ص: 2

ص: 3

ص: 4

«يا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا» (يوسف: 88)

جلوه گل عندليبان را غزل خوان مى كند ديدن مهدى هزاران درد درمان مى كند

مدّعى گويد كه با يك گل نمى گردد بهار من گلى دارم كه عالم را گلستان مى كند

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (1)

ص: 16

امامان را معلّمين و اساتيد آن، تا بندگانش بتوانند به عنوان دانشجو از اين بستر آماده، خود را به كمال برسانند و در قرآن به اين مطلب اشاره شده و مى فرمايد:

«اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ اْلأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ اْلأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عِلْماً». (1)

خداوند همان كسى است كه هفت آسمان را آفريد، و از زمين نيز همانند آنها را خلق نمود، فرمان او در ميان آنها پيوسته فرود مى آيد تا بدانيد خداوند بر هر چيزى تواناست. و اينكه علم او به همه چيز احاطه دارد.

و نيز با صراحت تمام اعلان نموده كه «وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ» (2)

هر قوم و گروهى يك هادى ومرشدى كه از جانب خداوند منصوب باشد، خواهند داشت.

ص: 17

خداوند، هيچ نعمتى را كه به گروهى داده تغيير نمى دهد جز آنكه آنها خودشان را تغيير دهند.

قهراً مردم در اثر سوء عمل خودشان، وجود حاكمانى همچون على بن ابى طالب، امام صادق، على بن موسى الرضا و...، را كه همه جوابگوى مسائل دينى و تفسيرى و اعتقادى و عرفانى آنان بودند و هم عدل و داد را بطورى واقع در جامعه پياده مى كردند، از دست دادند.

ص: 18

داده مى شود، و نسبت به انسان ها نيز توجه و عنايت هاى ويژه اى دارد از قبيل هدايتهاى معنوى و دادرسى ها و دستگيريها براى مضطرين وملتمسين در اطراف و اكناف عالم، و با دعاهاى خود و بلكه با كارهاى مخفيانه خود، نقشه هاى شوم و خطرناك دشمنان اسلام را باطل نموده، و باعث دوام اسلام و مسلمين، و به خصوص مكتب تشيّع و پيروان آن مى گردد.

آرى اگر امروز بعداز گذشت چهارده قرن از ظهور و بروز اسلام و نزول قرآن مى نگريم كه اسلام و مكتب تشيّع برقرار است آن هم با وجود دشمنان قدرتمند و كينه توزى در هر عصر و زمانى همچون معاويه و فرزند خبيث او، يزيد كه يكى قسم مى خورد و مى گويد: واللَّه كارى بكنم كه نام محمد صلى الله عليه و آله در زير خاك مدفون گردد و ديگرى واقعه طفّ و كربلاء را به پا مى كند و به خيال خام خود، اصل و ريشه رسالت و امامت را نابود گرداند.

مع ذلك ما شاهد بقاء اسلام و مسلمين و مكتب اهل بيت عصمت و طهارت هستيم و اين حاكى از اين است كه يك انسان الهى و روح بزرگى براى حفظ دين و ديانت در تلاش و تكاپو است و در همين رابطه از وجود نازنين حضرت مهدى عليه السلام نقل شده كه مى فرمايد: إنَّا غَيْرُ مُهْمِلينَ لِمُراعاتِكُمْ وَلا ناسِيْنَ لِذِكْرِكُمْ (1)

ما توجه خودمان را از شما بر نمى داريم و شما را فراموش نخواهيم كرد.

اگر حضرت خضر آن عبد صالح و غائب از انظار، براى حفظ يك كشتى، تا بدست ظالم نيفتد و يا باقى ماندن گنجى تا صاحبان آن بزرگ شوند و نيز براى حفظ ايمان پدر و مادرى، خود را به تكاپو مى اندازد و كارهاى عجيب و غريبى انجام مى دهد تا مصالح ضعيفان و صاحبان حق پايمال نشود. قطعاً حجت غائب ما حضرت مهدى- ارواحنا فداه- ضمن هزاران هزار دادرسيها وكار سازيها براى بيچارگان وصاحبان ايمان، مخصوصاً براى استغاثه كنندگان به درگاه آن حضرت، براى حفظ اسلام و مكتب تشيّع به مراتب سعى و تلاش بيشترى خواهند كرد.

ص: 19

ص: 20

مى كنند و همچنين عقيده به توحيد، نيّت و قصد انسان را به مرحله خدا خواهى مى رساند كه در اعمال و كردار جز راه او و جلب رضاى او به جهت ديگرى متمايل نمى گردد.

و نيز عقيده به رسالت و نبوّت، روح تعبّد را در انسان زنده مى كند و چون انبياء را واسطه بين خالق و خلق مى دانند با آرامش كامل و رضايت خاطر به وظائف دينى و انسانى خود مشغول مى گردد.

و امّا عقيده به حضرت مهدى عليه السلام و اين كه فردى خواهد آمد كه عدل و عدالت را گسترش مى دهد، و ظلم و فسق و فجور را از روى زمين محو مى كند و تمامى مستضعفان جهان را از دست مستكبران و خود كامگان نجات مى بخشد و... قطعاً چنين عقيده و ايمانى باعث مى شود اولًا: خود را از صحنه هاى ظلم و ستم و فساد و گناه دور نگه دارد چون مى داند كه آن مصلح كلّ، با هر ظلم و فسادى مقابله و برخورد خواهد كرد. ثانياً:

فكر وانديشه انسان را وسيع، و جهان انديش مى سازد و لذا مى نگريم در عصر حاضر كه زمان غيبت امام عليه السلام است، يگانه فرقه و گروهى كه غم مظلومين و محرومين عالم را مى خورند و در اين رابطه هيچ مرز و حصرى قائل نيستند پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام و معتقدين به حضرت مهدى و منتظرين امام زمان مى باشند.

ثالثاً: اعتقاد به حضرت مهدى و به حيات و غيبت ايشان و نيز آشنا شدن با خصوصيات و ويژگى هاى حضرتش باعث مى شود از وسوسه هاى شياطين و نوشته هاى مسموم و دعوت بعضى از شيادان و حيله گران در امان بمانند زيرا با شناخت حق و آشنا شدن با آن، ديگر جائى براى جولان دادن باطل باقى نمى ماند. منتهى بايد شيعيان در كنار مسائل شعار گونه و مسائل احساساتى، خود را مسلّح كنند به سلاح شعور و آگاهى، و با اين مسئله مهّم اعتقادى بر اساس دليل و برهان آشنا گردند و خوشبختانه افراد كثيرى را مشاهده مى كنيم كه در اين رابطه از ايمانى برخوردار گرديده اند كه غيبت امام عليه السلام در آنان هيچ ضغف و فتورى ايجاد نكرده، و با يك قاطعيّت تمام و روح اميدوار و با نشاط، به انتظار سپيده دم صبح و طلوع خورشيد ولايت و امامت مى باشند، و با تمام وجود با ظلم و بى عدالتى ها مقابله مى كنند و در مقابل ناملايمات صبر مى نمايند، مع ذلك فرياد بر مى آورند:

ص: 21

أَيْنَ بَقِيَّةُ اللَّهِ الَّتِي لا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهادِيَةِ، أَيْنَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دابِرِ الظَّلَمَةِ، أَيْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإقامَةِ الْأَمْتِ وَالْعِوَجِ، أَيْنَ الْمُرَتجى لِإزالَةِ الْجَوْرِ وَالْعُدْوانِ، أَيْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِيدِ الْفَرائِضِ وَالسُّنَنِ، ... أَيْنَ مُعِزُّ الْأَوْلِياءِ وَمُذِلُّ الْأَعْداءِ ... (1)

«كجاست بجا مانده خدا كه از عترت هدايتگر و راهنما خالى نمى گردد، كجاست آن كه آماده ريشه كن ساختن ستمگران است؟ ... كجاست ذخيره الهى براى نو كردن فريضه ها و سنّت هاى دين ... كجاست عزّت بخش دوستان و خوار كننده دشمنان ...»

ص: 22

سؤال شود، بطور اتفاق خواهند گفت: آينده جهان تحت يك حكومت عدل و داد قرار خواهد گرفت آنهم بدست افراد پاكان و صلاحيّت دار.

و اگر در اين رابطه از ساير اديان و مذاهب توضيح بخواهيم، آنها نيز مى گويند:

يك انسان كامل و قدرتمندى كه مى تواند مستضعفان جهان را از دست مستكبران نجات بخشد، خواهد آمد، و پيروان زبور و تورات و انجيل همه و همه به انتظار آن روز فرخنده و صبح اميد به سر مى برند: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ اْلأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ». (1)

و اگر آينده بشريّت را از جبر تاريخ سؤال كنيم و به عبارت ديگر از فطرت و نهاد انسان ها (كه از زشتى ها بيزار و عاشق خوبى ها است) بپرسيم، يقيناً صداى بشارت آميزى به گوش خواهد رسيد كه مأيوس نباشيد زيرا آنچه كه فطرت تو طالب آن است يعنى عدالت، صداقت، امانت، حقيقت و زدوده شدن ظلم ها و جنايت ها و حق كشى ها از جامعه بشرى، و خلاصه: خاتمه يافتن كذب ها و تهمت ها و دغل كارى ها، در انتظار تو است.

و مولاى ما امير المؤمنين عليه السلام به اين جبر تاريخ و يا نداى فطرت در كلام خود اشاره نموده و مى فرمايد: لَتَعطِفَنَّ الدُّنْيا عَلَينا بَعْدَ شِماسِها عَطفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِها، وَتَلاعَقيبَ ذلِك: وَنُرِيدُ انْ نَمُّنَ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الاْرْضِ وَنَجْعَلَهُم أئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ (2)

دنيا پس از چموشى (همچون شترى كه از دادن شير به دوشنده اش خود دارى مى كند و براى بچه اش نگه دارى مى كند) بما خانواده روى مى آورد، سپس آن حضرت به دنبال اين سخن اين آيه را تلاوت كرد: مى خواهيم بر مستضعفين زمين منّت گذاريم و آنها را پيشوايان زمين و وارثان آن قرار دهيم.

و اگر گوش دل به فرياد شهيدان بسپاريم و چشم دل را باز نموده و قطرات خون آنها را كه بر روى زمين نقش آفرينى كرده و خواهد كرد، بنگريم، اين پيام به گوش مى رسد:

ص: 23

«وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً» (1)

«آن كس كه مظلوم كشته شده براى ولّى او سطله و حق قصاص قرار داديم.»

يعنى روزى خواهد آمد كه ولى تمامى شهدا قيام كند و انتقام اين خونها را از ستمگران بستاند و بالاخره در يك جمله اين صداى خداى بزرگ و خواسته تمامى بندگان است كه:

«وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»، (2) «فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ» (3)

از خداوند متعال مى خواهيم كه هر چه زودتر، لباس فرج به قامت حجّت خود، يعنى آن انسان كاملى كه همه انبياء و امّت ها، و تمامى مؤمنان و مستضعفان، به انتظار او مى باشند، بپوشاند و با طلوع آن خورشيد عالم تاب، جهان و جهانيان را غرق نور و سرور بگرداند، آمين رب العالمين.

حسين اوسطى

ص: 24

ص: 25

گفتار اول: اثبات وجود حجّت خدا، حضرت مهدى از ديدگاه عقل

ص: 26

ص: 27

اثبات وجود حضرت مهدى- ارواحنا فداه-

لازم است قبل از پرداختن به بحث اثبات وجود حضرت مهدى به دو نكته توجه شود:

نخست، بحث پيرامون مهدويت و اثبات وجود حضرت، بحثى كاملًا اسلامى است و روى سخن با مسلمانان جهان و پيروان مذاهب مختلف اسلامى است، يعنى كسانى كه خدا و رسول خدا و قرآن و سنت را پذيرفته اند و هر دستور و يا گفتارى از اين ناحيه برسد، انجام مى دهند و در مقابل آن تسليم هستند. بنابراين بحث مهدويت به عنوان حجة خدا و خليفه رسول اللَّه با كسى كه خدا و يا رسول خدا را قبول ندارد معنى ندارد؟

البته مى توان با چنين فردى كه منكر دين و خدا است از اين زاويه وارد بحث شد كه آينده تاريخ و سرانجام كاروان بشريت، به عدل و داد و رفع ظلم و ستم گرايش پيدا مى كند.

اينك با توجه به اين كه بحث مهدويت يك بحث اسلامى است، طبعاً مى توان در تمامى مباحث مربوط به حضرت مهدى از مدارك مورد قبول مسلمانان، همچون قرآن و كلام پيامبر صلى الله عليه و آله استفاده كرد و به آن استدلال نمود.

هرچند در بعضى از مباحث مهم در رابطه مهدويت- مانند اثبات وجود حجّت الهى- هم دليل عقلى وجود دارد و هم نقلى كه ان شاءاللَّه به آن اشاره خواهد شد.

ص: 28

دوم: برآحاد مسلمين در هر عصر و زمانى واجب و ضرورى است كه مسئله امامت را، دنبال كنند و امام زمان خود را بشناسند.

لزوم پيگيرى اين مسئله به جهت اين است كه اولًا، بايد توجه كند كه احكام الهى را از چه كسى اخذ مى كند و به فرمان چه كسى گردن مى نهد و آيا كسانى كه به عنوان مصادر احكام الهى براى خود برگزيده راهى به سوى «اللَّه» دارند؟ وآيا مى توانند امامت و رهبرى او را با دليل مورد قبولى به اثبات برسانند و بگويند همه گفته هاى اين فرد صحيح و از جانب خداوند متعال است؟

آنچه مسلم است اختلاف فراوانى بين ائمه و پيشوايان أهل سنت يعنى مالك و ابوحنيفه و شافعى و احمد حنبل وجود دارد و نيز بين مكتب اهل بيت و ديگران اختلافاتى به چشم مى خورد و هيچ عقلى نمى پذيرد كه بدون دليل روشن و مورد قبولى گفته شود كه آنچه ابوحنيفه مى گويد، احكام ناب اسلامى است، و يا ديگرى ادعا كند كه هر چه مالك و يا احمد حنبل مى گويد، اسلام حقيقى است. خلاصه آن كه هيچ انسان با شعورى تجويز نمى كند كه دين الهى را كه انبياء و شخص پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با آن همه زحمات و صدمات تبيين نموده اند، به راحتى به زيد و عمرو بكر واگذار نمائيم و اين مطلب ضرورت بحث امامت و رهبرى را در هر عصر و زمانى براى ما به اثبات مى رساند و آن را از همه نيازهاى آدمى مهم تر مى گرداند، زيرا اگر آب و خوراك سالم به بدن نرسد، جسم ما در معرض خطر مى افتد اما اگر دست ما از ائمه راستين و امامان به حق كوتاه گردد و به دنبال امام ضالّ و مضلّ حركت كنيم سرانجام گمراه و به شقاوت ابدى مبتلا خواهيم شد (1) مگرنه اين كه قرآن با صراحت مى گويد هر انسانى در روز قيامت با امام و پيشواى خودش محشور مى گردد (2)

ص: 29

اگر قيامت چشم باز كنيم و ببينيم كه امام و رهبر ما از ائمه ضلال است چه بايد كرد؟! (1)

ص: 30

همين مضمون از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل نموده كه من جمله اين حديث است كه راوى از امام صادق عليه السلام سؤال مى كند (1) آيا اين روايت (من مات...) را پيامبر صلى الله عليه و آله فرموده اند؟

حضرت فرمود: بلى، عرض مى كند مراد از مرگ جاهليت چيست؟ يعنى مى ميرد در حالى كه امام خود را نشناخته و به او جاهل بوده؟ و يا به مرگ جاهليه جهلاء (همچون مردمى كه در زمان جاهليت به سر مى بردند و فاقد دين و شرف و انسانيت بودند) خواهد مرد؟

حضرت فرمود: مراد از جاهليت كفر و نفاق و ضلال است.

و علامه امينى در توضيح ذيل حديث يعنى (ميتة جاهلية) مى نويسد (2) (إنّما هِيَ شَّرُ ميتةٍ، ميتَةُ كُفْرٍ وَالِحادٍ) بدترين نوع مرگ است يعنى مردن در حال كفر و عناد و لجاج.

مفاد اين روايت هر مسلمانى را ملزم مى كند تا مسأله امامت، مخصوصاً امام زمان خويش را پى گيرى كند و اگر آن امامى را كه بايد بشناسد و از او پيروى كند نشناخت و با حق آشنا نشد و از دنيا رفت، اسلام او مقبول نيست و هم چون افراد زمان جاهليت است كه اسلام نياوردند و در حال كفر و الحاد از دنيا رفتند.

ص: 31

يكى از تجارِ فهميده و منطقى از اهل سنت با من آشنا شد و شبى از من دعوت به عمل آورد. علماء طراز اول شهر و قضات عالى رتبه و بعضى از اساتيد دانشگاه و عدّه اى از تجّار نيز در آنجا حضور داشتند. پس از شام، عالم بزرگ و مفتى أعظم شهر گفت: آقاى امينى اين بحث امامت چه ريشه و اساسى در اسلام دارد كه شيعيان و علماى تشيّع آن را رها نمى كنند؟ من به ايشان گفتم: آيا اين حديث را كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده (مَن ماتَ وَلَمْ يَعرِفْ امامَ زَمانِه ماتَ ميتةً جاهليةً) قبول دارى؟ گفت: بلى. به او گفتم: براى پى گيرى و بررسى بحث امامت همين حديث بس است، وى ساكت شد و چيزى نگفت.

از او سؤال كردم: فاطمه زهراء عليها السلام چگونه بانوئى است؟ وى گفت: (إنّها مَطهّرةٌ بِنَصّ الْكِتاب) (به صراحت) قرآن مطهره و معصوم است چون در شأن اهل بيت آيه تطهير نازل شده و حضرت زهراء از بزرگ ترين مصاديق أهل بيت رسول اللَّه صلى الله عليه و آله است.

به او گفتم: چرا فاطمه زهراء عليها السلام در حال خشم و غضب از حاكمان وقت از دنيا رفت؛ آيا آنان امام امت و خليفه به حق رسول خدا نبودند يا حضرت زهراء امام خود را نشناخت و فوت كرد؟ عالم بزرگ حلب ديد اگر بگويد غضب و خشم حضرت زهراء عليها السلام كار صحيحى بوده بايد خط بطلان به جبين حاكمان آن وقت بكشد و اين برخلاف اعتقاداتشان مى باشد و اگر بگويد كار حضرت زهراء عليها السلام خطا بوده و او بدون معرفت به امام خويش از دنيا رفته، با مقام عصمت و طهارت ايشان كه مورد قبول قرآن است منافات دارد، به همين دليل، براى خلط بحث گفت: آقاى امينى بحث ما چه ربطى به موضوع غضب و خشم حضرت زهراء نسبت به حكام زمان خودش دارد؟ افرادى كه در مجلس حضور داشتند از حيث علم و دانش اشخاص برجسته و فهيمى بودند، و متوجه شدند كه آقاى امينى با طرح اين سؤال چه ضربه محكمى به عقايد آنان وارد ساخت، و گفت كه شما نه فقط امام زمان خود را نشناخته ايد بلكه در حقانيّت افرادى كه آنان را خليفه رسول خدا صلى الله عليه و آله مى دانيد نيز در شك و ترديد به سر مى بريد، صاحب منزل كه كنارى ايستاده بود رو به عالم بزرگ حلب كرد و گفت: شيخُنا اسْكُتْ قَدِ افْتَضَحْنا، يعنى ديگر ساكت شو كه ما را رسوا كردى.

بحث تا نزديك سحر به طول انجاميد وعدّه اى از اساتيد دانشگاه و قضات و تجّار به سجده افتادند و مستبصر شدند و از راهنمائى علامه امينى تشكر نمودند.

غرض از نقل اين حكايت اين بود كه اهل سنت همانند شيعه حديث (مَن ماتَ

ص: 32

وَلَمْ يَعرِفْ امامَ زَمانِهِ ماتَ مِيتةً جاهليةً) را قبول دارند. با توجه به اين حديث معلوم مى شود در هر عصرى و زمانى امامى وجود دارد كه بايد به وجود او معرفت داشت و مسلمين بايد بدانند معالم دين را از چه كسى اخذ مى كنند و در حال حاضر امام عصر آنان كيست؟ (1)

ص: 33

ص: 34

خلقت آن، هم چون مدرسه اى مى ماند كه با مصالح بسيار عالى ساخته شده اما معلم و مدرّس نداشته باشد و يا مانند بيمارستانى است كه سالن ها و اطاق هاى عمل جراحى و همه امكانات لازم را داشته باشد اما دكتر و طبيب نداشته باشد و هر عاقلى حكم مى كند كه ساختن اين مدرسه و بيمارستان عبث و بيهوده است.

آرى جهان مدرسه است و انسان دانش آموزان اين مدرسه و بايد معلم و مربى وجود داشته باشد كه اين دانش آموزان را به اهداف عاليه واصل گرداند و آن مربى، كسى جز حجت خدا نيست. در غير اين صورت خلقت جهان عبث و بيهوده خواهد بود.

ص: 35

با اين همه اختلافات و سليقه هاى متفاوت، امامى و راهنمائى معيّن ننموده است؟ عمرو بن عبيد مات و مبهوت ماند و نتوانست چيزى بگويد.

امام صادق عليه السلام از اين مناظره با خبر شد. روزى كه عدّه اى از اصحاب در محضر حضرت بودند، فرمودند: اى هشام! مناظره خود را با عمرو بن عبيد براى ما نقل كن. هشام براى رعايت ادب و حياء ساكت شد (اشاره به اين كه در مجلسى كه شما هستيد، صحيح نيست من سخن بگويم) حضرت فرمود: وقتى چيزى را از شما مى خواهيم، انجام دهيد.

هشام واقعه را نقل نمود (1) امام فرمود: اين استدلال را چه كسى به تو آموخته بود؟ عرض كرد: از شما ياد گرفتم. حضرت فرمود: به خدا قسم اين دليل، در صحف ابراهيم و موسى مذكور است.

ص: 36

اينجا آمدى؟ شامى ساكت شد.

امام صادق عليه السلام به شامى فرمود: (مالَكَ لا تَتَكلَّم؟) چرا صحبت نمى كنى و ساكت شدى؟

شامى گفت: اگر بگويم: اختلاف نداريم كه دروغ است و اگر بگويم: كتاب و سنت اختلافات را بر طرف مى كند كه كلامى باطل و خلاف واقع است (چون كتاب و سنت را هر كسى به نفع خود توجيه مى كند) و اگر بگويم اختلاف هست ولى همگى حق مى گوئيم، كتاب و سنت عبث و بيهوده خواهد شد.

ولى اجازه دهيد من اين سئوالات را از هشام بپرسم تا ببينم چه جوابى مى دهد امام صادق عليه السلام فرمود: از او سئوال كن كه شخص با اطلاعى است. شامى گفت: مصلحت مردم را خدا بهتر مى داند يا خود مردم؟ (عين سئوالات هشام را يك به يك به هشام برگرداند) تا رسيد به اينجا كه كلام و مصالح عباد را چه كسى به ما مى رساند؟ هشام فرمود: زمان رسول خدا يا اكنون؟ شامى گفت: در حال حاضر. هشام فرمود: (هذا الْقاعِدُ الّذي تَشُدُّ اليهِ الرِّحال) اين مرد كه اينجا نشسته و از اطراف و اكناف مى آيند و سؤالات خود را مطرح مى كنند و قانع مى شوند و شك و شبهه آنان مرتفع مى گردد. شامى گفت: از كجا بدانم كه ايشان همين گونه است كه تو مى گوئى؟ هشام گفت: هر چه مى خواهى از او بپرس تا حجّت بر تو تمام گردد، شامى متوجه امام شد و با حضرت صحبت كرد و امام عليه السلام از سفر او و اتفاقاتى كه در راه افتاده بود خبر داد و تماماً مورد تصديق شامى قرار گرفت و در خاتمه شامى مستبصر شد و شهادت به امامت و حقانيت حضرت داد. (1)

اين دو مناظره مستدلّ كاملًا روشن مى سازد كه خلقت بشر منهاى حجت خدا يك كار عبث و بيهوده اى خواهد بود و نتيجه خلقت جهان كه براى وصول انسان به كمالات علمى و عملى است عبث خواهد شد.

آرى عقل براساس حكمت الهى و نظام جهان خلقت حكم مى كند بر ضرورت وجود يك انسان كامل تا كاروان بشريت را به سر منزل مقصود راهنمائى نمايد.

ص: 37

ص: 38

شده نگهدارى نموده و صحيح و سالم بر مردمان عرضه بدارند. (1)

اين دليل و برهان محكم، براى فهم همگانى به توضيح و شرح احتياج دارد لذا توجه شما را به نكاتى چند جلب مى نمايم.

نخست: شكى نيست كه هر نوعى از انواع موجودات از راه تكوين و آفرينش به سوى كمال و سعادت نوعى خود هدايت مى شود.

اين دانه گندم است كه در دل خاك با شرائط مناسبى قرار مى گيرد و شروع به رشد و نموّ كرده تا بوته اى كامل و داراى خوشه و دانه مى شود.

و اگر هسته اى مانند گردو در دل زمين قرار گيرد راه منظم و مشخصى را پيموده و بالاخره درختى برومند و بارور مى شود و اگر نطفه حيوانى در رحم مادر قرار گيرد شروع به تكامل نموده و سرانجام موجودى كامل از همان حيوان پديد مى آيد.

هرگز دانه گردو در مسير تكامل به صورت گاو و گوسفند در نمى آيد كما اينكه نطفه گوسفند نيز مبدّل به درخت انار و چنار نخواهد شد قرآن در اين رابطه مى فرمايد:

«وَلِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها» (2)

هر كدام هدف و غايتى دارد كه آن را پيش مى گيرد.

قرآن در تعليم خود اين رهسپارى و كشش را كه در هر نوعى از موجودات مشاهده مى شود و راه كمال خود را در پيش گرفته و مى رود، به هدايت الهى نسبت مى دهد.

«قالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى كُلَّ شَيْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى (3)

موسى به فرعون گفت:

پرودگار ما كسى است كه به هر موجودى، آنچه را لازمه آفرينش او بوده داده، سپس هدايت كرده است همين مطلب را نيز در سوره مباركه اعلى بيان كرده است: «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ اْلأَعْلَى* الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى* وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدى .

آيا اين قانونى كه بشر خواهان آن است يعنى قانونى كه بتواند جلو هرگونه خود كامگى ها و تبعيض ها را بگيرد و همه افراد جامعه در آسايش و امنيت كامل بسر ببرند

ص: 39

مى توان به وسيله عقل و خرد به آن رسيد؟

در جواب بايد گفت: انسان به وسيله عقل از ساير انواع موجودات امتياز پيدا مى كند و به واسطه خرد به تفكر پرداخته و از تمام مخلوقات و موجودات براى رفاه خود استفاده نموده، در فضاى بى كران آسمان ها اوج مى گيرد و در اعماق درياها شناور مى شود و جماد و نبات و حيوان را به استخدام خويش در مى آورد.

اما چنين قانونى كه مورد قبول همه انسان ها باشد وجود ندارد و چنانچه انسان با نهاد خدادادى و از طريق آفرينش و تكوين با چنين قوانينى آشنا بود همانگونه كه لزوم اين قوانين را با نهاد خدا دادى درك مى كند بايد هر انسان با عقل خود آن قوانين را درك مى كرد همانگونه كه سود و زيان خود را درك مى كند.

بنابر اين قانونى كه سعادت جامعه بشرى را تأمين كند خرد درك نمى كند و چون به مقتضاى نظريه هدايت عمومى دانستيم كه وجود چنين دركى در نوع بشر ضرورى است ناگزير دستگاه درك كننده ديگرى در ميان نوع بشر بايد وجود داشته باشد كه وظايف واقعى و جامع الاطراف را به آنان بفهماند و در دسترس همگان گذارد و اين شعور و درك چيزى غير از (شعور وحى) كه مافوق شعور عقل و حس است نمى تواند باشد.

پس انسان بر اساس قانون هدايت عمومى و وصول به كمال خويش محتاج به وحى و دين است كه به وسيله انبياء و حجج الهى ارائه مى شود.

دوم، بديهى است كه نوع انسان از اين قانون كلى مستثنى نيست و هدايت تكوينى كه در همه انواع آفرينش حكومت مى كند در مورد انسان نيز حاكم است.

انسان به حسب طبع اوّلى، سعادت خود را در آزادى مطلق مى نگرد و مى خواهد زير بار هيچ قانون و مقرراتى نرود كما اينكه شما كودكان را مشاهده مى كنيد كه در رسيدن به خواسته هاى خود به چيزى جز زور و گريه متوسل نمى شوند و در مقابل هيچ قانونى تواضع نمى كنند.

اما او كم كم احساس مى كند كه سازمان وجودى اش يك سازمان اجتماعى است و نيازمندى هاى بى شمار دارد كه هرگز به تنهايى توانايى رفع آنها را ندارد. در اين هنگام احساس مى كند كه بايد بخشى از آزادى خود را در برابر سودى كه از ديگران مى برد از

ص: 40

دست بدهد و معادل آنچه از رنج ديگران بهره مى گيرد، از رنج خود بهره بدهد.

و خلاصه ادامه حيات خود را و نيز اداره زندگى خويش را مرهون اجتماع مى بيند و ناچار آن را مى پذيرد.

سوم، انسان به دنبال پذيرفتن ساختار اجتماعى، وجود قانون را لازم مى شمرد تا وظيفه هر يك از افراد را معين نمايد و كيفر متخلف را مشخص سازد، در غير اين صورت انسان به حسب سرشت خود كه طالب آزادى مطلق است، به سوى هرج و مرج مى رود و هرگز با اين وضع افراد جامعه به سعادت واقعى نخواهند رسيد.

چهارم، همانگونه كه از راه عنايت و لطف الهى لازم است اشخاصى پيدا شوند كه وظايف انسانى را از راه وحى درك نموده و به مردم برسانند همچنان لازم است كه اين وظايف آسمانى براى هميشه در جهان انسانى محفوظ بماند و در صورت لزوم به مردم عرضه و تعليم شود.

به عبارت ديگر همانگونه كه لازم است افرادى در جامعه يافت شوند كه متصدى اخذ و دريافت احكام از جانب خدا باشند كه از آنها به (نبى و رسول) تعبير مى شود، بايد اشخاصى نيز باشند كه متصدى حفظ و نگهدارى دين آسمانى باشند و از جانب خدا به اين مقام اختصاص يافته كه از آنها به (امام) نام برده مى شود.

ص: 41

ختم نبوت در ايشان ديگر رابطه اى ميان خالق و خلق قائل نمى باشد، و تنها مذهب تشيع است كه نبوت را با حضرت محمد صلى الله عليه و آله ختم شده مى داند ولى ولايت را كه همان رابطه هدايت و تكميل مى باشد بعد از حضرت ختمى مرتبت براى هميشه زنده مى داند- رابطه اى كه از اتصال عالم انسانى به عالم الوهيّت حكايت مى كند و بعد از حضرت محمد صلى الله عليه و آله به واسطه ولايت جانشينان وى زنده بوده و خواهد بود. (1)

همان دلايلى كه وجود انبيا را ضرورى مى داند، لزوم استمرار ولايت را نيز لازم و ضرورى مى شمارد. اگر پيامبر عظيم الشأن اسلام سلسله نبوت را ختم نمى كرد، لازم بود تا قيامت انبياء و رسولان در ميان مردم باشند، ولى چون با وجود ايشان نبوت ختم شد بايد مسئله ولايت براى هميشه برقرار باشد.

ص: 42

تحوّلى عظيم در اجتماع بشرى ايجاد كرد و تمدّنى كاملًا نو را پى ريزى نمود. تعاليم حيات بخشى را به عنوان يك شريعت جاودانه به بشر عرضه كرده و باصراحت خود را آخرين پيامبران معرفى نموده و احكام شريعت خود را از اصول و فروع و حلال و حرام تا قيامت برقرار و غير قابل تغيير دانسته است.

بنابر اين هرگز معقول نيست كه ايشان شريعتى ابدى را پايه گذارى كند ولى براى رهبرى آن پس از خود، و حفظ و حراست آن در تمام اعصار فكرى نكرده باشد.

پيامبرى كه از بيان كوچكترين مسئله در زمينه سعادت بشر دريغ نكرده چگونه معقول است براى شريعتى جهانى و ابدى فردى را معين نكند كه متولّى اين شريعت باشد و در موقع لزوم و يا فراهم آمدن شرائط، آن شريعت را به جهانيان ارائه دهد. (1)

ص: 43

به سه مطلب توجه كنيد: 1- منافع وجودى بسيارى از مخلوقات مربوط به انسان است. 2- هدف از خلقت انسان كه موجود برتر است؟ براى وصول به كمال است.

3- مكتب هاى سرمايه دارى و كمونيسم و تاركان دنيا نمى توانند وى را به سعادت و كمال برسانند بلكه تنها حجت خدا كه مى تواند انسان را به قلّه رفيع كمال خويش برساند.

در ادامه دو مناظره زيبا از هشام نقل شد كه با دليل محكم عقلى لزوم حجت خدا را اثبات مى نمود و وجود يك انسان كاملى كه جواب گوى همه مسائل بوده و رفع اختلافات نمايد و آگاه از اسرار خلقت باشد را لازم مى شمرد.

و سپس به دليل و برهان ديگرى تحت عنوان (هدايت عامه) و اينكه اين قانون كلّى ما را با لزوم امام، و حجت خدا آشنا مى سازد كه علامه طباطبائى از اين برهان براى اثبات امام در هر عصرى استفاده نموده و سپس توضيحى پيرامون اين برهان داده شد و كلامى از پرفسور كربن در ويژگى مذهب تشيع و عدم انقطاع واسطه فيض بين خالق و مخلوق آورده شد كه قابل توجه است در خاتمه به يك دليل روشنى اشاره شد كه هرگز معقول نيست يك فرد مصلحى با زحمات فراوان تحوّلى ايجاد كند ولى در فكر عامل نگهدارنده او نبوده باشد و اصولًا اين افراد مهمترين مسئله را فراهم آوردن اسباب و عوامل بقاء آن مى دانند در اين گفتار از پنج طريق براى اثبات وجود امام و حجت خدا در هر عصر و زمانى وارد شديم كه هر يك براى صاحبان عقل و انديشه كافى است تا در مقابل حق و حقيقت تواضع كنند و به حجت خدا در هر عصر و زمانى ايمان پيدا كنند.

ص: 44

1- مخاطب ما در بحث مهدويت چه كسانى هستند؟

2- به چه دليلى پيگيرى شناخت امام بر مسلمان واجب و لازم است؟

3- علامه امينى در رابطه با حديث (من مات ولم يعرف امام زمانه...) چه مى فرمايد؟

4- يكى از ادله عقلى در اثبات وجود حجت، وضع خلقت جهان بود، تقرير آن چگونه است؟

5- هشام بن حكم در بصره با چه كسى مناظره كرد؟

6- هشام در آن مناظره از چه راهى وارد شد و وجود حجت خدا را چگونه ثابت كرد؟

7- هشام چگونه فقيه شامى را محكوم نمود و او را امام شناس كرد؟

8- مراد از قانون (هدايت عمومى و حركت به سوى هدف) چيست؟

9- كمال انسان در سايه چه قانونى تأمين مى شود و آيا اين قانون را مى توان از طريق عقل به دست آورد؟

10- پرفسور كربن ويژگى مذهب تشيع را در چه مى داند؟

11- مهمترين مسئله براى بنيانگذاران بناهاى مهم و پايه گذاران نهضت هاى اصلاحى چيست؟

12- در اين گفتار مجموعاً از چند طريق به عنوان دليل عقلى براى اثبات امام و حجت خدا در هر عصرى استفاده كرديم؟

ص: 45

ص: 46

ص: 47

ضرورت وجود امام زمان از ديدگاه قرآن

در مباحث گذشته وجود يك انسان كامل و حجت خدا كه واسطه بين خالق و مخلوق باشد و از دين و شريعت اصيل وناب حفاظت نمايد، از طرق مختلف به اثبات رسيد، و دريافتيم كه به حكم عقل، خلقت عالم بدون وجود حجّت الهى كارى عبث و بيهوده است.

در اين گفتار با يارى و توفيق الهى مسئله رهبرى و مهدويت را از ديدگاه آيات و روايات بررسى مى كنيم تا معلوم شود خداوند متعال و پيامبر عظيم الشأن اسلام تا چه اندازه به اين مطلب عنايت داشته اند و امت اسلام را با اين مسئله حياتى و بنيادى آشنا ساخته اند تا جائى كه به تعداد پيشوايان آسمانى و نام آنها و به خصوص به مهدى موعود و ويژگيهاى او با صراحت تمام اشاره شده است.

ص: 48

گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.»

«وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلَّا رِجالًا نُوحِي إِلَيْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» (1)

پيش از تو، جز مردانى كه به آنها وحى مى كرديم، نفرستاديم اگر نمى دانيد از آگاهان بپرسيد.

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ» (2)

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد، و با صادقين باشيد.»

«فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَنِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ» (3)

«هرگاه بعد از علم و دانشى كه به تو رسيده، افرادى با تو به محاجه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: بيائيد ما فرزندان خود را دعوت كنيم و شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را شما هم زنان خود را ما، نفوس خود را شما نيز نفوس خود را دعوت نمائيد، آنگاه مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغ گويان قرار دهيم.»

«أَ فَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ» (4)

«آيا كسى كه به سوى حق هدايت مى كند براى پيروى شايسته تر است، يا آن كسى كه خود هدايت نمى شود، مگر هدايتش كنند؟ شما را چه مى شود، چگونه داورى مى كنيد؟» و ده ها آيه ديگر كه در جاى خود مطرح شده و پيرامون آنها توضيحاتى داده شده.

در اين جا با اشاره به دو آيه از آيات مذكوره و با بيان نظريات محدّثين و مفسرين شيعه و سنى در رابطه با شأن نزول آنها و معنى و مفهوم آنها توضيحى داده مى شود تا

ص: 49

براى امت اسلام معلوم گردد كه خداوند متعال براى بعد از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله فرد خاصى را معيّن نموده و به مسئله رهبرى عنايت ويژه اى مبذول داشته است.

ص: 50

پيامبر را در صورت عدم تبليغ تهديد نموده- حال آن كه پيامبر هرگز تخلف از دستور الهى نمى كرد- و به او اطمينان داده مى شود كه خداوند تو را از خطرات احتمالى حفظ مى نمايد، اين چه مطلب مهمّى بوده كه با چنين لحنى در آخر عمر حضرت نازل شده است؟ (1)

آيا مى توان گفت كه مسئله به شرك و توحيد و بت شكنى كه از ابتداى بعثت مطرح بوده مربوط مى شود. آيا مى توان گفت مسئله مربوط به احكام بوده، حال آن كه احكام نماز و روزه و جهاد و حج و زكات و... پيش از آن مطرح شده و تفصيل داده شده و هرگز درباره يك حكم شرعى حتى مثل نماز كه ستون دين است با چنين لحنى با رسول خدا صلى الله عليه و آله سخن گفته نشده است.

آيا مى توان گفت مسئله مربوط به اهل يهود و نصارى و يا منافقين بوده و حال آنكه اسلام از ابتداى ورود در مدينه با آنها مبارزه كرده و برخورد نموده و آيات فراوانى در اين رابطه نازل شده و پيامبر هرگز در برخورد با آنها وحشت نداشته است.

پس نزول آيه در اواخر عمر حضرت و خوف ايشان از كار شكنى هاى منافقان و مساوى بودن ابلاغ اين مسئله با تمامى رسالت الهى، دلالت كامل دارد كه اين موضوع، چيزى غير از تعيين جانشين براى پيامبر صلى الله عليه و آله و سرنوشت آينده اسلام و مسلمين نخواهد بود.

