عنوان و نام پدیدآور : از خدا چه بخواهیم ؟ : دعاها و ذکرهای قرآنی شامل دعاهای قرآنی٬ ذکرهای قرآنی ..../گردآورنده احمد سعیدی
مشخصات نشر : قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1387.
مشخصات ظاهری : 183ص.
وضعیت فهرست نویسی : در انتظار فهرستنویسی (اطلاعات ثبت)
یادداشت : فارسی- عربی
شماره کتابشناسی ملی : 2065776
ص:1
ص:2
شامل:
* دعاهای قرآنی
* ذکرهای قرآنی
* ذکر های پیامبران
* آیات عافیت
* درخواست های نابجا
گردآورنده: احمد سعیدی
ص:3
عنوان و نام پدیدآور : از خدا چه بخواهیم ؟ : دعاها و ذکرهای قرآنی شامل دعاهای قرآنی٬ ذکرهای قرآنی ..../گردآورنده احمد سعیدی
مشخصات نشر : قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1387.
مشخصات ظاهری : 183ص.
وضعیت فهرست نویسی : در انتظار فهرستنویسی (اطلاعات ثبت)
یادداشت : فارسی- عربی
شماره کتابشناسی ملی : 2065776
ص:4
به گل نرگس، مهدی فاطمه، یوسف زهرا علیهما السلام که همه جهان به یمن وجود ایشان زنده اند.
به امام خمینی رحمه الله و همه شهیدان انقلاب و دفاع مقدّس که پرچم انقلاب اسلامی را به دست نایب باکفایت خود حضرت آیة اللَّه خامنه ای دام ظلّه العالی سپرده اند تا آن را به صاحب اصلی اش آقا امام زمان علیه السلام تقدیم نماید؛ به ویژه همرزمان شهیدم: حسین سعیدی، احمد قاسمیان، سیّد حمید هاشمی، محمّد رضا حلاجان، و احمد آقایی.
ص:5
ص:6
تصویر
ص:7
تصویر
ص:8
تصویر
ص:9
تصویر
ص:10
تصویر
ص:11
تصویر
ص:12
تصویر
ص:13
تصویر
ص:14
تصویر
ص:15
تصویر
ص:16
الحمدللَّه ربّ العالمین و صلّی اللَّه علی محمد وآله الطاهرین
«أُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (1)
همه چیز از خداوند متعال است و همه به او نیازمندیم؛ که «أَنْتُمُ الفُقَراءُ اِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الغَنیُّ الحَمیدُ».(2) پس هر چیزی را باید از خود او خواست و هر نیازی را باید به درگاه او برد، تا آنجا که خداوند به یکی از پیامبرانش فرمود: «حتی نمک غذایت را هم از من بخواه».
و باز او خود فرموده است:
بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را
بخواهید از من تا عنایت کنم شما را
دعا خود نوعی عبادت، بلکه مغز و باطن عبادت است؛ که «الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ»، و نیز دعا نوعی اجابت امر خداست؛ که «فَلْیَسْتَجیبُوا لِی».(3) پس هرگاه خواستیم خدا را عبادت کنیم، کافی است خواسته هایمان را از خدا بخواهیم. و باید بدانیم
ص:17
که اگر همین خواستن ها و دعاها نبود، خداوند نیز هیچ توجهی به ما نمی کرد؛ «قُلْ ما یَعْبَؤُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلا دُعآؤُکُمْ».(1)
ما که به مصالح و منافع و نیازهای واقعی خود آگاه نیستیم، نمی دانیم از خدا چه بخواهیم؟ لذا گاه دعایی می کنیم که به صلاح ما نیست؛ «وَیَدْعُ الاِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعائَهُ بِالخَیْرِ».(2) شاید به همین جهت است که دعای مان مستجاب نمی شود. گرچه مستجاب نشدن دعا نیز بدون اجر و پاداش نیست، و چه حسنات و درجاتی که بدین جهت به مؤمن می دهند که حتی چنین افرادی در روز قیامت می گویند: «ای کاش هیچ دعایی از ما اجابت نمی شد!».
با این حال، عدم اجابت دعا ممکن است علل دیگری هم داشته باشد؛ از جمله: 1 - گناه کردن، 2 - ظلم و ستم به دیگران، 3 - مصلحت نبودن اجابت آن، 4 - شک در اجابت دعا، 5 - نارضایتی والدین، 6 - نفاق، 7 - موجب خودبینی شدن، 8 - خدا دوست دارد که بنده اش همیشه با او در ارتباط باشد. و …
ص:18
بنابراین نه استجابت دعا دلیل بر خوبیِ دعا کننده است و نه عدم اجابت آن، دلیل بر بدی اوست.
برای اجابت دعا باید زمینه هایی را فراهم کرد؛ از جمله:
1 - همه چیز را از خدا بدانیم. 2 - حقوق الهی را رعایت کنیم. 3 - در پی کسب و کار و لقمه حلال باشیم. 4 - با اخلاص و توجّه کامل از خدا بخواهیم. 5 - از خدا بخواهیم، نه اینکه فقط بخوانیم. 6 - در آغاز و پایان هر دعا، بر پیامبر و اهل بیت علیهم السلام صلوات بفرستیم؛ «چون این یک دعای مستجاب است و خدا بزرگ تر از آن است که اول و آخر دعا را قبول کند و دعای میانی را رد نماید».
اگر در دنیا از کسی تقاضایی داشته باشیم، سعی می کنیم برایش هدیه و چشم روشنی ببریم. طرف مقابل هم از آن هدیه ای بیشتر خوشحال می شود که خود نداشته باشد. حال خداوند چه ندارد که برایش ببریم؟ او که هرچه هست از اوست، خالق همه چیز است، هستی هر هستی از هستی آن هستی بخش است. اگر علم و ثروت و مقام را به درگاهش ببریم، او که مخزن و معدن همه اینهاست، چه احتیاج به اینها دارد؟! تنها چیزی که او ندارد، نداری و نیاز و تضرّع و بیچارگی است! اگر این چیزها را به درگاهش ببریم و دعای ما همراه با این حالت باشد، مقرون به اجابت است.
ص:19
برای اینکه بفهمیم چه چیزی را و چگونه از او بخواهیم، بهترین راهش مراجعه به قرآن کریم است، تا هم بهترین چیزها را بخواهیم و هم مبادا دچار غفلت و فراموشی نسبت به این کتاب الهی شده، موجبات رنجش پیامبر را فراهم کنیم، آنجا که رسول خداصلی الله علیه وآله به درگاه خداوند گلایه و شکایت نموده اند؛ که «وَقالَ الرَّسُولُ یا رَبِ ّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا القُرْآنَ مَهْجُوراً»؛(1) و رسول خداصلی الله علیه وآله عرض کرد: پروردگارا! امّت من این قرآن را رها کردند».
دعاهای بسیاری در ضمن آیات قرآن کریم وارد شده است، آنچه در این اثر آمده، جمع آوری این آیات بوده تا در نیازها و نمازها و مواقع مختلف از آن استفاده شود. لذا مطالب این کتاب در پنج فصل تنظیم شده است:
این آیات غالباً آیاتی است که با «ربّ» و «ربّنا» شروع شده است.
اگرچه قرآن همه اش ذکر و نور است؛ ولی برخی از آیات آن در مواقع مختلف شبانه روز، در نماز و غیر نماز بیشتر قابل استفاده است.
ص:20
آیاتی که به برخی از پیامبران خدا اشاره دارد، و از ایشان نقل شده است که در آن، گاه از خدا چیزی درخواست می کردند یا مناجاتی با خدا داشته اند.
آیاتی که در احادیث معصومین علیهم السلام بیان شده و برای رفع بیماری ها و مرض ها و آسان شدن و حل مشکلات سفارش شده است.
شامل برخی درخواست ها و دعاهایی است که یا قابل اجابت نیست و یا وقت اجابت آن گذشته است. از آن جا که برخی از درخواست ها و دعاها در قیامت و یا هنگام مرگ تقاضا می شود، ولی هرگز مستجاب نخواهد شد، پس هرچه هست باید در این دنیا از او درخواست کنیم. آن گاه که جان به حنجره برسد، یا گاه که گرفتار عذاب قبر و برزخ بشویم، و یا وقتی که آتش جهنم را ببینیم، دیگر چه وقت درخواست و چه جای دعا کردن است؟!
قابل توجّه اینکه در ترجمه آیات و ذکرها از ترجمه قرآن کریم حضرت آیت اللَّه العظمی مکارم شیرازی «دام ظله» استفاده شده که برای طول عمر و توفیق روز افزون ایشان دعا می کنیم.
ص:21
خداوند را بسی شکر گزارم که توفیق اُنس با قرآن کریم و گردآوری این اثر را نصیبم ساخت، امید است خوانندگان عزیز، از این کتاب بهره وافری برده، ضمن بیان پیشنهادها و انتقادهای خود، حقیر را از دعای خیر خویش محروم نسازند.
در پایان از همکاری و راهنمایی مدیریت محترم انتشارات مسجد مقدّس جمکران حجّت الاسلام و المسلمین احمدی قمی و برادران واحد پژوهش؛ به خصوص برادر عزیز احمدرضا فیض پور تشکر می شود.
شهر مقدّس قم
احمد سعیدی
ص:22
ص:23
بنابر وظیفه و حسّ دیگر خواهی و آنچه فرموده اند که «الجار ثمّ الدار، ابتدا همسایه بعد خانه» و این که اگر کسی برای دیگران دعا کند، هم حتماً مستجاب می شود و هم برای خودش اجابت و ثواب دارد؛ لذا ما نیز همه جا اوّل برای مؤمنان و سپس برای خودمان دعا می کنیم:
1 - «رَبَّنا آمَنّا فَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا وَأَنْتَ خَیْرُ الرّاحِمِینَ»؛(1)
پروردگارا! ما ایمان آوردیم؛ ما را ببخش و بر ما رحم کن؛ و تو بهترین رحم کنندگانی!
2 - «أَنْتَ وَلِیُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا وَأَنْتَ خَیْرُ الغافِرِینَ»؛(2)
تو ولیّ مایی، و ما را بیامرز، بر ما رحم کن، و تو بهترین آمرزندگانی!
3 - «رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَاغْفِرْلَنا إِنَّکَ عَلی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ»؛(3)
«پروردگارا! نور ما را کامل کن و ما را ببخش که تو بر هر چیز توانائی!»
ص:24
4 - «رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذابَ الجَحِیمِ»؛(1)
پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است؛ پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی می کنند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار!
5 - «رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْلَنا رَبَّنا إِنَّکَ أَنْتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ»؛(2)
پروردگارا! ما را مایه گمراهی کافران قرار مده، و ما را ببخش، ای پروردگار ما که تو عزیز و حکیمی!»
6 - «رَبَّنا وَلاتُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَاعْفُ عَنّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلینا فَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(3)
پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
ص:25
7 - «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَتَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الخاسِرِینَ»؛(1)
«پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!»
8 - «سَمِعْنا وَأَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَإِلَیْکَ المَصِیرُ»؛(2)
«ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داریم)؛ و بازگشت (ما) به سوی توست.»
* * *
کمتر انسانی می توان پیدا کرد که گناه نداشته باشد، غیر از معصومان، لذا در دعاهای مان بیش و پیش از هر چیزی باید به گناه و معصیت خودمان توجّه کنیم که اگر از این رذایل پاک شویم از عواقب دنیوی و اخروی مصون خواهیم ماند، قلبمان پاک و صاف می شود و برای دریافت هرگونه رحمت و برکت الهی آماده می شود:
1 - «رَبَّنا إِنَّنا آمَنّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَقِنا عَذابَ النّارِ»؛(3)
«پروردگارا! ما ایمان آورده ایم؛ پس گناهان ما را بیامرز، و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار!»
ص:26
2 - «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَإِسْرافَنا فِی أَمْرِنا وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(1)
«پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تند روی های ما در کارها، چشم پوشی کن! قدم های ما را استوار بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
3 - «إِنّا آمَنّا بِرَبِّنا لِیَغْفِرَ لَنا خَطایانا وَما أَکْرَهْتَنا عَلَیْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللَّهُ خَیْرٌ وَأَبْقَی ؛(2)
ما به پروردگارمان ایمان آوردیم تا گناهان مان و آنچه را از سحر بر ما تحمیل کردی ببخشاید؛ و خدا بهتر و پایدارتر است!»
4 - «رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلإِیمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَکَفِّرْ عَنّا سَیِّئاتِنا وَتَوَفَّنا مَعَ الأَبْرارِ»؛(3)
پروردگارا! ما صدای منادی (تو) را شنیدیم که به ایمان دعوت می کرد که: «به پروردگار خود، ایمان بیاورید!» و ما ایمان آوردیم؛ پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی های ما را بپوشان! و ما را با نیکان (و در مسیر آن ها) بمیران!
* * *
ص:27
پدر و مادر از سزاوارترین نزدیکان و خویشانی هستند که هر کسی وظیفه دارد در کنار احترام و ادب نسبت به آنان، برایشان دعا کند؛ چه زنده باشند و چه مرده باشند؛ چون بیشترین حقی که بر گردن انسان است حقّ والدین است، پس وظیفه داریم که برایشان دعا کنیم:
1 - «رَبَّنَا اغْفِرْلِی وَلِوالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الحِسابُ»؛(1)
پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا می شود، بیامرز!
2 - «رَبِ ّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانِی صَغِیراً»؛(2)
«پروردگارا! همان گونه که آن ها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمت شان قرار ده!»
3 - «رَبِ ّاغْفِرْلِی وَلِوالِدَیَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالمُؤْمِناتِ وَلا تَزِدِ الظّالِمِینَ إِلّا تَباراً»؛(3)
پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و تمام کسانی را که با ایمان وارد خانه من شدند، و جمیع مردان و زنان با ایمان را بیامرز؛ و ظالمان را جز هلاکت میفزا!»
ص:28
4 - «رَبِّ اغْفِرْ لِأَبِی إِنَّهُ کانَ مِنَ الضّآلِّینَ»؛(1)
و پدرم [عمویم(2)] را بیامرز، که او از گمراهان بود!
* * *
آمرزش خواستن برای برادران؛ چه برادر تنی و چه برادر ایمانی، علاوه بر این که سبب آمرزیدن گناهان و بخشش خطاهای خود و دیگران می شود، دل های مؤمنان را نیز به یکدیگر مهربان، و دوستی ها را زیاد می کند:
1 - «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِأَخِی وَأَدْخِلْنا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ»؛(3)
«پروردگارا! من و برادرم را بیامرز، و ما را در رحمت خود داخل فرما، و تو مهربانترین مهربانانی!»
2 - «رَبَّنَا اغْفِرْلَنا وَلِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالإِیمانِ وَلا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ»؛(4)
«پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دلهای مان حسد و کینه ای نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا، تو مهربان و رحیمی!»
* * *
ص:29
حال که برای پدر و مادر و برادران خود و سایر مؤمنان دعا کردیم، اینک از خدا می خواهیم که نظری هم به ما کند و از گناهان ما درگذرد:
1 - «رَبِ ّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنْتَ خَیْرُ الرّاحِمِینَ»؛(1)
«پروردگارا! مرا ببخش و رحمت کن؛ و تو بهترین رحم کنندگانی!
2 - «رَبِ ّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی»؛(2)
«پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم؛ مرا ببخش!»
3 - «رَبِ ّ اغْفِرْ لِی وَهَبْ لِی مُلْکاً لا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِی إِنَّکَ أَنْتَ الوَهّابُ»؛(3)
پروردگارا! مرا ببخش و حکومتی به من عطا کن که بعد از من سزاوار هیچ کس نباشد، که تو بسیار بخشنده ای!
4 - «رَبِ ّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ ما لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَإِلّا تَغْفِرْ لِی وَتَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الخاسِرِینَ»؛(4)
«پروردگارا! من به تو پناه می برم که از تو چیزی بخواهم که
ص:30
از آن آگاهی ندارم! و اگر مرا نبخشی، و بر من رحم نکنی، از زیانکاران خواهم بود!»
* * *
همه ما می دانیم که خطا کاریم و گناه بسیار داریم، این همه نعمت های خدا را استفاده می کنیم؛ ولی نمی توانیم شکر آن را به جا بیاوریم، فقط یک سرمایه داریم و آن امید به رحمت الهی است که خود موجب فزونی رحمت و روزی و آمرزش است:
1 - «إِنّا نَطْمَعُ أَنْ یَغْفِرَلَنا رَبُّنا خَطایانا أَنْ کُنّا أَوَّلَ المُؤْمِنِینَ»؛(1)
ما امیدواریم که پروردگارمان خطاهای ما را ببخشد، چرا که ما نخستین ایمان آورندگان بودیم!»
2 - «لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنا رَبُّنا وَیَغْفِرْلَنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الخاسِرِینَ»؛(2)
«اگر پروردگارمان به ما رحم نکند، و ما را نیامرزد، بطور قطع از زیانکاران خواهیم بود!»
* * *
اولین اقدام کسی که می خواهد از گناهان پاک شود و توبه نماید و خدا نیز او را بپذیرد، این است که خودش را بشکند
ص:31
و اقرار و اعتراف کند که گناه کار است، بگوید: من گناه کردم، اشتباه نمودم و حالا پشیمان هستم:
1 - «رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا وَکُنّا قَوْماً ضالِّینَ»؛(1)
«پروردگارا! بدبختی ما بر ما چیره شد، و ما قوم گمراهی بودیم!
2 - «رَبِّ اِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ للَّهِ ِ رَبِ ّ العالَمِینَ»؛(2)
«پروردگارا! من به خود ستم کردم؛ و (اینک) با سلیمان برای خداوندی که پروردگار عالمیان است اسلام آوردم!»
* * *
توبه به معنای پشیمانی از گناه و بازگشت به خداست؛ یعنی در حقیقت گناه کردن باعث دوری و روی گردانی از خداست و انسان با توبه نمودن، به سوی خدا برمی گردد. لکن توبه باید واقعی و به تصریح قرآن، توبه نصوح باشد(3) یعنی برگشت واقعی و حقیقی باشد و عزم داشته باشد که
ص:32
دیگر به طرف گناه نرود؛ لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: التّوبة من الذّنب أن لاتعود الیه.(1)
توبه و استغفار به درگاه خداوند از مهم ترین عبادت ها است که هر کسی در هر پست و مقامی که هست باید به آن مبادرت بورزد. البته توبه دارای شرایطی است که باید در جای خود بررسی کرد:
1 - «رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَإِلَیْکَ أَنَبْنا وَإِلَیْکَ المَصِیرُ»؛(2)
پروردگارا! ما بر تو توکّل کردیم و به سوی تو بازگشتیم، و همه فرجام ها به سوی تو است!
2 - «رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنآ أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنا مَناسِکَنا وَتُبْ عَلَیْنا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِیمُ»؛(3)
پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتی که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر، که تو توبه پذیر و مهربانی!
3 - «سُبْحانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَأَنَا أَوَّلُ المُؤْمِنِینَ»؛(4)
«خداوندا! منزهی تو (از اینکه با چشم تو را ببینم)! من به سوی تو بازگشتم! و من نخستین مؤمنانم!»
* * *
ص:33
شما دعا کنید خدا حتماً اجابت را تضمین نموده است:
«وَإِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؛(1)
و هنگامی که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)!
* * *
«رَبِ ّاجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلوةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنا وَتَقَبَّلْ دُعاءِ»؛(2)
پروردگارا! مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا! دعای مرا بپذیر!
* * *
اگر به خدا و پیامبرصلی الله علیه وآله ایمان آوردیم و واجبات و محرمات را رعایت کردیم، می توانیم از خدا متوقع باشیم که گناهان کوچک ما را ببخشد:
ص:34
«رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا»؛(1)
پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن!
* * *
این دعایی است که هر روز حداقل 10 بار در نمازهای واجب از خداوند می خواهیم که ما را به راه راست هدایت کند و به اجابت آن نیز امید داریم:
1 - «اِهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقِیمَ * صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ المَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّآلِّینَ»؛(2)
ما را به راه راست هدایت کن؛ راه کسانی که آنان را مشمول نعمت خود ساختی؛ نه کسانی که بر آنان غضب کرده ای؛ و نه گمراهان.
2 - «عَسَی رَبِّی أَنْ یَهْدِیَنِی سَوآءَ السَّبِیلِ»؛(3)
«امیدوارم پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند!»
* * *
«رَبَّنا إِنَّکَ جامِعُ النّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ المِیعادَ»؛(4)
ص:35
پروردگارا! تو مردم را، برای روزی که تردیدی در آن نیست، جمع خواهی کرد؛ زیرا خداوند، از وعده خود، تخلّف نمی کند. (ما به تو و رحمت بی پایانت، و به وعده رستاخیز و قیامت ایمان داریم.)»
* * *
شرط اوّل پذیرش اعمال خوب انسان و آمرزش گناهان، ایمان آوردن به خداوند متعال و سایر اصول ضروری اسلام است:
1 - «رَبَّنا آمَنّا فَاکْتُبْنا مَعَ الشّاهِدِینَ»؛(1)
«پروردگارا! ایمان آوردیم؛ پس ما را با گواهان (و شاهدان حق، در زمره یاران محمد) بنویس!
2 - «رَبَّنا آمَنّا بِما أَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنا مَعَ الشّاهِدِینَ»؛(2)
پروردگارا! به آنچه نازل کرده ای، ایمان آوردیم و از فرستاده (تو) پیروی نمودیم؛ ما را در زمره گواهان بنویس!»
