ، شاید مهاجرین و انصار را بر آن جمع کنم و چون فارغ شدی آن را نزدیک بیاور.

پس بلال رفت و آن چه را که حضرت امر فرموده بود بجا آورد و آن را با کاسه ای آورد و در مقابل آن حضرت گذارد و رسول خدا بر سر آن رفت و فرمود: دسته دسته مردمان را بر من وارد کن و هیچ دسته ای را باقی مگذار یعنی یک دسته که فارغ شدند دو مرتبه آن ها را برنگردان، پس مردمان دسته دسته وارد می شدند، هر دسته ای که فارغ می شد ، دستۀ دیگر می آمد تا این که مردمان فارغ شدند حضرت به آن چه که از آن ها زیاد آمده بود رو آورد ، بر آن ها دمید به نحوی که کمی از آب دهان در آن ریخته شد و برکت یافت.

قال : فإنّي أسأل إلهي أن يحرسك من بين يديك و من خلفك و عن يمينك و عن شمالك من الشيطان الرجيم.

ثمّ صرخ بفاطمة ، فأقبلت ، فلمّا رأت عليّاً علیه السلام جالساً إلى جنب النبيّ، حصرت و بكت ، فأشفق النبي صلی الله علیه و آله أن يكون بكاؤها لأنّ عليّاً لا مال له، فقال لها النبيّ صلی الله علیه و آله: ما يبكيك ؟ ما آلوتك عن نفسي ، فوالله لقد أصبت لك خير أهلي، و أيم الذي نفسي بيده لقد زوّجتك سيّداً في الدنيا و إنّه في الآخرة لمن الصالحين .

فدنا منها و قال : يا أسماء ، ايتيني بالمخضب و أمليه ماء، فآتيته بالمخضب و ملأته ماء، فمجّ النبيّ فيه و غسل فيه وجهه و قدميه ، ثمّ دعا بفاطمة فأخذ كفّاً من ماء على رأسها، و كفّاً بين ثدييها، ثمّ رشّ جلده و جلدها، ثمّ التزمها، فقال : اللهم إنّها منّي و أنا منها، اللهمّ كما أذهبت عنّي الرجس و طهّرتني فأذهب عنها الرجس و طهّرها، ثمّ دعا بمخضب آخر فدعى عليّاً علیه السلام فصنع به كما صنع بها ، ثمّ دعى له كما دعى لها ، ثمّ قال: قوماً إلى بيتكما، جمع الله بينكما و بارك في سركما و أصلح بالكما . ثمّ قام فأغلق بابه بيده.

قال ابن عبّاس فأخبرتني أسماء بنت عميس: إنّها رمقت رسول الله صلی الله علیه و آله فلم يزل يدعو لهما خاصّة لايشركهما في دعائه أحدا حتّى توارى في حجرته. (1)

فرمود: ای بلال ، این ها را بردار نزد مادر هایت ببر و به آن ها بگو از شام خودتان بخورید و اطعام کنید. پس از آن پیغمبر صلی الله علیه و آله برخاست و بر زن ها داخل شد و فرمود: من دخترم فاطمه را با پسر عمّم علی تزویج کردم و محقّقاً شما منزلت و مقام او را نزد من دانسته اید ، و الآن فاطمه را به سوی او می فرستم این شما و این دختر شما، پس زن ها برخاستند و از زینت هایی که داشتند بر او آویختند و به بو ها و یا جامه های خوب

ص: 229

آراستند ، آن گاه پیغمبر داخل شد. چون زن ها پیغمبر را دیدند پرده ای میان خود و پیغمبر زدند. اسما بنت عمیس در پس پرده نرفت ، پیغمبر صلی الله علیه فرمود : تو هم برو پس پرده [تو کیستی؟ ]

گفت: من دخترت را محافظت می کنم؛ زیرا که دختر جوان ناچار است از این که زنی نزدیک او باشد که اگر حاجتی برای او روی داد یا چیزی خواست به او بدهد.

حضرت فرمود: من هم از خدای خود می خواهم که تو را از پیش رو و پشت سر و از طرف راست و طرف چپ از شیطان رجیم حفظ کند.

پس آن حضرت فاطمه را صدا زد. فاطمه پیش آمد، چون دید علی علیه السلام پهلوی پیغمبر نشسته ، ناراحت شد و گریه کرد. پیغمبر صلی الله علیه و آله ترسید که مبادا گریۀ او برای این باشد که علی مالی ندارد، به او فرمود: چرا گریه می کنی؟ من در پیش نفس خود در حقّ تو کوتاهی نکردم. به خدا قسم تو را به بهترین کسان خود رسانیدم! و به حقّ آن خدایی که جان من در دست قدرت او است قسم یاد می کنم که تو را با آقایی در دنیا و کسی که هر آینه در آخرت از شایستگان است تزویج کردم.

پس نزدیک فاطمه آمد و فرمود: ای اسما، طشت را پر از آب کن و بیاور. آن را پر از آب کرد و آورد. آن حضرت قدری از آن در دهان کرد و در آن طشت ریخت و روی خود و دو پاهایش را در آن شست. پس فاطمه را صدا زد و کفی از آب بر سر او ریخت و کفی هم در میان دو پستان او ریخت و بر پوست بدن خود و پوست بدن او پاشید و او را در بر گرفت و گفت: خدایا ! این دختر از من است و من هم از اویم! خدایا هم چنان که پلیدی ها را از من برده ای و مرا طاهر گردانیده ای از او هم پلیدی ها را ببر و او را طاهر گردان.

پس طشت دیگری آب خواست و علی را صدا زد، همان عملی را که با فاطمه انجام داد با علی هم کرد و هم چنان که در حقّ فاطمه دعا کرد در حق علی هم دعا نمود و فرمود: برخیزید به خانۀ خودتان بروید خدا میان شما جمع کند و سرّ شما را برکت دهد و حال شما را اصلاح فرماید! و برخاست دَرِ خانۀ خود را به دست خود بست.

ابن عبّاس گفت : اسما بنت عميس مرا خبر داد که من خوابیده بودم که رسول خدا صلی الله علیه و آله

ص: 230

پیوسته برای آن دو به خصوص دعا می کرد و در دعای ایشان احدی را شریک نکرد تا وقتی که در حجرۀ خود پنهان شد.

گفت : من جبرئیل نیستم ، من صرصائیلم که خدا مرا به سوی تو فرستاده تا نور را با نور تزویج کنی .

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود : کی را با کی؟

گفت: دخترت فاطمه را با علی.

پس پیغمبر صلی الله علیه و آله، فاطمه را با علی به شهادت میکائیل و جبرئیل و صرصائیل تزویج فرمود.

على علیه السلام گفت : آن گاه پیغمبر نگاه کرد در میان دو شانۀ صرصائیل که نقش است : «لا إله إلّا الله محمّد رسول الله . عليّ بن أبي طالب مقيم الحجّة.» يعنی: خدایی جز الله نیست. محمّد پیغمبر خداست علی برپا دارندۀ حجّت است.

پیغمبر فرمود: ای صرصائیل، چه مدّتی است که در میان دو شانه ات این نقش نوشته شده؟

گفت: دوازده هزار سال پیش از این که خدا این دنیا را بیافریند.

معاذ الأنصاري ثمّ الأوسي، فتذاكروا أمر ،فاطمة، فقال أبوبكر: لقد خطبها من رسول الله الأشراف فردّهم رسول الله و قال : إنّ أمرها إلى ربّها، إن شاء أن يزوّجها زوّجها . و إنّ عليّ بن أبي طالبِ لم يخطبها من رسول الله و لم يذكرها له ، و إنّ عليّاً لا أراه يمنعه من ذلك إلّا قلّة ذات يده ، و إنَّه ليقع في نفسي أنّ الله و رسوله إنّما يحبسانها عليه

قال: ثم أقبل أبو بكر على عمر و علی سعد بن معاذ فقال: هل لكما في القيام إلى عليّ بن أبي طالب تذكّراً له ، فإن منعه من ذلك قلّة ذات اليد واسيناه و أسعفناه ؟

فقال سعد بن معاذ : وفّقك الله يا أبا بكر ! فما زلت موفّقاً، قوموا . قالا : قم على بركة الله و يمنه .

قال سلمان الفارسي: فخرجوا من المسجد فالتمسوا عليّاً في منزله فلم يجدوه ، و كان ينضح ببعير كان له على نخل رجل من الأنصار بأجرة، فانطلقوا نحوه، فلمّا رآهم عليّ علیه السلام قال لهم: ما بدا لكم و ما الذي جئتم له ؟

فقال له أبو بكر : يا أبا الحسن ، إنّه لم يبق خصلة من خصال الخير إلّا و لك فيها سابقة و فضل، و أنت من رسول الله صلی الله علیه و آله بالمكان الذي قد عرفت من القرابة و الصحبة و السابقة ، و قد خطب الأشراف من قريش إلى رسول الله ابنته فاطمة فردّهم و قال : إنّ أمرها إلى ربّها، إن شاء أن يزوّجها زوّجها، فما يمنعك أن تذكرها لرسول الله و تخطبها منه ، تخطبها منه ، فإنّي أرجو أن يكون الله سبحانه و تعالى و رسوله إنّما يحبسانها عليك.

چون فاطمه دختر رسول خدا آن چه را که زنان در می یابند ،دریافت ، بزرگان قریش که از اهل سابقه و فضل در اسلام و دارای شرافت و مال بودند ، او را خواستگاری کردند و هر یک از قریش او را خواستگار شدند، رسول خدا صلی الله علیه و آله از او رو می گردانید تا اندازه ای که

ص: 233

آن مرد در پیش خود چنین گمان می کرد که رسول خدا بر او غضبناک است، یا این که دربارۀ او از جانب خدا به رسول خدا وحیی از آسمان نازل شده. ابوبکر بن ابی قحافه او را از رسول خدا خواستگاری کرد ، رسول خدا فرمود: امر او با پروردگار او است. پس از ابوبکر، عمر خواستگاری کرد، همان جوابی که به ابوبکر فرموده بود به او فرمود.

روزی ابابکر و عمر در مسجد رسول خدا با هم دیگر نشسته بودند و سعد بن معاذ انصاری اوسی با ایشان بود و در امر فاطمه مذاکره می کردند ابوبکر گفت: اشراف قریش او را خواستگاری کردند، رسول خدا آن ها را رد کرد و فرمود: امر او با پروردگار او است ، اگر بخواهد او را تزویج کند تزویج می کند و علی بن ابی طالب او را از رسول خدا خواستگاری نکرده و باور دارم که علی را چیزی جز دست تنگی از این امر منع نمی کند، و در پیش نفس خود می پندارم که خدا و رسولش، او را برای علی نگاه داشته اند.

راوی گفت: پس ابوبکر رو کرد به عمر و سعد بن معاذ و گفت : آیا حاضر هستید برخیزیم و برویم نزد علی برای یادآوری کردن به او که اگر برای در دست نداشتن چیز است ، با او مواسات کنیم و او را کمک کنیم و حاجت او را برآوریم؟

سعد گفت: خدا تو را توفیق دهد ای ابابکر که همیشه موّفق بوده ای ! برخیزید . آن دو نفر هم به سعد گفتند: تو هم برخیز به برکت خدا و میمنت او .

سلمان گفت: از مسجد بیرون آمده و در طلب علی بر در منزل او رفتند ، او را نیافتند و او با شتر خود در نخلستان برای مردی از انصار به مزدوری آب کشی می کرد به جانب او رفتند، چون علی علیه السلام آن ها را دید به ایشان فرمود: چه پیش آمدی برای شما شده و برای چه این جا آمده اید؟

ابوبکر گفت: ای ابوالحسن ، محقّق است که خصلتی از خصال نیکو باقی نمانده است الّا این که همۀ آن ها در تو هست و سابقه و فضل تو در آن ها مسلّم است و تو نسبت به رسول خدا از حیث خویشاوندی و مصاحبت و سابقه، جایگاهی داری که خود می دانی، و اشرافی از قریش فاطمه را از رسول خدا خواستگاری کرده اند و همۀ آن ها را رد کرده و

ص: 234

فرموده است: «امر او با پروردگار او است، اگر بخواهد او را تزویج کند ، تزویج می کند».

چه چیز تو را از یادآوری کردن به رسول خدا و خواستگاری کردن فاطمه از او مانع است ؟ من امیدوارم که خدای سبحانه و تعالی و رسولش او را برای تو نگاه داشته اند.

ادامه خبر:

قال : فَتَغَرْغَرَتْ عَیْنَا عَلِیٍّ بِالدُّمُوعِ وَ قَالَ یَا أَبَا بَکْرٍ لَقَدْ هَیَّجْتَ مِنِّی سَاکِناً وَ أَیْقَظْتَنِی لِأَمْرٍ کُنْتُ عَنْهُ غَافِلًا وَ اللَّهِ إِنَّ فَاطِمَهَ لَمَوْضِعُ رَغْبَهٍ وَ مَا مِثْلِی قَعَدَ عَنْ مِثْلِهَا غَیْرَ أَنَّهُ یَمْنَعُنِی مِنْ ذَلِکَ قِلَّهُ ذَاتِ الْیَدِ

فَقَالَ أَبُو بَکْرٍ لَا تَقُلْ هَذَا یَا أَبَا الْحَسَنِ فَإِنَّ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی وَ رَسُولِهِ کَهَبَاءٍ مَنْثُورٍ

قال :ثُمَّ إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ حَلَّ عَنْ نَاضِحِهِ وَ أَقْبَلَ یَقُودُهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَشَدَّهُ فِیهِ وَ لَبِسَ نَعْلَهُ وَ أَقْبَلَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ فِی مَنْزِلِ زَوْجَتِهِ أُمِّ سَلَمَهَ ابْنَهِ أَبِی أُمَیَّهَ بْنِ الْمُغِیرَهِ الْمَخْزُومِیِّ فَدَقَّ عَلِیٌّ الْبَابَ.

فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَهَ مَنْ بِالْبَابِ ؟

فقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ صلی لله علیه و آله - قَبْلِ أَنْ یَقُولَ عَلِیٌّ: أَنَا عَلِیٌّ - : قُومِی یَا أُمَّ سَلَمَهَ فَافْتَحِی لَهُ الْبَابَ وَ مُرِیهِ بِالدُّخُولِ فَهَذَا رَجُلٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّهُمَا .

فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَهَ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی وَ مَنْ هَذَا الَّذِی تَذْکُرُ فِیهِ هَذَا وَ أَنْتَ لَمْ تَرَهُ ؟

فقال : يا أمّ سلمة ، هذا رَجُلٌ لَیْسَ بِالْخَرِقِ وَ لَا بِالنَّزِقِ هَذَا أَخِی وَ ابْنُ عَمِّی وَ أَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَیَّ .

قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ فَقُمْتُ مُبَادِرَةً أَكَادُ أَنْ أَعْثُرُ بِمِرْطِی فَفَتَحْتُ الْبَابَ فَإِذَا أَنَا بِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ وَ اللَّهِ مَا دَخَلَ حِینَ فَتَحْتُ حَتَّی عَلِمَ أَنِّی قَدْ رَجَعْتُ إِلَی خِدْرِی

ص: 235

قالت : ثُمَّ إِنَّهُ دَخَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْكَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ

فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ : وَ عَلَیْكَ السَّلَامُ یَا أَبَا الْحَسَنِ.

قالت أمّ سلمة : فَجَلَسَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله وَ جَعَلَ یَنْظُرُ إِلَی الْأَرْضِ كَأَنَّهُ قَصَدَ الْحَاجَةَ وَ هُوَ یَسْتَحْیِی أَنْ یُبْدِیَهَا فَهُوَ مُطْرِقٌ إِلَی الْأَرْضِ حَیَاءً مِنْ

فقالت أمّ سلمة : فكان رسول الله صلی الله علیه و آله علم ما في نفس عليّ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی أَرَی أَنَّكَ أَتَیْتَ لِحَاجَةٍ فَقُلْ حَاجَتَكَ وَ أَبْدِ مَا فِی نَفْسِكَ فَكُلُّ حَاجَةٍ لَكَ عِنْدِی مَقْضِیَّةٌ

قال علي علیه السلام : فَقُلْتُ فِدَاكَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّكَ أَخَذْتَنِی مِنْ عَمِّكَ أَبِی طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ ، وَ أَنَا صَبِیٌّ لَا عَقْلَ لِی فَغَذَّیْتَنِی بِغَذَائِكَ وَ أَدَّبْتَنِی بِأَدَبِكَ فَكُنْتَ إِلَیَّ أَفْضَلَ مِنْ أَبِی طَالِبٍ وَ مِنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ أَسَدٍ فِی الْبِرِّ وَ الشَّفَقَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی هَدَانِی بِكَ وَ عَلَی یَدَیْكَ وَ اسْتَنْقَذَنِی مِمَّا كَانَ عَلَیْهِ آبَائِی وَ أَعْمَامِی مِنَ الْحَیْرَةِ وَ الشَّكِّ وَ إِنَّكَ وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ ذُخْرِی وَ ذَخِیرَتِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَدْ أَحْبَبْتُ مَعَ مَا شَدَّ اللَّهُ مِنْ عَضُدِی بِكَ أَنْ یَكُونَ لِی بَیْتٌ وَ أَنْ یَكُونَ لِی زَوْجَةٌ أَسْكُنُ إِلَیْهَا وَ قَدْ أَتَیْتُكَ خَاطِباً رَاغِباً أَخْطُبُ إِلَیْكَ ابْنَتَكَ فَاطِمَةَ فَهَلْ أَنْتَ مُزَوِّجِی یَا رَسُولَ اللَّهِ ؟

گفت: اشک در چشمان علی حلقه زد و گفت: ای ابابکر ! آن چه را که در دل من ساکن بود به هیجان آوردی و مرا برای امری که از آن غافل بودم بیدار کردی. من به فاطمه راغبم و مانند منی از مثل او ساکت نمی نشیند الّا این که مانع من تنگ دستی من است.

پس ابوبکر به او گفت: این سخن را مگو ای ابوالحسن ، زیرا دنیا و آن چه در آن است نزد خدای تعالی و نزد رسولش مانند غباری پراکنده است.

ص: 236

راوی گفت: علی بن ابی طالب شتر آب کش را باز کرد و آن را به منزل خود برد و در آن جا بست و کفش خود را گرفت و رو آورد به سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله، رسول خدا در منزل اُمّ سلمه دختر ابی امیّه پسر مغیرۀ مخزومی بود. علی در را کوبید ، امّ سلمه گفت: پشت در کیست ؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله - پیش از آن که علی بگوید : «منم علی» - به امّ سلمه فرمود : ای امّ سلمه ، برخیز در را بر روی او باز کن و به او بگو داخل شود. این مردی است که خدا و رسولش او را دوست می دارند و او هم آن ها را دوست می دارد.

امّ سلمه گفت: گفتم پدر و مادرم فدای تو باد! این مرد کیست که تو او را ندیده ای و درباره او چنین می گویی؟

فرمود: ای امّ سلمه، این مردی است که بی عقل و نادان نیست، و از جای جسته و چسبنده هم نیست. این برادر من و پسر عمّ و محبوب ترین خلق نزد من است

امّ سلمه گفت : به شتاب برخاستم به نحوی که نزدیک بود ردایم به پایم بپیچد و بلغزم در را باز کردم دیدم علی بن ابی طالب علیه السلام است. به خدا قسم! چون در را باز کردم، داخل خانه نشد تا وقتی که دانست من در ستر و پردۀ خود رفتم.

گفت : پس او نزد رسول خدا رفت و سلام کرد و گفت: سلام و رحمت و برکات خدا بر تو باد ای پیغمبر خدا! پیغمبر فرمود: سلام بر تو باد ای ابوالحسن!

امّ سلمه گفت: علی در مقابل رسول خدا صلی الله علیه و آله نشست و سر خود را به زیر انداخت و به زمین نگاه می کرد گویا حاجتی داشت و حیا می کرد از این که آن را برای رسول خدا صلی الله علیه و آله اظهار کند.

امّ سلمه گفت : رسول خدا صلی الله علیه و آله آن چه را علی در نفس خود اراده داشت می دانست ، پس فرمود: ای ابوالحسن ، چنین می بینم که برای حاجتی آمده ای، حاجت خود را بگو و آن چه را پیش خود اراده کرده ای ظاهر کن هر حاجتی که باشد نزد من برآورده است.

علی علیه السلام گفت: گفتم : پدر و مادرم فدای تو باد! تو می دانی که مرا از عمویت ابی طالب و فاطمه دختر اسد گرفتی و من کودکی بودم و عقلی نداشتم ، مرا به غذای خود غذا دادی و به ادب خود ادب آموختی و برای من در نیکی و مهربانی افضل از ابی طالب و فاطمه

ص: 237

بنت اسد بودی ، و خدای عزّ و جل مرا به وسیلۀ تو راهنمایی کرد و به دست تو هدایت شدم، و مرا از سرگردانی و شرکی که پدران و عمو هایم داشتند نجات داد و دستگیری کرد، و به خدا سوگند، تو ای رسول خدا در دنیا و آخرت اندوخته و ذخیرۀ منی! من دوست داشتم اکنون که خدا بازوی مرا به تو محکم کرده، برای من خانه ای باشد و زنی داشته باشم که به آن سکونت و آرامشی پیدا کنم. اکنون با کمال میل آمده ام که دختر تو فاطمه را خواستگاری کنم، آیا او را با من تزویج می کنی ای رسول خدا؟

ادامه خبر:

قالت أمّ سلمة: فرأيت وجه رسول الله صلی الله علیه و آله يتهلّل فرحاً و سروراً، ثمّ تبسّم في وجه عليّ علیه السلام و قال له : يا أبا الحسن ، فهل معك شيء أزوّجك به ؟

فقال : فداك أبي و أمّي و الله ما يخفى عليك من أمري شيء، لا أملك إلّا سيفي ، و درعي و ناضحي ؛ ما أملك شيئاً غير هذا.

فقال له رسول الله : يا عليّ ، أمّا سيفك فلا غناء بك عنه، تجاهد به في سبيل الله و تقاتل به أعداء الله ، و أما ناضحك، فتنضح به على نخلك و أهلك و تحمل عليه رحلك في سفرك ، لكنّي قد زوّجتك بالدرع و رضيت بها منك. يا أبا الحسن أبشّرك ؟

قال عليّ علیه السلام: فقلت : نعم ، فداك أبي و أمّي يا رسول الله ، بشّرني ، فإنّك لم تزل ميمون النقيبة ، مبارك الطائر، رشيد الأمر صلّى الله عليك .

فقال لي رسول الله : أبشر يا أبا الحسن، فإنّ الله عزّ وجلّ قد زوّجكها في السماء من قبل أن أزوّجكها في الأرض ، و لقد هبط عليّ في موضعي من قبل أن تأتيني ملك له وجوه شتّى و أجنحة لم أر قبله من الملائكة مثله ، فقال لي : السلام عليك و رحمة الله و بركاته ، أبشر يا محمّد باجتماع الشمل و طهارة النسل.

ص: 238

فقلت : و ما ذاك أيّها الملك؟

فقال : يا محمّد، أنا سيطائيل الملك الموكّل بإحدى قوائم العرش ، سألت ربّي عزّ و جلّ أن يأذن لي في بشارتك ، و هذا جبرئيل في أثري يخبرك عن ربّك عزّ و جلّ بكرامة الله عزّ و جلّ لك.

قال النبيّ : فما استتمّ الملك كلامه حتّى هبط عليّ جبرئيل فقال لي : «السلام عليك و رحمة الله و بركاته يا نبيّ الله!» ثمّ إنّه وضع في يدي حريرة بيضاء من حريرة الجنّة ، و فيها سطران مكتوبان بالنور.

فقلت: حبيبي جبرئیل: ما هذه الحريرة ؟ و ما هذه الخطوط؟

فقال جبرئيل : يا محمّد، إنّ الله اطّلع إلى الأرض اطّلاعة، فاختارك من خلقه و ابتعثك برسالاته، ثمّ اطّلع ثانية فاختار لك منها أخا و وزیرا و صاحبا و ختنا، فزوّجه ابنتك فاطمة.

فقلت : حبيبي جبرئيل ، و من هذا الرجل؟

فقال لي: يا محمّد، أخوك في الدين و ابن عمّك في النسب، عليّ بن أبي طالب . و إنّ الله أوحى إلى الجنان تزخرفى، فتزخرفت الجنان، و أوحى إلى شجرة طوبى أن أحملي الحلّي و الحلل ، فحملت شجرة طوبي الحلّي و الحلل ، و تزخرفت الجنان و تزيّنت الحور العين ، و أمر الله الملائكة أن تجتمع في السماء الرابعة عند البيت المعمور.

قال : فهبط جميع الملائكة من ملائكة الصفيح الأعلى و ملائكة السماء الخامسة إلى السماء الرابعة و رقت ملائكة السماء الدنيا و ملائكة السماء الثانية و ملائكة السماء الثالثة إلى الرابعة. و أمر الله عزّ و جلّ رضوان فنصب منبر الكرامة على باب البيت المعمور ، و هو المنبر الذي خطب فوقه آدم يوم علّمه الله الأسماء و عرضه على الملائكة، و هو منبر من نور، فأوحى الله

ص: 239

عزّ و جلّ إلى ملك من ملائكة حجبه يقال له: «راحيل» أن يعلو ذلك المنبر ، و أن يحمده بمحامده و أن يمجده بتمجيده ، و أن يثنى عليه بما هو أهله ، و ليس في الملائكة كلّها أفصح منه و أحسن منطقاً، و لا أحلى لغة من راحيل الملك ، فعلا راحيل المنبر و حمد ربّه و مجّده و قدّسه و أثنى عليه بما هو أهله فارتجّت السماوات فرحاً و سروراً.