در تفسير نمونه آمده دانشمندان اهل تسنن، اعم از مفسّر و محدّث و مورّخ و جمع كثيرى از صحابه مثل ابو سعيد خدرى و ابن عباس و جابر بن عبداللَّه انصارى و ابوهريره و حذيفه و ابن مسعود و ديگران نقل كرده اند كه آيه «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ...» درباره على عليه السلام و ماجراى روز غدير نازل گرديده است. (2)

ص: 51

ص: 52

دلالت مى كند بر ولايت و امامت گروه و يا فرد خاصى كه در حال ركوع نماز خود، زكات پرداخته و صدقه داده است.

ص: 53

جوابم را نداد در همين حال على عليه السلام كه در حال ركوع نماز بود با انگشت كوچك دست راست خود اشاره كرد، سائل نزديك آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بيرون آورد، در اين هنگام پيامبر صلى الله عليه و آله سر به سوى آسمان بلند كرد و گفت: خداوندا! برادرم موسى از تو خواست كه به او شرح صدر بدهى و كارها را بر او آسان سازى و گره از زبانش بگشائى تا مردم گفتارش را بفهمند و نيز تقاضا كرد كه برادرش هارون را وزير و ياورش قرار دهى و به وسيله او نيرويش را زياد كنى و در كارهايش شريك سازى (1) و خواسته هاى او را عطا كردى، خداوندا من محمّد برگزيده توام، سينه مرا گشاده و كارها را بر من آسان ساز، و از خاندانم، على عليه السلام را وزير من گردان تا به وسيله او پشتم قوى و محكم گردد.

ابوذر مى گويد: هنوز دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله تمام نشده بود كه جبرئيل نازل شد و آيه:

«إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا...» را بر حضرت خواند. (2)

كمتر آيه اى در قرآن وجود دارد كه در رابطه با شأن نزول آن، اين همه روايات از شيعه و سنى نقل شده باشد، تاجائى كه فقط از كتاب غاية المرام (3) تعداد 24 حديث در اين باره از طريق اهل تسنن و 19 حديث از طريق شيعه نقل مى نمايد.

آيا مى توان اين همه روايات را ناديده گرفت؟ حال آن كه معمولًا مفسرين شيعه و سنى در شأن نزول آيات به يك و يا دو روايت بسنده مى كنند.

بنابر اين، آيه «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...» يكى از آياتى است كه به طور روشن و قطعى، دلالت بر ولايت و امامت على عليه السلام مى كند و به عبارت ديگر اين آيه به وضوح اهميّت

ص: 54

امامت و خلافت را بعداز رسول خدا صلى الله عليه و آله مى رساند و نيز دلالت كامل دارد كه بايد مسئله رهبرى امّت اسلامى از جانب خداوند متعال تعيين گردد.

آرى اين مسئله به قدرى روشن و آشكار بوده كه حسان بن ثابت آن شاعر معروف در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله واقعه را به شعر درآورده و مى گويد: بهترين و عالى ترين ولايت را خداوند متعال براى على عليه السلام اعلان نموده است.

فأنْتَ الذى أعْطَيْتَ إذْ كنْتَ راكعاً زكاةً فَدَتْكَ النّفسُ يا خيرَ راكعٍ

فَأنْزَلَ فيكَ اللَّهُ خيرَ ولايَةٍ وبيّنها في محكماتِ الشَّرائِعِ (1)

يعنى تو بودى كه در حال ركوع زكات دادى، جان به فداى تو باد اى بهترين ركوع كنندگان! به دنبال آن خداوند بهترين ولايت را درباره تو نازل نمود و در ضمن قرآن و آيات، آن را به ثبت رساند.

ص: 55

بشريت، از جانب خداوند انجام شود. بيان نام و ويژگى هاى آن امامان راستين، به عهده رسول خدا صلى الله عليه و آله گذارده شده، چنان كه تفصيل مسائل ديگر از قبيل نماز و روزه و حج و زكات و نيز تفصيل بعضى از مسائل اعتقادى از قبيل حال محتضر و سؤال در قبر و خصوصيات و مواقف قيامت و... به عهده رسول خدا صلى الله عليه و آله گذارده شده است. و پيامبر عظيم الشأن همان گونه كه به امامت و خلافت على بن ابى طالب عليه السلام تصريح نموده، در ضمن روايات فراوان و كلمات خويش بارها تعداد و حتى نام و خصوصيات جانشينان خود را براى تمامى زمان ها بيان نموده كه در بحث روائى به آنها اشاره خواهيم كرد.

بنابراين قرآن پيروان خود را باصراحت به يك امام و رهبر صالح كه داراى ولايت از جانب خداوند باشد ارجاع مى دهد و گاهى از آنان به اهل ذكر و صادقين و گاهى اهل بيت و ذوى القربى و گاهى راسخين در علم و... تعبير نموده است.

قرآن كريم به اندازه اى مسأله امامت را با اهميت شمرده كه علامه طباطبائى قدس سره در ذيل آيه «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ»، (1)

«اين قرآن به راهى كه استوارترين راههاست هدايت مى كند» در بحث روائى در مقام تفسير آيه دو راويت نقل مى كند كه در يكى آمده (يهدي الى الولاية) و در ديگرى آمده (يهدي الى الإمام) (2)

يعنى قرآن پيروان خود را به سوى امامت و ولايت راهنمائى مى كند.

يكى از روش هايى كه قرآن براى معرّفى امامان صالح و شايسته اتخاذ نموده و مردم را به سوى آنها هدايت كرده اين است كه به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «بگو من اجرت و پاداشى براى رسالتم از شما درخواست نمى كنم، جز دوست داشتن نزديكان و اهل بيتم» «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى . (3)

و در سوره فرقان مى فرمايد: «قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلًا» «بگو من در مقابل ابلاغ دين و رسالت هيچگونه پاداشى از شما نمى طلبم مگر كسى كه بخواهد راهى به سوى پرودگارش برگزيند.»

ص: 56

اين دو آيه در كنار هم به روشنى بيان مى كند كه راهى به سوى خدا و دين و حقيقت نيست مگر به پيروى از ذوى القربى كه همان اهل بيت رسول خدا مى باشند. «هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ».

ص: 57

ديگر آمده كه از هاشم هستند و در برخى ديگر آمده عزت و بقاء اسلام وابسته به آنهاست.

همچنين 133 روايت دلالت مى كند براينكه ائمه دوازده نفرند و نخستين آنها على بن ابيطالب عليه السلام است، در ينابيع المودّه تاليف شيخ سليمان بلخى قندوزى حنفى از علماء عامه چنين نقل شده است: قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يا عَلّىُ أنتَ وَصيّى حَربُكَ حَربى وَسِلْمُكَ سِلْمى وَأنتَ الإمامُ وأبو الأئمةِ الأحدى عَشَر الذّينَ هُم المُطَهَّرون الْمَعصُومونَ وَمِنْهُم الْمهدى الّذى يَملُاء الأرض قِسْطاً وَعَدلًا. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اى على تو وصى من هستى، جنگ تو به منزله جنگ من است، سلم تو به منزله سازش من است و تو امام و پدر يازده امام هستى كه آنها از طهارت و عصمت برخوردارند و يكى از آنها مهدى است كه زمين را از قسط و عدل پرخواهد كرد.

و نيز 91 حديث دلالت مى كند بر اين كه ائمه دوازده نفرند اوّل آنها على عليه السلام و آخر آنها مهدى عجل اللَّه فرجه الشريف است.

در كمال الدين شيخ صدوق آمده است: امام سجاد عليه السلام از پدرش و ايشان از جدّش نقل مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: الأئمةُ مِنْ بَعدى اثنا عَشَرَ اوَّلُهُم أنتَ يا عَلِىّ وَآخرُهُم الْقائمِ... امامان دوازده نفرند، اولى آنها تو هستى يا علي، و آخر ايشان قائم.

همچنين در 94 حديث، فقط آخرين حلقه از اين سلسله را بيان نموده و چنين فرموده است: آخَرُهُم الْمَهدي

از مناقب ابن شهر آشوب نقل شده كه امام صادق عليه السلام مى فرمايد: قال النبى صلى الله عليه و آله إنّ اللَّهَ تعالى أخَذَ ميثاقى وَميثاقَ اثنى عَشَرَ اماماً بَعدى وَهُم حُجَجُ اللَّهِ عَلى خَلقِهِ، الثّانى عَشَرَ مِنْهُم الْقائِمُ الّذى يَملَاء بِه الْأرض قِسْطاً وَعَدلًا كَما مُلِئَتْ ظُلماً وَجَوراً. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

خداوند متعال از من و دوازده امام بعد از من ميثاق و عهد گرفته (كه به شرائط رسالت و امامت عمل كنند) و اينها حجت هاى الهى بر خلق هستند دوازدهمين آنها قائم است كه زمين را بعد از ظلم و جور، پر از قسط و عدل مى كند.

120 حديث نيز دلالت مى كند كه ائمه دوازده نفرند و رسول خدا صلى الله عليه و آله تا امام حسين عليه السلام را اسم برده و سپس فرموده: نه نفر ديگر از فرزندان حسين عليه السلام خواهند بود.

ص: 58

در كفاية الأثر آمده است: عبداللَّه بن عباس قالَ سَمِعْتُ رَسول اللَّه صلى الله عليه و آله يَقولُ: أنا وَعلىٌّ وَالْحَسَنُ وَالْحُسينُ وَتِسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَينِ مُطَهّرُون مَعصُومون.

107 حديث ديگر نيز همانند احاديث قبل است و مى افزايد كه نهمين فرزند امام حسين عليه السلام، قائم و مهدى آنها است.

در كشف اليقين علامه حلى به نقل از مسند احمد حنبل نقل شده كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به امام حسين عليه السلام فرمود: هذا ابنى امامٌ، أخُوامامٍ، أبوأئمةٍتِسعةٍ، تاسِعُهُم قائِمُهم. اين حسين فرزندم، امام است و برادر امام است و پدر نه نفر از امامان است كه نهمين آنان قائم است.

در 185 حديث آمده كه مهدى از نسل على بن الحسين عليه السلام است.

و در 103 حديث آمده كه مهدى از نسل امام باقر عليه السلام است.

و نيز در 103 حديث آمده كه مهدى از نسل امام صادق عليه السلام است و 99 حديث مى گويد كه او ششمين فرزند امام صادق عليه السلام است.

همچنين در 101 حديث آمده كه مهدى از نسل امام كاظم عليه السلام است و 98 حديث مى گويد كه او پنجمين فرزند امام كاظم عليه السلام است.

95 حديث مهدى را از فرزندان على بن موسى الرضا عليه السلام مى داند.

90 حديث مهدى را سومين فرزند امام جواد عليه السلام شمرده است.

و در 90 حديث آمده كه مهدى از فرزندان امام هادى عليه السلام است.

و بنابرنقل 148 حديث، مهدى فرزند امام عسكرى است.

و قابل توجه اين كه در پنجاه حديث نام تمامى اين دوازده نفر نقل شده است و ما به ذكر يك روايت بسنده مى كنيم.

... جابر بن عبداللَّه انصارى مى گويد وقتى آيه «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي اْلأَمْرِ مِنْكُمْ» نازل شد به پيامبر صلى الله عليه و آله عرض كردم: خدا و رسول را مى شناسيم، اين اولى الأمر كه طاعت اينها قرين طاعت خدا و رسولش قرار گرفته چه كسانى هستند؟

حضرت فرمود: اينها خلفاء من و ائمه مسلمين خواهند بود اول آنها على بن ابى طالب بعد حسن بعد حسين بعد على بن الحسين بعد محمد بن على كه در تورات معروف است به باقر و تو او را خواهى ديد و سلام من را به ايشان برسان، بعد جعفر بن محمد الصادق و

ص: 59

بعد موسى بن جعفر و بعد على بن موسى وبعد محمد بن على و بعد على بن محمد و بعد حسن بن على و بعد فرزند حسن بن على- صلوات اللَّه عليهم اجمعين- آن كه نام او نام من و كنيه او كنيه من است و بعد از غيبتى به دست او مشرق و مغرب زمين فتح خواهد شد .... (1)

نكاتى كه از اين احاديث استفاده مى شود:

اولًا: اين احاديث با اين كثرت بيانگر يك غيب گوئى و معجزه از رسول خدا صلى الله عليه و آله است كه تا حدود 250 سال بعد از خود را بيان نموده است.

ثانياً: اينكه حضرت فرمودند: خلفاء من دوازده نفرند اين عقيده و مذهب، با عقائد هيچ يك از فرق اسلامى جز مذهب اماميه اثنا عشريه قابل انطباق نيست.

زيرا اهل سنت معمولًا اكتفاء مى كنند بر خلفاء چهارگانه (يعنى ابابكر و عمر و عثمان و على) و اگر بخواهند خلفاء بنى اميه را بر آن ها بيفزايند بيش از دوازده نفر مى شوند (2) و اگر بخواهند با خلفاء بنى العباس منطبق كنند كه خلافت آنها با عصر رسول خدا صلى الله عليه و آله فاصله داشته و عددشان بيش از سى نفر است.

از آنجا كه اين روايات در مقابل چشم علماء و محدثين بوده و نخواستند اعتراف به حق كنند و يا مرعوب ساخته هاى ذهنى خود بودند با تشويش خاطر دست به تاويلاتى خنده آور زده اند، مثلًا قاضى عياض دوازده نفر را منطبق نموده با ابابكر و عمر و عثمان و على عليه السلام و معاويه و يزيد بن معاويه و عبدالملك مروان و چهار فرزندان او يعنى وليد، سليمان، يزيد، هشام و دوازدهمين را با وليد بن يزيد بن عبدالملك منطبق نموده و مدعى شده كه در زمان خلافت اين گروه مسلمانان اجتماع بر خلافت آنها داشته و اسلام در عزت بسر مى برده است.

و ابن حجر هم كلام قاضى عياض را بهترين توجيه براى اين روايات دانسته است. (3)

ص: 60

اين افراد خواسته اند يك عدد دوازده اى درست كنند و دانسته يا نادانسته، از اين نكته غافل شدند كه در اين روايات دوازده نفر را از قريش و بلكه از بنى هاشم معرفى مى كند و نيز در مقام مدح و تجليل از آن دوازده نفر آنها را تشبيه به نقباء بنى اسرائيل و حواريين عيسى كرده است. آيا مى توان اين افراد را با معاويه منطبق كرد كه در مقابل على ايستاد و آن همه خونريزى كرد؟ و آيا مى توان با يزيد منطبق كرد كه ريحانه رسول خدا صلى الله عليه و آله و يارانش را آن گونه به قتل رساند؟ و آيا مى توان عبدالملك را خليفه رسول خدا دانست كه شخصى مثل حجاج را والى و حاكم بر مسلمين كرد؟

و بالاخره آيا مى توان وليد بن يزيد بن عبدالملك را خليفه رسول خدا دانست كه مبالغه در شرب خمر مى كرد حتى اراده كرد به حج برود و بالاى بام كعبه شراب بخورد و به قدرى مرتكب محرمات شد كه مردم با او دشمن شدند.

نقل شده كه تفألّى به قرآن زد و قرآن را باز كرد تا از آينده خود آگاه شود اين آيه آمد «وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ» قرآن را هدف تير قرار داد و آن را پاره كرد و سپس اين اشعار را خواند:

تُهَدِّدنى بِجبّارٍ عَنيدٍ فَها أنَا ذاك جَبارٌ عنيدٌ

إذا ما جئتَ ربَّكَ يَومَ حَشرٍ فَقُل يا رَبِّ مَزَقّنى الْوَليُد (1)

و بعد از اين جسارت علنى به قرآن، زياد زنده نماند و به درك واصل شد. آيا در زمان خلافت اينها اسلام عزيز بود و مسلمانان همگى آنها را قبول داشتند؟ چنان كه ملاحظه كرديم، نام دوازده نفر در روايات به انحاء مختلف ذكر شده و هرگز قابل انطباق با ديگران نيست، «فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي اْلأَبْصارِ».

ثالثاً: از اين روايات استفاده مى شود كه آن فرقه ناجيه در ميان فرق اسلامى كه معروف است و وارد شده است كه امت اسلامى 73 فرقه مى شوند و يك فرقه آن ها اهل نجاتند، غير از فرقه ناجيه اثنا عشريّه نخواهد بود.

ص: 61

رابعاً: اگر اين روايات را ضميمه كنيم به روايت متفق عليه، ثقلين و نيز روايت سفينه و آيه شريفه «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» معلوم مى گردد كه خلافت اين دوازده نفر تا آخر دنيا بر قرار است و هرگز زمانى نخواهيم داشت كه اهل بيت در كنار قرآن نباشند و يا كشتى نجات امّت از حركت باز بماند.

خامساً: اين روايات فراوان دلالت دارد كه نام و اسم حضرت مهدى از زمان رسول خدا و ائمه اطهار تا زمان ولادتش بر سر زبان ها بوده و تمامى ائمه بدون استثناء از حضرت مهدى نام برده و درباره ايشان سخن گفته اند. (1)

ص: 62

در مى آورد (به يَملَأ اللَّهُ الأرضَ قِسْطاً وَعَدلًا بَعدَ ما مُلِئَت ظُلماً وَجَوراً).

احاديث و اخبار مربوط به آن حضرت آن قدر زياد است كه كمتر موضوعى از مسائل اسلامى به اين پايه مى رسد وقطعيت اين احاديث از نظر شيعه و سنى مسلم است زيرا علاوه بر علماى شيعه، گروهى از علماى اهل تسنّن به تواتر و قطعى بودن آنها تصريح كرده اند كه در كتاب نويد أمن و أمان اسامى 17 نفر از مشايخ و بزرگان اهل سنت ذكر شده است. (1)

در رساله ارزنده و محققانه (در راه حق) مربوط به امام زمان عليه السلام از صاحب كتاب (الامام المهدى) (2) نقل شده است: اگر اخبار رسيده از طريق شيعه و سنى درباره امام مهدى عليه السلام شماره گردد به بيش از شش هزار روايت بر مى خوريم كه رقم بسيار بالائى است و حتى در مورد بسيارى از مسائل بديهى اسلام كه مسلمان ها در آنها ترديدى ندارند و مورد قبول همه مى باشد، اين مقدار روايت وارد نشده است، بعيد است شخص مسلمانى به قرآن و سنت پيامبر صلى الله عليه و آله و كلمات و روايات حضرت ختمى مرتبت مؤمن و معتقد باشد و با وجود اين همه روايات در رابطه با حضرت مهدى عليه السلام فرزند امام حسن عسكرى عليه السلام ترديد كند خصوصاً كه دليل قاطع و محكم عقلى نيز بر لزوم حجت خدا وجود دارد.

«إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ». (3)

در اينجا به دو شاهد تاريخى در اين رابطه اشاره مى كنيم:

نخست، شعراى بزرگى كه قبل از ولادت حضرت مهدى عليه السلام در اين رابطه شعر گفتند.

دوم: سوء استفاده هايى كه از نام (مهدى) قبل از ولادت حضرت شده و يا كسانى كه به اشتباه محمد حنفيه را مهدى موعود مى دانستند.

اين شواهد تاريخى تماماً گوياى اين مطلب است كه نام (مهدى) در عصر پيامبر و

ص: 63

دوران ائمه زياد بر سر زبان ها بود و نيز موضوع مهدى موعود از يك اصالت ويژه برخوردار مى باشد.

از جمله شعرايى كه قبل از ولادت حضرت مهدى درباره ايشان شعر سروده اند، اسماعيل حميرى (متوفاى 173 ه. ق) كه مى گويد:

وأشْهِدُ ربّى أنّ قولَكَ حُجّةٌ عَلَى الْخلقِ طُرّاً مِنْ مُطيعٍ وَمُذنِبٍ

بِأنّ وَلِىَّ الأمرِ والقائمَ الذّى تَطَّلعَ نَفسى نَحوَهُ بِتطَرُّبٍ

له غيبةٌ لا بدّ من أنْ يَغيبها فَصَلّى عليه اللَّه مِن مُتَغَيِّبٍ

فَيَمْكُثُ حيناً ثُمَّ يَظهَر حينَه فيملأ عَدلًا كلّ شرقٍ ومغربٍ

پروردگارم را گواه مى گيرم كه قول تو (اى امام صادق) بر همه خلق چه مطيع و چه گنه كار حجت است كه فرمودى: ولى امر و قائمى كه جانم مشتاق او است، غيبتى دارد كه بدون ترديد غائب خواهد شد، درود الهى بر آن شخص غائب باد، مدتى در پس پرده غيبت مى ماند و سپس ظهور مى كند و شرق و غرب جهان را پر از عدل و داد مى كند. (1)

و نيز كميت، شاعر مبارز و نستوه شيعى (متوفاى 126 هجرى قمرى) شعرى در مورد امام موعود در محضر امام باقر عليه السلام سرود و از زمان قيام آن گرامى سئوال نمود:

متى يقوم الحق فيكم متى يقوم مهديّكم الثاني (2)

چه وقتى حق قيام مى كند وبالاخره چه وقتى مهدىّ شما اهل بيت يعنى امام

ص: 64

ثانى عشر قيام مى نمايد و ظهور مى كند؟

قصيده دعبل خزاعى آن شاعر توانا، در محضر حضرت ثامن الحجج عليه السلام معروف و مشهور است:

خُرُوجُ امامٍ لا مَحالَة خارِجُ يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ بِالْبَركاتِ

يُمَّيِزُ فينا كُلَّ حَقٍّ وَباطلٍ وَيَجزى عَلَى النَّعماءِ وَالنَّقِماتِ (1)

خروج و ظهور امامى كه با مدد الهى حركت خواهد كرد و حق را از باطل جدا خواهد نمود حتمى است.

ملاحظه مى كنيد كه شعراء چگونه قبل از ولادت حضرت راجع به حضرت مهدى و آثار و بركات وجودى او سخن گفته اند و اين تنها به جهت فراوانى روايات كه در اين رابطه در دست آنها بوده است قابل توجيه مى باشد.

و نيز همين كثرت روايات باعث شد كه قبل از ولادت حضرت مهدى بعضى به دروغ نام (مهدى) بر خود بگذارند و ادعاى مهدويت كنند و يا بعضى را به اشتباه مهدى غائب بدانند.

ص: 65

مى توانيم از حديث ثقلين نيز براى اثبات وجود حجت خدا در هر عصر و زمانى الهام بگيريم و به آن استناد بجوئيم، و اين حديث شريف را به عنوان يك دليل قاطع براى وجود امام و حجت الهى در هر عصر و زمانى در مقابل تمامى فرق اسلامى ارائه دهيم زيرا اين حديث را بسيارى از بزرگان اهل سنت نقل كرده اند به طورى كه احتمال داده نمى شود كسى از مسلمانان اين حديث را نپذيرد. (1)

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: من در ميان شما دو چيز گران بها مى گذارم اگر به آنها تمسك نمائيد هرگز بعد از من گمراه نمى شويد. كتاب خدا و اهل بيت من و اين دو از يكديگر جدا نمى شوند تا در حوض، بر من وارد شوند حضرت اين مضمون را در روز عرفه و مسجد خيف و حجة الوداع و لحظات آخر عمر بر منبر ايراد فرمودند.

از اين حديث شريف و كلام گران سنگ حضرت ختمى مرتبت چنين برداشت مى شود: همان گونه كه قرآن در كنار قافله بشريت باقى مى ماند و خداوند آن را حفظ خواهد كرد. اهل بيت نيز با اين قافله همراه خواهد بود تا روزى كه حتى يك فرد از انسانها باقى است. اين حديث شريف با داشتن قرائن و شواهد روشن، هم چون دليل عقلى و صدها و بلكه هزاران روايت در رابطه با لزوم حجت و بقاء آن و تعيين نام و مشخصات آن هرگز قابل اغماض نيست و هر منصفى را وادار مى كند كه در كنار قرآن، به حجت خدا كه از اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله است، ايمان آورد.

ص: 66

ص: 67

داشته باشند و آنها عبارتند از على بن ابيطالب و يازده فرزندش كه يكى پس از ديگرى به امامت منصوب شدند چناچه در روايات نيز به همين معنا تفسير شده است. (1)

ص: 68

محدث بزرگ شيخ صدوق قدس سره نقل مى كند (1) كه پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام مى فرمايد:

خداوند انبياء را بر ملائكه فضيلت داد و من را بر تمامى انبياء و رسولان فضيلت بخشيد و بعد از من اين مقام و برترى مخصوص شما و امامان بعد از شما است و سپس فرمودند: (يا عَلِىّ لَوْ لا نَحْنُ ما خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ وَلا حَواء وَلا الْجَنَةَ وَلا النّارَ وَلا السَّماءَ وَلا الأرضَ) اگر ما نبوديم خداوند، نه آدم و نه حواء، نه بهشت و نه جهنم، نه آسمان و نه زمين را هرگز خلق نمى كرد.

چه زيبا است كه اين مطلب و مقام والاى اهل بيت را (كه تمامى مخلوقات وابسته به خلقت اين انوار الهى هستند و نيز بقاء و بر قرارى جهان وابسته به وجود آنها است) از زبان يكى از محدثين بزرگ اهل سنت يعنى جوينى شافعى (2) بشنويم.

ايشان حديثى را با نقل سلسله سند از امام زين العابدين عليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمودند: وَنَحْنُ الّذينَ بِنايُمْسِكُ اللَّهُ السَّماءَ انْ تَقَعَ عَلى الأرضِ الَّا بِإذنِه وَبِنايُمْسِكُ الأرضَ انْ تَميدَ بِأهلِها وَبِنا يُنزِّلُ الْغَيْثَ وَيَنْشُرُ الرَّحْمَةَ وَيَخْرُجُ بَرَكات الأَرض وَلَوْلا ما في الْأرضِ مِنّا لَساخَت بِأهلِها.

خداوند به واسطه ما آسمان را از افتادن به زمين نگه مى دارد (مگر خداوند بر سقوط آن اذن دهد كه اراده حق حاكم است) و به واسطه ما زمين را از اضطراب حفظ نموده و به واسطه ما باران را نازل مى كند و رحمت خود را منتشر مى نمايد و بركات زمين رابيرون مى آورد و چنانچه زمين از وجود ما خالى گردد، اهل خود را فرو مى برد.

مولاى متقيان على بن ابيطالب عليه السلام مى فرمايد: فَانَّا صَنائِعُ رَبِّنا والنَّاسُ بَعْدُ صَنائِع لَنا، (3)

ما تربيت يافتگان پروردگارمان هستيم و مردم تربيت يافتگان ما هستند.

ص: 69

على بن ابيطالب عليه السلام اولين مخلوق بود و نيز خلقت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت پاك او قبل از خلقت عالم بوده و مخلوقات تماماً وابسته به وجود اين ذوات مقدسه هستند بسيار است كه هم از محدثين اهل سنت از قبيل تاريخ ابن عساكر، فرائد السمطين، سيوطى و... نقل شده و هم از محدثين بزرگوار شيعه از قبيل كلينى و صدوق و ديگران و اگر كسى بخواهد از تواتر اين اخبار آگاه شود مى تواند به كتاب عبقات مراجعه كند.

مخفى نماند كه در كتاب فرائد السمطين جوينى شافعى اين عالم معروف و مشهور اهل سنّت، بعضى از احاديث مبشّره به حضرت مهدى عليه السلام را روايت كرده است و در مقام مدح آن حضرت در ديباچه كتاب مى گويد:

الْحُجَةُ الْقائِمُ بِالحقِ، الْعارِفُ بِحقائقِ ما صَدَرَ مِنَ الكافِ وَالنونِ، الْمُحيطُ عِلْماً بِدقائقِ ما جَرى بِهِ الْقَلمُ وَنَفَثَ بِه النونُ، سُبحانَه مِنْ لطيفٍ خَبير زَرَعَ في اراضي الايجادِ وَالتّكوينِ جَنَّةُ الْوِلايةِ فَاخْرَجَ شَطْأها بِعَلِيّ الْمرتَضى سِيف اللَّهِ لمنتضى وآزَره بِالأئمةِ الْمعصومينَ مِن ذرّيتِه أهلِ الْهدايةِ وَالتقّوى فَاسْتَغلظَ بِميامِنِ اجتهادِ اولياءِ اللَّهِ الصالحين، ذَوِى الْمجاهِداتِ وَالْمُكاشِفاتِ الْمُجدّينَ في قَمْعِ الْهَوى فَاسْتَوى عَلى سُوقِهِ بِالْمَهدي الْهادي الْمَكينِ الْامين. (1)

ملاحظه مى كنيد كه اگر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت پاك او را از اين رهگذر بشناسيم، نحوه شناخت ما و معرفت و عرفان ما نسبت به اين خاندان طهارت كاملًا تغيير مى كند، و عوض اينكه در مقام اثبات وجود آنان باشيم خود را و بلكه تمامى موجودات را وابسته به آنان مى نگريم و احتياج خودمان را نسبت به آن ذوات مقدسه نه فقط در جهت هدايت و راه يابى بلكه در تمامى ابعاد وجودى احساس خواهيم كرد و در اين موقع است كه زمزمه مى كنيم و مى گوئيم:

از رهگذر خاك سر كوى شما بود هر نافه كه بر دست نسيم سحر افتاد

ص: 70

روشن از پرتو رويت نظرى نيست كه نسيت منّت خاك درت بر بصرى نيست كه نيست

ناظر روى تو صاحب نظرانند وليك بوى گيسوى تو در هيچ سرى نيست كه نيست

در پايان اين گفتار به نقل از امام صادق عليه السلام مى پردازيم. (1)

فِي الْاصِل كُنَّا نُجُوماً يُسْتَضاءُ بِنا وفِي الْبَرّيةِ نَحْنُ الْيَوْم بُرهانُ

نَحْنُ الْبُحُورُ الْتي فيها لِغائِصها دُرٌ ثَمينٌ وَياقوتٌ وَمَرجانُ

مَساكِنُ الْخُلْدِ وِالْفَردوسِ نَملِكُها وَنَحْنُ لِلخُلْدِ وَالْفَردوسِ خُزّانُ

مَنْ شَدَّ عَنَّا فَبرهُوتُ مَكانَتُه وَمَنْ أتانا فَجَنَّاتٌ وَرِضوانُ

ص: 71

ضرورت وجود امام نيز از ديدگاه قرآن براى هر صاحب انصافى روشن و معلوم گرديد، و اصولًا قرآن پيروان خود را به دنبال يك انسان كاملى كه داراى ولايت مطلقه بوده و جواب گوى امور دينى و دنيوى همگان باشد فرستاده است.

سپس بحث را از ديدگاه روايات بررسى كرديم، روايات در اين زمينه از جهات مختلف وارد شده:

الف- على عليه السلام اعلم امت و اقضى الناس است.

ب- خلفاء من دوازده نفرند.

ج- نام اولين و آخرين آن ها.

د- نه نفر از فرزندان امام حسين عليه السلام.

ه- مهدى فرزند چندمين امام صادق و امام كاظم و امام رضا عليهم السلام مى باشد.

و- 50 حديث كه نام همه 12 نفر را برده و به حديث جابر در موقع نزول آيه

«أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي اْلأَمْرِ مِنْكُمْ» اشاره نموديم.

و سپس پنج مطلب مهم از اين روايات استفاده شد آنگاه وارد شديم در نقل روايات در خصوص حضرت مهدى عليه السلام، آن هم در ابعاد مختلف كه تواتر آن حتى از ديدگاه بعضى علماء اهل سنت قطعى است، كثرت آن به حدّى است كه مى گويند:

روايات مذكوره بيش از شش هزار حديث است و به دو شاهد تاريخى اشاره شد:

1- گفتار شعرا پيرامون حضرت مهدى.

2- سوء استفاده فرصت طلبان از نام مهدى.

كه اين دو مطلب بهترين شاهد است براى اينكه نام مهدى و اعتقاد به آن از زمان رسول خدا به طور مداوم در بين مسلمانان برقرار بوده.

گذشته از روايات مذكوره، از روايت ثقلين استفاده مى شود كه عترت پيامبر همچون قرآن با كاروان بشريت خواهد بود كما اينكه علامه طباطبائى قدس سره به اين نكته اشاره مى كند و سپس مطالب ارزنده ديگرى را نيز از اين حديث شريف استفاده نموده.

و در خاتمه اشاره كرديم به روايات نور كه دلالت مى كند بر اينكه وجود موجودات و وصول فيض از جانب خداوند به مخلوقات تماماً به بركت اين ذوات مقدسه مى باشد.

ص: 72

و قابل توجه است كه بعضى از علماء اهل سنت نيز همانند جوينى به اين روايات اشاره نموده كه اشاره اى به برخى از آنها شد و صاحب كتاب فرائد السمطين به اين مقام والاى اهلبيت مخصوصاً حضرت مهدى عليه السلام تصريح نموده است.

آرى جايگاه اهلبيت با توجه به اين روايات از يك عظمت و جلالت فوق العاده برخوردار مى شود كه امام صادق عليه السلام در اشعار زيباى خود به گوشه اى از اين مقام والا اشاره فرموده: فى الاصل كنّا نجوماً...

ص: 73

ص: 74

ص: 75

گفتار سوم: كسانى كه با حضرت مهدى ملاقات كرده اند

ص: 76

ص: 77

كسانى كه به ملاقات حضرت راه يافتند

با اينكه در رابطه اثبات وجود مقدس حضرت بقية اللَّه ارواحنا فداه از ديدگاه عقل و نقل مورد بحث قرار گرفت و مطلب به وضوح براى صاحبان فكر و انديشه روشن گرديد مع ذلك راه ديگرى هست كه مى توان گفت براى توده مردم قابل فهم و اطمينان بخش تر مى باشد و آن عبارت است از بررسى و تحقيق پيرامون كسانى كه به خدمت حضرت رسيدند و جمال نورانى و زيباى امام خود را مشاهده نمودند.

اين افراد از گروهاى مختلف و در زمانهاى متفاوت بودند كه به اين نعمت عظمى نائل گرديدند و ما بطور اجمال به آنها اشاره خواهيم داشت:

1- كسانى كه در زمان طفوليت و مدت مصاحبت ايشان با پدر بزرگوارشان امام عسكرى عليه السلام به خدمت حضرت رسيدند و ايشان را ملاقات نمودند.

عدّه اى از اين افراد كسانى بودند كه در داخل خانه امام عسكرى عليه السلام راه داشتند از قبيل حليمه خاتون عمّه امام عسكرى عليه السلام (1) و نسيم و ابو نصر كه خادم منزل امام عسكرى بودند كه هر دوى اينها از وجود حضرت مهدى كرامتى را نقل مى كنند و نيز عقيد كه غلام امام عسكرى و نيز تربيت شده حضرت بوده كه در لحظات آخر عمر حضرت دستور مى دهد به آوردن آب مصطكى... (2)

ص: 78

گروه ديگرى از بزرگان اصحاب و راويان بودند كه اينها نيز در زمان حيات امام عسكرى عليه السلام به ملاقات حضرت مهدى عليه السلام شرفياب شدند، كه به دو مورد اشاره مى شود:

الف: شيخ صدوق از معاوية بن حكيم و محمد بن ايوّب و محمد بن عثمان كه هر سه از مفاخر روات بودند نقل مى كند: ما چهل نفر بوديم و خدمت امام عسكرى عليه السلام رسيديم و فرزندش را به ما نشان داد و فرمود: اين امام شما بعد از من است و جانشين من بر شما است از او پيروى كنيد و الا هلاك خواهيد شد و بعد از امروز ديگر او را نمى بينيد. (1)

ب: و نيز شيخ صدوق از احمد بن اسحاق قمى كه از بزرگان علما و روات است به سند خود نقل نموده: روزى به خدمت امام عسكرى عليه السلام شرفياب شدم و قصد داشتم از امام بعدى سئوال كنم ولى قبل از اين كه سئوال خود را مطرح كنم امام عسكرى عليه السلام فرمود:

اى احمد هرگز زمين خالى از حجت خدا نمى شود و به وسيله آن خيرات و بركات نازل مى گردد و بلاها دفع مى گردد، عرض كردم امام بعد از شما كيست؟ به داخل منزل رفت و چون بيرون آمد پسرى سه ساله بسيار جذّاب در دست حضرت بود امام فرمود: چون خيلى پيش ما عزيز هستى اين فرزند كه همنام جدش مى باشد به تو نشان دادم و اين زمين را پراز عدل و داد خواهد كرد، عرض كردم علامت امامت ايشان چيست؟ ناگاه ديدم كه آن طفل لب به سخن گشود و با كلام فصيح فرمود: أنَا بَقيةُ اللَّهِ في الأرضِ أَنا الْمُنْتَقِمُ وَأَنا الْمَهدي وَأَنا الْقائِمُ بِإذنِ اللَّهِ وَأَنا الْخاتَمُ وَانا الَّذي أمَلاءُ الْأرض قِسْطاً وَعَدلًا بَعدَ ما مُلِئَتْ ظُلماً وَجَوراً. (2)

2- كسانى كه در غيبت صغرى (3) به خدمت حضرت شرفياب شدند.

البته در هنگام فوت امام عسكرى عليه السلام و مخصوصاً موقع نماز خواندن بر پيكر پاك امام، و ظاهر شدن فرزندش مهدى عليه السلام و نماز خواندن بر پدر بزرگوارش طبيعى است كه

ص: 79

عدّه كثيرى شاهد اين منظره تاريخى بوده اند و شرحش در كتب آمده است. (1)

و اما پس از ورود در سرداب و شروع غيبت صغرى حضرت چهار نائب خاص داشت كه عبارت بودند: به ترتيب از عثمان بن سعيد و فرزندش محمد بن عثمان و حسين بن روح و ابو الحسن على بن محمد صيمرى و بعضى نيز سَمَرى نوشته اند. (2)

كه اينها واسطه بين مردم و حضرت مهدى بودند و اگر مسئله اى پيش مى آمد، شيعيان از طريق نامه به وسيله همين افراد از محضر امام عليه السلام استفاده مى كردند.

اين چهار نفر بسيار جليل القدر و بزرگوار بودند، اما عثمان بن سعيد وكيل امام هادى و امام عسكرى عليهما السلام نيز بوده است. (3)

احمد بن اسحاق مى گويد: از امام هادى عليه السلام پرسيدم اگر نتوانم به خدمت شما برسم سخن چه كسى را بپذيرم فرمود: اين ابو عمرو (عثمان بن سعيد عمرى) مورد اطمينان و امين است. هر چه بگويد، از من مى گويد و سپس احمد مى گويد: همين سئوال را از امام عسكرى عليه السلام پرسيدم حضرت همان جواب پدرشان را تكرار كردند (4) و ايشان بدستور امام متكفل كفن و دفن امام عسكرى شدند (5) و پس از امام عسكرى به فرمان حضرت مهدى عليه السلام به وكالت و نيابت ادامه دادند (6) و پيش از فوت خود فرزندش (محمد) را به امر امام جانشين خود و نائب حضرت معرفى كرد. (7)

و اما محمد بن عثمان از بزرگان شيعه، در تقوى و عدالت و بزرگوارى مورد قبول شيعيان بود به طورى كه هيچكس در عدالت و امانت او ترديد نداشت. از ناحيه حضرت

ص: 80

توقيعى به عنوان تسليت فوت پدرش صادر گرديد و امام عسكرى نسبت به او و پدرش اعلان اعتماد كرد (1) و فرمود: الْعَمْري وَابْنُه ثِقتانِ فَما ادّيا اليكَ فَعَنّي يُودّيانِ وَما قالا لَكَ فَعنّي يَقُولانِ فَاسْمَعْ لَهُما وَاطعهُما فَانَهُما الثِقَتانِ الْمَأمُونانِ.

محمد بن عثمان براى خود قبرى ترتيب داده بود كه هر روز داخل آن مى شد و يك جزء قرآن قرائت مى كرد و از مرگ خود خبر داد و شيعيان از نايب بعد استفسار كردند، فرمود: امام عليه السلام امر كرده كه حسين بن روح را براى سفارت و نيابت معرفى كنم.

عبداللَّه بن جعفر حميرى مى گويد: از محمد بن عثمان پرسيدم: صاحب الأمر را ديده اى؟ فرمود: آخرين ملاقاتم با او كنار بيت اللَّه الحرام بود كه مى گفت: اللَّهمُ أَنْجِزْ لِي ما وَعْدتَني

و نيز فرمود: صاحب الأمر هر سال در حج حاضر مى شود او مردم را مى بيند و مى شناسد و مردم او را مى بينند ولى نمى شناسند.