3 - «وَما لَنا لا نُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَما جآءَنا مِنَ الحَقِ ّ وَنَطْمَعُ أَنْ یُدْخِلَنا رَبُّنا مَعَ القَوْمِ الصّالِحِینَ»؛(3)
ص:36
چرا ما به خدا و آنچه از حق به ما رسیده است، ایمان نیاوریم، در حالی که آرزو داریم پروردگارمان، ما را در زمره صالحان قرار دهد؟!»
4 - «عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْنا رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(1)
«تنها بر خدا توکل داریم؛ پروردگارا! ما را مورد شکنجه گروه ستمگر قرار مده!
* * *
هرگونه توفیق و هدایت به راه حقّ و راست، به عنایت خداوند است، بنابراین از او می خواهیم که:
«رَبِ ّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصِیراً»؛(2)
«پروردگارا! مرا (در هر کار،) با صداقت وارد کن، و با صداقت خارج ساز! و از سوی خود، حجتی یاری کننده برایم قرار ده!»
* * *
چون شیطان و هوای نفس و دام های فراوان دیگری در کمین انسان هستند، باید دعای همیشگی ما این باشد تا حالا
ص:37
که خدا توفیق داده و در مسیر حقّ قدم گذاشته ایم، همچنان ثابت قدم بمانیم:
1 - «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الوَهّابُ»؛(1)
(راسخانِ در علم، می گویند:) «پروردگارا! دل هایمان را، بعد از آن که ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده ای!
2 - «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(2)
«پروردگارا! پیمانه شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان!
3 - «رَبَّنَا اغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا وَإِسْرافَنا فِی أَمْرِنا وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(3)
«پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تندروی های ما در
ص:38
کارها، چشم پوشی کن! قدمهای ما را استوار بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
* * *
این که می گویند مهم ترین دعایتان این باشد که عاقبت به خیر شوید (اللهم اجعل عاقبة امرنا خیراً) چون با همان حال است که روز قیامت برانگیخته خواهیم شد، لذا باید از خدا بخواهیم که با حال اسلام بمیریم تا با حال اسلام نیز زنده شویم:
1 - «فاطِرَ السَّماواتِ وَالأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ»؛(1)
ای آفریننده آسمانها و زمین! تو ولیّ و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی، مرا مسلمان بمیران؛ و به صالحان ملحق فرما!»
2 - «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَتَوَفَّنا مُسْلِمِینَ»؛(2)
بار الها! صبر و استقامت بر ما فرو ریز! (و آخرین درجه شکیبائی را به ما مرحمت فرما!) و ما را مسلمان بمیران!»
* * *
اعتقاد به علم خدا و این که او در همه حال و در همه جا و از
ص:39
همه چیز خبر دارد و به همه اعمال ما آگاهی دارد، نتیجه اش این می شود که ما خدا را همیشه ناظر بر اعمال خود بدانیم و بر خلاف دستوراتش عمل نکنیم:
«رَبَّنا إِنَّکَ تَعْلَمُ ما نُخْفِی وَما نُعْلِنُ وَما یَخْفی عَلَی اللَّهِ مِنْ شَیْ ءٍ فِی الأَرْضِ وَلا فِی السَّمآءِ»؛(1)
پروردگارا! تو می دانی آنچه را ما پنهان و یا آشکار می کنیم؛ و چیزی در زمین و آسمان بر خدا پنهان نیست!
* * *
توکل مهم ترین پناهگاه خداوند است که هر که به آن درآید کارهایش به سامان خواهد بود، لکن این مهم، جای حرکت و فعالیت شخص را نمی گیرد:
1 - «رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَإِلَیْکَ أَنَبْنا وَإِلَیْکَ المَصِیرُ»؛(2)
پروردگارا! ما بر تو توکّل کردیم و به سوی تو بازگشتیم، و همه فرجام ها به سوی تو است!
2 - «عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْنا رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(3)
«تنها بر خدا توکل داریم؛ پروردگارا! ما را مورد شکنجه گروه ستمگر قرار مده!
ص:40
3 - « … عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْنا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَبَیْنَ قَوْمِنا بِالحَقِ ّ وَأَنْتَ خَیْرُ الفاتِحِینَ»؛(1)
تنها بر خدا توکل کرده ایم. پروردگارا! میان ما و قوم ما بحق داوری کن، که تو بهترین داورانی!»
4 - «رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَالأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَ مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً»؛(2)
«پروردگار ما، پروردگار آسمان ها و زمین است؛ هرگز غیر او معبودی را نمی خوانیم؛ که اگر چنین کنیم، سخنی به گزاف گفته ایم.
5 - «حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ العَظِیمِ»؛(3)
«خداوند مرا کفایت می کند؛ هیچ معبودی جز او نیست؛ بر او توکّل کردم؛ و او صاحب عرش بزرگ است!»
6 - «عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَعَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ المُتَوَکِّلُونَ»؛(4)
بر او توکّل کرده ام؛ و همه متوکّلان باید بر او توکّل کنند!
* * *
ص:41
انسان دارای دشمنان زیادی است که از مهم ترین آنان، شیطان و اعوان و انصار اوست. و طبق یکی از آیات قرآن کریم، شیطان و لشکریان او به گونه ای هستند که آن ها ما را می بینند امّا ما آن ها را نمی بینیم؛(1) لذا اگر ما بخواهیم در مقابل او پیروز شویم باید از خداوند متعال کمک بگیریم و در دژ محکم الهی پناهنده شویم:
1 - «رَبِ ّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ * وَأَعُوذُ بِکَ رَبِ ّ أَنْ یَحْضُرُونِ»؛(2)
و بگو: «پروردگارا! از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم! و از اینکه آنان نزد من حاضر شوند (نیز) -ای پروردگار من- به تو پناه می برم!»
2 - «رَبِ ّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْئَلَکَ ما لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَإِلّا تَغْفِرْ لِی وَتَرْحَمْنِی أَکُنْ مِنَ الخاسِرِینَ»؛(3)
ص:42
«پروردگارا! من به تو پناه می برم که از تو چیزی بخواهم که از آن آگاهی ندارم! و اگر مرا نبخشی، و بر من رحم نکنی، از زیانکاران خواهم بود!»
* * *
خدایا ما به جهانی غیر از این دنیا و به روز جزا اعتقاد داریم؛ یعنی روزی که دوباره زنده می شویم تا به اعمال ما رسیدگی شده، پاداش و کیفر کردار خود را ببینیم، بنابراین:
1 - «وَاکْتُبْ لَنا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ إِنّا هُدْنا إِلَیْکَ»؛(1)
و برای ما، در این دنیا و سرای دیگر، نیکی مقرّر فرما؛ چه اینکه ما به سوی تو بازگشت کرده ایم!
2 - «إِنّا إِلی رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ»؛(2)
ما به سوی پروردگارمان باز می گردیم!
* * *
تسلیم بودن به فرمانهای الهی
مطابق تعلیمی که این آیه شریفه می دهد، از خدا بخواهیم که هم خودمان و هم فرزندانمان تسلیم امر پروردگار باشیم:
«رَبَّنا وَاجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنا
ص:43
مَناسِکَنا وَتُبْ عَلَیْنآ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحِیمُ»؛(1)
پروردگارا! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده! و از دودمان ما، امتی که تسلیم فرمانت باشند، به وجود آور! و طرز عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر، که تو توبه پذیر و مهربانی!
* * *
معروف است که دنیا دار امتحان و تکلیف است. خدا انسان را به زمین آورده تا او را امتحان و آزمایش کند و این موضوع برای هیچ کسی استثنا نشده، برای همه، انواع تکالیف و امتحانات و ابتلائات را آماده فرموده، که برخی رد و برخی قبول می شوند. امّت های گذشته مبتلا به امتحانات سختی شده بودند و اینک از خدا می خواهیم که این امتحان را بر ما آسان کند:
1 - «رَبَّنا وَلا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا»؛(2)
پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی!
ص:44
2 - «رَبَّنا وَلا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَاعْفُ عَنّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلینا فَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(1)
پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
* * *
صبر و پایداری در عقیده و عمل، و پیروزی در جهاد و کارزار، چیزی است که باید از خدا کمک گرفت، آن چنان که پیروان موسی و همراهان داوود و طالوت چنین خواستند و موفق شدند:
1 - «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(2)
«پروردگارا! پیمانه شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدم های ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان!
2 - «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَتَوَفَّنا مُسْلِمِینَ»؛(3)
ص:45
بار الها! صبر و استقامت بر ما فرو ریز! (و آخرین درجه شکیبائی را به ما مرحمت فرما!) و ما را مسلمان بمیران!»
* * *
آمرزش گناهان، فقط از خدا بر می آید و شفاعت هیچ کسی را هم نمی پذیرد؛ مگر کسانی را که خود اجازه داده باشد؛ از جمله پیامبران که شاهدش نیز همین آیه است که فرزندان یعقوب، پیامبر زمان خود را شفیع قرار دادند، او هم قبول کرد و خدا نیز تأیید فرموده است:
«یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنّا کُنّا خاطِئِینَ»؛(1)
«پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، که ما خطاکار بودیم!»
* * *
ما هر چه داریم از خداست، نعمت خداست؛ چه اعضا و جوارح خودمان و چه مواهب و نعمت های مادی و معنوی دنیا، و اگر بخواهیم شکر او را به جا بیاوریم و عمل صالحی انجام دهیم، باید خودش توفیق عنایت فرماید:
«رَبِ ّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضیهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی
ص:46
عِبادِکَ الصّالِحِینَ»؛(1)
«پروردگارا! شکر نعمتهایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم، و مرا به رحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن!»
* * *
خداوند متعال از انسان خواسته که فقط گناه نکند، اگر گناه را ترک نمود، دنیا و آخرتش بهشت خواهد شد:
«وَقِهِمُ السَّیِّئاتِ وَمَنْ تَقِ السَّیِّئاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذلِکَ هُوَ الفَوْزُ العَظِیمُ»؛(2)
و آنان را از بدیها نگاه دار، و هر کس را که در آن روز از بدیها نگاه داری، مشمول رحمتت ساخته ای؛ و این است همان رستگاری عظیم!
* * *
بهترین و برترین دعا برای فرزندان و اهل و عیال و خانواده این است که از خدا بخواهیم، ما و آنان افراد صالح و شایسته ای باشیم تا در دنیا و آخرت باعث چشم روشنی و قوت قلب ما باشند و همه ما سرآمد پرهیزکاران و پیشگام اهل تقوی باشیم:
ص:47
«رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَذُرِّیّاتِنا قُرَّةَأَعْیُنٍ وَاجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً»؛(1)
«پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده، و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان!»
* * *
تنها سرمایه ما برای رفتن به درگاه خداوند متعال، اظهار عجز و نیاز است و او نیز جز نیاز چیزی را خریدار نیست:
«رَبِ ّ إِنِّی لِما أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ»؛(2)
«پروردگارا! هر خیر و نیکی بر من فرستی، به آن نیازمندم!» * * *
«رَبِ ّ انْصُرْنِی بِما کَذَّبُونِ»؛(3)
«پروردگارا! مرا در برابر تکذیب های آنان یاری کن!»
* * *
آن گاه که پیامبران و اولیای الهی در مواجهه با دشمنان خود، عناد و لجاجت و انکار آنان را مشاهده می کردند، در پایان می گفتند که خدایا داوری و حکم حقّ را خودت صادر و اجرا فرما:
ص:48
«رَبِ ّ احْکُمْ بِالحَقِ ّ وَرَبُّنَا الرَّحْمنُ المُسْتَعانُ عَلی ما تَصِفُونَ»؛(1)
«پروردگارا! به حق داوری فرما (و این طغیانگران را کیفر ده)! و پروردگار ما (خداوند) رحمان است که در برابر نسبت های ناروای شما، از او استمداد می طلبم!»
* * *
شرح صدر و زبان گویا و نفوذ کلام، از نعمت های الهی است که خداوند شامل حال بعضی از افراد می کند، ما نیز مانند حضرت موسی از خدا بخواهیم تا عنایت فرماید:
«رَبِ ّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَیَسِّرْلِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی * یَفْقَهُوا قَوْلِی»؛(2)
«پروردگارا! سینه ام را گشاده کن؛ و کارم را برایم آسان گردان! و گره از زبانم بگشای؛ تا سخنان مرا بفهمند!
* * *
خدایا! بر ما رحمت فرست، خدایا! به ما رحم کن:
1 - «رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً»؛(3)
«پروردگارا! ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن، و راه نجاتی برای ما فراهم ساز!»
ص:49
2 - «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الوَهّابُ»؛(1)
«پروردگارا! دل هایمان را، بعد از آن که ما را هدایت کردی، (از راه حق) منحرف مگردان! و از سوی خود، رحمتی بر ما ببخش، زیرا تو بخشنده ای!
* * *
این سخن مؤمنان واقعی و ره یافتگان است که با ایمان و عمل صالح به مقامات بلندی دست یافته اند، امّا هنوز آن را کم می دانند:
«رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَاغْفِرْلَنا إِنَّکَ عَلی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ»؛(2)
«پروردگارا! نور ما را کامل کن و ما را ببخش که تو بر هر چیز توانائی!»
* * *
اگرچه هر گاه دچار مشکل می شویم و نیازی داریم که از دست کسی بر نمی آید فقط و باید به خدا رجوع کنیم؛ یعنی کسی دیگر قادر به انجام آن نیست، ولی چه خوب است در حال خوشی نیز چنین باشیم؛ چون در حال خوشی و کمال آرامش و آسایش نیز سر تا پا نیازمند او هستیم ولی خود نمی دانیم:
ص:50
1 - «یا أَیُّهَا العَزِیزُ مَسَّنا وَأَهْلَنَا الضُّرُّ وَجِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الکَیْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَیْنا إِنَ اللَّهَ یَجْزِی المُتَصَدِّقِینَ»؛(1)
«ای عزیز! ما و خاندان ما را ناراحتی فرا گرفته، و متاع کمی (برای خرید موادّ غذایی) با خود آورده ایم؛ پیمانه را برای ما کامل کن؛ و بر ما تصدّق و بخشش نما، که خداوند بخشندگان را پاداش می دهد!»
2 - «أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ»؛(2)
«بدحالی و مشکلات به من روی آورده؛ و تو مهربانترین مهربانانی!»
* * *
روزی حلال که از جانب خداوند رسیده باشد، البته که موجب عید و برکت است:
1 - «اَللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّمآءِ تَکُونُ لَنا عِیداً لِأَوَّلِنا وَآخِرِنا وَآیَةً مِنْکَ وَارْزُقْنا وَأَنْتَ خَیْرُ الرّازِقِینَ»؛(1)
خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده ای بر ما بفرست! تا برای اول و آخر ما، عیدی باشد، و نشانه ای از تو؛ و به ما روزی ده! تو بهترین روزی دهندگانی!»
2 - «رَبِ ّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ»؛(2)
«پروردگارا! این سرزمین را شهر امنی قرار ده! و اهل آن را -آن ها که به خدا و روز بازپسین، ایمان آورده اند- از ثمرات (گوناگون)، روزی ده!»
* * *
داشتن فرزند، آن هم فرزند صالح چیزی نیست که از دست کسی جز خدا برآید. فقط خداست که فرزند می دهد، فقط اوست که می تواند به کسی دختر بدهد و به دیگری پسر
ص:52
بدهد و یا برخی نیز عقیم بمانند؛(1) بنابراین درخواست ما هم از خدا چنین است:
1 - «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَذُرِّیّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً»؛(2)
«پروردگارا! از همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم ما قرار ده، و ما را برای پرهیزگاران پیشوا گردان!»
2 - «رَبِ ّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ»؛(3)
«خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه ای (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را می شنوی!»
3 - «رَبِ ّ هَبْ لِی مِنَ الصّالِحِینَ»؛(4)
پروردگارا! به من از صالحان [فرزندان صالح]ببخش!»
4 - «رَبِ ّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَأَنْتَ خَیْرُ الوارِثِینَ»؛(5)
ص:53
«پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومند ی به من عطا کن)؛ و تو بهترین وارثانی!»
5 - «رَبِ ّ إِنِّی وَهَنَ العَظْمُ مِنِّی وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْباً وَلَمْ أَکُنْ بِدُعآئِکَ رَبِ ّ شَقِیّاً * وَإِنِّی خِفْتُ المَوالِیَ مِنْ وَرآئِی وَکانَتِ امْرَأَتِی عاقِراً فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً»؛(1)
«پروردگارا! استخوانم سست شده؛ و شعله پیری تمام سرم را فراگرفته؛ و من هرگز در دعای تو، از اجابت محروم نبوده ام! و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم (که حق پاسداری از آیین تو را نگاه ندارند)! و (از طرفی) همسرم نازا و عقیم است؛ تو از نزد خود جانشینی به من ببخش … ».
* * *
این دستور خداست که به پیامبرش فرموده از من بخواه تا بر علم تو بیفزایم و چه دعایی بهتر از این که خدا ما را به آن راهنمایی می کند:
«رَبِ ّ زِدْنِی عِلْماً»؛(2)
«پروردگارا! علم مرا افزون کن!»
«وَسِعَ رَبُّنا کُلَّ شَیْ ءٍ عِلْماً عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْنا رَبَّنا افْتَحْ بَیْنَنا وَبَیْنَ
ص:54
قَوْمِنا بِالحَقِ ّ وَأَنْتَ خَیْرُ الفاتِحِینَ»؛(1)
علم پروردگار ما، به همه چیز احاطه دارد. تنها بر خدا توکل کرده ایم. پروردگارا! میان ما و قوم ما بحق داوری کن، که تو بهترین داورانی!»
* * *
«رَبِ ّ اجْعَلْ هذَا البَلَدَ آمِناً وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الأَصْنامَ»؛(2)
«پروردگارا! این شهر [مکّه]را شهر امنی قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش بت ها دور نگاه دار!
* * *
هنگام ورود به هر منزل و مکان جدیدی این آیه و دعا را بخوانیم:
«رَبِ ّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلاً مُبارَکاً وَأَنْتَ خَیْرُ المُنْزِلِینَ»؛(3)
«پروردگارا! ما را در منزلگاهی پربرکت فرود آر، و تو بهترین فرود آورندگانی!»
* * *
کیست که از نعمت خوشش نیاید؟ امّا کیست که باور کند
ص:55
افزایش نعمت های آینده به شکر نعمت های سابق است؟ شکر کنیم تا نعمت ما افزون شود؛ اگر چه همین شکر نیز نعمتی از جانب خداست:
1 - «رَبِ ّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبادِکَ الصّالِحِینَ»؛(1)
«پروردگارا! شکر نعمت هایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم، و مرا به رحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن!»
هر نعمتی شکری مخصوص به خود دارد، نعمت زیبایی شکری دارد و نعمت ثروت شکری دیگر، چنان که نعمت قدرت نیز پشتیبانی از مظلوم است:
2 - «رَبِ ّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهِیراً لِلمُجْرِمِینَ»؛(2)
«پروردگارا! به شکرانه نعمتی که به من دادی، هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود!»
* * *
انسان هم باید خودش اهل نماز باشد و آن را به موقع انجام
ص:56
دهد و هم زمینه ساز برای دیگران باشد تا همه به سوی نماز بیایند. چنین کسی را اقامه کننده نماز گویند؛ یعنی نماز را برپا داشته است:
«رَبِ ّاجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلوةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنا وَتَقَبَّلْ دُعاءِ»؛(1)
پروردگارا: مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا: دعای مرا بپذیر!
* * *
این از اوصاف مؤمنان واقعی و از اوصاف بهشتیان است که قرآن کریم آنان را وصف نموده است؛ هیچ غلّ و غشّ و کینه ای نسبت به یکدیگر ندارند، هر چه خوبی برای خود می خواهند برای برادران ایمانی خود هم می خواهند: (2)
«رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَلِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالإِیمانِ وَلاتَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ»؛(3)
«پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی
ص:57
گرفتند بیامرز، و در دل هایمان حسد و کینه ای نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا، تو مهربان و رحیمی!»
* * *
هر عملی تا نزد خدا مقبول نگردد مانند گرد و غبار هوا خواهد شد و تنها عملی مقبول است که همراه با تقوا باشد: (1)
«رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ العَلِیمُ»؛(2)
«پروردگارا! از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایی!
* * *
«فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ العَلِیمُ»؛(3)
از من بپذیر، که تو شنوا و دانایی!
* * *
مستضعفانی که هیچ چاره و قدرتی ندارند، نه تاب جهاد دارند و نه توان بر هجرت، با صبر و استقامت، از خدا در خواست راه نجات می کنند و هر که صدای آنان را بشنود و پاسخ ندهد مورد توبیخ خداوند است که چرا برای نجات آنان جهاد نمی کنید:
ص:58
«رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ القَرْیَةِ الظّالِمِ أَهْلُها وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیراً»؛(1)
«پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!
* * *
در هر مورد که معصیت خدا و نافرمانی او را می کنیم، در هر لحظه که گناهی از ما سر می زند، در حقیقت آتشی برای خود می افروزیم که سوز آن دامن خودمان را می گیرد. راه خاموش کردن این آتش، ترک گناه، جبران آن و انجام عمل خیر است:
1 - «رَبَّنا إِنَّنا آمَنّا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَقِنا عَذابَ النّارِ»؛(2)
«پروردگارا! ما ایمان آورده ایم؛ پس گناهان ما را بیامرز، و ما را از عذابِ آتش، نگاهدار!»
