ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

جهانى كه ما در آن زندگى مى كنيم، بهصورت دهكده واحدى درآمده كه همگان مى توانند از عقايد و آراى يكديگر بهصورتصحيح آگاه شوند و در حقيقت اين نعمت الهى مى تواند وسيله همدلى و همفكرى ميان مسلمانان باشد، ولى جاى تأسّف است كه برخى پيوسته به جاى تأكيد بر مشتركات، بر اختلافات دامن مى زنند و مانع از آنند كه نوعى يگانگى و همكارى ميان مسلمانانصورت پذيرد و پيوسته عقايد و افكار برادران دينى خود را بهصورت غيرصحيح نقل مى كنند.

گاهى غرض ورزى به جايى مى رسد كه يك مسأله فقهى (بناى بر قبور) را بهصورت يك مسأله عقيدتى درآورده و آن را مايه تكفير قرار مى دهند.

اخيراً كتابى به نام «المزار عند الأئمّة الأطهار» به قلم دكتر عبدالهادى الحسينى در كشور بحرين چاپ و در

ص: 10

كشور سعودى منتشر شده و به آن اكتفا نشده و فرد ديگرى به نام «زين العابدين ابراهيمى» آن را به فارسى برگردانده و به نام «زيارت از ديدگاه ائمه» در «دارالقائم (موهوم)» چاپ و در مكه و مدينه منتشر گرديده است.

آنان يك مسأله فقهى را آن چنان مطرح مى كنند كه گويا علاقه مندان مراقد انبيا و اوليا ازصفوف موحدان بيرون رفته و به خيل مشركان پيوسته اند.

ما كراراً منطق آنان را در تمام موارد بررسى كرده و پاسخ آن را داده ايم ولى براى اين كه حجّت بر نويسنده و مترجم تمام شود و روشن گردد كه منطق وهابيت، سست و بى پايه است، و علاقه مندان خاندان رسالت، از منطق قوى و نيرومندى برخوردارند، بار ديگر هر دو كتاب را مورد بررسى قرار مى دهيم و در چند فصل به پرسش ها و شبهات آنان پاسخ مى دهيم:

1. آثار سازنده زيارت از ديدگاه قرآن و سنّت.

2. بناى بر قبور وصيانت آثار انبياء و اوليا.

3. بناى مسجد در كنار مرقد پيامبر و اولياى الهى و نماز (گزاردن) در چنين مساجد.

4. سوگوارى در فراق عزيزان.

5. گناهانى بر سر مزار.

با بررسى اين موضوعات پنج گانه بخش اعظم گفته هاى «المزار» مورد بررسى و تجزيه و تحليل قرار مى گيرد.

ولى نويسنده در آخر كتاب درباره توسّل به ارواح

ص: 11

مقدسه سخن گفته كه خود دفتر جداگانه اى مى طلبد و ما در اين مورد در دو كتاب بهصورت گسترده سخن گفته ايم. «(1)»

سخن را كوتاه مى كنيم. اميد است همه مسلمانان جهان در حفظ آثار اسلامى و يادگارهاى پاكان و نياكان و هر چه كه به حفظ ارزش هاى اسلامى كمك مى كند موفق باشند.

قم- مؤسسه امامصادق عليه السلام

جعفر سبحانى

22 شعبان 1429

برابر با 3 شهريور 1387

ص:12

ص:13

ص: 14

«فَأقِمْ وَجْهَكَ لِلدّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتى فَطَرَ النّاسَ عَلَيْها لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللَّه ذلِكَ الدّينُ القَيِّمُ ولكِنّ أكْثَرَ النّاسِ لا يَعْلَمونَ» «(1)»

«پس رو به آيين حق گرا- توحيد خالص- كن كه خداوند در نهاد انسان ها جاى داده است.

دگرگونى در آفرينش الهى نيست. اين است آيين استوار، ولى بيشتر مردم نمى دانند».

مثلًا انسان پيوسته عدل و داد را دوست داشته و از ظلم و ستم بيزار بوده است. به زندگى اجتماعى علاقه مند، و از زندگى در بيغوله ها گريزان مى باشد و همچنين ....

اينك مسأله ديدار چهره هاى محبوب را در آرامگاه هاى شان از نظر اسلام بررسى مى كنيم.

ص: 15

بنابراين جلوگيرى از زيارت قبور افراد مورد علاقه، امرى است بر خلاف فطرت و گامى است بر خلاف خواسته هاى آفرينش انسان. از اين جهت شرع مقدس به زيارت قبور دستور داده و آثارى بر آن بيان شده است.

ص: 16

خود ممنوع است- اكنون (كه قبور مسلمانان و شهيدان در برابر شماست)، زيارت كنيد! زيرا زيارت دل ها را نرم مى كند و ديدگان را اشك بار مى سازد و آخرت را به خاطر مى آورد».

و در حديث ديگر فرمودند:

«زُوروا القُبُورَ فإنّها تُذَكِّر الآخِرةَ» «(1)».

«گور مردگان را زيارت كنيد زيرا آخرت را به ياد شما مى آورد».

امّ سلمه مى گويد: پيامبرصلى الله عليه و آله فرمودند:

«زُوروا القُبُورَ فإنّها تُذَكِّر الآخِرةَ» «1».

«قبور را زيارت كنيد زيرا براى شما آموزنده است».

ص:17

ص: 18

كه زائر راه آنان را تداوم خواهد بخشيد.

پس زيارت قبر شهيد، گذشته از تكريم و احترام او، پاسدارى از آرمان هاى اوست.

ص: 19

آرمان هاى تو باشم. گرد شرك و گناه نگردم و از تو مى خواهم كه برايم از درگاه الهى طلب آمرزش كنى.

اگر گردشگران عالم براى ديدار آثار باستانى و مناظر زيبا، رنج سفر بر خود هموار مى كنند؛ من با دويدن در بيابان و خفتن در كنار خار مغيلان، خواهان زيارت مرقد تو هستم.

از آن جا كه دستم به تو نمى رسد، تربت تو را مى بويم و مى بوسم.

ص: 20

مرقد خويش طلب مغفرت كند.

شگفتا! همين آيه هم اكنون كه مرقد رسول خداصلى الله عليه و آله در اختيار افراد بى مهر و يا كم مهر قرار گرفته است، بالاى مرقد او نوشته شده است

ص: 21

«السَّلامُ عَلَيكُم أهلَ الدِّيار مِنَ الْمؤمنينَ وَ الْمُسلِمينَ وَ يَرْحَمُ اللَّهُ المُستَقدمين مِنّا وَ المُستَأخِرينَ وَ إنّا إنْ شاءَاللَّهُ بِكُم لاحِقُونَ» «(1)».

«درود بر ساكنان مؤمن و مسلمان اين سرزمين! خداوند همه مؤمنان را چه آنها كه قبلًا درگذشته اند و چه آنها كه بعداً در خواهند گذشت رحمت كند. ما نيز به خواست خدا به شما خواهيم پيوست».

همسر رسول خدا و دخت گرامى پيامبر، فاطمه زهرا عليها السلام به زيارت قبور مى رفتند و احدى بر آنان ايراد نمى گرفت، ولى اكنون باب زيارت قبور بقيع به روى زنان بسته است. اين يك نوع تناقض بين سنّتصحابه و رفتار دستگاه هاى دينى برخى كشورهاست. آيا حكم خدا در قرن چهاردهم دگرگون شده است؟ چرا بايد زنان از آثار سازنده زيارت قبور، آن هم زيارت شهيدان و اوليا محروم باشند؟!

ص: 22

نقل كرده اند گردآورده است كه مى تواند مسأله را به حد تواتر برساند. حتى مفتى سابق عربستان سعودى- عبدالعزيز بن باز- به اين خيل پيوسته وصريحاً به استحباب زيارت قبر پيامبرصلى الله عليه و آله فتوا داده است «(1)».

ما در اين جا فقط به نقل چند روايت مى پردازيم.

عبداللَّه بن عمر از پيامبرصلى الله عليه و آله نقل مى كند:

«مَنْ زارَ قَبْرى وَجَبَتْ لَهُ شَفاعَتى «(2)».

«هر كس قبر مرا زيارت كند حتماً او را شفاعت خواهم كرد».

امام محمد باقر عليه السلام از پيامبرصلى الله عليه و آله نقل مى كند:

«مَنْ زارَنى حَيّاً و مَيِّتاً كُنْتُ لَهُ شَفيعاً يَومَ القيامةِ» «(3)».

«هر كس مرا زنده يا مرده زيارت كند او را شفاعت خواهم كرد».

اميرمؤمنان عليه السلام مى فرمايد:

«أتِمُّوا بِرَسولِ اللَّهِ حَجَّكُمْ إذا خَرَجْتُم الى بيتِ اللَّهِ فَإنَّ تَرْكَهُ جفاءٌ و بِذلِكَ أُمِرْتُمْ وَ أَتِمُّوا بِالقُبُورِ الَّتى ألْزَمَكُمُ اللَّهُ زِيارَتَها وَ حَقَّها» «(4)».

«زمانى كه آهنگ زيارت خانه خدا كرديد حج خود را با زيارت مرقد پيامبرصلى الله عليه و آله به پايان

ص: 23

برسانيد زيرا ترك زيارت مرقد او جفا بر آن حضرت است و شما به اين كار مأمور شده ايد و نيز با زيارت قبورى كه به زيارت آنها ملزم شده ايد حج خود را به پايان برسانيد».

روى اين اساس، همه مسلمانان جهان، در ايام حج، برنامه سفر خود را طورى تنظيم مى كنند كه يا در رفتن و يا به هنگام برگشتن، به زيارت مرقد پيامبرصلى الله عليه و آله موفق شوند.

چه بسا راه دورى را برمى گزينند تا به اين هدف جامه عمل بپوشانند.

