ص: 2

دل آرامِ عرصه طوس

پیرامون احادیث

فضائل زیارت حضرت رضا صلوات اللّه علیه

محمّدرضا شی_خ زاده

نشر مولود کعبه

ص: 3

دل آرام عرصه طوس

محمّدرضا شیخ زاده

نشر مولود کعبه

حروفچینی : سجّاد

چاپ : نگارش

چاپ سوم : 1500 نسخه

شوال 1435 / شهریور 1393

مرکز پخش :

ق_م _ خیابان شه_دا (صفائی_ه) ، کوچه 28، کوچه پنجم، پلاک 79

تلفن : 37737410 _ فاکس : 37732298 _ صندوق پستی : 7511 _ 35371

شابک 0 - 09 - 6343 - 964 0 - 09 - 6343 ISBN 964 -

3000 تومان

ص: 4

ص: 5

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

الحمدللّه الّذی وفّقنی لزیارتک فی البقعة الّتی قُلتَ فی حقّها: هی واللّه روضة من ریاض الجنّة...(1)

مولای! ما أحسب فی صحیفتی عملاً أرجی عندی من زیارتک.(2)

زیارت قبور امامان صلوات اللّه علیهم دارای فضیلتها و آثار زیادی است که بیان آن، خود نیاز به کتابی مستقل دارد، امّا در این مقدّمه ی کوتاه برآنیم تا با استعانت از کلام خود آن بزرگواران به بعضی از این آثار اشاره ای داشته باشیم.

وشّاء می گوید: از حضرت رضا صلوات اللّه علیه شنیدم که فرمودند:

«اِنَّ لِکُلِّ اِمامٍ عَهدَا فِی عُنُقِ أَولِیائِهِ و شِیعَتِهِ و اِنَّ مِن تَمامِ الوَفاءِ بالعَهدِ و حُسنِ الأَداءِ زِیارَةَ قُبُورِهِم. فَمَن زَارَهُم رَغبَةً فِی زِیارَتِهِم و تَصدِیقَا بِما رَغِبُوا فِیهِ کَانَ اَئِمَّتُهُم

ص: 7

شُفَعاءَهم یَومَ القِیامَة.»(1)

«هر امامی عهد و پیمانی بر گردن دوستان و شیعیانش دارد و از تمامیّت وفای به این عهد و نیکو ادا نمودن آن رفتن به زیارت قبور آنهاست. بنابراین، کسی که با میل و ایمان به ثوابهای آن، به زیارت این بزرگواران برود ایشان روز قیامت شفیع او خواهند بود.»

جابر از حضرت باقر صلوات اللّه علیه نقل می کند که فرمودند: امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه فرمودند:

«زَارَنا رَسُولُ اللّه ِ صلی اللّه علیه وآله وسلّم و قَد أَهدَتْ لَنا أُمُّ أَیمَنَ لَبَنا و زَبَدا و تَمْرا. قَدَّمنَا مِنهُ فَأَکَلَ. ثُمَّ قَامَ اِلی زَاوِیَةِ البَیتِ، فَصَلّی رَکَعاتٍ. فَلَمّا کَانَ فِی آخِرِ سُجُودِهِ بَکی بُکَاءً شَدِیدا، فَلَم یَسْأَلْهُ اَحَدٌ مِنَّا اِجلاَلاً واعِظَاما لَه.

فَقَامَ الحُسَینُ صلوات اللّه علیه، فَقَعَدَ فِی حَجرِهِ و قَالَ لَه: یَا أَبَه! لَقَد دَخَلتَ بَیتَنَا، فَما سَرَرنا بِشَیءٍ کَسُرُورِنَا بِدُخُولِکَ، ثُمَّ بَکَیتَ بُکاءً غَمَّنَا. فَمَا أَبکاکَ؟

فَقَالَ: یَابُنَیَّ! أَتانِی جِبرائِیلُ علیه السَّلام آنِفا، فَأَخبَرَنی أَنَّکم قَتلی و أَنَّ مَصَارِعَکم شَتّی.

فَقَالَ: یَا أَبَه! فَما لِمَن یَزُورُ قُبُورَنا عَلی تَشَتُّتِها؟

فَقَالَ: یَا بُنَیَّ! أُولئِکَ طَوائِفُ مِن اُمَّتِی یَزُورُونَکُم، فَیَلتَمِسُونَ

ص: 8

بِذلِکَ البَرَکَةَ وحَقِیقٌ عَلَیَّ أَن آتِیَهُم یَومَ القِیامَةِ حَتّی اُخَلِّصَهُم مِن اَهوالِ السَّاعَةِ مِن ذُنُوبِهِم ویُسْکِنَهُم اللّه ُ الجَنَّةَ.»(1)

«رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم به دیدن ما آمدند. امّ ایمن مقداری شیر، کره (یا سرشیر) و خرما برای ما هدیه آورده بود. ما آنها را به پیامبر تقدیم کردیم و ایشان نیز از آنها میل فرمودند. بعد از آن، به گوشه ای از اتاق تشریف برده و چند رکعت نماز بجای آوردند. زمانی که در سجده ی آخر بودند گریه ی شدیدی نمودند.

ما به خاطر جلالت و بزرگواری ایشان از علّت آن سؤال ننمودیم، امّا حسین صلوات اللّه علیه به آغوش آن بزرگوار رفت و گفت: ای پدر عزیز! وقتی به خانه ی ما آمدید از چیز دیگری به اندازه ی آمدن شما خوشحال نبودیم، امّا چنان گریه ای نمودید که ما را غمگین ساخت. علّت گریه ی شما چه بود؟

پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلّم فرمودند:

پسرم! جبرئیل الآن به نزد من آمد و خبر داد که شماها کشته می شوید و محلّهای قتلتان پراکنده خواهد بود.