و اما حسين بن روح نزد موافق و مخالف عظمت و بزرگى ويژه اى داشت و به عقل و بينش و تقوى و فضيلت مشهور بود و عموم فرقه هاى مذهبى به او توجه داشتند و در زمان نائب دوم محمد بن عثمان متصدى پاره اى از امور بود و محمد بن عثمان در موقع مرگ از طرف صاحب الأمر، ايشان را به عنوان سفارت و نيابت معرفى كرد. (2)

و اما ابو الحسن سَمَرى: از كتاب منتهى المقال درباره ايشان نقل شده كه مى نويسد:

جلالت قدر او آنچنان زياد است كه نيازى به توصيف ندارد. (3)

غرض از اين توضيح مختصر پيرامون شخصيت و جايگاه نوّاب اربعه اين است كه:

بدانيم آنها افراد شناخته شده و مورد اعتماد عام و خاص و بعضاً وكيل امام هادى و عسكرى عليهما السلام بودند و براى هر يك از اينها از طرف ولى اللَّه اعظم نصّ خاص و توقيعى صادر گرديد و گذشته از همه اينها شيعه، گفتار هيچ يك را نپذيرفت مگر بعد از ظهور و بروز معجزه به دست هر يك از آنان از طرف امام عصر عليه السلام. مثلًا جمعى از بزرگان و

ص: 81

مشايخ قم در بغداد به خدمت ابو الحسن سمرى رسيدند و ايشان فرمودند: خداوند به شما در مصيبت على بن بابويه قمى اجر عنايت فرمايد، او در اين ساعت از دنيا رفت، آنها ساعت و روز و ماه را ياداشت كردند، 17 يا 18 روز بعد خبر رسيد كه در همان ساعت على بن بابويه قمى در گذشته است. (1)

آرى اينها افراد ناشناخته اى نبودند و نيز افراد عادى و معمولى نبودند. آنها از حيث عدالت و تقوى و ايمان و بلكه گاهى مشاهده كرامات از آنها مورد اعتماد صد در صد همگان بودند و اينها با اين خصوصيات مدّعى ملاقات با امام عصر عليه السلام بودند.

در غيبت صغرى علاوه بر نواب اربعه، عده كثيرى به ملاقات حضرت راه يافتند كه مرحوم طبرسى در كفاية الموحدين صد و هشت نفر از آنها را ياد آور شده و به كيفيت تشرف آنها اشاره نموده و در انتهاى اين حكايات مى نويسد: اين جمّ غفير كه عدد ايشان زيادتر از حدّ تواتر است با اين همه دلايل و معجزات با آنكه همه آن اشخاص از صلحاء و پاكان زمان خود بودند از اعظم برهان و دليل است در مقام حجّت از براى كسانيكه طالب حقند. و چهلمين نفرى را كه نام مى برد حكايت تشرّف ابن مهزيار اهوازى است (2) كه حكايت ايشان به طور اختصار از اين قرار است:

مى گويد: بيست سفر به حج رفتم و تمام كوشش من، زيارت مولايم صاحب الأمر بود (چون حضرت در موسم حج شركت مى كند و در مواقف حضور دارند) اما به هدف خود نرسيدم، شبى در بستر خود خوابيده بودم كه ديدم شخصى مى گويد: امسال به حج برو (ظاهراً از اين جمله استفاده كرد كه امسال به مقصود خود خواهى رسيد) روز شمارى مى كردم تا ايّام حج فرا رسيد و به مدينه رفتم هر چه تفحّص كردم از فرزند امام حسن عسكرى عليه السلام اثرى نيافتم به مكه رفتم شبى قبل از تاريك شدن كامل هوا در طواف جوان خوش سيمائى را ديدم كه نور عبادت در پيشانيش آشكار است و دو حلّه سفيد پوشيده به

ص: 82

او نزديك شدم و سلام كردم و او جواب داد، از من پرسيد: اهل كجائى؟ عرض كردم:

اهواز، پرسيد از ابن خضيب چه خبر دارى؟ (1) گفتم: فوت كرده، سه مرتبه فرمود: رحمت خداوند بر او باد چه شب هايى كه بر مى خاست و رو به درگاه الهى مى آورد سپس پرسيد از ابن مهزيار چه خبر دارى؟ گفتم: خودم هستم فرمود: امانتى كه از ابا محمد حسن عسكرى عليه السلام باقى مانده كجاست؟ (2) انگشترى كه به ارث به او رسيده بود به آن بزرگوار داد، ايشان گرفت و بوسيد و گريه مى كرد و روى نگين آن كه نوشته بود يا اللَّه يا محمد يا على نگاه مى كرد، فرمود: به چه قصدى به حج آمدى؟ عرض كردم به اميد ديدار امام عصر عليه السلام مى آيم، فرمود: من مأمورم كه تو را به امام عليه السلام برسانم چون پاسى از شب كه گذشت به كوه صفا بيا تا حركت كنيم، رفتم و در موقع آن جوان آمد و به دنبال او حركت كردم مقدارى از پستى و بلندى ها را پشت سر گذارده فرمود: سحر است وقت نماز شب، ايستاديم به نماز باز حركت كرديم تا طلوع فجر فرمود: پياده شو و نماز صبح را اوّل وقت بخوانيم سپس حركت كرديم به يك وادى رسيديم كه نور از دور ساطع بود و بوى مشك به مشام مى رسيد در وسط آن خيمه اى بود كه نور از آن به آسمان برمى خاست آن جوان به من فرمود: پياده شو و مركبت را رها كن كه اينجا وادى امن است مقدارى جلو رفتيم فرمود: اينجا بايست تا برايت اذن دخول بگيرم رفت و برگشت، فرمود: داخل

ص: 83

شو! تا وارد خيمه شدم، نور جمال حضرت من را خيره كرد و خالى در رخسار ايشان بود و بسيار موقّر و با هيبت بودند، خود را روى قدم هاى حضرت انداختم و سلام دادم و ايشان جواب دادند.

عرض كردم پدر و مادرم فداى تو باد بعد از رحلت پدر بزرگوارتان امام عسكرى عليه السلام شهر به شهر در تفحص و جستجوى تو بودم كه خداوند اين نعمت را به من ارزانى داشت. (1) حضرت براى من و نزديكان من دعا فرمودند، مبلغى كه بيش از پنجاه هزار درهم بود به حضرت دادم ولى ايشان تبسم نمودند و فرمودند اين مال را در برگشتن كه سفرى طولانى خواهى داشت براى خود صرف كن... اين يك نمونه از ملاقات هاى فراوانى است كه در زمان غيبت صغرى اتفاق افتاده است.

ص: 84

واقع شده هر آينه كافى بود در شرافت و نفاست آن (1) و سپس توضيح مى دهد كه حكايت حاج على بغدادى را ابتداء از عالم فقيه و با تقوى جناب آقاى سيد محمد كاظمينى كه در حرم شريف كاظمين امام جماعت و ملاذ و ملجاء طلاب و غرباء و زوار بود شنيدم و خواستار ملاقات خود حاج على بغدادى شدم با مشكلاتى كه در سر راه بود بالاخره موفّق شدم گرچه حاج على از نقل آن حكايت اباء مى كرد، ولى با اصرار، بالاخره بيان كرد، حاجى نورى مى نويسد: از سيماى او آثار صدق و صلاح به نحوى نمايان بود كه تمام حاضرين با تمام مداقّه كه در امور دينيه و دنيويه داشتند قطع پيدا كردند به صدق واقعه. (2) براى اطلاع از اصل حكايت به كتاب نجم الثاقب و مفاتيح الجنان مراجعه شود.

ص: 85

تشكيك كرد (با اينكه عقلا در مقابل كلام شخص عادل و موثق متعبد مى گردند و آنرا مى پذيرند) اما در كل اين حكايات به علم ويقين خواهيم رسيد كه وجود مقدس حضرت بقية اللَّه اعظم همانگونه كه در روايات آمده در پشت پرده غيبت موجود است و به و ظائف خود مشغول و توجه به اطراف و اكناف عالم دارند كه در موقع لزوم در آنجا حاضر و يا در جائى كه مصلحت مى بينند جمال نورانى خود را به بعضى، نشان مى دهند.

ص: 86

استنساخ نبود، علامه مشغول استنساخ شد نيمى از شب گذشت و خواب بر علامه غلبه كرد. ادامه حكايت به دو صورت نقل شده است:

1- بى اختيار خواب علامه را گرفت و قلم از دستش افتاد، صبح روز بعد علّامه بيدار شد و بسيار افسوس خورد كه فرصت را از دست داده، اما به كتاب نگاه كرد و ديد تمام كتاب نوشته شده و در آخر آن نوشته (كتبه م ح م د ابن الحسن العسكرى صاحب الزمان).

2- ناگاه حضرت صاحب الأمر پيدا شد و به علامه فرمود كتاب را به من واگذار و تو خواب كن، وقتى علامه بيدار شد، ديد به بركت وجود صاحب الأمر تمامى كتاب نوشته شده است. (1)

گاهى نيز تشرفاتى حاصل شده كه علت آن بر ما معلوم نيست مثل شرفيابى سيد مهدى بحر العلوم در حرم حضرت أمير عليه السلام (2) و نيز حركت علّامه حلّى در شب جمعه به سمت كربلاء و ملاقات با حضرت (3) و از همه مهمتر ملاقاتى كه براى حاج على بغدادى در باز گشت از كاظمين به بغداد رخ داد.

آرى، سرّ اينگونه ملاقات ها كه براى بعضى از نيكان و زبدگان دست مى دهد براى ما روشن نيست، اينطور نيست كه هر كس داراى صفات عاليه و كمالات روحى شود به خدمت حضرت برسد؛ زيرا انسان هاى ممتاز و خداى جوئى هم بوده اند كه توفيق شرفيابى برايشان حاصل نگرديد. (4)

اينك كه معلوم گرديد اولًا در زمان غيبت كبرى عدّه كثيرى از افراد به خدمت حضرت مهدى رسيده اند كه گروه فراوانى از علماء بزرگ و يا صلحا و نيكان بودند. ثانياً:

ص: 87

اين ملاقات ها در زمان هاى مختلف و در اماكن و بلاد متفاوت رخ داده است. ثالثاً:

جهات و أسباب اين تشرفات متفاوت و مختلف بوده است. در اينجا پرسشى پيش مى آيد كه ذيلًا به آن مى پردازيم.

ص: 88

خروج سفيانى و صيحه آسمانى كه هر دو از علائم ظهور حضرت است ادعاى ملاقات نمايد، او دروغگو و حقه باز است ولذا بايد ديد كه اين جمله را با آن همه حكايات فراوان چگونه بايد توجيه كرد.

در پاسخ به اشكال فوق مى گوئيم اولًا اين روايت نمى تواند با آن همه حكايات متواتره كه ناقلين آنها از نيكان و مورد وثوق مى باشند معارضه كند زيرا اين اخبار متواتر قطعى است ولكن توقيع مذكور بر فرض صحّت سند، ظنى است، على الخصوص كه مفاد آن هم مربوط به احكام شرعيه نيست.

ثانياً تمام علماء شيعه اتفاق دارند كه مشاهده و ملاقات با حضرت براى عدّه كثيرى اتفاق افتاده حتّى خود شيخ طوسى كه ناقل توقيع مى باشد نيز وقوع شرفيابى را پذيرفته است.

ثالثاً با توجه به اعتراف تعداد كثيرى از اوليا و نيكان درباره تشرّف مى توان گفت كه مراد از (كذّاب مفتر) عموميت ندارد، بلكه حمل مى شود بر موردى كه طرف، ادعاى نيابت و سفارت داشته باشد و شاهد بر اين معنى اين است كه امام عصر خطاب به على بن محمد سمرى مى فرمايد كه كسى را به عنوان نيابت و سفارت مشخص نكند.

رابعاً امكان دارد جمله (كذّاب مفتر) را حمل كنيم بر ادعاى ملاقات اختيارى كه هر وقت بخواهد مى تواند به خدمت حضرت برسد (كه چنين قدرت و سمتى در غيبت كبرى به احدى داده نشده است).

خامساً، از جمله (من يدعّي المشاهدة) استفاده كنيم و بگوئيم: كسانى را تكذيب كنيد كه ادعاى مشاهده دارند و در مقام تثبيت مقام و موقعيتى براى خود هستند.

در خاتمه به دو نكته توجه فرمائيد:

اول: پيروان مكتب اهل بيت و عاشقان حضرت مهدى عليه السلام بايد اهل فكر و تعقّل و انديشه باشند كه ائمه پيروان خود را نسبت به اين مطلب بسيار تحريص و ترغيب نموده اند، مبادا از فرط عشق و علاقه به حضرت مهدى، چشم بسته و فكر نكرده دنبال شخص فرصت طلبى حركت كنيم و پس از مدت ها بفهميم كه خطا رفتيم و اشتباه كرده ايم.

ص: 89

ملاك و معيار را روش بزرگان و علماء قرار دهيم يعنى بنگريم كه بزرگانى همچون آيات عظام حاج شيخ عبدالكريم حائرى و آقاى بروجردى و آقاى گلپايگانى و امام خمينى اين انسان هاى شيفته و عاشق حضرت مهدى چگونه قدم برداشته اند ما نيز به همان منوال حركت كنيم.

على عليه السلام در نامه 31 نهج البلاغه به فرزندش امام حسن عليه السلام توصيه مى كند:

... وَالْأخْذُ بِما مَضى عَلَيهِ الاوَّلون مِنْ آبائكَ، وَالصّالحُونَ مِنْ أهلِ بيتِكَ... (يكى از توصيه هاى حضرت على عليه السلام به فرزندش اين است كه: راهى را كه صلحا و نيكوكاران قبل از تو رفته اند برو). آرى اين نصيحت مولايمان امير المؤمنين عليه السلام بايد براى علاقمندان حضرت مهدى عليه السلام مورد توجه قرار گيرد زيرا شيادان و شياطين به اشكال مختلف از اين شور و عشق مردم به حضرت مهدى سوء استفاده مى نمايند و آنها را به بيراهه سوق مى دهند.

دوم: نكته قابل توجهى كه بايد به آن توجه نمود و از روايات فراوان نيز استفاده مى شود اين است كه برنامه الهى و حكمت پروردگار در عصر حاضر بر اساس غيبت و مخفى بودن ولى اللَّه استوار شده و اگر در بعضى موارد چهره تابناك خود را نشان داده بر اساس مصلحت بوده و قبلًا اشاره كرديم كه اينطور نيست هر كس خود را مهذّب نمود و صاحب تقوى و ورع شد به خدمت حضرت برسد بنابر اين نبايد انتظار داشته باشيم كه اگر به مسجد جمكران و يا مسجد سهله و يا عرفات و مشعر رفتيم، بايد به خدمت حضرت برسيم. گاهى شاهد هستيم كه گروهى با عبارت هاى نامناسبى حضرت را مخاطب قرار مى دهند كه «مهدى آمدم... اما به من توجه نكردى!» ما بايد به وظائف خودمان در زمان غيبت عمل كنيم و او خود مى داند كه با ما چگونه برخورد كند. (1)

تو بندگى چو گدايان به شرط مزد مكن كه خواجه خود روش بنده پرورى داند

ص: 90

ص: 91

1- چه كسانى در اندرون خانه امام عسكرى با حضرت مهدى ملاقات كردند؟

2- مضمون حديثى كه شيخ صدوق از اسحاق بن احمد قمى نقل مى كند چيست؟

3- نواب اربعه را به ترتيب نام ببريد؟

4- ابن خضيب چه كسى بود؟

5- حكايت تشرّف على بن مهزيار را اجمالًا نقل كنيد؟

6- محدث نورى در نجم الثاقب چند حكايت در رابطه كسانى كه به ملاقات امام عليه السلام در غيبت كبرى نائل شده اند نقل نموده است؟

7- توقيعى كه از طرف امام زمان براى سمرى رسيد چه بود؟

8- چگونه مضمون توقيع، با اين همه حكايات و اخبارِ ملاقات كه از پاكان نقل شده، قابل توجيه است؟

9- على عليه السلام به فرزندش چه توصيه اى مى كند؟

10- خلاصه گفتار سوم را بيان كنيد؟

ص: 92

ص: 93

گفتار چهارم: اثبات وجود حضرت مهدى از طريق ظهور و بروز معجزات و كرامات از ناحيه مقدسه آن بزرگوار

ص: 94

ص: 95

ظهور و بروز كرامات از ناحيه مقدسه

يكى از نشانه ها وبراهين روشن براى اثبات وجود نازنين حضرت مهدى عليه السلام ظهور و بروز كرامات و معجزات و دستگيرى ها و شفا بخشيدن ها و فرياد رسى هايى است كه در طول زمان غيبت آن امام مستور از ديدگان، واقع شده و در هر عصر و مكانى و بلكه براى هر عاشق و علاقمند آن جناب، به وقوع پيوسته است. مواردى كه براى بزرگان و اهل دقت ثابت شده و مشهور گرديده در كتاب ها، فراوان است و چه بسيار جوان و پير و زن و مردى كه دست توسّل به دامن امام زمان حضرت مهدى عليه السلام زدند و مشكلات خود را با آن وجود مقدس در ميان گذاردند و جواب گرفتند و با عنايت آن حضرت، كشتى شكسته و آسيب ديده خود را به ساحل نجات رساندند. حكايات اسماعيل هرقلى و ابو الحسن كاتب و محمد بن عيسى بحرينى و شفا يافتن شيخ حرّ عاملى و كمك مالى كردن به بحر العلوم در مكه معظّمه و رفع مشكلات از شيخ حسين آل رحيم و در عصر حاضر شفا بخشيدن همسر جناب آقاى متقى در قم و صدها حكايات از اين قبيل كه توجه وعنايت حضرت به دوستان و گرفتارها در آنها كاملًا مشهود و ملموس بوده. آيا اين همه كرامات و معجزات كه از ناحيه مقدسه حضرت ظهور و بروز نموده خود دليل واضحى براى اثبات آن وجود مقدس در پشت پرده غيبت و نيز اشراف داشتن ايشان به اطراف و اكناف جهان در شب و روز نيست؟!

اين همه نقش عجب بر در و ديوار وجود هركه عبرت نكند، نقش بود بر ديوار

ص: 96

ص: 97

بنابر اين مشاهده مى كنيم كه نداى توحيد از پيدايش بشر تا حال برقرار است و نداى انبياء همچون ابراهيم و موسى و عيسى و... استمرار دارد و قرآن و آيات محكم و متقن آن همچون زمان نزول تا حال جلوه گر است و عقول بشرى را به خود جذب نموده است، امّا در كنار مكتب توحيد و دعوت انبياء عظام و قرآن مجيد صدها مكتب و شعار و نوشته آمد و جولانى داد و براى هميشه به دست نسيان سپرده شد، به طورى كه از آنها در تاريخ علوم هم اثرى نيست و همين تفاوت كاملًا حق را از باطل جدا مى سازد.

مسئله توسّل به ذوات مقدسه ائمه و نيز در عصر غيبت به وجود حضرت مهدى عليه السلام به يكى دو واقعه منحصر نيست تا احتمال اتفاق و تصادف دهيم و نيز به يك زمان خاص و محدودى منحصر نيست كه گفته شود چرا امروز از آن خبرى نيست بلكه در طول زمان و در اماكن متعدد و فراوان در خلوت و جلوت در شهر و بيابان دست استغاثه بسوى حضرت مهدى دراز شده و آن بزرگوار با رأفت و عطوفت تمام دست آن ها را گرفته و از منجلاب و خطر رهانيده و گاهى دستگيرى حضرت به قدرى مشهور شده- مثل حكايت محمد بن عيسى در بحرين و شفا يافتن اسماعيل هرقلى- كه نه فقط مردم متوجه شدند بلكه حاكمان وقت هم يقين كردند كه در پشت پرده غيبت، امام و حجت الهى هست و مى تواند بر اساس ولايتى كه خداوند به او داده كارهاى مهمى انجام دهد. آيا با چنين نشانه ها و آثار واضحى مى توان در وجود آن امام بزرگوار و حقانيت او شك و ترديد نمود؟!

ص: 98

ساحران زمان دعوت به عمل آورد و در يك ميدان مسابقه و مبارزه در مقابل موسى قرار گرفتند، موسى فرمود: هر چه مى توانيد، انجام دهيد و چون از اعمال خود فارغ شدند جناب موسى قبل از انداختن عصا فرمود: آنچه شما آورديد سحر است و خداوند به زودى آن را باطل مى سازد زيرا خداوند هرگز عمل مفسدان را اصلاح نمى كند.

«قالَ مُوسى ما جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللَّهَ سَيُبْطِلُهُ إِنَّ اللَّهَ لا يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ* وَيُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ» (1)

آرى باطل در قالب سحر در اين ميدان جولانى داد اما وقتى موسى عصا را انداخت و اژدهائى شد، تمام ساخته ها و بافته هاى ساحران را بلعيد و ساحران وقتى اين اثر وجودى را از آن اژدها ديدند فهميدند كه كار موسى سحر نيست و لذا با تمام وجود و از صميم قلب در آن صحنه مبارزه به خداى موسى و هارون ايمان آوردند. غرض از نقل اين مطلب همان جمله اى است كه حضرت موسى فرمود: آنچه شما آورديد سحر است و باطل و خداوند به زودى آن را نابود مى كند و هرگز خداوند متعال باطل را در صحنه مبارزه با حق پيروز نمى گرداند. نكته ديگر آن كه اثر و آثار حقيقت وقتى ظاهر شد ديگر جاى شك و ترديد و تأمل نيست بايد به آن ايمان آورد چنانكه ساحران به خداى موسى ايمان آوردند آن هم با ديدن يك معجزه و اژدها شدن عصاى ايشان. نتيجه اى كه از اين بحث قرآنى گرفته مى شود اين است كه صاحبان ايمان در اطراف و اكناف جهان استغاثه مى كنند به فردى به عنوان (ولى اللَّه، حجة اللَّه، امام زمان، سفير الهى، باب اللَّه) وهرگز خداوند اجازه نمى دهد دست شيطانى و باطل در اينجا فعّال باشد، با توجه به اينكه اين ظهور كرامات از صدر اسلام تا حال حاضر برقرار و مستمّر است و بعبارت ديگر مى گوييم:

آيا اين همه كرامات و داد رسى ها كه بعضى از آنها را مى توان گفت كه مافوق اژدها شدن عصاى موسى بوده آن هم به طور مكرّر چنين آثارى از وجود مقدس بقية اللَّه اعظم ظهور و بروز كرده آيا مى توان در وجود مقدس او و نيز دادرسى و عنايت ايشان نسبت به مضطرين و گرفتارها تشكيك نمود؟!

ص: 99

ص: 100

اسماعيل دلگير شد، سيد بن طاووس به عنوان دلدارى به او گفت: نمازت با وجود اين خون صحيح است و صبر كردن در مقابل اين درد و رنج اجر و ثواب خواهد داشت.

اسماعيل گفت: حال كه چنين است من به سامرا مى روم و دست توسّل به دامن ائمه هدى مى زنم (1) سپس به سامرا مى رود بعد از زيارت امام على النقى و امام حسن عسكرى عليهما السلام، به سرداب مى رود و شب را در آنجا با استغاثه به صاحب الأمر مشغول بوده و مى گويد: صبح به طرف دجله رفتم جامه خود را شستم و غسل زيارت كردم و ابريقى كه داشتم پر از آب كردم و مجدداً متوجه حرم مطهر شدم هنوز به شهر و قلعه نرسيده بودم كه ديدم چهار سوار مى آيند فكر كردم از شرفاء اطراف سامرا مى باشند وقتى جلو آمدند ديدم دو نفر جوان كه يكى از آن ها تازه موى به صورتش روئيده بود و نيز يك پير مرد بسيار پاكيزه و تميز كه نيزه اى به دست داشت و چهارمى شمشيرى حمايل كرده و روى آن لباسى كه معروف بود به (فرجى) پوشيده است وتحت الحنك انداخته (2) و نيزه اى در دست دارد پير مرد طرف راست و آن دو جوان طرف چپ آن فرجى پوش قرار گرفته اند فرجى پوش به من فرمود: فردا روانه مى شوى؟ گفتم: بلى، گفت: جلو بيا تا ببينم چه چيز تو را آزار مى دهد؟ با خود گفتم: من شستشو كرده ام و از سوى ديگر عرب باديه نشين احتراز از نجاست ندارد و لباس من هنوزتر است لذا تمايل به جلو رفتن نداشتم اما ايشان خودش خم شد و مرا به طرف خود كشيد و دست بر آن جراحت نهاد و فشرد به طورى كه بدرد آمد در همين حال آن پيرمرد به من گفت: افْلَحتَ يا اسماعيلُ يعنى رستگار شدى.

من گفتم: افْلَحْتُم، يعنى رستگار باشيد ولى تعجب كردم كه نام من را از كجا مى دانند مجدّداً آن پيرمرد به من فرمود: امام است امام، به سرعت جلو رفتم ران و ركابش را بوسيدم امام حركت كرد من نيز با جزع و فزع به دنبال ركاب او در حركت بودم به من فرمود: برگرد عرض كردم از شما جدا نمى شوم باز فرمود: برگرد كه مصلحت تو در

ص: 101

برگشتن است من نيز گفتم: از شما جدا نمى شوم، آن پيرمرد گفت: اسماعيل شرم نمى كنى، امام دو مرتبه به تو مى فرمايد برگرد و تو بر نمى گردى؟! من ايستادم، چند قدم كه از من دور شدند، حضرت روى به من كرد و فرمود: چون به بغداد رسيدى، مستنصر (1) تو را مى طلبد و به تو عطائى خواهد كرد از او قبول نكن و به فرزندم (رضى) (2) بگو: تو را به على بن عرض معرفى كند و من به او سفارش مى كنم كه هر چه بخواهى به تو بدهد.

من در همان مكان ايستادم تا از نظر من غائب شدند، ساعتى با حال تأسف در آنجا نشستم و سپس به سمت شهر و حرم عسكريين روانه شدم چون مردم من را مضطرب و متغيّر ديدند گفتند: مشكل دارى؟ گفتم: نه، با كسى نزاع كردى؟ گفتم: نه، شما به من بگوئيد: اين سواران را كه از اينجا گذشتند ديديد؟

گفتند: ايشان از شرفا مى باشند گفتم: نه، بلكه يكى از آنها امام عصر عجل اللَّه فرجه الشريف بود پرسيدند: آن شيخ و پيرمرد و يا صاحب لباس فرجى گفتم: صاحب فرجى گفتند زخمت را به او گفتى؟ حكايت را نقل كردم، لباس من را بالا زدند و ران من را ديدند كه اثرى از زخم باقى نمانده بود مردم ازدحام كردند و پيراهن من را پاره پاره كرده خبر به (ناظر بين النهرين) (3) رسيد و آمد از نزديك بررسى كرد و رفت و واقعه را به بغداد گزارش داد من شب را در سامرا ماندم، صبح حركت كردم، چون به بغداد رسيدم ديدم جمعيّت كثيرى در انتظار من هستند و هر كس وارد مى شود اسم او را مى پرسند و چون من را شناختند مجدداً پيراهن من را پاره پاره كردند و به عنوان تبرك بردند و بالاخره سيد بن طاووس با گروهى رسيدند و من را از دست مردم خلاص نمودند.

سيد فرمود: تو شفا يافتى؟ عرض كردم: بلى، ران من را ديد، چون زخم را قبلًا ديده بود و از آن اثرى نديد ساعتى از خود بيخود شد، چون به حال عادى برگشت فرمود: خبر

ص: 102

تو به وزير رسيده و از من خواسته كه نزد او برويم، رفتند، سيد فرمود: اين مرد، برادر من و از بهترين اصحاب من مى باشد، وزير گفت: قصه را برايم نقل كن چون قصه را نقل نمودم، وزير به دنبال اطباء فرستاد چون حاضر شدند، به آنها گفت: شما زخم اين مرد را ديده بوديد؟ گفتند: بلى پرسيد كه دواى آن چيست؟ همه گفتند علاج آن منحصر است در بريدن آن زخم ولى زنده ماندن او بعيد است پرسيد: اگر نميرد تا چه مدتى آن زخم خوب مى شود؟ گفتند: اقلًا دو ماه آن جراحت باقى ميماند و جاى آن هرگز موى نخواهد روئيد، باز پرسيد: شما چند روز است كه او را نديديد، گفتند: با امروز ده روز است.

وزير ران را برهنه كرد و به اطباء نشان داد ديدند با ران ديگر اصلًا تفاوتى ندارد.

يكى از اطباء كه نصرانى بود فرياد برآورد و گفت: (وَاللَّهِ هذا مِنْ عَمَلِ الْمَسيحِ) يعنى به خدا قسم كه اين از معجزات حضرت مسيح است.

خبر به خليفه رسيد وزير من را به نزد او برد، مستنصر گفت: قصه را بيان كن، چون نقل كردم دستور داد كيسه اى كه در آن هزار دينار بود به من بدهند و گفت: اين را بگير و مصرف كن، گفتم: دانه اى از آن ها را قبول نمى كنم خليفه گفت از چه كسى مى ترسى؟

گفتم از آن كسى كه من را شفا بخشيده زيرا به من فرمود از ابو جعفر چيزى قبول نكنى، خليفه ناراحت شد و گريست. (1)

صاحب كتاب كشف الغمّة از پسر اسماعيل هرقلى نقل مى كند كه پدرم هر سال به سامرا مى رفت تا شايد يكبار ديگر چهره زيباى امام خود را ببيند و اين عمل چهل بار تكرار شد اما شرف زيارت دست نداد.

بعد از اين كه شيخ حرّ عاملى كه يكى از علما و محدثين بزرگ جهان تشيّع است حكايت اسماعيل هرقلى را نقل مى كند، مى نويسد مانند اين جريان در زمان ما و نيز در گذشته از آن حضرت به طور متواتر و قطعى براى ما واصل گرديده است. (2)

ص: 103

ص: 104

رفتم در غرفه خود استراحت كنم. پس از تلاوت چند آيه از كلام اللَّه و خواندن دعائى مختصر از دعاهاى شب جمعه، از خداوند تعالى خواستم كه امام زمان حجة ابن الحسن- صلوات اللَّه عليه و على آبائه المعصومين- را مأذون فرمايد كه به داد ما برسد و جهت اينكه متوسل به آن بزرگوار شدم و از خداوند- تبارك وتعالى مستقيماً حاجت خود را نخواستم اين بود كه تقريباً از يك ماه قبل از اين حادثه دختر كوچكم فاطمه از من خواهش مى كرد كه من قصه ها و داستان هاى كسانى كه مورد عنايت حضرت بقية اللَّه- روحى وارواح العالمين له الفداء- قرار گرفته و مشمول عواطف و احسان آن مولا شده اند را براى او بخوانم من هم خواهش اين دختر ده ساله را پذيرفتم و كتاب نجم الثاقب حاجى نورى را براى او خواندم.

در ضمن من هم به اين فكر افتادم كه مانند صدها نفر ديگر چرا متوسل به حجت منتظر امام ثانى عشر عليه السلام- نشوم لذا همانطور كه در بالا تذكر دادم در حدود ساعت يازده شب به آن بزرگوار متوسل شدم و با دلى پراز اندوه و چشمى گريان به خواب رفتم، ساعت چهار بعد از نيمه شب جمعه طبق معمول بيدار شدم، ناگاه احساس كردم از اطاق پائين (1) كه مريض سكته كرده ما آنجا بود صداى همهمه مى آيد سر و صدا قدرى بيشتر شد سپس ساكت شدند. اذان صبح به قصد وضو پايين آمدم ناگهان ديدم صبيه بزرگم كه معمولًا در اين وقت در خواب بود بيدار و غرق در نشاط و سرور است تا چشمش به من افتاد گفت: آقا مژده بده؟ گفتم: چه خبر است؟ من گمان كردم خواهرم يا برادرم از همدان آمده اند.

گفت: بشارت، مادرم را شفا دادند. گفتم: كى شفا داد؟ گفت: مادرم چهار ساعت بعداز نيمه شب با صداى بلند و شتاب و اضطراب ما را بيدار كرد چون براى مراقبت مريض دختر و برادرش حاج مهدى و خواهر زاده اش مهندس غفارى كه اين دو نفر اخيراً از تهران آمده بودند تا زن بيمار را براى معالجه به تهران ببرند ناگهان داد و فرياد زن بيمار كه مى گفت: بر خيزيد آقا را بدرقه كنيد برخيزيد آقا را بدرقه كنيد. مى بيند كه تا اين ها از خواب برخيزند آقا رفته، خودش كه چهار روز بود نمى توانست حركت كند از

ص: 105

جاى برخواست دنبال آقا تا دم در حياط مى رود.

دخترش كه مراقب حال مادر بود در اثر سر و صداى مادر كه آقا را بدرقه كنيد بيدار شده بود دنبال مادر تا دم در حياط مى رود تا ببيند كه مادرش كجا مى رود، دم در حياط مريض به خود مى آيد ولى نمى تواند باور كند كه خودش تا اينجا آمده از دخترش زهرا مى پرسد كه زهرا من خواب مى بينم يا بيدارم؟

دخترش پاسخ مى دهد كه مادر جان تو را شفا دادند. آقا كجا بود كه مى گفتى آقا را بدرقه كنيد ما كسى را نديديم. مادر مى گويد: آقاى بزرگوارى در لباس اهل علم، سيد عالى قدرى كه نه جوان و نه پير به بالين من آمد گفت: برخيزيد خدا تو را شفا داد.

گفتم: نمى توانم برخيزم. با لحنى تندتر فرمود: شفا يافتى برخيز. من از مهابت آن بزرگوار برخاستم، فرمود: تو شفا يافتى ديگر دوا نخور و گريه هم مكن.

چون خواست از اتاق بيرون رود من شما را بيدار كردم كه او را بدرقه كنيد. ولى ديدم شما دير جنبيديد خودم از جا برخاستم و دنبال آقا رفتم.

بحمد اللَّه تعالى پس از اين توجه و عنايت، حال مريض فوراً بهبود يافت و چشم راستش كه در اثر سكته غبار آورده بود برطرف شد. پس از چهار روز كه ميل به غذا نداشت تقاضاى غذا كرد. ليوان شيرى به او دادند و در اثر فرمان آن حضرت كه گريه مكن، غم و اندوه از دلش بر طرف شد و ضمناً خانم مذكوره از پنج سال قبل رماتيسم داشت از لطف حضرت عليه السلام شفا يافت با آنكه اطباء نتوانسته بودند معالجه كنند.

ناگفته نماند كه در ايام فاطميّه در منزل، مجلسى بعنوان شكرانه اين نعمت عظمى منعقد كرديم. موضوع را به آقاى دكتر دانشور يكى از دكترهاى معالج وى توضيح دادم.

دكتر اظهار فرمود: آن مرض سكته كه من ديدم از راه عادى قابل معالجه نبود مگر آنكه از طريق خرق عادات و اعجاز شفا يابد. الحمد للَّه رب العالمين و صلى اللَّه على محمد وآله المعصومين لا سيما امام العصر و ناموس الدهر، قطب دايره امكان سرور و سالار انس و جان، صاحب زمين و زمان، مالك رقاب جهانيان، حجة بن الحسن العسكرى- صلوات اللَّه و سلامه عليه وعلى آبائه المعصومين الى قيام يوم الدين- ابن محمد تقى متقى همدانى.

ص: 106

ص: 107

حكايت راجع به آنها كه در غيبت كبرى خدمت رسيده اند ذكر مى كند. و غير از آن كسانى كه خود اينجانب مى دانم كه خدمتش رسيده و بعضى از آنها در اين زمان هستند كه نام آنها برده نمى شود.

يك دليل قرآنى ذكر مى شود كه خصوص اين دليل را نديده ام كسى به اين بيان ذكر كرده باشد و آن آيه 30 تا 33 سوره بقره است كه اول آن جمله شريفه «وَإِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي اْلأَرْضِ خَلِيفَةً» مى باشد كه خلاصه آن اين است كه خداوند به فرشتگان فرمود كه من قرار دهنده جانشينى در روى زمين هستم فرشتگان گفتند: آيا آفرينشى در روى زمين مى كنى كه در آن فساد و خونريزى مى كنند؟ چون مى دانستند كه خلقت خليفه تنها نخواهد بود، و مقصود اين است كه شايد آگاه شوند كه خداوند متعال چه حكمتى در مقابل اين فساد دارد حق متعال اسماء را (ظاهراً خصوصيات و حقائق موجودات) را به آدم تعليم فرمود وملائكه نمى دانستند و به آدم فرمود: آنان را از اين حقائق آگاه نمايد.

پس از آن، ملائكه دانستند راز آفرينش بشر و خليفة اللَّه را و اينكه فسادى كه از لوازم خلقت بشرى است در مقابل خلقت (خليفة اللَّه) چيزى نيست، و بيان دلالت از چهار راه است.

1- مى گويند و ظاهر كلام نيز چنين است كه جمله اسميّة دلالت بر دوام دارد يعنى جملة «إِنِّي جاعِلٌ فِي اْلأَرْضِ خَلِيفَةً» من در روى زمين خليفه و جانشينى قرار دهنده هستم، اين جمله تمام اعصار و ازمنه را خواهد گرفت.

2- بودن علّت قرار دادن خليفه اى كه تدارك فساد جامعه بشرى باشد به وجود جانشين خدا در روى زمين كه عالم به حقائق موجودات است در همه اعصار، زيرا فساد جامعه بشرى در اعصار توسعه آن زيادتر و خيلى بيشتر است.

3- با قطع نظر از تدارك فساد بشرى قابليّت درك حقائق موجودات و تعليم آن به فرشتگان دائم و هميشگى است، پس بايد اين لطف دائم باشد چون فائده آن دائم و هميشگى است.

4- از آيه شريفه معلوم مى شود كه ممكن است يكى از موجودات بشرى به قدرى

ص: 108

بلند پايه باشد كه عارف به حقائق موجودات بوده به حدّى كه فرشتگان از او بايد تعلّم نمايند. بنابر اين بايد هميشه موجود باشد چون با وجود قابليت قطع فيض از واجب الوجود كه آماده فيض است قبيح است و مسلّماً افاضه مى فرمايد. (1)

1/ ج 1/ 1402 مرتضى حائرى

ص: 109

ص: 110

ص: 111

گفتار پنجم: استغاثه و توسل به خاندان عصمت و طهارات و حضرت مهدى اروحنا فداه

ص: 112

ص: 113

استغاثه و توسل به ذوات مقدسه

در بحث ظهور و بروز كرامات امام عصر سؤالى مطرح مى شود و آن اينكه اگر خداوند به بعضى از بندگان برگزيده و ممتاز خود قدرت فوق العاده اى مرحمت كند و او بتواند دردها را درمان كند و استغاثه ها را جواب. بدهد آيا با مسئله توحيد منافات دارد؟ (1)

ص: 114

گذارده كه مى تواند بعضى از دردهاى صعب العلاج بشرى را درمان كند. (1)

اينك سؤال اين است كه اگر كسى دنبال اين اسباب برود، آيا مورد سرزنش عقلا قرار مى گيرد؟ و آيا مى توان گفت كه بر خلاف دستورات شرع مقدس حركت كرده است؟ و آيا مى توان به او نسبت شرك داد و بگوييم اين عمل با توحيد منافات دارد؟

قطعاً جواب اين سؤالها، منفى است.

پيروان مكتب اهل بيت و شيعه اثنا عشريه مدعّى هستند كه بر اساس ادلّه فراوان خداوند متعال به نفوس قدسيه همانند انبياء عظام و ائمه اطهار عليهم السلام قدرتى داده كه ديگران فاقد آن مى باشند. (2)

و سپس بندگان را به آن ها ارجاع داده وبا اين بزرگان عالم خلقت مرتبط ساخته است.

ص: 115

مردگان را به اذن خدا زنده مى كنم و از آنچه مى خوريد و در خانه هاى خود ذخيره مى كنيد، به شما خبر مى دهم، مسلّماً در اينها، نشانه اى براى شما است اگر ايمان داشته باشيد.»

