ص:2

ص:3

حاجيان آمدند با تعظيم شاكر از رحمت خداى رحيم

«ناصر خسرو»

حجّ سال 71، با شكوه، آرامش و موفقيت و دستاوردهاى بسيار، برگزار گرديد؛ والحمدللَّه رب العالمين.

رضايت از آنچه انجام شده است، تا آنجا كه نشانه شكرگزارى باشد، البته نيكوست، امّا اگر انگيزه خرسندى از خويش و باعث احساس بسندگى گردد، راه بهبود و ترقى را خواهد بست و موجب خواهد شد كه در همان نقطه كه بدان دست يافته ايم- هرچند قله موفقيت باشد- توقف كنيم و نقص ها را نبينيم و در صدد اصلاح برنياييم و به هدفها و قله هاى بلندتر و بلندتر، نينديشيم.

پس بايد، نگاهى به كارهاى انجام شده افكند. بى گمان، ثبت لحظه به لحظه امور، كاركردها، رويدادها، برخوردها، ديدارها، چاره ها و ناچارى ها و ... نوعى بازنگرى به كارهاى انجام شده براى بررسى رويكردها و وارسى عملكردهاست، علاوه بر آنكه گزاشى به امّت بزرگوار، نيز هست.

به همين روى، با رهنمود نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى؛

ص: 4

حضرت حجة الاسلام و المسلمين جناب آقاى محمدى رى شهرى، معاونت آموزش و تحقيقات بعثه رهبرى، بر آن شد عده اى را بسيج كند كه همه امور حج را پيش از موسم تا پايان مراسم، با امانت كامل، ثبت كنند تا به هنگام بازگشت، تبويب و تنظيم و سپس پيراسته و آراسته گردد و به صورت كتاب، در دسترس همگان قرار گيرد.

كتابى كه در دست داريد، نتيجه همين تلاش است و در آن با سيرى زمانى مهمترين امور مربوط به حج، از تداركات و تمهيدات پيش از موسم تا خدمات و رويدادهاى هنگام انجام مراسم زيارت و حج در مدينه و مكه، همه و همه، فراهم آمده است.

كتاب حاضر، يك نوع «سفرنامه حج» نيز محسوب است با اين تفاوت آشكار، كه نه سفرنامه شخصى، بلكه سفرنامه تمام زائران گرامى حج سال 71 و كارنامه خدمتگزاران آنان در بعثه مقام معظم رهبرى و در سازمان حج است و در رأس همه، صحيفه مديريّت نماينده محترم ولّى فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى در اين خدمت الهى است كه گفت:

رائد القوم خادمهم.

پيش از ورود به مباحث اصلى كتاب و گزارش فعاليت هاى حج سال 1371، لازم است به اقدام هاى انجام شده پيش از موسم حج و نهادهايى كه در تهيه مقدمات برگزارى حج، نقش اصلى دارند يعنى «بعثه مقام معظم رهبرى» و «سازمان حج»، نظرى اجمالى بيفكنيم. بعثه مقام معظم رهبرى در امور فرهنگى و سياسى نقش محورى دارد و در كليه موارد، مسوؤلان و واحدهاى مختلف را هدايت و راهنمايى و براى حسن انجام امور، بر فعاليتهاى آنان به طور كامل نظارت مى كند و علاوه بر آن، با زائران خانه خدا ارتباط نزديك دارد و به عنوان تنها مرجع مراجعات و پناهگاه زائران ايرانى و

ص: 5

حتى غير ايرانى در حل مشكلات فرهنگى، فقهى و سياسى شناخته شده است، به همين دليل ابتدا به شرح خدمات بعثه قبل از موسم حج مى پردازيم و سپس خدمات سازمان حج و ستادهاى آن را كه مسؤوليت خدمات و فعاليتهاى اجرائى حج را به عهده دارد از قبيل تهيه مسكن، تداركات، امور بهداشتى و پزشكى، حمل و نقل و ... ذكر مى كنيم. ولى قبل از هرچيز فشرده اى از اهداف حج سال 1371 را برمى شماريم تا در مباحث بعدى روشن شود كه ميزان موفقيت و دستيابى به اين اهداف چقدر بوده است.

خلاصه اين اهداف عبارتست از: 1- حفظ دستاوردهاى حج سال 70 و تثبيت آن به عنوان الگوى قابل قبول حج در جمهورى اسلامى ايران. 2- بازيابى وجهه بين المللى حج.

3- ارتقاء و توسعه فعاليتهاى فرهنگى در بين زائران و نيز عموم مردم كشورمان.

4- تمركز و تسريع در امر نظارت بعثه بر امور اجرائى و خدماتى زائران و سازمان دهى به مسائل و مشكلات احتمالى. خوشبختانه با توجهات حضرت حق و عنايات خاصّه حضرت ولىّ عصر (عج) و رهنمودهاى داهيانه مقام معظم رهبرى، بعثه موفق شد كاملا به اهداف ذكر شده در بالا دست يابد.

والسلام على من يخدم الحق لذات الحق معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبرى

ص:6

ص:7

بسم اللَّه الرحمن الرحيم لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللَّهُ آمِنِينَ

دوش هاتف غيبم حل اين معما كرد سود هر دو عالم برد هر كه با تو سودا كرد

ويژگيهاى حج 1371 سال گذشته پس از برگزارى مناسك حج، با شكوهى اعجازآميز، و اعجاب انگيز، كه به ويژگيهاى آن در مقدمه كتاب سيماى حج سال هفتاد، اشاره كرده ام، همراه با مسؤولان بعثه مقام معظم رهبرى به مدينه منوره بازگشتم.

بامداد روز چهارشنبه 12/ 4/ 70 پس از اداى فريضه صبح در حرم شريف نبوى صلى الله عليه و آله به محل اقامت آمدم و خواستم قدرى استراحت كنم، تازه سر بر بالين نهاده بودم كه شنيدم، هاتفى، جمله اى به اين مضمون گفت: «مراسم سال آينده فوق العاده و كم نظير خواهد بود».

اين بشارت براى كسانى كه در متن ماجراهاى سياسى حج سال هفتاد بودند قابل پيش بينى نبود، حتى در آستانه حج 71 يكى از ارگانهاى سياسى در تاريخ

ص: 8

30/ 1/ 71 رسماً پيش بينى كرد كه: «با توجه به مجموعه قرائن و شواهد، ايجاد مشكل از سوى دولت سعودى در امر برزگارى مراسم تظاهرات برائت از مشركان قوياً محتمل به نظر مى رسد.» هر چند اينجانب براساس دلايلى كه در شوراى سياست گذارى حج و زيارت مطرح كردم، چنين نتيجه گيرى را از «قرائن و شواهد» مورد اشاره، صحيح نمى دانستم و معتقد بودم كه با عنايت خداوند منّان، مراسم سياسى حج سال 71 با مشكل جدى مواجه نخواهد شد؛ ولى قبل از بازگشت از حج هفتاد، حتى براى من نيز قابل پيش بينى نبود كه از طريق برگزارى حج زائران ايرانى در سال هفتاد و يك با شكوهتر از سال هفتاد خواهد بود.

بارى بشارت مذكور لطف و عنايت الهى بود نسبت به كارگزاران حج جمهورى اسلامى ايران جهت برنامه ريزى بهتر براى انجام حجّى نمونه و مايه سربلندى مردم ايران و شادى روح امام رضوان اللَّه تعالى عليه و همه رهروان او در جهان.

اين پيشگويى تحقق يافت و حج هفتاد و يك زائران ايرانى خانه خدا به راستى كم نظير انجام شد. بخشى از اين ويژگى ها بدين شرح است:

الف: حفظ و تثبيت دستاوردهاى حج هفتاد حج هفتاد به دليل اين كه پس از وقفه سه ساله- به دنبال فاجعه جانخراش سال 1366 در مراسم برائت از مشركان- برگزار مى شد و به دليل حضور سرسخت ترين دشمنان حج ابراهيمى، رأس شرك و مشركان آمريكا، در منطه و در عربستان، در راستاى سياستهاى امام راحل و مقام معظم رهبرى و برگزارى آبرومندانه آن تلاشهاى فراوانى انجام شد و دستاوردهاى بسيار مهمى داشت خصوصاً در ارتباط با مكان مراسم برائت؛ به دلايلى كه طرح آن اكنون مقدور نيست

ص: 9

امكان حفظ اين دستاوردها جداً مورد ترديد بود، و لذا حفظ و تثبيت دستاوردهاى گذشته، نخستين ويژگى حج امسال محسوب مى گردد.

ب: نداشتن هزينه سياسى از مجارى ديپلماتيك سال گذشته تصميم قاطع بعثه رهبرى در زمينه برگزارى مراسم برائت، از طريق تماس هاى مكرر وزير محترم خارجه آقاى دكتر ولايتى با مقامات عربستان سعودى، توجيه شد ولى در سال جارى برگزارى اين مراسم هيچ گونه هزينه سياسى از مجارى ديپلماتيك نداشت. تصور من اين است كه نظم دقيق حاكم بر اجراى برنامه ها، نقش مهمى در اين موفقيت داشته است.

در تاريخ 7/ 3/ 71، ده روز از مراسم برائت، وزير حج عربستان به ملاقات من آمد و خير مقدم پيام ملك فهد را ابلاغ كرد.

مضمون اين پيام چنين بود: «ايشان خواهش دارد كه در مكه مراسمى نباشد، و اگر تصميم هست كه مراسمى برگزار شود محدود به داخل بعثه باشد.» پس از گفتگوهاى بسيار، حرف آخر ما اين بود كه برنامه هاى بعثه مانند سال گذشته انجام خواهد شد، مطمئن باشند كه چيز ديگرى نخواهد بود ...

تقريباً يكهفته بعد و سه روز قبل ازمراسم، وزير حج عربستان، رياست سازمان حج ايران را به دفتر خود دعوت كرد و پس از توصيه هاى فراوان در زمينه عدم برگزارى مراسم برائت در فضاى باز، سرانجام در پايان تأكيد كرد:

ص: 10

در صورتى كه اصرار بر انجام مراسم دارد به حداقل قناعت كنيد».

ج: اداء تكليف توأم با آرامش آرامش بدون انجام مسؤوليت ممكن است ولى ارزش نيست، اداء تكليف سياسى حج در اضطراب، ارزش است ولى براى زائران خانه خدا، نه براى تشكيلاتى كه مسؤوليت هدايت مردم و برنامه ريزى به عهده آن است. انجام تكليف سياسى حج توأم با آرامش، ارزش و توفيقى است خداوند نصيب گردانندگان امور كرد. تنها در موقع ورود اينجانب به مدينه در تاريخ 1/ 3/ 71 پليس ضد شورش عربستان با سپر و باتوم، اطراف بعثه رهبرى، مردمى را كه براى استقبال آده بودند، محاصره و فضاى استقبال را ارعاب آميز كرده بود؛ در ديدار با وزير حج عربستان به ايشان گفتم، چنين برخوردهايى در برنامه هاى آينده موجب حساسيت شركت كنندگان و احياناً مشكل آفرين خواهد بود. آنها هم عملًا پذيرفتند و در برنامه هاى بعدى خصوصاً در مراسم برائت، حركتى كه آرامش فضاى مراسم را تهديد كند ديده نشد.

د: حضور فعال و گسترده مردم در برنامه ها به شهادت كسانى كه مراسم سياسى عبادى حج را در سال گذشته و سالهاى قبل از آن ديده بودند، شركت و حضور فعال مردم در برنامه ها، خصوصاً در مراسم برائت ازمشركان، بسيار گسترده تر از هميشه بود، به ويژه شركت زائران غيرايرانى در مراسم برائت از مشركان و در مراسم دعاى كميل در كنار بقيع.

ص: 11

ه: برنامه ريزى گسترده آموزشى معاونت آموزش بعثه رهبرى كه در سال گذشته فقط چند ماه از آغاز تأسيس از آن مى گذشت، جهت ارتقاء و توسعه فعاليتهاى فرهنگى حج در ميان زائران و عموم مردم، فعاليتهاى گسترده اى داشت، حاصل اين تلاشها علاوه بر برنامه هاى متعدد و متنوع صدا و سيما- كه با همكارى اين واحد تهيه مى شد-، تأليف و تنظيم قريب ده عنوان جزوه و كتاب وبود، شامل: 1- ادعيه و آداب حرمين 2- راهنماى حج 3- آثار اسلامى مكه و مدينه 4- سيرى در آثار سرزمين وحى 5- فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام 6- احكام بانوان 7- راهنماى مصور حجاج 8- استفتائات ويژ (از مراجع عظام) 9- ترجمه كتاب اسرار حج (آية اللَّه جوادى) 10- خلاصه مطالب آموزش زائران و نيز توزيع بيست و دو هزار جزوه و نشريه آموزشى در كاروانها. و: بهره گيرى گسترده از ظرفيتهاى علمى و فرهنگى بعثه علاوه بر مراسم عمومى و كنفراسنها و سمينارهاى متعدد و ديدارهاى خصوصى كه هريك به گونه اى اهداف حج ابراهيمى را تأمين مى كرد، براى بهره گيرى هرچه بيشتر از ظرفيت هاى علمى- معنوى بعثه رهبرى، دو برنامه جالب

ص: 12

ديگر نيز طراحى و اجرا شد: 1- برنامه ديدار نماينده ولى فقيه با زائران خانه خدا اين ديدارها در مدينه روزها و در مكه شبها، در محل بعثه، علاوه بر مراسم عمومى و كنفرانسها و سمينارهاى متعدد، انجام مى شد. اين مجالس با ذكر مناقب اهل بيت عليهم السلام و سخنرانى يكى از شخصيتهاى علمى، برگزار مى گرديد.

برنامه سخنرانى شخصيتهاى علمى مهمان بعثه رهبرى، در كار به طور متوسط هر شب پنج سخنرانى انجام مى شد. هم ديدار نماينده ولى فقيه و هم سخنرانى ها، تأثير بسيار در انتقال ديدگاههاى فرهنگى و سياسى جمهورى اسلامى به زائران خانه خدا داشت.

ز- واحد ارشاد در سال جارى 675 نفر از روحانيون معين كاروانها براى توجيه و ارشاد حجاج ايرانى انتخاب شدند. اين گروه در جوار بقيع و مسجد الحرام به صورت منظم و زمان بنده شده استقرار داشت و وظيفه آنان راهنمايى زائران و جلوگيرى از رفتار موهن و نامطلوب بود.

يادآورى اين نكته لازم است كه اين واحد با تركيب و سازماندهى مزبور، از ويژگيهاى حج در سال جارى محسوب مى شود و نقش مؤثرى در اعمال سياستهاى بعثه و تأمين نظر مقام معظم رهبرى در جهت حفظ شؤون زائران ايرانى و وحدت مسلمانان داشته است.

ص: 13

ميمانان خارجى بعثه بعثه رهبرى ظاهراً همه ساله تعداد محدودى از شخصيتهاى علمى و فرهنگى كشورهاى مختلف جهان را به عنوان مهمان پذيرايى كرده است ولى در سال جارى براى نخستين بار، با برنامه ريزى و و پيش بينى هاى قبلى، تعداد قابل توجهى از مسلمانان كشورهاى آذربايجان، اسياى ميانه، لبنان و فلسطين و ... دعوت شدند كه تأثير فراوانى در زمينه انتقال فرهنگ حج ابراهيمى در مناطق مذكور خواهد داشت.

ط- شبى با قرآن برگزارى دو برنامه شبى با قرآن و مكه با حضور قاريان بين المللى جمهورى اسلامى ايران و برخى قاريان و حافظان قرآن از ساير كشورها، از ويژگى هاى حج در سال جارى بود كه با استقبال كم نظيرى از سوى شركت كنندگان داخلى و خارجى و حتى مردم اطراف بعثه مواجه گرديد.

ى- زمينه سازى براى استفاده از گوشتهاى قربانى با اينكه قرآن كريم صريحاً دستور داده است كه بايد نيازمندان از گوشتهاى قربانى بهره برند (1) و با وجود نيازمند و و گرسنه بسيار در جهان، متأسفانه هر ساله گوشت صدها هزار رأس گوسفند و گاو و شتر، به دليل نبودن امكانات نگهدارى، در مسلخ قديم در منى، فاسد مى شود و دفن مى گردد! در سال جارى با تلاش هايى كه صورت گرفت و پس از تماس با مراجع عظام و توضيح شرايط كنونى منى، مشكل فقهى ذبح در مسلخ جديد حل شد. البته چون

ص: 14

در آن هنگام فرصت كافى براى برنامه ريزى و اجراى كامل طرح وجود نداشت، به منظور آزمايش و پيش بينى مشكلات اجرايى آن، نزديك به پنج هزار راس گوسفند (حودد هزار رأس آن به طور متمركز و چهار هزار رأس توسط خود زائران) در مسلخ جديد ذبح و گوشت آن براى مصرف فقرا تخصيص داده شد. اميدواريم اقدامات انجام شده، سال آينده امكان استفاده از تمام قربانى هاى زائران ايرانى فراهم گردد.

ك- ايجاد شبه نظارت بر امور اجرايى اين شبكه توسط بعثه مقام رهبرى ايجاد شد و بر مهمترين فعاليتهاى اجرايى سازمان حج و زيارت شامل: مسكن، تداركات، پزشكى و حمل و نقل نظارت داشت.

سازماندهى جديد و متمركز آن در سال جارى دو هدف عمده را تعقيب مى كرد: يكى ارائه راه حل براى رفع نارساييهاى موجود و ديگر (كه مهمتر است) ارائه پيشنهاد جهت پيشگيرى از تكرار مشكلات در سالهاى آينده.

ل- هدايت و كنترل خريد زائران سال گذشته كثرت اشياء بزرگ خريدارى شده، انتقال زائران را به ايران با مشكلات زيادى روبرو كرد. با اقداماتى كه در زمينه هدايت و كنترل خريد زائران در سال جارى انجام گرفت، بنابر اظهار نظر مسؤولان هواپيمايى و گمرك، امسال بار همراه مسافر، وضعيت بسيار خوب و كم سابقه اى داشت.

ص: 15

م- حضور فعّال صدا و سيما حضور گسترده و فعسال همه رسانه ها به خصوص صدا و سيما از ويژگى هاى حج امسال بود كه از ماهها قبل از طريق ايجاد دفتر حج براى اقدامات فرهنگى و آموزشى قبل از موسم و انتقال اخبار و فعاليّتهاى حج در موسم، برنامه ريزى وسيعى داشت.

همچنين استفاده از سيستم ماهواره، در انتقال به موقع اخبار و تصاوير فعاليتهاى حج، مطلوب و آثار آن در پوشش خبرى، مشهود بود.

*** بار الها: آنچه انجام گرفت، به فضل و عنايت و توفيق تو بود. در واقع اين تو بودى كه همه امور را به خوبى اداره كردى و شكوه و عظمت و معنويّت كم نظيرى را به حج زائران ايرانى خانه خود در حج امسال دادى و افتخار آن را به نام مسؤولان و كارگزاران ثبت كردى. اين كاروان ابراهيم و محمد- درود تو بر آن هر دوان- آنچه خوبى و زيبايى داشت از تو است و آنچه ضعف و نارسايى، از ما.

بارالها: براى شكر اين نعمت عظيم، زبان، توان گفتن و قلم، قدرت نوشتن، ندارد؛ عجز و ناتوانى و شرمسارى ما را از اداء شكر آن بپذير.

خداوندا: عنايت خود را از ما برمگير و لحظه اى ما را به خود وا مگذار و بر شكوه و عظمت اين آيين ابراهيمى هر سال بيفزا، و با ظهور و حضور اميرالحجاج حقيقى، ارواحنا لتراب مقدمه الفداء، به حجّ همه زائران خانه خود محتواى واقعى عنايت فرما.

آمين.

محمّد محمّدى رى شهرى

ص:16

ص:17

ص:18

ص:19

امام خمينى (ره): لازم است به حضرات آقايان علما و روحانيون محترم كاروانها تذكر دهيد كه قبل از حركت، مجالسى تشكيل دهند و حجاج محترم را با مسائل شرعى و وظائف انسانى آشنا كنند.

صحيفه نور، ج 9، ص 176 به خواهران و برادران محترم كشورهاى اسلامى! قبل از هرچيز اين نكته را بايد عرض كنم كه صورت حج، اين عبادت بزرگ را كه براى آن مشرف مى شويد به صورتى شايسته و موافق دستور الهى انجام دهيد و مسائل آن را نزد علماى اعلام با دقت فرا گيريد. مبادا خداى ناخواسته پس از انجام حج و گذشت وقت، معلوم شود كه خللى در آنها وارد شده و موجب بطلان حج گرديده و زحمتهاى شما هدر رفته است.

صحيفه نور، ج 19، ص 199 مراتب معنوى حج كه سرمايه حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد و تنزيه نزديك مى نمايد، حاصل نخواهد شد مگر آنكه دستورات عبادى حج به طور صحيح و شايسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانيون معظم كاروانها تمام همّ خود را صرف در تعليم و تعلم مناسك حج كنند و بر مسأله دانان است كه از همراهان خود مواظبت كنند كه خدايى نخواسته تخلف از دستورات نشود.

صحيفه نور، ج 19، ص 44

ص:20

ص:21

برنامه ريزى براى حج سال 71 همانگونه كه مورد تأكيد رهبر معظم انقلاب حضرت آية اللَّه خامنه اى مُدّظلّه العالى بود، بيدرنگ پس از موسم حج سال گذشته آغاز شد. ابتدا در تشكيلات بعثه، بازنگرى اساسى به عمل آمد و با تلاش كارشناسان و چندين ماه بررسى و مطالعه، سرانجام سازمانى متناسب با فعاليتهاى طول سال، تصويب و تشكيل شد. هدف اصلى تشكيلات جديد بعثه، گسترش فرهنگ حج در جامعه و فراهم نمودن زمينه مناسب براى انجام صحيح مراسم حج و رسيدن به اهداف امام خمينى (ره) در برگزارى حج ابراهيمى و ايجاد هماهنگى بين سازمان حج و واحدهاى ديگر و جلوگيرى از دوباره كارى ها و اتلاف نيرو بود. به همين منظور در سال گذشته چندين بخش و معاونت در تشكيلات جديد بعثه ايجاد شد و هر كام در حوزه مسؤوليت خود، فعاليتهايى را آغاز كردند. در اينجا به فعاليتهاى برخى از اين واحدها و معاونتها كه كار آن جنبه عملى و عينى تر داشته است اشاره مى كنيم:

ص:22

اين معاونت قبل ازموسم حج فعاليتهاى گسترده خود را آغاز مى كند. بخشهاى اين معاونت در تهران در زمينه فعاليتهاى تحقيقى مربوط به حج، مسائل كلى آموزشى و نيز انتشارات، فعال است.

اين بخشها عبارتند از: مديريت تحقيقات مديريت توليد و انشار مديريت آموزش رابط صدا و سيما

ص: 23

فراوان تهيه شده و تعداد زيادى عكس از اماكن مذهبى مكه و مدينه در آن نگهدارى مى شود.

ص: 24

تذكرهاى لازم را ارائه داده اند.

3- راهنماى مصور حجاج:

مطالب اين كتاب كه با اختصار و دقت و نظم تنظيم شده، با تصاوير اعمال حج همراه است. اين اثر كار فاضل محترم حجّة الاسلام و المسلمين فلاح زاده بود.

4- آثار اسلامى مكه و مدينه: اين كتاب اثر كوتاهى است پيرامون آثار اسلامى- تاريخى حرمين شريفين كه مطالعه آن، زائران را با آثار مذهبى مهم اين دو شهر مقدس آشنا مى كند و به قلم فاضل محمترم حجة الاسلام رسول جعفريان به نگارش در آمده است.

5- سيرى در اماكن سرزمين وحى:

اين اثر كه تأليف جناب حجة الاسلام على اكبر حسنى است، با تفصيل بيشتر به شرح اماكن پرداخته است. اين كتاب نيز در آينده نزديك منتشر خواهد شد. 6- زيارت: كتابى جالب، خواندنى اثر شاعر و نويسنده معاصر حجه الاسلام جواد محدثى است كه درباره جنبه هاى مختلف زيارت در آن بحث شده است.

7- فرازهايى از تاريخ پيامبر اسلام: اين اثر نتيجه تحقيقات و زحمات استاد محقق آية اللَّه جعفر سبحانى است كه به صورت خلاصه و قلمى شيوا تحرير شده است.

8- احكام بانوان در حج: اين كتاب نيز اثر برادر فاضل حجّة الاسلام فلاح زاده است كه كليه مسائل مورد نياز زنان در ارتباط با حج و مسائل حاشيه اى آن آورده است.

ص: 25

9- استفتائات ويژه حج:

جزوه كوچكى است حاوى 60 مسأله فقهى كه فتاواى حضرات آيات عظام: امام خمينى قدس سره، گلپايگانى و اراكى دامت بركاتهما در آن آمده است. اين مجموعه مسائل كاملًا جديدى را پاسخ داده است.

10- رساله ديگرى نيز با استفاده از فيش هاى تحقيقى حجة الاسلام والمسلمين آقاى محسن قرائتى تنظيم شده است كه طى آن عناوين دهها سخنرانى به تناسب مسائلى كه در سفر حج مطرح مى شود همراه با اشارات و توضيحات آمده است. اين جزوه در 80 صفحه تهيه و بين روحانيان كاروانها جهت استفاده در برنامه هاى داخل كاروان به منظور وحدت رويّه تبليغى، توزيع گرديده است.

11- رساله ديگرى نيز با همكارى شوراى استفتاء تهيه شده است كه در آن به 161 مورد از حواشى حضرت آية اللَّه العظمى اراكى بر فتاواى حضرت امام قدس سره به صورت جدول بندى مشخص، آمده است. 12- رساله اى نيز به عنوان شرح وظايف روحانيان از سوى معاونت آموزش و تحقيقات انتشار يافته است.

13- جزوه كوچكى كه ادعيه شوطهاى طواف در آن فراهم آمده است و منتشر شده و در اختيار حجاج عزيز قرار گرفته است. 14- اسرار حج: 24 تأليف حضرت آية اللَّه جوادى آملى به كوشش نويسنده توانا حجة الاسلام و المسلمين على حجتى كرمانى با قلمى شيوات ترجمه و تحت عنوان «جرعه اى از بيكران زمزم» به صورت كتابى مستقل از سوى معاونت آموزش و تحقيقات به چاپ سپرده شده است.

15- مجموعه سخنرانى هاى استاد جوادى آملى نيز تنظيم شده ولى

ص: 26

متأسفانه به علت كمى فرصت هنوز چاپ نشده است و انشاء اللَّه در اولين فرصت منتشر خواهد شد.

16- ترجمه بخش حج فقه المقارن تأليف آيت اللَّه جنّاتى نيز مراحل ويرايش را پشت سر گذاشته است و انشاءاللَّه بزودى به چاپ خواهد رسيد.

17 و 18- دو كتاب ديگر نيز در دست ترجمه است يكى: الكسوة والكعبه و ديگرى: معالم المدينة المنورة.

فصلنامه حج از اقدامات سال گذشته گرفتن امتياز انتشار يك فصلنامه اختصاصى براى مسائل حج بود با نام ميقات حج. صاحب امتياز آن حوزه نمايندگى ولى فقيه در حج و زيارت و مدير مسؤول آن حجة الاسلام و المسملين آقاى قاضى عسگر معاون آموز و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبرى است. مقالات شماره نخست اين فصلنامه آماده شده و اميد مى رود كه به زودى اولين شماره آن انتشار يابد.

ص: 27

اين محورها عباتند از: 1- اسرار حج: مجموعه 6 سخنرانى 45 دقيقه اى از استاد آية اللَّه جوادى آملى.

2- آداب زيارت: مجموعه 15 سخنرانى 15 دقيقه اى از استاد آية اللَّه حسن مظاهرى. 3- شناخت اماكن: بيش از ده جلسه توسط استاد حجة الاسلام و المسلمين استادى.

4- تاريخ اسلام: بيش از ده جلسه توسط استاد آية اللَّه جعفر سبحانى. 5- مناسك و اسرار حج: مجموعه بيش از ده جلسه سخنرانى استاد حجة الاسلام و المسلمين قرائتى. 6- اخلاقيات حج: مجموعه بيش از 5 جلسه بحث استاد حجة الاسلام و المسلمين قرائتى.

7- مسائل بهداشتى حج: مجموعه 5 جلسه بحث توسط دكتر نبئى و دكتر شهاب الدين صدر در شبكه دوم سيما.

8- آشنايى به زبان عربى: توسط استاد عبائى از مدرسان عربى در شبكه دوّم سيما.

9- تذكرات كلى به حجاج توسط حجة الاسلام و المسلمين قاضى عسگر.

در صداى جمهورى اسلامى ايران نيز با همكارى برادران مسؤول، برنامه هاى گسترده اى در روزهاى قبل از موسم پخشد شد كه ستودنى است. مطبوعات نيز كم و بيش مطالبى را در اين زمينه به ابتكار خود داشته اند.

علاوه بر اينها فيلم آموزشى كوتاهى براى داخل هواپيما تهيه شد كه در برخى از هواپيماهاى عازم حج به نمايش در آمد. اين فيلم نيز توسط معاونت آموزش و تحقيقات و با همكارى واحد سمعى، بصرى بعثه تهيه شده است.

در تهيه و ضبط و پخش برنامه هاى فوق حجة الاسلام والمسلمين آقاى

ص: 28

محسن ميرى تلاشهاى فراوان و قابل قدردانى داشتند. از فعّاليت هاى ديگر اين معاونت، آموزش حضورى مربوط به كارگزاران حج بود كه در چندين جلسه براى روحانيان كاروانها، بازرسان، مبلّغان و كارمندان بعثه به طور جداگانه تشكيل و توسط استادهاى مجرب براى هر گروه به تناسب مسؤليتشان در حج توجيه لازم انجام گرفت.

ص: 29

مى گرفت، ارزيابى بر پايه اصلاعاتى بود كه در پرونده هر شخصى ثبت شده است.

علاوه بر آن، آشنايى و نيز شناختى كه شوراى گزينش از افراد داشت، در تصميم گيرى نقش داشته است. همچنين در موارد خاصى از برخى از نهادهاى قضائى نيز درباره ارزيابى اشخاص، استمداد مى شده است.

نظر شوراى گزينش بر اين بود كه نه تنها افراد رده ضعيف را كنار بگذارند بلكه حتى افراد متوسط، براى اعزام معرفى نشوند. زيرا تعداد كسانى كه در رتبه بالاترى بودند و صلاحيت بيشترى داشتند فراوا بود، به ويژه در ميان روحانيون جديدى كه پيش از اين عازم سفر حج نشده بودند. تذكر اين امر ضرورى است كه كنار گذاشتن افراد به معناى ديگرى جز عدم توانايى آنان براى مديريت در امر حج نبوده است. در اين ميان صلاحيت علمى جايگاه بسيار مهمى در تعيين افراد داشته است.

دوم: اقدام دومى كه صورت گرفت ترتيب استفاده از فضلاى جوانى بود كه پيش از اين عازم سفر حج نشده بودند امّا قابليت هاى بسيار داشتند. بديهى است اين افراد در سال اول به عنوان معين اعزام مى شوند. سياست اصولى بعثه مقام معظم رهبرى بر اين پايه است كه در برخى از قسمتها تا سر حد امكان از نيروهاى جديد استفاده شود و امتياز رفتن به اين سفر عبادى- سياسى، براى ساليان متمادى، تنها در اختيار يك گروه خاص قرار نگيرد.

اجراى چنين سياستى درباره روحانيان بسيار دشوار و با فرصت كم، كارى طاقت فرسا بود. در ثبت نام جديدى كه صورت گرفت حدود يك هزار و پانصد نفر شركت كردند، از ميان اين افراد، سيصد و اندى امتيازات لازم را به دست آوردند، مواد امتحانى عبارت بود از تحرير الوسيله و مناسك حضرت امام قدس سره، تاريخ اسلام و شناخت وهابيت. كسانى كه در بخش احكام حائز رتبه برتر مى شدند

ص: 30

ساير اوراق آنان نيز تصحيح مى شد. قبول شدگان در مصاحبه شركت مى كردند تا قدرت بيان آنان و شرح زندگى و خدمات گذشته آنان در انقلاب و جنگ به دست آيد. نتيجه آن شد كه از بين انتخاب شدگان يكصد و پنجاه نفر براى سال 71 به قيد قرعه انتخاب شدند. به ديگران قولى براى اعزام داده نشد اما اميد است كه از آنها در سالهاى بعد استفاده شود.

سوم: اقدام سومى كه صورت گرفت، كنار گذاشتن افراد از 60 سال به بالا بود كه طبعاً به دليل مشكل سن نمى توانستند كارآيى داشته باشند. مگر آنهاييكه محتمل بود از كارآيى برخوردار باشند. به همين روى، به برخى از اعتراضات رسيدگى شد و در هر مورد كه تحقيق نشان مى داد توانايى لازم وجود دارد از آنان استفاده شد.

در ايام حج نيز به انتخاب نماينده مقام معظم رهبرى هيأتى انتخاب شد تا به تخلفات احتمالى در اين قسمت رسيدگى كند. همه اقدامات در جهت هر چه بهتر انجام شدن حج و رسيدگى وضعيت صورت گرفته است. شرح وظايف روحانيان امسال جزوه كوچكى از طرف معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبرى تحت عنوان شرح وظايف روحانيان انتشار يافت. در اين جزوه چارچوب اقداماتى را كه روحانى و معين بايد انجام دهند، مشخص شده است. اين امر كمك بزرگى بود به سامان يافتن كار روحانى در كاروان و استفاده وى از حداكثر فرصت و امكانات براى تربيت و تعليم زائران.

وظايف قبل از عزيمت روحانيان عبارت است از: 1- تعليم مناسك حج.

ص: 31

2- تصحيح قرائت و اذكار نماز زائران.

3- تعليم تلبيه و ديگر اذكار به زائران و كنترل تلفظ دقيق آنها.

4- تعليم مسائل ضرورى احكام.

وظايف بعد از عزيمت نيز عبارت است از: 1- تلاش بيشتر براى ياد دادن مناسك.

2- همراهى با زائران در اعمال حج. 3- تشكيل جلسات سخنرانى و دعا در كاروانها.

حل مسائل و مشكلات شرعى و معيّن كردن ساعات مشخص براى اين كار.

5- شكرت دادن مردم در نماز جماعت برادران اهل سنت.

6- توجيه آنها در زمينه وحدت.

7- بسيج زائران براى شركت در جلسات و مراسمى كه بعثه برگزار مى كند. 8- ابلاغ رهنمودهاى بعثه حجاج. 9- بيان اعمال و آداب حج.

10- تلاش براى بالا بردن سطح معنويت و تقواى زائران. 11- تلاش براى بالا بردن سطح آگاهى دينى و تاريخ اسلام.

12- سخنرانى به تناسب ايام و مكان هاى مختلف.

*** يكى از نكاتى كه همه ساله به روحانيان تذكر داده شده، اين است كه با لباس روحانيت در اماكن ظاهر شوند تا اگر براى كسى مسأله اى شرعى پيش آمد مورد

ص: 32

مراجعه قرار گيرند. طبعاً از جهات ديگرى نيز اين امر سودبخش است. يكى از مهمترين مشكلات، رويارو شدن روحانيان با فتاواى مختلفى است كه بايد در صدد آشنايى با آن باشند. در اين زمينه هر ساله علاوه بر اقدامات معاونت آموزش بعثه رهبرى، بعثه هاى مراجع نيز اقدام به نشر جزواتى مى كنند كه بايد مورد توجه روحانيان قرار گيرد، لزوم هماهنگى بيشتر در نزديك كردند فتاوا به هم كاملًا محسوس است و در صورتى كه چنين اقدامى شدنى باشد بايد انجام شود.

از مشكلاتى كه امسال در مورد روحانيان مطرح بود، دير اعلام شدن اسامى برخى از آنان بود و از لحاظ آموزشى براى حجاج مشكلاتى به وجود آورد. اين مسأله به دليل اقداماتى بود كه با تلاش فراوان، براى اصلاح وضعيت جديد صورت مى گرفت و تا اين اواخر به درازا كشيد.

نقش اصلاح گر روحانيان در برخودهايى كه گاهى ميان مأموران سعودى و برخى از زائران صورت مى گيرد، بسيار حائز اهميت است. اين مسأله هم به آشنايى بيشترى با زبان عربى نيازمند است و هم جرأت و جسارت مى خواهد. دراين باره گزارشهايى در دست است كه برخى از روحانيان با وساطت خود توانسته اند از دستگير شدند بى دليل برخى از حجاج جلوگيرى كنند. اين وضعيت در كاهش تنشهاى احتمالى بسيار مفيد و ضرورت توجه بدان براى روحانيان جدى است.

ص:33

قبل از عزيمت نماينده ولى فقيه حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى به عربستان، در تاريخ 28/ 2/ 71 ايشان به همراه اعضاى شوراى هماهنگى بعثه و سرپرست سازمان حج با رياست محترم جمهورى اسلامى آقاى هاشمى رفسنجانى ديدار و گفتگو كردند كه خلاصه اين ديدار در اينجا ذكر مى شود: در آغاز جناب حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى ضمن سخنان كوتاهى گفتند: «با توجه به اهدافى كه نظام از حج دارد نخستين مسأله اى كه توجه را جلب مى كند اين است كه به صورت كوتاه مدت و موسمى نمى توان با حج روبرو شود و نياز به برنامه ريزى بلند مدت دارد. متأسفانه در گذشته اين مسأله مورد توجه نبود و سوابقى در رابطه با عملكرد بلند مدت موجود نيست و سال گذشته نيز زمان براى برنامه ريزى بلند مدت كافى نبود، ليكن در سال جارى ابتدا سمينارى تشكيل و از صاحبنظران خواسته شد نظرهاى خود را ارائه كنند و پس از اين مرحله برنامه ريزى انجام گرفت كه دو محور اصلى آن: يكى گزينش نيروهايى بود كه داراى توانايى مناسب و صلاحيت هاى لازم باشند و ديگر:

تهيه كتاب حج و ساير كتب مورد نياز حجاج بود».

ايشان در قسمت ديگرى از سخنان خود اظهار كردند: در حال حاضر ما چند مشكل اساسى دارم كه عبارتند از: بايد نوبت بندى شو و هركس بداند در چه سالى اعزام مى شود.

ص: 34

2- به علت اختلاف فتاوى، اگر فتواهاى امام محور نباشد حج كه بايد محور وحد باشد خود باعث تفرقه خواهد شد. در اين زمنيه از طريق شوراى استفتاء مسايل مورد نظر را جمع آورى كرده ايم تا از مقام معظم رهبرى كسب نظر نماييم.

3- محل قربانگاه كه قربانى حجاج از بين مى رود.

در ادامه آقاى دكتر پورنجاتى گزارشى از اقدامات انجام شده و برنامه ريزى ها را ارائه و ضمن آن به نكات ذيل اشاره نمودند: 1- تفكيك سازمان حج و زيارت از اوقاف و تشكيل شورايعالى سياستگذارى حج.

2- اقدامات انجام شده در زمينه آموزش و تحقيقات و نيروى انسانى. در اين مورد اشاره كردند: طى ارزيابى انجام شده، 70 درصد به نتايج مورد نظر رسيده ايم.

3- تشكيل دفتر امور خبرنگاران و هماهنگى با آنان به صورت متمركز در ايام حج در بعثه از طريق دفتر.

4- گسترش و توسعه برنامه هاى آموزشى از طريق صدا و سيما.

5- برنامه ريزى جهت ارتباطات رسمى و گسترش آن در ايام حج.

6- استفاده از نيروهاى متخصص و مجرب.

7- كيفيت بخشيدن به كار و كم كردن نيرو.

ايشان در پايان سخنان خود عنوان نمودند: ما حج را از جهات مختلف روشن مى بينيم و مسأله خاصى ديده نمى شود.

بنا را بر حج سال قبل گذاشته ايم و از

ص: 35

مسؤولان سياسى كشور درخواست مى كنيم براساس برنامه حج سال 70 ما را كمك نمايند.

سپس آقاى رضائى گزارشى از امور اجرائى مربوط به حج، ارائه و ضمن آن عنوان كردند: 1- كارهاى انجام شده توسط بعثه در سال گذشته و بخصوص در سال جارى از نظم قابل توجهى برخودار است و در امور اجرائى ما را مساعدت قابل توجه نموده اند.

2- همه ارگانهاى دست اندركار امور حج (16 ارگان) بسيار خوب همكارى كرده اند.

3- مشكلات ارزى سازمان با كمك بانك مركزى تا حدودى رفع شده است.

4- زائران در خصوص سياستهاى گمرك توجيه شده اند.

5- مسير انتخاب مديران گروه همچنين كم كردن حجم نيروهاى ستادى (تا حدود يك سوّم) و بالا بردن كيفيت كار از طريق آموزشهاى بلند مدت، از اقدامات ديگر امسال است.

6- انتقال اسناد فيشهاى تشرف براى فراهم نمودن زمينه جهت تشرف افرادى كه توانايى مالى دارند، آزاد اعلام شده است.

آقاى رضائى در پايان سخنان خود به اين نكته اشاره نمودند كه وزير حج عربستان از برنامه ها و روش اجراء حج ايران تشكر و اعلام كرده است: «شما دنبال كار زائران خو هستيد ولى كشورهاى ديگر به اين مسائل توجه كافى ندارند». سپس رئيس جمهور از علت عدم پرواز مستقيم حجاج به مدينه سؤال كردند كه مشكل مربوط به آن توضيح داده شده و ايشان گفتند: اين قابل حل

ص: 36

است و ما مسأله را مى توانيم پيگيرى كنيم.

در ادامه مشكل بازرسى مسافران توسط سپاه و گمرك عنوان شد كه آقاى هاشمى فرمودند: براساس مصوبه شوراى امنيت ملى بايد تنها يك ارگان بازديد نمايد.

در پايان آقاى هاشمى رفسنجانى طى سخنان كوتاهى فرمودند: من واقعاً خوشحال شدم كه شما برنامه هاى بلند مدت و عميقى داريد. در مورد مسايل سياسى همانگونه كه دكتر پورنجاتى گفتند ما نظرمان همان حفظ دستاوردهاى سال گذشته است و از طرف عربستان هم مخالفتى ديده نمى شود.

و مسأله قرانى هم سعى شود در سال جارى حل شود. در مورد اختلاف فتاوى مرا مطلع نماييد اگر كارى لازم است انجام دهم. روحانيان كاروانها هم مسأله مهمى است و نبايد احساس منفى در بين باشد. اگر كارى شود كه اين احساس نباشد خيلى خوب است. اينجا يك محل كار روحانى است كه نبايد احساس تبعيض و ناعدالتى شود و يقيناً رهبرى هم حمايت خواهد كرد.

مسأله آزاد كردن انتقال فيش هم كار خوبى است، من از همه آقايان تشكر مى كنم و در خدمت شما هستم. شما سعى كنيد حج را ابراهيمى برگزار نماييد.

ص:37

ص:38

ص:39

بعثه مقام معظم رهبرى كه مسؤليت هدايت و راهنمايى زائران خانه خدا را در همه ابعاد به عهده دارد، يكى از نهادهاى مهم كشور و داراى وظائف خطير و بسيار گسترده اى است. برگزارى حج با خصوصيات فعلى از لحاظ تنوع و گستردگى چه در ابعاد اجرائى و چه در امور فرهنگى و سياسى (داخلى و بين المللى) شايد در مقايسه با هر فعاليتى، نمونه اى منحصر به فرد باشد به خصوص كه فعاليتهاى آن بايد در يك زمان محدود و در شرايط يك كشور بيگانه انجام شود. در اين بخش گوشه اى از فعاليتهاى عمده بعثه را در موسم حج سال 71 بر مى شماريم.

ص: 40

محل بعثه در سال 71 محل بعثه در مدينه منوره هتل الدخيل واقع در تقاطع خيابان ستين و عبدالعزيزبود.

اين هتل در طول سال گذشته در اجاره سازمان حج بوده است و تعدادى از مسافران عمره در آن اسكان داده مى شدند. در ايام حج اين هتل مركز استقرار نماينده ولى فقيه و تشكيلات بعثه و نيز خوابگاه تعداد زيادى از كاركنان ستاد حج بود. همچنين در اين هتل ميهمانان و مدعوين بعثه از ايران و خارج از ايران مستقر بودند. اين افراد كه تعداد آناها بالغ بر 70 نفر مى شد عمدةً از شخصيتهاى سرشناس علمى و فرهنگى داخل و خارج از كشور و به عنوان پشتوانه هاى علمى و دينى بعثه دعوت شده بودند. كار ادارى بعثه از تاريخ 27/ 2/ 70 آغاز شد و طى چند روز تمام واحدهاى مربوط استقرار يافتند ولى شروع رسمى كار بعثه از زمانى بود كه نماينده ولى فقيه حضرت حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى وارد مدينه و در محل بعثه مستقر شدند.

ص: 41

عكس فاصله نيم ساعت نزديك به هفتصد تا هزار نفر از نيروهاى ضد شورش خود را به محل انتقال دادند و اطراف استقبال كنندگان را در سه صف فشرده محاصره كردند و تنها محدوده كوچكى را براى رفت و آمد بازگذاشتند. در چنين فضاى دلهره آميزى، نماينده ولى فقيه وارد شدند و به جمع مردم پيوتند.

لازم به يادآورى است كه مأموران سعودى نيم ساعت قبل از ورود ايشان تمام بلندگوهايى را كه در اطراف بعثه تعبيه شده بود، پايين كشيده بودند اما به

ص: 42

عكس همت برادران، يك سيستم صوتى محدود مجدداً احداث گرديد. استقبال كنندگان با شعارهاى صل على محمد- نايب رهبر آمد به ايشان خوش آمد گفتند.

با توجه به كمى فرصت تا مغرب، ابتدا آياتى چند از قرآن تلاوت شد، آنگاه ايشان طى سخنانى خطاب به زائران گفتند: من به نمايندگى از طرف رهبر معظم انقلاب حضرت آيت اللَّه خامنه اى از احساسات پر شور و گرم و صميمانه شما زائران خانه خدا جداً تشكر مى كنم. احساسات شما نشانگر علاقه و عشق شما به معظم له و همچنين بيانگر عشق و ارادت شما به اسلام و انقلاب اسلامى است.

ص: 43

نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در ادامه سخنان خود اظهار داشت: اميدواريم در اين فرصت گرانبهايى كه به دست آمده است، و با توجه به تفاهم و همكارى خوبى كه دولت عربستان خواهد داشت بتوانيم براساس مبانى فقهى خود بهتر از سال هاى گذشته اهداف حج ابراهيمى را تحقق بخشيم. وى افزود: انتظار روح مطهر حضرت رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و روح امام عزيز و نيز انتظار مقام معظم رهبرى از حجاج ايرانى آنست كه نمونه باشند. زائران ايرانى در نمازهاى جماعت شركت كنند و از فرصت به دست آمده نهايت بهره را ببرند. چه بسا كه اين فرصت در عمر هركس فقط يكبار بدست آيد. شما زائران در كنار مرقد حضرت رسول صلى الله عليه و آله هستيد، پس ادب حضور را رعايت كنيد. در تمامى مراسمى كه در پيش است حضور را رعايت كنيد. در تمامى مراسمى كه در پيش است نظم، انضباط بايد كاملًا رعايت شود. براساس نظم است كه مى توان به همه اهداف حج رسيد و انتظارهاى روح پاك امام و رهبر معظم انقلاب را برآورده ساخت.

ايشان در ادامه صحبت افزودند: پيام انقلاب و جمهورى اسلامى، پيام وحدت، مودت، محبت و يگانگى با تمام مسلمانان جهان در پناه پرچم توحيد است و اين وحدت بايد به نحو احسن در ايام حج نشان داده شود. زائران ايرانى بايد از هر عملى كه موجب اختلاف شود پرهيز كنند.

ص: 44

لازم به يادآورى است كه پزشكان، پرستاران، كاركنان و بيماران بيمارستان مدينه منوره واقع در روبروى بعثه مقام معظم رهبرى از پشت پنجره ها و مشتاقانه و كنجكاوانه ناظر و شاهد برگزارى مراسم استقبال بودند. همچنين در جمع استقبال كنندگان گروه كثيرى از خواهران حضور داشتند.

در پايان مراسم، حاضران براى اداى فريضه نماز در گروههاى منظم به سوى مسجد النبى صلى الله عليه و آله رهسپار شدند.

ص: 45

عكس در محل بعثه داشتند. اين برنامه كه در طول ايام حج در مدينه و مكه ادامه داشت با برنامه ريزى منظم انجام مى گرفت. اين مراسم در مدينه هر روز بعد ازظهرها با حضور صدها نفر و در قالب چندين كاروان در محل بعثه و با حضور حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى تشكيل مى شد و با قرائت قرآن توسط يكى از قاريان برجسته ايرانى آغاز و با مداّحى يكى از مدّاحان و سخنرانى يكى از علما و شخصيتهاى ميهمان بعثه ادامه مى يافت و در خاتمه، زائران با نماينده ولى فقيه در حج ديدار و مصافحه مى كردند.

همين برنامه در مكه مكرّمه هرشب در محل اجتماعات بعثه برگزار مى گرديد، اين برنامه كه با اين وسعت در سالهاى گذشته وجود نداشت، تأثير بسزايى در انتقال ديدگاههاى فرهنگى و سياسى نظام به زائران داشته است و

ص: 46

عكس در طول اين مدت بيش از پانصد كاروان و جمعيتى بالغ بر پنجاه هزار نفر طى اين مراسم ديدار داشتند.

ص: 47

معظم رهبرى فوايد زيادى را دربرداشت، در اينجا فهرست وار مهمترين اين ملاقاتها اشاره مى كنيم: 1- ديدار رهبر شيعيان پاكستان علامه سيد ساجد على نقوى رهبر شيعيان پاكستان، در محل بعثه در مدينه منّوره، با حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى ديدار و گزارشى از اوضاع سياسى اين كشور و وضعيت پاكستان ارائه كرد. آقاى رى شهرى نيز لزوم حفظ وحدت بين مسلمين جهان خاصه مسلمانان پاكستان را مورد تأكيد قرار داد و نقش علامه سيد ساجد نقوى را در جهت اتحاد و يكپارچگى مسلمانان پاكستان، مهم توصيف كرد. 2- ديدار كاركنان و اعضاء دفتر بعثه (3/ 3/ 71) در ديدار با همه كاركنان و اعضاء بعثه مقام معظم رهبرى؛ نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى سخنان مبسوطى ايراد كردند كه به لحاظ اهميّت بخشهايى از آن را در اينجا نقل مى كنيم: نكته اى كه لازم است همه زائران قبر مطهر رسول اللَّه و قبور ائمه اطهار و فاطمه زهرا عليهم الصلاة والسلام، در نظر داشته باشند، رعايت ادب حضور در اين اماكن متبركه است. ما كه اعتقاد به زنده بودن رسول اللَّه و ائمه اطهار داريم و نيز پذيرفته ايم كه در حضور حق تعالى هستيم در اين مكان هاى مبارك بيش از هر مكان ديگر بايد ادب حضور را رعايت كنيم. يعنى در همه حركات و كارهايى كه داريم، خودمان را در محضر

ص: 48

رسول اللَّه ببينيم، خودمان را در محضر فاطمه زهرا و بالاتر از همه خودمان را در حضور خدا بدانيم.

اين مهمترين مساله اى است كه بايد همه به آن توجه داشته باشند و هركه مسؤوليتش بالاتر است بايد ادب حضور را بيشتر رعايت كند. مبادا خداى نخواسته كلمه اى گفته يا حركتى انجام شود كه موجب ناراحتى روح رسول اللَّه شود.

انتظار رسول اللَّه و ائمه اطهار از بعثه مقام معظم رهبرى بيش از ساير زائران است چون اين بعثه بايد هادى و راهنماى زائران باشد.

همه ما بايد مواظب خودمان باشيم چه بسا يك حركت ناروا و نادرست باعث سلب توفيق تا پايان اعمال باشد. گناه يك كلمه دروغ، يك كلمه غيبت در اين مكان مقدس، بسيار تفاوت دارد با اماكن ديگر. همان طور كه ثواب در اين مكان اجر مضاعف دارد. گناه نيز عقاب مضاعف دارد. شما بايد بدانيد در چه مكان و در چه زمانى كار مى كنيد. كار اينجا با كار در ايران تفاوت ماهوى دارد. برادران تلاش زيادى مى كنند ولى هرچه كار كنيم، كم كرده ايم و مهمتر از آن اين است كه بدانيم چگونه كار كنيم. ما بايد آنطور كه شايسته نماينده جمهورى اسلامى است عمل نماييم. در فرصتهايى كه در اين فضاى معنوى به دست مى آوريد از ارتباط با خدا غفلت نكنيد و ساعت خاصى براى عبادت خود قرار دهيد. و دائماً بايد مراقب حال و نفس خود باشيم كه شيطان ما را فريب ندهد.

خدا انشاء اللَّه به همه ما توفيق دهد كه هم در كار خود و هم در عبادت موفق باشيم.

ص: 49

3- ديدار سربازرس هاى حج (4/ 3/ 71) سربازرس هاى حج كه وظيفه ايجاد هماهنگى در نظارت بركاروانهاى حج را به عهده دارند با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى ديدار كردند و تذكرات لازم در زمينه فعاليتها به آنها داده شد.

4- ديدار روحانيان كاروانها (5/ 3/ 71) روحانيان همه كاروانها با نماينده محترم ولى فقيه در محل بعثه ديدار كردند. ايشان در اين ديدار سخنان مبسوطى ايراد كرد. وى در بخشى از سخنان خود گفت:

ابتدا لازم مى دانم از همه برادران عزيز روحانى كه مسؤوليت هدايت و آموش زائران خانه خدا را دارند جداً تشكر كنم. بديهى است مسؤوليت شما عزيزان بسيار سنگين است و براى اينكه اين مسؤوليت صحيح و كامل انجام شود فرصت و توان زيادى از شما مصرف مى شود و من دعا مى كنم خداوند متعال به همه شما توفيق دهد آن طور كه خودش مى خواهد و مورد رضايت اميرالحاج واقعى ولى عصر عليه السلام هست عمل كنيد و عمل نماييم. مسأله مهمى كه لازم است خدمت شما عزيزان در اين جلسه مطرح شود، مسأله برگزارى مراسم يادبود حضرت امام (ره) مى باشد. تصميم گرفته ايم اگر خدا عنايت كند به دليل حقى كه امام بر حج و حجاج ايرانى دارد هر سال مراسمى به ياد امام در مدينه منوره برگزار شود.

ص: 50

5- ديدار وزير حج و اوقاف عربستان با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى (7/ 3/ 71) عبدالواسع عبدالوهّاب وزير حج و اوقاف عربستان، به همراه قائم مقام خود و دو تن از مسؤولان عربستان، با نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى، در مدينه ديدار و گفتگو كرد. ابتدا وزير حجّ عربستان اظهار داشت: خوشوقتم كه از طرف خود و پادشاه، حضور مشاهد مشرّفه خوش آمد بگويم. اميدوارم موسم حج با صلح و صفا به پايان برسد.

وى افزود: سال گذشته ما خوشوقت شديم از اينكه روابط مجدداً برقرار شد و برادران حجّاج ايرانى تشريف آوردند و روابط خوب شد. ما نمى توانيم بگوييم طرف ايرانى پاى بند نبود. بلكه پاى بند بود و خيلى خوب بود و من آمده ام كه تمايل پادشاه را به شما ابلاغ كنم: ايشان گفتند خوشبختانه روابط بين ايران و عربستان روز به روز بهتر مى شود بويژه از لحاظ سياسى و اقتصادى، روابط رو به بهبودى است.

وزير حجّ عربستان افزود: برخورد ما با برادران ايرانى چه در زمينه مسائل مذهبى كه به عهده شماست و چه در مسائل ادارى كه به عده آقاى رضائى است؛ خوب است و ما احترام بخصوصى براى آن قائل هستيم. حجّاج ايرانى در نزد ما، از امتياز خاصّى برخوردارند.

ص: 51

وى گفت: پيام مقام معظم رهبرى كه به برادران شيعه و ايرانيان سفارش كرده اند كه با برادران اهل سنّت همسويى داشته باشند؛ بسيار با درايت و حكيمانه بوده است و حقيقه اصطكاك بين شيعه و سنّى را كاهش مى دهد و اين حتمى است و شما هم مى دانيد.

پس از سخنان وزير حج عربستان، نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج اظهار داشتند: بحمداللَّه روابط ايران و دولت سعودى در شرايط خوبى است و اميدوارم كه در آينده بهتر بشود. همه تلاش ما در سال گذشته و امسال اين بوده و هست كه دو نكته حفظ شود: اوّل اينكه مراسم حج ما براساس فقه ما در يك حدّاقل قابل قبول براى مردم ما و براى دولت ما باشد.

نكته دوم اينكه ما در كشور شما كارى نكنيم كه روابط ما صدمه ببيند.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى افزودند: مراسمى كه ما داريم مانند بزرگداشت رحلت حضرت امام (ره) يا دعاى كميل كه شبهاى جمعه مى خوانيم و امشب هم مى روند و مى خوانند؛ سياسى نيست و مراسم اصلى ما كه مراسم بائت است و در مكّه مكرمه انجام مى شود از نظر فقه ما، ركن حجّ ماست لذا در مقابل بعثه در سال گذشته انجام داديم و اين يك واجب شرعى است. به نظر ما توافق نامه بر اين شكل عمل شد و امسال هم عمل مى شود، آن چيزى كه سبب مى شود كه مردم ما حسّاسيت نشان دهند اين است كه پليس ضد شورش به

ص: 52

آنها نزديك و باعث عكس العمل شوند. در ورود من به مدينه با اين مشكل مواجه بوديم و ما مردم را كنترل كرديم و من ميهمان شما بودم و اين درست نبود كه با كلاه و سپر و لباس بيائيد و جاى گله هست.