2 - «رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النّارِ»؛(3)
بار الها! این ها را بیهوده نیافریده ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!
ص:59
3 - «رَبَّنا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَما لِلظّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ»؛(1)
پروردگارا! هر که را تو (بخاطر اعمالش،) به آتش افکنی، او را خوار و رسوا ساخته ای! و برای افراد ستمگر، هیچ یاوری نیست!
4 - «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ»؛(2)
«پروردگارا! به ما در دنیا (نیکی) عطا کن! و در آخرت نیز (نیکی) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!»
5 - «رَبَّنَا اصْرِفْ عَنّا عَذابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذابَها کانَ غَراماً * إِنَّها سآءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقاماً»؛(3)
و کسانی که می گویند: «پروردگارا! عذاب جهنم را از ما برطرف گردان، که عذابش سخت و پر دوام است! مسلّماً آن (جهنم)، بد جایگاه و بد محلّ اقامتی است!»
6 - «رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ ءٍ رَحْمَةً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذابَ الجَحِیمِ»؛(4)
ص:60
پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فراگرفته است؛ پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی می کنند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار!
* * *
از بزرگ ترین گناهان کبیره، شرک و بت پرستی است، اگر چه بت هر زمانی به شکل و قیافه ی زمان خود است، گاه بت چوبی است و گاه خرما و استکبار و خدایان ساختگی دیگر:
«رَبِ ّ اجْعَلْ هذَا البَلَدَ آمِناً وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الأَصْنامَ»؛(1)
«پروردگارا! این شهر [مکه] را شهر امنی قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاه دار!
* * *
و پر واضح است که برای نجات از ظلم ظالم باید مبارزه با ظلم را نیز در دستور کار خود قرار دهیم:
«وَنَجِّنا بِرَحْمَتِکَ مِنَ القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(2)
و ما را با رحمتت از (دست) قوم کافر رهایی بخش!
* * *
1 - «رَبِ ّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ
ص:61
وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(1)
«پروردگارا! خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش!»
2 - «رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ القَرْیَةِ الظّالِمِ أَهْلُها وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصِیراً»؛(2)
«پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!
3 - «رَبَّنا لا تَجْعَلْنا مَعَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(3)
«پروردگارا! ما را با گروه ستمگران قرار مده!»
4 - «رَبِ ّ نَجِّنِی مِنَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(4)
«پروردگارا! مرا از این قوم ظالم رهایی بخش!»
5 - «رَبِ ّ فَلا تَجْعَلْنِی فِی القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(5)
ص:62
پروردگار من! مرا (در این عذابها) با گروه ستمگران قرار مده!»
* * *
«رَبِ ّ إِنِّی لا أَمْلِکُ إِلّا نَفْسِی وَأَخِی فَافْرُقْ بَیْنَنا وَبَیْنَ القَوْمِ الفاسِقِینَ»؛(1)
«پروردگارا! من تنها اختیار خودم و برادرم را دارم، میان ما و این جمعیّت گنهکار، جدایی بیفکن!»
* * *
«رَبِ ّ نَجِّنِی وَأَهْلِی مِمّا یَعْمَلُونَ»؛(2)
پروردگارا! من و خاندانم را از آنچه این ها انجام می دهند رهایی بخش!»
* * *
اگر چه دنیا دار امتحان و ابتلا و بلاست؛ ولی می شود از خدا خواست که خدایا ما را به بلا و امتحان و ابتلائات مشکل دچار نکن:
«رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنا رَبَّنا إِنَّکَ أَنْتَ
ص:63
العَزِیزُ الحَکِیمُ»؛(1)
پروردگارا! ما را مایه گمراهی کافران قرار مده، و ما را ببخش، ای پروردگار ما که تو عزیز و حکیمی!»
* * *
«رَبِ ّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَإِلّا تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُنْ مِنَ الجاهِلِینَ»؛(2)
«پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه این ها مرا به سوی آن می خوانند! و اگر مکر و نیرنگ آن ها را از من باز نگردانی، به سوی آنان متمایل خواهم شد و از جاهلان خواهم بود!»
* * *
هر گونه ایمان و عقیده و عمل خیر، آن گاه ارزش دارد که به همراه انسان باشد و بتواند آن را تا قبر و قیامت همراه ببرد که از این به عاقبت به خیر شدن تعبیر می شود؛ یعنی در آن لحظه آخر ایمان انسان صحیح باشد و عملش نیز صالح:
1 - «وَاکْتُبْ لَنا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ إِنّا هُدْنا إِلَیْکَ»؛(3)
ص:64
و برای ما، در این دنیا و سرای دیگر، نیکی مقرّر فرما؛ چه این که ما به سوی تو بازگشت کرده ایم!
2 - «رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَهَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً»؛(1)
«پروردگارا! ما را از سوی خودت رحمتی عطا کن، و راه نجاتی برای ما فراهم ساز!»
3 - «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ»؛(2)
«پروردگارا! به ما در دنیا (نیکی) عطا کن! و در آخرت نیز (نیکی) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!»
* * *
در این دنیا انسان هر کاری که در نهان انجام بدهد مخفی خواهد ماند و کسی جز خود و خدایش خبر ندارد و خدا نیز که ستّار است؛ امّا روز قیامت روز برملا شدن همه نهان ها و مخفی کاری ها است و از همین الان هم فرموده که فردا چه خبر است، هر که می خواهد رسوا نشود نباید گناه کند، حال اگر از روی نفهمی و جهالت و غرور، مرتکب خلاف شدیم باید
ص:65
با تضرع و زاری از خدا بخواهیم که آنجا نیز ما را رسوا نکند:
1 - «وَلا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ»؛(1)
و در آن روز که مردم برانگیخته می شوند، مرا شرمنده و رسوا مکن!
2 - «رَبَّنا وَآتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَلا تُخْزِنا یَوْمَ القِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ المِیعادَ»؛(2)
پروردگارا! آنچه را به وسیله پیامبرانت به ما وعده فرمودی، به ما عطا کن! و ما را در روز رستاخیز، رسوا مگردان! زیرا تو هیچ گاه از وعده خود، تخلف نمی کنی.
* * *
خانه بهشتی ما را چیزی جز ایمان صحیح و عمل صالح ما درست نمی کند، هر ذکری که بگوییم، هر عمل خیری که انجام دهیم یک آجر بر بنای خانه ما و درختی به بوستان بهشتی ما افزوده می شود؛ البته به شرطی که با گناه آن را تخریب نکنیم:
«رَبِ ّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتاً فِی الجَنَّةِ وَنَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِی مِنَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(3)
ص:66
«پروردگارا! خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش!»
* * *
نام نیک داشتن، نکو نام زیستن و آبروداری کردن، هم از وظایف هر انسانی است و هم از نعمت های خداست:
«وَاجْعَلْ لِی لِسانَ صِدْقٍ فِی الآخِرِینَ»؛(1)
و برای من در میان امّتهای آینده، زبان صدق (و ذکر خیری) قرار ده!
* * *
1 - «رَبَّنا وَأَدْخِلْهُمْ جَنّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبآئِهِمْ وَأَزْواجِهِمْ وَذُرِّیّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ»؛(2)
پروردگارا! آن ها را در باغ های جاویدان بهشت که به آن ها وعده فرموده ای وارد کن، همچنین از پدران و همسران و فرزندانشان هر کدام که صالح بودند، که تو توانا و حکیمی!
ص:67
2 - «وَاجْعَلْنِی مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ»؛(1)
و مرا از وارثان بهشت پر نعمت گردان!
* * *
«رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلإِیمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَکَفِّرْ عَنّا سَیِّئاتِنا وَتَوَفَّنا مَعَ الأَبْرارِ»؛(2)
پروردگارا! ما صدای منادی (تو) را شنیدیم که به ایمان دعوت می کرد که: «به پروردگار خود، ایمان بیاورید!» و ما ایمان آوردیم؛ پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی های ما را بپوشان! و ما را با نیکان (و در مسیر آن ها) بمیران!
* * *
و این نیز نعمت بر نعمت است که انسان هم خودش صالح باشد و هم با صالحان همنشین گردد و تا کسی خود صالح نباشد او را در جمع صالحان راه نمی دهند:
1 - «فاطِرَ السَّماواتِ وَالأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِ ّ فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ»؛(3)
پروردگارا! بخشی (عظیم) از حکومت به من بخشیدی، و مرا از علم تعبیر خواب ها آگاه ساختی! ای آفریننده
ص:68
آسمان ها و زمین! تو ولیّ و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی، مرا مسلمان بمیران؛ و به صالحان ملحق فرما!»
2 - «رَبِ ّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبادِکَ الصّالِحِینَ»؛(1)
«پروردگارا! شکر نعمت هایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم، و مرا به رحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن!»
3 - «رَبِ ّ هَبْ لِی حُکْماً وَأَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ»؛(2)
پروردگارا! به من علم و دانش ببخش، و مرا به صالحان ملحق کن!
* * *
برای جهاد و مبارزه با کافران و مفسدان و ظالمان باید از همه ابزار و وسایل کمک گرفت که یکی از آنان دعاست:
«رَبِ ّ انصُرْنِی عَلَی القَوْمِ المُفْسِدِینَ»؛(3)
«پروردگارا! مرا در برابر این قوم تبهکار یاری فرما!»
* * *
ص:69
1 - «رَبَّنا وَلا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَاعْفُ عَنّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلینا فَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(1)
پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
2 - «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(2)
«پروردگارا! پیمانه شکیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان!
3 - «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَإِسْرافَنا فِی أَمْرِنا وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(3)
«پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و از تندروی های ما در کارها، چشم پوشی کن! قدم های ما را استوار بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
* * *
ص:70
1 - «رَبَّنَا اطْمِسْ عَلی أَمْوالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلی قُلُوبِهِمْ فَلا یُؤْمِنُوا حَتّی یَرَوُا العَذابَ الأَلِیمَ»؛(1)
پروردگارا! اموالشان را نابود کن! و (بجرم گناهانشان،) دل هایشان را سخت و سنگین ساز، به گونه ای که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند!»
2 - «رَبِ ّ اغْفِرْ لِی وَلِوالِدَیَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالمُؤْمِناتِ وَلا تَزِدِ الظّالِمِینَ إِلّا تَباراً»؛(2)
پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و تمام کسانی را که با ایمان وارد خانه من شدند، و جمیع مردان و زنان باایمان را بیامرز؛ و ظالمان را جز هلاکت میفزا!»
* * *
ما طبق وظیفه ای که داریم باید برای مستضعفان فکری و فرهنگی و جاهلان و کافران غیر معاند دعا کنیم تا به راه راست هدایت شوند؛ امّا آنان که عناد می ورزند و لجاجت می کنند؛ یعنی حقّ را می فهمند ولی نمی پذیرند، اینان استدلالی غیر از مبارزه و نفرین نمی فهمند:
1 - «رَبِ ّ لا تَذَرْ عَلَی الأَرْضِ مِنَ الکافِرِینَ دَیّاراً إِنَّکَ إِنْ
ص:71
تذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَلا یَلِدُوا إِلّا فاجِراً کَفّاراً»؛(1)
«پروردگارا! هیچ یک از کافران را بر روی زمین باقی مگذار! چرا که اگر آن ها را باقی بگذاری، بندگانت را گمراه می کنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمی آورند!
2 - «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنَ العَذابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً»؛(2)
پروردگارا! آنان را از عذاب، دو چندان ده و آن ها را لعن بزرگی فرما!»
3 - «رَبَّنا مَنْ قَدَّمَ لَنا هذا فَزِدْهُ عَذاباً ضِعْفاً فِی النّارِ»؛(3)
«پروردگارا! هر کس این عذاب را برای ما فراهم ساخته، عذابی مضاعف در آتش بر او بیفزا!»
4 - «رَبِ ّ إِمّا تُرِیَنِّی ما یُوعَدُونَ»؛(4)
«پروردگار من! اگر عذاب هایی را که به آنان وعده داده می شود به من نشان دهی (و در زندگی ام آن را ببینم).
ص:72
* * *
ص:73
برای ورود به نماز که خلوتگاه گفتگوی خدا و بنده است، باید کسب آمادگی کرد، مقدماتی را باید فراهم نمود، تا تمرکز و حضور قلب حاصل شود؛ لذا فرمودند قبل از تکبیرة الاحرام این ذکرها گفته شود:
1 - « … إِنَّ صَلاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیایَ وَمَماتِی للَّهِ ِ رَبِ ّ العالَمِینَ * لا شَرِیکَ لَهُ وَبِذلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ المُسْلِمِینَ»؛(1)
بگو: «نماز و تمام عبادات من، و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند پروردگار جهانیان است. همتایی برای او نیست؛ و به همین مأمور شده ام؛ و من نخستین مسلمانم!»
2 - «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ حَنِیفاً وَما أَنَا مِنَ المُشْرِکِینَ»؛(2)
من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمان ها و زمین را آفریده؛ من در ایمان خود خالصم؛ و از مشرکان نیستم!
* * *
اگرچه همه قرآن ذکر و نور است، همه اش هدایت
ص:74
و حمایت است، لکن آیات 255 تا 257 سوره بقره که به آیة الکرسی معروف شده، دارای خواص ویژه ای است که در مواقع و موارد مختلف به عنوان ذکر و طلب حفظ و شفا و غیره قرائت می شود:
«اَللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ الحَیُّ القَیُّومُ لاتَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّمواتِ وَما فِی الأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَما خَلْفَهُمْ وَلا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلّا بِما شآءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمواتِ وَالأَرْضَ وَلا یَؤُودُهُ حِفْظُهُما وَهُوَ العَلِیُّ العَظِیمُ * لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الغَیِ ّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالعُرْوَةِ الوُثْقَی لَا انْفِصامَ لَها وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ * اَللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیآؤُهُمُ الطّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُوْلئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»؛(1)
هیچ معبودی نیست جز خداوند یگانه زنده، که قائم به ذات خویش است، و موجودات دیگر، قائم به او هستند؛ هیچگاه خواب سبک و سنگینی او را فرا نمی گیرد؛ (و لحظه ای از تدبیر جهان هستی، غافل نمی ماند؛) آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، از آن اوست؛ کیست که در نزد او،
ص:75
جز به فرمان او شفاعت کند؟! (بنابراین، شفاعت شفاعت کنندگان، برای آن ها که شایسته شفاعتند، از مالکیت مطلقه او نمی کاهد.) آنچه را در پیش روی آن ها [بندگان]و پشت سرشان است می داند؛ (و گذشته و آینده، در پیشگاه علم او، یکسان است.) و کسی از علم او آگاه نمی گردد؛ جز به مقداری که او بخواهد. (اوست که به همه چیز آگاه است؛ و علم و دانش محدود دیگران، پرتوی از علم بی پایان و نامحدود اوست.) تخت (حکومت) او، آسمان ها و زمین را دربرگرفته؛ و نگاهداری آن دو [آسمان و زمین]، او را خسته نمی کند. بلندی مقام و عظمت، مخصوص اوست. در قبول دین، اکراهی نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است. بنابر این، کسی که به طاغوت [بت و شیطان، و هر موجود طغیانگر] کافر شود و به خدا ایمان آورد، به دستگیره محکمی چنگ زده است، که گسستن برای آن نیست. و خداوند، شنوا و داناست. خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند؛ آن ها را از ظلمت ها، به سوی نور بیرون می برد. (اما) کسانی که کافر شدند، اولیای آن ها طاغوت ها هستند؛ که آن ها را از نور، به سوی ظلمت ها بیرون می برند؛ آن ها اهل آتشند و همیشه در آن خواهند ماند.
* * *
ص:76
می گویند اگر می خواهید با خدا حرف بزنید دعا کنید، اگر می خواهید خدا با شما حرف بزند قرآن بخوانید و اگر می خواهید با خدا گفت و گو کنید نماز بخوانید که هم قرآن دارد و هم دعا، بعد از این گفت و گو نیز ذکرهای متعددی از قرآن برای بعد از نماز وارد شده است:
1 - «شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ وَالمَلآئِکَةُ وَأُولُوا العِلْمِ قآئِمَاً بِالقِسْطِ لا إِلهَ إِلّا هُوَ العَزِیزُ الحَکِیمُ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الإِسْلامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الکِتابَ إِلّا مِنْ بَعْدِ ما جآءَهُمُ العِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَمَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الحِسابِ»؛(1)
خداوند، (با ایجاد نظام واحدِ جهانِ هستی،) گواهی می دهد که معبودی جز او نیست؛ و فرشتگان و صاحبان دانش، (هر کدام به گونه ای بر این مطلب،) گواهی می دهند؛ در حالی که (خداوند در تمام عالم) قیام به عدالت دارد؛ معبودی جز او نیست، که هم توانا و هم حکیم است. دین در نزد خدا، اسلام (و تسلیم بودن در برابر حق) است. و کسانی که کتاب آسمانی به آنان داده شد، اختلافی (در آن) ایجاد نکردند، مگر بعد از آگاهی و علم، آن هم به خاطر ظلم و ستم در میان خود؛ و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، (خدا به حساب او می رسد؛ زیرا) خداوند، سریع الحساب است.
ص:77
2 - «قُلِ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّمواتِ وَالأَرْضِ عالِمَ الغَیْبِ وَالشَّهادَةِ أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبادِکَ فِی ما کانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ»؛(1)
بگو: «خداوندا! ای آفریننده آسمان ها و زمین، و آگاه از اسرار نهان و آشکار، تو در میان بندگانت در آنچه اختلاف داشتند داوری خواهی کرد!»
3 - خصوصاً بعد از نماز مغرب، همراه با صلوات:
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلآئِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِ ّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیماً»؛(2)
خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستد؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.
4 - خصوصاً بعد از نماز مغرب و نیز در هر صبح و شام برای جلب خیرات و دفع شرور:
«فَسُبْحانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ * وَلَهُ الحَمْدُ فِی السَّمواتِ وَالأَرْضِ وَعَشِیّاً وَحِینَ تُظْهِرُونَ * یُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ وَیُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِ ّ وَیُحْیِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَکَذلِکَ تُخْرَجُونَ»؛(3)
ص:78
و حمد و ستایش مخصوص اوست در آسمان و زمین، و به هنگام عصر و هنگامی که ظهر می کنید. او زنده را از مرده بیرون می آورد، و مرده را از زنده، و زمین را پس از مردنش حیات می بخشد، و به همین گونه روز قیامت (از گورها) بیرون آورده می شوید!
* * *
نماز غُفیله که دو رکعت است و بعد از نماز مغرب خوانده می شود دارای برکات و ثواب و آثار زیادی است که چون بسیاری از مردم از این همه نعمت غافل هستند به نماز غفیله نامیده شده، دستور این نماز به این صورت است که بعد از سوره حمد این چند آیه در رکعت اول و آیه دیگر نیز در رکعت دوم خوانده می شود:
1 - «وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِ ّ وَکَذلِکَ نُنجِی المُؤْمِنِینَ»؛(1)
و ذاالنون [یونس] را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو
ص:79
رفت،) در آن ظلمت ها(ی متراکم) صدا زد: («خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!» ما دعای او را به اجابت رساندیم؛ و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم!
در رکعت دوم نماز غفیله نیز بعد از سوره حمد، این آیه خوانده می شود:
2 - «وَعِنْدَهُ مَفاتِحُ الغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلّا هُوَ وَیَعْلَمُ ما فِی البَرِّ وَالبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلّا یَعْلَمُها وَلا حَبَّةٍ فِی ظُلُماتِ الأَرْضِ وَلارَطْبٍ وَلایابِسٍ إِلّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ»؛(1)
کلیدهای غیب، تنها نزد اوست؛ و جز او، کسی آن ها را نمی داند. او آنچه را در خشکی و دریاست می داند؛ هیچ برگی (از درختی) نمی افتد، مگر این که از آن آگاه است؛ و نه هیچ دانه ای در تاریکیهای زمین، و نه هیچ تر و خشکی وجود دارد، جز این که در کتابی آشکار [در کتاب علم خدا]ثبت است.
* * *
تعقیبات نماز، یعنی بعد از هر نمازی انسان کمی تأمل کند، ذکری بگوید، دعایی بخواند، که آن لحظه محل استجابت
ص:80
دعاست، نه این که هنوز سلام نماز را نداده از جایش برخیزد:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سَبَّحَ للَّهِ ِ ما فِی السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ العَزِیزُ الحَکِیمُ * لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَالأَرْضِ یُحْیِی وَیُمِیتُ وَهُوَ عَلی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظّاهِرُ وَالباطِنُ وَهُوَ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ * هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی العَرْشِ یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الأَرْضِ وَما یَخْرُجُ مِنْها وَما یَنْزِلُ مِنَ السَّمآءِ وَما یَعْرُجُ فِیها وَهُوَ مَعَکُمْ أَیْنَما کُنْتُمْ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَإِلَی اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَیُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَهُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ»؛(1)
آنچه در آسمان ها و زمین است برای خدا تسبیح می گویند؛ و او عزیز و حکیم است. مالکیّت (و حاکمیّت) آسمان ها و زمین از آن اوست؛ زنده می کند و می میراند؛ و او بر هر چیز توانا است! اوّل و آخر و پیدا و پنهان اوست؛ و او به هر چیز داناست. او کسی است که آسمان ها و زمین را در شش روز [شش دوران]آفرید؛ سپس بر تخت قدرت قرار گرفت (و به تدبیر جهان پرداخت)؛ آنچه را در زمین فرو می رود می داند، و آنچه را از آن خارج می شود و آنچه از آسمان نازل می گردد و آنچه به آسمان بالا می رود؛ و هر جا
ص:81
باشید او با شما است، و خداوند نسبت به آنچه انجام می دهید بیناست! مالکیّت آسمان ها و زمین از آن اوست؛ و همه کارها به سوی او باز گردانند ه می شود. شب را در روز می کند و روز را در شب؛ و او به آنچه در دل سینه ها وجود دارد داناست.