حضرت عيسى مى فرمايد من گِل را به صورت كبوتر و پرنده مى سازم و من در آن مى دمم من كور مادر زاد و بيمار مبتلا به برص را شفا مى دهم و من مرده را زنده مى كنم و بالاخره من از غيب به شما خبر مى دهم منتهى اين قدرت را خداوند در وجود من قرار داده و براى به كارگيرى آن نيز با اذن و رضايت او بكار گرفته مى شود. پس معلوم مى شود خداوند به ايشان اين قدرت و توان را داده و اگر بندگان مبتلاى خود را به اين انسان هاى ممتاز ارجاع بدهد مانعى ندارد؟

آيا مى توان گفت: بهره گيرى از خواص گل گاوزبان براى درمان مانعى ندارد اما پناه بردن به حضرت عيسى براى بهره گيرى از قدرت نفسانى و الهى او شرك محسوب مى شود!!

2- در سوره مباركه نمل حكايت خبر آوردن هدهد را براى سليمان بازگو مى كند، و سليمان را از مملكتى به نام سبا و پادشاه آن به نام بلقيس و از اوضاع و احوال حكومت و مملكت مطلع مى سازد. سليمان به اطرافيان خود مى گويد: كدام يك از شما تخت او را براى من حاضر مى كنيد قبل از اين كه آنها تسليم وار پيش من آيند؟ فردى كه از طائفه جنّيان بود و قرآن از آن به (عفريت) نام برده گفت: من آن را مى آورم قبل از اينكه از جاى خود برخيزى اما انسانى كه به تعبير قرآن به او علم و دانشى داد شده بود به حضرت سليمان گفت: پيش از آنكه چشم بر هم بزنى آنرا نزد تو خواهم آورد. (1)

در روايات آمده آن شخص عاصف بن برخيا بود و نكته قابل توجه اين است كه فردى عادى از چنين قدرتى برخوردار است و مى تواند در جهان خلقت دخل و تصرّف كند و به چشم برهم زدنى تخت بلقيس را از فرسخ ها فاصله حاضر كند و حضرت سليمان هم از قدرت و توان او استفاده مى نمايد و مى فرمايد: «يا أَيُّهَا الْمَلَؤُا أَيُّكُمْ يَأْتِينِي

ص: 116

بِعَرْشِها» «اى بزرگان كدام يك از شما تخت او را براى من مى آوريد» معلوم مى شود كه صاحبان چنين قدرتى در بين حاضرين متعدّد بوده اند. (1)

آيا خداوند متعال اين قدرت فوق العاده را به بعضى از بندگان خود داده كه هيچ استفاده از آن نشود؟ يقيناً اين طور نيست حضرت سليمان از آنها خواست كه اين كار را براى او انجام دهند و واژه توسل چيزى غير از اين نيست كه از بزرگى و صاحب نفسى و صاحب قدرتى بخواهيم كه ما را كمك نمايد. با توجه به اينكه اين افراد بزرگ تمام قدرت و توانائى آنها از جانب خدا است ما كه به آنها مراجعه مى كنيم معتقديم كه آنها هر چه دارند از خدا است و خودشان نيز اعتراف مى كنند كه ما هر چه داريم از جانب خداوند است و لذا اين قدرت خدادادى را در مسير غير رضاى خداوند به كار نمى گيرند.

بنابراين استمداد و كمك خواهى از اين افراد هيچ گونه تضادى با مسأله توحيد ندارد.

ص: 117

دوم: مقايسه بين آيه: «قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ». (1)

با آيه: «قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ». (2)

مفسرين شيعه مى گويند مراد از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» حضرت على بن ابى طالب عليه السلام است و روايات هم در اين رابطه متعدد وارد شده مخصوصاً علامه طباطبائى در الميزان (3) با دليل محكم و قاطعى ثابت مى كند كه مراد از «من عنده علم الكتاب» كسى غير از على عليه السلام نمى تواند باشد.

و روايتى را از أبى سعيد خدرى نقل مى كند (4) و مى گويد: به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كردم: مراد از آيه «قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ» كيست؟ فرمود: وصى برادرم، سليمان بن داود. عرض كردم يا رسول اللَّه مراد از آيه «قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» كيست؟ فرمود: برادرم على بن ابيطالب عليه السلام.

اين روايت و نظير آن بيان مى كند كه در صدر اسلام نيز مقايسه بين اين دو آيه در بعضى از اذهان مطرح بوده است. آرى در آيه اول (علم) نكره است و به مختصر علم از كتاب نيز اطلاق مى شود، اما در آيه دوم با اضافه شدن علم به (الكتاب) كه الف و لام دارد و مفيد عموم است مراد تمامى علم كتاب خواهد بود.

براى روشن شدن مطلب به يك مثال توجه كنيد اگر گفته شود: آبى از دريا، مى توان آنرا به قطره اى از آب دريا اطلاق كرد اما اگر گفته شود آب دريا فقط در جائى به كار مى رود كه تمامى آب دريا را اراده كرده باشيم.

آرى پيش عاصف علمى از كتاب بود اما على بن ابى طالب عليه السلام از تمام علم كتاب

ص: 118

برخوردار مى باشد.

شاعر مى گويد:

ميان ماه من تا ماه گردون تفاوت از زمين تا آسمان است

و شايد همين مطلب باعث شده كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال مى شود مراد از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» كيست و مراد از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» كيست، بنابر اين بايد اعتراف كرد:

اگر مقدارى از علم كتاب كه در نزد عاصف بود و توانست آن قدرت نمائى را بكند و خواسته سليمان را جامه عمل بپوشاند مولاى متقيان على بن ابيطالب عليه السلام چه قدرتى خواهد داشت؟!

و به حمد اللَّه مظاهر اين قدرت نمائى ها به وفور از ائمه اطهار مشاهده شده و با كمترين توجه خود مهمترين مشكلات را حل نمودند كه صدها نمونه آن در كتب مسطور است. (1)

به ذره گر نظر لطف بو تراب كند به آسمان رود و كار آفتاب كند

ص: 119

زمينه تنبّه در آنها وجود داشته باشد و يا لا اقل اتمام حجت بيشتر براى آنان، به نكاتى اشاره كنيم.

ص: 120

يك انسان الهى همچون انبيا و اوليا قرار دهد، يعنى آن انسانى كه معلم و مسجود ملائكه قرار گرفت بايد گروهى فرياد برآورند كه اينگونه اعتقاد و فكر و انديشه شرك است!! و با توحيد منافات دارد؟

ص: 121

ص: 122

و نيز از تفسير روح المعانى تاليف آلوسى كه يكى از مفسرين معروف و مشهور اهل سنت است نقل شده كه ايشان بعد از بحث طولانى در موضوع توسّل و تجزيه و تحليل آن مى نويسد: من هيچ مانعى در توسل به پيشگاه خداوند به مقام پيامبر صلى الله عليه و آله نمى بينم چه در حال حيات حضرت و چه بعد از رحلت ايشان، سپس اضافه مى كند:

توسّل جستن به مقام غير پيامبر نيز مانعى ندارد به شرط اينكه او حقيقتاً در پيشگاه خدا مقامى داشته باشد. (1)

در كتاب شبهاى پيشاور (2) از حافظ ابو نعيم و ثعلبى و ديگران از اهل سنت نقل مى كند كه مراد از (وسيله) در آيه شريفه، عترت و اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله مى باشد.

و سپس از ابن ابى الحديد نقل مى كند: كه فاطمه زهرا عليها السلام در قضيه غصب فدك در حضور مهاجر و انصار (در مقام معرفى خودشان و نيز اشاره به تفسير و تأويل آيه شريفه) فرمود: احْمَدُ اللَّهَ الَّذي لِعَظَمَتِهِ وَنُورِهِ يَبْتَغي مَنْ في السَّمواتِ وَالأرضِ اليهِ الْوَسيلَة، وَنَحْنُ وَسِيلَتُهُ فِي خَلْقِهِ (حمد مى كنم خدائى را كه آن قدر بزرگ و عظيم است و نور وجودش شدت دارد كه تمامى موجودات آسمانى و أرضى بايد براى رفتن به سوى او وسيله و واسطه براى خود فراهم آورند و ما عترت پيامبر، آن وسيله ها هستيم).

نظير اين جمله نيز در الميزان از ابن شهر آشوب نقل شده كه على بن ابيطالب عليه السلام در توضيح و تفسير آيه «وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ» فرمود: أَنَا وَسيلَتُه (آن وسيله كه مردم بايد به واسطه آن به سوى خدا حركت كنند من مى باشم).

ص: 123

مقرّبان درگاه الهى ارجاع مى دهد و مى فرمايد: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً» (1)

(اگر اين مخالفان هنگامى كه به خود ستم مى كردند به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پيامبر هم براى آنها استغفار مى كرد خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند).

نظير اين آيه در اواخر زيارت جامعه كبيره آمده كه خطاب به ائمه اطهار عليهم السلام مى گوئيم: يا وَلِىَّ اللَّهِ أنَّ بَيني وَبَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ ذُنوَباً لا يَأْتي عَلَيْها الّا رِضاكُم، (اى ولىّ خدا من گناهانى كرده ام كه مشمول رحمت ولطف الهى قرار نمى گيرم مگر اينكه شما خانواده از من خوشنود شويد.)

ص: 124

اين گونه آيات كاملًا دلالت دارد بر اين كه قرآن توسل و استغاثه به كسانى را كه در نزد پرودگار مقامى دارند تجويز نموده و بلكه بر آن تحريص و ترغيب مى نمايد.

ص: 125

ابو حنيفه عرض كرد به خدا سوگند گويا اين دو آيه را در قرآن نخوانده ام و اكنون از شما شنيدم! امام صادق عليه السلام فرمود: چرا هم خوانده اى و هم شنيده اى منتهى خداوند درباره تو و امثال تو فرموده: «أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها». و نيز فرموده: «كَلَّا بَلْ رانَ عَلى قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ» (1).

ص: 126

مستحكم مى باشند براى راه يابى وتقرّب جستن بسوى خداوند. (1)

اين روايت دلالت مى كند بر اين كه توسل يافتن حقيقى به ائمه اطهار عليهم السلام همان پيروى كردن از اوامر و نواهى آنها است و اگر ائمه عليهم السلام، وسيله ما براى رفتن به سوى خدا مى باشند مراد همان پيروى از دستورات آنان مى باشد.

ص: 127

خداوند متعال قدرت و نيروئى به مخلوقات خود نداده است. امّا آيات فراوانى داريم كه بيانگر قدرت ملائكه است تا جائى كه تدبير در جهان خلقت مى نمايند.

به عقيده وهابيان، استغاثه از ديگران در قرآن و اسلام نيامده است. در جواب بايد گفت: اولًا قرآن دستور مى دهد كه براى رفتن به سوى خدا وسيله بجوئيد. و از برخى بزرگان اهل سنت مانند ابو نعيم و ثعلبى نقل شده كه مراد از (وسيله) در آيه شريفه عترت رسول خدا صلى الله عليه و آله است. و نيز در آيه 64 نساء آمده كه برخى از گنه كاران تا استغفار نكنند و پيامبر نيز براى آنها استغفار نكند خداوند آنها را نمى آمرزد و همچنين فرزندان يعقوب از پدر تقاضاى دعا و استغفار نمودند و گفتند: يا أبانا اسْتَغْفِرْ لَنا... اگر توسل منافات با توحيد داشت قطعاً يعقوب كه از مناديان توحيد است اين نحوه توسل را محكوم مى نمود. علماى اهل سنت نظير سمهودى در وفاء الوفاء و نسائى و ترمذى و آلوسى و ابن أبى الحديد به توسل كردن تصريح مى كنند و آن را منافى توحيد نمى دانند. در قرآن با صراحت آمده كه پيراهن يوسف باعث بينائى پدر يعنى يعقوب گرديد. در خاتمه به دو نكته اشاره شد، اول: حديثى بسيار ارزنده كه امام صادق عليه السلام در جواب به ابو حنيفه بيان نموده. دوم: توسل به ائمه عليهما السلام منحصر به استغاثه جستن به آن ها نمى شود بلكه بهترين توسل اقتداء نمودن به افعال و كردار ائمه عليهما السلام و به كارگيرى فرامين و دستورات آنان است.

ص: 128

ص: 129

گفتار ششم: پيرامون غيبت امام زمان

ص: 130

ص: 131

غيبت حضرت مهدى عليه السلام

مسئله غيبت حضرت مهدى عليه السلام يكى از مباحث مهم مهدويّت است. بحث غيبت حضرت مهدى عليه السلام از زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تا دويست و پنجاه سال عصر ائمه عليهم السلام در كلام يكايك اين معصومين مطرح بوده... زرارة مى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: إنَّ للقائم غيبةٌ قَبَل أن يَقَومَ... (1)

براى حضرت قائم غيبتى خواهد بود. و حتى به نحوه غيبت كه ابتدا كوتاه و سپس دراز مدت خواهد بود اشاره شده است.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: لِلْقائِمِ غَيْبَتانِ احَدهُما قَصيرةٌ وَالاخْرى طَويلَةٌ... (2)

و تا آنجا مسئله غيبت مورد توجه خاص و عام بوده كه گروهى از راويان و اصحاب ائمه عليهما السلام كه معمولًا احاديث را جمع آورى مى كردند هرگاه روايات مربوط به حضرت مهدى عليه السلام را در رساله اى نقل مى كردند، نام آن رساله را (كتاب الغيبة) مى گذاردند كه به برخى از آنها ذيلًا اشاره مى شود:

1- كتاب غيبت، تأليف ابوالحسن طاطارى از اصحاب امام كاظم عليه السلام.

2- كتاب غيبت، تأليف ابوالفضل ناشرى معاصر با امام جواد عليه السلام.

3- كتاب غيبت، تأليف حسن بن على بن ابى حمزه بطائنى همزمان با امام رضا عليه السلام.

ص: 132

4- كتاب غيبت، تأليف ابراهيم بن صالح انماطى.

5- كتاب غيبت، تأليف على بن حسن فضّال از اصحاب امام هادى و عسكرى عليهما السلام.

6- كتاب غيبت، تأليف اعرج كوفى. (1)

بزرگانى كه بعد از ولادت حضرت و بعد از غيبت صغرى پيرامون حضرت كتاب نوشته اند نام كتاب خود را (كتاب الغيبة) گذارده اند كه به چند نمونه اشاره مى شود:

1- كتاب غيبت، تاليف فضل بن شاذان نيشابورى كه به گفته محدث نورى بعد از ولادت حضرت تاليف شده و به گفته صاحب كتاب الذريعة تأليف كتاب مقارن با وفات امام عسكرى عليه السلام و آغاز غيبت صغرى بوده است.

2- كتاب غيبت شيخ مفيد متوفاى 413.

3- كتاب غيبت سيد مرتضى متوفاى 436.

4- كتاب غيبت شيخ طوسى متوفاى 460.

شيخ بزرگ صاحب كتاب الذريعة نام 42 كتاب را مى برد كه دانشمندان شيعه پيرامون غيبت حضرت مهدى عليه السلام كتاب نوشته اند و نام كتاب خود را (غيبت) نهاده اند.

علامه مجلسى نيز از دانشمندان متأخّر كه جلد سيزده بحار را به وجود اقدس امام زمان عليه السلام اختصاص داده به (غيبت بحار) معروف شده است. (2)

ص: 133

افتاده (ظاهراً اين جدائى باعث غم و غصه ايشان شده بود و برايش مشكل ايجاد كرده بود) و با همين فكر بخواب رفتم و در عالم رؤيا ديدم كه در مسجدالحرام هستم و مشغول طواف كردن در اطراف بيت بودم و بعد از شوط هفتم استلام حجر نمودم و دعاى آن را خواندم: امانَتي ادَّيْتُها وَمِيثاقي تَعَاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لي بِالْمُوافاةِ، «اين امانت و پيمان من است با تو، تا در موقعش به آن شهادت دهى»، آنگاه مولايم صاحب الزمان را ديدم كه بر در خانه كعبه ايستاده بود و من با حالى پريشان به نزد ايشان رفتم. حضرت به چهره من نگاه كرد و فرمود: چرا در باب غيبت كتابى تاليف نمى كنى تا اندوهت زائل گردد؟ عرض كردم: يابن رسول اللَّه رساله هائى تاليف نموده ام (اشاره به اينكه در خلال مباحث و تأليفات در اين موضوع نيز بحث كرده ام)، حضرت فرمود: كتابى مستقل پيرامون غيبت بنويس و غيبتى كه براى بعضى از انبيا رخ داده در آن كتاب متذكر شو، شيخ صدوق مى نويسد وقتى بيدار شدم تا طلوع فجر به دعا و گريه پرداختم و چون صبح دميد به تأليف اين كتاب مشغول شدم.

ص: 134

به طورى كه امروزه صاحب نظران و محققان اسلامى به وسيله اين منبع عظيم علوم و آثارى كه از اين ذوات مقدسه به دست ما رسيده قادرند در تمامى ابعاد اسلامى جوابگو بوده باشند و حتى در مسائل مستحدثه يعنى مسائلى كه با پيشرفت علم و صنعت براى افراد جامعه مطرح مى شود با الهام گرفتن از اصولى كه از ائمه رسيده، حكم الهى و يا لا اقل وظيفه مكلّفين را بيان نمايند و بالاتر اينكه اگر زمينه يك حكومت واحد جهانى براى فقيه جامع الشرائط فراهم آيد به بركت همين آيات و روايات و علوم واصله از ائمه اطهار قدرت و توانائى اداره آن را خواهد داشت. (1)

پس غيبت امام عصر عليه السلام منافاتى با تبيين احكام و آگاهى مكلّفين به وظائف خود ندارد.

ص: 135

وچون خدا را حكيم مى دانيم بايد اعتراف كنيم كه غيبت نيز داراى حكمتى است (1) گرچه به حسب اين روايت راز و رمز واقعى و علت واقعى غيبت امام عليه السلام، بعد از ظهور حضرت كشف خواهد شد.

البته با توجه به يك مطلب تاريخى شايد بتوان مقدارى به سرّ غيبت پى برده و احتمالًا كلام امام صادق عليه السلام را كه فرمود: حكمت غيبت بعداز ظهور حضرت معلوم مى گردد. ناظر به آن دانست، و آن اين است كه: حكومت اسلامى توسط پيامبر عزيز اسلام صلى الله عليه و آله و امير مؤمنان على عليه السلام پياده شد تا جلوه هاى آن را بشر ببيند و از غير آن بيزار گردد و در زير لواى اين حكومت عدل، ابعاد مختلف مسائل اسلامى اعم از مسائل اقتصادى و سياسى و اجتماعى و فرهنگى، در جامعه تحقق يابد.

اما از سوى مردم براى اينگونه حكومت آمادگى وجود نداشت. اگر مردم آماده پذيرش آن بودند امام غائب نمى شد و به اجراى قانون الهى مى پرداخت و حكومت عدل اسلامى سراسر جهان را فرا مى گرفت و بعيد نيست بعضى از رواياتى كه قيام و ظهور قائم آل محمد صلى الله عليه و آله را نزديك معرفى مى كند (2) و يا امر به انتظار نموده و در تمام اعصار مردم را به حال آماده باش در مى آورد براى اين است كه اگر مردم احياناً حالت پذيرش پيدا كردند بلا فاصله حضرت ظهور خواهد كرد.

خواجه نصير الدين طوسى در كشف المراد مى نويسد (3) سبب غائب شدن امام از انظار، خود مردم مى باشند و علامه حلّى اعلى اللَّه مقامه در مقام شرح و توضيح اين عبارت مى نويسد:

لطف بودن وجود امام وابسته به سه امر است: 1- خداوند چنين امامى را خلق نمايد

ص: 136

كه از حيث علم وقدرت بتواند رهبرى انسان ها را بدست بگيرد. 2- شخص امام، تمامى مشكلات و سختى هاى اين امامت را متحمّل گردد. 3- رعيّت او را كمك كنند و نسبت به اوامر و نواهى او تسليم بوده باشند، اگر رعيت آمادگى پذيرفتن چنين امامى را نداشتند غيبت يك مسئله طبيعى است و قرآن با صراحت به اين حقيقت اشاره نموده و مى فرمايد:

«إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» (1)

متأسفانه اين رمز تا هنگام ظهور پنهان است و در آن وقت مردم جهان در مى يابند كه علت غيبت در وجود خودشان نهفته بوده و از آن غافل بودند و چنانچه در اعصار و زمان هاى قبل، خود را آماده مى ساختند امام بر آن ها ظاهر مى شد امّا در صدد اصلاح و آمادگى خود بر نيامدند و به رژيم هاى گوناگون و مسلك هاى فاسد دل بستند و گمان كردند كه آن ها مى توانند دردى را دوا كنند. روايتى از امام كاظم عليه السلام نقل شده (2) كه حضرت در تفسير و توضيح آيه شريفه «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ» (3)

مى فرمايد: جنب اللَّه امير المؤمنين على عليه السلام و نيز اوصياء بعد از او هستند تا مى رسد به آخرين آنها كه حضرت مهدى عليه السلام مى باشد و زمان ظهور، مردم انگشت ندامت به دندان مى گزند و مى گويند:

واى بر ما كه چه كوتاهى كرديم نسبت به امامان خود و نيز كوتاهى و سهل انگارى كرديم در فراهم آوردن زمينه براى حكومت عدل آنان.

البته معناى اينكه مى گوئيم مردم موجب غيبت امام عصر عليه السلام شده اند آن نيست كه افرادى نيستند كه حضرت را يارى نمايند و مطيع و منقاد ايشان نباشند بلكه مراد حدّ نصابى است كه براى ظهور آن حضرت لازم است زيرا بسيارى از شايستگان هميشه آماده ظهور بوده و هستند اما جامعه بشريّت اين آمادگى را در حدّ نصاب دارا نيست با توجه به اينكه انقلاب حضرت مهدى عليه السلام يك انقلاب منطقه اى و جزئى نيست بلكه حضرت مى خواهد جوامع بشرى را از شرقى و غربى همه و همه را اصلاح نمايد و اگر در چنين شرائطى حضرت ظهور كند قطعاً حكومت وانقلاب عظيم و جهانى ايشان محقق

ص: 137

نخواهد شد و لذا غيبت ادامه پيدا مى كند و غيبت صغرى به غيبت كبرى منتهى مى گردد و خداوند به وسيله غيبت، امام زمان را از قتل حفظ مى نمايد تا زمينه ظهور حضرت فراهم آيد و آمادگى در جامعه حاصل گردد.

ص: 138

سليمان كه راوى خبر است مى گويد به امام سجاد عليه السلام عرض كردم مردم چگونه از وجود امام غايب منتفع مى گردند؟ فرمود: همانگونه كه از خورشيد در موقعى كه زير ابر است بهره مى برند (1) در علوم طبيعى و فلكى ثابت شده كه خورشيد مركز منظومه شمسى است و جاذبه آن حافظ زمين و ساير كرات منظومه از سقوط مى باشد و حرارت آن سبب حيات و زندگى حيوانات و نباتات و انسان ها است و نورش روشنى بخش زمين مى باشد واين فوايد مهم خورشيد بر وجود آن مترتب مى گردد خواه در پشت ابر باشد يا ظاهر.

رشد و نمو موجودات زنده، تغذيه وتوليد آنها، حسّ و حركت و جنبش، آبيارى زمين هاى مرده، غرّش امواج دريا، وزش حيات بخش بادها، ريزش زندگى آفرين باران و برف، صداى زمزمه آبشارها، نغمه هاى مرغان، زيبائى خيره كننده گل ها، گردش خون در عروق انسان ها، و طپش قلب ها، عبور برق آساى انديشه از لابلاى پرده هاى مغز و هزاران فعل و انفعالات در جهان طبيعت تماماً وابسته است به وجود خورشيد و شعاع آن، خواه خورشيد ظاهر باشد و خواه پشت ابرها پنهان. بله گاهى مشاهده مى شود كه قسمتى از آثار نياز به تابش مستقيم خورشيد دارد اما اينگونه آثار در مقابل آثار وجود خورشيد و شعاع آن خواه ظاهر باشد يا پشت ابر بسيار ناچيز است.

ص: 139

في الأصلِ كنَّا نُجُوماً يُستَضاءُ بِنا وَفي البَرِّيةِ نَحْنُ الْيومِ بُرهانُ

نَحْنُ البُحُورُ الَّتى فيها لِغائِصها دُرُّ ثَميْنٌ وَياقُوتٌ وَمَرجانُ

مَساكِنُ الْخلدِ والفِرْدُوسِ نَملِكُها وَنَحْنُ لِلخُلدِ وَالْفِردُوسِ خُزاّنُ

مَن شَّدَعنَّا فَبرهُوتُ مَكانَتُه وَمَن أتانا فَجَنَّاتُ وَرِضوانٌ

از رهگذر خاك سر كوى شما بود هر نافه كه بر دست نسيم سحر افتاد

على عليه السلام در نهج البلاغه مى فرمايد: يَنْحَدِرُ عَنّي السَّيْلُ وَلا يَرْقى الَّى الطَّيرُ چشمه هاى زلال و آب حيات بخش از قله رفيع وجود من سرا زير مى شود و بشريت سيراب مى گردد.

سيل بركات هستى از منبع فيّاض به قلّه رفيع اين ذوات مقدسه ريخته مى شود و سپس از آنجا به ساير ممكنات واصل مى گردد و اين مطلب در دعاى عديله اينگونه تعبير شده: بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرى وَبِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الأْرضُ وَالسَّماءُ، آرى خداوند بزرگ چنين مقامى را به اين بزرگان عطا كرده و آنان را واسطه فيض رسانى خود قرار داده با اينكه مى توانست خود شخصاً فيوضات را به مخلوقات برساند «وَ آتاكُمْ ما لَمْ يُؤْتِ أَحَداً مِنَ الْعالَمِينَ» و اين مطلب هيچگونه با توحيد منافات و تضادى ندارد.

ص: 140

جَعَلْنا صالِحِينَ* وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا» (1)

و نيز آيه: «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ» (2)

و در اين آيات هدايت را مقيّد نموده به (أمر) و أمر الهى در آيه: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» (3)

و نيز آيه: «وَ ما أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ» (4)

بيان شده كه عالم امر عالم تجرّد است و وقايع و حوادث در آن عالم دفعى است و تدريج و تدرّج كه از لوازم عالم خلق است در آنجا نيست.

با اين مقدمات معلوم مى گردد كه مقام امامت گذشته از ارشاد و هدايت ظاهرى، يك نوع هدايت و جذبه معنوى است كه با نورانيت و بصيرتى كه خداوند متعال به او عطا نموده در دل هاى آماده و شايسته تأثير و تصرّف مى نمايد و اين صاحبدلان را به سوى كمال، و اصل مى نمايد و به اصطلاح، آنها را هدايت به معناى ايصال الى المطلوب مى كند.

علامه طباطبائى قدس سره در كتاب شيعه در اسلام خود (5) در رابطه فوايد وجود امام در حال غيبت مى فرمايد:

كسانى كه اعتراض مى كنند كه شيعه وجود امام را براى بيان احكام دين و حقايق آيين و راهنمائى مردم لازم مى دانند و غيبت امام ناقض اين غرض است زيرا امامى كه به واسطه غيبتش مردم هيچگونه دسترسى به وى ندارند فايده اى بر وجودش مترتّب نيست ... به حقيقت معناى امامت پى نبرده اند.

زيرا در بحث امامت روشن شد كه وظيفه امام تنها بيان صورى معارف و راهنمائى ظاهرى مردم نيست و امام چنانكه وظيفه راهنمائى صورى مردم را به عهده دارد همچنان ولايت و رهبرى باطنى اعمال را به عهده دارد و اوست كه حيات معنوى مردم را تنظيم

ص: 141

مى كند و حقايق اعمال را به سوى خدا سوق مى دهد، بديهى است كه غيبت و حضور جسمانى امام در اين باب تاثيرى ندارد و امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد اگر چه از چشم جسمانى ايشان مستور است و وجودش پيوسته لازم است اگر چه موقع حضور و اصلاح جهانيش تا كنون نرسيده است.

ص: 142

مى گذاردند و مردم را به خاطر آن از نزديك شدن به او باز مى داشتند، مع ذلك اين افراد جذب به حضرت مى شدند و شيفته ايشان مى گرديدند اينها همه حاكى از نفوذ شخصيت پيامبر صلى الله عليه و آله در افراد مختلف است.

همچنين آنچه درباره تأثير كلام امام حسين عليه السلام روى فكر (زهير) در مسير كربلا نقل شده و يا كشش عجيب و فوق العاده كه (حر بن يزيد رياحى) در خود احساس مى كرد و با تمام شجاعتش مى لرزيد و سرانجام او را به صف شهداى كربلا وارد ساخت و يا داستان جوانى كه در همسايگى (ابو بصير) زندگى مى كرد و با پول فراوانى كه از خدمت گذارى به دستگاه بنى اميه به دست آورده بود و به عيش و نوش مشغول بود، ولى با يك پيام امام صادق عليه السلام بكلى دگرگون شد و مسير خود را عوض كرد و نيز توفيق عجيبى كه براى عالم جليل القدر سيد شبّر در تأليفات رخ مى دهد و مى گويد: تماماً به بركت توجه امام كاظم عليه السلام است كه در عالم رؤيا قلمى به من داد و فرمود: أكتب، (بنويس) از آن وقت اين بركت در قلم و تاليفات من پيدا شد (1) و عنايت و توجهّى كه امام صادق به (مفضل بن عمرو) كرد و تمامى اسرار موجوداتى كه در جلسات متعدّد براى او بيان كرده بود در لحظه در سينه و ذهنش حاضر گرديد، همه و همه نشانه اى از همين تأثير ناخودآگاه است كه مى توان آنرا شعبه اى از ولايت تكوينى پيامبر و امام دانست.

استاد بزرگوار ما فقيه عاليقدر حضرت آقاى شيخ مرتضى حائرى قدس سره وقتى توجه امام صادق عليه السلام را به مفضل بن عمرو بيان نمود فرمودند: لحظه اى از اينگونه توجهات ائمه را نمى توان با شصت سال دويدن مقايسه كرد.

به ذره گر نظر لطف بو تراب كند به آسمان رود و كار آفتاب كند

ما قطب هاى مغناطيس زمين را با چشم خود نمى بينيم ولى اثر آن ها را روى عقربه هاى قطب نما، در درياها و صحراها و آسمان ها كه راهنماى بشريت است و

ص: 143

ميليون ها مسافر را به مقصد ميرساند كاملًا مشاهده مى كنيم. اگر اين قطب هاى مغناطيسى اينگونه بتواند هزاران عقربه قطب نما را هدايت كند؛ آيا جاى تعجب است اگر گفته شود (آنهم بر اساس آيات قرآن و دليل و برهان) حضرت مهدى عليه السلام در پشت پرده غيبت با امواج معنوى و جاذبه وجودى خويش، افكار و جان هاى زيادى را كه در دور يا نزديك قرار دارند هدايت مى كند؟!

ص: 144

ص: 145

مى ديدند نه كار او را.

4- هدايت و رهبرى كه از شئون اولياء الهى است گاهى به صورت فرد سازى است و گاهى به صورت (جمع سازى) و نيز گاهى در ظاهر و گاهى در پنهان و خفاء انجام مى گيرد. مگر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نبود كه حدود سه سال مخفيانه دعوت مى كرد و وظيفه او (فرد سازى) بود و سپس مأمور به اعلان گرديد و مگر حضرت نوح نبود كه عرضه مى دارد «ثُمَّ إِنِّي أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْراراً» (1)

(حقيقت توحيد و راه مستقيم را براى آنان آشكارا و نهان بيان كردم) كه دعوت در خفا همان هدايت فرد است و فرد سازى.

مفاد آيه «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا» (2)

اين است كه: هر طور كه خدا به امامان دستور مى دهد آنان وظيفه هدايت را انجام مى دهند چه پنهان و چه آشكارا.

حضرت ولى عصر عليه السلام نيز همانند خضر شخص ناشناخته اى است كه اقدام به كارهاى سودمندى براى بشريت و ضعفاء انجام مى دهد پس غيبت امام به معنى انفصال وجدائى او از جامعه نيست.

ص: 146

حال خود را براى حضرت بيان كردم كه تب شديدى داشتم و امروز مقدارى بهتر بودم و به نماز آمدم ولى مجدّداً حالم سنگين شد حضرت فرمود: رميله هيچ مؤمنى نيست كه وقتى مريض مى شود ما نيز براى مرض او مريض و براى حزن و اندوه او اندوهگين مى شويم و آنان دعائى نمى كنند مگر ما براى استجابت آن آمين مى گوئيم و اگر ساكت بماند ما برايشان دعا مى كنيم.

رميله مى گويد: عرض كردم اين مطلب مربوط مى شود به دوستان و مؤمنانى كه در همين شهر و در اطراف شما هستند؟ و حال آنكه دوستان شما و صاحبان ايمان در اطراف و اكناف عالم پخش هستند براى آنها چه عنايتى مى شود؟

حضرت فرمود: هيچ مؤمنى در شرق و غرب اين زمين نيست الا اينكه از حال او مطلع هستيم و از ديد ما غائب نيست.

ص: 147

خبر مى دهد: (في سُتْرَةٍ عَنِ النّاسِ...) او پنهان از انظار به سر مى برد به طورى كه جستجوگران با تمام سعى و كوشش خود نمى توانند اثرى از او بيابند، و يگانه فردى كه از اهل بيت غايب از انظار مى باشد حضرت مهدى عليه السلام مى باشد.

بر اساس روايات تمامى ائمه عليهم السلام اقدامات آشكار و پنهان در مسير اصلاح جامعه مسلمين دارند. از احتجاج طبرسى نقل شده كه حضرت مهدى عليه السلام مى فرمايد: إنّا غَيْرُ مُهْمِلينَ لِمُراعاتِكُم، وَلا ناسينَ لِذِكرِكُم وَلَولا ذلِك لَنَزَلَ بِكُم اللآواءُ وَاصُطَلمكُم الأعداءُ. (1)

(ما در مراعات شما كوتاهى نمى كنيم و شما را فراموش نمى نمائيم، و اگر اين نبود، شرّ و ناملايمات بر شما نازل مى شد و دشمنان بر شما مستولى مى گرديدند).

بعداز نزول آيه «أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي اْلأَمْرِ مِنْكُمْ» جابر از رسول خدا مى خواهد كه مراد از اين اولى الأمر چه كسانى مى باشند؟ پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اين حديث نام دوازده جانشينان خود را مى برد و مى فرمايد: اينها اولى الأمر هستند و چون به دوازدهمين آنان مى رسد مى فرمايد: نام او نام من و كنيه او كنيه من است و از انظار غايب است، جابر عرض مى كند: آيا شيعيان از وجود ايشان بهره مى برند؟ پيامبر فرمود: آرى، سوگند به آن كسى كه مرا به پيغمبرى برانگيخت در دوران غيبت او، از نور او روشنى مى گيرند و به ولايت او بهره مند مى شوند مانند خورشيد كه در پشت ابر است و مردم از نور او استفاده مى كنند. (2)

ص: 148

ص: 149

مُحَمَدٌ (محمدكشته شد) اتحاد وپيوستگى مسلمين از هم گسسته شد وهر كدام به گوشه اى گريختند و به محض اينكه مطلع شدند كه پيامبر زنده است (و آن صداى قبلى شيطانى و دروغ بوده) بار ديگر از گوشه و كنار به صحنه نبرد آمدند و دفاع را از سر گرفتند.

به طور كلّى در ميدان هاى نبرد، تلاش هر گروه آن است كه پرچم خود را در برابر حملات دشمن برافراشته و در حال اهتزاز نگه دارند و سربازان دشمن مى كوشند پرچم طرف مقابل را سرنگون نمايند زيرا برافراشته بودن پرچم به سربازان دلگرمى مى بخشد و مهمتر از پرچم، مقرّ فرماندهى است كه اگر آن نابود شود يك لشگر عظيم و بزرگ، متلاشى مى گردد.

ص: 150

ص: 151

2- فلسفه غيبت چيست؟

طبق روايت عبداللَّه بن فضل هاشمى حكمت غيبت، بعد از ظهور معلوم مى گردد، مع ذلك مى توان گفت: علت و سبب غيبت خود مردم مى باشند با اينكه گوشه اى از حكومت عادلانه را در تاريخ انبيا و پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و چند سال حكومت حضرت على عليه السلام ديدند ولى خود را براى تحقّق يافتن چنين حكومتى براى هميشه آماده ننمودند.

3- چه فائده اى بر وجود امام در حال غيبت مترتّب مى گردد؟

وجود امام و آثارى كه بر آن مترتب مى شود منحصر نيست به زعامت دينى و اجتماعى تا گفته شود با غيبت ايشان ديگر فايده اى براى وجود مستور حضرت نخواهد بود كما اين كه خورشيد در حال مخفى شدن در پشت ابر فوايد زيادى دارد و هرگز فايده آن منحصر نمى شود به تابش آفتاب همين تشبيه در روايات و من جمله در روايت سليمان اعمش از امام سجاد عليه السلام آمده مگر نه اين است كه جرم خورشيد جنبه محورى براى سيارات منظومه شمسى دارد؟ وجود امام طبق روايات فراوان در حفظ و نظام اين جهان مؤثر است و در اين رابطه به كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله و على عليه السلام و اشعار امام صادق عليه السلام اشاره شد، و ديگر از فوايد وجود حضرت هدايت و جذبه معنوى است كه بر نفوس اشراف دارد و بر دل هاى آماده تأثير و تصرف مى نمايد كه علامه طباطبائى قدس سره به اين مطلب اشاره نموده و در توضيح كلام علامه به اشعه نامرئى خورشيد و جذبه قطب هاى مغناطيسى اشاره شد و سپس مواردى از هدايت هاى معنوى و جذبه هاى باطنى كه از پيامبر اكرم و ائمه صادر شده و براى ما معلوم گرديده، بيان گرديد.

و از همه اين ها گذشته حضرت مهدى شخصاً و يا به واسطه ياران خاص خود، شبانه روز در رفع مشكلات و داد رسى درماندگان و اصلاح امور مسلمين اقدام مى نمايد و جمع آورى حكاياتى كه در اين رابطه به ما واصل شده مستلزم تأليف چندين جلد كتاب خواهد بود، غايب شدن حجت خدا از انظار به معناى انزواى او از كارهاى فردى و اجتماعى نيست، و بهترين نمونه آن خضر است كه در چند لحظه سه كار مهم را انجام داد و در سوره كهف شرح آن آمده و ما نيز به پنج نكته در اين رابطه اشاره نموديم، امام زمان و ديگر ائمه كارهاى ناپيدايى در مسير اصلاح امور مسلمين و ايجاد جذبه هاى معنوى

ص: 152

دارند كه چند حديث در اين رابطه نقل شد.

در خاتمه اشاره كرديم كه وجود و حيات امام و رهبر اگر چه در زندان و تبعيد باشد و يا در پس پرده غيبت به سر ببرد، روح بخش و باعث اميد امت و پيروان خويش خواهد بود. خصوصاً آن رهبر و امامى كه از حالات فردى و اجتماعى دوستان خويش با خبر باشد.

ص: 153

ص: 154

ص: 155

گفتار هفتم: پيرامون طول عمر حضرت مهدى

ص: 156

ص: 157

مسأله طول عمر

در اين جا سؤال پيش مى آيد كه اگر حضرت مهدى عليه السلام از سنه 255 تا به حال در قيد حيات باشد قهراً عمرى بيش از هزار سال خواهند داشت آيا اين طول عمر را مى توان قبول كرد؟ و آن را با قوانين و قواعد طبيعى منطبق ساخت؟ و آيا مدارك و ادّله اسلامى آن را تأييد مى نمايد؟

شيعه و نيز عده كثيرى از علماء اهل سنت بر اساس ادلّه اى كه در دست است و به آن ها اشاره خواهيم كرد فرمودند: طول عمر كاملًا قابل قبول است و با مدارك شرعى و نيز قوانين طبيعى در تضاد نيست.