حسین صلوات اللّه علیه عرض کرد: کسی که به زیارت قبور ما _ با پراکندگی شان _ بیاید چه ثوابی دارد؟

فرمودند: پسرم! اینان گروهی از امّت منند که شما را زیارت می کنند و از آن برکت می جویند. بر من بایسته و سزاوار است که روز قیامت به نزد آ نها بیایم تا آنها را از هراسهائی که از

ص: 9

گناهانشان دارند نجات دهم. خداوند آنها را در بهشت مسکن می دهد.»

حضرت صادق صلوات اللّه علیه از پدران گرامیشان صلوات اللّه علیهم، از امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه نقل می کنند که رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم به ایشان فرموده اند:

«... و اِنَّ اللّه َ جَعَلَ قُلُوبَ نُجَبَاءَ مِن خَلقِهِ و صَفوَةٍ مِن عِبادِه تَحِّنُ اِلَیکُم و تَحتَمِلُ المَذِلَّةَ و الأَذی، فَیُعَمِّرُونَ قُبُورَکُم و یُکثِرُونَ زِیارَتَها، تَقَرُّبَا مِنهُم اِلَی اللّه ِ وَ مَوَدَّةً مِنهُم لِرَسُولِه.

أُولئِکَ یا عَلِیُّ! المَخْصُوصُونَ بِشَفاعَتِی، الوَارِدُونَ حَوضِی و هُم زُوّاری غَدَا فِی الجَنَّةِ.

یَا عَلِیُّ! مَن عَمَّرَ قُبُورَکم و تَعَاهَدَها فَکَأَنَّما اَعَانَ سُلَیمانَ بنَ داوُدَ عَلی بِناءِ بَیتِ المَقْدِسِ و مَن زَارَ قُبُورَکُم عَدَلَ ذلِکَ ثَوابَ سَبعِینَ حَجَّةً بَعدَ حَجَّةِ الإِسلامِ و خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ حَتّی یَرجِعَ مِن زِیارَتِکُم کَیَومٍ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ.

فَأَبشِر و بَشِّر أَولِیائَکَ و مُحِبِّیکَ مِن النَّعِیمِ و قُرَّةِ العَینِ بِما لاَ عَینٌ رَأَتْ و لا اُذُنٌ سَمِعَتْ و لا خَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ وَلکِن حُثالَةٌ مِن النَّاسِ یُعَیَّرُوْنَ زُوَّارَ قُبُورِکُم کَما تُعَیَّرُ الزَّانِیَةُ بِزِنائِها. أُولئِکَ شِرارُ اُمَّتِی، لا اَنَالُهُم اللّه ُ شَفاعَتِی و لا یَرِدُونَ حَوضِی.»(1)

ص: 10

«... همانا خداوند دلهای پاکان و برگزیدگان خلقش را به سوی شما متوجّه می نماید. آنها اذیّت و خواری را تحمّل می کنند تا قبور شما را آباد نمایند و زیاد به زیارت شما می آیند به خاطر نزدیک شدنشان به خدا و دوستیشان به رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم.

ای علیّ! این گروه به شفاعت من اختصاص دارند و در کنار حوضم وارد می شوند و فردای قیامت در بهشت از زیارت کنندگان من خواهند بود.

ای علیّ! کسی که قبرهای شما را تعمیر کند و هم پیمان با آنها باشد (یعنی به زیارت آنها رود) مثل کسی است که سلیمان بن داوود را در ساختن بیت المقدس کمک کرده است.

کسی که به زیارت قبور شما برود، این عمل او معادل هفتاد حجّ بعد از حجّ واجب او خواهد بود و تا زمانی که از زیارت شما برگردد _ مثل بچّه ای که تازه از مادرش متولّد شده است _ از گناهانش خارج می شود.

پس به دوستان و محبّانت نعمتها و روشنائی چشمی را بشارت بده که هیچ چشمی ندیده باشد و هیچ گوشی نشنیده باشد و بر قلب هیچ بشری خطور ننموده باشد. امّا گروه پستی از مردم زیارت کنندگان قبور شما را سرزنش می کنند؛ چنان که زن بدکاره ای به عملش سرزنش شود. اینها بدترین گروه از امّت منند. خداوند شفاعت مرا شامل آنها نگرداند و بر حوضم داخلشان ننماید.»

ص: 11

پس؛ از این روایات استفاده می شود که زیارت قبرهای ائمّه صلوات اللّه علیهم به خاطر تمامیّت وفای به عهدی است که ما با آنان داریم و برای تبرّک جستن به آن قبور و برای نزدیک شدن به خدا و به خاطر دوست داشتن رسول خداصلی اللّه علیه وآله وسلّم و رسیدن به شفاعت آن بزرگوار و برای آمرزش گناهانمان و نائل شدن به ثوابها و نعمتهای غیر قابل توصیف است.

البتّه؛ اینها مختصری از آن همه فضیلتها و آثاری است که بر زیارت قبور آن بزرگواران مترتّب است.

به امید آن که خداوند ما را از زیارت کنندگان حقیقی آن سروران و به خصوص از زیارت کنندگان حضرت رضا صلوات اللّه علیه _ که بالاترین درجه را نسبت به زیارت کنندگان بقیّه ی امامان صلوات اللّه علیهم دارند(1) _ محسوب فرماید.

قم المقدّسة

محمّدرضا شیخ زاده

شوّال 1419

ص: 12

ص: 14

1

2

3

غربتش(1) زیارت کند خداوند گناهان گذشته و آینده ی او را _ اگرچه به اندازه ی تعداد ستارگان و قطره های باران و برگهای درختان باشند _ می آمرزد.»

ص: 18

4

خدای بلندمرتبه و عزیز مزد کسی که در زمان قبل از فتح مکّه انفاق نموده و در آن موقع جنگ کرده (یعنی پیش از فتح مکّه، در راه خدا بذل مال و جان نموده) به او می دهد.»