* * *
از مهم ترین تعقیبات نماز عشا همین چند آیه پایان سوره بقره است که به «آمن الرسول» معروف است:
«آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقالُوا سَمِعْنا وَأَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَإِلَیْکَ المَصِیرُ * لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَعَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَلاتَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَلاتُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَاعْفُ عَنّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلینا فَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(1)
پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. (و او، به تمام سخنان خود، کاملاً مؤمن می باشد.) و همه مؤمنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او
ص:82
و کتابها و فرستادگانش، ایمان آورده اند؛ (و می گویند:) ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمی گذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مؤمنان) گفتند: «ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داریم)؛ و بازگشت (ما) به سوی توست.» خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییش، تکلیف نمی کند. (انسان،) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده؛ و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است. (مؤمنان می گویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
* * *
این آیه همانند ساعت زنگ دار عمل می کند، کافی است اعتقاد داشته باشی و قبل از خواب، آن را قرائت کنی، هر ساعتی اراده کرده باشی فرشته ای تو را بیدار می کند، امام صادق علیه السلام فرمود کسی نیست که آخر سوره کهف را هنگام
ص:83
خوابیدن بخواند جز این که هر ساعتی اراده کرده باشد بیدار خواهد شد: (1)
«قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقآءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَلا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً»؛(2)
بگو: «من فقط بشری هستم مثل شما؛ (امتیاز م این است که) به من وحی می شود که تنها معبود تان معبود یگانه است؛ پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند!
* * *
مردان الهی و انسان شب زنده دار، در تاریکی شب وقتی از رختخواب گرم و نرم برمی خیزد تا به نماز شب و تهجّد به درگاه خدا بپردازد، هنگامی که به آسمان پرستاره نگاه می کند، با خدای خودش چنین نجوا و راز و نیاز می کند: (3)
«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمواتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ
ص:84
لَآیاتٍ لِأُولِی الأَلْبابِ * الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَعَلی جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمواتِ وَالأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النّارِ رَبَّنا إِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَما لِلظّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلإِیمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْلَنا ذُنُوبَنا وَکَفِّرْعَنّا سَیِّئاتِنا وَتَوَفَّنا مَعَ الأَبْرارِ * رَبَّنا وَآتِنا ما وَعَدْتَنا عَلی رُسُلِکَ وَلا تُخْزِنا یَوْمَ القِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ المِیعادَ»؛(1)
مسلماً در آفرینش آسمان ها و زمین، و آمد و رفت شب و روز، نشانه های (روشنی) برای خردمندان است. همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آنگاه که بر پهلو خوابیده اند، یاد می کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند؛ (و می گویند:) بار الها! این ها را بیهوده نیافریده ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار! پروردگارا! هر که را تو (بخاطر اعمالش،) به آتش افکنی، او را خوار و رسوا ساخته ای! و برای افراد ستمگر، هیچ یاوری نیست! پروردگارا! ما صدای منادی (تو) را شنیدیم که به ایمان دعوت می کرد که: «به پروردگار خود، ایمان بیاورید!» و ما ایمان آوردیم؛ پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی های ما را بپوشان! و ما را با نیکان (و در مسیر
ص:85
آن ها) بمیران! پروردگارا! آنچه را به وسیله پیامبرانت به ما وعده فرمودی، به ما عطا کن! و ما را در روز رستاخیز، رسوا مگردان! زیرا تو هیچ گاه از وعده خود، تخلف نمی کنی.
* * *
ده شب اول ماه ذیحجه که همان ده شبی است که بر سی شب وعده خدا با موسی اضافه شد، از مهم ترین روزهای سال برای عبادت و بندگی و نیز انجام اعمال حجّ است، علاوه بر آداب مخصوص و دعاهای ویژه، دو رکعت نماز نیز وارد شده، اگر کسی ده شب اول ماه ذی حجه بین نماز مغرب و عشا دو رکعت نماز بخواند که بعد از سوره حمد و توحید، این آیه را قرائت کند، امید است در ثواب حاجیان شریک شود: (1)
«وَواعَدْنا مُوسی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَقالَ مُوسی لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبِیلَ المُفْسِدِینَ»؛(2)
و ما با موسی، سی شب وعده گذاشتیم؛ سپس آن را با ده شب (دیگر) تکمیل نمودیم؛ به این ترتیب، میعاد پروردگارش (با او)، چهل شب تمام شد. و موسی به برادرش هارون گفت:
ص:86
«جانشین من در میان قومم باش. و (آن ها) را اصلاح کن! و از روش مفسدان، پیروی منما!»
* * *
در روز اوّل هر ماه قمری، دو رکعت نماز به جا آورده می شود، در رکعت اوّل بعد از حمد، سی مرتبه سوره توحید، و در رکعت دوّم بعد از حمد، سی مرتبه سوره قدر بخواند و بعد از نماز تصدّقی کند. چون چنین کند سلامتی خود را در آن ماه از حق تعالی بخرد و از بعضی روایات نقل است که بعد از نماز این چند آیه را بخواند: (1)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَما مِنْ دآبَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلّا عَلَی اللَّهِ رِزْقُها وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَمُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ، بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَإِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلّا هُوَ، وَإِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رآدَّ لِفَضْلِهِ، یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ، وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ، بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً، ما شآءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ، حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ، وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ، لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ، رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ، رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَأَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ.(2)
ص:87
به نام خداوند بخشنده مهربان «هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر این که روزی او بر خداست! او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را می داند؛ همه این ها در کتاب آشکاری ثبت است! [در لوح محفوظ، در کتاب علم خدا]» به نام خداوند بخشنده مهربان «و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمی سازد؛ و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آنرا به هر کس از بندگانش بخواهد می رساند؛ و او غفور و رحیم است!» به نام خداوند بخشنده مهربان «خداوند بزودی بعد از سختی ها آسانی قرار می دهد!» «این نعمتی است که خدا خواسته است؟! قوّت (و نیرویی) جز از ناحیه خدا نیست!» «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.» من کار خود را به خدا واگذارم که خداوند نسبت به بندگانش بیناست!» («خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!» «پروردگارا! هر خیر و نیکی بر من فرستی، به آن نیازمندم!» «پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومند ی به من عطا کن)؛ و تو بهترین وارثانی!»
* * *
ص:88
تسبیح و تحمید و تهلیل و تکبیر خداوند باید ورد زبان هر مسلمان شاکر و سپاس گزاری باشد:
1 - «سُبْحانَ رَبِّنا إِنْ کانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعُولاً»؛(1)
«منزّه است پروردگار ما، که وعده هایش به یقین انجام شدنی است!»
این زبان بهشتیان است که همواره به تسبیح و تحیت و سلام و حمد خدا مشغول است، پس چه خوب که ما نیز زندگی و روز بهشتی گونه داشته باشیم:
2 - «دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ وَآخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الحَمْدُ للَّهِ ِ رَبِ ّ العالَمِینَ»؛(2)
گفتار (و دعای) آن ها در بهشت این است که: «خداوندا، منزهی تو!» و تحیّت آن ها در آنجا: سلام؛ و آخرین سخنشان این است که: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!»
* * *
ما هرچه از علم و قدرت و سواد که داشته باشیم، باز در مقابل «او» هیچ نداریم، چون هر چه هم که داریم از آن منبع فیض دریافت کرده ایم پس همیشه باید این را در ذهن
ص:89
و خاطر داشته باشیم که ما هیچ هستیم:
«سُبْحانَکَ لا عِلْمَ لَنا إِلّا ما عَلَّمْتَنا إِنَّکَ أَنْتَ العَلِیمُ الحَکِیمُ»؛(1)
«منزهی تو! ما چیزی جز آنچه به ما تعلیم داده ای، نمی دانیم؛ تو دانا و حکیمی.»
* * *
در مواقع مختلف و جهت اجابت خواسته ها و دعاها مؤثر است و ثواب فراوان دارد:
«قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ المُلْکِ تُؤْتِی المُلْکَ مَنْ تَشآءُ وَتَنْزِعُ المُلْکَ مِمَّنْ تَشآءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشآءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشآءُ بِیَدِکَ الخَیْرُ إِنَّکَ عَلی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ * تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَتُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَتُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ وَتُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِ ّ وَتَرْزُقُ مَنْ تَشآءُ بِغَیْرِ حِسابٍ»؛(2)
بگو: «بارالها! مالک حکومتها تویی؛ به هر کس بخواهی، حکومت میبخشی؛ و از هر کس بخواهی، حکومت را می گیری؛ هر کس را بخواهی، عزت می دهی؛ و هر که را بخواهی خوار می کنی. تمام خوبیها به دست توست؛ تو بر هر چیزی قادری. شب را در روز داخل می کنی، و روز را در شب؛ و زنده را از مرده بیرون می آوری، و مرده را زنده؛ و به هر کس بخواهی، بدون حساب، روزی میبخشی».
* * *
ص:90
یک انسان مسلمان مؤمن همیشه و در هر کار و در همه حال، توکل و توجّه اش به خداست، وظیفه و کارش را انجام می دهد؛ امّا با توکل بر خدا، تا به نتیجه خوب برسد، چه خوب است همان طور که در دل بر خدا توکل می کنیم این ذکرهای توکل را بر زبان نیز جاری نماییم:
1 - «فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ العَظِیمِ»؛(1)
بگو: «خداوند مرا کفایت می کند؛ هیچ معبودی جز او نیست؛ بر او توکّل کردم؛ و او صاحب عرش بزرگ است!»
2 - «وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدْراً»؛(2)
و هر کس بر خدا توکّل کند، کفایت امرش را می کند؛ خداوند فرمان خود را به انجام می رساند؛ و خدا برای هر چیزی اندازه ای قرار داده است!
3 - «وَما لَنا أَلّا نَتَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ وَقَدْ هَدانا سُبُلَنا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلی ما آذَیْتُمُونا وَعَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ المُتَوَکِّلُونَ»؛(3)
ص:91
و چرا بر خدا توکّل نکنیم، با این که ما را به راه های (سعادت) رهبری کرده است؟! و ما بطور مسلّم در برابر آزارهای شما صبر خواهیم کرد (و دست از رسالت خویش بر نمی داریم)! و توکل کنندگان، باید فقط بر خدا توکّل کنند!
4 - «قُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ عَلَیْهِ یَتَوَکَّلُ المُتَوَکِّلُونَ»؛(1)
بگو: «خدا مرا کافی است؛ و همه متوکّلان تنها بر او توکّل می کنند!»
5 - «حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الوَکِیلُ»؛(2)
«خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.»
6 - «قُلْ هُوَ رَبِّی لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ مَتابِ»؛(3)
بگو: «او پروردگار من است! معبودی جز او نیست! بر او
ص:92
توکّل کردم؛ و بازگشتم به سوی اوست!»
7 - «قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنّا بِهِ وَعَلَیْهِ تَوَکَّلْنا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ»؛(1)
بگو: «او خداوند رحمان است، ما به او ایمان آورده و بر او توکّل کرده ایم؛ و بزودی می دانید چه کسی در گمراهی آشکار است!»
8 - «ذلِکُمُ اللَّهُ رَبِّی عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ»؛(2)
این است خداوند، پروردگار من، بر او توکّل کرده ام و به سوی او باز می گردم!
* * *
همه چیز از خداست، به دست خداست، برای خداست و به قدرت خداست، او که بر هر کاری عالم و قادر است، پس ما هم همه کارهایمان را به او میسپاریم:
«وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالعِبادِ»؛(3)
من کار خود را به خدا واگذارم که خداوند نسبت به بندگانش بیناست!»
* * *
فرموده اند دشمن ترین دشمنان انسان همان نفس اوست که در اوست،(4) پس اولاً باید همیشه این را به یاد داشته باشیم
ص:93
و ثانیاً برای در امان ماندن از آن به خدا پناه ببریم:
«وَما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلّا ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ»؛(1)
من هرگز خودم را تبرئه نمی کنم، که نفس (سرکش) بسیار به بدیها امر می کند؛ مگر آنچه را پروردگارم رحم کند! پروردگارم آمرزنده و مهربان است.»
* * *
هر کاری و راهی و هر منزلی، آن گاه مبارک یعنی پر خیر و برکت است که با عنایت خداوند متعال باشد، پس از او درخواست می کنیم:
«رَبِ ّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلاً مُبارَکاً وَأَنْتَ خَیْرُ المُنْزِلِینَ»؛(2)
«پروردگارا! ما را در منزلگاهی پربرکت فرود آر، و تو بهترین فرود آورندگانی!»
* * *
در هر لحظه و در هر جا، هزاران اسباب و علل و خطر وجود دارد که می تواند انسان را از پای در آورد اگر حفاظت الهی نباشد: (3)
ص:94
«فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَهُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ» (1) «إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الکِتابَ وَهُوَ یَتَوَلَّی الصّالِحِینَ» (2) «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ العَظِیمِ»؛(3)
و (در هر حال،) خداوند بهترین حافظ، و مهربانترین مهربانان است» ولی و سرپرست من، خدایی است که این کتاب را نازل کرده؛ و او همه صالحان را سرپرستی می کند. اگر آن ها (از حق) روی بگردانند، (نگران مباش!) بگو: «خداوند مرا کفایت می کند؛ هیچ معبودی جز او نیست؛ بر او توکّل کردم؛ و او صاحب عرش بزرگ است!»
* * *
این از موثق ترین و مطمئن ترین ذکرهایی است که هر که خوانده و با نیت خالص خوانده، نفع برده است و تجربه های فراوانی موجود است؛ از جمله روایت شده آن گاه که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در لیلة المبیت یعنی شب هجرت از جلوی چشم کفار قریش از منزل بیرون آمد این آیه را خواند و آنان همه کور شدند، رزمندگان اسلام نیز در دوران دفاع مقدّس هشت ساله ایران موارد زیادی را تجربه و نقل کرده اند:
ص:95
«وَجَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّاً وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْناهُمْ فَهُمْ لا یُبْصِرُونَ»؛(1)
و در پیش روی آنان سدّی قرار دادیم، و در پشت سرشان سدّی؛ و چشمانشان را پوشانده ایم، لذا نمی بینند!
* * *
ذکری که نوح نبی علیه السلام به هنگام طوفان آسمان و زمین و تلاطم حوادث سخت به دستور خدا قرائت کرد و کشتی آنان به راحتی و سلامت بر روی آب حرکت و سکون پیدا می کرد و از امام رضاعلیه السلام نقل شده که قبل سوار شدن بر کشتی بخوانند: (2)
«بِسْمِ اللَّهِ مَجْرها وَمُرْس(3)ها إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ»؛(4)
ثث @@@ئلاًلاًف لاًلاًلاًف لاًلاًلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًض لاًلاًض لاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًیصلاًلاًیصلاًصلاًض؟لاًض؟لاًلاًلا؟لاًلاًٍ؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟ئ؟ئ؟ئ؟ئصئصئصئلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًصلاًئ
چچ ئئئئئلاًلاًِلاًلاًکلاًلاًکلاًلاًلاًلاًی لاًلاً؟لاًلاً؟لاًض؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟لاًئئئئئ «به نام خدا بر آن سوار شوید! و هنگام حرکت و توقف کشتی، یاد او کنید، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است!»
* * *
این دستور شرع مقدّس اسلام است که هر گاه به مصیبتی گرفتار شدید یا خبر مرگ یکی از نزدیکان را به شما دادند این ذکر را بگویید:
ص:96
«إِنّا للَّهِ ِ وَإِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»؛(1)
«ما از آنِ خدائیم؛ و به سوی او باز می گردیم!»
* * *
از امام محمّد باقرعلیه السلام نقل شده است: هرکه خواهد در قیامت ثواب کامل بیابد، در وقتی که می خواهد از مجلسی برخیزد این آیات را بگوید و در حدیث دیگر منقول است که این کفاره گناهان آن مجلس است: (2)
«سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ وَسَلامٌ عَلَی الْمُرْسَلینَ وَالْحَمْدُ للَّهِ ِ رَبِّ الْعالَمین»؛(3)
منزّه است پروردگار تو، پروردگار عزّت (و قدرت) از آنچه آنان توصیف می کنند. و سلام بر رسولان! حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است!
* * *
در حدیث از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است: چون خواهی زراعت کنی، یک کف از تخم را بگیر و رو به قبله بایست و سه مرتبه بگو: (4)
ص:97
«اَفَرَاَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ، ءَاَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ اَمْ نَحْنُ الزّارِعُونَ»؛(1)
آیا هیچ درباره آنچه کشت می کنید اندیشیده اید؟! آیا شما آن را می رویانید یا ما می رویانیم؟!
* * *
در حدیث معتبر از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل است که حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمود: هرکه به سفری رود و با خود عصایی از چوب بادام تلخ بردارد و این آیات را بخواند، حق تعالی او را ایمن گرداند از هر حیوان درنده و هر دزدی و هر صاحب زهری تا به اهل خود برگردد، و با او هفتاد و هفت ملک باشند که برای او استغفار کنند تا برگردد و عصا را بگذارد. این است آیات:
«وَلَمّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ عَسی رَبّی اَنْ یَهْدِیَنی سَوآءَ السَّبیلِ، وَلَمّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ اُمَّةً مِنَ النّاسِ یَسْقُونَ، وَوَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَاَتَیْنِ تَذُودانِ، قالَ ما خَطْبُکُما قالَتا لا نَسْقِی حَتّی یُصْدِرَ الرِّعاءُ وَاَبُونا شَیْخٌ کَبیرٌ، فَسَقی لَهُما ثُمَّ تَوَلّی اِلی الظِّلِّ فَقالَ رَبِّ اِنِّی لِما اَنْزَلْتَ اِلَیَّ مِنْ خَیرٍ فَقیرٌ، فَجائتْهُ اِحْدهُما تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیاءٍ قالَتْ اِنَّ اَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ اَجْرَما سَقَیْتَ لَنا،
ثث @@@ئلاًلاًف لاًلاًلاًف لاًلاًلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًض لاًلاًض لاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًیصلاًلاًیصلاًصلاًض؟لاًض؟لاًلاًلا؟لاًلاًٍ؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟ئ؟ئ؟ئ؟ئصئصئصئلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًصلاًئ فَلَمّا جائَهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ، قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ القَوْمِ الظّالِمینَ، قالَتْ
ص:98
اِحْد(1)هُما یا اَبْتِ اسْتَأْجِرْهُ اِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَثث ئلاًلاًف لاًلاًلاًف لاًلاًلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًض لاًلاًض لاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًیصلاًلاًیصلاًصلاًض؟لاًض؟لاًلاًلا؟لاًلاًٍ؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟لاًلاًلا؟ئ؟ئ؟ئ؟ئصئصئصئلاًئلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًلاًصلاًئ الْقَوِیُّ الْاَمینُ، قالَ اِنِّی اُریدُ اَنْ اُنْکِحَکَ اِحْدَی ابْنَتَیَّ هاتَیْنِ عَلی اَنْ تَأجُرَنی ثَمانِیَ حِجَجٍ، فَاِنْ اَتْمَمْتَ عَشْراًفَمِنْ عِنْدِکَ وَمااُریدُ اَنْ اَشُقَّ عَلَیْکَ، سَتَجِدُنِی اِنْ شاءَاللَّهُ مِنَ الصّالِحینَ، قالَ ذلِکَ بَیْنی وبَیْنَکَ اَیَّمَاالْاَجَلَیْنِ قَضَیْتَ فَلاعُدْوانَ عَلَیَّ وَاللَّهُ عَلی، مانَقُولُ وَکیلٌ»؛(2)«و هنگامی که متوجّه جانب مدین شد گفت: «امیدوارم پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند! و هنگامی که به (چاه) آب مدین رسید، گروهی از مردم را در آنجا دید که چهارپایان خود را سیراب می کنند؛ و در کنار آنان دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند (و به چاه نزدیک نمی شوند؛ موسی) به آن دو گفت: «کار شما چیست؟ (چرا گوسفندان خود را آب نمی دهید؟!)» گفتند: «ما آن ها را آب نمی دهیم تا چوپانها همگی خارج شوند؛ و پدر ما پیرمرد کهنسالی است (و قادر بر این کارها نیست.)!» موسی برای (گوسفندان) آن دو آب کشید؛ سپس رو به سایه آورد و عرض کرد: «پروردگارا! هر خیر و نیکی بر من فرستی، به آن نیازمندم! ناگهان یکی از آن دو (زن) به سراغ او آمد در حالی که با نهایت حیا گام برمی داشت، گفت: «پدرم از تو دعوت می کند تا مزد آب دادن (به گوسفندان) را که برای ما
ص:99
انجام دادی به تو بپردازد.» هنگامی که موسی نزد او [شعیب]آمد و سرگذشت خود را شرح داد، گفت: «نترس، از قوم ظالم نجات یافتی! یکی از آن دو (دختر) گفت: «پدرم! او را استخدام کن، زیرا بهترین کسی را که می توانی استخدام کنی آن کسی است که قویّ و امین باشد (و او همین مرد است)! (شعیب) گفت: «من می خواهم یکی از این دو دخترم را به همسری تو درآورم به این شرط که هشت سال برای من کار کنی؛ و اگر آن را تا ده سال افزایش دهی، محبّتی از ناحیه توست؛ من نمی خواهم کار سنگینی بر دوش تو بگذارم؛ و ان شاء الله مرا از صالحان خواهی یافت، (موسی) گفت: («مانعی ندارد،) این قراردادی میان من و تو باشد؛ البته هر کدام از این دو مدّت را انجام دهم ستمی بر من نخواهد بود (و من در انتخاب آن آزادم)! و خدا بر آنچه ما می گوییم گواه است!»