بعضى از اهل سنت مى گويند: مهدى موعود در نزديكى ظهور، به دنيا مى آيد و در آن عصر و زمان متولد مى گردد. و گاهى مشاهده مى شود كه بعضى از اين آقايان بدون تأمل و دقّت در اين مسئله حمله اى شديد به شيعه كرده و آنها را به جهل و نادانى نسبت داده اند و گفته اند: چگونه مى توان به يك چنين مسئله عجيب و غريب يعنى طول عمر معتقد شد؟ منتهى فقط به استبعاد و استعجاب اكتفاء نموده و هرگز براى مدّعاى خود دليلى اقامه ننموده اند.

در جواب اين سؤال گرچه بزرگان و انديشمندان از جهات مختلف داد سخن داده و موضوع طول عمر و امكان آن را از ديدگاه علم و وحى توضيح داده اند كه مى توان به كتاب هاى بحار الانوار و كمال الدين و كنز الفوائد (البرهان على صحة طول عمر

ص: 158

الامام صاحب الزمان) و منتخب الاثر و نويد امن و امان و داد گستر جهان و...

مراجعه نمود.

ص: 159

فوايد فراوان برده مى شود در متن اين خلقت بوده است امّا پس از قرن ها مردم به وجود آن پى بردند و اگر به آنها گفته مى شد كه نيرويى در آينده كشف مى شود كه هم آب را مبدّل به يخ مى كند و هم آن را به جوش مى آورد و هم روشنايى مى دهد و هم نيروى محرّكه مى شود و... انكار مى كردند. امروزه بعضى گمان مى كنند كه بشر به بام علم و صنعت قرار گرفته و از يك سو دل اتم را شكافته و از سوى ديگر كهكشان ها را مشاهده مى كند و فاصله بين اجرام سماوى را اندازه گيرى مى كند. امّا اهل بينش و دانش اعتراف مى كنند كه ما آگاهى و علم ناچيزى نسبت به خلقت داريم و به تمام اسرار و شگفتى هاى جهان خلقت آگاه نيستيم. دانشمند محقّقى كه ساليان دراز پيرامون اسرار خلقت بدن و جسم انسان مطالعه مى كند و عمر خود را در اين راه به كار مى گيرد كتابى تحت عنوان (انسان موجود ناشناخته) مى نويسد بنابر اين چگونه مى توان به مجرّد اينكه چيزى در نظر ما عجيب آمد آنرا انكار كنيم؟

قرآن به تمامى انسانها، نوابغ و صاحبان فكر و انديشه خطاب مى كند و مى فرمايد:

«وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا» (1)

جز اندكى از دانش به شما داده نشده است.

اين جمله را آنگاه مى فرمايد كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از حقيقت روح سؤال مى شود در جواب گفته مى شود روح از عالم امر و فرمان الهى است و شما از دانش اندكى بهره مند گرديده ايد. يعنى انسان از حقيقت خود و روح و نفس خود كه شبانه روز با آن عجين است بى خبر است چه رسد به اسرار مخلوقات و جهان خلقت. و با وجود آگاهى اندكِ انسان از راز و رمز جهان خلقت چطور مى تواند چيزى را كه باعث تعجب او گرديده، انكار كند و آن را نفى نمايد (2)؟!

ص: 160

ص: 161

از پيرى جلوگيرى نمى كند ولى دوران جوانى را طولانى و توأم با تندرستى و نيرومندى مى سازد. (1)

چطور حيوانى همچون زنبور عسل بتواند براى طولانى شدن عمر ملكه خود به غذائى دست بيابد كه عمر ملكه را به چهار صد برابر عمر عادى زنبوران افزايش دهد امّا نسبت به انسان كه اشرف مخلوقات است و آن هم حجت خدا كه داراى علوم خدادادى مى باشد؟ از استفاده غذائى كه عمر او را طولانى كند جايز ندانيم؟!

بعضى از دانشمندان بر اساس آزمايش هائى كه روى مگس هاى ميوه انجام داده اند عمر آنها را به نهصد برابر افزايش داده اند. (2)

اگر چنين آزمايشى با موفقيت بر روى انسان داده مى شود و عمر طبيعى انسان را هشتاد سال بگيريم به هفتاد و دو هزار سال خواهد رسيد. (3)

پس امكان عادى طول عمر در جهان علم صد در صد مورد قبول و غير قابل انكار است.

ص: 162

برآورد كرده اند و مارهائى كه عمر چند هزار ساله دارند. (1)

وجود افراد استثنائى نشان مى دهد كه براى عمر افراد، حد و مرزى كه تخلّف ناپذير باشد وجود ندارد، درست است كه اكثر انسان ها قبل از صد سالگى مى ميرند، ولى مأنوس بودن ما به اين مقدار از عمر دليل نمى شود كه تجاوز از صد سال امكان ندارد زيرا افراد زيادى ديده شده كه صد سال بيشتر زندگى كرده اند.

وجود انسان هاى صد وپنجاه ساله و صد و هشتاد ساله و دويست ساله كه حتى در عصر خودمان گه و گاه يافت مى شوند دليل روشنى است بر اينكه عمر انسان حدّ و مرزى ندارد، زيرا فرق نمى كند كه انسان دويست سال زندگى كند يا دو هزار سال هر دو نامأنوس و غير متعارف است.

ص: 163

آدم 930 سال- شيث 912 سال- انوش 905 سال آمده است.

و از همه مهمتر و يقين آورتر قرآن مجيد است كه با صراحت خبر از عمر طولانى برخى از انسان ها و يا غير انسان ها داده است مثلًا در رابطه با حضرت نوح مى فرمايد:

«وَلَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ» (1)

ما نوح را به سوى قومش فرستاديم و او در ميان آنان نهصد و پنجاه سال درنگ كرد و سرانجام طوفان آنان را فرا گرفت و بنابر بعضى از احاديث، عمر حضرت نوح در زمان رسالت و اضافه نمودن عمر ايشان در قبل از رسالت و بعد از طوفان به 2500 سال مى رسد و ظاهر آيه هم اين است كه زمان رسالت نوح در بين قوم خود تا فرا رسيدن طوفان 950 سال بوده است.

و نيز در رابطه با حضرت عيسى مى فرمايد: «... وَما قَتَلُوهُ يَقِيناً* بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً* وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ» (2)

«قطعاً عيسى را نكشتند بلكه خدا او را به سوى خود بالا برد و خداوند توانا و حكيم است و هيچ يك از اهل كتاب نيست مگر اينكه قبل از مرگش به او ايمان مى آورد.»

در ذيل اين آيه رواياتى از عامه و خاصه رسيده كه در زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام، حضرت عيسى از آسمان نزول مى كند و اهل كتاب به طور عموم به حيات و زنده بودن او ايمان مى آورند.

مفسر بزرگ علامه طباطبائى مى نويسد (3) روايات پيرامون نزول عيسى عليه السلام در زمان ظهور مهدى عليه السلام به طور مستفيض از عامه و خاصه نقل شده است. احمد حنبل و بخارى و مسلم و بيهقى نقل مى كند كه قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله: كَيْفَ أنْتُمْ اذا نَزَلَ فيكُمْ ابْنُ مَرْيَم وَامامُكُمْ مِنْكُم؟ چگونه است حال شما آن موقعى كه پسر مريم يعنى حضرت عيسى از آسمان نزول كند و در ركاب مهدى و نماز جماعت ايشان شركت كند و امام از شما باشد كه اشاره به اين است كه حضرت عيسى اقتدا به حضرت مهدى مى كند و ايشان را

ص: 164

يارى مى نمايد.

از اين آيه شريفه و نيز روايات آن كاملًا استفاده مى شود كه حضرت عيسى زنده است و تا كنون بيش از دو هزار سال از عمر شريفش مى گذرد.

(و نيز در رابطه با حضرت يونس مى گويد: «فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ* لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ» (1)

اگر يونس در شكم ماهى تسبيح ما را نمى كرد هر آينه در همان شكم ماهى تا قيامت باقى مى ماند گرچه از آيه به طور صراحت استفاده نمى شود كه آيا زنده باقى مى ماند و يا همانجا مى مرد اما در بعضى از تفاسير آمده كه او زنده مى ماند.

و در رابطه با ابليس بعد از تمرد او از سجده نمودن بر آدم و رانده شدن از درگاه ايزد متعال از پروردگار تقاضاى عمر طولانى آن هم تا قيامت نمود با اينكه عمر آنها قطعاً اين مقدار تداوم نداشته و الَّا از خداوند درخواست نمى كرد و خداوند متعال به او مهلت داد و فرمود: «إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ» تو از مهلت داده شده گانى منتهى تا وقت معلوم و معيّنى.

اگر بنا شود قرآن درباره يك عنصر خبيث و اغواگر، طول عمر چند هزار سال را تأييد كند و از آن به عنوان يك واقعه اى كه محقّق شده خبر دهد، چطور درباره انسانى مانند ولىّ خدا و بنده شايسته إلهى غير ممكن است؟

ص: 165

ثالث و رابعى بيايد و همين ادعا را بكند تعجّب مردم منتفى مى گردد و كسى براى تماشا به كنار دجله نخواهد رفت. سپس سيد بن طاووس مى فرمايد: مسئله طول عمر امام زمان از همين قبيل است چون شما اهل سنت در احاديث خود نقل مى كنيد ادريس زنده است و در آسمان است و خضر از زمان موسى و بلكه قبل از آن زنده است تا حال حاضر و عيسى بن مريم زنده است و در آسمان است آيا بعد از اين سه نمونه ديگر جاى تعجب است اگر بر اساس ادلّه گذشته معتقد شويم به طول عمر يكى از فرزندان و اوصياء پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله كه آن فرزند پيامبر مى آيد و شرق و غرب عالم را پر از عدل و داد مى كند و اگر بنا شود كه تعجب كنيم بايد از گسترش عدل و داد به دست حضرت مهدى عليه السلام آن هم بعد از پر شدن جهان از ظلم و جور تعجب كرد نه از طول عمر حضرت. (1)

و لذا بعضى از مشاهير و بزرگان اهل سنت بر اساس وجود افرادى از معمّرين كه نام آنها در قرآن و يا احاديث اسلامى آمده تصريح مى كنند كه طول عمر حضرت مهدى امرى است كاملًا قابل قبول مثلًا حافظ گنجى شافعى (2) براى اثبات طول عمر حضرت مهدى عليه السلام استدلال نموده به بقاء عيسى و خضر و إلياس و بقاء دجّال (3) و إبليس (4) كه به زودى كلام ايشان و ديگر علماء اهل سنت را در اين رابطه نقل خواهيم كرد.

ص: 166

مى گويند دست خدا بسته شد (1) و مكرر گوشزد مى كند كه خداوند بر هر چيزى قادر است (2) و گاهى به مواردى اشاره مى كند كه خداوند بقاء و حفظ فردى را اراده كرده است. حال آنكه تمامى علل و اسباب ظاهرى در جهت نابودى او بوده اند، مثل حفظ يوسف در چاه و موسى در آب و ابراهيم در آتش و اسماعيل در وادى غير ذى زرع و برگرداندن پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله را به وطن خويش يعنى مكه مكرمه و پيروزى ايشان بر تمامى مشركان سرزمين حجاز.

در ميان اهل سنت افراد معدودى از قبيل ابن حجر و محب الدين خطيب هستند كه اصولًا سعى مى كنند فاصله بين شيعه و سنى را زياد كنند و گاهى ديده مى شود كه اعتقاد به طول عمر حضرت را نسبت مى دهند به افرادى كه جاهل ترين انسان ها است (3)؟! با اينكه عدّه اى از مشاهير و بزرگان اهل سنت اعتراف كرده اند كه مهدى موعود فرزند امام حسن عسكرى عليه السلام است.

برخى ديگر از آنها گفته اند حضرت مهدى به دنيا نيامده و با شيعه موافقت ندارند امّا حمله اى به شيعه و اعتقاد آنها نكرده و اعتقاد به طول عمر را يك مسئله غير ممكنى ندانسته اند.

امروزه دشمنان اسلام سعى در فاصله انداختن بين شيعه و سنى دارند و برخى نيز آگاهانه يا نا آگاهانه به دنبال تحقق بخشيدن به آرمان هاى آنها قلم به دست مى گيرند و به ايجاد فاصله و بغض بين شيعه و سنى مى افزايند. اگر اين افراد بر اساس مزدورى و عناد اينگونه مطالب را مى نويسند و دنبال مى كنند كه نمى توان با آنها بحث و گفتگو نمود، و امّا اگر در جستجوى حقيقت هستند به آنها مى گوييم: شما مسلمانيد و معتقد به قرآن و خداوند را فَعَّال ما يَشاء مى دانيد و اراده او را حاكم بر همه عوامل طبيعى مى دانيد چطور جرأت نموده و اينگونه جسارت به گروهى از مسلمانان مى كنيد كه چيزى را مى گويند كه

ص: 167

گذشته از اينكه از طريق قوانين طبى و تاريخى مورد تأئيد است از ديدگاه قرآن و روايات نيز مورد تصديق است و نمونه هائى كه در متن قرآن آمده و شما به آن معتقد هستيد و گاهى همان آيات را در نماز و غير نماز قرائت مى كنيد آيا بين اين اعتقاد شما و بين آن جسارتهاى شما منافاتى نيست؟ «فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي اْلأَبْصارِ».

ص: 168

بايد اين افراد، عدّه كثيرى از دانشمندان و فرزانه هاى خود را به جهل و نادانى نسبت دهند. (1)

و اينك مى پردازيم به نقل چند نفر از علماء عامه بر اساس نقل منتخب الأثر كه مهدى موعود را فرزند امام عسكرى عليه السلام دانسته اند و مى گويند: ولادت ايشان در گذشته واقع شده است.

1- ابن صباغ مالكى در كتاب فصول المهمّة مى نويسد: ابوالقاسم محمّد، حجة بن الحسن در شهر سرّمن راى در نيمه شعبان سال 255 هجرى به دنيا آمد از كنيزى به نام نرجس.

2- ابن خلكان در كتاب وفيات الاعيان مى نويسد، ولادت حضرت مهدى عليه السلام روز جمعه، نيمه شعبان سال 255 هجرى بوده، و چون پدرش از دنيا رفت، ايشان پنج سالش بوده و نام مادرش خمط و يا نرجس بوده است.

3- ابن حجر هيثمى كه شافعى مذهب است در كتاب صواعق خود بعد از ذكر بعضى از حالات امام عسكرى عليه السلام مى نويسد أبى محمد فرزندى را غير از ابى القاسم محمد از خود باقى نگذاشت.

4- شيخ شمس الدين صاحب كتاب تاريخ كبير (2) و تذكرة الخواص راجع به مهدى موعود عليه السلام مى نويسد: (هو محمد بن الحسن بن على بن محمد بن على بن موسى الرضا بن جعفر بن محمد بن على بن الحسين بن على بن ابيطالب عليهم السلام) و بعد از اينكه نسب حضرت مهدى عليه السلام را به جدش على بن ابيطالب مى رساند مى گويد: كنيه ايشان ابو عبداللَّه و ابو القاسم است و او حجّت و صاحب زمان و قائم و منتظر مى باشد و سپس به روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله اشاره مى كند كه حضرت فرموده: اگر از دنيا باقى نماند مگر يك روز، فردى از اهل بيت من خواهد آمد و دنيا را پر از عدل و داد نمايد.

5- نورالدين دشتى كه حنفى مذهب است و صاحب كتاب شرح كافية و شواهد

ص: 169

النبوّة است، ايشان گذشته از اينكه به ولادت ايشان از امام عسكرى اعتراف مى كند و مى گويد: ايشان حجة بن الحسن الامام الثانى عشر است مى پردازد به نقل حوادث عجيب و غريبى كه در هنگام ولادت ايشان رخ داده از قبيل جستن روى كنده هاى پا و دست ها را به سوى آسمان بلند كردن و چون عطسه مى كند، مى فرمايد: الحمد للَّه رب العالمين و نقل كسيكه از امام عسكرى درخواست كرد امام بعد از شما كيست و ايشان به داخل اطاقى رفت و چون بيرون آمد يك پسر بچه سه ساله مثل ماه شب چهارده نورانى را در بغل گرفته و به آن شخص سائل نشان داد و فرمود: اگر نبود جايگاه خوبى كه نزد خدا دارى اين فرزند را به تو نشان نمى دادم...

6- شيخ حافظ ابو عبد اللَّه گنجى صاحب كتاب البيان فى اخبار صاحب الزمان و كتاب كفاية الطالب فى مناقب امير المؤمنين على بن ابيطالب، بعد از اينكه تصريح مى كند به اينكه: حضرت مهدى فرزند امام عسكرى است مى نويسد: دليل بر بقاء و طول عمر حضرت مهدى، بقاء و طول عمر حضرت عيسى و الياس و خضر است كه از اولياء خدا هستند و نيز بقاء دجّال و ابليس است كه از دشمنان خدا هستند...

7- شيخ محى الدين اندلسى در فتوحات خود مى نويسد: خروج و قيام مهدى حتمى است بعد از آنكه زمين پر از جور و ظلم شود. و اشاره مى كند به روايت مشهور و معروف از رسول خدا صلى الله عليه و آله (لو لم يبق من الدنيا الَّا يوم واحد...) كه بالاخره مهدى عليه السلام مى آيد و جهان را پر از عدل و داد مى نمايد.

وى در ادامه مى گويد: مهدى از فرزندان فاطمه و نواده حسين بن على است و فرزند حسن عسكرى است...

8- شيخ عبد الرحمان صاحب كتاب مرآة الاسرار و يكى از مشايخ صوفيّه در كتاب خود كه به زبان فارسى است مى نويسد: آن آفتاب دين و دولت، آن هادى جميع ملّت و دولت، آن قائم مقام پاك احمدى، امام بر حقّ ابو القاسم محمد بن الحسن المهدى قدس سره، وى امام دوازدهم است از ائمّه اهل بيت، مادرش امّ ولد بود، نرجس نام داشت ولادتش شب جمعه پانزدهم شعبان سنه خمس و خمسين و مأتين...

9- شيخ محمد بن ابراهيم جوينى، شافعى مذهب بوده، در كتاب فرائد السمطين

ص: 170

روايت دعبل خزاعى را از حضرت على بن موسى الرضا نقل مى كند. و سپس نقل مى كند كه امام رضا عليه السلام فرمود: امام بعد از من، فرزندم جواد تقى است و بعد فرزندش على الهادى النقى است و بعد فرزندش حسن عسكرى و بعد فرزندش (حُجة الْمَهدى الْمُنتظر في غَيبَتِهِ، الْمُطاعُ في ظُهورِهِ) حجت حق مهدى است كه بايد در زمان غيبت او به انتظارش بود و در زمان ظهورش از او اطاعت و فرمانبردارى نمود.

10- بهلول بهجت افندى قاضى و محقّق، صاحب كتاب (المحاكمة فى تاريخ آل محمد) كه به زبان تركى نوشته و به فارسى ترجمه شده، در اين كتاب بعد از امامت اثنى عشر و بيان فضائل آنان مى نويسد: دوازدهمين امام در پانزدهم شعبانِ سالِ 255 متولّد گرديد، و اسم مادرش نرجس است و او داراى دو غيبت مى باشد، غيبت صغرى و غيبت كبرى و تصريح مى كند كه او زنده است تا خداوند به او اذن بدهد و ظاهر گردد و زمين را پر از عدل و داد كند، و ظهور ايشان مطلبى است كه تمامى مسلمانان بر آن اتفاق دارند و احتياجى به آوردن دليل نيست.

11- شيخ جلال الدين سيوطى در كتاب خود به نام (احياء الميّت بفضائل اهل البيت) مى نويسد يكى از ذرارى امام حسين، مهدى است كه در آخر الزمان مبعوث خواهد شد، سپس مى نويسد: امام اول على بن ابيطالب عليه السلام و نام يك يك ائمه را مى برد تا مى رسد به امام يازدهم حضرت عسكرى، مى گويد: امام دوازدهم فرزند عسكرى است كه (محمد القائم المهدى) مى باشد و در رابطه با امام دوازدهم از پيامبر صلى الله عليه و آله و على عليه السلام و نيز از بقيه پدران ايشان كه همه از بزرگان بوده اند روايات داريم، و امام دوازدهم هم صاحب شمشير است و او قائم منتظر است.

12- شيخ احمد جامى در اشعار خود مى گويد:

من ز مهر حيدرم هر لحظه اندر دل صفا از پى حيدر، حسن ما را امام و رهنما است

همچو كلب افتاده ام بر آستان بو الحسن خاك نعلين حسين بر هر دو چشمم توتيا است

ص: 171

عابدين تاج سر و باقر دو چشم روشنم دين جعفر بر حق است و مذهب موسى رواست

اى موالى وصف سلطان خراسان را شنو ذرّه اى از خاك قبرش دردمندان را دواست

پيشواى مؤمنان است اى مسلمانان تقى گر نقى را دوست دارى بر همه ملّت رواست

عسگرى نور دو چشم آدم است و عالم است همچو يك مهدى سپهسالار در عالم كجا است

شاعران از بهر سيم و زر سخنها گفته اند احمد جامى غلام خاص شاه اولياء است

اين بود نمونه اى از كلمات علماء و بزرگان اهل سنت پيرامون ولادت حضرت مهدى عليه السلام و اعتراف آنان درباره طول عمر حضرت مهدى عليه السلام و اينكه با داشتن نمونه هائى در قرآن، جاى هيچگونه استعجاب و شكّ و ترديدى باقى نمى ماند.

امام سجاد عليه السلام مى فرمايد: في الْقائِم سُنَةٌ مِنْ نوحٍ وَهِىَ طُولُ الْعُمْرِ (1)

قائم ما اهل بيت (يعنى حضرت مهدى موعود عليه السلام) يك خصلت و شباهت به حضرت نوح دارد و آن طول عمر آن حضرت است.

ص: 172

ترقيات علمى از راز و رمز جهان خلقت بى خبر است كما اينكه قرآن به انسان ها حتى نوابغ خطاب مى كند و مى گويد «وَ ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا» بنابر اين چطور مى توان چيزى را كه دليلى بر امتناع آن نداريم انكار نمائيم، و از اين گذشته اطباء و محققين براى طولانى كردن عمر تلاش مى كنند و آزمايش هاى زيادى در اين رابطه انجام داده اند و نيز برخوردند به ملكه زنبوران كه در اثر غذاى خاصى كه برايش فراهم مى شود، عمرش چهار صد مرتبه بيشتر از ديگران است و نيز عمر مگس هاى روى ميوه ها را به نهصد برابر افزايش داده اند پس اعتقاد به طول عمر، يك اعتقاد مخالف علم نيست و بلكه فرضيه ها و تجربه هايى كه به عمل آمده كاملًا دلالت بر امكان آن مى كند.

شاهد ديگر براى امكان طول عمر و بلكه وقوع آن تاريخ است و نيز تورات و از همه مهم تر قرآن است كه درباره نوح و عيسى و ابليس قائل به طول عمر مى باشد و حتى بنابر احتمالى از آيه 144 سوره صافات استفاده مى شود كه اگر يونس در دل ماهى تسبيح نمى كرد تا قيامت در شكم ماهى زنده مى ماند و سيد بن طاووس با استشهاد به همين آيات و موارد در مناظره با بزرگان اهل سنت غالب و پيروز شد كما اينكه بعضى ديگر از بزرگان اهل سنت بر اساس همين افرادى كه در قرآن با عمر طولانى معرفى شده اند اعتراف مى نمايد كه طول عمر حضرت مهدى كاملًا قابل قبول است.

از همه اين ها گذشته در رابطه طول عمر حضرت مى توان از آيات فراوانى استفاده كرد، آن آياتى كه دلالت مى كند بر اينكه هر چرا خدا بخواهد مى شود و خواسته او بر تمام علل و اسباب عالم مادى حاكم است كما اينكه او خواست ابراهيم را از ميان آتش سالم بيرون بياورد كه بيرون آمد و خواست يوسف را بر تخت سلطنت بنشاند كه نشاند با توجه به اينكه در بحث طول عمر حضرت مهدى با بعضى از اهل سنت مقابل هستيم و آنها تماماً در مقابل آيات قرآن تسليم و تواضع مى كنند.

و سپس اشاره كرديم به اين كه با آن همه براهين عقلى و نقلى كه در مباحث گذشته مطرح شد، خصوصاً ملاقات هاى فراوانى كه ناقل آن ها از صلحا و شايستگان مى باشند، جائى براى ترديد در طول عمر حضرت باقى نمى ماند.

و در خاتمه گفته شد كه عده كثيرى از علماء اهل سنت نيز اعتراف كرده اند

ص: 173

كه حضرت مهدى عليه السلام فرزند امام عسكرى است و در سال 255 متولد شده و مى گويند:

با داشتن نمونه هائى از افراد كه آنان داراى طول عمر بوده اند و در قرآن مطرح شده است و نيز با در دست داشتن رواياتى در اين رابطه جاى هيچگونه استعجابى نيست.

و امام سجاد عليه السلام مى فرمايد: قائم ما شباهتى به حضرت نوح دارد و آن هم طول عمر ايشان است.

ص: 174

ص: 175

16- نام يكى از علماى اهل سنّت را كه به ولادت امام مهدى در سال 255 معتقد است، نام ببريد.

17- امام سجاد عليه السلام شباهت حضرت مهدى عليه السلام را با نوح پيامبر در چه امرى دانسته است؟

18- خلاصه بحث را بيان كنيد.

ص: 176

ص: 177

گفتار هشتم پيرامون مسئله انتظار

ص: 178

ص: 179

انتظار در قرآن و روايات

قرآن و روايات، آينده تاريخ و سرانجام كاروان بشريّت را روشن و زيبا معرّفى مى كند و به صاحبان ايمان بشارت مى دهد كه حكومت زمين متعلق به آنها و مستضعفان خواهد بود، و هيچ قدرتى نمى تواند بر خلاف آن گام بردارد.

سپس دستور انتظار مى دهد و به مردم مى فرمايد: كه منتظر برقرار شدن حكومت عدل و داد، و نابودى كفر و نفاق و الحاد باشند.

قرآن مى فرمايد: «وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ اْلأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ» (1)

همانا در زبور، پس از ذكر (تورات) نگاشتيم كه زمين را بندگان شايسته من به ارث مى برند. و نيز مى فرمايد: «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي اْلأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ» (2)

ما خواسته ايم كه بر مستضعفان زمين منّت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان زمين قرار دهيم. و نيز مى فرمايد: «يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ» (3)

مى خواهند نور خدا را با دهان هايشان خاموش كنند و خداوند تمام كننده نور خويش است هرچند كافران را خوش نيايد. و

ص: 180

بالاخره قرآن در يك جمله به صاحبان ايمان نويد مى دهد و پيروان خود را به انتظار دعوت مى نمايد و مى فرمايد:

«قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ» (1)

بگو منتظر باشيد كه ما هم منتظريم.

«فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ» (2)

منتظر باشيد كه ما هم با شما منتظريم.

«فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ» (3)

منتظر باشيد كه من هم با شما منتظرم.

اين آيات، از يك جامعه سالم و آينده روشن براى انسان ها خبر مى دهد و به انتظار و صبر و شكيبائى براى فرا رسيدن آن روز مبارك دعوت مى نمايد.

احاديث فراوانى بيانگر اين است كه صالحان و مؤمنان در آينده داراى يك حكومت عادلانه، و جامعه اى قرين با آرامش و آسايش و اقبال مردم به تقوى و ايمان خواهد بود و منجى و مصلح آن، يكى از فرزندان رسول خدا يعنى مهدى آل محمّد صلى الله عليه و آله مى باشد و بخش عظيمى از اين روايات را محدثين اهل سنت نقل نموده اند.

از راويان شيعه و سنى نقل شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: لَوْ لَمْ يَبَقَ مِنَ الدُّنيا الَّا يومٌ واحدٍ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذلِكَ الْيومَ حتّى يَخْرُجَ رَجُلٌ مِنْ وُلدى يُواطى اسْمُه اسْمى وَكنيتهُ كُنْيَتي يَمْلَا الأَرضَ عَدلًا وَقِسطاً كما مُلِئتْ جَوْراً وظُلْماً (4)

اگر از دنيا جز يك روز نماند خداوند متعال آن روز را طولانى مى كند تا مردى از فرزندان من بيرون آيد كه نامش نام من و كنيه اش كنيه من است، زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه از جور و ظلم پر شده باشد.

و در روايتى ديگر رسول خدا صلى الله عليه و آله انتظار فرج را بهترين عبادت دانسته و فرموده اند:

أفْضَلَ الْعِبادَةِ انْتِظارُ الْفَرَجِ (5)

ص: 181

ص: 182

قرآن كريم مى فرمايد: «قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحابُ الصِّراطِ السَّوِيِّ وَ مَنِ اهْتَدى (1)

«بگو همه ما و شما در انتظاريم (گروهى در انتظار پيروزى حق و تحقق يافتن وعده هاى الهى و ديگرى در انتظار نابودى اهل حق) حال كه چنين است انتظار بكشيد، امّا به زودى مى دانيد چه كسى از اصحاب صراط مستقيم و چه كسى هدايت يافته است.»

بله اگر در زمانى و يا شرايطى قرار بگيريم كه نتوانيم عملًا با ظلم و جور و نابسامانى ها مبارزه كنيم و بدانيم كه به نتيجه مطلوب نمى رسيم، بايد در جهت خود سازى بكوشيم و خود را و اهل منزل خود و زير مجموعه خود را طورى تربيت كنيم كه وقتى حضرت بقية اللَّه اعظم ظهور كرد، در زمره اعوان و انصار او باشيم، و خلاصه اين كه انتظار حكومت عدل و انتظار ظهور حضرت مهدى عليه السلام به معناى دست روى دست گذاردن و انزوا گزيدن و دورى از مسائل اجتماعى نيست، بلكه همانند تمامى انتظارها انتظار براى حكومت داد گستر نيز با عمل و سعى فراوان مقرون خواهد بود.

همچنان كه منتظران يك عزيز سفر كرده، منزل را از حيث نظافت و فراهم آوردن وسايل پذيرائى و استراحت مسافر، مهيّا مى سازند و شخصى كه در انتظار كسب نمره خوب و قبولى در آخر سال مى باشد از خواب و استراحت خود مى كاهد و به مطالعه و تحصيل علم مى پردازد، و مادرانى كه در انتظار داشتن فرزندى برومند مى باشند. تمامى مشكلاتى را كه در مسير بچه دارى هست به جان مى خرند تا روزى فرارسد كه جوانى با شخصيّت و با سواد را در مقابل خود مشاهده كنند.

بدين ترتيب، انتظار ظهور يك مصلح جهانى و برقرارى حكومت عدل در سراسر زمين به مراتب جديت و تلاش بيشترى را مى طلبد.

اينك با مراجعه به لسان روايات در رابطه با انتظار حضرت مهدى ارواحنا فداه خواهيم ديد كه انتظار را اولًا: از مقوله عمل و تلاش قرار داده و ثانياً: آن را يك كار سخت و دشوار معرّفى نموده است.

على عليه السلام مى فرمايد: الْمُنْتَظِرُ لِامرِنا كالمُتشحِّطِ بِدمهِ في سبيلِ اللَّهِ (2)

كسى كه منتظر

ص: 183

دولت ما مى باشد مانند كسى است كه در راه خدا به خون خود غوطه ور است.

قال الصادق عليه السلام: انَّ لَنا دُولَةً يَجِى ءُ اللَّه بِها اذا شاءَ ثُمَّ قالَ: مَنْ سَرَّ انْ يَكُونَ مِنْ اصحابِ الْقائِم فَلْيَنْتَظِرْ وَلْيَعْمَلْ بِالْوَرَع وَمَحاسِنِ الاخلاقِ وَهُو مُنتَظِرُ (1)

البته براى ما دولتى است كه هر وقت خداوند بخواهد محقق مى گردد و هر كس دوست دارد كه از اصحاب حضرت قائم عليه السلام باشد بايد منتظر باشد، و منتظر هم بايد خود را به ورع و اخلاق نيك مجهّز نمايد.

ص: 184

پياده كردن احكام اسلام آن است كه لا اقل در تهذيب و آمادگى خودمان براى ظهور امام زمان بكوشيم.

معنى و مفهوم (انتظار) اين است كه با قول و عمل از خدا بخواهيم: اللّهُمَ انَّا نَرْغَبُ الَيْكَ في دَولَةٍ كَريمةٍ تُعِزُّ بِها الْاسْلامَ وَاهْلَهُ وَتُذِلُّ بِها النِفاقَ وَاهْلَهُ وَتَجْعَلُنا فيها مِنَ الدُعاةِ الى طاعَتِكَ وَالْقادَةِ الى سَبِيلِكَ وَتَرْزُقُنا بِها كَرامَةَ الدُنيا والاخرة. (1)

ص: 185

او و خداوند مسدود است. نويد مى دهد و مى فرمايد: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» (1)

«بگو: اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم نموده ايد از رحمت خدا نا اميد نشويد كه خدا گناهان را مى آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.»

حضرت يعقوب پس از ساليان دراز كه در فراق يوسف ناله زد و برادران يوسف، از بازگشت يوسف و بلكه حيات او مأيوس بودند، خطاب مى كند و مى فرمايد: «يا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ» (2)

پسرانم برويد و از يوسف و برادرش جستجو كنيد و از رحمت خدا مأيوس نشويد كه تنها گروه كافران از رحمت خدا مأيوس مى شوند.

و چنانچه گروهى از مسلمانان مرتد شوند و از امت اسلامى فاصله بگيرند و به صف دشمنان بپيوندند قرآن به جامعه مسلمين بشارت مى دهد و مى فرمايد اگر اين ها رفتند، بهتر از آنان جاى آن ها را خواهند گرفت و با قاطعيت اعلام مى كند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ يُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ». (3)

ص: 186

همگان الگو و اسوه است هنگامى كه از كوه حرا سرازير مى شود، يك تنه در مقابل انبوه شرك و الحاد، نخوت و تكبر قرار گرفته و فرياد برمى آورد: بگوئيد (لا اله الا اللَّه) تا رستگار شويد و در همان اوائل بعثت اعلان مى كند كه مكتب من باقى مى ماند و بعد از من جانشينان به حق من، اهداف مرا دنبال مى كنند، آن شخصيت والاى عالم ملك و ملكوت با گفتار و كردار خود روح اميد را در مردم مى دمد و با تمام وجود، جلوى يأس و نااميدى را مى گيرد.

فرزند بزرگوارش يعنى زينب كبرى كه در مهد ولايت و عصمت و امامت پرورش يافته از همين روش استفاده مى كند و در مجلس يزيد در حالى كه اسير دست دشمن كينه جو قرار گرفته با وجود از دست دادن برادران و ياران و اسارت در دست دشمنان به يزيد روى مى كند و مى فرمايد: ثمّ كِدْ كَيْدَكَ وَاجْهدْ جَهْدَكَ فَو اللَّه الّذى شَرَّفَنا بِالْوحىِ وَالكِتابِ والنُبوّة وَالْانتِخابِ، لاتَدرُكُ امَدَنا ولا تَبْلُغُ غايَتَنا وَلا تَمْحُوا ذِكرنا وَلا يَرْخَصُ عنكَ عارُنا. (1)

يعنى اى يزيد، تمام مكر و حيله ات را به كار گير و سعى خود را بكن، قسم به خدايى كه ما را انتخاب نموده و مفتخر ساخته به وحى و كتاب و نبوت نمى توانى به عمق ارزشى وجود ما واصل شوى و نيز نمى توانى نام و ياد ما را محو كنى، و هرگز آن عار و نكبتى كه در اثر رفتارت، با ما نصيب تو شد نمى توانى از خود بزدائى.

اين بخشى از آيات و گفتار بزرگان دين بود كه نشان مى دهد اوّلًا: آنان تلاش مى كردند كه نگذارند انسان مأيوس شود و از حركت و فعاليت در مسير رسيدن به اهداف خود جدا گردد زيرا يأس عامل همه بدبختى ها و شكست ها است ثانياً: آنچه وحى الهى و يا بزرگان دين مطرح كردند و نويد دادند جامه عمل پوشيده و محقق شده است. امروز مشاهده مى كنيم نام اهل بيت و آثار آنها در هر گوشه و كنارى به چشم مى خورد و از همه مهم تر مهر و محبت اهل بيت بر دل ميليون ها انسان آزاده و مؤمن حكومت مى كند امّا از معاويه و دودمان او هيچ خبرى نيست.

ص: 187

ص: 188

مى بهشت ننوشم ز دست ساقى رضوان مرا به باده چه حاجت كه مست روى تو باشم

ص: 189

ص: 190

ص: 191

گفتار نهم: وظيفه اهل ايمان در زمان غيبت امام زمان

ص: 192

ص: 193

وظايف ما در زمان غيبت چيست؟

مطلبى كه هميشه مورد سؤال صاحبان ايمان بوده و علاقه مندان به مكتب اهل بيت و عاشقان و معتقدين به امام زمان حضرت مهدى ارواحنا فداه از آن پرسش مى كنند اين است كه: آيا در عصر غيبت، علاوه بر انتظار، تكاليف ديگرى متوجه ما مى باشد؟ آنچه مسلّم است پيروان و معتقدين به وجود مبارك امام زمان در زمان غيبت وظائف و تكاليفى دارند كه بايد نسبت به آنها آگاهى پيدا كنند و به آن عمل كنند و آنچه مربوط به اعتقاد و التزام قلبى است، با آن آشنا شوند و معتقد به آن باشند.

در اين گفتار به برخى از آن وظايف به طور گذرا اشاره مى شود.

اوّل: آنچه در عصر غيبت بر همگان واجب است شناخت امام زمان بر اساس دليل و برهان است زيرا روايتى كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده و مورد قبول عامه و خاصه مى باشد حاكى از آن است كه اگر كسى بميرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهليّت مرده است و علامه امينى در جلد دهم الغدير اين روايت را با مضامين مختلف از كتب اهل سنّت نقل نموده و نيز كلينى رضوان اللَّه عليه در اصول كافى چندين روايت به همين مضمون آورده است (1) بنابر اين اولين و مهمترين وظيفه ما در عصر غيبت اين است كه با امام خود آشنا بشويم و او را بر اساس عقل و برهان بشناسيم و احياناً اگر در بعضى از

ص: 194

خصوصيات وجود حضرتش از قبيل طول عمر، شك و ترديدى داريم از بزرگان و انديشمندان بپرسيم و رفع اشكال كنيم و خلاصه ارتباط خودمان را با وجود مقدّسش تنها به ذكر نام آن حضرت منحصر نكنيم. بلكه علاوه بر آن، بايد زير بناى شعار خودمان را به شعور و آگاهى محكم و تقويت نمائيم مخصوصاً امروز مسئله مهدويت مورد توجه قرار گرفته و دشمنان از اين ناحيه حمله مى كنند تا ايمان جوانان ما را متزلزل نمايند، امروز شبهاتى كه در قرون گذشته مطرح بوده و علماى كلامى ما مطرح نمودند و جواب دادند، غالباً مورد توجّه نيست و دشمن هم از آن طريق وارد نمى شود امّا مسئله مهدويت و غيبت حضرت و بعضى ديگر از خصوصيات ايشان دسيسه دشمنان قرار گرفته و شياطين روزگار از اين طريق افراد را وسوسه مى كنند.

لذا ما علاوه بر توصيه به آحاد مسلمانان و پيروان مكتب اهل بيت مبنى بر تحكيم اين عقيده و ايمان به حضرت مهدى، به گويندگان و خطباى مذهبى و نيز نويسندگان و صاحبان قلم، خاضعانه عرض مى كنيم كه در اين امر مهم اعتقادى گامى برداريد و توده مردم را با اين مسئله اصيل اسلامى بهتر آشنا سازيد و حتّى المقدور در اين مقام از نقل خواب و رؤيا و حكايات، آن هم از اشخاصى كه مورد وثوق و اطمينان نيستند، پرهيز كنيد زيرا اعتقاد ما به حضرت مهدى و مهدويت اعتقادى است كه پشتوانه آن آيات فراوانى است در قرآن، و بيش از هزاران روايات كه از پيامبر و ائمه معصومين، براى ما رسيده و نيز ادلّه عقلى است كه لزوم حجت خدا در جهان خلقت را اثبات مى كند، و هرگز احتياجى به نقل خواب و يا مطالب واهى در اين رابطه نداريم و چنانچه چنين مسئله محكم و متّقن اسلامى با داشتن چنين پشتوانه هاى فراوان با افسانه آميخته شود، قطعاً از اوج و عظمت خود ساقط مى گردد و چنين كارى به صلاح و مصلحت شيعيان نخواهد بود.