ص: 24

پيامبرصلى الله عليه و آله «شدّ رحال» (سفر) به مساجد است نه سفر به غير آنها؛ مثلًا زيارت قبور، زيارت والدين، سفر براى تجارت و يا تحصيل علم.

علت اين كه فقط براى اين سه مسجد «شدّ رحال» مى شود اين است كه، غير اين سه مسجد، در همه جا ثواب يكسانى دارد؛ مثلًا آن كس كه در تهران است شايسته نيست براى درك ثواب مسجد جامع به شهر ديگر برود؛ زيرا ثواب مسجد جامع تهران و سمنان يكسان است و اين ارتباطى به زيارت قبور ندارد.

ص: 25

مباركه چنين است:

«وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ» «(1)».

در اين آيه پيامبرصلى الله عليه و آله درباره مشركان از دو چيز نهى شده است:

1. «وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً»: بر مرده هيچ يك از آنان نماز نگزار!

2. «وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ»: در كنار قبر آنها براى دعا توقف نكن!

بخش دوم آيه براى ما اهميت خاصى دارد و آن اين كه آيا مقصود از ايستادن در كنار قبر، تنها توقف در هنگام دفن است يا مفهومى گسترده تر از اين دارد؟ مفسّران، معنى دوم را تأييد مى كنند كه به اختصار، كلام برخى از آنان را يادآور مى شويم:

بيضاوى مى گويد:

لا تقف عند قبره للدّفن أو الزّيارة «(2)»: بر سر قبر منافقان- خواه براى دفن و خواه براى زيارت- توقف نكن.

همين نظريه را جلال الدين سيوطى (تفسير جلالين، سوره توبه، آيه 84) و عارف بورسى (روح البيان، ج 3،ص 378) و آلوسى بغدادى (روح المعانى، ج 10،ص 155)

ص: 26

آورده اند. در اينصورت معنى چنين خواهد بود:

«بر سر قبر هيچ يك از منافقان، در هيچ زمانى توقف نكن».

و مفهوم آيه اين است كه توقف بر قبر مؤمنان جايز و بلكه شايسته است، خواه براى دفن و خواه براى غير آن.

بنابر اين، هر مسلمانِ باايمانى مى تواند از اين فيض بهره مند باشد كه پيامبرصلى الله عليه و آله در كنار قبر او توقف و براى او دعا كند، به جز منافقان كه از اين فيض بى بهره اند.

ص: 27

جايگزين مشاهده ها نمى شود و كم كم ديگر مسايل مربوط به اسلام نيز به همين سرنوشت دچار مى شود و شك و ترديد نسبت به خود آيين پيامبر خاتم و شخص شخيص او و برنامه هاى او راه پيدا كرده و با گذشت زمان كم رنگ مى شود؛ هم چنان كه جريان درباره حضرت مسيح عليه السلام از اين قرار است.

از خود مسيح و ياران او و كتاب او اثر ملموسى بر جاى نمانده و نسل حاضر كه با محسوسات سر و كار دارد، نسبت به اصل وجود مسيح و آيين او با ديده ترديد مى نگرد و چه بسا احتمال مى دهد كه اين آيين ساخته و پرداخته مورخان و داستان سرايان باشد. چنان كه سرگذشت ليلى و مجنون و شيرين و فرهاد به همين سرنوشت مبتلا شده است.

به خاطر اين آرمان است كه قرآن مجيد دستور مى دهد خانه هايى كه در آن جاصبح گاهان و عصرگاهان، تسبيح خدا گفته مى شود مورد احترام و بزرگداشت قرار گيرد:

«فى بيوتٍ أذِنَ اللَّهُ أنْ تُرْفَعَ و يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالغُدُوِّ و الآصالِ* رِجالٌ لا تُلْهيهِمْ تِجارَةٌ و لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ و إقامِ الصلاةِ و ايتاءِ الزَّكوةِ يَخافونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ القُلُوبُ وَ الأبْصارُ» «(1)»

«اين چراغ پرفروغ در خانه هايى قرار داد كه

ص: 28

خداوند اذن داده است كه گرامى داشته شود.

خانه هايى كه نام خدا در آنها برده مى شود وصبح و شام در آنها او را تسبيح مى گويند.

مردانى كه خريد و فروش و بازرگانى، آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و اداى زكات، غافل نمى كند. آنها از روزى مى ترسند كه در آن دل ها و چشم ها زير و زبر مى شوند».

بنابراين، مقصود از «بيوت»، مساجد نيستند؛ زيرا مساجد غير از بيوت است و در قرآن هم بيت اللَّه الحرام غير از مسجدالحرام است. بيت براى خود سقف لازم دارد تا ساكنان را از سرما و گرما حفظ كند در حالى كه در مسجد، پوشش و سقف شرط نيست و احياناً در مناطقى باز بودن سقف مستحب است.

در اينصورت خانه هاى اولياى الهى، مانند خانه على عليه السلام و فرزندان او كه معبد شب و روز آنها بوده بايد حفظ شود و مورد احترام قرار گيرد. اتفاقاً حرم عسكريّين كه از روى كينه توزى ويران شد، معبد ائمه بوده و پيوسته در آن جا نماز گزارده و تسبيح گفته اند.

سيوطى مى گويد: وقتى اين آيه نازل شد و پيامبرصلى الله عليه و آله آن را در مسجد تلاوت كرد، مردى برخاست و از رسول خداصلى الله عليه و آله پرسيد: مقصود از اين بيوت چه خانه هايى است؟

پيامبرصلى الله عليه و آله فرمود: خانه هاى پيامبران. ابوبكر در حالى كه به خانه على عليه السلام و فاطمه زهرا عليها السلام اشاره مى كرد پرسيد: آيا اين هم از همان خانه هاست؟ پيامبرصلى الله عليه و آله فرمود: از برترين

ص: 29

آنهاست «(1)». سخن را كوتاه مى كنيم. اميد است همه مسلمانان جهان در حفظ آثار اسلامى و يادگارهاى پاكان و نياكان و هرچه كه به حفظ ارزش هاى اسلامى كمك مى كند موفق باشند.

ص: 30

ص: 31

بر اين موضوع، موضوعات جانبى مانند توسل و درخواست شفاعت و مانند آن ها را نيز مطرح كرده است.

بررسى هاى آينده ثابت خواهد نمود كه نويسنده نه تنها فقيه نيست، بلكه شيعه هم نيست و او خواسته با قلمداد كردن خود به عنوان يك فقيه شيعى، در ميان شيعيان جايى باز كند و از يك وسيله حرام به مقصد خود برسد و از يك اصل «ماكياوليستى» كه مى گويد: «هدف، وسيله را توجيه مى كند»؛ بهره بگيرد.

نويسنده، شاگرد چشم و گوش بسته دو نفر از پيشروان مكتب «وهّابيت» است و آن دو نفر عبارتند از:

1. احمد بن عبدالحميد بن تيميه حرّانى (728- 662).

2. محمد بن عبدالوهاب نجدى (1206- 1115).

از روزى كه انديشه هاى وهابيت از طريق محمد بن عبدالوهاب و به قدرت مالى و نظامى سعودى ها منتشر گشته، متجاوز ازصدها نقد به شيوه هاى گوناگون بر اين مكتب نوشته شده است و بخش اعظم اين ردّيه ها به قلم تواناى دانشمندان مصر، سوريه، لبنان و عراق است.

اين كتاب ها در ميان قشر فرهنگى و علمى تأثير به سزايى داشته است ولى آن چه كه اين فكر را در سعودى و اقمار آن زنده نگه داشته، قدرت مالى يك نظام پادشاهى است كه با درآمد نفت، به تقويت اين مكتب و در نتيجه به حفظ سلطنت خود مى پردازد.

شرح اين هجران و اين خون جگر اين زمان بگذار تا وقت دگر

ص:32

ص: 33

اوست. بنابراين، درصدق عبادت دو قيد لازم است: يكى مربوط به عمل او و ديگرى مربوط به عقيده و انديشه او.

الف- خضوع و كرنش به هر نحوىصورت بگيرد، يكى از پايه هاى پرستش است كه به وسيله ركوع و سجود و يا دعا و قنوت انجام مى گيرد.

ب- اعتقاد به اين كه شخصى كه براى او خضوع مى كند يا خداى جهان است- چنان كه موحدان با اين عقيده خدا را مى پرستند- و يا خداى آفريدگار نيست اما سرنوشت انسان در دنيا و آخرت در دست اوست- هم چنان كه مشركان در مقابل معبودان دروغين خود با چنين اعتقادى خضوع و خشوع مى كردند- و عرب عصر جاهليت معبودهاى دروغين خود را آفريدگار و يا مدبّر جهان آفرينش نمى دانستند ولى معتقد بودند بخشى از سرنوشت آن ها از نظر بخشوده شدن گناه «(1)» و يا مايه عزت در دنيا «(2)» و پيروزى در جنگ «(3)» و احياناً فرودآمدن باران «(4)» به دست آن هاست و از همين رهگذر در مقابل آن ها خضوع مى كردند.

با توجه به اين تعريف، هرگاه خضوع و كرنش، پيراسته از شرط دومصورت پذيرد، هرگز پرستش نخواهد بود و لذا قرآن از خضوع ملائكه و سجود آنان براى آدم «(5)» و سجود يعقوب و فرزندانش براى يوسف «(6)» گزارش مى دهد و ابليس را به خاطر سرپيچى از اين عمل نكوهش مى كند. و اين گواه بر آن است كه هر نوع تقدير و تمجيد و خضوع، هرچند در حد

ص: 34

بالا باشد اگر در طرف مقابل انديشه «الوهيت» و «خدايى» و يا «خدانمايى» در كار نباشد، پرستش به شمار نمى آيد.

