عنوان و نام پدیدآور: امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام و خدمات فرهنگی، دکتر ناصر رفیعی
گفتگویی روزنامه قدس با دکتر ناصر رفیعی
به نقل از http: //www. qudsdaily. com/archive/1390/html/1/1390 - 01 - 31/page4. html

امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام روز یازدهم ذیقعده سال 148 ق. در مدینه متولد شد. نام مادرش «تُکْتَم» بود که بعد از تولد حضرت، از طرف امام کاظم عَلَیْهِ‌السَّلَام طاهره نام گرفت. نام مادر حضرت را «نَجْمَة» نیز گفته‌اند. نقش انگشتری آن حضرت «مَا شَاءَ اللَّه وَ لَا قُوَّةَ الاّ بالله» بوده است.
اسم حضرت: علی، کنیه: ابوالحَسَن الثانی، لقب: رضا، شروع امامت: سال 183 در سن 35 سالگی. مدت امامت: 19 یا 20 سال. فرزندان: دو پسر به نام جواد عَلَیْهِ‌السَّلَام فرزند دیگر به نام حسین. رافعی می‌نویسد:
امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام در سفری به قزوین آمده، در خانه داوود بن سُلَیْمَان مخفی شده است وی از امام نقل کرده است:
«فرزندی از حضرت که دو سال یا کمتر داشته در قزوین مدفون است.» این همان امامزاده حسین است که اکنون در قزوین بارگاهی دارد. به احتمال، این مسافرت در سال 193 ق. مقارن با مرگ رشید صورت گرفته است. [1].
شهادت: امام تا سال 201 ق. در مدینه بود، در رمضان آن سال وارد مَرو شده و در سن 55 سالگی، آخر صفر سال 203 ق. به علت خوردن انگور مسموم - به اجبار مأمون - مسموم شده و در طوس به خاک سپرده شد.

ده سال از مدت امامت حضرت با هَارُون الرَّشِید (193 - 183).
پنج سال با مُحَمَّد امین پسر هَارُون (198 - 193).
ده سال با عَبْداللَّه مأمون پسر دیگر هَارُون (218 - 193) که با برادرش جنگید.
امام در حدود 20 سال از مأمون بزرگتر بود.

ترجمه آثار علمی بیگانگان از زمان امویان شروع شد و در عصر عباسیان به ویژه در زمان هَارُون و مأمون به اوج خود رسید. (همان گونه که در این زمان وسعت کشور اسلامی به بالاترین حد خود در طول تاریخ رسید) مأمون نامه‌ای به پادشاه روم نوشت و مجموعه‌ای از علوم قدیم و آثار اَرَسْطو را درخواست کرد و جمعی از دانشمندان مانند «حجاج بن مَطَر» و «ابْن بِطْرِیق» و «سلما» سرپرست «بیت الحکمة» کتابخانه بزرگ بغداد را مأمور ترجمه آنها نمود.
«خالد بن یزید »، طب و شیمی را (می خواست از راه شیمی طلای مصنوعی به دست آورد) «حنین بن اسحاق» بعضی از کتب سقراط و جالینوس را، ابن مُقَفَّع، کلیله و دمنه و همین طور کتاب اِقْلِیدُس را، به عربی برگرداندند. خود مأمون نیز ترجمه می‌کرد. یعقوب ابن اسحاق کندی که در طب، فلسفه، حساب، منطق، هندسه و نجوم خبره بود و در تألیفات خود از روش اَرَسْطو پیروی می‌کرد، بسیاری از کتاب‌هایِ فلسفه را به عربی برگرداند و مشکلات آن را توضیح داد.
کسانی را به قُسْطَنْطَنِیَّة فرستاد تا کتاب‌هایِ کمیاب فلسفه، هندسه، موسیقی و طب را بیاورند. مُحَمَّد بن موسی خوارزمی - ریاضی دان بزرگ - جبر را از حساب جدا کرد. «دار الحکمه» کتابخانه بزرگی بود که به احتمال قوی هَارُون آن را بنیانگذاری و مأمون تقویت کرد و همچنان باقی بود تا بغداد به دست مغولان افتاد. آنان که از تمدن و فرهنگ بویی نبرده بودند آن را به آتش کشیدند.

به دنبال نهضت ترجمه آنچه مایه نگرانی بود اینکه در بین این مترجمان افرادی متعصب و سرسخت از مذاهب دیگر مانند زردشتی، صائبی، نَسْطُوری، برهمن‌هایِ هند، رومیان وجود داشتند و این فرصتی بود برای نشر افکار مسموم خود و القاء آن به جوانان و افراد ساده دل و همین طور محتوای خود این کتب نیز می‌توانست شبهاتی به همراه داشته باشد.
امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام با آگاهی از این خطر و با حضور فعال در جلسات بحث‌هایِ علمی که توسط مأمون برگزار می‌شد، سعی کردند جلو هرگونه انحراف احتمالی را بگیرند و برتری اهل بیت عَلَیْهِمُ‌السَّلَام را نشان دهند. [2].