به حمد اللَّه بزرگان و دانشمندان در گذشته و حال، در رابطه با مسائل مربوط به حضرت بقية اللَّه اعظم و ابعاد وجودى ايشان كتاب هاى مفيد و سودمندى نوشته اند كه علاقه مندان مى توانند كمال استفاده را از آن ها داشته باشند.

ص: 195

ص: 196

خواندم كه مطلع آن چنين بود:

مَدارِسُ آياتٍ خَلَتْ مِنْ تِلاوَتٍ وَمَنْزِلُ وَحيٍ مَقْفَرُ الْعَرَصاتِ

و در ادامه، با اشاره به قيام امام مهدى عليه السلام و جدا شدن حق از باطل و رسيدن هر يك از پيروان حق و باطل به جزاى خويش، گفتم:

خُرُوجِ امامٍ لامَحالَةَ خارِجُ يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّهِ بِالْبَركاتِ

يُمَّيِزُ فينا كُلُّ حَقٍّ وَباطِلٍ وَيَجْزِي عَلَى النَّعماءِ وَالنّقِماتِ

امام هشتم عليه السلام با شنيدن اين دو بيت شديداً گريه كرد (بكى الرضا بكاءً شديداً) و سپس سربلند كرد و فرمود: اى خزاعى، روح القدس اين دو بيت را به زبانت جارى نموده و او تو را كمك كرده كه توانستى اين گونه شعر بگوئى. (1)

محدّث قمى قدس سره اضافه مى كند وقتى دعبل اين دو بيت را خواند، حضرت برخاست و سر خود را خم كرد و كف دست راست خود را بر سر نهاد و گفت: اللَّهُمَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَمَخْرَجَهُ وَانْصُرنا بِهِ نَصْراً عَزيزاً، براى تعجيل فرج آن امام همام و آن منجى بشريت دعا كرد. (2) و امام هشتم عليه السلام امر مى فرمودند به دعا كردن از براى حضرت صاحب الامر به اين طريق اللَّهُمَ ادْفَعْ عَنْ وَلِيِّكَ وَخَليفَتِكَ وَحُجَّتِكَ عَلى خَلْقِكَ وَلِسانِكَ الْمُعَبِّرِ عَنْكَ النَّاطِقِ بِحِكْمَتِكَ... امِتْ بِهِ الْجُورَ وَاظْهِرْ بِهِ الْعَدْلَ وَزَيِّنْ بِطُولِ بَقائِهِ الْارضَ، تا آخر دعا. (3)

و نيز محدّث قمى در صفحات آخر مفاتيح دعاى ديگرى از سيد بن طاووس نقل نموده كه در زمان غيبت خوانده شود و سيد بن طاووس توصيه مى كند كه از مزاياى اين دعا غفلت نكنيد كه ما اين دعا را از فضل الهى شناختيم. ابتداى آن دعا اين است:

اللَّهُمَ عَرِفَّنِي نَفْسَكَ فَانَّكَ انْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ اعْرِفْ رَسُولَكَ اللَّهُمَ عَرِّفْنِي رَسُولَك فَانَّكَ انْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ اعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَ عَرِّفْنِي حُجّتَكَ فَانَّكَ انْ

ص: 197

لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَتَك ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي اللَّهُمَ لاتُمِتْنِي مِيتَةً جاهِلِيةً ...

و امّا دعاى جامع و كوتاهى كه مى توان هر شب و روزى لب هاى خود را به آن مترنّم سازيم و با دعا براى ولى نعمت خودمان و امام زمان مان ارتباطى بين خود و امام عصر برقرار كنيم، اين دعاى معروف است:

اللَّهُمَ كُنْ لِوَلِيّكَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَواتُكَ عَلَيهِ وَعَلى آبائِهِ فِي هذِهِ السَّاعَة وَفِي كُلِّ ساعَةٍ وَلِيّاً وَحافِظاً وَقائِداً وَناصِراً وَدَلِيلًا وَعَيْناً حَتّى تُسْكِنَهُ ارْضَك طَوْعاً وَتُمَتِّعَهُ فِيها طَويلًا (1)

ص: 198

مشرف هستيم از طرف آن بزرگوار يك عمره و يا لا اقل يك طواف انجام دهيم، بعضى از صاحبان ايمان و عاشقان امام زمان فردى را اجير مى كنند كه از طرف حضرت مهدى عجل اللَّه فرجه الشريف به حج برود و مناسك را تماماً انجام دهد. اين كارها كه گاهى كوچك به نظر مى آيد، ارتباط روحى و باطنى ما را با امام عصر برقرار مى سازد.

فراموش نمى كنم كه در سال 1364 شمسى كه آتش جنگ بين ايران و عراق شعله ور بود، در مكّه براى اداء نماز صبح در مسجد الحرام نشسته بودم. شخص عربى از من حدّ طواف را پرسيد، دانستم كه او شيعه است و از عراق آمده است.

پس از كمى گفتگو، پرسيد: تَزُورُ مَشْهَدَ الرِّضا؟ آيا به زيارت امام رضا مى روى؟

عرض كردم بلى. يك تسبيح صد دانه تربت (كه آن ايّام بسيار كمياب بود زيرا مهر و تسبيح كربلا به ايران نمى آمد و زائرى رفت و آمد نمى كرد) به من داد گفت: وقتى به زيارت امام رضا رفتى يك سلام به نيابت بده، گفتم: اسم شما چيست؟ تا از طرف شما سلام بدهم و زيارت كنم، گفت: به نيابت از طرف حضرت مهدى عليه السلام زيارت كن (نه از طرف من) گفتم: مانعى ندارد، هم از طرف امام زمان وهم از طرف شما سلام مى دهم.

آن شيعه عراقى كه دلش پر مى زند براى زيارت امام رضا عليه السلام امّا مى گويد: به نيابت از طرف امام زمان سلام بده. آيا جا دارد كه اين شيعه عراقى و علاقه مند به حضرت مهدى يوسف زهرا را خطاب كند و عرضه بدارد:

«يا أَيُّهَا الْعَزِيزُ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ وَ جِئْنا بِبِضاعَةٍ مُزْجاةٍ فَأَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ وَتَصَدَّقْ عَلَيْنا» (1)؟

زيرا او با اين كار خود، علاقه و عشق خود را به ساحت مقدس امام زمان ثابت نموده و ارتباطى بين خود و امام زمانش برقرار ساخته است.

ص: 199

تقليد در عصر خود و مورد علاقه بزرگانى از قبيل علامه طباطبائى و ديگران بوده در برقرارى ارتباط بين شيعيان و امام زمان در جلسه درس اخلاق خطاب به طلاب علوم دينيّه فرمودند: لازم و واجب است بر شما كه در شبانه روز لا اقل چند دقيقه با امام خودتان سخن بگوئيد و با او خواسته ها و مشكلات خود را مطرح كنيد و براى او دعا كنيد و از اين طريق ما وظيفه غلامى و سربازى خود را ادا نموده و ابراز علاقه به ساحت مقدسش نموده ايم، او هم قطعاً به وظيفه بزرگوارى و آقائى خودش آگاه است.

دلبرا گر بنوازى به نگاهى مارا خوشتر از آن كه دَهى منصب شاهى ما را

به من بى سر و پا گوشه چشمى بنما كه محال است جز اين گوشه پناهى مارا

به دلِ تار من اى چشمه خورشيد بتاب نبود بدتر از اين روز سياهى مارا

از ازل در دل من تخم محبت كشتند نبود بهتر از اين بذر گياهى ما را

گرچه از پيش گه خاطر عاطر دوريم هم مگر ياد كند لطف تو گاهى مارا (1)

خيلى مناسب است كه بعد از نماز صبح، دعائى را كه در مفاتيح بعد از دعاى ندبه نقل شده به عنوان ابراز ادب و سلام به پيشگاه امام زمان بخوانيم. آن دعا اين گونه آغاز مى شود: اللَّهُمَ بَلِّغْ مُولاىَ صاحِبَ الزَّمانِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِ عَنْ جَمِيعِ الْمُؤمِنِينَ وَالْمُؤمِنات ....

ص: 200

كمك بگيريم. در مباحث گذشته (1) اشاره كرديم كه اولًا استغاثه هرگز با توحيد منافاتى ندارد و ثانياً: افراد زيادى در طول تاريخ اسلام در اين خانه را زدند و جواب مثبت گرفتند كه به يكى، دو مورد اشاره نموديم و ثالثاً: همين ظهور و بروز كرامات و معجزات و دادرسى از بيچارگان و درماندگان دليل واضحى بود براى اثبات وجود حضرت مهدى ارواحنا فداه.

آنچه را كه در اين مقام مى خواهيم مطرح كنيم اين است كه ما شيعيان و پيروان مكتب اهل بيت در زمان غيبت از چنين شخصيت والائى براى حلّ مشكلات غفلت نكنيم و مبادا به هر سوئى برويم و هر درى را بكوبيم و دست نياز پيش هر كسى دراز كنيم، جز درب خانه آن امام رئوف و رحيم.

ص: 201

براى او دعا مى كنيم. عرض كردم: آيا اين لطف و بزرگوارى شما تنها شامل حال كسانى مى شود كه در اين شهر به سر مى برند؟ (اشاره به اين كه اين توجه شما مخصوص همين اطرافيان و آشنايانى است كه دور شما را گرفته اند؟) و يا عموميّت دارد و شامل همه اهل ايمان است؟ حتى آنهايى كه در شرق و غرب زمين زندگى مى كنند، حضرت فرمود: (يا رُمَيْلَةُ، لَيْسَ يَغِيبُ عَنَّا مُؤمِنٌ فِي شَرْقِ الْارْضِ وَلا فِي غَرْبِها) اى رميله! هيچ مؤمنى در شرق و غرب زمين نيست كه از ديدگاه و منظر ما مخفى باشد.

و نيز پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به ابُوالْوَفاء فرمود: هرگاه در كار خود درمانده شدى، استغاثه كن به حضرت حجة عليه السلام كه او تو را درمى يابد و او فرياد رس و پناه دهنده است براى هر كسى كه به او استغاثه كند. (1)

همچنين از وجود مبارك مهدىِ آل محمّد نقل شده كه مى فرمايد: انّا غيرُ مُهملينَ لِمراعاتِكم ولا ناسين لِذِكْركم، (2)

ما توجه خودمان را از شما برنمى داريم و شما را فراموش نمى كنيم.

با وجود لطف و بزرگوارى اين بزرگان و ذات حضرت بقية اللَّه اعظم حيف است كه شيعيان مضطر و گرفتار از اين آستان كرم غافل شوند و از فيض آن بى بهره بمانند.

در استغاثه به امام زمان (عج) آمده: دو ركعت نماز بخوان و برو زير آسمان رو به قبله بگو: سَلامُ اللَّهِ الْكامِلُ التَّامُ الشَّامِلُ وَصَلَواتُه الدَّائِمَةُ وَبَرَكاتُهُ الْقائِمةُ التامَة عَلى حُجّةِ اللَّهِ وَوَلِيّهِ فِي ارْضِهِ وَبِلادِهِ، وَخَلِيفَتِهِ عَلى خَلْقِهِ، تا آخر دعا. (3)

اى عروة الوثقاى من دنياى من عقباى من

محبوب بى همتاى من يابن الحسن يابن الحسن

ماه معين من توئى حبل المتين من توئى

درّ ثمين من توئى يابن الحسن يابن الحسن

ص: 202

ص: 203

ص: 204

كار درست است؟

حضرت فرمود: كسى كه نزاع و دعواى خود را نزد اين ها ببرد و به حكم و قضاوت آنها رجوع كند، در واقع به طاغوت پناه برده و از او طلب قضاوت و حكم نموده و حال آن كه بايد به طاغوت كفر ورزيد و از آنان دورى گزيد. (امام صادق به اين آيه استشهاد كرد: «يُرِيدُونَ انْ يَتَحاكَمُوا الَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ امِرُوا انْ يَكْفرُوا بِهِ» (1)

و حتى اگر طاغوت حكم به حق كند و شخصى به حق خودش برسد، آن مال، براى او حرام است چون به حكم طاغوت و قضاوت او به اين مال رسيده است.

راوى عرض مى كند: پس براى قضاوت و رفع نزاع چه بكنند؟ حضرت فرمود:

بروند نزد كسى كه از خود شما شيعيان است و احاديث ما و احكام ما را نقل مى كند و در حلال و حرام ما صاحب نظر است و شناخت كامل نسبت به احكام ما دارد. بايد شيعيان به حكم صادره از سوى چنين شخصى خوشنود باشند و من آنها را بر شما حاكم قرار مى دهم و چنانچه اين افرادى كه احكام ما را بيان مى كنند و در مابين شما قضاوت و حكومت مى نمايند، مورد قبول آنها واقع نشوند بدانيد كه به حكم الهى بى اعتنائى شده و در واقع، حكم ما را نپذيرفته اند و كسانى كه حكم ما را ردّ نمايند، فرمان خدا را ردّ نموده اند و در حدّ شرك قرار مى گيرند. (2)

ملاحظه مى كنيد اولًا، امام عليه السلام پيروان خود را به افرادى ارجاع داده كه ناقل و راوى احاديث امامان معصوم باشد، آن هم با اين خصوصيت كه در فهم احكام الهى صاحب نظر باشد.

ثانياً: در موقع دعوى و نزاع كه قطعاً حكم به نفع يك طرفِ نزاع صادر مى شود و طرف ديگر بى بهره مى ماند، وظيفه داريم كه در مقابل حكم چنين مجتهدى تسليم باشيم و به اين انسان هاى والا مراجعه كنيم، اگر چه بر عليه ما حكم كنند. براى آشنا شدن با احكام الهى و كيفيت آن مانند روزه و نماز و تجارت و... كه بيانگر همان صراط مستقيم است و دين مورد مرضى خدا و ائمه است به طريق اولى بايد از اين افرادِ خاص

ص: 205

تبعيّت كنيم.

ثالثاً: امام عليه السلام طبق اين روايت فرموده كه اگر طاغوت به حقّ هم، حكم كند، صاحب مال نمى تواند در آن مال تصرّف كند چون اساس آن محكمه بر باطل است و الهام از مصادر وحى نمى گيرند از اين جمله روايت، و اين فرموده امام صادق عليه السلام استفاده مى شود كه پيروان ائمه بايد براى پيدا كردن راه و طريق دين و عبوديت به در خانه اى بروند كه اساساً مورد قبول ائمه مى باشند و فريب بعضى از مطالب مانند ذكر و ورد و...

را نخوردند زيرا شياطين براى اغواء انسان ها با نشان دادن تابلو حقّ و ارائه يك مسئله اسلامى، افراد را به ورطه هلاكت مى كشانند و نيز گاهى مشاهده مى شود كه مردم به دنبال فردى مى روند و به او ارادت مى ورزند تا از او در جهت بيان اخلاق و يا مرثيه و روضه خوانى استفاده كنند، امّا آن شخص در حوادث مهم و مسائل قابل توجّه اجتماعى و يا دينى ابراز نظر مى كند. اين افراد بايد توجّه داشته باشند كه نبايد در احكام و مسائل شرعى از آنان تقليد كنند و به نظر يك مجتهد جامع الشرائط كه نايب عام امام زمان است بى اعتنائى شود.

2- احمد بن اسحاق مى گويد به امام هادى عليه السلام عرض كردم: از چه كسى احكام دين را بگيرم و قول و كلام چه كسى را در بيان دين قبول كنم؟ حضرت فرمود: از عثمان بن سعيد كه ملقب است به (عُمرى احكام دين خود را بگيريد زيرا او نزد من ثقه و مورد اطمينان است و هرچه از من نقل مى كند صحيح نقل مى كند. احمد بن اسحاق مى گويد همين سؤال را از امام حسن عسكرى پرسيدم حضرت فرمود: (الْعُمْرى وَابْنُه ثقَتانِ فَما ادَّيا الَيكَ عَنّي فَعَنِّي يُؤدِيَّانِ وَما قالا لَكَ فَعَّنى يَقُولانِ فاسْمَعْ لَهُما وَاطِعْهُما فَانَّهما الثِّقْتانِ المأمُونانِ) عثمان بن سعيد و فرزندش محمد بن عثمان ثقه و مورد اطمينان هستند هرچه از من نقل كنند، كلام من است. سخن آن ها را گوش كن و از آن ها اطاعت كن. (1)

با مراجعه به كتب رجال معلوم مى گردد كه اين پدر و پسر از چه مقام والاى علمى و

ص: 206

اطلاع دينى برخوردارند. بر اثر تقوى و ورع فراوان، هر دوى آن ها به نيابت خاصّه امام زمان نائل شدند. پدر يعنى عثمان بن سعيد عمرى اولين نايب خاص حضرت مهدى شد و فرزندش محمد بن عثمان دومين نايب آن حضرت بود.

آرى براى اخذ معالم دينى و براى سير و سلوك الى اللَّه بايد از اين مردان بزرگ علم و عمل و مورد قبول ائمه اطهار پيروى كرد.

در روايتى كه از كافى نقل شده آمده است: (الفقهاء أمناء الرّسل...) آنهائى مورد قبول و امين رسولان الهى هستند كه فقيه باشند، البته فقيهى كه مقام علمى خود را با پيروى از هوى و هوس آلوده نسازد و دنيا و رياست و جاه را به آخرت خود ترجيح ندهد.

3- شيخ صدوق رحمة اللَّه عليه نقل مى كند كه اسحاق بن يعقوب به محمد بن عثمان عُمرى نايب دوم امام زمان در زمان غيبت صغرى نامه اى داد و در آن نوشت: چند مسئله است كه مى خواستم از حضرت مهدى جواب بگيرم، جواب به خط حضرت آمد كه متضمّن مطالبى بود از جمله در آن چنين آمده بود:

امَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَة فَارْجِعُوا فِيها الى رُواةِ حَديِثِنا فَانَّهُم حُجَّتى عَلَيْكُم وَأَنا حُجَّةُ اللَّه عَلَيهم. (1)

(در مسائل و حوادثى كه پيش مى آيد مراجعه كنيد به راويان حديث ما كه آنان حجت من هستند بر شما و من حجت خدايم بر آنان).

بنابر اين ائمه اطهار- سلام اللَّه عليهم اجمعين- و شخص ولى اللَّه اعظم حضرت مهدى عليه السلام شيعيان و پيروان خود را به درِ خانه راويان احاديث ارجاع داده اند آن هم راويانى كه داراى نظر و تشخيص هستند و مى توانند روايت صحيح را از غير صحيح جدا كنند و در موقع تعارض، مى توانند دنبال چاره بروند و با متن و لسان ائمه آشنا هستند كه از اين افراد تعبير مى كنيم به فقيه و مجتهد جامع الشرائط.

در عين حال، به مقام علمى آنها بسنده نشده بلكه بايد از تعبّد و تقواى كامل برخوردار باشند. لذا طبرسى در كتاب احتجاج از امام عسكرى عليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمودند: فَامَّا مَن كانَ مِنَ الْفُقَهاءِ صائِناً لِنفْسِهِ حافظاً لِدِينهِ مُخالِفاً عَلى هَواهُ

ص: 207

مُطيعاً لِأمر مُولاهُ فَلِلْعَوامِ انْ يُقَلِدُوهُ وَذلكَ لايَكُونُ الَّا بَعضَ فُقَهاءِ الشِّيعةِ لاجَميعَهُم. (1)

«از فقيهانى كه خويشتن دار و حافظ دين و ايمان خود مى باشند و با خواسته هاى دل مخالفت مى كنند و مطيع امر الهى هستند بايد پيروى و تقليد نمود و آن هم گروه خاصى از فقيهان خواهند بوده.»

از اين روايات چنين برداشت مى شود كه در زمان غيبت امام زمان و حتى زمان حضور امام در صورتى كه دسترسى به امام نداشته باشيم، بايد براى سير و سلوك و اخذ احكام و حوادثى كه پيش مى آيد به اين فقهاى عظام و مردان الهى و عالمان ربانى مراجعه كنيم. سعدى مى گويد:

عابد و زاهد و صوفى همه طفلان رهند مرد اگر هست به جز عالم ربّانى نيست

ص: 208

رفتيم از طرف حضرت مهدى عليه السلام نيز زيارت كنيم. بعضى براى حضرت حج به جا مى آورند و يا نائب مى گيرند و از اين طريق نيز مى توان علاقه و ارتباط روحى خودمان را به اثبات برسانيم. حكايت آن مرد عراقى در مسجدالحرام بهترين شاهد در اين مورد است. فقيه بزرگوار آيت اللَّه ميلانى به طلاب توصيه مى كردند به صحبت كردن و درد دل نمودن با امام خويش، اگر چه در شبانه روز چند دقيقه باشد. خوب است گاهى با اشعار مناسب و دلنشين، با آن امام بزرگوار زمزمه اى داشته باشيم و نيز صبح ها بعد از فريضه دعاى (اللّهم بلغ مولاى صاحب الزمان تا آخر) را به عنوان ابراز ادب و تجديد بيعت با مقام عظماى ولايت بخوانيم.

و از ديگر وظائف شيعيان در عصر غيبت استغاثه نمودن به حضرت در مواقع اضطرار و پيش آمدها است كه ايشان در صورت مصلحت دستگيرى خواهند كرد و شاهد بر اين مطلب احاديث رميلة و ابوالوفاء و آنچه از حضرت مهدى عليه السلام رسيده كه فرمود: انّا غير مهملين لمراعاتكم... مى باشد.

يكى ديگر از وظائف ما در عصر غيبت آن است كه كارى نكنيم كه باعث آزردگى قلب امام زمان (عج) شود، زيرا روايات فراوان داريم كه خانواده عصمت و طهارت از اعمال و كردار ما با خبر هستند و اعمال ما به خدمت امام عصر عليه السلام عرضه مى شود، و لذا امام صادق عليه السلام فرمود: چرا با عمل خود پيامبر اكرم را ناراحت مى كنيد؟ همچنين خوابى كه عالم بزرگوار، مير جهانى ديده بود، در اين رابطه قابل توجه است.

و امّا وظيفه بسيار مهمّ شيعيان در زمان غيبت تشخيص راه صحيح است و راه را ائمه عليهم السلام براى ما معيّن نموده اند و آن پيروى از مجتهد جامع الشرائط است، آن هم مجتهدى خدا ترس و مخالف با خواسته هاى دل و مطيع امر مولاى خود و پيمودن ديگر راه ها جايز نيست، اگر چه تحت لواى ذكر و دعا و سير و سلوك باشد.

ص: 209

ص: 210

ص: 211

گفتار دهم: وقايع قبل از ظهور

ص: 212

ص: 213

نامعين بودن زمان ظهور

از روايات فراوان چنين برداشت مى شود كه براى ظهور وقتى معيّن نشده، بلكه ائمه اطهار عليهم السلام تعيين كننده وقت ظهور را تكذيب نموده اند و به ما نيز دستور داده اند كه آن ها را تكذيب كنيد، فضيل مى گويد: از امام باقر عليه السلام سئوال كردم: آيا ظهور مهدى عليه السلام وقت معينى دارد؟

حضرت در پاسخ سه مرتبه فرمود: كَذَبَ الْوَقَّاتُون، كذب الوقاتون، كذب الوقاتون. (1)

ص: 214

نشانه هاى ظهور دو مورد را در اين گفتار بيان مى كنيم:

اول: شيوع فساد در جوامع، دوم: شيوع ظلم و جور در اقطار زمين.

ص: 215

آخر الزمان و اشراط الساعة دانسته است و بعضى از بزرگان (1) احتمال داده اند كه مراد از هر دو عنوان يك چيز بيش نيست كه همان شيوع گناه قبل از ظهور حضرت است. بعضى از اين مفاسد كه در احاديث آمده عبارتند از: 1- شراب خوارى و خريد و فروش مسكرات آشكارا انجام مى گيرد 2- ربا خوارى رواج مى يابد 3- زنا و اعمال شنيع ديگر متداول و آشكار مى گردد. 4- قساوت قلب شيوع پيدا مى كند. 5- تقلّب زياد مى شود.

6- نفاق فراوان مى گردد. 7- رشوه خوارى رواج پيدا مى كند. 8- ريا كارى متداول مى شود. 9- مردمان بدعت در دين مى گذارند. 10- غيبت و سخن چينى رواج مى يابد.

11- بى عفتى و بى حيائى شايع مى گردد. 12- زنان از حجاب كناره گرفته و با لباس زننده و جذاب در اجتماع آشكار مى گردند. 13- امر به معروف و نهى از منكر تعطيل مى گردد و صاحبان ايمان توانايى جلوگيرى از گناهان را نخواهند داشت. 14- كفر و الحاد رواج پيدا مى كند. 15- به اسلام و قرآن عمل نمى شود. 16- فرزندان، حرمت پدران و مادران را رعايت نكرده و به آنها بى حرمتى مى كنند. 17- كوچكتر احترام بزرگتر را رعايت نمى كند و بزرگتر نيز به كوچكتر ترحم نمى نمايد. 18- صله رحم انجام نمى شود.

19- خمس و زكات پرداخت نمى شود و يا به مصرف صحيح نمى رسد. 20- بيگانگان و اهل باطل بر مسلمانان چيره مى شوند. 21- مسلمانان در لباس و گفتار و كردار از كفار و اجانب پيروى مى كنند. 22- حدود الهى تعطيل مى گردد. 23- مكر و حيله شيوع پيدا مى كند. 24- مساجد از حيث بنا آباد، و از حيث محتوا خراب خواهند بود. 25- مردم دين خود را به دنيا مى فروشند. 26- اوقات نماز سبك شمرده مى شود. 27- طلاق زياد مى شود. 28- لجاجت و عناد زياد مى گردد. 29- در شهوات مردان به مردان اكتفاء مى كنند و زنان به زنان. 30- با زبان به يكديگر اظهار علاقه مى كنند و در دل با يكديگر در نزاع و جنگ هستند و... (2)

ص: 216

امام صادق عليه السلام از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى كند كه فرمود: چگونه است حال شما (جامعه اسلامى) آن روزى كه زنان شما فاسد و جوانان شما فاسق شوند و امر به معروف نكنيد و نهى از منكر ننمائيد؟ عرض شد: يا رسول اللَّه چنين روزگارى خواهد آمد؟

حضرت فرمود: روزى مى رسد كه بدتر از اين خواهد شد در آن روز مردم را به منكر، امر مى كنيد و از كارهاى خوب و معروف نهى مى نمائيد. اصحاب با تعجب عرض كردند:

امت اسلامى به چنين وضعى مبتلا خواهند شد؟ حضرت فرمود: بدتر از اين خواهد شد، در آن روز كار خوب را بد مى دانيد و كارهاى بد را، خوب. (1)

ص: 217

رهبران آسمانى با چشم نهان بين خود، وضع امت اسلام را بيش از هزار سال قبل پيش بينى كرده و با وضوح بيان نمودند كه امت اسلام نه فقط گناه و مفاسد مرتكب مى شوند، بلكه كار آنها به جائى مى رسد كه كار زشت و گناه را خوب و پسنديده، مى نگرند و شخص گنه كارى را كه به عفاف جامعه لطمه مى زند يك فرد هنرمند مى دانند!! طبيعى است كه چنين جامعه اى تا چه حدّ از اسلام و احكام آن بى خبر خواهند بود. چنين افرادى خود را مسلمان مى دانند امّا از اسلام اطلاعى ندارند و لذا وقتى وجود مقدس حضرت مهدى ظهورمى كند واحكام اسلام وحقيقت قرآن رابيان مى كند، گروهى تصورشان اين است كه حضرت مهدى دين جديد آورده، حال آن كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روايتى مى فرمايد: مهدى پاى خود را جاى پاى من مى گذارد و تخطّى از آن نخواهد كرد. (1)

آرى قبل از ظهور به نحوى حقيقت اسلام و واقعيت قرآن مستور مى گردد كه با آمدن حضرت مهدى و تبيين اسلام ناب محمدى، مردم گمان مى كنند كه آن حضرت دين جديد آورده است.

البته مخفى نماند كه مهجور ماندن اسلام بدين معنى نيست كه در جهان اسلام، درس تفسير و فقه و اخلاق به طور كامل تعطيل مى گردد. بلكه ظاهر اين است كه هر گروهى قرآن را به رأى خود و بر اساس مسلك و مذهب خود تفسير مى كند وهر فقيهى بر اساس قياس و استحسان آنگونه كه جوّ حاكم بر جامعه مى پسندد، حكم مى كند چنان كه امروزه عدّه اى از مسلمانان گروه ديگرى را به وسيله مواد منفجره مى كشند و متأسفانه اين عمل را باعث تقرّب خود به خدا مى دانند و حال آن كه قرآن كريم با صراحت مى فرمايد: «وَمَنْ يَقْتُلُ مُؤمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤه جَهَنَّمُ خالِدَاً فيها»، (2)

«كسى كه مؤمنى را عمداً بكشد براى هميشه در جهنم خواهد بود.» مگر امروز مشاهده نمى كنيم كه در همين قرون اخير فرقه هايى پيدا شده اند گروه كثيرى از مسلمانان را مشرك مى دانند و احيانا بعضى از فقيهان خود فروخته و مزدور آنان، ريختن خون ديگر مسلمانان را مباح

ص: 218

مى شمارند و خلاصه اين گونه احكامى كه در اسلام بدعت گذارى شده با اسلام واقعى ارتباطى ندارد، كم نيست. با چنين وضعى طبيعى است كه با ظهور حضرت مهدى وبسط حكومت او در تمامى نقاط روى زمين، عدّه اى خيال كنند كه ايشان دين جديد آورده اند

ص: 219

احكام و دين فاصله گرفته اند، از منتظرين واقعى امام زمان باشد (كه معناى انتظار واقعى در مبحث انتظار ذكر شد) با مشكلات متعدّدى برخورد خواهد كرد و در بعضى از روايات انتظار آمده است: شخصى كه منتظر حكومت عدل الهى است و خود را براى آن آماده مى سازد، همانند كسى است كه در راه خدا در خون خود غلطان است. (1)

ص: 220

چنان كه گفتيم، شيوع ظلم در چنين زمانى معلول هوى پرستى ها و خود كامگى هاى گروهى از حكام زمان مى باشد امّا نبايد فراموش كنيم كه بخشى از ظلم در جوامع بشرى معلول جدائى انسان ها از مكتب وحى وعمل نكردن به دستورات حيات بخش آن و فرورفتن در منجلاب هاى فساد و گناه مى باشد زيرا جامعه اى كه افراد و آحاد آن مبتلا به گناه و فساد شده اند أثر وضعى آن تسلط اشرار است. با مراجعه به تاريخ مشاهده مى كنيم كه در هر جامعه اى كه فساد رواج يابد، اجانب و ستمگران و ديكتاتورها بر آن قوم سلطه پيدا مى كنند و به طور كلّى يكى از نقشه هاى شوم سلطه گران جهان خوار براى رسيدن به مقصود خود ترويج و تهاجم فرهنگى و شيوع فساد است و اين حقيقت را پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وائمه اطهار عليهم السلام مكرّراً گوشزد نموده اند (1) كه در اينجا به ذكر يك حديث بسنده مى كنيم.

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: زمانى بر مردم خواهد آمد كه صورت آنان صورت آدمى و دل هاى آنها دل هاى شياطين است، همانند گرگهاى درنده خون يكديگر را مى ريزند و از انجام كارهاى بد، خوددارى نمى كنند. پيروان خود را به شك و شبهه مى كشانند و اگر با آنان سخن بگويد به آنها دروغ خواهد گفت و اگر از نزد آنها برود، غيبت و بدگوئى آنها را مى كند، سنت واقعى پيامبر صلى الله عليه و آله نزد اينها بدعت و بدعتهاى خودشان را سنت رسول خدا مى دانند و كسانى را كه حليم و بردبار هستند، خائن مى گمارند و بر عكس خائن را حليم و بردبار مى شمارند صاحبان ايمان در بين آنها كوچك و حقيرند امّا فاسق در نزد آنها صاحب شرف و عظمت. بچه هاى آنان پاى از گليم خود دراز نموده و باعث اذيت و آزار ديگران مى شوند و زنان آن ها بى پروا و بى باك، با خوى و خباثت خود، نزديكان و اهل خود را به رنج مى آورد، پيران و سالخوردگان امر به معروف و نهى از منكر نمى كنند، پناه بردن به اين مردم غير از خوارى و اعتماد نمودن به آنها غير از ذلت چيز ديگرى نيست در چنين زمانى خداوند باران رحمت خود را قطع نموده و موقعى باران مى فرستد كه براى آنها سودى ندارد و نيز اشرار

ص: 221

را بر آنها حاكم و امير مى سازد كه مردم را به بدترين و رنج آورترين كارها مى گمارند، بچه هاى آنها را مى كشند و زنانشان را به بيگارى وادار مى نمايند و در اين هنگام نيكان دعا مى كنند، اما مستجاب نمى شود. (1)

بدين ترتيب معصومين عليهم السلام به مردم هشدار داده اند كه در صورت ارتكاب فساد و گناه، ظالم و ديكتاتور بر آنان مسلط مى شود.

آن روزى كه جوامع بشرى از يك سو در فساد و جدائى از عالم وحى و ديانت غوطه ور شده و از سوى ديگر، ظلم و ستم هر كاشانه و آشيانه را فراگيرد، ظهور حضرت مهدى عليه السلام نزديك خواهد بود.

ص: 222

عارض مى شود وعدّه اى از دين دست مى كشند، مشاهده مى كردم كه باعث دگرگونى حال من شد. (1)

ص: 223

حضرت آيه فوق «حَتَّى اذا اسْتَيْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا انَّهُم قَد كُذِبُوا» را منطبق نموده با وضع صاحبان ايمان در آخر الزمان و قبل از ظهور حضرت مهدى عليه السلام و جمله «جائهم نصرنا» را با ظهور قائم آل محمد عليهم السلام منطبق ساخته و فرموده: وذلك عند قيام قائمنا المهدى. (1)

ص: 224

نابود كند.

در آن روز تمامى مردم از سياه و سفيد، شرقى و غربى، و در هر سلك و حزب و مسلكى كه هستند فريادشان به (اين المنجى)، كجاست نجات بخش بشريت؟ بلند خواهد شد و اين يكى از مهمترين زمينه سازى ها براى ظهور مصلح كبير جهانى است، زيرا شرط اساسى براى يك انقلاب جهانى پذيرش و آمادگى جوامع است. با وجود فراهم آمدن چنين زمينه اى مى توان گفت سلاح هاى ظالمين كاربرد نخواهد داشت. ما فراموش نمى كنيم كه در دوازده بهمن 1357 شمسى وقتى رهبر كبير انقلاب ايران حضرت امام خمينى قدس سره در فرودگاه مهرآباد فرود آمدند، با اينكه هنوز حكومت ايران در دست طاغوتيان بود و ارتش و قواى مسلحه در ظاهر تحت فرمان آنها بود، امام خمينى از فرودگاه تا بهشت زهرا را در ميان ميليون ها جمعيت حركت مى كند ودر آنجا سخنرانى مى كند و صريحاً مى فرمايد: من به دهان اين حاكمان ظالم مى زنم...

البته ما نمى گوئيم كه سلطه و پيروزى حضرت مهدى- سلام اللَّه عليه- دقيقاً همانند پيروزى انقلاب ايران خواهد بود، زيرا ممكن است به شكل ديگرى پيروزى براى حضرت حاصل شود قرآن هلاكت فرعون و فرعونيان را و سپس پيروزى موسى و بنى اسرائيل را در قرآن بيان فرموده، (1) حال آن كه قبل از غرق شدن فرعونيان هيچ كس نمى دانست كه آن حكومت جبار چگونه نابود مى شود. آنچه مى توان گفت اين است كه بايد در جهان زمينه پذيرش يك مصلح كلّ، فراهم آيد و اين زمينه بعداز شيوع فساد و ظلم قطعاً فراهم خواهد آمد.

ص: 225

چه رسد به آن كه احياناً شخصى بگويد بايد به وضع موجود راضى شد زيرا بعداز چنين وضعى امام زمان- عجل اللَّه تعالى فرجه- ظهور مى كند، در واقع روايات از يك حادثه اى كه در آخر الزمان واقع مى شود خبر مى دهد.

كما اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله از قتل اباذر و عمار و جنگ ناكثين و قاسطين و مارقين با على عليه السلام خبر داد، اما وظيفه مردم در قبال ظلم و جور، مطلب ديگرى است كه بايد در جاى خودش بحث شود و به طور اجمال بايد بدانيم كه امر به معروف و نهى از منكر در هر عصر و زمانى از بزرگترين وظائف مسلمانان است و اگر مسلمانان به فرموده قرآن بهترين امّت هستند، (1) به خاطر امر به معروف و نهى از منكر است و اين فريضه از بزرگترين فرائض الهى شمرده شده (2) و اقامه اين فريضه الهى احتياج به مقدماتى دارد كه اگر انجام آن براى ما ميسور باشد قهراً آن مقدمات نيز واجب مى شود و بايد دنبال تحقّق بخشيدن به آن مقدمات باشيم و نمى توان گفت كه اين حكم الهى در زمان خاصى به طور مطلق خواسته نشده است. مبادا شيطان بعضى را بفريبد و به كسانى كه براى امر به معروف و نهى از منكر و براى دفاع از حريم اسلام برخواسته اند و فرياد زده اند و احياناً به زندان و شكنجه گاه رفته و يا جان به جان آفرين سپرده اند، نسبت هاى ناروا بدهد و يا بگويند كه آنان وظيفه اى غير از سكوت نداشتند، حال آن كه آنان دنبال انجام وظيفه امر به معروف و نهى از منكر بودند كه قرآن و سنّت براى آنان مقرّر نموده است.

با وضع آشفته جوامع بشرى و گسترش ظلم و فساد و فراموش شدن تعاليم حيات

ص: 226

بخش انبيا جا دارد كه محبوب خودمان حضرت بقية اللَّه اعظم را با ابيات مولانا در ديوان شمس تبريزى مخاطب قرار دهيم و به محضر ايشان عرضه داريم:

بنماى رخ كه باغ و گلستانم آرزوست بگشاى لب كه قند فراوانم آرزوست

يعقوب وار وااسفاها همى زنم ديدار خوب يوسف كنعانم آرزوست

باللَّه كه شهر بى تو مرا حبس مى شود آوارگى كوه و بيابانم آرزوست

زين همرهان سست عناصر دلم گرفت شير خدا و رستم دستانم آرزوست

جانم ملول گشت زفرعون و ظلم او آن نور روى موسى عمرانم آرزوست

دى شيخ با چراغ همى گشت گرد شهر كز ديو و دد ملولم و انسانم آرزوست

گفتم كه يافت مى نشود جسته ايم ما گفت آنكه يافت مى نشود آنم آرزوست

گويا ترم زبلبل، امّا ز رشك جام مُهر است بر دهانم و افغانم آرزوست

ص: 227

من مى گذارد.

دوم: شيوع ظلم و جور در جوامع بشرى است و اين شيوع ظلم از دو ناحيه است:

1- حكام خود كامه و ستمگر 2- تعدّى و تجاوز آحاد مردم به يكديگر، زيرا مردمى كه از تعاليم آسمانى دور شوند حقوق يكديگر را رعايت نخواهند كرد و عجيب اين است كه در روايات آمده كه سلطه اشرار، معلول عمل زشت و گناهان آحاد مردم است.

در چنين جامعه اى كه ظلم و فساد همه جا را گرفته اولًا: مردم در آزمايش سختى قرار مى گيرند كه حديث سدير صيرفى از امام صادق عليه السلام بخشى از آن را توضيح داده است. در اثر طولانى شدن غيبت گروهى به شك و ترديد مى افتند و بلكه از آمدن مهدى آل محمد عليهم السلام مأيوس مى شوند، در چنين زمانى بر هر مؤمنى لازم است كه در صدد تحكيم عقيده خود نسبت به حضرت مهدى باشد.