قرآن به انسان ها فرمان مى دهد كه نسبت به پدر و مادر، بيشترين تواضع و فروتنى را انجام دهند و مى فرمايد:

«وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِيصَغِيراً» «(1)»

«بال هاى تواضع خويش را از محبت و لطف در برابر آنان فرود آر و بگو پروردگارا! آنهارا همان گونه كه مرا در كوچكى تربيت كرده اند، مشمول رحمت قرار بده».

با توجه به تعريفى كه براى عبادت و پرستش انجام گرفت، روشن مى شود كه تكريم انبياى الهى با حفظ آرامگاه و يا تعمير خانه هايى كه در آن ها به خاك سپرده شده اند نه تنها شرك نبوده بلكه عملى است نيكو؛ زيرا افرادى كه به تعمير قبور اين بزرگواران مى پردازند، آنان را انسان هاى والا و مبشّران توحيد و مبارزان با شرك و بت پرستى مى دانند و از همين منظر به حفظ آثار آنان مى پردازند. در پايان آيه اى را يادآور مى شويم كه مى تواند بيان گر حد پرستش باشد:

«يا أيُّها النّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذى خَلَقَكُم و الَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكم تَتَّقونَ» «(2)».

«اى مردم! پروردگار خويش را پرستش كنيد. آن كس كه شما و كسانى را كه پيش از شما بودند آفريده تا پرهيزكار شويد».

ص: 35

لازم است كه در جمله «اعبدوا ربّكم» دقت كنيم. در اين جا ملاك عبادت را ربوبيّت خداوند دانسته و مى فرمايد: چون «ربّ» شماست او را بپرستيد و اين حاكى از آن است كه عبادت بر محور «اعتقاد به ربوبيّت» مى چرخد؛ خواه اين اعتقادصحيح باشد- مانند عقيده موحدان- يا باطل باشد- مانند عقيده مشركان درباره بتان-.

نتيجه اين كه هر نوع تعظيم و تكريم، پيراسته از چنين اعتقادى «عبادت» نبوده بلكه احترامى بيش نخواهد بود.

اكنون سؤال مى شود كه آيا مسلمانان و گويندگان «لا اله إلّا اللَّه» كه به حفظ آثار انبيا در اردن، سوريه و عراق پرداخته اند؛ آن ها را «رب» و «پروردگار» خود مى انگاشته اند يا از آن نظر كه معلم توحيد و آموزگاران يكتاپرستى اند به تكريم و تقدير آن ها قيام كرده اند؟

اين بيان روشن ساخت كه در حفاظت از مراقد انبيا، مسأله بدعت و پرستش مطرح نيست ولى در عين حال بايد مشروعيت آن را از كتاب و سنت استنباط كنيم؛ زيرا چه بسا عملى ممكن است از مقوله «بدعت» يا «عبادت» نباشد ولى در عين حال «مباح» و «جايز» نيز نباشد!

اكنون جواز يا استحباب ساختمان سازى بر قبور را از ديدگاه قرآن، سنّت و سيره مسلمانان بررسى مى كنيم:

ص: 36

كهف بر مردم آن زمان روشن شد و مردم به دهانه غار آمدند، درباره مدفن آن ها دو نظر ابراز داشتند:

«ابنوا عليهم بنياناً»: «بر روى قبر آنان بنايى بسازيد».

«و قال الذين غَلَبوا على أمرِهم لَنَتَّخِذَنَّ عليهم مسجداً»: «گروه ديگر كه در اين كار پيروز شده بودند گفتند كه بر روى قبور آنان مسجد مى سازيم و مدفن را مسجد انتخاب مى كنيم».

قرآن اين دو نظر را نقل مى كند بى آن كه انتقاد كند.

بنابراين مى توان گفت اگر اين دو نظر خلاف بودند قرآن انتقاد مى كرد، يا عمل آنان را با لحن اعتراض و انتقادآميز نقل مى نمود. در هر حال اين دو نظر حاكى است كه هر دو كار، وسيله بزرگداشت اوليا وصالحان مى باشد.

***

ص: 37

بديهى است از نظر مسلمانان، يكى از طرق ابراز علاقه به خاندان رسالت، همان حفظ قبور و تعمير آن هاست و اين راه و رسم در ميان ملل جهان نيز وجود دارد و همگى آن را نوعى اظهار مهر و محبت بهصاحب قبر مى دانند و لذا شخصيت هاى بزرگ سياسى و علمى را در كليساها يا مقابر معروف، دفن كرده اطراف آن را گل كارى و درخت كارى مى كنند.

اكنون سؤال مى شود كه آيا بنا ساختن بر مراقد آنان، اظهار مهر و مودّت نيست؟! و ويران كردن قبّه نبوى و يا ويران كردن آرامگاه بزرگان دين، اهانت به ساحت مقدس آن ها نيست؟

نتيجه: جلوگيرى از هر نوع بنا و يا ويران كردن بناهاى اين قبور سبب مى شود كه مراقد شريف آنان محل رفت و آمد حيوانات و در نتيجه آلوده شدن آن ها گردد و هيچ انسان خردمندى اين عمل را دوستى با اهل بيت نمى شمرد بلكه آن را نوعى عداوت و بى ادبى تلقى مى كند.

اگر موحدان پيش از اسلام بر روى قبور پيامبران و اوصياى آنان بنايى مى ساختند به خاطر همين انگيزه بود كه:

اولًا از آنان تكريم و تجليل شود.

ثانياً برهنه گذاشتن مرقد آموزگاران الهى سبب مى شود آرامگاه آنان بر اثر رفت و آمد حيوانات به آلودگى كشيده شود؛ و اين، نوعى بى احترامى به آنان به شمار مى رود. از اين جهت قبور پيامبران مانند ابراهيم خليل و ساير پيامبران بنى اسراييل تاكنون به وسيله بناهاى ارزشمندى محفوظ مانده و هم اكنون اين بناها در عراق،

ص: 38

سوريه، اردن، فلسطين اشغالى و مصر برپاست و هزاران گردشگر مسلمان به زيارت آنان شتافته و اداى احترام مى كنند.

***

ص: 39

جمله «يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالغُدُوِّ» بيانگر علت رفعت و عظمت اين بيوت است كه در جمله پيش، «أذِنَ اللَّهُ أنْ تُرفَعَ» وارد شده است. در آيه بعدى اوصاف عبادت گران آن بيوت را يادآور مى شود و مى فرمايد:

«رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَلا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَإقامِ الصَّلوةِ وَايتاءِ الزَّكوةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالأَبْصارُ» «(1)».

«مردانى كه تجارت و داد و ستد، آنان را از ياد خدا و برپاداشتن نماز و دادن زكات غافل نمى سازد و از روز رستاخيز كه دل ها و ديده ها در آن روز زير و رو مى شود، مى هراسند».

آيه با گويايى خاصى از منزلت بيوتى كه انسان هاى الهى در آن جا، خدا را پيوسته تسبيح و تنزيه مى كنند خبر مى دهد. براى توضيح بيشتر بايد دو مطلب را روشن كرد:

ص: 40

سيوطى از انَس بن مالك نقل مى كند كه زمانى كه رسول گرامىصلى الله عليه و آله آيه «فى بُيُوتٍ أذِنَ اللَّهُ أنْ تُرفَعَ ...» را در مسجد تلاوت كرد فردى از ياران رسول خداصلى الله عليه و آله بلند شد و گفت: مقصود از اين خانه ها چيست؟ پيامبرصلى الله عليه و آله فرمود:

خانه هاى پيامبران. در اين موقع ابى بكر در حالى كه اشاره به خانه على عليه السلام و فاطمه عليها السلام مى كرد، پرسيد: اين خانه نيز از همان خانه هاست كه امر بر رفعت و منزلت آنان داده شده است؟ پيامبرصلى الله عليه و آله فرمود: «آرى از برترين آن هاست «(1)»».

روى اين قراين بايد گفت مقصود از بيوت در آيه نور، خانه هاى انبيا و اولياى الهى است كه به علت تسبيح و تنزيه خداوند در آن ها، از منزلت خاصى برخوردارند و خداوند امر كرده است كه در رفعت و منزلت آن ها كوشش شود. حالا اگر اين بيوت، مرقد و مدفن آنان گردد، بايد به حكم آيه مباركه در ترفيع ظاهرى و باطنى آن ها كوشيد.

ص: 41

بود، دو خليفه نخست وصيت كردند جسد آن ها نيز در آن جا دفن شود و اين خانه در طول سال ها، تعمير و مرمت و احياناً بازسازى شده و هم اكنون به فضل الهى برپاست. ولى وهابيان از ترس مسلمانان دست به تركيب آن نزده اند و اميران سعودى نيز پيوسته مراقب وضع حرم نبوى اند كه مبادا دست شيطانى دراز شود و حجره پيامبرصلى الله عليه و آله آسيب ببيند. اينك نمونه هاى ديگرى از اين بيوت رفيعى كه بعدها مدفن افراد شده است:

2. قبر عباس بن عبدالمطلّب كه در خانه عقيل به خاك سپرده شد. «(1)»

3. عسكريين، امام هادى و امام حسن عسكرى عليهما السلام در خانه خود به خاك سپرده شدند و خانه اين بزرگواران مصداق آيه «فى بُيُوتٍ أذِنَ اللَّهُ أنْ تُرفَعَ ...» به شمار مى رود.

بنابراين، كليه خانه هاى اولياى الهى كه از احترام برخوردار مى باشد؛ هرگاه مدفن آنان گردد، ترفيع و تكريم ظاهرى و مواظبت از آن ها از وظايف اسلامى است.