در اینجا چند عقیده وجود دارد. از جمله:
الف) اینکه هدف محکومیت امام بود. دلیلش اینکه مأمون به «سُلَیْمَان مَرْوَزِی» گفت:
هدف من از برگزاری جلسه بحث چیزی جز این نیست که راه را بر او - امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام - ببندی. [5].
شاهد دیگر کلام امام که فرمود:
هنگامی که با اهل تورات به تورات‌شان، با اهل انجیل به انجیل‌شان، با اهل زبور با زبور‌شان، با ستاره پرستان به شیوه‌یِ عبِرانی‌شان، با موبدان به شیوه پارسی‌شان با رومیان به سبک خود‌شان استدلال کرده همه را به تصدیق سخن خود وادار کنم، مأمون خواهد فهمید که راه خطا را برگزیده و یقیناً پشیمان خواهد شد. [4].
آنچه این احتمال را تقویت می‌کند آن است که دربار مأمون تا پیش از شهادت امام، پیوسته محل برگزاری این مناظره‌ها بود؛ ولی پس از آن دیگر اثری از این مجالس علمی و بحث‌هایِ کلامی دیده نشد وقتی این محافل در از میان بردن شخصیت امام ناکام ماند، مأمون در اندیشه حذف فیزیکی امام فرو رفت و سرانجام ایشان را مسموم ساخت.
ب) مأمون خود، آدم بی‌فضلی نبود و تمایل داشت به عنوان یک زمامدار عالم در جامعه‌یِ اسلامی معرفی گردد و مورد توجه قرارگیرد. او شهرت به علم دوستی داشت و فیلسوف خلفای عباسی شناخته می‌شد. [5].

این مناظرات فراوان است و شَیخ صدوق در «عُیُون اَخْبار الرِّضَا» و علامه مجلسی در جلد 49 بِحارُ اَلاَنْوَار و استاد عزیزالله عُطَارِدی در کتاب مسند الامام الرضا جلد دوم آورده‌اند مهمترین این مناظرات عبارت است از:
1. مناظره با جَاثَلِیق (این کلمه لقب پیشوای عیسویان بود.)
2. مناظره با رَأس الْجَالُوت (این کلمه لقب پیشوای یهود بود.)
3. مناظره با هِرْبِذ اکبر (این کلمه لقب پیشوای زردشتی بود.)
4. با عمران صائبی (از پیروان حضرت یحیی عَلَیْهِ‌السَّلَام)
5. با سُلَیْمَان مَرْوَزِی؛ وی عالم بزرگ علم کلام در خطه‌یِ خراسان بود.
6. علی بن مُحَمَّد بن جَهم؛ ناصبی و دشمن اهل بیت.
7. مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره.

امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام نیز پیروان و خواص خویش را امر به تدوین علم و احادیث می‌نمود. در مصادر روایی، کتبی به حضرت نسبت داده شده است و جزء مؤلفات حضرت آورده‌اند از جمله:

این کتاب را «مسند الامام الرضا» نیز نامیده‌اند و بسیاری از روات فَرِیقَیْن این را نقل نموده و در بعضی از مصادر، اسامی بعضی از روات آن آمده است و نسخه‌هایِ متعدد از آن در «صَنْعَاء» و در «قم» تحت عنوان «کتاب ابن ابی الْجَعْد» که کنیه «احمد بن عامر بن سُلَیْمَان الطائی» است، در تهران و مشهد وجود دارد. [6].

رساله‌ای در مسائل طبّی که امام به درخواست مأمون نوشته است و مأمون دستور داد آن را با آب طلا بنویسند. لذا رساله ذَهَبِیَّة نامیده شد. [7].

مأمون مجالس علمی و مناظرات دینی و علمی بین امام و علماء ادیان دیگر برقرار می‌نمود. امام عَلَیْهِ‌السَّلَام نیز فرصت را غنیمت شمرده و حقانیت، تَشَیُّع و اسلام را به اثبات می‌رساند و اعتقادات دیگران را با استدلال رد می‌نمود که بعداً یکی از پیروان امام آن مجالس را گردآوری نمود. نَجَاشِی می‌گوید:
«حسین بن مُحَمَّد بن الفَضْل … ابو مُحَمَّد شَیخ من الهاشمیین، ثقة، … صنّف مجالس الرضا عَلَیْهِ‌السَّلَام مع اهل الادیان.»