قال جبرئيل : ثم أوحى إليّ أن أعقد عقدة النكاح، فإنّي قد زوّجت أمتي فاطمة ابنة حبيبي محمّد من عبدي عليّ بن أبي طالب.

امّ سلمه گفت: دیدم روی رسول خدا صلی الله علیه و آله از فرط خوش حالی باز و نورانی شد و در روی علی تبسّم کرد و گفت: ای ابوالحسن ، آیا چیزی داری که به آن تو را تزویج کنم؟

علی گفت : پدر و مادرم فدای تو باد! به خدا سوگند که چیزی از امر من بر تو پنهان نیست. مالک چیزی جز شمشیر و زرهم و شتر آب کشی که دارم نیستم و غیر از این ها چیزی ندارم .

رسول خدا فرمود: ای علی ، امّا شمشیرت، که از آن بی نیاز نیستی ، زیرا با آن در راه خدا جهاد می کنی و دشمنان خدا را می کشی و امّا شتر آب کشی که داری، با آن نخل های خود و کسانت را آب می دهی و بارت را هنگام سفر رفتن بر آن می گذاری ، و لیکن من تو را به زرهی که داری تزویج می کنم و به آن از تو راضی هستم ای ابوالحسن ، تو را بشارت دهم؟

على علیه السلام گفت : آری پدر و مادرم فدای تو باد ای رسول خدا ! بشارت بده ، تو همیشه میمون و مبارک بوده ای و می باشی و خوش بخت و ارشاد کننده هستی، و صلاح جویی کار تو بوده است، رحمت پیوستۀ خدا بر تو باد.

پس رسول خدا به من فرمود: ای ابوالحسن، خدای عزّ و جل تو را در آسمان تزویج کرده پیش از آن که من تو را در زمین تزویج کنم، و پیش از این که تو این جا بیایی فرشته ای که رو های پراکنده و بال هایی داشت که پیش از او در میان فرشتگان مانندش را ندیده بودم به

ص: 240

نزد من آمد و گفت: تحیّت و رحمت و برکات خدا بر تو باد بشارت باد تو را ای محمّد به سبب جمع شدن تفرقه و پاک و پاکیزگی نسل .

گفتم: آن چه بشارتی است ای فرشته؟

گفت : ای محمّد ، منم سيطائیل فرشتۀ موکّل به یکی از ستون های عرش، از خدا خواستم که مرا برای بشارت دادن به تو اذن دهد و این جبرئیل است که در پی من می آید که از جانب پروردگارت - که غالب و بزرگ است - تو را به کرامت خدای عزّ و جل برای تو خبر دهد.

پیغمبر فرمود: هنوز سخن آن فرشته تمام نشده بود که جبرئیل بر من فرود آمد و گفت: «تحيّت و رحمت و برکات خدا بر تو باد ای پیغمبر خدا!» و حریر سفیدی را از حریر های بهشت در دست من نهاد که در آن دو سطر با نور نوشته شده بود.

گفتم: حبيب من جبرئیل! این حریر چیست؟ و این خط ها چه می باشد؟

جبرئیل گفت: ای محمّد خدا به زمین نظر کرد، نظر کردن خاصّی و تو را از میان خلق خود اختیار کرد و به رسالت خود برانگیخت و دفعۀ دوم نیز نظر کرد و برای تو از خلق زمین، برادر و وزیر و رفیق و دامادی اختیار کرد، پس دختر خود فاطمه را با او تزویج كن.

گفتم: حبیب من جبرئیل این مردی که می گویی کیست؟

به من گفت: ای محمّد، او برادر دینی تو و پسر عمّ نسبی تو، علیّ پسر ابی طالب است. خدا به بهشت وحی فرمود که خود را زینت کن پس بهشت خود را زینت کرد و به درخت طوبی وحی کرد که زینت و زیور های خود را بردار پس درخت طوبی زینت و زیور های خود را با خود برداشت و حور العین زینت کردند و خدا فرشتگان را امر فرمود که در آسمان چهارم نزد بیت المعمور جمع شوند.

[گفت :] پس همۀ ملائکۀ آسمان بالا و ملائکۀ آسمان پنجم به آسمان چهارم فرود آمدند و فرشتگان آسمان دنیا و فرشتگان آسمان دوم و فرشتگان آسمان سوم به آسمان چهارم بالا رفتند و خدای تعالی به رضوان امر فرمود تا منبر کرامت را بر در بیت المعمور نصب کرد.

ص: 241

و آن منبری است که آدم در روزی که خدا اسما را به او تعلیم داد و بر ملائکه عرضه کرد ، بالای آن [خطبه خواند] و آن منبری از نور است. پس خدا به ملکی از ملائکۀ حجب خود که به او «راحیل» گویند وحی کرد که بر منبر بالا رود و خدا را تحمید و تمجید کند به محامد و تمجیدی که سزاوار آن است و بر او ثنا گوید و در میان ملائکه از او فصیح تر و نیکو بیان تر و شیرین لهجه تری نیست. راحیل بر منبر بالا رفت و پروردگار خود را حمد و تمجيد و تقدیس نمود و به آن چه سزاوار او است ثنا گفت و آسمان ها از شادی و سرور موج می زد.

جبرئیل گفت: خدا به من وحی فرمود: عقد نکاح را ببند که من تزویج کردم کنیز خود فاطمه، دختر حبیب خود محمّد را با بندۀ خودم علی، پسر ابی طالب

ادامه خبر:

فعقدت عقدة النكاح ، و أشهدت على ذلك الملائكة أجمعين، و كتبت شهادة الملائكة في هذه الحريرة ، و قد أمرني ربّي أن أعرضها عليك و أن أختمها بخاتم مسك أبيض و أن أدفعها إلى رضوان خازن الجنان. و إنّ الله عزّ و جلّ لمّا أشهد على تزويج فاطمة من عليّ بن أبي طالب علیه السلام ملائكته أمر شجرة طوبى أن تنثر حملها و ما فيها من الحليّ و الحلل ، فنثرت الشجرة ما فيها و التّقطته الملائكة و الحور العين و إنّ الحور و الملائكة ليتهادينه و تفخران به إلى يوم القيامة.

يا محمّد، و إنّ الله أمرني أن آمرك أن تزوّج عليّاً في الأرض من فاطمة ، و أن تبشّرهما بغلامين زكيّين طيّبين طاهرين فاضلين خيّرين في الدنيا و الآخرة .

يا أبا الحسن ! فوالله ما عرجت الملائكة من عندي حتّى دققت الباب ، و إنّي منفّذ فيك أمر ربّي ، امض يا أبا الحسن أمامي، فإنّي خارج إلى المسجد و أزوّجك على رؤوس الناس و ذاكر من فضلك ما تقرّ به عينك و أعين محبّيك

ص: 242

في الدنيا و الآخرة .

قال عليّ : فخرجت من عند رسول الله و أنا لا أعقل فرحاً و سروراً، فاستقبلني أبو بكر و عمر و قالا لي: ما وراك يا أبا الحسن؟

فقلت : زوّجني رسول الله صلی الله علیه و آله ابنته فاطمة ، و أخبرني أنّ الله عزّ و جلّ زوّجنيها من السماء، و هذا رسول الله صلی الله علیه و آله خارج في أثري ليظهر ذلك بحضرة من الناس. ففرحا بذلك فرحاً شديداً و رجعا معي إلى المسجد، فو الله ما توسّطناه حتّى لحق بنا رسول الله و إنّ وجهه ليتهلهل سروراً و فرحاً.

و قال : أين بلال ابن حمامة ؟

فأجابه مسرعاً و هو يقول : لبّيك لبّيك يا رسول الله .

فقال له رسول الله : اجمع لي المهاجرين و الأنصار.

قال: فانطلق بلال لأمر رسول الله ، و جلس رسول الله صلی الله علیه و آله قريباً من منبره حتّى اجتمع الناس ، ثمّ رقى درجة من المنبر فحمد الله و أثنى عليه و قال :

معاشر المسلمين ! إنّ جبرئيل علیه السلام أتاني آنفاً فأخبرني أنّ ربّي عزّ و جلّ جمع الملائكة عند البيت المعمور ، و إنّه أشهدهم جميعاً إنّه زوّج أمته فاطمة ابنة رسوله محمّد من عبده عليّ بن أبي طالب علیه السلام، و أمرني أن أزوّجه في الأرض و أشهدكم على ذلك.

ثمّ جلس و قال لعليّ : قم يا أبا الحسن ، فاخطب لنفسك أنت .

قال : فقام عليّ علیه السلام فحمد الله و أثنى عليه و صلّی علی رسوله و قال: الحمد لله شكراً لأنعمه و أياديه ، و لا إله إلّا الله شهادة تبلغه و ترضيه، و صلّى الله على محمّد و آله صلاة تزلفه و تحظيه . و النكاح ممّا أمر الله به و رضيه ، و مجلسنا هذا ممّا قضاه الله و أذن فيه . و قد زوّجني رسول الله صلی الله علیه و آله ابنته فاطمة ، و جعل صداقها درعي هذا، و قد رضيت بذلك فسألوه و اشهدوا.

ص: 243

پس عقد نکاح را بستم و همۀ فرشتگان را شاهد و گواه گرفتم و گواهی فرشتگان را در این پارچۀ حریر نوشتم و پروردگار من مرا امر کرد به عرض تو برسانم و آن را به خاتمی از مشک سفید مهر بزنم و به رضوان خازن بهشت بسپارم. و چون خدای عزّ و جل فرشتگان را شاهد گرفت بر ازدواج فاطمه با علی بن ابی طالب علیه السلام ، درخت طوبی را امر فرمود تا هر زینت و زیوری که با خود برداشته نثار کند ، پس آن درخت آن چه را در آن بود نثار کرد. و فرشتگان و حور العین برچیدند و آن ها را برای هم دیگر به هدیه می برند تا روز قیامت و به آن فخر می کنند.

ای محمّد، و خدا به من امر فرمود تا تو را امر کنم که علی را در زمین با فاطمه تزویج کنی و آن دو را به دو پسر پاکیزه طیّب طاهر فاضل خیّر در دنیا و آخرت، بشارت دهی.

ای ابوالحسن! به خدا قسم این فرشتگان از نزد من بالا نرفتند تا آن که تو در را کوبیدی ، و من فرمان پروردگار خود را در حقّ تو جاری می کنم برخیز پیش از من به مسجد برو ، من هم بیرون می آیم تا آن جا [تو را] در برابر مردمان تزویج کنم و از برتری و فضلت آن چه را که چشم تو و چشم دوستانت در دنیا و آخرت به آن روشن شود ، تذکّر دهم .

علی گفت : پس از نزد رسول خدا بیرون رفتم ، و از شدّت سرور و شادی گویا عقل از سرم رفته بود ، پس ابوبکر و عمر مرا استقبال کردند و گفتند: چه پیش آمد ای ابوالحسن ؟

گفتم: رسول خدا صلی الله علیه و آله دخترش فاطمه را با من تزویج کرد و مرا خبر داد که خدای عزّ و جل در آسمان او را با من تزویج کرده، و اینک رسول خدا صلی الله علیه و آله بیرون آمد و در عقب من می آید تا آن چه را که گفتم در حضور مردمان اظهار کند. پس آن دو نفر خوش حال و به شدّت شاد شدند و با من به مسجد برگشتند به خدا سوگند که هنوز وسط مسجد نرسیده بودیم که پیغمبر به ما ملحق شد، در حالی که نور روی او می درخشید و مسرور و شادان بود.

و فرمود: بلال پسر حمامه کجاست؟ بلال به سرعت جواب داد: بلی بلی ای رسول خدا.

پس آن حضرت به او فرمود: مهاجر و انصار را جمع کن .

راوی گفت : بلال به امر رسول خدا رفت و آن حضرت نزدیک منبر نشست تا مردمان

ص: 244

جمع شدند پس بر پلّۀ اوّل منبر بالا رفت و خدا را حمد و ثنا گفت و فرمود :

گروه مسلمانان! چندی پیش جبرئیل بر من نازل شد و مرا خبر داد که پروردگار من - عزّ و جل - همۀ فرشتگان را در نزد بیت المعمور جمع کرد و همۀ آن ها را شاهد گرفت و فاطمه دختر رسول خود، محمّد را با بندۀ خود علی بن ابی طالب علیه السلام تزویج کرد و مرا امر فرمود که در زمین او را تزویج کنم و شما را بر آن گواه گیرم.

پس نشست و به علی فرمود: یا اباالحسن! برخیز و برای خود خطبه خوان.

راوی گفت: على علیه السلام برخاست و خدا را حمد و ثنا گفت و بر رسول خدا صلوات فرستاد و گفت :

ستایش مخصوص خداست، برای سپاس گزاری نعمت ها و عطا های او و خدایی جز الله نیست، شهادتی است که به او برسد و خشنود کند. این مجلس ما از اموری است که خدا به آن حکم کرده و به آن اذن داده. و مرا رسول خدا صلی الله علیه و آله با دختر خود فاطمه تزویج کرد ، و زره مرا صداق او قرار داد و من به آن راضی شدم، پس سؤال کنید و گواه باشید.

ادامه خبر:

فقال المسلمون : زوّجته يا رسول الله ؟

فقال رسول الله : نعم .

فقال المسلمون : بارك الله لهما و عليهما وجمع شملهما .

و انصرف رسول الله صلی الله علیه و آله إلى أزواجه فأخبرهنّ، ففرحن و أظهرن الفرح .

قال عليّ علیه السلام : و أقبل عليّ رسول الله صلی الله علیه و آله فقال : يا أبا الحسن، انطلق الآن فبع درعك و أتني بِثَمَنِها حتّى أهيّئ لك و لا بنتي فاطمة ما يصلحكما.

قال عليّ : فأخذت درعي فانطلقت به إلى السوق، فبعته بأربعمأة درهم سود هجريّة من عثمان بن عفّان، فلمّا قبضت الدراهم منه و قبض الدرع منّي قال لي: يا أبا الحسن ألست أولى بالدرع منك و أنت أولى بالدراهم منّي؟

فقلت : نعم .

ص: 245

قال : فإنّ هذا الدرع هديّة منّي إليك .

قال : فأخذت الدرع و الدراهم و أقبلت إلى رسول الله صلی الله علیه و آله فطرحت الدرع و الدراهم بين يديه و أخبرته بما كان من أمر عثمان ، فدعا له النبيّ صلی الله علیه و آله بخير.

ثمّ قبض رسول الله قبضةً و دعا بأبي بكر و دفعها (1) إليه و قال : يا أبابكر ، اشتر بهذه الدراهم لابنتي ما يصلح لها في بيتها. و بعث معه سلمان و بلال بن حمامة ليعيناه على حمل ما يشتري به.

قال أبوبكر : و كانت الدراهم التي دفعها إليّ ثلاثة و ستّين درهما. قال: فانطلقت إلى السوق فاشتريت فراشاً من خيش مصر محشوّاً بالصوف، و قطعاً من أدم و وسادة من أدم حشوها ليف النخل، و عباءة خيبريّة ، و قربة للماء و قلت : هي خادم البيت - و كيزاناً و جراراً و مطهرة للماء، و ستر صوف رقیق ، و حملت أنا بعضه و سلمان بعضه و بلال بعضه، و أقبلنا به فوضعناه بین يدي رسول الله صلی الله علیه و آله ، فلمّا نظر إليه بكى و جرت دموعه على لحيته، ثمّ رفع رأسه إلى السماء و قال : اللهمّ بارك لقوم جلّ أوانيهم الخزف.

قال علي علیه السلام: و دفع رسول الله صلی الله علیه و آله باقي ثمن الدرع إلى أُمّ سلمة و قال : ارفعي هذه عندك و مكث بعد ذلك شهراً، لا أُعاود رسول الله صلی الله علیه و آله في أمر فاطمة بشيء استحياءً من رسول الله استحياء من رسول الله ، غير أني إذا كنت خلوت برسول الله قال لي : يا أبا الحسن، ما أحسن زوجتك و أجملها، ابشر يا أبا الحسن، فقد زوّجتك سيّدة نساء العالمين.

قال عليّ : فلما كان بعد شهر، دخل عليّ أخي عقيل فقال : و الله يا أخي، ما فرحت بشيء قطّ كفرحي بتزويجك فاطمة الزهراء بنت رسول الله صلی الله علیه و آله، يا

ص: 246

أخي فما بالك لاتسأل رسول الله صلی الله علیه و آله أن يدخلها عليك فتقرّ أعيننا باجتماع شملكما ؟

فقلت : و الله يا أخي، إنّي لأُحبّ ذلك و ما يمنعني أن أسأل رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم إلّا حياء منه.

قال : أقسمت عليك إلّا قمت معي.

فقمنا نريد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم فلقينا في طريقنا أُمّ أيمن مولاة رسول الله صلی الله علیه و آله

پس مسلمانان گفتند: او را تزویج کردی ای رسول خدا ؟ فرمود: آری. مسلمانان گفتند : خدا برای ایشان و بر ایشان مبارک گرداند و تفرقۀ ایشان را جمع کند. و رسول خدا رفت به سوی زن های خود و به آن ها خبر داد خوش حال شدند و اظهار شادی کردند.

علی علیه السلام گفت: رسول خدا به جانب من روی کرد و فرمود: ای ابوالحسن ، برو زره خود را بفروش و پولش را برای من بیاور تا برای تو و برای دخترم آن چه را که به صلاح شما است مهیّا کنم

علی گفت: زره خود را گرفتم و به بازار رفتم و آن را به چهار صد درهم سیاه هجری فروختم. عثمان بن عفّان آن را از من خرید و در هم ها را که بهای آن بود داد و زره را از من گرفت و گفت : ای ابو الحسن ، آیا من از تو به این زره سزاوار تر نیستم و تو از من به درهم ها سزاوار تر نیستی؟

گفتم: چرا.

گفت: اکنون این زره را بگیر؛ هدیه ای از من به تو باشد .

پس زره را گرفتم و با درهم ها خدمت رسول خدا رفتم و زره و درهم ها را در مقابل او گذاردم و او را خبر دادم به آن کاری که عثمان کرد ، پس پیغمبر صلی الله علیه و آله در حق او دعای خیر کرد. پس رسول خدا یک قبضه (1) از آن در هم ها را گرفت و ابوبکر را پیش خود خواند و به او داد و فرمود: ای ابابکر با این در هم ها آن چه صلاح است در خانۀ دخترم باشد برای او

ص: 247

بخر و سلمان و بلال بن حمامه را همراه او روانه کرد تا در حمل آن چه می خرد او را یاری کنند.

ابوبکر گفت: در هم هایی که آن حضرت به من داد شصت و سه درهم بود و گفت: من به بازار رفتم و فراشی از کتان مصری که از پشم پر شده بود با قطعه ای از پوست دباغی شده و متکایی از پوست که از لیف درخت خرما پر شده بود و یک عبای خیبری و یک مشک برای آب - که با خود گفتم: این مشک خادم خانه است.- و چند کوزه و چند ظرف سفالی و یک مطهرۀ (1) آب و پرده ای نازک از پشم خریدم و بعضی از آن ها را خود برداشتم و بعضی از آن ها را سلمان و بعضی را بلال برداشتند و آن ها را آوردیم در پیش روی رسول خدا صلی الله علیه و آله، گذاردیم ، چون حضرت آن ها را دید گریه کرد و اشک هایش بر محاسنش جاری شد و سر خود را به طرف آسمان بلند کرد و گفت: خدایا بر گروهی که عمدۀ ظرف های ایشان سفالی است، برکت ده

على علیه السلام فرمود : رسول خدا صلی الله علیه و آله باقی ماندۀ بهای زره را به امّ سلمه داد و فرمود: این ها را بردار نزد تو باشد یک ماه پس از این واقعه گذشت که من در امر فاطمه نزد پیغمبر نرفتم و چیزی نگفتم چون از رسول خدا صلی الله علیه و آله حیا می کردم الّا این که گاهی که با رسول خدا خلوت می کردم به من می فرمود: ای ابوالحسن ، زن تو چقدر نیکو و صاحب جمال است، بشارت باد تو را ای ابوالحسن که تو را با سیّدۀ زن های جهانیان تزویج نمودم

علی گفت: پس از گذشتن یک ماه برادرم عقیل نزد من آمد و گفت: به خدا قسم ای برادرم هرگز به خاطر چیزی به اندازۀ خوش حالیم از ازدواج تو با فاطمۀ زهرا دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله خوش حال نشدم ای برادر! چرا از رسول خدا صلی الله علیه و آله درخواست نمی کنی که او را بر تو داخل کند تا به سبب جمع شدن تفرقۀ شما، دیده های ما روشن شود؟ گفتم : و الله ای برادر من! هر آینه اجتماع ما با هم دیگر را دوست می دارم ، و چیزی جز حيا كردن من از رسول خدا صلی الله علیه و آله مانع درخواست من از او نمی شود .

ص: 248

گفت تو را سوگند می دهم که برخیزی تا با هم برویم. پس هر دو با هم برخاستیم که نزد پیغمبر برویم در بین راه که می رفتیم امّ ایمن کنیز رسول خدا صلی الله علیه و آله را ملاقات کردیم

ادامه خبر:

فذكرنا ذلك لها .

فقالت : لا تفعل ذلك يا أبا الحسن و دعنا نحن نكلّم في هذا ، فإنّ كلام النساء في هذا أحسن و أوقع في قلوب الرجال.

قال : ثم أثنت راجعة، فدخلت على أُمّ سلمة بنت أبي أُميّة بن المغيرة، زوج النبيّ صلی الله علیه و آله، فأعلمتها بذلك و أعلمت نساء رسول الله جميعاً. فاجتمع أُمّهات المؤمنين إلى رسول الله، و كان صلی الله علیه و آله في بيت عايشة، فأحدقن به قلن له : فديناك بآبائنا ورأمهاتنا يا رسول الله ! قد اجتمعنا لأمر لو أنّ خديجة في الأحياء لقرّت عينها .

قالت أُمّ سلمة : فلمّا ذكرنا خديجة بكى النبيّ ثمّ قال : خديجة، و أين مثل خديجة؟ صدّقتني حين كذّبني الناس و أيّدتني على دين الله ، و أعانتني عليه بمالها ، إنّ الله عزّ و جلّ أمرني أن أبشّر خديجة ببيت في الجنة من قصب الزمرّد ، لا صخب فيه و لا نصب.

قالت أُمّ سلمة : فقلنا : فديناك آباءنا و أمّهاتنا يا رسول الله ، إنّك لم تذكر من خديجة أمراً إلّا و قد كانت كذلك، غير أنّها قدمت إلى ربّها، فهنّاها الله بذلك و جمع بيننا و بينها في درجات جنّته و رحمته و رضوانه . يا رسول الله، هذا أخوك في الدين و ابن عمّك في النسب عليّ بن أبي طالب علیه السلام ، يحبّ أن يدخل على زوجته فاطمة و تجمع بها شمله

فقال رسول الله صلی الله علیه و آله : فما بال عليّ لا يسألني ذلك ؟

قلت : يمنعه من ذلك الحياء منك يا رسول الله.

ص: 249

قالت أُمّ أيمن : فقال لي رسول الله : انطلقي إلى عليّ فأتيني به.

قالت : فخرجت من عند رسول الله ، فإذا بعليّ ينتظرني ليسألني عن جواب رسول الله ، فلمّا رآني فقال : ما وراك يا أمّ أيمن ؟

أقلت : أجب رسول الله .

قال عليّ : فدخلت عليه و هو في حجرة عايشة، و قمن أزواجه و دخلن البيت . و أقبلت فجلست بين يديه مطرقاً إلى الأرض حياءً منه . فقال رسول الله : أتحبّ أن ندخل عليك زوجتك ؟

فقلت - و أنا مطرق - : نعم فداك أبي و أُمّي.

فقال : نعم حباً و كرامة يا أبا الحسن ، أدخلها عليك في ليلتنا هذه أو ليلة غد إن شاء الله . فقمت من عنده فرحاً مسروراً ، و أمر رسول الله أزواجه ليزّينّ فاطمة و ليطيبنّها ، و يفرش لها بيت ليدخلها عليّ ، ففعلن ذلك .

و أخذ رسول الله من الدراهم التي دفعها إلى أُمّ سلمة من ثمن الدرع عشرة دراهم فدفعها إلى عليّ ثم قال : اشْتَرِ سَمْناً وَ تَمْراً وَ أَقِطاً.

قال عليّ : فاشتريت بأربعة دراهم تمراً و بخمسة دراهم سمناً، و بدرهم أقطاً.

و أقبلت به إلى رسول الله صلی الله علیه و آله فحسر النبيّ عن ذراعيه و دعا بسفرة من أدم ، و جعل يشدخ التمر بالسمن و يخلطه بالأقط حتّى اتّخذه حيساً.

ثمّ قال لي: يا عليّ أدع من أحببت، فخرجت إلى المسجد و أصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله ، فقلت : أجيبوا رسول الله صلی الله علیه و آله.

مطلب را برای او ذکر کردیم گفت : ای ابوالحسن این کار را نکن و بگذار ما در این باب سخن گوییم زیرا سخن زن ها در این موضوع برای مرد ها دل چسب تر است.

گفت: دو مرتبه برگشت و نزد امّ سلمه رفت و او و همۀ زن های پیغمبر را - که مادر های مؤمنان می باشند - را از مطلب آگاه کرد. همۀ ایشان در نزد رسول خدا - که در آن وقت در

ص: 250

خانۀ عایشه بود - جمع شدند دور او را گرفتند و گفتند: پدران و مادران ما فدای تو باد ای رسول خدا ما برای کاری جمع شده ایم که اگر خدیجه زنده بود، چشم او روشن می شد.