ص: 42

طول سال ها به مرمت آنها پرداخته اند. هم اكنون قبور پيامبران مانند ابراهيم خليل و فرزندان او: اسحاق و يعقوب و يوسف در قدس اشغالى قرار گرفته و همگى داراى علامت و نشانه و بنا مى باشد.

قبر حوّا در جدّه داراى بنا و ساختمانى بود كه پس از تسلط وهابيان با خاك يكسان شد و هم اكنون در كشور اردن قبور برخى از پيامبران بنى اسرائيل بر پاست و جهان گردان به زيارت آن ها مى شتابند.

روزى كه مسلمانان اين بلاد را فتح كردند، هرگز از مشاهده اين آثار ناراحت نشدند و آن ها را تخريب نكردند.

اگر به راستى تعمير قبور و دفن ميت در مقابر سرپوشيده از نظر اسلام حرام بود، مسلمانان پيش از هر چيز بر خود لازم مى دانستند اين مقابر را كه اردن و فلسطين و عراق را فراگرفته اند، ويران كنند و از تجديد بناى آنها در تمام ادوار به شدت جلوگيرى نمايند، درصورتى كه نه تنها آن ها را ويران نكردند، بلكه در مدت چهارده قرن، در تعمير و حفظ آثار پيامبران سلف كوشيدند. آنان با عقل خدادادى، حفظ آثار پيامبران را نوعى اداى احترام به آنان دانسته و خود را با انجام اين كار در شمار افراد مأجور و نيكوكار قرار داده اند.

ابن تيميه در كتاب «الصراط المستقيم» مى گويد:

هنگام فتح بيت المقدس، قبور پيامبران، بنا داشت ولى درب آن تا سال چهارصد هجرى بسته بود «(1)». فرض كنيد گفتار ابن تيميهصحيح باشد؛ در حالى كه ادعايى بيش

ص: 43

نيست. اگر به راستى ساختن بنا بر قبر حرام بود، طبعاً بايد ويران كردن آن واجب باشد و مسدود بودن آن مجوز بقاى آن نمى باشد، بلكه بايد هرچه زودتر سقف و بنا با بيل و كلنگ ويران گردد.

خلاصه: وجود اين ابنيه و قبه ها در طول اين مدت در برابر انظار علما و سران اسلام، خود نشانه بارزى بر جواز آن در آيين اسلام مى باشد و سپاه اسلام در فتح شامات نه تنها دست به تخريب قبور پيامبران نزد بلكه خادمان آن ها را در مأموريت خود ابقا نمود و كوچك ترين حساسيت و يا عمل منفى در برابر آن ها نشان نداد.

ص: 44

وجودصدها آرامگاه و مرقد باشكوه در سرزمين وحى و كشورهاى اسلامى است. اينك ما از جهان گردان اسلامى و مورخان مورد اعتماد- مانند «مسعودى» در «مروج الذهب» و «ابن جبير» و «ابن نجّار» و «ابن حجاج»- فرازهايى را نقل مى كنيم تا روشن شود در طول زمان ها امت اسلامى بر اين بناها و مقبره ها با ديده تكريم و تقدير مى نگريستند.

1. مسعودى در كتاب ارزشمند خود قبور امامان را در قبرستان بقيع چنين توصيف مى كند:

«روى قبر آنان سنگى است كه بر آن نوشته شده است: به نام خداى رحمن و رحيم، سپاس خداى را كه امت ها را نابود و مردگان را زنده مى كند. اين قبر فاطمه بنت پيامبر، سرور زنان جهان، و قبر حسن بن على بن ابى طالب و قبر على بن الحسين بن على بن ابى طالب و قبر محمد بن على و قبر جعفر بن محمد است «(1)»».

مسعودى از مورخان قرن چهارم است. سلفى هاى متعصب، اين قرن و قرن هاى پيش از آن را به عنوان بهترين قرون تاريخ اسلام ياد مى كنند و اعمال رايج در ميان مسلمانان آن زمان را نشانه مشروعيت آن ها مى دانند.

متأسفانه اين سنگ بزرگ كه مسعودى از آن ياد كرده است، در اثر سلطه وهابيان، زير خروارها خاك پنهان گشته و

ص: 45

امروزه اين قبور اساساً بهصورت مشخص از هم شناخته نمى شوند.

2. ابن جبير «(1)» (614- 540) جهان گرد معروف، مشاهد انبيا وصالحان و ائمه اهل بيت عليهم السلام را در مصر، مكه معظمه، مدينه منوره، عراق و شام مشاهده كرده و خصوصيات هريك را در سفرنامه خود به تفصيل آورده است. از آن چه كه وى در سفرنامه مشهور خود نقل مى كند به دست مى آيد كه: تاريخ ساختن بناهاى عظيم بر قبر امامان و اوليا و شهيدان، به عصرصحابه و تابعان بازمى گردد و در آن روزگار، مسلمانان به انگيزه اظهار ارادت و مودت به رهبران و بزرگان دينى، دست به ساختن قبه و بارگاه زده اند و احدى ازصحابه و تابعان نيز اين عمل را با اصل توحيد مغاير نشمرده است. ما گزيده اى از گزارش وى درباره آثار و ابنيه اسلامى را در زير مى آوريم.

وى مى گويد:

از مشاهد عظيم در قاهره، رأس الحسين است.

محل دفن سر آن حضرت، با ضريحى از نقره پوشانده شده و بناى عظيمى كه زبان از وصف، و خرد از درك آن عاجز است بر روى آن قرار دارد و بر ديوارِ مقام، سنگ بسيار شفاف و برّاقى است كه به سان آيينه هاى هندى حالت صيقلى

ص: 46

دارد و تصوير اشيايى را كه در برابر آن قرار گيرد نشان مى دهد. من زائران رأس الحسين را مشاهده كردم. آنان با ازدحام عجيبى رو به قبر آورده چشم بر آن مى دوختند و پيوسته با پارچه روى ضريح تبرك مى كردند.

«ابن جبير» از محلى به نام «قرافه» در مصر ياد كرده و آن را از عجايب جهان مى شمارد. به گفته او بسيارى از پيامبران و نزديكان پيامبر وصحابه و تابعان و عالمان و زاهدان را در آن جا به خاك سپرده اند.

فرزند «صالح» پيامبر و «روبيل» فرزند يعقوب بن اسحاق و آسيه- همسر فرعون- در آن جا مدفون اند و از خاندان رسالت نيز قبر دو تن از فرزندان جعفر بن محمد الصادق عليه السلام ... و نيز قبر قاسم بن محمد بن جعفر الصادق و قبر فرزندش، عبداللَّه بن قاسم و فرزند او، يحيى بن قاسم و هم چنين مزار على بن عبداللَّه بن قاسم و برادر وى، يحيى ابن عبداللَّه در آن جاست.

ابن جبير از آرامگاهصحابه و تابعان و نيز امام شافعى و عظمت حرم او و وسعت مكانش سخن مى گويد و يادآور مى شود كهصلاح الدين ايّوبى هزينه برپايى مراسم در حرم شافعى را مى پردازد. نيز وى از وجود ابنيه اى در مكه و قبه هايى بر فراز قبور خبر مى دهد كه ذكر آن به طول مى انجامد: مانند مولد النبىصلى الله عليه و آله، مولد الزهرا عليها السلام و دارالخيزران (محل عبادت سرّى پيامبرصلى الله عليه و آله). و نيز از مشاهد رفيعصحابه و تابعان مدينه نام برده و در ضمن آن به روضه عباس و حسن بن على اشاره مى كند كه بناى

ص: 47

مرتفعى دارند و سپس به ذكر خصوصيات ضريح آن ها مى پردازد.

اگر بخواهيم آن چه را كه ابن جبير از مقامات شهدا، علما وصالحان در عراق و شام ديده و ثبت كرده متذكر شويم، سخن به درازا مى كشد از اين رو، به همين مقدار اكتفا مى كنيم. علاقه مندان براى آگاهى بيشتر، به اين كتاب مراجعه كنند.

3. ابن نجّار «(1)» (643- 578 ه. ق). محمد بن محمود معروف به «ابن النّجّار»، جهان گرد معروف مسلمان در كتاب «اخبار مدينة الرسول» مى نويسد:

گنبد بسيار بلندى كه از قدمت خاصى برخوردار است در اولِ بقيع موجود است كه دو در دارد. هر روز يكى از آن ها براى زيارت باز مى شود.

4. ابن حجاج بغدادى (392- 262 ه. ق). از شعراى بزرگ عراق مى باشد كه در قصيده اى به مدح اميرمؤمنان عليه السلام پرداخته و در حرم آن حضرت در محضر جمعى ايراد كرده است. در آغاز قصيده مى گويد:

ياصاحب القبّة البيضاء فى النجف من زار قبرك و استشفى لديك شُفِى

«اىصاحب گنبد سپيد و روشن در سرزمين نجف! هركس قبر تو را زيارت كند و نزد تو (از خدا) شفا بطلبد خدا او را شفا خواهد داد».

ص: 48

اين بيت حاكى از آن است كه در اواخر قرن چهارم، قبر امير مؤمنان عليه السلام داراى قبّه و بارگاهى بوده است.

***

ص: 49

گفتم: كسانى كه قبرهاى ما را زيارت كنند و در آبادى آن بكوشند و پيوسته به آنجا رفت و آمد كنند چه پاداشى دارند؟

پيامبرصلى الله عليه و آله فرمود: اى اباالحسن! خدا مرقد تو را و مرقد فرزندان تو را بخشى از سرزمين بهشت و قسمتى از خاك آن قرار داده است و خدا دل هاى انسان هاى بزرگوار و برگزيده از بندگان خود را به شما علاقه مند ساخته است. آنان براى تقرب به خدا و اظهار دوستى با پيامبرصلى الله عليه و آله، اذيت و آزار را در راه شما پذيرا مى شوند و قبور شما را آباد مى كنند، آنگاه افزود:

على جان! آنان كسانى هستند كه مورد شفاعت من قرار مى گيرند و در حوض (كوثر) بر من وارد مى شوند.