ص: 20

5

به آن طوس گفته می شود. کسی که در آنجا او را با شناخت حقّش زیارت کند من به دست خودم، در روز قیامت، او را می گیرم و داخل بهشت می نمایم _ اگرچه اهل انجام دادن گناهان کبیره باشد _ .»

گفتم: فدایت گردم؛ شناخت حقّشان چیست؟

فرمودند:

«بداند که ایشان واجب الاطاعه هستند و از وطنشان دور مانده و شهید شده اند. کسی که با شناخت حقّشان ایشان را زیارت کند خدای بلندمرتبه و بزرگ مزد هفتاد شهید از شهیدانی که در پیشگاه رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله وسلّم با درستی و حقیقت کشته شده اند، به او می دهد.»

ص: 22

6

7

8

9

قَالَ: «نَعَم، اِذَا کَانَ یَومَ القِیامَةِ کَانَ عَلی عَرشِ اللّه ِ اَربَعَةٌ مِن الأَوَّلِینَ و اَربَعَةٌ مِن الآخِرینَ؛ فَامَّا الأَربَعَةُ الَّذینَ هُم مِنَ الأَوَّلِینَ فَنُوحٌ و اِبراهِیمُ و مُوسی و عِیسی علیهم السّلام و اَمَّا الأَربَعَةُ الَّذِینَ هُم مِنَ الآخِرینَ فَمُحمَّدٌ وَ عَلِیٌّ والحَسَنُ والحُسَینُ صلوات اللّه علیهم،

ثُمَّ یُمَدُّ المِطْمَارُ، فَیَقعُدُ مَعَنَا مَن زَارَ قُبُورَ الأَئِمَّةِ صلوات اللّه علیهم. أَلاَ اِنَّ اَعلاَهُم دَرَجَةً و اَقرَبَهُم حَبْوَةً زُوَّارُ قَبرِ وَلَدِی عَلِیٍّ صلوات اللّه علیه.»

بحارالأنوار: 102/41 ح 46، از کامل الزیارات: 511 و در آن آمده است: «ثُمَّ یُمَدُّ المِضْمَارُ».

از یحیی بن سلیمان مازنیّ،از حضرت موسی بن جعفر صلوات اللّه علیهما روایت شده است که فرمودند:

«کسی که قبر فرزندم را زیارت کند در نزد خدا برای او مثل ثواب هفتاد حجّ پذیرفته شده است.»

یحیی می گوید: گفتم: هفتاد حجّ؟!

فرمودند: «بله، هفتصد حجّ.»

گفتم: هفتصد حجّ؟!

فرمودند: «بله، هفتاد هزار حجّ.»

گفتم: هفتاد هزار حجّ؟!

فرمودند: «چه بسیار حجّی که قبول نمی شود. کسی که او را زیارت کند و (یا) شبی نزد قبر او بماند مثل کسی است که خدا را در عرشش زیارت کرده باشد.»

گفتم: مثل کسی که خدا را در عرشش زیارت کرده باشد؟!

فرمودند: «بله، زمانی که روز قیامت فرا می رسد بر روی عرش خدا

ص: 27

چهار نفر از اوّلین(1) و چهار نفر از آخرین(2) خواهند بود؛ امّا چهار نفری که از اوّلین خواهند بود: نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السّلام هستند و امّا چهار نفری که از آخرین خواهند بود: محمّد، علی، حسن و حسین صلوات اللّه علیهم هستند.

سپس ریسمانی کشیده می شود و کسانی که به زیارت قبور امامان صلوات اللّه علیهم رفته باشند همراه ما می نشینند.

آگاه باشید؛ که بلندترین آنها از جهت درجه (درجه شان از همه بلندتر) و نزدیک ترین آنها از جهت پاداش الهی (عطایشان از همه بیشتر) زائران قبر فرزندم علیّ صلوات اللّه علیه هستند.»

ص: 28

10

«همانا؛ در خراسان بارگاهی است که زمانی محلّ رفت و آمد فرشتگان گردد. پس همیشه _ تا زمانی که در صور دمیده شود (یعنی تا روز قیامت ) _ گروهی از آنها از آسمان به پایین می آیند و گروهی از زمین به بالا می روند.»

به ایشان گفته شد: ای پسر رسول خدا! این بارگاه کدام است؟

فرمودند: «آن در سرزمین طوس است. به خدا قسم؛ آنجا باغی از باغهای بهشت است. کسی که مرا در این بارگاه زیارت کند مثل کسی است که رسول خداصلّی اللّه علیه وآله وسلّم را زیارت نموده باشد و خدای بزرگ به سبب این زیارتش ثواب هزار حجّ قبول شده و هزار عمره ی پذیرفته شده برای او می نویسد و من و پدرانم صلوات اللّه علیهم شفاعت کنندگان او در روز قیامت خواهیم بود.»

ص: 30

11

به ایشان گفته شد: ای پسر رسول خدا! چه کسی شما را شهید می کند؟

فرمودند: «بدترین خلق خدا در زمان من، به وسیله ی زهر، مرا می کشد. سپس در خانه ای که محلّ از بین رفتن و هلاکت است و در سرزمینی دور از وطنم، دفنم می نماید.

آگاه باشید؛ هر کس مرا در غربتم زیارت کند، خدای بلند مرتبه برای او مزد صد هزار شهید و صد هزار راستگو و درست کردار و صد هزار حجّ و عمره بجاآورنده و صدهزار جهادکننده می نویسد و در درجه و گروه ما محشور می شود و همراه ما در مرتبه های بالای بهشت قرار داده می شود.»

ص: 32

12

لا فِی صُورَةِ اَحَدٍ مِن اَوصِیائِی و لا فِی صُورَةِ اَحدٍ مِن شِیعَتِهِم و اِنَّ الرُؤیَا الصَّادِقَةَ جُزءٌ مِن سَبعِینَ جُزءَا مِن النُبُوَّةِ.»

بحارالأنوار: 102/32 ح 3، از عیون اخبارالرّضا علیه السلام : 2/257 و امالی صدوق: 120.