امّ سلمه گفت: چون خدیجه را یاد کردیم رسول خدا گریه کرد و فرمود: خدیجه، کو مانند خدیجه ؟ وقتی که مردمان مرا تکذیب می کردند مرا تصدیق کرد، و مرا بر دین خدا کمک می کرد و به وسیلۀ مال خود در ترویج آن مدد می نمود ، و خدا امر فرمود که او را به خانه ای در بهشت بشارت دهم که از جواهر و زمرّد بنا شده و هیچ اضطراب و سختی و مشقّتی در آن نیست .

امّ سلمه گفت: ما گفتیم: پدر ها و مادر های ما فدای تو باد ای رسول خدا! از خدیجه چیزی را یاد نکردی مگر این که همان طور بوده غیر از این که او به سوی پروردگار خود رفت و خدا به همین جهت بر او گوارا کرده و می کند و میان ما و او در درجات بهشت و رحمت و رضوان خود جمع کند

ای رسول خدا، این برادر تو در دین و پسر عموی تو، علی پسر ابوطالب، دوست دارد که بر زوجۀ خود، فاطمه در آید و تفرقۀ خود را به فاطمه جمع کند

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چرا از من درخواست آن را نمی کند؟

گفتم: حیای او از تو او را مانع شده، ای رسول خدا.

امّ ایمن گفت : پس رسول خدا به من فرمود: برو در طلب علی و او را به نزد من بیاور. من از نزد رسول خدا بیرون رفتم علی را یافتم منتظر من است که از جواب رسول خدا سؤال کند. چون مرا دید پرسید: چه جواب در پیش داری؟ گفتم: رسول خدا را اجابت کن.

علی گفت: پس من نزد رسول خدا رفتم در حجرۀ عایشه بود. چون وارد شدم زنان آن حضرت برخاستند و داخل خانه های خود شدند. من مقابل روی پیغمبر نشستم و از فرط حیا سرم را به زیر انداختم رسول خدا فرمود: آیا دوست می داری که زوجه ات را بر تو وارد کنم؟ همین طور که سرم به زیر افتاده بود گفتم: آری، پدر و مادرم فدای تو باد! فرمود: آری با محبّت و کرامت ای ابوالحسن در این شب ما یا فردا شب ان شاء الله. پس برخاستم و از نزد او شادان و خوش حال بیرون رفتم و رسول خدا به زن های خود امر

ص: 251

فرمود که فاطمه را زینت و خوش بو کنند و بیارایند و خانه ای برای او فرش کنند تا علی در آن درآید. زنان آن کار ها را انجام دادند.

و رسول خدا از درهم هایی که از بهای زره به امّ سلمه سپرده بود ، ده درهم برداشت و به علی داد و فرمود: خرما و روغن و کشک بخر.

علی گفت: چهار درهم از آن را خرما و پنج درهم از آن را روغن و یک درهم کشک خریدم و نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آوردم ، پس آن حضرت آستین های خود را بالا زد و سفره ای خواست و خرما ها را روغن مالی کرد و آن ها را با کشک مخلوط نمود و از آن ها «حیس» ساخت. (حیس نام این نوع خوراک است) پس به من فرمود: یا علی، هر که را دوست می داری دعوت کن. من به جانب مسجد بیرون رفتم و به اصحاب رسول خدا گفتم :دعوت رسول خدا صلی الله علیه و آله را اجابت کنید

ادامه خبر:

فقام القوم بأجمعهم أقبلوا نحو رسول الله صلی الله علیه و آله ، فأخبرته : إنّ القوم كثير .

فجلّل رسول الله صلی الله علیه و آله السفرة بمنديل ثمّ قال: أدخل عَلَيّ عشرة بعد عشرة، ففعلت ذلك، فجعلوا يأكلون و يخرجون و السفرة لا ينقص ما عليها، حتّى لقد أكل من ذلك الحيس سبعمأة رجل وامرأة، كلّ ذلك ببركة كف رسول الله صلی الله علیه و آله

قالت أُمّ سلمة: ثمّ دعا النبيّ بابنته فاطمة و دعا بعليّ ، فأخذ عليّاً بيمينه و أخذ فاطمة بشماله ، فجمعهما إلى صدره فقبّل بين أعينهما، و دفع فاطمة إلى عليّ علیه السلام و قال: يا عليّ ! نعم الزوجة زوجتك . ثمّ أقبل على فاطمة و قال : يا فاطمة ، نعم البعل بعلك.

ثمّ قام معهما يمشي بينهما حتّى أدخلهما بيتهما الذي بنى لهما، ثمّ خرج من عندهما فأخذ بعضادتي الباب و قال : طهّركما الله و طهّر نسلكما، أنا سلم لمن سالمكما و حرب لمن حاربكما ، أستودعكما الله و أستخلفه عليكما.

قالّ عليّ علیه السلام: وَ مَکَثَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بَعْدَ ذَلِکَ ثَلَاثاً لَا یَدْخُلُ عَلَیْنَا فَلَمَّا کَانَ

ص: 252

فِی صَبِیحَهِ الْیَوْمِ الرَّابِعِ جَاءَنَا لِیَدْخُلَ عَلَیْنَا فَصَادَفَ فِی حُجْرَتِنَا أَسْمَاءَ بِنْتَ عُمَیْسٍ الْخَثْعَمِیَّه ، فَقَالَ لَهَا مَا یَقِفُکِ هَاهُنَا وَ فِی الْحُجْرَهِ رَجُلٌ؟

فَقَالَتْ فِدَاکَ أَبِی وَ أُمِّی إِنَّ الْفَتَاهَ إِذَا زُفَّتْ إِلَی زَوْجِهَا تَحْتَاجُ إِلَی امْرَأَهٍ تَتَعَاهَدُهَا وَ تَقُومُ بِحَوَائِجِهَا فَأَقَمْتُ هَاهُنَا لِأَقْضِیَ حَوَائِجَ فَاطِمَه و أقوم بأمرها.

فتغر غرت عيناه بالدموع و قال: یَا أَسْمَاءُ قَضَی اللَّهُ لَکِ حَوَائِجَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ.

قال عليّ علیه السلام : و كانت غداة قريرة و كنت أنا و فاطمة تحت العباء، فلمّا سمعنا كلام رسول الله صلی الله علیه و آله لأسماء لتقوم ، فقال : سألتكما بحقّي عليكما لا تفرّقا حتّى أدخل عليكما، فرجع كلّ واحد منّا إلى صاحبه و دخل علينا رسول الله صلی الله علیه و آله و جلس عند رؤوسنا ، و أدخل رجليه فيما بيننا، فأخذت رجله اليمنى و ضممتها إلى صدري، و أخذت فاطمة رجلها اليسرى فضمّتها إلى صدرها، و جعلنا ندني رجلي رسول الله صلی الله علیه و آله حتّى دفيت رجله.

قال لي: يا عليّ ، آتني بكوز من ماء . فأتيته بكوز من ماء، فتفل فيه ثلاثاً و قرأ عليه آيات من كتاب الله عزّ و جلّ و قال : يا علي، اشربه و اترك منه قليلاً. ففعلت ذلك ، فرشّ رسول الله صلی الله علیه و آله باقي الماء على رأسي و صدري و قال : أذهب الله عنك الرجس يا أبا الحسن و طهّرك تطهيراً.

ثمّ قال : آتني بماء جديد، فأتته فتفل فيه أيضاً ثلاثاً و قرأ عليه آيات من كتاب الله عزّ و جلّ و دفعه إلى ابنته فاطمة ورشّ النبيّ صلی الله علیه و آله باقي الماء عَلَی رَأْسِهَا وَ صَدْرِهَا و قال: أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْکِ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَکِ تَطْهِیراً

وَ أَمَرَنِی بِالْخُرُوجِ مِنَ الْبَیْتِ وَ خَلَا بِابْنَتِهِ وَ قَالَ کَیْفَ أَنْتِ یَا بُنَیَّهِ وَ کَیْفَ رَأَیْتِ زَوْجَک؟

قالت : یَا أَبَتِ خَیْرَ زَوْجٍ إِلَّا أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیَّ نِسَاءٌ مِنْ قُرَیْشٍ وَ قُلْنَ لِی زَوَّجَکِ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مِنْ فَقِیرٍ لَا مَالَ لَهُ .

ص: 253

پس همه قوم برخاستند و به سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله رو آوردند. من به آن حضرت خبر دادم که جمعیّت زیادند، رسول خدا سفره را با دستمالی که به آن وصل فرمود بزرگ تر کرد و فرمود : ده نفر، ده نفر، آن ها [را] بر من وارد کن. همین کار را کردم. می آمدند می خوردند و بیرون می رفتند و از سفره چیزی کم نمی شد، تا این که هفت صد نفر مرد و زن از آن غذای «حیس» خوردند و همۀ این ها به برکت کف مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله بود.

امّ سلمه گفت: پیغمبر دختر خود فاطمه را پیش خواند و علی را هم خواند پس علی را به دست راست خود و فاطمه را به دست چپ خود گرفت و هر دو را به سینه اش چسبانید و میان دو چشم شان را بوسید و دست فاطمه را به دست علی داد و فرمود: ای علی! زن تو خوب زنی است. پس رو به جانب فاطمه کرد و فرمود: ای فاطمه! شوهر تو خوب شوهری است. پس پیغمبر با آن ها برخاست در میان ایشان حرکت می کرد تا این که آن ها را داخل خانه ای که برای ایشان بنا کرده بودند نمود، و از نزد ایشان بیرون رفت و دو طرف چهار چوبۀ در را گرفت و فرمود: خداوند شما و نسل شما را طاهر گرداند ، و من راضیم از کسی که به شما و حکم شما راضی باشد و در جنگم با کسی که با شما و حکم شما در جنگ باشد و شما را به خدا می سپارم و خدا خلیفۀ من بر شما است (یا از او خلافت بر شما را طلب می کنم)

على علیه السلام گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله تا سه روز نزد ما نیامد. صبح روز چهارم، آمد که بر ما وراد شود مصادف شد با ساعتی که اسما دختر عمیس خثعمیّه در حجرۀ ما بود به او فرمود: چرا این جا توقّف کرده ای و حال آن که مرد در حجره است؟

گفت: پدر و مادرم فدای تو باد! دختر های جوان هنگام زفاف با شوهرشان محتاجند به زنی که امر آن ها را تعهّد کند و به حاجت هایی که دارند قیام کند و من به امر فاطمه به حاجت های او قیام می کنم و امر او را انجام می دهم. پس چشم های پیغمبر پر از اشک شد و فرمود: ای اسما، خدا حاجت های دنیا و آخرت تو را برآورد.

علی علیه السلام فرمود: صبح سردی بود و من و فاطمه در زیر عبا بودیم ، چون سخن پیغمبر را با اسما شنیدیم که برخیزد، فرمود به حقّی که بر شما دارم از شما درخواست می کنم از

ص: 254

هم دیگر جدا نشوید تا من بر شما وارد شوم. پس هر کدام از ما برگشتیم به سوی یار خود و پیغمبر صلی الله علیه و آله وارد شد و نزد سر های ما نشست و پا های خود را در میان ما درآورد، من پای راست او را گرفتم و به سینه چسبانیدم و فاطمه پای چپ او را گرفت و به سینۀ خود چسبانید، و ما پا های رسول خدا را به خود نزدیک می کردیم تا گرم شود.

به من فرمود: ای علی، یک کوزه آب برای من بیاور. کوزۀ آبی برای او آوردم ، بر آن دمید به نحوی که از لعاب دهان آن حضرت در آن ریخت؛ تا سه مرتبه و چند آیه ای از قرآن بر آن خواند و گفت: یا علی ، آن را بیاشام و کمی از آن را باقی گذار. پس همین کار را کردم ، آن حضرت باقی ماندۀ آب را بر سر و سینۀ من پاشید و فرمود: خدا هر نجاست و پلیدی را از تو ببرد و تو را طاهر گرداند ای ابوالحسن .

پس فرمود: کوزه ای دیگر با آب تازه برایم بیاور بر آن نیز دمید سه مرتبه و از لعاب دهان خود در آن ریخت و چند آیه از کتاب خدا بر آن خواند و به دختر خود داد تا آشامید و کمی از آن را باقی گذارد ، آن را بر سر و سینۀ او پاشید و فرمود: خدا هر پلیدی و نجاستی را از تو ببرد و تو را طاهر گرداند. و مرا به بیرون رفتن از خانه امر فرمود و با دختر خود خلوت کرد و گفت: دخترک من ،فاطمه چگونه ای؟ و شوهر خود را چگونه دیده ای ؟

گفت: ای پدر نیکو شوهری است الّا این که زن های قریش که نزد من آمدند گفتند : رسول خدا تو را با مرد محتاجی که هیچ مالی ندارد تزویج کرده.

ادامۀ خبر:

فقال لها رسول الله : مَا أَبُوکِ بِفَقِیرٍ وَ لَا بَعْلُکِ بِفَقِیرٍ وَ لَقَدْ عُرِضَتْ عَلَیَّ خَزَائِنُ الْأَرْضِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهِ فَاخْتَرْتُ مَا عِنْدَ رَبِّی عَزَّ وَ جَل.

یَا بُنَیَّهِ لَوْ تَعْلَمِینَ مَا عَلِمَ أَبُوکِ لَسَمُجَتِ الدُّنْیَا فِی عَیْنَیْک. و الله یَا بُنَیَّهِ مَا أَلَوْتُکِ نُصْحاً إِنْ زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً.

یَا بُنَیَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَهً فَاخْتَارَ مِنْ أَهْلِهَا رَجُلَیْنِ فَجَعَلَ أَحَدَهُمَا أَبَاکِ وَ الْآخَرَ بَعْلَک

ص: 255

یَا بُنَیَّهِ نِعْمَ الزَّوْجُ زَوْجُکِ لَا تَعْصِی لَهُ أَمْراً

ثُمَّ صَاحَ بِی رَسُولُ اللَّهِ یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ

قَالَ ادْخُلْ بَیْتَکَ وَ الْطُفْ بِزَوْجَتِکَ وَ ارْفُقْ بِهَا فَإِنَّ فَاطِمَهَ بَضْعَهٌ مِنِّی یُؤْلِمُنِی مَا یُؤْلِمُهَا وَ یَسُرُّنِی مَا یَسُرُّهَا أَسْتَوْدِعُکُمَا اللَّهَ وَ أَسْتَخْلِفُهُ عَلَیْکُمَا.

قال عليّ علیه السلام : فَوَ اللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لَا أَکْرَهْتُهَا عَلَی أَمْرٍ حَتَّی قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا أَغْضَبَتْنِی وَ لَا عَصَتْ لِی أَمْراً وَ لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا

قال عليّ علیه السلام : ثُمَّ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِیَنْصَرِفَ فَقَالَتْ لَهُ فَاطِمَهُ یَا أَبَتِ لَا طَاقَهَ لِی بِخِدْمَهِ الْبَیْتِ فَأَخْدِمْنِی خَادِماً تَخْدُمُنِی وَ تُعِینُنِی عَلَی أَمْرِ الْبَیْتِ

قال رسول الله : يا فاطمة، أيّما أحبّ إليك : خادم أو خير من الخادم؟

فقال عليّ علیه السلام: فقلت : قولي : خير من الخادم .

فقالت : يا أبه! خير من الخادم

فقال لها رسول الله صلی الله علیه و آله: تكبّرين الله في كلّ يوم أربعاً و ثلاثين تكبيرة، و تحمدينه ثلاثاً و ثلاثين مرّة، و تسبّحينه ثلاثاً و ثلاثين مرّة، فتلك مأة في اللسان و ألف في الميزان . يا فاطمة، إن قلتها في صبيحة كلّ يوم، كفاك الله ما أهمّك من أمر الدنيا و الآخرة. (1)

ترجمه:

رسول خدا فرمود: نه پدرت فقیر است و نه شوهرت فقیر است؛ هر آینه گنجینه های طلا و نقرۀ زمین را بر من عرضه داشتند و من آن چه را برگزیدم که نزد پروردگار من است و او غالب و بزرگ است.

ص: 256

ای دخترک من ! اگر می دانستی آن چه را که پدرت می داند، دنیا در چشم تو قبیح و زشت می آمد به خدا سوگند یاد می کنم که من در نصیحت کردن به تو کوتاهی نکردم اگر تو را با پیش قدم ترین مردمان در اسلام آوردن و عالم ترین و عاقل ترین و بردبار ترین ایشان تزویج کردم .

ای دخترک من ! خدای عزّ و جل به زمین نگریست ، نگریستنی خاص ، و از اهل آن دو تن را برگزید: یکی از آن دو مرد پدرت بود ، و دیگری شوهرت.

ای دخترک من ! شوهر تو نیکو شوهری است. او را در هیچ امری نافرمانی نکن

پس رسول خدا مرا صدا زد، گفتم: لبّیک ای رسول خدا. فرمود: داخل شو در خانه ات و با زنت لطف کن و با او مدارا نما که فاطمه پارۀ تن من است آن چه او را به درد آورد مرا به درد آورد و آن چه او را شاد گرداند مرا شاد گرداند شما را به خدا می سپارم و او را خلیفۀ خود بر شما قرار می دهم.

على علیه السلام فرمود: به خدا سوگند یاد می کنم که بعد از این او را به غضب نیاورم ، و بر امری که مکروه خاطر او باشد و ادارش نکردم تا وقتی که خدای عزّ و جل روح او را به سوی خود قبض کرد و او هم مرا به غضب نیاورد و در هیچ امری مرا نا فرمانی نکرد به او که نگاه می کردم ، غم ها و اندوه ها به سبب نگاه کردن به او از دلم بیرون می رفت .

علی علیه السلام فرمود: پس از آن رسول خدا صلی الله علیه و آله برخاست که برود ، فاطمه گفت : ای پدر ! من طاقت خدمت خانه را ندارم، خادمی برای من برگمار که مرا خدمت کند و در امر خانه مرا کمک کند.

رسول خدا فرمود: کدام یک را بیش تر دوست داری: خادم را یا چیزی که بهتر از خادم باشد؟

على علیه السلام فرمود : گفتم : بگو: چیزی که بهتر از خادم باشد .

[پس فاطمه فرمود: ای پدر من آن چه بهتر از خادم است.]

پس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در هر روزی سی و چهار مرتبه «الله اکبر» بگو و سی و سه مرتبه «الحمد لله» و سی و سه مرتبه «سبحان الله» که مجموعاً صد مرتبه می شود به زبان،

ص: 257

و هزار مرتبه در میزان حساب می شود. ای فاطمه، اگر هر روز صبح آن را گفتی ، خدا تو را در آن چه فکر و قصد آن را داری از امر دنیا و آخرت کفایت می کند.

مؤلّف حقیر گوید : ازدواج فاطمۀ زهرا با امیرالمؤمنین (علیهما السلام) را جماعت بسیاری از بزرگان علمای اهل سنّت و جماعت در کتب خود به طرق کثیره روایت کرده اند، که محتوی چگونگی ازدواج ایشان در آسمان ها و زمین ، فضایل و مناقب ، و بسیاری از خصائص ایشان است که این مختصر گنجایش ذکر همۀ آن ها را ندارد ، و آن چه در این کتاب تذکّر داده شد و می شود، قطره ای است از بحار و اندکی است از بسیار . و از جملۀ آن ها است: محمّد بن یوسف گنجی شافعی ، سمعانی ، ابن بطّه در کتاب ابانه ، مسند احمد بن حنبل ، سنن ابی داود، فضائل احمد ، تاریخ خطيب، تاریخ بلاذری ، کتاب ابن شاهین ، حلیه ابو نعیم، مروزی در کتاب فضائل فاطمه ، عکبری در کتاب ابانه ، ابن مؤذّن ، ابن مردویه در کتاب فضائل امير المؤمنين ، خوارزمی در کتاب مناقب ، محبّ الدین احمد بن عبدالله در کتاب ذخائر العقبى ، محمّد بن عبّاس بن نجیح در کتاب فوائد ، حافظ محمّد بن محمود نجّار در کتاب تذييل تاریخ، ابو بشر محمّد بن احمد بن حمّاد انصاری ، معروف به دولابی در کتاب الذريّة الطاهرة، شيرويۀ ديلمي، یحیی بن معین در کتاب امالی، حافظ ابوالقاسم سليمان بن احمد بن ایّوب لخمی طبرانی صاحب کتاب معاجم، متوفّای سال 360 هجری که یکی از حفّاظِ محلّ وثوق و نزیل در اصفهان بوده.

کرد ، تا این که گفت :

سمعت عن رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم في غزوة تبوك - و نحن نسير معه - يقول : إنّ الله تعالى أمرني أن أزوّج فاطمة عليّاً، ففعلت ، فقال جبرئيل : إنّ الله تعالى بنى جنّة من لؤلؤة قصبة بين كلّ قصبة إلى قصبة لؤلؤة من ياقوت مشدّدة بالذهب، و جعل سقوفها زبرجداً أخضر، و جعل فيها طاقات من اللؤلؤ مكلّلة بالياقوت ، ثمّ جعل عليها غرفاً، لبنة من ذهب و لبنة من فضّة و لبنة من درّ و لبنة من ياقوت و لبنة من زبرجد . ثمّ جعل فيها عيوناً تنبع في نواحيها و حقّت ، بالأنهار و جعل على الأنهار قباباً من درّ قد شعبت بسلاسل الذهب و حفّت بأنواع الشجر . و بنى في كلّ قصر قبّة ، و جعل فيه أريكة من درّة بيضاء غشّاها السندس و الاستبرق، فرش أرضها بالزعفران و فتق ما بين ذلك بالمسك و العنبر. و جعل في كلّ قبّة حوراء، و القبّة لها مأة باب على كلّ باب عينان جاریتان و شجرتان. في كلّ قبّة مفرش و مكتوب حول القباب آية الكرسيّ.

فقلت : يا جبرئيل ! لمن بنى الله عزّ و جلّ هذه الجنان ؟

قال : بناها لفاطمة و عليّ سوى جنّاتهما، تحفة أتحفهما الله ، و أقرّ يا محمّد عينك، صلّى الله عليك. (1)

از رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگ تبوک- که با او می رفتیم - شنیدم که می فرمود : خدای تعالی مرا امر کرد که فاطمه را با علی تزویج کنم، و چون تزویج کردم جبرئیل به من گفت: خدای تعالی بهشتی از لؤلؤ بنا کرد که بین هر ستونی تا ستون دیگر از یاقوت است که با طلا محکم بسته شده، و سقف های آن را از زبرجد سبز قرار داده، و طاق های آن را

ص: 259

از لؤلؤ مزیّن به یاقوت قرار داده، و غرفه هایی در آن قرار داد که یک خشت آن از طلا و یک خشت آن از نقره و یک خشت آن از درّ و یک خشت آن از یاقوت و یک خشت آن از زیرجد است و در آن چشمه های جوشنده ای قرار داده که نهر هایی اطراف آن ها را در برگرفته و بالای آن نهر ها، قبّه هایی از دُرّ قرار داده که به زنجیر های طلا شعبه شعبه می شود و دور آن قبّه ها را انواع درخت ها احاطه کرده و در هر قصری قبّه ای بنا نموده،

و در هر قبّه تختی قرار داده از یک دانه دُرّ سفید و آن را به سندس و استبرق پوشانیده و فرش زمین آن را به زعفران پیراسته که در میان آن مشک و عنبر آمیخته ، و در هر قبّه ای حوریّه ای ،است و برای هر قبّه ای صد در قرار داده که بر هر دری دو چشمۀ جاری و دو درخت است و هر قبّه ای مفروش و در اطراف آن آیة الکرسی نوشته شده.

گفتم: ای جبرئیل، این بهشت را خدا برای چه کسی آفریده؟

گفت: خدا آن را برای فاطمه و علی آفریده و این غیر از بهشت های ایشان است. تحفه ای است که خدا به ایشان تحفه داده چشمت روشن باد ای رسول خدا و رحمت همیشگی خدا بر تو باد !

در بحار الانوار از تاریخ خطیب و کتاب ابن مردویه و ابن مؤذّن و شیرویۀ دیلمی ، به سند های خودشان از علی بن جعد به سند خود از ابن عبّاس و جابر روایت کرده اند که گفتند:

لما كانت الليلة التي زفّت فاطمة إلى عليّ، كان النبيّ أمامها و جبرئيل عن يمينها و ميكائيل عن يسارها و سبعون ألف ملك من خلفها يسبّحون الله يقدّسونه حتّى يطلع الفجر .(1)

شب زفاف که فاطمه را به خانه علی می بردند پیغمبر در جلو او می رفت و جبرئیل از

ص: 260

طرف راست او و میکائیل از طرف چپ او و هفتاد هزار فرشته از پشت سر او می رفتند و خدا را تا طلوع فجر تسبیح و تقدیس می کردند.

و نیز در بحار الانوار از ابن شاهین به اسناد خود از ابی ایّوب روایت کرده که گفت:

قال النبي صلی الله علیه و آله لفاطمة : إِنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ مِمَّنْ قَدْ عَرَفْتِ قَرَابَتَهُ وَ فَضْلَهُ مِنَ اَلْإِسْلاَمِ وَ إِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ یُزَوِّجَکِ خَیْرَ خَلْقِهِ وَ أَحَبَّهُمْ إِلَیْهِ وَ قَدْ ذَکَرَ مِنْ أَمْرِکِ شَیْئاً فَمَا تَرَیْنَ فَسَکَتَتْ فَخَرَجَ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ هُوَ یَقُولُ اَللَّهُ أَکْبَرُ سُکُوتُهَا إِقْرَارُهَا (1)

پیغمبر صلی الله علیه و آله به فاطمه فرمود: علی بن ابی طالب از کسانی است که خویشاوندی و فضل او را در اسلام شناخته ای ، و من از پروردگار خود خواستم که تو را با بهترین خلق و محبوب ترین ایشان نزد خود تزویج کند، و او چیزی از امر تو یاد فرمود، پس نظر تو چیست؟ فاطمه ساکت شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله از خانه بیرون آمد در حالی که می گفت: الله اکبر ، سکوت او اقرار او است.

