ترجمه المراجعات : گفت و شنودهای مذهبی حق جو و حق شناس

مشخصات کتاب

سرشناسه:شرف الدین، عبدالحسین، 1873 -1958م.

عنوان قراردادی:المراجعات. فارسی. برگزیده

عنوان و نام پديدآور:گفت و شنودهای مذهبی حق جو و حق شناس/ شرف الدین موسوی؛ گزینش و بازنویسی علی اصغر مروج خراسانی؛ استفاده از ترجمه محمدجعفر امامی.

مشخصات نشر:قم: بنیاد معارف اسلامی، 1373.

مشخصات ظاهری:432 ص.

فروست:مرکز نشر بنیاد معارف اسلامی قم؛ 57.

شابک:4000 ریال ؛ 6500 ریال : چاپ سوم 964-6289-18-5 ؛ 7500 ریال(چاپ چهارم) ؛ 8500 ریال (چاپ پنجم) ؛ 18000 ریال (چاپ ششم) ؛ 18000 ریال (چاپ هشتم) ؛ 40000 ریال (چاپ نهم)

يادداشت:چاپ سوم: 1376

يادداشت:چاپ چهارم: 1378

يادداشت:چاپ پنجم: 1380

يادداشت:چاپ ششم: 1385 (فیپا)

يادداشت:چاپ هشتم: 1385.

يادداشت:چاپ نهم : پاییز 1387 .

یادداشت:کتابنامه به صورت زیرنویس .

موضوع:شیعه -- دفاعیه ها و ردیه ها

کلام شیعه امامیه

اهل سنت -- دفاعیه ها و ردیه ها

شناسه افزوده:مروج خراسانی، علی اصغر، گردآورنده

شناسه افزوده:امامی، محمدجعفر، 1322 - 1387.، مترجم

شناسه افزوده:بنیاد معارف اسلامی

رده بندی کنگره:BP212/5/ش 4م 404217 1373

رده بندی دیویی:297/4172

شماره کتابشناسی ملی:م 74-1962

ص: 1

اشاره

کار فرهنگی غدیر را باید مانند علامه امینی و مرحوم سید شرف الدین کار کرد که الغدیر و المراجعات را تحویل دادند.

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای دامت برکاته

-------

گفت و شنود های مذهبی

حق جو و حق شناس

{ترجمه المراجعات}

علامه سید عبدالحسین شرف الدین موسوی ره

-------

با استفاده از ترجمه استاد محمد جعفر امامی

گزینش و بازنویسی علی اصغر مروج خراسانی

بنیاد معارف اسلامی قم

ص: 2

سخن كنگره علامه شرف الدين

دفاع از حريم دين و مكتب اهل بيت عليهم السلام هماره توسط كسانى صورت گرفته است كه نبوغ و استعدادشان را با زمان شناسى و نيازشناسى جامعه اسلامى آميخته ساخته و در اين راستا از ديگران پيشى گرفته اند و با علو همت و قلم و بيان و موضع گيريشان به اين هدف دست يازيده اند.

كتاب«المراجعات»سند جاويد شيعه شناسى و مؤلف آن مرحوم علامه سيد عبد الحسين شرف الدين رادمرد و طلايه دار مرزبانى از مكتب اهل بيت عليهم السلام است كه عمر شريف خود را در راه احياء دين و زدودن شبهات و پرسشهاى مربوط به تشيع سپرى نمود.

نقش اين شخصيت و مصلح بزرگ و كتاب سترگ او«المراجعات»در جهت گيرى مذهبى و سياسى جهان اسلام در زمان خود و تأثير وى در تبيين و دفاع عالمانه از آيين و مكتب اسلام بر كسى پوشيده نيست.هنگامى كه فرزند آن بزرگوار نسخه اى از اين كتاب را به زعيم عاليقدر تشيّع،حضرت آية اللّه العظمى بروجردى قدّس سرّه تقديم مى دارد،ايشان مى فرمايند:«كنت أظنّ أن الدهر عقم عن مثل الشيخ المفيد،حتّى قرأت كتاب المراجعات».

امروز بر طلاب و فضلاى محترم حوزه هاى علميه،آشنايى با شبهات،سؤالات و ابهامات در حوزه مكتب اهل بيت عليهم السلام كارى لازم و ضرورى است كه بخش مهمى از آن در پرتو توجه به آثار علامه شرف الدين،خصوصا كتاب نفيس المراجعات حاصل مى گردد.اين اثر در حوزه گفتگوى علمى بين مذاهب و شناخت شبهات و روش صحيح پاسخ به آنها برترين الگو شمرده مى شود كه توانسته است عوامل تفرقه امت اسلامى را از ميان بردارد و معيارى مطلوب براى حق جويى و حق شناسى در ابعاد مختلف آن ارائه نمايد.

بر اين اساس ترجمه اين اثر ارزشمند با عنوان«حق جو و حق شناس»تقديم طلبه هاى حوزه هاى علميه و كليه حق جويان مى شود.

دبير خانه كنگره بين المللى علامه شرف الدين

ص: 4

سخن ناشر

كتاب ارزشمند و پرآوازۀ «المراجعات»كه بحق از بهترين كتابهاى «مناظرات سنّى و شيعه»است،تأليف دانشمند بزرگوار و مصلح بزرگ حضرت آية اللّه سيّد عبد الحسين شرف الدين موسوى عاملى مى باشد.

اين كتاب،مشتمل بر مباحثاتى است كه ميان ايشان و شيخ سليم بشرى رئيس وقت دانشگاه بزرگ الازهر مصر واقع شده است.ايشان بطور كاملا مستدل،منطقى و صريح«عقائد حقّۀ اماميّه»را به نحوى «ثابت»كرده است كه هر كس خواهان«حق»باشد راه را چنان روشن مى بيند كه هيچ عذرى براى نپذيرفتن«مذهب حق»نخواهد داشت.

شخصيّت مؤلّف انديشمند،در جامعۀ اسلامى،بسيار معروف و مشهور است،و در مقدّمۀ اين كتاب-بطور مختصر-از او ياد شده است.

و امّا راجع به اصل كتاب،بهتر است قضاوت را به عهدۀ خوانندگان گرامى واگذار نماييم.

ترجمۀ اين كتاب به قلم حجّة الاسلام آقاى محمّد جعفر امامى منتشر شده است.و اينك براى آسانى مراجعه و استفادۀ بهتر جوانان،

ص: 5

حجّة الاسلام آقاى مروّج خراسانى آن را مختصر و به صورت«گفت و شنود»تنظيم نموده كه توضيح كيفيّت«گزينش و بازنويسى»،در مقدمه اى كه ايشان نوشته اند،ذكر شده است.

بنياد معارف اسلامى-كه مؤسّس بزرگوار آن،مرحوم آية اللّه سيّد عباس مهرى،هميشه آرزوى توفيق«نشر حقايق و معارف اهل بيت (عليهم السّلام)را داشت-فرصت را غنيمت شمرده و در راستاى كتابهاى منتشرۀ ديگر-در زمينۀ معرّفى«مذهب حق»-نشر اين كتاب ارزشمند را نيز به عهده گرفت،تا ان شاء اللّه مرضىّ خاطر حضرت رسول اكرم(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)و خاندان آن بزرگوار،بالاخص حضرت بقية اللّه الاعظم(عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف)،قرار گيرد.

بنياد معارف اسلامى-قم

ص: 6

سخنى از استاد، آية اللّه سبحانى(مدّ ظلّه العالى)

سيماى«حقيقت» در كشاكش«گفت و شنود» فنّ مناظره،از فنون ديرينه اى است كه در ميان ملل متمدّن، رواج داشته،و بعدا،به جامعۀ اسلامى انتقال يافت.و در قرآن مجيد،از آن به«مجادلۀ به احسن»ياد شده است. (1)

مناظره،ميان دو نفر-كه دو فكر و دو انديشۀ گوناگون دارند-در صورتى مى تواند منتج و سودمند باشد كه روح«انصاف»و« حق جويى» بر هر دو طرف،حاكم بوده و يك رشته اصول،به نام«اصول موضوعى» مورد پذيرش آنها باشد.آنگاه،انديشه هاى گوناگون را بر اين«اصول پذيرفته شده»عرضه كنند و درست را از نادرست تميز دهند.و اگر مناظره،فاقد اين دو شرط باشد،جز جدال،و دورى از واقع،نتيجۀ ديگرى ندارد.

ص: 7

1- سورۀ نحل(16)آيۀ 125.

پس از پيامبر اسلام(ص)،در ميان مسلمانان،اختلافاتى در مسائل عقيدتى و فكرى رخ داد.«انديشمندان شيعى»به پيروى از پيشوايان معصوم(ع)،از«فنّ مناظره»بهرۀ فراوانى برده،و همواره مخالفان منصف را به سوى خود جذب نموده اند.و در اين مورد، كتابهاى فراوانى نوشته شده كه در خور توجّه است.

با آنكه تاكنون،در مسائل مربوط به رهبرى پس از پيامبر(ص)، كتابهاى متنوّعى نوشته شده،ولى هرگز كتابى به پرثمرى كتاب «المراجعات»نوشته نشده است.

علاّمه آية اللّه سيّد شرف الدّين موسوى عاملى(1290- 1377 ه-ق)در سفر خود به مصر-در سال 1329 ه.ق-با رئيس دانشگاه الازهر شيخ سليم بشرى(...-م 1335 ه-ق)نشستهايى داشته است.او از بلند نظرى سيّد شرف الدّين و از اطّلاعات وسيعش نسبت به كتب حديث و تفسير و تاريخ در شگفت ماند و احساس كرد كه خود،دربارۀ«عقايد شيعه»فاقد آگاهى كافى است.از اين نظر،از وى خواست كه مسائل مورد اختلاف را از طريق نامه نگارى بر يكديگر عرضه كنند،و پرده هاى ناآگاهى را از چهرۀ حقيقت برفكنند.

اين نوع«مناظرات قلمى»حدود 6 ماه طول كشيده و در 112 نامه به پايان رسيد.سپس،همان مباحث كه در بين آنان ردّ و بدل شده بود، توسّط علاّمه سيّد شرف الدّين به صورت كتاب«المراجعات»

ص: 8

تأليف گرديد.

اين كتاب،دهها بار در كشورهاى عربى منتشر شده و هنوز اصالت و موقعيّت خود را حفظ كرده است.و نكتۀ آن،اين است كه- در آن مباحث-هر دو طرف،ادب در سخن را رعايت كرده و«اصول مورد اتّفاق»را محترم شمرده و«اخلاص»و« حق گرايى»را از دست نداده اند.و به راستى،بايد اين كتاب را از مفاخر عصر حاضر شمرد؛ زيرا توانسته است گروه بيشمارى را به راه راست هدايت كند.

«المراجعات»تاكنون به وسيلۀ چند نفر از نويسندگان،به پارسى برگردانده شده ولى كتاب حاضر داراى مزيّت و كيفيّتى است كه در ترجمه هاى آن وجود ندارد،در اين كتاب،«خلاصۀ مباحث المراجعات»به صورت«گفت و شنود»تنظيم گشته،كه فهم آن براى«جوانان»آسان و نزديك مى باشد.و در عين حال،امانت در نقل- در مجموع مباحث-كاملا رعايت شده است.

ما اين خدمت فرهنگى را به«فاضل گرامى جناب حجّة الاسلام آقاى على اصغر مروّج خراسانى دامت بركاته»تبريك گفته و اميدواريم اين كتاب چراغى فراراه«علاقه مندان حقّ و حقيقت»قرار گيرد.

قم-مؤسّسۀ امام صادق عليه السّلام جعفر سبحانى

ص: 9

پيشگفتار

در هر كدام از مناطق مختلف جهان اسلام،نام عدّۀ محدودى از افراد،معروف است كه نبوغ و استعدادشان آنها را از ديگران پيش انداخته و مورد توجّه مردم آن منطقه قرار گرفته اند.

امّا كسانى كه در سراسر جهان اسلام،معروف باشند عدّه شان بسيار كم است،و چنين كسانى افراد بسيار پراستعداد و خدمتگزارى هستند كه استعداد،علوّ همّتشان،بزرگمنشيشان،قلم و بيانشان،علم و آگاهيشان و موضعگيريشان آنها را در جهان اسلام،مشهور ساخته است.

نويسندۀ بزرگ كتاب«المراجعات»از همان افراد نادرى است كه سراسر جهان اسلام او را مى شناسند و مى ستايند.شخصيّتى است كه تا هم امروز همواره براى خود،دوست و مريد پيدا مى كند.مردى است كه كتابهايش در هر منزلى وارد شده باشد و هر كس يكى از آنها را خوانده باشد به او آفرين مى گويد و در جرگۀ ارادتمندان او وارد مى شود.

و اين،بدان جهت است كه استعداد و نبوغ خود را در راه دين و خدمت به اسلام و انسانها به كار گرفته است.