از علی بن حسن بن فضّال، از پدرش، از حضرت رضا صلوات اللّه علیه نقل شده است که مردی از اهالی خراسان به آن حضرت عرض کرد:

ای پسر رسول خدا! پیامبرصلّی اللّه علیه وآله وسلّم را در خواب دیدم، مثل این که به من می فرمودند:

شما چگونه خواهید بود زمانی که پاره ائی از من در سرزمین شما دفن شود؟ و چگونه امانت مرا حفظ خواهید کرد زمانی که ستاره ی من در خاک شما پنهان شود؟

حضرت رضا صلوات اللّه علیه به او فرمودند:

«منم آن کسی که در سرزمین شما دفن می شود و من پاره ی تن پیامبر شمایم و منم آن امانت و آن ستاره.

آگاه باشید؛ کسی که مرا زیارت کند در حالی که می شناسد آن حقّی را که خدای بزرگ برای من واجب گردانیده و اطاعت از مرا لازم شمرده، در روز قیامت من و پدرانم صلوات اللّه علیهم شفیعان او خواهیم بود و کسی که ما شفاعت کنندگان او در روز قیامت باشیم، نجات پیدا می کند، اگرچه؛ گناهانی مثل گناهان همه ی جنّیان و انسانها بر گردن او باشد.

پدرم برای من روایت کردند، از جدّم، از پدرشان، از پدران گرامیشان صلوات اللّه علیهم که رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم فرمودند:

ص: 34

کسی که مرا در خواب ببیند به یقین خود مرا دیده، چرا که؛ شیطان به شکل من و به شکل هیچ یک از جانشینانم و به شکل هیچ یک از شیعیان آنها درنمی آید و همانا؛ خواب راست و صحیح یک قسمت از هفتاد قسمت نبوّت است.»

ص: 35

13

14

دستگیری نمودن حضرت رضا صلوات اللّه علیه

عَن حَمدانَ الدِّیوَانِیِّ قَالَ: قَالَ الرِّضَا صلوات اللّه علیه:

«مَن زَارَنِی عَلی بُعدِ دَارِی اَتَیتُهُ یَومَ القِیامَةِ فِی ثَلاثِ مَواطِنَ حَتّی اُخَلِّصَهُ مِن أَهوَالِها : اِذَا تَطَایَرَتِ الکُتُبُ؛ یَمِینَا و شِمالاًَ و عِندَ الصِّراطِ و عِندَ المِیزَانِ.»

بحارالأنوار: 102/34 ح 13، از الخصال: 1/167 و امالی صدوق: 183.

از حمدان دیوانی نقل شده است که گفت: حضرت رضا صلوات اللّه علیه فرمودند:

«کسی که مرا _ با توجّه به دوری خانه ام _ زیارت نماید، روز قیامت در سه محلّ به نزد او می آیم تا او را از ترسهای آنها نجات دهم:

زمانی که نامه های اعمال به دست راست و چپ (نیکوکاران به دست راست و بدکاران به دست چپ) داده می شود و در هنگام عبور از پل صراط و در هنگام حسابرسی اعمال.»

ص: 37

15

16

آنها به من سلام نمی کند، مگر این که به سبب شفاعت ما اهل بیت آمرزش خدا و بخشش او بر او واجب می شود.»

ص: 40

17

شنیدم که فرمودند:

«همانا؛ من به زودی با زهر مسموم شده، مظلومانه کشته خواهم شد و در کنار هارون مدفون می شوم و خدای عزیز و بزرگ مزار مرا محلّ رفت و آمد شیعیان و خانواده ام قرار خواهد داد. پس کسی که مرا در دوری از وطنم زیارت کند، بازدید من از او در روز قیامت برای آن شخص واجب می شود.

قسم به آن کسی که محمّد صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را به نبوّت گرامی داشت و او را بر جمیع بندگانش برگزید؛ هیچ کدام از شما دو رکعت نماز نزد قبر من نمی خواند مگر این که آمرزش خدای بزرگ _ در روزی که او را ملاقات می کند _ بر او واجب می شود.

قسم به آن کسی که بعد از محمّد صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ما را به امامت گرامی داشت و ما را به وصایت ایشان مخصوص نمود؛ همانا زائران قبر من گرامی ترین واردشوندگان بر خدا در روز قیامت خواهند بود. هیچ مؤمنی نیست که مرا زیارت کند و (در مسیر زیارت) قطره ای از آسمان بر صورت او بچکد مگر این که خدای بزرگ بدن او را بر آتش حرام می کند.»

ص: 42

18

19

20

21

22

حضرت به من فرمودند:

«در جای خودت باش.» سپس داخل اندرون شدند و بعد در حالی که اشک از چشمان مبارکشان بر دو گونه شان جاری بود بیرون آمدند و فرمودند:

«زیارت کنندگان قبر ابی عبداللّه صلوات اللّه علیه زیادند و زیارت کنندگان قبر پدرم صلوات اللّه علیه در طوس کم.»

ص: 48

23

24

25

از محمّدبن سلیمان نقل شده است که گفت: از حضرت جواد صلوات اللّه علیه سؤال کردم درباره ی مردی که حجّ واجب خود را انجام داده به نحوی که در عمره ی تمتّع باشد و داخل حجّ شود، پس خدای بزرگ او را به اتمام حجّ و عمره کمک نموده، سپس به مدینه می رود و بر پیامبرصلّی اللّه علیه وآله وسلّم سلام می نماید.

پس از آن، به حضور پدرتان امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه می رسد، در حالی که به حقّ آن بزرگوار شناخت دارد و می داند که ایشان حجّت خدا بر خلقش می باشند و طریقی به سوی خدا هستند که باید از آن راه به خدا رسید، بر ایشان سلام می کند. سپس به نزد اباعبداللّه صلوات اللّه علیه می رود و بر ایشان نیز سلام می نماید. پس از آن، به بغداد می رود و بر حضرت موسی بن جعفر صلوات اللّه علیهما سلام می کند، آنگاه به وطنش برمی گردد.