مطلب ديگر كه لازم است بگويم آن چيزى است كه سال گذشته در ملاقات با ملك راجع به ساختمان بقيع مطرح شده بود، ملك هم گفته بودند ما براى اينجا برنامه داريم و از طريق وزير حج مسأله را با شما در ميان خواهيم گذاشت. مردم ما علاقه دارند ساختمان بقيع كه مدفن مفاخر اسلام از جمله اولاد پيامبر صلى الله عليه و آله است كه به صورت آبرومند ساخته شود و حاضرند همه مخارج آنرا پرداخت كنند و آقاى هاشمى رفسنجانى نيز بر اين نكته تأكيد دارند.

سپس نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى با تأكيد بر اينكه مراسم برائت همچون سال گذشته انجام خواهد شد و در دعاى كميل نيز هيچگونه سخن مشكل آفرين وجود ندارد اطمينان داد كه از سوى زائران ايرانى حركتى كه موجب تشنج و اختلاف شود انجام نخواهد گرفت. سپس چند جلد كتاب دعا و آداب حرمين كه دعاى كميل هم در آن چاپ شده بود به ميهمانان هديه شد، در پايان توسط مترجم توضيح داده شد كه نماينده محترم ولى فقيه و اميرالحاج بيش از 50 اثر تأليف كرده و حافظ كل قرآن مى باشند.

6- ديدار جمعى از بسيجيان زائر با سرپرست حجاج (8/ 3/ 71) در اين ديدار كه در محل بعثه مقام معظم رهبرى انجام شد، ايشان طى سخنانى ضمن ارج نهادن به مقام شامخ بسيجيان و رشادتهاى آنان در جبهه هاى نبرد حق عليه باطل، در زمينه فيض بردن هرچه بيشتر از اماكن مقدّسه

ص: 53

در مهبط وحى (مكه و مدينه) اظهار داشت:

در مقام دعا و نيايش، از مكتب دعاى حضرت سجاد عليه السلام بياموزيم كه كه خواسته هاى ما چيزهاى شخصى و جزئى نباشد حضرت سجاد عليه السلام در دعاى خود در صحيفه مى فرمايد:

«خدايا درهاى گناه و معصيت را در دل من ببند و قلب و دل مرا محل توجه و ياد خودت قرار بده!» 7- ديدار تعدادى از زائران جزائر كومور با سرپرست حجاج ايرانى (10/ 3/ 71) بر اساس خبر منتشر شده در «نشريه زائر» (1) مورخ 10/ 3/ 71: يكى از زائران خانه خدا از جزائر كومور پس از اين ديدار در گفتگويى با خبرنگار اين نشريه گفت: دولت جمهورى اسلامى ايران با كشور ما روابط سياسى دارد و بهتر است در راستاى روابط سياسى، به فعاليتهاى فرهنگى و مذهبى و اعزام مبلغ براى مسلمانان آنجا بپردازند.

وى افزود: مسلمانان جزائر كومور از كمبود كتب اعتقادى و مذهبى شكايت دارند در حالى كه فعاليتهاى مسيحيان در آن كشور به حدى زياد است كه تعدادى از مسلمانان را مسيحى كرده اند.

كومور بين تانزانيا و ماداگاسكار در اقيانوس هند قرار دارد، و از موقعيت جغرافيايى و استراتژيكى خوبى برخوردار است. كومور قبلًا مستعمره فرانسه بود، در حال حاضر كشور كوچك مستقلى است.

ص: 54

8- ديدار حجاج بوسنى هرزگوين با نماينده ولى فقيه (10/ 3/ 71) جمعى از جوانان بوسنى هرزگوين كه از طريق آلمان به حج آمده بودند، با نماينده مقام معظم رهبرى ديدار كردند. ابتدا گزارش جامعى از جنايات صربها نسبت به مسلمانان بوسنى هرزگوين به اطلاع سرپرست حجاج ايرانى رسيد. سپس جناب آقاى رى شهرى طى سخنانى در مورد توجه خاص ايران اسلامى به مسلمانان در فلسطين، و در جمهوريهاى تازه استقلال يافته آسياى مركزى و ... گفت: مقامات ايرانى توجه عميقى به مردم بوسنى هرزگوين دارند و تمام تلاش خود را جهت پايان دادن به تجاوزهاى صربها بكار بسته اند.

9- جمعى از علماء آذربايجان (شوروى سابق) با نماينده ولى فقيه حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى ديدار كردند (چهارشنبه 13/ 3/ 71) 10- ملاقات فرزند آية العظمى اراكى با سرپرست حجاج ايرانى (15/ 3/ 71) حضرت حجة الاسلام و المسلمين مصلحى (فرزند حضرت آية اللَّه العظمى اراكى) همراه حجج الاسلام قرهى و خرازى با سرپرست حجاج ديدار كردند.

در اين ملاقات حجة الاسلام مصلحى با اعلام نظرهاى حضرت آية اللَّه اراكى پيرامون محل ذبح قربانى حجاج با عنايت به اينكه انجام بعضى از اعمال مانند طواف مستحبى، حضور در حجر اسماعيل و ... عمل واجب افراد ديگر را مشكل مى كند، درخواست كردند نماينده محترم ولى فقيه به زائران تذكر دهند: از انجام اعمال مستحب كه مزاحم انجام تكليف واجب ديگران مى شود، خوددارى نمايند.

ص: 55

11- ديدار اعضاى دفتر بعثه مقام معظم رهبرى با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى يك روز پس از پايان مراسم شكوهمند برائت از مشركان، اعضاى دفتر بعثه مقام معظم رهبرى با سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند. ايشان طى سخنان كوتاهى ضمن بيان مسؤوليتهاى سنگين بعثه مقام رهبرى به ويژه اعضاء دفتر اظهار داشتند: در اين بعثه كه بخشى از تشكيلات مربوط به مقام معظم رهبرى است و مسائل مستقيماً با ولايت فقيه ارتباط دارد، خوبى ها مضاعف، تلاشها مضاعف و پاداش ها هم مضاعف است، پس انتظار آنست كه توش و توانى به كار گرفته شود كه چهره كار و چهره دفتر و چهره بعثه آنگونه كه خداوند مى خواهد و نيز مورد رضايت مقام رهبرى است، حفظ شود.

امسال كارهاى دفتر نسبت به سال گذشته از قوت بيشترى برخوردار بود و مشكلات سال پيش وجود نداشت و اميدواريم خداوند به همه عزيزان پاداش مضاعف عنايت فرمايد. البته اين به معناى پايان كار نيست و بايد كارها با همان تلاش و انرژى كه تا كنون وجود داشته است ادامه يابت و كار دفتر همچنان تا پايان به قوت خود باقى است و از خداوند استمداد مى كنيم كمك كند كه بتوانيم آبروى رهبرى و نظام را حفظ كنيم.

نماينده ولى فقيه در پايان سخنان خود فرمودند: فراموش نكنيم كه در روزهاى عرفه و در ايام تشريق از اين فضاى نورانى و معنوى و روحانى استفاده كنيم. هنر ما اين است كه هم كارمان را بطرز احسن و اكمل انجام دهيم و هم از اين فضا استفاده معنوى كنيم.

ص: 56

12- ديدار اعضاء واحد كتاب حج (18/ 3/ 71) شوراى تنظيم كتاب حج سال 71 با نماينده ولى فقيه ديدار كردند. ايشان پس از استماع گزارش كار شورا ضمن بيان تذكراتى فرمودند: جوّ حاكم بر كتاب بايد جوّ فرهنگى باشد گرچه ذكر امور اجرائى و خدماتى هم لازم است ولى همه امور رفاهى مقدمه اجرائيى و خدماتى هم لازم است ولى همه امور رفاهى مقدمه است براى انجام مناسك حج و بهره گيرى از فضاى معنوى و عرفانى آن و دستيابى به مقاصد اجتماعى و سياسى و فرهنگى و حج و لذا سعى شود با قلمى شيوا فضاى معنوى و واقعيتهاى موجود در اين مكان هاى شريف به گونه اى ترسيم و به خوانندگان انتقال يابد.

13- ملاقات اعضاء بعثه حضرت آية اللَّه العظمى گلپايگانى با نماينده مقام معظم رهبرى (18/ 3/ 71) اعضاء و نمايندگان بعثه حضرت آية اللَّه العظمى گلپايگانى در ديدار با حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى، گزارشى از فعاليتهاى اين بعثه را به اطلاع ايشان رساندند.

در اين ديدار كه حجة الاسلام و المسلمين سيد جواد گلپايگانى فرزند حضرت آية اللَّه العظمى گلپايگانى نيز حضور داشت، گزارشى از مراجعات زائران به بعثه ايشان، به اطلاع نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى رسيد و ايشان موفقيت اعضاى بعثه حضرت آية اللَّه العظمى گلپايگانى در انجام مراسم حج را از خداوند بزرگ مسألت كردند.

ص: 57

14- ديدار رئيس نهضت انقلاب اسلامى كشمير و امام جمعه سرينگر (19/ 3/ 71) جمعى از علماء و مجاهدان كشمير همراه با رئيس نهضت انقلاب اسلامى كشمير با نماينده مقام رهبرى و سرپرست حجاج ديدار كردند.

15- ديدار علماى اهل سنت با نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج (24/ 3/ 71) در اين ديدار كه مسؤول واحد اهل سنّت ميهمان بعثه، حضور داشتنند نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج طى سخنانى فرمودند: لازم مى دانم از حسن مديريت واحد اهل سنت و همه برادران كه در اين واحد خدمت كرده اند و همه علماء و دانشمندان و عزيزان اهل سنت كه افتخار دادند و ما در بعثه مقام معظم رهبرى در خدمتشان بوديم تشكر كنم. بحمداللَّه امسال ما به نحو چشمگيرى نسبت به سالهاى قبل پيشرفت داشتيم، پيشرفت كار كاملًا محسوس است. هدف همه اين تلاشها تحقق وحد جامعه اسلامى است و اين آرزوى هر مسلمان معتقد به مبانى اسلامى و هر مسلمان هوشيار است. اگر كسى به اين هدف نينديشد يا انسان جاهلى است كه نمى فهمد در دنيا چه مى گذرد و دشمنان اسلام چه مى خواهند بكنند يا اعتقاد به اسلام ندارد يعنى دروغ مى گويد. وگرنه نمى توان گفت انسان معتقد به اسلام باشد، آرزو داشته باشد كه اسلام در جامعه پياده شود و هوشيار باشد و بداند كه توطئه دشمنان اسلام چيست در عين حال بگويد ما بايد در برابر هم صف آرايى كنيم و اختلافات مذهبى را تبديل به اختلافات فرقه اى و سياسى بكنيم يعنى هم براى

ص: 58

خودمان مشكل درست مى كنيم، هم براى جهان اسلام. جمهورى اسلامى از اين حركت هدفى ندارد جز اينكه اسلام پياده شود. البته دشمنان، مسائل زيادى را مطرح مى كنند و براى اينكه به اهداف خودشان برسند همه تلاش خود را صرف اين كار مى كنند كه جمهورى اسلامى را چيز ترسناكى معرفى كنند ولى بحمداللَّه در شرايط فعلى جهان، اين مسائل خريدار ندارد.

در همه جاى دنيا علماى اسلامى و مسلمانان هوشيار شده اند. اميدوارم انشاء اللَّه اين حركت براى سالهاى آينده قوى تر بشود و برادرانى كه در خدمتشان هستيم سفيران بسيار قوى و كارآيى باشند براى رساندن نداى وحدت و هماهنگى و همدلى در تحقق اهداف اسلامى.

حدود 25 سال قبل يكى از دانشجويان در مقاله اى به عنوان رساله پايان تحصيلى خود، نوشته بود: اگر اسلام در منطه زنده شود براى دول غربى و كشورهاى ابر قدرت همان خطرى را دارد كه در صدر اسلام براى ايران و رم داشت. اين واقعيت را دشمن درك كرده و ما هم بايد بدان توجه كنيم. به خصوص علماى اسلام به اين نكته بايد توجه داشته باشند، چون مردم تابع علما هستند. اگر ما صحيح حركت نكنيم گناه آنها هم به گردن ما خواهد بود. ما بايد دست به دست هم بدهيم و با اين توطئه دشمن مقابله كنيم. بهترين جاى اين كار همين مكه، در كنار خانه خدا و حرم رسول اللَّه صلى الله عليه و آله است كه با برنامه هاى قوى انجام شده و انجام خواهد شد. اميدوارم مركزى باشد براى وحدت و نزديك شدن اذهان، انشاء اللَّه ملاقات با علماء هم از اهدام مهم ماست. اگر علماى كشورهاى اسلامى به هم نزديك شوند و اگر نشست و برخاست هاى علمى و دوستانه باشد و از اينجا دعوت شوند به ايران و بالعكس و حتى از همه كشورهاى اسلامى؛ خيلى خوب خواهد بود. اگر بتوانيم علماء را به هم نزديك كنيم مردم به

ص: 59

راحتى قبول مى كنند. اگر ده عالم را به هم نزديك كنيم و با هم وحدت داشته باشند دهها هزار انسان را به هم نزديك كرده ايم و اين كار اساسى است.

16- ديدار قاريان قرآن با نماينده ولى فقيه (25/ 3/ 71) قاريان و حافظان قرآن كريم كه در حج سال 71 با بعثه مقام رهبرى همكارى داشته اند، با سرپرست حجاج ايرانى ملاقات كردند. در اين ديدار ابتدا طى گزارشى از نحوه انتخاب قاريان و حافظان از ميان بهترين استادان قرآن، اظهار شد: تلاشهاى برادران و برنامه هاى منظم بعثه در اين مورد، عنايت ويژه مقام معظم رهبر انقلاب اسلامى نسبت به حفظ و قرائت قرآن كريم، توجه خاص نماينده ولى فقيه نسبت به تقويت برنامه هاى قرآنى در بعثه (با توجه به اينكه ايشان اميرالحاج حافظ كل قرآن هستند و طلايه دار حجاجى هستند كه از كشور ولايت على عليه السلام به حج سفر مى كنند) همچنين تركى حافظان و استادان و حضور يك روحانى در ميان آنان كه هم حافظ كل قرآن است و هم حافظ كل نهج البلاغه، حضور فعال قاريان و حافظان بعثه در كاروانها، سمينارها، محافل مختلف و بعثه هاى ديگر كشورها، سمينارها، محافل مختلف و بعثه هاى ديگر كشورها، فزونى رشد كيفى كار عليرغم كمى تعداد آن و ضرورت تدابير بهتر براى رشد فكرى در اين زمينه در سال هاى آتى از امورى است كه مورد توجه خاص بايد قرار گيرد.

آنگاه نماينده ولى فقه و سرپرست حجاج ايرانى ضمن تشكر از همه اين عزيزان و با تقدير از زحمات آنان و آرزوى مقبوليت اين تلاشها، از درگاه الهى طلب كرد كه خداوند تبارك و تعالى همه اين تلاشگران را بپذيرد و آنان را در

ص: 60

صحراى محشر در صف اهل قرآن محشور فرمايد. وى سپس به آيه شريفه قرآن كريم و حديثى از امام صادق عليه السلام در تفسير اين آيه قرآنى استناد كرد كه فرموده اند: قسم به خدا كه اين حق قرآن است كه حروفش را حفظ كنيد و كلماتش را با شكل خاصى تلاوت كنيد، عده اى هستند كه حروف را حفظ ولى حدود را ضايع مى كنند؛ نتيجه اين كه وقتى انسان قرآن را تلاوت مى كند بايد در قرآن تدبر كند، يعنى بيش از اينكه تلاش كنيم كه زيبا و شيوا بخوانيم و قرآن را حفظ كنيم (گرچه اين هم به جاى خود ارزشمند است) بايد براى حفظ حدود قرآن تلاش كنيم. آنكه با قرآن بيشتر سرو كار دارد بايد توجهش به حدود قرآن و به خداوند و نازل كننده قرآن بيشتر باشد و در اين صورت است كه حسن تلاوت ظاهر مى شود.

17- ديدار خبرنگاران و گروههاى خبرى و تبليغى با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى (دوشنبه 25/ 3/ 71) در ايام پايانى سفر حج و در آخرين روزهاى فعاليتهاى تبليغى در مكّه مكرّمه و سرزمين عربستان، خبرنگاران، تصويربرداران، عكاسان و مجموع گروههاى خبرى، توليدى و تبليغى و نمايندگان اعزامى از صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران، خبرگزارى جمهورى اسلامى و روزنامه هاى كثير الانتشار كشور كه در حج سال 71 در بخش «امور خبرنگاران» با بعثه مقام معظم رهبرى همكارى كرده اند؛ با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار و گفتگو كردند. در اين ديدار ابتدا مسؤول دفتر بعثه رهبرى با معرفى حاضران، گزارشى از

ص: 61

فعاليتهاى اين مجموعه را به اطلاع رساند و تأكيد كرد كه طبعاً فعاليت خبرى در كشورى بيگانه آنهم با خصوصيات عربستان، كار مشكلى است. وى با اشاره به پيگريهاى دفتر بعثه رهبرى براى دريافت مجوّز رسمى كار (كه با انجام همه تلاشها متأسفانه به نتيجه نرسيد) گفت: افراد با ابتكارات شخصى و تلاشهاى فردى در تهيّه خبر، فيلم و عكس توانستند به موفقيتهاى زيادى دست يابند و تهيّه برنامه هاى حج در مقايسه با سال گذشته در مقياس وسيعى گستردگى داشت و برادران، مراسم برائت، ايّام تشريق و ديگر مراسم را با تلاش بسيار، براى جهانيان ارسال كرده اند. آنگاه حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست زائران ايرانى خانه خدا ضمن قدردانى از تلاش برادران اظهار داشت: بحمداللَّه امسال در بخش خبرى و انعكاس اخبار و پيامهاى حج، برادران عزيز، موفق بودند و بيش از سال گذشته موفقيت داشتند. من لازم مى دانم از همه عزيزان و دست اندركاران، دفتر حج صدا و سيما، خبرنگاران خبرگزارى جمهورى اسلامى و خبرنگاران همه جرايد جداً تشكر كنم.

بحمداللَّه با حسن تدبير و اداره اى هم كه وجود داشت مشكلات پارسال وجود نداشت و رسماً لازم است از جناب آقاى دكتر هاشمى كه مسؤوليت اين كار را به عهده داشتند تشكر كنم. ايشان ضمن سفاشر به برادران در مورد ضبط و ثبت صحنه هاى به ياد ماندنى حج، تأكيد كردند كه: برادران تلاش كنند آنچه را ديده اند و شنيده اند و

ص: 62

مشاهده كرده اند در دو بعد براى مردم بيشتر از گذشته مجسم كنند: الف- بعد سياسى- (مراسم ضد استكبارى در مدينه- مكه كه كار بسيار عظيمى است)، اگر ما شرايط و محتوى را در نظر بگيريم اين مراسم كار بسيار با ارزشى بود.

بنابر اين حواشى برنامه ها را در بعد سياسى و نقشى كه اين مراسم در هشيارى جامعه اسلامى دارد با ذوق و سليقه و ابتكار خود بنويسند و به تصوير بكشند.

شكرگزارى قلم به دستنانى كه مى توانند خوب و زيبا بنويسند همين است كه خاطرات و آنچه را كه ديده اند بنويسند.

ب- بعد معنوى: ابعاد معنوى عرفات، مشعر، منى، دعاى كميل، و مجموعه رويدادهاى اين سفر اگر با قلم زيبا و ذوق و سليقه مناسب نوشته شود خيلى اثر دارد.

شكرانه اين نعمت الهى اين است كه خدمتى را شروع كرده ايد كامل كنيد.

سرپرست حجاج ايرانى با ابراز تشكر مجدد به ويژه از صدا و سيما به دليل فعاليت آنان و انعكاس شايسته مراسم برائت (تهيه و پخش تصاوير مراسم) اظهار داشت:

اگرچه شكوه معنوى با ابزار مادى قابل اندازه گيرى نيست، ولى مى توان با قلم و تصوير دورنمايى از شكوه معنوى مراسم را به نمايش گذاشت كه اين نيز در آشنا كردن مردم با معنويات حج خيلى مؤثر است.

ص: 63

18- ديدار اعضاى انتظامات، سقايت و تبليغات كارواها با نماينده مقام معظم رهبرى (25/ 3/ 71) اعضاى انتظامات، سقايت و تبليغات كاروانها كه در برگزارى مراسم گوناگون از جمله مراسم پر شور و پر شكوه برائت با بعثه مقام معظم رهبرى همكارى كرده اند، در يك اجتماع عظيم با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند.

در اين گردهمايى بزرگ كه در محل اجتماعات بعثه برگزار شد، پس از تلاوت قرآن كريم و نوحه خوانى و ذكر مصيبت اهل (ع)، حجة الاسلام انصارى گزارشى را در زمينه فعاليتهاى داوطلبانه نيروهاى انتظامات، سقايت و تبليغات و صدا رسانى به اطلاع رساند و همكارى و تلاش صميمانه آنان را در برگزارى مراسم بزرگداشت سالگرد ارتحال حضرت امام خمينى (ع)، مراسم استقبال از نماينده ولى فقيه، مراسم پرشكوه دعاى كميل در مدينه و مراسم عظيم برائت در مكه يادآور شد.

آنگاه حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى طى سخنانى با ابراز امتنان و قدردانى از زحمات و تلاشهاى مخلصانه اين عزيزان گفت:

بحمداللَّه يكى از مهمترين نقاط قوت مراسمى كه برگزار شد (مراسم برائت) براى جمهورى اسلامى ايران، همچنين براى بعثه مقام معظم رهبرى و براى زائران حج در سال 71 افتخار آفرين بود، انتظامات قوى، سقايت كافى و همچنين تبليغات و صدا رسانى، خوب بود. بنده به عنوان كوچكترين خدمتگزار خانه خدا از همه شما تشكر و از درگاه الهى بهترين

ص: 64

پاداش ها را براى شما آرزو مى كنم. او بهترين پاداش دهنده به اين تلاشهاست.

نماينده ولى فقيه سپس با ذكر مطالبى در مورد انجام وظيفه برادران همه را به رعايت تقوا و توشه گرفتن از اين مكان روحانى و معنوى دعوت كرد و اظهار داشت:

بهترين چيزى كه مى توانيم از اين سرزمين نورانى، سرزمين وحى، سرزمين توحيد به ارمغان ببريم پيوند با صاحب اين بيت است. پيوند با خداست كه مستلزم داشتن همت، هشيارى و تنبه لازم است. مبادا چيزى با اين پيوند شريك شود. امام چهارم عليه السلام مى فرمايد: خدايا ما را از كسانى قرار بده كه براى نزديكى و پيوند با خودت انتخاب كرده اى. در جمله اى ديگر مى فرمايد: خدايا چقدر لذتبخش است طعم نزديكى با تو، چقدر گواراست شراب محبت تو ...

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى به زبان حال نيروهاى سقايه گفت: در عرفات، مشعر و منى به ديگران آب داديم، و از آب گواراى محبت خدا در كنار خانه اش نوشيديم، نكند خداى نخواسته لب تشنه از اين چشمه محبت و ولايت بيرون برويم؟

خدايا من به زائران تو آب دادم، تو نيز يك جرعه از آب گواراى سرچشمه رحمت خودت بر كوير دل من بريز.

مراقب باشيم كه توفيق الهى را به آسانى از دست ندهيم و شيطان به رايگان اين سعادت و توفيق را از دست ما نگيرد. بياييم رضايت خدا را به دست آوريم كه رضايت او همه چيز است.

ص: 65

19- ديدار مجاهدين افغانستان با نماينده ولى فقيه در حج (25/ 3/ 71) جمعى از علما و اعضاى بعثه مهاجران و مجاهدان افغانستان با حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى ديدار كردند. در اين ديدارشان ضمن قدردانى از حضور آنان در بعثه مقام معظم رهبرى فرمودند: پيروزى انقلاب اسلامى افغانستان سبب روشنى چشم همه مسلمين جهان و علاقمندان به اسلام شد و اين پيروزى را امام امت (ره) پيش بينى كرده بودند و به تحقق پيوست. بحمداللَّه با تلاش همه مجاهدان اين انقلاب پيروز شد.

20- ديدار جمعى از شيعيان اتريش به سرپرستى دكتر لنسل مسؤول مركز اسلامى اتريش (25/ 3/ 71) جمعى از شيعيان اتريش به سرپرستى دكتر لنسل مسؤول مركز اسلامى كشور اتريش همراه با خانواده هاى خود با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار و به طور مفصل گفتگو كردند.

اين نشست دوستانه و خالصانه كه متأثر از صفاى معنوى و روحانى اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله و يادآور آرمانهاى والا و پيامهاى سرنوشت ساز منادى اسلام ناب حضرت امام خمينى (ره) بود براى هر انسان مشتاق و شيداى انقلاب اسلامى كه به صدور انقلاب به معناى واقعى، مى انديشد غرور آفرين، شور انگيز و اميدوار كننده بود. فضاى پر احساس و شوق برانگيز و نشاط آور اين مجلس بى ريا و عرفانى قلب هر مؤمن انقلابى را كه رشحه اى از رشحات اسلام ناب و نهضت جهانى اسلامى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و فرزند خلفش امام خمينى (ره) را احساس مى كند به تپش مقدس وا مى دارد.

يك انسان غربى كه عمرى را در دنياى پر فساد و پر تلاطم اروپا زيسته و اينك

ص: 66

با گرايش به اسلام و تشيّع، نشان مى دهد كه پيام والاى امام و انقلاب را به خوبى درك و دريافت كرده است و نيز خانواده اى كه با رهنمودها و تلاشهاى مقدس او بر چنين گرايشى افتخار مى كند و بر اين پيمان و ميثاق استوار مانده است، در تاريخ پرحماسه و خونبار انقلاب اسلامى اثرى جاودان خواهد نگاشت.

نامگذارى فرزند چنين مسلمان واسته به نام روح اللَّه حاكى از عشق عميق و سرشار او به امام راحلمان (ره) است و صوت اذان فرزند ديگر او (على) نشان از نفوذ پر عمق اسلام و ايمان در اعماق وجود اين خانواده است. آقاى دكتر لنسل گزارش خود را با تشكر از نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج آغاز كرد و خداى را شكر و سپاس گفت كه توفيق چنين سفر و امكان اين زيارت را عنايت فرموده است. وى به عنوان قدر شناسى از مقام والاى امام عززمان و رهبر فقيدمان (ره) خاطره گرانقدر امام را يادآور شد و براى اعتلاى درجات روحى آن دردانه يگانه زمان تقاضا كرد حاضران در مجلس فاتحه بخوانند. وى سپس با اشاره به مسأله خودسازى بيشتر براى فعاليتهاى گسترده در مركز نهضت اسلامى و اتريش در جهت هدايت ديگر اشخاص به سمت اسلام، گفت: اين سفر مقدس براى ما نتايج بسيار خوب و ثمر بخشى در برداشت و اميدواريم در جهاد اكبر و مبارزه با نفس پيروزى بيشترى به دست آوريم تا به وظايف الهى خود بيشتر عمل كنيم.

دكتر لنسل همچنين با بيان وضعيت مركز فعاليت خود گفت:

اين مركز حدود ده سال است كه فعاليت دارد و هدف آن جمع آورى مسلمانان و هدايت آنان به سمت اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله و تبيين و تعليم اسلام ناب و تبليغ و ترويج آن است.

ص: 67

وى همچنين گفت: با وجود امكانات كم و محدود و مشكلات موجود فصلنامه اى را منتشر مى كنيم كه در آن به تبليغ اسلام، آگاهى مسلمانان و مبارزه با شيطنت ها و توطئه هاى تبليغاتى استكبار به ويژه شيطان بزرگ مى پردازيم. همچنين يكى ديگر از وظايف مركز اسلامى اتريش آگاهى دادن و آماده كردن نسل جوان است تا بتوانند در آينده روبروى مشكلات اجتماعى قرار بگيرند و به همين منظور من خانواده خود را همراه خود به سفر حج آورده ام تا نشان دهم كه راه سختى در پيش داريم و بايد آماده مقابله با آنها باشيم.

دكتر لنسل در پايان با اظهار امتنان از حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى به عنوان يك شخص شناخته شده در مجمع شيعيان اتريش گفت: مقاله اى از جناب عالى را درباره امامت، در فصلنامه خود ترجمه و چاپ كرديم و اميدواريم در آينده از نظرهاى شما بيشتر استفاده كنيم و در راه تروج اسلام مورد استفاده قرار دهيم.

آنگاه حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى، نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ضمن ابراز مسرت از ديدار و حضور اين عزيزان و خدمتگزاران به اسلام و انقلاب اسلامى در كشور اتريش و آرزوى موفقيت براى آنان در تعقيب اهداف اسلام، خطاب به دكتر لنسل اظهار داشت: سخنان جنابعالى كه حاكى از اطلاع عميق از مسائل اسلامى است بسيار خوشحال كننده است. نقطه اى كه شما شروع كرديد براى نشر فرهنگ اسلامى، نقطه بسيار اساسى

ص: 68

است، زيرا اسلام از خودسازى انسان شروع مى شود و اين نكته اى است كه امام (ره) در وصيتنامه خود متذكر شده اند: اگر انسان در جهاد اكبر پيروز شد، همه چيز و همه كس اصلاح مى شود. وى افزود: آمادگى شما براى تحمل مشكلات و بكارگيرى همه توان براى تعقيب اهداف اسلامى، اساسى ترين نكته اى است كه هر مسلمان بايد به آن توجه داشته باشد و مطمئن باشيد، موفقيت شما در تحقق اهداف اسلامى در منطقه اى كه هستيد قطعى است. در اين ديدار فرزند آقاى لنسل با صداى دلنشينى اذان گفت و مورد تشويق نماينده محترم ولى فقيه قرار گرفت.

21- ديدار اعضاى بعثه پاكستان با نمانده ولى فقيه در حج (25/ 3/ 71) اعضاى بعثه پاكستان شامل جمعى از علماى شيعه اين كشور همراه سيد ساجد نقوى رهبر نهضت فقه جعفرى پاكستان با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار و گفتگو كردند.

در اين ديدار كه در محل بعثه مقام معظم رهبرى انجام شد، ابتدا آقاى سيد تقى شاه مسؤول بعثه پاكستان ضمن معرفى حاضران از نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى تشكر كرد و گزارشى را در مورد نحوه فعاليت و مشكلات بعثه پاكستان به استحضار رساند.

آنگاه نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى با ابراز تشكر از حضور برادران در بعثه مقام رهبرى و تجليل از خدمات و تلاشهاى آنان در راه خدمت به

ص: 69

اسلام و مسلمين به ويژه خدمات شايسته جناب آقاى سيد ساجد نقوى كه رهبرى شيعيان پاكستان را به عهده دارد براى همگى آرزوى توفيق بيشتر در راه خدمت به اسلام و هشيارى مسلمين نمود.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى همچنين با يادآورى مشكلات ساير بعثه ها، از جمله بعثه مقام معظم رهبرى در سرزمين عربستان و نيز مشكلات طبيعى موسم حج اظهار داشت: اگر به طور دقيقتر براى بعثه ها برنامه ريزى شود. ميزان مشكلان كمتر خواهد بود و فعاليتها بهتر و كاملتر انجام خواهد شد.

وى در پايان با اعلام آمادگى بعثه مقام معظم رهبرى براى خدمت به ساير بعثه ها به ويژه آنانكه در هشيار كردند مسلمين تلاش مى كنند، براى همه آرزوى قبولى طاعات و زيارات كرد و اظهار اميدوارى نمود كه همگى بتوانند با كوله بارى از معنويت روحانيت و نورانيت اين سررزمين را به سوى كشورهاى خود ترك كنند.

در پايان اين ديدار آقاى ساجد تقوى ضمن مطالب كوتاهى از نماينده ولى فقيه و سرپرست و حجاج تشكر كرد و تحمل مشكلات و خدمت به مسلمين را از وظايف همه دانست و خواستار رهنمود بيشتر از نماينده ولى فقيه شد.

22- ديدار اعضاى بعثه مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق با حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى نماينده ولى فقيه (25/ 3/ 71) گروهى از علماى عضو مجلس انقلاب اسلامى عراق كه عضويت بعثه عراق را به عهده دارند همراه با حجة الاسلام سيد باقر حكيم رئيس مجلس اعلاى عراق با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در

ص: 70

محل بعثه مقام معظم رهبرى ديدار كردند.

در اين ديدار ابتدا حجة الاسلام حكيم گزارش كوتاهى از وضعيت بعثه عراق و نيز مجمع اهلبيت (ع) را به اطلاع رساند.

آنگاه نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج طى سخنانى ضمن تبريك متقابل عيد سعيد قربان اظهار اميدوارى كرد كه: حج همه اين عزيزان و دوستداران اهلبيت مورد قبول درگاه الهى قرار گيرد و همگى با دست و توشه پر از معنويت و روحانيت به موطن خود بازگردند.

وى با اشاره به شرايط سخت زندگى مردم عراق زير فشار ديكتاتورى حاكم بر اين كشور اظهار اميدوارى كرد كه: خداوند متعال به بركت دعاهايى كه در اين سرزمين مقدس به درگاه او مى شود، فرج مردم عراق را نزديك كند و مردم مظلوم و مسلمان اين كشور را از ظلم ظالم ترين ديكتاتورهاى جهان نجات دهد و انقلاب اسلامى عراق به پيروزى برسد تا مردم آزاد شوند و از شرايط بسيار سختى كه بر اين كشور و مردم حاكم است نجات يابند.

حجت الاسلام والمسلمين رى شهرى سپس با تجليل از تلاشهاى آقاى حكيم و ديگر دست اندركاران بعثه عراق در دستيابى به موفقيت هاى چشمگير آن به ويژه در دو سال اخير اظهار اميدوارى كرد كه اين بعثه به موفقيتهاى بيشترى دست يابد.

ص: 71

23- ديدار هيات نظارت با نماينده مردم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى (26/ 3/ 71) اعظاى هيأت نظارت با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى، نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار كردند.

در آغاز جلسه مسؤول هيأت نظارت، گزارش جامعى در زمينه فعاليتهاى هيأت در مدينه منوره و مكه معظمه به اطلاع رساند و درباره سيستم هاى كامپيوترى، اطلاعات آمارى، تكميل فرم ها توسط بازرس ها، داده پردازى هاى موجود به كامپيوتر، فرم هاى نمونه، فعاليتهاى موفق بازرس ها، دريافت 90 درصد از اطلاعات كاروانها، اطلاعات مربوط به ايّام تشريق و مراسم مكه و مدينه و جمع آورى و كلاسه كردن و تحويل آنها به كامپيوتر، همچنين مشكلات و موانع كار، مشكلات مسكن، مشكلات حمل و نقل و ضرورت كمك به سازمان حج براى تجهيز و تكميل سخن گفت.

در اين جلسه همچنين جناب آقاى دكتر پور نجاتى مطالب كوتاهى درباره ضرورت دريافت اطلاعات از سازمان بيان داشت و نيز درباره مشكلات همكاران، ضرورت بازنگرى سازمان در وضعيت موجود، شكل تداوم كار مجموعه ضمن پرهيز از دخالت اجرايى، سرپرست كمبود نقصان در بخش هاى پزشكى و حمل نقل.

سپس حجة الاسلام والمسملين رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ضمن ابراز تشكر از همه كسانيكه كار سنگين نظارت را به عهده گرفته و عهده دار مسؤوليت عمده بازرسى و نظارت بوده اند، اظهار اميدوارى كردند كه با توجه به مشكلات و تجربه امسال، براى سال بعد با آگاهى بيشتر و پيگرى هاى جدى تر برنامه ريزى شود.

ص: 72

وى با اشاره به مشكلات موجود، به خصوص در زمينه مسكن حتى در مراسم عمره تأكيد كرد براى رفع مشكلات و رسيدگى به زائران سوريه، عمره و حج و نيز رفع تبعيض ها، مسأله تغذيه، مسكن و ... با تشكيلات منسجم، كار قوى ارائه شود.

24- ديدار خلبانان آزاده با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى (26/ 3/ 71) گروهى از خلبانان آزاده و جانباز كشورمان از نيروى هوايى ارتش جمهورى اسلامى ايران كه مدت 10 سال در اسارت رژيم بغداد بوده اند با حجة الاسلام والمسلمين محمدى رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار و گفتگو كردند.

در اين ديداد پس از يك گزارش كوتاه از وضعيت برادران آزاده و جانباز در موسم حج و اظهار رضايت از خدماتى كه در اختيار آنان بوده است نامه اى از سوى اين برادران قرائت شد كه در آن مراتب آمادگى براى هرگونه جانبازى در راه آرمانهاى امام امت (ره) و رهبر انقلاب اسلامى اعلام شده بود.

آنگاه نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج طى سخنانى با تجليل از فداكارى هاى آنان اظهار داشت:

شجاعت، تعهد و ايمان خلبانان قهرمان و ايثارگر نيروى هوايى ارتش جمهورى اسلامى ايران در جنگ تحميلى طبعاً موجب اعجاب دوستان و حتى دشمنان انقلاب اسلامى شده است. اميدوار هستيم كه جهاد و تلاش اين عزيزان مورد رضاى حضرت حق و ولى عصر (ارواحنا فداه) قرار گرفته باشد.

ص: 73

وى با قدر شناسى از اين آزادگان كه با 10 سال اسارت افتخار آزادگى و نام شريف آزاده را براى خود كسب كرده اند از درگاه الهى براى آنان طلب توفيق كرد و گفت:

اميدوارم با اين توفيق، بر سر پيمان، و عهد و ميثاقى كه با امام (ره) و جمهورى اسلامى و خلف صالح امام حضرت آيت اللَّه خامنه اى فرمانده كل قوا بسته ايد استوار بمانيد.

بازديد نماينده محترم فقيه و سرپرست حجاج از ستاد حج و هيات پزشكى حجة الاسلام والمسلمين محمدى رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى بيت اللَّه الحرام صبح روز يكشنبه 3 خرداد از ستاد حج و هيأت پزشكى جمهورى اسلامى ايران در شهر مدينه منوره بازديد كرد.

آقاى رى شهرى در جريان بازديد از ستاد حج جمهورى اسلامى ايران از قسمتهاى مختلف اين ستاد ديدن كرد و در هر قسمت توضيحات لازم از سوى مسؤولان به ايشان ارائه شد.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى در حالى كه از سوى آقاى رضائى رئيس سازمان حج و زيارت و جمعى از اعضاى دفتر بعثه مقام معظم رهبرى همراهى مى شدند در ميان استقبال گرم حجاج ايرانى و غير ايرانى بيت اللَّه الحرام از هيأت پزشكى حج و بيمارستان ايران در مدينه بازديد كردند.

در جريان بازديد از اين بيمارستان، دكتر صدر رئيس هيأت پزشكى جمهورى اسلامى ايران در مراسم حج، با ارائه گزارشى از فعاليتهاى اين هيأت در حج امسال، يادآور شد:

ص: 74

در بيمارستان مدينه، تمام تخصص هاى مورد نياز از جمله قلب، جراحى عمومى، چشم گوش و حلق و بينى، اتاق هاى ويژه سى سى يو، آزمايشگاه ودندانپزشكى داير است و از آغاز عمليات انتقال حجاج به شهر مدينه تاكنون بيش از يازده هزار و پانصد نفر بيمار به بيمارستان مدينه مراجعه كرده و تحت مداوا قرار گرفته اند.

وى ميانگين مراجعه بيماران به اين بيمارستان را در روز حدود 2500 نفر اعلام كرد كه ده درصد آنها را حجاج ساير مليت ها تشكيل مى دهند دكتر صدر ياد آور شد كه به علت ارائه آموزش هاى لازم بهداشتى و مناسب بودن وضعيت هوا تعداد مراجعه كنندگان به مراكز درمانى ايران نسبت به سالهاى گذشته كاهش داشته است.

سپس، حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى و هيأت همراه از قسمتهاى مختلف بيمارستان مدينه بازديد كردند و در هر قسمت ضمن عيادت از بيماران بسترى شده، جوياى حال آنها شدند.

نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در پايان اين بازديد در گفتگويى با خبرنگاران با تشكر از فعاليتهاى شبانه روزى كادر پزشكى جمهورى اسلامى ايران، در مراسم حج ياد آور شد: گروه پزشكى جمهورى اسلامى ايران همواره به عنوان موفّقترين گروهى كه به حجاج بيت اللَّه الحرام خدمات درمانى ارائه مى كند، مطرح بوده است و فعاليت هاى اعضاى هيأت پزشكى در اين زمينه قابل ستايش است.

ص: 75

عكس وى با اشاره به ملاقات خود با بيماران بسترى شده در بيمارستان مدينه، تأكيد كرد: زائرانه ايرانى كه دچار بيمارى هاى حاد هستند، از عزيمت به عربستان خوددارى كنند، زيرا ممكن است به سبب شدت يافتن بيمارى به ايران بازگردانيده شوند.

ص:76

نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج علاوه بر ديدارها و ملاقات ها و سخنرانى ها در بعضى از مقاطع نظرات و تذكرات لازم را از طريق بيانيه و اصلاعيه به اطلاع مخابان خود مى رساندند. ما در اينجا دو نمونه از بيانيه هاى ايشان را نقل مى كنيم، يكى از تذكرات ضرور به زائران و ديگرى پيام به مسلمانان شبه قاره هند: 1- تذكّرات مهم بعثه مقام معظم رهبرى به زائران عزيز بسمه تعالى ضمن دعا و آرزوى توفيق براى هرچه بهتر برگزار كردن اعمال مناسك حج نظر زائران گرامى را به تذكرات زير جلب مى نماييم: 1- همانگونه كه در پاسخ استفتائات اخير نماينده محترم ولى فقيه از مقام معظم رهبرى تصريح گرديده و همواره مورد تأكيد امام راحل (ره) نيز بوده است هرگونه عملى كه موجب وهن مذهب و خدشه به حيثيت نظام شود جايز نيست، بنابراين لازم است از برگزارى نماز در قبرستان بقيع و محوطه مجار آن و بستن

ص: 77

هرجگونه نخ و پارچه به پنجره هاى آن يا روضه خانى با بلندگو و سينه زنى در انتظار زائران ديگر و يا خواندن مرثيه هايى كه موجب لطمه به وحدت مسلمين شود يا برداشتن خاك و بوسيدن درهاى خوددارى كنند و با برادران روحانى از گروه ارشاد بعثه، همكارى نمايند.

2- استفاده از مهر و چوب و سنگ و امثال اينها هنگام نماز در مسجد النبى صلى الله عليه و آله يا مسجد الحرام و مساجد ديگر جايز نيست.

3- بلند خواند زيارتنامه و بلند سلوات فرستاند و استعمال دخانيات در مسجد النبى صلى الله عليه و آله و مسجد الحرام و مساجد ديگر موجب ايذاء ديگران مى شود و بايد از آن پرهيز شود.

4- از انداختن عريضه و پول داخل ضريح مطهر حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله خوددارى نمايند.

5- متأسفانه گاهى مشاهده مى شود برخى از خواهران زائر، حجاب اسلامى را به طور كامل، رعايت نمى كنند. لازم است با درك مسؤوليت دينى و انقلابى در اين امر مهم مواظبت كنند.

6- خروج زائران از مسجد النبى صلى الله عليه و آله و مسجد الحرام ومساجد ديگر هنگام شروع نماز موجب هتك شيعه و نظام جمهورى اسلامى خواهد شد. ضرورى است در اين گونه مواقع در نماز شركت كنند و از مراجعه به بازار و خريد اكيداً پرهيز نمايند.

اميد است با رعايت جدى موارد مذكور رضايت حق تعالى فراهم گردد.

بعثه مقام معظم رهبرى 7/ 3/ 71

ص: 78

2- پيام نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى به مسلمانان شبه قاره هند و پاكستان ضمن عرض سلام به مردم عزيز پاكستان و مردم مسلمان شبه قارّه هند و همه عزيزانى كه سخن مرا مى شنوند، سخنى كه بنده با آنها دارم در كنار مرقد مطهر حضرت رسول اللَّه و فاطمه زهرا و ائمه بقيع صلوات اللَّه عليهم اجمعين، اين است كه به مهمترين ويژگى عصر حاضر كه اسلام گرايى مردم جهان است عنايت كافى كنند.

عصر حاض را در واقع بايد عصر اسلام و عصر قرآن ناميد. مردم جهان به تدريج به اين واقعيت پى برده اند كه تنها قدرتى كه مى تواند عليه ظلم و بى عدالتى و فساد مقابله كند قدرت اسلام است.

پس از فروپاشى قدرت شرق و زمين گير شدن ابرقدرت غرب در اصلاح امور و اجراى عدالت و حقوق بشر (اخيراً رسوايى شيطان بزرگ آمريكا در اين زمينه به طور محسوس براى همه مردم آشكار شد) مردم جهان به تدريج به اين نتيجه رسيده اند و مى رسند كه تنها قدرت ضد استكبارى و ضد ظلم و بى عدالتى اسلام است.

مسلمانان بايد پيش از آنها به اين قدرت خود توجه كنند. دشمن متوجه اين قدرت شده است و تنها راهى كه براى مقابله با اسلام و خيزش اسلامى در كشورهاى مسلمان به نظر مى رسد ايجاد اختلاف ميان مذاهب و جريان هاى مختلف اسلامى است.

اين توطئه دشمن را بايد همه مسلمانان جهان، پيرو هر مذهبى هستند، درك كنند، هوشيار باشند و با هوشيارى خود، آن را خنثى كنند و با وحدت كلمه، زمينه

ص: 79

جهانى شدن اسلام را فراهم نمايند. همان وعده اى كه خداوند با صرات در قرآن داد: ... هو الذى أرسل رسوله بالهدى و دين الحق ليظهره على الدين كله و لو كره الكافرون.

فلسفه رسالت پيامبر اسلام و رسول گرامى (كه در حال حاضر زائران خانه خدا از همه كشورهاى اسلامى افتخار حضور در كنار مرقد او را دادند) جهانى شدند اسلام است و جهانى شدن اسلام جز از راه اتحاد مسلمين امكان پذير نيست.

فلسفه رسالت پيامبر اسلام و رسول گرامى (كه در حال حاضر زائران خانه خدا از همه كشورهاى اسلامى افتخار حضور در كنار مرقد او را دارند) جهانى شدن اسلام است و جهانى شدن اسلام جز از راه اتحاد ملمين امكان پذير نيست.

مردم عزيز پاكستان معدود ملمانان عزيزى هستند كه اسلام انقلابى در آنها ريشه دارد و اميد مى رود انشاء اللَّه در كشورشان به طور جدى اسلام گسترش يابد و در جهانى شدن اسلام هم مسلمانان پاكستان و هم هند سهم وافرى داشته باشند.

توصيه من به مسلمانان عزيز و ارجمند پاكستان و شبه قاره هند اين است كه همه توان و تلاش و كوشش خودشان را براى ايجاد وحدت كلمه مسلمين جهان به كار گيرند.

مسلمانان عزيز شبه قارّه هند و پاكستان بدانند جمهورى اسلامى ايران و برادران مسلمان ايران در كنار آنها هستند و هرگونه حمايتى كه از آنها ساخته باشد خواهند كرد. وظيفه و مسؤوليت سنگين خود را در مورد اسلام در عصر حاضر به خواست خدا ادا كنند.

والسلام عليكم و رحمة اللَّه وبركاته

ص:80

يكى از اقدامات امسال بعثه، استفاده از حضور ميهمانان بعثه در بخشهاى تبليغى و فرهنگى بود. در سال جارى حدود 40 نفر از علماء و مدرسين بزرگ حوزه عمليه قم و دانشمندان بنام كشور به عنوان ميهمانان بعثه حضور داشتند كه عكس

ص: 81

عكس البته سال ها قبل نيز كسانى از بزرگان به صورت ميهمان به بعثه دعوت مى شدند ولى امسال با برنامه ريزى صحيح از وجود آنان بهره بردارى شد. برخى از اين شخصيتها همه روزه در اتاق مراجعات خارجى با افراد برجسته غير ايرانى كه با سفر حج آمده بودند و احياناً براى كسب اطلاع از وضعيت انقلاب اسلامى و مكتب تشيع به بعثه ايران مراجعه مى كردند؛ به بحث و گفتگو مى نشستند و حاصل اين مباحثات در اكثر مواقع بسيار مطلوب بود. برنامه ديگر سخنرانى اين ميهمانان در كاروانهاى حجاج ايرانى به مناسبتهاى گوناگون بود. در مجموع بيش از 120 سخنرانى توسط آنان در مكه و مدينه ايراد گردد و از شبى 3 جلسه تا 17 جلسه و از تجمع حداقل 2 كاروان تا 15 كاروان در يك محل براى استماع سخنرانى وجود داشته است.

ص:82

ص:83

ص:84

ص:85

امام خمينى (ره): از امور مهمه اى كه لازم است حجاج محترم و امراى كاروانها وقت شريفشان را صرف آن كنند ياد دادن و ياد گرفتن مسائل حج است كه كوتاهى از آن ممكن است موجب زحمتهاى فراوان شود از قبيل بطلان حج يا باقى ماندن به احرام.

علماى اعلام كاروانها از زوّار كاروان خويش دعوت نمايند و براى آنان مجلس درس مناسك قرار دهند و حجاج واجب است براى گرفتن، لحظه اى را كوتاهى نكنند و با تمام توان، مسائل را ياد بگيرند و با علم به مسائل، مناسك را عمل كنند.

صحيفه نور، ج 18، ص 88

ص:86

ص:87

نظارت بر حسن اجراى مطالب آموزش داده شده در موسم حج نيز برادران بخش معاونت فرهنگى و ارشاد كوشش دارند تا امر نظارت بر حسن اجراى آموزشهاى داده شده را عهده دار باشند. بخشى از آنها در زمينه امور روحانيان است و بخشى نيز در مورد توجيه مسائل فرهنگى و زيارتى حجاج خانه خدا و حرم رسول اللَّه صلى الله عليه و آله. در قسمت اول با استفاده از نيروهاى مجرب روحانى، امر نظارت بر روحانيان صورت مى گيرد. بخرى از اين برادران روزانه به بسيارى از كاروانها سركشى و درباره مشكلات و مسائل مبروط به مسائل آموزشى و وظايف روحانيان تحقيق و بررسى مى كنند. نتايج ارزيابى آنان، در گزينش سالهاى آتى مورد استفاده قرار مى گيرد و در موسم حج نيز تا ن جا كه ممكن باشد مشكلات را رفع مى كنند. اين افراد رهنمودهاى بعثه را نيز به روحانيان كاروانها مى رسانند. فعاليت اين برادران روحانى در آفتاب گرم عربستان و در محيطهاى پراكنده به جستجو از وضعيت كاروانها مشغول هستند بسيار ستودنى و قابل تحسين است و

ص: 88

در بهبود اجراى مسائل آموزشى حج نقش مؤثرى دارد.

ص: 89

كشيدن در مسجد الحرام، مسجد النبى و كنار بقيع، نهى از برداشتن خاك بقيع، پرهيزدادن زنان زائر از پوشيدن لباسهاى نامناسب و لزوم رعايت حفظ حجاب، تذكر بر عدم مخالطت با مردان جهت استلام حجر، نهر خانم ها از چانه زدنهاى بيمورد در فروشگاهها، جلوگيرى از فروش انگشتر، زعفران و ديگر اشياء در سرگذرها و ... اينها اصول تذكراتى است كه روحانيان معين براى حفظ شخصيت زائران ايرانى و در راستاى حفظ وحدت اسلامى به حجاج ارائه مى دهند.

از كارهاى حاشيه اى برادران گروه ارشاد در بقيع و اطراف حرم، صحبت با زائران خارجى است كه در گزارش هاى آنان منعكس است. اين اقدام شايسته به ويژه در بقيع مى تواند در شناساندن ائمه اطهار عليهم السلام و مسائل انقلاب اسلامى مؤثر باشد.

امسال كاملًا احساس مى شد كه با وجود اين برادران از دشواريهاى موجود كاسته شده است و زائران عزيز بسيارى از موارد را رعايت مى كنند. امسال نيز بحمداللَّه گروه ارشاد به همت فاضل محترم حجة الاسلام والمسلمين جعفرى گيلانى به صورت يك گروه منظم به انجام اين وظيفه خطير پرداختند و به خوبى مسؤوليت خود را ايفا نمودند.

ص: 90

اقدام مفيد تبليغاتى به حساب آيد.

نقشه اى نيز از مسجد النبى تهيه شد و در اختيار زائران قرار گرفت. از برخى اماكن ديگر هم با كوشش معاونت آموزش و تحقيقات در برخى ديگر از واحدهاى بعثه و ستاد تهيه شد كه در شناخت مسجدالحرام، منى، عرفات و ... بسيار مفيد و كارساز بود.

وجود و حضور اين نقشه ها در دست مردم مى توانست احياگر آثار جاودان اسلام در مدينه باشد.

ص: 91

است و مستقيماً زير نظر نماينده مقام معظم رهبرى فعاليت مى كند.

اهداف تشكيل اين واحد در بعثه عبارت است از: 1- رسيدگى و پى گيرى امور كاروانهاى برادران اهل سنت كه امسال سى كاروان بود.

2- ايجاد زمينه براى بهره مندى از اين سفر پربار براى كسانى كه به انقلاب و جنگ خدمت كرده اند.

3- اقدام براى تقريب بين مذاهب اسلامى. 4- ايجاد جايگاهى براى اهل سنت در بعثه براى برگزارى هرچه بهتر مراسم حج جهت برادران اهل سنت.

5- تبليغ انقلاب اسلامى و زدودن شبهاتى كه در ارتباط با وضعيت اهل سنت در ايران وجود دارد.

وظائف اين واحد چند جهت دارد: 1- آموزش و توجيه دست اندركاران حج اعم از ناظران، روحانيان و بازرسان نسبت به مسأله وحدت. 2- ايفاى نقش مشاورت در بعثه در ارتباط با مسائل اهل سنت. اين واحد كار خدمت به واحدهاى ديگر ار در مسائل مربوط به اهل سنت برعهده دارد و اين كار را اولا با شركت در جلسات شوراى عالى بعثه و ثانياً با تهيه گزارش درباره موارد تفرقه انگيز انجام مى دهد.

3- نظارت و ارزيابى روحانيان كاروانهاى برادران اهل سنت.

4- نظارت بر كاروانها در موسم حج، حل مشكلات آنها. براى اين كار

ص: 92

بازرس هايى براى هر كاروان در نظر گرفته شده است. در موسم حج نيز واحد اهل سنت اقدامات زمان بندى شده اى را جهت برگزارى چند گردهمايى و انجمن واره (سمينار) و ملاقات با علماى اهل سنت جزيرة العرب، تدارك ديد كه گزارش آنها را در جاى خود خواهيم آورد.

واحد اهل سنت جهت انجام اين مسؤوليت ها و نيز قدردانى از برادران انديشمند از اهل سنت، تعدادى از آنان را به عنوان ميهمان دعوت كرد كه در بعثه و در كنار برادران شيعه خود زندگى كنند.

كارهاى انتشاراتى واحد اهل سنت قبل از موسم واحد اهل سنت در فرصت اندك دو سه ماهه نزديك موسم حج تصميم گرفت تلاشهايى جهت تهيه جزوه هاى راهنما و كتب مناسك اهل سنت انجام دهد، در اين مسير با استفاده از نيروى كارشناس و با تجربه اى كه در سالها مستقيماً در مناطق اهل سنت ايران كار علمى با روحانيان اهل سنت داشته اند توانست جزوه ها و كتابهاى زير را تهيه كند: 1- مناسك فقه حنفى در بررسى علمى و مقايسه اى كه توسط بعضى فضلا در دفتر نماينده رهبرى در امور اهل سنت بلوچستان انجام گرفت از بين كتب مناسك حنفى از قبيل: 1- مناسك تأليف مولوى شهدا مسكانزهى 2- مناسك تأليف مولوى تربت جام 3- راهنما و مسائل حج تأليف مفتى اعظم پاكستان محمد شفيع مؤسس دارالعلوم كراچى

ص: 93

كتاب اخير برگزيده شد و سپس توسط بعضى اعضاء واحد، بررسى و اصلاح گرديد و جهت تأييد به مترجم آن جناب مولوى محمد حسن بيجارزهى كه شاگرد مؤلف بوده است ارجاع شد، تا مقدمه جديدى هم بر آن بنويسند، سپس كتاب در 90 صفحه تكثير و به بعثه تحويل شد تا جهت استفاده به مدينه ارسال گردد.

2- مناسك فقه شافعى نخست از يكى از مدرسان مركز بزرگ اسلامى يكى از كشورهاى عربى درخواست شد تا مناسك شافعى را خلاصه كند، زيرا كتاب مناسك مختصرى وجود نداشت، پس از تدوين و چند بار بررسى و اصلاح و بازنويسى، براى اعتبار يافتن بيشتر اثر، از سه نفر از علماء بزرگ شافعى ايران يعنى: 1- ماموستا قاضى خضرى امام جمعه اشنويه 2- ماموستا عبداللَّه محمدى امام جمعه بوكان و نماينده خبرگان 3- شوراى روحانيت سنندج درخواست شد كه براى تقريظ بنويسند و اين كار انجام شد. سپس تكثير و تحويل بعثه گرديد.

3- وحدت اسلامى اين رساله كه در سال گذشته از سوى واحد اهل سنت بعثه تهيه و تكثير و منتشر شده بود، مورد بررسى مجدد و اصلاح و اضافات قرار گرفت و پس از تكثير تحويل بعثه شد.