از نظر اخلاق بايد گفت:آنچه كه محاسن اخلاقى به شمار آيد داشته و از رذائل اخلاقى به دور بوده است،مردى با وسعت صدر،نرم خو،

ص: 13

قوىّ القلب،پرابهت ،آن گونه كه ناخودآگاه ،انسان به احترامش وادار مى شده گرچه او را نمى شناخته است.

به خاطر«حق»سختگير،و آنجا كه پاى«حق»در ميان بود از هيچ كس جز«حق»طرفدارى نمى كرد.

انسانى متواضع و بزرگوار،انصاف در وجودش حكمفرما بود.لذا، بين فقير و غنى،خويشاوند و دور،تساوى قائل بود؛تنها«حق»را مى ديد؛علاقه اش به كسى مانع اجراء«حق»نبود.

او در ورع،صفاى نفس،پاكدلى و حق گوئى اسوه و پيشوا بود.در عين پاكدلى از كسى فريب نمى خورد؛يعنى، دورانديش و تيزهوش بود.

و در عين قوّت قلب،مهابت،و شجاعت،از توجّه به حرفهاى زياد عوام الناس و گوش دادن به آنها خسته نمى شد و بر آنان عصبانى نمى گرديد.

نام اين عالم بزرگ«سيّد عبد الحسين شرف الدّين»است.چه نام با مسمّائى!هم«عبد الحسين»بودنش با واقعيّت تطبيق مى كند،چرا كه او در طول عمر خود،در مبارزه با مخالفان اسلام و سرزمينهاى اسلامى بود.و هم«شرف الدّين»كه راستى براى دين و ايمان شرافتى خاص به همراه داشت.

او از همان آغاز جوانى به اين فكر بود كه بتواند مسلمانان را به حدّى برساند تا به حيات و زندگى،از دريچۀ جدّى آن بنگرند؛به آن اصل دينى و مذهبى كه مراعات آن بر همۀ آنان فرض و واجب است بازگردند؛سپس همگى به حبل و ريسمان الهى چنگ زنند،در زير

ص: 14

پرچم«حق»،به سوى علم و عمل بشتابند؛و برادرانى نيك و نمونه،هر كدام پشتيبان ديگرى و همه پشتيبان يكديگر شوند.

لذا،در اواخر سال 1329 ه-ق(در سن 39 سالگى)به مصر رفته به اين اميد كه به اين آرزو برسد،بتواند راهى براى اتحاد و هماهنگى مسلمين پيدا كند و قلمهاشان را در اين راه به كار گيرد،آرزوئى كه همواره در فكرش پرورش مى داد.

بحمد اللّه به آرزويش رسيد،در آنجا به ملاقات يكى از اعلام و بزرگان مبرّز آن نائل شد،ملاقات با انسانى برومند،با عقلى واسع، خوئى نيك،دلى زنده،دانشى به وسعت دريا و مقامى بلند،شخصى كه زعامت دينى آنجا را به عهده داشت و حقّا لايق آن نيز بود،يعنى شيخ سليم بشرى رئيس دانشگاه الازهر مصر.

چقدر خوب است كه علماء و دانشمندان با روحى پاك،سخنى خشنود سازنده،و اخلاقى پيامبرگونه با يكديگر برخورد كنند؛چرا كه هرگاه دانشمندان،چنين لباس زيبائى بر تن و روح خود بپوشانند،خود، در خوشى و نعمت،و مردم در امنيت و آسايش و رحمت قرار خواهند گرفت؛كسى راز خود را از چنين عالمى نمى پوشد و از بيان اسرار خود در حضورش امتناع نمى ورزد.

آرى اين دو عالم بزرگ چنين اشخاصى بودند و مجالسشان با يكديگر چنان مجالسى،كه بايد سپاس آن را به گونه اى بگوئيم كه پايانى در آن تصوّر نشود.

ص: 15

وى درد دل و ناراحتيش را با او در ميان گذاشت و او شكايت همين ناراحتى خود را به وى نمود؛ساعتى موفقيّت انگيز بود؛از خداوند خواستند كه آنچه با لطف خود موجب اتّفاق كلمه و از بين بردن تشتّت و پراكندگى امّت مى شود به خاطرشان خطور،و هستۀ اصلى آن را به عقل و روحشان الهام فرمايد.

آنچه آن دو بزرگوار در آن اتّفاق نظر داشتند اين بود كه دو طائفه- شيعه و سنّى-مسلمانند،و بدون ترديد به«دين حنيف اسلام»معتقد.

بنابراين،آنها نسبت به آنچه پيامبر اكرم(ص)آورده مساويند و اختلافى ندارند،اختلافى كه موجب افساد در تلبس به اساس اسلام باشد.در هيچ اصل اساسى اختلاف در بينشان نيست،هيچ نزاعى در ميان آنان وجود ندارد جز آن مقدار اختلافى كه مجتهدان در طرز استنباط احكام از كتاب،سنّت،اجماع و دليل چهارم(عقل)دارند،و اين اختلاف جزئى به حدّى نيست كه موجب شقاق و دورى شود و يا امّت را در گودال و درّۀ عميق هلاكت،ساقط نمايد.بنابراين،چه باعث شده كه بايد شرارۀ خصومت و اختلاف،از زمانى كه اين دو نام(سنّى و شيعه)به وجود آمده تا آخرين دورانها بين اين دو گروه زبانه بكشد؟!

اگر هر كدام از دو طائفه با نظر تحقيق-نه با نظر خشم و دشمنى-در ادلّۀ يكديگر نظر مى افكندند،«حق»آشكار مى شد،و صبح حقيقت براى كسانى كه چشم حقيقت بين داشتند روشن مى گشت.

لذا،آن دو بزرگمرد بين خود قرار گذاشتند كه او كتبا سؤال را

ص: 16

هرگونه مى خواهد مطرح كند و وى پاسخ او را با خطّ خود بر اساس شرايط صحيحى بدهد،كه با عقل يا نقلى كه از نظر دو طائفه صحيح باشد،تأييد گردد.

با توفيق خداوند عز و جل«مراجعات»آن دو دانشمند به همين صورت انجام پذيرفت.

اين«گفت و شنودها»،گزينش و خلاصه اى است از همان «مراجعات»كه با حذف بحثهاى فنّى حوزوى و تنها به صورت«72 پرسش و پاسخ (1)»آغاز و پايان گرفته،هر سؤال با پاسخ پرسش قبلى در ربط است و زنجيروار از آغاز تا انجام پيش مى رود.

آغاز بحث از نقطۀ روشن و لازمى شروع شده و سپس پرسشها و پاسخهاى بعدى سلسله وار در پيوند صحيح با هم ادامه يافته است.

ابتدا اجازۀ ورود در بحث گرفته مى شود و از اينجا كه-با توجّه به ضرورت«وحدت امّت اسلامى»-چرا شيعه از مذاهب جمهور مسلمانان پيروى نمى كند؟مناظره را تعقيب مى كنند...و سرانجام باد.

ص: 17

1- كتاب وزين«المراجعات»و ترجمۀ آن،مجموعه اى است از 112 نامۀ علمى از دو عالم طراز اوّل سنّى و شيعه،كه در اين«گفت و شنودها»،حتّى المقدور ساده،و به صورت«72 پرسش و پاسخ»مطرح گرديده است.و اگر« حق جويان آزاد»در رابطه با برخى پاسخها،به سؤال،شبهه و يا ايرادى-از ناحيۀ ديگران-برخورد كردند،پاسخ آن را در محلّ مربوط به آن،در خود كتاب«المراجعات»و يا در ترجمۀ آن،ملاحظه نمايند.

روشن شدن صحّت و اتقان مذهب شيعه،بحث پايان مى گيرد.

من همۀ اين«گفت و شنودها»را پس از مطالعۀ مكرّر و بحث و بررسى«المراجعات»با استفاده از ترجمۀ شيواى فاضل گرامى جناب آقاى محمد جعفر امامى،به اين صورت بازنويسى نموده و براى اينكه اشخاص متعصّب هيچ گونه بهانه اى نداشته باشند،پانوشتهاى پرمايه اى نيز به آن افزودم،كه عمدۀ اين پانوشتها همان تحقيقات و تعليقات دانشمند فرزانه جناب آقاى حسين راضى است همراه با تعليقات خود مؤلّف بزرگوار و برخى توضيحات مترجم محترم (1).

و من-سخن مؤلّف انديشمند را در اينجا مى آورم و مى گويم:-اين كتابم را به صاحب دلان و انديشمندان اهداء مى كنم،به هر علاّمۀ محقّقى، به هر بحث كنندۀ دقيقى كه همواره زندگانى علمى داشته،و حقايق آن را بررسى نموده است،به هر حافظ و محدّثى كه به سر حد يك حجّت در حفظ و نگهدارى و پژوهش اخبار و سنّت رسيده باشد،به هر فيلسوفى كه در علم كلام سخت مهارت داشته،و به هر جوان دانشجو و فرهنگى آزادى كه قيود كوركورانۀ تقليد را كنار گذاشته و غل و زنجيرهاى تعصّب را از هم گسيخته،همان جوانانى كه براى يك حيات جديدم.

ص: 18

1- اين نكته گفتنى است:تعليقات جناب آقاى راضى مفصل تر از اين است كه در اينجا آمده،علاوه بر اين،ايشان 1028 تعليقه و پانوشت دارند كه كمتر از نصف آن را در اين مجموعه آورده ايم.

و آزاد،مايۀ آرزوى ما هستند،آرى كتابم را به همۀ اينان اهداء مى كنم.

اگر آن را قبول كنند و احساس فايده و بهره اى از آن براى خود بنمايند، براى من موجب خير و سعادت خواهد بود (1).

من،منظورى جز اصلاح-در حدّ قدرت و استطاعتم-ندارم،و توفيقى جز از ناحيۀ پروردگار نخواهم داشت،به او توكّل مى كنم و به او روى مى آورم.

ان اريد الا الاصلاح ما استطعت و ما توفيقى الاّ باللّه عليه توكّلت و اليه انيب

13 رجب 1415 ه.ق.

26 آذر 1373 ه.ش.

قم-على اصغر مروّج خراسانى0.

ص: 19

1- در ارتباط با مطالب اين پيشگفتار،رجوع كنيد به ترجمۀ«المراجعات»(رهبرى امام على«ع»در قرآن و سنّت)ص 16،17،22،26،31 و 34-40.

حق جو

درخواست اجازۀ بحث!

من هم اكنون در كنار درياى بيكران علم تو ايستاده ام؛اجازه مى خواهم كه خود را در امواج آن اندازم و فرو روم و از درهاى گرانبهاى آن به دست آورم؛اگر اجازه دهى در مطالب غامض و مشكلاتى كه مدّتها است در سينه ام خلجان مى كنند غوص كنيم وگرنه امر با تو است.من پى گمشده اى مى گردم و در يافتن حقيقتى بحث مى كنم؛اگر«حقّ»آشكار گرديد كه بايد از آن تبعيّت نمود وگرنه به گفتۀ آن شاعر عمل مى كنيم كه:

«نحن بما عندنا و انت بما عن دك راض و الرّأى مختلف»

(ما به آنچه داريم راضى هستيم و شما به آنچه خود داريد،در حالى كه نظريّات ما مختلف است).اگر اجازه فرمودى دو مبحث را مورد گفتگو قرار خواهم داد:

1-امامت در مذهب،هم در اصول و هم در

فروع،يعنى در مسائل مذهبى به چه كسى بايد مراجعه كرد؟

2-امامت عامّه و رهبرى مسلمين،يعنى خلافت پيامبر(ص).

ص: 21

حق جو

1- چرا«شيعه»از مذاهب جمهور

مسلمانان پيروى نمى كند؟

1-سؤال اوّل من اين است كه چرا«شيعه»از مذاهب جمهور مسلمانان پيروى نمى كند؟منظورم«مذهب اشعرى»در اصول دين و«مذاهب اربعه»در فروع دين مى باشد،در صورتى كه گذشتگان صالح به آنها متديّن بودند.

2-امروز،بيش از هر زمان،به اتّفاق

و يگانگى نيازمنديم

2-خوب مى دانيد كه امروز چقدر احتياج به ألفت،اتّحاد و هم بستگى داريم؛و خوب مى دانيد كه فعلا در حالى هستيم كه دشمنان دين،درون خود را مالامال از غدر و كينه نسبت به ما ساخته اند و از هر راهى كه توانسته اند براى نابودى ما قدم برداشته اند،و آنها براى اين كار آراء و نظريّات و نقشه هاى خويش را مهيّا ساخته و افكار و دلهاى خود را از خواب غفلت بازداشته اند ،امّا مسلمانان همچنان غافل مانده اند،گوئى به شدّت در درياى نادانى و جهالت خود دست و پا مى زنند!و دشمنان را بر ضد خويش اعانت مى كنند!چه اينكه

ص: 25

حق شناس

1-«ادلۀ شرعى»پيروى از«مذهب

اهل بيت»را واجب مى شمارد.