اگر خدای بزرگ در چنین وقتی وسائل حجّ (استطاعت رفتن به حج) به او نصیب نمود کدامیک فضیلتش بیشتر است؛ این کسی که حجّ واجب را انجام داده باز به حجّ برود یا به خراسان به سوی پدر شما برود و برایشان سلام کند؟ فرمودند:

«بلکه اگر به خراسان برود و بر پدرم صلوات اللّه علیه سلام نماید فضیلتش بیشتر است و باید این زیارت او در رجب باشد. ولی سزاوار نیست در این زمانِ ما، آن را بجا آورید؛ چرا که از طرف پادشاه، بر ما و شما بدی می رسد (چون احتمال ضرر در زمان حضرت صلوات اللّه علیه داده می شده، از این جهت، ایشان آن را نهی نموده اند).»

ص: 52

26

با غسل باشد و در نزد سَر مبارک آن حضرت، دو رکعت نماز بخواند و حاجت خود را در قنوت آن، از خدای بزرگ بخواهد. همانا؛ حاجت او _ مادامی که در مورد گناهی یا قطع رحِمی نباشد _ برآورده می شود.

همانا؛ محلّ قبر ایشان جایگاهی است از جایگاههای بهشت. هیچ مؤمنی ایشان را زیارت نمی کند مگر این که خدای بلندمرتبه او را از آتش آزاد و در بهشت وارد می نماید.»

ص: 54

27

کسی که حضرت رضا صلوات اللّه علیه یا یکی از امامان صلوات اللّه علیهم را زیارت کند و نماز جعفر (طیّار) علیه السّلام را نزد ایشان بخواند، همانا؛ برای او به عوض هر رکعت، ثواب کسی که هزار حجّ و هزار عمره بجا آورده و هزار بنده آزاد کرده و هزار مرتبه در راه خدا _ به همراه پیامبر مُرسلی _ به جهاد ایستاده باشد، نوشته می شود و به عوض هر قدم، برای او ثواب صد حجّ و صد عمره و آزاد کردن صد بنده در راه خدا نوشته می شود و برای او صد عمل نیک ثبت می شود و از او صد گناه پاک می گردد.

ص: 56

ص: 58

اَللّهُمَّ بِشَفاعَتِهِ الْمَقْبُولَةِ وَ دَرَجَتِهِ الرَّفیعَةِ؛ اَنْ تُنَفِّسَ بِهِ کَرْبی، وَ تَغْفِرَبِه ذَنْبی، وَ تُسْمِعَهُ کَلامی، وَ تُبَلِّغَهُ سَلامی.

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حُجَّةَ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا نُورَاللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا عَیْبَةَ عِلْمِ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَعْدِنَ حِکْمَةِ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حامِلَ کِتابِ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا حافِظَ سِرِّاللّه ِ، اَنْتَ الَّذی قالَ فی حَقِّکَ قاتِلُ الْکَفَرَةِ وَقامِعُ الْفَجَرَةِ؛ عَلِیٌّ اَمیرُالْمُؤْمِنینَ وَ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِ الْعالَمینَ صَلَواتُ اللّه ِ وَ سَلامُهُ عَلَیْهِ: سَیُقْتَلُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدی بِأَرْضِ خُراسانَ بِالسَّمِّ ظُلما؛ اِسْمُهُ اِسْمی وَ اسْمُ اَبیهِ اِسْمُ ابْنِ عِمْرانَ مُوسی عَلَیْهِ السَّلامُ، اَلا فَمَنْ زارَه فی غُرْبَتِهِ غَفَرَاللّه ُ لَه ذُن_ُوبَهُ؛ ما تَقَدَّمَ مِنْها وَ ما تَاَخَّرَ وَ لَوْ کانَتْ مِثْلَ عَدَدِالنُّجُومِ وَ قَطْرِ الاْءَمْطارِ وَ وَرَقِ الاْءَشْجارِ.

مَوْلایَ مَوْلای! ها اَن_َا ذا واقِفٌ بَیْنَ یَدَیْکَ، وَذُن_ُوبی مِثْلُ عَدَدِ النُّجُومِ وَ قَطْرِ الاْءَمْطارِ وَ وَرَقِ الاْءَشْجارِ، وَ لَیْسَ لی وَسیلَةٌ اِلی مَحْوِها اِلاّ رِضاکَ.

ص: 60

مَوْلایَ! ما اَحْسِبُ فی صَحِیفَتی عَمَلاً اَرْجی عِنْدی مِنْ زِیارَتِکَ. کَیْفَ وَ قَدْ قالَ فی حَقِّها باقِرُ عِلْمِ الاْءَوَّلینَ وَالاْآخِرینَ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَیْهِ: یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وَلَدی مُوسی؛ اِسْمُهُ اِسْمُ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ، فَیُدْفَنُ بِأَرْضِ خُراسانَ. مَنْ زارَه، عارِفا بِحَقِّهِ، اَعْطاهُ اللّه ُ اَجْرَ مَنْ اَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ.

فَاَتَیْتُکَ، زائِرا، عارِفا بِحَقِّکَ، عالِما بِاَن_َّکَ اِمامٌ مُفْتَرَضُ الطّاعَةِ، غَریبٌ، شَهیدٌ، راجِیا بِما قالَهُ الصّادِقُ عَلَیْهِ السَّلامُ وَالصَّلوةُ : یُقْتَلُ حَفَدَتی بِأَرْضِ خُراسانَ، فی مَدینَةٍ یُقالُ لَها: طُوسٌ. مَنْ زارَه، عارِفا بِحَقِّهِ، اَخَذْتُهُ بِیَدِی یَوْمَ الْقِیامَةِ، وَاَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ وَ اِنْ کانَ مِنْ اَهْلِ الْکَبائِرِ. قیلَ لَه: ما عِرْفانُ حَقِّهِ؟

قالَ: اَلعِلْمُ بِاَنَّهُ اِمامٌ مُفْتَرَضُ الطّاعَةِ، غَریبٌ، شَهیدٌ. مَنْ زارَه، عارِفا بِحَقِّهِ، اَعْطاهُ اللّه ُ اَجْرَ سَبْعِینَ شَهیدا مِمَّنِ اسْتُشْهِدَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللّه ِ صَلَّی اللّه ُ عَلَیْهِ وآله.