ص:100
ص:101
آن گاه که با وسوسه شیطان دچار لغزش گردیدند، وقتی متوجه و متذکر شدند، توبه نموده و طلب بخشش کردند:«قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَتَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الخاسِرِینَ»؛(1)گفتند: «پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم! و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود!»
* * *
حضرت ابراهیم به هنگام احتجاج و استدلال با مخالفان خود بر اثبات وجود خدا می گفت: این بت ها چیست که می پرستید؟ این ها که نه چیزی می شنوند، نه نفعی می رسانند، نه ضرری را دفع می کنند، امّا پروردگار من که خدا عالمیان می باشد چنین است:«اَلَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یَهْدِینِ * وَالَّذِی هُوَیُطْعِمُنِی وَیَسْقِینِ * وَإِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ * وَالَّذِی یُمِیتُنِی ثُمَّ یُحْیِینِ * وَالَّذِی أَطْمَعُ أَن یَغْفِرَ لِی خَطِیئَتِی یَوْمَ الدِّینِ»؛(2)همان کسی که مرا آفرید، و پیوسته راهنمائیم می کند،
ص:102
و کسی که مرا غذا می دهد و سیراب می نماید، و هنگامی که بیمار شوم مرا شفا می دهد، و کسی که مرا می میراند و سپس زنده می کند، و کسی که امید دارم گناهم را در روز جزا ببخشد!
* * *
هنگامی که دچار غم و اندوه می شد، ذکر پایانی این آیه را تلاوت می نمود:«قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْراهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَءآؤُا مِنْکُمْ وَمِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَبَدا بَیْنَنا وَبَیْنَکُمُ العَداوَةُ وَالبَغْضآءُ أَبَداً حَتّی تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلّا قَوْلَ إِبْراهِیمَ لِأَبِیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْ ءٍ رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَإِلَیْکَ أَنَبْنا وَإِلَیْکَ المَصِیرُ»؛(1)
برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند وجود داشت، در آن هنگامی که به قوم (مشرک) خود گفتند: «ما از شما و آنچه غیر از خدا می پرستید بیزاریم؛ ما نسبت به شما کافریم؛ و میان ما و شما عداوت و دشمنی همیشگی آشکار شده است؛ تا آن زمان که به خدای یگانه ایمان بیاورید! -جز آن سخن ابراهیم که به پدرش [عمویش آزر]گفت (و وعده داد) که برای تو آمرزش طلب می کنم،
ص:103
و در عین حال در برابر خداوند برای تو مالک چیزی نیستم (و اختیاری ندارم)!- پروردگارا! ما بر تو توکّل کردیم و به سوی تو بازگشتیم، و همه فرجام ها به سوی تو است!
* * *
«رَبَّنا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَالحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ»؛(1)
پروردگارا! در میان آن ها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آن ها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمی (و بر این کار،
قادری)!»
* * *
آن گاه که به دستور خدا از شهر و دیار خود به بیابانی بی آب و علف و دارای سنگلاخ، هجرت کرد چنین گفت:«رَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ المُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلوةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ»؛(2)
پروردگارا! من بعضی از فرزندانم را در سرزمین بی آب و علفی، در کنار خانه ای که حرم توست، ساکن ساختم تا
ص:104
نماز را برپا دارند؛ تو دل های گروهی از مردم را متوجّه آن ها ساز؛ و از ثمرات به آن ها روزی ده؛ شاید آنان شکر تو را به جای آورند!
* * *
می خواست مطمئن شود و قلبش آرام گیرد که مردگان چگونه زنده می شوند، و خدا گوشت پرندگان را که مخلوط شده بود را دوباره زنده کرد:
«رَبِ ّ أَرِنِی کَیْفَ تحی الموتی»(1)
خدایا به من نشان بده چگونه مردگان را زنده می کنی؟
ایوب از پیامبرانی است که رنج و درد و بلای زیادی را تحمل کرد؛ لذا به صبر ایوب معروف شد:«وَأَیُّوبَ إِذْ نادی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ»؛(2)
و ایّوب را (به یاد آور) هنگامی که پروردگارش را خواند (و عرضه داشت): «بدحالی و مشکلات به من روی آورده؛ و تو مهربانترین مهربانانی!»
* * *
ص:105
«وَاذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَعَذابٍ»؛(1)و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است.
* * *
«وَظَنَّ داوُدُ أَنَّما فَتَنّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ راکِعاً وَأَنابَ * فَغَفَرْنا لَهُ ذلِکَ وَإِنَّ لَهُ عِنْدَنا لَزُلْفی وَحُسْنَ مَآبٍ»؛(2)
داوود دانست که ما او را (با این ماجرا) آزموده ایم، از این رو از پروردگارش طلب آمرزش نمود و به سجده افتاد و توبه کرد. ما این عمل را بر او بخشیدیم؛ و او نزد ما دارای مقامی والا و سرانجامی نیکوست!
* * *
1 - «وَزَکَرِیَّآ إِذْ نادی رَبَّهُ رَبِ ّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَأَنْتَ خَیْرُ الوارِثِینَ»؛(3)
ص:106
و زکریا را (به یاد آور) در آن هنگام که پروردگارش را خواند (و عرض کرد): «پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومند ی به من عطا کن)؛ و تو بهترین وارثانی!»
2 - «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیّا رَبَّهُ قالَ رَبِ ّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ»؛(1)
در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگی در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه ای (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را می شنوی!»
3 - «قالَ رَبِ ّ إِنِّی وَهَنَ العَظْمُ مِنِّی وَاشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْباً وَلَمْ أَکُنْ بِدُعائِکَ رَبِ ّ شَقِیّاً * وَإِنِّی خِفْتُ المَوالِیَ مِنْ وَرآئِی وَکانَتِ امْرَأَتِی عاقِراً فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیّاً * یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِ ّ رَضِیّاً»؛(2)
گفت: «پروردگارا! استخوانم سست شده؛ و شعله پیری تمام سرم را فراگرفته؛ و من هرگز در دعای تو، از اجابت محروم نبوده ام! و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم (که حق پاسداری از آیین تو را نگاه ندارند)! و (از طرفی) همسرم نازا و عقیم است؛ تو از نزد خود جانشینی به من ببخش … که
ص:107
وارث من و دودمان یعقوب باشد؛ و او را مورد رضایتت قرار ده!»
* * *
حضرت سلیمان تنها پیامبری بود که در دنیا به خواست خدا بر تمام عالم حکومت می کرد و همه امور در اختیار و تسخیر وی بود، خدا به او دانشی عظیم عطا فرمود، از آن جمله فهم سخن پرندگان و چرندگان بود، آن گاه که با لشکر خود از منطقه ای عبور می کرد و به سرزمین مورچگان رسیدند، مورچه ای فریاد زد: ای رفقا! به خانه های خود بروید که سلیمان و همراهانش شما را پایمال نکنند، چون آن ها متوجه نیستند و نمی فهمند، سلیمان فهمید، لذا تبسمی نمود و عرض کرد:
«رَبِ ّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلی والِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضیهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبادِکَ الصّالِحِینَ»؛(1)
«پروردگارا! شکر نعمتهایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای به من الهام کن، و توفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم، و مرا به رحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن!»
* * *
ص:108
در ابتدای هر کار و هر سخن و نامه و پیامی باید با ذکر و نام خدا شروع کرد که فرمودند: هر کاری که بدون بسم اللَّه شروع شود، ابتر و ناقص خواهد بود.(1) لذا حضرت سلیمان وقتی ملکه سبأ را به خدا پرستی دعوت کرد نامه خود را با بسم اللَّه شروع نمود:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»؛(2)
به نام خداوند بخشنده مهربان
* * *
واقعاً در دنیا مظلوم تر از پیامبران و اولیای الهی، کسی نیست؛ یعنی کسی با آن عظمت و جلالت، با آن قدرت و مرتبت، و با قصد خیرخواهی و کمک و هدایت مردم زحمت بکشد، امّا مردم ناسپاس او را مسخره و اذیت کنند، در حالی که او می گوید من غیر از خیر و صلاح شما چیزی نمی خواهم:
1 - «إِنْ أُرِیدُ إِلَّا الإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ وَما تَوْفِیقِی إِلّا بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ»؛(3)
من جز اصلاح - تا آنجا که توانایی دارم - نمی خواهم!
ص:109
و توفیق من، جز به خدا نیست! بر او توکّل کردم؛ و به سوی او باز می گردم!
2 - «وَسِعَ رَبُّنا کُلَّ شَیْ ءٍ عِلْماً عَلَی اللَّهِ تَوَکَّلْنا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنا وَبَیْنَ قَوْمِنا بِالحَقِ ّ وَأَنْتَ خَیْرُ الفاتِحِینَ»؛(1)
« … علم پروردگار ما، به همه چیز احاطه دارد. تنها بر خدا توکل کرده ایم. پروردگارا! میان ما و قوم ما بحق داوری کن، که تو بهترین داورانی!»
* * *
بنی اسرائیل دارای سپاه عظیمی بود، طالوت به فرماندهی این سپاه منصوب شد، لکن بسیاری از آنان از آزمون و امتحان نوشیدن آب از آن نهر، مردود شدند؛ لذا طالوت با تعداد کمی در مقابل لشکر جالوت قرار گرفت. برخی ناامید و ناراحت شدند ولی طالوت گفت صبر و توکل داشته باشید که پیروزید و پیروز شدند:
«وَلَمّا بَرَزُوا لِجالُوتَ وَجُنُودِهِ قالُوا رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدامَنا وَانْصُرْنا عَلَی القَوْمِ الکافِرِینَ»؛(2)
و هنگامی که در برابر (جالوت) و سپاهیان او قرارگرفتند گفتند: «پروردگارا! پیمانه شکیبایی و استقامت را بر ما
ص:110
بریز! و قدم های ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران، پیروز بگردان!
* * *
این تقاضای حواریون عیسی بود که از خدا بخواه تا برای ما غذای آماده از آسمان نازل شود تا یقین کنیم که تو راست می گویی. همان طور که برای مادرش مریم از آسمان غذای آماده و میوه های مختلف بهشتی می آمد:
«قالَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مآئِدَةً مِنَ السَّمآءِ تَکُونُ لَنا عِیداً لِأَوَّلِنا وَآخِرِنا وَآیَةً مِنْکَ وَارْزُقْنا وَأَنْتَ خَیْرُ الرّازِقِینَ»؛(1)
عیسی بن مریم عرض کرد: «خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده ای بر ما بفرست! تا برای اول و آخر ما، عیدی باشد، و نشانه ای از تو؛ و به ما روزی ده! تو بهترین روزی دهندگانی!»
* * *
آن گاه که همه قومش به گناه بسیار زشت لواط آلوده شده بودند، و نصایح حضرت لوط در آنان اثر نداشت، تازه آن ها می گفتند اگر از این حرفها دست بر نداری تو را از شهر
ص:111
بیرون می کنیم، لوط از خدا طلب نجات کرد و خداوند نیز همه آنان را نابود کرد، به جز لوط و مؤمنان به او که نجات یافتند:
«رَبِ ّ نَجِّنِی وَأَهْلِی مِمّا یَعْمَلُونَ»؛(1)
پروردگارا! من و خاندانم را از آنچه این ها انجام می دهند رهایی بخش!»
* * *
پیامبری که بیش از همه در آیات مختلف قرآن، داستان زندگی و رسالتش بیان شده:
«قالَ رَبِ ّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ»؛(2)
(سپس) عرض کرد: «پروردگارا! من به خویشتن ستم کردم؛ مرا ببخش!» خداوند او را بخشید، که او غفور و رحیم است!
* * *
«قالَ رَبِ ّ اغْفِرْ لِی وَلِأَخِی وَأَدْخِلْنا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ»؛(3)
ص:112
(موسی) گفت: «پروردگارا! من و برادرم را بیامرز، و ما را در رحمت خود داخل فرما، و تو مهربانترین مهربانانی!»
* * *
(موسی) گفت: «پروردگارا! سینه ام را گشاده کن؛ و کارم را برایم آسان گردان! و گره از زبانم بگشای؛ تا سخنان مرا بفهمند!
* * *
«رَبِ ّ نَجِّنِی مِنَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(1)
«پروردگارا! مرا از این قوم ظالم رهایی بخش!»
* * *
«قالَ رَبِ ّ إِنِّی لا أَمْلِکُ إِلّا نَفْسِی وَأَخِی فَافْرُقْ بَیْنَنا وَبَیْنَ القَوْمِ الفاسِقِینَ»؛(2)
(موسی) گفت: «پروردگارا! من تنها اختیار خودم و برادرم را دارم، میان ما و این جمعیّت گنهکار، جدایی بیفکن!»
* * *
ص:113
پیامبر طوفان ها، پیامبری با عمر طولانی، با تبلیغ 950 ساله، لکن با کمترین نتیجه در برابر قوم جاهل و لجوج خود:
«قالَ رَبِ ّ انْصُرْنِی بِما کَذَّبُونِ»؛(1)
(نوح) گفت: «پروردگارا! مرا در برابر تکذیب های آنان یاری کن!»
* * *
«وَقالَ نُوحٌ رَبِ ّ لا تَذَرْ عَلَی الأَرْضِ مِنَ الکافِرِینَ دَیّاراً»؛(2)
نوح گفت: «پروردگارا! هیچ یک از کافران را بر روی زمین باقی مگذار!
* * *
«اَلحَمْدُ للَّهِ ِ الَّذِی نَجّینا مِنَ القَوْمِ الظّالِمِینَ»؛(3)
«ستایش برای خدایی است که ما را از قوم ستمگر نجات بخشید!»
* * *
«قالَ رَبِ ّ إِنَّ قَوْمِی کَذَّبُونِ * فَافْتَحْ بَیْنِی وَبَیْنَهُمْ فَتْحاً وَنَجِّنِی
ص:114
وَمَنْ مَعِیَ مِنَ المُؤْمِنِینَ»؛(1)
گفت: «پروردگارا! قوم من، مرا تکذیب کردند! اکنون میان من و آن ها جدایی بیفکن؛ و مرا و مؤمنانی را که با من هستند رهایی بخش!»
* * *
«قالَ رَبِ ّ انْصُرْنِی بِما کَذَّبُونِ»؛(2)
(پیامبرشان) گفت: «پروردگارا! مرا در برابر تکذیب های آنان یاری کن!»
* * *
«إِنِّی تَوَکَّلْتُ عَلَی اللَّهِ رَبِّی وَرَبِّکُم ما مِنْ دآبَّةٍ إِلّا هُوَ آخِذٌ بِناصِیَتِها إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»؛(3)
من، بر «الله» که پروردگار من و شماست، توکل کرده ام! هیچ جنبنده ای نیست مگر این که او بر آن تسلط دارد؛ (اما سلطه ای با عدالت! چرا که) پروردگار من بر راه راست است!
* * *
ص:115
«وَقِیلِهِ یا رَبِ ّ إِنَّ هؤُلآءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ * فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَقُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ»؛(1)
«پروردگارا! این ها قومی هستند که ایمان نمی آورند» (غافل می شوند؟!) پس (اکنون که چنین است) از آنان روی برگردان و بگو: «سلام بر شما»، امّا بزودی خواهند دانست!
* * *
پیامبری که چهل سال در فراق فرزندش یوسف، صبر و تحمل کرد ولی از خدا غافل نشد و آنقدر به درگاه خدا ناله کرد که نابینا شد:
«قالَ إِنَّما أَشْکُو بَثِّی وَحُزْنِی إِلَی اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ»؛(2)
گفت: «من غم و اندوهم را تنها به خدا می گویم (و شکایت نزد او می برم)! و از خدا چیزهایی می دانم که شما نمی دانید!
* * *
پیامبر چاه و تخت پادشاهی، از قعر چاه به اوج عزت و پادشاهی رسیدن، همه اش به جهت دوری از شیطان و نفس اماره و توجّه به خدا:
ص:116
«قالَ رَبِ ّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَإِلّا تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُنْ مِنَ الجاهِلِینَ»؛(1)
(یوسف) گفت: «پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه این ها مرا به سوی آن می خوانند! و اگر مکر و نیرنگ آن ها را از من باز نگردانی، به سوی آنان متمایل خواهم شد و از جاهلان خواهم بود!»
* * *
«رَبِ ّ قَدْآتَیْتَنِی مِنَ المُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِنْ تَأْوِیلِ الأَحادِیثِ فاطِرَ السَّماواتِ وَالأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصّالِحِینَ»؛(2)
پروردگارا! بخشی (عظیم) از حکومت به من بخشیدی، و مرا از علم تعبیر خوابها آگاه ساختی! ای آفریننده آسمان ها و زمین! تو ولیّ و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی، مرا مسلمان بمیران؛ و به صالحان ملحق فرما!»
* * *
«وَما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَةُ بِالسُّوءِ إِلّا ما رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ»؛(3)
ص:117
من هرگز خودم را تبرئه نمی کنم، که نفس (سرکش) بسیار به بدیها امر می کند؛ مگر آنچه را پروردگارم رحم کند! پروردگارم آمرزنده و مهربان است.»
* * *
پیامبری که با همین ذکر، خدا او را از شکم ماهی نجات داد:
« … لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ»؛(1)
(«خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»
* * *
ص:118
ص:119
امام صادق علیه السلام فرمود: مردی به پیامبرصلی الله علیه وآله از درد سینه شکایت کرد، در جواب فرمود: از قرآن شفا بجو که فرموده است: (1)
«یا أَیُّهَا النّاسُ قَدْ جآءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَشِفآءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَهُدیً وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»؛(2)
ای مردم! اندرزی از سوی پروردگارتان برای شما آمده است؛ و درمانی برای آنچه در سینه ها است؛ (درمانی برای دل های شما؛) و هدایت و رحمتی است برای مؤمنان!
* * *
چون خدا تنها حافظ و نگهدار است:
«فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَهُوَ أَرْحَمُ الرّاحِمِینَ»؛(3)
و (در هر حال،) خداوند بهترین حافظ، و مهربان ترین مهربانان است»
* * *
شاید از بین خرافاتی که گفته می شود، تنها چشم زخم است که اثر دارد و حقّ است، لذا برای حفظ از چشم زخم این آیه مناسب است: (4)
ص:120
«وَإِنْ یَکادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصارِهِمْ لَمّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَیَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ * وَماهُوَ إِلّا ذِکْرٌلِلْعالَمِینَ»؛(1)
نزدیک است کافران هنگامی که آیات قرآن را می شنوند با چشم زخم خود تو را از بین ببرند، و می گویند: «او دیوانه است!» در حالی که این (قرآن) جز مایه بیداری برای جهانیان نیست!
* * *
و انا فتحنا تا نصراً عزیزاً بخوان:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً * لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَما تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً»؛(2) «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِذا جآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالفَتْحُ * وَرَأَیْتَ النّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْواجاً * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوّاباً»؛(3)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر. ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! … تا خداوند گناهان گذشته و آینده ای را که به تو نسبت می دادند ببخشد (و حقّانیت تو را ثابت نموده) و نعمتش را بر تو تمام کند و به راه راست هدایتت فرماید؛ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر. هنگامی که یاری خدا و پیروزی فرا رسد، و ببینی مردم گروه گروه وارد دین خدا می شوند، پروردگارت را تسبیح و حمد کن و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه پذیر است!
* * *
از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده که خداوند دعای
ص:122
مضطرین را در این آیه قرار داده است: (1)
1 - «اَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ»؛(2)
آیا آن کیست که دعای مضطرّ را اجابت می کند و گرفتاری را برطرف می سازد.
2 - جهت شفای هر درد و بیماری
قرآن شفای هر دردی است، دردهای روحی و روانی و جسمی، و هدایت است به سوی آرامش و آسایش و سعادت، پس با خلوص نیت بخوان و دست بر موضع درد بگذار: (3)
«وَنُنَزِّلُ مِنَ القُرْآنِ ما هُوَ شِفآءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلا یَزِیدُ الظّالِمِینَ إِلّا خَساراً»؛(4)
و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می کنیم؛ و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی افزاید.
* * *
از امام علی النقی علیه السلام نقل شده که این آیه را روی مقداری آب بخوانند و سپس آن را بخورند: (5)
ص:123
«أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمواتِ وَالأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَجَعَلْنا مِنَ المآءِ کُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ أَفَلا یُؤْمِنُونَ»؛(1)
آیا کافران ندیدند که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آن ها را از یکدیگر باز کردیم؛ و هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم؟! آیا ایمان نمی آورند؟!