1-تعبّد«شيعه»در اصول دين به غير مذهب اشعرى و در فروع دين به غير مذاهب اربعه به خاطر تحزّب و دسته بندى و تعصّب نيست، بلكه اين«ادلّۀ شرعى»است كه«شيعه»را به پيروى از«مذهب اهل بيت پيامبر(ص)»ملزم ساخته،ملزم به پيروى از مذهب همانها كه در دامن رسالت پرورش يافته اند،و رفت و آمد فرشتگان در خانۀ آنها بوده، و محلّ فرود آمدن وحى و نزول قرآن كريم بوده اند.روى اين جهات است كه«شيعه»در فروع دين و عقايد مذهبى،اصول فقه و قواعد آن، معارف سنّت و قرآن،و علوم اخلاق و آداب و رسوم به آنها پيوسته است.

ص: 27

اين فقط به خاطر«تسليم در برابر ادلّه و برهان»،و تنها به واسطۀ تعبّد در برابر سنّت پيامبر اسلام(ص)مى باشد كه اين«راه»را برگزيده است و بس.

اگر«ادلّۀ شرعى»به«شيعه»اجازۀ مخالفت با«ائمۀ اهل بيت پيامبر(ص)»را مى داد و يا او مى توانست به هنگام انجام وظايف-طبق مذهب ديگر-قصد قربت كند،از جمهور تبعيّت مى كرد و قدم به جاى قدم آنها مى گذارد تا پيمان دوستى محكمتر و دستگيرۀ برادرى مطمئنتر گردد،امّا«ادلّۀ قطعى»راه شخص مؤمن را سد مى كند و بين او و خواسته هايش فاصله مى اندازد.

و از شما جاى بسى شگفتى است كه مى فرمائيد:گذشتگان صالح، متديّن به اين«مذاهب اربعه»بوده اند!گويا شما مطّلع نيستيد كه صالحان پيشين و هم آنها كه بعد آمده اند،يعنى«شيعيان آل محمد(ص)»-كه در حقيقت نصف مسلمانان را تشكيل مى دادند-به «مذهب أئمّۀ اهل بيت»و«ثقل رسول اللّه(ص)»متديّن بوده اند،و از آن كوچكترين انحرافى نيافته اند.آنها از زمان على و فاطمه(ع)تا هم اكنون،مطابق اين روش عمل مى كرده اند؛يعنى از آن زمان كه نه اشعرى و نه هيچ كدام از ائمۀ مذاهب اربعه،و نه پدران آنها وجود داشته اند .اين مسلما بر شما مخفى نيست.

ص: 28

2-مسلمانان دورانهاى سه گانۀ نخستين،

مذاهب جمهور را نمى شناختند.

2-علاوه،مسلمانان دورانهاى سه گانۀ نخستين (1)،متديّن به هيچ كدام از اين مذاهب نبوده اند.اين مذاهب كجا و مردم دورانهاى اوّل و دوّم و سوّم كجا؟!-كه بهترين دورانها به شمار مى رود-زيرا اشعرى در سال 270 هجرى تولّد يافته و در حدود سال 335 از دنيا رفته است.

و احمد حنبل در سال 164 به دنيا آمده و در سال 241 از دنيا رفته است

و شافعى در سال 150 متولّد شده و در سال 204 وفات يافته است.

و مالك در سال 95 قدم به اين جهان گذارده و در سال 179 به سراى ديگر شتافته.

و ابو حنيفه در سال 80 تولّد يافته و در سال 105 به جهان باقى قدم گذارده است.

امّا«شيعه»از صدر اسلام،متديّن به«مذهب ائمّۀ اهل بيت(ع)»بوده -كه اهل بيت به آنچه در خانه است آشناترند-،و غير شيعه به مذهب و روش علماء صحابه و تابعين،عمل مى كردند.

3-دليلى بر لزوم پيروى از

مذاهب جمهور نيست.

3-بنابراين،چه دليلى همۀ مسلمانان را ملزم مى سازد كه پس از

ص: 29

1- منظور از«دورانهاى سه گانۀ نخستين»،عصر پيامبر(ص)،عصر صحابه،و عصر تابعين است.كه در اين سه دوران از مذهب اشعرى و از مذاهب اربعه(حنفى، مالكى،شافعى و حنبلى)نام و نشانى نبوده است.

سه دورۀ اوّل به مذاهب نامبرده عمل كنند،نه مذهب ديگرى كه از پيش مورد عمل بوده است؟

4-جمع پراكندگى با احترام به«مذهب

اهل بيت»انجام مى شود

4-اين نكته نيز معلوم است كه اختلاف بين مذاهب چهارگانۀ اهل سنّت كمتر از اختلاف بين آنها و بين مذهب شيعه نيست.شاهد گوياى اين سخن،هزاران كتاب است كه در اصول و فروع مذهب اين دو گروه تأليف يافته است.پس چرا شايعه پردازان،در ميان مسلمانان شايع مى سازند:شيعه مخالف اهل سنّت است،امّا شايع نمى سازند كه:اهل سنّت مخالف شيعه اند؟!

و چرا شايع نمى كنند كه:گروهى از اهل تسنّن مخالف گروه ديگرند؟!اگر جايز است كه چهار مذهب باشد چرا پنج تاى آن جايز نباشد؟چطور ممكن است چهار مذهب موافق با اجتماع و اتّحاد مسلمانان باشد امّا همين كه به پنج رسيد اجتماع از هم پراكنده مى شود و مسلمانان هر كدام به راهى مى روند و موجب از هم گسيختگى آنها خواهد شد؟!

چه شد كه شما«تابعان مذهب اهل بيت(ع)»را سبب قطع پيوند اجتماعى و پراكنده شدن مى دانيد امّا پيروان ديگر مذاهب را هرچند از نظر مذهب،نظريّه،مشرب و خواسته ها متعدّد و مختلف باشند،باعث اجتماع دلها،و اتّحاد عزمها مى پنداريد؟!چنين گمانى به شما نمى بردم، و در دوستى و محبّت و مودّت شما با خاندان پيامبر(ص)چنين سابقه اى را سراغ نداشتم!

ص: 30

حق شناس

1-حديث ثقلين

خدا نكند كه در قلبتان دربارۀ«أئمّۀ عترت(ع)شبهه اى باشد،و يا در مقدّم دانستن آنها بر ديگران در روحتان حائلى پديد آمده باشد،چه اينكه وضع آنها بسيار روشن است؛بر همتايان خود فائق،و از امثال خويشتن ممتازند؛علوم پيامبران پيشين را به واسطۀ پيامبر اسلام(ص) به دست آورده اند،و احكام دين و دنيا را از آن حضرت(ص)گرفته اند.

اكنون به بيان آنچه به آن اشاره شد،توجّه فرمائيد!

1-رسول خدا(ص)افراد ناآگاه را صدا زده و غافلان را مورد خطاب قرار داده با نداى بلند فرمود:«يا ايّها النّاس انّي تركت فيكم ما إن

ص: 33

أخذتم به لن تضلّوا:كتاب اللّه و عترتي اهل بيتي».

(اى مردم!من در بين شما چيزى گذاردم كه اگر آن را در اختيار گيريد هرگز گمراه نخواهيد شد:كتاب خدا،و عترتم:اهل بيتم (1).

و نيز مى فرمايد:

«انّي تركت فيكم ما إن تمسّكتم به لن تضلّوا بعدي:كتاب اللّه حبل ممدود من السّماء إلى الأرض،و عترتي أهل بيتي،و لن يفترقا حتّى يردا علىّ الحوض؛فانظروا كيف تخلفوني فيهما».

(من در ميان شما چيزى به وديعه گذاردم،كه اگر به آن متمسّك شويد پس از من هرگز گمراه نخواهيد شد:قرآن كتاب خدا كه همچون ريسمانى از آسمان تا زمين امتداد يافته،و عترتم:اهل بيتم،اين دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در كنار حوض كوثر به من ملحق گردند؛پس بنگريد چگونه به جاى من با آنها رفتارر.

ص: 34

1- رجوع كنيد به صحيح ترمذى ج 2 ص 308 ط.بولاق مصر،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 232 ط نجف،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 30،41 و 370 ط.اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ص 153 ط 2،تفسير(ابن كثير)ج 4 ص 113 ط.دار احياء الكتب العربيۀ مصر،مصابيح السنۀ(بغوى)ص 206 ط.قاهره،جامع الاصول(ابن اثير)ج 1 ص 187 ح 65 ط.مصر،المعجم الكبير(طبرانى)ص 137، مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 258 ط.دمشق،احياء الميت(سيوطى)در حاشيۀ الإتحاف(شبراوى)ص 114 ط.الحلبى،الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 503 و ج 3 ص 385 ط.دار الكتب العربيۀ مصر،الشرف المؤيد(نبهانى)ص 18 ط.مصر و ارجح المطالب(عبيد اللّه حنفى)ص 236 ط.لاهور.

1- رجوع كنيد به صحيح(ترمذى)ج 2 ص 308 ط بولاق مصر،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 231،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 6 ص 7 و 306،ذخائر العقبى (طبرى)ص 16،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 89 ط الميمنيۀ مصر،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 30،36،191،و 296 ط اسلامبول،المعجم الصغير(طبرانى) ج 1 ص 135،اسد الغابه فى معرفة الصحابۀ(ابن اثير شافعى)ج 2 ص 12،تفسير (ابن كثير)ج 4 ص 113،كنز العمال(متقى هندى)ج 1 ص 154 ط 2،الفتح الكبير (نبهانى)ج 1 ص 451،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 1 ص 4،مصابيح السنۀ (بغوى)ص 206 ط مصر،جامع الاصول(ابن اثير)ج 1 ص 187 ح 66،منتخب تاريخ(ابن عساكر)ج 5 ص 436 ط دمشق،مشكاة المصابيح(عمرى)ج 3 ص 258، التاج الجامع للاصول(منصور على ناصف)ج 3 ص 308 ط قاهره و ارجح المطالب (شيخ عبيد اللّه حنفى)ص 336 ط لاهور.

2- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 182 و 189(با سندهاى صحيح)، الدر المنثور(سيوطى شافعى)ج 2 ص 60،احياء الميت(سيوطى)در حاشيۀ الاتحاف بحبّ الاشراف(شبراوى شافعى)ص 116،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 38 و 183 ط اسلامبول،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 162،كنز العمال(متقى هندى) ج 1 ص 154 ح 873 و 948 ط 2،الجامع الصغير(سيوطى)ج 1 ص 353 ط مصر و الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 451.

و آنگاه كه پيامبر(ص)از«حجّة الوداع»بازمى گشت ،در«غدير خم»فرود آمد و دستور داد كنار درختان بزرگ آنجا توقّف كنند و زير آنها را تميز نمايند؛و سپس فرمود:

«گويا من دعوت شده و اجابت نموده ام؛من در ميان شما دو چيز گرانقدر قرار مى دهم كه يكى از ديگرى بزرگتر است:كتاب خدا و عترتم.بنگريد چگونه با آنها رفتار مى كنيد؛و آنها از هم براى هيچ وقت جدا نخواهند شد».سپس فرمود:

«إنّ اللّه عزّ و جلّ مولاى و انا مولى كلّ مؤمن».

(خداوند مولا و سرپرست من است و من مولاى هر مؤمنى هستم).

آنگاه دست على را گرفت و فرمود:

«من كنت مولاه فهذا وليّه،اللّهمّ!وال من والاه و عاد من عاداه!...» (آن كس كه من مولاى اويم اين(على)ولى او است،خداوندا!دوست دار آن كس كه او را دوست دارد و دشمن دار كسى را كه با او دشمنى كند!... (1).

2-تواتر حديث ثقلين

2-سنّت صحيح كه حكم به«وجوب تمسّك به قرآن و عترت»مى

ص: 36

1- رجوع كنيد به مستدرك(حاكم)ج 3 ص 109 و 533(با سندهاى صحيح)،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 21 ط التقدم مصر،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 93،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 136 ط الميمنيّه مصر،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 32 ط اسلامبول و كنز العمال(متقى هندى)ج 1 ص 167 ح 954 و ج 15 ص 91 ح 255 ط 2.

كند متواتر است و به طور تضافر از بيست و چند نفر از صحابۀ پيامبر(ص)رسيده است.