و از ابن مردویه نیز روایت کرده که آن حضرت به علی فرمود:

تَکَلَّمْ خَطِیباً لِنَفْسِکَ .

فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَرُبَ مِنْ حَامِدِیهِ وَ دَنَا مِنْ سَائِلِیهِ ، وَ وَعَدَ الْجَنَّهَ مَنْ یَتَّقِیهِ وَ أَنْذَرَ بِالنَّارِ مَنْ یَعْصِیهِ. نَحْمَدُهُ عَلَی قَدِیمِ إِحْسَانِهِ وَ أَیَادِیهِ حَمْدَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ خَالِقُهُ وَ بَارِیهِ وَ مُمِیتُهُ وَ مُحْیِیهِ وَ مُسَائِلُهُ عَنْ مَسَاوِیهِ وَ نَسْتَعِینُهُ وَ نَسْتَهْدِیهِ وَ نُؤْمِنُ بِهِ وَ نَسْتَکْفِیهِ. وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ ، شَهَادَهً تَبْلُغُهُ وَ تُرْضِیهِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ صَلَاهً تُزْلِفُهُ وَ تُحْظِیهِ و

ص: 261

وَ تَرْفَعُهُ وَ تَصْطَفِیهِ وَ النِّکَاحُ مِمَّا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ وَ یَرْضیهُ وَ اجْتِمَاعُنَا مِمَّا قَدَّرَهُ اللَّهُ وَ أَذِنَ فِیهِ وَ هَذَا رَسُولُ اللَّهِ ص زَوَّجَنِی ابْنَتَهُ فَاطِمَهَ عَلَی خَمْسِمِائَهِ دِرْهَمٍ وَ قَدْ رَضِیتُ فَاسْأَلُوهُ وَ اشْهَدُوا

وَ فِی خَبَرٍ وَ قَدْ زَوَّجْتُکَ ابْنَتِی فَاطِمَهَ عَلَی مَا زَوَّجَکَ الرَّحْمَنُ وَ قَدْ رَضِیتُ بِمَا رَضِیَ اللَّهُ لَهَا فَدُونَکَ أَهْلَکَ فَإِنَّکَ أَحَقُّ بِهَا مِنِّی.

وَ فِی خَبَرٍ فَنِعْمَ الْأَخُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الْخَتَنُ أَنْتَ وَ نِعْمَ الصَّاحِبُ أَنْتَ وَ کَفَاکَ بِرِضَی اللَّهِ رِضًی فَخَرَّ عَلِیٌّ سَاجِداً شُکْراً لِلَّهِ تَعَالَی وَ هُوَ یَقُولُ : ﴿ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ ﴾ (1) - الآية .

فَقَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله: آمين .

فَلَمَّا رَفَعَ رَأْسَهُ قَالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و اله بَارَکَ اللَّهُ عَلَیْکُمَا وَ بَارَکَ فِیکُمَا وَ أَسْعَدَ جَدَّکُمَا وَ جَمَعَ بَیْنَکُمَا وَ أَخْرَجَ مِنْکُمَا الْکَثِیرَ الطَّیِّبَ ثُمَّ أَمَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِطَبَقِ بُسْرٍ وَ أَمَرَ بِنَهْبِهِ وَ دَخَلَ حُجْرَهَ النِّسَاءِ وَ أَمَرَ بِضَرْبِ الدَّفِّ. (2)

پیغمبر به علی فرمود: سخن بگو و برای خودت خطبه بخوان.

پس گفت: ستایش مختصّ خدایی است که هر که او را ستایش کند به او نزدیک می شود خدا، و هر که از او بخواهد به او نزدیک شود، و بهشت را به کسانی وعده داده است که از او بپرهیزند و هر که نافرمانی او را کند به آتش ترسانیده است. او را بر احسان قدیم او و نعمت های او ستایش می کنیم به سان ستایش کردن کسی که می داند خدا آفرینندۀ او و نعمت دهنده و پدید آورنده و میراننده و زنده کننده و سؤال کننده از بدی های او است. و از او یاری می طلبیم و طلب هدایت می کنیم و به او می گرویم و می خواهیم که امور ما را کفایت کند و شهادت می دهیم به این که خدایی جز الله نیست یکتایی که هیچ شریک و

ص: 262

انبازی ندارد؛ شهادتی که به او برسد و او را خشنود کند و شهادت می دهیم به این که محمّد بنده و فرستاده او است؛ صلواتی که او را رستگار کند و از آن بهره مند شود و او را بالا برد و برگزیند.

و نکاح از اموری است که خدا به آن امر فرموده و موجب رضایت او است ، و جمع شدن ما از چیز هایی است که خدا تقدیر کرده و به آن اذن داده است، و این است رسول خدا صلی الله علیه و آله که فاطمه دختر خود را با من تزویج کرده است به صداق پانصد درهم، پس از او سؤال کنید و شاهد باشید.

و در خبر دیگر است که فرمود : دختر خود فاطمه را با تو تزویج کردم به صداق آن چه که خدای بخشنده تو را تزویج کرده است و راضی شدم به آن چه که خدا به آن برای او راضی است پس این اهل توست در مقابل تو و تو نسبت به او از من سزاوارتری.

و در خبر دیگر است که فرمود: تو خوب برادری هستی و خوب دامادی هستی و خوب رفیقی هستی! و رضایت خدا تو را کفایت می کند، رضایتی نیکو . پس علی علیه السلام برای سپاس گزاری از خدای تعالی سجده کرد و می گفت: «پروردگار من، که سپاس گزاری نعمتت را که به من ارزانی داشتی به من الهام کن...». و رسول خدا صلی الله علیه و آله آمین گفت .

چون سر خود را بلند کرد، پیغمبر فرمود: خدا بر شما و در حق شما مبارک گرداند و کوشش شما را نیکو گرداند و میان شما جمع کند و از شما ذریّه پاکیزۀ بسیاری بیرون آورد پس پیغمبر فرمود طبق خرمایی بیاورند و گفت: در خوردن از یک دیگر پیشی بگیرند ، و داخل حجره زن ها شد و امر کرد که دف بزنند.

الله .

قال جابر : فأركبها على ناقته - و في رواية: على بغلته الشهباء - و أخذ سلمان زمامها و حولها سبعون حوراء، و النبيّ و حمزة و عقيل و جعفر و أهل البيت يمشون خلفها مشتهرين سيوفهم، و نساء النبيّ قدّامها يرجزن، فأنشأت أمّ سلمة:

سرن بعون الله جاراتي *** و اشكرنه في كل حالات

و اذكرن ما أنعم ربّ العلى *** من كشف مکروه و آفات

فقد هدانا بعد كفر و قد *** أنعشنا ربّ السماوات

و سرن مع خير نساء الورى *** تفدى بعمّات و خالات

يا بنت من فضله ذوالعلى *** بالوحي منه و الرسالات

ثم أنشأت عايشة :

يا نسوة استترن بالمعاجر *** و اذكرن ما يحسن في المحاضر

و اذكرن ربّ الناس إذ يخصّنا *** بدينه مع كلّ عبد شاكر

و الحمد لله على إفضاله *** و الشكر لله العزيز القادر

سرن بها فالله أعطى ذكرها *** و خصّها منه بطهر طاهر

ثم قالت حفصة :

فاطمة خير نساء البشر *** و من لها وجه كوجه القمر

فضّلك الله على كلّ الورى *** بفضل من خصّ بآي الزُّمَر

زوّجك الله فتىً فاضلاً *** أعني عليّاً خير من في الحضر

فسرن جاراتي بها فإنّها *** كريمة بنت عظيم الخطر

ثم قالت معاذة أُمّ سعد بن المعاذ :

أقول قولاً فيه ما فيه *** و أذكر الخير و أُبديه

ص: 264

محمّدخير بني آدم *** ما فيه من كبر ولاتيه

بفضله عرّفنا رشدنا *** فالله بالخير يجازيه

و نحن مع بيت نبىّ الهدى *** ذي شرف قد مكنت فيه

في ذروة شامخة أصلها *** فما أرى شيئاً يدانيه

و كانت النسوة رجعن أوّل بيت من كلّ رجز، ثم يكبّرن و دخلن الدار.

ثمّ أنفذ رسول الله إلى عليّ و دعاه إلى المسجد ، ثم دعا فاطمة ، فأخذ يديها و وضعها في يده و قال : بارك الله في ابنة رسول الله .

كتاب ابن مردويه : إنّ النبيّ سأل ماء فأخذ منه جرعة ، فتمضمض بها ، ثمّ مجّها فی القعب، ثمّ صبّها على رأسها ، ثمّ قال : اقبلي ، فلمّا أقبلت نضح من بين ثدييها ، ثمّ قال : ادبري فلمّا أدبرت نضح من بين كتفيها و دعا لهما.

و قال : اللهمّ بارك فيهما و بارك عليهما، و بارك في نسلهما (1) .(2)

پیغمبر صلی الله علیه و آله دختران عبدالمطلّب و زنان مهاجرین و انصار را امر فرمود که با فاطمه بروند و شادی کنند و رجز بخوانند و تکبیر بگویند و خدای را حمد کنند و چیزی را که خدا راضی نباشد نگویند.

جابر گفت : پس آن حضرت، فاطمه را بر ناقه خود سوار کرد - و در روایت دیگر: بر استر مخصوص خود - و سلمان زمام او را می کشید و در اطراف فاطمه هفتاد حوریّه گرد آمدند. و پیغمبر و حمزه و عقیل و جعفر و اهل بیت از عقب او با شمشیر های کشیده روانه شدند و زن های پیغمبر در پیش روی او رجز خوانان می رفتند.

امّ سلمه سرودی را خواند که ترجمه آن این است :

ص: 265

رویدای دختران به یاری کردگار *** گوئید هر حالتی سپاس پروردگار

نعمت حق را کنید یاد دمادم همه *** که کرده ما را به لطف زهر بلا برکنار

داده است ما را نجات ز کفر و غیّ و ضلال *** راه هدایت به او نموده ایم اختیار

روید با بهترین زنان هر دو جهان *** فدای او جان ما و جان خویش و تبار

دختر ختم رسل که داده او را خدا *** فضیلت وحی خویش برون ز حدّ و شمار

فضیلتش داده حق بر همه خلق خود *** به فضل خیر البشر که بر سران افسر است

داده تو را همسری فاطمه هم چون علی *** که از همه همسران افضل و بالا تر است

رویدای دختران به همرهش زان که او *** کریمه دخت رسول حبیبه داور است

بیا، چون پیش آمد، پاشید میان دو پستان او و فرمود : پشت کن، چون پشت کرد در میان دو شانه او پاشید و برای هر دو دعا کرد و گفت: خدایا در ایشان مبارک گردان و بر ایشان مبارک گردان و در نسل ایشان (یا در دو فرزند ایشان) برکت بده

مؤلف گوید: اخبار ازدواج فاطمه بسیار است، در این مختصر به اقتصار و اختصار کوشیده شد ، و سخن خود را در این فصل پایان می دهم

ص: 268

مرا عتاب کردند و گفتند: ما او را از تو خواستگاری نمودیم و ما را منع کردی و با علی تزویج کردی . به ایشان گفتم : به خدا سوگند که من شما را منع نکردم و با او تزویج کردم ، بلکه خدا شما را منع کرد و او را تزویج کرد، پس جبرئیل فرود آمد و گفت : ای محمّد ، خدای جلّ جلاله می فرماید: اگر علی را نیافریده بودم هر آینه کسی در روی زمین مساوی و لایق همسری فاطمه نبود ؛ از آدم و غیر آدم .

مؤلّف حقیر گوید: این حدیث شریف به طرق مختلف با اندک تغییری روایت شده و از جمله شواهدی است که بر برتر بودن علی و فاطمه علیهما السلام از همه انبیا و مرسلین غیر از خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله دلالت دارد ، علاوه بر شواهد و دلائل دیگری که از طرق خاصّه و عامّه روایت شده و در کتب متقدّمین و متأخّرین ایشان تصریح و نقل شده و هم چنین نشان می دهد که احدی از انبیا و مرسلین از آدم تا خاتم صلی الله علیه و آله، غیر از وجود مبارک امیر المؤمنین علی علیه السلام لیاقت کفویّت و همسری با صدّیقه طاهره علیها السلام را نداشته اند. و شرح فضائل و مناقب آن حضرت از حيّز شماره و احصا بيرون است. نگارنده این اوراق را در نظر آمد که پاره ای از روایات آن از طرق برادران اهل سنّت و جماعت را - برای آگاه شدن برادران دینی - خاطر نشان نمایم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اگر همۀ درخت ها قلم گردد و همه دریا ها مركّب شود و همه جنّان حساب کننده شوند و همۀ آدمیان نویسنده گردند ، فضیلت های علی بن ابی طالب را نمی توانند بشمارند و احصا کنند

مگر به دوست داشتن او و بیزاری جستن از دشمنان او .

است:

شعیب بن علی نسائی - بنا بر آن چه ابن عبدالبرّ در جزء دوم استيعاب، صفحه 466، و ابن حجر در صواعق محرقه، طبع مصر، صفحه 74 ، و شبلنجی در نور الابصار، صفحۀ 73 ، ( البتّه ابن حجر و شبلنجی نام ابو علی نیشابوری را نیز افزوده اند) نقل کرده اند گفته اند:

لم يرد في حقّ أحد من الصحابة بالأسانيد الحسان أكثر ما جاء في عليّ علیه السلام. (1)

در حقّ هیچ یک از صحابه بیش تر از آن چه با سند های نیکو در حقّ على علیه السلام آمده ، وارد نشده است.

در بعضی به جای کلمه «لم يرد في حقّ أحد» ، «لم يرو في فضائل أحد» است و به جای کلمۀ «ما جاء في عليّ» ، «ما روي في فضايل عليّ» است .(2)

و حتّى ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ، متوفّای سال 255 هجری ، که کسی است که در انحراف از امام علیه السلام شاخص بوده و خلفای پیش از او را بر او ترجیح می داده، - بنا بر نقل بعضی از بزرگان از ثعالبی که یکی از علمای عامّه است ، در كتاب ثمار القلوب او ، صفحة 67 - چنین گفته است:

لا يعلم رجل في الأرض متى ذكر السبق في الإسلام و التقدّم فيه ، و متى ذكر النجدة و الذبّ عن الإسلام، و متى ذكر الفقه في الدين ، و متى ذكر الزهد في الأموال التي تتناصر الناس عليها، و متى ذكر الإعطاء في الماعون، كان مذكوراً في هذه الأخلال كلّها إلا علىّ رضی الله عنه. (3)

ص: 274

زمانی که سخن از سابقه در اسلام و پیش قدم بودن در آن به میان می آید و زمانی که از شجاعت و دفاع از اسلام سخن گفته شود و زمانی که ذکر دانایی در امر دین پیش بیاید و زمانی که سخن از زهد در اموال که مردمان به آن یاری می طلبند به میان آید و زمانی که سخن از ماعون ، یعنی عطا و بخشش و انفاق مال و دادن زکات و حقوق واجب و قرض دادن و عاریه دادن متاع و اثاثیّه خانه گفته شود ، در روی زمین جز علی رضی الله مردی شناخته نشده است که در همۀ آن چه گفته شد از او یاد شود.

و حقیقةً چنین اعترافی از جاحظ در حقّ علی علیه السلام بسیار غریب و عجیب و حیرت انگیز است که در حق گویی با نفس خود چنین نزاعی بکند، و علی رغم اعتقاد خود چنین سخنی بر زبان جاری کند ، با این که چنین اقرار و اعترافی برای او بسیار مشکل بوده

در صورتی که جاحظ با آن تعصّبی که دارد در حقّ علی علیه السلام این طور معتقد باشد و چنین سخنی بگوید ، دیگر از کلام ابن ابی الحدید معتزلی تعجّبی نیست که در فضائل علی علیه السلام در شرح نهج البلاغه، جزء اوّل ، صفحه 16 گفته:

فأما فضائله علیه السلام، فإنّها قد بلغت من العظم و الجلالة و الانتشار و الاشتهار مبلغاً يسمج معه التعرّض لذكرها ، و التصدّي لتفضيلها، فصارت كما قال أبو العيناء لعبيد الله بن يحيى بن خاقان وزير المتوكّل و المعتمد : رأيتني فيما أتعاطى من وصف فضلك ، كالمخبر عن ضوء النهار الباهر و القمر الزاهر، الذي لا يخفى على الناظر ، فأيقنت أنّي حيث انتهى بي القول منسوب إلى العجز ، مقصّر عن الغاية، فانصرفت عن الثناء عليك إلى الدعاء لك، و كلت الإخبار عنك إلى علم الناس بك .

و ما أقول في رجل أقرّ له أعداؤه و خصومه بالفضل و لم يمكنهم جحد مناقبه و

ص: 275

لا كتمان فضائله (1)

اما فضائل آن حضرت علیه السلام ، پس به اندازه ای بزرگ و با جلالت است و انتشار دارد و مشهور است که به جایی رسیده که متعرّض ذکر آن شدن و به تفصیل آن پرداختن قبیح است. باید هم چنان گفت که ابوالعینا به عبید الله بن یحیی بن خاقان ، وزیر متوکّل عبّاسی و معتمد عبّاسی گفت: مرا می بینی که جرأت وصف کردن فضل تو را ندارم و قبیح می دانم و اگر بخواهم فضل تو را وصف کنم مانند کسی هستم که روشنی روز روشن را وصف کند که بر هیچ بیننده ای پوشیده نیست، و یقین می دانم وقتی کلام به این جا رسید که من عاجز از وصف کردن باشم و فکر من نارسا باشد از توصیف، سزاوار است که از آن منصرف شوم و خبر دادن از فضل تو را به دانستن مردمان واگذار کنم و به جای آن به دعا کردن برای تو مبادرت کنم

پس من چه بگویم در حقّ مردی که دشمنان او اقرار به فضائل او دارند و نمی توانند آن را انکار کنند و روپوشی نمایند.

حاصل آن که : احمد بن حنبل و دیگران نه اوّل کسانی هستند که نسبت به فضیلت های علی علیه السلام بر این قول قائلند و نه در اقلیّت می باشند . چنان چه خیابانی در جزء سوم وقايع الايّام خود ، صفحۀ 474 از کتاب انوار البهية نقل کرده از محمّد بن ادریس ، امام مذهب شافعیّه ، متوفّای سال دویست و چهار هجری که شیخ و استاد ابن حنبل در فقه و حدیث و روایت است، حکایت کرده که در جواب کسی که از علی علیه السلام از او سؤال کرد ، گفته است: چه گوییم در حقّ کسی که دوستان او فضائل او را از ترس دشمن پنهان کردند ، و دشمنان او از روی عداوت و حسد فضائل او را مخفی داشتند ، ولی در چنین حالی فضائل او میان مشرق و مغرب را پر کرده است.

و نظیر این حکایت را علّامه حلّى - اعلى الله مقامه - در کتاب کشف اليقين

ص: 276

صفحه 3 از بعضی از فضلای عامّه با اندک تفاوتی نقل کرده که معنای آن تغییری نمی کند و دلالت بر اتحاد فکر این دو دارد.

و نیز در کتاب ثمار القلوب فى المضاف والمنسوب گفته است:

و قد بلغ ذيوع مناقب الإمام و اشتهارها أن صارت مضرب المثل في الكثرة و الشيوع على حدّ ما ذكره الثعالبي من أنّ محمّد بن مكرم، قال لأبي علي البصير : فضولك و الله أكثر من فضائل عليّ علیه السلام. (1)

شیوع و اشتهار مناقب امام علیه السلام به قدری زیاد است که ضرب المثل شده و به سر حدّ شیاع رسیده، چنان چه ثعالبی (که یکی از بزرگان علمای عامّه است) گفته است: محمّد بن مکرم به ابی علی بصیر گفت : به ذات خدا سوگند سخنان زیادی تو بیش تر از فضائل علی علیه السلام است.

مؤلّف قاصر گوید: با این که علمای خاصّه و عامّه، حتّی بعضی از دانشمندان خارج از دین اسلام نیز فضائلی غیر قابل شمارش و جمع آوری در ضمن کتب و تألیفات متنوّع برای امیر مؤمنان علی علیه السلام نوشته اند و چاپ و نشر شده ، کتب مستقلّ دیگری در مناقب آن حضرت نوشته شده که همۀ آن ها قطره ای است از دریا ها ، و مشتی است از خروار ها ، و اندکی است از بسیار ها . البتّه برشمردن آن کتب هم از حيّز تحديد و شماره بیرون است که فرموده اند: البحر لا ينزف و كلمات الله لا توصف. نگارنده به ذکر نام معدودی از مؤلّفات و مصنّفات علمای عامّه که برخورد کرده ام و یا بزرگان از آن ها حکایت کرده اند می پردازم و از خود در این کتاب به یادگار می گذارم.

خوش تر آن باشد که وصف دلبران *** گفته گردد از زبان دیگران

***

ص: 277

و مناقب شهد العدوّ بفضله *** و الفضل ما شهدت به الأعداء

كمليحة شهدت بها ضرّاؤها *** و الحسن ما شهدت بها الضرّاء

9. حديث طير ، تألیف شمس الدین مذکور که طرق آن را جمع کرده.

10. حدیث غدیر، علی بن عمر دار قطنی ، متوفّای سال 385 هجری.

11 . حديث الولايه ، تأليف ذهبی فوق الذکر که طرق آن را جمع و تألیف کرده .

12 . مناقب على بن ابى طالب ، تأليف احمد بن محمّد طبری ، مشهور به خلیلی که در سال 411 هجری در قاهره تألیف کرده

13. خصایص ابی نعیم ، متوفّای سال 420 ، بنابر نقل سیّد محسن امین شامی رحمه الله در کتاب اعيان الشيعة .

14. الخصائص العلويّه على سائر البريّة ، تأليف ابي الفتح نطنزي ، متولّد سال 480 .

15. مناقب علی بن ابی طالب، تأليف على بن محمّد فقيه شافعی ، معروف به ابن مغازلی ، متوفّای سال 483

16. مُزيل اللبس عن حديث ردّ الشمس ، تأليف محمّد بن يوسف دمشقی صالحی شاگرد ابن جوزی ، متولّد سال 597 هجری

17. اسنى المطالب فى مناقب على بن ابي طالب، تأليف محمّد بن محمّد بن علی بن يوسف جزری شافعی دمشقی، متوفای سال 833 هجری ، که در اوّل آن کتاب شرط کرده که هر خبری که از مناقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) در آن می نویسد ، متواتر یا صحیح یا حسن باشد که دو نسخه از آن در کتاب خانۀ صاحب عبقات در هند یافت شده است، چنان چه از علّامه محقق سيّد محمّد رضا موسوی خرسان در نجف اشرف حکایت شده .

18. دُرّ بحر المناقب في تفضيل على بن ابی طالب (فارسی) تأليف على بن ابراهيم ملقّب به درویش برهان که یک نسخه از آن در کتاب خانه مجلس تهران، تحت شماره 16110 موجود می باشد.

19. احادیث مسنده در مناقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب - كرّم الله وجهه - تأليف

ص: 279

محمّد بن محمّد مشهور به جزری، بنا بر آن چه موسوی خرسان فوق الذکر نقل کرده ، کتابی است خطّی که نسخۀ آن در کتاب خانه مصر به رقم 2619 ثبت شده.

20. ارجح المطالب في مناقب علی بن ابی طالب ، (اردو) تألیف عبدالله بسمل، در هند طبع شده .

21. الاربعين في المنتقى من مناقب امير المؤمنين على المرتضى ، تأليف احمد بن اسماعیل قزوینی، بنا بر آن چه سیّد ابن طاوس در کتاب یقین، چاپ نجف، صفحۀ 159 [آورده است].

22. اربعین در مناقب امیرالمؤمنین ، تأليف جلال الدین عطاء الله بن فضل الله حسینی شیرازی ، متوفّای سال 1000 هجری .

23. اسنى المطالب في مناقب علی بن ابی طالب ، تألیف ابراهیم اکفانی، به نقل موسوی خرسان ، کتاب با حجم بزرگی است که آن یک جزء از چهار جزء کتاب الخلفاء الاربعه می باشد.

24. الاربعين المنتقى من فضائل على المرتضى ، تأليف ابى الخير احمد بن اسماعيل بن یوسف طالقانی . خطّی است چاپ نشده بنا به نقل خرسان ، نسخه ای از آن در کتاب خانه سلیمانیّه در ترکیه به رقم 539 ضمن مجموعه ای است که تاریخ کتابت آن در سال 599 هجری بوده .

25. ردّ الشمس لامير المؤمنين ، تأليف اخطب خوارزم، مؤلّف کتاب مناقب خوارزمی ، بنا بر نقل ابن شهر آشوب در جزء دوم مناقب، صفحۀ 172 چاپ نجف اشرف .

26. کتاب مناقب خوارزمی ، تألیف اخطب خوارزم، متولّد سال 484 و متوفّای سال 568 هجری چاپ نجف .

27. طرق من روى ردّ الشمس ، تأليف ابی بکر ورّاق ، بنا بر نقل ابن شهر آشوب در جزء

ص: 280

دوم کتاب مناقب صفحه 143 .

28. السيرة العلويّة بذكر المآثر المرتضويّه ، تأليف شاه محمّد حافظ ، بنا بر نقل خرسان در اردویه چاپ شده.