این صحیفه را «ابوالحَسَن علی بن علی الْخُزَاعِی» برادر شاعر بزرگ شیعی یعنی دِعْبِل خُزاعِی نقل کرده است. شَیخ طوسی به همین سند از این کتاب روایت نقل نموده است.
محقق بزرگوار سید مُحَمَّد رضا جلالی حسینی احتمال داده است که این همان کتابی باشد که نَجَاشِی آن را ذکر کرده است. در مقدمه اَلْمُعْجَمُ المُفَهْرَس الالفاظ احادیث البحار 20 مورد از تألیفات امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام را نام می‌برد. [8].

علامه سید محسن امین فرمود:
«فیه حجج بالغة و مطالب جلیلة فی علم الکلام» کتب دیگری نیز برای امام شمرده‌اند که عبارت است از: کتابی که وریزة بن مُحَمَّد روایت کرده. کتابی به روایت علی بن مهدی، نسخه متبوعه بزرگی به روایت مُحَمَّد بن عَبْداللَّه و نسخه‌هایِ دیگر و «مسائل» به روایت معاویه بن سعید و «مسائل» به روایت حَسَن بن علی الْوَشَّاء و مسائل و کتب دیگری که در مجموع به بیست نسخه می‌رسد.
البته برخی در صحت انتساب این کتب به امام تردید کرده‌اند از جمله: دکتر مجید معارف می‌گوید:
«برخی از محققان آثاری به امام نسبت داده‌اند، از جمله: فقه رَضَوِی، رساله ذَهَبِیَّة در طب، رساله محض الاسلام، پاسخ به مسائل ابن سنان و کتاب علل ابن شاذان که انتساب آنها مورد تردید است.» و در این باره ارجاع داده است به تحلیلی از زندگانی امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام از مُحَمَّد جواد فَضل الله، معرفة الحدیث مُحَمَّد باقر بهبودی، سیرة الائمّه هاشم معروف حسنی و مجموعه آثار نخستین کنگره امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام وی می‌گوید:
آنچه به آنان منتسب گردیده نوعاً از مجعولات غُلات می‌باشد. زیرا شرایط امامان اجازه این امور را به آنان نمی‌داده است. [9].

آیت الله العظمی بروجردی در کتاب جامع الاحادیث می‌فرماید:
«ان عدد الکتب التی جمعت احادیث الشیعه فی زمان الامام الثامن عَلَیْهِ‌السَّلَام وصل الی الاربع مأئة، ثم قام جمع من فضلاء اصحاب الطبقة السادسة من اصحاب الامام الرضا عَلَیْهِ‌السَّلَام فی جمیع هذه الاحادیث الشریفة المتفرقة فی تلک الکتب ثم جمع تلامذتهم الاجلاء من امثال علی بن مهزیار الاهوازی والحسین ابن سعید الاهوازی تلک الاحادیث فی کتابین فکانا مرجعاً لعلماء الشیعة حتی قام ثقة الاسلام کلینی فی تألیف کتابه «الکافی» و الشیخ الصدوق فی کتابه «من لایحضره الفقیه» و الشیخ الطوسی فی کتابه «التهذیب» و «الاستبصار» و بهذا قد جمعت فی هذه الکتب الابعة الجوامع الحدیثیه الاولیة والثانویة باحسن وجه فکانت مرجعاً لعلماء الشیعة فی تلک الاعصار و الامصار و لان جمیع احادیث تلک الاصول اجتمعت فی هذه الکتب الاربعة، قلت المراجعة لتلک الاصول تدریجیاً حتی ترکت.» [10].
در زمان امام رضا عَلَیْهِ‌السَّلَام 20 نفر از اصحاب امام عَلَیْهِ‌السَّلَام کتاب حدیثی تألیف کرده‌اند. از جمله آنان می‌توان از حسین بن سعید (30 کتاب)، صَفْوَان بن یحیی (16 کتاب) و مُحَمَّد بن عُمَر الواقدی (28 کتاب) و موسی بن القاسم (15 کتاب) نام برد. شَیخ طوسی آمار رجال امام را به 318 راوی رسانده است. [11].

[1] حیات فکری و سیاسی، ص 426.
[2] سیره پیشوایان، ص 509.
[3] سیره، ص 512 و 513.
[4] همان.
[5] حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص 483.
[6] مقدمه اَلْمُعْجَمُ المُفَهْرَس، ص 44.
[7] اعیان الشیعه، ج 2، ص 26 وی می‌گوید:
«له مؤلفان کثیره» بعد هفت مورد را نام می‌برد.
[8] مقدمه اَلْمُعْجَمُ المُفَهْرَس، ص 44 و 45.
[9] تاریخ عمومی حدیث … و مجموعه معارف، ص 313 - 314.
[10] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج 1، ص 13.
[11] دروس فی نصوص الحدیثیة، مهریزی، ص 91.

بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».