4- آشنايى با مذاهب اسلامى و اهل سنت در ايران اين جزوه در 60 صفحه به عنوان يك حركت ابتكارى توسط بعضى

ص: 94

كارشناسان علمى واحد تهيه و تدوين و تكثير و تحويل بعثه شد كه مورد استقبال مسؤولان بعثه و برخى ديگر از شخصيتهاى علمى علاقمند به اين مسائل، قرار گرفت، اهم موضوعات آن به قرار زير است: تاريخچه پيدايش مذاهب پنجگانه اسلامى- تاريخچه پيدايش مكاتب كلامى در اسلام بيوگرافى ائمه اربعه اهل سنت- وضعيت جغرافيائى اهل سنت در ايران و جهان خدمات نظام جمهورى اسلامى به اهل سنت ايران به صورت آمار مستند در كردستان و بلوچستان- اسامى شهداى روحانيت اهل سنت كردستان جهت پيروزى نظام اسلامى- شيوه برخورد بايسته شيعيان با اهل سنت. 5- زيارتنامه حضرت رسول صلى الله عليه و آله به خاطر ضرورت يك زيارتنامه معتبر تأليف علماى اهل سنت براى زائران سنى ايرانى و غيرايرانى از ماموستا ملا قادر بنى عباسى خواسته شد كه جزوه اى تدوين كند، ايشان رساله اى علمى و معتبر تدوين كردند و پس از بررسى و ويرايش به بعثه جهت تصويب تحويل شد. اقدامات ديگر علمى: 1- «تهيه كتابخانه اهل سنت» مشتمل بر مهمترين متون فقهى استدلالى شافعى و حنفى. 2- دعوت دو مفتى شافعى و حنفى ايران و استقرار آنها در دفتر استفتائات واحد جهت پاسخگويى به سؤالات.

ص:95

در گنجينه تاريخ تحولات سياسى اجتماعى ملت ها بخصوص پس از اختراع صنعت چاپ و بالاخص در سده هاى اخير مطبوعات اعم از روزنامه ها و مجلات، جايگاه مهمى يافته و به عنوان يكى از منابع اساسى تحقيق همواره مورد استفاده محققان و انديشمندان بوده اند.

در كشور ما گرچه انتشار نشريات به شكل امروزين آن سابقه ديرينه اى ندارد اما دست كم از سالهاى مقارن مشروطيت و پس از آن، عليرغم حاكميت استبداد و فضاى سانسور (به جز مقاطع خاص) مطبوعات به عنوان يك ركن مؤثر در شكل دهى افكار عمومى مطرح بوده است.

علاوه بر اين، نشريات و مطبوعات به عنوان آئينه اوضاع و شرايط اجتماعى و به مثابه بخشى از اسناد تاريخى مورد توجه قرار گرفته است. پس از پيروزى انقلاب اسلامى و به لحاظ ويژگى فرهنگى نهضت اسلامى، فضاى مناسب ترى براى انتشار اخبار و اطلاعات و معرفى انديشه هاى انديشمندان فراهم گرديد.

يكى از عرصه هاى پرحادثه و شكوهمند كه در عين حال نقش عامه مردم در آن كم نظر است، عرصه حج است كه ثبت و ضبط جلوه هاى اين نمايش عظيم بخصوص آنگونه كه ايرانيان پس از پيروزى انقلاب اسلامى انجام مى دهند؛ مى تواند به مثابه ميراث فرهنگى اين انقلاب به نسلهاى آينده منتقل شود.

از سال 1361 هجرى شمسى تا سال 1366 نشريه اى با نام خبرنامه در موسم حج، انتشار مى يافت، ليكن از سال 1370 كه بار ديگر سرزمين وحى، حجاج ايرانى را در آغوش خود گرفت به لطف الهى همّت برخى از علاقمندان به

ص: 96

فرهنگ اسلامى، در موسم حج، اقدام به انتشار نشريه اى روزانه به نام زائر گرديد.

در سال 71 عليرغم محدوديتها و دشواريهاى موجود، نشريه زائر از لحاظ تنوع مطالب، غناى محتوى، كيفيت ظاهرى، صفحه آرايى و طرّاحى، توزيع سريع و به موقع و ... از رشد چشمگيرى برخوردار و تفاوت آن با سالهاى گذشته كاملًا محسوس بود.

اين نشريه كه تأثير گسترده اى در سالم سازى فضاى فرهنگى و فكرى زائران ايرانى خانه خدا داشت، در انتقال سريع پيامهاى مهم و ضرور به همه كاروانها، از بين بردن زمينه هرگونه شايعه و اخبار كذب با انتشار اخبار صحيح، آگاه نمودن زائران از توطئه ها و دسيسه هاى تازه اى كه همه روزه براى ايجاد تفرقه و مأيوس كردن مسلمين طراحى و اجرا مى نمودند، آشنا نمودن حجّاج با آثار و امكنه اسلامى در مكّه و مدينه و موارد ديگر به خوبى رسالت خود را به انجام رسانيد.

اولين شماره نشريه زائر همزمان با ورود نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى به مدينه منوره در تاريخ اوّل خرداد ماه برابر با 21 ذى القعده منتشر گرديد و تا پايان مراسم حج بدون وقفه، همه روزه ادامه يافت و با انتشار آخرين شماره در تاريخ پنجم تير ماه برابر با 25 ذى الحجّه، جمعاً سى و پنج شماره منتشر شد. تعداد صفحات هر شماره بين 19 تا 21 صفحه بود.

نشريه زائر چون مخاطبان گوناگونى، در سطوح مختلف علمى و فكرى داشت و طيف گسترده اى را در برمى گرفت و بايست خوانندگان خود را از هر سطح اقناع مى كرد، لزوماً داراى بخشهاى مختلف و متنوعى بودبه گونه اى كه همه را به مطالعه ترغيب كرده بود. در سر مقاله اولين شماره زائر آمده بود:

ص: 97

با فرارسيدن موسم حج و حضور زائران در سرزمين وحى، نشريه زائر بارديگر انتشار روزانه خود را از سر مى گيرد و مى كوشد تا در اين سفر روحانى، همه جا، پابه پا، همراه راهيان اين راه و در خدمت آنان باشد.

نشريه زائر، مجموعه اى است از با اهميت ترين رويدادهاى سياسى ايران و جهان، اهم اخبار و رخدادهاى مربوط به حج، مقالات سياسى، شعر، قصيده و قطعات ادبى، آشنايى با اماكن متبركه، دانستنيهاى سودمند درباره حجاج و زائران ساير كشورها، نكات اخلاقى، توضيحاتى پيرامون برخى از مسائل مبتلابه در ايام حج، مصاحبه با صاحبنظران، انعكاس اخبار مربوط به زائران و ... دهها نكته مطلب خواندنى و دانستنى ديگر ... كه اينهمه، تنها با همراهى و همكارى شما زائران گرامى امكان پذير خواهد بود و هم از اين روى، چشم به راه خبر، مطلب، مقاله، شعر، نكته و ... بالاخره، پيشنهادها و انتقادهاى شما هستيم ... باشد كه از اين طريق، آنگونه كه بايسته است طى طريق كنيم، «بايدها» بجاى آوريم و از «نبايدها» دورى گزينيم.

گفتنى است كه طى چند روز اخير، كسانى از تاريخ انتشار اولين شماره زائر در موسم حج امسال پرسيده اند و بعضاً دلشوره ناشى از تأخير احتمالى آن را نيز پنهان نكرده اند. در پاسخ، اشاره اى به زمان انتشار و آغاز آن خواهيم داشت، نكته اى نيز درباره چرايى اين انتظار ... الف: اولين شماره نشريه زائر، همه ساله در موسم حج با ورود نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى منتشر مى شود. آخرين شماره آن نيز با عزيمت ايشان به ايران همزمان خواهد بود.

ب: و اما دبراه پى جويى زائران بر اين باوريم كه اين پى جويى از نياز آنان به حضور در متن زمان حكايت مى كند و قبل از آنكه مايه دلگرمى دست اندكاران

ص: 98

نشريه زائر باشد- كه هست- از شور برخاته از شعور زائران ايرانى بيت اللَّه الحرام مايه مى گيرد، چرا كه آنان به مراسم سياسى عبادى حج از دريچه اى مى نگرند كه امام راحل ما- رضوان اللَّه تعالى عليه- مى نگريست و بديهى است كه نگاه از اين زاويه با حضور در حاشيه همخوان نيست و اين اصلى ترين نقطه اى است كه در آن ضرورت انتشار نشريه زائر با نياز زائران پيوند مى خورد. نشريه زائر، مى كوشد تا با امكانات- هرچند محدودى- كه در اختيار دارد، از يكسو پوشش خبرى و تحليلى مناسبى براى زائران ايرانى بيت اللَّه الحرام و مدينه النبى صلى الله عليه و آله فراهم آورد و از سوى ديگر پيوند آنان را با يكديگر و نيز با مسؤولان برگزارى حج تأمين نمايد و ... باشد تا از اين سفر روحانى كه با پاى دل پيمودنى است بهره اى شايسته برند و رضاى خداوند تبارك و تعالى را بدست آورند ...

انشاء اللَّه ...

ص:99

ص:100

ص:101

امسال نيز چون سالهاى گذشته در كنار انجام مراسم و مناسك حج، گردهمايى ها و مراسم مختلفى به مناسبت هاى گوناگونى تشكل شد. برخى از اين مراسم از سوى بعثه مقام معظم رهبرى و با مديريت و هدايت تشكيلات بعثه، طراحى و اجراء گرديد مانند مراسم برائت از مشركان، يادواره امام خمينى (ره) و برخى از سوى حجاج غير ايرانى و گروههاى اسلامى ساير كشورها كه بعثه مقام رهبرى به عنوان ميهمان در آنها شركت داشتند.

از آنجايى كه جمهورى اسلامى ايران با الهام از رهنمودهاى روشنگر امام راحل (ره) بر اين عقيده است كه حج كانون همبستگى و محل طرح مشكلات مسلمانان جهان و آگاهى از گرفتاريهاى ديگر مسلمانان است، بعثه مقام رهبرى، از برگزارى مراسم و سمينارهاى متعدد از سوى مسلمانان كشورهاى گوناگون حمايت

ص: 102

و پشتيبانى مى كند و آنرا بهترين راه رسيدن به اهداف مقدس حج و انجام كامل حج ابراهيمى مى داند.

اينك به ذكر كليه اين مراسم و تشريح آنها مى پردازيم و ابتدا از مراسمى كه توسط جمهورى اسلامى ايران برگزار گرديد آغاز مى كنيم:

ص:103

از آنجايى كه امسال، زائران ايرانى خانه خدا، در ايام رحلت امام در حرمين شريفين بودند، بعثه مقام معظم رهبرى دو برنامه براى بزرگداشت سالگرد امام راحل تدارك ديد. يك برنامه به عنوان يادواره امام در مدينه كه در تاريخ 5/ 3/ 71 برگزار شد و برنامه ديگرى در مكّه مكرّمه كه در تاريخ 14/ 3/ 71 به عنوان مراسم سالگرد رحلت امام برپا گرديد. پيش از برگزارى مراسم دكتر پورنجاتى قائم مقام نماينده مقام معظم رهبرى در حج، طى مصاحبه اى درباره انگيزه برگزارى اين مراسم در مدينه منوره اظهار داشت:

به طور كلى اين مراسم براى بزرگداشت مقام حضرت امام (ره) است و زائران ما و همه آنهايى كه با انديشه هاى بلند و افكار حضرت امام (ره) آشنايى دارند، مطلع هستند كه نقش حضرت امام (ره) و حقى كه برگردن مسلمين در زمينه معرفى حج واقعى يا همان حج ابراهيمى دارند ايجاب مى كند كه در مجموعه برنامه هاى حج، به طور برجسته و مشخص مراسمى براى حضرت امام (ره) داشته باشند.

مراسم يادواره در ساعت 5 روز سه شنبه 5/ 3/ 71 در فضاى نسبةً وسيعى كه در پشت محل بعثه قرار داشت، با حضور دهها هزار تن از زائران ايرانى برگزار شد. پيش از آن، در مراسم استقبال از نماينده مقام معظم رهبرى، قريب هزار تن از نيروهاى انتظامى در چند صف منظم، قسمتى از اطراف جمعيت را محاصره كرده بودند اما در اين مراسم، تنها از دور و داخل چند دستگاه ماشين، مراسم را نظاره مى كردند.

كاروانهاى ايرانى از ساعت چهار به بعد پياده و منظم از اطراف و اكناف اين

ص: 104

شهر مقدس راهى محل مراسم شدند. پيش از مسؤولان سقايت حجاج با تلاش فراوان، آب آشاميدنى حجاج را در اطراف مراسم آماده ساخته بودند. اين قادام آنان با توجه به گرمى شديد هوا قابل ستايش بود. پارچه هاى سياه به شكل شال بر روى دشداشه ها و پيراهنهاى سفيد زائران حالت عزادارى را يادآورى مى كرد.

در كنار جايگاه چند رديف از جانبازان جنگ تحميلى با ويلچرهاى خود در صفوف منظم حضور داشتند و اين نيز جلوه خاصى به مراسم داده بود. جمعى از زائران خارجى نيز با وجود تهديدها و خطراتى كه براى آنان داشت در اين مراسم عكس شكرت كرده بودند. در كنار مراسم نيز چند نفر از مأموران كشور عربستان از مراسم

ص: 105

فيلمبردارى مى كردند.

مراسم با تلاوت آيات قرآن و نيز اجراى برنامه قرائت جمعى از سوى قاريان نمونه كشور آغاز شد. ابتدا يكى از روحانيان انگيزه تشكيل مراسم را به دو زبان عربى و انگليسى بيان كرد و پس از آن نيز نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى حضرت حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى به ايراد سخنرانى پرداختند. ايشان در ضمن سخنان خود اظهار داشتند: جهان استكبار چه بخواهد يا نخواهد حركتى كه حضرت امام (ره) در راه وحدت و يكپارچگى مسلمانان پايه گذارى كرد، منجر به نظام نوين جهانى اسلام خواهد شد. و اين نظام براساس آرمانهاى امام راحل شكل خواهد گرفت و هم اكنون نيز اين نظام در حال شكل گيرى است. ايشان در ادامه افزودند: آمريكاى تبه كار نمى تواند نظم نوين خود را برجهان تحميل كند و بهترين سند ناتوانى آمريكا اين است كه به دليل ضديت با حقوق بشد، بى عدالتى، نابرابرى، ظلم و ستم و زورگويى در داخل سرزمينش زمين گير شده و فرياد مظلوميت سياهان آمريكا به گوش جهانيان رسيده است.

سرپرست حجاج ايرانى اشاره كرد كه زائران و حجاج ايرانى دومن بار است كه در كنار مرقد حضرت رسول صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام بقيع به ياد و نام امام اجتماع مى كنند تا خاطره رهبرى مرد الهى عظيمى را گرامى دارند كه به اسلام و مسلمين عزت و عظمت بخشيد و جهان اسلام را به تحرك و جوشش درآورد سپس گفت: ما براى بزرگداشت مردى گرد آمده ايم كه ابرقدرتهاى

ص: 106

شرق و غرب را به زانو درآورد، بنيان كاخهاى استكبارى جهان را به لرزه افكند.

وى افزود: امام تجسم عينى اسلام در عصر حاضر بود. ياد امام، ياد اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله و ياد گذشته پرافتخار مسلمانانى است كه انقلاب اسلامى صدر اول را در اين سرزمين نور و خاستگاه وحى آغاز كردند، ياد امام ياد قرآن كفر ستيز و ضلم و ضد تباهى است.

حجت الاسلام محمدى رى شهرى سپس به تشريح يكى از ويژگيهاى بارز حضرت امام خمينى (ره) پرداخت و گفت: امام نمونه بارز يك رهبر مردمى بود. نه تنها مردم ايران بلكه هر مسلمانى كه در هر نقطه از جهان به سرنوشت اسلام و مسلمين علاقه مند است، يه اين مرد الهى عشق مى ورزد. هر مسلمانى كه به احكام نورانى قرآن مى انديشد، به امام عشق مى ورزد، بلكه هر انسان آزاده اى كه به رهايى بشريت از ظلم و ستم و تباهى فكر مى كند و با افكار نورانى امام آشنايى دارد به اين مرد الهى عشق مى ورزد. امام در دل تمام انسانهاى آزاده جهان جاى دارد. وى افزود: مسأله اى كه براى رهبران كشورهاى اسلامى قابل توجه است، اين است كه علت عشق و علاقه مردم به امام خمينى چيست؟ امام چه كرد كه در دل همه مردم آزاده جهان جاى گرفت؟

ص: 107

سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به اين مطلب كه حضرت امام خمينى (ره) هيچ قدمى در راه كسب شهرت و محبوبيت براى خود برنداشته است، علت عزت و عظمت امام و عشق و علاقه مردم به ايشان را ايمان و عمل صالح آن بزرگوار دانست و با اشاره به آيه شريفه اى از قرآن كريم گفت: خداوند در قرآن كريم مى فرمايند: كسانى كه ايمان و عمل صالح داشته باشند، خدا محبت آنان را در دل مردم قرار مى دهد و امام همينگونه بود.

اما آنها كه خدايان زورگوى زمين را براى عزت و محبوبيت مى پرستند، سخت در اشتباهند.

كرنش به قدرتمندان و زورگويان براى كسب عزت و قدرت و محبوبيت، عملى كاملًا اشتباه است و رهبران كشورهاى اسلامى مى توانند اين واقعيت را كه امام محبوبيت و عزت خود را در سايه ايمان و عمل صالح به دست آورده است، در عمل تجربه كنند.

حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى يادآورى كرد كه:

اين ايمان و اعتقاد راسخ امام به مبدأ و معاد بود كه او را در برابر طوفان مشكلات و در برابر همه فشارهاى مختلف از سوى ابرقدرتهاى شرق و غرب، چون كوه، مقاوم و استوار كرده بود واز هيچ مشكلى نمى هراسيد.

امام نه تنها خود اينگونه بود بلكه هنر امام در اين بود كه يك امت را اينگونه پروراند و آنها را پرچمدار مقاومت عليه استكبار در عصر حاضر كرد و امروز خلف صالح او حضرت آية اللَّه خامنه اى پرچمدار اين مقاومت است.

سرپرست حجاج ايرانى با اشاره به اين نكته كه حضرت امام محبوبيتشان در

ص: 108

ميان مسلمانان جهان را وسيله اى براى ايجاد اتحاد وحدت كلمه در ميان آنان قرار دادند، گفت: يكى از مسائل مهمى كه امام مكرر در پيامهاى حج به آن تكيه مى فرمودند موضوع وحدت مسلمين بود كه رهبر معظم انقلاب و خلف صالح امام نيز در پيامهاى خود به عنوان يكى از سياستهاى محورى حج، بر اين نكته تكيه و تأكيد دارند.

نماينده ولى فقيه اضافه كرد: اگر مسلمانان متحد بودند امروز فلسطين در اشغال صهيونيستها و اشغالگران قدس شريف نبود. و رژيم صهيونيستى نمى تونست به جنوب لبنان حمله كند و حزب اللَّه را به خاك و خون بكشد. اگر مسلمانان متحد بودند مى توانستند به راحتى جلوى اين اعمال وحشيانه و ددمنشانه را بگيرند. اگر مسلمانان متحد بودند، مردم مسلمان جمهورى آذربايجان مورد حمله مهاجمان ارمنى قرار نمى گرفتند. مسلمانان بوسنى و هرزه گوين از مرد و زن و پير و جوان و كودك، به دست صربها قتل عام نمى شدند، اگر مسلمانان متحد بودند امروز مسلمين كشمير تحت فشار قرار نداشتند و مى توانستند سرنوشت خود را در دست بگيرند. اگر مسلمين متحد بودند آمريكاى جهانخوار و تبهكار نمى تونست زورگويى كند.

حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى اظهار داشت: حضرت امام (ره) پرچمدار وحدت مسلمين بود و امروزه اين پرچم به دست خلف صالح او حضرت آية اللَّه خامنه اى است. شايان ذكر است در اين مراسم بيش از 25 هزار تن از حجاج ايرانى و گروه

ص: 109

كثيرى از زائران كشورهاى ديگر شركت داشتند. مراسم در ساعت 5/ 6 با آرامش كامل خاتمه يافت و زائران به سوى مسجد النبى صلى الله عليه و آله و مساجد محل خويش براى شركت در نماز جماعت حركت كردند.

ص:110

ص: 111

امام خمينى (ره): از جمله مطلبى كه بايد سفارش كرد- هرچند سفارش شده است- آن است كه در راهپيمايى ها، در عين حال كه بايد فرياد برائت از مشركان و ستمكاران به طور كوبنده و باشركت همگانى باشد كه صداى مظلوميت مسلمانان و ملت هاى تحت سلطه ابرجنايتگاران را به گوش جهانيان برساند و خفتگان را بيدار و ساكتان در مقابل جباران را هشدار و ناهيان از معروف و آمران به منكر را كه برخلاف فرمان خداوند و دستور قرآن مجيد و سنت رسول اللَّه صلى الله عليه و آله به طرفدارى از مشركان و خونخواران بين المللى، جانفشانى و يقه درانى مى كنند، بويژه آخوندهاى دربارى جيره خوار كه با قلم و بيان خود نور خدا و شعله اى كه در جهان براى رهاندن مظلومان از تحت ستم ستمگران افروخته شده، مى خواهند خاموش نمايند، به جاى خود بنشانند، لازم است نظم و ترتيب و آداب اسلامى را به طور شايسته و دقيق مراعات نمايند و از شعارهاى خود ساخته كه ممكن است با القاى منحرفان براى ايجاد اغتشاش و صدمه زدن به آبروى زائران شركت كننده از تمامى كشورهاى اسلامى و خصوصاً جمهورى اسلامى باشد، جداً خوددارى كنند صحيفه نور، ج 19، ص 201

ص:112

ص:113

پايه گذار سنت برائت ازمشركان، ابرهيم عليه السلام است، آنگاه كه با تبر خويش بتكده مشركان را به ويرانه تبديل كرد. ادامه دهنده اين سنت رسول اللَّه صلى الله عليه و آله است كه در سال نهم هجرت با فرستادن امام على عليه السلام به مكه، پيام برائت را به گوش مردم رساند: ان اللَّهِ برى من المشركين و رسوله احياگر اين سنت فراموش شده، امام راحل است كه فرمود: «حج بى برائت حج نيست» و مراسم حج را تبديل به نهضتى براى انقلاب درونى بر ضد هواى نفس و انقلابى بيرونى برضد شيطان بزرگ كرد.

امسال نيز چون سال گذشته و سالهايى كه امام عزيز در قيد حيات بود، مراسم برائت با شكوه تمام برگزار شد. روز ششم ذى حجه، براى بسيارى از مسلمانان كه به اين سفر ملكوتى مى آيند شناخته شده است و جمع كثيرى از آنان در انتظار فرا رسيدن اين روند. رهبر معظم انقلاب اسلامى، خلف ساحل امام راحل، قبل از موسم حج در ديدار با كارگزاران حج فرمودند:

ص: 114

«شركت در مراسم برائت يك واجب قطعى و عينى است و بدون آن حج زائران ما دچار اشكال خواهد شد.» به دنبال تأكيد مقام معظم رهبرى و نماينده ايشان، در عصر روز ششم ذى الحجّه، جمعيتى بالغ بر يكصد هزار نفر در فضائى وسيع در اطراف محل بعثه مقام معظم رهبرى اجتماع كردند و شاهد برنامه هايى بودند كه در ارتباط با برائت از مشركان از محل بعثه پخش مى گرديد.

عكس

ص: 115

فضاى محفل: بيزارى از شرك كارگزاران بعثه، از ساعت ها قبل از مراسم، زير آفتاب سوزان مكه، سرگرم تهيه مقدمات برنامه بودند و با نصب پلاكاردها و تنظيم يك سيستم صوتى قوى و با وجود كمبودها، زمينه لازم را براى برگزارى هرچه بهتر مراسم آماده كردند.

عكس صدها نفر از زائرانى كه از قبل به عنوان «سقاية الحجاج» در نظر گرفته شده بودند، با بازوبندهاى مشخص و نظمى خاصّ كار تأمين آب زائران را تدارك ديده بودند و با وجود شدت گرما اين مهم را به انجام رساندند.

پليس سعودى از ساعتها قبل از حوالى مراسم نيروهاى ضد شورش خود را

ص: 116

با تجهيزات كامل آماده كرده بود و يك فروند هليكپوتر نيز مرتباً بر فراز محل برگزارى مراسم، اوضاع را ارزيابى مى كرد. تعداد مأموران سعودى ناظر در اطراف مراسم و مدخلهاى ورودى حدود 4 هزار نفر بود كه هشت دستگاه ماشين ضد شورش و آبپاش نيز در اختيار داشتند.

برادران جانباز ما، با وجود همه مشكلات، همه در مراسم حاضر بودند و با شعارهاى كوبنده خود نقشى چشمگير را در مراسم به عهده داشتند.

عكس

ص: 117

جمعيت حاضر در صحنه به اندازه اى بود كه از همان دقايق شروع برنامه انتهاى جمعيت به چشم نمى آمد.

عكس از سوى پليس عربستان، در اطراف مراسم و برفراز ساختمان هاى مقابل بعثه بيش از ده دوربين بزرگ و دو دستگاه ضبط سوت غول پيكر نصب شده بود. اين درحالى بود كه يك دوربين بزرگ و يك دستگاه ضبط صدا از حدود 20 روز قبل از آن مشغول ضبط و ثبت حركت هاى اطراف بعثه بود.

در ساعت 16 تنها در عرض 5 دقيقه ماكت بزرگ مسجد الاقصى در وسط ميدان و در ميان جمعيت برپا و نصير پارچه اى بزرگى از حوادث انقلاب اسلامى در قطع 20 در 8 متر از بالاى ساختمان بعثه آويخته شد.

ص: 118

درهمين ساعت يكباره صدها پرچم كه بر روى آنها شعارهاى «اللَّه اكبر» «لا اله الا اللَّه» «محمد رسول اللَّه» «الموت لامريكا» «الموت لاسرائيل» «يا ايها المسلمون اتحدوا اتحدوا» «واعتصمو بحبل اللَّه جميعاً ولاتفرقوا» نوشته شده بود از ميان جمعيت برخاست و فضاى مراسم را آذين بست. نسيم ملايمى كه همزمان عكس وزيدن گرفت، صحنه مراسم را با وجود اين پرچم ها هرچه بيشتر ديدنى و جذاب كرد.

ص: 119

آغاز مراسم مراسم در ساعت 30/ 16 با قرائت آياتى چند توسط قارى نوجوان «جواد فروغى» آغاز شد.

در ادامه مراسم، پيام حضرت آية اللَّه خامنه اى رهبر معظم انقلاب اسلامى از سوى نماينده ايشان حضرت حجة الاسلام و المسلمين رسولى محلاتى قرائت گرديد. (1) پس از آن شعارهاى «بت يدالكافرين- من بلد المسلمين» «الموت لامريكا» «الموت لاسرائيل» و شعارهاى ديگر از بلندگو پخش شد و زائران، رسا با آن همراهى مى كردند.

ص: 120

آنها فرعون آمريكا با تمام امكاناتى كه دارند تلاش مى كنند تا اسلام بر سرنوشت مسلمين حاكم نگردد.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى با اشاره به جريان الجزاير، كشتار عكس بى رحمانه مردم مسلمان فلسطين توسط رژيم اشغالگر قدس، تجاوز ظالمانه رژيم صهيونيستى به مردم بى گناه لبنان، قتل عام فجيع مسلمانان بوسنى و هرزگوين، تجاوز بى شمانه ارمنستان به خاك آذربايجان، آوارگى مردم مسلمان برمه، گرفتارى مردم عراق به دست رژيم ديكتاتور صدام، ضديت با حقوق انسانها از سوى دولتهاى استكبارى و در رأس آنها بزرگترين دشمن جهان اسلام آمريكا، مورد تأكيد قرار داد و اظهار داشت:

ص: 121

همه مصائب جهان اسلام امروز از سوى بت هاى نوين جهان شرك و در رأس آنها بت بزرگ آمريكا است.

سرپرست حجاج ايرانى، نخستين شرط برائت از مشركان را در عصر حاضر شناختن بت و بت پرستى دانست و افزود: ما در اين مكان مقدس جمع شده ايم تا نه تنها با شعار بلكه با عمل از بتهاى نوين جهان شرك و در رأس آنها از بت بزرگ آمريكاى تبهكار اظهار برائت كنيم و راه مبارزه با اين بت ها را به مسلمين و مرد آزاده جهان نشان دهيم.

حجة الاسلام رى شهرى تأكيد كرد: راهى كه احياگر حج ابراهيمى، حضرت امام خمينى (ره) براى شكستن اين بتها و حل مشكلات و مصائب جهان اسلام و مستضعفان جهان ارائه كرد و به وسيله خلف صالح ايشان حضرت آية اللَّه خامنه اى تداوم دارد، همان راهى است كه چهارده قرن قبل قرآن اعلام كرده است.

ايشان سپس: وحدت كلمه مسلمين، مستضعفان و پابرهنگان جهان را به عنوان تنها راه چاره براى شكستن اين بتها ذكر كرد.

سرپرست حجاج ايرانى در قسمت ديگرى از سخنان خود با اشاره به فروپاشى نظام كمونيستى، پيروزى انقلاب اسلامى افغانستان، بازگشت بخشى از كشورهاى آسياى ميانه به آغوش اسلام و سرانجام گسترش موج اسلام خواهى جهان را در آستانه تحولات سريع و فراگير شدن جهانى اسلام به رهبرى ولى اللَّه الاعظم حضرت بقية اللَّه دانستند.

حجة الاسلام رى شهرى در ادامه سخنانش با

ص: 122

اشاره به سخنان جورج بوش كه گفته بود: «ايران براى آمريكا از بمب هسته اى خطرناك تر است» افزود:

آمريكا نگران قدرت اسلام است، ايران بدون اسلام خطرى براى آمريكا نيست، اسلام بزرگترين خطر براى آمريكاست.

نماينده ولى فقيه با اظهار اين مطلب از امام راحل كه فرموده بودند، آمريكا هيچ غلطى نمى توند بكند، «نظم نوين» آمريكا را براى مقابله با انقلاب اسلامى محكوم به شكست دانست و از مسلمين الجزاير، مسلمانان افغانستان، ميانمار، كشمير، بوسنى و هرزگوين و مبارزان لبنان و فلسطين خواست تا با تمسك به اسلام و برائت از مشركان، مشكلات خود را حل نمايند. حجة الاسلام رى شهرى در خاتمه سخنان خود اعتراف اخير رئيس جمهورى آمريكا را بهترين سند براى اثبات تداوم خد امام در جمهورى اسلامى ايران دانست و افزود، اين اعتراف ثابت مى كند كه ملت مسلمان ايران و دولت اسلامى ايران به رهبرى حضرت آية اللَّه خامنه اى همچنان در راه امام خمينى (ره) يعنى همان راه اسلام ناب محمدى مقاوم و استوار باقيمانده است.

پس از پايان سخنرانى، متن سخنان ايشان به زبان عربى و انگليسى نيز براى زائران غير ايرانى ترجمه شد. آنگاه متن قطعنامه مراسم برائت از مشركان توسط حجة الاسلام و المسلمين محمدى عراقى قرائت گرديد و حاضران در پايان هر بند با فرياد تكبير آنرا تأييد مى كردند.

ص:123

اعوذ باللَّه من الشيطان الرجيم برائة من اللَّه ورسوله الى الذين عادتهم من المشركين خداى عزّوجلّ را سپاس، كه بار ديگر، ما را توفيق حضورى با صلابت، در محشر عظيم ضيوف الرحمن اقيانوس پرخروش و لبيك گوى خداوند سبحان، عنايت فرمود، تا در جوار بيت اللَّه الحرام و در محضر ملكوتى رسول گرانقدر اسلام، همراه و همقدم با تمام زائران، فريضه حج را آنچنان كه ابراهيم خليل اللَّه عليه السلام و محمد رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و همه پاكان و اولياء اللَّه بجاى آورده اند، برپا كنيم و هم نوا با امام راحلمان كه احيا گر حج ابراهيمى، منادى وحدت مسلمين و پرچمدار اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله بود و خلف شايسته او كه فرزند ديگرى از سلاله پاك رسول اللَّه و ادامه دهنده راه مقدس خمينى روح اللَّه است، و همصدا با سرود در گلو مانده شهداى مظلوم جمعه خونين مكه، در سالروز عروج آن كبوتران خونين بال، فرياد برائت از مشركان زمان سردهيم كه: «فرياد برائت ما، فرياد برائت همه مرمادنى است كه ديگر تحمل تبرعن آمريكا و حضور سلطه طلبانه آنرا از دست داده اند و نمى خواهند صداى خشم و نفرتشان براى ابد در گلوهايشان خاموش و افسرده بماند و اراده كرده اند كه آزاد زندگى كنند و آزاد بميرند و فريادگر نسل ها باشند. فرياد برائت ما، فرياد دفاع از مكتب و حيثيات و نواميس، فرياد دفاع از منابع و ثروت ها و سرمايه ها، فرياد دردمندانه

ص: 124

ملتهايى است كه خنجر كفر و نفاق، قلب آنها را دريده است، فريادى كه امروز از نداى رسا و درد آشناى خلف صالح او، رهبر انقلاب اسلامى و ولى امر مسلمين، حضرت آية اللَّه خامنه اى، به گوش مى رسد كه: «حج بى برائت، حج بى وحدت، حج بى تحرك و قيام، حجى كه از آن تهديد كفر و شكر بنخيزد، حج نيست» ... ما زائران بيت اللَّه الحرام براصول و مبانى زير به عنوان قطعنامه پايانى اجتماع برائت از مشركان در سال 1371 تاكيد مى ورزيم: 1- ما همچنان بيزارى پايان ناپذير خويش را از سلطه جائرانه استكبار جهانى به سركردگى آمريكا اعلام و در اين جايگاه مقدس توطئه «نظم نوين آمريكايى» را محكوم مى كنيم و خواستار برقرارى عدالت انسانى- اسلامى براى همه محرومان و مستضعفان جهان هستيم. 2- انقلاب اسلامى و رهبرى آن، كانون اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله، حامى راستين نهضتهاى آزاديبخش و نقطه اميد ملت هاى مسلمانان و مردم محروم و ستمديده جهان است و حمايت از آن يك فريضه الهى است. ما ضمن تجديد عهد با امام خمينى قدس سره احياگر اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله و خلف بر حق او حضرت آية اللَّه خامنه اى، از اسلام تحريف شده آمريكايى ابراز انزجار مى كنيم و خواستار وحدت مسلمين و هوشيارى جهان اسلام نسبت به توطئه ها و تلاش هاى تفرقه افكنانه دشمنان مسلمين هستيم. 3- ما اجتماع كنندگان ضمن تأكيد بر اسلامى بودند سرزمين مقدس فلسطين تنها راه حل مسأله فلسطين را از بين رفن غده سرطانى اسرائيل مى دانيم و راه حلهاى سازشكارانه را محكوم و جانبدارى خود را از انتفاضه اعلام مى داريم.

ص: 125

4- ما با تأكيد بر حمايت از مظلومان و مستضعفان جهان و حق تعيين سرنوشت ملت ها، كشتار مسلمانان را در فلسطين، لبنان، بوسنى و هرزگوين، كشمير و عراق و آذربايجان را محكوم مى كنيم و خواستار حمايت همه جانبه و پى گيرانه جهان اسلام از مردم مسلمان اين مناطق هستيم.

5- ما ضمن اعلام خشنودى از پيروزى مجاهدان مسلمان افغان و تبريك به مناسبت بازگشت جمهوريهاى آسياى ميانه به آغوش اسلام در پى فروپاشى كمونيزم (همانگونه كه امام راحل ما پيش بينى كرده بود) نسبت به توطئه هاى استكبار جهانى به ويژه آمريكا براى نفوذ در اين مناطق هشدار مى دهيم. 6- ما اجتماع كنندگان ضمن محكوم كردن توطئه تهاجم فرهنگى غرب و به ويژه آمريكا عليه مقدسات و ارزشهاى دينى و انقلابى اسلامى همچنان بر اجراى حكم تاريخى امام خمينى درباره سلمان رشدى مرتد تأكيد مى كنيم و از ملت ها و دولتهاى اسلامى مى خواهيم مبارزه با فرهنگ فاسد غرب را در سرلوحه برنامه هاى خود قرار دهند. 7- ما بار ديگر همه مسلمانان را به اتحاد، انسجام در برابر جبهه شرك دعوت مى كنيم و براى حل مسائل جهان اسلام دست آنان را مى فشاريم. به اميد نابودى شرك جهانى و پيروزى نهايى مستضعفان در سراسر جهان.

ششم ذى الحجة 1412- مكه مكرمه

ص: 126

اين قطعنامه به زبان عربى و انگليسى براى حاضران ترجمه گرديد. هنگامى كه متن قطعنامه به عربى خوانده مى شد و نيز هنگامى كه در بين سخنان سرپرست حجاج ايرانى، زائران به تأييد آن تكبير مى گفتند، بسيارى از مأموران عربستان سعودى كه با لباس فرم يا لباس محلى در مراسم حاضر بودند، آهسته تكبير مى گفتند.

در پايان مراسم، در ساعت 18، زائران با آرامش كامل و بدون هيچ شعارى به سوى منازل خود بازگشتند تا در نماز جماعت در مساجد شركت كنند.

انتظامات مراسم در نهايت انسجام و هماهنگى با مردم و بعثه عمل كرده بود و كوچكترين ناهماهنگى، برخورد، اغتشاش و درگيرى از آغاز تا پايان مراسم گزارش نشد.

به هنگام متفرق شدن جمعيّت، بسيارى از كودكان و نوجوانان مكّه با اشتياق فراوان پرچم هاى «الموت لامريكا» و «الموت لاسرائيل» را از دست مردم مى گرفتند و سپس بر بالاى كوهى كه در پشت ساختمان بعثه قرار داشت مى رفتند. بعد از دقايقى دهها پرچم مرگ بر آمريكا و مرگ بر اسرائيل برفراز كوه مكّه در دست نوجوانان عرب به چشم مى خورد.

ص: 127

مى داد كه بسيارى از زائران غيرايرانى با ديدن برادران روحانى، درباره تاريخ برگزارى مراسم برائت سؤال مى كردند و از اشتياق خود براى شركت در آن سخن مى گفتند.

بر اساس يك گزارش، پس از خاتمه مراسم يك زائر ترك به يكى از برادران اظهار داشته بود كه در مراسم شركت كرده و به نشان شركت خود دو عدد بازوبند سقايت و يك پارچه بزرگ را كه مزين به تمثال مبارك امام بود، به وى نشان داده بود.

يك زائر اردنى كه به همراه تنى چند از ديگر زائران اين كشور در مراسم شركت كرده بود در ملاقات بايكى از برادران گفته بود: مسؤولان ايرانى اين مسأله را براى دولت سعودى حل كنند تا ممنوعيت شركت زائران ديگر در اين مراسم لغو شود! وى گفت كه شركت در اين مراسم را وظيفه دينى مى داند.

يك زائر يمنى كه در مراسم شركت كرده بود از روابط نامناسب عربستان و يمن سخن مى گفت و خود را از علاقمندان به جمهورى اسلامى مى دانست.

يك زائر سودانى نيز كه در مراسم شركت كرده بود پيشنهاد مى كرد كه مسؤولان جمهورى اسلاتمى بر اثر تبليغ به ويژه از طريق قرائت قرآن سرمايه گذارى بيشترى بكنند.

يك زائر مصرى نيز كه در مراسم شركت كرده بود، وقتى شنيد كه در تهران خيابانى به نام خالد اسلامبولى نامگذارى شده چنان هيجان زده بد كه شروع كرد به دست زدن.

حضور شيعيان منطقه خليج فارس از كشورهاى بحرين، كويت، عربستان و ... به روشنى مشهود بود. حتى تنى چند از شيعيان لبنانى در مراسم

ص: 128

در كنار يكديگر نشسته و بايكديگر شعار مى دادند. اين درحالى بود كه بعداً برخى از زائران غير ايرانى گله داشتند كه تاريخ و ساعت دقيق مراسم برائت به آنان ابلاغ نشده بود كه طبعاً اين ناشى از جوى پليسى موجود در عربستان بودو براساس اين گزارش در ملاقاتى كه دو روز قبل از مراسم با يك مصرى صورت گرفته بود وى ابراز كرد كه ما منتظر روز ششم ذى حجّه هستيم تا در مراسم برائت از مشركان شركت كنيم.

يك زائر اهل نيجريه نيز قبل از مراسم گفته بود كه ما با ده تن از دوستان خود در مراسم شركت خواهيم كرد. يك دانشجوى رشته حسابدارى اهل نيجريه نيز اعلام شركت در مراسم كرده بود.

يك راننده فلسطينى همه كه از يك سال پيش در مكه به سر مى برد گفت: پس از جنگ خليج فارس ديد مردم نسبت به ايران عوض شده است.

بسيارى از مردم مكه غبطه مى خورند كه چرا نمى توانند در اين مراسم شركت كنند، در عين حال از وجود صحنه هاى راهپيمايى احساس غرور و شجاعت مى كنند. يك زائر آذربايجان شورى سابق نيز مى گفت: ما شنيده ايم امسال هم چون سال گذشته راهپيمايى داريد، ما حتماً در آن شركت خواهيم كرد. برخى از برادران تاجيك نيز كه در يكى از مدخلهاى ورودى با مخالفت پليس روبرو شده بودند با زحمت خود را ايرانى معرفى كرده بودند تا بتوانند در مراسم شركت كنند.

دكتر فتحى شقاقى يكى از رهبران انقلاب اسلامى فلسطين كه از كثرت جمعيت حاضر در مراسم شگفت زده شده و گفت: آنچه امروز در جوار خانه خدا روى داده است و ما شاهد

ص: 129

آن هستيم بيانگر حج واقعى يعنى حج ابراهيمى است.

او افزود:

مراسم امروز بر وحدانيت الهى و تبرىّ از شرك و استكبار جهانى تأكيد دارد و بايد همه مسلمين بدان بپيوندند، چون بدون برائت از مشركان، سلطه استكبار همچنان بر روح ما سنگينى خواهد كرد.

وى در ادامه گفت: جمعيت امروز با اشتياق وصف ناپذيرى تبرّى از مشركان و حفظ روحيّه انقلابى را فرياد مى زند و بر وحدت امّت اسلامى تأكيد دارد.

او در خاتمه گفت: شنيدن فريادها و شعارهاى كوبنده مرگ بر آمريكا و اسرائيل بدون شك ما را به اراده قوى ملتهاى مسلمان مطمئن ساخته است و اميدواريم اين حركت به تمام كشورهاى اسلامى سرايت كند.

زائران كشور ساحل عاج كه جمعى از آنان در مسجد الحرام نشسته بودند به يكى از برادران گفته بودند: ما شيعيان ساحل عاج حضور در مراسم برائت از مشركان را واجب مى دانيم و براساس فتواى امام خمينى در اين مراسم حضور فعّالانه خواهيم داشت.

ص: 130

يك زائر تركيه نيز با ابراز علاقه شديد نسبت به انقلاب اسلامى و اظهار اينكه شيعيان تركيه، بالغ بر 5/ 1 ميليون نفر و همه به جمهورى اسلامى علاقمندند. مى گفت كه در مراسم برائت از مشركان شركت خواهد كرد. اين در حالى بود كه پليس سعودى در مدخلهاى ورودى با كنترل دقيق از شركت زائران غير ايرانى جلوگيرى به عمل مى آورد و اين افراد مجبور بودند كه به طور مخفيانه خود را به مراسم برسانند.

ص: 131

الحرام طنين انداز گردد و امت اسلام ناب، كوس رسوايى استكبار جهانى و به ويژه شيطان بزرگ، آمريكا را رساتر از قبل سر دهد.

بدون شك صلابت تصميم و حمايت قاطعانه حضرت عالى و مسؤوليت شناسى امت حزب اللَّه و حضور روح ملكوتى امام راحل (ره) شايسته حماسه اى چنين پرشور بود. اينجانب لازم مى دانم از كليه زائران بيت اللَّه الحرام اعم از ايرانى و غير ايرانى به ويژه علما و شخصيتهاى مذهبى و سياسى و خانواده هاى معظم شها و جانبازان عزيز كه در گرماى طاقت فرساى مكّه مكرمه، با حضور در اين مراسم پرشكوه به انقلاب اسلامى آبرو دادند و روح امام عزيز را شاد و ملت مقاوم ايران را سرافراز كردند و از همه مسؤولان و دست اندركاران به ويژه دولت خدمتگذار و مقام محترم رياست جمهور كه زمينه برگزارى اين مراسم پر صلابت را فراهم آوردند تشكر كنم.

سلامتى و طول عمر آن رهبر عزيز را از خداوند بزرگ خواستارم.

ششم ذيحجه 1412 مكه مكرمه- محمد محمدى رى شهرى

ص: 132

اطلاعيه اى از زائران حاضر در مراسم برائت تشكر كردند متن اعلاميه بدين شرح است:

روز گذشته، حضور اعجاب انگيز و افتخار آفرين و مسؤولانه شما پيام آوران انقلاب اسلامى و فرزندان راستيم امام راحل (ره) و مريدان وفادار رهبر انقلاب حضرت آية اللَّه خامنه اى در پهنه خيابانهاى تفتيده مكّه مكرمه، محشر عظيم جان هاى پاك و حماسه ديگرى از صفحات تاريخ حج ابراهيمى- محمدى صلى الله عليه و آله بود. فرياد و مشت هاى گره كرده شما براى اعلام برائت از مشركان، همانقدر كه خشنودى خداوند را درپى دارد، خشم دشمنان اسلام و در رأس آن شيطان بزرگ را در برخواهد انگيخت.

اينجانب به خدمتگزارى چنين عزيزانى افتخار مى كنم و از خداوند متعال مى خواهم به شما عزيزان سربلندى و عزت دو جهان عنايت فرمايد و شما را از زمينه سازان جهانى شدن اسلام به رهبرى امام عصر ارواحنا لتراب مقدمه الفداء قرار دهد.

هفتم ذيحجة 1412 مكه مكرمه- محمد محمدى رى شهرى لازم به تذكر است همه قشرهاى مختلف حجاج در اين مراسم شركت كردند از جمله برادران اهل سنت كشورمان نيز در كنار ديگر مسلمانان در اين مراسم شركت داشتند و پيش از آن نيز ضمن اطلاعيه اى آمادگى كامل خود را براى شركت در اين مراسم اعلام كرده بودند.

ص: 133

انعكاس مراسم برائت در راديوهاى بيگانه راديو آمريكا در گزارشى به نقل از خبرنگار خود در قاهره مراسم برائت از مشركان را راهپيمايى اعتراض آميزى خواند كه دهها هزار تن از زائران ايرانى در آن شركت كردند و مخالفت خود را با آمريكا و اسرائيل ابراز داشتند. گزارشگر راديو ادامه داد در پيام آية اللَّه خامنه اى رهبر انقلاب اسلامى ايران شديداً از ايالات متحده انتقاد شده است همچنين حجة الاسلام رى شهرى سرپرست حجاج ايرانى طى سخنانى آمريكا را به عنوان دشمن اسلام تقبيح كرد.

راديو مونت كارلو در بخش عربى خود گزارش داد، ايران امروز با ديگر حمله خود به نظم نوين جهانى را كه آمريكا در صدد برقرارى آن مى باشد تكرار كرد. آية اللَّه خامنه اى رهبر انقلاب طىّ پيامى كه در مراسم برائت از مشركان در مكّه قرائت شد با اشاره به اينكه آمريكا مى خواهد از راه برقرارى نظم نوين جهانى، وحدت مسلمين را از هم بپاشد، از مسلمانان و حكومت هاى اسلامى خواست تا در مقابل حملات جديد استكبار جهانى (كه پس از فروپاشى بلوك شرق، اسلام را دشمن شماره يك خود مى داند) بايستند.

ص: 134

متن كامل پيام ولى امر مسلمين حضرت آية اللَّه خامنه اى- مدظله- به حجاج بيت اللَّه الحرام بسم اللَّه الرحمن الرحيم والحمدللَّه رب العالمين والصلوة والسلام على سيدنا و نبيّنا محمّد وآله الطيبين الطاهرين. قال اللَّه الحكيم: واذ قال ابراهيم رب اجعل هذا البلد آمناً واجنبنى و بنىّ ان نعبد الاصنام ربّ انهن اضللن كثيراً من الناس فمن تبعنى فانه منّى ومن عصانى فانك غفور رحيم.

اكنون كه موسم حج فرا رسيده و نغمه لبيك برآمده از دلهاى مشتاق، فضاى حريم امن الهى را انباشته است و ملتهاى مسلمان، از آفاق گسترده جهان، به ميعاد ذكر و استغفار و قيام و اتّحاد شتافته، و برادران مهجور، به يكديگر رسيده اند، جبهه سپاس و خضوع به ساحت خداى عزيز و حكيم سوده، حمدى به عظمت صفات حسنى، شكرى به وسعت درياى رحمت حق، نثار حريم حضرت احديّت مى كنم كه يكبار ديگر به مسلمين مشتاق، توفيق اين فريضه را عطا فرمود و يكبار ديگر پرچم عزت و عظمت را بر فراز سر مسلمانان در خانه امن خود برافراشت، و يكبار ديگر حجاج ايرانى را بر اين سفره رحمت و عظمت نشانيد. زبان و قلم از توصيف و تقدير اين نعمت بزرگ، قاصر است.

خدا كند كه نور معرفت بر دل هاى روشن شما حج گزاران بتابد و حقيقت، بى واسطه حرف و گفت، در جان مشتاق شما متجّلى گردد.

ص: 135

نكته مهمى كه اينجانب مى خواهم به شما برادران و خواهران از هر كشور و ملت كه هستيد بگويم اين است كه حج، نعمتى الهى است كه بر نسل هاى مسلمان ارزانى شده است. قدردانى و شكرگزارى آن را زياد مى كند و ناسپاسى و قدرنشناسى آن را از مسلمين مى گيرد و اين همان عذاب شديد الهى است كه: «ولئن كفرتم ان عذابى لشديد».

گرفته شدن حج به اين نيست كه از مسلمانان كسى به حج نرود، بل به اين است كه مسلمانان از منافع بيشار آن، محروم بمانند، و زياد شدن آن به اين نيست كه هر سال گروههاى بيشترى حج كنند، بل به اين است كه از منافع آن بهره مند شوند كه:

ليشهدوا منافع لهم.

خوب است بدرستى بينديشيم، آيا جهان اسلام توانسته است از منافع حج برخوردار شود؟ و اساساً اين منافع چيست؟ حجّ درست مى تواند تحوّلى درونى در يكايك مسلمين پديد آورد و روح توحيد و ارتباط با خدا واعتماد به او و ردّ همه بتهاى درون و برون وجود آدمى (كه همان هواها و هوس هاى پست كننده و قدرتهاى اسير كننده آدمى اند)، و نيز احساس قدرت و اعتماد به نفس و رستگارى و فداكارى را در آنان پديد آورد، و چنين تحولى است كه از هر انسانى، موجودى شكست ناشناس و تهديد و تطميع ناپذير مى سازد.

و نيز حج درست مى تواند از اعضاى جدا افتاده امت اسلامى، پيكره اى واحد و كارآمد و نيرومند بسازد، آنان را با هم آشنا و از حرف ها و دردها و پيشرفتها و نيازهاى يكديگر، آگاه كند و تجربه هاى آنان را متبادل سازد، اگر حج با توجه به اين هدف ها و نتايج، برنامه ريزى مى شد، و در اين برنامه ريزى دولتها و علما و

ص: 136

صاحبنظران و روشنفكران جهان اسلام، همكارى مى كردند، ثمرات گرانبهايى نصيب امت اسلامى مى گشت كه با هيچ دستاورد ديگرى در دنياى اسلام قابل مقايسه نبود. به جرأت مى توان گفت همين يك تكليف اسلامى اگر درست و چنانكه شريعت اسلام، خواسته است مورد بهره بردارى قرار گيرد، پس از زمانى نه چندان بلند، امت اسلامى را به عزت و قدرتى كه در خور آن است خواهد رسانيد. بايد با تلخى اذعان كرد كه شكل كنونى انجام اين فريضه الهى، با وضعيت مطلوب آن فاصله زيادى دارد. امام راحل عظيم، تلاش مؤثرى در اين جهت مبذول داشت و تصوير روشنى از حج ابراهيمى، حج عظمت و عزت آفرين، حج سازنده و تحول دهنده، در برابر چشم امت اسلامى قرار داد و همين اندازه تاكنون منشأ بركات فراوانى در جهان اسلام شده است، ليكن با اينهمه، گسترش اين انديشه و اين نحوه عمل به همه ملت هاى ملسمان، نياز به مجاهدت مخلصانه علماى دينى و روشن بينى و مساعدت دولتمردان همه كشورهاى اسلامى دارد، و اميداست كه اين وظيفه بسيار اساسى مورد توجه و عمل آنان قرار گيرد.

اكنون بجاست كه با استفاده از اين فضاى معطر اخوت و به عنوان وظائفى كه حج بر دوش ما مى نهد، نگاهى به جهان اسلام افكنده و موقعيّت آن را با توجه به حوادثى كه پس از حجّ گذشته تا امروز در سراسر جهان پيش آمده، برآورد نماييم و وظائف خود را در اين مجموعه بازيابيم. حوادث يكسال گذشته از جمله مجموعه حوادث نادرى است و كمتر زمانى به اين كوتاهى را در تاريخ به ياد داريم كه اينهمه حوادث بزرگ را در خود جاى داده باشد ...

در رأس اين حوادث، فروپاشى ابرقدرت شرق و نابودى قدرت غول آسايى است كه دهها سال، يكى از دو سلطه عُظماى سياسى و نظامى و تبليغاتى جهان، به

ص: 137

شمار مى رفت. اضمحلال امپراتورى پهناورى با قدرت نظامى افسانه يى و دسترسى به سلاح اتمى و همه گونه وسيله و امكان براى سلطه و نفوذ در ديگران، در محاسبات معمولى و مادّى، در شمار كارهاى محال است. اما اين حادثه اتفاق افتاد و نادرستى محاسبات مادّى يكبار ديگر ثابت شد. گسيخته شدن بلوك شرق، دگرگونى فاحش جغرافياى سياسى در اروپا، سربرآوردن ملتها و كشورهايى كه ساليان متمادى به زور و غصب، در تصرف بيگانگان يا زير نفوذ آنان بودند، نيز از جمله اين حوادث شگفت آور است.

به همين اندازه جالب و هيجان انگيز است، پيروزى انقلاب اسلامى در افغانستان و به قدرت رسيدن ملتى كه چهارده سال با غربت و مظلوميت و فقر مادى ولى با ايمان عميق به اسلام، بار جهادى پر مرارت را بر دوش كشيد، و نيز پديد آمدن چند كشور مسلمان مستقل در آسياى ميانه؛ ملّت هايى كه عليغم تبليغات زهرآگين هفتاد ساله كمونيستها و عليرغم تلاش پس مانده هاى آن دوران (كه هرگز با اسلام آشتى نكرده اند و نخواهند كرد)، نداى اسلام سرداده و به مسلمانى خود افتخار مى كنند و در پى تحقق بخشيدن به احكام اسلامى هستند و نيز پديد آمدن حداقل دو كشور مسلمان در اروپا يعنى بوسنى و هرزگوين و آلبانى كه از هم اكنون موجب دغده دولتهاى اروپايى شده است.

ونيز از نوعى ديگر، پيروزى گروههاى اسلامى در الجزاير در انتخاباتى آزاد و با روش منطبق بر معيارهاى دمكراسى كه مايه اميد و تفاخر همه مسلمانان و حاكى از عمق ايمان اسلامى در آن ملت مجاهد و مجرّب بود، و در عظمت آن همين بس كه قدرتهاى ضدّ اسلامى و مرتجعين منطقه را به يك اندازه مشوش كرد، تا آنجا كه با كودتاى مزورانه، بر روى آن حركت اسلامى سرپوش نهادند و فعلًا آن را مهار كردند و به بند كشيده اند، و البته هر روشن بين، به وضوح درمى يابد كه زمان درازى

ص: 138

نخواهند توانست با اين وضع ادامه دهند.

بارى، سال گذشته ما سرشار از چنين حوادث كم نظير و شگفت آور بود، و جز آن، رشد حركت هاى اسلامى و بيدارى مسلمين و اصرار آنان بر بازيافتن هويت اسلامى و مبارزه با قدرتهاى قُلدر و مُعارض، در بسيارى از مناطق عالم به خصوص در فلسطين عزيز و برخى كشورهاى شمال آفريقا و خاورميانه، نيز از مميّزات برجسته اين سال بود.

بسيارى از اين حوادث مهم و عبرت انگيز، بيواسطه يا با واسطه از اسلام، متأثّر بوده است و بر روى هم وضعيت جديدى را براى اسلام و مسلمين به وجود آورده كه وظيفه همه ملتهاى اسلامى است آن وضعيت را درست بشناسند و بدون فوت وقت نسبت به آن، موضعى يكپارچه و متين و منطبق با محاسبه اتخاذ كنند.

اين وضعيت جديد داراى دو بخش يا عنصر است: اوّل اينكه تفكر اسلامى و هويت اسلامى در گستره جهان، از شوكت و عزّت و نشارط بيشترى برخوردار گشته و اسلام به صورت يكى از برجسته ترين حقايق موجود عالم، در سرتاسر جهان مطرح گرديده است. و دوم آنكه قدرتهاى مسلّط جهان در موضع صريحترى از خصومت نسبت به اسلام و مقاصد اسلامى قرار گرفته اند، و تحقيقاً يكى از فصول اصلى در نظم نوين پيشنهادى آمريكا براى جهان پس از سقوط كمونيسم، فصل اسلام زدايى و مقابله با رشد روز افزون حركتهاى اسلامى است.

هركس اظهارات و اقدامات سردمداران رژيم آمريكا را درباره اسلام، و نهضت هاى اسلامى معاصر، و كشورها و ملت هايى كه دم از گرايش به اسلام مى زنند و مدعى يا آرزومند تشكيل نظام اسلامى اند، تعقيب كند از عمق كينه يى تمام نشدنى به اسلام و نظام اسلامى اطلاع مى يابد.