پيامبر(ص)در موارد فراوان و گوناگونى اين حقيقت را بازگو فرموده،گاهى در«روز غدير»چنانكه ملاحظه شد،و زمانى در«روز عرفه»در«حجة الوداع»،و بار ديگر به هنگام بازگشت از«طائف»، و مرتبۀ ديگرى بر منبر خود در«مدينه»،و دفعۀ ديگر در خانۀ خويش هنگام بيمارى در حالى كه اطاق پر از صحابه بود،آن هنگام كه فرمود:

«اى مردم!من به زودى قبض روح مى شوم و از اين جهان مى روم،و من سخنى كه عذر شما را قطع كند به شما گفتم:آگاه باشيد!من كتاب خدا و عترتم اهل بيتم را در ميان شما مى گذارم».

سپس دست على(ع)را گرفته بلند كرد و فرمود:

«هذا علي مع القرآن و القرآن مع عليّ لا يفترقان حتّى يردا عليّ الحوض»(اين على با قرآن است و قرآن با على است،از هم جدا نخواهند شد تا آنگاه كه در كنار حوض به من ملحق گردند (1).

ص: 37

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)آخر فصل 2 از باب 9 ص 75 ط الميمنيّه و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 285 ط اسلامبول. -راويان«حديث ثقلين»از صحابه: 1-امير المؤمنين على بن ابى طالب(ع)2-حسن بن على بن ابى طالب(ع) 3-سلمان محمدى 4-ابو ذر غفارى 5-ابن عباس 6-ابو سعيد خدرى 7-جابر بن عبد اللّه انصارى 8-ابو الهيثم بن تيهان 9-ابو رافع 10-حذيفة بن يمان 11-حذيفة بن اسيد غفارى 12-خزيمة بن ثابت ذو الشهادتين 13-زيد بن ثابت 14-زيد بن ارقم 15-ابو هريره 16-عبد اللّه بن حنطب 17-جبير بن مطعم 18-براء بن عازب 19-انس بن مالك 20-طلحة بن عبد اللّه تيمى 21-عبد الرحمن بن عوف 22-سعد بن ابى وقاص 23-عمرو بن عاص 24-سهل بن سعد انصارى 25-عدى بن حاتم 26-ابو ايوب انصارى 27-ابو شريح خزاعى 28- عقبة بن عامر 29-ابو ليلى انصارى 30-ابو قدامه انصارى 31-ضميرۀ اسلمى 32- عامر بن ليلى بن ضمرۀ 33-فاطمة الزهراء عليها السلام 34-ام سلمۀ همسر پيامبر(ص)35-ام هانى خواهر امير المؤمنين على عليه السلام. -روايات همۀ اينها را در عبقات الانوار(مير حامد حسين هندى)بخش حديث الثقلين ج 1 و 2 مى توان ديد.

«ائمّۀ عترت»را همين كفايت مى كند كه در پيشگاه خدا و پيامبر(ص)«به منزلۀ قرآن»باشند كه از هيچ ناحيه،باطل در آن راه ندارد لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ (1).

و همين خود،حجّت و دليلى است واضح كه مسلمانان را به«تعبّد به مذهب آنها»وادار مى سازد،زيرا مسلمانى كه هيچ گاه حاضر نيست چيز ديگرى به جاى قرآن بپذيرد،پس چگونه حاضر است ديگرى را به جاى عدل،همسنگ و هم رديف قرآن انتخاب كند؟!

3-كسى كه به«عترت»متمسك نشود

گمراه است.

3-علاوه،مفهوم حديث:

«إنّي تارك فيكم ما إن تمسّكتم به لن تضلّوا:كتاب اللّه و عترتي»

ص: 38

1- سورۀ فصّلت(41)آيۀ 42.

(در بين شما چيزى باقى گذاشتم كه اگر به آن تمسّك شويد هرگز گمراه نخواهيد شد:كتاب خدا و عترتم)،

اين است كه«هر كس به اين دو با هم متمسّك نشود گمراه است».

4-تشبيه آنها به«كشتى نوح»،«باب حطّه»

و«امان از اختلاف در دين»

4-و از جمله ادلّه اى كه مسلمانان را به سوى«اهل بيت»گسيل مى دهد و«انسان مؤمن»را مجبور مى سازد كه در امور دينى به آنها رجوع كند،اين گفتۀ پيامبر(ص)است كه:«الا!إنّ مثل أهل بيتي فيكم مثل سفينة نوح من ركبها نجا و من تخلّف عنها غرق».

(بدانيد!مثل اهل بيت من در ميان شما مثل كشتى نوح است،كسى كه بر آن سوار شد نجات يافت و آن كس كه تخلّف ورزيد عقب ماند و غرق گرديد (1).

و نيز فرموده است:

(مثل اهل بيت من در ميان شما مثل«باب حطّة»در بنى اسرائيل است كه هر كس داخل شد آمرزيده شد (2).

ص: 39

1- رجوع كنيد به مستدرك(حاكم)ج 3 ص 151،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل مستدرك،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 235،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 27 و 308 ط اسلامبول،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 111 و 140 ط الميمنيۀ مصر،اسعاف الراغبين(صبان شافعى)ص 102 ط العثمانيه و فرائد السمطين(ابو اسحاق حموينى)ج 2 ص 246 ح 519.

2- رجوع كنيد به الاربعين(نبهانى)ح 25 ص 216،كفاية الطالب(گنجى شافعى) ص 378 ط الحيدريه،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 168،المعجم الصغير (طبرانى)ج 2 ص 22،احياء الميت(سيوطى)در حاشيۀ الاتحاف(شبراوى) ص 113،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 28 و 298 ط اسلامبول،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 91 ط الميمنيۀ مصر و فرائد السمطين(ابو اسحاق حموينى) ج 2 ص 242 ح 516 و 519.

و نيز فرموده است:

«النّجوم أمان لاهل الأرض من الغرق و أهل بيتي أمان لأمّتي من الاختلاف(في الدّين)فإذا خالفتها قبيلة من العرب(يعني في أحكام اللّه)اختلفوا فصاروا حزب ابليس».

(ستارگان موجب امنيّت اهل زمين از غرقند و اهل بيت من موجب امنيّت امّت از اختلاف«در دين»؛بنابراين،اگر قبيله اى از عرب با آنها به مخالفت پردازند، «معنى آن اين است كه در احكام خدا»اختلاف انداخته،و خود«حزب ابليس» خواهند بود (1).

5-چرا آنها به«كشتى نوح»،و«باب حطّه»

تشبيه شده اند؟

5-و شما به خوبى آگاهيد كه منظور از تشبيه«اهل بيت(ع)»به «كشتى نوح»اين است كه هر كس به آنها در امور دينى پناه برد و فروع و اصولش را از«ائمّۀ پاك اهل بيت»اخذ كند از عذاب جهنّم نجات

ص: 40

1- رجوع كنيد به مستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 149(با سند صحيح)،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 91 و 140 ط الميمنيۀ(با سند صحيح)،احياء الميت (سيوطى)در حاشيۀ الاتحاف(شبراوى)ص 114،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 93،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 298 ط اسلامبول و جواهر البحار(نبهانى)ج 1 ص 361 ط الحلبى مصر.

مى يابد و كسى كه تخلّف ورزد همچون كسى است كه روز طوفان نوح به كوه پناه برد تا نجات يابد،با اين تفاوت كه او در آب غرق شد و اين غرق جهنّم مى شود-به خدا پناه مى بريم!

و وجه تشبيه آنها به«باب حطّة»اين است كه خداوند آن«درب»را يكى از مظهرهاى تواضع جلال خود و سر فرود آوردن در برابر حكمش قرار داد و به همين جهت موجب مغفرت و آمرزش«بنى اسرائيل»مى شد؛در ميان اين امّت نيز انقياد و تسليم در برابر«اهل بيت(ع)»و متابعت از«ائمۀ عترت»را مظهرى از مظاهر تواضع و سر فرود آوردن به حكم خداوند قرار داده،و اين را سبب مغفرت«ملت اسلام»ساخته؛اين است وجه تشبيه آنها به«باب حطّة».

احاديث صحيح در«وجوب متابعت از ائمّۀ اهل بيت(ع)» متواتر است؛خصوصا از طريق عترت(ع)،و اگر ترس ملالت و خستگى نبود آن را استقصاء مى كردم؛ولى همين مقدار كه ذكر كردم نسبت به خواسته و منظور،شما را كفايت مى كند.

ص: 41

حق شناس

تعدادى ديگر از احاديث

چشم!چشم!سوگند به خدا!ديدگانت را روشن خواهم ساخت.

اكنون بشنو!

1-«ابن عباس»گويد كه پيامبر اسلام(ص)فرمود:

«آن كس كه مسرور مى شود و خواهان است همچون من زندگى كند و چون من بميرد و در بهشت جاويدان پروردگارم سكونت گزيند،على را پس از من«ولىّ» خود بداند،دوست على را دوست بدارد،و پس از من به اهل بيتم اقتدا كند كه آنها عترت منند،از طينت وجود من آفريده شده اند،و از علم و فهم من بهره برده اند.

واى بر آن افراد از امّتم كه فضل و برترى آنها را تكذيب كنند و اتّصال بين من و آنها را قطع نمايند!خداوند شفاعت مرا نصيب آنها قرار ندهد (1)».

ص: 43

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 217 ح 3819،منتخب كنز العمال در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 94،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 86 ط السعادة،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد معتزلى)ج 9 ص 170 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 214 ط الحيدريه،مجمع الزوائد (هيثمى)ج 9 ص 108،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 95 ح 596،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 126 و 313 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 53.

2-«زياد بن مطرف»گفتۀ است كه شنيدم پيامبر(ص)مى فرمود:

«آن كس كه دوست دارد همچون من زندگى كند و چون من بميرد،و داخل بهشتى كه پروردگارم به من وعده داده-كه همان بهشت جاويدان است-بشود، على و ذريّۀ او را پس از او«ولىّ»خود بداند چه اينكه آنها هرگز شما را از درب هدايت خارج نمى كنند و هيچ گاه در وادى ضلالت داخل نخواهند ساخت (1)».

3-«زيد بن ارقم»مى گويد كه پيامبر(ص)فرمود:

«كسى كه مى خواهد همچون من زندگى كند و همچون من بميرد و ساكن بهشت جاويدان موعود پروردگارم گردد،بايد على بن ابى طالب را«ولىّ»خود بداند؛او هرگز شما را از هدايت خارج نخواهد ساخت و هيچ گاه داخل ضلالت نخواهد نمود (2)».5.

ص: 44

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ح 2578،منتخب كنز العمال در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 32،المناقب(خوارزمى)ص 34 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 126 و 127 ط اسلامبول و الاصابۀ(ابن حجر عسقلانى شافعى)ج 1 ص 541 ط مصطفى محمد.

2- رجوع كنيد به مستدرك(حاكم)ج 3 ص 128(با سند صحيح)،كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ح 2577،منتخب كنز العمال در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل) ج 5 ص 32،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 4 ص 349-350،مجمع الزوائد(هيثمى) ج 9 ص 108،ترجمۀ الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 99 ح 602 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 55.

4-همچنين حديث«عمّار ياسر»كه پيامبر(ص)فرموده است:

«كسانى كه به من ايمان آورده اند و مرا تصديق كرده اند آنها را به«ولايت على بن ابى طالب»سفارش مى كنم؛هر كس او را ولىّ خود بداند مرا ولىّ خود دانسته و كسى كه مرا ولىّ خود بداند خدا را ولىّ خود انتخاب كرده،و هر كس او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر كس مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته است،و كسى كه با او بغض و كينه پيدا كند،با من كينه پيدا كرده،و آن كس كه با من كينه پيدا كند كينۀ خدا را در دل گرفته است (1)».

5-و نيز از«عمّار ياسر»نقل شده كه پيامبر(ص)فرمود:

«بار پروردگارا!«شاهد باش!»كسى كه به من ايمان آورده و مرا تصديق كرده است بايد از«ولايت على بن ابى طالب»دست برندارد زيرا ولايت او ولايت من است و ولايت من ولايت خدا (2)».1.

ص: 45

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 154 ح 2571،ترجمۀ الامام على ابن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر)ج 2 ص 93 ح 594 و 595،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 230 ح 277 و 279؛مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 108، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 237 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 32 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 291.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ح 2576 و ترجمه الامام على ابن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 91 ح 591.

6-و پيامبر(ص)در خطبه اى فرمود:

«اى مردم!فضل و شرف و مقام و«ولايت»از آن رسول خدا و ذرّيۀ او است؛بنابراين ،سخنان بيجا و باطل شما را به بيراهه نكشاند! (1)».

7-و نيز فرموده است:

«در هر نسلى از امّتم افراد عادل و دادگسترى از اهل بيتم وجود دارند كه تحريفات افراد گمراه و مطالب پوچى كه افراد مخرّب،در دين ايجاد مى كنند و تأويلات و تفسيرهاى نادرست افراد جاهل از دين را،نفى مى كنند و از بين مى برند .بدانيد!امامان و پيشوايان شما پيشاهنگان و افراد نمونۀ شما در پيشگاه خدا خواهند بود،پس بنگريد!چه كسى را به پيشوائى و پيشاهنگى در پيشگاه خدا انتخاب مى كنيد؟ (2)».