29. العقد الثمين في اثبات وصاية اميرالمؤمنين ، تأليف محمّد بن على شوكاني، متوفای سال 1250

30. فتح المطالب في مناقب علی بن ابی طالب، تألیف شمس الدين ذهبی مذکور.

31. فضائل امیرالمؤمنین در یک جزء مشتمل بر دوازده حدیث ، تألیف ابو علی حسن بن علی بن حسن بن علی بن عمّار که سیّد ابن طاوس آن را دیده و از آن در كتاب یقین، طبع نجف، در صفحۀ 141، چاپ انتشارات حیدریّه نقل کرده .

32. فضائل امیرالمؤمنین ، در دو جزء تأليف عثمان بن احمد معروف به ابن عمران سمّاک ، بنا بر نقل سیبد ابن طاوس در کتاب یقین صفحۀ 180 و 200 .

33. فضائل علی بن ابی طالب، تأليف ابی بکر احمد بن حسین بیهقی زرندی، در کتاب نظم درر السمطین از او نقل کرده.

34. فضائل على بن ابى طالب ، تأليف شيخ محمّد نور العربي صاحب كتاب انوار ال محمّديّه ، بنا بر نقل خرسان.

35. قول الجلى فى فضل على ، تأليف جلال الدین سیوطی، متوفّای سال 911 هجری، بنا بر نقل خرسان نسخه ای از آن در خزانه تیموریّه ضمن مجموعه ای خطّی در مجامع، صفحه 152 و نسخه دیگر در کتاب خانه ناصریّه عامّه در لكنهوی هند می باشد.

36. قول الجلى فى فضل على ، تأليف ابي الحسن محمّد بن محمّد بن عبدالرحمن بكرى صدّیقی، متوفّای سال 952 ، بنا بر نقل خرسان نیز نسخه ای از آن در خزانه تیموری به رقم 594 حديث صفحة 145 .

ص: 281

37 . حديث أنا مدينة العلم ، تأليف جلال الدین سیوطی، به طرق آن حدیث تخصیص داده با عدّه ای از تألیفات خود، بنا بر نقل خرسان .

38. حدیث ردّ شمس ، تألیف حافظ محمّد بن الحسین ازدی موصلی گنجی شافعی، در کتاب كفاية الطالب، صفحۀ 239 از او نقل کرده.

39. الدراية في حديث الولايه ، تأليف حافظ مسعود بن ناصر سجستانی ، متوفّای سال 477 که یک نسخۀ آن را سیّد جمال الدين بن طاوس داشته و نسخه دیگری شیخ عماد الدّين طبرى مؤلف كتاب بشارة المصطفى لشيعة المرتضى داشته.

40. كشف اللبس في حديث ردّ الشمس ، تأليف جلال الدین سیوطی، بنا بر نقل صاحب حاشیه صواعق محرقه ابن حجر، صفحۀ 126 ، چنان چه خرسان ذکر کرده .

41. القول العلّى في شرح اثر امیرالمؤمنین (علیه السلام) علی، تأليف ابي العون محمّد احمد سفارینی .

42. كفاية الطالب في مناقب على بن ابی طالب ، تأليف محمّد بن یوسف گنجی شافعی ، متوفّای سال 658 مکرّر طبع شده و از جمله آن ها طبع نجف اشرف است .

43. كفاية الطالب لمناقب على بن ابي طالب، تأليف محمّد حبيب الله يوسفى مدنى شنقیطی، از اعلام قرن چهاردهم ، چاپ شده .

44. ما نزل في القرآن في اميرالمؤمنین ، تألیف ابی نعیم اصفهانی مؤلّف حلية الأولياء ، كذا قال ابن شهر آشوب فى المناقب جزء دوم، صفحه 137 ، و علّامه امینی در الغدير جزء اوّل صفحه 221 به نام :ما نزل من القرآن في على .

45 . ما نزل من القرآن في على اميرالمؤمنین ، و به تعبیر دیگر: التنزيل في النصّ على امير المؤمنين ، تأليف محمّد بن احمد بن ابی ثلج ، بنا بر نقل علّامه محقّق سیّد

ص: 282

محمّد رضا موسوی خرسان از ابن طاوس در کتاب یقین صفحه 45.

46. المراتب فی فضائل علی بن ابی طالب، تأليف اسماعيل بن احمد بستی . بنا بر نقل خرسان نسخه ای از آن در کتاب خانه ناصریّه عامه در لکنهوی هند است .

47. مسند امیرالمؤمنین و اخباره و فضائله، تأليف يعقوب بن شیبه، بنا بر نقل ابن شهر آشوب در مناقب جزء دوم، صفحه 173

48. المعارج العلى في مناقب المرتضى ، تأليف محمّد صدر العالم ، بنا بر نقل خرسان نسخه ای از آن در کتاب خانه ناصریّه عامّه لكنهور هند است.

49. مقامات در مناقب امیرالمؤمنین، تألیف ابن شاهین ، بنا بر نقل ابن شهر آشوب در مناقب جزء دوم، صفحه 173 .

50 . مناقب مرتضوی (فارسی) تأليف محمّد صالح مروزی ، متخلّص به کشفی خطّی نسخه ای از آن در تبریز در کتاب خانه دولتی تربیت در 822 صفحه ، و نسخه خطی قدیمی هم در نزد این مؤلّف قاصر موجود است 774 صفحه

51 . مناقب علی بن ابی طالب علیه السلام، تألیف احمد بن حنبل ، امام مذهب حنبلی ها، بنا بر نقل محبّ الدین طبری در کتاب ذخایر العقبی .

52 . مناقب على بن ابى طالب ، تألیف فقیر عینی، چاپ حیدر آباد سال 1352 در هشتاد صفحه.

53 . مناقب علی بن ابی طالب ، تألیف امیر محمّد صالح ترمذی . به نقل خرسان چاپ شده.

54 . مناقب على بن ابي طالب، تأليف حافظ احمد بن موسی بن مردویه ، بنا به نقل اخطب خوارزم در کتاب مناقب خود در فصل نهم و سیّد ابن طاوس در کتاب یقین در صفحه 205 و غیر آن ها .

55 . مناقب على بن ابي طالب، تأليف محمّد بن احمد عجمی ، متوفّای 1055

ص: 283

56. مناقب علی بن ابی طالب و حسنین ، تألیف مصطفی زرگلی ، بنا بر نقل خرسان چاپ شده .

57. مناقب على بن ابی طالب، چاپ بمبئی در سال 1290 هجری در 208 صفحه. به نام مؤلّف آن تصریح نشده ، غیر این که از صفحه دوم آن چنین بر می آید که نحوه وضع حافظ ابی عبد الله بلخی شافعی است، بنا بر نقل خرسان .

58 . كتاب مناقب علی بن ابی طالب و فضائل بنی هاشم ، به روایت محمّد بن يوسف غرّمقری ، ابن طاوس در کتاب یقین صفحه 200 گفته است .

59. منقبة المطهّرين در فضائل امیرالمؤمنین ، تألیف ابی نعیم اصفهانی ، بنا بر نقل ابن شهر آشوب در کتاب مناقب جزء دوم، صفحه 173

60. نزول القرآن في شأن اميرالمؤمنين ، تأليف ابى بكر محمّد بن مؤمن شیرازی که ابن شهر آشوب در مناقب جزء دوم صفحه 173 نقل کرده.

61 . نفائس المنن في فضائل ابي الحسن ، تأليف شاه محمّد حافظ ، در دو جزء به زبان اردو در هند چاپ شده، بنا بر نقل خرسان.

62 . نيل المطالب في ما ورد في الامام على بن ابي طالب - كرّم الله وجهه - نقل از کتاب ايضاح المكنون جزء دوم، صفحۀ 698 ، بنا به گفته خرسان .

63 . كتاب نيل المطالب فى ما ورد في الامام علی بن ابی طالب ، مشتمل بر رقایق احوال و اخبار آن جناب ، چاپ مصر در سال 1278 هجری در 52 صفحه ، بنا بر نقل سرکیس در کتاب معجم خود جزء دوم صفحة 2024 ، به نقل خرسان .

64 . صواعق المحرقة ، تأليف احمد بن حجر هیثمی مکّی ، در باب نهم در طیّ پنج فصل فضائل و مناقب على علیه السلام را ذکر کرده از صفحه 73 تا 83 چاپ قدیم مصر.

65. ينابيع المودّة، تأليف شيخ سلیمان حسینی بلخی حنفی نقشبندی قندوزی،

ص: 284

چاپ بمبئی محلّه چبورگلی سال 1311

66 . ذخاير العقبي في مناقب ذوي القربي ، تأليف محبّ الدین احمد بن عبد الله طبری، متوفّای سال 694 هجری ، چاپ قاهره مصر در سال 1354 هجری

67. نور الابصار ، تأليف شبلنجی ، چاپ مصر.

68. تاریخ ابن عساکر، حافظ علی بن هبة الله دمشقى شافعی ، متوفّای سال 571 هجری که یک جلد بزرگ آن مخصوص شرح احوال امیرالمؤمنین (علیه السلام) است

69 . الامام على بن ابى طالب ، تأليف عبد الفتاح عبد المقصود ، در پنج جزء ، بنا بر نقل خرسان چاپ شده.

70. الامام على بن ابى طالب ، تأليف عمر ابوالنصر، چاپ شده .

71 . الامام علی بن ابی طالب ، تأليف محمّد صبیح ، در مصر چاپ شده

72 . الامام علی بن ابی طالب، تألیف محمّد رضای مصری ، در مصر چاپ شده .

73. الامام علی بن ابی طالب ، تأليف محمّد الهادى عطیّه ، در مصر چاپ شده.

ص: 286

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است:

و كأنّي أنظر إلى ابنتي فاطمة قد أقبلت يوم القيامة على نجيب من نور عن يمينها سبعون ألف ملك ، و بين يديها سبعون ألف ملك ، و عن يسارها سبعون ألف ملك ، و خلفها سبعون ألف ملك ، تقود مؤمنات أُمّتي إلى الجنّة . و أيما امرأة صلّت في اليوم و الليلة خمس صلوات و صامت شهر رمضان، و حجّت بيت الله الحرام، و زكّت مالها، و أطاعت زوجها و والت عليّاً بعدي، دخلت الجنّة بشفاعة ابنتي فاطمة ، و إنّها لسيّدة نساء العالمين.

فقيل : يا رسول الله ، أهي سيّدة نساء عالمها ؟

فقال : ذاك لمريم بنت عمران ، فأما ابنتي فاطمة، فهي سيّدة نساء العالمين من الأوّلين و الآخرين... (1)

و گویا در روز قیامت می بینم که فاطمه بر مرکبی از نور سوار است و هفتاد هزار ملک از طرف راست او و هفتاد هزار ملک از پیش روی او و هفتاد هزار ملک از طرف چپ او و هفتاد هزار ملک از پشت سر او است و زنان امّت را به سوی بهشت می کشاند. و زنی که نماز های پنج گانه روز و شب خود را به جای آورده روزه ماه رمضان را گرفته، حجّ خانه خدا را به جای آورده زکات مال خود را داده اطاعت شوهر خود را کرده و پس از من علی را دوست داشته، به شفاعت دختر من فاطمه داخل بهشت می شود ، و فاطمه سیّده زن های جهانیان است.

پس به آن حضرت گفته شد: یا رسول الله ، آیا او سیّده زن های عالم خود می باشد؟

فرمود: آن مریم دختر عمران است و امّا دختر من فاطمه، سيّدۀ زن های جهانیان است از اوّلین و آخرین... .

ص: 288

و لغزش های در نوشتن و گفتن حفظ فرماید و به الهامات غيبيّه خود مددم نماید . «يا رب دعای خسته دلان مستجاب کن !»

زن های عالم های او .(1)

وجه پنجم: برگزیدگی اوّل، به طهارت، برای رفع تهمت یهود و نسبت زنا به او دادن. و برگزیدگی دوم برای خصیصه ولادت عیسی است از او ، بدون شوهر ، و این خصیصه ای است که احدی از زن های جهانیان در آن شرکت نداشته و ندارند ، حتّى فاطمه زهرا (سلام الله علیها) ، لکن به مجرّد داشتن این خصیصه دلیل نمی شود بر این که حضرت مریم افضل از حضرت فاطمه - سلام الله عليها - باشد ، هر چند جهت فضیلتی برای مریم باشد.

و هر چند در آیه «العالمین» را برای استغراق بگیریم و جمع محلّی به الف و لام ، مفید عموم باشد و فضیلت آوردن چنین فرزندی مانند حضرت عیسی ، در میان زن های تمام عوالم مخصوص به مریم باشد باز هم به افضلیّت فاطمه زهرا ضرری نمی رساند ؛ نظیر ولادت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) اندرون خانه کعبه که این فضیلت اختصاص به آن حضرت دارد و وجود مبارک حضرت خاتم الانبيا صلی الله علیه و آله ولادتش در خانه کعبه [ نبوده امّا این دلیل] افضلیّت آن حضرت بر رسول خدا نمی گردد و مسلّماً رسول خدا صلی الله علیه و آله از علی علیه السلام افضل می باشد .

چنین است حرام بودن استشفای به تربت پیغمبر، و قرار دادن خدا شفا را در تربت حضرت سیّدالشهدا، خصیصه ای است مخصوص به حسین علیه السلام، امّا دلیل افضلیت آن حضرت بر پیغمبر صلی الله علیه و آله نیست

بر سایر زن ها به سبب انتساب شان به آن حضرت شرافت داده، به شرط تقوی داشتن و پرهیزکاری و اجتناب نمودن از معصیت، چنان چه در کتاب خود فرموده: ﴿ يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ ﴾ (1) یعنی : ای زن های پیغمبر! شما مانند احدی از زن ها نیستید، اگر متّقیات و پرهیزکاران باشید. (یعنی شما شرافت و برتری بر آن ها دارید .)

آیه شریفه عمومیّت دارد و نکره در سیاق نفی، مفید عموم استغراقی است ، و معنای تفصیلی آیه چنین است: ای زنان پیغمبر! احدی از زن های دیگر - از اوّلین و آخرین و سابقین و لاحقین تا روز قیامت - در فضیلت و برتری با شما مساوی نیستند اگر اهل تقوی باشید و کسی اهل تقوی نمی شود مگر این که از روی حقیقت و واقعیّت معصوم از گناه باشد. پس نتیجه این می شود زنان اهل تقوای پیغمبر که از گناه معصومند ، از سایر زنانی که دارای صفت تقوی و معصوم بودن از گناه هستند .اشرفند.

و این جهت شرافتی که برای زن های باتقوی و با عصمت پیغمبر در نص قرآن وارد شده، به سبب نسبت زوجیّتی است که در میان ایشان و آن حضرت حاصل شده. پس چه گمان می بری به اولاد (پسر و دختر) پیغمبر که معصوم از گناه، و پاک و پاکیزه از هر عیبی باشند و گناه صغیر و کبیری بلکه ترک اولایی هم از آن ها سر نزند و از توفیقات و تأییدات الهیّه به تمام معنی محظوظ و بهره مند باشند ، که ایشان جزء پدر، و از لطیفه های سرّ او و سلاله و چکیدۀ اویند ، و نسبت آن ها به پیغمبر به مراتب زیاد تر از نسبت زنان با تقوی و با عصمت پیغمبر است، بلکه قابل مقایسه با هم دیگر نیستند .

ص: 292

و این که گفته شد «اولاد جزء پدرند» به گُوشَت گران نیاید و تعجّب نکنی زیرا کلام خدا حاکی از آن است، آن جا که می فرماید: ﴿ وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبَادِهِ جُزْءاً ﴾ (1) در جواب کفّاری که گفتند : «إنّ الملائكة بنات الله» (2) یعنی : ملائکه دختران خدا هستند ؛ یعنی: از بندگان خدا برای او جزئی قرار دادند ، یعنی ملائکه را جزء او و دختران او خواندند.

پس هر که اندک فهم و ادراک و دانشی داشته باشد که نسبت فاطمه به رسول خدا صلی الله علیه و آله بزرگ تر و شدید تر و بیش تر از زنانی است که نسبت مصاهرت و سببی با پیغمبر دارند جای شک و تردیدی برایش باقی نخواهد ماند ، به خصوص وقتی که خدا به عصمت او از هر رجس و پلیدی و قذارتی شهادت داده باشد ، به نصّ آیه تطهیر که به نفس خود متولّی اذهاب رجس از او و تطهیر او شده ، و همه مسلمانان اتّفاق دارند که فاطمه علیها السلام از اهل بیت است و نظر به ثبوت تقوی و طهارت و عصمت او ، ثابت است مساوی نبودن احدی از زن های اوّلین و آخرین با آن بی بی معظّمه از جهت کرامت پدر بزرگوارش و کرامت شخصی خودش از آن حيث وليّة الله بودن و حجّت بودن او بر خلق خدا هم چنانی که پدر و شوهر و فرزندانش حجّت هایی هستند بر خلق [و] فرقی میان او و میان ایشان نیست . و از همین جهت است که هنگامی که بر پدر ارجمند خود وارد می شد آن بزرگوار به او خوش آمد می فرمود و دست او را می بوسید و هنگام ورود او را استقبال می کرد و هنگام بیرون رفتن او را بدرقه می کرد، طبق احادیث و اخبار وارده در این باب که بعض از آن ها در این کتاب به محلّ خود ذکر خواهد شد.

ص: 293

پس بنابراین واجب می شود تخصیص دادن آیه ﴿ وَ اصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ ﴾ (1) که در حقّ مریم است ، کلمۀ «العالمین حمل شود بر عالم زمان خود مریم ، نه بر هر عالمی، تا این شرافت اختصاص داده شود به خود خاتم الانبيا صلی الله علیه و آله و فاطمه سلام الله عليها.

تساوی مریم علیها السلام با فاطمه زهرا - سلام الله علیها - در طهارت و عصمت، با [توجه به ] تفاوت فاحش آیۀ مریم با آیۀ تطهیر - برای تأمّل کننده و صاحب ذهن صائب از تأکید و مبالغه ای که در آیه تطهیر هست با تصریح به اذهاب رجس به طور مطلق و تأکید در طهارت به خلاف آیه مریم - می گوییم: در اصل طهارت و عصمت ، فاطمه و مریم هر دو مساوی با یک دیگر، لکن فاطمه زهرا - سلام الله علیها - شرف انتساب با پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله را دارد که سلطنت مطلقه بر تمام خلق مخصوص به آن حضرت است ، ولی مریم علیها السلام چنین شرفی را ندارد . مریم دارای یک شرف ذاتی است ، امّا فاطمه جمع کرده است میان دو شرف ذاتی: شرف عصمت و طهارت ، و شرف انتساب حقیقی با خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله ، و هرگز آن که دارای یک شرف ذاتی است با آن که دارای دو شرف ذاتی است در فضیلت مساوی نیستند و هرگاه گفته شود که این هر دو با هم مساویند ، ترجیح بلا مرجّح لازم می آید و آن بر خدا قبیح است ، و تعالى الله عن ذلك علوّاً كبيراً.

بنابراین واجب می شود [که] تخصیص آیه مریم برای زن های عالم در زمان خودش باشد نه به طور مطلق ، و آیۀ زهرا - سلام الله علیها - پس از ثابت بودن طهارت او ، بر عموم خود باقی نماند.

پس اگر ایراد کننده بگوید : بنابراین تقریری که گفته شد، زن های پیغمبر افضلند از همۀ زنان ، حتّی مریم جواب می گوییم اگر عصمت آن ها به نصّ خدا و رسول او یا به اجماع و دلیل عقل قطاع ثابت شود ، قائل به افضلیّت آن ها هم می شویم ، زیرا خدا عصمت را در آن ها شرط دانسته به فرموده خود که فرموده: ﴿ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ﴾ (1) و در این جا لازم و ملزوم هر دو باطلند و ملازمه هم ظاهر است.

ص: 295

و اما سیّده زنان جهانیان فاطمه زهرا - سلام الله عليها - به نصّ قرآن و اجماع مسلمانان ، خاصّه فرقه ناجیه شیعه امامیّه اثنى عشريّه ، عصمت و طهارتش ثابت است ، و فضیلت او بر زن های جهانیان از آفتاب تابان روشن تر است و محتاج به تفصیل زیاد تر نیست . الحمد لله الذي هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدي لو لا أن هدانا الله ، و صلّى الله عليها و على أبيها و بعلها و بنيها .

ص: 296

هر کسی به اندازه تقوی و پرهیزکاری او است، چنان چه خدای تعالی فرموده: ﴿ وَ رَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ ﴾ (1) یعنى: «درجات بعضی را بالاتر از بعضی دیگر قرار داد» ، و فرمود : ﴿ تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ﴾ (2) یعنی : «بعضی از آن پیغمبران را بر بعض دیگر فضیلت داده ایم» ، و فرمود: ﴿ فَضَّلَ اللهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ ﴾ (3) یعنی : «خدا، جهاد کنندگان بر مال ها و نفس های خود را بر نشستگان (یعنی آن هایی که با مال ها و جان های خود جهاد نمی کنند) فضیلت داده است».

پس برگزیدگی و کرامت بر پایه تقوی و پرهیزکاری است و اهل اصطفا از آل ابراهیم در تقوی و پرهیزکاری با هم متفاوتند، و در میان آل ابراهیم از حيث تقوی و پرهیزکاری و برگزیدگی، کسی از وجود مبارک حضرت خاتم الانبيا، محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله برتر و بالاتر نیست که خدا او را رحمت عالمیان قرار داده و به شرف خاتمیّت مشرف ساخته .

نکته قابل توجّه: بدان که قدر متیقّن و مُسلّم مراد از «آل» در آیه مبارکه، اولاد است و در مورد باقی خویشاوندان نسبی و سببی میان علما و ارباب تفاسیر اختلاف است و آل در آیه مطلق و بدون قید می باشد و به اولاد ذکور تخصیص داده نشده تا برگزیدگی اختصاص به مردان داده شود و زن ها از آن محروم باشند، پس واجب است که بر عموم حمل شود، چنان چه بنای لفظ بر حمل بر حقیقت است مگر آن که دلیلی بر عدم آن اقامه شود پس آل ابراهیم هر که باشد از مرد و زن ، اطلاق لفظ آل بر آن مطلقاً صادق است ، لذا می گوییم در آیه شریفه آل ابراهیم دلالت دارد بر مرد و زن هر دو که اهل اصطفا هستند به شرطی که متّقی و پرهیزکار

ص: 298

و با طهارت باشند ، چنان که در آیه ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ﴾ (1) گفته شده و در آیه تطهیر به آن تصریح شده.

و چون فاطمه زهرا - سلام الله علیها - از اهل بیتی است که خدا به طهارت او شهادت داده و پاکی او از هر گونه رجس و پلیدی در اعلی مرتبه عصمت و بالاترین مقام طهارت است از این جهت با غیر خود، یعنی انبیا و مرسلینی که اهل اصطفایند ، برابری می کند و مساوی است. البتّه در صورتی که فرض شود او در عصمت با ایشان مساوی است ، و حال این که این طور نیست، بلکه مقام و درجه او بالاتر از همۀ آن ها غیر از پدر بزرگوارش است. چنان چه ادلّه آن را بعد از این در همین کتاب خواهی دانست. پس برگزیدگی او بر همه خلق است غیر از انبیا.

و بنا بر این که ادلّه قطعی دلالت بر افضل بودن محمّد صلی الله علیه و آله از همه خلایق دارد، و او - نزد فریقین خاصّه و عامّه - اشرف همۀ انبیا و مرسلین و خاتم ایشان است ، و اخبار طرفین ظهور در این معنی دارد و بی نیاز از اقامه دلیل است ؛ و صدّیقه طاهره - سلام الله علیها - به علّت آن که فرزند و بضعه و لطیفۀ سرّ آن حضرت است ، نسبت حقیقی ذاتی ای با او دارد که در میان همۀ خلق برای احدی غیر از او نیست ، پس دارای شرافت و فخر و مجد ذاتی و نسبی ، هر دو بوده ، لذا از سایر انبیا و مرسلین افضل و اشرف می باشد. زیرا هر یک از آن ها دارای یک شرافت و یک فخرند ولی آن بی بی معظّمه دارای شرف و فخر ذاتی و شرف و فخر نسبی است. و پر واضح است که صاحب دو شرافت افضل از صاحب یک شرافت است. پس به دلیل واضح، هیچ گونه شک و تردیدی در برتر بودن صدّیقه طاهره از سایر پیغمبران غیر از پدر بزرگوارش نیست.

ص: 299

نکته دیگر: آن چه در بیان افضلیّت حضرت فاطمه - سلام الله علیها - از انبیا و رسل ذکر شد ، بنابر مذاق قاطبه (1) مسلمانان است و امّا بنا بر مذاق فرقه ناجیّه شیعه دوازده امامی، دایره استدلال بر افضلیّت آن حضرت بر ایشان به خاطر کثرت اخبار و تظافر آثاری که از مصادر وحی و تنزیل روایت شده وسیع تر است ، چنان چه بعضی از آن ها در فصول آینده علاوه بر آن چه قبلاً نقل شد - ذکر می شود .

از جمله فضائل و مناقبی که احدی از انبیا و رسل الهی بر آن سبقت نگرفته اند و از سابقین و لاحقین کسی در آن شرکت نداشته و ندارد ، نزول صحیفه ای برای آن حضرت است که علوم اوّلین و آخرین در آن جمع و مندرج است از بلایا و منایا و آجال و فصل الخطاب، حتّی دیه خراشی که بر پوست بدنی وارد شود.