ص: 139

در حوادث جارى عالم نيز شواهد متعددّى را بر اين مدّعا مى توان مشاهده كرد كه از جمله تلخ ترين و غم انگيزترين آنها، حوادث جارى در هرزگوين و نيز جنگهاى خانگى در قره باغ و منطقه عمومى قفقاز است. سركوب خونين و قساوت آميز مسلمانان در سارايوو كه در قلب اروپاى به اصطلاح متمدن جراين دراد به قدرى خشن و وحشيانه است كه آدمى را به ياد قتل عام هاى معروف اروپا در قرون وسطى در جنگهاى مذهبى و نژادى اين قاره جنگ طلب مى اندازد، با اين تفاوت كه امروزه صربهاى يوگسلاوى سابق، براى كشتار دستجمعى مسلمانان از ابزراهاى جنگى مدرن استفاده مى كنند! با اينحال اين دولتها كه به بهانه حقوق بشر در كار كشورهاى دوردست هم دخالت و اعمال نظر مى كنند در برابر اين فجايع دست روى دست گذارده اند. آمريكا و كشورهاى اروپايى در همين منطقه و نسبت به جمهوريهاى ديگر همان كشور ساب، آنجا كه پاى مسلمانان در ميان نبوده به طور قاطع از پيش آمدن چنين كشتارهايى جلوگيرى كردند. در منطقه قفقاز نيز دولتهايى كه مى توانستند با اعمال فشارهاى معمول، مانع از كشتار مسلمانان قره باغ شوند، نه تنها اقدامى جدّى نكردند بلكه تلاش ميانجى گرانه جمهورى اسلامى را هم آماج توطئه و مخالفت خود ساختند و بى علاقگى خود را به سرنوشت ملت تازه استقلال يافته قفقاز، ثابت كردند.

ارتباطات فشرده امريكا و عواملش با دولتهاى تازه مستقل آسياى ميانه براى ترساندن آن ان از گرايش هاى اسلامى و آنچه آنان نام بنياد گرايى بر آن مى نهد؛ موضعگيرى هاى خصمانه آنان در برابر بيدارى اسلامى در همه جا و به طور نمونه اى بارز با حركت سياسى پيروزمندانه مسلمانان در الجزاير، رفتار حيله گرانه و عذر آميز آنان با ملت عراق و افكندن آنان در وضعيت غم انگيز و مظلومانه كنونى، دشمنى عنادآميز آنان با زمامداران سودان كه صرفاً عكس العمل گرايش اسلامى آنان

ص: 140

است و دهها نمونه ديگر در سرتاسر جهان، مجموعاً شواهد انكار ناپذيرى بر خصومت علنى آمريكا و ديگر سلطه گران نسبت به اسلام و بيدارى اسلامى و بازيافتن هويت اسلامى از سوى مسلمين جهان است.

ملت هاى مسلمان بايد به اين سؤال پاسخ دهند كه وظيفه مسلمين در برابر اين موضع عناد آميز و كينه توزانه چيست؟ شك نيست كه قلدران عالم فقط به احساسات خصمانه اكتفا نمى كنند، و از همه امكانات مالى و سياسى و تبليغاتى و اگر بتوانند، نظامى خود براى اعمال دشمنى استفاده خواهند كرد، همچنانكه تا كنون كرده اند. و ملّت ايران در طول ساليان پس از پيروزى انقلاب اسلامى تا امروز، اين دشمنى ها را تجربه كرده و امت بزرگ اسلامى شاهد كينه توزى استكبار جهانى با ايران اسلامى يا ساير نمونه هاى حركت اسلامى در نقاط ديگر جهان بوده است ...

شك نيست كه بى تفاوتى ملت هاى مسلمان در برابر اين وضع، دشمن را تشويق مى كند و صحنه را هر روز بر مومنان اسلام تنگتر مى سازد. مسلمانان بايد نشان دهند كه جهان اسلام داراى قدرت برخورد است و مى تواند در برابر تجاوز و دشمنى آمريكا و هر تجاوز ديگرى بايستد، تاكنون همه لطمات جبران ناپذيرى كه به امت اسلامى از سوى استعمارگران ديروز و مستكبران امروز وارد شده عمدةً ناشى از ضعف نفس و ضعف روحيّه دولتها يا ملت ها بوده است. ايستادگى ملّت ها دشمن را به ستوه مى آورد و او را در رسيدن به هدفهاى متجبّرانه اش ناكام مى سازد. اگر رهبران و ملت فلسطين، همين شجاعت فداكارانه يى را كه امروز انتفاضه اسلامى در برابر صهيونيست ها از خود نشان مى دهد، در آغاز تشكيل دولت غاصب صهيونيست نشان مى دادند، اين سرنوشت مرارت بار و زهر آگين براى فلسطين رقم نمى خورد، و اگر امروز سران نهضتهاى

ص: 141

اسلامى و مردم مؤمن، سختى هاى مبارزه را بر خود هموار كنند بى گمان امت اسلامى، آينده شيرينى را به دست خواهد داد.

استكبار در تعرّض خود به ملت هاى مسلمان، حدى نمى شناسد. امروز صهيونيستهاى غاصب و آمريكا به عنوان حامى همه جانبه آنها تا آنجا پيش رفته اند كه حتى مليت فليسطينى را هم انكار مى كنند و حقيقتى به نام ملت فلسطين را نمى شناسند. در حاليكه ملت فلسطين، ملتى است با ريشه هاى عميق تاريخى و پيوندهاى انكارناپذير جغرافيايى، و آنكه نه ريشه تاريخى دارد و نه رابطه جغرافيايى، ملت جعلى و دروغين اسرائيلى است. در كشورهاى اسلامى كه مردم، با ايمان ناگسستنى به اسلام وابسته اند از قبيل جمهوريهاى تازه استقلال يافته- كه عليرقم هفتاد سال تلاش اسلام زدايى كمونيستها، با گرمى و هيجان از حاكميت اسلامى سخن مى گويند- قدرتهاى ضدّ اسلامى تا آنجا پيش مى روند كه از خطر اسلام گرايى در اين كشورها سخن مى گويند و شيرين ترين دلبستگى هاى آنان را به عنوان خطر قلمداد مى نمايند.

اين گستاخى استكبار و عوامل آن، با يك اراده عمومى و يك اقدام هماهنگ از سوى ملت ها و آحاد مردم مسلمان بايد پاسخ داده شود و شرّ توطئه هاى استكبار از سر ملت هاى مسلمان برطرف گردد. كوتاهى دولتهاى اسلامى در مبارزه با رژيم غاصب اسرائيل، آمريكا را به راه انداختن مذاكرات مستقيم اعراب و اسرائيل تشويق كرد و متأسفانه برخى از سران عرب بى آنكه به ابعاد بسيار وسيع اين ضربه استكبارى توجه كنند تن به اين خفّت دادند. نتيجه اين شد كه دولت غاصب اسرائيل به هدف خود يعنى شناخته شدن از سوى كشورهاى عرب رسيد بدون اينكه سر سوزنى از مواضع متجاوزانه خود عقب نشينى كند.

اكنون صهيونيست ها علاوه بر ترور و آدم ربايى و غصب سرزمين هاى

ص: 142

فلسطين و لبنان و سركوب فلسطينيان و كشتارهاى جمعى و ساير جنايات هولناك خود در گذشته، به طور روزانه روستاهاى جنوب لبنان را با حملات هوايى خود با خاك يكسان مى كنند و با اعتماد به اينكه هرگز فشارى از سوى آمريكا و اروپا بر آنان وارد نخواهد شد خشن ترين جنايات را نسبت به مردم آن منطقه مرتكب مى شوند. مذاكرات عربها با اسرائيل حتى نتوانسته است از ادامه تجاوز و جنايات صهيونيستها جلوگيرى كند.

اين نمونه اى بود از عقب نشينى هايى كه دشمن را طلبكارتر و گستاختر مى سازد.

اينجانب نظر رؤساى كشورهاى اسلامى را به قدرت عظيمى كه در اختيار آنان است جلب مى كنم، و آن قدرت ملت هاى مسلمان است. با پشتوانه اين قدرت شكست ناپذير، دولتهاى اسلامى مى توانند در برابر ابر قدرت آمريكا كه امروزه جبهه ضد اسلامى استكبار را سرپرستى مى كند، بايستد و از حق ملتهاى خود و نيز از ملتهاى مسلمان مظلوم دفاع نمايند. اسلام بهترين تضمين براى اداره زندگى يك ملت است و در ساله آن، ملتها مى توانند طعم آزادى و استقلال كامل را بچشند و از آن بهره مند شوند، و ايمان اسلامى آحاد مردم در كشورهاى مسلمان نشين، بهترين پشتوانه براى چنين منظورى است.

انتظار از دولتهاى مسلمان آن است كه به جاى ترس واهمه از اسلام- كه آمريكا و ديگر سردمداران استكبار سعى فراوان بر القاء چنين ترس و واهمه اى در سران كشورهاى اسلامى دارند- به اين آيين الهى به چشم نجاتبخش ملتهاى خود به مثابه پيوندى ميان ملتهاى مسلمان يعنى اجزاء امت اسلامى نظر كنند و با آن براى خود قدرت و عزت فراهم آورند. اين خود قوى ترين وسيله براى جلب و پشتيبانى ملّت هاست، و دولتى كه

ص: 143

ملّت خود را پشت سر داشته باشد مى تواند از هيچ تهديدى نترسد.

به ملّت هاى اسلامى و آحاد مردم مسلمان نيز عرض مى كنم كه علاج همه دردها و ناكامى هاى ملل مسلمان، بازگشت به اسلام و زندگى در نظام اسلامى و زير سايه احكام اسلامى است. اين آن چيزى است كه عزّت و قدرت و برخوردارى از نعم بزرگ امنيت و رفاه را به مسلمانان برمى گرداند و سرنوشت تلخ و ذلّت آميزى را كه طرّاحان استكبار براى امت مسلمان تدارك ديده اند، از آنان دور مى سازد.

تبليغات استكبارى بر ضدّ اسلام، كه بخشى از حمله صليبى جديد است، چنين وانمود مى كند كه اسلام قادر بر سازماندهى زندگى سياسى و اقتصادى ملتهاى مسلمان نيست و ملّتها ى مسلمان چاره اى جز اين را ندارند كه با معيارها و شكل محتواى حكومتها و نظام هاى سرمايه دارى غرب، زندگى كنند. اين يك ترفند و دروغ مزوّرانه است كه براى وابسته كردن كشورهاى اسلامى به اردوگاه استكبارى غرب و استثمار منابع مادّى آن ها طراحى شده و سالهاست تبليغ مى شود.

نظام سرمايه دارى غرب تا گلو در مشكلات انسانى لاينحل فرو رفته و با وجود ثروت هاى فراوانى كه در اختيار دارد، از استقرار عدالت اجتماعى به كلى ناتوان مانده است شورش اخير سياهان در آمريكا نشان داد كه نظام آمريكا نه فقط نسبت به ملّت هاى آسيا و آفريقا و آمريكاى لاتين، كه نسبت به ملّت خود نيز با بيعدالتى عمل مى كند و در اينجا نيز مانند آنجاها، اعتراض را با خشونت و سركوب پاسخ مى دهد. درست است كه اردوگاه كمونيزم متلاشى و نابود شد، اما رقيب آن يعنى اردوگاه سرمايه دارى هم با وضع فعلى و به خصوص با غرور و طغيانى كه پس از يكه تاز شدن در ميدان قدرت، بدان دچار شده، ماندنى نيست و دير يا زود دنيا شاهد سقوط و تلاشى آن نيز خواهد بود.

ص: 144

اسلام قادر است كه مسلمانان و همه انسانيت را نجات دهد، مشروط بر آنكه درست شناخته و سپس درست به آن عمل شود. نظام اسلامى در ايران به فضل الهى مظهر اقتدار و توانايى هاى اسلام و تجربه اى مجسّم براى مسلمانان است و اين درحالى است كه از عمر سيزده سالى آن، هشت سالش در جنگى كه با برنامه ريزى و كينه توزى استكبار شرق و غرب بر آن تحميل شده بود، گذشت و پيش از آن و بعد از تا امروز هم بى وقفه آماج دشمنى ها و خباثت هاى اردگاههاى دشمن قرار داشته است.

امام خمينى عظيم قدس اللَّه نفسه الزكيه ملّت ايران را بيدار و مسلّح به عزم پولادين و عمل مخلصانه كرد، و اين راه هم اكنون در برابر همه ملّت ها قرار دارد.

همه آنچه از دولتهاى مسلمان انتظار مى رود، با اراده و خواست ملتهاى آنان قابل تحقق است. شما بايد از دولت هاى خود، مقابله با صهيونيزم و استكبار، و دفاع از مسلمانان مظلوم سراسر عالم، و يكپارچگى و برادرى با ملّتها و كشورهاى مسلمان ديگر را طلب كنيد و در راه اين هدفهاى عالى، پشتيبان دلسوز و فداكار آنان باشيد.

شما بايدبه آنان بقبولانيد كه از آمريكا نترسند و در مقابل قلدرى هاى آن بايستند. و شما بايد به آنان تفهيم كنيد كه اسلام و قرآن تنها راه نجات است و آنان را به حصار مستحكم «لا اله الا اللَّه» سوق دهيد. و در اين وظيفه بزرگ، علماى دين، روشنفكران، خطبا، هنرمندان، دانشجويان و جوانان داراى نقش و مسؤوليت سنگين ترى مى باشند، و زنان نيز مانند مردان و دوشادوش آنان در اين وظيفه سهيم اند. اين است آنچه دعاى ابراهيم خليل عليه السلام را در حق همه شما مستجاب مى كند و شما را با پيوند الهى به آن منادى بزرگ توحيد متصل مى سازد.

ص: 145

در پايان به حجّاج ايرانى توصيه مى كنم كه از اين فرصت ارزشمند براى تزكيه نفس و ارتباط با خدا و توبه و انابه به حضرت حق و تحصيل رستگارى روحى حداكثر استفاده را بكنند، و از دعا و تضرع و تفكر و تصفيه روح، لحظه اى غفلت نكنند و نگذارند كه خداى نخواسته مظاهر بى ارزش مادى كه همه جا نظائر آن را مى شود يافت چشم و دل آنان را به خود جذب كند و اين روزها و ساعتهاى استثنائى را كه مخصوص معنويت و تكميل نفس و تربيت روح و ارتباط با برادران مسلمان است، به بيهودگى از آنان بربايد.

خداوند همه شما را مشمول تفضلات الهى و توجهات و ادعيه زاكيه حضرت ولى عصر ارواحنا فداه قرار دهد. (1) والسلام عليكم و رحمة اللَّه على الحسينى الخامنه اى اول ذى الحجة الحرام 1412

ص: 146

برگزارى دعاى روحبخش كميل در مدينه منوره يكى از مراسم با شكوه و پرجاذبه اى كه همه ساله در ايام حج برگزار مى شود و زائران ايرانى براى فرا رسيدن آن، روزشمارى مى كنند مراسم دعاى كميل در كنار حرم رسول خدا صلى الله عليه و آله و ائمه بقيع عليهم السلام است. امسال در چهار نوبت شبهاى جمعه، اين مراسم با حضور انبوه مشتاقان برگزار شد. دو جلسه آن با حضور نماينده ولى فقيه و با حالت رسمى و سازمان يافته برگزار شد. ما به گزارش اين دو مراسم مى پردازيم. مراسم اول در بين زائران مدينه قبل در تاريخ 8/ 3/ 71 و مراسم دوم در بين زائران مدينه بعد، در تاريخ 5/ 4/ 71 انجام گرفت.

ص: 147

حضور جمعيت به حدى بود كه تمام خيابان ضلع شمالى قبرستان بقيع و تمام خيابانها و محوطه هاى ضلع غربى قبرستان بقيع و ضلع شرقى حرم نبوى صلى الله عليه و آله و تمام محوطه و خيابان ضلع جنوبى حرم حضرت رسول صلى الله عليه و آله تا آنجا كه چشم كار مى كرد مملو از جمعيت بود.

در اين مراسم معنوى و ملكوتى، بسيارى از مسلمانان اهل سنّت و نيز بسيارى از مسلمانان غير ايرانى و نيز اهالى بومى مدينه منوّره، شركت داشتند.

دومين مراسم با شكوه دعاى كميل شب جمعه 5/ 4/ 71 دومين مراسم دعاى كميل در فضاى آكنده از معنويت و به طرز كم سابقه اى برگزار شد. اين مراسم كه آخرين دعاى كميل در آن مكان مقدس و در هاله اى از غم و اندوه ناشى از حالت وداع زائران از قبور مطهر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و دخت گرامى آن حضرت فاطمه زهرا عليها السلام و ائمه بقيع عليهم السلام انجام مى شد، با حضور نماينده ولى فقيه و خانواده شهدا، جانبازان و ديگر اقشار اعم از ايرانى و غير ايرانى برگزار شد. نظم چشمگير نيروهاى ايرانى با بازوبندهاى مخصوص، كشيدن طناب و ايجاد راه عبور در بين جمعيت براى عابران پياده، حضور سقايان و دادن آب و شربت به زائارن، نصب بلندگوهاى متعدد و سستيم صوتى مناسب از ويژگيهاى اين مراسم بود. دعاى كميل با عربى فصيح و لهجه زيبا و حزن انگيز قرائت شد و در پايان با دعاى حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى در كمال آرامش خاتمه يافت. تخمين ميزان جمعيت مشكل بود.

تنها چيزى كه مى توان گفت اين بود كه «دهها هزار» نفر در اين مراسم شركت كرده بودند.

طبق معمول سعوديها با دوربين فيملبرادى از اتاقك مشرف به در اصلى قبرستان بقيع از كل مراسم فيلمبردارى كردند. اين مراسم كه به اعتقاد اكثر

ص: 148

حاضران يكى از پرشكوهترين مراسم دعا در سالهاى پس از انقلاب اسلامى بود از ساعت 10 شب شروع و در ساعت 12 شب خاتمه يافت.

«قدردانى» قدردانى سرپرست حجاج ايرانى از زائران خانه خدا به مناسبت شركت گسترده آنان در مراسم سالگرد ارتحال امام خمينى و مراسم دعاى كميل: نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى طى نامه اى خطاب به زائران خانه خدا مراتب قدردانى و تشكر خود را به مناسبت حضور گسترده آنان در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام خمينى (ره) و مراسم ملكوتى دعاى كميل اعلام داشت.

متن نامه چنين است:

بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم خدمت برادران و خواهران زائر ايّدهم اللَّه تعالى حماسه به ياد ماندنى و تحسين برانگيزى كه شما عزيزان با حضور گسترده و اعجاب آفرين خويش در مراسم بزرگداشت حضرت امام خمينى رضوان اللَّه تعالى عليه و نيز شركت انبوه و كم نظير خود در مراسم ملكوتى دعاى كميل آفريديد پرشكوهتر از آنست كه با زبان و قلم وصف شود.

شما مردم رشيد و مسؤوليت شناس با حضور شور انگيز، منظم و انقلابى خود به خوبى نشان داديد كه تربيت يافتگان مكتب آن امام راحل، پيروان صديق و وفادار رهبر عزيز انقلاب

ص: 149

اسلامى حضرت آية اللَّه خامنه اى و سفيران لايق جمهورى اسلامى و مايه مباهات مسلمين جهان هستيد. اينجانب بر خود لازم مى دانم در پيشگاه حق تعالى و در جوار حرم شريف نبوى صلى الله عليه و آله و قبور مطهر ائمه بقيع عليهم السلام مراتب قدردانى و تشكر خود را از همه شما عزيزان ابراز دارم.

براى همه شما حج مقبول و سعى مشكور و كارنامه اى مرضىّ حضرت ولى عصر (عج) آرزو مى كنم.

ص: 150

ساعت 10 به بعد به اجرا در مى آمد. قاريان جوان، و نوجوانان ما كه صداى بسيار زيبايى دارند توجه تعداد زيادى از زوّار ايرانى و غير ايرانى را به خود جلب كردند و از اين راه به تبليغ انقلاب اسلامى پرداختند، با توجه به اتهامات نادرست وهابيان در ارتباط با موضع تشيع نسبت به قرآن، اين اقدام مى توانست بسيار مفيد واقع شد. شبها برخى از شخصيت هاى فرهنگى نيز در كنار اين عزيزان مى نشستند تا مجلس به شكل سنگين ترين برگزارگردد.

ص: 151

انقلاب اسلامى، نظام جمهورى اسلامى را به انقلابى نبودن متهم مى كنند! مگر برپايى مراسم برائت از مشركان و شعار سردادن عليه آمريكا و صهيونيسم عملى انقلابى نيست؟ مگر پافشارى جمهورى اسلامى ايران بر موضع گذشته خود و راه امام (ره) كارى انقلابى نيست؟

وى در پايان اظهار اميدوارى كرد كه مسلمانان هرچه زودتر و بيشتر در راه وحدت و يگانگى خويش به پيروزى و موفقيت دست يابند.

ص: 152

اول ماه ذى الحجة الحرام 1412 با حضور هزاران نفر از زائران بيت اللَّه الحرام و صدها نفر از مسؤولان بلند پايه سياسى- مذهبى كشورهاى اسلامى با گلاب شستشو داده شد. عكس در اين مراسم كه حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى، حضرت آية اللَّه مشكينى رئيس مجلس

ص: 153

خبرگان، قائم مقام وزارت امور خارجه، فرمانده سپاه پاسداران، فرمانده نيروى دريايى و سفيران ايران در كشور عربستان و سازمان كنفرانس اسلامى و تنى چند از اعضاء بعثه مقام معظم رهبرى حضور داشتند، ابتدا طبق سنت هر سال طى مراسمى ويژه نردبان مخصوص به كنار كعبه آورده شد و سپس در خانه خدا باز و داخل خانه، با گلاب شستشو شد. طى شستشوى خانه خدا كه مدت 2 ساعت به طول انجاميد رايحه گلاب ناب كل فضاى مسجد الحرام را فرا گرفته بود و هزاران زائر ايرانى درحاليكه خالصانه اشك مى رخيتند نظاره گر اين مراسم بودند.

آنچه در اين مراسم موجب تعجب زائران خانه خدا شد حضور گسترده نيروهاى نظامى با چكمه و سلاح در مسجد الحرام بود.

ص: 154

گر بهارى بود و ما سرو و صنوبر داشتيم آن بهاران بود كز بالاى دلبر داشتيم

ياد باد آن عشق آتشناك ما، كز شعله اش شورى آتشگون و طوفانزاد، در سر داشتيم

سالها هجران او در سينه ما خانه داشت تا مگر روزى برآيد، ديده بر در، داشتيم

مى فروش پير ما را، باده بود از آفتاب ما از آن، هر دم، هزاران خم به ساغر داشتيم

كشتى ما را زطوفان بلا باكى نبود نوح را با خويشتن همراه و رهبر داشتيم

لعل آتشگون چو با فرمان آتش، مى گشود سوختن را ما سمندروار، باور داشتيم

آرزوهامان در آن رخسار روشن مى شكفت ما و آن آيينه با هم، انس ديگر داشتيم

چون شد آن برگشته مژگانى كه ما از شوق او صد هزاران جان شيرين زير خنجر داشتيم

***

سالها ما داغ را از لاله مى آموختيم كس چه مى دانست ما داغى فراتر داشتيم

گفتم اى غمگين قنارى سوز آوازت ز چيست؟ گفت: ما هم شعر گرمارودى از بر داشتيم

ص: 155

آنگاه برنامه قرائت جمعى قرآن اجرا شد و سپس حضرت آية اللَّه كاشانى به ايراد سخنرانى پرداخت. ايشان به استناد آيات قرآنى و ارتباط دادن آن با حيات پربركت امام خمينى به ذكر خاطره اى از امام در آخرين ساعات حيات ايشان پرداخت كه در آن توجه امام به نماز را نشان مى داد. آية اللَّه امامى قيام ايشان را به قيام موسى عليه السلام در برانداختن طاغوت زمان تشبيه كردند. پس از آن ضمن ارائه نصائح اخلاقى به حجاج ايرانى، توجّه آنان را به ابعاد سياسى حج، كه يكى از جنبه هاى اساسى اين كنگره بزرگ است، جلب كردند. پس از آن جلسه با ذكر مناقب اهل بيت خاتمه يافت.

علاوه بر اجتماع پرشكوهى كه در جنب ساختمان بعثه برگزار شد، در بسيارى از كاروانها نيز توسط گروههاى مختلف حجاج، نظير اين مراسم برپا گرديد. در اين جلسات ضمن تلاوت آيات قرآن برخى از استادهايى كه مهمان بعثه بودند به سخنرانى پرداختند و پيرامون شخصيت حضرت امام (ره) و وظايف حجاج مطالبى را مطرح كردند.

زائران جمهورى آذربايجان نيز با برپايى مراسم ياد امام راحل را گرامى داشتند. در اين مراسم كه جمعى از علما و شخصيتهاى علمى و سياسى كشورمان حضور داشتند، پيام مسلمانان جمهورى آذربايجان خطاب به مسلمانان جهان قرائت شد. در اين مراسم حضرت آية اللَّه مشكينى رياست محترم مجلس خبرگان ضمن سخنان مبسوطى با بيان توطئه هاى تفرقه افكن دشمنان اسلام، مسلمانان را به اتحاد و يكپارچگى، رعايت موازين اسلامى و فراگيرى قرآن فرا خواندند.

در مراسمى نيز كه زائران استان آذربايجان به مناسبت سالگرد حضرت امام (ره) برگزار كرده بودند، دوستاران امام قدّس سرّه الشرّيف، شركت گسترده داشتند.

ص: 156

همچنين بعثه مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق عصر روز جمعه 8/ 3/ 71 مراسمى به يادبود حضرت امام (ره) برگزار كرد. در اين مراسم جمعى از زائران ايرانى، لبنانى، عراقى، استراليايى، كويتى و سورى و برخى از كشورهاى خليج فارس شركت داشتند. نيز حضرت آية اللَّه مصباح يزدى به ايراد سخنرانى پرداختند. ايشان طى سخنان خود، ضمن برشمردن ويژگيهاى اخلاقى امام راحل (ره) بر لزوم اطاعت از مقام ولايت و رهبرى تأكيد كرد و گفت: انقلاب اسلامى را كه امام راحل (ره) ايجاد كرد، تنها مخصوص ايران نبود، بلكه انقلابى بزرگ و جهانى بود كه مركز آن در ايران قرار داشت.

شيطان بزرگ و نوكروهاى آنان، سعى كردند اين انقلاب را در نطفه خفه كنند امّا از آنجا كه انقلاب اسلامى متكى بر رهبرى قاطع و حمايت گسترده ملت بود، دشمن شكست خورد.

در كنار اين مراسم نمايشگاه عكسى شامل تصاوير و پوسترهايى از مراسم تشييع و تدفين پيكر مطهر بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران و عزاداريهاى مردم كشورمان در سالروز اين مصيبت عظمى در محلّ بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه تشكيل شد و مورد استقبال زائران ايرانى و غير ايرانى قرار گرفت. همچنين، مراسم سومين سالگرد ارتحال جانسوز امام خمينى (ره) از سوى بعثه مجاهدان و مهاجران افغانستان با حضور انبوه زائران افغانى كه از سوى افغانستان، ايران و شهرهاى عربستان سعودى براى اداى مناسك حج به مكّه مشرف شده بودند در جوار خانه خدا برگزار شد. در اين مراسم با شكوه، ابتدا نوحه خوانى و مداحى به مناسبت غروب آن خورشيد در فضايى آكنده از حزن و اندوه اجرا شد. سپس حجة الاسلام ابراهيمى نماينده مقام معظم رهبرى در امور افغانستان در مورد نفوذ امام خمينى (ره) در دلهاى مستضعفان جهان گفت:

امروز ديگر كسى تنها به عنوان اينكه شيعه است يا به

ص: 157

عنوان اينكه مسلمان است به امام عشق نمى ورزد بلكه هر انسان آزادى خواه، نسبت به امام و خط مشى امام و افكار رهايى بخش امام، همين عشق را در دل دارد. مثلًا همين مراسم برائت كه يكى از يادگارهاى امام است به عنوان نماد آزادى و حريّت جايگاه خود را در دل مسلمانان يافته است. در مسير رفت و آمد به حرم زائران ساير كشورها همين كه مى فهمند كسى ايرانى است از او مى پرسند مراسم برائت از مشركان كى برگزار مى شود.

حجة الاسلام ابراهيمى در مورد قاطعيت امام در پشتيبانى از انقلاب اسلامى افغانستان گفت: هيأت اعزامى جمهورى اسلامى ايران به مسكو پيشنهادى از طرف وزير خارجه شوروى به حضرت امام عرضه داشت مبنى بر اينكه: ايران دست از حمايت مجاهدان افغانستان بردارد شوروى هم به رژيم عراق موشك نخواهد داد؛ امام خمينى (قدس سره) فرمود: «ما از اصول دست بر نمى داريم و از مردم مظلوم افغانستان حمايت مى كنيم.» اين مراسم با دعا براى پيروزى كامل ملت افغانستان و طول عمر رهبر انقلاب حضرت آية اللَّه خامنه اى پايان يافت.

ص:158

ص: 159

امام خمينى (ره): اكنون كه موسم حج بيت اللَّه الحرام است و مسلمين از اطراف جهان به زيارت خانه خدا آمده اند، لازم است در خلال اعمال شريفه حج به يكى از بزرگترين فلسفه اين اجتماع عظيم توجه داشته و به وضع اجتماعى و سياسى كشورهاى اسلامى رسيدگى كرده و از گرفتارى هاى برادران ايمانى خود مطلع گشته و در رفع آن در حد وظيفه اسلامى ووجدانى كوشش كنند. اهتمام به امر مسلمين ار فرايض مهمه اسلام است.

صحيفه نور ج 2 ص 172 اى گويندگان! اى نويسندگان! در اجتماعات بزرگ عرفات و مشعر و منا و مكه معظمه و مدينه منوره، مسائل اجتماعى و سياسى مناطق خود را به گوش برادران ايمانى برسانيد و از هم طلب نصرت كنيد.

اى زائران خانه خدا! توطئه هاى راست و چپ بخصوص آمريكاى چپاولگر و متجاوز و اسرائيل جنايتكار را به گوش عالمان برسانيد و از آنان استمداد كنيد و جنايات اين جنايتكاران را بشماريد. و به خداوند متعال براى اصلاح حال مسلمين و قطع ايادى جنايتكاران التجاء پيدا كنيد.

صحيفه نور ج 10 ص 222

ص:160

ص:161

نقش سازنده سمينارها در حاشيه مراسم حج همه ساله در مراسم با شكوه حج عده زيادى از دانشمندان و متفكران از كشورهاى مختلف جهان جهت انجام مراسم حج شركت مى كنند. بى ترديد آشنايى اين متفكران با يكديگر و تبادل نظر آنان درباره بحرانهاى فرهنگى و اقتصادى و سياسى جهان اسلامى مى تواند راهگشاى مشكلات مسلمين باشد. يكى از اقدامات بسيار مثبت جمهورى اسلامى تشكيل سمينارهاى گوناگون است كه زمينه را براى ارتباط انديشمندان مختلف فراهم و آنها را از گرفتاريها و مشكلات برادارن خود در ساير كشورهاى آگاه مى كند.

در مراسم حج سال 1371 گردهمايى در مكّه مكرمه تشكيل گرديد كه شامل سه گردهمايى عمومى و كلى با عنوان سمينار و چند گرهمايى با عنوان شب هاى كشورهاى مختلف بود: 1- سمينار مجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية روزهاى 13 و 14 خرداد 2- سمينار بين المللى حج روز 15 خرداد 3- سمينار جهانى اهل البيت روز 25 خرداد 4- سمينار «مدينه نخستين پايگاه حكومت اسلامى» روز 3 تير

ص: 162

رسيدن به اتحاد و وحدت اسلامى بود. سمينار در جلسه هاى عمومى خود كه صبح روز دوم و صبح روز سوم ذى حجه برگزار شد ميزبان 300 نفر از ميهمانان داخلى و خارجى بعثه مقام معظم رهبرى اعم از حضرات آيات و محققان و علمان ايرانى و شخصيتهاى علمى و فرهنگى ساير كشورها بود. در مجموع حدود 25 مليت در جمع مدعويت حضور داشتند. محل برگزارى سمينار سالن نسبه مناسبى در خيابان الروضه بود كه با عكسها و پلاكاردها و آرم مخصوص سمينار تزيين شده بود. در عكس يكى از پلاكاردها اين جمله از آية اللَّه كاشف الغطاء به چشم مى خورد: «بنى الاسلام على كلمتين: كلمة التوحيد و توحيد الكلمة» يعنى: اسلام بر دو كلمه استوار است: كلمه توحيد و توحيد كلمه.

ص: 163

حضور خبرنگاران و ارباب جرايد در سمينار چشمگير بود و اخبار آن مرتباً به مراكز مربوط مخابره مى شد. عناوين مورد بحث و سرفصلهاى قطعنامه قبلا تهيه و به اطلاع مقامات مسؤول بعثه رسيده و با هماهنگى لازم در اختيار ميهمانان و محققان گذاشته شده بود. برنامه اولين جلسه سمينار ساعت نه بامداد با تلاوت آياتى از كلام اللَّه مجيد آغاز شد سپس حجة الاسلام والمسلمين مهدوى معاونت امور بين الملل بعثه مقام معظم رهبرى ضمن خوش آمد گويى به حضار و تشكر از آنان به خاطر پذيرش دعوت و حضور در جلسه، از هيأت رئيسه اولين جلسه دعوت كرد تا در جايگاه مستقر شود.

اعضاى هيأت رئيسه عبارت بودند از: حضرت آية اللَّه محمّدى گيلانى (از ايران) حضرت آية اللَّه ناصر مكارم شيرازى (از ايران) جناب آقاى اسحاق مدنى از علماى اهل سنت ايران و مشاور رئيس جمهورى در امور اهل سنت.

علامه سيد ساجد على نقوى رهبر نهضت اجراى فقه جعفرى (از پاكستان) استاد عبدالقدوس الازهرى (هندى الاصل وفارغ التحصيل دانشگاه الازهر مصر ساكن استراليا) استاد عبدالسلام آدم استاد دانشگاههاى كشور غنا (از آفريقا) حجة الاسلام و المسلمين واعظ زاده خراسانى دبير كل مجمع التقريب.

سپس حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى به عنوان اولين سخنران سمينار، در سخنان افتتاحيه از استقبال شخصيت هاى برجسته جهان اسلام و شركت در اين سمينار

ص: 164

تشكر كرد و اظهار داشت حركتى را كه امام خمينى (ره) بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران در دوران حياتشان براى تقويت وحدت بين مذاهب مختلف اسلامى و از بين بردن اختلافات بين آنها آغاز كردند توسط آية اللَّه خامنه اى رهبر معظم انقلاب اسلامى امروز به صورت يك حركت نهادى و سازمان يافته تداوم يافته است. با يارى علماى جهان اسلام تاكنون اثرات ارزنده اى در نزديك ساختن مذاهب اسلامى داشته است و اين سمينار نيز در همين زمينه براى تقويت هر چه بيشتر وحدت ايجاد شده، تلاش خواهد كرد.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى از شخصيت هاى برجسته كشورهاى اسلامى شركت كننده در اين سمينار خواست: در عصر حاضر كه موضع گيرى مذاهب اسلامى بيش از آنكه ريشه فكرى داشته باشد، ريشه هاى سياسى و اخلاقى دارد، ريشه هاى مشكلات جهان اسلام به ويژه مواضع اختلاف انگيز را شناسايى و براى رفع آن راه حل ارائه كنيد.

وى از سمينار بين المللى قريب بين المذاهب اسلامى خواست سياست هاى استعمارى كه اتحاد اسلام را به زيان خود مى داند، شناسايى و به جهان اسلام معرفى كند. حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى با اشاره به ريشه هاى استعمارى اختلاف بين مذاهب اسلامى گفت: آن حركت استعمارى كه چهره جمهورى اسلامى ايران را خطرناك جلوه مى دهد ريشه در تحجر، تعصب و خود بزرگ بينى دارد.

نماينده ولى فقيه خطاب به علماى شركت كننده در سمينار تأكيد كرد:

ص: 165

حل مشكلات كنونى جهان اسلام نياز به تلاش، مقاومت و ارتباط نزديكتر علماى اسلامى دارد، رهبران مسلمان بيش از پيش بر مشتركات خود تأكيد كنند و روح مقاومت را در مقابل دشمنان مشترك مذاهب اسلامى، در بين مسلمانان ايجاد نمايند.

وى تصريح كرد مسلمانان جهان در سايه اينگونه سمينارها بايد نسبت به خطراتى كه آنان را تهديد مى كند، هشيار شوند.

حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى پيشنهاد كرد براى تقويت بيشتر وحدت ايجاد شده بين مسلمانان جهان، ارتباط كنونى بين علماى اسلامى از حد شركت در سمينار بين المللى تقريب تجاوز كند و در تمام ايام سال گسترش يابد و دبيرخانه مشتركى براى ايجاد تفاهم و هماهنگى بيشتر بين علماى اسلامى در سايه سمينار بين المللى تقريب بين المذاهب اسلامى تشكيل شود.

نماينده ولى فقيه همچنين پيشنهاد كرد مركزى جهت تفاهم و تبادل نظر درباره مسائل مستحدثه جهان اسلام و ارائه راه حلهاى عملى تشكيل شود، بين مراكز علمى و اسلامى تبادل نظر ادامه پيدا كند، مركزى جهت پالايش فرهنگى جهان اسلام براى شناسايى و معرفى آثار تفرقه و عوامل جدايى پيروان مذاهب اسلامى تشكيل شود.

سخنران دوم جلسه حجة الاسلام والمسلمين واعظ زاده خراسانى دبيركل مجمع التقريب بود كه گزارشى از فعاليتهاى مجمع از آغاز تأسيس تا لحظه گزارش را به اطلاع حضّار رسانيد. وى با اشاره به اينكه اين سمينار دومين گردهمايى مجمع التقريب در مراسم حج است گفت: اولين گردهمايى، سال گذشته درست چند ماه بعد از تأسيس مجمع به امر رهبر انقلاب اسلامى حضرت آية اللَّه

ص: 166

خامنه اى، انجام گرفت. وقتى قرار شد ما اولين سمينار تقريب را در مراسم حج انجام دهيم هنوز دقيقاً مطمئن نبوديم كه ايرانيها در حج شركت مى كنند يا نه زيرا پس از كشتار خونين حجاج در حرم امن الهى مراسم حج از سوى ايرانيان انجام نگرفته بود، در عين حال ما مشغول برنامه ريزى براى سمينار در حج شديم و از شخصيتهاى داخل و خارج دعوت به عمل آورديم. در مراسم حج نيز با بعضى از شخصيتهاى معتبر جهان اسلام آشنا شديم و از آنها نيز براى شركت در سمينار دعوت كرديم، سمينار عليرغم ضعف تبليغات و نداشتن فرصت كافى براى برنامه ريزى الحمدللَّه به خوبى برگزار شد. رهبر عزيز انقلاب اسلامى نيز در پيام حج سال گذشته اسمى از مجمع التقريب برده بودند كه اين خود مايه دلگرمى بسيار بود.

ما، در سال جارى چهارماه قبل از مراسم حج، اقدام به دعوت از شخصيتهاى داخلى و خارج كرديم. البته مشكلات زيادى بر سر راه ما ايجاد شد ولى به هر صورت موفق شديم دومين سمينار اين مجمع را امروز با حضور جمع كثيرى از شخصيتها و ميهمانان عاليقدر در مكّه مكرمه برگزار كنيم و خدا را بر اين نعمت شكر مى گوييم. پس از سخنارنى آقاى واعظ زاده، پنج تن از چهره هاى برجسته علمى و فرهنگى ايرانى و غير ايرانى سخنرانى كردند، اسامى آنان به ترتيب عبارت است از:

1- آية اللَّه محمد ابراهيم جنّاتى از ايران 2- آية اللَّه جعفر سبحانى از ايران 3- استاد شيخ ابراهيم زاكزاكى از نيجريه 4- استاد عبدالقدوس الازهرى از استراليا 5- استاد دكتر سيد جعفر شهيدى از ايران

ص: 167

در پايان، نماز جماعت ظهر و عصر با امامت حضرت آية اللَّه امامى كاشانى اقامه شد. بعد از ظهر همان روز سمينار با تشكيل جلسه هاى خصوصى به صورت كميسيون هاى تخصصى كار خود را ادامه داد.

عناوين اين كميسيونها عبارت بود از: 1- قرآن و سنّت. 2- فقه و اجتهاد.

3- فرهنگ و ميراث اسلامى. 4- كميسيون سياست و حكومت.

اين كميسيون ها، سرفصلهاى پيشنهاد شده را براى تهيّه قطعنامه و اقدامات فرهنگى كه بايست پس از مراسم حج انجام مى گرفت مورد گفتگو و تبادل نظر قرار داد و در نهايت سرفصلهاى قطعنامه تصويب گرديد.

دومين روز سمينار مجمع التقريب دومين روز سمينار، پس از آغاز جلسه با تلاوت آيات قرآن، حجة الاسلام و المسلمين مهدوى در رابطه با اهميت اين سمينار مطالبى بيان داشت و سپس از هيأت رئيسه اين جلسه دعوت به عمل آورد در جايگاه قرار گيرند كه عبارت بودند از: 1- حضرت آية اللَّه امامى كاشانى 2- علامه سيد ساجد على نقوى 3- استاد شيخ ابراهمى زاكزاكى (نيجريه) 4- دكتر سراج الحق از دانشمندان بنگلادش

ص: 168

5- سيد مصطفى موسوى از كشمير 6- حجة الاسلام والمسلمين واعظ زاده كاشانى سخنرانان اين جلسه عبارت بودند از: 1- آية اللَّه مكارم شيرازى 2- مولوى اسحاق مدنى 3- حجة الاسلام والمسلمين على دوانى 4- دكتر سراج الدين از كانادا 5- دكتر سيد محمد باقر حجتى 6- دكتر بى آزار شيرازى 7- دكتر آية اللَّه زاده شيرازى اين سخنرانان، متن مقالات خود را به زبان عربى (زبان رسمى سمينار) قرائت كردند. ترجمه انگليسى هر مقاله نيز بلافاصله براى ميهمانان خارجى خوانده مى شد. البته به خاطر ضيق وقت بسيارى از محققان فرصت نيافتند مقاله خود را قرائت كنند. مقاله آنان به زبانهاى عربى و فارسى و انگليسى ترجمه و در اختيار ميهمانان قرار گرفت. در اينجا عناوين مقالات و خلاصه اى از مقالات و سخنرانى هاى سمينار را درج مى كنيم:

ص:169

رديف عنوان مقاله سخنران يا نويسنده مقاله تعدادصفحات 1 مجمع التقريب فى مجمع البيان عبد الكريم بى آزار شيرازى 8 2 سبل تقوية و توسيع العواطف الاسلاميه المشتركة محمد عبائى خراسانى 8 3 اسس التقريب و سبله محمد واعظ زاده خراسانى 5 4 يجب السعى الى فتح باب الاجتهاد فى جميع المذاهب الاسلامية ناصر مكارم شيرازى 6 5 ماهى عوامل التقريب رضا استادى 6 6 اخلاقيات ضد تقريب رسول جعفريان 6 7 ضرورة وحدة الامة الاسلامية آية اللَّه ابراهيم امينى 6 8 مقاله اى پيرامون مجمع التقريب يعقوب جعفرى 3 9 نموذج لبحوث و طرق التقريب (عناوين چهارگانه كميسيونها) مجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية 3 10 دعوة المسلمين الى الوحدة وعدم التفرق بينهم دكتر سيد جعفر شهيدى 5 11 مجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية محمد ابراهيم جناتى 12 التقريب ضرورة دينيّة مباركة جعفر سبحانى 9 13 تأكيد وحدة الامة الاسلامية دكتر سيد محمد باقر حجتى 8 14 پيرامون تقريب بين مذاهب اسلامى دكتر سراج الدين از كانادا

ص: 170

رديف عنوان مقاله سخنران يا نويسنده مقاله تعداد صفحات 15 درباره تقريب بين المذاهب دكتر آية اللَّه زاده شيرازى 7 16 نقشه هاى استعمار در جهت تفرقه در شبه قاره علامه سيد ساجد على نقوى از پاكستان 5 17 دور القادة والحركات الاسلامية مولوى اسحاق مدنى (ايران) 6 18 افضل السبل للاستطلاع على المذاهب استاد على دوانى (ايران) 11 19 اتحاد بين المذاهب محمد اعظم احمد (از هند) 5 20 درباره مجمع التقريب عبدالقدوس الازهرى (از استراليا) 10

ص: 171

و اينك خلاصه اى از برخى از مقالات: 1) عبائى خراسانى، محمد/ راههاى تقويت و گسترش عواطف مشترك اسلامى و كم كردن تعصبهاى قومى محور بحث به دو حوزه وحدت و تقريب تقسم مى شود. بايد از نقل اقوال ضعيف پرهيز نمود و با روش و تقسيم كار موضوع را بررسى كرد تا نتيجه كار فصل الخطاب شود.

عدم تحريف قرآن و وحدت شيعه و سنى و رفع شبهه ها بايد محور بحثها باشد. از مسائلى، كه مى توان طرح كرد توجه به مذاهب ساختگى از قبيل بهائيگرى، قاويانيگرى، وهابيت و برخورد با احاديث مجعول و توجه به اهميت رهبرى در اجراى مصوبات كوشيد و با بدعتها مبارزه كرد و وحدت را تجسم بخشيد.

2) دوانى، على/ صحيحترين راه براى اطلاع از مذاهب و عقايد يكديگر بهترين راه وحدت، اطلاع علماء مذاهب از منابع اصيل يكديگر است. تقويت كتابخانه هاى يكى از راه هاست، بايد امهات را گرفت و از فروعات چشم پوشيد. فكر تقريب از زمان آية اللَّه بروجردى شروع و پس از نهضت امام خمينى تقويت شد. در ايران سانسور كتاب براى مذاهب ديگر نيست. ما در ايران نماز جمعه داريم و شيعه و سنى در كنار هم اند. من تعدادى از كتب اهل سنت را ترجمه كرده ام. رهبر انقلاب تفسير فى ظلال القرآن را ترجمه كرده اند. پس از انقلاب ديگران به كتابهاى ما مراجعه مى كنند اما براى ايراد گرفتن، مسأله عبداللَّه سباى ساختگى و تحريف قرآن را دوباره علم كرده اند. عدم اطلاع سبب موضعگيرى نارواى افرادى چون

ص: 172

ابن حزم و شهرستانى و احمد امين و غيره شده است، شيعه از هزار سال پيش از كتابهاى اهل سنت استفاده مى كرده است. خلاف شيخ طوسى و مجمع البيان شيخ طبرسى نمونه اى از آن است. عده اى از علماى اهل سنت تا حدّى آثار شيعه را نقل كرده اند.

امروز بايد كار رجال دارالتقريب را سرمشق قرار داد و براى گرفتارى هاى مسلمانان فكرى اساسى كرد.

3) استادى، رضا/ عوامل تقريب چيست؟ اختلاف نظر امرى طبيعى است و همه اختلافات نبايد حمل بر بدى و سوء نظر شود، مثل اختلاف نظر در تفسير بعضى از احاديث، انگيزه ها و عوامل بايد شناخته شوند.

عوامل اختلاف مسلمانان عبارتند از: 1- عمق آيه «ما ينطق عن الهوى» را نمى دانستند و گاه موضعگيرى مى كردند تا اينكه در زمان فوت و پس از فوت حضرت پيامبر صلى الله عليه و آله بهره گيرى كردند.

2- تبيين معارف و فقه و تفسير آيات بايد پس از فوت پيامبر از منابع مطمئن اخذ مى شد كه بى توجهى شد. دليل مهم آن عدم توجه به حديث ثقلين بود.

3- پس از رسول خدا اجتهاد در مقابل نص قوت گرفت و استحسان به جاى اجتهاد واقعى نشست- بايد براى تقريب، فتاواى مستخرجه از استحسان را جدا نمود.

4- حاكمان از سده دوم به بعد به منظور سوء استفاده، جعل حديث كردند كه بايد احاديث مجعول به دقت شناسايى شوند.

5- بى اطلاعى فرقه ها و مذاهب از عقايد و آراء يكديگر، موجب كدورت هايى

ص: 173

شده است و بايد با آن مبارزه شود.

4) واعظ زاده خراسانى، محمد/ پايه ها و راههاى تقريب مذاهب منظور از پايه هاى تقريب، اصولى است كه مذاهب مى توانند بر آن تكيه كنند. اين اصول عبارتند از: 1- امت اسلامى واحد است و وحدت اساس عزّت مسلمانان است. 2- در اصول اساسى اسلام خلافى بين امت اسلامى نيست مثل توحيد، نماز، حج و ... 3- در دعوت به وحدت ما نبايد مذهبى را كلًا يا جزءً نفى كنيم، بايد اقتداء به سنت صالح از علماى مسلمانان كنيم. 4- مراد از مذاهب اسلامى آنهايى است كه به اصول و اساس عقيدتى و عملى اسلام ايمان دارند و اطاعت از آن اصول، آنان را داخل امت مسلمان مى نمايد.

5- بايد مشتركات و اصول اساسى را هرچند به طور اجمال روشن اند، با تشكيل جلسات بحث، تعيين كرد.

6- با توجه به اينكه معيار كفر و ايمان مشخص شده است، كسى نبايد در اين زمينه داورى و مذهبى را به شرك و الحاد متهم كند.

7- مسائل خلافى بايد به وسيله علماى مذاهب و با تكيه بر منابع متقن روشن شود. 8- بايد منطوق اقوال مذاهب ملاك باشد نه لوازم عبارات آنان. 9- مسائل اختلافى فرعى را نبايد در سطح مسائل اساسى قرار دهيم. 10- بايد باب اجتهاد را در همه مذاهب و در همه مسائل مفتوح بداريم. اما راههاى تقريب شامل امور دهگانه زير مى شود:

بحث در زمينه قرآن و تفسير، روايات و احاديث، رجال و تراجم و تاريخ،

ص: 174

كتب و مؤلفان، كلام و مناظره و ملل و نحل، فقه و اجتهاد، اهل بيت و سادات، صحابه و تابعين، سياست و حكومت، فرهنگ و ميراث فرهنگى. 5) بى آزار شيرازى، عبدالكريم/ مجمع التقريب در مجمع البيان پيامبر با ايجاد وحدت، جامعه اسلامى را بنا نهاد و على هم با ايثار پس از پيامبر به اين روش ادامه داد. اما استعمار با سياست «تفرقه بينداز و حكومت كن» با ايجاد تهمتها و شايعات مسلمانان را ازهم جدا كرده است. يكى از تهمتهاى ناروا به شيعه، تحريف قرآن است و اينكه قرآن ديگرى به نام مصحف فاطمه دارند. در حاليكه علماء بزرگ از شيخ مفيد و طوسى تا امام خمينى همه اين قرآن اعتقاد دارند و از بسيارى از تفاسير اهل سنت استفاده و برخى از آنها را در دانشگاههاى خود تدريس مى كنند. به عنوان نمونه آية اللَّه خامنه اى تفسير فى ظلال القرآن را ترجمه كرده اند و شيوخ اهل سنت هم تفسير مجمع البيان را مورد توجه و استقبال قرار داده اند. نظر دو تن از اساتيد الازهر درباره اين تفسير بيان شده است. شلتوت جنبه آزاد انديشى و تقريب مذاهب را از خصوصيات اين تفسير مى داند.

6) امينى، ابراهيم/ ضرورت وحد امت اسلامى ضرورت وحدت امت اسلامى از نظر قرآن و روايات امرى بديهى است و عدم توجه به ان موجب وهن مسلمانان و تجرّى دشمنان اسلام شده است. قبل از هر چيز بايد وحدت اسلامى و روش وصول به آن را روشن كرد. بايد دانست كه اولًا على رغم اختلافات بين مذاهب، همه به وحدانيت خدا و نبوت پيامبر و بسيارى اعتقادات ديگر پاى بندند و ثانياً مقصود از وحدت اين نيست كه هر مذهبى دست از عقايد خود بردارد.

ما مسلمانان بر اساس تعاليم قرآن موظفيم در برابر سلطه اجانب

ص: 175

بايستيم. مسلمانان داراى امكانات فراوانى هستند كه از آن غافلند دشمنان ما عليرغم اختلافات فراوان، براى مبارزه با ما متحد شده اند. بر علما و خطباست كه نقش عظيم روشنگرى را به عهده گيرند و بر تجديد حيات مسلمانان با افشاى سلاطين جائر و احياى نمازهاى جمعه و جماعت- همچنانكه امام خمينى فرمود- تأكيد كنند. متأسفانه بعضى از عالم نمايان به اين وحدت ضربه مى زنند.

7) الازهرى، عبدالقدوس (استراليا)/ درباره مجمع التقريب با تشكر از جمهورى اسلام و بعثه مقام معظم رهبرى براى تشكيل اين سمينار؛ مهمترين رسالت انبياء بعد توحيد، اتحاد مسلمانان است و دشمنان اسلام هيچ چيزى را به اندازى تفرّق مسلمانان خوش نمى دارند. مسلمانان صدر اسلام با عدّه كم بر دشمنان آن روز چيره شدند و آيات قرآن را تحقق بخشيدند. اما پس از رحلت پيامبر طولى نكشيد كه فرق متعدد با اسامى مختلف به وجود آمد و چنان با هم دشمن شدند كه كمر به قتل يكديگر بستند. سياست جباران هم «تفرقه بينداز و حكومت كن» بود. امروز مسلمانان به خاطر عدم اتحاد در ضعف و سستى زندگى مى كنند. لازم به ذكر است كه امام خمينى در عصر ما به صدايى بلند مسلمانان را به اتحاد فراخواندند.

8) شهيدى، سيد جعفر/ دعوت مسلمانان به وحدت و جلوگيرى از تفرّق آنان دعوت مسلمانان به وحدت امر تازه اى نيست ولى به معناى خاص آن كه ترك اختلافات مذهبى و اخذ مشتركات باشد از يك قرن و نيم پيش، زمانى كه استعمار سايه هاى خود را بر بلاد مسلمين افكند، شروع شد. عده اى از بزرگان اسلامى نداى وحدت سر دادند با آنكه موانعى از جانب عده اى از جمله علماء ديگر بر سر راه

ص: 176

بود بعد از جنگ جهانى دوم عده اى از علماى الازهر دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه را تأسيس كردند كه در آن عده اى از علماى مصر، ايران، عراق و ساير بلاد اسلامى عضويت داشتند. اينكه بعد از گذشت 50 سال از عمرآن، مجمع التقريب در تهران به امر رهبر انقلاب- آية اللَّه خامنه اى- تشكيل شده است. به خاط عدم آشنايى با معانى تقريب عده اى فكر مى كنندهمه بايد دست از مذاهبشان بردارند و عده اى ديگر فكر مى كنند بايد شيعه را كنار گذاشت و سنى شد. اگر تقريب بخواهد عملى شود بايد: 1- ارتباط دائم بين دفتر مركزى و اعضاء برقرار باشد.

2- رابطه بين لجنه و علماء مسلمين از يك طرف و بين علماء و ملت ها از جهت ديگر برقرار باشد.

3- عموم مردم در مورد معناى تقريب توجيه شوند.

4- عموم مردم توجيه شوند كه اختلافات مذهبى به وحدت صدمه نمى زند.

5- وحدت بين امت ها مطرح است نه بين رؤساى دولتها.

6- وحدت مورد نظر وحدتى است كه در در اسلام بود.

7- ملتها آگاه شوند كه وحدت، وحدت سياسى نيست. 8- هدف تقريب، تقويت و تجهيز در برابر سلطه اجانب است. 9) مكارم شيرازى، ناصر/ بايد باب اجتهاد را درهمه مذاهب گشود حج داراى ابعاد گوناگونى است كه از آن جمله بعد فرهنگى آن است و تا از نظر فرهنگى گامى برداشته نشود تقريب محقق نخواهد شد. آيا مى توان باب اجتهاد را مسدود دانست؟ پاسخ آن با دو مسأله زير روشن مى شود. 1- اسلام دين جهانى است و خطابات قرآن بر آن حكايت دارد.

ص: 177

2- جوامع انسانى در حال تحول و تغييرند. آيا اسلام مى تواند دينى جهانى باشد و براى مسائل مُستحدثه پاسخى نداشته باشد؟ امام خمينى قدس سره اصرار داشتند كه با حفظ اصول فقه سنتى، در اجتهاد، زمان و مكان را هم مورد نظر قرار دهند. تحرير الوسيله گواه بر اين موضوع است. اهل بيت هميشه پيروان خود را تشويق به اجتهاد مى كردند و هيچگاه آنان را به سوى قياس و استحسان و ساير دلائل ظنّى نرفتند.

10) جعفريان، رسول/ اخلاقيّات ضد تقريب تعصب مفهومى زشت و تفاهم مفهومى زيباست. تعصب موجب بروز موارد زير مى شود: 1- انزواگزينى.

2- بدبينى غير واقعى (از مصاديق اخلاق ضد تقريب). 3- حساسيت هاى بى مورد.

4- پيوند خوردن اختلافات مذهبى با مسائل قومى. 5- فواصل جغرافيايى (از عوامل رشد اخلاق ضد تقريب) 6- حساسيت در مسائل جزئى و غفلت از مسائل كلى.

7- نگرش به مذاهب ديگر بر اساس توطئه.

11) مولى اسحاق مدنى/ نقش رهبران و جنبشها در تقريب اختلاف بين مذهب جعفرى و مذاهب اهل تسنن بيش از اختلاف فتاواى مذاهب اهل سنت با يكديگر نيست و اين اختلافها نبايد موجب عناد شود. مسأله اصلى بين شيععه و صنى مسأله خلافت بوده است، ما تاريخ را در اين رابطه به سه

ص: 178

دوره تقسيم مى كنيم: 1- از زمان وفات رسول خدا تا بيعت با على عليه السلام.

2- از زمان خلافت على تا انقضاى خلافت اسلامى. 3- سقوت خلافت و آغاز سيطره استعمار.