8-و نيز پيامبر(ص)فرموده است:7.

ص: 46

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 105 ط الميمنيۀ مصر، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 169 و 307 ط اسلامبول و نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 207-208. -در اين سخن پيامبر(ص)دقّت كنيد،و از مقصد بلندى كه در آن نهفته شده آگاه شويد،و از جملۀ«فلا تذهبن بكم الأباطيل!»(سخنان بيهوده و بى ارزش،شما را به بيراهه نبرد!)غفلت مكنيد!

2- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 90 ط الميمنيۀ مصر،ينابيع المودّۀ (قندوزى حنفى)ص 191،271،273 و 297 ط اسلامبول و ذخائر العقبى(محبّ الدين طبرى شافعى)ص 17.

«از«قرآن»و«عترت»پيش نيفتيد كه هلاك مى شويد،و در مورد آن كوتاه نيائيد و عقب نمانيد كه نابود مى گرديد،به عترت مياموزيد كه از شما آگاهترند (1)».

9-و نيز فرموده:

«اهل بيت مرا به منزلۀ سر،نسبت به بدن،و به منزلۀ چشمها نسبت به سر بدانيد! كه سر،جز به وسيلۀ چشمها هدايت نمى شود (2)».

10-و نيز فرموده است:

«ملتزم به مودّت ما«اهل بيت»باشيد!آن كسى كه خدا را ملاقات كند در حالى كه ما را دوست مى دارد،با شفاعت ما داخل بهشت خواهد شد.سوگند به آن كسى كه جانم در اختيار او است عمل هيچ كس جز با شناسائى«حقّ»ما،به او نفع نخواهد بخشيد (3)». .

ص: 47

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 89 و 136 ط الميمنيه، مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 163،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 37 و 296 ط اسلامبول،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 2 ص 60،كنز العمال(متقى هندى)ج 1 ص 168 ح 958 ط 2 و اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 3 ص 137.

2- رجوع كنيد به اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيه نور الابصار(شبلنجى)ص 102 ط.العثمانيه،الفصول المهمّۀ(ابن صباغ مالكى)ص 8 ط الحيدريه،مجمع الزوائد (هيثمى شافعى)ج 9 ص 172 و الشرف المؤيد(نبهانى)ص 31. -اين حديث،با صراحت،رياست و حكومت آنها را بر مردم ثابت مى كند،و روشن مى سازد كه:هدايت به سوى«حق»جز از طريق آنان ممكن نيست.

3- رجوع كنيد به احياء الميت(سيوطى شافعى)در حاشيۀ الاتحاف(شبراوى) ص 111،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 138 ط الميمنيۀ مصر،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 246،272 و 303-304 ط اسلامبول،اسعاف الراغبين(صبان شافعى)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 103 ط العثمانيه و مجمع الزوائد (هيثمى)ج 9 ص 172. -در اين جمله از سخن پيامبر(ص)«لا ينفع عبدا عمله الاّ بمعرفة حقّنا»(عمل هيچ كس جز با شناسائى«حقّ ما»به او نفع نخواهد بخشيد)دقّت كن!پس بپرس، كدام«حق اهل بيت»بوده كه خداوند شرط صحّت اعمال قرار داده است؟آيا غير از تسليم و اطاعت فرمان آنها بوده؟و آيا منظور جز رسيدن به«حق»از طريق و صراط مستقيم آنان بوده است؟و چه حقى جز«نبوت»و«خلافت»مى تواند چنين اثر عظيمى داشته باشد؟ولى ما به مردمى مبتلا شده ايم كه نمى انديشند. إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ .

1- رجوع كنيد به الشفاء(قاضى عياض)بخش دوّم ص 40 ط آستانه 1328 ه، الاتحاف بحبّ الاشراف(شبراوى شافعى)ص 4،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 22،241،263 و 370 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 2 ص 257 ح 525. -روشن است كه مراد از شناسائى آنها شناختن اشخاص و دانستن نام آنها و اينكه آنها از ذريۀ پيامبرند،نيست،چه اينكه ابو جهل و ابو لهب،همۀ اينها را مى دانستند، بلكه مراد از شناسائى اين است كه آنها«اولو الامر»بعد از پيامبرند در حدّ اين سخن پيامبر كه فرمود:«هر كس بميرد و امام زمان خود را نشناسد همچون افراد جاهليّت مرده است»و منظور از حب و ولايت آنها حب و ولايتى است كه اهل«حقّ»آن را براى«ائمۀ راستين»لازم مى دانند-و اين در آخرين مرحلۀ وضوح است.

12-و نيز آن حضرت(ص)فرموده است:

«در قيامت هنوز شخصى از جا تكان نخورده كه از چهار چيز پرسيده مى شود:

از عمرش كه در چه راهى مصرف كرده،و از پيكرش كه در چه راهى كهنه ساخته، و از ثروتش كه در كدام راه مصرف نموده و از كجا كسب كرده و به دست آورده،و از محبّت ما اهل بيت (1)».

13-و نيز پيامبر(ص)فرموده:

«اگر كسى تمام عمرش بين ركن و مقام ايستاده و مشغول نماز و روزه باشد امّا نسبت به«آل محمد»كينه داشته باشد،داخل آتش خواهد شد (2)».1.

ص: 49

1- اگر غير از اين بود كه اينها منصب خاصّى از جانب خدا دارند كه مستوجب «اطاعت صد در صد»از آنها است،محبّتشان به اين مرحله نبود. -رجوع كنيد به مناقب(ابن مغازلى)ص 119 ح 157،احياء الميت(سيوطى)در حاشيۀ الاتحاف(شبراوى)ص 115،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 113،270 و 271 ط اسلامبول،مناقب(خوارزمى)ص 53-56،مقتل الحسين(خوارزمى)ج 1 ص 42،الفصول المهمّۀ(ابن صبّاغ مالكى)ص 109 و مجمع الزوائد(هيثمى)ج 10 ص 146.

2- اين حديث،نظير حديثى است كه قريبا گذشت«كه عمل هيچ كس بدون شناسائى «حق ما»برايش نفع ندارد.و اگر غير از اين بود-كه بغض و كينه نسبت به آنان بغض و كينۀ خدا و پيامبر(ص)است-معنى نداشت عمل آنها حبط و بى خاصيت شود با اينكه دائما بين ركن و مقام به عبادت مشغول بوده باشند.و اگر غير از اين بود كه آنها نائب و جانشين پيامبرند،اين مقام را نداشتند. -رجوع كنيد به المستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 149(با سند صحيح)، تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 104 ط الميمنيۀ مصر،احياء الميت(سيوطى)در حاشيه الاتحاف (شبراوى)ص 111،ذخائر العقبى(طبرى شافعى)ص 18،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 192 و 277 و 305 ط اسلامبول و جواهر البحار(نبهانى)ج 1 ص 361.

14-و نيز رسول خدا(ص)فرموده است:

«كسى كه بر حبّ و دوستى«آل محمد»بميرد شهيد مرده است؛آگاه باشيد!كسى كه بر حبّ«آل محمد»بميرد آمرزيده مرده است؛بدانيد!كسى كه بر حبّ«آل محمد»جان بسپارد توبه كار از دنيا رفته است؛به هوش باشيد!كسى كه بر دوستى «آل محمد»بميرد مؤمن و با ايمان كامل جهان را وداع گفته؛بدانيد!آن كسى كه بر دوستى«آل محمد»بميرد فرشتۀ قبض روح او را به بهشت بشارت مى دهد و پس از او منكر و نكير بشارتش مى دهند؛آگاه باشيد!كسى كه با دوستى«آل محمد»از جهان رخت بربندد همچون عروسى كه وارد خانۀ شوهر مى شود با جلال و شكوه و احترام وارد بهشت مى گردد؛بدانيد!كسى كه با حبّ«آل محمد»از دنيا برود از قبرش دو درب به سوى بهشت گشوده مى شود؛آگاه باشيد!آن كسى كه با محبّت و دوستى«آل محمد»جهان را وداع گويد خداوند قبرش را زيارتگاه فرشتگان قرار

ص: 50

مى دهد؛بدانيد!هر كس با محبت و دوستى«آل محمد»جان دهد طبق سنّت و روش پيامبر و مسلمانان جان سپرده است؛و آگاه باشيد!كسى كه با بغض و دشمنى«آل محمد»بميرد روز قيامت در پيشانى اش نوشته شده:از رحمت خداوند محروم است... (1)».

مسلّم است كه آنها اگر«حجّت هاى بالغۀ الهى»نبودند،اين منزلت و مقام براى آنها ثابت نبود؛آرى اگر اينها سرچشمۀ گواراى«آئين حق»، و قائم مقام پيامبر(ص)در امر و نهى،و مجسّم سازندۀ مظاهر هدايت نبودند،هرگز اين منزلت و مقام را نداشتند.

همين ما را بس است كه خداوند آنها را بر ديگران مقدّم داشته است تا آنجا كه صلوات و درود بر آنها را جزو نمازهاى واجب بر تمام بندگانش قرار داده است؛يعنى«بدون صلوات بر آنها نماز هيچ كدام از جهانيان،مقبول پيشگاه خداوند نيست»خواه اين نمازگزار صدّيق باشد يا فاروق،ذو النور باشد يا ذو النورين يا ذو انوار،بلكه هر كس به فرائض خداوند متعبد باشد بايد در اثناء نماز با فرستادن صلوات بر آنها خدا را عبادت كند،همان طور كه خداوند را با گفتن شهادتين عبادت مى نمايد .و اين مقامى است كه وجوه و سرشناسان امّت به آن ملزم بوده اند4.

ص: 51

1- رجوع كنيد به تفسير الكشاف(زمخشرى حنفى)ج 3 ص 403 ط مصطفى محمد مصر،نور الابصار(شبلنجى)ص 103 ط العثمانيه مصر،تفسير(فخر رازى)ج 7 ص 405 ط الدار العامرۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 27،263 و 369 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 2 ص 255 ح 524.

حق جو

1-در شگفتى فرو رفتن از اين«احاديث

صريح»و عدم توافق آن با رأى جمهور!

1-خويشتن را در جدالى عجيب مى يابم!به دليلهاى شما مى نگرم،آنها را الزام آور مى بينم؛در حجتها و بيّنه هاى آشكارتان نظر مى افكنم،آنها را مسلّم مى بينم؛نگاهى به«ائمۀ عترت»مى كنم آنها را در پيشگاه خداوند و پيامبر(ص)در مقامى مشاهده مى كنم كه بايد بالهاى خضوع و تواضع به خاطر هيبت و جلالشان پهن ساخت.

سپس جمهور اهل قبله و اكثريّت ملّت اسلام را مى بينم كه بر خلاف «اهل بيت»يعنى بر خلاف آنچه ظواهر اين«ادلّه»ايجاب مى كند هستند!!كشمكشى سخت در من به وجود آمده است!در خويشتن دو روح مى بينم يكى از يك جانب مرا به سوى«متابعت از ادلّه»مى كشاند و ديگرى از ديگر سوى به طرف اكثريّت مسلمين مرا سوق مى دهد.

اوّلى زمام خود را به دست شما سپرده،آرام،و از شما جدا نمى شود و دوّمى با عناد،خود را از شما دور ساخته و عصيان مى ورزد.

ص: 53

1- اشاره به«آيۀ تطهير»است-آيۀ 33 سورۀ احزاب(33)-كه مى گويد: إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (خداوند مى خواهد رجس و پليدى را از شما«اهل بيت»ببرد و شما را كاملا پاك سازد).