یَابْنَ رَسُولِ اللّه ِ! اَبْتَغی بِزِیارَتِکَ مِنَ اللّه ِ تَعالی غُفْرانَ ذُن_ُوبی، وَ ذُن_ُوبِ والِدَیَّ وَالْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ

ص: 61

وَاَسْئَلُکَ الاِْءتْیانَ الْمَوْعُودَ فِی الْمَواطِنِ الثَّلاثَةِ: عِنْدَ تَطائُرِ الْکُتُبِ وَ عِنْدَ الصِّراطِ وَ عِنْدَالْمیزانِ.

وَ قُلْتَ _ وَ قَوْلُکَ حَقٌّ _ : اِنَّ شَرَّ ما خَلَقَ اللّه ُ فی زَمانی یَقْتُلُنی بِالسَّمِّ، ثُمَّ یَدْفُنُنی فی دارِ مَضِیعَةٍ وَ بِلادِ غُرْبَةٍ. اَلا فَمَنْ زارَنی فی غُرْبَتی کَتَبَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ اَجْرَ مِأَةِ اَلْفِ شَهیدٍ، وَ مِأَةِ اَلْفِ صِدِّیقٍ، وَ مِأَةِ اَلْفِ حاجٍّ وَ مُعْتَمَرٍ، وَ مِأَةِ اَلْفِ مُجاهِدٍ، وَحُشِرَ فی زُمْرَتِنا، وَ جُعِلَ فِی الدَّرَجاتِ العُلی مِنَ الْجَنَّةِ رَفیقَنا.

اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذی وَفَّقَنی لِزِیارَتِکَ فِی الْبُقْعَةِ الَّتی قُلْتَ فی حَقِّها : هِیَ وَاللّه ِ؛ رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّةِ. مَنْ زارَنی فی تِلْکَ الْبُقْعَةِ کانَ کَمَنْ زارَ رَسُولَ اللّه ِ صَلَّی اللّه ُ عَلَیهِ وآله، وَ کَتَبَ اللّه ُ لَه ثَوابَ اَلْفِ حَجَّةٍ مَبْرُوْرَةٍ، وَ اَلْفِ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ، وَ کُنْتُ اَنَا وَ آبائی شُفَعاءَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ. فَکُنْ شَفیعی بِآبائِکَ الطّاهِرِینَ وَ اَوْلادِکَ الْمُنْتَجَبینَ. (یا) مَوْلایَ! اَنْتَ الَّذی لا یَزُورُکَ اِلاَّ الْخَواصُّ مِنَ الشِّیعَةِ، فَبِحَقِّکَ وَ بِحَقِّ شِیعَتِکَ؛ نَسْئَلُ اللّه َ اَنْ تَشْفَعَنی، وَ نَسْئَلُ اللّه َ اَنْ یَحْشُرَنی مَعَ شِیعَتِکَ

ص: 62

فی مُسْتَقَرٍّ مِنَ الرَّحْمَةِ مَعَکُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ، مَعَکُمْ مَعَکُمْ لا مَعَ غَیْرِکُمْ، بَرِئْت اِلَی اللّه ِ مِنْ اَعْدائِکُمْ وَ تَقَرَّبْتُ بِاللّه ِ اِلَیْکُمْ. اِنِّی مُؤْمِنٌ بِإِیابِکُمْ، مُنْتَظِرٌ لاِءَمْرِکُمْ، مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ، مُتَرَقِّبٌ لِدَوْلَتِکُمْ، عارِفٌ بِعِظَمِ شَأْنِکُمْ، عالِمٌ بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَکُمْ، مُوالٍ لَکُمْ وَ لاِءَوْلِیائِکُمْ، مُبْغِضٌ لاِءَعْدائِکُمْ، عائِذٌ بِکُمْ، لائِذٌ بِقُبُورِکُمْ.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍنِالنَّبِیِّ وَالْوَصِیِّ وَالْبَتُولِ وَالسِّبْطَیْنِ وَالسَّجّادِ وَالْباقِرِ وَ الصّادِقِ وَالْکاظِمِ وَالرِّضا وَ التَّقِیِ وَالنَّقِیِّ وَالْعَسْکَرِیِّ وَالْمَهْدِیِّ صاحِبِ الزَّمانِ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیهِمْ اَجْمَعینِ.

اَللّهُمَّ اِنَّ هؤُلاءِ اَئِمَّتُنا وَ سادَتُنا وَ قادَتُنا وَ هُداتُنا وَ رُعاتُنا.

اَللّهُمَّ وَفِّقْنا لِطاعَتِهِمْ، وَارْزُقْنا شَفاعَتَهُمْ، وَاحْشُرْنا فی زُمْرَتِهِمْ، وَاجْعَلْنا مِنْ خِیارِ مَوالیهِمْ، بِرَحْمَتِکَ یا

اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(1)

ص: 63

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُحَمَّدٍ حَبیبِ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ عَلِیِّ بْنِ اَبیطالِبٍ وَلِیِ اللّه ِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَیِّدَةِ نِساءِالْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ اَبیمحَمَّدٍنِالْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ اَبیعَبْدِاللّه ِ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ اَجْمَعینَ.