ثانياً: شيوع ظلم و فساد يكى از عواملى است كه زمينه را براى ظهور حضرت فراهم مى آورد زيرا مردم به ستوه مى آيند و براى پذيرش يك رهبر عادل و انسان كامل و دلسوز آماده خواهند شد.

البته نبايد از يك مطلب مهم غافل شد و آن اين كه اهل ايمان نبايد دست از امر به معروف و نهى از منكر بكشند، به بهانه اين كه هر چه فساد و گناه زيادتر شود زمينه براى ظهور حضرت، آماده تر مى گردد، چنين فكرى قطعاً شيطانى است و وظيفه ما در رابطه با امر به معروف و نهى از منكر هرگز تعطيل نمى گردد.

ص: 228

ص: 229

گفتار يازدهم: ويژگى هاى حكومت حضرت مهدى

ص: 230

ص: 231

برقرارى عدالت

آنچه مسلّم است حضرت مهدى عليه السلام حكومتى را برقرار خواهد كرد كه انبياء عظام و حضرت ختمى مرتبت و آباء ارجمندش يعنى ائمه اطهار عليهم السلام به دنبال آن بودند و لذا بايد ديد اين بزرگان در صدد ايجاد چه نوع حكومتى بوده اند؟

قرآن كريم غرض نهايى انبيا و يگانه هدف عالى آنان را اقامه قسط و عدل معرّفى مى كند و مى فرمايد: «لَقَدْ أرسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيَّناتِ وَأنْزَلْنا مَعَهُم الْكِتابَ وَالْمِيزانَ لِيَقُومَ الْناسُ بِالْقِسْطِ» (1)

ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستاديم و با آنها كتاب و ميزان (يعنى قوانين عادلانه را كه بتوانند حق را از باطل تشخيص دهند)، نازل نموديم تا مردم به عدالت قيام كنند.

همچنين در سوره بقره هدف از بعثت انبيا را داورى نمودن بين مردم در اختلافاتى كه پيش مى آيد، دانسته و فرموده: «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيّينَ مُبَشِّرينَ وَمُنْذِرينَ وَأنْزَلَ مَعَهُم الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيما اخْتَلَفُوا فيهِ» (2)

كه در اينجا هم به مسأله برقرارى عدل و عدالت در جامعه اشاره دارد. بنابراين، ويژگى حكومتى كه انبيا به دنبال آن بودند عدالت خواهى و عدالت پرورى است، حكومتى كه تحقق ايده و خواسته صاحبان

ص: 232

ايمان و در رأس آنها رسولان و امامان عليهم السلام است و در سوره حج اينگونه ترسيم شده:

«الَّذينَ إنْ مَكَّناهُم في الأْرضِ أقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأمَرُوا بِالُمَعْروفِ وَنَهَوا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمور» كسانى كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را بر پا مى دارند و زكات مى دهند و امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و پايان همه كارها از آنِ خداست.

در اين آيه هم حكومتى را مورد توجّه نيكان و پاكان معرفى مى كند كه در آن ارتباط مردم با خداى خود و نيز با محرومين جامعه برقرار شود و يكديگر را به خوبى ها توصيه نمايند و از بدى ها باز دارند و چنين جامعه اى قطعاً عدالت محور خواهد شد.

ص: 233

حق زوج بر زوجه وبالعكس، حق راعى بر رعيت وبالعكس، حق كارفرما بر كارگر وبالعكس، حق همسايگان بر يكديگر و حتّى حقوق حيوانات بر انسانها. (1) و با توجّه به اين مسائل حياتى و به كار بستن آنها واقعاً زندگى بشرى رنگ و بوى ديگرى پيدا مى كند اگر بر اين دو يعنى فقه و حقوق اسلامى، دستورات اخلاقى را ضميمه كنيد و محبّت و ايثار و نوع دوستى و گذشت و عفو بر جامعه حاكم گردد آيا جايى براى تعدّى و تجاوز باقى مى ماند؟ آيا بوى بهشت و بهشتيان از چنين جامعه اى به مشام نمى رسد؟

مسؤوليت همه مكلّفين از پير و جوان، زن و مرد، در آشكارا و نهان، در شهر و بيابان، امر به معروف و نهى از منكر است كه تارك آن، مرده متحرك معرفى شده و انجام آن از بزرگترين تكاليف دانسته شده و در اهميت آن همين بس كه على عليه السلام مى فرمايد:

وَما أعمالُ البرِّ كُلُّها وَالْجَهادُ في سبيلِ اللهِ عِنْدَ الأمر بِالْمَعروفِ وَالنَّهيِ عَنِ الْمُنْكرِ إلّاكَنَفَثةٍ في بَحرٍ لُجّىٍ. (2)

تمامى كارهاى نيك حتى جهاد در راه خدا در مقابل امر به معروف و نهى از منكر مانند قطره اى از آب دهان در برابر درياى موّاج مى باشد.

اگر امر بمعروف و نهى از منكر با اين شدّت بر همگان واجب شد براى اين است كه عدالت و حق در همه جا پياده شود و پليس و ناظر آن هم خود مردم باشند و اين نظارت عمومى باعث شود كه كسى از خط سير عدل و حق پا فراتر نگذارد. و همچنين اسلام به همگان دستور مى دهد كه به يكديگر توصيه حق و توصيه صبر داشته باشيد «تَواصَوا بِالْحَقِّ وَتَواصَوا بِالْصَّبرِ» و نيز يكديگر را نصيحت كنيد.

قرآن به پيروان خود دستور مى دهد كه با دشمن خود بر اساس عدالت رفتار كنيد، مبادا بغض و عداوت، باعث شود كه افراد را از عدالت و رعايت آن، حتى در مورد دشمنان خود دور گرداند (3)؛ زيرا يكى از عوامل ظلم و حق كشى ها همين بغض و كينه توزى نسبت به يكديگر است.

ص: 234

ص: 235

زحمت مى افكنيد.

و بالاخره على عليه السلام براى بدست آمدن خلافت اسلامى در شورايى كه عمر براى بعد از مرگ خود طرّاحى كرد حاضر نبود بر خلاف عقيده خود كلمه اى را اظهار كند و حاضر نبود در ازاى به دست آوردن سلطنت و حكومت حتى بر مورى ظلم نمايد. و هنگام فرارسيدن شهادت با جمله (فُزْتُ وَرَبِّ الْكَعْبَه) با دنيا و مظاهر آن وداع مى كند. (1)

اصولًا نام على با، واژه عدالت دو كلمه لازم و ملزوم هستند آن چنان كه دانشمند مسيحى با شناخت شخصيت والا و الهى على، شيفته او مى گردد و با افتخار، براى معرّفى او به جهان بشريت، قلم به دست مى گيرد و كتابى با نام (صوت العدالة الانسانيه) تأليف مى كند و نيز ديگرى مى گويد:

ماتَ عَلِىُّ بنُ ابيطالِب لِشِدَّةِ عِدالِتِه ماتَ وَالصَّلاةُ بَيْنَ شَفَتَيْهِ ماتَ وَفي قَلْبِهِ الشَّوقُ إلى رَبِّهِ.

از اين بحث دو مطلب براى ما روشن مى گردد تمام انبيا و اولياى الهى در آرزوى تحقق يافتن و بلكه در مقام اقامه حكومت عادلانه و عدالت گستر بوده اند گرچه متأسفانه بسيارى از آنها در مسير برقرارى چنين حكومتى از دنيا رفتند و يا آنان را كشتند.

بنابراين اگر ما انبياء و ائمه عليهم السلام را مناديان عدالت و عاشقان عدل و داد و شهيدان راه برقرارى قسط و عدل بدانيم هرگز گزاف گوئى نكرده ايم البته ناگفته نماند كه انبياء عظام با زحمات طاقت فرساى خود اولًا هر يك به سهم خود مردم را بيدار كردند و از ظلم و ستم و طاغوت و طاغوتيان متنفّر ساختند و در واقع زمينه را براى برقرارى حكومت عادلانه آماده كرده اند و ثانياً اگر به عدالت اجتماعى به طور كامل دست نيافتند و به آن حكومت ايده آل نرسيدند ولى توانستند عدّه اى را چه كم و چه زياد دعوت به ايمان نمايند و آنان را با عدل و عدالت آشنا كنند زيرا شيوه انبيا اين نيست كه يا حكومت به دست ما بيفتد و الّا ما كارى با مردم نداريم، خير اينطور نيست انبياء همچون طبيبانى دلسوز هستند كه اگر

ص: 236

يك مريض هم پيدا كنند به مداواى او مى پردازند و خلاصه اگر نتوانند عدالت اجتماعى را برقرار كنند به برقرارى عدالت هاى خانوادگى و بلكه فردى مى پردازند و مى گويند:

«يا أيّهَا الّذينَ آمنُوا قُوا انْفُسَكُم وَأهلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسِ وَالْحِجارَةِ عَلَيها مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما امَرهُم وَيَفْعَلُونَ ما يُؤمَرُونَ». (1)

در اين آيه شريفه مى فرمايد: خود و خانواده خود را از آتش جهنم نجات دهيد و در جاى ديگر مى فرمايد: اگر رفيق و مصاحبى يافتى دو نفره والّا يك نفره، قيام كن و خود را متصف به ايمان و عدالت بگردان «قُلْ إنَّما أعِظُكُم بِواحِدَةٍ أنْ تَقَومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَفُرادى ..» (2)

و بعد هم توصيه مى كنند از كمى جمعيت خود وحشت نكنيد (وَلا تُستَوحشُوا في طَريقِ الْهُدى لِقلَّةِ أهلِهِ) (3)

و بر اساس همين تلاش انبياء عظام مى نگريم هزاران هزار انسانهاى مؤمن و خداى جو و عادل پيدا شد و بلكه امّت هاى بزرگى همچون يهود و نصارى و ديگران در جهان شكل گرفتند.

انبيا و اولياى الهى به دلايل گوناگون نتوانستند حكومت كاملًا عدل محور، را پياده كنند امّا حضرت مهدى عليه السلام طبق روايات فراوان بر اساس فراهم آمدن شرائط و مرتفع شدن بسيارى از موانع به اين قلّه رفيعه يعنى برقرارى حكومت دادگستر نائل خواهد شد و براى بشريت بعد از بهره مند شدن از مزاياى آن حكومت و زندگى راحت در زير سايه چنين حكومتى، ثابت مى شود كه خداوند حكيم از ابتداى خلقت و رسالت آدم ابوالبشر چنين حكومت و زندگى را براى بندگان خود خواسته بود ولى انسان ها با سوء اختيار خود بهشت دنيوى خود را به جهنم سرا و زد و خورد و ظلم و ستم سپرى كردند و آن روز تأسف مى خورند و پشت دست خود را مى گزند كه چرا دنبال انبياء نرفتند و جواب مثبت به آنان ندادند. (4)

ص: 237

ص: 238

امام عليه السلام كوفه را مركز حكومت خود قرار مى دهد و شرق و غرب جهان را فتح مى كند و اسلام را در همه جا حكمفرما مى سازد.

در حكومت امام، بركات زمين آشكار و ثروت و نعمت و محصولات فراوان و فقر از بين مى رود به طورى كه براى دادن زكوات و صدقات فقيرى پيدا نمى كنند، عدل و امنيّت در همه جا سايه گستر مى شود حتى اگر پيرزنى، طبقى از طلا و جواهر بر سر گيرد و تنها از شهرى به شهرى برود كسى مزاحم او نمى شود، گنجينه هائى كه در زمين نهفته است مورد استفاده قرار مى گيرد، حضرت با دست كشيدن بر سر افراد، عقل هاى آنان را كامل مى كند، دين با تمامى ابعاد خود جلوه گر مى شود بدعت ها به وسيله حضرت و اصحابش از بين مى رود مردم به عبادات رو مى آورند، كسى نيست بغض اهل بيت در دلش بوده باشد.

در حكومت حضرت، نماز، زكات، امر به معروف، نهى از منكر به وضوح انجام مى گيرد، و اين چهار به عنوان شاخصه حكومت امام قرار مى گيرد زيرا در روايتى كه از حاكم حسكانى (يكى از بزرگان اهل سنت است و 210 آيه از قرآن و 1163 حديث در فضائل اهلبيت آورده) نقل شده (1) كه از امام باقر عليه السلام نقل مى نمايد كه: ابى عبيده حذاء از حضرت سؤال كرد: چگونه صاحب الأمر را بشناسيم؟ حضرت اين آيه را تلاوت كرد «الَّذينَ إنْ مَكَنَّاهُم فِي الأَرْضِ أقامُوا الصَّلاةَ وَاتَوُا الزَّكاةَ وَامَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبِةُ الأْمُورِ» (2)

سپس حضرت فرمود: هر وقت مردى از ما اهلبيت را ديدى كه برنامه هائى را كه اين آيه اعلام مى كند اجراء مى نمايد از او پيروى كنيد كه او صاحب امر است.

در حديثى كه از امير المؤمنين عليه السلام نقل شده (3) كه حضرت مهدى در موقع بيعت امورى را با مردم شرط مى كند از جمله اين است كه: دزدى نكنند، مرتكب زنا نگردند، فحش و دشنام ندهند، هتك حرمت كسى را ننمايند، به خانه اى هجوم نبرند، كسى را

ص: 239

به غير حق نزنند، طلا و نقره و گندم و جو را ذخيره نكنند، شراب نخورند، خز و حرير نپوشند، راهزنى ننمايند و راه را نا امن نسازند، موادّ غذائى را احتكار نكنند و امر به معروف و نهى از منكر نمايند.

و نيز حضرت در ضمن بيعت، با خود شرط مى كند، كه مانند آن ها عمل نمايد، مثل آن ها لباس بپوشد و بر مركبى كه آنان سوار مى شوند سوار شود و به اندك، راضى گردد و حاجب و دربانى براى خود قرار ندهد و نيز از ويژگى هاى حكومت حضرت مهدى عليه السلام اين است كه: بر كارگزاران سخت مى گيرد، تا مبادا در انجام وظيفه خود كوتاهى كنند و يا انتظار رشوه و هديه از جانب مردم داشته باشند.

مردم با هم مهربان مى شوند، باران هاى نافع در موقع مى بارد، توجه مردم به خدا زياد مى شود، ويرانه ها آباد مى گردد، و دل هاى مردم شادمان مى گردد و... (1)

و مى توان شاخصه حكومت حضرت مهدى را در يك جمله گفت و آن همان است كه در صدها روايات آمده كه قسط و عدل در جامعه گسترش پيدا مى كند و آنچه كه در جامعه حكم فرما مى شود قانون ونظم است.

ص: 240

دوّم: رشد عقل انسان ها است، امام باقر عليه السلام مى فرمايد: زمانى كه قائم ما قيام نمايد دست مبارك خود را بر سر مردم مى گذارد و عقول آن ها بر سر ايشان جمع، و نيروى فكر و تعقّل آنان كامل مى گردد. (1)

در جامعه اى كه عقل و علم حكمفرما است و فرهنگ حاكم، فرهنگ علمى و عقلانى است قهراً اخلاق نيكو، مهر و محبت ورزيدن به يكديگر، رعايت قانون، شوق به عبوديت و بندگى خدا، حكمفرما خواهد شد در واقع گسترش عدالت در جامعه به طور جبر و فشار نيست بلكه زمينه هاى گسترش عدالت در جامعه فراهم مى آيد، در جامعه اى كه شاخصه آن دانش و بينش بوده باشد كجا پرونده هاى جنائى و حقوقى متراكم خواهد شد و در جامعه اى كه عقول افراد آن رشد يافته جائى براى گسترش فساد و ظلم و تعدّى باقى نمى ماند.

ص: 241

فوج فوج به اسلام گرايش پيدا كردند كه قرآن خبر مى دهد و مى فرمايد: «يَدْخُلُونَ فِي دينِ اللَّهِ أفْواجاً». (1)

وحال آنكه وضع جامعه و بسط وعدالت و رفاه و آگاهى از تعاليم حيات بخش اسلام در زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام قابل مقايسه با صدر اسلام نيست.

بنابراين اگر انسان ها با عقل و فكر حركت كنند و نيز اگر حكومت آن عصر را با حكومت هاى طاغوتى قبل مقايسه كنند قطعاً به اسلام و امام زمان ايمان مى آورند و بلكه خوشحالند از اين نعمت عظمى كه براى آن ها پيش آمده. بله در هر عصر و زمانى نيز گروهى معاند و لجوج و خودخواه و كوته فكر هستند كه مى خواهند فكر خود را بر همگان تحميل كنند و خلل در حكومت و جامعه ايجاد كنند با چنين افرادى بايد برخورد شود كما اينكه عقلاء، اين برخورد را منصفانه و به نفع جامعه مى دانند كه امام زمان- عجل اللَّه تعالى فرجه الشريف- قطعاً با چنين افرادى برخورد خواهد كرد و اين ميكرب هاى خطرناك و مزاحم را از سر راه بر مى دارد.

صدها چراغ دارد و بى راهه مى رود بگذار تا بيفتد و بيند سزاى خويش

ص: 242

خوددارى مى كند و شير را براى بچه خود نگه مى دارد به ما خانواده روى مى آورد (1) و سپس اين آيه را تلاوت نمودند، مى خواهيم بر مستضعفين زمين منّت بگذاريم و آنها را پيشوايان زمين و وارثان آن قرار دهيم.

موضع مولايمان على عليه السلام در زمان حيات و شهادتش با الآن خيلى تفاوت كرده، آن روز جنازه حضرت را مخفيانه دفن مى كنند كه مبادا به جنازه و قبر حضرت جسارتى شود، امّا امروز دانشمندان مسيحى همچون جرج جرداق و دانشمندان مادّى هم چون شبلى شميل مديحه سراى حضرت مى باشند. اگر آن روز ريحانه پيامبر صلى الله عليه و آله را به همراه فرزندان و اصحاب با وفايش با لب تشنه سر از بدنشان جدا ساختند، امروزه ميليونها نفر در اطراف و اكناف جهان به او عشق مى ورزند و حتى عدّه اى از غير مسلمانان متوجّه عظمت و جلالت حضرت شده اند، تا جائى كه با نذر و توسّل به ايشان از خداوند حاجات خود را مى گيرند.

اگر آن روز امام صادق عليه السلام را نشناختند و با آشكار نمودن چهره اى همچون ابو حنيفه بر چهره حضرتش پرده و حجاب افكندند، امروز علم و دانش شاگردان امام صادق در روايات و احاديث واصله از ايشان چشم خردمندان و دانشمندان را خيره نموده است.

و امّا در رابطه با كلام على عليه السلام پيرامون كيفيّت حكومت حضرت مهدى عليه السلام مراجعه شود به خطبه 126 نهج البلاغه كه تمام شارحين نهج البلاغه متفقاً مى گويند: (2) (فرازهائى از اين خطبه به عصر ظهور حضرت قائم عليه السلام و) گرچه اصل خطبه

ص: 243

به حوادث مهمّ آينده مربوط است. امّا بخشى از فرازهاى آن اختصاص به عصر ظهور حضرت مهدى عليه السلام دارد.

در اين كلام حضرت با اشاره به چهار خصوصيت و ويژگى مهمّ حكومت حضرت مهدى عليه السلام مى فرمايد: يَعْطِفُ الْهَوى عَلَى الْهُدى إذا عَطَفُوا الْهُدى عَلَى الْهَوى وَيَعْطِفُ الرَّأىَ عَلَى الْقُرآنِ إذا عَطَفُوا الْقُرآنَ علَى الرَّأيِ... فيُرِيكُم كَيْفَ عَدْلُ السِّيرةِ ويُحِيى مَيِّتَ الكِتابِ وَالسُّنَّةِ.

اوّل: خواسته هاى دل و هوى و هوس ها را به سوى هدايت الهى سوق مى دهد بعد از آن كه مردم، هدايت الهى را و تعاليم اصيل اسلامى را تحت الشعاع خواسته هاى دل خود قرار داده اند. اكنون گروهى نه فقط به دنبال خواستهاى دل حركت مى كنند و از آن متابعت مى نمايند، بلكه به هوى و هوس هاى نفسانى خود رنگ دين و خدا و اسلام مى زنند و پيروى از نفس اماره را به عنوان (اله) تلقّى مى كنند پروردگار به پيامبر اكرم خطاب مى كند و مى فرمايد: «أرأيْتَ مَنْ اتَّخَذَ الهَهُ هَواهُ أفأنتَ تَكُونُ عَلَيهِ وَكيلًا». (1)

(آيا ديدى كسى را كه هواى نفس خود را معبود خويش قرار داده؟! آيا تو مى توانى او را هدايت كنى؟)

حضرت استاد بزرگوار آيت حق، شيخ مرتصى حائرى قدس سره اين آيه را براى شاگردان خود مى خواند و مى فرمود: كسى كه خواستهاى دل خود را رنگ خدائى زده و آن را دين و صراط مستقيم تصوّر مى كند، هيچ كسى او را نمى تواند به راه راست سوق دهد حتّى نفس گرم شخص شخيص حضرت ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله نيز در او اثرى نمى گذارد، اگر اين حالت در يك فرد پيدا شود اين گونه از حق و حقيقت دور مى گردد، پس آن گاه كه جامعه به اين صورت در آيد چه مى شود؟! از اين كلام مولى على عليه السلام استفاده مى شود كه قبل از ظهور وضع جامعه مسلمين در چنين شرايطى قرار مى گيرد و حضرت با ظهور خود، هدايت الهى و احكام اصيل اسلامى را حاكم مى كند و خواستهاى دل را به سوى هدايت ها و ارشادها سوق مى دهد.

ص: 244

ص: 245

مى خواهد عمل كنند.

مثلًا در روايات آمده (1) اگر پيرزنى طبقى طلا و جواهر بر سر گيرد و به تنهائى و پياده از شهرى به شهرى برود كسى مزاحم او نمى گردد و در ثروت او طمع نمى كند.

اين روايت دلالت نمى كند كه تمامى افراد در آن عصر اهل تقوى و عدالت خواهند بود بلكه بدان معناست كه اگر كسى هم بخواهد به ثروت اين پيرزن آن هم در بيابانها تعرّض كند، از سيطره قانون و پليس خوف دارد چون در روايات آمده تمام كره زمين در مقابل امام زمان مانند كف دستى مى ماند كه به تمامى نقاط اشراف كامل دارد و بر اساس شمشير و عدالت با مردم برخورد مى كند و هيچگونه اغماضى در اين راه نخواهد كرد. (2)

و نيز حضرت يارانى دارد مصمّم و قوى كه آنان را در شهرها و مركز استان ها مى گمارد، و برنامه آنها رفع ظلم و اجحاف و نيز آباد كردن بلاد و روى زمين است و حضرت آنها را در همه حال مى نگرد و آنان نيز حضرت را مى بينند. (3)

آرى اگرحضرت مهدى عليه السلام وياران او كه مسئوليتى بس گران دارندومى خواهند چهره جهان را دگرگون نمايند غير از اين باشند، قادر به انجام مأموريت خود نخواهند بود.

چه زيبا فرمود مولاى ما على عليه السلام در رابطه با چهره حكومت مهدى موعود كه:

يَعْطِفُ الْهَوى عَلَى الْهُدى إذا عَطَفُوا الْهُدى عَلَى الْهَوى آن حضرت خواستهاى دل و هوى و هوس مردم را به سوى هدايت الهى و قانون بر مى گرداند بعد از اين كه مردم به دنبال هوس هاى خود مى رفتند و از هدايت هاى الهى غافل شده بودند اين مربوط به جمله اوّل على عليه السلام در نحوه حكومت حضرت قائم.

دوّم: مسلمانان از هر فرقه و گروهى و از هر مسلك و مذهبى كه هستند آرا و نظريات خود را بر قرآن تحميل مى كنند و آيات قرآن را با نظريات خود تطبيق مى دهند، جبرى مسلك، قرآن را طرفدار جبر مى داند، و تفويضى طرفدار تفويض، اشاعره براى

ص: 246

افكار خودشان به قرآن استناد مى كنند و معتزله براى راه و روش خود نيز به قرآن تمسّك مى جويد، البته اين بلاى بزرگى كه بر امّت اسلام وارد شده با داشتن كتابى همچون قرآن كه مى تواند محور وحدت امت اسلامى شود متأسفانه هر گروهى آيات آن را سپر براى دفاع افكار خود قرار داده اند و اين تفرقه و تشتّت كه در امت اسلام مشاهده مى شود، معلول عدم پيروى از مفسرين و عالمان قرآن است كه در كلام پيامبر به طور تواتر آنها را معرفى كرده و فرموده:

(إنّي تارِكٌ فيكُمُ الثِّقْلَيْن كِتاب اللَّهِ وَعِتْرَتي كتاب خدا و عترت مى تواند شما را به سر منزل مقصود برساند و در كنار حوض كوثر شما را به من ملحق نمايد.

آرى زمانى كه حضرت مهدى عليه السلام ظهور مى كند، تمامى آراء و نظريات باطل برچيده مى شود و تمام افراد با معناى حقيقى قرآن آشنا مى شوند و خلاصه اين طور نخواهد بود كه افراد و گروه ها اوّل براى خود رأى و نظريّه بسازند و آماده كنند و سپس از قرآن شاهد بياورند بلكه به محضر قرآن مى روند تا بنگرند قرآن چه نظريه اى را براى آن ها مى پسندد تا آن را سرمشق زندگى و عقايد و افكار خويش قرار دهند و بنا به فرمايش على عليه السلام در زمان ظهور مهدى عليه السلام اين امر مهمّ واقع مى شود و تمامى اقشار پيروى از قرآن مى كنند آن هم قرآنى كه از طرف عترت و اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله تفسير مى گردد.

سوّم: حضرت مهدى عليه السلام سيره و روش دادگرانه را به جهانيان نشان خواهد داد و مردم با حقيقت واژه (عدل- عدالت) آشنا مى شوند و آن را در تمامى شئونات زندگى خود لمس مى كنند.

چهارم: در عصر حكومت حضرت، تمامى احكام قرآن و سنّت نبوّى صلى الله عليه و آله كه به فراموشى سپرده شد احياء مى گردد و مورد توجّه حكومت و مردم قرار مى گيرد.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: زمانى كه به حضرت قائم اذن ظهور داده مى شود حضرت بالاى منبر مى رود و مردم را به سوى خود دعوت مى كند و به خداوند متعال قسم مى خورد كه بر اساس سنّت و روش پيامبر عمل نمايد. (1)

ص: 247

ص: 248

بازآى و جهان به عدل و داد آراى تا چند درون پرده پنهانى

اين خانه شرع را عمارت كن از لطف كه مى كشد بويرانى

اى مظهر سرّ آدم و خاتم اى با تو عصاى پور عمرانى

بازآى و بگير كشور دين را زين گم شدگان تيه نادانى

اى مهر سپهر علم و دين بازآى عالم شده شام تار ظلمانى

اى رهبر عالم اى كه صد خضر است از شوق لقاى تو بيابانى

ما تشنه جرعه وصال تو تو چشمه كوثرى و رضوانى

لطفى كن و خلق را زغم برهان بنماى رخ اى جمال سبحانى

تو ظلّ خداى فرد يكتائى تو منبع لطف وجود و احسانى

ما را سر خوان جود و احسانت بپذير تو از كرم به مهمانى (1)

ص: 249

با توجه به اين دو مقدمه مى نگريم كه هر انسانى در نهاد خود احساس مى كند كه از بدى ها و ظلم و ستم ها متنفّر است و به خوبى ها و عدالت گرايش دارد، اگر چه از زمان وقوع اين ظلم و يا عدالت خواهى، قرن ها گذشته باشد و هيچ ربطى به زمان و عصر حاضر نداشته باشد.

آرى اين فطرت انسان است كه عاشق خوبى ها و نيكان است و متنفّر از زشتى ها و بدكاران پس معلوم مى شود كه انسان از حيث كشش باطنى طالبِ عدل و داد و سعادت و زيبائى هاست و از هر ظلم و ستم و حق كشى و تعدّى و اجحاف متنفّر مى باشد.

و اين خواسته و طلبى كه در نهاد انسان ها نهفته بهترين دليل است براى تحقق يافتن مطلوب آن يعنى روزى خواهد آمد كه جامعه بشرى پر از عدل و داد شده و همگان با صفا و صميميّت در كنار يكديگر زندگى خواهند كرد.

روزى خواهد رسيد كه انسان هم، مانند همه انواع آفرينش به موجب قانون هدايت عمومى، به كمال خود كه همان عدالت و سعادت و جامعه عادلانه مى باشد خواهد رسيد، علامه طباطبائى رحمه الله دراين باره مى فرمايد:

بشر از روزى كه در بسيط زمين سكنى ورزيده، پيوسته در آرزوى يك زندگى اجتماعى مقرون به سعادت (به تمام معنى) مى باشد و به اميد رسيدن چنين روزى قدم بر مى دارد و اگر اين خواسته تحقّق خارجى نداشت هرگز چنين آرزو و اميدى در نهاد وى نقش نمى بست، چنان كه اگر غذائى نبود، گرسنگى نبود، و اگر آبى نبود، تشنگى تحقّق نمى گرفت، و اگر تناسلى نبود، تمايل جنسى تصوّر نداشت از اين روى، به حكم ضرورت (جبر) آينده جهان روزى را در بر خواهد داشت كه در آن روز جامعه بشرى پر از عدل و داد شده و با صلح و صفا همزيستى نمايد و افراد انسانى، غرق فضيلت و كمال شوند و البته استقرار چنين وضعى به دست خود انسان خواهد بود و رهبر چنين جامعه اى منجى جهان بشريت و به لسان روايات (مهدى) خواهد بود. (1)

ص: 250

ص: 251

پيامبر صلى الله عليه و آله است كه به دليل حديث ثقلين كه مورد قبول همگان است پيامبر صلى الله عليه و آله فقط آنها را معلم و مفسر قرآن معرفى نموده است.

سوّم: حضرت مهدّى عليه السلام سيره و روش دادگرانه را به جهانيان نشان خواهد داد.

چهارم: احكام واقعى اسلام كه به دست نسيان سپرده شده، مجدّداً زنده مى گرداند و آنها را به مرحله عمل وارد مى سازد.

نكته قابل توجهى كه در كلام على عليه السلام وجود دارد، اين كه شخصيتى مثل على عليه السلام كه خود مظهر عدل است و تمام حركات و سكنات او براى تحقق يافتن عدالت بوده و سرانجام در همين راه شهيد گرديد، چنين شخصيتى مى فرمايد: مهدى با ظهور خود آن حكومت عادلانه را به بشريت نشان مى دهد. در خاتمه به قانون هدايت عامّه و جبر تاريخ اشاره كرديم، كه بر اساس آن، قافله بشريت قطعاً در آينده به يك مدينه فاضله خواهد رسيد، زيرا عدالت خواهى و تنفّر از ظلم و تعدّى در نهاد بشر نهفته و هر غريزه اى كه در انسان هست، قطعاً مطلوب آن نيز دير يا زود محقق مى گردد و به عبارت ديگر، بر اساس قانون هدايت عامّه كه هر نوعى را به كمال خود راهنمائى مى كند و سوق مى دهد، نوع انسان نيز روزى به دست حضرت مهدى به كمال خود واصل مى گردد و مدينه فاضله را بنيان مى نهد. در اين رابطه كلام جامع و ارزنده علامه طباطبائى را نقل نموديم.

ص: 252

ص: 253

گفتار دوازدهم: پاسخ به سئوالات

ص: 254

ص: 255

توضيحى پيرامون چند مورد از علائم حتمى ظهور

همانگونه كه با مطالعه مقالات و مباحث گذشته ملاحظه كرديد بحث (مهدويت در اسلام) يك بحث مبسوط و مهمّى است و از قرآن و رويات و عقل ريشه مى گيرد و داراى ابعاد گوناگون از قبيل (غيبت، انتظار، كيفيت حكومت حضرت و...) مى باشد، مطالعه و يا بر رسى چنين مطالب مهمّ اسلامى بى شك موجب طرح سؤالاتى براى مخاطبان خواهد شد كه بايد به آنها پاسخ داده شود.

اين سؤالات گاهى به مباحث اصلى (مهدويت) مربوط مى شود كه در خلال مقالات گذشته سؤالات مهمى از قبيل (فلسفه غيبت چيست؟ فايده امام غايب چيست و...) مطرح شد و جواب كافى به آنها داده شد.

امّا گاهى نيز سئوالاتى براى بعضى افراد و چه بسا دوستان و علاقه مندان به امام زمان پيش مى آيد كه ربطى به مسائل اصلى (مهدويت) ندارد و به حواشى اين بحث مربوط است و افراد مى خواهند اطراف و زواياى بحث مهدويت برايشان روشن گردد، لذا مناسب ديده شد كه بعضى از اين سؤالات را مطرح نموده، و به آن ها پاسخ داده شود.

ص: 256

اين چهار علامت حتمى، توضيحاتى داده شود.

پاسخ: همانگونه كه در سؤال آمده، حوادثى كه قبل از ظهور حضرت واقع مى شود از آنها به علائم ظهور تعبير شده و آنها به دو بخش تقسيم مى شود (1) 1- غير حتمى، يعنى حوادثى كه احتمال وقوع آن داده مى شود و چنانچه واقع شد مى توان به نزديكى ظهور، اميدوار شد، و اين علائم زياد است مثلًا خراب شدن بغداد بعد از آنكه در كمال آبادى باشد، يكى از اين علائم است كه امروز مى نگريم در اثر خود كامگى هاى صدام ملعون كه آتش جنگ را بين ملت عراق و ايران روشن نمود و زمينه ورود اجانب و كفار را به مملكت عراق و به خصوص بغداد فراهم نمود و هر روز شاهد انفجارهاى متعدّد و خرابى آن مى باشيم.

خروج خراسانى از خراسان كه باعث فتنه عظيمى خواهد شد نيز از علائم غير حتمى شمرده شد.

2- علائم حتمى، يعنى حوادثى كه قبل از ظهور حتماً به وقوع مى پيوندد كه در رأس همه آنها شيوع ظلم و فساد وگناه است كه در گفتار دهم تحت عنوان (علائم قبل از ظهور) به تفصيل گذشت و بيش از سيصد روايت نقل شد كه بنابر آنها، حضرت مهدى عليه السلام بعد از پر شدن دنيا از ظلم و جور ظهور مى كند، و نيز حوادث ديگرى (مثل دجّال و خروج سفيانى و سيد حسنى و نداء آسمانى) از اين علائم خواهد بود.

ص: 257

صبح و شامى، معنى و مفهوم نداشت.

و نيز امير المؤمنين عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل مى كند: مهدى از ما اهل بيت است و خداى تعالى امر او را در يك شب اصلاح مى كند (1) از اين روايات استفاده مى شود كه نبايد در هر شب و روزى از ظهور حضرت نااميد بود زيرا ممكن است كه ظهور حضرت در يك شب واقع شود اگر چه علائم ظهور واقع نشده باشد و به طور كلى رواياتى كه تحريص و ترغيب مى كند كه هميشه در حال انتظار باشيد و نيز آيه شريفه مى فرمايد «يَمْحُوا اللَّهُ ما يَشاءُ وَيُثْبِت وَعِنْدَهُ أُمّ الكِتابِ» (2)

(خداوند هر چه را بخواهد محو، و هر چه را بخواهد اثبات مى كند، و ام الكتاب- كه به لوح محفوظ معنى شده- نزد اوست.)، شاهد بر همين مطلب است، بنابراين ما بايد در هر روز و شبى و در هر ساعت و لحظه اى انتظار فرج داشته باشيم و در امر ظهور حضرت با تمام وجود دعا كنيم تا شايد انشاءاللَّه در ظهورش تعجيل شود و صاحبان ايمان و منتظران حضرتش خوشحال و مسرور گردند. با توجّه به مطلب فوق كه امر فرج حضرت مهدى وابسته به اراده الهى است و هر لحظه ممكن است اذنِ ظهور بدهد اگر چه بعضى از نشانه هاى حتمى واقع نشده باشد. در روايات فراوانى (3) اشاره شده كه چند چيز حتماً قبل از ظهور واقع مى شود مانند خروج سفيانى و دجّال و سيد حسنى و نداى آسمانى و فرورفتن لشكر سفيانى در سرزمين بيدا لذا مناسب است براى آگاهى از اين حوادث، و آشنائى با افراد مذكور، توضيح مختصرى پيرامون آنها ارائه كنيم.

ص: 258

ظهور حضرت مهدى عليه السلام، مردى از نسل ابو سفيان خروج مى كند، او خود را در شكل صلحا جلوه مى دهد و دائماً ذكر الهى مى گويد ولى شخص بسيار خبيث و پليدى است، و در نتيجه گروه كثيرى را فريب مى دهد و با خود همراه مى كند و بعضى از مناطق مثل شام و فلسطين و اردن را تصرّف مى نمايد و گروه زيادى از شيعيان را به قتل مى رساند، به ويژه در كربلا و نجف افراد بسيارى را مى كشد، و ياران او اعلان مى كنند كه هر كس سر يك نفر از شيعيان على بن ابى طالب را بياورد هزار درهم جايزه به او داده مى شود، گروهى از لشكريان خود را كه حدود سيصد هزار نفر خواهند بود به سمت مكّه روانه مى كند و چون به مدينه مى رسند سه روز در آنجا خرابى و قتل عام مى كنند و از آنجا به سمت مكّه حركت مى كنند چون به زمين (بيدا) كه منطقه اى است بين مدينه و مكه مى رسند با تمامى سلاح و وسائلى كه دارند در زمين فرو مى روند كه در روايات يكى از علائم حتميه را همين فرو رفتن لشكر سفيانى در بيدا تحت عنوان (خسف الارض) معرّفى نموده بعد از آگاه شدن سفيانى از هلاكت لشگريانش، از شام به سمت كوفه حركت مى كند و در آنجا به خرابى و فساد مشغول مى شود و چون لشكر حضرت مهدى عليه السلام به كوفه مى رسند او به طرف شام مى گريزد حضرت گروهى را به دنبال او مى فرستد و سرانجام در بيت المقدس او را به قتل مى رسانند. (1)

ص: 259

كثيرى را به دنبال خود در مى آورد و با صدائى كه تمام جهانيان مى شنوند ندا مى كند: من خداى بزرگ شما هستم كه شما را آفريده و روزى براى شما مى رساند به سوى من بشتابيد و گروهى مخصوصاً ملّت يهود از او متابعت مى كنند، و سرانجام ميان لشكر او و لشكر حضرت قائم جنگ واقع مى شود و شخص دجّال به دست حضرت مهدى و يا به دست حضرت عيسى كشته مى شود. در مورد اين كه دجّال در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله متولّد شده و داراى عمر طولانى خواهد بود يا آن كه در همان نزديكى ظهور حضرت مهدى متولد مى گردد، دو نظريّه بين صاحب نظران موجود است.

ص: 260

مى گوئيم: شما تصديق مى كنيد كه دجّال و ابليس عمرى بيشتر از عمر اهل زمانه داشته باشد اما چنين حالتى را براى قائم آل محمد عليهم السلام روا نمى شماريد و طول عمر حضرت مهدى را يك امر محال و واهى مى پنداريد؟!!

ص: 261

از نظر سند ضعيف است و قابل اعتماد نيست و اگر هم پيامبر صائد را ديده و از او تعبير به دجال كرده مراد همان دجال لغوى است يعنى درغگوى فتنه انگيز، و به عنوان يكى از مصاديق دجّال به اصحاب خود معرفى كرده و چون بعداً از خروج دجّال آخرالزمان خبر داده، اين دو مطلب سبب اشتباه مردم شده و مردم گمان كرده اند كه دجّال آخر الزمان همان صائد، خواهد بود و او زنده و داراى عمر طولانى است. (1)

آنچه درباره دجال از روايات استفاده مى شود و به طور قاطع مى توان گفت اين است كه: در نزديكى ظهور حضرت مهدى فرد فتنه انگيزى پيدا مى شود و گروه كثيرى را منحرف مى سازد و فتنه او بالا مى گيرد تا آنجا كه ادعاى نبوت و بلكه الوهيت مى كند و سرانجام به دست حضرت مهدى و اصحاب ايشان نابود و هلاك مى گردد، و امّا درباره ساير خصوصيات او از طول عمر و غيره، مدرك قابل اعتمادى در دست نيست، واللَّه العالم.