2- نه،براى هيچ كس چنين نيست،آنها هستند كه به اين صفت ممتازند،كسى ديگر به آنها ملحق نمى شود. -رجوع كنيد به صحيح(مسلم)كتاب فضائل الصحابة،باب«فضائل اهل بيت النبى» ج 15 ص 194 ط مصر با شرح نووى،صحيح(ترمذى)ج 2 ص 209 و 308 و 319 ط بولاق،مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 330 ط الميمنيۀ مصر(با سند صحيح) المستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 133،146،147 و 158 و ج 2 ص 416، تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)همان صفحه ها،المعجم الصغير(طبرانى)ج 1 ص 65 و 135،شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 11-92 ح 637،638،639،640،641،644،648،649،650،651، 652،653،656،657،658،659،660،661،663،664،665،666،667،668، 671،672،673،675،678،680،681،686،689،690،691،694،707،710، 713،714،717،718،729،740،751،754،755،756،757،758،759،760، 761،762،764،765،767،768،769،770 و 774 ط 1 بيروت،خصائص امير المؤمنين عليه السلام(نسائى شافعى)ص 4 ط التقدم مصر،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 185 ح 250،272،320،321 و 322 ط 1،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 54،372،373،374 و 375(با سند صحيح)و 376 ط الحيدريه،مسند(احمد بن حنبل)ج 3 ص 259 و 285 و ج 4 ص 107 و ج 6 ص 292،296،298،304 و 306 ط الميمنيۀ مصر،اسد الغابۀ(ابن اثير شافعى) ج 2 ص 12 و 20 و ج 3 ص 413 و ج 5 ص 521 و 589،ذخائر العقبى(طبرى شافعى) ص 21،23 و 24،اسباب النزول(واحدى)ص 203 ط الحلبى مصر،المناقب (خوارزمى)ص 23 و 224،تفسير(طبرى)ج 22 ص 6،7 و 8 ط الحنفى مصر،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 5 ص 198 و 199،احكام القرآن(جصاص)ج 5 ص 230 ط عبد الرحمن محمد،مناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 301 ح 345،348،349،350 و 351،مصابيح السنۀ(بغوى شافعى)ج 2 ص 278 ط محمد على صبيح،مشكاة المصابيح(عمرى)ج 3 ص 254،الكشاف(زمخشرى)ج 1 ص 193 ط مصطفى محمّد، تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 233،احكام القرآن(ابن عربى)ج 2 ص 166 ط مصر،تفسير(قرطبى)ج 14 ص 182 ط 1 قاهره،تفسير(ابن كثير)ج 3 ص 483،484 و 485 ط 2 مصر،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 8،التسهيل (كلبى)ج 3 ص 137،التفسير المنير(جاوى)ج 2 ص 183،الاصابۀ(ابن حجر شافعى) ج 2 ص 502 و ج 4 ص 367 ط مصطفى محمد،الاتقان(سيوطى)ج 4 ص 240 ط المشهد الحسينى مصر،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)85 ص و 137 ط الميمنيۀ مصر،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 96،السيرة النبويۀ(زين دحلان) در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(برهان الدين حلبى) ج 3 ص 365 ط محمد على صبيح مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 97 و 98 ط العثمانيه،فتح القدير(شوكانى)ج 4 ص 279،نور الابصار(شبلنجى)ص 101 ط العثمانيۀ مصر،الاستيعاب(ابن عبد البر)حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37 ط السعادة،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 107، 108،228،229،4230،24،260 و 294 ط اسلامبول،العقد الفريد(ابن عبد ربه مالكى)ج 4 ص 311 ط لجنة التأليف و النشر مصر،فتح البيان(صديق حسن خان)ج 7 ص 363،364 و 365،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 248 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى شافعى)ج 1 ص 316 ح 250 و ج 2 ص 9 ح 356،362 و 364.

1- نه،بلكه اين فضيلتى است كه خداوند به آنها اختصاص داده است،چنانكه در آيۀ 23 سورۀ شورى(42)فرموده: قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ (بگو!از شما بر آن،اجرى جز«مودّت خويشاوندان»نمى خواهم و كسى كه عمل نيكى(در اينجا منظور،دوستى آنهاست) انجام دهد بر نيكيش افزوده خواهيم ساخت و خداوند،غفور است و سپاسگزار). -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 130 ح 822، 823،824،825،826،827،828،832،833،834 و 838،مناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 307 ح 352،ذخائر العقبى(طبرى شافعى)ص 25 و 138،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 101،135 و 136 ط الميمنيۀ مصر،مطالب السئول (ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 21 ط نجف،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 91،93 و 313 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 11،مقتل الحسين (خوارزمى حنفى)ج 1 ص 1 و 57،تفسير(طبرى)ج 25 ص 25 ط مصطفى الحلبى مصر،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 172،الاتحاف(شبراوى شافعى)ص 5 و 13،احياء الميت(سيوطى شافعى)در حاشيۀ الاتحاف(شبراوى)ص 110،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 24،نور الابصار(شبلنجى)ص 106 ط العثمانيۀ مصر،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)ج 3 ص 172،تفسير الكشاف (زمخشرى)ج 3 ص 402 ط مصطفى محمد،تفسير(فخر رازى)ج 27 ص 166 ط عبد الرحمن محمد،تفسير(بيضاوى)ج 4 ص 123 ط مصطفى محمد مصر،تفسير (ابن كثير)ج 4 ص 112،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 7 ص 103 و ج 9 ص 168،فتح البيان فى مقاصد القرآن(صديق حسن خان)ج 8 ص 372،تفسير(قرطبى)ج 16 ص 22،فتح القدير(شوكانى)ج 4 ص 22 ط 1 مصر،الدر المنثور(سيوطى)ج 6 ص 7، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 106،194 و 261 ط اسلامبول،تفسير(نسفى)ج 4 ص 105،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 3 ص 201 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 20 و ج 2 ص 13 ح 359.

1- هرگز!«آيۀ مباهله»در خصوص آنان نازل شده است.خداوند در آيۀ 61 سورۀ آل عمران(3)مى فرمايد: فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ (بگو!بيائيد!ما و شما،«فرزندان خود»و«زنان خود»و«جانهاى خود»را بخوانيم،آنگاه بر دروغگويان نفرين فرستيم).همه اتّفاق دارند كه اين در شأن پيامبر(ص)و على و فاطمة و حسن و حسين (عليهم السلام)نازل شده است. -رجوع كنيد به صحيح(مسلم)كتاب الفضائل باب«فضائل على بن ابى طالب» ج 15 ص 176 ط مصر با شرح نووى،صحيح(ترمذى)ج 4 ص 293 ح 3085 و ج 5 ص 301 ح 3808،شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 120-129 ح 168،170،171،172،173 و 175،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 150(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)ج 3 ص 150،مناقب (ابن مغازلى شافعى)ص 263 ح 310،مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 185 ط الميمنيه،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 54،85 و 142 ط الحيدريه،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 21 ح 30 و 271 تفسير(طبرى)ج 3 ص 192 ط الميمنيۀ مصر،الكشاف(زمخشرى)ج 1 ص 193 ط مصطفى محمد مصر،تفسير(ابن كثير)ج 1 ص 370-371،تفسير(قرطبى)ج 4 ص 104،احكام القرآن(جصاص)ج 2 ص 295-296 ط عبد الرحمن محمد مصر، اسباب النزول(واحدى)ص 59،احكام القرآن(ابن عربى)ج 1 ص 115 ط السعادة مصر،التسهيل لعلوم التنزيل(كلبى)ج 1 ص 109،فتح البيان في مقاصد القرآن (صديق حسن خان)ج 2 ص 72،زاد المسير(ابن جوزى)ج 1 ص 399،فتح القدير (شوكانى)ج 1 ص 347 ط 2 مصطفى حلبى مصر،تفسير(فخر رازى)ج 8 ص 85 ط البهيۀ مصر،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 470،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 25،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 14 ط الحيدريه،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 2 ص 38-39،تفسير(البيضاوى)ج 2 ص 22 ط افست بيروت بر ط دار الكتب العربيۀ مصر،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 169،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر)ص 72،87 و 93 ط الميمنيۀ مصر،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى) ج 1 ص 302،الاتحاف(شبراوى)ص 5،معالم التنزيل(بغوى)در حاشيۀ تفسير الخازن(بغدادى)ج 1 ص 302،السيرة الحلبيۀ(برهان الدين حلبى)ج 3 ص 212 ط البهيۀ مصر،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبية ج 3 ص 5،المناقب (خوارزمى)ص 60 و 97،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 110،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 16 ص 291 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،اسد الغابۀ(ابن اثير شافعى)ج 4 ص 26،الاصابۀ(ابن حجر عسقلانى)ج 2 ص 509 ط السعادۀ مصر،مرآة الجنان(يافعى)ج 1 ص 109،مشكاة المصابيح(عمرى)ج 3 ص 254،البدايه و النهايۀ(ابن كثير)ج 5 ص 54،ط السعادۀ مصر،تفسير(ابى السعود)در حاشيۀ تفسير(رازى)ج 2 ص 143 ط الدار العامرۀ مصر،تفسير (الجلالين)ج 1 ص 33 ط مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 9،44،51،52 232،281 و 295 ط اسلامبول،الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 248 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 378 ح 307 و ج 2 ص 23 ح 365 و ص 205 ح 484،485 و 486.

1- اشاره به نزول«سورۀ هل اتى»(سورۀ 76 قرآن)در مورد اهل بيت و دشمنان آنها است. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 298 ح 1042، 1046،1047،1048،1051،1053،1054،1055،1056،1057،1058، 1059 و 1061،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 188-194،كفايه الطالب (گنجى شافعى)ص 345-348 ط الحيدريه،تذكرۀ الخواص(سبط ابن جوزى) ص 312-317،مناقب(ابن مغازلى)ص 272 ح 302،نور الابصار(شبلنجى) ص 101 و 102 ط العثمانيۀ مصر،تفسير(قرطبى)ج 19 ص 130،الكشاف (زمخشرى)ج 4 ص 197 ط مصطفى محمد مصر،روح المعانى(آلوسى)ج 29 ص 157،اسد الغابۀ(ابن اثير جزرى شافعى)ج 5 ص 530-531،اسباب النزول (واحدى)ص 251،تفسير(فخر رازى)ج 13 ص 243 ط البهيۀ مصر،تفسير(ابى السعود)در حاشيۀ تفسير(رازى)ج 8 ص 393 ط الدار العامرۀ مصر،التسهيل لعلوم التنزيل(كلبى)ج 4 ص 167،فتح القدير(شوكانى)ج 5 ص 338 ط 1 الحلبى مصر، الدر المنثور(سيوطى)ج 6 ص 299،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 88 و 102،العقد الفريد(ابن عبد ربّه مالكى)ج 5 ص 96 ط 2 لجنة التأليف و النشر مصر، تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 7 ص 159،معالم التنزيل(بغوى)در حاشيۀ تفسير الخازن(بغدادى)ج 7 ص 159،الاصابۀ(ابن حجر)ج 4 ص 387 ط السعادۀ مصر،تفسير(البيضاوى)ج 4 ص 235 ط مصطفى محمد،اللآلى المصنوعۀ (سيوطى)ج 1 ص 370،تفسير(النسفى)ج 4 ص 318،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 93 و 212 ط اسلامبول،نوادر الاصول(حكيم ترمذى)ص 64،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 276 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 274 و 302 ط 2 و فرائد السمطين (حموينى شافعى)ج 1 ص 53 ح 383.

1- سورۀ آل عمران(3)آيۀ 103. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 130 ح 177، 178،179 و 180،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر هيثمى شافعى)ص 90 ط الميمنيۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 119،274 و 297 ط اسلامبول،الاتحاف بحبّ الاشراف(شبراوى شافعى)ص 76،روح المعانى(آلوسى)ج 4 ص 16،نور الابصار(شبلنجى)ص 101 ط العثمانيه و اسعاف الراغبين(صبّان شافعى)ص 100 ط العثمانيه.

2- سورۀ توبه(9)آيۀ 119. -مراد از«صادقين»پيامبر(ص)و أئمۀ عترت(ع)هستند طبق اخبار صحيح و متواتر ما.و در ارتباط با تفسير آيۀ شريفه از طريق اهل سنّت رجوع كنيد به شواهد التنزيل (حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 259 ح 350،351،352،353،355 و 356، كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 236 ط الحيدريه،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 421 ح 923،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 16،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 198،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 91،فتح القدير(شوكانى)ج 2 ص 414،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 90 ط الميمنيۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 116 و 119 ط اسلامبول،الدرّ المنثور(سيوطى شافعى)ج 3 ص 390،روح المعانى(آلوسى) ج 11 ص 41 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 314 ح 250 و ص 370 ح 299 و 300.

و آيا آنها«صراط اللّه»نيستند كه خدا فرموده است:

وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ (اين،راه راست من است از آن تبعيّت كنيد! (1)؟

و آيا آنها«سبيل خدا»نيستند كه فرموده است:

وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ (از راههاى پراكنده نرويد!كه از راه خدا دور مى شويد (2)؟

مگر«أولوا الامر»آنها نيستند،كه خداوند مى فرمايد:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ

(اى كسانى كه ايمان آورده ايد!از خداوند اطاعت كنيد،پيامبر را اطاعت نمائيد و مطيع فرمان«اولو الامر»-كه از خود شما است-باشيد! (3)؟0.

ص: 63

1- سورۀ انعام(6)آيۀ 153. -رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 111 ط اسلامبول.

2- سورۀ انعام(6)آيۀ 153. -رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 111 ط اسلامبول.

3- سورۀ نساء(4)آيۀ 59. رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 114 و 117 ط اسلامبول، شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 148 ح 202،203 و 204،تفسير (فخر رازى)ج 3 ص 357 و فرائد السمطين(حموينى شافعى)ج 1 ص 314 ح 250.