موضوع دعوا بر سر خلافت تنها در دوره اول بوده و در دوره هاى دوم و سوم شيعه و سنى در برابر مظالم خلفا ايستادگى كردند تا جايى كه بعضى از پيشوايان اهل تسنن هم زندانى و يا تنبيه شدند. در دوره دوم آثار فراوانى در زمينه اين اختلاف ها نمى يابيم. در دوره سوم با گسترش سيطره استعمار، افرادى چون جمال الدين اسدآبادى، اقبال لاهورى، شيخ عبده، ابوالاعلى مودودى، شيخ شلتوت، آية اللَّه بروجردى و ديگران در زمينه تقريب بين مذاهب تلاش كردند تا سرانجام رهبر انقلاب اسلامى به تأسيس مجمع التقريب اقدام نمودند.

12) نقوى، ساجد على/ نقشه هاى استعمار در ايجاد تفرقه در شبه قارّه هند بحث من علمى نيست و بيشتر حول مسائل پاكستان است. فتنه و آوب در مسائل مذهبى در پاكستان به اوج رسيده است. قبلًا در شبه قاره هند همه در كنار هم به سلامت زندگى مى كردند؛ حتى بعضى از هندوها در مراسم عزادارى سيد الشهداء شركت داشتند. اما پس از پيروزى انقلاب اسلامى، استعمار به اختلافات دامن مى زند و از باب «تفرقه بينداز و حكومت كن» مسلمانان را به جان يكديگر مى اندازد. با توجه به علاقه جمهورى اسلامى و نياز شديد به وحدت پيشنهاد مى كند: به مشتركات بيشتر توجه شود، به عقايد يكديگر احترام گزارده شود،

ص: 179

جلسات بحث و گفتگو بيشتر باشد، منحرف و تفرقه افكن شناسايى و طرد شود، تبليغات سوء ديگران خنثى شود، به كوشش هاى مشترك براى پياده كردن احكام اسلامى افزوده شود، توطئه هاى اجانب براى مردم روشن شود.

13) آية اللَّه زاده شيرازى/ درباره تقريب بين مذاهب اى مسلمانان، وحدت كنيد و از اختلافات بپرهيزيد و اگر اختلافى داشتيد با دليل و برهان با آن برخورد كنيد. گذشتگان ما سعه صدر داشتند: شيخ طوسى، سيّد رضى و مرتضى و ديگران چنين بودند. اختلاف، امرى طبيعى است. از زمانى كه ضعف سياسى عارض و دولتهاى كوچك به وجود آمد، باب اجتهاد بسته شد و فقه منجمد گرديد.

اينك كه باب رحمت از طريق مجمع تقريب باز شده بايد علماء ما در اين زمينه بكوشند.

دردانشگاه تهران فقه شافعى و حنفى را تدريس مى كنند و براى تدريس ساير مذاهب هم به زودى اقدام خواهند كرد. ما درد و آرزوهايمان يكى است، بايد همچنان كه در جنگ دوم جهانى هم پيمانان گفتند كه جنگ مسيحيّت عليه نازيسم است اينك وحدت ما، بايد وحدت اسلامى عليه دشمنان ما باشد. اگر ما از هوى و هوس خالى باشيم و با منطق و برهان با مسائل برخورد كنيم مسائلى همچون فلسطين نخواهيم داشت.

14) سبحانى، جعفر/ تقريب، ضرورت مقدس دينى تقريب بين مذاهب اسلامى از آرزويهاى بزرگ است. اسلامى كه جز جاهل غافل و مغرض معاند، با آن مخالفت ندارند. مصائب وارده به آذربايجان از جانب ارمنستان و جنايات در بوسنى و هرزگوين و فلسطين اشغالى بيانگر اين است كه مسلمانان بايد مانند جسد واحد باشند كه چون عضوى به درد آمد ساير اعضاء هم

ص: 180

به درد آيند. ما به همه علماء و بزرگان فكر اعلام مى كنيم كه بايد از اختلاف بپرهيزند و در صف واحد عليه دشمنان قرار گيرند. از وسائل تقريب تمسك به احاديث ائمه اطهار است و حديث ثقلين كه متّفق عليه فريقين است، راهنماى ماست. اگر مسلمانان به ريسمان اهل بيت متمسك شوند بسيارى از اختلافات از بين مى رود. اجتهاد مطلق به معناى رجوع به احاديث اهل بيت است. اهل تشيع همواره از احاديث اهل تسنن استفاده مى كرده اند، اختلاف بين شيعه و سنى تنها در رجوع به صحابه در اخذ آنچه از پيامبر رسيده نيست، اختلاف در اين است كه كداميك از صحابه مورد وثوق بوده اند.

15) جناتى، محمد ابراهيم/ مجمع التقريب بين مذاهب اسلامى در اين مقاله حول موضوعات چهارگانه زير بحث شده است: 1- اهميت تقريب و تأكيد علماء فريقين از دانشمندان الازهر تا آية اللَّه بروجردى و اينك رهبر انقلاب اسلامى. 2- ثمرات تقريب كه به 11 مورد اشاره شده است.

3- شرائط پيروزى در تقريب كه با ذكر نمونه هايى (از جمله توجه شيخ شلتوت به فقه جعفرى) به بيش از 15 مورد اشاره شده است.

4- عناصر تقريب كه به پنج مورد اشارت رفته است. در پايان پيشنهاد شده كه دانشگاههاى كشورهاى اسلامى همچنان كه در قم به تدريس فقه و اصول مقارن مشغولند مراكز بحث مشابهى را تأسيس نمايند.

ص:181

دومين سمينار مجمع التقريب در مكه مكرمه با قرائت قطعنامه زير كه مورد تأييد و تصويب حاضران قرار گرفت پايان يافت، متن قطعنامه كه به زبانهاى عربى و انگليسى و فارسى منتشر گردد بدين شرح است: بسم اللَّه الرحمن الرحيم واعتصموا بحبل اللَّه جميعاً ولاتفرقوا با سپاس خداوند متعال و درود بر پيامبر عظيم الشأن اسلام و ائمه اطهار و صحابه اخيار دومين سمينار جهانى «مجمع التقريب بين المذاهب الاسلاميه» در تاريخ دوم و سوم ذى الحجة الحرام 1412 ه ق برابر با 13 و 14/ 3/ 71 ه ش در مكه مكرمه برگزار گرديد، و طى دو جلسه عمومى و سه كمسيون به نامهاى: 1- كتاب و سنت. 2- سياست و حكومت.

3- ميراث فرهنگى.

به كار خود پايان داد. در اين سمينار متجاوز از سيصد دانشمند و متفكر مسلمان از بيست و پنج كشور شركت داشتند. سمينار سومين سالگرد ارتحال حضرت امام خمينى بنيانگزار جمهورى اسلامى ايران را گرامى داشت و در پايان قطعنامه اى به شرح زير مورد تصويب و تأئيد شركت كنندگان قرار گرفت: 1- از جمهورى اسلامى ايران و رهبر عاليقدر حضرت آية اللَّه امام خامنه اى كه موجبات اين گردهمايى را فراهم آوردند سپاسگزارى مى شود.

ص: 182

2- همه پيروان مذاهب اسلامى، كه در اصول عقايد و عبادات و ضروريات دين با هم مشتركند و داراى يك كتاب و يك قبله هستند از امت اسلام بشمار مى آيند و امت واحد را تشكيل مى دهند.

3- تهمت شرك و كفر و يا نسبت عقيده تحريف و تبديل قرآن كريم به هريك از پيروان مذاهب ياد شده موجب انحراف از صراط مستقيم و باعث تفرقه ميان امت اسلام و كمك به اجانب و استعمارگران است. 4- اختلاف مذاهب در غير مسائل مربوط به اصول اعتقادى و مسائل ضرورى كه ناشى از اجتهاد است، هيچگونه زيانى به برادرى و اخوت اسلامى وارد نمى آورد. 5- مجمع التقريب از همه علماء و پيشوايان جهان اسلام مى خواهد كه به هميارى اين مجمع اختلافات خود را دوستانه مورد بحث و تحقيق قرار دهند، باشد كه نتايج اين بررسى ها در مجله «رسالة التقريب» منعكس گردد. 6- از انتشارات كتب تفرقه انگيز و هرگونه نشريه ضد تقريب در تمام كشورهاى اسلامى جداً جلوگيرى شود.

7- مسلمين جهان هفته وحدت را كه با سالروز وحدت حضرت رسول اكرم (ص) همزمان مى باشد هر ساله ارج نهند.

8- بايد از درگيريهاى مذهبى و تعصب جاهلانه و كشمكشهاى خشونت آميز در سراسر جهان اسلام پيشگيرى جدى به عمل آيد. 9- سمينار تقريب همه ساله با آمادگى قبلى در جوار بيت اللَّه الحرام در دوم ذى الحجه برگزار گردد و اين روز به نام «روز تقريب مذاهب» نامگذارى شود. 10- سمينار، جمع آورى روايات مشترك ميان دو طائفه بزرگ اسلام و تدوين تفسير و تاريخ صحيح و دور از تعصبات فرقه اى و نيز تدوين فقه مقارن به منظور تقريب مذاهب و وحدت امت اسلامى را مورد تأكيد قرار مى دهد، و محققان مذاهب

ص: 183

مختلف اسلامى را به همكارى در اين مهم دعوت مى كند. 11- كشتار مسلمانان بوسنى و هرزگوين، مردم با خاسته آذربايجان شوروى سابق، قره باغ، نخجوان، كشمير، ميانمار، فلسطين، لبنان و الجزاير از سوى سمينار به شدت محكوم مى گردد، و از تمام دلوتها و ملتهاى اسلامى دعوت مى كند كه به يارى و كمك اين ستمديدگان بپا خيزند.

12- سمينار با نهايت مسرت، حمايت خود را از مسلمانان جمهوريهاى استقلال يافته آسيايى ميانه و افغانستان، كه امام راحل حضرت امام خمينى (قدس سره چنين روزهايى را براى آنها، پيش بينى و آرزو مى كردند، اعلام مى دارد.

والسلام

ص: 184

لبنان حضور داشتند. حضور فعال خبرنگاران رسانه هاى داخلى و بعضاً خارجى قابل توجه بود. پخش قابل ملاحظه اى از سخنرانيها و مطالب به زبان عربى و انگليسى و گاه تركى ترجمه مى شد.

هيأت رئيسه از آية اللَّه امينى از ايران- عبدالوهاب صديقى از انگلستان- احمد دام انجاى از سنگال- حجة الاسلام حكيم، آية اللَّه مكارم شيرازى وحجة الاسلام محمد شريف مهدوى تشكيل يافته بود.

ابتدا حجة الاسلام مهدوى با كسب اجازه از حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى نماينده مقام معظم رهبرى و امير الحجاج به نمايندگى از ايشان مطالبى پيرامون اهميت حج و اثرات اجتماعى، اقتصادى آن بيان داشت و افزود كه در جهان امروز عليه اسلام و مسلمانان توطئه هايى به شكل بسيار پيشرفته انجام مى ود و براى ضربه زدن به اسلام به ايجاد دانشگاه و تربيت افراد متخصّص دست مى زنند. انديشمندان كشورهاى مختلف اسلامى بايد در صدد چاره جويى براى مقابله با اين توطئه ها برآيند. لازم به يادآورى است كه علاوه بر سخنرانيهاى ارائه شده عدّه اى از ميهمانان خارجى اظهار علاقه مى كردند كه در سمينار بحثى داشته باشند. سخنان آنان نه به عنوان مقاله كه گزارشى از مسائل و مشكلات كشورشان بود. اين افراد عمدةً از تاجيسكتان، آذببايجان شوروى سابق و اتريش بودند. در خاتمه قطعنامه اى در 13 بند قرائت شد و به تصويب رسيد.

در اينجا چكيده اى از سخنرانيها و مقالات ارائه شده در انجمن واره (: سمينار) بين المللى حج را مى آوريم و سپس قطعنامه را درج مى كنيم:

ص: 185

رديف عنوان مقاله سخنران يا نويسنده مقاله تعداد صفحات 1 لزوم حفظ آثار اماكن ... استاد على دوانى از ايران 5 2 قطعنامه سمينار حج 1412 مكه مكرمه 3 3 الحج فى السنة محمد واعظ زاده خراسانى 75 4 حج و حكومت اسلامى عبدالسلام آدم از غنا 10 5 مقاله اى پيرامون حج محمد ابراهيم جناتى 5 6 حج و مشكلات اقتصادى امت اسلامى ابراهيم زاكزاكى از نيجريه 8 7 اهميت حج در اسلام و ضرورت اتحاد محمد معظم احمد از هند 7 8 حرمين در قرآن و حديث عبدالقدوس الازهرى 3 9 حج از ابعاد مختلف اجتماعى سياسى محمد عبايى خراسانى 20 10 اسلام و مسألة صيانة الآثار الاسلاميه محمد عبايى خراسانى 8 11 نگرش كوتاه به تبيين حج محمد جواد حجتى كرمانى 40 12 دور الحج فى تحقيق القيادة الموحدة عباسعلى عميد زنجانى 8 13 پيرامون حج احمد دام انجاى از سنگارل 6 14 اتمام الحج فى مدلول ولاجدال دكتر سيد محمد باقر حجتى 40

ص: 186

چكيده مقالات 1) آدم، عبدالسلام/ حج و كشورهاى اسلامى در سيستم به اصطلاح چند قطبى حقيقت اين است كه در جهان امروز مسلمانان با داشتن منابع سرشار و نيروى انسانى فراوان، بسيار از يكديگر دور افتاده اند. آنها براى تأمين احتياج خودشان، به بيگانگان متكى شده اند. آمريكا و متحدانش براى غارت مسلمانان تخم تفرقه مى پاشند.

وضعيت الجزاير، محاكمه دو ليبيايى به جرم دست داشتن در سقوت هواپيماى آمريكايى- انگليسى. شرائط در فلسطين اشغالى، جنوب لبنان و ساير جاها، نمونه هاى آن است. زمان آن فرارسيده كه مسلمانان بپا خيزند. ما در غنا نمى توانيم حزب اللَّه تشكيل دهيم. حزب اللَّه است كه پشت آمريكا را مى لرزادند. آمريكا در حاليكه مى خواهد جلوى گسترش اسلام را بگيرد براى تبليغ مسيحيت سرمايه گذارى مى كند. 2) حجتى، محمد باقر/ دلائلى در معناى «ولا جدال فى الحج» در اين مقاله با بيان مفهوم اصطلاحى جدل و ذكر جدل و مجادله در قرآن و احاديث چنين نتيجه گيرى مى شود كه جدالِ نهى شده جدالى است كه در غير طاعت خدا باشد. در حاليكه جداليكه مربوط به مشكلات اعتقادى جامعه اسلامى و يا فرياد مسلمانان در ارتباط با گرفتاريهاى آنان باشد نه تنها نهى نشده كه به آن امر و تأكيد شده است. بنابراين شعارهاى مرگ بر آمريكا و مرگ بر اسرائيل منطبق با روح اسلام و مناسك حج است و جدال در مسيل طاعت و عبادت و نجات مسلمانان از چنگال تجاوز است.

ص: 187

3) حجتى كرمانى، محمد جواد/ نگرشى كوتاه به تبيين حج اين مقاله در پنج بخش به موضوعات زير پرداخته است: در بخش اول با عنوان تبيين حج، اين فريضه بزرگ از ديدگاه هاى اجتماعى، اقتصادى، عبادى، سياسى و ...

مورد بحث قرار گيرد. در بخش دوم مناسك حج به ترتيب بررسى مى شود. در بخش سوم منتخبى از آيات حج و در بخش چهارم منتخبى از روايات حج آمده است. و در آخرين بخش تشكيل يك مركز دائمى تحقيقات حج با وظايف خاصى براى دبيرخانه آن پيشنهاد داده شده است.

4) جنّاتى، محمد ابراهيم/ مقاله اى پيرامون حج «بيت عتيق» خانه است كه حتى قبل از حضرت آدم مورد توجه بوده است. انبياى الهى به ويژه ابراهيم و اسماعيل در بنا و حفظ خانه كوشيدند. هركس عمداً حج نگزارد يهودى و نصرانى مرده است، اسرار عظيم حج در آيات و روايت فروان است. امت اسلامى از اين اجتماع عظيم بايد نهايت استفاده را بنمايد. 5) عبائى خراسانى/ حج از ابعاد مختلف بويژه اجتماعى و سياسى توجه اسلام به مسائل سياسى و اجتماعى در حج از اهميت ويژه اى برخوردار است. حملات صدام به جمهورى اسلامى ايران و اسرائيل به فلسطين و به لبنان چرا نبايد در حج مطرح شود. حج بدون توجه به مسائل اجتماعى چه خاصيتى مى تواند داشته باشد. حج جايگاه مناسبى براى حلّ مشكلات مسلمانان است. 6) دام انجاى، احمد/ پيرامون اهميت حج

ص: 188

حج از موضوعات مهمى است كه به ظاهر آن توجه شده و به عمق آن توجهى نمى شود. امام خمينى امت اسلامى را به اين امر مهم هشدار داده و به مردم ابلاغ كرد كه به معناى واقعى حج كه در قرآن آمده است توجه كنند. جمهورى اسلامى عملا به دنيا نشان داد كه با پرهيز از تفرقه چگونه بايد در برابر دشمنان ايستاد ارزش اقتصادى حج از ساير ابعاد آن كمتر نيست. 7) دوانى، على/ لزوم حفظ آثار و اماكن و ابنيه تاريخى اسلام و در حرمين شريفين.

آثار بازمانده و ميراث فرهنگى هر ملت نشان دهنده ويژگيها و مختصات آن ملت است كه معمولًا در كتابخانه ها و موزه ها نگاهدارى مى شود. حرمين شريفين كه متعلق به همه مسلمانان است و محل هاى بين مكه و مدينه كه در آن حوادث تاريخ اسلام جريان داشته است يا به كلى خراب شده و يا در شرف نابودى است و هيچكس هم نيست كه جلوى آن را بگيرد و يا حساسيت نشان بدهد. علماى اسلام مسؤول حفظ اين ثروتهاى ارزشمند تاريخى اسلام هستند.

8) عميد زنجانى، عباسعلى/ حج وسيله اى براى نمايش قدرت و حاكميت اسلام بازنگرى در آرمان حج ابراهيمى از مهمترين مسائل است. حج كانون قدرت است و نبايد آن را به شيوه جاهلى برگرداند. حج با داشتن بار سياسى و ابعاد مختلف اجتماعى- اقتصادى مى تواند هر سال تحول ايجاد كند. توطئه استعمار در جلوگيرى از انجام حج نيست، بلكه با استبدال و بى محتوا كردن آن سعى كرده به مقصود خود برسد. ويژگى هاى حج رسول اللَّه و بازنگرى در حج از ديگر فصل هاى اين مقاله است.

ص: 189

قطعنامه پنجمين سمينار بين المللى حج در سال 1371 ه ش مكه مكرمه بسم اللَّه الرحمن الرحيم جعل اللَّه الكعبة البيت الحرام قياماً للناس خداوند تبارك و تعالى كعبه را مركزى براى قيام مسلمين قرار داد و حج به عنوان مهمترين مصداق اين قيام بر محور خانه خدا تشريع گرديد. مردم مسلمان از سراسر جهان و از دور و نزديك با لبيك دعوت حق، به سوى اين نقطه مقدس «بيت اللَّه الحرام» سرازير مى شوند و اقيانوس عظيمى از انسانهاى مؤمن به وجود مى آورند تا شاهد تحقق دستاوردهاى عظيم و منافع جمعى و همگانى اين قيام بزرگ و مقدس باشند (ليشهدوا منافع لهم) از اين رو حج قايمى است براى متجلى كردن قدرت و عظمت و شكوه اسلام، جايگاهى است براى حركت مسلمانان، هنگامه اى است براى حل و فصل مشكلات در سرزمين پهناور اسلام، مركزى است براى اعلان برائت از مشركان در سرزمين پهناور اسلام، مركزى است براى اعلان برائت از مشركان و محلى است براى بسيج حداكثر توان و قدرت مسلمانان به منظور متوقف ساختن خطرات و تهديدات و آزاد سازى جهان اسلام از سلطه سردمداران كفر و شرك در جهان. از اينرو ما شركت كنندگان در پنجمين سمينار حج مكه مكرمه با الهام از اين

ص: 190

رهنمودهاى قرآن و پيروى از سنت مبارك محمدى در احياى حج ابراهيمى و نيز با توجه به رهنمودهاى احياگر اسلام ناب محمدى حضرت امام خمينى (ره) و فرموده هاى رهبر انقلاب اسلامى حضرت آية اللَّه خامنه اى و با توجه به شرايط حسّاس كنونى موارد زير را تصويب و جهان اسلام را به پاى بندى نسبت به آنها فرا مى خوانيم:

1- شكرت كنندگان در گردهمايى حج مكه مكرمه، توجه حج گزاران جهان اسلام را به تعاليم حياتبخش حج ابراهيمى جلب و از آنان مى خواهند تا با تبعيت از سنت پاك محمدى، حج ابراهيمى را احيا كنند و آن را به سرفصل نوينى در تحولات سياسى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى جهان اسلام مبدّل سازند.

2- در شرايطى كه دشمنان اسلام به ويژه شيطان بزرگ و آمريكاى جنايتكار و صهيونيزم جهانى با تمام امكانات كمر به نابودى اسلام ناب بسته اند، بر سفيران جهان اسلام است كه يكپارچه به حركت در آيند و با اظهار برائت از سردمداران كفر جهانى و صهيونيزم بين الملل، مسلمين را نسبت به خطرى كه آنان را تهديد مى كند. آگاه و هوشيار سازند.

3- تحقق وحدت اسلامى و پرهيز از هرگونه اختلافات ميان مسلمين ضرورى ترين وظيفه اسلامى همه مسلمين است، ما اعلام مى كنيم كه بازگشت كه عظمت تمدن اسلامى در گرو تحقق اين وحدت باشد. از اينرو انجام مقدمات علمى در اين زمينه را در سطوح مختلف اعم از دانشمندان، مسؤولان و توده هاى مردم ضرورتى اجتناب ناپذير مى دانيم. 4- علماء و دانشمندان شركت كننده در سمينار حج همچنان پيروزى انقال اسلامى در ايران به رهبرى امام خمينى (ره) را نقطه عطفى اساسى در تحولات جهان اسلام و بازگشت مسلمين به سوى اسلام ناب محمدى مى دانند و از نظام

ص: 191

جمهورى اسلامى ايران به عنوان پايگاه اسلم اصيل در دوران معاصر ياد كرده و بر ضرورت اطاعت از رهبر انقلاب اسلامى حضرت آية اللَّه خامنه اى تأكيد مى كنند. ما تمسك به ولايت فقيه و اطاعت از رهبرى انقلاب را مهمترين و اساسى ترين راهنماى تحقق وحدت و يكپارچگى جهان اسلام و اعاده تمدن اسلامى مى دانيم. 5- ما از حكومت هاى كشورهاى مسلمان مى خواهيم در برابر دخالتهاى آمريكا در كشورهاى اسلامى كه تحت پوشش نظم نوين جهانى با سوء استفاده از سازمانهاى بين المللى صورت مى گيرد، به طور يكپارچه موضع گيرى مى كنند و چهره كريه آمريكا را در پايمال كردند حقوق بشر [كه حتى در ميان شهروندان خود از اعمال سياستهاى تبعيض نژادى در مورد سياه پوستان و رنگين پوستان، ابايى ندارد] به طور جدّى افشا كنند.

6- علما و انديشمندان جهان اسلام خطرات رو به گسترش ناشى از سياست تهاجم فرهنگى غرب به جهان اسلام را به مسلمانان هشدار مى دهند و خواهان رويارويى جدى مسلمين با اين توطئه خطرناك هستند همانگونه كه امام خمينى (ره) با صدور حكم ارتداد سلمان رشدى نويسنده كتاب موهن آيات شيطانى از اين توطئه شيطانى غرب پرده برداشت و پرچمدار مقابله با اين تهاجم جديد غرب شد كه انديشه دينى و اسلام ناب را هدف قرار داده است. 7- با توجه به اهميت و حساسيت اماكن مقدس اسلامى براى عموم مسلمين جهان، از مسؤولان امر در كشورهاى اسلامى مى خواهيم در مورد اين اماكن به گونه اى عمل كنند كه اعتقادات تمام مسلمانان در نظر گرفته شود و نسبت به حفظ حرمت اين اماكن و آثار دينى نهايت تلاش و جديت صورت گيرد. 8- گردهمايى حج مكه مكرمه توجه جهان اسلام را به طور جدى به كشتار

ص: 192

مسلمانان بوسنى و هرزگوين در اروپا و كشتار و آوارگى مسلمانان ميانمار و كشمير در آسيا جلب مى كند و كشورهاى اسلامى و مجامع بين المللى را به اقدام فورى فرا مى خواند.

اين گردهمايى همچنين كشتار مسلمانان جمهورى آذربايجان توسط ارتش ارمنستان را محكوم مى كند و هيچگونه تغيير جغرافيايى را در اين جمهورى نمى پذيرد و كوتاهى محافل غربى و بين المللى و محافل انسانى و حقوق بشر را در پايان بخشيدن به اين فجايع تكان دهنده محكوم مى كند. 9- سمينار حج مكه مكرمه جهان اسلام را به حمايت جدى و همه جانبه از انتفاضه مباركه اسلامى فلسطين فرامى خواند و خواهان بسيج همه امكانات مادى و معنوى مسلمين در جهت طرح اسلامى آزادسازى سرزمين هاى تحت اشغال رژيم صهيونيستى است. از اينرو ما هرگونه مذاكره و مصالحه با رژيم اشغالگر قدس در هر شكل و قالب ديكته شده از سوى استكبار جهانى منجمله كنفرانس صلح را محكوم مى كنيم. 10- شركت كنندگان در سمينار حج مكه مكرمه، حمايت خود را از جنبش مقاومت اسلامى ضد صهيونيست در جنوب لبنان و ايثارگريهاى اين جنبش و مردم اين منطقه در رويارويى با اشغالگران صهيونيست اعلام مى كند و توجه جهان اسلام را به جنايت تكان دهنده اين اشغالگران در منطقه، جلب مى نمايد و خواستار واكنش يكپارچه و عملى براى جلوگيرى از ادامه اين گونه جنايات است.

11- شركت كنندگان در كنفرانس حج مكه مكرمه پيروزى جهاد طولانى مجاهدان افغانى را به ملت مسلمان افغانستان و امت اسلامى تبريك مى گويند و آنرا دستاوردى متعلق به تمام امت اسلام مى دانند و لذا از برادران مجاهد سختكوش خود در افغانستان مى خواهند كه با وحدت و يكپارچگى نسبت به حفظ اصول و

ص: 193

مواضع اسلامى و انقلابى نهضت خود هشيارى كامل بخرج دهند.

12- از آنجا كه احترام به آراء ملت و پذيرفتن نتائج آن نخستين مسؤوليت حكومتهاست لذا كنفرانس مكه از هيأت حاكمه الجزائر مى خواهد به نتائج انتخابات آزاد كشور و انتقال قانونى قدرت به منتخبان ملت پايبند باشند.

13- ما شركت كنندگان كنفرانس حج مكه مكرمه، ضمن گراميداشت ياد رهبر كبير انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى (ره)، تحقق پيش بينى ايشان در فروپاشى نظام الحادى ماركسيستى و استقلال جمهوريهاى مسلمان نشين آسياى ميانه را شادباش گفته و بازگشت اين عزيزان را به آغوش اسلام گرامى مى داريم.

والسلام

ص: 194

و به دنبال بحث و مشورت و سخنرانى از رهبر معظم انقلاب خواستند تا دبيرخانه اى دائمى جهت رسيدگى به امور مربوط تشكيل شود كه ايشان نيز پذيرفتند. هدف از تشكيل اين دبيرخانه عبارت بود از:

1- ايجاد پناهگاه و مركزى براى متشكل نمودن شيعيان.

2- كمك و حماليت از شعيان در حدّ توان.

دبير خانه مجمع توسط رهبر انقلاب انتخاب مى شود، مركز اصلى آن در تهران است. مجمع يك شورايعالى 15 نفره دارد كه اكثريت آنان از جمهورى اسلامى ايران و تعدادى هم از ساير كشورهاى اسلامى مى باشند. بخش ديگر آن مجمع عمومى است كه مى تواند 200 تا 300 نفر عضو داشته باشد.

دومين سخنران اين جلسه حضرت آية اللَّه حكيم نائب رئيس مجمع بودند و در عكس

ص: 195

زمينه دو موضوع وحدت اسلامى و اوضاع پيروان اهل بيت عليهم السلام در عراق مطالبى به اين شرح ارائه فرمودند: بر اساس آيات متعددى كه در جنبه هاى مختلف از معصومين عليهم السلام نقل شده است امت اسامى دعوت به وحدت شده اند. شيعيان در عراق ظاهراً و براساس آمار رسمى 25% جمعيت را تشكيل مى دهند امّا بر اساس آمار دقيق جمعيت شيعيان بين 60% تا 70% مى باشد هرچند كه 75% نيز گفته شده است. به اينطريق اكثريت جمعيت را شيعيان تشكيل مى دهند و در هر صورت با برادران ديگر مذاهب به طور مسالمت آميزى زندگى مى نمايند.

موضوع مهم ديگر وحدت بين علماى شيعه و اهل سنت مى باشد. به گواه تاريخ در مبارزه با انگليسيها و استعمار، علماى شيعه و سنى هر دو نقش عمده داشتند و تعدادى از علماى اهل سنت در همين رابطه به شهادت رسيده اند؛ وحدت علما در عراق در مبارزه با كمونيسم نيز وجود داشته است. استعمار در عراق حاكمان ضد اسلام، ضد آزادى و حامى عقايد ميشل عفلق را بر مردم مسلط كرد و آنها نيز به تفرقه بين تشيع و تسنن دامن زدند.

سومين سخنران علامه سيد ساجد نقوى رهبر شيعيان پاكستان بود كه مطالبى به اين شرح بيان داشتند:

شيعيان باعث تشكيل حكومت پاكستان شدند، محمد على جناح و همراهان ايشان همگى شيعه بودند، كمك هاى جنسى و مالى براى تشكيل حكومت توسط شيعيان تأمين شد، در پاكستان رابطه بين تشيع و تسنن بسيار خوب است فقط گروه اندكى وهابى و تنگ نظر وجود دارند كه مى خواهند بين امت اسلامى پاكستان تفرقه بيندازند. اين گروه در زمان ضياء الحق با اينكه

ص: 196

رابطه اش در ظاهر با جمهورى اسلامى خوب بود، رشد كرد. اينها در آن زمان از تمام امكانات استفاده و در برخى از شهرستانها مساجد را تسخير كردند، اين گروه اندك نه تنها با شيعيان بلكه با ساير مذاهب رابطه خوبى ندارند.

چهارمين سخنران آقاى دكتر معصومى از كشور افغانستان بودند كه به مسائل زير اشاره كردند: پنج تا هفت ميليون شيعه در افغانستان داريم كه در نقاط مختلف و از قبايل مختلف تشكيل شده اند. شيعيان در پنج نبرد عمده مورد تجاوز قرار گرفته و مبارزه نموده اند:

1- تجاوز نظامى و توطئه هاى سياسى انگليس كه قرار گرفتن شيعيان در يك منطقه خشك بخشى از اين توطئه مى باشد. 2- استبداد شديد داخلى و مبارزه با شاهان مخصوصاً با عبدالرحمن خان، سردار هاشم خان و داود خان، اين ظالمان تا جاييكه قدرت داشتند به شيعيان ستم كردند. 3- تجاوز فرهنگى و نظامى روسها به افغانستان.

4- مداخله آمريكايى ها در افغانستان.

5- تحجّر مذهبى كه مشكل اصلى همه مسلمانان از جمله شيعيان در جهان و افغانستان است. بين حقيقت و واقعيت شيعه فرق است. و تا زمانيكه اين فاصله وجود داشته باشد حقيقت شيعه شناخته نمى شود. پنجمين سخنران آقاى اسماعيل طريق پيما از جمهورى آذربايجان بودند كه مطالبى به اين شرح ارائه كردند: پس از الحاق آذربايجان به روسيه در سال 1828 ميلادى

ص: 197

طبق معاهده تركمنچاى و پس از اشغال آن توسط روسيه تزارى با مذهب به شدت مبارزه شد. حكومت در آذربايجان كه بيش از 70% جمعيت آن را شيعيان تشكيل مى دهند همشيه سعى در تجاوز و فشار براى نابودى شيعه داشته است. علماى بسيار مجاهدى در آذربايجان بوده اند كه با اين حكومت مبازره كرده اند و براى زنده نگه داشتن اسلام زحمت فراوانى كشيده اند. پس از استقرار نظام ماركسيستى تفرقه بين تشيع و تسنن يكى از اهداف حكومت بوده است. در سال 1933 ميلادى دولت جمعيتى به نام «كشف حجاب» را تأسيس كرد و با بى آبرويى بسيار حجاب را از سر زنان برداشت و جمعيت ضد خدايى تشكيل داد و در تمام مؤسسات و مجامع از آن حمايت كرد. مراسم مذهبى بسيار محرمانه در خانه هاى دربسته و يا كوه و دشت و بيابان و دور از انظار مأموران حكومتى برگزار مى شد. پس از سقوط رژيم منحوس كمونيستى ما در آذربايجان حزبى را تحت عنوان «حزب اسلامى» تأسيس كرديم كه تا كنون فعاليت هاى قابل توجهى داشته است. از جمله لايحه اى در حد قانون اساسى پيشنهاد كرده كه در آن بر اسلامى كردن حكومت و آزادى دين و مذهب تاكيد شده است. ششمين سخنران آقاى سيد محمد حسن الامين قاضى جعفرى صيدا بودند كه در مورد اوضاع شيعان مطالبى به سمع حضار رسانيدند.

هفتمين سخنران استاد ابراهيم زاكزاكى از علماى كشور نيجريه بودند كه بيان داشتند: قبل از انقلاب اسلامى غير از تعدادى از شيعيان لبنانى و آسيايى خبرى از تشيع در آفريقا نبود و كتب و جزوات مناسبى

ص: 198

هم در رابطه با تشيع يافت نمى شد. البته در آفريقا طريقه صوفيگرى وجود داشت كه گرايش به اهل بيت عليهم السلام داشتند و خود را از نسل و نوادگان امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام مى دانستند. پس از پيروزى انقلاب كتب و جزوات فراوانى براى تشريح و تبليغ شيعه به آفريقا وارد شد و تعداد زيادى دانشمند جهت فرا گرفتن علوم اسلامى به ايران اعزام شدند و در بازگشت از ايران شروع به تبليغ و معرفى اهل بيت عليهم السلام كردند و هم اكنون مدارس اهل البيت عليهم السلام در كشورهاى غنا و سيرالئون فعال هستند.

در حال حاضر هر انقلابى مسلمان در آفريقا، شيعه شناخته مى شود. هشتمين سخنران آقاى صفر جدشكند از مسلمانان تركيه و آلمان بود كه به تاريخچه و نحوه فعاليت گروههاى شيعى در كشورهاى تركيه، آلمان و اتريش پرداخت و گزارشى از فعاليت آنان ارائه كرد. آخرين سخنران اين جلسه آقاى سيد شميم احمد الحسن از هندوستان بود كه گزارشى از تشيع و برادران شيعه و حوزه هاى علميه در هندوستان به سمع حضار رسانيد و خواستار همكاريهاى دو جانبه، تبادل تجارب و بكارگيرى مسلمانان شيعه متخصص در جمهورى اسلامى ايران شد.

ص:199

با توجه به گسترش موج اسلام خواهى و علاقه شديد مسلمانان كشورهاى اسلامى به تغيير نظام حكومتى و تشكيل حكومت اسلامى و عنايت به اين نكته كه اعتقاد به تبعيت از ولى امر (ولايت فقيه) ويژه اهل تشيع نيست، بلكه ريشه در قرآن و سنت دارد، طرح كلى برگزارى سمينار «مدينه، نخستين پايگاه حكومت اسلامى» تدوين گرديد. مدينه منوره بهترين و مناسب ترين مكان برپايى اين سمينار بود. زيرا مرقد مطهر رسول خدا مؤسس اولين حكومت اسلامى و همچنين محل تأسيس آن شهر مقدس مدينه، از نظر معنوى، روانى و تبليغاتى از تأثير بسزايى برخوردار است. پس از تهيه طرح سمينار و تصويب نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج طى يك برنامه ريزى منظم، اين سمينار در تاريخ 3/ 4/ 71 در محل اجتماعات بعثه تشكيل گرديد.

در اين سمينار تعداد كثيرى از علماء اهل سنّت و نيز شخصيتهاى شيعه شركت كردند. مطالب متناسب با موضوع سمينار جهت تهيه تراكت و پلاكارد از قرآن كريم، بيانات امام راحل قدس سره و مقام معظم رهبرى انتخاب گرديد و با هماهنگى روابط عمومى با زيبايى خاصى تنظيم و نوشته شد و در محل هاى مناسب نصب گرديد. مطالب و موضوعات و شعر و قطعه هاى ادبى به زبان فارسى و عربى براى استفاده در خلال برنامه هاى سمينار تهيه شد و به نحو احسن مورد بهره بردارى قرار گرفت.

تزئين سالن به گونه اى آبرومند صورت گرفته بود تا از مراسم فيلم بردارى شود و در شعاع بيشتر و در كشورهاى ديگر نيز قابل استفاده باشد. عنوان

ص: 200

كلى سمينار به سه زبان فارسى، عربى و انگليسى تهيه شد و روى تراكت نصب شده بر تريبون، قيد اهل سنت اضافه گرديد و مطالبى كه در خلال برنامه ها توسط عكس مجرى قرائت مى گرديد به دو زبان فارسى و عربى بيان مى شد.

هيأت رئيسه اى مركب از آقايان مولوى اسحاق مدنى (رئيس) و مولوى محبى، حاجى آخوند اونق، مولوى موحدى، ماموستا محمد امين راستى، در جايگاه خود مستقر شد. سخنرانان از چهار منطقه اهل سنت ايران با صلاحديد شوراى روحانيت اهل سنتِ ميهمان بعثه و نظر نهائى واحد سنت انتخاب شدند.

1- كردستان استاد محمد صالح ابراهيمى

ص: 201

2- سيستان و بلوچستان مولوى عبد الصمد ساداتى. 3- تركمن صحرا حاجى آخوند عبدالرزاق رهبر.

4- خراسان مولوى مصطفى حسينى.

با توجه به عنايت خاص نماينده محترم ولى فقيه به برگزارى سمينار، خود ايشان تقبل كردند كه علاوه بر حضور در جمع اهل سنت، به عنوان سخنران اصلى بياناتى ايراد دارند. سمينار صبح روز 2/ 4/ 71 در سالن اجتماعات بعثه (مدينه منوره) با اعلام برنامه و تلاوت آياتى از كلام اللَّه مجيد آغاز به كار كرد.

پس از استقرار هيأت رئيسه، مسؤول محترم واحد اهل سنت جناب حجة الاسلام ابوالقاسمى ضمن خوشامدگويى به حاضران، اهداف كلى برپايى سمينار را برشمرد.

سپس آقاى مولوى اسحاق مدنى به عنوان رئيس سمينار مطالبى بيان داشت و اعتقاد به اصل ولايت فقيه را منحصر در معتقدات اهل تشيع ندانست بلكه آن را از اعتقادات مشترك فريقين بر شمرد و افزود ولايت فقيه دقيقاً همان ولايت امر است كه در قرآن و سنت نبوى صلى الله عليه و آله به آن تصريح شده است.

آنگاه نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى حجة الاسلام والمسلمين جناب آقاى محمدى رى شهرى ضمن تشكر و قدردانى از دست اندركاران برپايى سمينار و قدردانى از برادران اهل سنت كه در بهترين مكان يعنى مدينه منوره بحث حساس و سرنوشت ساز و اساسى حكومت اسلامى را مطرح ساختند و بار ديگر، بيعت خويش را با ولايت امر تجديد كردند، ضرورت تشكيل حكومت اسلامى جهت اجراى احكام اسلام در كشورهاى اسلامى را تشريح و با تمسك به آيات قرآن و احاديث شريف اصل ولايت امر و تبعيت از ولايت فقيه را تبيين كردند و

ص: 202

آنرا از كمال حج دانستند.

سخنرانان ديگر جلسه عبارت بودند از آقايان: 1- استاد محمد صالح ابراهيمى: حكومت رسول اللَّه صلى الله عليه و آله در مدينه منوره به عنوان اسوه اى حسنه. 2- مولوى عبد الصمد ساداتى: ويژگى هاى حكومت پيامبر صلى الله عليه و آله در مدينه.

3- مولوى حسينى: گسترش موج اسلام خواهى و رابطه آن با جمهورى اسلامى.

4- آقاى حاج آخوند عبد الرزاق رهبر: موضوع اصلى سمينار.

سمينار در ساعت 30/ 11 با اعلام گراميداشت ياد امام قدس سره و تجديد بيعت با مقام معظم رهبرى پايان يافت.

ص: 203

كبوتران خونين بال حرم

ص: 204

دينشان ترجيح نخواهند داد و به كورى چشم دشمنان، جان بركف و بى باك در تمام حالات از ارزشهاى اسلام دفاع خواهند كرد.

عكس اين مراسم با سينه زنى و نوحه خوانى و عزادارى پايان يافت.

ص: 205

وضعيت برادران دينى آگاه كردند. مسلماً چنين سمينارها و جلسه ها در حاشيه مراسم حج، سنّت حسنه اى است كه اگر از سوى كشورهاى مختلف اسلامى با برنامه ريزى و جهت گيرى صحيح انجام شود گامى مثبت در جهت رسيدن به اهداف والاى حج خواهد بود. برخى از اين تجمعات با عنوان هاى زير برگزار شد: 1- گردهمايىِ شبِ آسياى ميانه.

2- گردهمايىِ شبِ آذربايجان. 3- گردهمايىِ شبِ عراق.

4- گردهمايىِ شبِ كشمير.

5- گردهمايىِ شبِ افغانستان.

6- گردهمايىِ شبِ لبنان و فلسطين.

ص: 206

آنگاه آقاى مهدوى سخنران جلسه ضمن تشريح خدماتى كه جمهورى اسلامى ايران به مناطق سنّى نشين در اين كشور كرده است گفت:

همزيستى مسالمت آميز و برادرى شيعه و سنّى در كشور ايران مى تواند الگوى مناسبى براى همه كشورها و فرق اسلامى بابشد زيرا در اين كشور برادران شيعه و سنّى بدون كمترين اختلافى در آرامش كامل در كنار يكديگر زندگى مى كنند.

عكس در پايان فيلمى كه از رحلت امام خمينى (ره) و شركت ميليونها نفر در مراسم تدفين ايشان به نمايش گذاشته شد كه حاضران شديداً تحت تأثير قرار گرفتند.

ص:207

اين مراسم شب چهاردهم ذى حجه مطابق با 15/ 3/ 71 با شركت حجاج آذربايجان كه پس از 70 سال فشار و اختناق به تازگى از بند ظلم و ستم رژيم ماركسيستى شورى رها شده اند برگزار شد. ابتدا آياتى از قرآن مجيد توسط يكى از روحانيان جمهورى آذربايجان تلاوت شد. پس از آن بيانيّه اى پيرامون وضعيت آذربايجان و بحران قره باغ كه در آن از كليه مسلمانان جهان استمداد شده بود كه به زبان آذرى قرائت گرديد. سپس اشعادى توسط يكى از زائران در رثاء امام راحل خوانده شد. در اين جلسه از حضرت آية اللَّه مشكينى جهت سخنرانى دعوت به عمل آمده بود. شركت ايشان در آن مجلس تأثير فراوان در روحيات حاضران گذاشت. معظم له در بياناتشان بر فراگرفتن مناسك حج، اقامه نماز، حفظ حجاب

ص: 208

اسلامى، فراگيرى قرآن، تمسك به اهل بيت عليهم السلام و زنده نگه داشتن خاطره جانبازيهاى شهداء كربلا و سيدالشهداء عليه السلام تأكيد كردند. حضرت آية اللَّه مشكينى با محكوم كردن تجاوزات ارمنستان به مسلمانان آذربايجان، رمز پيروزى مسلمانان را اتحاد و يكپارچگى همه اقشار دانستند و براى نصرت مسلمانان آذربايجان و ملّت فلسطين و آزادى مسلمانان جامو و كشمير دعا كردند.

ص: 209

مكرّمه در تاريخ پنجم ذى حجه مطابق با 16/ 3/ 71 منعقد شد. اين سمينار با حضور علما و شخصيتهاى سياسى و مذهبى از كشورهاى مختلف جهان از جمله بحرين، قطر، مالزى، سودان، استراليا، نيجريه، لبنان، احساء و قطيف (عربستان) و جمهورى اسلامى ايران برگزار گرديد. آقاى شيخ ابو جهاد شيبى مجرى برنامه پس از خوش آمد گويى به حضّار، اهداف برگزارى اين سمينار را چنين برشمرد:

1- تشريح واقعيتهاى متعلق به وضعيت فعلى ملّت مسلمان عراق و افشاء توطئه هاى استكبار جهانى و آمريكاى جنايتكار. 2- تبيين وظايف شرعى مسلمانان جهان در قبال ملّت مظلوم عراق.

پس از تلاوت قرآن مجيد آقاى معيّرى از ايران مساعدتها و كمكهاى جمهورى اسلامى ايران را به ملّت مظلوم عراق برشمرد و آنرا از افتخارات ايران دانست و گفت: ايران اسلامى همواره حامى مسلمانان آزاده در سراسر جهان بوده و مواضع ما در طول سالهاى پس از پيروزى انقلاب اسلامى مؤيد اين نكته است.

وى گفت:

آمريكا و متحدان وى كه در ظاهر خود را مخالف رژيم عراق مى دانند به گونه اى از جنايات صدام عليه شيعيان جنوب آن كشور حمايت مى كنند و اين نشان دهنده آن است كه استكبار جهانى حكومت صدام را بر يك حكومت اسلامى در عراق ترجيح مى دهد.

ص: 210

عليرضا معيّرى با اشاره به بهره بردارى آمريكا از حمله عراق به كويت و حضور نظامى ابرقدرتها در خليج فارس به بهانه ايستادگى در مقابل صدام افزود: يكى از دلايل مهمى كه اعراب را به پاى ميز مذاكره با اسرائيل كشاند، ترس آنها از صدام حسين بود و آمريكا نيز تمايل دارد اين وحشت بر جاى بماند تا مذاكرات اعراب و اسرائيل به نتيجه مورد نظر استكبار برسد.

در ادامه اين سمينار ميزگردى با حضور افراد زير تشكيل شد: 1- حجة الاسلام شيخ المولى سرپرست بعثه حج مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق. 2- حجة الاسلام سيد صدرالدين قبانچى عضو مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق. 3- حجة الاسلام شيخ محسن حسينى عضو مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق. 4- حجة الاسلام سامى البدرى عضو مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق. ابتدا آقاى سيد صدر الدين قبانچى از مهمترين دستاوردهاى انقلاب اسلامى عراق در داخل و خارج از كشور و همچنين دستاوردهاى تحركات اخير مردمى (انتفاضه) سخن گفت. سپس به سؤالهاى حاضران در همين زمينه پاسخ داد. خلاصه محورهاى سؤالها و پاسخها ذيلًا ذكر مى گردد:

1- طرح سياسى نظامى آينده عراق. 2- گامهايى كه جهت وحدت بخشيدن معارضان عراقى تاكنون برداشته شده است. 3- ديدگاههاى مختلف در مورد نظام آينده عراق پس از سقوط رژيم حاكم. 4- فعاليتهاى مختلف سياسى منطقه اى و بين المللى و انعكاس آن بر موضعگيرى

ص: 211

هاى معارضان مسلمان. 5- تحركات مردمى و ضرورت كمك رسانى و پشتيبانى آن تا پيروزى.

آقاى محسن رضائى فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ايران نيز در اين سمينار سخنرانى داشتند.

ص: 212

چنين تحركى در بين مسلمين ايجاد شده است. البته افتخار برپايى اين حركت در جهان اسلام از آن اهل بيت است و اين پيشقدمى توسط انسان شايسته و رهبر صالح امام خمينى (سلام اللَّه عليه) از ايران آغاز شد و در سراسر جهان گسترش يافت. من مبارزه و قيام دليرانه شما مردم مسلمان كشمير را تبريك مى گويم كه مخلصانه براى خدا قيام كرده ايد.

شيعيان در شبه قاره موقعيت حساسى دارند. در پاكستان، كشمير و هند فشار بر روى شعيه خيلى زياد است. دشمن سعى در نابودى ما دارد غافل از اينكه خداى توانا و دلهاى متحد مردم با ماست. در پاكستان لايحه شريعت را بى محتوا كردند و هنگام اجرا دريافتند كه قابل اجرا نيست ناچار از ما كمك خواستند، ما براى تثبيت اسلام و خط آل محمّد همكارى داريم و نظرهاى خود را در مورد لايحه شريعت بيان داشتيم كه تأثير بسيار خوبى هم داشت. وى در ادامه افزود:

مبارزه تمام نشده است، همه بايد تلاش كنيم تا اسلام واقعى را در جهان اسلام حاكم گردانيم.

سپس دو تن از برادران كشميرى به سخنرانى پرداختند و از مظلوميت مردم بى دفاع كشمير سخن گفتند.

در پايان آقاى نثار حسين راتمر از كشمير گفت: ما از او كشور اسلامى پاكستان و جمهورى اسلامى ايران نهايت سپاسگزارى و تشكر را داريم كه در هر حال ما را يارى كرده اند. ما خودمان را از اين دو كشور جدا نمى دانيم ارتباط ايران صغير يعنى كشمير با جمهورى اسلامى ايران مانند ارتباط يك عضو با بدن است كه مسلماً رنجش يك عضو موجب ناراحتى كل بدن مى شود.

ص:213

اولين گردهمايى حجاج افغانستان بعد از پيروزى انقلاب اسلامى افغانستان شبِ شانزدهم ذى حجه مطابق با 27/ 3/ 71 در مكه معظمه برگزار شد. اين سمينار در حالى برگزار مى شد كه بيش از دو ماه از پيروزى مجاهدان افغانستان و آزاد سازى كشور از دست بيگانگان نمى گذشت. يكى از برگزار كنندگان مراسم گفت: هدف ما بيان دو مسأله است: 1- رساندن خبر پيروزى به حجاج ديگر كشورها و چگونگى دست يابى به آن پس از 14 سال مبارزه بى امان با ارتش سرخ شوروى كه مسلما همه مسلمانان مشتاق شنيدن چنين گزارشى هستند.

2- رساندن هشدارهاى جدى حجاج افغانستان و ساير مسلمانان به گوش سران محترم جهادى افغانستان در مورد به انحراف كشيده شدن انقلاب افغانستان بعد از گام اول پيروزى و پاسدارى از خون بيش از يك ميليون شهيد به خون خفته. در اين گردهمايى با حضور چهارصد نفر برگزار شد، ابتدا تلاوت قرآن توسط حاج محمد طاهر مجاهد افغانستان صورت گرفت سپس آقاى عزيز اللَّه شفيق از افغانستان به عنوان اولين سخنران در مورد «قدرت نظامى مجاهدان» سخن گفت وى اظهار داشت: براى پى بردن به قدرت نظامى مجاهدان افغانى بهترين راه اين است كه قدرت نيروهاى دشمن سنجيده شود تا معلوم شود كه مجاهدان با چه قدرتى روبرو بوده اند و سپس بر آن فائق آمده اند. نيروى زمينى ارتش سرخ شوروى از نيرومندترين و مخوف ترين ارتش هاى جهان بود كه حريفان غربى اش نيز به آن معترف بودند. در بُعدِ موشكى و فضائى، رتبه

ص: 214

اول بود.

آقاى عزيز اللَّه شفيق در ادامه به تحليل سياستهاى ارتش سرخ در حمله به افغانستان واشغال اين كشور پرداخت و گفت: شوروى در آسياى جنوبى، آمريكاى جنوبى، شاخ آفريقا و خاورميانه براى تشكيل حكومت هاى وابسته سرمايه گذاريهاى فراوانى كرده بود و مى بايست براى نگه دارى و كمك رسانى سريع، خود را به آبهاى گرم مى رساند. شوروى براى دست يابى به آبهاى گرم كه يكى از برنامه هاى لايتغير روس تزارى نيز بود افغانستان را اشغال و رژيم كمونيستى وابسته به خود را در اين كشور حاكم گردانيد. اينجاست كه روش كار مجاهدان افغانى در طول 14 سال مبارزه روشن مى شود كه با تمام توان در برابر ابر قدرت شرق ايستادند و او را به زانو در آوردند.

دومين سخنران جلسه آية اللَّه امامى كاشانى از ايران بود كه طى سخنان مبسوطى با تجليل از رشادتها و مجاهدتهاى ملت افغانستان گفت شما به پيروزى رسيده ايد ولى مشكلات از اين پس خود را مى نماياند. تحولات پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران تجربه خوبى براى شماست كه با اتحاد و يكپارچگى از اين تجربيّات ارزنده استفاده كنيد. آنگاه آقاى قاضى سليم معاون جناب مولوى منصور از علماى بزرگ افغانستان در سخنرانى خود تشكر عميق ملّت افغانستان را از دولت جمهورى اسلامى ايران و دولت پاكستان اعلام كرد و گفت: اين دو كشور در مدت 14 سال مبارزه ما با دشمن از ما پذيرايى كردند و به پايگاههاى جهادى مجاهدان اجازه دادند

ص: 215

تا در كشورشان فعاليت كنند. وى در پايان از حجة الاسلام و المسلمين آقاى محمدى رى شهرى نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى كه دعوت آنان را پذيرفته و نمايندگان خود را جهت شركت در سمينار فرستاده اند صميمانه قدردانى و تشكر كرد.

ص: 216

والمسلمين محمدى رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى، جمعى از شخصيتهاى مذهبى و سياسى از كشورهاى مختلف، نمايندگانى از گروههاى مقاومت اسلامى، تجمع علماى مسلمين و جنبش انقلابى حزب اللَّه وعدّه كثيرى از حجاج ايرانى و لبنانى و فلسطينى شركت داشتند. شركت كنندگان در اين مراسم گراميداشت ياد و خاطره شهيد سيد عباس موسى رهبر جنبش انقلابى حزب اللَّه لبنان اعلام داشتند ادامه مبارزه در برابر تجاوزات دشمن صهيونيستى و اسرائيل غاصب و محو اين غدّه سرطانى تنها راه نجات ملّت مظلوم فلسطين و لبنان است.

ص:217

ص:218

ص:219

امام خمينى (ره): حجاج محترم ايران و زائران حرمين شريفين بدانند كه آنها از كشورى كه براى اهداف اسلامى و بيرون راندن ستمگران از كشور عزيز خويش قيام كرده است، به سوى خانه خدا حرم شريف رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و قبور معظم فرزندان پيامبر صلوات اللَّه عليهم مى روند و تحت مراقبت برادران اسلامى سراسر جهان هستند و خبرگزاريها و دروغ پردازان بوقهاى تبليغاتى و دشمنان اسلام در كمين نشسته و مراقب اعمال و اقوال آنان هستند و در صددند كه از كاهى، كوهى بسازند و سرتاسر جهان را از شايعه هاى خود پرنمايند. در اين صورت، جزئى انحراف و خطا و لغزش آنان علاوه بر آنكه در پيشگاه خداوند بزرگ و رسول عظيم الشأنش مى باشد، در حضور ساير زائران حرمين شرفين است كه بواسطه پيامد آن، گناهى بزرگ و خطايى عظيم است. زيرا علاوه بر آنكه بعضى اعمال و گفتار، خلاف حرمت حرمين است، موجب وهن جمهورى اسلامى است كه خداى نخواسته اين جمهورى اسلامى كه براى حكومت اللَّه و برقرارى احكام مقدس آسمانى قرآن و سنت تشكيل شده، به واسطه بعض اعمال و رفتار آنان به گونه اى ديگر معرفى شود و عيب جويانى كه مراقب خرده گيرى و بهانه هستند بر ضد اسلام و جمهورى اسلامى به شايعه پراكنى و مشوّه نمودن چهره نورانى اسلام و جمهورى اسلامى بپردازند و گناه آن در نامه اعمال آنان كه براى عبادت و فريضه حج رفته اند، نوشته شود.

صحيفه نور ج 18 ص 93

ص:220

ص:221

در برخوردهايى كه با زائران كشورهاى خارجى صورت مى گيرد علاقه به انقلاب اسلامى و امام خمينى موج مى زند. گويى ندايى انقلاب قلوب همه مسلمانان را تسخير كرده و عشق به امام كه همان عشق به اسلام و رهايى از بند ستم و استكبار است، سراسر وجودشان را پر كرده است. براساس گزارش يكى از برادران، يك زائر كشميرى در حالى كه در مسجد النبى براى نجات مسلمانان به ويژه مسلمانان كشمير دعا مى كرد برادر ايرانى را كه در كنارش نشسته بود در آغوش گرفت و مرتب نام امام خمينى را بر زبان مى آورد و مى گريست. به نقل از يكى از برادران روحانى، يك زائر نيجرى با گفتن اينكه شما ايرانى هستند، بلافاصله نام امام خمينى را بر زبان آورد و شعار مرگ بر آمريكا سر داد.

يكى از برادران با يكى از شهروندان مدينه مشغول سخن گفتن در مسجد النبى صلى الله عليه و آله بوده است. وقتى از او سؤال مى كند كه آيا اهل سعودى هستى در جواب مى گويد من اهل مدينةالنبى هستم و پس از آنكه شناخته بود طرف صحبت او ايرانى است بلافاصله نفرت خود را از آمريكا، انگليس، و اسرائيل اعلام كرده و عقيده

ص: 222

خود را درباره وحدت مسلمانان ابراز كرده بود. او همچنين آمريكا را شيطان بزرگ خوانده بود. اين شهروند عرب با رسيدن يكى از مأموران سعودى خود را درميان جمعيت مخفى كرد. يك مهندس زائر مصرى در تاريخ 4/ 3/ 71 با يكى از برادران روحانى ملاقات كرده و گفته است كه افسر فرارى ارتش مى باشد. وى خود را شيفته انقلاب اسلامى معرفى كرد اما حاضر به آمدن به محل كاروان نشد. وى گفته است كه: كتاب تحرير الوسيله امام، المراجعات مرحوم سيد شرف الدين و چندين مجلد از الغدير را مطالعه كرده است.