و از جمله فضائل خاصّ او این بوده که خدا امیر مؤمنان علیه السلام را برای همسری او آفریده ، و الّا از آدم تا خاتم برای زوجیّت او کفو و همسری نبود. چنان چه روایت شده که فرموده اند:

﴿ لَوْ لا أَنْ خَلَقَ اللَّهُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لِفَاطِمَةَ لَمْ يَكُنْ لَهَا كُفْوُ مِنْ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ ﴾ (2)

این نیز دلیل بر افضلیت فاطمه از جمیع انبیا و مرسلین غیر از پدر بزرگوارش است.

ص: 300

نمودم، ایشان هم مضایقه نفرمودند پس با نهایت خوش حالی در همان مجلس حدیث را نوشتم . چون در فضیلت بی بی معظّمه فاطمه زهرا - سلام الله علیها - بود ، مقتضی دیدم که در این کتاب درج نمایم و العهدة على راويه .

في كتاب كشف اللئالي لصالح بن عبد الوهّاب بن العرندس ، إنّه روى عن الشيخ إبراهيم بن الحسن الذرّاق ، عن الشيخ عليّ بن هلال الجزائريّ ، عن الشيخ أحمد بن فهد الحلّيّ ، عن الشيخ زين الدين عليّ بن الحسن الخازن الحائريّ ، عن الشيخ أبي عبد الله محمّد بن مكّيّ الشهيد ، بطرقه المتّصلة إلى أبي جعفر محمّد بن عليّ بن موسی بن بابويه القمّيّ ، بطريقه إلى جابر بن يزيد الجعفيّ ، عن جابر بن عبدالله الأنصاريّ ، عن رسول الله صلی الله علیه و آله ، عن الله تبارك و تعالى ، أنّه قال :

﴿ يَا أَحْمَدُ لَوْلَاكَ لِما خَلَقْتُ الْأَفْلَاكِ ، وَ لَوْ لَا عَلِيُّ لَمَا خَلَقْتُكِ ، وَ لَوْ لا فَاطِمَةَ لَمَّا خلقتكما﴾ .

ثُمَّ قَالَ جَابِرٌ: هَذَا مِنْ الْأَسْرَارِ الَّتِی أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِکِتْمَانِهِ إِلَّا عَنْ أَهْلِهِ. (1)

به سند مذکور از جابر بن عبدالله انصاری از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: خدای

ص: 302

تبارک و تعالی فرمود: ای احمد ، اگر تو نبودی افلاک را نمی آفریدم و اگر علی نبود تو را نمی آفریدم و اگر فاطمه نبود هیچ یک از شما را نمی آفریدم .

[پس جابر گفت: این از اسراری است که رسول خدا صلی الله علیه و آله ما را امر به کتمان آن کرده، مگر برای اهلش ]

اصلی اند که قوام و بقای سایر اعضا به واسطه آن ها است، و اگر آن ها نباشند باقی اعضا هیچ کدام نخواهند بود و قوام هر کدام از اعضای اصلی هم به یک دیگر است. مثلاً اعضای اصلی در بدن هر شخصی عبارت است از مغز که به منزله پیغمبر در بدن است ، و قلب که به منزلۀ امام است ، و جگر، که مجمع البحرین آن دو است . پس اگر گفته شود اگر دماغ نبود قلب هم نبود و اگر جگر که منشأ رسانیدن خون به قلب و از آن به مغز و سایر اعضا است نبود ، نه دماغ بود و نه قلب ، جای تردید و اشکالی باقی نمی ماند

حق جان جهان است و جهان جمله بدن *** ارواح ملائکه قوای این تن

افلاک و عناصر و موالید اعضا *** توحید همین است دگر ها همه فن

خلاصه کلام: آن چه در پیرامون این حدیث شرح داده شد ، جواب کسانی است که می گویند: «از ظاهر متن حدیث لازم می آید که فاطمه - سلام الله عليها - افضل از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدارش باشد»؛ این گمان غلطی است که ذهن سلیم متتبّع از آن ابا دارد در حدیث مشهور مستفیض ، بلکه متواتر نبوی صلى الله علیه و آله که فرموده: ﴿ فاطِمَةُ بِضعَةُ مِنّي﴾ (1) و هم چنین در حدیث: ﴿ فاطمة روحي التي بين

ص: 304

جنبيّ﴾ (1)، که هر دو را فریقین روایت کرده اند، پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فاطمه علیها السلام را به عضویّت خود معرّفی فرموده و آن بی بی معظّمه را بر سبیل حقیقت نه مجاز روح خود خوانده است.

و قول قاضی عضدی، صاحب مواقف که گفته است: «این کلام پیغمبر از باب مبالغه و کثرت محبّت به آن حضرت بوده و بر وجه مجاز بوده نه اغراض دیگری» ، قابل قبول نیست، زیرا مقام شامخ رسالت بالاتر از آن است که مجاز گویی کند

لفظ «بَضعه» به معنای جزء است ، و اصل در جزء عدم جواز تفکیک صفات آن از کل است . به این بیان : مثلاً هر گاه کسی دارای صفتی باشد ، آن صفت نسبت به ذات موصوف ، بر وجه حقیقت شامل تمام اعضای او است ، و شکّی نیست که نسبت حمل آن به اعضای ،موصوف ، برابر و یکسان است و تفکیک میان اعضا به واسطه سلب وصف از بعضی یا به واسطه تفاوت برخی اعضا با اعضای دیگر از جهت شدّت و ضعف یا کم و زیاد ، غلط و واضح البطلان است.

مثلاً اگر شخصی به صفت سخاوت متّصف باشد ، می گویند آن شخص دارای ملکه سخاوت است و نمی گویند که چشم او یا گوش او یا دست او این ملکه سخاوت را ندارد و یا چشم او یا گوش او سخاوتش از سایر اعضای او کم تر یا زیاد تر است. و به قدری این مطلب ظاهر و روشن است که محتاج به دلیل و استدلال نیست

این بیان عیناً در موضوع حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله نیز در مقام فضیلت و متّصف بودن به فضائلی که دارد جاری است، سوای فضیلت نبوّت و رسالت که آن

ص: 305

به دلیل خاص خارج است.

پس گفته نمی شود که فلان عضو یا روح مبارکش ، فاقد وصف فضیلتی یا اوصاف فضائل او است ، یا بهره آن عضو یا روح از اعضای دیگر آن حضرت کم تر یا ضعیف تر است .

بنابراین می گوییم: حدیث مستفیض ، بلکه متواتر بضعه و حدیث روح بر وجه حقیقت است نه مجاز و افضلیّت آن بی بی معظّمه از جمیع انبیا و رسل مسلّم است، به استثنای پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدارش صلوات الله عليهم و على آلهم الطيّبين.

است، هر چند شرف انتساب به پیغمبر برای زهرا (سلام الله علیها) باشد چرا که آن نسبت عرضی است نه ذاتی.

جواب گفته می شود: در نزد همۀ دانشمندان به نحوی مسلّم است که احدی از مسلمانان نمی توانند آن را انکار کنند ، و شک و تردیدی ندارند که خدای عزّ و جل ملاک کرامت و فضل و شرف را طهارت، تقوی ، علم و معرفت قرار داده ، نه به مرد و زن بودن. و برای همین است که هرگاه زن، صالح و مؤمن باشد و مرد، فاسق و فاجر، و هم چنین هر گاه زن به طهارت و تقوی نزدیک تر باشد و علم او بیشتر باشد و مردی تقوی و طهارت نداشته باشد و جاهل باشد، به قطع و یقین چنین زنی اشرف از چنان مردی است و می بینیم که اگر مرد بی تقوی شد ، ولایت او ساقط می شود و کرامتی برای او نخواهد بود ، و اگر مرد فاسق شد مطلقاً شهادت او پذیرفته نمی شود و عکس آن ، زن صالح باتقوی بسا مالک مرد می شود.

پس مزیّت و فضیلت وقتی برای مرد حاصل می شود که با طهارت و تقوی باشد و هر گاه بدون طهارت و تقوی باشد [مزیّت و فضلی برای او نیست . ] و اگر مرد و زن در طهارت و تقوی و علم مساوی باشند ، مرد افضل از زن است و اگر زن از هر جهتی بر مرد رجحان داشته باشد، او از مرد افضل است. پس افضلیّت مرد منوط به دو شرط است: یکی مساوات او با زن در تقوی و علم و سایر جهات فضل ، و دیگر مساوات هر دو با هم در رتبه و درجه

و امّا وقتی که زن در رتبه و درجه بالاتر از مرد باشد ، و در مقام علیّت باشد و مرد در مقام معلولیّت ، بدون شک و تردید زن افضل از مرد است بالضروره ، به خاطر مساوی نبودن علّت با معلول ، و نور با منیر در هیچ حالی از احوال

حاصل کلام آن که : عصمت و طهارت صدّیقه طاهره - سلام الله علیها - به نصّ کلام خدا ثابت است چنان چه خدا به عصمت و طهارت او شهادت داده به آن چه

ص: 307

که مافوق ندارد ، و کلیه پلیدی های ظاهری و باطنی را - چه گناهان و خطا های ظاهری و باطنی ، چه کبیره و صغیره ، حتّی از ترک اولی و حدیث نفس و کلیّه آن چه خدا نمی خواهد - از او دور کرده است .

و دیگر آراسته بودن آن حضرت به علوم ظاهری و باطنی ، و ثبوت اعلمیّت از همۀ پیغمبران غیر از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار خود - به نحوی که ائمّۀ طاهرين - صلوات الله عليهم اجمعين - به صحیفۀ فاطمه افتخار می فرمودند که علم آن چه گذشته و آن چه تا قیام قیامت بعد از این بیاید و واقع شود و آن چه در زمان او موجود بوده در آن است - نیز دلیل بر افضلیّت او بر تمام انبیا و رسل غیر از پدر و شوهرش - صلّى الله عليها و على ابيها و بعلها و بنیها - است .

ص: 308

مَنْ أَعَانَهُمْ وَ اجْعَلْهُمْ مُطَهَّرِینَ مِنْ کُلِّ رِجْسٍ مَعْصُومِینَ مِنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ أَیِّدْهُمْ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْکَ. ... ﴾(1)

روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود، در حالی که علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام در نزد او بودند ، پس فرمود: خدایا تو می دانی که این ها اهل بیت من هستند و گرامی ترین مردمانند دوست بدار کسی را که ایشان را دوست بدارد و دشمن دار کسی که ایشان را دشمن دارد و دوستی کن با آن هایی که با ایشان دوستی کنند و دشمنی کن با آن هایی که با ایشان دشمنی کنند و ایشان را از پلیدی ها و هر گونه رجسی طاهر و پاکیزه گردان، و از هر معصیت و گناه و ترک اولایی معصوم قرار ده و ایشان را به روح قدسی ای که از تو است (یا جبرئیل امین) مدد کن. ...

مؤلّف حقیر گوید: در صورتی که صدور ترک اولی از آن بی بی معظّمه جایز باشد نمی توانیم او را در عصمت و طهارت بالاتر از سایر انبیا و مرسلین قرار دهیم، به لحاظ نسبی بودن امور. زیرا ترک اولی عبارت است از: «از دست دادن بعضی از درجات رضای مولی، نسبت به انبیا و مرسلین» که به حکم حسنات الابرار سيّئات المقرّبين ، از آن ها تعبیر به معصیت شده، نظیر آن چه خدا در حق آدم صفی الله فرموده: ﴿ وَ عَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى * ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَ هَدَى ﴾(2) یا در حقّ موسى علیه السلام فرموده : ﴿ فَلَمّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ ﴾ (3) و مانند این دو نسبت به بعضی دیگر از انبیا .

خلاصه کلام: پس از اثبات صحّت اطلاق معصیت بر ترک اولی ، چون صدور معصیت - به هر عنوانی که فرض شود - از صاحبان ولایت کلیّه و زمام داران عالم

ص: 310

امکان که مقرّبان خیلی خیلی نزدیک به خدایند ، محال است ، هم چنین از صدّیقه طاهره - سلام الله علیها - هم که از مصادیق آیه شریفه تطهیر است و با پدر و شوهر و فرزندانش در پاک بودن از هر گونه رجس و پلیدی و قذراتی، هم تراز و هم سنگ است و در ملکه عصمت با آن ها شریک و برابر است ، صدور آن چه اطلاق معصیت بر آن شود - از گناه و خطا و ترک اولی - محال و ممتنع است .

و علّت این که فرقۀ ناجیه اماميّه اثنى عشريّه ، شرط عدم صدور ترک اولی از ایشان را لازم دانسته ، آن است که صاحبان ولایت مطلقه در تمامی ملکات فاضله و صفات ممدودحه ، باید از صاحبان ولایت مقیّده افضل باشند ، و در ملکه عصمت هم باید از آن ها برتر باشند و برتری ایشان به آن است که ترک اولایی از ایشان صادر نشود و امّا نسبت به صاحبان ولایت جزئیّه، ارتکاب ترک اولی برای شان ضرری ندارد . و امّا بر صاحبان ولایت کلّیّه با شؤون ولایت و کمال قربی که به خدا دارند ، ارتکاب آن ناشایسته است، زیرا در این صورت تفاوتی با آن ها ندارند و افضل و فاضل مساوی و در یک درجه خواهند بود.

نتیجه کلام: از آن چه گفته شد واضح و روشن گردید که آیه تطهیر در شأن کسانی از اهل البیت نازل شده که دارای ملکه عصمتی بوده اند که هیچ گونه ترک اولایی که منافی با داشتن منصب ولایت مطلقه باشد از ایشان سر نزده و عصمت کبری - سلام الله علیها - به اتّفاق شیعه و سنّی از جمله اهل البیت می باشد و در ولایت مطلقه با پدر و شوهر و دو فرزندش شرکت دارد و هم چنین با همۀ ائمّه نه گانه دیگر از اولاد خود. و غیر از این چهار ده نور پاک احدی از خلق خدا از اوّلین و آخرین در این دو منصب با ایشان شریک نیست - صلّی الله عليها و على ابيها و بعلها و بنيها .

و از جمله آیات دالّ بر ولایت کلّیّه داشتن آن حضرت علیها السلام عاجز و ناتوان بودن

ص: 311

تمام خلايق عالم امکان از شناختن حقیقت و نورانیّت و پایه درجات و مقامات آن بی بی معظّمه، از نظر محیط (1) بودن آن حضرت بر آن ها و محاط (2) بودن آن ها از حيث وجود و علم و قدرت و هر کمالی است؛ به این بیان و دلیل که نفوس هر یک از حضرت خاتم الانبياء صلی الله علیه و آله و اهل بیت و آل اطهارش از حیث وجود و علم، به ممکنات احاطه دارند ، به دلیل آیات و اخبار بسیار که در کتب معتبر خاصّه و عامّه روایت شده - و بسیاری از آن ها را مؤلّف قاصر در جزء اوّل و دوم کتاب ولایت کلیّه که جزء اوّل آن در تهران به چاپ رسیده بیان کرده ام - که شناسایی خود را از عموم خلق سلب فرموده اند که در این جا به بعضی از آن ها اشاره می کنم:

در تفسیر فرات بن ابراهیم به طور مسند در ضمن حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود:

﴿ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ «فاطمة» لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا﴾. (3)

آن حضرت «فاطمه» نامیده شد ، برای آن که خلق از شناختن او جدا شده اند ، یعنی به کنه معرفت او راه نیافته اند.

چنان چه از کنه معرفت سیزده معصومین دیگر هم عاجز مانده اند . و یقیناً مراد معرفت ظاهری نیست که در ظاهر، ایشان را نشناخته باشند، بلکه هر کسی به قدر ظرفیّت و استعداد خود از معرفت ظاهری آن ها بهرمند می شود.

و بسا اشخاص ضعیف الایمان و سست عقیده که از شنیدن جمله ای از مقامات عالی ایشان تعجّب می کنند و به خاطر خود می گذرانند که چگونه می شود عقل های این همه مردمان از شناختن یک دختر عاجز باشد.

ص: 312

در جواب چنین شخصی باید گفت: برو قدری در حالت مؤمنان با فضیلت فکر کن ، چون خودت دارای چنان فضیلتی نیستی نمی توانی مرتبۀ فضل آن ها را بفهمی ، تا چه رسد به مقامات شامخه (1) اهل بیت پیغمبر که بتوانی کنه ذات آن ها را بشناسی.

مرحوم سیّد جلیل و عالم نبيل سيّد محمّد بن هبة الله قزوینی رحمه الله در رساله ولایت خود روایتی را در این باب از حسین بن سعید اهوازی در کتاب المؤمن خود از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود :

﴿ لا يَقْدِرُ الخلائقُ على كُنْهِ صفةِ اللّه تعالى، فكذلكَ لا يَقْدِرُ على كُنهِ صفةِ رسولِ اللّه صلی الله علیه و آله ، و كما لا يَقدِرُ على كُنهِ صفةِ الرَّسولِ، كذلكَ لا يَقدِرُ على كُنهِ صفةِ الإمامِ عليه السلام و كما لا يَقدِرُ على كُنهِ صفةِ الإمامِ عليه السلام لا يَقدِرُ على كُنهِ صفةِ المؤمنِ ﴾ (2)

مخلوقات قادر بر توصیف حقیقی خدای تعالی نیستند. و هم چنین قادر بر توصیف حقیقی رسول خدا صلی الله علیه و آله نیستند. و هم چنان که قادر بر توصیف حقیقی رسول خدا نیستند ، قادر بر توصیف حقیقی امام علیه السلام نیستند . و هم چنان که قادر بر توصیف حقیقی امام نیستند، قادر بر توصیف حقیقی مؤمن نیستند.

پس وقتی که خلق از حقیقت صفت مؤمن و شناختن آن عاجز باشند ، کجا می توانند حقیقت امام یا پیغمبر یا خدا را بفهمند و بشناسند.

حدیث مفصّلی در صفات جامع و فراگیر امام علیه السلام نقل شده ، که محلّ شاهد ما در این جا از آن حدیث این است که فرمود:

﴿ هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ! فَمَنْ ذَا الَّذِي يَبْلُغُ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ، أَوْ يُمْكِنُهُ اخْتِيَارُهُ؟ ضَلَّتِ الْعُقُولُ، وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ، وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ، وَ خَسَأَتِ الْعُيُونُ، وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ وَ تَحَیرَتِ الْحُكَمَاءُ وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ وَ جَهِلَتِ الْأَلِبَّاءُ وَ كَلَّتِ الشُّعَرَاءُ وَ عَجَزَتِ الْأدَبَاءُ وَ عَیتِ الْبُلَغَاءُ عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِیلَةٍ مِنْ فَضَائِلِهِ وَ أَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِیرِ وَ كَیفَ یوصَفُ بِكُلِّهِ أَوْ ینْعَتُ بِكُنْهِهِ أَوْ یفْهَمُ شَیءٌ مِنْ أَمْرِهِ أَوْ یوجَدُ مَنْ یقُومُ مَقَامَهُ وَ یغْنِی غِنَاهُ؟ لَا كَیفَ؟ وَ أَنَّى؟ وَ هُوَ بِحَیثُ النَّجْمُ مِنْ یدِ الْمُتَنَاوِلِینَ وَ وَصْفِ الْوَاصِفِین فَأینَ الِاخْتِیارُ مِنْ هَذَا؟ وَ أَینَ الْعُقُولُ عَنْ هَذَا؟ وَ أَینَ یوجَدُ مِثْلُ هَذَا؟

أَتَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِكَ یوجَدُ فِی غَیرِ آلِ الرَّسُولِ محمّد صلی الله علیه و آله؟ كَذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الأَبَاطِيلَ، فَارْتَقَوْا مُرْتَقاً صَعْباً دَحْضاً، تَزِلُّ عَنْهُ إِلَى الْحَضِيضِ أَقْدَامُهُمْ، رَامُوا إِقَامَةَ الإِمَامِ بِعُقُولٍ حَائِرَةٍ بَائِرَةٍ نَاقِصَةٍ، وَ آرَاءٍ مُضِلَّةٍ، فَلَمْ يَزْدَادُوا مِنْهُ إِلاَ بُعْداً قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ. وَ لَقَدْ رَامُوا صَعْباً، وَ قَالُوا إِفْكاً، وَ ضَلُّوا ضَلاَلاً بَعِيداً، وَ وَقَعُوا فِي الْحَيْرَةِ إِذْ تَرَكُوا الإِمَامَ عَنْ بَصِيرَةٍ... ﴾.(1)

کیست که به کنه معرفت امام برسد یا برای او ممکن باشد اختیار کردن چنین امامی ؟ دور است دور است چنین گمانی عقل ها گم و سرگردان می شود و صاحبان عقول متحیرّ می مانند و چشم ها خسته و ناتوان می گردند و بزرگان کوچک می گردند، و حکما در

ص: 314

تحیّر می مانند و فکر خردمندان کوتاه آید و خطبا از وصف کردن امام درمانند و اهل خرد به نادانی فرو می مانند و شعرا وا می مانند و صاحبان ادب عاجز می شوند و فصحا و بلغا خسته می شوند از وصف کردن شأنی از شؤون امام یا فضیلتی از فضیلت های او . کو عقل هایی که بتواند امام را بشناسد؟ و کو آن کسی که بتواند؟ همه به تقصیر خود اقرار می کنند چگونه می توانند همۀ صفات او را وصف کنند یا کنه صفات او را تعریف کنند؟ یا بیابند کسی را که قائم مقام او باشد و بی نیاز کند مانند بی نیاز کردن او ؟ نه چنین است . چنین کسی پیدا نمی شود و از کجا پیدا شود؟ امام مانند ستاره ای است که دست گیرندگان از آن کوتاه است و وصف کنندگان نمی توانند او را وصف کنند. کجا می توانند چنین امامی را خودشان اختیار کنند؟ و کجا عقل های شان می رسد به آن ؟ و کجا می توانند. مانند چنین امامی را پیدا کنند؟

آیا چنین گمان می کنند که در غیر آل محمد صلی الله علیه و آله می توانند چنین امامی پیدا کنند ؟ به خدا قسم نفس های ایشان، ایشان را تکذیب می کند و این آرزو های باطل آن ها را می کشد هر آینه ایشان بالا رفته اند به جایگاه بلند دشواری که قدم های شان خواهد لغزید و فرو خواهند افتاد چنین قصدی کرده اند که به عقل های سرگردان خود و فکر های کوتاه خود و رأیهای گمراه کننده خود امامی برپا کنند برای خود چیزی جز دوری از حق زیاد نمی کنند . خدا بکشد ایشان را! چگونه دروغ سازی می کنند و دروغ می گویند؟ و گمراه شده اند گمراه شدن بسیار دوری و در سرگردانی افتاده اند چرا که امام را از روی بصیرت ترک کردند.

مؤلّف حقیر گوید: پس پی بردن به کنه مقام و حقیقت صاحبان ولایت مطلقه از محالات است و غیر ایشان که نسبت به مقام و منزلت ایشان مرده اشان سمت غلامی ، و زن هاشان سمت کنیزی دارند کجا می توانند به تمام معنی عارف شؤون و کنه حقایق و عظمت مراتب ایشان شوند ؟ زیرا ملکه ولایت مطلقه و اولوا الامرى غیر از ملکات عادی ظاهری است که اهل ظاهر به کنه آن بتوانند برسند یا اگر هم

ص: 315

نتوانند حقیقت آن را بفهمند، از نشانه های ظاهری برای فهمیدن آن راهی به دست شان بیاید، مانند حسن ظاهری که کاشف از ملکه عدالت است مثلاً و بالعکس . پس باید دانست که پی بردن به کنه و حقیقت ولایت مطلقه یا به تعبیر دیگر سلطنت كلّيّه الهیّه نسبت به تمام سلاسل (1) عوالم امکانیّه از فهم بشر عادی ، هر اندازه هم دارای مقام علم و دانش باشد بیرون است مگر این که مخصوصین به این منصب خدایی، خودشان پی به کنه حقیقت هم دیگر ببرند.

چنان چه شیخ فقیه علّامه عزّالدين ابو محمّد حسن بن سلیمان حلّی شاگرد شهید اوّل - صاحب لمعه - اعلى الله مقامهما - در كتاب المحتضر، چاپ نجف اشرف در انتشارات حیدریّه سال 1270 هجری قمری در صفحه 38 قول رسول الله صلی الله علیه و آله را نقل کرده که فرمود:

﴿ یَا عَلِیُّ مَا عَرَفَ اَللَّهَ إِلاَّ أَنَا وَ أَنْتَ، وَ مَا عَرَفَنِی إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنْتَ، وَ مَا عَرَفَکَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنَا ﴾ (2)

یا علی، خدا را کسی جز من و تو نشناخت و مرا کسی جز خدا و تو نشناخت ، و تو را کسی جز خدا و من نشناخت.

در مناقب ابن شهر آشوب در مجلّد دوم چاپ سنگی سال 1317 در ایران در جزء هفتم راجع به امام ششم حضرت صادق (علیه السلام) ، صفحه 326 از صفوان بن یحیی از بعضی از رجال او از آن حضرت روایت کرده که فرمود:

﴿ وَ اَللَّهِ لَقَدْ أُعْطِینَا عِلْمَ اَلْأَوَّلِینَ وَ اَلْآخِرِینَ.

فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: جُعِلْتُ فِدَاکَ! أَ عِنْدَکُمْ عِلْمُ اَلْغَیْبِ!