على جان! هر كس قبور شما را آباد سازد و به آنجا رفت و آمد كند، به سان آن است كه سليمان بن داود را در ساختن بيت المقدس يارى كرده باشد، و هر كس قبور شما را زيارت كند پاداش هفتاد حج به جز حجة الاسلام دارد. هر كس از زيارت شما باز گردد، از گناهان پاك مى گردد و به سان كسى است كه تازه به دنيا آمده باشد.

على جان! دوستداران خود را به نعمت هايى كه نمونه آنها را نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده است و نه به خاطر كسى آمده است مژده ده! البته انسان هاى بى ارزش، زائران قبور شما را نكوهش مى كنند. آنان شروران امت من اند و شفاعت من به آنان نمى رسد و در حوض بر من وارد نمى شوند.» «(1)»

ص: 50

ص: 51

شهادت رسيده) وارد شدى بايست و چهار مرتبه تكبير بگو ...».

3. در زيارت عباس بن على عليه السلام چنين وارد شده است:

«ثُمَّ امْشِ تأتى مشهدَ العبّاسِ بنِ علىٍّ فإذا أتيتَهُ فَقِفْ على بابِ السَّقيفةِ وقلْ ...».

و سپس به سوى جايگاه شهادت عباس بن على برو و آنگاه كه به نقطه سرپوشيده رسيدى بايست و بگو ...

4. مردى خدمت امام هادى عليه السلام رسيد و از ايشان درخواست كرد كه به وى زيارتى را بياموزد تا او بتواند با آن، هر امامى را خواست، زيارت كند. امام هادى عليه السلام به او فرمود:

«إذاصِرْتَ إلى البابِ فَقِفْ واشْهَدِ الشَّهادَتينِ».

«هر موقع به درب جايگاهى كه امام در آنجا به خاك سپرده شده رسيدى شهادتين را بگو». «(1)»

5. از برخى روايات استفاده مى شود كه دعا زير قبه حسين بن على عليه السلام مستجاب است.

ابن عباس از پيامبرصلى الله عليه و آله نقل مى كند كه آن حضرت از كشته شدن حسين بن على عليهما السلام گزارش داد و آنگاه فرمود:

هر كس تحت قبه او دعا كند، دعاى او مستجاب مى شود و در تربت او شفا است. «(2)»

ص: 52

6. روشن ترين گواه بر اين كه در نيمه اول قرن سوم هجرى، قبر حسين بن على عليه السلام داراى بنا و قبه و بارگاه بوده، اين كه متوكل عباسى كه به عداوت نسبت به خاندان رسالت معروف بوده در سال 236 فرمان داد قبر حسين بن على عليه السلام ويران گردد و خانه هايى كه اطراف آن قرار داشت با خاك يكسان شود و اطراف قبر را براى زراعت شخم كنند.

اين عمل شنيع آن چنان خشم مسلمانان را برانگيخت كه مردم بغداد بر ديوار و مساجد شهر اشعارى در هجو متوكل نوشتند كه نقل آنها به طول مى انجامد. «(1)» مسعودى مى نويسد كه متوكل مبالغ زيادى را در اختيار كارگران و ويرانگران قرار داد. بسيارى از مردم از اين كار خوددارى كردند. در اين موقع خشمگين شد و خود بيل و كلنگ برداشت و سقف قبر حسين بن على عليهما السلام را ويران كرد و آنگاه كارگران كار او را ادامه دادند و قبر حضرت به همين حالت تا دوران منتصر باقى بود.

ص: 53

خانه، حج خود را با زيارت قبر رسول خداصلى الله عليه و آله به پايان برساند. چنان كه مى فرمايد:

«أتمّوا حَجَّكُم برسولِ اللَّه إذا خرجتُم إلى بيتِ اللَّه فإنّ تركَه جفاءٌ وبذلكَ أُمِرتُمْ» «(1)».

«حج خود را با زيارت قبر پيامبر خداصلى الله عليه و آله به كمال برسانيد، زيرا ترك زيارت او جفاست و به اين كار مأمور شده ايد».

2. ابن قولويه در كامل الزيارات از فردى به نام «وشّاء» نقل مى كند كه از امام رضا عليه السلام شنيدم مى فرمود:

«إنّ لكلِ إمامٍ عَهداً فى عُنُقِ أوليائهِ وَشيعتهِ وإنّ مِنْ تَمامِ الوفاءِ بالعهد زيارةَ قُبُورهم» «(2)».

«هر امامى بر گردن دوستان و شيعيان خود عهد و پيمانى دارد و زيارت قبور پيشوايان بخشى از عمل به اين پيمان است».

با توجه به دعوت اكيد به زيارت قبور امامان و اولياى الهى، مى توان قاطعانه گفت كه دعوت همه مسلمانان بر اين عمل مستحب، درصورتى انجام مى گيرد كه مدفن آنان به گونه اى محفوظ باشد و افراد بتوانند بهصورت روشن آن را بيابند و زيارت كنند. هرگاه مراقد آنان فاقد هر نوع حفاظت و بنا باشد مسلماً باد و باران و عوامل طبيعى آثار مراقد را از بين برده و چيزى باقى نمى ماند، تا مردم به زيارت آنها

ص: 54

بشتابند.

اين نوع روايات كه بر زيارت قبور خاندان رسالت تأكيد مى كند مستلزم آن است كه مراقد آنان به شيوه اى باشد كه از حوادث زمان محفوظ بمانند.

نتيجه مى گيريم:

صيانت قبور اولياى الهى امرى مرغوب و سنتى اسلامى (است) و قرآن و اجماع و سيره مسلمانان و روايت ائمه اهل بيت عليهم السلام بر آن دلالت دارد و هر كس بخواهد با كلنگ ظلم مدفن آنان را ويران كند، خشم خدا را بر خود خريده و جايگاه او جايگاه دشمنان اهل بيت عليهم السلام است.

ص:55

ص:56

ص: 57

مظعون خاكسپارى شد پيامبر مردى را مأمور كرد تا سنگ بزرگى را با خود حمل كند و بياورد. آن مرد نتوانست آن سنگ را حمل نمايد. رسول خداصلى الله عليه و آله آستين ها را بالا زد و آن را به سوى قبر عثمان حمل نمود و آن را بالاى سر او نهاد و فرمود: اين كار را مى كنم كه قبر برادرم را بشناسم و بستگانم را كنار آن به خاك بسپارم. «(1)»

رابعاً: گزاردن ضريح و ياصندوق بر روى قبر ارتباطى به روايات ندارد، زيرا پايه هاى ضريح در چهار گوشه بيرون قبر قرار مى گيرد. و كوچك ترين سنگينى بر قبر ندارد.

ص: 58

أو يُقْعَد عليه: بر روى آن نشسته شود.

أو يُبنى عليه: بر روى آن ساختمان سازى شود. «(1)»

3. جراح مدائنى از امامصادق عليه السلام نقل مى كند:

«لا تَبْنوا على القُبورِ ولا تُصوِّروا سُقوفَ الْبيوتِ» «(2)».

«بر روى قبرها ساختمان نسازيد و سقف خانه ها را نقاشى نكنيد».

ص: 59

نتيجه اين كه روايت دوم ضعيف و اولى و سومى حاكى از كراهت است نه حرمت.

آنچه كه مهم است اين است كه بدانيم مورد كراهت كجا است؟

2. مورد روايات زمين هاى عمومى است كه مردم براى دفن اموات آماده كرده اند. مسلماً بنا در چنين قبور با مشكل مواجه مى شود زيرا اگر هر فردى يا خانواده اى متمكن بخواهند بر روى قبر بنايى بسازند دفن ميت پس از اندكى با مشكل مواجه مى شود. «(1)»

3. از آنجا كه مضمون اين روايات در كتاب هاى حديثى اهل سنت نيز وارد شده است، برخى از فقيهان مالكى مورد اين احاديث را افرادى دانسته اند كه به عنوان فخرفروشى بر روى اموات خود بنا مى نهند. «(2)»

افزون بر اين وجوه سه گانه، مى توان گفت ساختن بنا بر روى قبور اولياى الهى از مورد روايات بيرون است؛ زيرا مقابر آنان يا در زمين هاى موات و يا خانه هاى شخصى آنان بوده و هدف از بنا سازى تسهيل زيارت براى زائران شيفته آنان است.

مؤلف «الفقه على المذاهب الاربعه» مى گويد:

بناى بر قبر آن گاه كه مقصود از آن فخرفروشى نباشد، مكروه است. مگر اين كه در زمينى بسازد

ص: 60

مانند زمين وقف و يا زمينى كه براى دفن اموات آماده شده است كه در اينصورت جايز نمى باشد؛ زيرا در اينصورت جا براى ديگران تنگ خواهد شد. «(1)»

به مقتضاى آنچه كه در مورد قبور اوليا و انبيا از نظر قرآن و سنت و اتفاق فقيهان اسلام بيان شد، مى توان گفت:

مورد اين روايات افراد عادى و انسان هاى معمولى است كه حفظ مقابر آنان نه تنها فاقد اثر سازنده است، بلكه چه بسا مايه مزاحمت و فخرفروشى است. ولى قبور انبيا و اوليا بر خلاف آن است و در نتيجه اين روايات ناظر به آنها نيست. «(2)»

ص: 61

بنويسند و بر روى قبر او بگذارند. «(1)»

ثالثاً: اصولًا فقيهان اسلام بدون استثنا اتفاق نظر دارند كه مستحب است قبر را به مقدار چهار انگشت باز، يا يك وجب از زمين بلندتر قرار داد. اكنون سؤال مى شود هرگاه قبر بدون گِل كارى و گچ كارىصورت سازى شود ديرى نمى پايد كه باد و باران و طوفان هاى تند همه را به هم ريخته و قبر را با زمين يكسان مى سازد.صيانت قبر در گرو اين است كه با يك عامل طبيعى اجزاى خاك به هم پيوسته شود و آن جز با گِل كارى و گچ كارى و نظاير آنها امكان پذير نيست. از اين جهت، اين روايت ناظر به داخل قبر است كه به حالت طبيعى باقى بماند و ناظر به ظاهر آن نيست.