وى از مظلوميت شيعه در مصر سخن فراوان گفته و در عين حال خود را از اهل سنت و علاقمند به سيد قطب معرفى كرد. يكى از برادران روحانى، با يكى از اساتيد دانشگاه در ايرلند كه زبان عربى مى دانسته، مشغول سخن گفتن در مسجد النبى صلى الله عليه و آله بوده است. يكى از مأموران سعودى نزد آنها آمده و وى را از سخن گفتن با برادر روحانى منع كرده است و مى گويد: او تو را گمراه مى كند. پس از آن هر كدام يك جلد قرآن در دست گرفته اند و به بهانه خواند قرآن درباره انقلاب اسلامى گفتگو كرده اند.

يك زائر الجزائرى در ملاقات با يكى از برادران روحانى به وى گفته است: رهبر ما عباس مدنى است. كسى كه درس انقلاب و جهاد را از امام خمينى رحمة اللَّه عليه فرا گرفته است.

يكى از اتباع چينى كه در دانشگاه مدينه تحصيل مى كند در ملاقات با يكى از برادران، علاقه خود به انقلاب اسلامى را ابراز كرده و گفته است: برخى ديگر از

ص: 223

دانشجويان چينى نيز كه در اينجا هستند علاقمند به ايران مى باشند.

دانشجوى ديگرى نيز همراه يكى از برادران روحانى به محل وى آمده و چندين ساعت درباره مسائل اسلامى و انقلاب سخن گفته است.

يك زائر مغربى نيز در ديدار با يكى از برادران، درباره ايران سخن گفته و از مجموع صحبت وى چنين بر آمده است كه با تاريخ معاصر ايران دقيقاً آشنايى دارد و گفته است كه جنگ عراق عليه ايران توطئه آمريكا بوده است. او در حالى كه گريه مى كرده از زائر ايرانى خواسته است تا سلام وى را به رهبرى معظم انقلاب اسلامى برساند.

يكى از زائران مصرى نيز در ديدار با يكى از برادران ما به وى گفته است كه مردم مصر وهابيت و وهابيان را قبول ندارند و هيچيك از مصرى هايى كه در سعودى مشغول به كار هستند، تأثيرى از وهابيت نپذيرفته اند. وى گفت مردم مصر در جريان رخدادهاى انقلاب اسلامى، نسبت به انقلاب احساس همدردى و وفادارى مى كنند و در جريان جنگ عراق نيز براى خاتمه جنگ دعا مى كردند. وى گفت: پس از حمله عراق به كويت مردم مصر حقانيت ايران را درك كردند.

يك زائر سودانى از سفر آقاى هاشمى و تأثير مهمى كه اين سفر در پى داشت سخن گفت و درباره وهابى ها اظهار كرد كه: آنان مردم ظالمى هستند.

از مهمترين نكاتى كه برجذبه امام و انقلاب اسلامى افزوده و شايد براى كسانى كه بيش از اصل انقلاب تأثير داشته فتواى امام در ارتباط با وجوب قتل سلمان رشدى بوده است. اين مطلب توسط بسيارى از زائران خارجى در ملاقات با

ص: 224

برادران ما مطرح شده است. يك زائر فلسطينى در يك جلسه قرائت قرآن جانبازان حضور يافت و به شدت تحت تأثير قرار گرفت. وى در پايان از يكى از برادران خواست تا دعا كند و او آمين بگويد. برادر ما براى سلامتى رهبر معظّم انقلاب دعا كرد و آن زائر فلسطينى با اشتياق و از صميم دل، آمين گفت.

در ملاقات يكى از برادران با زائرى از مسلمانان يوگسلاوى، وى سخن را با شعار «اللَّه اكبر خمينى رهبر، آغاز كرد و گفت كه عكس امام خمينى را در منزل نگهدارى مى كند. زائرى از فلسطين از اهالى حيفا به يك برادر روحانى ضمن احترام بسيار، گفته است: تنها حامى واقعى مردم فلسطين جمهورى اسلامى است.

وى از مشكلات فلسطينيان براى آمدن به حج سخن گفت؛ از جمله اينكه بايد با استفاده از عناوين ديگرى راهى حج شوند.

يكى از برادران جانباز با دو تن از زائران تركيه سخن گفته است، آنان از وضعيت مسلمانى در تركيه شكايت داشته اند. وقتى برادر جانباز نام حضرت آية اللَّه خامنه اى را به عنوان رهبر ذكر مى كند يكى از آنان مى گويد: ايشان رهبر ما نيز هستند.

يك جوان فلسطينى در مسجد ذوقبلتين به يكى از روحانيان مى گويد:

شما در قلب ما جاى داريد ما منتظر شما هستيم.

زائرى مغربى در ديدار با يكى از برادران روحانى شديداً نسبت به ايران اظهار علاقه كرده، صحيفه سجاديه را گرفته و در حالى كه مى گريسته گفته است: ما از نظر مذهبى سنى هستيم اما از نظر سياسى جعفرى. به ائمه دوازده گانه نيز عشق

ص: 225

مى ورزيم.

زائر ديگرى اهل مغرب با ديدن يكى از برادران روحانى دست وى را بوسيده و گفته است ما پرورش يافته مكتب خمينى هستيم. او خواسته است تا براى سرنگونى شاه مغرب دعا كنند.

فراوان ديده شده كه برخى از زائران الجزائرى يا اهل تركيه در ضمن طواف و يا در حجر اسماعيل به صورت گروهى حركت مى كردند و يك نفر دعا مى خواند و ديگران آمين مى گفتند. اين دعاها از لحاظ محتوا نوعاً سياسى بود و ضمن آنها پيروزى جمهورى اسلامى، دعا براى وحدت مسلمانان و نفرين بر دشمنان به ويژه امريكا مطرح مى شد. يكى از زائران پاكستانى كه نقشه بقيع را از يكى از روحانيان گرفته بود به نشان تشكر به زبان شكسته فارسى و با احساسى قوى گفت: خدايا خدايا تا انقلاب مهدى خامنه اى نگهدار.

اين نمونه ها كه مشتى است از خروار، نشانگر عمق علاقه مسلمانان ديگر كشورها به انقلاب اسلامى و رهبرى آن است. اين احساس يكى از مهمترين ثمرات انقلاب اسلامى است كه بايد در تقويت آن كوشيد و از آن به عنوان ابزارى بر ضد كفر و استكبار و وهابيت بهره گرفت.

يك زائر الجزائرى در ديدار با يكى از زائران ايرانى از مشكلات فرهنگى الجزائر كه هنوز پس از سى سال نتوانسته است از سلطه فرانسه بدرآيد سخن گفت. وقتى مسأله اسرائيل مطرح شد گفت: همانگونه كه امام خمينى گفته است اسرائيل شرّ مطلق است و بايد از ريشه كنده شود.

ص: 226

يك زائر تونسى گفته است: حيات اسلام مرهون امام خمينى است. او به تمام مسلمانان روحى دوباره بخشيد.

وى افزود: مردم تونس انقلاب اسلامى ايران را الگوى خود قرار داده اند و دختران دانشجو به سبك ايرانيان حجاب به سر مى كنند.

او ادامه داد:

عليرغم دستگير شدن تعداد زيادى از مسلمانان تونس، دير يا زود آثار نهانى انقلاب امام خمينى در تونس به ثمر خواهد نشست. برادر روحانى ما از وى پرسيده بود آيا مردم تونس با درسها و تعليمات امام خمينى آشنايى دارند؟ وى پاسخ داده بود: امام خمينى در قلب همه مردم تونس جاى دارد و نوعاً در خانه هاى مسلمانان عكسهاى زيبايى از امام خمينى وجود دارد. وى پس از ديدن چند مأمور سعودى به سمت آنها مى آمده اند، به سرعت گريخته است.

ص:227

نخاوله (1) طايفه اى شيعه مذهب هستند كه دير زمانى است در تاريخ شهر مدينة الرسول صلى الله عليه و آله شناخته شده اند. قريب يكصد سال پيش نويسنده مرآة الحرمين از آنان ياد كرده است. آنان همواره استقلال مذهبى خويش را حفظ كرده اند، بدين نكته نيز بايد توجه داشت كه تشيّع در قرون گذشته در حرمين شريفين گسرتده بوده است، زمانى فاطميان در اين ديار سلطه داشته اند و مدتها زيديان. شيعيان اماميه نيز تا قبل از سلطه وهابيان نفوذى چشمگير در اين نواحى داشته اند.

نكته قابل توجه آنست كه عليرغم محدوديتهايى كه در هفتاد سال گذشته همواره با آن مواجه بوده اند اين قشر همچنان پا بر جا مانده اند. اين در حالى است كه وهابيت در گذشته بدترين و تندترين دشمنى را با شيعه داشته است. فرا رسيدن ايام حج، همه سال سبب خشنودى اين شيعيان زجر كشيده مى شود چرا كه در كنار خود، شاهد حضور هزاران زائر ايرانى هستند كه همدلى كامل با آنان دارند و تا آنجا كه ممكن باشد از هرگونه مساعدت فكرى و معنوى نسبت به آنها دريغ نمى ورزند.

شيعيان در قسمتهاى مختلف شهر مدينه سكونت دارند. بيشتر در منطقه جنوبى و شرقى. قبل از توسعه جديد شهر، تعدادى از آنان در بخشهاى جنوبى و شرقى در حاشيه مسجد النّبى زندگى مى كردند. در حال حاضر شيعيان مدنيه- كه برخى از آنان را نخاوله مى نامند- در محله عزيات، خيابان على بن ابيطالب عليه السلام، در حوالى مسجد قبا، خيابان قربان، گاز و طالع ساكن هستند.

ص: 228

بيشتر اين شيعيان شغلهايى از قبيل نجارى، آهنگرى، رانندگى، بقالى و دست فروشى دارند. و تعداد محدودى از آنان نيز در ادارات در پستهاى غير كليدى مشغول بكارند.

به نقل از حاج آقا «فرهنگ» از كاروان 24190 شيراز، يكبار كه او سوار تاكسى شده است؛ راننده پس از دانستن اينكه وى ايرانى و شيعه است نه تنها پول نگرفته، كه ده ريال سعودى هم به او داده است كه به جاى وى قبر مطهّر امام هشتم را زيارت كند. فشارهاى زندگى و تبليغاتى ضربات سختى بر پيكر آنان وارد كرده است و تقيه سبب شده كه برخى از آنها از پيكر اصلى جمعيت خود جدا شوند. قاعدةً بايد جمعيت آنها بسيار زياد باشد اما به دليل چنين وضعيتى و براساس يك آمار غير رسمى جمعيت فعلى آنان بين 25 تا 30 هزار نفر تخمين زده مى شود. از مجموعه گزارش هايى كه درباره موقعيت فعلى شيعيان مدينه به دست آمده مى توان اين نكته را به طور تقريبى عنوان كرد كه از سال گذشته فشار بر آنها اندكى كاهش يافته و همراه با تكاپوهاى اقتصادى جديدى كه در مجموع وجود دارد، در سطح محدودى، آنان نيز تكانى به خود داده اند. برخى از آنان عنوان مى كردند كه هنوز نيز در سطح ادارات براى استخدام آنان مشكل ايجاد مى كنند و با كافر قلمداد كردن آنان، به تحقيرشان مى پردازند. حتى قبل از مراسم حج برخى از ايشان به سبب روابط با حجاج ايرانى گرفتار شده اند.

حسينيه شيعيان كه محل اقامه نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء است، در ايام حج، مملو از جمعيت شيعيان ساكن مدينه و زائران ايرانى است. محدوديت نداشتن، در ظاهر، نشان مى دهد كه امسال دولت كمتر سخت گيرى دارد.

ص: 229

براساس اطلاعات به دست آمده، شيعيان مدينه داراى 5 تا 6 حسينيه (1) هستند كه متأسفانه تنها يكى دو حسينيه فعال است و در همانها نيز اجازه پخش اذان و خواندن ادعيه از بلندگو ندارند. در اطراف حسينيه اى كه محل اقامه نماز مغرب و عشاء است تعداد قابل توجهى از نوجوانان شيعى حضور دارند. و چون طبق سنت مرسوم و جارى عربستان زنان در نمازهاى جماعت شركت ندارند، در نماز جماعت شيعيان نيز زنان شركت نمى كنند.

امسال علاوه بر حسينيه، يك مركز اقتصادى (پاساژ) نيز از طرف شيعيان ساخته شده كا نام «الصادق» را بر روى خود دارد. گويا درصدى از عوايد ساختمان مزبور به ايتام و خانواده هاى محروم شيعه در مدينه اختصاص دارد.

مشكل عمده آنان عدم دسترسى به آثار شيعه است كه در هيچ كتابفروشى در عربستان جز در منطقه شرقى به صورت مخفى، عرضه نمى شود. در ملاقاتهايى كه برخى از شيعيان با برادران ايرانى داشتند مصراً خواستار كتابهاى مرحوم آية اللَّه شهيد مطهرى و آية اللَّه جوادى آملى و كتب ادعيه بودند.

در تعداد زيادى از كاروانها كه در حوالى مناطق شيعه نشين مدينه سكونت دارند، يك نوع احساس همدردى خاصى وجود داشت و بسيارى از آنان در نماز جماعت شيعيان مدينه شركت مى كردند. به علاوه در دفعات مكرر حجاج ايرانى اقدام به جمع آورى كمكهاى نقدى براى شيعيان كرده اند كه اقدامى ستودنى و شايسته است. در يكى از شبها، تعدادى از قاريان ايرانى در حسينيه شيعيان- كه بيشتر

ص: 230

شبيه يك خانه آن هم پنهان شده در نخلستان است- حاضر شدند و قريب سيصد نفر از شيعيان نيز بدين مراسم آمدند. برنامه قرآن خوانى آنان و نيز «همخوانى» جالبى كه در مدح حضرت مهدى (عج) اجراء شد تأثير بسيار مطلوبى بر روى جوانان حاضر كه بيش از نيمى از جمعيت را تشكيل مى دادند داشت. آنچه مهم است اينكه شيعيان در مدينه به كمك راهنمايى و استقامت رهبر مذهبى خود، و عليرغم وجود برخى از اختلالات، به دليل مرجعيت متعدد، توانسته اند هويت مذهبى خويش را حفظ كنند و همچنان سرپا بمانند. (1)

ص: 231

تعدادى از آنان در مراكز علمى شيعه در نجف و قم مشغول تحصيل بوده اند و چهره هاى علمى سرشناسى را در ميان خود داشته و دارند. در سال گذشته و پس از جنگ خيلج فارس، به طور محسوسى فشار بر شيعيان كاهش يافته است و جنب و جوش بيشترى در اين نواحى در ميان شيعيان ديده مى شود.

گرچه هنوز نيز فشارهاى مذهبى در مراكز آموزشى از دبستان تا دانشگاه بر ضد شيعه وجود دارد و از آنان به عنوان رافضى، مشرك و يا كافر ياد مى شود. اخيراً در يكى از كتابهاى درسى متوسطه، شيعيان، كافر قلمداد شده اند كه مورد اعتراض شديد شيعيان قرار گرفته است. يك دانشجوى شيعه كه در دانشگاه محمد بن سعود تحصيل مى كند گفت:

در محرّم امسال شيعيان از آزادى بيشترى برخوردار بودند و حتى كتابهاى شيعى در برخى از كتابفروشى هاى منطقه شرقى به فروش مى رسيد.

استقلال شيعيان منطقه شرقى و اصرار آنان بر معتقداتشان سبب شده است تا در مكه و مدينه از تقيه كردن خوددارى كنند و حتى در كنار بقيع نيز مكرر و به صورت دستجمعى مشغول خواندن دعا بودند. فراوان ديده شده است كه برخى از آنان با كسانى كه به اصطلاح مأمور امر به معروف و نهى از منكر هستند و در كنار قبر رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و بقيع حضور دارند به بحث و مجادله مى پردازند. در همان حال گزارشهايى نيز از دستگيرى برخى از شيعيان منطقه شرقى رسيده و دليل آن، ارتباط آنان با زائران ايرانى ذكر شده است. اين تهديد براى زائران كويتى و بحرينى نيز وجود دارد. و مكرر به آنان اخطار شده كه از داشتن روابط با زائران ايرانى پرهيز كنند. برخى از شيعيان اظهار كردند كه از برنامه تلويزيونى ايران استفاده مى

ص: 232

كنند. آنان توانسته اند از لحاظ فرهنگى داراى موقعيت نسبه مطلوب باشند و حتى به دانشگاهها نيز نفوذ كنند. نياز جدّى آنان به آثار منتشر شده در ايران در سالهاى اخير بسيار زياد است. تعدادى از دانشجويان اهل قطيف پس از اتمام دعاى كميل در كنار بقيع از برادران كتابهاى استاد مطهرى را درخواست مى كردند. اين مسأله در چند برخورد ديگر نيز ابراز شده بود.

يكى ديگر از شيعيان قطيف در برخورد با يكى از برادران گفت:

با اينكه هجوم تبليغاتى وهابيها در مدارس بسيار گسترده است امّا در ميان شيعيان هيچ تأثير ندارد. وى كه براى سفر به ايران شديداً اظهار علاقه مى كرد، گفت كه سفر به ايران ممنوع است و اگر در پاسپورت كسى مُهر سفر به ايران بخورد مشكلات زيادى براى وى به وجود خواهد آمد.

عدم استخدام در شركتها و ادارات مهم، از مشكلاتى است كه شيعيان در گذشته و حال داشته اند و دارند. يكى از شيعان كه به دليل تشيع از ارتش اخراج شده بود گفت: در شناسنامه ها شيعيه و سنى را قيد مى كنند و به استناد همان از واگذار كردن شغل هاى مهم به آنان خوددارى مى ورزند.

براساس گزارش ديگرى كه يكى از شيعيان منطقه در اختيار داشت شيعيان از استخدام در نيروهاى انتظامى محرومند، خلبانى براى شيعيان ممنوع است، شركت آرامكو كه در اصل توسط نيروهاى شيعه منطقه راه اندازى شده بود، اكنون از استخدام آنان خوددارى مى كند و حتى بسيارى را اخراج كرده است. عبدالهادى فضلى يكى از اساتيد بنام شيعى است كه از دانشگاه رياض اخراج شده و اكنون در لندن بسر مى برد. بناى مسجد جديد و حسينيه جديد در منطقه

ص: 233

شرقى ممنوعيت دارد. كتابهاى شيعى بسيار گران قيمت و با محدوديت زياد بدست مى آيد به طوريكه تحرير الوسيله حضرت امام خمينى (ره) تا پانصد ريال سعودى و كتاب ميزان الحكمه حجة الاسلام و المسلمين آقاى محمدى رى شهرى نماينده محترم ولى فقيه و سرپرست حجاج تا سه هزار ريال سعودى به فروش مى رسد.

ص: 234

يكى از برادران در مسجد النبى صلى الله عليه و آله ناظر اعمال فردى كه در دعاهاى خود مرتب اسامى دوازده امام عليه السلام را ذكر مى كرد اما در حين نماز با تكتف (دست بسته) نماز مى خواند. وقتى برادر ما از مذهب وى سؤال كرد او گفت شيعه است.

يك زائر اهل تركيه كه اخيراً به مذهب جعفرى درآمده و مهندس مى باشد، اظهار كرد كه قصد داشته از طريق ايران و به همراه يكى از كاروانها به سفر حج بيايد اما با درخواست وى از طرف تركيه مخالفت شده است، وى خواستار آن بود تا در اينجا به يكى از كاروانهاى ايرانى ملحق شود. مشكل ديگر، سخت گيرى نسبت به ساير شيعيان در مدخلهاى ورود عربستان است. در اين موارد كتاب دعا و جز آن از شيعيان گرفته شده است و اين ارفاد از جهت داشتن كتب ادعيه و مناسك مشكل دارند. در اين باره مكرر مراجعه كرده اند و خواستار اين گونه كتابها مى باشند. اين مطلب به ويژه در مورد شيعيانى كه از عراق مى آيند سخت تر اعمال مى شود. بارها گزارش شده است كه آنان با اظهار اينكه در آن محيط اجازه چاپ مفاتيح و ساير كتب ادعيه را ندارند، خواستار اين كتابها بوده اند.

شيعيان زيدى يمن كه تحت تأثير تبليغات نادرست، به تدريج در زمينه هويت خود دچار شبهه شده اند، فراوان در ايام حج حضور دارند. آنان بيش از هر چيز طالب كتاب صحيفه سجاديه هستند. از آنجا كه صحفيه مشتمل بر دعاهاى بسيار مناسبى است كه مى تواند مورد استفاده حجاج ما هم باشد لازم است به نحوى اين كتاب پرارج در اختيار شيعيان زيدى يمن نيز قرار گيرد.

كاروانى از شيعيان كويت كه از طريق مرز خاكى وارد عربستان شده اند، بنا به اظهار يكى از زائران، به شدت مورد تفتيش قرار گرفته اند و يك اتوبوس به مدت

ص: 235

6 ساعت تحت بازرسى بوده است. توجه بدين نكته نيز مى تواند مفيد باشد كه ما اصولًا جداى از شيعيان رسمى، شيعيان غير رسمى به معناى دوستدار اهل بيت نيز در ميان زائران مصرى، سودانى و مغربى داريم، خوشبختانه اين امرى است كه مورد توجه همه مسلمانان بوده است اما در مناطق نامبرده گرايش قوى ترى در اين مورد وجود دارد. يك زائر مصرى با تأييد اين امر كه روحيه تشيع در مصر بسيار گسترده است گفت كه مراسم عزادارى هر ساله با حضور شخصيت هاى مهم سياسى برگزار مى شود و سادات و ذرارى پيامبر صلى الله عليه و آله نيز از حرمت بالايى برخوردارند.

مشكل ديگر مربوط به زائران ايرانى است كه از كشورهاى خارجى عازم حج مى شوند، لازم است تا با احتياط براى اين گونه مراجعات- كه البته محدود نيز هست- اقداماتى صورت گيرد. در يك گزارش آمده است كه زن و مرد ايرانى كه پس از محرم شدن به محل بعثه آمده بودند از گرمى استقبال برادران ذوق زده شده بودند.

در گزارش ديگر آمده است كه تعداد بيست نفر- 9 زن و 11 نفر مرد- عازم حج شده اند و تقاضا داشتند تا در يكى از ساختمانهايى كه كاروانهاى ايرانى مستقر اسكان داده شوند.

يك شيعه ساكن مريلند آمريكا كه به سفر حج مشرف شده بود اظهار كرد كه در اين منطقه قريب ده هزار شيعه وجود دارد و اين افزونى عدد شيعه ها باعث برپايى مراسم عزادارى براى سالار شهيدان در اين ناحيه شده است. يك زائر شيعه فرانسوى نيز در بقيع بر روى قبور ائمه افتاد اما توسط مأموران به عقب رانده شد. شيعيان لبنانى كه از كشور لبنان و نيز برخى از كشورهاى ديگر نظير ساحل عاج و ...

مى آيند از دوستداران انقلاب اسلامى هستند، از رشد فرهنگى

ص: 236

برخوردارند و بايد ارتباط با آنان حساب شده تر باشد. اين افراد نيز نوعاً خواستار كتب تبليغى و ادعيه هستند. تعدادى از زائران شيعه تركيه نيز كه از اين كشور عازم حج شده اند در طبقه اى از ساختمان مستقر بودند و كتاب مناسكى هم كه سازمان تبليغات اسلامى به زبان تركى منتشر كرده بود در اختيارشان بوده است. وى گفت كه دسته هاى ديگرى نيز از شيعيان به حج آمده اند كه به همراه خود روحانى تحصيل كرده در قم دارند.

تعدادى از زائران شيعه عراقى كه پس از يك سفر پر مشقت هفت روزه در تاريخ 16/ 3/ 71 به مكه رسيده بودند، با ديدن عكس امام بدون اختيار گريه كردند و آنرا از دور مى بوسيدند. آنها از اينكه به دليل وجود جاسوسان در ميانشان نمى توانستند با ايرانيان تماس داشته باشند اظهار تأسف مى كردند.

تعدادى از شيعيان امارات متحده عربى نيز كه در بقيع ايستده بودند با ديدن استاد قرائتى وى را با دست به يكديگر نشان مى دادند و مى گفتند كه تصوير تلويزيونى وى را مى بينند. آنان اظهار مى كردند تا نوارهاى تلويزيونى ايشان با ترجمه عربى در اختيار آنان قرار گيرد. از مشكلات شيعيان ديگر كشورها عدم امكان استفاده از مشاين هاى سرباز در حال احلام است كه مكرر مطرح شده و لازم است تا در اين باره هماهنگى هاى بيشترى با مسؤولان عربستان برقرار شود اگر موضوع با آنان در ميان گذاشته شده، اما هنوز مشكل حل نشده است.

همانگونه كه در آغاز گفته شد پراكندگى شيعيان در كشورها و عدم اطلاع كافى از وضعيت آنان مانع از ارائه يك آمار درباره تعداد آنهاست. تعدادى از شيعيان تانزانيا نيز كه به حج مشرف شده اند اظهار داشتند كه در

ص: 237

كشور خود فعاليت آزادانه دارند. آنان گفتند كه علاقمند هستند زن هايشان مانند زنان ايرانى چادر به سر كنند.

ص: 238

مطالبى است كه اهل سنت نيز قبول دارند. اين در حالى است كه حج مظهر وحدت فرق اسلامى است و لازم است تا تلاش سياسى ما اتحاد باشد نه تفرقه. علاوه بر معرفى شيعه، پرداختن به مسائل جهان اسلام نيز از مسائل اصولى فرهنگى در ايام حج است. در اين مودر نيز جزواتى انتشار يافته است. زائران ايرانى و انديشمندان اسلامى، اين موضوع را كه مسلمانان را در جريان تحولات سياسى جهان و تقابل غرب با اسلام قرار دهند، از وظايف اوليه خود به حساب مى آورند، و فرصت موسم حج را يكى از مهمترين فرصتها براى چنين كارى مى دانند.

كتابهاى بسيارى كه امسال از طرف اين انديشمندان انتشار يافته، و در مراجعات زوار ساير كشورها در اختيار آنان قرار گرفته عبارت است از:

1- طرح كلى انديشه اسلامى (انگليسى) 2- قضية فلسطين والصهيونية 3- اصل الشيعة واصولها 4- فرياد مظلوميت (اردو) 5- الفكر الاصيل 6- دور الحج فى المسيرة التاريخية 7- تحريف القرآن؟! (اردو) 8- الحج فى السنة 9- مسائل فقهيه 10- زبدة الاحكام 11- مصباح المتهجّد 12- شيعه در اسلام (انگليسى) 13- سيماى جهان اسلام

ص: 239

14- آشنايى با مناطق مسلمان نشين روسيه 15- بحران آذربايجان و ارمنستان 16- استفتائات حضرت امام و مقام رهبرى (اردو) 17- اسنة والشيعة (به انگليسى و عربى) 18- مئة كلمة مختاره من حكم امير المؤمنين عليه السلام 19- تحريف القرآن؟! (عربى) 20- مع الخطيب فى خطوطه العريضة 21- پيام امام به گورباچف (عربى) 22- فضائل القرآن 23- ختم نبوت (انگليسى) 24- تعاليم اساسى اسلام (از شهيد بهشتى به انگليسى) 25- كتابسوزى (به انگليسى) 26- الحج مناسكه و واجباته 27- آشنايى با مدينه 28- جزوات وحدت اسلامى 29- انسان در قرآن (به انگليسى از شهيد مطهرى) 30- الحج على مختلف المذاهب 31- النداء التاريخى الكبير الذى وجبه الامام الخمينى الى الحجاج (1407) 32- الفصل بين الدين و السياسيه 33- الاستقلال الثقافى 34- الحج موسم عبادى وملتقى سياسى 35- حول زيارة قبر الرسول

ص: 240

36- الوحدة الاسلامية ضرورة و هدف 37- مسئولية المسلمين تجاه الاسلام

ص: 241

امام خمينى (ره) لازم است برادران ايرانى و شيعيان ساير كشورها از اعمال جاهلانه كه موجب تفرق صفوف مسلمين است احتراز كنند. و لازم است در جماعت اهل سنت حاضر شوند. و از انعقاد و تشكيل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهاى مخالف رويه اجتناب نمايند. و از افتادن روى قبور مطهره و كارهايى كه گاهى مخالف شرع است جداً اجتناب كنند. حج بهترين ميعادگاه معارفه اسلامى است كه مسلمانان با برادران و خواهران دينى و اسلامى خود از سراسر جهان آشنا مى شوند و در آن خانه اى كه متعلق به تمامى جوامع اسلامى و پيروان ابراهيم حنيف است، گردهم مى آيند و با كنار گذاردن تشخص ها و رنگ ها و مليت ها و نژادها به سرزمين و خانه اولين خود رجعت مى كنند و با مراعات اخلاق كريمه اسلامى و اجتناب از مجادلات و تجملات، صفاى اخوت اسلامى و دورنماى تشكل امت محمّدى- صلى الله عليه و آله- را در سراسر جهان به نمايش مى گذارند.

صحيفه نور ج 2 ص 131

ص:242

ص:243

از مفاهيم اساسى كه در انديشه دينى و سياسى امام راحل قدس سره، جايگاه بسيار والايى داشت، مفهوم وحدت اسلامى بود. اين مفهوم مى بايست در سطح وسيعى از جامعه اسلامى تطبيق داده مى شد و يك همسويى تحرك آفرين را در ميان امت اسلامى به وجود مى آورد. حج از مظاهر تجمع مسلمانان از هر فرقه و مسلك است. اگر قرار باشد وحدتى تحقق يابد و تجربه شود در اين جا بايد مورد عمل قرار گيرد. در اينجاست كه بايد حرفها تبديل به عمر شود و آنان كه ذهناً طرفدار وحدت امت اسلامى هستند، عيناً تقيّد خود را به آن نشان دهند و تعصب در منفردات خود نداشته باشند.

از مصاديق بارز اين تجربه نماز جماعت و شركت در آن است. در اين باره حضرت امام در همان سالهاى نخست تأكيد فرمودند كه زائران ايرانى به مساجد بروند و نماز خود را همراه با جماعت اهل سنت اقامه كنند. امسال نيز در جزوه استفتائات ويژه حج مجدداً به اين مسأله پرداخته شده بود. به عنوان نمونه دراين جزوه آمده است:

سؤال: برگزار كردن نماز جماعت توسط شيعيان در هتل ها و مسافرخانه ها در مخكه و مدينه چه حكمى دارد؟

ص: 244

امام (ره): [در مكه و مدينه نبايد نماز به جماعت بخوانند و مى توانند در جماعت ساير مسلمين در مساجد شركت كنند و نماز را به جماعت بخوانند. سؤال: شركت در نماز جماعت اهل سنت آيا اختصاص به مسجد الحرام و مسجد النبى صلى الله عليه و آله دارد يا در مساجد ديگر هم كافى است؟ امام (ره): در مساجد ديگر هم كافى است. گلپايگانى: اختصاص به مسجدين شريفين ندارد بلكه در تمام مساجد مستحب و مورد ترغيب و رجحان است و اللَّه العالم.

اراكى: در مساجد ديگر هم كافى است. سؤال: گاهى مشاهده مى شود كه هنگام برپايى نماز جماعت در مسجد النبى و مسجد الحرام بعضى از حجاج از مسجد خارج مى شوند و يا كنار ايستاده و تماشا مى كنند لطفاً نظر مبارك را در اين باره مرقوم فرماييد؟

امام (ره): وقتى كه در مسجدالحرام يا مسجد النبى نماز جماعت منعقد شده، مؤمنين نبايد از آنجا خارج شوند و بايد از جماعت تخلف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند.

گلپايگانى: اين عمل خوبى نيست و حجاج محترم شيعه بايد از اين گونه اعمال بپرهيزند و كارى نكنند كه انگشت نما و مورد اعتراض واقع شوند. اراكى: احوط آنست كه در نماز جماعت شركت كنند و از آنچه موجب تفرقه مى شود بپرهيزند.

درباره سجده برفرش نيز حضرت امام قدس سره و آقاى اراكى، اعاده را

ص: 245

اين فتوا كه در سالهاى گذشته همواره از طرف حضرت امام قدس سره مورد تأكيد بوده است طى چند سال توانسته است فضاى جديدى را در مدينه منوره و مكّه مكرمه بوجود آورد. امسال نيز مجدداً و براى تأكيد، نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجاج ايرانى طى استفتائى از حضرت آيت اللَّه خامنه اى در اين باره سؤالى را مطرح كردند كه متن آن را همراه با جوابيه ايشان مى آوريم:

محضر مبارك رهبر انقلاب اسلامى حضرت آيت اللَّه خامنه اى مدظله با عنايت به توصيه هاى مؤكد امام راحل رضوان اللَّه تعالى عليه و حضرت عالى در زمينه حفظ اتحاد و دعوت مسلمين جهان به وحدت كلمه و اجتناب از اعمال اختلاف انگيز به خصوص در ايام حج، خواهشمند است نظر مبارك را در خصوص مسائل زير مرقوم فرماييد: 1- اقامه نماز جماعت در هتل ها و مسافرخانه هاى مكه و مدينه با عنايت به اين كه اين اقدام اصولًا مخالف عملى با جماعت مسلمين محسوب مى شود. آيا شرعاً جايز است؟ 2- گاهى مشاهده مى شود كه بعضى از حجاج هنگام برپايى نماز جماعت در مسجد الحرام و مسجد النبى صلى الله عليه و آله و ساير مساجد مكه و مدينه، از شركت در نماز جماعت خوددارى مى كنند و از مسجد خارج مى شوند و يا در كنارى ايستاده و تماشا مى كنند؛ اين عمل چه حكمى دارد؟ 3- همراه بردن مهر، بادبزن، حصير و امثال آن در مساجد مكه و مدينه براى سجده برآن با عنايت به اين كه اين عمل موجب انگشت نما شدن و احياناً اهانت به شيعه مى گردد چه حكمى دارد؟

ص: 246

4- برخى از حجاج با اين ادعا كه رويت هلال نزد آنها ثابت نيست از وقوفين و اعمال روز عيد برخلاف جماعت مسلمانان عمل مى كنند. نظر مبارك در اين خصوص چيست؟ 5- با عنايت به اين كه طبق تحقيقات انجام شده، مسلخ جديد خارج از منى قرار دارد و ذبح در غير مسلخ هم از طرف حكومت ممنوع است، ذبح در غير مسلخ با عنايت به خطرات احتمالى و تأخير ذبح از روز عيد چه حكمى دارد؟ 6- حكم بوسيدن پنجره مرقد مطهر حضرت رسول صلى الله عليه و آله يا برداشتن خاك از قبور ائمه بقيع عليهم السلام به عنوان تبرك و نماز خواندن در قبرستان بقيع يا كنار ديوار آن با توجه به ممانعت مأموران سعودى و با عنايت به اين كه اين اعمال معمولًا موجب اهانت به شيعه مى گردد چيست؟ 7- خواندن ادعيه، زيارات و مرثيه هايى كه در اجتماع مسلمين وهن مذهب و تفرقه است چه صورتى دارد؟ متن پاسخ حضرت آية اللَّه خامنه اى رهبر معظم انقلاب به سؤالات نماينده ايشان در بعثه و سرپرست حجاج ايرانى بدين شرح است:

كارهاى مذكور در سؤالات در صورتى كه وهن مذهب يا ايجاد تفرقه بين مسلمين شود و هر عمل ديگرى كه اين تبعات را داشته باشد، حرام است و مؤمنين بايد از آن اجتناب كنند و شركت در نمازهاى جماعت و تبعيت از تشخيص مسلمين در هلال ذيحجة الحرام و ذبح در مسلخ جديد و امثال آن مجزى و مبرّى ذمّه است.

ص: 247

مقايسه وضعيت امسال با سالهاى قبل به خوبى نشان مى دهد كه اين تجربه موفق بوده است و به تدريج آثار اين حركت بزرگ ظاهر مى شود. در عين حال بايد گفت كه هنوز تا مطلوب نهايى راه درازى در پيش است.

براساس گزارشى كه در تاريخ 30/ 2/ 71 بدست آمد، يكى از كاروانها همراه با روحانى خود در مسجد محل حاضر مى شوند. در اين مسجد تنها 15 الى 20 نفر عرب وجود داشت بقيه زائران ايرانى بودند. اين مسأله تأثير مطلوبى درمنطقه داشته است.

شركت گسترده زائران ايرانى در نماز جماعت و نيز نماز جمعه مسجد النبى صلى الله عليه و آله، كاملا مشهود است. شركت برادران جانباز نيز اين حضور را نمايانتر حضور ايرانيان را در صفوف جلوى نماز مى توان به خوبى تماشا كرد. واكنش ائمه جماعات اهل سنت در مساجد نسبت به اين حضور متفاوت است.

كسانى از آن ها كه متأثر از انديشه هاى ارتجاعى وهابيت اند وظيفه خود را ايجاد تفرقه مى دانند، در سخانى كه گاهى بعد از نماز دارند، مسائل اختلاف برانگيز و نيز توهين به شيعيان را مطرح مى كنند. در برابر، موارد فراوانى نيز گزارش شده است كه امام جماعت مسجد با گرمى برخورد كرده است. براساس يك گزارش: امام جماعيت يك مسجد در شهر مكّه مكرمه در حين ورود به مسجد جهت اقامه نماز جماعت مشاهده مى كند يك زائر روحانى ايرانى به همراه ساير زائران در آخر صفوف نماز جماعت نشسته است؛ امام جماعت مزبور با احترام به سمت روحانى ايرانى رفته و دست وى را گرفته و او را به صف اول نماز هدايت كرده است. اين عمل وى به شدت ديگر نمازگزاران را تحت تأثى قرار داده است.

ص: 248

خبر ديگرى از تاريخ 28/ 3/ 71 حاكى است كه: پس از شركت مداوم و مستمر روحانى يكى از كاروانها در نمازهاى جماعت يكى از مساجد مكّه مكرمه، امام جماعت و برادران نمازگزار اهل سنت درخواست كردند كه نماز مغرب را به امامت ايشان برپا دارند. اين گزارش حاكى است كه در پى اين درخواست، نماز جماعت مغرب به امامت اين روحانى شيعه، اقامه شد و نمازگزاران سنى و شيعه به ايشان اقتدا كردند. در گزارش ديگرى نيز داشتيم كه روحانى يكى از مساجد مكّه، پس از آشنايى با روحانى ايرانى همراه كاروان ايرانى به عرفات رفته است. جالب است كه اين گزارش ها صرفاً در ارتباط با ائمه جمعه مساجد مكه مكرمه است. گويا در مدينه تعصب بيشترى وجود دارد.

در ارتباط با حضور ايرانيان در مساجد، مشكلاتى نيز وجود دارد كه بايد به آنها رسيدگى شود. از آنجا كه اكثريّت زائران هر سال، كسانى هستند كه براى اولين بار در اين وضعيت قرار مى گيرند؛ لازم است تا آموزشهاى قبلى داشته باشند. در رأس همه اين آموزش ها، شركت مستمر خود روحانى در نماز جماعت مسجد محل مى باشد.

مشكل ديگر اين است كه از لحاظ اقامه نماز، زائران ما هماهنگى لازم را با نمازگزاران در جزئيات نماز ندارند. اين مشكل چند روز اول وجود دارد و طبعاً سؤالاتى براى ساير نمازگزاران بوجود مى آورد. فرضاً نماز قصر براى توده عامى اهل سنت شناخته شده نيست گرچه مى دانيم كه بسيارى از فقهاى اهل سنت به نماز قصر فتوا داده اند. ديده شده كه وقتى برخى از ايرانيان نماز را با دو ركعت تمام كرده اند، برخى از زائران مصرى از برادران روحانى در اين باره سؤال داشته اند. يا

ص: 249

مثلًا قنوت در نماز براى اهل تسنن تعجب آور بوده است درصورتيكه قنوت واجب نيست و يا حداقل مى توان بدون بالابردن دست قنوت خواند. مشكل ديگر، برخى از ائمه جماعت اهل سنت هستند كه با برخورد منفى، زائران ايرانى و نيز روحانيان را از شركت در نماز نگران مى كنند. در عين حال مواردى نيز بوده است كه به دنبال سخنرانى امام جماعت مسجد، حضور روحانى و بحث وى با امام جماعت باعث خنثى شدن تبليغات وى شده است. خطيب يكى از مساجد مهم كه كه در ضمن سؤال از وى راجع به گوشت قربانى شيعيان گفته بود: انشاء اللَّه اشكالى ندارد! مورد اعتراض برخى از برادران روحانى قرار گرفته است. اين برادر روحانى از حضور كفار در مكّه سؤال كرده و پس از آن نيز با اشاره به توطئه هاى استكبار از وى خواسته است تا مردم را دعوت به وحدت و اتحاد كند. وى نيز در اين باره قول مساعد داده است. متأسفانه ائمه جماعت اهل سنت كه وابسته به فرقه وهابيت هستند، اجازه نمى دهند تا از اين فرصت طلائى كه براى اتحاد مسلمانان فراهم شده به نحو احسن بهره گيرى شود. مشكل ديگر در مورد شركت در نمازهاى جماعت اهل سنت، فتاواى فقهى برخى از آيات عظام است كه بايد با برقرارى تماسهاى عملى به نحوى حل شود. نكته ديگر بى توجهى برخى از روحانيان كاروانهاست. در خبرى آمده بود كه افراد يك كاروان ايرانى پس از نماز مغرب در مسجد قبا، با روحانى كاروان جماعت مستقلى تشكيل داده و اقامه نماز كرده اند. حضرت حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى درباره شركت و عدم شركت حجاج ايرانى در نمازهاى جماعت در حج سال 71 اظهار داشتند: بحمداللَّه گزارشهايى كه امسال داشتيم حاكى از آن است كه

ص: 250

اين مشكل به شدت رو به كاهش است يعنى در مقايسه با سال قبل و سالهاى گذشته شركت زائران خانه خدا در نمازهاى جماعت اهل سنت چه در مساجد و چه در حرمين شريفين بسيار چشمگيرتر است؛ يك عده بسيار كمى هستند كه توجه به اين مسأله ندارند و يا نمى خواهند داشته باشند و اين بى توجهى، مسؤوليت روحانيان كاروانها و همچنين بعثه مقام معظم رهبرى را براى سلهاى آينده سنگين تر مى كند تا زائران را بيشتر تحت آموزش قرار دهند.

ايشان درباره افرادى كه در كاروانها نقش هدايت دارند و در اين باره كوتاهى مى كنند گفتند: اگر ما اطلاع پيدا كنيم كه افراد يا مديرانى كه نقش هدايت يا اجرائى، به عهده آنان است به وظيفه خويش، خود يا در مورد زائران، عمل نمى كنند از طرف هيأت داوران مسأله تعقيب خواهد شد. اين برخورد براى بار اول و دوم به صورت تذكر و در بارهاى بعد به صورت كنار گذاشتن از مسؤوليت خواهد بود.

غير از مسأله نماز جماعت كه مهمترين مظهر وحدت در حرمين شريفين است.

برخى ديگر از اختلافات شعائر ميان شيعه و اهل سنت نيز بايد در اين محدوده مورد توجه قرار گيرد. از جمله روضه خوانى و سينه زنى كه در مورد اول بايد مسائل تفرقه انگيز در آن نباشد و در مورد دوّم اصولًا نبايد در ملاء عام اجراء شود. زيرا براى ساير مسلمانان سؤال برانگيز است. البته در مورد زيارت قبور در شكل صحيح آن هيچ نوع كوتاهى روا نيست و جز وهابيان، ديگر مسلمانان به اين امر معتقدند و خود در بقيع و حرم رسول اللَّه صلى الله عليه و آله زيارت نامه مى خوانند و از اين

ص: 251

جهت مشكلى وجود ندارد. گاهى زائران ايرانى بى توجه در كنار قبرستان بقيع نماز مى خوانند كه امسال افراد گروه ارشاد آنان را از اين كار بر حذر مى داشتند.

ص:252

ص:253

ص:254

ص:255

امام خمينى (ره): روحانيون و مديران و مسؤولين محترم كاروانها و حج با توجه به مسؤوليت خطيرى كه در اداره و توجيه زائران محترم پذيرفته اند و با در نظر گرفتن شرايط استثنايى كشور جمهورى اسلامى ايران بايد تمام همت و تلاش خود را در برگزارى صحيح و منظم حج به كار گيرند و با سعه صدر و به دور از هرگونه توقع و منتى زائران محترم بيت اللَّه را در آموزش و تعليم مناسك و مسائل حج همراهى نمايند و متناسب با حضور قشرهاى مختلف اعم از بى سواد و با سواد براى آنان برنامه ريزى كنند و از نقش سازنده خود و تأثير بزرگى كه حج براى هميشه در سرنوشت انسان مى گذارد غافل نشوند، چرا كه در آن فضا و شرايط معنوى همه دلها براى تحول و پذيرفتن حق آماده است.

صحيفه نور ج 9 ص 238

ص:256

ص:257

سازمان حج و زيارت كه مسؤوليت اجرائى فعاليتهاى حج را به عهده دارد با هماهنگى كامل و زير نظر نماينده مقام معظم رهبرى در امر حج خدمات گسترده اى را انجام داده و با برنامه ريزى هاى منظم از چندين ماه قبل از موسم حج در بخش هاى مختلف كار خود را آغاز كرد. در ايام حج نيز با تشكيل ستادهايى در مكّه و مدينه و جدّه به حل مشكلات زائران پرداخت. اينك به شرح فشرده اى از خدمات اين ستادها و واحدهاى مربوط به سازمان قبل از موسم و در ايام موسم مى پردازيم، لازم به توضيح است به منظور پويايى برنامه هاى اجرائى حج در سال 71 علاوه بر اقدامات مستمر سالانه، مطالعاتى در جهت اصلاح روشهاى متداول در بخشهاى گوناگون صورت گرفت و نهايه به تصويب رسيد و به مورد اجراء گذاشته شد كه ابتدا به صورت گذرا به عناوين آنها اشاره مى كنيم:

طرحهاى جديد: طرحهايى كه در حج امسال براى اولين بار به مورد اجراء گذاشته و مجموعاً بسيار مفيد هم واقع شد و بسيارى از مشكلات سالهاى گذشته را نيز تعديل كرد به شرح ذيل است:

ص: 258

الف- بكارگيرى كامپيوتر (رايانه) در تمام فعاليت ها: ماشينى كردن اطلاعات و آمار مرتبط با وظايف هر واحد، باعث سرعت در انتقال اطلاعات و آمار صحيح گرديد و در بسيارى از موارد از دوباره كارى پرهيز شد.

ب- نحوه جديد توزيع تداركات: كار توزيع تداركات كه به روش متمركز و انباردارى كامپيوترى صورت مى گرفت به يك شركت سعودى واگذار شد، صرفنظر از اشكالات جزئى اجرائى كه در طبيعت هر كار جديدى وجود دارد، طرح موفقى بود.

ج- روش كاربُرد رنگها و ساير علائم در واحد امداد: در تأثير مثبت اين طرح ذكر اين نكته كافى است كه تعداد گمشدگان روز اول در منى از 15000 نفر سال قبل به تعداد حدود 8000 نفر در سال جارى تقليل پيدا كرد. ه- ذبح قربانى: پس از اعلام موافقت شوراى محترم استفتاء بعثه مقام معظم رهبرى، در سال جارى به عنوان اولين تجربه تعداد 5000 قربانى با رعايت موازين شرعى به گونه اى عمل گرديد كه گوشت آنها بتواند به مصرف مستمندان مسلمان برسد. لازم به يادآورى است كه مطالعات مقدماتى براى ذبح به روش فوق در سال آينده به تعداد كل زائران ايرانى در حال پيگيرى است.

ص: 259

عكس عكس

ص: 260

عكس و- رزو بليط برگشت زائران: در حج سال جارى براى پرهيز از سردرگمى و بى برنامگى زائران و خانواده هاى استقبال كننده، كار رزرو جا در پروازهاى برگشت، در ايران صورت گرفت به طوريكه خانواده هاى هر زائر در موقع عزيمت از تاريخ مراجعت وى مطلع بود با اين روش علاوه بر آسودگى فكر زائران و بستگان آنان، از بيتوته و انتظار طولانى چند شبانه روزى در ايستگاه هاى پروازى خبرى نبود.

ز- ايجاد دفاتر حسابدارى و حسابرسى مديران كاروانها: با كاربُرد اين روش در سال جارى، رسيدگى به دفتر مديران يا در مكه

ص: 261

معظمه يا در مدينه منوره انجام شد و از اتلاف وقت ستادها و مديران و دوباره كارى جلوگيرى به عمل آمد به طوريكه تعداد مراجعان به ستادها به طور چشمگيرى كاهش يافت. منع ورود كالاهاى حجيم: اعلام منع حمل كالاهاى حجيم و ايستادگى و اصرار بر اجراى دقيق و كامل آن امسال باعث شد كه سفر حج از شكل سفرهاى تجارى خارج شود و ضمن آسودگى زائران و مسؤولان گمرك و هواپيمايى، دستكم به ميزان روزانه يك پرواز صرفه جويى ارزى گردد. آمارگيرى و گزارش نويسى مديران (رهتوشه) براى دستيابى به آمار و اطلاعات دقيق و منسجم براى مطالعه روشهاى گوناگون در اصلاح امور مختلف و انتخاب راه كارهاى جديد، امسال سؤالات مشتركى از تمام مديران در خصوص كارهاى مختلف از زمان شكل گيرى، حضور در فرودگاه تا لحظه برگشت به ايران تنظيم شد و پاسخهاى مختلف با كامپيوتر جمع آورى گرديد. اين روش آمارگيرى علاوه بر پرهيز از سؤالات تكرارى واحدهاى مختلف از مديران؛ كه همه ساله صورت مى گرفت و غالباً پاسخها نيز قابل جمع بندى نبود، با ارائه الگوى يكسان، كامپيوتر اطلاعات داده شده را دسته بندى كرد تا بتوان شركتهاى طرف قرار داد و عوامل اجرائى مرتبط با روشى مطمئن مورد ارزيابى

ص: 262

مراحل شكل گيرى اوّليه كار پس از زمانبندى اقدامات مختلف در خصوص فعاليتهاى از پيش تعيين شده:

الف- عملكرد حج سال 1370 و انتقادات و پيشنهادات وارد شده مورد بررسى قرار گرفت. ب- كارنامه حج سال 1370 تهيه و منتشر گرديد. ج- برنامه زمانبندى به واحدهاى مختلف جهت اجراء ابلاغ شد. د- سياستها و خط مشى سازمان حج و زيارت براى سال 1371 تعيين و ابلاغ گرديد.

ذيلًا به ضوابط مربوط اشاره مى گردد:

1- تعداد زائران: تلاشهاى زيادى صورت گرفت تا عدد حجاج افزايش يابد اما كشور سعودى همواره به مذاكرات قبلى با مقامات وزارت خارجه ايران تأكيد مى كرد. سرانجام با موافقت به افزودن 5000 نفر، تعداد نهايى در حج سال 71 به رقم 118617 نفر رسيد.

2- اولويت سن: در سال گذشته موافقت شد كليه كسانيكه متولد (يكهزار و دويست و نود) و قبل از آن بودند (علاوه بر زائران مربوط به اولويت هاى آن سال) به حج مشرف شوند، هر چند كه اغلب تخت هاى بيمارستانى، و ديگر خدمات رفاهى و بهداشتى را اين قبيل افراد مسن اشغال مى كنند. با حذف اولويت سنى، افراد مسن به همراه افرادى از خانواده هاى خود كه ثبت نام كرده بودند مشرف شدند تا افراد

ص: 263

خانواده حمايت هاى لازم را از آنان در طول سفر بنمايند.

3- ضوابط انتخاب همراه سازمان به افرادى كه نابينا يا ناشنواى مطلق و يا از يكدست و يا يك پا فلج باشند اجازه داده است تا در صورت تأييد كميسيون پزشكى يكنفر از متقاضيانى را كه داراى سند بانكى است و نوبت تشرفش در سالهاى بعد خواهد بود به عنوان همراه در سال جارى معرفى نمايند تا ترتيب اعزام اين افراد نيز داده شود.

4 و 5- شرايط و ضوابط ثبت نام: پس از توافق هيأت ايرانى در تعداد حجاج سال 71، ابتدا آمار اولويتهاى تعيين شده از طريق كامپيوتر استخراج و نسبت به صدور كارت دعوت نامه كامپيوترى زائران اقدام و توسط شعبات بانك ملى به زائران داراى اولويت تحويل گرديد. همچنين با توجه به اينكه در سال گذشته اسناد سه اولويت به لحاظ كاهش زائران، توسط امور مالى سازمان دريافت گرديده بود نسبت به تأييد مجدد موجودى زائران و ارسال دعوت نامه اين سه اولويت، كارتهاى كامپيوترى مورد بررسى قرار گرفت و دعوت از آنان از طريق سرپرستان كاروانهايى كه سال گذشته از متقاضيان ثبت نام كرده بودند صورت گرفت. براساس موافقت شوراى حج، محدوديت انتقال سند حج برداشته شد و نيز اعزام همسر به عنوان همراه با اولويت براساس تصويبنامه قبلى آن شورا بلامانع اعلام گرديد و اين، موجب شد اولًا متقاضيانى كه خود عازم بودند جهت همسرشان سند خريدارى كنند تا همراه ببرند، ثانياً واحدهاى اين سازمان با تراكم

ص: 264

بسيار زياد به لحاظ انتقال اسناد مواجه شوند.

هرچند به محض پايان يافتن مهلت ثبت نام مقدار زيادى از فشار كاسته شد ولى همين مسأله سازمان را با تعدادى زائر ناخواسته مواجه كرد كه به علت محدوديت ظرفيت تعداد زائران اعزامى به عربستان، ثبت نام آنها ميسّر نبود.

6- تعداد كاروانها: تعداد كاروانهاى سال جارى و ظرفيت هر يك از آنها با توجه به زائران هر شهر و در نظر گرفتن ظرفيت منازل مكه و مدينه و همچنين ظرفيت اتوبوسها تعيين شد و مجموعاً 818 كاروان بود، از اين تعداد 402 كاروان مدينه قبل و 316 كاروان مدينه بعد بودند.

7- اجازه منازل: از ابتداى مرداد ماه سال 1370 كليه پرونده هاى منازل استيجارى همين سال در عربستان سعودى و اظهار نظر مديران كاروان ها و بازرسان توسط همكاران و سازمان حج و زيارت و هيأت هاى اجاره منازل مورد بررسى دقيق قرار گرفت و در نهايت منازل سال گذشته به سه دسته (الف- ب- ج) تقسيم گرديد. منازل دسته (الف) آندسته هستند كه از هر نظر مورد تأييد و براى سال 1371 قابل اجاره كردن مى باشند و منازل بند (ب) آن دسته اند كه در صورت رفع برخى از اشكالات قابل اجاره كردن هستند و منازل بند (ج) آن هايى كه در ليست سياه اجاره منازل قرار دارند و هيأت هاى اجاره منازل، حق اجاره مجدد آن ها را ندارند. كليه اطلاعات در مورد منازل به كامپيوتر داده شده است و ليستهاى سه گانه مزبور به ترتيب حروف الفبا و ترتيب شماره پرونده و ترتيب شماره سند از كامپيوتر

ص: 265

دريافت و به منظور استفاده هيأت ها و اجاره در سال 71 در اختيار آنها قرار داده شد.

هيأت هاى اجاره منازل با تهيه كليه مقدمات لازم مانند سنوات گذشته، آماده سفر در اول ماه رجب بودند كه متأسفانه به علت عدم همكارى عربستان سعودى مسافرت هيأت با بيش از يكماه تأخير انجام شد. امّا عليرغم حضور نمايندگان ساير كشورهاى مسلمان قبل از هيأت ايرانى و برخى مشكلات كه مسؤولان عربستان براى اجاره منازل نسبت به سالهاى گذشته ايجاد كرده بودند، خوشبختانه به يارى خداوند متعال و تلاش بى وقفه همكاران قسمت اوّل اين كار انجام شد. هر چند 90% منازل مورد نياز در مدينه منوره و 65% در مكه مكرمه در مرحله اول به حد نصاب نرسيده بود تا امكان قرعه كشى در تهران ميسر گردد و قرار شد در عربستان بين گروهها و به طريق قرعه تقسيم شود. در مرحله دوم هم سفر هيأت هاى اجاره منازل با كم لطفى سفارت عربستان سعودى با يك هفته تأخير يعنى به تاريخ 5/ 2/ 71 موكول شد كه از طريق سوريه عزيمت كردند.

8- تداركات موادّ غذائى: در سالهاى گذشته، گروهى متجاوز از 120 نفر به منظور تهيه و توزيع مواد غذائى زائران به عربستان اعزام مى گرديد، عليرغم تلاشهاى فراوان اين برادران به علّت عدم هماهنگى و عدم تخصص گروههاى اعزامى، مشكلات عديده اى در پى داشت. بنابراين ترتيبى اتخاذ گرديد كه با اعزام حداقل نيرو برنامه تهيه و توزيع مواد غذائى زائران با كيفيت بهترى تأمين گردد، به همين منظور در سال جارى براى اولين بار امر تهيه و توزيع 33 قلم از كالاهاى غذائى و مصرفى زائران با عقد قراردادى به عهده يك شركت سعودى گذاشته بد و شركت مذكور تعهد كرد كه اين 33 قلم كالا را طبق برنامه پيش بينى شده در مكه و مدينه بين مديران كاروانها

ص: 266

توزيع نمايد، علاوه بر اقلام مذكور به مديران كاروانها اجازه داده شد كه 10 قلم كالاى ديگر را خود از ايران خريدارى و به عربستان حمل نمايند.