* * *
در روایتی از امام باقرعلیه السلام است که فرمود: برای دفع درد سر، دست را بر بالای سر بگذارد، بگوید: (2)
«لَو کانَ مَعَهُ الِهَةٌ کَما یَقُولُونَ اِذاً لَابْتَغُوا اِلی ذِی العَرْشِ سَبیلاً)؛ (وَاِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوا اِلی ما اَنْزَلَ اللَّهُ وَاِلَی الرَّسوُلِ رَاَیْتَ الْمُنافِقینَ یَصُدُّونَ عَنْکَ صُدُوداً»؛(3)
« … اگر آنچنان که آن ها می گویند با او خدایانی بود، در این صورت، (خدایان) سعی می کردند راهی به سوی (خداوند) صاحب عرش پیدا کنند. و هنگامی که به آن ها گفته شود: «به سوی آنچه خداوند نازل کرده، و به سوی پیامبر بیایید»، منافقان را می بینی که (از قبول دعوت)ِ تو، اعراض می کنند!
* * *
ص:124
جهت رفع صداع(1)«إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَالأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَلَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً»؛(2)
خداوند آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا از نظام خود منحرف نشوند؛ و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی تواند آن ها را نگاه دارد، او بردبار و غفور است!
* * *
ابوبصیر از درد دندان شکایت کرد، امام باقرعلیه السلام فرمود: دست بر موضع درد بگذار و سوره حمد و توحید را بخوان و بگو: (3)
«وَلَهُ ما سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَهُوَ السَّمِیعُ العَلِیمُ» «قُلْنا یا نارُ کُونِی بَرْداً وَسَلاماً عَلی إِبْراهِیمَ» «وَتَرَی الجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ إِنَّهُ خَبِیرٌ بِما تَفْعَلُونَ»؛(4)
و برای اوست آنچه در شب و روز قرار دارد؛ و او، شنوا و داناست. گفتیم: «ای آتش! بر ابراهیم سرد و سالم باش!» کوه ها را می بینی، و آن ها را ساکن و جامد می پنداری، در
ص:125
حالی که مانند ابر در حرکتند؛ این صنع و آفرینش خداوندی است که همه چیز را متقن آفریده؛ او از کارهایی که شما انجام می دهید مسلّماً آگاه است!
* * *
استمداد از خدا که نور و روشنایی همه نور هاست و قرائت آیه ای از قرآن که به آیه نور معروف است:
«اَللَّهُ نُورُ السَّمواتِ وَالأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکوةٍ فِیها مِصْباحٌ المِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَلا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضِی ءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشآءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الأَمْثالَ لِلنّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ» (1)
خداوند نورِ آسمان ها و زمین است؛ مَثَل نور خداوند همانند چراغ دانی است که در آن چراغی (پرفروغ) باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف و درخشنده همچون یک ستاره فروزان، این چراغ با روغنی افروخته می شود که از درخت پربرکت زیتونی گرفته شده که نه شرقی است و نه غربی؛ (روغنش آنچنان صاف و خالص است که) نزدیک است بدون تماس با آتش شعله ور شود؛ نوری است بر فراز نوری؛ و خداوند هر کس را بخواهد به
ص:126
نور خود هدایت می کند، و خدا برای مردم مثلها می زند و خداوند به هر چیزی داناست.
* * *
قرائت و تکرار این آیه در هر روز سفارش شده است: (1)
«فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً»؛(2)
ما انسان را از نطفه مختلطی آفریدیم، و او را می آزماییم؛ (بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم!
* * *
شخصی به امام صادق علیه السلام از سنگینی گوش شکایت کرد، حضرت فرمود: دست بر گوش بکش و این آیات را بخوان: (3)
«لَوْ أَنْزَلْنا هذَا القُرْآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ * هُوَ اللَّهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلّا هُوَ عالِمُ الغَیْبِ وَالشَّهادَةِ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ * هُوَ اللَّهُ الَّذِی لا إِلهَ إِلّا هُوَ المَلِکُ القُدُّوسُ السَّلامُ المُؤْمِنُ المُهَیْمِنُ العَزِیزُ الجَبّارُ المُتَکَبِّرُ سُبْحانَ اللَّهِ عَمّا یُشْرِکُونَ هُوَ اللَّهُ الخالِقُ البارِئُ المُصَوِّرُ لَهُ الأَسْمآءُ الحُسْنی یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّمواتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ العَزِیزُ الحَکِیمُ»؛(4)
ص:127
اگر این قرآن را بر کوهی نازل می کردیم، می دیدی که در برابر آن خاشع می شود و از خوف خدا می شکافد! این ها مثال هایی است که برای مردم می زنیم، شاید در آن بیندیشید! او خدایی است که معبودی جز او نیست، دانای آشکار و نهان است، و او رحمان و رحیم است! و خدایی است که معبودی جز او نیست، حاکم و مالک اصلی اوست، از هر عیب منزّه است، به کسی یتم نمی کند، امنیّت بخش است، مراقب همه چیز است، قدرتمندی شکست ناپذیر که با اراده نافذ خود هر امری را اصلاح می کند، و شایسته عظمت است؛ خداوند منزّه است از آنچه شریک برای او قرار می دهند! او خداوندی است خالق، آفریننده ای بی سابقه، و صورتگری (بی نظیر)؛ برای او نامهای نیک است؛ آنچه در آسمان ها و زمین است تسبیح او می گویند؛ و او عزیز و حکیم است!
* * *
در روایت وارد شده است که برای درد گوش به روغن یاسمن یا روغن بنفشه هفت مرتبه این آیات را بخواند و سپس آن روغن را در گوش بچکاند: (1)
«کَاَنْ لَمْ یَسْمَعْها کَاَنَّ فی اُذُنَیْهِ وَقْراً)؛ (اِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ
ص:128
وَالْفُؤادَ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْئولاً»؛(1)
… گویی آن را نشنیده است؛ گویی اصلاً گوش هایش سنگین است! او را به عذابی دردناک بشارت ده! … چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
* * *
جهت شفای درد سینه(2)«وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادّارَءْتُمْ فِیها وَاللَّهُ مُخْرِجٌ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ * فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیِ اللَّهُ المَوْتی وَیُرِیکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛(3)
و (به یاد آورید) هنگامی را که فردی را به قتل رساندید؛ سپس درباره (قاتل) او به نزاع پرداختید؛ و خداوند آنچه را مخفی میداشتید، آشکار می سازد. سپس گفتیم: «قسمتی از گاو را به مقتول بزنید! (تا زنده شود، و قاتل را معرفی کند.) خداوند این گونه مردگان را زنده می کند؛ و آیات خود را به شما نشان می دهد؛ شاید اندیشه کنید!»
«یا نارُ کُونی بَرْداً وَسَلاماً عَلی اِبراهیمَ»؛(1)
ای آتش! بر ابراهیم سرد و سالم باش!
* * *
برای قطع خون دماغ نقل شده که این آیه را بر پیشانی او بنویسد: (2)
«وَقیلَ یا اَرْضُ ابْلَعی مائَکِ وَیا سَماءُ اَقْلِعی وَغیضَ الْماءُ وَقُضِیَ اْلامْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَی الْجُودیّ وَقیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظّالِمینَ»؛(3)
و گفته شد: «ای زمین، آبت را فرو بر! و ای آسمان، خودداری کن! و آب فرو نشست و کار پایان یافت و (کشتی) بر (دامنه کوه) جودی، پهلو گرفت؛ و (در این هنگام،) گفته شد:» دور باد قوم ستمگر (از سعادت و نجات و رحمت خدا!)
* * *
در حدیث وارد شده است: شخصی از درد و پیچش شکم شکایت کرد.امام فرمود: آبی بگیر و این آیات را بر آن
ص:130
بخوان پس آن آب را بخورد، و دو دست بر شکم بمالد و سه مرتبه بگوید: (1)
«یُریدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسّرَ وَلا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»؛ «اَوَلَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا اَنَّ السَّمواتِ وَاْلارْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَجَعَلْنا مِنَ الْماء کُلَّ شَی ءٍ حَیٍّ اَفَلا یُؤمِنُونَ»؛(2)
… خداوند، راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما را! … آیا کافران ندیدند که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آن ها را از یکدیگر باز کردیم؛ و هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم؟! آیا ایمان نمی آورند؟!
* * *
در روایت دیگر وارد شده است، که این آیات را بر روغن بخواند، و بر شکم بمالد: (3)
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ (فَفَتَحْنا اَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ وَفَجَّرْنَا الْاَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی اَمْرٍ قَدْ قُدِرَ وَحَمَلْناهُ عَلی ذاتِ اَلْواحٍ و دُسُرٍ)؛ (فَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ اَبْوابَ کُلِّ شَیْ ءٍ) بِاسْمِ فلان بن فلان (اَوَلَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا اَنَّ السَّمواتِ وَالْاَرْضَ کانَتا رَتْقاً … »؛(4)
«در این هنگام درهای آسمان را با آبی فراوان و پی درپی گشودیم؛ و زمین را شکافتیم و چشمه های زیادی بیرون
ص:131
فرستادیم؛ و این دو آب به اندازه مقدّر با هم در آمیختند (و دریای وحشتناکی شد)! و او را بر مرکبی از الواح و میخ هایی ساخته شده سوار کردیم؛ آیا کافران ندیدند که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آن ها را از یکدیگر باز کردیم؛ و هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم؟! آیا ایمان نمی آورند؟!
* * *
ابتدا این آیه را می خوانی و سپس هفت مرتبه سوره حمد را: (1)
«وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ»؛(2)
و ذاالنون [یونس] را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت،) در آن ظلمت ها(ی متراکم) صدا زد: («خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»
* * *
شخصی به امیر المؤمنین علیه السلام از درد کمر شکایت کرد.
ص:132
فرمود: دست را بر موضع درد بگذارد و سه مرتبه این آیه را و سپس هفت مرتبه سوره قدر را بخواند: (1)
«وَما کانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتاباً مُؤَجَّلاً وَمَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَمَنْ یُرِدْ ثَوابَ الآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَسَنَجْزِی الشّاکِرِینَ»؛(2)
هیچ کس، جز به فرمان خدا، نمی میرد؛ سرنوشتی است تعیین شده؛ (بنابر این، مرگ پیامبر یا دیگران، یک سنّت الهی است.) هر کس پاداش دنیا را بخواهد (و در زندگی خود، در این راه گام بردارد،) چیزی از آن به او خواهیم داد؛ و هر کس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او می دهیم؛ و بزودی سپاس گزاران را پاداش خواهیم داد.
کسانی که به این ذکر [قرآن] هنگامی که به سراغشان آمد کافر شدند (نیز بر ما مخفی نخواهد ماند)! و این کتابی است قطعاً شکست ناپذیر … که هیچ گونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر، به سراغ آن نمی آید؛ چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است!
* * *
امام صادق علیه السلام در جواب کسی که از درد مثانه شکایت داشت، فرمود: این آیات را سه مرتبه وقت خواب و یک مرتبه هنگام بیدار شدن بخوان: (1)
«أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ لَهُ مُلْکُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَما لَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِیٍ ّ وَلَانَصِیرٍ»؛(2)
آیا نمی دانستی که خداوند بر هر چیز توانا است؟! آیا نمی دانستی که حکومت آسمان ها و زمین، از آن خداست؟! (و حق دارد هرگونه تغییر و تبدیلی در احکام خود طبق مصالح بدهد؟!) و جز خدا، ولی و یاوری برای شما نیست. (و اوست که مصلحت شما را می داند و تعیین می کند).
* * *
ص:134
از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده که چون در خواب می ترسد یا از دردی، بی خوابی بر او غالب شده این آیه را بخواند: (1)
«فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً) (ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصَی لِما لَبِثُوا أَمَداً»؛(2)
ما (پرده خواب را) در غار بر گوششان زدیم، و سال ها در خواب فرو رفتند. سپس آنان را برانگیختیم تا بدانیم (و این امر آشکار گردد که) کدام یک از آن دو گروه، مدّت خواب خود را بهتر حساب کرده اند.
* * *
در مکارم الاخلاق و حلیة المتقین نقل شده است: (3)
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشَآءُ وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتابِ»؛(4) (الْحَمْدُ للَّهِ ِ فاطِرِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلَائِکَةِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَةٍ مَّثْنَی وَثُلاثَ وَرُباعَ»؛(5)
خداوند هر چه را بخواهد محو، و هر چه را بخواهد اثبات می کند؛ و «امّ الکتاب» [لوح محفوظ] نزد اوست! ستایش مخصوص خداوندی است آفریننده آسمان ها و زمین، که فرشتگان را رسولانی قرار داد دارای بال های دوگانه
ص:135
و سه گانه و چهارگانه، او هر چه بخواهد در آفرینش می افزاید، و او بر هر چیزی تواناست!
* * *
شخصی به امام باقرعلیه السلام از درد تهیگاه شکایت کرد، حضرت فرمود: بعد از نماز دست بر مواضع سجده بزن و سپس به موضع درد بمال و این آیات را بخوان: (1)
«أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَأَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ * فَتَعالَی اللَّهُ المَلِکُ الحَقُّ لا إِلهَ إِلّا هُوَ رَبُّ العَرْشِ الکَرِیمِ * وَمَن یَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لَا بُرْهانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکافِرُونَ * وَقُل رَّبِ ّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَیْرُ الرَّاحِمِینَ»؛(2)
آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریده ایم، و به سوی ما باز نمی گردید؟ پس برتر است خداوندی که فرمانروای حقّ است (از این که شما را بی هدف آفریده باشد)! معبودی جز او نیست؛ و او پروردگار عرش کریم است! و هر کس معبود دیگری را با خدا بخواند -و مسلّماً هیچ دلیلی بر آن نخواهد داشت- حساب او نزد پروردگارش خواهد بود؛ یقیناً کافران رستگار نخواهند شد! و بگو: «پروردگارا! مرا ببخش و رحمت کن؛ و تو بهترین رحم کنندگانی!
* * *
ص:136
البته همراه با دستور خاصی است که در مفاتیح الجنان آمده است: (1)
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِذا وَقَعَتِ الواقِعَةُ * لَیْسَ لَوَقْعَتِها کاذِبَةٌ * خافِضَةٌ رافِعَةٌ * إِذا رُجَّتِ الأَرْضُ رَجّاً * وَبُسَّتِ الجِبالُ بَسّاً * فَکانَتْ هَبآءً مُنْبَثّاً»؛(2) «وَیَسْئَلُونَکَ عَنِ الجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً * فَیَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً * لا تَرَی فِیها عِوَجاً وَلا أَمْتاً»؛(3)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر هنگامی که واقعه عظیم (قیامت) واقع شود، هیچ کس نمی تواند آن را انکار کند! (این واقعه) گروهی را پایین می آورد و گروهی را بالا می برد! در آن هنگام که زمین بشدّت به لرزه درمی آید، و کوه ها در هم کوبیده می شود، و بصورت غبار پراکنده درمی آید، و از تو درباره کوه ها سؤال می کنند؛ بگو: «پروردگارم آن ها را (متلاشی کرده) برباد می دهد! سپس زمین را صاف و هموار و بی آب و گیاه رها می سازد … به گونه ای که در آن، هیچ پستی و بلندی نمی بینی!»
* * *
ص:137
امام حسین علیه السلام در جواب کسی که از درد پا شکایت کرد، فرمود: این آیات را بخوان: (1)
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً * لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَما تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِراطاً مُسْتَقِیماً * وَیَنْصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً * هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ المُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ وَللَّهِ ِ جُنُودُ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَکانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً»؛(2)
ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم ساختیم! … تا خداوند گناهان گذشته و آینده ای را که به تو نسبت می دادند ببخشد (و حقّانیت تو را ثابت نموده) و نعمتش را بر تو تمام کند و به راه راست هدایتت فرماید؛ و پیروزی شکست ناپذیری نصیب تو کند. او کسی است که آرامش را در دل های مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند؛ لشکریان آسمان ها و زمین از آن خداست، و خداوند دانا و حکیم است.
* * *
روایت شده است که سالم بن محمّد شکایت کرد به حضرت صادق علیه السلام از درد ساق و گفت: این درد مرا از همه
ص:138
کارها عاجز کرده است. حضرت فرمود: این آیه شریفه هفت مرتبه خوانده شود: (1)
«وَاتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنْ کِتابِ رَبِّکَ لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ وَلَنْ تَجِدَ مِنْ دُونِهِ مُلْتَحَداً»؛(2)
آنچه را از کتاب پروردگارت به تو وحی شده تلاوت کن! هیچ چیز سخنان او را دگرگون نمی سازد؛ و هرگز پناهگاهی جز او نمی یابی!
* * *
در حدیث از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: برای طلب فرزند در سجده این دو آیه را بخواند: (3)
1 - «رَبِّ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً اِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعاءِ»؛ «رَبِّ لا تَذَرْنی فَرْداً وَاَنْتَ خَیْرُ الْوارِثینَ»؛(4)
خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه ای (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را می شنوی! پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومند ی به من عطا کن)؛ و تو بهترین وارثانی!
در حدیث دیگر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده است: شخصی شکایت کرد که من بچه دار نمی شوم. حضرت فرمود: چون خواهی به نزد زن خود بروی، این سه آیه را
ص:139
بخوان، ان شاء اللَّه خدا تو را فرزندی روزی می کند: (1)
2 - «وَذَاالنُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادی فِی الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤمِنِینَ وَزَکَرَیّا اِذْ نادی رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَاَنْتَ خَیْرُ الوارِثِینَ»؛(2)
«و ذاالنون [یونس] را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت،) در آن ظلمتها(ی متراکم) صدا زد: («خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم! ما دعای او را به اجابت رساندیم؛ و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم؛ و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم! و زکریا را (به یاد آور) در آن هنگام که پروردگارش را خواند (و عرض کرد): «پروردگار من! مرا تنها مگذار (و فرزند برومند ی به من عطا کن)؛ و تو بهترین وارثانی!»
* * *
ص:140
در کتاب طبّ الأئمّه علیهم السلام روایت کرده است: شخصی به خدمت امام محمّد باقرعلیه السلام از کمی فرزند شکایت کرد. آن حضرت فرمود: سه روز بعد از نماز صبح و نماز خفتن هفتاد مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» و هفتاد مرتبه «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ» بگو و بعد از آن این را آیات را بخوان، بعد با زن خود جماع کن که خدا پسری که خلقتش درست باشد به تو عطا می فرماید:
3 - «اِسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ اِنَّهُ کانَ غَفّاراً یُرْسِل السَّماءَ عَلَیکُمْ مِدْراراً وَیُمدِدْکُمْ بِاَمْوالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَلْ لَکُمْ جَنّاتٍ وَیَجْعَل لَکُمْ اَنْهاراً»؛(1)
… از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است … تا بارانهای پربرکت آسمان را پی در پی بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ های سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد!
* * *
جهت آسان زاییدن(2)1 - «فَأَجآءَهَا المَخاضُ إِلی جِذْعِ النَّخْلَةِ قالَتْ یا لَیْتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا وَکُنْتُ نَسْیاً مَنسِیّاً * فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلاّ تَحْزَنِی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیّاً وَهُزِّی إِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُساقِطْ
ص:141
عَلَیْکِ رُطَباً جَنِیّاً»؛(1)
درد زایمان او را به کنار تنه درخت خرمایی کشاند؛ (آنقدر ناراحت شد که) گفت: «ای کاش پیش از این مرده بودم، و به کلی فراموش می شدم!» ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد که: «غمگین مباش! پروردگارت زیر پای تو چشمه آبی (گوارا) قرار داده است! و این تنه نخل را به طرف خود تکان ده، رطب تازه ای بر تو فرو می ریزد!
2 - «وَاللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالأَبْصارَوَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»؛(2)
و خداوند شما را از شکم مادرانتان خارج نمود در حالی که هیچ چیز نمی دانستید؛ و برای شما، گوش و چشم و عقل قرار داد، تا شکر نعمت او را به جا آورید!
3 - «کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ ما یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلّا ساعَةً مِنْ نَهارِ» «کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَها لَمْ یَلْبَثُوا إِلّا عَشِیَّةً أَوْ ضُحیها» «إِذْ قالَتِ امْرَأَةُ عِمْرانَ رَبِ ّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ العَلِیمُ»؛(3)
… هنگامی که وعده هایی را که به آن ها داده می شود ببینند،
ص:142
احساس می کنند که گویی فقط ساعتی از یک روز (در دنیا) توقّف داشتند؛ … آن ها در آن روز که قیام قیامت را می بینند چنین احساس می کنند که گویی توقّف شان (در دنیا و برزخ) جز شام گاهی یا صبح آن بیشتر نبوده است!(به یاد آورید) هنگامی را که همسرِ «عمران» گفت: «خداوندا! آنچه را در رحم دارم، برای تو نذر کردم، که «محرَّر» (و آزاد، برای خدمت خانه تو) باشد. از من بپذیر، که تو شنوا و دانایی!
* * *
شخصی از امیرالمؤمنین علیه السلام سؤال کرد: خبر دهید مرا از آنچه وسیله ایمنی از سوختگی و غرق شدن است؟ فرمود: این آیات را بخوان: (1)
«إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الکِتابَ وَهُوَیَتَوَلَّی الصّالِحِینَ» «وَما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قالُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلی بَشَرٍ مِنْ شَیْ ءٍ قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الکِتابَ الَّذِی جآءَ بِهِ مُوسی نُوراً وَهُدیً لِلنّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَراطِیسَ تُبْدُونَها وَتُخْفُونَ کَثِیراً وَعُلِّمْتُمْ ما لَمْ تَعْلَمُوا أَنْتُمْ وَلا آبآؤُکُمْ قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ»؛(2)
ولی و سرپرست من، خدایی است که این کتاب را نازل کرده؛ و او همه صالحان را سرپرستی می کند. آن ها خدا را
ص:143
درست نشناختند که گفتند: «خدا، هیچ چیز بر هیچ انسانی، نفرستاده است!» بگو: «چه کسی کتابی را که موسی آورد، نازل کرد؟! کتابی که برای مردم، نور و هدایت بود؛ 0امّا شما) آن را به صورت پراکنده قرار می دهید؛ قسمتی را آشکار، و قسمت زیادی را پنهان می دارید؛ و مطالبی به شما تعلیم داده شده که نه شما و نه پدرانتان، از آن با خبر نبودید!» بگو: «خدا!» سپس آن ها را در گفتگوهای لجاجت آمیزشان رها کن، تا بازی کنند!