فَقَالَ: وَیْحَکَ إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی أَصْلاَبِ اَلرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ اَلنِّسَاءِ وَیْحَکُمْ

ص: 316

وَسِّعُوا صُدُورَکُمْ وَ لْتَبْصُرْ أَعْیُنُکُمْ وَلْتَعِ قُلُوبُکُمْ فَنَحْنُ حُجَّۀُ اَللَّهِ تَعَالَی فِی خَلْقِهِ وَ لَنْ یَسَعَ ذَلِکَ إِلاَّ صَدْرُ کُلِّ مُؤْمِنٍ قَوِیٍّ قُوَّتُهُ کَقُوَّهِ جِبَالِ تِهَامَهَ بِإِذْنِ اَللَّهِ وَ اَللَّهِ لَوْ أَرَدْتُ أَنْ أُحْصِیَ لَکُمْ کُلَّ حَصَاهٍ عَلَیْهَا لَأَخْبَرْتُکُمْ وَ مَا مِنْ یَوْمٍ وَ لاَ لَیْلَهٍ إِلاَّ وَ اَلْحَصَی یَلِدُ إِیلاَداً کَمَا یَلِدُ هَذَا اَلْخَلْقُ وَ اَللَّهِ لَتَبَاغَضُونَ بَعْدِی حَتَّی یَأْکُلَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً ﴾ (1)

به ذات خدا سوگند که علم اوّلین و آخرین به ما عطا شده پس مردی از یاران او به او گفت: فدایت شوم! آیا علم غیب نزد شما هست ؟

فرمود: رحمت بر تو باد! من قطعاً آن چه در پشت پدران و رحم های مادران است می دانم رحمت بر شما باد! سینه های خود را گشایش دهید ، باید ببیند چشم های شما و باید نگاه داری کند دل های شما . ما حجّت خدای تعالی هستیم در میان خلق او . و توسعه قبول این سخن را ندارد مگر سینه پر قوّت مؤمن که قوّت او مانند قوّت کوه های حجاز باشد به اذن خدا.

به خدا سوگند! اگر بخواهم همۀ سنگریزه های روی زمین را برای شما بشمارم ، شما را (به تعداد آن ها) خبر می دهم روز و شبی نیست مگر این که این سنگریزه ها می زایند، هم چنان که این خلق می زایند به خدا سوگند که شما کینه هم دیگر را بعد از من در دل های خود خواهید گرفت تا این که بعضی از شما بعض دیگر را می خورد.

از جمله آیات دالّ بر ولایت کلّیّه داشتن آن حضرت علیها السلام: لیاقت نداشتن احدی از خلق عالم از آدم تا خاتم برای همسر شدن با آن وليّة الله عظمى - سلام الله عليها - است غیر از وجود مبارک پسر عمّ بزرگوارش، ولیّ الله اعظم امیرالمؤمنين على علیه السلام. وجه لیاقت نداشتن آن است که در امر ازدواج، کفویّت ، یعنی هم شان یک دیگر بودن ، از مقرّرات شریعت مقّدس اسلام است و قطع نظر از آن ، بنای

ص: 317

عرف هم بر همین است، چنان چه در عرب هم مرسوم بوده و در بسیاری از موارد کفویّت رعایت می شده، حتّی در جنگ های تن به تن هم بسیار مورد نظر بوده ، و در امر ازدواج به خصوص گذشته از وجهه شرعی ، جنبۀ طبیعی هم داشته و دارد ، چنان چه هر صنفی با صنف خود میل دارد ازدواج کند عالم با عالم تاجر با تاجر و هكذا، چنان چه شاعر هم گفته:

کبوتر با کبوتر باز با باز *** کند هم جنس با هم جنس پرواز

و این امر طبیعی بشر است، گرچه، در تحقق کفویّت غیر از اتّحاد در صنعت و شغل، امور دیگری هم نقش دارد، که هر فامیل و قومی بیش تر به آن اهمیّت می دهند ، و لیکن طبقه انبیا و اولیا کفویّت و هم شأن بودن را در علم و معرفت و قرب به خدا و شرافت معنوی ، و زهد و تقوی می دانند و ثروتمند بودن و ریاست و صنعت و دنیا داری به هیچ وجه مورد توجّه ایشان نیست، زیرا با مقام نبوّت و مرتبه امامت کاملاً منافات دارد و با یک دیگر معارضند ، و آن چه گفته شد بسیار آشکار و روشن است.

پس از تقدیم این مقدّمه، تذکر داده می شود: اخباری چند ، با اندک اختلاف لفظی و اتّحاد در معنی، از خاصّه و عامّه روایت شده به این مضمون که اگر امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به وجود نیامده بود ، برای او همسر و کفوی در مردان این جهان نبود ، از آدم تا خاتم از جمله آن ها است خبر نبوی صلی الله علیه و آله:

﴿ لَوْلاَ أَنَّ اللهَ خَلَقَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ لِفَاطِمَةَ لم یكُنَ لَهَا كُفْؤٌ مِنْ آدَمُ فَمَنْ دُونَهُ.﴾ (1)

اگر خدای تعالی، امیرالمؤمنین (علیه السلام) را برای فاطمه نیافریده بود ، همسری برای او نبود از

ص: 318

آدم تا برسد به کسانی که بعد از آدم به وجود آمده و می آیند.

و در کتاب بشارة المصطفى لشيعة المرتضى روايت کرده است به سند خود در ضمن حدیثی از حضرت صادق (علیه السلام) ، تا آن جایی که شخصی اعرابی در حق حضرت فاطمه علیها السلام دعا کرد و در حضور پیغمبر صلی الله علیه و آله گفت:

اللَّهُمَّ أَعْطِ فَاطِمَةَ عَلَيْهَا السَّلاَمُ مَا لاَ عَيْنٌ رَأَتْ وَ لاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ . فَأَمَّنَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلَى دُعَائِهِ وَ أَقْبَلَ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَعْطَى فَاطِمَةَ فِي الدُّنْيَا ذَلِكَ : أَنَا أَبُوهَا وَ مَا أَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِينَ مِثْلِي وَ عَلِيٌّ علیه السلام بَعْلُهَا وَ لَوْ لاَ عَلِيٌّ مَا كَانَ لِفَاطِمَةَ كُفْوٌ أَبَداً(1).

خدایا! به فاطمه علیها السلام عطا کن چیزی را که هیچ چشمی ندیده باشد و هیچ گوشی نشنیده باشد. پیغمبر صلی الله علیه و آله آمین گفت و رو کرد به یاران خود و فرمود: خدای تعالی در دنیا آن را به فاطمه داده است: من پدر او هستم و احدی از مردان جهانیان مانند من نیستند، و علی علیه السلام شوهر او است، و اگر علی نبود هرگز همسری برای فاطمه نبود

بدیهی و واضح است که این مقام و مرتبه فقط برای انتساب فاطمه به پیغمبر نیست ، چنان چه آن حضرت دختر های دیگری هم داشته و هیچ یک از آن ها دارای این مرتبه و مقام نبوده اند . و اگر آن بی بی معظّمه دارای رتبه ولایت مطلقه نمی بود ، همسری جز علی علیه السلام نداشتن و نفی لیاقت همسری و هم تایی با سایر انبیا و اولیا تا چه رسد به دیگران ، معنایی نداشت ؛ نیکو تدبّر کن .

و از جمله آیات دالّ بر ولایت کلیّه داشتن آن حضرت علیها السلام : نزول مصحف بر آن حضرت ، پس از رحلت پدر بزرگوارش است که در آن است خبر های آن چه که بوده است و آن چه که خواهد بود تا قیام قیامت و شمارۀ آن چه که در آسمان ها است ، از نام های فرشتگان و غیر آن ها ، و شمارۀ آن چه که خدا خلق فرموده از انبیا و مرسلین ، و نام های ایشان ، و نام های آن کسانی که بر آن ها مبعوث شده اند ، و نام های

ص: 319

کسانی که ایشان را تکذیب کردند و نام های کسانی که به ایشان ایمان آوردند ، و نام های همۀ اهل ایمان و همه کفّار از اوّلین و آخرین.

و در آن است صفت هر شهر و قصبه و دهکده ای که در روی زمین بنا شده و پس از این بنا خواهد شد، از شرق و غرب زمین ، و تعداد مؤمنینی که در هر شهر یا دهی می باشد و تعداد کفّاری که در آن ها بوده و می باشند. و در آن است صفات قرن های پیشین و قصّه های آنان ، و کسانی که در آن ها سلطنت و حکومت داشته اند و تعداد و نام های آنان.

و در آن است نام های امامان و پیشوایان و صفات آن ها و آن چه را که هر یک از آن ها مالک بوده اند و کیفیّت رجعت هایی که در آن ها بوده و مدت عمر های ایشان ، و صفات اهل بهشت و شماره کسانی که در آن داخل می شوند. و در آن است بیان اوصاف جهنّم و نام های کسانی که در آن وارد می شوند.

و در آن است علم تمام قرآن به نحوی که نازل شده ، و علم تورات و علم انجیل و علم زبور به نحوی که هر کدام از آن ها نازل شده و شماره هر درخت و سنگریزه و کلوخی که در تمام روی زمین هست . چنان چه در کتاب دلائل الامامه طبری- که یکی از کتب معتبر معروف است - با سلسله سند روایت شده و جامع این اوراق در فصل هفتم این کتاب، حدیث اوّل تمام آن را نقل کرده ام .

و از جمله آن چه حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) و در ضمن آن حدیث فرموده این جمله است:

﴿ وَ لَقَدْ کَانَتْ صَلَوَاتُ الله عَلَیْهَا طَاعَتُهَا مَفْرُوضَهً عَلَی جَمِیعِ مَنْ خَلَقَ الله مِنَ الْجِنِّ، وَ الْإِنْسِ، وَ الطَّيْرِ، وَ الْبَهَائِمِ، وَ الْأَنْبِيَاءِ، وَ الْمَلَائِكَةِ﴾ (1)

ص: 320

هر آینه طاعت آن معظّمه بر همه کسانی که خدا آفریده است از جنّ و انس ، و پرندگان و چهار پایان و پیغمبران و ملائکه واجب شده است.

چه نیکو گفته است شاعر ماهر:

من نمی گویم که آن علیا جناب *** بود پیغمبر ولی دارد کتاب

مصحف او تالی قرآن بود *** آن چنان کو جسم و مصحف جان بود

شرح تحقیقی قرآن مبین *** هست این مصحف ز ربّ العالمين

مؤلّف قاصر دنباله آن بالبداهه گفته :

محتوی در آن علومی بی حساب *** هست از اسرار مبدأ تا مآب

جمله اسرار ما اوحی در اوست *** علم كلّ انبیا پیدا در اوست

لیک غیر از صاحب علم کتاب *** هیچ کس از آن نگردد کامیاب

وارث آن مصحف عالی مقام *** بعد زهرا نیست کس غیر از امام

حاصل آن که: نزول چنین مصحفی بر آن حضرت - و به علاوه فرمایش امام صادق (علیه السلام) در ضمن حديث نزول مصحف - دلالت دارد بر این که آن بی بی معظّمه - سلام الله علیها - در داشتن ولایت کلیّه هم دوش و هم تراز پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار خود می باشد.

ص: 321

و از جمله آیات دالّ بر ولایت کلّیّه داشتن آن حضرت علیها السلام: حدیث شریفی است که در کتاب امالی شیخ - قدّس الله روحه - روایت شده از حسین بن ابراهیم قزوینی، از محمّد بن رهبان ، از علی بن حسین، از عبّاس بن محمّد حسینی، از پدرش، از صفوان ، از حسین بن ابی غندر، از اسحاق بن عمّار، از ابی عبدالله علیه السلام که فرمود:

﴿ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمْهَرَ فَاطِمَةَ رُبعَ الدُّنْیَا، فَرُبعُهَا لَهَا، وَ أَمْهَرَهَا الْجَنَّةَ وَ النَّارَ، تُدْخِلُ أَعْدَاءَهَا النَّارَ، وَ تُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهَا الْجَنَّةَ، وَ هِیَ الصِّدِّیقَةُ الْکُبْرَی، وَ عَلَی مَعْرِفَتِهَا دَارَتِ الْقُرُونُ الْأولَی ﴾.(1)

خدا یک چهارم دنیا را مهر فاطمه قرار داده، پس یک چهارم دنیا مال او است ، و بهشت و جهنّم را مهر او قرار داده تا دشمنان خود را به آتش داخل کند و دوستان خود را به بهشت داخل کند، و او است صدّیقه کبری که بر شناسایی او دور زده است قرن های پیشین .

مؤلّف قاصر گوید: کدام زنی است در میان تمام زن های اوّلین و آخرین که یک چهارم تمام دنیا یا نصف دنیا - طبق بعضی از اخبار دیگر- و تمام بهشت و جهنّم را مهر او قرار داده باشند و به علاوه عاقد او ذات اقدس احدیّت ، و در عرش جبرئیل امین ، و در بیت المعمور راحیل ملک خطبه خوان و ملائکه حاملین عرش شاهد های ازدواج ، و نثار کننده رضوان خازن بهشت ، و طبق نثار درخت طوبی ، و نثار آن درّ و یاقوت و مرجان ، و پیغمبر خدا مشّاطه (2) او باشد و معرفت او بر تمام حاملین عرش و فرشتگان آسمان های هفت گانه و حور العین بهشتی و تمام خلق اوّلین و آخرین از انبیا و مرسلین حتّی پدر بزرگوارش واجب باشد و بر معرفت او دور زند همه قرن های گذشته و با این خصوصیّات و اوصاف بالاتر از این ها،

ص: 322

چنان چه بعضی از آن ها در این کتاب به محلّ خود ذکر خواهد شد ، از ولایت کلّیّه مطلقه بر کنار باشد ، حاشا و کلّا ثمّ حاشا و کلّا . پس به طور قطع و یقین طبق آیات و اخبار بسیار ، مسلّماً آن بی بی معظّمه وليّة الله و با پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدار خود هم دوش و همراه و دارای مقام ولایت مطلقه می باشد.

و نیازمند بودن همۀ انبیا و مرسلین در دنیا و آخرت به شفاعت آن بی بی معظّمه ، و امارت او بر تمام اهل محشر طبق آیات و اخبار و احادیث و آثار مروی از طرق فريقين خاصّه و عامّه بسیار است که به برخی از آن ها در این اوراق اشاره خواهد شد . بار خدایا در دنیا و آخرت دست مؤلّف به هیچ ارزنده را از ذیل عنایت این بی بی معظّمه و پدر و شوهر و فرزندان طیّبین و طاهرینش کوتاه مگردان .

و از جمله آیات دالّ بر ولایت کلّیّه داشتن صدّیقه کبری علیها السلام: کیفیّت وارد شدن آن معظّمه در زمین محشر با تشریفات عظیمه ای است که بعد از پدر بزرگوار و شوهر عالی مقدارش برای احدی نخواهد بود، چنان چه علّامه مجلسی - اعلى الله مقامه - در بحار الانوار از کتاب امالی شیخ صدوق، به سند خود از ابی جعفر محمّد بن علی الباقر (علیهما السلام) روایت کرده که فرمود :

***﴿ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِاللَّهِ الْأَنْصَارِیَّ یَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم:

إذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ تَقْبَلُ ابْنَتِی فَاطِمَةُ عَلَی نَاقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ مُدَبَّجَةَ الْجَنْبَیْنِ، خِطَامُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ، قَوَائِمُهَا مِنَ الزُّمُرُّدِ الْأَخْضَرِ ذَنَبُهَا مِنَ الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ، عَیْنَاهَا یَاقُوتَتَانِ حَمْرَاوَانِ عَلَیْهَا قُبَّةٌ مِنْ نُورٍ، یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا، دَاخِلُهَا عَفْوُ اللَّهِ وَ خَارِجُهَا رَحْمَةُ اللَّهِ، عَلَی رَأْسِهَا تَاجٌ مِنْ نُورٍ، لِلتَّاجِ سَبْعُونَ رُکْناً کُلُّ رُکْنٍ مُرَصَّعٌ بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ، یُضِی ءُ کَمَا یُضِی ءُ الْکَوْکَبُ الدُّرِّیُّ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ وَ عَنْ یَمِینِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ عَنْ شِمَالِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ جَبْرَئِیلُ آخِذٌ بِخِطَامِ النَّاقَةِ یُنَادِی بِأَعْلَی صَوْتِهِ: غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ

ص: 323

حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله

فَلا یَبْقَی یَوْمَئِذٍ نَبِیٌّ وَ لا رَسُولٌ وَ لا صِدِّیقٌ وَ لا شَهِیدٌ إِلا غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَةُ، فَتَسِیرُ حَتَّی تُحَاذِیَ عَرْشَ رَبِّهَا جَلَّ جَلالُهُ، فَتَنْزَخُ بِنَفْسِهَا عَنْ نَاقَتِهَا وَ تَقُولُ: إِلَهِی وَ سَیِّدِی احْکُمْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَنْ ظَلَمَنِی اللَّهُمَّ احْکُمْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَنْ قَتَلَ وُلْدِی.

فَإذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلالُهُ: یَا حَبِیبَتِی وَ ابْنَةَ حَبِیبِی سَلِینِی تُعْطَیْ وَ اشْفَعِی تُشَفَّعِیْ، فَوَعِزَّتِی وَ جَلالِی لا جَازَنِی ظُلْمُ ظَالِمٍ،

فَتَقُولُ: إِلَهِی وَ سَیِّدِی ذُرِّیَّتِی وَ شِیعَتِی وَ شِیعَةَ ذُرِّیَّتِی وَ مُحِبِّیَّ وَ مُحِبِّی ذُرِّیَّتِی

فَإذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلالُهُ: أَیْنَ ذُرِّیَّةُ فَاطِمَةَ وَ شِیعَتُهَا وَ مُحِبُّوهَا وَ مُحِبُّو ذُرِّیَّتِهَا

فَیُقْبِلُونَ وَ قَدْ أَحَاطَ بِهِمْ مَلائِکَةُ الرَّحْمَةِ فَتَقْدُمُهُمْ فَاطِمَةُ حَتَّی تُدْخِلَهُمُ الْجَنَّةَ.﴾ (1)

از جابر بن عبدالله انصاری شنیدم که می گفت : رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : چون روز قیامت شود . دختر من فاطمه روی می آورد در حالی که بر ناقه ای از ناقه های بهشت سوار است . که دو پهلوی آن ناقه به ابریشم زینت شده است و مهار آن از مروارید تر ، و چهار دست و پای آن از زمرّد سبز، و دُم آن از مشک خوش بو ، و دو چشم آن از دو دانه یاقوت سرخ است و بالای آن قبّه ای است از نور که داخل آن از بیرون و بیرون آن از داخل آن دیده می شود. و در داخل آن عفو و بخشش خدا است و در خارج آن رحمت خدا است ، و بر سر آن تاجی است از نور که برای آن تاج هفتاد رکن است که هر رکنی زینت به درّ و یاقوت شده است، نور می دهد هم چنان که ستاره درخشنده در کرانه آسمان نور می دهد. و از طرف راست او هفتاد هزار فرشته و از طرف چپ او هفتاد هزار فرشته و جبرئیل زمام ناقه او را گرفته، به بلند تر صدای خود ندا می کند چشم های خود را فرو اندازید تا فاطمه

ص: 324

دختر محمّد صلی الله علیه و آله بگذرد.

[در این زمان نبی، رسول، صدّیق و شهیدی باقی نمی ماند مگر آن که چشم های خود را می گیرند تا فاطمه بگذرد.] پس تا برابر عرش پروردگار خود - جلّ جلاله - سیر می کند. پس خود را از ناقه می اندازد و می گوید: خدای من و آقای من ! میان من و میان کسانی که به من ظلم کردند حکم کن خدایا ! میان من و میان کسانی که فرزندان مرا کشتند حکم كن.

پس از جانب خدای - جلّ جلاله - ندا می رسد [ای حبیب و دختر حبیب من! بخواه تا به تو عطا شود و شفاعت کن تا شفاعتت پذیرفته شود به عزّت و جلالتم سوگند که ] از ظلم ظالم نمی گذرم

فاطمه می گوید: خدای من و آقای من! ذرّيّه ام و شیعیانم و شیعیان ذرّیّه ام و دوستانم و دوستان ذرّيّه ام.

آن گاه از جانب خدایی که بزرگ است جلال او ندا می رسد: کجایند ذرّيّه فاطمه و شیعیان او و دوستان او و دوستان ذرّيّه .او پس پیش می آیند و فرشتگان رحمت اطراف آن ها را می گیرند و فاطمه در پیش روی آن ها است تا آن ها را داخل بهشت کند.

تفسیر فرات بن ابراهیم از سلیمان بن محمّد به اسناد خود از ابن عبّاس روایت کرده که گفت: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) شنیدم که می فرمود :

﴿دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی اللّٰه علیه و آله ذَاتَ یَوْمٍ عَلَی فَاطِمَةَ وَ هِیَ حَزِینَةٌ فَقَالَ لَهَا مَا حَزَنَكِ یَا بُنَیَّةِ ؟

قالت : يا أبا ! ذَكَرْتُ الْمَحْشَرَ وَ وُقُوفَ النَّاسِ عُرَاةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

یَا بُنَیَّةِ إِنَّهُ لَیَوْمٌ عَظِیمٌ وَ لَكِنْ قَدْ أَخْبَرَنِی جَبْرَئِیلُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ قَالَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنَا ثُمَّ أَبِی إِبْرَاهِیمُ ثُمَّ بَعْلُكِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ، ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ إِلَیْكِ جَبْرَئِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَكٍ فَیَضْرِبُ عَلَی قَبْرِكِ سَبْعَ قِبَابٍ مِنْ نُورٍ ، ثُمَّ یَأْتِیكِ إِسْرَافِیلُ بِثَلَاثِ حُلَلٍ مِنْ نُورٍ فَیَقِفُ عِنْدَ رَأْسِكِ

ص: 325

فَیُنَادِیكِ یَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّدٍ قُومِی إِلَی مَحْشَرِكِ .

فَتَقُومِینَ آمِنَةً رَوْعَتُكِ مَسْتُورَةً عَوْرَتُكِ فَیُنَاوِلُكِ إِسْرَافِیلُ الْحُلَلَ فَتَلْبَسِینَهَا وَ یَأْتِیكِ رُوفَائِیلُ بِنَجِیبَةٍ مِنْ نُورٍ زِمَامُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ عَلَیْهَا مِحَفَّةٌ (2)مِنْ ذَهَبٍ فَتَرْكَبِینَهَا وَ یَقُودُ رُوفَائِیلُ بِزِمَامِهَا وَ بَیْنَ یَدَیْكِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ بِأَیْدِیهِمْ أَلْوِیَةُ التَّسْبِیحِ فَإِذَا جَدَّ بِكِ السَّیْرُ اسْتَقْبَلَتْكِ سَبْعُونَ أَلْفَ حَوْرَاءَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالنَّظَرِ إِلَیْكِ بِیَدِ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ مِجْمَرَةٌ مِنْ نُورٍ یَسْطَعُ مِنْهَا رِیحُ الْعُودِ مِنْ غَیْرِ نَارٍ وَ عَلَیْهِنَّ أَكَالِیلُ الْجَوْهَرِ مُرَصَّعَةٌ بِالزَّبَرْجَدِ الْأَخْضَرِ فَیُسْرِعْنَ عَنْ یَمِینِكِ﴾

روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فاطمه وارد شد، در حالی که فاطمه اندوهگین بود. پس فرمود: دخترک من ! چه چیز تو را اندوهگین کرده؟

گفت: ای پدر ! به یاد محشر و برهنه ایستادن مردمان در روز قیامت افتادم

فرمود: دخترک من! روز بزرگی است، و لیکن جبرئیل از جانب خدا مرا خبر داد که اوّل کسی که در روز قیامت زمین را می شکافد من هستم، پس از من ابراهیم است و پس از او شوهر تو علی بن ابی طالب است ، آن گاه خدا جبرئیل را با هفتاد هزار ملک به سوی تو می فرستد ، و هفت قبّه نور بر سر قبر تو نصب خواهد کرد، بعد از آن اسرافیل با سه حلّه نور بر سر قبر تو توقّف می کند و تو را ندا می کند که: ای فاطمه دختر محمّد ، برخیز به سوی محشر خود بیا.

پس تو در کمال ایمنی بر می خیزی، در حالی که عورتت پوشیده باشد و حلّه ها را اسرافیل به تو می دهد و تو آن ها را می پوشی و زوقائیل به نزد تو می آید و ناقه ای از نور برای تو می آورد که مهار آن از مروارید تر باشد و بر آن جهازی از طلا باشد و تو بر آن سوار می شوی و زوقائیل زمام آن را خواهد کشید و هفتاد هزار ملک در پیش روی تو روانه شوند که در دست هر یک پرچم های تسبیح باشد و چون مقداری راه سیر کنی، هفتاد هزار حوریه تو را استقبال کنند و با خوش حالی به سوی تو نظر کنند و در دست هر

ص: 326

یک از آن ها مجمره ای از نور باشد که بوی عود از آن ساطع می شود ، بدون آن که آتشی در کار باشد. و بر سر هر یک تاج های جواهر مرصّع به زبرجد سبز باشد ، و آن ها از جانب راست تو روانه شوند.