9- تهيه پتو: با توجه به غير بهداشتى شدن وسائل خواب زائران از قبيل تشك، بالش، ملحفه و پتو در دوران حج و نياز به تعويض اينگونه وسائل توسط سازمان پس از بررسيهاى لازم و مشورت با افراد صاحب نظر تصميم گرفته شد كه به جاى تشك براى هر زائر يك تخته پتو و همچنين يك عدد بالش دو عدد رو بالشى تهيه گردد، براى خريد پتو و بالش بازارهاى ايران و عربستان مورد بررسى قرار گرفت و نمونه هاى مختلفى از عربستان و كارخانجات مختلف داخلى بررسى و در نهايت تصميم گرفته شد پتو از شركت طوس مشهد كه هم از نظر جنس مرغوب بود و هم توانايى توليد 120000 تخته پتو را در مدت زمان كوتاه داشت؛ خريدارى گردد.

به هريك از زائران يك عدد ساك دستى اهداء شد كه تعدادى از اين ساكها از كارگاههاى توليدى وابسته به سازمان اوقاف و امور خيريه و تعدادى نيز از كشور سوريه (كه از كيفيت بهترى نسبت به ساكهاى داخلى برخوردار و قيمت آن هم ارزانتر بود) خريدارى شد. براى راهنمايى زائران در مكه، مدينه، عرفات و منى تابلوهاى پارچه اى بزرگ و كوچك و همچنين پرچم جمهورى اسلامى ايران از شركت بافت آزادى تهيه گرديد و بين مديران گروه ها در سراسر ايران توزيع شد. براى خواهران آرمهاى مخوصى كه حاوى شماره كد استان و ساير مشخصات كاروان بود تهيه و جهت الصاق به چادر آنها تحويل مسؤولان كاروان شد. براى كليه زائران كارت شناسايى با دو زبان فارسى و عربى همراه با جلد

ص: 267

پلاستيكى قابل نصب بر روى سينه تهيه و بين مديران كاروان ها توزيع گرديد، ضمناً براى هر يك از اعضاء ستادها دو عدد شلوار و دو عدد پيراهن فرم جهت استفاده در ساعات كار تهيه شد.

10- مسائل بهداشتى و درمانى: به منظور انجام معاينات پزشكى زائران و تزريق واكسن مننژيت به شمارى از زائران و خدمه كاروانها، دفترچه هاى بهداشتى چاپ و با هماهنگى وزارت بهداشت و درمان بين درمانگاههاى معاينه كننده زائران در سراسر ايران توزيع گرديد. كار معاينات پزشكى زائران در همه استانها به طور همزمان و در مدت حدود 20 روز انجام گرفت، تا از تشرف افرادى كه استطاعت بدنى مسافرت به عربستان را ندارند جلوگيرى به عمل آيد.

براى ارائه خدمات بهداشتى و درمانى به زائران، مقدمات انتخاب و اعزام 741 نفر كادر پزشكى توسط هيأت پزشكى حج فراهم گرديد و همچنين حدود يكصد تُن دارو و تجهيزات پزشكى از چندين ماه قبل به تدريج بسته بندى و جهت تجهيز بيمارستان و درمانگاههاى پيش بنى شده در مكه، مدينه، عرفات و منى به عربستان حمل گرديد. 11- ستادها: در سال جارى به لحاظ تعديل نيروى انسانى ستادها، تغييراتى در چارت تشكيلاتى آنها داده شد تا با كاهش تعداد افراد بتوان از حداكثر زمان و توان اعضاء استفاده كرد و از تداخل و وظائف در برخى از واحدها كه در سالهاى قبل مشاهده شده بود، جلوگيرى بعمل آيد و واحدهاى هم عرض حذف گرديد و برخى از واحدها

ص: 268

كه نياز به تمركز و كنترل بيشتر ستاد داشت در جايگاههاى اصلى خود قرار داده شد. به دنبال اين اقدامات، در جلساتى مستمر، چارت تشكيلاتى جديدى براى ستادهاى اجرائى حج در مكه، مدينه و جده به طور جداگانه تنظيم و تدوين شد و بر اساس همين چارت شرح وظائف جديدى نوشته شد كه در آن نظر رؤسا و معاونان هر ستاد با توجه به تجربيات گذشته اعمال گرديد.

12- كنگره كارگزاران حجّ: همه ساله كنگره عظيم حج با شركت كليه كارگزاران اجرائى حج برگزار مى گردد كه شوراى سياست گذارى حج و زيارت، تاريخ دقيق آنرا مشخص مى كند، اين كنگره معمولًا دو روزه است و بعد از روز دوم با مقام معظم رهبرى ملاقات مى كنند. امسال كنگره در محل حرم مطهر حضرت امام خمينى رضوان اللَّه تعالى عليه، برگزار گرديد و در پايان نيز با مقام معظم رهبرى ملاقات شد، اين كنگره شامل روحانيان و معين هاى روحانى، بازرسان اعضاء بعثه، زبان دانان، مديران كاروانهاى حج سراسر كشور، اعضاء هيأت پزشكى حج، مسؤولان اجرائى سازمان حج و زيارت، مديران كل اوقاف و امور خيريه استانها، اعضاء ستادهاى حج، شخصيت هاى مختلف كشور و ساير مدعوان است كه حدود 6000 نفر مى شوند. به منظور تبيين وظائف و مسئوليتها در اين كنگره كميسيونهاى مختلفى تشكيل مى شود كه هر يك برحسب مورد، مسائل مربوط را مورد بحث و بررسى قرار مى دهند، شوراى اجرائى برگزارى كنگره حج ضمن تشكيل جلساتى، خط مشى هاى كلى آن را مشخص مى كند. در مورد مسائل تداركاتى كنگره نيز چندين جلسه با شركت حداقل 25 نفر از مسؤولان مختلف اجرائى كنگره تشكيل مى شود. شرح وظائف هر يك از افراد مشخص و تقسيم كار به دقّت انجام

ص: 269

مى گيرد. امسال اعضاء ستادها دوشنبه 14 و 15/ 2/ 71، و مجموعه شركت كنندگان در كنگره به علاوه اعضاء محترم بعثه مقام معظم رهبرى و ساير شخصيت ها در روز پانزدهم ارديبهشت 71 در كنگره شركت كردند.

13- بررسى عملكرد مديران: همه ساله تعدادى از كاركنان سازمان به عنوان اعضاء هيأت بدوى گزينش مديران انتخاب مى گردند، هيأت مذكور بعد از پايان مراسم حج، دفاتر گزارش و عملكرد مديران را تحويل مى گيرد و ضمن بررسى عملكرد آنان نقاط ضعف و قوت آنان را مى سنجد و ضمن ارزشيابى آنان، اگر گزارشهاى ديگرى هم برسد، واحد رسيدگى به شكايات نتيجه تحقيقات و نظرهاى بازرسان را ارائه مى كند، سپس پرونده مديران به هيأت گزينش مديران ارسال مى گردد. در اين هيأت نظر هيأت بدوى مجدداً مورد بررسى قرار مى گيرد. در صورتيكه جمع بنديهاى هيأت گزينش نيز به همان نتيجه رسيد، نظر را تأييد مى كند وگر نه مجدداً بررسى عميق ترى انجام مى دهد و گاهى بنا بر ضرورت، خود مديران را براى اداء توضيحات به محلّ هيأت فرا مى خواند و نهايه پرونده با حضور شخص ذينفع مورد بررسى قرار مى گيرد در سال جارى نيز به همين ترتيب عمل گرديد. 14- امداد گشمدگان: يكى از مسائل مهم خدمت به زائران، موضوع ارائه خدمات به زائران گمشده در سطح شهرهاى مكه و مدينه و منى و عرفات در ايام تشريق است. اين وظيفه به عهده برادران امدادگر و اهم وظائف واحد امداد به شرح زير است:

اهم وظائف:

ص: 270

1- شناسايى محل اسكان كلّيه كاروانهاى حجاج ايرانى در شهرهاى مكه و مدينه 2- دادن آدرس واحدهاى امداد به كليه كاروانها.

3- راهنمايى و هدايت حجاج گمشده به كاروان خود (بديهى است در صورتيكه پس از تجسس كافى، كاروان شخص گمشده معلوم نگرديد، امدادگران حج مى توانند او را موقّتاً به يكى ديگر از كاروانهاى حجاج ايرانى بسپارند و بلافاصله مراتب را به ستاد حج اعلام نمايند).

4- تشكيل واحد امداد در عرفات و منى: علاوه برگشتهاى سيار در خيابانهاى محل اسكان زائران ايرانى و مراكز پرجمعيت مانند قربانگاه و جمرات، در كنار هر يك از مطوفان زائران ايرانى، واحد امداد تشكيل خواهد شد. پوشيدن لباس فرم و بستن دستمال گردن در موقع انجام وظيفه براى كليه امدادگران اجبارى است. 5- كليه امدادگرانى كه سالهاى قبل مشرف شده اند بايد تعهد بسپارند كه حج را انجام ندهند و به عمره مفرده اكتفا نمايند تا بتوانند قبل از ورود حجاج به عرفات بروند. 6- امدادگران بايد چند روز قبل از روز عرفه در منى و عرفات به شناسايى دقيق محل بپردازند و پس از ديدن آموزشهاى ضرور، تمرينهاى لازم را انجام دهند تا نسبت به انجام وظائف خود تسلط كامل پيدا كنند.

7- كليه امدادگران بايد ضمن انجام وظائف، همواره خداوند بزرگ را شاهد و ناظر حال خود دانسته و از مقررات و دستورهاى سازمان به هيچ وجه عدول ننمايند و بر طبق ساعات و اوقاتى كه براى آنان تعيين شده به خدمت اشتغال ورزند و به طور كلى اعتقاد آنها به اين نكته معطوف باشد كه انجام وظيفه امدادگرى و خدمت به زائران بر ساير امور آنان مقدم است.

ص: 271

8- كليه مسؤولان دفاتر امداد موظفند در جلسه هايى كه از سوى سرپرست ستاد حج تشكيل مى شود شركت نمايند. 9- گروه امداد موظف است براى هر يك از مديران گروه كارت ارزشيابى تهيه نمايد و در طول سفر ضمن تهيه آمار گمشدگان هر كاروان، نظر خود را در مورد نحوه برخورد و احساس مسؤوليت مديران كاروان در قبال زائران گمشده خود و يا ساير گروهها، در آن كارت منعكس كند و در پايان كار به مسؤولان مربوط در مكه و يا مدينه تحويل دهد. 15- استفاده از خدمات مطوّفان در منى و عرفات از جمله اقدامات هيأت اعزامى به عربستان در سال جارى انجام مذاكره با مسؤولان مؤسسّه مطوفان حجاج ايرانى بود. در اين زمينه نتايج خوبى بدست آمد از جمله: الف- مفروش كردن خيمه هاى كاروانها در عرفات و منى به طور مجزا.

ب- تحويل كلمن آب به كاروانها به ازاى هر 20 نفر زائر 1 عدد.

ج- تحويل يخ به كاروانها در عرفات و منى به ازاى هر 10 نفر يك قالب يخ 22 كيلويى در هر روز.

ه- تخصيص يك چادر مجهز به كولر در هر مكتب براى امداد گمشدگان (مجموعاً 16 مكتب) در منى. ز- تخصيص دو دفتر كار در نزديك حرم در مكه معظمه به واحد امداد گمشدگان. ح- تحويل چند دستگاه ماشين جهت نقل و انتقال زائران گمشده.

ص: 272

16- برنامه ريزى پروازها: پروازهاى حجاج مجموعاً از شش ايستگاه پرواز تهران، شيراز، مشهد، اصفهان، تبريز و كرمان انجام شد. عوامل ستادى و خدمه پيش پرواز كاروانها از تاريخ 21/ 2/ 71 به جده عزيمت كردند. پروازهاى زائران مدينه قبل از روز 26/ 2/ 71 آغاز و تا روز 4/ 3/ 71 ادامه داشت و زائران مدينه بعد از 5/ 3/ 71 آغاز و تا روز پايان پروازها يعنى 15/ 3/ 71 ادامه پيدا كرد.

17- كامپيوتر: در سال جارى با استفاده از خدمات كامپيوترى و ثبت مشخصات زائران و عوامل كاروانها شامل عوامل سن، جنس، شغل، آشنايى به زبان خارجى و ساير اطلاعات مورد لزوم توانستيم اين كارها را انجام دهيم: الف- صدور كارت كامپيوترى اولويتهاى 31 الى 40 و زائران باقيمانده اوليتهاى 31.

ب- ثبت مشخصات منازل در مكه و مدنيه. ج- ثبت مشخصات روحانيان.

د- ثبت مشخصات اعضاء ستادها.

ه- ثبت دفتر كل و معين اداره مالى.

و- تهيه ميانگين سرانه هزينه مديران كاروانها.

ز- ثبت مشخصات زائران سوريه. ح- ثبت مشخصات زائران عمره جديد.

ط- تهيه ليستهاى مالى مديران كاروانها با توضيحات شناسنامه اى و شغلى و تحصيلات.

ص: 273

ى- ثبت مشخصات فردى مديران. ك- ثبت مشخصات فردى خدمه.

ل- ثبت مشخصات فردى پزشكان. م- برنامه ريزى جهت ثبت مشخصات دارويى. ن- برنامه ريزى جهت ثبت مشخصات تجهيزات پزشكى. س- تهيه ليست پيش پرداخت 800000 ريالى به مديران جهت پيش پرداخت اثاثيه.

ع- تهيه ليست اقساط پرداخت ريالى به مديران كاروانها.

تعداد كل آمار زائران و عوامل اجرائى: همان طور كه در بخش اقدامات اوليه ذكر شد، طى مذاكرات مستمرى كه با مسؤولان عربستان صورت گرفت با افزايش 5000 نفر به زائران سال 71 موافقت شد و با اين ترتيب مجموعاً 118617 نفر زائر و عوامل اجرائى حج در فاصله زمانى 26/ 2/ 71 لغايت 15/ 3/ 71 از 6 ايستگاه با 352 پرواز به مقصد جده، عزيمت نمودند. اين تعداد زائر در قالب 817 كاروان 100، 120، 140، 160 نفره قرار گرفتند. از تعداد 817 كاروان، 402 كاروان مدينه قبل و 415 كاروان مدينه بعد بوده اند. از كل تعداد زائران 49479 نفر زائر زن بودند كه نسبت در صد مردان 2/ 53 و زنان 8/ 46 درصد بود.

ميانگين سنى زائران بين 40 تا 60 سال بود و حدود نيمى از زائران حج سال جارى بيسواد بودند. اين نقيصه همه ساله مشكلات زيادى براى سازمان حج و زيارت در زمينه توجيه، هدايت و ارائه خدمات سريعتر ايجاد مى نمايد.

ص: 274

حمل و نقل: با جمع آورى آمار و معلوم شدن تعداد زائر هر شهرستان، سهميه فرودگاههاى كشور مشخص شد و به ترتيب زير اعزام شدند:

59339 نفر زائران شهرستانهاى تهران، قم، اراك، سمنان، كردستان، كرمانشاه، مازندران، همدان، گيلان از طريق فرودگاه تهران.

17969 نفر زائران شهرستانهاى مشهد، زاهدان از طريق فرودگاه مشهد. 16007 نفر زائران شهرستانهاى اصفهان، شهركرد و كاشان از طريق فرودگاه اصفهان. 15228 نفر از شهرستانهاى شيراز، اهواز، بوشهر، بندرعباس و ياسوج از طريق فرودگاه شيراز.

6568 نفر از زائران شهرستانهاى تبريز و اروميه از طريق فرودگاه تبريز.

3447 نفر از زائران شهرستان كرمان از طريق فرودگاه كرمان. 3000 نفر از آمار فوق كه شامل خدمه و مسوؤلان و كاركنان ستادها بودند با پيش پروازها اعزام شده بودند.

حمل و نقل زمينى در عربستان در كار عمده و فعاليت چشم گير در ابتداى ورود زائران به فرودگاه جده صورت گرفت: 1- ايجاد امكانات براى استراحت موقت و پذيرايى از زائران تا مرحله اعزام زمينى آنها. 2- انتقال زائران به اتوبوس براساس نظم و تعليمات از پيش تعيين شده با در نظر گرفتن تفكيك اتوبوسها براى زائران مرد و زن.

ص: 275

در اين بخش برادران با تلاشى بى وقفه و على رقم محدوديتى كه سعودى ها در خصوص عدم تحويل گذرنامه ها قائل شده بودند، موفق بودند. آمار حجاج ايرانى از مكه به مدينه منوره با اتوبوس 59198 نفر و به جده 56100 نفر رود كه ضمن عقد قرار داد با شركت هاى حمل و نقل اين مهم به انجام رسيد و نحوه خدمت اين شركتها توسط فرمهاى «رهتوشه» كنترل و دسته بندى گرديد.

تشكيلات و سازمان دادن آنچه كه اين فعاليتها را ميسر مى ساخت نظام و تشكيلاتى بود كه از قبل پيش بينى شده بود. نيروى انسانى متخصص و غير متخصص بر اساس نوع فعاليتها و خدماتى كه بايستى ارائه مى گرديد در جاى خود گمارده شد. اين نيروى انسانى خورد خدماتى مى طلبيد؛ بنابراين خدمات پشتيبانى در ستاد شهر جده مسؤوليت اين كار را به عهده گرفت تا نيروى انسانى بتواند وظائف خود را درست و به موقع انجام دهد. تقسيم كار و وظائف با آموزش لازم صورت گرفته بود به طوريكه آمادگى پذيرش شبانه روز 6500 نفر زائر در جده فراهم شد. اما با اختلافى كه در امر صدور كارت تردد به فرودگاه و اعمال محدوديت و كنترلى كه از طرف سعودى در فرودگاه جده ايجاد مى شد، همه تلاشها و برنامه ريزيها در هم مى ريخت، گروههايى از كاركنان مجبور شدند حداقل يك هفته متوالى شبانه روز در فرودگاه جده كار كنند، استراحت آنان سلب شد، خستگى مفرط بر آنان غلبه كرد و نظمى را كه از قبل پيش بينى شده بود به هم ريخت. اما اين محدوديت و اشكال، به زائر و خدماتى كه بايستى به زائران داده مى شد، انتقال نيافت تا اينكه با تلاش و پيگيرى رياست سازمان و كشاندن مشكل به سطح وزير

ص: 276

حج عربستان سعودى محدوديت صدور كارت تردد از ميان رفت. وقفه در صدور ويزا در روزهاى آخر عمليات اعزام، وقفه چند روزه اى در صدور ويزا توسط سفارت عربستان رخ داد كه شامل كاروانهاى ميهمان جمهورى اسلامى و آزادگان شد. اين وقفه باعث شد كاروانها ميهمان و آزادگان كه جايگاه خاصى در حج داشتند، دچار مشكل و بى برنامگى و تحمّل زحمات زياد شوند. سفارت عربستان بعد از تلاش وسيع ديپلماتيك و پيگيرى مقامات مسؤول صدور ويزا را براى باقيمانده متقاضيان از سر گرفت و اينكار چون در روزها و ساعت نهايى عمليات رخ داد زحمات و هماهنگى بيشترى مى طلبيد. زائران با گذرنامه بين المللى عليرغم تمهيداتى كه براى يكپارچه كردن متقاضيان حج صورت گرفته است متأسفانه امسال نيز با دادن ويزا به گذرنامه هاى بين المللى، سيل تقاضا به سوى سازمان روان شد. اين زائران از راههاى گوناگون از كشور خارج مى شدند و چون پرواز مستقيم به جده وجود نداشت تعداد زيادى از آنان به علت محدود بودن جا، در شركتهاى هواپيمايى بين المللى، در مسير جده، به سازمان حج و زيارت روى آوردند تا بتوانند از مسير مستقيم تهران- جده استفاده كنند. فشارى كه اين گروه 400 نفرى بر سازمان وارد آوردند سنگين تر از مجموعه عمليات برنامه ريزى شده بود.

ص: 277

تعليمات حج دولت عربستان سعودى الزام به اجراى تعليمات حج عربستان سعودى مخصوصاً در دريافت گذرنامه هاى زائران از آغاز سوار شدن به اتوبوس در جده، ستاد حمل و نقل را نسبت به برنامه بازگشت آنان دچار اضطراب و نگرانى كرد و اين نگرانى به دليل آشنايى با عملكرد مسؤولان و كارگزاران سعودى، بى جهت نبود. تجربه و سابقه كار نشان مى داد كه بازگشت حجاج از مكه به جده با اين شيوه دريافت گذرنامه، بزرگترين مشكل را در حمل و نقل به وجود مى آورد. پيچيدگى و سيستم تقسيم كار و دريافت گذرنامه در جايگاههاى مختلف تازه كار و ناشى بودن برخى مأموران سعودى در استفاده از كامپيوتر و نا آشنايى سازمان با شيوه جديد، در هفته اول بازگشت، اختلال و مشقت آفريد به طوريكه تمام مسؤولان و دست اندركاران حج از اين مشكل آگاه شدند و اگر به موقع، تلاش لازم در رفع موانع صورت نمى گرفت بازگشت حجاج دچار مخمصه ها و گرفتاريهايى مى شد كه سال قبل با آن روبرو بود. هواپيمايى جمهورى اسلامى ايران و مسأله حج امسال نيز چون سال گذشته، هواپيمايى با اقدامات گسترده وسيله انتقال به موقع حجاج ايرانى را به جده فراهم كرد. ترمينالى به حجاج اختصاص و در شكل منظمى ترتيب انتقال آنها داده شد. اقدام سازمان تبليغات اسلامى مستقر در فرودگاه جالب بود: جاى جاى با تراكتها و پلاكاردهاى مناسب آذين بندى شده بود و از همان آغاز سفر، زائر فضاى حج را حس مى كرد.

برخى از اين شعارهاى را با هم مى خوانيم:

ص: 278

حج تقويت اسلام و ايمان است. حج آرامش دلهاست. حج يك بسيج توحيدى است. حج وسيله آزمايش است. چند دستگاه تلويزيون در سالن فرودگاه تهران اقدام به پخش اسلادهايى از اماكن اسلامى مكه و مدنيه مى كرد. فروشگاه كتابى نيز در اين سالن وجود داشت كه كتابهاى مربوط به اماكن و ادعيه و زيارت را به حجاج عرضه مى كرد.

مشكل تأخير در پروازها بسيار كم بود. آمار دقيق تعداد پروازها از فرودگاه هاى كشور و ميزان تأخير آن ها به شرح زير است: از تهران 59339 نفر با 165 پرواز با متوسط تأخير 19 دقيقه از مشهد 17969 نفر با 41 پرواز با متوسط تأخير 46 دقيقه از اصفهان 16007 نفر با 41 پرواز با متوسط تأخير 9 دقيقه از شيراز 15228 نفر با 55 پرواز با متوسط تأخير 1 دقيقه از تبريز 6568 نفر با 33 پرواز با متوسط تأخير 1 دقيقه از كرمان 3447 نفر با 17 پرواز با متوسط تأخير 1 دقيقه جمع كل 118558 نفر زائر با 352 پرواز و متوسط تأخير 24 دقيقه در بازگشت، معدل تأخير به 14 دقيقه رسيد كه نشان دهنده هماهنگى كامل دراعزام حجاج از مكه و مدينه به جده بود. اين معدل تأخير در عرف هواپيمايى و در چنين عمليات فشرده، قابل چشم پوشى است.

ص: 279

امداد شدگان نگاهى گذرا به آمار سِنّى و ميزان سواد زائران اهميت واحد امداد و گمشدگان را در موسم حج روشن مى سازد. حضور برادران امدادگر احساس امنيت و اطمينان خاطر را به زائران عزيز القاء مى كرد و خدمات شايسته اى نيز در اين خصوص از جانب اين برادران ارائه گرديد.

برادران امدادگر در حج سالجارى 94 نفر بودند. اينان ضمن گذراندن آموزشهاى لازم در تهران و انجام تمرين هاى مختلف در ايران و عربستان، مقدمات كار از قبيل تهيه بالن، علائم رنگى، برچسب هاى مختلف شناسايى كاروانها و تهيه و نصب تابلوهاى راهنما را انجام دادند.

امسال براى تسهيل در امر شناسايى زائران گمشده، خدمات كامپيوترى به صورت 24 ساعته ارائه مى گرديد و براى راهنمايى زائران در روز برائت از مشركات در وضعيت عادى، غير عادى و اضطرارى از قبل برنامه ريزى و آمادگى كامل ايجاد شده بود. در حج سال 71 براى تعمير و راه اندازى خودروهاى امداد، مبلغ 9400 ريال سعودى و براى تأمين سوخت خودروها، مبلغ 987 ريال سعودى در قبال 22000 كيلومتر مسافت پيموده شده پرداخت گرديد. اين آمار خود نشان دهنده وسعت عمل برادران امداد مى باشد. به طور كلى جمع هزينه ها در اين بخش (با خريدهاى سرمايه اى) بالغ بر 70000 ريال سعودى است. در ايام تشريق واحد امداد گمگشتگان با در اختيار داشتن يك دستگاه كامپيوتر و يارى گرفتن از ساير پرسنل ستاد مكه مكرمه، مدينه منوره و جده كه در منى و عرفات حضور داشتند، كار راهنمايى و هدايت زائران گمشده را به

ص: 280

عهده داشت. خستگى كيلومترها راهپيمايى و گرماى طاقت فرسا گمشدگان را اكثراً بسيار بى حوصله، زودرنج و دل نازك كرده بود و توان حركت كمترى نيز داشتند. شمارى از اين زائران نام و نام خانوادگى خود را نيز به درستى نمى دانستند و بيشتر نام مشهور و مستعار خود را بيان مى كردند و نه نام شناسنامه اى كه در كامپيوتر آمده بود. آمار گمشدگان در اين ايام به تفكيك استانها به شرح ذيل است: استانها: 1- اصفهان و كاشان 2510 نفر گمشده 2- باختران- بوشهر- سمنان- فارس- كرمان- لرستان- مركزى و همدان 2320 نفر گمشده 3- ايلام- خوزستان- گيلان- مازندران 1900 نفر گمشده 4- آذربايجان غربى و شرقى و خراسان 1838 نفر گمشده 5- تهران- سيستان و بلوچستان- كردستان 2288 نفر گمشده 6- چهارمحال و بختيارى- يزد 1353 نفر گمشده جمع 12209 نفر گمشده ترتيب ايام:

دهم ذيحجة 8000 نفر يازدهم 3000 نفر دوازدهم 1209 نفر جمع 12209 نفر

ص: 281

جمع كل گمشدگانى كه توسط واحد امداد در حج سال 71 هدايت شد، 29749 نفر مى باشد. از اين تعداد 12209 نفر مربوط به ايام تشريق و 17540 نفر مربوط به ايام قبل و بعد از تشريق است. اسكان در منى و عرفات: اين واحد پس از دريافت آخرين آمار حجاج هر كاروان به تفكيك مرد، زن و خدمه، روشهاى مختلف اسكان آنان را براى استفاده هر چه مطلوبتر از اراضى محدود در منى و عرفات به وسيله كامپيوتر نمونه سازى و پس از مساحى مجدد، اراضى را به 15 مكتب تقسيم كردند. در اين تقسيم بندى براى 24 كاروان ويژه مانند كاروان همسران شهدا- افاغنه- مجلس اعلاء- جمهورى هاى مسلمان نشين، هواپيمايى و ... تعداد 502 خيمه ويژه اختصاص داده شد. برادران اين واحد با برنامه ريزى، هدايت و كنترل عمليات تخصيص و تقسيم اتوبوسهاى حمل و نقل زائران در ايام تشريق و برپايى چادرها و بخش ستاد در منى و عرفات، انصافاً كار طاقت فرسايى را به انجام رساندند.

در سال جارى اين واحد براى تسهيل در شناسايى موقعيت هاى مختلف مكاتب و خيام و راههاى دسترسى به آنها با نقشه بردارى و تهيه و تكثير موقعيت كاروانها؛ هدايت مجموع كاروانها و زائران و عوامل خدماتى را سرعت خاصى بخشيده بود. واحد خدمات و رفاه: كار اين واحد ارائه خدمات مختلف به زائران محترم اعم از تداركات، تهيه مسكن، و ارائه خدمات رفاهى از قبيل خدمات پزشكى، پست و مخابرات و خدمات

ص: 282

مربوط به امور خارجه و اشياء گمشده بود. واحد تداركات: براى تأمين تداركات در سال جارى، كار توزيع تداركات كاروانها با عقد قراردادى، به شركت المنصيف كه يك شركت سعودى است، واگذار شد. اين شركت به صورت متمركز كار توزيع تداركات را با روش انباردارى و كنترل ورود و خروج جنس با كامپيوتر، با كيفيّت مطلوب به انجام رساند.

واحد مسكن: با توجه به مشكلات بى شمارى كه دولت عربستان بر سر راه هيأت اجاره مسكن ايجاد كرده بود و قبلًا اشاره كوتاهى به آن شد؛ واحد مسكن با تلاش بسيار توانست در بازار رقابت مسكن در موسم حج، به نسبت بسيارى از زائران كشورهاى ديگر موفق تر باشد. جز كاروانهاى ويژه، كار واگذارى مسكن به كاروانهاى حج سال 71 به صورت قرعه كشى انجام شد. اين هيأت موفق شد براى 296 كاروان 100 نفره، 96 كاروان 120 نفره، 208 كاروان 140 نفره، 211 كاروان 160 نفره و 7 كاروان ستادى جمعاً 818 مسكن تهيه نمايد.

در حج 71 تعداد كل زائران 105763 نفر و كل مبلغ اجاره پرداخت شده 102509474 ريال سعودى بود. از اين مبلغ 63684474 ريال سعودى در قبال 570 سند اجاره مسكن در مكه مكرمه و مبلغ 38825000 ريال سعودى در قبال 266 سند از بابت اجاره مسكن در مدينه منوره، پرداخت شده است. به اين ترتيب

ص: 283

اجاره مسكن سرانه هر زائر در مكه 603 ريال سعودى و در مدينه 368 ريال سعودى بوده است. هيأت پزشكى: براى ارائه خدمات پزشكى هيأت پزشكى درمانگاهها و بيمارستانهاى خود را در عربستان تجهيز كرد، 100 تن دارو قبلًا به عربستان فرستاده شده بود. اين هيأت به منظور خدمت، منظم و فعال، اقدام به تأسيس يك بيمارستان عكس يكصد تختخوابى و 56 درمانگاه در مدينه و يك بيمارستان 150 تختخوابى و 7 درمانگاه در مكه و يك بيمارستان ويژه و چند درمانگاه، در عرفات و منى كرده بود.

ص: 284

عكس بر اساس آخرين گزارش در تاريخ 12/ 4/ 71 تعداد 207677 نفر به صورت سرپايى، حسب مورد، توسط پزشكان متخصص عمومى مورد معاينه قرار گرفتند و تعدد 3815 نفر به صورت اورژانس يا عادى در بخشهاى مختلف بسترى و 251 نفر براى مداواى دندان به دندانپزشكى مراجعه داشتند و تعداد بيمارانى كه مورد آزمايش هاى مختلف پزشكى قرار گرفتند 16907 نفر و بيماران محتاج به راديوگرافى 3563 نفر و بيماران مليتهاى خاريجى مراجعه كننده 16487 نفر بوده اند. بيماران انتقال يافته به ايران 83 نفر و بيماران فوت شده در مراسم امسال 96 نفر بودند.

ص: 285

شعبه هاى واحد كامپيوتر: واحد كامپيوتر با ايجاد شعبه در ستادهاى جده و مدينه و در واحدهايى مانند امداد؛ كار آمارگيرى و دسته بندى اطلاعات و دسترسى به آمار و ارقام مطمئن و صحيح را تسهيل كرد. با توجه به اولين سال فعاليت اين واحد در ارائه خدمات مختلف، تأثير خدمات آن، در تمام فعاليتها مشهود بود. يكى از خدمات ارزنده اين واحد (علاوه بر خدمات ياد شده) ارائه نمودارها و جدول هاى آمارى از موضوعات مختلف و همچنين دسته بندى و ارائه آمار از سؤالات «رهتوشه» بود. با اين ترتيب كار ارزيابى و كنترل فعاليت هاى مختلف تسهيل يافت و مطمئن گرديد. پشتيبانى و خدمات: هر فعاليت مستمر و منظمى به خدمات پشتيبانى مناسبى نياز دارد. واحدهاى پيشتيبانى در ايام حج سال هفتاد و يك، امور عمومى، روابط عمومى، امور ادارى، مترجمان، امور نقليه، تلفنخانه، واحد تعميرات اتومبيل و فريزر؛ واحدهاى پشتيبانى و خدمات بودند. الف- امور عمومى كار تجهيز ستادها، اسكان اعضاء ستادها و برنامه ريزى را براى حضور زنجيره اى و گردشى آن ها در مكه و مدينه، به عهده داشت. نيز خدمات ادارى از قبيل: صادر و وارد كردن و ماشين كردن نامه ها، ترجمه مطالب مورد نياز و ارائه خدمات ترابرى درون شهرى و تجهيز و ارائه خدمات مخابراتى، همچنين واحد تعميركاران؛ از زيرمجموعه هاى امو عمومى بود. تعميركاران متشكل از 9 نفر بودند و با سرويس كامل 94 دستگاه اتومبيل و تعمير كامل گيربكس و كلاچ 8 دستگاه خودرو بازديد برق و شارژ گاز كولر 40 دستگاه و صافكارى و

ص: 286

نقاشى 20 دستگاه و تعمير موتور 4 دستگاه و تعمير اساسى يكدستگاه تويوتا و تعويض موتور يكدستگاه مينى بوس و انجام تعميرات جزئى ديگر، خدمات مناسبى ارائه دادند.

واحد تعميرات يخچال و فريزر هم 207 دستگاه فريزر و يكدستگاه يخچال و 27 دستگاه چرخ گوشت و غيره را تعمير و همچنين 81 دستگاه فريزر و 17 دستگاه چرخ گوشت را مورد بازديد فنى قرار داد. ب- واحد روابط عمومى در زمينه هاى تنظيم و ارائه گزارش هاى روزانه و پوشش تبليغى ستاد و تهيه و تكثير تراكتهاى مختلف و ارائه خدمات خطاطى و طراحى و تهيه نمودار از آمار فعاليتها و تهيه خبرنامه داخلى ستاد و همچنين ارائه ساير خدمات، فعاليت داشت. ج- واحد رسيدگى به شكايات در مدت فعاليت 20 روزه خود در مكه مكرمه جمعاً به 940 مورد شكايت و گزارش در مسائل مسكن، تداركات، حمل و نقل، امداد، اشياء گمشده، مسائل مالى و مهمانان خارجى رسيدگى كرد. گزارش ها و شكايات در بخشهاى مختلف، 183 مورد مربوط به مسكن، 197 مورد مربوط به تداركات، 150 مورد مربوط به حمل و نقل، 68 مورد مربوط به امداد، 114 مورد مربوط به بهداشت، 102 مورد مربوط به اشياء گمشده و سرقت و 79 مورد مربوط به شكايت و يا گزارش هاى قدردانى از مديران كاروانها بوده است. د- واحد پست و مخابرات واحد پست و مخابرات در ايام حج امسال با برقرارى 23170 مورد ارتباط

ص: 287

تلفنى و ارسال 11255 مورد پست عادى و 8055 مورد پست تصويرى، از رشد قابل ملاحظه اى در ارائه خدمات به زائران نسبت به سال گذشته برخوردار بود. افزايش تعداد كانالهاى تلفنى بين ايران و عربستان از عوامل مؤثر در اين زمينه بوده است. ه- واحد اشياء گمشده واحد اشياء با رساندن حداقل 200 ساك گمشده به صاحبان آنان و مقدار زيادى وسائل و پول نقد و وسائل شخصى مانند هميان حاوى وجه نقد، ساعت طلا، كيف جيبى و غيره، خدمات ارزنده اى به زائران ارائه كرده است. مبلغ 41560 ريال و 10060 ريال سعودى و 942 دلار كه بى نشان و بلا صاحب بودند براى تكليف قطعى به بعثه مقام معظم رهبرى تحويل داده شد. و- فعاليت امور خارجه فعاليت امور خارجه عبارت بود از خدماتى چون مسائل مربوط به زائران متوفى، پيگيرى پرونده هاى باقى مانده از گذشته در دادگسترى مكه، پيگيرى و حل و فصل اقامت هاى غير قانونى و پيگيرى موضوع سرقتهاى مختلف از حجاج ايرانى و زائران مفقود شده، تصادفات زائران و صدور برگ تردد براى ايرانيانى كه گذرنامه هاى خود را گم كرده بودند.

ص: 288

ص: 289

عكس

ص: 290

عكس

ص: 291

عكس

ص: 292

عكس

ص: 293

عكس

ص:294

ص:295

ص:296

1- بازار كالا 2- مشكل امنيت مالى (سرقتها) 3- مشكل راه بندان در مسير جمرات

ص:297

ص: 298

مصرفى آنها، از كيفيت مرغوب و استاندارد جهانى برخوردار نيست و در حقيقت كالاهاى قابل رقابت در سطح بين المللى به شمار نمى آيد. افزون بر اين، فروشندگان در مكّه و مدينه، اجناس ساخته شده در اين كشورها را به عنوان كالاهاى ساخت ژاپن و اروپا معرفى مى كردند. بسيارى از كالاهاى بسته بندى شده و به اصطلاح (آكبند)، يا معيوب و ناقص بود يا آنگونه كه ادعا مى شد، ساخت ژاپن و اروپا نبود. كالاهاى مرغوب نيز بسيار گران بود. بازرگانان، تجار و فروشندگان كالاها در ايران كه براى انجام مناسك حج آمده بودند متفق القول بودند كه كالاهاى موجود در بازارهاى مكه و مدينه را مى توان در ايران ارزانتر، آسانتر و مطمئن تر از عربستان تهيه كرد. به عنوان مثال چرخ گوشت، ساعت، چرخ خياطى، سرويش چينى، راديوضبط، ده تا پانزده درصد گرانتر از ايران بود. لوازم التحرير نسبت به ايران فوق العاده گران بود؛ براى مثال يك خودكار ساخت هند به قيمت 200 تومان فروخته مى شد در حالى كه خودكار مشابه آن با كيفيت مرغوب و ساخت اروپا در ايران 50 تا 60 تومان به فروش مى رسد. بيتشر مديران كاروانها و كسانى كه به دفعات به مدينه و مكه مشرف شده بودند اظهار مى كردند كه قيمتها به نسبت سالهاى گذشته بسيار گرانتر شده است. چنين به نظر مى رسد كه وقوع جنگ خليج فارس، تورم و گرانى در عربستان، ركود اقتصادى و يا علل و عوامل ديگر، موجب افزايش ناگهانى قيمتها شده بود. بهاى اجناس و كالاهاى تجارى طى دو سال گذشته بين 20 تا 70 درصد افزايش داشته است. در اينجا به برخى از علل و عوامل اين گرانى اشاره مى كنيم:

الف- در پى تسهيلات براى واردات بعضى كالاها به ايران از سوى دولت، و اعلام بعضى از بنادر خليج فارس به عنوان بنادر آزاد، تجار و مسافران ايرانى

ص: 299

مقادير قابل توجهى كالا وارد كشور مى كنند، اين مقدار گرچه پاسخگوى تقاضاى بازار نيست و تعادل عرضه و تقاضا را برقرار نمى كند ولى عطش خريد مصرف كنندگان و همراه با آن، قيمت ها را تا حدى كاهش مى دهد. ب- در سالهاى گذشته كالاهاى خارجى از طريق چندين واسطه به كشور ايران وارد مى شد ولى در حال حاضر مستقيماً از مراكز توليد خريدارى مى گردد اين امر در كاهش قيمتها تأثى مهمى داشته است. ج- اگرچه بحران خليج فارس كه در طول يكى دو سال گذشته امنيت اقتصادى، سياسى منطقه را به هم زده بود، پايان يافته است ولى آثار منفى آن از اقتصاد كشورهاى عربى از جمله عربستان زدوده نشده است. د- دلت عربستان بر قيمت كالاهايى كه در بازار به فروش مى رسد؛ نظارت ندارد و كسبه به منظور دستيابى به حداكثر سود تا حد ممكن نرخها را بالا مى برند. ه- دولت عربستان در دو سال اخير، ماليات قابل توجهى براى كسبه مقرر داشته است كه طبيعه بخشى از اين هزينه به مصرف كننده تحميل مى گردد. و- تنزل ارزش «ريال» عربستان- كه ناشى از كاهش درآمدهاى نفتى و وابستگى شديد آن به ارزش دلار است- قدرت خريد اين كشور را به طور محسوسى كاهش داده است. در اين حالت طبيعى است كه تجار سعودى به سوى بازارهاى ارزانتر و در نتيجه به كالاهايى با كيفيت پايين تر- رو آورند. در اين وضعيت نيز

ص: 300

قيمت تمام شده كالاهاى وارداتى همچنان گران خواهد بود.

ص: 301

سرقت شده از پليس دست به چنين اعمالى مى زنند. اين فرضيه از اين نظر مردود است كه هيچ زائرى فرصت لازم جهت تشكيل شبكه اى به گستردگى و حج سرقتهاى موجود و امكان سرقت اتومبيل پليس و تهيه لباس فرم دستگاه امنيتى و يا تهيه سلاح در يك كشور خارجى را ندارد و اگر اين فرضيه را صحيح هم، بپنداريم لزوم مراقبت و ايجاد امنيت توسط پليس را منتفى نمى سازد. شائبه انجام اينگونه دزديها توسط شهروندان عربستان، هرچند به دليل فقر مردم باديه نشين يا ساكنان شهرهاى كوچك و بزرگ، به دليل وجود اختلاف طبقاتى و فقر فرهنگى غير محتمل نيست ولى به نظر نمى رسد اينگونه افراد توان سرقت اتومبيل، تأمين لباس پليس، تهيه سلاح و ايجاد شبكه گسترده سرقت را داشته باشند. در صورتى كه صحت اين فرضيه، نشانه عدم قدرت پليس عربستان در كشف جرم و محافظت از امنيت زائران حرم است. در هر صورت، كنترل، شناسايى و دستگيرى و مجازات اين سارقان و پرداخت خسارت اموال سرقت شده و ايجاد فضاى آرام به منظور عبادت مردم و تأمين امنيت و حفاظت از جان، اموال و نواميس مردم ضرور است. شگفت آور اين كه در طول اين ايام كه سرقتها بسيار بود، مسؤولان عربستان كوچكترين واكنش رسمى از خود نشان ندادند و هيچ نوع تهديدى نسبت به آنان مطرح نگرديد. اگر توجه كنيم كه سرقتها غالباً اموال ايرانى ها صورت مى گرفت، مسأله، قابل تأمّل بيشتر است. در اين باره، بعثه مقام معظم رهبرى به مسؤولان عربستان هشدارهاى لازم را داد و از آنان خواست تا به اين امر رسيدگى كنند. نماينده مقام معظم رهبرى در ضمن مصاحبه اى در 30/ 3/ 71- اظهار داشتند: اقداماتى كه بعثه مقام معظم رهبرى در اين مورد انجام داده

ص: 302

است، منعكس كردن اين موضوع و اعتراض به دولت سعودى است كه ما هنوز پاسخ مناسبى از آنها دريافت نكرده ايم.

ايشان افزودند:

متأسفانه دولت سعودى در اين زمينه توجه لازم را مبذول نمى دارد و اين يك مشكل اجتماعى براى عربستان است و بايد براى حفظ حيثيت خود، اقدامات لازم را انجام دهد. اين امر بايد در سالهاى آتى مورد توجه قرار گيرد به طوريكه در آموزشهاى پيش از حج، بر عدم امنيت در آن موسم، تأكيد و از حجاج خواسته شود تا در حفظ دارايى خويش بيشتر تلاش كنند. اگر قرار باشد وضع به همين صورت ادامه يابد، نشر يك جزوه راهنما براى آگاهى حجاج از شگردهاى سرقت و دزدى در اين محيط لازم خواهد بود. فهرست سرقتهاى انجام شده نشان مى دهد كه تنها در روز 11/ 3/ 71 نزديك به 10 مورد سرقت از زائران ايرانى انجام يافته است و اغلب آنها نيز به وسيله كسانى صورت گرفته كه با لباس نيروهاى امنيتى عربستان و به بهانه بازرسى و كشف مواد مخدر، اموال مردم را به سرقت برده اند. مواردى نيز در حين طواف بوده است به عنوان مثال: يك زائر ايرانى به نام ابراهيم محمديان ابيرى از كاروان 30235 مازندران ساكن شهرستان بابل چنين اظهار داشته است: من به اتفاق همسر و يك همراه ديگر مشغول طواف دور خانه خدا بودم، پس از طواف متوجه شدم كه سارق يا سارقان با استفاده از آلات برنده، پيراهن عربى، زيرپوش و كمربند مخصوص احرام مرا بريده و مبلغ 800 ريال سعودى را كه همراهم

ص: 303

بود به سرقت برده اند. حاجيه خانم بتول رحمانى از كاروان 17472 تهران نيز اظهار مى دارد:

به هنگام طواف ناگهان متوجه شدم چادرم و جيب لباسم به وسيله شيى ء برنده اى مانند تيغ شكافته و 500 در ارزى كه همراه داشتم به سرقت رفته است. همچنين محمدرضا رهگذر از كاروان خليلى ساكن تهران اظهار مى دارد: هنگامى كه در حرم مشغول طواف بودم ناگهان احساس كردم دستم مى سوزد. وقتى كه دقت كردم ديدم دستم بريده و جيب لباسم با تيغ پاره شده و كارت شناسايى ام، هماره با 100 دلار ارزى كه با خود داشتم به سرقت رفته است. الياس عليزاده يك زائر تهرانى ديگر نيز مى گويد: به هنگام اسلام حجر الاسود مبلغ 1500 دلار كه همراه داشتم از من به سرقت رفت. وى ماجراى دزديده شدن پول خود را به شرطه هاى سعودى اطلاع مى دهد اما تاكنون نتيجه اى نگرفته است. حاجيه خانم آمنه خوشقدمى از كاروان 25122 كردستان اهل شهرستان سقز نيز مى گويد: من يك شب براى طواف و زيارت حرم رفته بودم و پس از طواف به علت خستگى، در گوشه اى براى استراحت دراز

ص: 304

كشيدم. يك زن سياه چرده عرب نيز در كنار من خوابيد. پس از مدتى از خواب بيدار شدم و متوجه شدم كه جيب شلوار زنانه احرام مرا با تيغ بريده و مبلغ 850 ريال عربستان، 100 دلار آمريكا و 10 هزار تومان كه همراه داشتم دزديده اند.

در مطبوعات و وسايل ارتباط جمعى عربستان مطالب و گزارشهايى درباره تدابير امنيتى و اقداماتى كه براى رفاه و آسايش حجاج در نظر گرفته شده است منتشر مى شود.

هنگامى كه ايام مبارك حج فرا مى رسد، حضور گسترده مأموران امنيتى و پليس عربستان در گوشه و كنار شهرهاى مقدس مكه و مدينه مشاهده مى شود و حتى در حرم امن الهى و مسجد الرسول صلى الله عليه و آله نيز با سلاح گرم حضور دارند. اين پندار در اذهان بينندگان القا مى شود كه دستگاههاى انتظامى و امنيتى سعودى براى تأمين نظم، امنيت، آسايش و رفاه حجاج و زائران، با همه توان بسيج شده اند، اما آمار رو به فزونى سرقتها و تعداد فراوان سارقان تمام خيالات و تصورات را باطل مى كند، چرا كه سرقت و دزدى حتى در پيش چشم مأموران عربستان امان از زائران و حاجيان مال باخته، بريده است. بسيارى از حجاج مى پرسند: راستى اين همه مأمور بى سيم به دست، باتوم و سلاح به كمر و مسلسل به دوش، اگر به كار تأمين امنيت حجاج و زائران نمى آيند، پس به چكار مى آيند؟! چرا سارقان زرنگ و طراران زبردست، روز و شب به كار تاراج و غارت پول و اموال حجاج مى پردازند و كسى هم در پى مقابله با آنان نيست. در اينجا به ذكر اسامى چند تن از مال باختگان و مبالغ ووجوهى كه از

ص: 305

داده اند مى پردازيم و مشت، نمونه خروار است: از سيد موسى حسين (كاروان 28123 گيلان) مبلغ 1050 ريال سعودى، در مسجدالحرام. از ساره شعبانى (كاروان 28133 گيلان) و اهل شهرستان رودسر، مبلغ 40 دلار آمريكا، يك فقره چك 350 ريال سعودى، 2000 تومان و مقدارى ريال سعودى در حرم. ناصر رشوند از كاروان 20113 زنجان واهل قزوين، 1080 ريال سعودى در مكه معظمه.

صديقه عسكرى زائر تهرانى از كاروان 17510، 2500 ريال عربستان، 1200 تومان و يك فقره چك 350 ريالى عربستان در مسجدالحرام. كيف محتوى 500 دلار و مقدارى وسايل ديگر متعلق به رحيم عبدى از كاروان 17529 تهران، در خانه خدا. عبدالحسين بختيارى از كاروان 17513 تهران، مبلغ 1000 ريال سعودى و مقدارى پوشاك؛ در محلّه عزيزيه مكه. از دو نفر از كاروان 21139 به نامهاى (ق- الف) و (ح- د) مبلغ

ص: 306

1300 ريال سعودى توسط سارقان در لباس پليس. از زائرى به نام ز- ا از كاروان 31127 در تاريخ 11/ 3/ 71 مبلغ 1000 دلار توسط كسانى كه خود را پليس سعودى معرفى كرده بودند. مبلغ 200 دلار از آقاى جمشيد- ى از كاروان 30247 توسط سرنشينان يك اتومبيل به بهانه بازرسى بدنى.

متأسفانه در عرفات و منى نيز دامنه سرقت گسترده بود و به بيش از يكصد مورد رسيد. اميد است با توجه بيشتر مقامات سعودى و دقت و هوشيارى زائران در سال آينده، ناظر بهبود اوضاع باشيم و مشكلى به نام مشكل امنيت مالى حجاج نداشته باشيم.

ص: 307

اقدامات نظير سقاية الحاج (آب رسانى به حاجيان)، تأمين امنيت زائران و ... از ديرباز مورد تأكيد و سفارش بوده اند. متأسفانه عليرغم افزايش همه ساله زائران بيت اللَّه الحرام، و ضرورت تداركات امكانات و نيازمنديهاى آنان، نارسايى ها و كاستى هاى فراوان و بعضاً غير قابل توجيهى در اين عرصه به چشم مى خورند، كه كمبود مسكن، دشواريهاى فراوان در انتقال زائران به عرفات، مشعر و منى در ايام تشريق، فقدان معابر مناسب براى تردد حجاج از چادرها به محل رمى جمرات، نا امنى و سرقت اموال حجاج كه امسال گسترش غيرقابل انتظارى داشته است و ... از جمله اين كاستى ها و نارسايى ها هستند. اهميت فريضه سياسى عبادى حج در اسلام و اشتياق روز افزون و قابل تحسين ملّتهاى مسلمان به حضور در اين مراسم، ضرورت رفع اين نارسايى ها را اجتناب ناپذير مى كند، خصوصاً آنكه بهاى برخى از اين كاستى ها از دست دادن جان زائران بيت اللَّه الحرام است و از سوى ديگر به دليل ارتباط مستقيم اين فريضه الهى با تمامى ملتهاى مسلمان، جا دارد كه دولت عربستان از همكارى و هميارى ساير كشورهاى مسلمان براى مقابله با دشواريها و معضلات كنونى بهره گيرى داشته باشد. چرا كه ايران اسلامى از نخستين سالهاى بعد از پيروزى انقلاب تا كنون، همه ساله دهها اجتماع ميليونى را به بهترين وجه ممكن تدارك ديده و برگزار كرده است و در اين زمينه از تجربه و توانمندى بسيار برخوردار است.*** امسال نيز همچون سالهاى گذشته ترافيك و راه بندان مسير جمرات در روز عيد قربان حادثه آفريد و تعدادى از حجّاج ايرانى و غير ايرانى متأسفانه جان باختند.

ص: 308

يكى از واجبات حج، رمى جمرات است كه حجّاج بايد در روزهاى دهم و يازدهم و دوازدهم ذى الحجّه از چادرها و محل اسكان خود خارج شوند و مسيرى چند كيلومترى را بپيمايند تا به محل جمرات برسند و پس از رمى جمرات مجدداً به چادرهاى خود بازگردند. اين مسير شامل چهار خيابان روباز و يك خيابان سرپوشيده به نام «طريق المشاة» مى باشد. طريق المشاة كه به معنى مسير پياده روهاست متأسفانه به دليل سكونت اعراب باديه نشين و زائران برخى كشورها در ايام رمى، به كلى مسدود است. نوعاً كسانى كه به طور گروهى و خانوادگى به زيارت خانه خدا آمده اند در ايّامى كه در منى به سر مى برند هركدام قمستى از اين مسير سايبان دار را اشغال مى كنند و با گستردن وسايل زندگى موقت خود عملًا مانع عبور و مرور ساير زائران مى گردند. نيروى انتظامات عربستان سعودى هم اقدامى در جهت بازنگهداشتن راه و رفع سدّ معبر نمى كند. خيابانهاى روباز نيز به علت تردد وسائط نقليه اعم از اتوبوس ها و خودروهاى شخصى از بار سنگين ترافيك برخوردار است. روز عيد قربان كه بيش از يك ميليون و پانصد هزار نفر در حال رفتن به سوى جمرات و سپس بازگشت از جمرات هستند بايد از لابلاى اتومبيلها و اتوبوسها راه عبورى به پهناى كمتر از يك متر؛ بيابند. در اين حال با جمعيّتى مواجه مى شوند كه پس از رمى جمرات در حال بازگشت به چادرهاى خود مى باشند. در چنين شرايطى است كه راه پس و پيش ندارند و در بين اتومبيل ها و فشار جمعيّت با مرگ روبرو مى شوند. امسال تعدادى از حجّاج ايرانى و غير ايرانى در اين مسير جان خود را از دست دادند، در صورتيكه با برنامه ريزى صحيح، مى توان از بروز اين حوادث ناگوار جلوگيرى كرد. اگر مسؤولان راهنمايى و رانندگى سعودى در اين سه روز تردد وسائط نقليه را در آن مسير ممنوع و مسيرى را براى رفتن و مسير ديگرى را

ص: 309

براى بازگشتن مشخص مى كردند و يا از اسكان حجّاج در مسير سرپوشيده ممانعت به عمل مى آوردند؛ هرگز تعدادى مسلمان بيگناه با آن وضع رقّت بار هلاك نمى شدند.

ص:310

ص:311

ص:312

ص:313

همانگونه كه قبلًا اشاره شد در ايام حج برخى از شخصيتهاى علمى و فرهنگى و سياسى ايرانى و غير ايرانى از سوى بعثه مقام معظم رهبرى به عنوان مهيمان شركت كرده بودند. با اكثر آنان مصاحبه هاى مفصلى به عمل آمد، كه در اينجا گزيده اى از آن مصاحبه ها را جهت استفاده خوانندگان و آگاهى از ديدگاههاى آنان نقل مى كنيم:

ص: 314

ديگر آنكه: با توجه به اينكه اين بزرگواران داراى حيات ويژه اى هستند مى توان با آنان ارتباط قلبى خاصى برقرار كرد چنانكه در زيارتهاى ايشان مى خوانيم «اشهد انك تسمع كلامى و تردّ سلامى». بدين ترتيب تجديد عهد و ميثاق با آنان ميسّر خواهد بود؛ چيزى كه در ايجاد احساس مسؤوليت و التزام به انجام وظايف فردى و اجتماعى و جديّت و فداكارى در راه تحقق اهداف اسلامى تأثير بسزايى خواهد داشت. از همين جاست كه توسّل به اولياء خدا بعد ازرفتن از دنيا نيز مفهوم پيدا مى كند و در واقع مربوط به بخش دوم سؤال شما يعنى مسأله توسل مى شود. سؤال مهمى كه در مورد توسل مطرح مى شود اين است كه با وجود مفتوح بودن راه دعا و ارتباط مستقيم با خداى متعال، حكمت تشريع توسل چيست؟ جواب اين است كه توسل دست كم داراى دو حكمت ممتاز است: يكى آنكه مقام و منزلت شفاعت كنندگان معلوم مى شود كه در اثر اطاعت و عبادت خدا به آن نائل شده اند و اين به نوبه خود تشويقى براى ديگران است تا راه رسيدن به كمالات و مقامات عاليه يعنى راه عبادت و اطاعت خدا را بشناسند و هر چه بيشتر از آن استفاده كنند.

حكمت دوم اين است كه توسل عاملى براى جلوگيرى از عجب و خودپسندى و افتادن در بزرگترين دام شيطان است كه مى تواند افراد برجسته را از قلّه كمال به اسفل سافلين فروافكند؛ اما كسى كه ترقيات معنوى خود را مرهون وساطت اولياء بزرگ خدا مى بيند از افتادن در اين دام مصون مى ماند و از اينجا راز اين مطلب روشن مى شود كه عرفاى شيعه دچار

ص: 315

پاره اى از انحرافات ديگر عارفان و متوصفان نشده اند زيرا همواره دست توسل به دامان ائمه اطهار عليهم السلام مى زده اند و خود را طفيلى و ريزه خوار خوان كرم آنان مى ديده اند. س: حضرتعالى در ايام حج همه روزه به طور مستمر با زائران ساير كشورها تماس و گفتگو داشتيد، نظرتان در مجموع راجع به برداشتهاى ديگر حجاج از انقلاب اسلامى ايران چه بود؟

ج: بدون شك نداى بيدار كننده و روشنگر امام (رضوان اللَّه عليه) تأثير وسيع و عميقى در ملتهاى مسلمان و حتى غير مسلمان جهان داشته و حقاً بايد گفت كه يكى از صدها بركات وجود امام اين بود كه يك تنه كار هزاران دستگاه تبليغاتى موفق را انجام دادند و آثارِ نقشِ پاك و نافذ و اكثير گونه ايشان، هم در سطح افراد و هم در سطح جوامع، مشهود است از جمله مورادى كه خود اينجانب برخورد كرده ام اين بود كه در كشورهاى آسياى جنوب شرقى اشخاصى از قشرهاى دانشگاهى و بازرگان مى گفتند ما شيفته گفتار و كردار صادقانه و مخلصانه حضرت امام (ره) هستيم و به بركت محبّت به ايشان از نظر مذهبى هم مستبصر شديم و به شيعه گرويديم و هم اكنون از بهترين ترويج كنندگان مذهب شيعه در آن منطقه هستند.