* * *
«هُوَ الأَوَّلُ وَالآخِرُ وَالظّاهِرُ وَالباطِنُ وَهُوَ بِکُلِ ّ شَیْ ءٍ عَلِیمٌ»؛(1)
اوّل و آخر و پیدا و پنهان اوست؛ و او به هر چیز داناست.
* * *
شخصی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و گفت: من زیاد به سفر می روم و در جاهای خطرناک ساکن می شوم، چیزی به من تعلیم فرما که نترسم. حضرت فرمود: در چنان جایی دست را بالای سر بگذار و با صدای بلند بگو: (2)
«أَفَغَیْرَ دِینِ اللَّهِ یَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالأَرْضِ
ص:144
طَوْعاً وَکَرْهاً وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ»؛(1)
آیا آن ها غیر از آیین خدا می طلبند؟! (آیین او همین اسلام است؛) و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ (فرمان) او تسلیمند، و همه به سوی او بازگردانده می شوند.
* * *
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هر که در بیابان بی سکنه باشد که باید شب را به صبح برساند، این آیات را بخواند تا فرشته ها او را حفظ کنند و شیاطین از او دور شوند: (2)
«إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی العَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَالشَّمْسَ وَالقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبارَکَ اللَّهُ رَبُّ العالَمِینَ اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ المُعْتَدِینَ وَلا تُفْسِدُوا فِی الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ المُحْسِنِینَ»؛(3)
پروردگار شما، خداوندی است که آسمان ها و زمین را در شش روز [شش دوران] آفرید؛ سپس به تدبیر جهان هستی
ص:145
پرداخت؛ با (پرده تاریک) شب، روز را می پوشاند؛ و شب به دنبال روز، به سرعت در حرکت است؛ و خورشید و ماه و ستارگان را آفرید، که مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که آفرینش و تدبیر (جهان)، از آن او (و به فرمان او)ست! پر برکت (و زوال ناپذیر) است خداوندی که پروردگار جهانیان است! پروردگار خود را (آشکارا) از روی تضرّع، و در پنهانی، بخوانید! (و از تجاوز، دست بردارید که) او متجاوزان را دوست نمی دارد! و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید، و او را با بیم و امید بخوانید! (بیم از مسؤولیتها، و امید به رحمتش. و نیکی کنید) زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است!
* * *
شخصی به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: سرزمین من پر از درنده است که به خانه ما می آیند، فرمود: این دو آیه را بخوان: (1)
«لَقَدْجآءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزِیزٌعَلَیْهِ ماعَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَحِیمٌ * فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ العَرْشِ العَظِیمِ»؛(2)
ص:146
به یقین، رسولی از خود شما به سوی تان آمد که رنجهای شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است! اگر آن ها (از حق) روی بگردانند، (نگران مباش!) بگو: «خداوند مرا کفایت می کند؛ هیچ معبودی جز او نیست؛ بر او توکّل کردم؛ و او صاحب عرش بزرگ است!»
* * *
از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر کسی از عقرب ترسد، این آیات را بخواند: (1)
«سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی العالَمِینَ * إِنّا کَذلِکَ نَجْزِی المُحْسِنِینَ * إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا المُؤْمِنِینَ»؛(2)
سلام بر نوح در میان جهانیان باد! ما این گونه نیکوکاران را پاداش می دهیم! چرا که او از بندگان باایمان ما بود!
* * *
شخصی به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: اسب من چموشی می کند و من از آن در ترس و هراس هستم. حضرت فرمود: در گوش راست او بخوان: (3)
ص:147
«وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً وَإِلَیْهِ یُرْجَعُونَ»؛(1)
و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند، از روی اختیار یا از روی اجبار، در برابرِ (فرمان) او تسلیمند، و همه به سوی او بازگردانده می شوند.
* * *
و چون سگ برروی تو فریاد کند و حمله کند، این آیه را بخوان: (2)
«یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ اِنِ اسْتَطَعْتُمْ اَنْ تَنْفُذُوا مِنْ اَقْطارِ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ اِلّا بِسُلْطانٍ»؛(3)
ای گروه جنّ و انس! اگر می توانید از مرزهای آسمان ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی توانید، مگر با نیرویی (فوق العاده)!
* * *
«لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمِینَ»؛(4)
(«خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!»
* * *
ص:148
پاسخ امام است به فردی که به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: برده ام گریخته است، و حضرت فرمود: این آیه را بخوان: (1)
«أَوْ کَظُلُماتٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍ ّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها وَمَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ»؛(2)
یا همچون ظلماتی در یک دریای عمیق و پهناور که موج آنرا پوشانده، و بر فراز آن موج دیگری، و بر فراز آن ابری تاریک است؛ ظلمت هایی است یکی بر فراز دیگری، آنگونه که هر گاه دست خود را خارج کند ممکن نیست آن را ببیند! و کسی که خداوند نوری برای او قرار نداده، نوری برای او نیست.
* * *
شخصی به امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: هر شب به خانه ما دزد می آید. حضرت فرمود: این آیات را بخوان: (3)
«قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمنَ أَیّاً ما تَدْعُوا فَلَهُ الأَسْمآءُ الحُسْنی وَلا تَجْهَرْ بِصَلوتِکَ وَلا تُخافِتْ بِها وَابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلاً * وَقُلِ الحَمْدُ للَّهِ ِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَلَمْ یَکُنْ لَهُ
ص:149
شَرِیکٌ فِی المُلْکِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِ ّ وَکَبِّرْهُ تَکْبِیراً»؛(1)
بگو: «للَّه» را بخوانید یا «رحمان» را، هر کدام را بخوانید، (ذات پاکش یکی است؛ و) برای او بهترین نامها است!» و نمازت را زیاد بلند، یا خیلی آهسته نخوان؛ و در میان آن دو، راهی (معتدل) انتخاب کن و بگو: «ستایش برای خداوندی است که نه فرزندی برای خود انتخاب کرده، و نه شریکی در حکومت دارد، و نه بخاطر ضعف و ذلّت، (حامی و) سرپرستی برای اوست!» و او را بسیار بزرگ بشمار!
* * *
از سفارشات پیامبرصلی الله علیه وآله به امام علی علیه السلام بوده است و نیز امام صادق علیه السلام فرمود اگر از خرابی خانه در زلزله می ترسی، بخوان: (2)
«إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّمواتِ وَالأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَلَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً»؛(3)
خداوند آسمان ها و زمین را نگاه می دارد تا از نظام خود منحرف نشوند؛ و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی تواند آن ها را نگاه دارد، او بردبار و غفور است!
* * *
ص:150
امام صادق علیه السلام فرمود: از زیاد خواندن سوره زلزال خسته نشوید؛ زیرا هر که نمازهای نافله خود را با آن بخواند، خداوند هرگز او را به زمین لرزه دچار نکند و به برق گرفتگی نمیرد: (1)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
إِذا زُلْزِلَتِ الأَرْضُ زِلْزالَها * وَأَخْرَجَتِ الأَرْضُ أَثْقالَها * وَقالَ الإِنْسانُ ما لَها * یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحی لَها * یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ * فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ * وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ(2)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر. هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید، و زمین بارهای سنگینش را خارج سازد! و انسان می گوید: «زمین را چه می شود (که این گونه می لرزد)؟!» در آن روز زمین تمام خبر هایش را بازگو می کند؛ چرا که پروردگارت به او وحی کرده است! در آن روز مردم بصورت گروه های پراکنده (از قبرها) خارج می شوند تا اعمالشان به آن ها نشان داده شود! پس هر کس هم وزن ذرّه ای کار خیر انجام دهد آن را می بیند! و هر کس هم وزن ذرّه ای کار بد کرده آن را می بیند!
* * *
ص:151
امام علی علیه السلام فرمود: اگر از ساحر یا ظالمی ترس داری، بعد از نماز شب و قبل از شروع به نماز صبح، رو به جانب خانه وی کن و هفت مرتبه بگو: (1) بسم اللَّه و باللَّه،
« … سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخِیکَ وَنَجْعَلُ لَکُما سُلْطاناً فَلَا یَصِلُونَ إِلَیْکُما بِایاتِنا أَنتُما وَمَنِ اتَّبَعَکُما الْغالِبُونَ»؛(2)
«بزودی بازوان تو را بوسیله برادرت محکم (و نیرومند) می کنیم، و برای شما سلطه و برتری قرار می دهیم؛ و به برکت آیات ما، بر شما دست نمی یابند؛ شما و پیروانتان پیروزید!»
* * *
جهت ترس از ساحر و شیطان(3)«إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّامٍ ثُمَّ اسْتَوَی عَلَی الْعَرْشِ یَدَبِّرُ الْأَمْرَ ما مِن شَفِیعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ»؛(4)
پروردگار شما، خداوندی است که آسمان ها و زمین را در شش روز [شش دوران]آفرید؛ سپس بر تخت (قدرت) قرار گرفت، و به تدبیر کار (جهان) پرداخت؛ هیچ شفاعت کننده ای، جز با اذن او نیست؛ این است خداوند، پروردگار شما! پس او را پرستش کنید! آیا متذکّر نمی شوید؟!
* * *
ص:152
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: هر که این آیات را بخواند، در جان و مالش بد نبیند و شیطان به او نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند.(1) آیات چنین است: چهار آیه اول بقره/ آیة الکرسی / سه آیه آخر بقره.
«الم * ذَلِکَ الْکِتابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِّلْمُتَّقِینَ * الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَواةَ وَمِمّا رَزَقْناهُمْ یُنفِقُونَ * وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمآ أُنزِلَ إِلَیْکَ وَما أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَبِالأَْخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ» (2)
«اللَّهُ لَآ إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَّهُ ما فِی السَّماوَاتِ وَما فِی الْأَرْضِ مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَما خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِما شَآءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا یَُودُهُ حِفْظُهُما وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ * لَآ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِ ّ فَمَن یَکْفُرْ بِالطَّغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی لَا انفِصامَ لَها وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ * اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَآؤُهُمُ الطّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُولَئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِیها خَلِدُونَ» (3)
ص:153
«للَّهِ ِ ما فِی السَّماوَاتِ وَما فِی الْأَرْضِ وَإِن تُبْدُوا ما فِی أَنفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُم بِهِ اللَّهُ فَیَغْفِرُ لِمَن یَشَآءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَآءُ وَاللَّهُ عَلَی کُلِ ّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ * آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقالُوا سَمِعْنا وَأَطَعْنا غُفْرَانَکَ رَبَّنا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ * لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَعَلَیْها ما اکْتَسَبَتْ رَبَّنا لَا تُؤَاخِذْنا إِن نَّسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَلَا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِنا رَبَّنا وَلَا تُحَمِّلْنا ما لَا طاقَةَ لَنا بِهِ وَاعْفُ عَنّا وَاغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا أَنتَ مَوْلَیانا فَانصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ»؛(1)
الم (بزرگ است خداوندی که این کتاب عظیم را، از حروف ساده الفبا به وجود آورده). آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد؛ و مایه هدایت پرهیزکاران است. (پرهیزکاران) کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است]ایمان می آورند؛ و نماز را برپا می دارند؛ و از تمام نعمت ها و مواهبی که به آنان روزی داده ایم، انفاق می کنند. و آنان که به آنچه بر تو نازل شده، و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین) نازل گردیده، ایمان می آورند؛ و به رستاخیز یقین دارند. هیچ معبودی نیست جز خداوند یگانه زنده، که قائم به ذات خویش است،
ص:154
و موجودات دیگر، قائم به او هستند؛ هیچگاه خواب سبک و سنگینی او را فرا نمی گیرد؛ (و لحظه ای از تدبیر جهان هستی، غافل نمی ماند؛) آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، از آن اوست؛ کیست که در نزد او، جز به فرمان او شفاعت کند؟! (بنابراین، شفاعت شفاعت کنندگان، برای آن ها که شایسته شفاعتند، از مالکیت مطلقه او نمی کاهد.) آنچه را در پیش روی آن ها [بندگان] و پشت سرشان است می داند؛ (و گذشته و آینده، در پیشگاه علم او، یکسان است.) و کسی از علم او آگاه نمی گردد؛ جز به مقداری که او بخواهد. (اوست که به همه چیز آگاه است؛ و علم و دانش محدود دیگران، پرتوی از علم بی پایان و نامحدود اوست.) تخت (حکومت) او، آسمان ها و زمین را دربرگرفته؛ و نگاهداری آن دو [آسمان و زمین]، او را خسته نمی کند. بلندی مقام و عظمت، مخصوص اوست. در قبول دین، اکراهی نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است. بنابر این، کسی که به طاغوت [بت و شیطان، و هر موجود طغیانگر]کافر شود و به خدا ایمان آورد، به دستگیره محکمی چنگ زده است، که گسستن برای آن نیست. و خداوند، شنوا و داناست. خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند؛ آن ها را از ظلمت ها، به سوی نور بیرون می برد. (اما) کسانی که کافر
ص:155
شدند، اولیای آن ها طاغوتها هستند؛ که آن ها را از نور، به سوی ظلمت ها بیرون می برند؛ آن ها اهل آتشند و همیشه در آن خواهند ماند. آنچه در آسمان ها و زمین است، از آنِ خداست. و (از این رو) اگر آنچه را در دل دارید، آشکار سازید یا پنهان، خداوند شما را بر طبق آن، محاسبه می کند.سپس هر کس را بخواهد (و شایستگی داشته باشد)، می بخشد؛ و هر کس را بخواهد (و مستحق باشد)، مجازات می کند. و خداوند به همه چیز قدرت دارد. پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. (و او، به تمام سخنان خود، کاملاً مؤمن می باشد.) و همه مؤمنان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتابها و فرستادگانش، ایمان آورده اند؛ (و می گویند:) ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمی گذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مؤمنان) گفتند: «ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظارِ) آمرزش تو را (داریم)؛ و بازگشت (ما) به سوی توست.» خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییش، تکلیف نمی کند. (انسان،) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده؛ و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است. (مؤمنان می گویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر
ص:156
کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان!
* * *
ص:157
جهت شفای هر درد و بیماری:
امام صادق علیه السلام فرمود: اگر سوره حمد را 70 بار بر مرده ای بخوانند و جان به تنش برگردد، شگفت نباشد:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
* اَلحَمْدُ للَّهِ ِ رَبِ ّ العالَمِینَ * الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ * إِیّاکَ نَعْبُدُ وَإِیّاکَ نَسْتَعِینُ اِهْدِنَا الصِّراطَ المُسْتَقِیمَ * صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ المَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضّآلِّینَ *(1)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. (خداوندی که) بخشنده و بخشایشگر است (و رحمت عام و خاصش همگان را فرا گرفته). (خداوندی که) مالک روز جزا است. (پروردگارا!) تنها تو را می پرستیم؛ و تنها از تو یاری می جوییم. ما را به راه راست هدایت کن … راه کسانی که آنان را مشمول نعمت خود ساختی؛ نه کسانی که بر آنان غضب کرده ای؛ و نه گمراهان.
* * *
ص:158
برای دفع وحشت قبر:
پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله فرمود: هر که وقت خواب سوره تکاثر را بخواند از فتنه قبر محفوظ بماند: (1)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
أَلْه(2)کُمُ التَّکاثُرُ * حَتّی زُرْتُمُ المَقابِرَ * کَلّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ * ثُمَّ کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ * کَلّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الیَقِینَ * لَتَرَوُنَّ الجَحِیمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الیَقِینِ ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ(3)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر افزون طلبی (و تفاخر) شما را به خود مشغول داشته (و از خدا غافل نموده) است. تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید (و قبور مردگان خود را بر شمردید و به آن افتخار کردید)! چنین نیست که می پندارید، (آری) بزودی خواهید دانست! باز چنان نیست که شما می پندارید؛ بزودی خواهید دانست! چنان نیست که شما خیال می کنید؛ اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید (افزون طلبی شما را از خدا غافل نمی کرد)! قطعاً شما جهنّم را خواهید دید! سپس (با ورود در آن) آن را به عین الیقین خواهید دید. سپس در آن روز (همه شما) از نعمت هایی که داشته اید بازپرسی خواهید شد!
* * *
ص:159
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که برای محفوظ ماندن، یک کوزه تازه بگیر و در آن آب بریز و 30 بار سوره قدر را بخوان، آن گاه از آن بخور و وضو بگیر: (1)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ القَدْرِ * وَما أَدْراکَ ما لَیْلَةُ القَدْرِ * لَیْلَةُ القَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ المَلآئِکَةُ وَالرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِ ّ أَمْرٍ * سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطْلَعِ الفَجْرِ(2)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل کردیم! و تو چه می دانی شب قدر چیست؟! شب قدر بهتر از هزار ماه است! فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می شوند. شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده!
* * *
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اَللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ * وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ(1)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، بگو: خداوند، یکتا و یگانه است؛ خداوندی است که همه نیازمندان قصد او می کنند؛ (هرگز) نزاد، و زاده نشد، و برای او هیچگاه شبیه و مانندی نبوده است!
* * *
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
قُلْ یا أَیُّهَا الکافِرُونَ * لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ * وَلا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ وَلا أَنَا عابِدٌ ما عَبَدْتُمْ وَلا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ * لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ(2)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، بگو: ای کافران! آنچه را شما می پرستید من نمی پرستم! و نه شما آنچه را من می پرستم می پرستید، و نه من هرگز آنچه را شما پرستش کرده اید می پرستم، و نه شما آنچه را که من می پرستم پرستش می کنید؛ (حال که چنین است) آیین شما برای خودتان، و آیین من برای خودم!
* * *
ص:161
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ ّ الفَلَقِ * مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ * وَمِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ * وَمِنْ شَرِّ النَّفّاثاتِ فِی العُقَدِ وَمِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ(1)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، بگو: پناه می برم به پروردگار سپیده صبح، از شرّ تمام آنچه آفریده است؛ و از شرّ هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می شود؛ و از شرّ آن ها که با افسون در گره ها میدمند (و هر تصمیمی را سست می کنند)؛ و از شرّ هر حسودی هنگامی که حسد می ورزد!
* * *
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِ ّ النّاسِ مَلِکِ النّاسِ * إِلهِ النّاسِ * مِنْ شَرِّ الوَسْواسِ الخَنّاسِ * اَلَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النّاسِ * مِنَ الجِنَّةِ وَالنّاسِ(2)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، بگو: پناه می برم به پروردگار مردم، به مالک و حاکم مردم، به (خدا و) معبود مردم، از شرّ وسوسه گر پنهان کار، که در درون سینه انسان ها وسوسه می کند، خواه از جنّ باشد یا از انسان!
* * *
ص:162
ص:163
این که می گویند هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد، کاملاً حساب شده و حکیمانه است، خدا به انسان فرموده دعا کن که هر چه از من بخواهی به تو خواهم داد؛ امّا این خواستن و دعا کردن باید به جا و به موقع باشد، دعا و عمل و عبادت، مخصوص دنیا و تا موقعی است که مرگ فرا نرسیده، یا باید چیزی از خدا خواست که امکان داشته باشد، چیزی که محال است، قدرت به آن تعلق نمی گیرد؛ هر چند قدرت خدا باشد، مثل دیدن خدا با چشم سر:
یکی از درخواست های نابجای برخی این بود که فکر می کردند خدا هم چیزی مثل بت است؛ لذا به حضرت موسی می گفتند یک خدای دیدنی برای ما معرفی کن:
«وَجاوَزْنا بِبَنِی إِسْرآئِیلَ البَحْرَ فَأَتَوْا عَلی قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلی أَصْنامٍ لَهُمْ قالُوا یا مُوسَی اجْعَلْ لَنا إِلهاً کَما لَهُمْ آلِهَةٌ قالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ»؛(1)
و بنی اسرائیل را (سالم) از دریا عبور دادیم؛ (ناگاه) در راه خود به گروهی رسیدند که اطراف بت هایشان، با تواضع و خضوع، گرد آمده بودند. (در این هنگام، بنی اسرائیل) به
ص:164
موسی گفتند: «تو هم برای ما معبودی قرار ده، همان گونه که آن ها معبودان (و خدایانی) دارند!» گفت: «شما جمعیّتی جاهل و نادان هستید!
* * *
آری خدا را با چشم سر نمی توان دید، حتی برای موسی:
«وَلَمّا جآءَ مُوسی لِمِیقاتِنا وَکَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِ ّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ قالَ لَنْ تَرانِی وَلکِنِ انْظُرْ إِلَی الجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکانَهُ فَسَوْفَ تَرانِی فَلَمّا تَجَلّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکّاً وَخَرَّ مُوسی صَعِقاً فَلَمّا أَفاقَ قالَ سُبْحانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَأَنَا أَوَّلُ المُؤْمِنِینَ»؛(1)
و هنگامی که موسی به میعادگاه ما آمد، و پروردگارش با او سخن گفت، عرض کرد: «پروردگارا! خودت را به من نشان ده، تا تو را ببینم!» گفت: «هرگز مرا نخواهی دید! ولی به کوه بنگر، اگر در جای خود ثابت ماند، مرا خواهی دید!» اما هنگامی که پروردگارش بر کوه جلوه کرد، آن را همسان خاک قرار داد؛ و موسی مدهوش به زمین افتاد. چون به هوش آمد، عرض کرد: «خداوندا! منزهی تو (از این که با چشم تو را ببینم)! من به سوی تو بازگشتم! و من نخستین مؤمنانم!»