ص: 262

مى شوند و او كاملًا به حقانيت و صداقت امام مهدى عليه السلام يقين پيدا مى كند و لكن براى اطمينان اصحاب خود از حضرت مطالبه دلائل امامت و مواريث انبيا مى كند و حضرت آنها را ارائه مى كند و پيروان سيّد كه تا حدود صد هزار نقل شده به حضرت ايمان مى آورند، فقط گروه قليلى كه حدود چهار هزار نفر مى باشند ايمان نمى آورند حضرت به آنها سه روز مهلت مى دهد و آنها را موعظه و ارشاد مى كند و حجت بر آن ها تمام مى گردد، ولى متأسفانه آن ها يا از روى لجاج و يا همانند خوارج نهروان از روى جهل و خودخواهى ايمان نمى آورند كه به دستور حضرت به هلاك مى رسند. (1)

ص: 263

ص: 264

ياران امام زمان ملحق مى گردند.

و امّا درباره نداى آسمانى، عرض شد كه دو مرتبه صدا در آسمان ظاهر مى شود، يكى در شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان، و ديگرى مقارن ظهور در حالى كه حضرت مهدى عليه السلام در كنار كعبه قرار گرفته و اذن ظهور صادر مى شود.

ص: 265

پيرامون بعضى از فرازهاى اين دعا داده اند، و اين حقير خلاصه اى از مطالب اين جزوه را با اضافات مختصرى اينجا مى آورم و چنانچه كسى طالب توضيح بيشتر باشد به جزوه مذكور مراجعه نمايد.

قبل از ورود در پاسخ، لازم است به يك مطلب مهم توجه شود و آن اين است كه معتبر دانستن دعاى شريف ندبه از اصول دين نيست و چنانچه از اعتبار كافى برخوردار نباشد به صحّت عقائد شيعه هرگز خللى وارد نمى سازد.

موضوعى مانند موضوع مهدويت كه از ادّله و براهين عقليه و هزاران روايات و دليل نقلى برخوردار است و حتى از مسلّمات اسلامى به حساب مى آيد را نمى توان آنرا، با صحت يك دعا و يا يك حديث مرتبط ساخت تا موضوع مهدويّت مورد شكّ و ترديد قرار گيرد، گاهى شياطين و كج فكران با ايجاد شك و ترديد در صحت يك مسئله فرعى افراد عوام را به بيراهه مى كشند و آن ها را گمراه مى سازند و متأسفانه مشاهده مى شود كه يكى از بيمارى هاى خطرناك، بيمارى شك پذيرى در مسائل مذهبى است.

البته پى گيرى بعضى از مسائل مثل دعاى ندبه براى اطمينان بيشتر به دعاى مذكور و به عبارت ديگر پى گيرى و تحقيق در مسائل اسلامى حتى پيرامون بحث از سند و دلالت يك روايت بلا اشكال مى باشد، بلكه مستحسن و مطلوب است.

ص: 266

غدير و جمعه خوانده شود و همچنين در مزار قديم كه ظاهراً از تاليفات قطب راوندى (1) نقل شده است.

و نقل دعا در مثل هر يك از اين سه كتاب، دليل بر اين است كه: آن شخصيتهاى بزرگ و متبحّر و حديث شناس، اين دعا را معتبر دانسته اند.

و قبل از همه اين ها محمد بن حسين بزوفرى (2) كه از مشايخ شيخ مفيد است، و مفيد از ايشان روايت بسيارى نقل نموده (3) در كتاب دعاى خود، دعاى ندبه را روايت نموده است.

پس معلوم مى شود كه اين دعاى شريف در زمان غيبت صغرى نيز خوانده شده است.

علّامه مجلسى با تتبّع و اطلاع وسيعى كه در اخبار و نيز در رجال و معرفت اسانيد دارد گذشته از نقل دعاى ندبه در بحار و تحفة الزائر، در كتاب زاد المعاد خود پيرامون اين دعا مى فرمايد:

و امّا دعاى ندبه كه مشتمل است بر عقائد حقّه و تأسف بر غيبت حضرت قائم عليه السلام به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام منقول است كه مستحب است اين دعا را در چهار عيد يعنى جمعه، عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير بخوانيد.

قطعاً كسى چون علامه مجلسى چنين شهادت محكمى را بدون مأخذ و مصدر معتبر بيان نمى كند.

تا اينجا معلوم شد كه دعاى ندبه اولًا قبل از سيد بن طاووس در كتب ادعيه ذكر

ص: 267

شده، و ثانياً مستند به حضرت صادق عليه السلام مى باشد و خواندن آن در اعياد اربعه مستحب است.

ثانياً: روايات متعددى داريم كه معروف شده به روايات (مَنْ بَلَغَ) و عامه و خاصه اين روايات را نقل نموده اند و فقهاء بزرگوار ما براى اثبات حكم استحبابى در مواردى كه آن حكم از مدرك محكمى برخوردار نيست به روايات من بلغ تمسك جسته اند و فتواى به استحباب داده اند. مفاد اين روايات اين است كه اگر براى عملى از جانب خدا و يا رسول خدا ثوابى نقل شده و شخصى آن عمل را به اميد آن ثواب انجام دهد به ثواب مى رسد اگر چه آن نقل و حديث مذكور صحيح نباشد و حكمى از جانب خدا و رسول خدا (و يا ائمه اطهار كه بيانگر احكام الهى هستند) صادر نشده باشد. در اين باره به يك روايت اشاره مى كنيم، امام باقر عليه السلام مى فرمايد: اگر ثوابى از جانب خدا براى شخصى نقل شد و آن شخص عمل مذكور را براى رسيدن به آن ثواب انجام داد، ثواب مذكور براى او ثبت مى شود، اگر چه حديث، صحيح نبوده باشد. (1)

فقهاء عظام بر اساس اين روايات، در ادلّه سنن و مستحبات تسامح مى كنند و اگر حديث ضعيفى هم بر استحباب عملى دلالت كند و يا در بعضى موارد فقيهى و محدثى، عملى را مستحب بداند، معمولًا حكم به استحباب مى كنند، چنان كه در كلام سيد بن طاووس و محمد بن مشهدى و بزوفرى آمده بود كه خواندن دعاى ندبه در اعياد اربعه مستحب است.

بنابراين، اگر بر فرض، سندى براى آن نيابيم و يا آن سند ضعيف باشد، استحباب خواندن دعاى مذكور به وسيله اخبار «من بلغ» ثابت مى گردد.

ص: 268

كينه و نفاق و جاه پرستان نسبت به ايشان اعمال نمودند، با بيانى رسا شرح مى دهد و سپس با لسان عاشقانه و ملتمسانه حضرت مهدى عليه السلام را مخاطب قرار مى دهد، همانند شخصى كه چراغ برداشته و در شب تاريك، گمشده و محبوب خود را مى جويد و با آن محبوب سخن مى گويد. در پايان دعا نيز با خدا مناجات مى كنيم و مى گوئيم اللَّهُمَّ أنْتَ كَشَّافُ الْكُرَبِ وَالْبَلْوى .. و خواسته هاى خود را به درگاه حضرت حق متعال مطرح مى نمائيم.

هر يك از اين مطالب از پشتوانه عقلى و نقلى اعم از آيات و روايات برخوردار است و چنانچه حضرت مهدى را مخاطب قرار مى دهيم يا با كلمه (ايْنَ) و يا با كلمه (يَا ابْنَ) مى گوئيم: كجاست آن اقامه كننده عدل و نابود كننده ظالمين كه صدها روايت نيز حضرت را به چنين وصفى تعريف نموده و يا در آخر دعا با خداوند خود راز و نياز مى كنيم و حاجاتى را از درگاه ايزد متعال مى خواهيم كه آيات و روايات ما را به اين كار تشويق نموده و يك عمل عبادى است. پس مى توان گفت متن دعاى ندبه و مطالب كلّى مندرج در آن خود بهترين مجوّز براى قرائت و بهره گيرى از آن است، هر چند درك معدودى از جملات آن ممكن است براى عموم آسان نباشد و يا احياناً اشكالى در اذهان ايجاد كند كه به حمد اللَّه بزرگان و صاحب نظران در اين باره جواب كافى داده اند.

ص: 269

عزت بخش به مؤمنان، و نابود كننده كفر و نفاق و الحاد بگريند و بنالند، روا نيست؟

سيد بن طاووس در اقبال بعد از دعاى وداع ماه رمضان- كه جدا شدن از ماه مبارك براى مؤمنين و مؤمنات سخت است- مى فرمايد: وظيفه شيعه در چنين حالى و در چنين وقتى يعنى در زمان غيبت امام عليه السلام اين است كه اندوهگين باشد به خاطر محروم بودن از بركات فيض حضور و آثار ظهور حضرت مهدى عليه السلام...

ص: 270

مُسْتَأصِلُ أهلِ الْعِنادِ والتَّضْلِيلِ والإلحادِ أيَنَ مُعِزُّ الأوْلِياءِ وَمُذِلُّ الأعداء...، كجاست آن نابود كننده متكبران و متمردان؟ كجاست ريشه كن كننده لجبازان و گمراه كنندگان و بى دينان؟، كجاست عزيز كننده دوستان و ذليل كننده دشمنان. (1)

و گاهى هم با خداى خويش راز و نياز كنند و بگويند: اللَّهُمَّ وَنَحنُ عَبيدكَ التّائِقونَ إلى وَليّك المُذكِّر بِكَ وَبِنَبِيِّكَ خَلَقْتَهُ لَنا عِصْمَةً وَمَلاذاً وأقَمْتَهُ لَنا قِواماً وَمَعاذاً وَجَعَلْتَهُ لِلْمُؤمنِينَ مِنّا إماماً فَبَلِّغْهُ مِنّا تَحِيَّةً وَسَلاماً وَزِدْنا بِذلِكَ يا ربّ اكراماً. (2)

«بارالها، ما بندگان ناتوان توئيم كه به ولّى تو، كه تو و پيامبرت را به ياد ما مى آورد، مشتاقيم، همان كه او را براى ما پناهگاه آفريدى و براى بقاى ما، ملجأ و نگهدار، و براى مؤمنين پيشواى مفترض الطاعة قراردادى، از طرف ما به آن حضرت سلام و درودى بفرست و كرامت خود را بدين وسيله بر ما بيفزاى.

صاحبان ايمان در ضمن دعاى افتتاح در شب هاى ماه مبارك رمضان در فراق مولايشان حضرت مهدى عليه السلام به درگاه خداوند شِكوه مى كنند، ما نيز با آنان هم صدا مى شويم و در خاتمه اين بحث اين جملات را زمزمه مى كنيم.

اللَّهم إنّا نَشكو اليك فَقْدَ نَبِيّنا صَلواتُكَ عليه وآله وَغَيْبَةَ وَلّينا وَكَثْرَةَ عدوِّنا وَقِلَّةَ عَدَدِنا وَشِدَّةَ الْفِتَنِ بِنا وَتَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَيْنا فَصَّلِ على محمد وآله وأعِنّا على ذلك بِفَتْحٍ مِنْكَ تُعَجِّلُه وَبِضُرٍّ تَكْشِفُه وَنَصْرٍ تُعِزُّهُ وَسُلطانِ حَقٍّ تُظْهِرهُ وَرَحْمةٍ مِنْكَ تُجَلِّلُناها وَعافِيَةٍ مِنْكَ تُلْبِسُناها بِرَحْمَتِكَ يا أرْحَمَ الرّاحمين.

ص: 271

آيةاللَّه صافى (مدّظله) ولكن براى روشن شدن مطلب به طور اختصار به چند نكته اشاره مى شود:

1- مسأله مهم اعتقادى مانند موضوع مهدويت كه از ادلّه فراوان برخوردار است هرگز با صحّت و سقم يك دعا و يا يك حديث خلل پذير نمى گردد.

2- دعاى ندبه در اقبال سيّد بن طاوس كه از علماى قرن هفتم بوده ثبت شده تا مى رسد به بَزَوْفِرى، كه استاد شيخ مفيد بوده و در عصر غيبت صغرى مى زيسته و فرمودند خواندن آن در اعياد اربعه مستحب است. علامه مجلسى غير از بيان استحباب خواندن آن، مستند نموده به امام صادق عليه السلام و قطعاً چنين محدث متتبّعى بدون دليل اين نسبت را نمى دهد كما اينكه كسانى كه حكم به استحباب نموده اندنيز بايد دليل شرعى در دست داشته باشند والا حكم به استحباب جايز نيست.

3- احاديث (من بلغ) مى تواند دليل و مدركى براى استحباب خواندن دعاى ندبه بوده باشد.

4- مضامين كلّى اين دعا مورد تأييد و تصدى آيات و روايات است.

مثلًا در اين دعا مقدارى به فضائل على عليه السلام و نيز برخورد امّت با آن حضرت پرداخته كه مورد قبول روايات فريقين و تاريخ است وو ..

5- اصولًا گريه بر فراق عزيزمان و يا محروم ماندن از فيوضات معنوى، امرى است طبيعى بلكه مورد قبول عقلا و در اين مقام اشاره شد به حديثى كه حاكى از گريه شديد امام صادق عليه السلام مى كرد و چون از حضرت جهت گريه را پرسيدند، فرمود: توجّهى به زمان غيبت حضرت مهدى كردم و نيز به مشكلات صاحب ايمان در آن عصر وو.

سؤالات از اين پرسش و پاسخ

1- اسم چهار نفر از بزرگان برده شد كه حكم به استحباب خواندن دعاى ندبه نموده اند. آنها چه كسانى بودند؟

2- علّامه مجلسى دعاى ندبه را از كدام امام نقل مى كند؟

ص: 272

3- مفاد احاديث (من بَلَغَ) چيست؟

4- مقدارى به مضامين كلّى اين دعاى شريف اشاره نماييد.

5- صاحبان ايمان در دعاى افتتاح در فراق مولايشان حضرت مهدى چگونه به درگاه الهى شكوه مى كنند؟

ص: 273

بنابراين، بحث پيرامون اسما و القاب حضرت حجّت (عجّ) اوّلًا بر معرفت ما نسبت به مقامات و ابعاد وجودى حضرت مى افزايد. و ثانياً: با آگاه شدن به معانى اين اسماء و القاب، تأويل بعضى از آيات براى ما روشن مى گردد كه در خلال بحث به آن اشاره خواهيم كرد.

و ثالثاً: پاسخ بعضى از سئوالاتى كه پيرامون مهدويت براى بعضى پيش مى آيد، معلوم مى گردد.

ص: 274

اوّل: اسم و كنيه اى كه در روايات متعددى نهى شده از اين كه حضرت را با اين نام و كنيه بخوانيم و آن همان نام و كنيه مشهور و معروف جدّ بزرگوارش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى باشد، و بر اساس همين روايات بعضى از فقها مى گويند: در زمان غيبت ذكر نام حضرت مهدى جايز نيست و عدّه اى از علما ادعاى اجماع نمودند بر حرمت نام بردن حضرت، حتّى پيامبر اكرم كه كراراً نام جانشينان خود را برده و ائمه بعد از خود را يك به يك اسم مى برد، مع ذلك به نام دوازدهمين امام كه مى رسد مى فرمايد: آن امامى كه (اسْمُهُ اسْمي وَكُنْيَتُهُ كُنْيَتي نام او، نام من است و كنيه او كنيه من.

با توجه به اين روايات در مى يابيم كه سرّى در كار است كه ما آن را درك نمى كنيم و بايد مانند ساير احكام فقهى آن را تعبداً بپذيريم تا حضرت ظهور كند و سرّ اين مطلب را فاش نمايد.

با اين بيان ديگر براى ما مهم نيست كه افراد معدودى كه عدّه آنها از انگشتان يك دست تجاوز نمى كنند (1) قائل به جواز شوند و بگويند: چطور مى توان پذيرفت كه نام و كنيه حضرت مهدى را نبايد به زبان آورد و حال آن كه در روايات صريحاً آمده: نام و كنيه او، نام و كنيه رسول خدا است و نام پيامبر صلى الله عليه و آله براى همگان معلوم و روزى چندبار بالاى مأذنه ها برده مى شود، در جواب مى گوئيم: آرى، از اين روايات مى توان دريافت كه نام و كنيه حضرت مهدى عليه السلام چيست، امّا بر اساس رواياتى كه مخاطب قرار دادن حضرت مهدى را با اين نام نهى كرده، بايد گفت كه ذكر اين نام و كنيه براى حضرت مهدى، حرام و يا خلاف احتياط است.

ص: 275

خليفة اللَّه بر ايشان، در حال حاضر اين الفاظ اختصاص به حضرتش پيدا نموده و نيز كلمه (داعى اللَّه) انس بيشترى با وجود امام عصر دارد زيرا دعوت به سوى خدا و اجابت مردم از آن دعوت به طور كامل در زمان حكومت حضرت مهدى انجام مى گيرد در حديثى كه از امام صادق عليه السلام در تفسير سوره شمس رسيده مى فرمايد: مراد از شمس، على بن ابى طالب است و مراد از (ضحيها) (1)

قيام حضرت قائم عليه السلام است (2) آرى آن روزى كه ولايت و حكومت خاندان عصمت همانند نور خورشيد همه جا را فرا مى گيرد و دعوت الى اللَّه به گوش همگان مى رسد، زمان ظهور و حكومت حضرت مهدى خواهد بود.

ص: 276

مهدى عليه السلام گفته شد در اينجا نيز بگوئيم، زيرا آن گوينده و ناطقى كه سخن خود را به گوش همه جهانيان مى رساند و حجّت را بر يكايك انسان ها تمام مى گرداند، وجود مقدس امام زمان خواهد بود.

عالم جليل القدر و محّدث بزرگ حاج ميرزا حسين نورى توجيه ديگرى نيز براى اين لقب ذكر نموده، مى فرمايد: ائمه اطهار و پدران بزرگوار امام زمان، مهر خموشى بر لب زده بودند و آن گونه كه بايد، اسرار و معارف و حكم را براى مردم بيان كنند، يا به جهت تقيّه، و يا براى نيافتن مخاطب. (1) حضرت مهدى تمام آن علوم و اسرار را ظاهر مى كند و چيزى از حقايق را ناگفته نمى گذارد.

در دعاى افتتاح از خداوند متعال مى خواهيم: اللَّهم أظهِر بِه دِينك وسنّة نبيّك حتى لا يسْتَخفِيَ بِشي ءٍ مِنَ الْحقِّ مَخافَةَ أحَدٍ مِنَ الْخلقِ.

در تفسير آيه: «وَاشْرَقَتِ الارضُ بنورِ ربّها» (2)

از امام صادق عليه السلام نقل شده (3) با قيام قائم ما، زمين نورانى مى شود و ظاهر اين است كه اين روشنائى، به گسترش علوم به وسيله امام زمان اشاره دارد. مخفى نماند كه يكى از اسماء امام زمان (عج) نور آل محمد مى باشد نكته اى كه ذكر آن خالى از لطف نيست آن است كه آن بزرگوار بنابر قولى كه بعضى آن را مشهورتر مى دانند در سال 256 هجرى قمرى متولّد گرديده كه به حساب ابجد، تاريخ تولّد ايشان مطابق با كلمه نور خواهد شد.

ص: 277

نمود، زيرا آنان تامهدى نباشند نمى توانند هادى باشند.

ذات نايافته از هستى بخش كى تواند كه شود هستى بخش

گر چه نام (مهدى) براى حضرت قائم، شهرت پيدا كرده امّا در روايات به تمامى ائمه عليهم السلام اطلاق (مهدى) شده زيرا تمام آن ها از طرف خداوند متعال داراى علم و دانش بودند و به راز و رمز دين و تفسير و تأويل آيات آگاه، يكى از آياتى كه دلالت بر امامت و حقانيت مكتب اهل بيت عليهم السلام مى كند اين آيه است كه مى فرمايد: «أفَمَنْ يَهدي إلى الحقِّ أحَقُ أنْ يُتَّبَعَ أمَّنْ لا يَهَدِّي إلّاأنْ يُهْدى فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكمُونَ» (1)

آيا كسى كه هدايت به سوى حق مى كند براى پيروى شايسته تر است، يا آن كسى كه خود هدايت نمى شود مگر هدايتش كنند، شما را چه مى شود، چگونه داورى مى كنيد.

ص: 278

طراز او نيست و خداوند به او علم و دانش داده و لذا ما به آن ها اعتراض مى كنيم و مى گوئيم شما بر اساس همين اعتراف و اقرار خودتان بايد قائل شويد به خلافت بلا فصل على عليه السلام، «نه اينكه ايشان را چهارمين خليفه بدانيد. بنابراين، اعتقاد و شعار شيعه آن است كه جانشين رسول خدا صلى الله عليه و آله بايد (مهدى) باشد.

ص: 279

السلام عليكم يا بَقيِّةَ اللَّه في أرضِه. (1)

و امّا وجه تسميه حضرت به (بقية اللَّه) يا از آن جهت است كه وجود مباركش به اراده الهى باقى مانده و يا به جهت اين است كه ايشان يگانه شخصى است كه از تبار انبيا و ائمه در روى زمين باقى مانده و لذا به حضرت مهدى عليه السلام (بَقِيَّةُ الأْنبياءِ وَنُورُ الأْصفِياءِ) اطلاق شده، و نيز به حضرت لقب (وارِثْ) اطلاق شده است زيرا او وارث علوم گذشتگان و اشياء ويژه انبيا و ائمه عليهم السلام مى باشد، مانند عصاى موسى انگشتر سليمان، شمشير و عمامه رسول خدا، و قرآنى كه على عليه السلام جمع آورى كرده و مصحف حضرت زهرا عليها السلام و...

امام صادق عليه السلام به يعقوب بن شعيب فرمود: آيا پيراهن حضرت قائم آل محمّد را كه در آن خروج مى كند به تو نشان بدهم؟ عرض كردم: بلى، حضرت صندوقچه اى را طلب كرد و از درون آن پيراهن كرباسى را بيرون آورد و پهن كرد و در آستين چپ آن مقدارى خون بود، فرمود: اين پيراهن رسول خدا است و آن روزى كه دندان حضرت را شكستند در تن حضرت بوده و حضرت قائم در حالى كه اين پيراهن را بر تن دارد، خروج ميكند، راوى مى گويد: پيراهن و خونى كه در آن بود بوسيدم و سپس حضرت در جاى خود گذاشت.

ص: 280

خود را بالاى سر خود مى گذاردند كه اگر نداى آسمانى به گوششان رسيد و حضرت ظهور كرد اينها لحظه اى تأمل نكنند و شمشير به دست به يارى حضرت بشتابند.

2- ايشان را قائم مى گويند چون قيام به حقّ مى كند و اسلام واقعى را در جامعه پياده مى نمايد.

3- قيام حضرت بعد از يأس واقع مى شود، يعنى قيامى كه مردم هرگز تصوّر وقوع آن را نداشتند، چون، بسيارى از مردم و حتى كسانى كه معتقد به حضرت بودند مى گويند:

هر كس بوده ديگر از دنيا رفته و خبرى از او نيست. در چنين وضعى حضرت قيام مى نمايد.

4- ابو حمزه ثمالى به امام باقر عليه السلام عرض كرد: مگر شما خانواده، قائم به حق نيستيد؟ امام فرمود: چرا، عرض كرد: پس چرا صاحب الأمر را قائم ناميده اند؟ حضرت فرمود: چون جدّم حسين عليه السلام را شهيد كردند، ملائكه به گريه افتادند و به خداوند عرض كردند: بار الها فرزند پيامبر و بهترين انسان ها را كشتند. پروردگار فرمود: من انتقام اين خون را خواهم گرفت هر چند بعد از گذشت مدت زمانى باشد، خداوند متعال حجاب ها را از جلو چشم ملائكه بر مى دارد، نور فرزندان حسين كه امامان بعد از او مى باشند به ملائكه نشان داده شد و يكى از آن انوار در ميان آنها ايستاده و مشغول به نماز بود، حضرت حق فرمود: به وسيله اين فردى كه ايستاده، انتقام خواهم گرفت. (1)

بنابراين، وجود مقدّس امام زمان از آن هنگام، ملقب به قائم بوده، و اين معناى اخير براى قائم مرادف است با معناى (منتقم) كه يكى ديگر از اسماء حضرت مهدى عليه السلام است، اين مطلب در دعاى ندبه اين گونه آمده: أينَ الطالِبُ بِذُحُولِ الْانبياء وأبناء الانبيا؟

أينَ الطالِبُ بِدَمِ المقتول بِكَربَلا.

ص: 281

يك وظيفه است براى ما كه موقع شنيدن اين نام، بايد از جا بر خيزيم يا اين كه اين برخاستن، فقط يك ادب و احترام است؟

در روايات چيزى به عنوان دستور، نسبت به برخاستن نداريم، ولى بعضى از محدثين حديثى را نقل نموده اند كه امام صادق عليه السلام در موقع شنيدن اسم قائم از جا بر خاسته است، محدث قمى رحمه اللَّه از استادش محدّث نورى نقل مى كند: از محدّث جزائرى اين مطلب سئوال شد و ايشان در جواب فرمودند: روزى در مجلس حضرت صادق عليه السلام اسم مبارك آن جناب برده شد، پس حضرت به جهت تعظيم و احترام از جا برخاست و سپس محدّث قمى از كتاب تكملة أمل الأمل نقل مى كند: دعبل خزاعى وقتى قصيده تائيّه خود را نزد امام رضا عليه السلام خواند و به اين بيت رسيد:

خُروجُ امامٍ لا مُحالَةَ خارِجٌ يَقُومُ عَلَى اسْمِ اللَّه بالْبَركاتِ

امام هشتم از جا برخاست و بر روى پاهاى مبارك خود ايستاد و سر نازنين خود را به سوى زمين خم كرد و كف دست راست خود را بر سر نهاد و فرمود: اللَّهم عَجِّلْ فَرَجَهُ وَانْصُرنا بِهِ نصراً عَزيزاً.

قابل توجّه است كه محدّث قمى كه خود در فنّ حديث، متبحّر و كارشناس است در باب تكاليف عباد نسبت به امام عصر عليه السلام مى فرمايد: يكى از تكاليف، بر خاستن از براى تعظيم شنيدن اسم مبارك آن حضرت است، خصوصاً اگر اسم مبارك قائم عليه السلام باشد، چنانچه بسيارى از علاقه مندان به امام زمان و بلكه تمامى آنان، هنگام شنيدن نام (قائم) از جا برمى خيزند و به ساحت مقدّس امام عصر عليه السلام اظهار ادب و احترام مى نمايند. محدث قمى مى فرمايد: اين عمل شيعيان خود كاشف است از وجود مأخذ و اصلى براى اين عمل. (1)

در نتيجه مى توان گفت: برخاستن از جا در موقع شنيدن نام مقدس امام عصر و به خصوص نام حضرت قائم عليه السلام يك ادب و احترام است به آن حضرت و از اين جهت، عمل نيكو و پسنديده اى خواهد بود.

ص: 282

ص: 283

استغاثه جستن به صاحب الامر و روايتى را از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه هر گاه در راه گم شدى، ندا كن (يا صالِحُ يا أبا صالِح ارْشُدُونا إلى الطَّريقِ رَحِمَكُمُ اللَّه). (1)

شعراء اين كنيه را در اشعار خود زياد مى آورند و ما نيز در خاتمه اين بحث با چند بيت شعر دست توسّل به ذيل عنايت حضرت بقية اللَّه اعظم دراز مى كنيم، و در اين ظلمات دنيا از او طلب ارشاد مى كنيم و ايشان را با كنيه ابا صالح صدا مى زنيم، اميد است، مشمول عنايات ايشان قرار گيريم.

ابا صالح دلم سامان ندارد مگر هجران تو پايان ندارد؟

ابا صالح بيا دردم دوا كن مرا از ديدنت حاجت روا كن

ابا صالح مرا با رو سياهى به خود راهم بده با يك نگاهى

ابا صالح فقيرم من، فقيرم بده دستى كه دامانت بگيرم

ابا صالح تو خوبى من بدم، بد مرا از درگهت ردّم مكن ردّ

ابا صالح چه خوش زيبنده باشد كه تو لعل لبت پر خنده باشد

ابا صالح عزيز آل ياسين بيا در جمع ما امشب تو بنشين

ص: 284

امّا اسما و القاب حضرت مهدى عليه السلام فراوان است، حاجى نورى 182 اسم و لقب و كنيه آورده، بعضى از آنها را در زمان غيبت امام، نبايد به زبان بياوريم.

و بعضى ديگر اسماء و القابى است كه بر تمامى حجج الهى اطلاق مى شود مانند (حجّةاللَّه، خليفة اللَّه ووو) منتهى اطلاق اين اسماء بر حضرت مهدى عليه السلام ويژگى دارد كه توضيح داده شد.

و سپس به مشهورترين لقب حضرت كه (مهدى) است اشاره شد و با معناى بلند و بالاى آن آشنا شديم و گفته شد: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله غير از منصب حكومت دارى، مسؤوليت هدايت و ارشاد مردم را داشت تا آنها را با راه راست آشنا سازد و بايد جانشين او نيز داراى هر دو جنبه باشد و آن كسى است كه از جانب خدا مسلح به علم و هدايت و رشاد بوده باشد يعنى (مهدى) باشد تا بتواند هادى شود.

برخى از اسماء حضرت، اسماء مختصه به ايشان است مثل (بقية اللَّه ووو) كه توضيحى پيرامون (بقيةاللَّه) و (القائم) داده شد و اينك چرا به حضرت (قائم) مى گويند به چهار مطلب اشاره شد، و خوب است كه در موقع شنيدن اين اسم (قائم) به عنوان احترام ازجا برخيزيم كما اينكه امام هشتم عليه السلام طبق روايتى چنين كردند.

در خاتمه توضيحاتى پيرامون كلمات (قطب، قلب، اباصالح) داده شد و اينكه مى توان حضرت مهدى عليه السلام را به هر يك از اين اسما، مخاطب نمود و او را صدا زد.

ص: 285

5- چرا به حضرت مهدى عليه السلام (قائم) گفته مى شود؟

6- امام هشتم عليه السلام با شنيدن شعر دعبل كه اشاره به خروج و قيام حضرت مهدى شده بود، چه كرد؟

7- يك بيت شعر كه با كلمه (اباصالح) شروع مى شود، بياوريد.

ص: 286

پادشاهى در آخر الزمان پيدا مى شود كه پيشواى خلائق باشد و نام او منصور (1) باشد و تمام عالم را بگيرد و به دين خود در آورد و همه كس را از مؤمن و كافر بشناسد و هر چه از خدا خواهد بر آيد.

در كتاب (زند) كه از كتاب هاى مذهبى زردشتيان است چنين آمده: آنگاه فيروزى بزرگ از طرف ايزدان برانگيخته مى شود، و اهريمنان را منقرض مى سازند و تمام اقتدار اهريمنان در زمين است و در آسمان راه ندارند و بعد از پيروزى ايزدان و بر انداختن تبار اهريمنان، عالم كيهان به سعادت اصلى خود رسيده بنى آدم بر تخت نيكبختى خواهد نشست.

همچنين در تورات، در سفر تكوين از دوازده امام كه از نسل اسماعيل بوجود مى آيند سخن گفته شده است.

و در مزامير حضرت داود عليه السلام آمده است:... و امّا صالحان را خداوند تأييد مى كند... صالحان وارث زمين خواهند بود و در آن هميشه ساكن خواهند بود. (2)

ص: 287

ولى آنچه مسلم است در اين خصوص سهم دين مقدس اسلام و مذهب تشيّع بيش از ساير مذاهب و اديان است، زيرا روايات اسلامى در اين خصوص به تفصيل نام او را معرفى نموده و او را فرزند امام حسن عسكرى دانسته و نسب ايشان را تا على بن ابى طالب و فاطمه زهرا عليهما السلام بيان كرده و آثارى كه قبل از ظهور واقع مى شود شرح داده و كيفيّت حكومت ايشان و اين كه از كجا شروع به قيام مى كند به تفصيل ذكر شده و نيز خصوصيات ديگرى كه در روايات به تفصيل آمده تا از اين مقام و منصب سوء استفاده نشود و دروغگويان ادعاى مهدويت نكنند.

در خاتمه به اين نكته توجه نمائيد كه لزومى ندارد براى اثبات مهدى موعود به بشارت هاى كتب عهدين و يا ساير كتب مذهبى از اديان و مذاهب گذشته استدلال كنيم، زيرا به قدرى براى اثبات حضرت مهدى عليه السلام دليل عقلى و نقلى داريم كه احتياجى به اين بشارت ها نيست، بلكه هدف ما تأكيد بر اين نكته است كه عقيده به ظهور يك نجات دهنده جهانى، يك عقيده مشترك دينى است و همه پيامبران به آن بشارت داده اند و تمامى ملل در انتظار او مى باشند.

ص: 288

ص: 289

مى خواستند به اين وسيله از ستمكاران انتقام بگيرند و امّت را رهايى ببخشند.

البته مخفى نماند كه ادّعاى مهدويت، و اين كه كسى خود را مهدى موعد بنامد و يا اجازه دهد كه ديگران او را اين گونه بخوانند، خود جرم بزرگى است و در واقع به بازى گرفتن عقيده پاك و صحيح مردم است، اگر چه قصد آنان، از بين بردن ستمكاران و كمك به مظلومين باشد. و متأسفانه اين حوادث سبب شد كه احاديث مجعولى هر چند اندك در تعريف و توصيف مهدى و علائم ظهور، در بين مردم شايع گردد تا بتوانند به وسيله آن روايات به خواسته خود نائل گردند. (1)

امّا در رابطه با شناخت مهدى واقعى بايد گفت كه نشانه هاى حضرت قائم عليه السلام در اسم و كنيه و لقب حضرت خلاصه نمى شود تا هر فردى با داشتن نام (محمد) و يا كنيه (ابوالقاسم) و يا لقب (مهدى) بتواند از اين جايگاه رفيع، سوء استفاده نمايد، بلكه آن مهدى موعود و آن عزيز غايب از انظار نشانه هاى بسيارى دارد كه حقانيت او در موقع ظهور همچون خورشيد در آسمان براى همگان واضح و روشن مى گردد.

به چند نمونه از آن نشانه ها كه در ده ها و صدها روايات ذكر شده، اشاره مى كنيم:

1- او يازدهمين فرزند پيغمبر صلى الله عليه و آله و دهمين فرزند على عليه السلام و نهمين فرزند امام حسين عليه السلام و هشتمين فرزند امام سجاد عليه السلام و هفتمين فرزند امام باقر عليه السلام و ششمين فرزند امام صادق عليه السلام و پنجمين فرزند امام كاظم عليه السلام و چهارمين فرزند امام رضا عليه السلام و سوّمين فرزند امام جواد عليه السلام و دومين فرزند امام هادى عليه السلام و فرزند بلا فصل امام عسكرى عليه السلام خواهد بود.

2- مهدى موعود داراى دو غيبت خواهد بود، ابتدا غيبت كوتاه و سپس غيبت دراز مدت.

3- مادرش به نام نرجس، نواده قيصر روم خواهد بود.

4- ولادت او هم چون ولادت موسى بن عمران به طور مخفى و معجزآسا واقع مى شود.

ص: 290

5- او با وجودى كه عمر طولانى دارد، در سيماى يك جوان، ظاهر مى گردد.

6- هنگام ظهور او، عيسى بن مريم از آسمان نزول مى كند و در نماز جماعت به حضرت مهدى اقتدا مى نمايد و او را يارى مى كند.

7- او بعد از ظهور سراسر زمين را تحت سيطره خود در مى آورد و عدل و داد را در همه جا برقرار مى سازد.

8- مهدى موعود از كنار خانه كعبه مقارن با ندا و صيحه آسمانى ظهور مى كند.

9- ياران خاص او 313 نفرند كه در كنار حضرت حاضر مى شوند.

10- بعد از ظهور، علم و عقل مردم به سرعت تكامل مى يابد و مردم به اسلام و عبادت روى مى آورند و در كمال امنيت به سر مى برند و يك دشمن اهل بيت يافت نمى شود و.. .. (1)

ص: 291

خدادادى خود، جواب گوى هرگونه سؤالات مردم بوده باشد و مدّعيان دروغگو براى يك لحظه هم در چنين مقامى نمى توانند قرار بگيرند.

ص: 292

پدران و اجداد بزرگوارش جواب گوى مسائل و خواسته هاى مردم مى باشد و لذا كسانى كه از اين عنوان (مهدويت) سوء استفاده كردند، به سرعت رسوا شدند و پيروان آنها مضمحل شده اند و از آنان حتى يك نفر هم به عنوان طرفدار باقى نمانده اند، بنابراين كسى نمى تواند خود را به عنوان مهدى موعود وانمود كند.

ميان ماه من تا ماه گردون تفاوت از زمين تا آسمان است

ص: 293

تشنه لبان با تمام وجود آن را در برگيرند. مثلًا از امام صادق عليه السلام نقل شده (1) (لا يكُونُ هذا الأمر حتّى يَذْهَبَ تِسْعَةُ أعْشار النّاسِ) قائم آل محمد عليهم السلام ظهور نمى كند مگر وقتى كه از هر ده نفر، نه نفرشان هلاك گردند، آيا مردم در چنين وضعى حكومت عادلانه و قوانين حيات بخش امام عصر را نخواهند پذيرفت؟

ما در عصر و زمان خودمان شاهد بوديم كه ملت ايران با تمام اختلافاتى كه در بين اقوام و احزاب وجود داشت براى نجات يافتن از حكومت طاغوت و ستمگر پهلوى چگونه با آغوش باز از امام خمينى استقبال نمودند و شعار (مرگ بر شاه) سردادند.

و ثالثاً: جزء اعتقاد ما پيروان قرآن و مكتبِ اهل بيت است كه تا حجّت و دليل روشن براى مردم از جانب خداوند اقامه نشود و راه حق از باطل معلوم نگردد، هرگز آنان مؤاخذه و عقوبت نخواهند شد چنان كه قرآن كريم مى فرمايد: «قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَةُ الْبالِغَة» (2)

(بگو: دليل رسا و قاطع براى خداست). يعنى دليلى از جانب خداوند براى مردم اقامه مى گردد كه جاى هيچ گونه بهانه اى باقى نمى گذارد.

وهمين مضمون در آيه ديگر اين گونه آمده است: «وَمَا كُنَّا مُعَذِّبينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا». (3)

ما مردم را هرگز عذاب نمى كنيم مگر اينكه رسول خودمان را براى او فرستاده و حجّت را بر او تمام نماييم.

بنابراين، همانگونه كه پيامبر صلى الله عليه و آله با ادّله و معجزات خود، حجت را بر همگان تمام كرد، وجود مقدس بقية اللَّه اعظم نيز قطعاً چنين خواهد كرد و با پيروى از جدّ بزرگوارش حجّت را بر همگان تمام مى كند و هرگز كسى بى جهت كشته نخواهد شد خصوصاً مسيحيان عالم كه جمعيت انبوهى از افراد روى زمين را تشكيل مى دهند، هنگامى كه ملاحظه كنند كه حضرت مسيح از آسمان فرود آمده و در اين قيام و نهضت جهانى حضرت مهدى را يارى مى نمايد، ديگر چه عذرى مى توانند بياورند؟

امّا با تمام اين اوصاف، گروهى خيره سر و لجوج و خودكامه در هر جامعه

ص: 294

و عصرى وجود دارند كه زير بار حق و حقيقت نمى روند و چنانچه اين افراد از موقعيت اجتماعى هم بر خوردار باشند، فتنه و آشوب ايجاد خواهند كرد، برخورد حضرت مهدى با اين افراد، قاطعانه خواهد بود و اين گونه افراد به دست ياران حضرت مهدى نابود مى گردند و تعداد آنها نسبت به تمام جمعيّت روى زمين، قطعاً اندكى بيش نيست.

ص: 295