ص: 316

بسيار زيادى برگزار شد. محتواى سخنرانى هاى ارائه شده در مراسم برائت، بسيار والا بود. هم پيام رهبر بزرگوار انقلاب و هم سخنهاى ديگرى كه گفته شد. همه جالب بود و امّا در عين حال حج هنوز كمبودها و مشكلاتى دارد. يك سلسله از مشكلات مربوط به ماست كه بايد در ايران حل كنيم و مشكلاتى نيز مربوط به دولت سعودى است. مشكلاتى كه ما بايد حل كنيم، چند مشكل است: حجاج ما آموزش كافى نمى بينند و گاه كارهايى از آنها سر مى زند كه زننده است. من با چشم خود ديدم كه در مسجدالنّبى، درحالى كه مسلمانان دسته، دسته به سوى مسجد مى دويدند تا در نماز جماعت شركت كنند جمعى از ايرانيان كيسه ها و بقچه ها و ساك ها و سوغات ها زير بغل، به سوى منزلها برمى گشتند و حركاتى از اين قبيل.

مثلًا هنگامى كه صفوف جماعت تا بقيع آمده بود عده اى مشغول زيارت بودند و امثال اين حركات كه نشان مى دهد به آنان آموزش كافى داده نشده است. اينها در مجموع خيلى به ضرر ما تمام مى شود؛ عليرغم اين كه كاروانهاى ايران از نظر نظم در درجه والايى هستند (نسبت به ديگران) ولى اين عدم آموزشها باعث سرشكستگى مى شود. يا مثلًا خدمات پزشكى در حد مطلوبى نبود چون مردم در صف مى ايستادند و گاهى مريض تر مى شدند و برمى گشتند. ما در حدود صد و خرده اى طبيب داشتيم، هر هزار نفر يك طبيب و آنهم در منى و آنهم يك مشت پيرمرد و پيرزن در آن هواى گرم با حوادث و مسموميّتها و انواع بيماريها. بايد كادر پزشكى قوى تر باشد. پيشنهاد دوّم اين كه در ايران نبايد اجازه بدهند كه افراد ناتوان به حج بيايند. حج به گونه اى است كه افراد ناتوان نمى

ص: 317

توانند آن را انجام دهند و مى ميرند. آن كه بيمارى قلبى دارد و با اصرار و ارفاق به حج مى آيد، فرمان مرگش را امضاء كرده است. ما در رمى جمرات و سعى صفا و مروه مى ديديم كه پيرانى دارند از بين مى روند. نبايد اجازه بدهند اين افراد به حج بيايند، بايد نايب براى آنان بگيرند.

ديگر مسأله استفاده از لباسهاى نامناسب است. ايرانى ها گاهى بدترين لباسها را مى پوشند. اكنون سخن از يكنواختى لباسهاست. ما مى بينيم زوار تركيه و اندونزى با لباسهاى نيمه يكنواخت و منظم به حج مى آيند، ايرانيان بايد در مورد لباس برنامه ريزى بهترى بكنند.

به عقيده من يك مقدار هم بايد به روحانيان كاروانها آموزش بيشترى بدهند چون گاهى ناهماهنگ عمل مى كنند.

يا مسأله نماز پشت مقام كه همه دستور مى دهند وقتى جايى براى طواف نيست نماز را عقبتر انجام دهيد. امّا من ديدم برخى دستها را به هم مى دهند تا يك نفر نماز بخواند و درگيرى پيدا شد بين عرب و بين ايرانيان و آن فرد داد مى زد: حرام، ممنوع ... و شنيدم درگيرى مرتب پيدا مى شود به نظر من اصلًا اين نماز اشكال دارد. من در مناسكم نوشته ام وقتى كه براى ديگران مزاحمت ايجاد شود اين نماز، اشكال دارد.

ص: 318

آثار ديرينگان را حفظ كنند چون اين آثار نشانه تمدن ديرينه آنها است مثلًا مى كوشند تا پلى كه 500 سال پيش زده شده است. محفوظ بماند، حتى اگر لازم باشد در كنارش پل ديگرى احداث كنند. آقايانى كه فرانسه رفته اند مى دانند كه در پاريس دروازه اى هست كه متعلق به 500 سال پيش است و آنروزها دروازه شهر بوده است، و حالا شهر پاريس شهر عظيمى است ولى همان دروازه را به همان شكل حفظ كرده اند كه بگويند اين نشانه تمدن 500 ساله ماست. ما مسلمانها بايد آثار ديرينه خودمان را كه جنبه دينى و مذهبى دارد حفظ كنيم. خصوصاً آثار پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و آثار ياران و فرزندانش را ...

اسلام متعلق به امروز و فردا نيست و اين دين خاتم است. اگر آثار مربوط به آن را حفظ كنيم اصالت اسلام حفظ شده است و نسلهاى آينده در وجود اسلام و در وجود پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و دعوت توحيد او شك نمى كنند، ولى اگر اين آثار را از بين ببريم، چيزى از اسلام جز يك قرآن باقى نمى ماند. ممكن است در آينده درباره اصالت شك كنند و بگويند اصلًا از كجا معلوم چند هزار سال پيش، مردى از جزيرة العرب برخاسته و چنين دعوتى كرده و چنين آيين را آورده است؟ امروز در جهان غرب مسأله مسيحيت يك مسأله افسانه اى است، بچه هاى غرب، مسيحى ولى مسيحى شناسنامه اى و به اصطلاح، مسيحى جغرافيايى هستند و اگر دل اينها را بشكافى نسبت به مسيح هيچ نوع عقيده جدى ندارند و نكته آن اين است كه از مسيح هيچ باقى نمانده است، نه خودش قبر دارد، نه مادرش قبر دارد و نه از حواريون او اثرى باقيست، حتى كتابى را هم كه به نام انجيل دارند، (اكنون 24 انجيل در دست است.) و در واقع 4 انجيل دارد كه زندگى نامه حضرت مسيح است، پس حفظ آثار يك نوع اصالت بخشيدن به آن شيى ء است و كسانى كه مى گويند بايد

ص: 319

آثار پيغمبر صلى الله عليه و آله، خانه پيغمبر صلى الله عليه و آله، خانه ميزبان پيغمبر صلى الله عليه و آله و خانه فرزندان و صحابه پيغمبر صلى الله عليه و آله و مدرسه هايى كه امام حسن عليه السلام و امام صادق عليه السلام داشته اند بايد حفظ شود؛ به خاطر اين است كه روزگارى مى آيد كه اين مسائل مايه تحقق يقين و اعتقاد بيشتر به اصالت اسلام خواهد بود. ما در آينده خواهيم گفت كه: «مردم بدانيد چند قرن قبل پيغمبرى برخاست كه اين قبر اوست، اين زادگاه اوست، اين قبر مادرش است، اين قبر پدرش است و اين آثار فرزندانش است و اين مدرسه فرزندانش است.» و اگر اينها را به خاطر توسعه مسجد يا به عناوينى ديگر از بين ببريم مثل اينكه بگوييم اينها مورد حاجت نيستند، ضربتى است بر اصالت اسلام و در آينده قابل جبران نيست. «ره همان است كه رهروان رفتند»، عقلاى عالم به آثار خود علاقه مندند.

بنابراين مى توان گفت در حال حاضر دو سوم آثار از بين رفته و چيز كمى باقى مانده است. مساجدى باقى مانده كه هر كدام يك تاريخ را بازگو مى كنند، مساجدى مثل مسجد على عليه السلام، مسجد سلمان و ديگر مساجدى كه در خندق است؛ بازگو كننده فعاليت هاى جوانان رشيد اسلام است. كسانى كه باتعداد و توشه اندك، در مقابل يك سپاه ده هزار نفرى قد علم كردند و آنها را برگرداندند. قديم در آنجا خندق محفوظ بود كه الان از بين برده اند.

مشكلى كه الان در مدينه وجود دارد اين است كه مدينه به شكل يك شهر اروپايى در آمده و معماريهاى اسلامى در آن نيست و اگر هم باشد فقط در قسمت مسجد النبى و برخى مساجد ديگر است. در هيچ جاى ديگر از شهر اثرى از تمدن اسلامى 1400 ساله وجود ندارد. درحالى كه اينان مى توانستند هم مسجد النبى صلى الله عليه و آله را توسعه بدهند و هم آثار را

ص: 320

حفظ كنند و هم معمارى شهر، معمارى اسلامى باشد.

ص: 321

صرفاً به حجاج ايران محدود شود، براى حج ابراهيمى در ميان ساير حجاج به جز برگزارى سمينارها چه پيشنهاد مشخصى داريد؟

ج: مسأله برائت يك مسأله اصولى است. ما بايد روى اين برنامه با كنفرانسهايى كه خارج از مكه و درممالك ديگر اسلامى برگزار مى شود، ملتها را آماده كنيم. چون مسأله برائت محدود به ايرانى ها نيست و جزئى از مراسم حج است و اگر براى ملت هاى ديگر اين نكته توضيح داده شود، قطعاً با توجه به دركى كه آنان از شرايط كشورهاى اسلامى دارند، مورد استقبال قرار مى گيرد.

ص: 322

براى آمركا و اسرائيل خطرناك است. من به ياد دارم عده اى از حجاج خارجى كه از ترس، نمى توانستند در مراسم شكرت كنند از دور با اشره همبستگى خودشان را اعلام مى كردند.

س: آيا سمينارهايى كه همه ساله در حج برگزار مى شود موفق بوده است؟

ج: موفق بودن هر امرى نسبى است، البته بهترين راه براى گسترش موضوع برائت از مشركان برپايى سمينار در كشورهاى مسلمان نشين دنياست تا علما مسأله برائت را جا بيندازند. در صورتيكه فرصت كافى باشد و در مديريت اين سمينارها دقت بيشترى شود موفق خواهند بود.

بعد از آن بايد خلاصه خوبى از سمينار به زبانهاى مختلف منتشر شود تا همه مسلمين در سراسر جهان بتوانند كاملًا در جريان اين امر قرار بگيرند.

ص: 323

«من حرام كردم آنچه را خداوند از من نخواسته، من تصميم گرفتم».

بنابر اين وقتى به كشورش برمى گردد بايد عوض شده باشد. پس ما بايد از اين غصه گريه كنيم كه سفر مى كنيم بدون اينكه بدانيم، اين سفر بايد با ما چه كند، ما بايد اهلش باشيم.

تا نباشى آشنا، زين پرده بويى نشنوى گوش نامحرم نباشد جاى پيغام سروش

س: در همين معنويت، مسائل اخلاقى و فرهنگى نيز نهفته است در اين زمينه اگر توصيه اى داريد بفرماييد.

ج: بايد به مسائل اخلاقى و فرهنگى توجه خاصى داشت مثلًا در مسائل فرهنگى توجه به نماز داشته باشيم، من به خصوص به روحانيون محترم كاروانها توصيه مى كنم سفارش كنند و حفظ كنند آدابى را كه بايد در مسجد الحرام صورت بگيرد. كيان و شخصيت جمهورى اسلامى ايران را حفظ كنند. در حال حاضر زائران گروه گروه براى انجام طواف واجب وارد مسجد الحرام مى شوند و من مى بينم كه برخى از خواهران و برادران ايرانى در حاليكه طوافشان را انجام داده اند و از احرام هم خارج شده اند، خودشانرا در بين آنهايى كه مُحرِم هستند جاى مى دهند و سعى مى كنند خود را به نزديك بيت برسانند، من نمى گويم طواف مستحبى انجام ندهيد ولى توجه داشته باشيد كه اين برادران و خواهران كه احرام بسته اند طواف واجب دارند، شما نبايد مزاحم آنها باشيد.

نكته ديگر هم، نوع لباس پوشيدن است، وقتى وارد مسجد الحرام مى شويم بايد با لباس هاى زيبا، جالب و تميز باشيم، و اينها مسائل فرهنگى و اجتماعى است كه بايد

ص: 324

مراعات بشوند. برخى از حجاج ما از صبح، با همسر خود مى روند در بازارها مى گردند خودشان را خسته مى كنند و وقتى به مسجد الحرام مى آيند به جاى دعا و ناله و ندبه، از خريد و فروش بازار سخن مى گويند، البته اين حرفها زياد گفته شده ولى تذكر آنها، خالى از فايده نيست، زيرا بيت اللَّه الحرام، مرقد مطهّر حضرت عبدالعظيم نيست كه رفتن، هميسشه برايمان ميسر باشد.

آيا شما مى دانيد كه تا آخر عمر باز هم حضور در مكه نصيبتان خواهد شد؟ از پيامبر صلى الله عليه و آله است كه مى فرمايد: «خداوند غروب روز عرفه، ملكى براى هر يك از حجاج مى فرستد و مى گويد: خداوند بخشيد تمام گناهان تو را و توبه تو را پذيرفت، مگر آنان كه حق الناس به گردنشان است. بعد عده اى اشك مى ريزندو مى گويند «يا رسول اللَّه» آيا ما بخشوده نشديم؟» و رسول اكرم صلى الله عليه و آله شب تا صبح در مزدلفه گريه مى كند و با خدا حرف مى زند و درخواست مى كند و فردا به بلال مى فرمايد:

«بلال به مردم بگو ساكت باشيد مى خواهم صحبت كنم» و مى فرمايند: «من با خدا راز و نياز كردم و خواستم و خداوند عهد كرد كسانى را هم كه حق الناس به گردنشان هست، با راضى كردن آنهايى كه به گردن اينها حق دارند ببخشد» شما ببينيد كجاست كه انسان بتواند بخشوده شود جز در عرفات و در مشعر؟ كجاست كه ناله آدم بتواند با همه پرده هاى غيب نفوذ پيدا كند جز در كنار بيت خدا و حرم پيغمبر و ائمه بقيع عليهم السلام؟ بايد به اين امر توجه كنيم؟

ص: 325

گفت:

صلاح كار كجا و من خراب كجا سماع وصل كجا نغمه رباب كجا

حج كجا و اين اعمال كجا؟ انسان شدن كجا و اين اعمال كجا؟ با حج به همه ارزش هاى مادى و معنوى رسيدن كجا و سقوطى كه خداى نخواسته ممكن است در اين مناسك از خود نشان بدهيم كجا؟ برخى مسائل فرهنگى است كه بايد با تصميم گيرندگان حج صحبت و براى آينده مسائل فرهنگى و اجتماعى و دينى مردم در مكه بايد فكر كرد.

ص: 326

انقلاب اسلامى در عربستان در 1400 سال قبل، تقريباً براى نسل هاى بعد جز يك خاطره چيزى باقى نمى گذارد، در صورتيكه از طرف ديگر صهيونيستها سعى مى كنند با تخريب مسجد اقصى هيكل سليمان را در بياورند و براى اينكه تاريخ مجسمى از خودشان داشته باشند برخى از قسمتهاى مهم را حفظ مى كنند. در اينجا ما خاطرات بسيار ارزشمندى را از دست مى دهيم كه بخشى از آن مربوط به خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله و اولاد حضرت رسول صلى الله عليه و آله مى شود و به نظر مى رسد كه اين اقدامات تعمدى باشند، چون همانطوريكه بقعه هاى بقيع را خراب مى كنند (و امروزه قبور مطهر فرزندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در بقيع رقت بار ترين شكل ممكن را دارند) قسمتهاى ديگر را هم كه شكل عبادى نداشت ولى رويدادهاى تاريخى را مى توان در آنجا جستجو كرد، طى اين چند سال تخريب كرده اند، من سفر دومى است كه مشرف مى شوم و تقريباً از بازشناسى آن چيزهايى كه در سال 63 ديده ام عاجزم، از طرفى مدرنيزه كردن هم جاذبه هاى بسيارى دارد و از آلودگى ها به دور است.

البته مى توانستند اماكن تاريخى را به صورت شايسته و مدرن در دل ساختمانهاى جديد نگهدارى كنند.

ولى ظاهراً تعمد داشتند كه اين ساختمانها، به شكل رقت بارى بماند تا در زمان تخريب كسانى كه با اين تغيير و تحولات آشنايى ندارند اين عمل را يك كار خير و مفيد و موثر در جهت مثبت ارزيابى كنند.

ص: 327

توضيحاتى بفرماييد؟

ج: بهترين و بالاترين مكان در مدينه منوره مرقد رسول اكرم صلى الله عليه و آله و قبر ناشناخته فاطمه زهرا عليها السلام است كه سه جا احتمال داده اند: يكى در مسجد النبى بين قبر و منبر و تمسك كرده اند به حديث شريف پيامبر صلى الله عليه و آله: «ما بين قبرى و منبرى روضة من رياض الجنه».

و مرادشان جايگاه دفن صديقة طاهره عليها السلام دخت گراميشان بوده است، يك احتمال ديگر هم وجود دارد كه بى بى در خانه خودشان دفن شده باشند و احتمال سومى هم وجود دارد كه حضرت در بقيع دفن شده باشند در كنار فرزندانشان. شايد از آن جمله اى كه امير المؤمنين هنگام دفن فاطمه زهرا عليها السلام عنوان كردند:

«سلام بر تو يا رسول اللَّه از طرف من و از طرف دختر شما كه نازل شد در كنار شما و زود هم ملحق شد».

بشود استناط كرد كه فاطمه زهرا نزديك خود پيغمبر دفن شده اند و بنابراين آن احتمال بين قبر و منبر تقويت مى شود.

در هر صورت قبر بى بى ناشناخته است و اين هم شايد يكى از حكمت هاى الهى است و انشاء اللَّه حضرت مهدى (عج) كه ظاهر بشوند از جمله كارهايى كه مى كنند، محل قبر مادرشان را هم ارائه مى فرمايند. آن روز ديگر بر همه روشن مى شود كه قبر بى بى كجاست. پس يكى از مشاهد مشرفه قبر پيغمبر اكرم و صديقه طاهره پاره تن پيامبر گرامى است. ديگر، ... امام مجتبى عليه السلام و حضرت زين العابدين عليه السلام و باقرين عليه السلام (امام محمد باقر و صادق عليه السلام) كه از آنها هم تعبير به باقرين شده و هم تعبير به صادقين. اين چهار امام

ص: 328

هم در بقيع هستند، فاطمه بنت اسد هم در بقيع است، عباس عموى پيغمبر هم در كنار قبر ائمه بقيع و ديگر دخترها و زن هاى پيغمبر هم در كنار قبر ائمه بقيع هستند، ابراهيم پسر پيغمبر، شهداى احد كه جمعى را در خود احد به عللى دفن كرده اند و عده اى هم در بقيع كه قبرستان رسمى مدينه بوده و ديگر عبداللَّه پدرپيغمبر اكرم كه قبل از ولادت پيغمبر از دنيا رفته اند ولى ما معتقديم كه هرچند قبل از ولادت و قبل از بعثت پيغمبر از دنيا رفته اند بر دين اسلام از دنيا رفته اند، يعنى بر دين ابراهيم خليل الرحمان كه خود پيامبر نيز قبل از بعثت رفتارشان بر دين ابراهيم بود.

ما اينك در مدينه منوره هستيم. ده نفر از چهارده معصوم ما در مدينه متولد شده اند، يعنى از امام حسن عليه السلام تا امام يازدهم، پيغمبر اكرم هجرت كردند به مدينه با امير المؤمنين عليه السلام و فاطمه زهرا عليها السلام و مى توان گفت مدينه محل رفت و آمد معصومين (س) بوده و چه زمين با بركتى است كه انسان هر كجا پا مى گذارد احتمال مى دهد پاى معصوم اينجا حركت كرده است.

زمين بسيار با شرافتى است. ما در روى كره زمين با اين بركت و با اين شرافت نمى توانيم جايى پيدا كنيم كه در آن ده نفر از معصومين متولد شده و زندگى كرده باشند.

ص: 329

مى شود: بخش نخست، آشنايى روحانيان با چگونگى مسؤوليت حجاج عزيز در حركت به سوى ديار وحى براى اداى فرايض حجاج است. از اين نظر كه آيا حج مربوط به خودشان است يا مربوط به ديگران و به نيابت از ديگران، حَجة الاسلام است يا غير حَجة الاسلام، در صورتيكه نيابةً بخواهند انجام دهند آيا شرايط صحت نيابت در آن شخص جمع هست يا خير؟ و اگر اين شرايط جمع نباشد، چه بايد بكند؟ اگر حج را براى خود انجام مى دهند آيا قدرت انجام آن را دارند؟ يا به مجرد مُحرم شدن با مشكلاتى برخورد مى كنند و توانايى به پايان رساندن مناسك را ندارند؟ بايد آقايان روحانيان كاروانها در اين زمينه آشنايى كامل با وضعيت حجاج همراه كاروان خود پيدا كنند تا انشاء اللَّه در حين انجام مراسم و مناسك، حجاج ما با مشكلى مواجه نشوند. مثلًا تعدادى از حجاج براى حج نيابتى مشرف شده اند، بعد معلوم مى شود كه خود مستطيع بوده اند، و در حقيقت براى خودش حج را انجام مى دهد و الان اين سؤال برايش مطرح است كه چه كند؟

يا اينكه عده اى براى انجام حج نيابتى آمده اند در حاليكه شرايط لازم مثل صحّتِ قرائت نماز را ندارند و يا عذر ديگرى دارند و براى روحانى كاروان مشكل پديد آورده اند و سؤال مى كنند حالا كه وضعمان به اين صورت است چه كنيم؟ در حقيقت اين مسائل بايد قبلًا و در ايران حل مى شد، تا در اينجا حجاج ما دچار گرفتارى نشوند.

بخش ديگر، آشنايى حجاج با مسائل و مناسك عمره و حج است، روحانيان كاروانها بايد روز و شب جلسه بگذارند و اين زائران را آموزش دهند تا در اداى فرايظ با مشكلى مواجه نشوند و بى اطلاع نباشند. بايد حجاج اين آمادگى را پيدا بكنند كه در ميان فشار جميعت و هواى گرم، اعمال خودشان را بدون

ص: 330

اشكال و با آمادگى انجام دهند، و براى آموزش داند و آموزش گرفتن هم روحانيان و هم زائران عزيز بايد نهايت كوشش و سعى خود را مبذول دارند. بخش ديگر، حركت دادن حجاج از استراحتگاه به سوى مسجد الحرام و يا به مراكز سخنرانى و يا مجالسى است كه از سوى بعثه مقام معظم رهبرى اعلام و برگزار مى شود و يا حركت به سوى عرفات و مشعر و منى، كه دراين زمينه ها روحانيان كاروانها بايد طورى اين عزيزان را حركت دهند كه الگوى حركت يك جمعيت اسلامى براى برگزارى يكى از شعائر بزرگ اسلامى باشد. برخوردها با ديگر مسلمين جهان در سرزمين وحى از سوى پيام آوران انقلاب اسلامى بسيار حساس است و در واقع مسؤوليت سنگينى است كه به عهده همه ما و خصوصاً روحانيان كاروانهاست.

ص: 331

هر فردى از انسانها چه مؤمن و چه كافر در عرفات حاضر باشد و از خداوند حاجت بخواهد حاجتش برآورده مى شود امّا مؤمن تمام گناهانش بخشوده مى شود و كافر اگر از شرك توبه كند خداوند تمام كناهان گذشته او را مى بخشد و اگر كافر توبه نكند و حاجتى بخواهد برآورده مى شود و از اجر دنيوى آن وقوف محروم نمى گردد.

در اين باره آيه قرآن مى فرمايد:

من كان يريد الحيوة الدينا و زينتها نوفّ اليهم و هم فيها لايبخسون اولئك الذين ليس لهم فى الاخرة الّا النار و حبط ما صنعوا فيها و باطل ما كانوا يعملون. الته در عرفات نبايد انسان اكتفاء كند تنها به دعا كردن خود بلكه ديگرا را بيشتر دعا كند. مرحوم كلينى از على بن ابراهيم روايت كرده است كه پدرش ابراهيم بن هاشم گفت:

عبداللَّه بن جندب را ديدم در عرفات دستهايش را به سوى آسمان بلند كرده است و اشك چشمانش از محاسن روى زمين سرازير مى شود، بعد از اعمال منى از او سؤال مى كند و مى گويد در عرفات بهتر از موقف تو موقفى نديدم، در جوام مى گويد به خدا قسم هرچه دعا كردم براى ديگران بود زيرا كه از امام موسى بن جعفر عليه السلام شنيدم كه فرمود: هركس براى برادران مؤمن خود دعا كند از عرش خداوند ندا مى رسد آنچه را كه درباره ديگران خواستى صد برابر آن را به تو مى دهم. به اين جهت نخواستم به خاطر حاجت خود، صد برابرى را كه خداوند آن را به عهده گرفته ترك كنم در حاليكه نمى دانم حاجت خودم برآورده مى شود يا نه.

س: به نظر شما حاجّ موفّق كيست؟

ج: اين مسأله اى است كه پيغمبر صلى الله عليه و آله از همان ابتدا

ص: 332

مطرح فرموده اند كه مسلمانها بايد از مشركان اعلام بيزارى كنند و آنها را دوست و هم پيمان خود نگيرند. اين فرمانى است الهى كه بايد بين مسلمين و مشركان هميشه برقرار باشد اما متأسفانه اين فرمان الهى فراموش گرديد و به آن عمل نشد تا اينكه حضرت امام خمينى (ره) آن را زنده ساختند و فرمودند اين موضوع را در يك اجتماع عمومى در بين مسلمانان كشورهاى مختلف، اعلام كنيد. اولًا اين اعلام برائت كه باعث و بانى اش ايران بود همه را متوجه نقش ايران اسلامى مى كند. ثانياً: خود اين برائت سبب مى شود كه وحدتى بيت مسلمانان به وجود بيايد زيرا در اين هدف يعنى اعلام بيزارى از مشركان، جميع مسلمانان متفق القول مى شوند. ثالثاً: اين موضوع عظمت اسلام و مسلمانان را به اثبات مى رساند و از طرف ديگر دشمنان را مرعوب مى كند تا در فكر سلطه بر مسلمين نباشند.

س: دنياى استكبار براى مخدوش كردن چهره ايران اسلامى، در اذهان حجاج خارجى دست به تبليغات گسترده اى زده است. نظر؛ شما در اين باره چيست؟

ج: ما بايد به فكر باشيم تا براى مقابله با اين تبليغات مسموم راه هاى مؤثرى پيدا كنيم، براى انجام اين منظور كارهاى مختلفى مى توان انجام داد. تشكيل مجالس و سخنرانى ها مى تواند مؤثر باشد. اما بيش از همه، رفتار و برخورد حجاج ايرانى است كه مى تواند خنثى كننده تبليغات سوء دشمن باشد. مثلًا يكى از تهمت هايى كه به حاجى هاى ايرانى مى زنند، اين است كه معتقد به نماز نيستند. البته اين تهمت بزرگى است و بايد در پيشگاه خداوند پاسخگو باشند. ما خيلى راحت مى توانيم اين تهمت را رد كنيم و راهش اين است كه در نمازهاى برادران اهل سنت در مدينه، مكه و هر جاى ديگرى شركت كنيم.

ص: 333

اما اگر موقع نماز ما پراكنده و مثلًا به گشت و گذار مشغول باشيم، اين كارها در واقع آن تهمت ها را تأييد مى كند، پس گره كار به دست خود ما باز مى شود. يا مثلًا برخورد ما خوب و دوستانه باشد، به همين وسيله مى توانيم مبلغ خوبى براى اسلام باشيم. به ما تهمت مى زنند و مى گويند، اينها مشرك هستند، مرده پرست هستند، اينها در و ديوار را مى پرستند، چوب و ضريح را مى پرستند ... اگر ما بخواهيم با اين تهمت ها مبارزه كنيم بايد از انجام اعمالى كه اينگونه سوء تفاهم ها را دامن مى زند خوددارى كنيم. چه اصرارى است كه ما از بقيع مقدارى خاك برداريم، برنداريم كه اين تهمت برطرف شود. اينها نماز خواندن در قبرستان را جايز نمى دانند، اينها چه مى دانند كه ما نماز در قبرستان و يا هر جاى ديگر را براى خدا مى خوانيم اما مى گويند، ما نماز رابراى امام يا فلان شخص مى خوانيم. به همين خاطر بهترين كار براى خنثى كردن اين تهمت ها اين است كه انجام ندهيم. بگذاريم وحدت به وجود بيايد تا بتوانيم اهداف شوم دشمنان را خنثى كنيم. اينها مى گويند ما به قرآن عنايتى نداريم. اگر ما در مسجد الحرام قرآن بخوانيم، اين عمل خود مى تواند تبليغى باشد براى اسلام و رفع اين تهمت ها.

ص: 334

ج: اسلام بيست سال بيش در استراليا به طور سيستماتيك ريشه دوانيد. تا قبل از آن تاريخ تعداد مسلمانان در استراليا بسيار كم بود. در اثر رفت و آمد بعضى از مسلمانان هند به استراليا به تدريج اسلام در آن كشور مطرح شد ولى افراد تازه مسلمان اطلاعاتى از اسلام نداشتنتد و اگر از يك مسلمان استراليايى سؤال مى شد كه به چه دليل مسلمان هستيد وى اظهار مى داشت بدان دليل كه گوشت خوك مصرف نمى كنيم. به هر حال اينان پيشقراولان اسلام در آن كشور بودند. هم اكنون در اسلام در حال پيشفرت است هر روز، حداقل ده نفر، تلفنى به اينجانب اظهار تمايل مى كنند تا با اسلام آشنا شوند. در استراليا دستكم نيم ميليون از كل 17 ميليون جمعيّت كشور، مسلمان است. تعداد زيادى از ايرانيان به عنوان دانشجو يا غير آن در آنجا سكونت دارند كه اكثراً با ما ارتباط دارند و در نماز جماعت مسجد ما شركت مى كنند.

س: موقعيت انقلاب اسلامى در آن كشور چگونه است؟

ج: از نظر مسلمانان استراليا نسبت به انقلاب اسلامى بسيار مثبت است.

آنها اخبار ايران را به دقت دنبال مى كنند. آنان عقيده دارند انقلاب اسلامى موجب شكوه و عظمت اسلام در جهان شده است. هنگاميكه امام (ره) فتواى معروف درباره سلمان رشدى اعلام كردند، همه مسلمانان استراليا به حمايت برخاستند اين فتوى موجب شد كه مسلمانان استراليا دريابند، امام از كيان اسلام در تمام جهان دفاع مى كند و تمام فكر و ذهن خود را مصروف حمايت از اسلام و مسلمانان در جهان كرده است.

ص:335

س: با توجه به اينكه، انقلاب اسلامى، يگانه منادى وحدت و يكپارچگى مسلمانان سراسر جهان است، وظيفه حجاج ما به عنوان سفيران انقلاب اسلامى براى شركت در اين نيايش بزرگ الهى، چيست؟

ج: حج از بزرگترين مسائل جهان اسلام است، وحضرت امام (ره) و رهبر معظم انقلاب هم بر اين مسأله تأكيد دارند كه حج بايد تجلى گاه وحدت و يگانگى ملت هاى مسلمان جهان باشد. همه بدبختى هاى جهان اسلام به خاطر همين اختلافى است كه دربين ما وجود دارد. اگر همه ما در مقابل دشمن همدست بوديم، دشمن نمى توانست بر ما غلبه كند، و اگر همه ما با هم رأفت و مهربانى و يكدلى داشتيم، اين چند روزه در حج بسيارى از مسائل ما حل مى شد. ما ايرانى ها بايد الگو براى عالم تشيع باشيم، قرآن كريم مى فرمايد: وكذلك جعلناكم امةً وسطاً لتكونوا شهداء على الناس و يكون الرّسول عليكم شهيداً.

همانطور كه پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله الگوى جهان اسلام است، ما هم بايد براى ديگران الگو باشيم وغير مسلمانها از گفتار و كردار ما استفاده كنند و به نظام ما و تشيع ما پى ببرند كه اين امر بسيار لازمى است. تقيد به واجبات براى همه لازم است، اما براى شيعه مخصوصاً در مكه و مدينه لازمتر. بايد به ديگران بفهمانيم كه شيعه مقيد به نماز اول وقت است، شعيه اجتناب از گناه دارد، زنها تقيد به حجاب دارند، مردها اجتناب از گناه دارند. بايد زنهاى ما هنگام مشرف شدن به مسجد النبى و به مسجد الحرام و همچنين در خيابانها و بازارها، حجاب را دقيقاً رعايت كنند، از جمله چيزهايى كه من از آن ناراحت هستم اين

ص: 336

است كه زن هايى را مى بينم كه با چادرهاى خانگى در مسجد و خيابانها ظاهر مى شوند. ديگران بايد از حجاب زنهاى ما حجاب بياموزند و از رفتار ما ديگران بايد رفتار بياموزند.

س: در بخشى از صحبت هاى خود در مورد وحدت سفارش كرديد، در اين مورد فتواى حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبرى تا حدود بسيار زيادى راه گشا بوده اند لطفاً در اين باره اگر سفارشى هست، بفرماييد؟ ج: فتواى حضرت امام (ره) در مورد شركت در مراسم نماز جماعت اهل تسن، جنبه لزومى دارد. ديگر مراجع نيز همين نظر را داده اند و مى گويند كه لازم است يا مستحب مؤكد است كه با اينها با آهنگ وحدت بگوييم اللَّه اكبر و بفهمانيم كه ما با هم هستيم، پس شما هم بايد با ما باشيد و همه ما يكدست در مقابل دشمن باشيم. اين فتواى پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله است و فتواى همه ائمه طاهرين عليه السلام و همه مراجع عظام، علماى اسلام، حضرت امام (ره)، مقام معظم رهبرى. خيال نمى كنم عالمى از شيعه پيدا بشود كه بگويد شركت در نماز اهل تسنن، مستحب نيست.

ص: 337

است يا در حال مراجعت به كاروان خود، اگر قصد خريد هم هست، بايد قبل از اين ساعت صورت بگيرد، شما زائران سمبل اسلام هستيد، نام انقلاب اسلامى اكنون در جهان بر سر زبانهاست، همه بايد بدانيد كه شما يك مسلمان واقعى هستيد. و اين بى تفاوت حركت كردن در زمان اذان براى اقامه نماز جماعت نقص است. من بار ديگر فرموده حضرت امام صادق عليه السلام را تكرار مى كنم كه: «زنت ما باشيد، ننگ ما نباشيد» و به نظر من اين ننگ است، بايد كارى كنيم كه انگشت نما بودن ما به خاطر حضور قبل از ديگران در صف جماعت باشد، بايد بيشترين سعى و كوشش ما بر اين باشد كه ما براى چه هدفى در اين جا هستيم؟ اگر خريد امتعه بود، كه در همه جا بازار هست، قصد ما بايد كسب فيض از اين همه معنويت و روحانيت باشد. ما اكنون در سرچشمه كوثر هستيم و بايد خودمان را پاك و پاكيزه كنيم، خصوصاً اكنون كه مقدمه اى است براى حج بيت اللَّه الحرام، بايد در وجود همه ما جذبه اى پيدا شود كه وقتى مى گوييم، لبيك اللّهم لبيك ... طورى نشود كه جسممان اينجا باشد و روحمان، جاى ديگرى پرواز كند و براى رسيدن به اين منظور چاره اى نيست جز اين كه از تعلقات ببريم و بيشتر به جهات معنوى توجه داشته باشيم تا همانگونه كه امام راحل (ره) مكرر توصيه مى فرمودند و اكنون هم مقام معظم رهبرى دامت بركاته تأكيد دارند، بتوانيم حج ابراهيمى را انشاء اللَّه انجام دهيم.

ص: 338

توضيحاتى بفرماييد؟

ج: در قرون اخير دو عامل در ايجاد تفرقه ميان مسلمانان مؤثر بوده است:

يكى علماى متعصب كم اطلاع و وابسته به حكومت ها، ديگر حكام جور و قدرت طلبان كه براى حفظ قدرت خويش به اختلاف دامن مى زده اند. گاهى هم اختلافات نوينى بوجود مى آورده اند. از آغاز پيدايش مذاهب، اين دو گروه وجود داشته اند و بين مسلمانان ايجاد تفرقه مى كرده اند. خداوند يا آنان را هدايت كند و يا از شرشان اسلام را نگه دارد. اما مرام وهابيت على رغم تمام كوششها و تبليغات در پاكستان و هندوستان و تركيه و كشورهاى ديگر نتوانسته است جايگاه مردمى و اسلامى براى خود بيابد. هجوم همه مسلمانان شعيه و سنى به آثار مذهبى و دينى و تبرك جستن از اشياء مقدسه، چه در حجاز و يا در كشورهاى ديگر شاهد زنده بر اين امر است. خرقه شريف پيامبر اسلام در استانبول (كه از پانزدهم ماه رمضان هر سال در مسجد خرقه شريف در معرض زيارت قرار داده مى شود و صدها هزار نفر به زيارت آن مى روند) و قبر ابو ايوب انصارى و ديگر عرفا در آنكارا و استانبول كه روزهاى جمعه مملو از زائران است؛ خط بطلان بر عقيده وهابيت است. در پاكستان از برادران سنى مكرر شنيدم كه از تبليغات وهابيت انتقاد شديد داشتند و كسى آنان را قبول نداشت جز آنهايى كه در مقابل پول طرفدارى كرده اند و و مى كنند.

س: حج امسال در مقايسه با مراسم حج سالهاى گذشته چه تحولى داشته است؟

ص: 339

ج: فرق حج 71 با گذشته قابل انكار نيست، من قبل از پيروزى انقلاب و نيز بعد از پيروزى جمهورى اسلامى ايران، مكرر به زيارت بيت اللَّه مشرف شده ام. كمبودها و نواقص كه در گذشته مشاهده مى شد خدا را شكر برطرف شده است. سرپرستى حجاج و مديريت و راهنمايى هاى روحانيون معظم كاروانها در حد رضايت و جالب است. مهمتر از همه رشد فكرى زائران بيت اللَّه است كه به شكل وسيعى در نماز جماعت و جمعه و زيارت قبور ائمه عليهم السلام مشهود است. حركاتى كه موجب وهن شيعه و يا موجب درگيرى باشد ميان آنان كم ديده مى شود و اميدواريم آن كم هم از بين برود. شركت در مراسم و مجالس بسيار چشمگير است و زائران با نظم و ترتيب حركت مى كنند.

ص: 340

در بعضى جاها حاجى بايد روزه بگيرد و در جاى خود بيان شده است ولى حج برخى ويژگيها دارد كه در آيات قرآنى آمده است: فمن فرض فيهن الحج فلا رفث ولافسوق و لا جدال كه در روايات از امام صادق عليه السلام آمده است:

اذا حرمت فعليك به تقوى اللَّه و ذكراللَّه كثيراً و قلة الكلام الابخير ...

در ساير اديان عبادت هايى چون نماز و روزه هست اما حج وجود ندارد. س: شما در طى اقامت در مكه و مدينه با بعضى از زائران ساير كشورها ملاقاتهايى داشتيد، در مجموع برخورد آنان با انقلاب اسلامى ايران چگونه بود؟

ج: در بعضى از ملاقاتها كه با افراد مختلف از كشورهاى عربى و آفريقايى و ديگر كشورها داشته ام نام ايران و انقلاب اسلامى ايران براى آنها جلوه خاصى داشته است. بعضى از آنها افسوس مى خوردند كه رهبرى واحد در كشورها نيست لذا پيروزى ها به تأخير مى افتد. گاهى با شنيدن نام امام اشكها در چشمهايشان حلقه مى زد. وقتيكه نام ايران و امام را مى شنيدند با گرمى دستها را مى فشردند. جوانهاى انقلابى مصرى مى گفتند بدبختى ما از اين جاست كه رهبرى چون شما ايرانيها نداشتيم و نداريم. عالم سنگالى از عمق حجى كه امام آنرا حج ابراهيمى مى نامد مى پرسيد در حاليكه بيم هم داشت كه چشمهاى جواسيس در پى آنها باشد و دردسر ايجاد كند. اكنون نظرشان را متوجه رهبرى فعلى كرده اند كه با قداست نام مى برند و احترام بخصوصى قائلند.

ص:341

س: مقصود از برگزارى حج ابراهيمى و روح بخشيدن به آن چيست؟ ج: به نظر مى رسد كه حضرت امام رضوان اللَّه عليه بر حج ابراهيمى زياد تأكيد داشتند. بايد به آن مبانى كه امام راحل بر آن تأكيد مى كردند نيز غير از جنبه هاى سياسى چون برائت و اجتماعات توجه شود. من اين نقص را مى بينم كه در تفسيرهايى كه از پيامهاى امام مى شود (چه در مورد حج و چه در موارد ديگر) آن پايگاه معنوى پيام فراموش مى شود. وقتى كه صحبت از حج ابراهيمى مى كنيم بيشتر تفسير مى شود كه بايد جمع شد، حرف سياسى زد، قصه هاى روز را مطرح كرد، مراسم برائت را انجام داد، همه اينها حرفهاى درستى است ولى اگر همه اينها بدون آن پايگاه معنوى باشد كه امام بر آن تكيه داشتند، يك ظاهر بيش نخواهد بود و ما شكلكى از حج ابراهيمى در آورده ايم بدون اين كه روح حج ابراهيمى را توانسته باشيم در درجه اول در خودمان تحقق بدهيم چه برسد به اين كه اين پيام را به ملت و جامعه اسلامى و به دنيا منتقل كنيم. اصولًا جامعه، وحدتى و شخصيتى و زندگى و وجودى فراتر از فرد دارد و اين مسأله در حج كاملًا مجسم است. اين حالت براى خود من چه در رفتن به عرفات و چه از عرفات به مشعر و از مشعر به منى و چه در طواف دست مى داد و اين احساس پيش مى آمد كه من به عنوان يك ميليونيم يا يك دو ميليونيوم از اين جمعيت دارد آن نقشه ابراهيمى را اينجا پياده مى كنم. مخصوصاً هر كس بايد خود را در ميان جمعيت انبوه طواف كننده به عنوان يك ياخته از مجموع پيكره حج بداند به اين معنى كه حجى كه من وسيله يك ميليون يا دو ميليون نفر انجام مى گيرد، در كوچ به عرفات يا از عرفات به مشعرالحرام يا مخصوصاً هنگام طواف تجلى مى كند. شما وقتى اين سيل جمعيت را در حال حركت مى بينيد، يك روح

ص: 342

كلى در كل جمعيت هست كه آنها را به حركت مى آورد، غير از آن انگيزه شخصى كه يك يك دارند و همانطور كه ياخته هاى بدن ما يك حياتى دارند كه حيات سلولى است و آن حيات سلولى، حياتى است ولى حيات انسانى نيست؛ مجموعه سلولهاست كه حيات ديگرى دارد و مجموعه اين سلولها موجود ديگرى پديد مى آورند كه ما به آن مى گوييم: انسان. حج اين گونه است، تك تك افراد سلولهاى آن پيكر هستند، درك اين مطلب مهم است كه يك روح واحد و بالاتر و بسيار فراتر از اراده من و شما و اين حاجى و آن حاجى، اين جمعيت دو ميلونى را مثل يك انگيزه اى و حلقه اى به هم مربوط مى سازد (وممكن است هيچ كدام هم خبر نداشته باشند) حج آن است يعنى تبلور سير ملكوتى ابراهيم در يك جمعيت يك ميليونى، در حالى كه ممكن است هيچ كدام از اين يك ميليون حالت ابراهيم را نداشته باشند (كه ندارند) چون اينها حياتشان حيات سلولى است و آن روح كلى جمع، غير از روح فرد ماست. مخصوصاً با اعتقادى كه شيعيان دارنتد كه قافله سالار اين جمعيت حضرت ولى عصر است. اگر ما اين را واقعاً با وجودمان احساس كنيم و اعتقاد داشته باشيم، باز ساخت حج، ابراهيمى و حج، ابراهيمى است يعنى واقعاً وقتى حضرت طواف مى كنند يا به عرفات مى روند و در مناسك شركت مى كنند در واقع همان خلف صالح حضرت ابراهيم است كه سير ملكوتى حضرت ابراهيم را هر سار تكرار مى كند و اين كه حج ما نيز بدون تشرف به محضر مقدس ايشان و قبول ايشان حج نيست با اين عرضى كه من كردم معنى مى شود و مفهوم مى شود كه يعنى چه. بنابراين من تصورم اين است كه ما بايد يك مقدار در تفسير حج ابراهيمى توجه به معنى حج و روح كلى حج بكنيم و در اينجا من تكيه كرده ام به روح جمعى اگر هر فردى بتواند خودش را به

ص: 343

آن روح كلى جمع نزديك كند به همان اندازه به حج ابراهيمى نزديك خواهد شد يعنى هر فردى به عنوان يك واحد سلولى بتواند اين دريافت را از جمع داشته باشد. يعنى آن روح جمع را استشمام كند و تنفس كند يعنى خودش را واقعاً به عنوان يك سلول از جمع بداند، از آن پيكره واحدى كه مثل سيل، مثل يك رود سپيد طاهر مطهر و يك رودخانه بهشتى كه عَذْب و طاهر و سپيد است و دائم دورِ خانه جارى است.

ص: 344

هستيم كه اين پيام حضرت امام را به جهانيان برسانيم.

س: وضعيت مسلمانان تانزانيا چگونه است و آيا غير مسلمانان گرايش به اسلام داشته اند؟

ج: در واقع ظهور اسلام در تانزانيا به حدود هزار سال پيش برمى گردد. در اين زمينه مهم اين است كه ايرانيان نقش مهمى در انتقال اسلام به تانزانيا داشته اند.

بعد از آنها عربهايى كه از مسقط و خليج در انتقال اسلام سهم داشته اند و سهم ساحل نشينان جنوب ايران نيز در انتقال اسلام به تانزانيا مهم بوده است. اكثريت مردم تانزانيا مسلمان هستند و در واقع آنچه مهم است اين است كه درآنجا غير از اسلام و مسيحيت مذهبى وجود ندارد. مسيحيان براى تبليغ مسيحيت خيلى جدى كار مى كنند و خيلى پشتكار دارند و مخصوصاً تبشيرى ها بسيار فعال هستند. آنها به قلب جنگلهايى كه هيچ كس حاضر نيست در آن جا زندگى كند، مى روند تا بتوانند مردم را مسيحى كنند. مسلمانان در تانزانيا بين 50 تا 60 درصد هستند و مسيحيت بيت 30 تا 40 درصد هستند. مسيحيان با توجه به امكانات زيادى كه دارند و دولت هم از آنان حمايت مى كند؛ هميشه جلو هستند ولى ما با اينكه در اكثريت هستيم از 58 عضو كابينه حدود 17 نفر از مسلمانان اند. مسيحيان با طرح سندان و چكش، به ما مى گويند: شما مسلمانان باعث عقب افتادگى كشور بوده ايد و شما هستيد كه نمى گذاريد دولت پيشرفت كند. با اين سياستى هم كه دولت در پيش گرفته، هيچ اميدى به اين كه ما در 1995 شانس بيشترى در انتخابات داشته باشيم، وجود ندارد.

ص:345

س: رسالت پژوهشگران و نويسندگان در گسترش فرهنگ حج ابراهيمى و كاستن از تعصبات فرقه اى و اختلافات مذهبى چيست؟

ج: پژوهشگران و نويسندگان بايد سعى داشته باشند كه حج ابراهيمى را در تمام ابعاد به تمام مسلمين تفهيم كنند، منافع و مضار تفرقه و عدم بهره ورى از مراسم حج و وحدت عالم اسلامى را چنانكه بايد گوشزد و با قلم و بيان منطق محكم و در عين حال معتدل، اين رسالت مهم را ايفا نمايند و چنانكه گفتيم اگر هم نتيجه مطلوب نگرفتند مأيوس نشوند كه به طور قطع بى اثر نيست، ولو اثر آن در دراز مدت باشد. ما برادرانى بوديم كه قرنها از هم دور بوديم. بر اثر دورى، مطالبى بر ضد هم گفته و نوشته ايم كه سينه ها را چركين و پركينه كرده است. دست دراز استعمار و دشمنان قسم خورده اسلام يا علماى سوء و آخوندهاى دربارى و حكام و خلفاى جور هم در آن دخالت جدى داشته اند، بنابراين زمان لازم دارد تا آن فاصله ها از ميان برداشته شود و ما بتوانيم از نزديك با هم نشست و برخاست كنيم و يكديگر را بهتر بشناسيم. ما بايد به ساير حجاج بيت اللَّه بگوييم حج اين نيست كه بياييم و دور از هم مراسمى خشك انجام دهيم كه تأثير چندانى در اصلاح فرد و اجتماع ما ندارد. ما امروز گرفتار ديو استعمار غربى و سلطه جهنمى ابر قدرت آمريكا، و اقتصاد مدرن دنياى جديد هستيم. دشمنان طماع ما مى خواند همه چيز ما را به خود اختصاص دهند و براى تأمين اين منظور سعى بليغ دارند نگذارند يك ميليارد مسلمان به هم نزديك شوند، بلكه چپاول منافع ما و حفظ منافع خود را در تفرقه و دورى ما از هم مى دانند، پس چه خوب است كه ما بيدار باشيم و دست آنها را رو

ص: 346

كنيم، و اين خطر بزرگ را به كليه مسلمانان ياد آور شويم، و چه زمان و مكانى بهتر از مراسم حج بيت اللَّه؟

قطعاً وقتى ما در اين راه توفيق يافتيم به ميزان زياد از تعصبات فرقه اى كاسته مى شود، و رفته رفته طرفين حاظر مى شوند از اختلافات مذهبى براى حفظ كيان اسلام و مسلمين بكاهند، و با هم كنار آيند.

ص: 347

هرچند اين مناديان به آنچه مى خواستند نرسيدند اما دستكم مسلمانان را از خواب غفلت بيدار كردند.

س: چرا آخوندهاى سعودى توسل به پيامبر و زيارت قبور را شرك مى دانند؟

ج: تا آنجا كه مى دانم مسح قبور و زيارت در مذهب هاى ديگر به جز مذهب حنبلى، ممنوع نيست، نخست ابن تيميه تحت تأثير اغراض سياسى و با توسل به ظاهر بعضى حديث ها اين آيين را مردود دانست سپس محمد بن عبدالوهاب آن را شديد كرد. به نظر بنده شدت عمل وهابيان در اين باره ريشه اجتماعى دارد. چنانكه در برخى نوشته هاى خود آورده ام.

شاعر معاصر آقاى موسوى گرمارودى: س: براى گسترش فرهنگ حج در سطح افكار عموم مردم و اتّخاذ روشى كه عنوان «حاجى» در جامعه، يك ارزش تلقى گردد، چه بايد كرد؟

ج: طىّ شصت هفتاد سال اخير، در جامعه ما، از سوى برخى عوامل فرهنگى، اقداماتى عموماً در راستاى اسلام زدايى يا طنز و تعريض به آن و از جمله تخفيف و كوچك شمارى حج، صورت مى گرفت. به يك، دو نمونه اين كوششها (در مورد حج و غير آن) مى توان اشاره كرد: نخست كتاب «حاجى آقا» ى هدايت كه با نثرى شيرين و استوار طىّ داستانى پركشش و همراه با طنزى گزنده و مؤثر، چهره اى كريه از «تيپ حاجى» در جامعه ما بدست مى دهد و مى توان آن را مؤثرتين اقدامى دانست كه در اقشار با سواد كشور، تا مدّتها [شايد تا كنون نيز در كوشه و كنار] تأثير منفى داشته

ص: 348

است.

دو ديگر، فيلمى سينمايى بود كه در ايّام طاغوت با نام «محلّل» روى پرده سينماها رفت و از سوى اردوى الحادى نيز جانبدارى شد [و تنها كس كه با آن مبازره مؤثر از طريق يكى از رسانه ها، پرداخت شهيد آگاه بزرگوار استاد مطهّرى بود]. منظور اصلى اين فيلم، به مسخره گرفتن حكمى ديگر از احكام اسلامى و مآلًا، اصل اسلام بود ولى مى پنداشتند چونكه صد آيد نود هم پيش آنهاست ...

سه ديگر: موردى است كه ضمن مجموعه اى، از تلويزيون اوائل انقلاب، پخش شد. در يكى از بخشهاى آن مجموعه، داستان مردى به تصوير در مى آمد كه «كربلايى» بوده است، سپس حجّ مى گزارد و «حاجى» مى شود؛ امّا تمام همّ و غم او اين است كه پس از اداى حج، او را «حاجى على» صدا كنند و نه «كربلايى على». بعد هم، به صورت نمايشنامه راديويى، از روديو در بخش اطفال و نوجوانان پخش شد. راه حل به نظر من اين است كه متونى در جهت عكس آن اقدام ها، ارائه گردد امّا حتماً بايد با همان قوّت، بلكه قوى تر، ارائه شود تا شكوه حج و جنبه هاى روحانى آن، از طرق گوناگون، در ذهنِ مردم، جاى آن تصويرهاى منفى قبلى را بگيرد.

يكى از بهترين اقدام ها شايد اين باشد كه وسائلى فراهم آيد تا اقشار خلّاق و هنرمند جامعه، هر سال در حج حضور يابند (هر سال يك گروه) تا در بازگشت از طريق هنرهاى خويش اعم از نثر، شعر، داستان، گرافيك، نقاشى، سرود و ... آنرا به جامعه بازتابند.

اقدامى هم كه امسال سيماى جمهورى اسلامى ايران انجام داد و طىّ آن، برنامه هايى رنگين، در شناساندن حج در سطوح

ص: 349

مختلف ارائه كرد، هم زيبا و هم شكوهمند بود؛ اجرُهم على اللَّه؛ برنامه هايى زنده هم با مشكلات بسيار و به راستى با ايثار و پايمردى؛ از جميع مراحل مراسم و هريك با توضيح روحانيان ارجمند و دانشورانى چون استاد دكتر شهريدى، تهيّه كردند كه لابد بعداً به تدريج ارائه خواهند كرد و گمان دارم بسيار ديدنى باشد. انشاء اللَّه.

ص: 350

نامه سپاس ميهمانان باسمه تعالى محضر مبارك رهبر معظّم انقلاب، حضرت آيت اللَّه خامنه اى مدّظله العالى ضمن عرض سلام و تقديم تحيّات وافره و ادعيه خالصه براى طول عمر و مزيد توفيقات و تأييدات حضرتعالى و بشارت برگزارى مراسم با شكوه و بى نظير تجمّع و تظاهرات دشمن شكن برائت كه به صورت منظّم و مطلوبى انجام گرفت، مراتب تشكّر خود را از نماينده محترم حضرتعالى جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاى محمد محمدى رى شهرى و همه دست اندركاران و مسؤولان بعثه و ستاد و مسؤولان انتظامات كه تلاش قابل تحسينى داشتند، معروض مى داريم و موفقيت روز افزون همگان را از خداوند متعال مسألت داريم.

امضاء:

حضرت آية اللَّه مشكينى [كه در زير امضاء خود مرقوم فرموده اند: وهل يترقّب من سماحته السامية الّا هذا و هل لهذه الشجرة الطيّبة الّا نظائر هذه الاثمار ولشمسنا الطّالعة المضيئة الّا هذه الانوار، لازال ظلّه ظليلًا وعمره طويلًا والسّلام عليه وعلى سائر اولياء اللَّه. وانا الوجود الشبيه بالعدم والعدم الشبيه بالوجود. على المشكينى آية اللَّه محمدى گيلانى آيت اللَّه محمد امامى كاشانى

ص: 351

آية اللَّه مكارم شيرازى آية اللَّه سيد جعفر كريمى آية اللَّه مصباح يزدى آية اللَّه جعفر سبحانى آية اللَّه ابراهيم امينى آية اللَّه سيد عباس خاتم آية اللَّه محمد حسن قديرى حجة الاسلام والمسلمين ابوالحسن مصلحى حجة الاسلام والمسلمين ابراهيم جناتى حجة الاسلام والمسلمين رضا استادى حجة الاسلام والمسلمين محسن خرازى حجة الاسلام والمسلمين محمد على فيض حجة الاسلام والمسلمين سيد هاشم رسولى حجة الاسلام والمسلمين عباس محفوظى حجة الاسلام والمسلمين على اكبر مسعودى حجة الاسلام والمسلمين سيد على غيورى حجة الاسلام والمسلمين صالحى مازندرانى حجة الاسلام والمسلمين سيد كمال فقيه ايمانى حجة الاسلام والمسلمين سيد اسماعيل موسوى (امام جمعه زنجان) حجة الاسلام والمسلمين مرتضى بنى فضل حجة الاسلام والمسلمين على دوانى حجة الاسلام والمسلمين سيد كاظم حسينى (امام جمعه خرم آباد)

ص: 352

حجة الاسلام والمسلمين صدر الدين حائرى حجة الاسلام والمسلمين حسن ابراهيمى حجة الاسلام والمسلمين سيد جواد علم الهدى حجة الاسلام والمسلمين سدى مهدى يثربى حجة الاسلام والمسلمين عبائى خراسانى حجة الاسلام والمسلمين صادق خلخالى حجة الاسلام والمسلمين صابرى همدانى حجة الاسلام والمسلمين حسن ابراهيمى حجة الاسلام والمسلمين سيد على قاضى عسگر حجة الاسلام والمسلمين محمد كاظم بهرامى حجة الاسلام والمسلمين محمدى عراقى حجة الاسلام والمسلمين جعفرى گيلانى حجة الاسلام والمسلمين اژه اى حجة الاسلام والمسلمين عبدالحسين معزى سردار سرلشكر پاسدار محسن رضائى تيمسار دريادار على شمخانى آقاى عليرضا معيرى آقاى جلال الدين فارسى آقاى مولوى اسحق مدنى آقاى ابوالفضل توكلى بينا استاد دكتر سيد جعفر شهيدى آقاى موسوى گرمارودى