* * *
ص:165
وقتی کار از کار بگذرد، ای کاش ای کاش گفتن فایده ندارد:
«وَأُحِیطَبِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیْهِ عَلی ما أَنْفَقَ فِیها وَهِیَ خاوِیَةٌ عَلی عُرُوشِها وَیَقُولُ یالَیْتَنِی لَمْ أُشْرِکْ بِرَبِّی أَحَداً»؛(1)
(به هر حال عذاب الهی فرا رسید،) و تمام میوه های آن نابود شد؛ و او بخاطر هزینه هایی که در آن صرف کرده بود، پیوسته دست های خود را به هم می مالید - در حالی که تمام باغ بر داربست هایش فرو ریخته بود- و می گفت: «ای کاش کسی را همتای پروردگارم قرار نداده بودم!»
* * *
پشیمانی هنگام دیدن عذاب و موقع مجازات، بی فایده است، باید همین امروز که ما را از عذاب و آتش می ترسانند، بترسیم، الان باید بیدار شویم، الان باید یقین داشته باشیم، که هر چه خدا و رسولانش می گویند راست است:
«وَلَوْ تَری إِذْ وُقِفُوا عَلَی النّارِ فَقالُوا یا لَیْتَنا نُرَدُّ وَلا نُکَذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَنَکُونَ مِنَ المُؤْمِنِینَ»؛(2)
کاش (حال آن ها را) هنگامی که در برابر آتش (دوزخ) ایستاده اند، ببینی! می گویند: ای کاش (بار دیگر، به دنیا) بازگردانده می شدیم، و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی کردیم، و از مؤمنان می بودیم!
* * *
ص:166
آری، کاش اطاعت می کردید! امّا چرا نکردید؟
«یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا»؛(1)
در آن روز که صورت های آنان در آتش (دوزخ) دگرگون خواهد شد (از کار خویش پشیمان می شوند و) می گویند: «ای کاش خدا و پیامبر را اطاعت کرده بودیم!»
* * *
کسی که به راه و همراه و دنبال پیامبر نرود، دیگر هیچ راهی برایش نمی ماند:
«وَیَوْمَ یَعَضُّ الظّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً»؛(2)
و (به خاطر آور) روزی را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان می گزد و می گوید: «ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم!
* * *
چه بدبخت آنان که در آرزوی بدان باشند:
«فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ فِی زِینَتِهِ قالَ الَّذِینَ یُرِیدُونَ الحَیوةَ الدُّنْیا
ص:167
یالَیْتَ لَنا مِثْلَ ماأُوتِیَ قارُونُ إِنَّهُ لَذُوحَظٍّ عَظِیمٍ»؛(1)
(روزی قارون) با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آن ها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند: «ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم! به راستی که او بهره عظیمی دارد!»
* * *
و کسی که فقط دنبال دنیا باشد، آخرت چیزی ندارد:
«فَمِنَ النّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَما لَهُ فِی الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ»؛(2)
بعضی از مردم می گویند: «خداوندا! به ما در دنیا، (نیکی) عطا کن!» ولی در آخرت، بهره ای ندارند.
* * *
درخواست برگشت به دنیا بعد از مرگ، آنگونه که ظالمان و گناهکاران می خواهند، قابل پذیرش نیست: (3)
1 - «حَتّی إِذا جآءَ أَحَدَهُمُ المَوْتُ قالَ رَبِ ّ ارْجِعُونِ * لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ کَلّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قآئِلُها وَمِنْ وَرآئِهِم ب
ص:168
برْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ»؛(1)
(آن ها همچنان به راه غلط خود ادامه می دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرا رسد، می گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» (ولی به او می گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!
2 - «وَلَوْ تَری إِذِ المُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَسَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنّا مُوقِنُونَ»؛(2)
و اگر ببینی مجرمان را هنگامی که در پیشگاه پروردگارشان سر به زیر افکنده، می گویند: «پروردگارا! آنچه وعده کرده بودی دیدیم و شنیدیم؛ ما را بازگردان تا کار شایسته ای انجام دهیم؛ ما (به قیامت) یقین داریم!»
3 - «وَقالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَما تَبَرَّؤُوا مِنّا کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ وَما هُمْ بِخارِجِینَ مِنَ النّارِ»؛(3)
ص:169
و (در این هنگام) پیروان می گویند: «کاش بار دیگر به دنیا برمی گشتیم، تا از آن ها[پیشوایان گمراه]بیزاری جوییم، آن چنان که آنان (امروز) از ما بیزاری جستند! (آری،) خداوند این چنین اعمال آن ها را به صورت حسرت زایی به آنان نشان می دهد؛ و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد!
* * *
«فَلَوْ أَنَّ لَنا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ المُؤْمِنِینَ»؛(1)
ای کاش بار دیگر (به دنیا) بازگردیم و از مؤمنان باشیم!»
* * *
یکی از مهم ترین عوامل انحراف افراد، دوست و رفیق و راهنمای بد است:
«یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً»؛(2)
ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم!
* * *
به او گفته بودند شیطان دشمن توست، از او فاصله بگیر، ولی گوش نکرد: (3)
ص:170
«حَتّی إِذا جآءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَبَیْنَکَ بُعْدَ المَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ القَرِینُ»؛(1)
تا زمانی که (در قیامت) نزد ما حاضر شود می گوید: ای کاش میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشینی بودی!
* * *
خدا به همه عقل و چشم و گوش داده است، و هر کسی مسؤول کار خود است:
«وَقالُوا رَبَّنا إِنّاأَطَعْنا سادَتَنا وَکُبَرآءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا»؛(2)
و می گویند: «پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت کردیم و ما را گمراه ساختند!
* * *
«وَقالَ الَّذِینَ کَفَرُوا رَبَّنا أَرِنا الَّذَیْنِ أَضَلّانا مِنَ الجِنِ ّ وَالإِنْسِ نَجْعَلْهُما تَحْتَ أَقْدامِنا لِیَکُونا مِنَ الأَسْفَلِینَ»؛(3)
کافران گفتند: «پروردگارا! آن هایی که از جنّ و انس ما را گمراه کردند به ما نشان ده تا زیر پای خود نهیم (و لگد مالشان کنیم) تا از پست ترین مردم باشند!»
ص:171
قرار نیست همه کارها طبق میل شما باشد:
«وَإِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ قالَ الَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقآءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقایِ نَفْسِی إِنْ أَتَّبِعُ إِلّا ما یُوحی إِلَیَّ إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ»؛(1)
و هنگامی که آیات روشن ما بر آن ها خوانده می شود، کسانی که ایمان به لقای ما (و روز رستاخیز) ندارند می گویند: «قرآنی غیر از این بیاور، یا آن را تبدیل کن! (و آیات نکوهش بتها را بردار)» بگو: «من حق ندارم که از پیش خود آن را تغییر دهم؛ فقط از چیزی که بر من وحی می شود، پیروی می کنم! من اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، از مجازات روز بزرگ (قیامت) می ترسم!»
* * *
کسی که این همه آیات و نشانه های خدا را نمی بیند واقعاً کور است:
«قالَ رَبِ ّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمی وَقَدْ کُنْتُ بَصِیراً * قالَ کَذلِکَ أَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسِیتَها وَکَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسی ؛(2)
می گوید: «پروردگارا! چرا نابینا محشور م کردی؟! من که
ص:172
بینا بودم!» می فرماید: «آن گونه که آیات من برای تو آمد، و تو آن ها را فراموش کردی؛ امروز نیز تو فراموش خواهی شد!»
* * *
مرگ حتی برای لحظه ای هم تأخیر نمی افتد:
«وَأَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ المَوْتُ فَیَقُولَ رَبِ ّ لَوْلا أَخَّرْتَنِی إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَکُنْ مِنَ الصّالِحِینَ * وَلَنْ یُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْساً إِذا جآءَ أَجَلُها وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ»؛(1)
از آنچه به شما روزی داده ایم انفاق کنید، پیش از آن که مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: «پروردگارا! چرا (مرگ) مرا مدت کمی به تأخیر نینداختی تا (در راه خدا) صدقه دهم و از صالحان باشم؟!» خداوند هرگز مرگ کسی را هنگامی که اجلش فرا رسد به تأخیر نمی اندازد، و خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است.
* * *
خیر، کسی منتظر شما نمی ماند:
«وَأَنْذِرِ النّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ العَذابُ فَیَقُولُ الَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنا
ص:173
أخِّرْنا إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ أَوَ لَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ما لَکُمْ مِنْ زَوالٍ»؛(1)
و مردم را از روزی که عذاب الهی به سراغشان می آید، بترسان! آن روز که ظالمان می گویند: «پروردگارا! مدّت کوتاهی ما را مهلت ده، تا دعوت تو را بپذیریم و از پیامبران پیروی کنیم!» (امّا پاسخ می شنوند که:) مگر قبلاً سوگند یاد نکرده بودید که زوال و فنایی برای شما نیست؟!
* * *
مجازات شما همان جبران و عکس العمل کارهایتان است:
«وَهُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیها رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنّا نَعْمَلُ أَوَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَجآءَکُمُ النَّذِیرُ فَذُوقُوا فَما لِلظّالِمِینَ مِنْ نَصِیرٍ»؛(2)
آن ها در دوزخ فریاد می زنند: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می دادیم!» (در پاسخ به آنان گفته می شود:) آیا شما را به اندازه ای که هر کس اهل تذکّر است در آن متذکّر می شود عمر ندادیم، و انذارکننده (الهی) به سراغ شما نیامد؟! اکنون بچشید که برای ظالمان هیچ یاوری نیست!
* * *
ص:174
زوال نعمت به دست خود شماست:
«وَجَعَلْنا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ القُرَی الَّتِی بارَکْنا فِیها قُریً ظاهِرَةً وَقَدَّرْنا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیها لَیالِیَ وَأَیّاماً آمِنِینَ * فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَیْنَ أَسْفارِنا وَظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَجَعَلْناهُمْ أَحادِیثَ وَمَزَّقْناهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِ ّ صَبّارٍ شَکُورٍ»؛(1)
و میان آن ها و شهرهایی که برکت داده بودیم، آبادی های آشکاری قرار دادیم؛ و سفر در میان آن ها را بطور متناسب (با فاصله نزدیک) مقرّر داشتیم؛ (و به آنان گفتیم:) شبها و روزها در این آبادی ها با ایمنی (کامل) سفر کنید! ولی (این ناسپاس مردم) گفتند: «پروردگارا! میان سفرهای ما دوری بیفکن» (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند! و به این طریق) آن ها به خویشتن ستم کردند! و ما آنان را داستانهایی (برای عبرت دیگران) قرار دادیم و جمعیّتشان را متلاشی ساختیم؛ در این ماجرا، نشانه های عبرتی برای هر صابر شکرگزار است.
به عدّه ای گفتند نماز بخوانید، زکات بدهید، گفتند: نشستن که فایده ندارد، باید کاری کرد، چرا جهاد و مبارزه
ص:175
نمی کنید؟ وقتی حکم جهاد آمد، گفتند: چرا زود آمد:
«أَلَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَأَقِیمُوا الصَّلوةَ وَآتُوا الزَّکوةَ فَلَمّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ القِتالُ إِذا فَرِیقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النّاسَ کَخَشْیَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَقالُوا رَبَّنا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا القِتالَ لَوْلا أَخَّرْتَنا إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلِیلٌ وَالآخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقی وَلا تُظْلَمُونَ فَتِیلاً»؛(1)
آیا ندیدی کسانی را که (در مکّه) به آن ها گفته شد: «فعلا)ً دست از جهاد بدارید! و نماز را برپا کنید! و زکات بپردازید!» (امّا آن ها از این دستور، ناراحت بودند)، ولی هنگامی که (در مدینه) فرمان جهاد به آن ها داده شد، جمعی از آنان، از مردم می ترسیدند، همان گونه که از خدا می ترسند، بلکه بیشتر! و گفتند: «پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتی؟! چرا این فرمان را تا زمان نزدیکی تأخیر نینداختی؟!» به آن ها بگو: «سرمایه زندگی دنیا، ناچیز است!و سرای آخرت، برای کسی که پرهیزگار باشد، بهتر است! و به اندازه رشته شکاف هسته خرمایی، به شما ستم نخواهد شد!
* * *
کسی که پیروزی و رستگاری را می خواهد، باید مجاهده کند
«وَلَئِنْ أَصابَکُمْ فَضْلٌ مِنَ اللَّهِ لَیَقُولَنَّ کَأَنْ لَمْ تَکُنْ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُ
ص:176
مَوَدَّةٌ یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً»؛(1)
و اگر غنیمتی از جانب خدا به شما برسد، درست مثل این که هرگز میان شما و آن ها دوستی و موّدتی نبوده، می گویند: «ای کاش ما هم با آن ها بودیم، و به رستگاری (و پیروزی)ِ بزرگی میرسیدیم!»
* * *
گمراه شده و گمراه کننده، همیشه یکدیگر را لعن می کنند و از هم بیزاری می جویند:
«قالَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ القَوْلُ رَبَّنا هؤُلآءِ الَّذِینَ أَغْوَیْنا أَغْوَیْناهُمْ کَما غَوَیْنا تَبَرَّأْنا إِلَیْکَ ما کانُوا إِیّانا یَعْبُدُونَ»؛(2)
گروهی (از معبودان) که فرمان عذاب درباره آن ها مسلم شده است می گویند: «پروردگارا! ما این ها [عابدان را گمراه کردیم؛ (آری) ما آن ها را گمراه کردیم همان گونه که خودمان گمراه شدیم؛ ما از آنان به سوی تو بیزاری می جوییم؛ آنان در حقیقت ما را نمی پرستیدند (بلکه هوای نفس خود را پرستش می کردند)!»
* * *
وقتی پرونده سیاه اعمال خود را می بیند، می گوید کاش همان خاک و گل بودم و اصلاً متولد و انسان نمی شدم:
ص:177
«إِنّا أَنْذَرْناکُمْ عَذاباً قَرِیباً یَوْمَ یَنْظُرُ المَرْءُ ما قَدَّمَتْ یَداهُ وَیَقُولُ الکافِرُ یا لَیْتَنِی کُنْتُ تُراباً»؛(1)
و ما شما را از عذاب نزدیکی بیم دادیم! این عذاب در روزی خواهد بود که انسان آنچه را از قبل با دستهای خود فرستاده می بیند، و کافر می گوید: «ای کاش خاک بودم (و گرفتار عذاب نمی شدم)!»
* * *
واقعاً که هر لحظه کوتاهی از عمر، خسارت جبران ناپذیر دارد:
«قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِلِقآءِ اللَّهِ حَتّی إِذا جآءَتْهُمُ السّاعَةُ بَغْتَةً قالُوا یا حَسْرَتَنا عَلی ما فَرَّطْنا فِیها وَهُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزارَهُمْ عَلی ظُهُورِهِمْ أَلا سآءَ ما یَزِرُونَ»؛(2)
آن ها که لقای پروردگار را تکذیب کردند، مسلماً زیان دیدند؛ (و این تکذیب، ادامه می یابد) تا هنگامی که ناگهان قیامت به سراغشان بیاید؛ می گویند: «ای افسوس بر ما که درباره آن، کوتاهی کردیم!» و آن ها (بار سنگین) گناهانشان را بر دوش می کشند؛ چه بد باری بر دوش خواهند داشت!
* * *
آن گاه که جهنمی ها را به سوی آتش می برند، به آنان
ص:178
می گویند: چرا وقتی آیات ما را برای شما می خواندند تکذیب می کردید؟ می گویند:
«قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَیْنا شِقْوَتُنا وَکُنّا قَوْماً ضآلِّینَ»؛(1)
می گویند: «پروردگارا! بدبختی ما بر ما چیره شد، و ما قوم گمراهی بودیم!
* * *
وقتی سرمایه وجود خود را از دست دادند و مردند، دیگر هیچ ندارند و با هیچ، نمی توان سود کرد:
«هَلْ یَنْظُرُونَ إِلّا تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جآءَتْ رُسُلُ رَبِّنا بِالحَقِ ّ فَهَلْ لَنا مِنْ شُفَعآءَ فَیَشْفَعُوا لَنا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ ما کانُوا یَفْتَرُونَ»؛(2)
آیا آن ها جز انتظار تأویل آیات (و فرا رسیدن تهدیدهای الهی) دارند؟ آن روز که تأویل آن ها فرا رسد، (کار از کار گذشته، و پشیمانی سودی ندارد؛ و) کسانی که قبلاً آن را فراموش کرده بودند می گویند: «فرستادگان پروردگار ما، حق را آوردند؛ آیا (امروز) شفیعانی برای ما وجود دارند که برای ما شفاعت کنند؟ یا (به ما اجازه داده شود به دنیا) بازگردیم، و اعمالی غیر از آنچه انجام می دادیم، انجام دهیم؟!» (ولی) آن ها سرمایه وجود خود را از دست داده اند؛
ص:179
و معبودهایی را که به دروغ ساخته بودند، همگی از نظرشان: گم می شوند.(نه راه بازگشتی دارند، و نه شفیعانی!)
* * *
اکنون به یقین رسیدند که خبری هست و آنچه پیامبران خدا می گفتند راست بوده، ولی چه سود از این یقین!
«فَحَقَّ عَلَیْنا قَوْلُ رَبِّنا إِنّا لَذآئِقُونَ»؛(1)
اکنون فرمان پروردگارمان بر همه ما مسلّم شده، و همگی از عذاب او می چشیم!
* * *
راه نجات از آتش از همین دنیا می گذرد که باید عمل خیر انجام داد:
«قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَأَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلَی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ»؛(2)
آن ها می گویند: «پروردگارا! ما را دوبار میراندی و دوبار زنده کردی؛ اکنون به گناهان خود معترفیم؛ آیا راهی برای خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد؟»
* * *
آن گاه که کافران آیات الهی را تکذیب می کردند و سپس به
ص:180
عذاب تهدید می شدند، از روی تمسخر و انکار می گفتند اگر عذابی هست زودتر بر ما بفرست:
«وَقالُوا رَبَّنا عَجِّلْ لَنا قِطَّنا قَبْلَ یَوْمِ الحِسابِ»؛(1)
آن ها (از روی خیره سری) گفتند: «پروردگارا! بهره ما را از عذاب هر چه زودتر قبل از روز حساب به ما ده!»
* * *
اگر کسی هنگام عذاب بخواهد چانه بزند و پر حرفی کند که ما را نجات دهید، خدا به او می فرماید: گم شو! (اخسؤوا، عبارتی است که عرب برای دور کردن سگ می گوید):
«رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْها فَإِنْ عُدْنا فَإِنّا ظالِمُونَ قالَ اخْسَؤُوا فِیها وَلا تُکَلِّمُونِ»؛
پروردگارا! ما را از این (دوزخ) بیرون آر، اگر بار دیگر تکرار کردیم قطعاً ستمگریم (و مستحق عذاب)!» (خداوند) می گوید: «دور شوید در دوزخ، و با من سخن مگویید!
* * *
وقتی کافران و مشرکان عذاب را دیدند، تازه متوجه می شوند که آنچه قبلاً پیامبران گفته بودند، درست بوده؛ ولی حالا دیر شده:
ص:181
«رَبَّنَا اکْشِفْ عَنَّا العَذابَ إِنّا مُؤْمِنُونَ»؛(1)
(می گویند:) پروردگارا! عذاب را از ما برطرف کن که ایمان می آوریم.
* * *
برخلاف بهشتی ها که با سلام و صلوات با هم ملاقات می کنند و بر یکدیگر درود و تحیت می فرستند، جهنمی ها همان طور که در دنیا بد اخلاق و بد زبان بودند، در آنجا نیز با فحش و نفرین به هم، روزگار می گذرانند:
«قالَ ادْخُلُوا فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الجِنِ ّ وَالإِنْسِ فِی النّارِ کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها حَتّی إِذَا ادّارَکُوا فِیها جَمِیعاً قالَتْ أُخْرهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلآءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النّارِ قالَ لِکُلٍ ّ ضِعْفٌ وَلکِنْ لا تَعْلَمُونَ»؛
(خداوند به آن ها) می گوید: «در صفّ گروه های مشابه خود از جنّ و انس در آتش وارد شوید!» هر زمان که گروهی وارد می شوند، گروه دیگر را لعن می کنند؛ تا همگی با ذلّت در آن قرار گیرند. (در این هنگام) گروه پیروان درباره پیشوایان خود می گویند: «خداوندا! این ها بودند که ما را گمراه
ص:182
ساختند؛ پس کیفر آن ها را از آتش دو برابر کن! (کیفری برای گمراهی شان، و کیفری بخاطر گمراه ساختن ما.)» می فرماید: «برای هر کدام (از شما) عذاب مضاعف است؛ ولی نمی دانید! (چرا که پیروان اگر گرد پیشوایان گمراه را نگرفته بودند، قدرتی بر اغوای مردم نداشتند.)»
والحمدللَّه ربّ العالمین
و صلی اللَّه علی سیدنا محمّد
و آله الطاهرین
ص:183