ص: 62

«ويُرفعُ القبرُ فوقَ الأرضِ أربعَ أصابعَ» «(1)».

«و قبر از سطح زمين به مقدار چهار انگشت بالاتر قرار مى گيرد.»

روايات ديگر نيز همگى به همين مضمون است و مى رساند كه مستحب است قبر چهار انگشت ارتفاع داشته باشد ولى ارتفاع بالاتر از آن را نفى نكرده است، بلكه بلندى لازم را براى شناسايى قبر يا اين كه زير پاى عابران قرار نگيرد چهار انگشت و يا يك وجب مى دانند.

فقط يك روايت از موسى بن جعفر مى فرمايد: آنگاه كه مرا به خاك سپردند قبر من بيش از چهار انگشت باز بلندتر نباشد. و نكته آن روشن است، زيرا ارتفاع قبر امام بيش از چهار انگشت مايه تحريك دشمنان او بود و مسلماً هارون و همفكران او به راحتى از كنار آن نمى گذشتند. چه بسا به آن اهانت مى كردند و لذا حضرت ارتفاع بيشتر را اجازه نمى دهد و به همان مقدار استحباب اكتفا مى نمايد.

ص: 63

كار راصورت دهم: هر نوع تصويرى را نابود كنم و هر قبرى راصاف گردانم و هر سگى را بكشم».

نويسنده با اين روايت كه اهل سنت نيز آن را روايت كرده اند بر عدم جواز ساختن بنا بر روى قبور استدلال كرده است. حتى در سال 1344 هجرى كه مدينه منوره به اشغال وهابيان درآمد قاضى وقت به نام ابن بليهد به بهانه اين حديث، تمام آثار گذشتگان را با خاك يكسان كرد و تنها از ويران كردن مرقد پيامبرصلى الله عليه و آله به خاطر ترس از مسلمانان جهان خوددارى نمود.

با توجه به توضيحى كه خواهيم داد، روشن مى شود كه اين روايت كوچكترين دلالت بر خواسته آنان ندارد.

اوّلًا: مضمون حديث با تاريخ قطعى زندگانى پيامبر سازگار نيست؛ زيرا بايد ديد پيامبر خدا، على عليه السلام را در چه سالى به مدينه فرستاده تا اين سه كار را انجام دهد، آيا قبل از هجرت بوده يا پس از هجرت؟! ...

احتمال نخست قطعاً منفى است؛ زيرا على عليه السلام قبل از هجرت پيامبرصلى الله عليه و آله به مدينه از مكه خارج نشده تا به مدينه اعزام گردد و اين سه كار را انجام دهد، از طرفى با سيطره مشركان بر مدينه توانايى انجام آنها را نداشت.

صورت دوم با مشكل بيشترى روبرو است؛ زيرا پس از گرويدن اوس و خزرج به آيين اسلام، بت و ياصورت بتى در ميان مدنيان نبود كه على عليه السلام مأمور شكستن آن باشد. «(1)»

ص: 64

ثانياً: واژه «سويته» در زبان عرب دو نوع كاربرد دارد:

الف: «سوّيته» بهصورت يك مفعولى.

ب: «سوّيتُ هذا بهذا» بهصورت دو مفعولى.

آنگاه كه بهصورت نخست استعمال شود «تسويه»صفت خود آن شى ء خواهد بود چنان كه قرآن مى فرمايد:

«فَإذا سَوَّيْتهُ وَنَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوْحى فَقَعُوا لَهُ ساجِدينَ» «(1)».

«آنگاه كه آفرينش آدم را به پايان رساندم و در آن از روح خود دميدم همگى بر او سجده كنيد».

در اين آيه «تسويه» به معناى كامل كردن و كنايه از پايان پذيرى آفرينش آدم است.

ولى آنگاه كه بهصورت دوم استعمال شودصفت خودش نبوده، بلكهصفت براى چيز ديگر خواهد بود. مثلًا آنگاه كه انسان دو چوب يا دو نخ را از نظر طول يكسان كند مى گويد: «سَوَّيْتُ هذا بهذا».

قرآن مجيد از زبان مشركان نقل مى كند كه آنها روز قيامت به جهت پرستش بت ها، خود را سرزنش مى كنند و مى گويند:

«إذ نُسوّيكُمْ بِرَبِّ الْعالَمين» «(2)».

«آنگاه كه شما را با خداى جهانيان يكسان

ص: 65

مى شمريم».

با توجه به آنچه كه گفته شد، حديث مورد نظر بهصورت نخست وارد شده است. بنابراين، «تسويه»صفت خود قبر خواهد بود و مقصود اين است كه سطح قبر راصاف و مسطح قرار بده يعنى سطح آن يكنواخت باشد. در مقابل «تسنيم» كه قبر بهصورت پشت ماهى يا كوهان شتر در مى آيد و لذا فقيهان شيعه مى گويند مستحب است قبر مسطح وصاف باشد نه غير آن.

حديث ياد شده درصحيح مسلم نيز وارد شده و شارحانصحيح مسلم حديث را به نحوى كه ما گفتيم شرح كرده اند.

نووى شارح معروفصحيح مسلم حديث را اين گونه تفسير مى كند: «سنت اين است كه قبر از زمين زياد بلند نباشد و به شكل كوهان شتر درنيايد بلكه به مقدار يك وجب بلند و مسطح باشد.» «(1)»

ابن حجر قسطلانى در كتاب «ارشاد السارى بشرحصحيح البخارى» حديث را چنين تفسير كرده و مى گويد:

«سنت در قبر اين است كه تسطيح شود و ما هرگز نبايد سنت را به خاطر اين كه تسطيح شعار رافضى هاست ترك كنيم ...». «(2)»

ص: 66

رِبقةِ الإسلامِ» «(1)».

«هر كس قبرى را نوسازى كند و يا تصويرى بكشد از آيين اسلام بيرون رفته است».

نويسنده اين حديث را دليلى بر تحريم ساختن بنا بر قبر گرفته است، در حالى كه اين روايت هيچ ارتباطى با موضوع بحث ندارد؛ زيرا اوّلًا حديث از نظر سند فوق العاده ضعيف است آن هم به خاطر دو نفر: 1. محمد بن سنان؛ 2.

ابى الجارود.

ثانياً مضمون حديث با اصول مسلم مخالف است.

چگونه نوسازى قبرى و يا تصوير حيوانى سبب بيرون رفتن از اسلام مى باشد؟!

ثالثاً: حديث به چهارصورت نقل شده است و معلوم نيست آنچه كه امام عليه السلام فرمود، كدام يك ازصور چهارگانه است:

الف: جدّد قبراً: قبر را نوسازى كند.

ب: حدّد قبراً: قبر را تيز كند.

ج. جدث قبراً: كسى را در قبر ديگرى دفن كند.

د. خدَّد قبراً: قبرى را بشكافد. «(2)»

با توجه به اين نسخه بدل هاى چهارگانه چگونه مى توان با اين حديث استدلال كرد؟!

تا اين جا با دلايل نويسنده، درباره ساختمان سازى بر روى قبور آشنا شديم و روشن گشت كه ايشان و اساتيد وى همگى از نيم خورده هاى ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب

ص: 67

بهره گرفته اند و اگر پيش داور نبودند، با اين روايات به مقابله با دلايل قطعى كه بر تكريم بيوت انبيا و مدفن آنها تأكيد دارند، برنمى خاستند.

اكنون وقت آن رسيده است كه ادّعاى دوم او را كه تحريم مسجدسازى در كنار مشاهد شريفه است، مورد بررسى قرار دهيم:

ص: 68

ص: 69

و گفتگو نيست و همه مسلمانان با آب وضوى پيامبر وموى مبارك او و حتّى نيم خورده وى تبرك مى جستند. «(1)»

اينك توضيح عملكرد موحدان در طول تاريخ:

ص: 70

عَلَيْهِمْ مَسْجِداً» «(1)».

«آنان كه از رازشان آگاهى يافته بودند، گفتند ما مسجدى در كنار مدفن آنها مى سازيم».

از اين كه خدا هر دو نظر را مطرح مى كند آن هم با ديده مثبت، مى توان گفت هر دو مورد رضاى الهى بوده به ويژه پيشنهاد دوم كه با جمله روشنى آغاز مى كند و مى گويد:

«وَقالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ».

«آنان كه بر راز اصحاب كهف آگاه بودند.»

در مقابل گروه نخست كه مى گفتند كه: «ربّهم أعلم بهم». بنابراين مسجدسازى در كنار مدفن اولياى الهى گذشته از اين كه مطابق فطرت بوده، مورد تأييد شرايع پيشين الهى نيز بوده است.

محدث معاصر آقاى البانى كه سرسپرده وهابيان بوده، با پيش داورى خاصى در دلالت آيه بر جواز مسجدسازى در كنار قبور اوليا، خدشه كرده ومى گويد: مقصود از «وَقالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ» اميران و متنفذان قوم بودند ومعلوم نيست كه آنان انسان هاى مؤمن وصالحى بوده باشند. «(2)»

ولى ايشان از دو مطلب غفلت كرده است:

1. مقصود از جمله «غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ» به شهادت اين كه ضمير «عَلى أَمْرِهِمْ» به اصحاب كهف برمى گردد، كسانى است كه از اسرار اصحاب كهف آگاهى پيدا كرده

ص: 71

بودند، در مقابل گروه نخست كه اظهار بى اطلاعى كرده و گفتند «رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ» بنابراين، پيشنهاد كنندگان، انسان هاى والايى بودند كه از اسرار اين گروه به روشنى آگاهى داشتند نهصاحبان قدرت.