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ زَیْنِ الْعابِدینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُحَمَّدِبْنِ عَلِیٍّ باقِرِ عِلْمِ الاْءَوَّلینَ وَالاْآخِرینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ جَعْفَرِبْنِ مُحَمَّدٍنِالصّادِقِ الْبآرِّ الاْءَمینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍنِالْکاظِمِ اِمامِ الْعارِفینَ.

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَاالصِّدِّیقُ الشَّهیدُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْوَصِیُّ الْبآرُّالتَّقِیُّ، اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ اَقَمْتَ الصَّلوةَ، وَ اتَیْتَ الزَّکوةَ، وَ اَمَرْتَ بِالْمَعْرُوْفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ، وَ عَبَدْتَ اللّه َ مُخْلِصا حَتّی اَتیکَ الْیَقینُ.

ص: 65

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنْ اِمامٍ غَصیبٍ، وَ اِمامٍ نَجیبٍ وَ بَعیدٍ وَ غَریبٍ وَ مَسْمُومٍ وَ شَهیدٍ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْعالِمُ النَّبیهِ، ذُوالْقَدْرِ الْوَجیهِ، النّازِحُ عَنْ تُرْبَةِ جَدِّهِ وَ اَبیهِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَمَرَ اَوْلادَه وَ عِیالَهُ بِالنِّیاحَةِ عَلَیْهِ قَبْلَ وُصُولِ الْقَتْلِ اِلَیْهِ، اَلسَّلامُ عَلی دِیارِکُمُ الْمُوحِشاتِ کَمَااسْتَوْحَشَتْ مِنْکُمْ مِنی وَ عَرَفاتٌ.

اَلسَّلامُ عَلی ساداتِ الْعَبیدِ وَ عُدَّةِ یَوْمِ الْوَعیدِ وَالْبِئْرِ الْمُعَطَّلَةِ وَ الْقَصْرِالْمَشیدِ، اَلسَّلامُ عَلی غَوْثِ اللَّهْفانِ وَ مَنْ صارَتْ بِه أَرْضُ خُراسانَ خُراسانَ، اَلسَّلامُ عَلَی الْقَلیلِ الزّائِرِینَ وَ قُرَّةِ عَیْنِ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَی الْبَهْجَةِ الرَّضَوِیَّةِ وَالاْءَخْلاقِ الرَّضِیَّةِ وَالْغُصُونِ الْمُتَفَرِّعَةِ عَنِ الشَّجَرَةِ الاْءَحْمَدِیَّةِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنِ انْتَهی اِلَیْهِ رِیاسَةُ الْمُلْکِ الاْءَعْظَمِ وَ عِلْمُ کُلِّ شَیْ ءٍ لِتَمامِ الاْءَمْرِالْمُحْکَمِ.

اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَسْماؤُهُمْ وَسیلَةُ السّائِلِینَ وَ هَیاکِلُهُمْ

ص: 66

اَمانُ الْمَخْلُوقِینَ وَ حُجَجُهُمْ اِبْطالُ شُبَهِ الْمُلْحِدینَ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ کُسِرَتْ لَه وَسادَةُ والِدِهِ اَمیرِالْمُؤْمِنینَ حَتّی خَصَّمَ اَهْلَ الْکُتُبِ وَ ثَبَّتَ قَواعِدَ الدِّینِ، اَلسَّلامُ عَلی عَلَمِ الاْءَعْلامِ وَ مَنْ کُسِرَ قُلُوبُ شِیعَتِهِ بِغُرْبَتِهِ اِلی یَوْمِ الْقِیامِ.

اَلسَّلامُ عَلَی السِّراجِ الْوَهّاجِ وَالْبَحْرِ الْعَجّاجِ؛ الَّذی صارَتْ تُرْبَتُهُ مَهْبِطَ الاْءَمْلاکِ وَ الْمِعْراجِ، اَلسَّلامُ عَلی اُمَراءِ الاْءِسْلامِ وَ مُلُوکِ الاْءَدْیانِ وَ طاهِرِی الْوَلادَةِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنِ اطَّلَعَهُمُ اللّه ُ عَلی عُلُومِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ وَجَعَلَهُمْ اَهْلَ السَّعادَةِ.

اَلسَّلامُ عَلی کُهُوفِ الْکایِناتِ وَ ظِلِّها وَ مَنِ انْتَهَجَتْ بِهِ مَعالِمُ طُوسٍ حَیْثُ حَلَّ رَبْعَها.

یا أَرْضَ طُوسٍ! سَقاکِ اللّه ُ رَحْمَتَه ماذا ضَمِنْتِ مِنَ الْخَیْراتِ یا طُوسُ!

طابَتْ بُقاعُکَ فِیالدُّنْیا وَ طابَ بِها شَخْصٌ ثَوی بِسَنابادَ مَرْمُوسٌ

ص: 67

شَخْصٌ عَزیزٌ عَلَی الاْءِسْلامِ مَصْرَعُهُ فی رَحْمَةِ اللّه ِ مَغْمُورٌ وَ مَغْمُوسٌ

یا قَبْرَهُ! اَنْتَ قَبْرٌ قَدْ تَضَمَّنَهُ حِلْمٌ وَ عِلْمٌ وَ تَطْهیرٌ وَ تَقدِیسٌ

فَخْرا بِأنَّکَ مَغْبُوطٌ بِجُثَّتِهِ وَ بِالْمَلائِکَةِ الاْءَطْهارِ مَحْرُوْسٌ

فی کُلِّ عَصْرٍ، لَنا مِنْکُمْ اِمامٌ هُدیً فَرَبْعُهُ آهِلٌ مِنْکُم وَ مَأنُوسٌ

اَمْسَتْ نُجُومُ سَماءِ الدِّینِ آفِلَةً وَظَلَّ اُسْدُ الثَّری قَدْ ضَمَّهَا الْخِیسُ

غابَتْ ثَمانِیَةٌ مِنْکُمْ وَ اَرْبَعَةٌ تُرْجی مَطالِعُها ما حَنَّتِ العِیسُ

حَتّی مَتی یَظْهَرَ الْحَقُّ الْمُنیرُ بِهِ فَالْحَقُّ فی غَیْرِکُمْ داجٍ وَ مَطْمُوسٌ

اَلسَّلامُ عَلی مُفْتَخَرِالاْءَبْرارِ وَ نائِی الْمَزارِ وَ شَرْطِ دُخُولِ

ص: 68

الْجَنَّةِ وَالنَّارِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ لَمْ یَقْطَعِ اللّه ُ عَنْهُمْ صَلوتَهُ فی آناءِ السّاعاتِ وَ بِهِمْ سَکَنَتِ السَّواکِنُ وَ تَحَرَّکَتِ الْمُتَحَرِّکاتُ.