آيا آنها«اهل ذكر»نيستند كه قرآن دستور فرموده است:

فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ (اگر نمى دانيد از اهل ذكر بپرسيد! (1)؟

مگر آنها همان«مؤمنين»نيستند كه خدا فرموده است:

«كسى كه بعد از آشكار شدن«حق»از در مخالفت با پيامبر درآيد و از راهى جز راه«مؤمنين»پيروى كند ما او را به همان راه كه مى رود مى بريم و به دوزخ داخل مى كنيم (2)»؟

آيا آنها هاديان به سوى خدا نيستند كه در قرآن آمده:

إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ (تو تنها، بيم دهنده اى و هر گروهىن.

ص: 64

1- سورۀ نحل(16)آيۀ 43 و سورۀ انبياء(21)آيۀ 7. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 334 حديث 459 460،463،464،465 و 466،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 46 و 119 ط اسلامبول،تفسير(قرطبى)ج 11 ص 272،تفسير(طبرى)ج 14 ص 109،تفسير(ابن كثير)ج 2 ص 570 و روح المعانى(آلوسى)ج 14 ص 134.

2- سورۀ نساء(4)آيۀ 115. -رجوع كنيد به تفسير(على بن ابراهيم قمى)ج 1 ص 152 ط نجف و البرهان في تفسير القرآن ج 2 ص 415 ط تهران.

1- سورۀ رعد(13)آيۀ 7. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 293-303 حديث هاى 398 تا 416،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 233 ط الحيدريه،تفسير (طبرى)ج 13 ص 108،تفسير(ابن كثير)ج 2 ص 502،تفسير(شوكانى)ج 3 ص 70، تفسير(فخر رازى)ج 5 ص 271 ط دار الطباعة العامرۀ مصر،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 415 ح 913،914،915، 916،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 107،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 129 -130،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 99 و 104 ط اسلامبول،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 4 ص 45،زاد المسير(ابن جوزى حنبلى)ج 4 ص 307،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 90،فتح البيان (صديق حسن خان)ج 5 ص 75،روح المعانى(آلوسى)ج 13 ص 97 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 148.

2- سورۀ حمد(1)آيۀ 6. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 57 ح 86،87،88 ، 89،90،91،92،93،94،95،101،102،103،104 و 105،الاتحاف بحبّ الاشراف(شبراوى)ص 76 و كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 162 ط الحيدريه.

و در سورۀ نساء فرموده است:«و كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند،«در رستاخيز»همنشين كسانى كه خدا نعمت خود را بر آنها تمام كرده-پيامبران و صدّيقان و شهداء و صالحان-خواهد بود (1)».

آيا خداوند«ولايت عامّه»را براى آنها قرار نداده؟و آيا پس از پيامبر(ص)اين«ولايت و حكومت بر مسلمانان»را منحصر به آنان ننموده است؟پس اين آيه را بخوان!

إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ. وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (سرپرست و رهبر شما،تنها خدا است و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده اند و نماز را برپا مى دارند و در حال ركوع زكاة مى پردازند.و كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد با ايمان را بپذيرند«پيروزند زيرا» حزب و جمعيّت خدا پيروز مى باشند (2).ت.

ص: 66

1- سورۀ نساء(4)آيۀ 69. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 153 ح 206،207 208 و 209.

2- سورۀ مائدة(5)آيات 55-56. -همه مفسران اجماع و اتفاق نظر دارند كه اين آيه دربارۀ على(ع)در آن هنگام نازل شد كه آن حضرت در حال ركوع صدقه داد. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 161-184 ح 216،217،218،219،221،222،223،224،225،226،227،228، 230،231،232،233،234،235،236،237،238،239،240 و 241،ترجمة الامام على بن أبي طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 409 ح 908 و 909 ط 1،اسباب النزول(واحدى)ص 113،114،كفاية الطالب(گنجى شافعى) ص 228،250 و 251 ط الحيدريه،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى) ص 311 ح 354،355،356،357 و 358،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 115 ط اسلامبول،الكشاف(زمخشرى)ج 1 ص 624 ط مصطفى محمد مصر،تفسير (طبرى)ج 6 ص 288 و 289.-بقيّۀ مدارك را در پانوشت شماره 130 ملاحظه نماييد! كه بسيار فراوان است.

1- سورۀ طه(20)آيۀ 82. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 375 ح 518،519،520، 521 و 522،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 91 ط الميمنيۀ مصر،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 86،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 110 ط اسلامبول.

و آيا«ولايت آنها»از امانتى نيست كه خداوند فرموده است:«ما امانت را بر آسمانها،زمين و كوهها عرضه داشتيم همه از بر دوش گرفتن آن ابا ورزيدند و از تحمّل آن وحشت كردند ولى انسان آن را پذيرفت.انسان(در مقام آزمايش و اداء امانت)بسيار ستمگر و جاهل است. (1)»؟

و مگر نه اينست كه«ولايت آنها»همان«سلم»است كه خداوند،امر به دخول در آن نموده است؟آنجا كه مى فرمايد:«اى كسانى كه ايمان آورده ايد!همگى در«سلم»«صلح و آشتى»درآئيد و از گامهاى شيطان پيروى مكنيد (2)»؟

مگر«ولايت آنها همان«نعيم»نيست كه خداوند فرموده از آن بازخواست مى شويد: ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ (3)؟

مگر پيامبر(ص)مأمور رساندن و تبليغ ولايت آنها نشد؟و مگر نه اينست كه در اين مورد آن چنان خداوند بر او سخت گرفت كه شبيهل.

ص: 68

1- سورۀ احزاب(33)آيۀ 72. -رجوع كنيد به تفسير صافى(فيض كاشانى)ج 2 ص 369،تفسير(على بن ابراهيم قمى)ج 2 ص 198 و غاية المرام(علامۀ بحرانى)ص 396 ط ايران.

2- سورۀ بقره(2)آيۀ 208. -رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 111 ط اسلامبول.

3- سورۀ تكاثر(102)آيۀ 8. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 368 ح 1150، 1151 و 1152 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 111 ط اسلامبول.

تهديد بود؟در آنجا كه فرمود:

«اى پيامبر!آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده كاملا برسان!و اگر نكنى، رسالت او را انجام نداده اى.و خداوند تو را از«خطرات احتمالى»مردم نگاه مى دارد (1)».

و آيا پيامبر(ص)در«روز غدير»به تبليغ آن مبادرت نورزيد؟و با صداى رسا و به طور كامل مطلب را به همه نرسانيد؟كه خداوند در همان روز اين آيه را نازل فرمود كه:«امروز دين شما را كامل نمودم و نعمت را بر شما تمام كردم و اسلام را به عنوان آئين«جاودان»شما پذيرفتم (2)».

و مگر نمى دانى كه خداوند با كسى كه ولايت آنها را آشكارا انكار كرد و با پيغمبر(ص)به گفتگو برخاست،چگونه رفتار كرد؟!آن شخص به صداى بلند گفت:

«خداوندا!اگر اين،«حق»است و از ناحيۀ تو است،از آسمان بر ما سنگ ببار و يا عذاب دردناكى بر ما نازل فرما!»و خداوند او را به وسيله سنگى-چنانكه اصحاب فيل را نابود ساخت-از بين برد و در آن حال،اين آيۀ را نازل فرمود كه:«سائلى خواسته عذابى واقع شود كه كافران دفاعى از آن نتوانند داشتهد!

ص: 69

1- سورۀ مائده(5)آيۀ 67. -انبوهى از مدارك اين نكته را در پانوشت شماره 216 ملاحظه نماييد!

2- سورۀ مائده(5)آيۀ 3. -مدارك فراوان اين موضوع را در پانوشت شماره 217 ملاحظه كنيد!

1- سورۀ معارج(70)آيات 1-3. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 286 ح 1030، 1031،1033 و 1034،السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 275 ط البهيۀ مصر 1320 ه،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 30،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 93،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 25،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 274 ط اسلامبول،تفسير(ابى السعود)در حاشيۀ تفسير(رازى)ج 8 ص 292 ط دار الطباعه العامرۀ مصر،تفسير(القرطبى)ج 18 ص 278،فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 82 و الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 239-267 از:السراج المنير(شربينى شافعى)ج 4 ص 364،فيض القدير فى شرح الجامع الصغير(مناوى)ج 6 ص 218، نزهه المجالس(صفورى)ج 2 ص 242،شرح الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 387،شرح المواهب اللدنيّۀ(زرقانى مالكى)ج 7 ص 13،تفسير المنار(محمد عبده)ج 6 ص 464 و غير آنها.

2- سورۀ صافات(37)آيۀ 24. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 106 ح 785،786 787،788 و 789،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 247 ط الحيدريه،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 109،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 17، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 112،114،270 و 295 ط اسلامبول،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 195،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 89 ط الميمنيۀ مصر،روح المعانى(آلوسى)در تفسير همين آيه و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 79.

ندارد،زيرا ولايت آنها از چيزهايى است كه انبياء به إعلام آن مبعوث شده اند و حجتهاى خداوند و اوصياء آنها به آشنا ساختن مردم به آن، مأمور بوده اند،چنانكه در تفسير اين آيه آمده است: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنا (از پيامبرانى كه پيش از تو فرستاديم بپرس! (1).

بلكه اين چيزى است كه خداوند از همان«عهد الست»پيمان آن را گرفته است،چنانكه در تفسير اين آيه آمده است:

«خداوند از بنى آدم پيش از تولّد پيمان گرفت و آنها را گواه بر خودشان گردانيد «به آنها گفت:»آيا من پروردگار شما نيستم؟گفتند:بلى (2)».ن.

ص: 71

1- سورۀ زخرف(43)آيۀ 45. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 156 ح 855،856 و 857،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 220،ترجمة الامام على بن أبي طالب از تاريخ (ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 97 ح 599 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 81.

2- سورۀ اعراف(7)آيۀ 172. -رجوع كنيد به الاكليل(سيوطى)ص 89 ط مصر،تفسير(فرات بن ابراهيم كوفى) ص 48 و احقاق الحق(تسترى)ج 3 ص 307 ط 1 تهران.

«و دريافت داشت آدم كلماتى را«كه بدان وسيله به(أئمۀ اهل بيت)متوسّل شود تا نجات يابد»پس خداوند توبه اش را پذيرفت (1)».

و نيز دربارۀ آنها است كه مى فرمايد:«خداوند،آنها را عذاب نمى كند در حالى كه تو بين آنها هستى (2)».

آنان«امان»براى اهل زمين هستند و«وسيلۀ»آنها به سوى خدا (3)، و همانها هستند كه«مورد حسد»قرار گرفته اند كه خداوند درباره شان فرموده است:

«آيا نسبت به مردم«پيامبر و خاندانش»در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشيده حسد مى ورزند؟! (4)».6.

ص: 72

1- سورۀ بقره(2)آيۀ 37. -رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 63 ح 89، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 97 و 239 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيه مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 419 و الدرّ المنثور(سيوطى شافعى)ج 1 ص 60.

2- سورۀ انفال(8)آيۀ 33. -رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 91 ط الميمنيۀ مصر و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 298 ط اسلامبول.

3- مدارك اين مطلب را در پانوشت شمارۀ 10 ملاحظه نماييد!

4- سورۀ نساء(4)آيۀ 54. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 143 ح 195،196--197 و 198،مناقب الامام على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 467 ح 314، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 121،274 و 298 ط اسلامبول،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 91 ط الميمنيۀ مصر،نور الابصار(شبلنجى)ص 101 ط العثمانيه،اسعاف الراغبين(صبّان شافعى)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى) ص 100 ط العثمانيه و الاتحاف بحبّ الاشراف(شبراوى شافعى)ص 76.

و آنها«راسخان در علم»هستند كه خداوند درباره شان فرموده:

وَ الرّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنّا (راسخان در علم مى گويند ايمان آورده ايم (1).

و نيز بايد بدانيم«رجال اعراف»آنهايند كه خداوند مى فرمايد:«و بر اعراف مردانى هستند كه همه را از سيمايشان مى شناسند (2)».

و آنها«رجال صدق و وفا»هستند كه قرآن مى فرمايد:

«از مؤمنان مردانى هستند كه به عهد خود با خدا،به راستى وفا كردند؛گروهى از آنها وظيفۀ خود را به پايان رساندند«شهيد شدند»و گروهى منتظرند و هيچ تغييرى8.

ص: 73

1- سورۀ آل عمران(3)آيۀ 7. -رجوع كنيد به تفسير(على بن ابراهيم قمى)ج 1 ص 96.

2- سورۀ اعراف(7)آيۀ 46. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 198 ح 256،257 و 258 ط بيروت،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 102 ط اسلامبول،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر شافعى)ص 101 ط الميمنيۀ،تفسير(القرطبى)ج 7 ص 212 و فتح القدير (شوكانى)ج 2 ص 208.

در آنها راه نيافته است (1)».