2. فرض كنيد مقصود از «غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ» كسانى هستند كه غالب و پيروز شدند، ولى مقصود غلبه دينى است، نه غلبه نظامى؛ زيرا طبرى در تفسير خود يادآور مى شود آنگاه كه اصحاب كهف پس از سيصد و اندى سال از خواب بيدار شدند فردى را از ميان خود برگزيدند كه به شهر برود و غذايى تهيه كند. اين فرد آنگاه كه گام از غار بيرون نهاد، اوضاع را دگرگون ديد، بر ديوار تكيه كرده و به اطراف خود مى نگريست و با خود مى انديشيد تا ديروز اگر كسى در اين شهر نام عيسى را مى برد كشته مى شد، امّا حالا در همه جا نام عيسى شنيده مى شود. سپس گفت: شايد اينجا آن شهرى نيست كه من ديده ام. «(1)»

اين قطعه تاريخى حاكى است كه مقصود از گروه پيشنهاد كننده موحدانى بودند كه آيين مسيح را برگزيدند و اگر هم مقصود از «غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ» غلبه و پيروزى باشد منظور، غلبه از نظر دينى و رسميت دين و آيين بوده است.

ص: 72

خاك سپرده شد. پس از خاكسپارى او، همسرش عايشه ساليان درازى در آن خانه نماز مى گزارد «(1)» و هرگز احدى ازصحابه به وى اعتراض نكرد كه تو چرا در كنار قبر نماز مى خوانى؟

آنگاه كه در سال 88 در دوران خلافت وليد بن عبدالملك مسجد پيامبر توسعه يافت، فرماندار مدينه يعنى عمر بن عبدالعزيز به فرمان «وليد» تمام اتاق هاى همسران پيامبر را كه ديوار به ديوار مسجد ساخته شده بودند تخريب كرد و جزو مسجد قرار داد و در نتيجه قبر مبارك در درون مسجد قرار گرفت و هرگز نه تابعان و نه فقيهان مدينه، به اين عمل اعتراض نكردند و بالاتر از همه اين كه حضرت سجاد عليه السلام بر اين عمل ايراد نگرفت.

اين عمل حاكى از آن است كه قرار گرفتن مسجد در كنار مشاهد اوليا و نماز گزاردن در آنها به عنوان تبرّك اشكالى ندارد و از آن زمان تا به حال كه سيزده قرن مى گذرد تمام مسلمانان جهان حتى وهابيان گرداگرد مرقد شريف رسول خاتمصلى الله عليه و آله نماز مى گزارند و كسى اعتراض نمى كند.

آرى، در زمان تخريب، فقيهى به نام سعيد بن مسيّب اعتراض كرد «(2)» ولى سبب اعتراض او در تاريخ نيامده است.

احتمال دارد تخريب اتاق هاى همسران نبى بدون رضايتصاحبان آنهاصورت گرفته بود از اين نظر سعيد بن مسيّب اعتراض كرد.

احتمال ديگر اين كه نظر او اين بود كه اين خانه هاى

ص: 73

بسيار بى آلايش به همان حالت بماند تا براى آيندگان عبرت باشد. و اگر اين دو هدف تأمين مى شد، هرگز با تخريب بيت عايشه و قرار گرفتن مرقد پيامبرصلى الله عليه و آله در مسجد مخالفت نمى شد.

در طول زمان، فقيهانى بزرگ، مانند امامان چهارگانه چهار مذهب، در اين مسجد نماز گزارده و امامت را برعهده گرفته اند، حتى يك نفر از آنان بر اين عمل خرده نگرفته است.

ص: 74

مى گزارد. «(1)»

اصولًا نماز گزاردن در مراكز متبركه امرى فطرى و مورد رغبت انسان هاست. علاوه بر اين مورد رضاى الهى است.

سيوطى در كتاب خصايص درباره معراج پيامبرصلى الله عليه و آله مى گويد:

پيامبرصلى الله عليه و آله در شب معراج در مراكزى مانند «طيبه»، «طور سينا» و «بيت اللحم» فرود آمد و در همه آنها نماز گزارد. آنگاه جبرئيل به وى گفت «طيبه» جايى است كه به آنجا مهاجرت خواهى كرد و طور سينا جايگاه سخن گفتن موسى با خداست و «بيت اللحم» زادگاه عيسى مسيح است، در اين مكان ها نماز بگزار. «(2)» چه فرقى بين زادگاه و مدفن؟

ص: 75

نقل مى كند:

هر كس به زيارت قبر حسين عليه السلام برود و در كنار مرقد او دو ركعت يا چهار ركعت نماز گزارد، پاداش حج و عمره را به او مى دهند و همچنين است آن كس كه به زيارت امام لازم الطاعه برود و دو ركعت نماز گزارد. «(1)»

3. نيز مفيد به سند خود از شعيب عقرقوفى از امامصادق عليه السلام نقل مى كند «هر كس در كنار قبر امام حسين عليه السلام نمازى بگزارد خدا از او مى پذيرد و اگر دعا كند دعاى او زود يا دير پذيرفته مى شود.» «(2)»

آنگاه اضافه مى كند روايات از پيشوايان در اين مورد زياد است. و به همين مقدار اكتفا شده است.

4. مرحوم ابن قولويه (متوفاى 368) در كتاب «كامل الزيارات» بابى در باره نماز در حرم حسين بن على عليهما السلام گشوده و در آن شش روايت در فضيلت نماز در حرم آن حضرت آورده است كه نقل آنهابه طول مى انجامد. «(3)»

از مجموع اين روايات استفاده مى شود گزاردن نماز در مشاهد و مقابر بزرگان نه تنها ممنوع نيست بلكه مستحب است و ثواب فراوان دارد.

ص: 76

ص: 77

مى شود، مسلماً بر خلاف ضرورت اسلام است.

در جمله دوم- به قرينه جمله پيشين- قبر او سجده گاه مى شود يعنى نمازگزار پيشانى را بر روى قبر مقدس مى گذارد هر چند به عنوان تعظيم.

در اينصورت، حديث ارتباطى به گزاردن نماز در مشاهد مشرفه ندارد، زيرا نه كسى مرقد را قبله قرار مى دهد و نه به عنوان تعظيم به قبر سجده مى كند، بلكه نماز به سوى قبله گزارده مى شود و پيشانى بر زمين مى گذارد.

2. شيخ طوسى از امام رضا عليه السلام نقل مى كند:

«لا بأسَ بالصلاةِ بينَ المقابِر ما لَم يُتَّخَذِ القبرُ قِبلةً» «(1)».

«نماز گزاردن در ميان قبرها اشكالى ندارد مشروط بر اين كه قبر قبله نباشد».

جمله آخر دو احتمال دارد:

الف. واقعاً قبر جايگزين كعبه گردد. در اينصورت بدعت و تشريع و حرام خواهد بود.

ب. قبر در پيش روى او قرار گيرد. در اينصورت اين بخش حمل به كراهت مى شود زيرا تمام مسلمانان جهان در بخشصُفّه مسجد النبى نماز مى گزارند و قبر پيامبرصلى الله عليه و آله پيش روى آنها قرار مى گيرد.

از اين گذشته نظر خواننده رابه دو مطلب جلب مى كنيم:

1. روايت ياد شده مربوط به قبرستان هاى عمومى است

ص: 78

كه توده مردم در آن به خاك سپرده شده اند نه مشاهد مشرفه و مراقد مطهره كه در آنجا پيش رو قرار گرفتن قبر مكروه نيست.

2. روايات ياد شده برخى ضعيف وهمگى خبر واحدند كه نمى توان با آن حكمى استدلال كرد، به ويژه در مقابل دلايل استوارى كه بر گزاردن نماز در مشاهد و اماكن متبركه تأكيد مى كند. «(1)»

فقيهان اماميه به ويژهصاحب جواهر درباره بازسازى مراقد بزرگان اسلام و نماز گزاردن در مشاهد آنها سخنان مفصل و گسترده اى دارند كه نقل آنها در اين جا امكان پذير نيست. «(2)»

در پايان يادآور مى شويم هر دو مسأله را (ساختمان سازى بر قبور؛ مسجدسازى در كنار مراقد اولياى الهى) از ديدگاه روايات شيعه مورد بررسى قرار داديم زيرا نويسنده از همين طريق ادعاى همسو بودن روايات ما با عقيده خود را مطرح كرده است. و امّا بررسى روايات اهل سنت در اين مورد خارج از هدف اين كتابچه است. ما نيز درباره روايات آنان سخن نگفتيم.

علاقمندان در اين باره مى توانند به كتاب هاى زير مراجعه كنند:

1. آيين وهابيت

2. وهابيت، مبانى فكرى و كارنامه عملى

ص:79

ص: 80

ص: 81

بر گونه هايش جارى شد. «(1)»

دخت پاك رسول خدا، فاطمه زهرا عليها السلام دركنار تربت پاك پدر ايستاد و مشتى از خاك قبر برداشت و آن را بوييد و با چشمان گريان اين دو بيت را سرود:

ما ذا على مَنْ شَمَّ تُرْبَةَ أحْمَدَ أن لا يَشمُّ مَدى الزّمانِ غواليا

صُبَّتْ عَلىَّ مَصائِبُ لَوْ أنّهاصُبَّتْ عَلى الأيّامِصِرْنَ لَيالِيا

«آن كس كه تربت پاك رسول خدا را ببويد، بر او چه باك اگر هيچ بوى خوشى را تا پايان عمر نبويد؟!»