اَلسَّلامُ عَلی مَنْ جَعَلَ اللّه ُ اِمامَتَهُمْ مُمَیِّزَةً بَیْنَ الْفَریقَیْنِ کَما تَعَبَّدَ بِوِلایَتِهِمْ اَهْلَ الْخافِقَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلی مَنْ اَحْیَی اللّه ُ بِهِ دارِسَ حِکَمِ النَّبِیِّینَ وَ تَعَبَّدَهُمْ بِوِلایَتِهِ لِتَمامِ کَلِمَةِ اللّه ِ رَبِّ الْعالَمینَ.

اَلسَّلامُ علی شُهُورِ الْحَوْلِ وَعَدَدِ السّاعاتِ وَ حُرُوْفِ «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ» فِی الرُّقُومِ الْمُسَطَّراتِ.

اَلسَّلامُ عَلی اِقْبالِ الدُّنْیا وَ سُعُودِها، وَ مَنْ سُئِلَ عَنْ کَلِمَةِ التَّوْحیدِ فَقالَ: نَحْنُ مِنْ شُروْطِها.

اَلسَّلامُ عَلی مَنْ یُعَلَّلُ وُجُودُ کُلِّ مَخْلُوقٍ بِتَوَلاّهُمْ، وَ مَنْ خَطَبَتْ لَهُمُ الْخُطَباءُ:

بِسَبْعَةِ آباءَهُم ما هُمْ؟ هُم اَفْضَلُ مَنْ یَشْرَبُ صَوْبَ الْغَمامِ

اَلسَّلامُ عَلی مَنْ عَلا مَجْدُهُمْ وَ ثَناؤُهُمْ وَ مَنْ اُنْشِدَ فی

ص: 69

فَخْرِهِمْ وَ عَلائِهِمْ بِوُجُوبِ الصَّلوةِ عَلَیْهِمْ وَ طَهارَةِ ثِیابِهِمْ.

اَلسَّلامُ عَلی قَمَرِ الاْءَقْمارِ؛ الْمُتَکَلِّمِ مَعَ اَهْلِ کُلِّ لِسانٍ بِلِسانِهِمُ؛ الْقائِلُ لِشِیعَتِهِ ما کانَ اللّه ُ لِیُوَلِّیَ اِماما عَلی اُمَّةٍ حَتّی یُعَرِّفَهُ بِلُغاتِهِمْ وَ اَدْیانِهِمْ.

اَلسَّلامُ عَلی فَرْحَةِ الْقُلُوبِ وَ فَرِجِ الْمَکْرُوبِ وَ شَریفِ الاْءَشْرافِ وَ مَفْخَرِ عَبْدِ مَنافٍ.

یا لَیْتَنی کُنْتُ مِنَ الطّائِفینَ بِعَرْصَتِهِ وَ حَضْرَتِهِ، مُسْتَشْهِدا لِبَهْجَةِ مُؤانَسَتِهِ.

اَطُوفُ بِبابِکُمْ فی کُلِّ حِینٍ کَأَنَّ بِبابِکُمْ جُعِلَ الطَّوافُ

اَلسَّلامُ عَلَی الاْءِمامِ الرَّؤُفِ؛ الَّذی هَیَّجَ اَحْزَانَ یَوْمِ الطُّفُوفِ. بِاللّه ِ اُقْسِمُ وَ بِآبائِکَ الاْءَطْهارِ وَ بِاَبْنائِکَ الْمُنْتَجَبِینَ الاْءَبْرارِ؛ لَوْلا بُعْدُ الشُّقَّةِ حَیْثُ شُطَّتْ بِکُمُ الدّارِ لَقَضَیْتُ بَعْضَ واجِبِکُمْ بِتَکْرارِالْمَزارِ، وَالسَّلامُ عَلَیْکُمْ یا حُماةَ الدِّینِ وَ اَوْلادَ النَّبِیِّینَ وَ سادَةَ الْمَخْلُوقِینَ وَ رَحْمَةُ اللّه ِ وَ بَرَکاتُه.(1)

ص: 70

37 . هزار حجّ و هزار عمره ··· 29

38 . همراهی با اهل بیت صلوات اللّه علیهم ··· 31

39 . نجات زائر··· 33

40 . یک میلیون حجّ ··· 36

41 . دستگیری نمودن حضرت رضا صلوات اللّه علیه ··· 37

42 . استجابت دعا ··· 38

43 . شفاعت اهل بیت صلوات اللّه علیهم ··· 39

44 . گرامی ترین واردشوندگان بر خدا ··· 41

45 . تولّدی دوباره ··· 43

46 . منبری مقابل منبر پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ··· 44

47 . حرام شدن آتش بر بدن ··· 45

48 . امنیّت از آتش ··· 46

49 . رفع تحیّر ··· 47

50 . زیارت برتر ··· 49

51 . پاداش زیارت ··· 50

52 . زیارت رجبیّه ··· 51

53 . نماز حاجت ··· 53

54 . نماز جعفر علیه السّلام ··· 55

زیارات

زیارت هفت حدیث ··· 59

زیارت حضرت امام رضا صلوات اللّه علیه معروف به جوادیّه ··· 64

ص: 72

(73)