[ادامه حدیث :]

﴿ فَإِذَا سِرْتِ مِنْ قَبْرِکِ اسْتَقْبَلَتْکِ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ فِی مِثْلِ مَنْ مَعَکِ مِنَ الْحُورِ فَتُسَلِّمُ عَلَیْکِ وَ تَسِیرُ هِیَ وَ مَنْ مَعَهَا عَنْ یَسَارِکِ ثُمَّ تَسْتَقْبِلُکِ أُمُّکِ خَدِیجَهُ بِنْتُ خُوَیْلِدٍ أَوَّلُ الْمُؤْمِنَاتِ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ مَعَهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ بِأَیْدِیهِمْ أَلْوِیَهُ التَّکْبِیرِ فَإِذَا قَرُبْتِ مِنَ الْجَمْعِ اسْتَقْبَلَتْکِ حَوَّاءُ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ حَوْرَاءَ وَ مَعَهَا آسِیَهُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ فَتَسِیرَانِ هُمَا وَ مَنْ مَعَهُمَا مَعَکِ

فَإِذَا تَوَسَّطْتِ الْجَمْعَ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ یَجْمَعُ الْخَلَائِقَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَتَسْتَوِی بِهِمُ الْأَقْدَامُ، ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ یُسْمِعُ الْخَلَائِقَ: غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ حَتَّی تَجُوزَ فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وَ مَنْ مَعَهَا ، فَلَا یَنْظُرُ إِلَیْکِ یَوْمَئِذٍ إِلَّا إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ الرَّحْمَنِ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ. وَ یَطْلُبُ آدَمُ حَوَّاءَ فَیَرَاهَا مَعَ أُمِّکِ خَدِیجَهَ أَمَامَکِ.

ثُمَّ یُنْصَبُ لَکِ مِنْبَرٌ مِنَ النُّورِ فِیهِ سَبْعُ مَرَاقٍ بَیْنَ الْمِرْقَاهِ إِلَی الْمِرْقَاهِ صُفُوفُ الْمَلَائِکَهِ بِأَیْدِیهِمْ أَلْوِیَهُ النُّورِ وَ یَصْطَفُّ الْحُورُ الْعِینُ عَنْ یَمِینِ الْمِنْبَرِ وَ عَنْ یَسَارِهِ وَ أَقْرَبُ النِّسَاءِ مِنْکِ عَنْ یَسَارِکِ حَوَّاءُ وَ آسِیَهُ

فَإِذَا صِرْتِ فِی أَعْلَی الْمِنْبَرِ أَتَاکِ جَبْرَئِیلُ فَیَقُولُ لَکِ یَا فَاطِمَهُ سَلِی حَاجَتَکِ

فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ أَرِنِی الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَیَأْتِیَانِکِ وَ أَوْدَاجُ الْحُسَیْنِ تَشْخُبُ دَماً وَ هُوَ یَقُولُ یَا رَبِّ خُذْ لِیَ الْیَوْمَ حَقِّی مِمَّنْ ظَلَمَنِی فَیَغْضَبُ عِنْدَ ذَلِکَ الْجَلِیلُ وَ یَغْضَبُ لِغَضَبِهِ جَهَنَّمُ وَ الْمَلَائِکَهُ أَجْمَعُونَ فَتَزْفِرُ جَهَنَّمُ عِنْدَ ذَلِکَ زَفْرَهً ثُمَّ یَخْرُجُ فَوْجٌ مِنَ النَّارِ وَ یَلْتَقِطُ قَتَلَهَ الْحُسَیْنِ وَ أَبْنَاءَهُمْ وَ أَبْنَاءَ أَبْنَائِهِمْ، و

ص: 327

یَقُولُونَ یَا رَبِّ إِنَّا لَمْ نَحْضُرِ الْحُسَیْنَ فَیَقُولُ اللَّهُ لِزَبَانِیَهِ جَهَنَّمَ خُذُوهُمْ بِسِیمَاهُمْ بِزُرْقَهِ الْأَعْیُنِ وَ سَوَادِ الْوُجُوهِ خُذُوا بِنَوَاصِیهِمْ فَأَلْقُوهُمْ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ فَإِنَّهُمْ کَانُوا أَشَدَّ عَلَی أَوْلِیَاءِ الْحُسَیْنِ مِنْ آبَائِهِمُ الَّذِینَ حَارَبُوا الْحُسَیْنَ فَقَتَلُوهُ. فَتَسْمَعِینَ أَشْهِقَتَهُمْ فِی جَهَنَّمَ .

ثُمَّ یَقُولُ جَبْرَئِیلُ یَا فَاطِمَهُ سَلِی حَاجَتَکِ .

فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ شِیعَتِی.

فَیَقُولُ اللَّهُ قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ.

فَتَقُولِینَ یَا رَبِّ شِیعَهُ شِیعَتِی.

فَیَقُولُ اللَّهُ انْطَلِقِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِکِ فَهُوَ مَعَکِ فِی الْجَنَّهِ

فَعِنْدَ ذَلِکِ یَوَدُّ الْخَلَائِقُ أَنَّهُمْ کَانُوا فَاطِمِیِّینَ فَتَسِیرِینَ وَ مَعَکِ شِیعَتُکِ وَ شِیعَهُ وُلْدِکِ وَ شِیعَهُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ آمِنَهً رَوْعَاتِهِمْ مَسْتُورَهً عَوْرَاتُهُمْ قَدْ ذَهَبَتْ عَنْهُمُ الشَّدَائِدُ ، وَ سَهُلَتْ لَهُمُ الْمَوَارِدُ یَخَافُ النَّاسُ وَ هُمْ لَا یَخَافُونَ وَ یَظْمَأُ النَّاسُ وَ هُمْ لَا یَظْمَئُونَ.

فَإِذَا بَلَغْتِ بَابَ الْجَنَّهِ تَلَقَّتْکِ اثْنَتَا عَشْرَهَ أَلْفَ حَوْرَاءَ لَمْ یَلْتَقِینَ أَحَداً قَبْلَکِ وَ لَا یَتَلَقَّیْنَ أَحَداً کَانَ بَعْدَکِ ، بِأَیْدِیهِمْ حِرَابٌ مِنْ نُورٍ عَلَی نَجَائِبَ مِنْ نُورٍ رَحَائِلُهَا مِنَ الذَّهَبِ الْأَصْفَرِ وَ الْیَاقُوتِ أَزِمَّتُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ رَطْبٍ عَلَی کُلِّ نَجِیبٍ نُمْرُقَهٌ مِنْ سُنْدُسٍ مَنْضُودٍ فَإِذَا دَخَلْتِ الْجَنَّهَ تُبَاشِرُ بِکِ أَهْلُهَا وَ وُضِعَ لِشِیعَتِکِ مَوَائِدُ مِنْ جَوْهَرٍ عَلَی أَعْمِدَهٍ مِنْ نُورٍ فَیَأْکُلُونَ مِنْهَا وَ النَّاسُ فِی الْحِسَابِ وَ هُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خالِدُونَ... ﴾ (1)

چون از قبرت روانه شوی، مریم دختر عمران به استقبال تو آید در میان مانند آن چه از

ص: 328

حور که با تو است ، و بر تو سلام کند و با کسانی که با اویند ، از جانب چپ تو روانه شوند پس مادرت خدیجه دختر خویلد - اوّلین زن مؤمن به خدا و رسول او - تو را استقبال کند در حالی که هفتاد هزار ملک همراه اویند و در دست هر یک پرچم های تکبیر باشد و چون نزدیک محشر رسی حوّا با هفتاد هزار حوریّه به استقبال تو آید ، و آسیه دختر مزاحم با او باشد پس همۀ آن ها به همراه تو روانه شوند

چون در میان محشر رسی - و آن جا جایی است که همۀ خلایق در یک جا جمع می شوند در حالی که قدم های آن ها در یک ردیف باشد - ندا کننده ای از زیر عرش ندا می کند که همه خلایق می شنوند فرو گیرید چشم های خود را تا فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه و آله همراه کسانی که با او هستند بگذرد پس کسی تو را نبیند مگر ابراهیم خليل الرحمن و على بن ابی طالب و آدم به طلب حوّا می آید، می بیند که او با مادرت خدیجه در پیش روی تو می باشند.

پس منبری از نور برای تو نصب می کنند که هفت پایه داشته باشد و در میان پایه ها ملائکه صف می کشند و در دست هر یک از آن ها پرچمی از نور باشد ، و حور العین از طرف راست و چپ منبر صف کشند و نزدیک ترین از جانب چپ تو حوّا و آسیه باشند. چون بر منبر بالا روی جبرئیل به نزد تو آید و گوید: ای فاطمه، حاجت خود را بخواه . تو می گویی : ای پروردگار من حسن و حسین را به من بنما. پس آن ها نزد تو حاضر شوند در حالی که خون از رگ های حسینت می ریزد و می گوید : ای خدای من ! امروز داد مرا از کسانی که به من ظلم کردند بگیر. آن گاه خدای بزرگ غضب می کند و جهنّم و همه فرشتگان هم به غضب او غضب می کنند. در آن هنگام شعله های آتش از آن بیرون آید و کشندگان حسین ، و فرزندان کشندگان و فرزندان فرزندان ایشان را برچیند ، در حالی که آن ها می گویند : ای پروردگار، ما به جنگ با حسین حاضر نشدیم. خدا به شعله های آتش می فرماید که: آن ها را به سیمای شان بگیرید هر کدام از آن ها که چشم های شان زاق و روهای شان سیاه است مو های جلوی سر های آن ها را بگیرید و در پایین ترین درک های آتش بیندازید که این ها در ظلم کردن بر دوستان حسین از پدران شان که با حسین جنگیدند و او را

ص: 329

کشتند سخت تر گرفتند. پس ای فاطمه تو می شنوی فریاد های آن ها را در جهنّم.

آن گاه جبرئیل می گوید ای فاطمه! حاجت خود را بخواه.

تو می گویی : ای پروردگار من! شیعیانم را می خواهم

خدا می فرماید: ایشان را آمرزیدم

پس تو می گویی: شیعیان شیعیانم را می خواهم.

خدا می فرماید: برو هر که تو را دست آویز خود قرار داد، او را با خود در بهشت بِبَر؛ در آن حال همه خلایق دوست دارند که از شیعیان فاطمه باشند. آن گاه تو می روی و شیعیان تو و شیعیان فرزندان تو و شیعیان امیرالمؤمنین با تو هستند با خاطر های آسوده و عورت های پوشیده، در حالی که همه سختی ها از آن ها برداشته شده و وارد شدن در مواردی که مردمان از آن ها می ترسند برای ایشان آسان می شود و ایشان سیراب می شوند و آنان سیراب نمی شوند.

و چون به در بهشت برسی، دوازده هزار حوریه با تو تلاقی می کنند که پیش از تو با احدی تلاقی نکرده اند و بعد از تو نیز با احدى تلاقی نخواهند کرد که در دست ایشان حربه هایی از نور است و بر اسب هایی از نور سوارند که زین های آن ها از طلای زرد و ياقوت است و زمام آن ها از مروارید تر می باشد، و بر هر اسبی مسندی از سندس قرار داده شده . پس چون داخل بهشت شوی، اهل آن تو را بشارت می دهند و برای شیعیان تو بر پایه هایی از نور، ظرف های خوردنی از جواهر می گذارند و ایشان از آن ظرف ها می خورند در حالی که مردمان مشغول حساب پس دادن می باشند، و ایشان در آن چه اشتهای آن را دارند جاویدان می مانند ....

مؤلّف ناچیز گوید: دایره شفاعت صدّیقه کبری - سلام الله علیها - به قدری وسعت دارد که هر کسی داخل بهشت شود ، حتّی انبیا و مرسلین ، رهین شفاعت او می باشند .

ص: 330

پس بر اشخاص متتبّع در اخبار پیغمبر و ائمّه اطهار پوشیده نخواهد ماند که شفاعت صدّیقه کبری - سلام الله علیها - از همه شفاعت ها برتر و بالا تر ، و وسعت آن زیاد تر از سایر شفعا است و از جهاتی چند ممتاز می باشد . و این کاشف از مقام ولایت کلیّه مطلقه داشتن آن بی بی معظّمه است و شفاعت آن حضرت شامل حال غیر شیعه نیز می شود ، چنان چه از خبر تفسیر فرات بن ابراهیم که در ذیل ذکر می شود ، استفاده می شود روایت چنین است که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: چون روز قیامت شود خدای تعالی خطاب به فاطمه زهرا- صلوات الله و سلامه عليها - می فرماید :

﴿ أَنِّي لاَ أَنْظُرُ فِي مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ حَتَّي تَدْخُلِي اَلْجَنَّةَ أَنْتِ وَ ذُرِّيَّتُكِ وَ شِيعَتُكِ وَ مَنْ أَوْلاَكُمْ مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِكِ قَبْلَ أَنْ أَنْظُرَ فِي مُحَاسَبَةِ الْعِبَادِ

قال صلی الله علیه و آله: فَتَدْخُلُ فَاطِمَةُ ابْنَتِي اَلْجَنَّةَ وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ مَنْ أَوْلاَهَا مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هو مِنْ شِيعَتِهَا فَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ في كتابه : ﴿ لاَ يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الأَكْبَرُ ﴾ (1) قَالَ هَو يَوْمِ الْقِيَامَةِ : ﴿ وَ هُمْ فِي مَا اسْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ ﴾(2) و هي و الله فاطمة علیها السلام وَ ذُرِّيَّتُهَا وَ شِيعَتُهَا وَ مَنْ أولاهم مَعْرُوفاً مِمَّنْ لَيْسَ هُوَ مِنْ شِيعَتِهَا . ﴾.(3)

من به حساب بندگان نظر نمی کنم تا این که تو و ذریّه تو و شیعیانت و کسانی که از شیعیان تو نیستند و به شما احسان کرده اند داخل بهشت شوید پیش از محاسبه بندگان

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: پس فاطمه، دختر من و ذرّيّه و شیعیان او و کسانی که به او احسان کرده اند و از شیعیان او نیستند داخل بهشت می شوند و این است که خدای تعالی

ص: 332

در کتاب خود فرموده: «فزع بزرگ تر که هول روز قیامت باشد ایشان را اندوهگین نمی کند در حالی که در آن چه به آن مایل هستند جاویدان می باشند» و ایشان فاطمه و ذرّیّه و شیعیان او و کسانی که به ایشان احسان کرده اند و از شعیان او نیستند می باشند.

و نیز در حدیث طویلی از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود :

﴿ إِنَّ اللهَ تَبارَک و تَعَالَی إِذَا بَعَثَ الْخَلائِقَ مِنَ الأوَّلِینَ وَ الآخِرِینَ، نَادَی مُنَادِی رَبِّنَا مِنْ تَحْتِ عَرْشِهِ : يَا مَعْشَرَ الخَلائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ لتَجُوزَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ سَيِّدَةُ نِسَاءِ العَالمِينَ عَلى الصِّرَاطِ. فَيَغُضُّ الخَلائِقُ كُلهُمْ أَبْصَارَهُمْ فَتَجُوزُ فَاطِمَةُ عَلى الصِّرَاطِ، لا يَبْقَى أَحَدٌ فِي القِيَامَةِ إِلا غَضَّ بَصَرَهُ عَنْهَا، إِلا مُحَمَّدٌ و عَليٌّ و الحَسَنُ و الحُسَيْنُ و الطَّاهِرُینَ مِنْ أَوْلادِهِمْ، فَإِنَّهُمْ مَحَارِمُهَا أَوْلادِها.

فَإِذَا دَخَلتِ الجَنَّةَ بَقِيَ مِرْطُهَا مَمْدُوداً عَلى الصِّرَاطِ، طَرَفٌ مِنْهُ بِيَدِهَا و هِيَ فِي الجَنَّةِ، و طَرَفٌ فِي عَرَصَاتِ القِيَامَةِ فيُنادِي مُنادِي رَبِّنا: يا أَيُّها المُحِبّونَ لِفَاطِمَةَ تَعَلَّقُوا بِأَهْداب مُرْط فاطِمَةَ سيّدة نساء العالمينَ. فَلا يَبْقى مُحِبُّ لفاطِمَةَ إِلَّا تَعَلَّقَ بِهَدْبَةٍ مِنْ أَهْداب مُرْطِها، حتَّى يَتَعَلَّقَ بها أَكثرُ مِنْ أَلْفِ فِنَامٍ و أَلْفِ فِئَامٍ و أَلْفِ فِئَامٍ.

قالوا: وَ كَمْ فِئامٌ واحدٌ؟ قال : ألف ألف ينجون بها مِنَ النَّارِ .﴾ (1)

چون خدای تبارک و تعالی خلایق اوّلین و آخرین را برانگیزد منادی پروردگار ما از زیر عرش خود ندا می کند: ای گروه خلایق، چشم های خود را بپوشید تا فاطمه دختر محمّد ، سيّدۀ زن های جهانیان بر صراط بگذرد پس همه خلایق چشم های خود را می گیرند و فاطمه بر صراط می گذرد و باقی نمی ماند در قیامت احدی مگر این که چشم خود را از او پوشیده است ، مگر محمّد و علی و حسن و حسین و طاهرین از اولاد فاطمه

ص: 333

که محرم های او هستند و فرزندان او .

پس چون داخل بهشت شود چادر خود را کشیده روی صراط باقی می گذارد که یک طرف به دست خود او است در بهشت و یک طرف آن در عرصات محشر است در قیامت ، پس منادی پروردگار ما ندا می کند: ای دوستان فاطمه، هر کدام از شما به رشته ای از رشته های چادر او آویزان شوید. پس بیش تر از هزار فئام و هزار فنام و هزار فنام بر آن رشته ها آویزان می شوند.

اصحاب گفتند: یک فئام چقدر است؟ فرمود هزار هزار نفر که به سبب آن از آتش نجات می یابند.

ص: 334

فقال : كأنّي بك و قد دخلت على و قالت کیت و کیت ، فرجعت .

فقال عليّ علیه السلام : نور فاطمة من نورنا ؟

فقال صلی الله علیه و آله: أو لا تعلم ؟ فسجد علىّ علیه السلام شكراً لله تعالى .

قال عمّار : فخرج أمير المؤمنين و خرجت بخروجه ، فولج على فاطمة و ولجت معه ، فقالت : كأنّك رجعت إلى أبي ، فأخبرته بما قلته لك.

قال : كان كذلك يا فاطمة .

فقالت : اعلم يا أبا الحسن ، إنّ الله تعالى خلق نوري و كان يسبّح الله جلّ جلاله، ثمّ أودعه شجرة من شجر الجنّة ، فأضاءت ، فلمّا دخل أبي الجنّة أوحى الله إليه إلهاماً أن اقتطف الثمرة من تلك الشجرة و أدرها في لهواتك ، ففعل فأودعني الله سبحانه في صلب أبي ، ثمّ أودعني خديجة بنت خويلد، فوضعتني . و أنا من ذلك النور أعلم ما كان و ما يكون و ما لم يكن . يا أبا الحسن، المؤمن ينظر بنور الله تعالى .(1)

عمّار با من حدیث کرد و گفت : تو را به امر عجیبی خبر بدهم؟ گفتم: آری، برایم بگو ای عمّار گفت : آری، با علی بن ابی طالب حاضر بودم که به فاطمه وارد شد ، چون فاطمه او را دید ندا کرد به سوی من پیش بیا تا برای تو بگویم آن چه را بوده و آن چه هست و خواهد بود و آن چه نبوده است تا روز قیامت تا قیامت برپا شود.

عمّار گفت: دیدم امیرمؤمنان واپس برگشت من هم با او برگشتم تا این که بر پیغمبر صلی الله علیه و آله وارد شد و آن حضرت به او فرمود: ای ابا الحسن! نزدیک من بیا ، آن جناب به نزدیک آن حضرت رفت. چون مجلس آرام گرفت پیغمبر اکرم به او فرمود: آیا تو حدیث می کنی برای من یا من برای تو حدیث کنم. علی علیه السلام گفت: حدیث از تو نیکوتر است ای رسول خدا آن حضرت فرمود گویا [تو را می بینم که ] نزد فاطمه رفتی و با تو چنین و

ص: 336

چنان گفت و تو برگشتی علی علیه السلام گفت: آیا نور فاطمه از نور ما است؟

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمود : آیا نمی دانی ؟ علی علیه السلام سجده شکر برای خدای تعالی به جا آورد .

عمّار گفت : پس امیرمؤمنان بیرون رفت و من هم با او بیرون رفتم او وارد بر فاطمه شد و من هم با او وارد شدم.

پس فاطمه گفت: گویا به سوی پدرم بازگشتی و به آن چه من گفتم او را خبر دادی.

فرمود: همین طور است ای فاطمه.

پس فاطمه گفت: ای ابا الحسن ! خدای تعالی نور مرا در حالی که تسبیح می کرد خدایی را که جلال او بزرگ است، آفرید ، پس آن را در درختی از درخت های بهشت گذارد ، بهشت از آن روشن شد و چون پدرم داخل بهشت شد خدا به او وحی فرستاد و او را الهام کرد که از میوه این درخت بگیر و در دهان خود گذار پس پدرم این کار را کرد. خدای تعالی مرا در صلب او قرار داد و پدرم مرا در رحم مادرم خدیجه دختر خویلد سپرد و او مرا بر زمین گذارد و من از آن نور می دانم آن چه را از پیش بوده است و آن چه می باشد و آن چه نبوده است. ای ابوالحسن! مؤمن به نور خدای تعالی می بیند.

دلیل دوم: حدیث ابی جعفر امام محمّد باقر (علیه السلام) الان که در فصل نام های آن حضرت قبلاً شرح داده شد که در ضمن آن حدیث فرموده است :

﴿ وَ اَللَّهِ لَقَدْ فَطَمَهَا اَللَّهُ تَعَالَی بِالْعِلْمِ وَ عَنِ اَلطَّمْثِ فِی اَلْمِیثَاقِ.﴾ (1)

چنان چه در همان حدیث از رسول خدا صلی الله علیه و آله از خدای تعالی قبل از این فقره حدیث نقل فرموده که خدای تعالی فرمود:

﴿ إِنِّی فَطَمْتُکِ بِالْعِلْمِ ﴾. (2)

تو را به علم، از همه زن ها منقطع ساختم.

بدان که عمق دریای علم حضرت زهرا - سلام الله علیها - نه اندازه ایست که

ص: 337

صاحبان ولایت جزئیّه بتوانند به آن پی برند و مراد بی بی علیها السلام از «ما لم یکن» که در دلیل اوّل ذکر شد، اسراری است که در نزد خداوند متعال مکنون و مخزون است ، و آن غیر از حوادث ،کونیّه و بیرون از محتویّات لوح محفوظ و لوح محو و اثبات است که از خصایص صاحبان ولایت مطلقه است تا چه رسد به علوم سایر انبیا غیر از پدر بزرگوارش و کسی سزاوار چنین مقام و مرتبه ایست که به فرمایش حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) ، خدا او را از دیگران در عالم میثاق به سبب علم منقطع ساخته است.

دلیل سوم: سخن گفتن آن حضرت در شکم مادر و تسلیت دادن او به مادر ستوده سیر خود و خبر به مادر خود دادن از گذشته و آینده ، و امر به صبر نمودن او مادر را ، و انیس او بودن تا هنگامی که وضع حمل او شد.

دلیل چهارم: تکلّم کردن او در هنگام ولادت و شهادت دادن او به یگانگی خدا و این که پدرش آقای همۀ انبیا و شوهرش آقای همه اوصیا ، و فرزندانش آقایان همۀ اسباط و دختر زادگان انبیایند

دلیل پنجم: عالم بودن آن بی بی معظّمه به یگانگی خدا در هنگام ولادت ، و دانستن و اقرار کردن به این که خدا را پیغمبرانی است و پدر او سیّد همۀ آن ها است

دلیل ششم: آن که در حین ولادت می دانست که شوهرش چه کسی خواهد بود و او سیّد همۀ اوصیای انبیا خواهد بود.

دلیل هفتم: می دانست که پس از به حدّ رشد رسیدن و شوهر کردن ، فرزندانی از او به وجود خواهد آمد که آقای سبط های انبیا باشند.

دلیل هشتم: سخن گفتن او با زنانی که از جانب خدا در وقت ولادت او برای وضع حمل مادرش و یاری او حاضر شده بودند

دلیل نهم سلام کردن او به آن زن ها جدا جدا و گفتن او نام های هر یک را به

ص: 338

ترتیب که این نیز دلیل علم آن حضرت است.

دلیل دهم: : صحیفه یا مصحفی است که پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله جبرئیل امین به امر ربّ العالمین با ملائکه بسیار برای او آورد که در آن است جمیع علوم اوّلین و آخرین ، و آن تالی تلو قرآن و سه برابر قرآن است ، و هیچ چیزی از گذشته و آینده ، و علوم بلایا و منایا و آجال در آن فرو گذار نشده و ائمه علیهم السلام به آن مصحف افتخار می کردند . به فصل هفتم رجوع شود.

مؤلّف حقیر گوید: در مورد مصحف صدّیقه طاهره - سلام الله عليها - احادیث مختلفی روایت شده که مشعر(1) است بر چند قول که حاکی از پنج مصحف است:

قول اوّل: حديث دلائل الامامه طبری از حضرت باقر (علیه السلام) که در صفحات قبل ذکر شد که آن مصحفی بوده که در شب جمعه ای جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بر او نزول کرده و در کنارش گذاردند و پس از تبلیغ سلام خدا بر آن بی بی معظّمه و جواب شنیدن به آسمان عروج نمودند و آن در دو جلد از زبرجد سرخ بوده و ورق های آن از درّ سفید بوده

قول دوم: فرمایش امام صادق (علیه السلام) است که فرموده: آن مصحف را خدا املا کرده و به او وحی فرستاده.

قول سوم: نیز خبر صادق (علیه السلام) است که فرموده: آن مصحف کلام خدا بوده که بر پیغمبر وحی فرستاده و آن حضرت املا فرموده و علی علیه السلام به خطّ خود نوشته .

قول چهارم: نیز فرمایش امام صادق (علیه السلام) است که فرموده: بعد از وفات پیغمبر صلی الله علیه و آله چون حزن و اندوه فاطمه در مفارقت پدرش زیاد بود ، روز ها جبرئیل برای تعزیت و تسلیت آن حضرت به زمین می آمده و از مکان و مقام پدر بزرگوارش