«بر من مصايبى روى آورد كه اگر بر روزها فرود مى آمد، به شب تيره تبديل مى شدند».

گريه در فراق عزيزان اختصاص به پيامبرصلى الله عليه و آله و ذوى القربى نداشته و گروه عظيمى ازصحابه و تابعان در فراق دوستان خود گريستند كه نقل آنها به درازا مى كشد. «(2)»

حتى هنگامى كه عبدالرحمن بن عوف بر گريه پيامبر در مرگ ابراهيم اعتراض كرد، حضرت فرمود: گريه من ناشى از عطوفت و رحمت است و كسى كه رحم نكند بر او رحم نمى شود. «(3)»

گريه بر فراق عزيزان منافات باصبر ندارد. يعقوب بزرگوار كه پيراسته از گناه و خطاست در عينصبر در فراق يوسف، چهل سال گريست چنانچه فرمود:

ص: 82

«فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ» «(1)».

«منصبر زيبا خواهم داشت و در برابر گزارش شما فرزندان از خداوند يارى مى طلبم».

در عين حال قرآن درباره او مى فرمايد:

«وَ ابْيَضَّتْ عَيْناهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ» «(2)».

«و چشمان او از اندوه- گريه- سفيد شد، امّا خشم خود را فرو مى برد».

تا آنجا كه اسلام- درصورتى كه مصيبت براى شخص گران و سنگين باشد- در مرگ پدر اجازه چاك زدن پيراهن را نيز داده است. روزى كه امام هادى عليه السلام درگذشت، فرزند وى امام حسن عسكرى عليه السلام يقه خود را چاك زد. آنگاه كه به حضرت اعتراض شد، حضرت فرمود: تو آگاه از حكم الهى نيستى، موسى بن عمران در مرگ هارون پيراهن را چاك زد. «(3)»

درست است، آداب نخستين اين است كه در مرگ عزيزان داد و فرياد نشود و پيراهن چاك نگردد، «(4)» ولى گاهى عظمت مصيبت براى فرد به قدرى سنگين مى شود كه تاب و توان را از دست مى دهد، در اين مورد اسلام به عنوان استثنا در مواردى اجازه مى دهد.

ص: 83

ص: 84

مبارزه در اين راه است.

به تعبير ديگر: سرودن اشعار مذهبى همراه با اظهار عواطف و تأثر، نوعى همدردى و همراهى با شهيدان راه حق است و از اين طريق خواهان حفظ مكتب آنهاست، مكتبى كه اساس آن را فداكارى در راه دين، و تن ندادن به ذلت وخوارى تشكيل مى دهد. اگر اين مجالس تعطيل شود و ياد شهدا در هر سال تجديد نگردد، مكتب ايثار و شهادت به فراموشى سپرده مى شود. شيعيان با برپا كردن مجالس سوگوارى در ماه هاى محرم وصفر، منطق حسين بن على عليهما السلام را كه منطق همه شهداست احيا مى كنند.

ص:85

ص:86

ص:87

ص: 88

دينى است، نه حزن شخصى و نشانه محبت به پيامبر و خاندان اوست كه به دست سفاكان روزگار و انسان هاى بى رحم كشته شده و آزار و جفا كشيده اند.

به تعبير ديگر: سينه زدن در اين جا برخاسته از بى تابى روحى و ضعف ايمان نيست، و هرگز در آن اعتراضى به تقدير حق تعالى وجود ندارد، بلكه برخاسته از حب درونى به پيامبر و آل اوست كه حقيقت دين را تشكيل مى هد و به تعبير پيامبر: «هلِ الإيمانُ إلّا الحُبّ والبُغض» «(1)».

اين نوع حركت ها كه همراه با نوحه خوانى و سينه زنى و پرچم هاى سياه است، نشان دهنده امور ياد شده زير است:

1. احياى مكتب عدالت خواهى و ظلم ستيزى و نرفتن زير بار ستم وزورگويى و بى عدالتى

2. توجه دادن نسل حاضر به خيانت حاكمان گذشته و رفتار ظالمانه آن ها.

3. ابراز همدردى با پيامبرصلى الله عليه و آله و خاندان او در مصيبت هايى كه بر آن ها رفته است.

4. هشدار به حاكمان وقت كه از خط عدالت بيرون رفته و خودكامگى را پيشه كرده اند.

ص: 89

ولَطمُ الوَجهِ والصَّدر وجَزُّ الشَّعرِ من النّواصى وَمَن أقام النُّواحةَ فقد تَركَ الصبرَ وأَخذَ فى غيرِ طريقه» «(1)».

«مردى از امام باقر عليه السلام پرسيد: «جزع» (بى تابى) چيست؟ امام عليه السلام بالاترين درجه بى تابى را بيان كرد و فرمود: «فرياد كشيدن، افسوس خوردن و ناله كردن و بر سر و روى خود كوبيدن و موهاى پيشانى خود را بريدن و هر كس نوحه گرى كند،صبر را از دست داده و راه نادرستى رفته است».

ص: 90

ما هم مى گوييم حرام است، امّا نوحه گرى در عزادارى ها نوحه گرى به حق است، نه به باطل و شهيد اول نوحه گرى به حق را در هر دو مصيبت تجويز كرده است. «(1)»

در گذشته يادآور شديم كه پيامبرصلى الله عليه و آله در مورد عموى خود حمزه به نوحه گرى امر كرد، و اين كه زنان مدينه براى عموى مظلوم او گرد آيند و نوحه گرى كنند و همگى مى دانيم كه نوحه گرى هاى زنان عرب چگونه است.

ص: 91

ابن حبيب و تميم بن بهلول، با چنين روايتى نمى توان بر حكم شرعى استدلال كرد.

ثانياً: مضمون اين روايت با اصول اسلام، سازگار نيست؛ زيرا:

1. فرض كنيد فردى بدون عبا جنازه را تشييع مى كند.

آيا گناه كبيره اى مرتكب شده است تا حضرت بفرمايد:

نمى دانم جرم كدام يك از آنها بزرگتر است؟

و يا اگر كسى كنار ميت بايستد و بگويد: بر اين جنازه ترحم كنيد يعنى رحمت خدا را بر او بفرستيد، آيا اين جرم است؟

و امّا زدن بر ران، پيش از اين گفتيم كه اين عمل مربوط به بى صبرى در مصيبت شخصى است، و سبب مى شود كه پاداشصابران را به او ندهند، نه اين كه مرتكب گناهى گردد و نه در مصائب مذهبى.

به علاوه از برخى روايات استفاده مى شود بىصبرى مايه حرمان ثواب نيست.

كلينى با سندصحيح از عبداللَّه بن بكير نقل مى كند كه حضرت فرمود:

«ثوابُ المؤمن مِن وَلَدِه إذا ماتَ الجنّةُصَبَرَ أو لم يَصبِرْ» «(1)».

«پاداش مؤمن در مرگ فرزند بهشت است،صبر كند يا نكند».

ص:92

ص: 93

رسول خداصلى الله عليه و آله به خانه جعفر مى رفت بر هر دو مى گريست. «(1)»

4. امام سجاد عليه السلام در سوگ پدر سال ها گريست، روزها روزه مى گرفت و شب ها به عبادت برمى خاست، به هنگام افطار، آنگاه كه چشم او به غذا و آب مى افتاد، از خوردن امساك مى كرد، غلام حضرت مى گفت: سرور من چرا نمى خورى؟ مى فرمود: فرزند رسول خدا گرسنه و تشنه كشته شد، و اين جمله ها را تكرار مى كرد تا اشك چشمانش، با خوردنى ها و آشاميدنى ها مخلوط مى شد. «(2)»

روايت در اين مورد، بيش از آن است كه ما در اينجا مطرح كنيم. اين نويسنده و استادان او، سنگدلانى هستند كه خدا رحم را از دل آن ها برگرفته است. به يك معنى ادامه دهندگان راه اموى هايند كه از كشتن كودك شيرخوار لذت مى بردند و لذا نمى توانند گريه بر عزيزان خدا و رسول را تحمل كنند و يا آن را مشروع بدانند.

ص: 94

7. اختلاط زنان و مردان در حرم ها

بخشى از اين موضوعات از قلمرو بحث بيرون است ولى به طور فشرده به تحليل آنها مى پردازيم:

ص:95

ص: 96

ص: 97

حرم ها حتى ورودى زنان با ورودى مردان جدا شده و محلّ زيارت هر دو گروه نيز جداگانه در نظر گرفته شده است.

*** خواننده گرامى، ما تمامى دلايل نويسنده كتابچه «فقه المزار» را مورد بحث و بررسى قرار داديم و روشن شد كه او نه تنها دليلى در دست ندارد، بلكهصورت دليل نيز در دست او نيست.

اين گروه درصدد روشنگرى و حق جويى نيستند، بلكه مى خواهند عقايد فاسد ابن تيميه ومحمد بن عبدالوهاب را به هر حيله و تزويرى كه شده به ديگران تزريق كنند هر چند در لباس يك فقيه شيعى كه براى آنان از «كافى» و «وسايل» سخن مى گويد.

بارالها! دل هاى ما را به نور ايمان و قرآن روشن بفرما.

بارالها! مهر و مودت خاندان رسالت را از ما مگير.

خداوندا! ما را از پيروان واقعى رسول گرامى صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام او قرار بده.

ميان ما و قرآن و اهل بيت عليهم السلام جدايى ميانداز.

دست هاى خائن را كه درصدد جدا كردن «ثقلين» از هم هستند كوتاه بفرما.

قم- جعفر سبحانى

20 شعبان 1429

يكم شهريور 1387