و آنان همان«رجال تسبيح»هستند كه خداوند دربارۀ آنها فرموده است:

«صبحگاهان و شامگاهان،مردانى تسبيح او مى گويند كه معامله و خريدوفروش ،آنها را از ياد خدا،اقامۀ نماز و پرداخت زكات بازنمى دارد ؛آنها از روزى خوفناكند كه قلبها و چشمها در آن منقلب مى شوند (2)».

و خانه هاى آنان است كه خداوند دربارۀ آنها فرموده است:«در خانه هائى كه خداوند اجازۀ بلند مرتبه بودن و يادآورى نام خود در آنها را صادر كرده است (3)».7.

ص: 74

1- سورۀ احزاب(33)آيۀ 23. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 1 ح 627 و 628،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 249 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 96 ط اسلامبول،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 197 ط الحيدريه،تذكرة الخواص (سبط بن جوزى حنفى)ص 17،الفصول المهمّۀ(ابن صباغ مالكى)ص 116، الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 80 ط الميمنيه،نور الابصار(شبلنجى) ص 97 ط العثمانيه،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 5 ص 203 و معالم التنزيل (بغوى شافعى)در حاشيۀ تفسير الخازن(بغدادى)ج 5 ص 203.

2- سورۀ نور(24)آيات 36-37. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 409 ح 566،567 و 568،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 5 ص 50 و روح المعانى(آلوسى)ج 18 ص 157.

3- سورۀ نور(24)آيات 36-37. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 409 ح 566،567 و 568،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 5 ص 50 و روح المعانى(آلوسى)ج 18 ص 157.

1- سورۀ نور(24)آيۀ 35. -رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 316 ح 361.

2- سورۀ روم(30)آيۀ 27.

3- سورۀ واقعه(56)آيات 10-11. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 213 ح 924،925، 926،927،928،929،930 و 931،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 320 ح 365،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 17،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 6 ص 154،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 74 ط الميمنية،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 60 و 115 ط اسلامبول،العقد الفريد (ابن عبد ربّه مالكى)ج 5 ص 94 ط 2،فتح البيان(صديق حسن خان)ج 9 ص 254، تفسير(ابن كثير)ج 4 ص 283،روح المعانى(آلوسى)ج 27 ص 114 و البداية و النهايۀ(ابن كثير)ج 1 ص 231.-پانوشت شماره 179 را نيز ملاحظه نماييد!

4- سورۀ حديد(57)آيۀ 19. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 223 ح 938،939، 940،941 و 942.-پانوشت 180 را نيز ملاحظه نماييد! دربارۀ اينكه على(ع)«صدّيق اكبر»و«فاروق اعظم»است،به پانوشت 299 و متن آن مراجعه كنيد!

آنها هستند.

اين آيه كه وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ (از ميان كسانى كه آفريديم گروهى هستند كه به سوى حق هدايت مى كنند و به سوى حق عدول مى نمايند)دربارۀ«اهل بيت(ع)و اولياء آنها»نازل شده است (1).

و اين آيه دربارۀ حزب موافق،و حزب مخالف و دشمن«عترت(ع)» است:

لا يَسْتَوِي أَصْحابُ النّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمُ الْفائِزُونَ

(دوزخيان و بهشتيان مساوى نيستند،بهشتيان رستگارانند (2)

و نيز دربارۀ حزب موافق و مخالف«اهل بيت(ع)»آمده است:

أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجّارِ .

(آيا با كسانى كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دادند و آنها كه فساد در زمين براه1.

ص: 76

1- سورۀ اعراف(7)آيۀ 181. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 204 ح 266 و 267.

2- سورۀ حشر(59)آيۀ 20. -رجوع كنيد به تفسير(فرات كوفى)ص 181.

انداختند يكسان رفتار مى كنيم؟!و آيا پرهيزكاران را همچون فاجران قرار مى دهيم؟! (1).

باز دربارۀ اين دو حزب آمده است:

أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَواءً مَحْياهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما يَحْكُمُونَ .

(آيا كسانى كه مرتكب گناه شده اند خيال مى كنند آنها را همچون كسانى كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند قرار مى دهيم؟!زندگى و مرگ آنها همسان است؟!چه بد حكم مى كنند!! (2).

باز دربارۀ«اهل بيت(ع)و شيعيان آنها»در قرآن مى خوانيم:

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ .

(كسانى كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند،آنها بهترين مخلوق6.

ص: 77

1- سورۀ ص(38)آيۀ 28. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 113 ح 798،799 800،801،802،803 و 804،و روح المعانى(آلوسى)ج 23 ص 171

2- سورۀ جاثيه(45)آيۀ 21. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 114 ح 801 و ص 168 ح 872،873،874،875،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 247 ط الحيدريه، تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 17،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 195 و تفسير(فخر رازى)ج 7 ص 486.

1- سورۀ بيّنه(98)آيۀ 7. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 2 ص 356-366 ح 1126، 1127،1128،1129،1130،1131،1132،1133،1134،1135،1137،1139، 1140،1141،1142،1143،1144،1145،1146،1147 و 1148،كفاية الطالب (گنجى شافعى)ص 244،245 و 246 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 62 و 187،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 107،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 92،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 442 ح 951،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 62،74 و 270 ط اسلامبول،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 و 101 ط العثمانيۀ مصر،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر شافعى)ص 96 ط الميمنيۀ مصر،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 6 ص 379، تفسير(طبرى)ج 30 ص 146 ط الميمنيۀ مصر،تذكرۀ الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 18،فتح القدير(شوكانى)ج 5 ص 477،روح المعانى(آلوسى)ج 30 ص 207 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 156.

2- سورۀ حج(22)آيۀ 19. -رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب التفسير،باب تفسير سورة الحج ج 3 ص 116 ط الخيريۀ مصر،شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 386-ح 532،533،534،535،538 و 542،صحيح(مسلم)كتاب التفسير ج 8 ص 245 ط محمد على صبيح مصر،المستدرك(حاكم نيشابورى)ج 2 ص 386(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،مناقب على بن أبي طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 264 ح 311،الدر المنثور(سيوطى)ج 4 ص 348،اسباب النزول(واحدى)ص 176،نظم درر السمطين(زرندى حنفى) ص 93،فتح القدير(شوكانى)ج 3 ص 443 و 444 ط 2،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 76 ط الميمنيۀ مصر،تفسير(فخر رازى)ج 23 ص 29 ط البهيۀ مصر، تفسير(قرطبى)ج 12 ص 25 و 26،تفسير(ابن كثير)ج 3 ص 212،ذخائر العقبى (محب الدين طبرى شافعى)ص 89،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 207 ط الخانجى مصر،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل) ج 1 ص 463 و اسباب النزول(سيوطى)در حاشيۀ تفسير(الجلالين)ص 442 ط بيروت.

1- سورۀ سجده(32)آيات 18-20. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 445-453-ح 610،611،612،613،614،615،616،617،618،619،620،621، 622 و 626،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 324 ح 370 و 371،تفسير(طبرى) ج 21 ص 107،الكشاف(زمخشرى)ج 3 ص 245 ط مصطفى محمد مصر،تفسير (قرطبى)ج 14 ص 105،فتح القدير(شوكانى)ج 4 ص 255،تفسير(ابن كثير)ج 3 ص 462،اسباب النزول(واحدى)ص 200،اسباب النزول(سيوطى)در حاشيۀ تفسير(الجلالين)ص 550 ط بيروت،احكام القرآن(ابن عربى)ج 3 ص 1489 ط 2 عيسى الحلبى،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 17 ص 238 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 140 ط الحيدريه،الدر المنثور (سيوطى)ج 5 ص 178،ذخائر العقبى(طبرى شافعى)ص 88،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 197،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 92،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 207،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 212 ط اسلامبول،زاد المسير(ابن جوزى حنبلى)ج 6 ص 340،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 148 ح 150،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 3 ص 470 و ج 5 ص 187،معالم التنزيل (بغوى شافعى)در حاشيۀ تفسير الخازن(بغدادى)ج 5 ص 187،السيرة الحلبيۀ (على بن برهان الدين حلبى)ج 2 ص 76 ط البهيۀ مصر،تخريج الكشاف(ابن حجر عسقلانى)در ذيل الكشاف(زمخشرى)ج 3 ص 514 ط بيروت و الرياض النضرۀ (طبرى شافعى)ج 2 ص 273 ط 2.

1- سورۀ توبه(9)آيۀ 19. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 244 ح 328، 329،330،331،332،333،334،335،336،337 و 338،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 321 ح 367 و 368،تفسير(طبرى)ج 10 ص 96،تفسير (قرطبى)ج 8 ص 91-92،تفسير(ابن كثير)ج 2 ص 341-342،فتح القدير (شوكانى)ج 2 ص 346،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 3 ص 57،تفسير (رازى)ج 16 ص 10 ط البهيه،معالم التنزيل(بغوى شافعى)در حاشيۀ تفسير الخازن (بغدادى)ج 3 ص 56،اسباب النزول(واحدى)ص 139 ط مصطفى محمد،اسباب النزول(سيوطى)در ذيل تفسير(الجلالين)ص 261 ط بيروت،الدرّ المنثور (سيوطى)ج 3 ص 218 و 219،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 237 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى) ص 108 ط الحيدريه،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 89،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 93 ط اسلامبول،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 413 ح 910،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 477 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 203 ح 159.

1- سورۀ بقره(2)آيۀ 207. -نخستين كسى كه جان خويش را به خاطر رضاى خدا در معرض فروش قرار داد على بن ابى طالب(ع)بود كه هنگام هجرت در رختخواب پيامبر(ص) خوابيد.و خداوند اين آيه را بدين مناسبت،نازل فرمود. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 96 ح 133،134،135 136،137،139،140،141 و 142،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 239 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 31 ط الحيدريه،تذكرة الخواص (سبط ابن جوزى حنفى)ص 35 و 200 ط الحيدريه،نور الابصار(شبلنجى)ص 78 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 92 ط اسلامبول،تفسير(فخر رازى) ج 5 ص 223 ط البهيۀ مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 262 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 1 ص 306.-بقيۀ مدارك را در پانوشت هاى 94 و 120 ملاحظه نماييد!

2- سورۀ بقره(2)آيۀ 274. -محدثان و مفسران و نويسندگان كتابهاى اسباب النزول،از ابن عباس نقل كرده اند كه اين آيۀ دربارۀ على بن ابى طالب(ع)نازل شده است و اين،در آن هنگام بود كه على(ع)چهار درهم داشت،يكى از آنها را شب،و ديگرى را در روز،سوّمى را پنهان و چهارمى را آشكارا انفاق كرد و در اين مورد،آيۀ مزبور نازل شد. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 109 ح 155،156، 158،159،160،161،162 و 163،المناقب(ابن مغازلى)ص 280 ح 325، كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 232 ط الحيدريه،اسباب النزول(واحدى)ص 50 ط الحلبى،الكشاف(زمخشرى)ج 1 ص 164 ط مصر،ذخائر العقبى(طبرى شافعى)ص 88،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 14،نور الابصار (شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه،تفسير(فخر رازى)ج 7 ص 89 ط البهيۀ مصر،تفسير (القرطبى)ج 3 ص 347،تفسير(ابن كثير)ج 1 ص 326،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 276 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،مجمع الزوائد(هيثمى) ج 6 ص 324،الدر المنثور(سيوطى شافعى)ج 1 ص 363،لباب النقول فى اسباب النزول(سيوطى)در حاشيۀ تفسير(الجلالين)ص 118،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 92 و 212 ط اسلامبول،فتح القدير(شوكانى)و ج 1 ص 265 ط 1 مصر، المناقب(خوارزمى حنفى)ص 198،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 90، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 413 ح 911 و 912،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 25،معالم التنزيل(بغوى شافعى)در حاشيۀ تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 1 ص 249،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 273 ط 2،تفسير الخازن(بغدادى)ج 1 ص 249 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 356.

1- سورۀ زمر(39)آيۀ 33. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 120 ح 810،811،812، 813،814 و 815،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 369 ح 317 كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 233 ط الحيدريه،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 5 ص 328،تفسير(قرطبى)ج 15 ص 256 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 418 ح 917 و 918.

2- سورۀ شعراء(26)آيۀ 214. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 372 ح 514 و ص 420 ح 580 ط 1 بيروت،تفسير(طبرى)ج 19 ص 74 ط بولاق،تاريخ(طبرى)ج 2 ص 319 ط مصر،مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 111 ط الميمنيۀ مصر،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 204-206 ط الحيدريه،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 38 ط الحيدريه،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 41،42 و 43،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 105 ط اسلامبول،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 210 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 62 ط دار صادر،تاريخ(ابى الفداء)ج 1 ص 119 ط قسطنطنيه،الدرّ المنثور(سيوطى)ج 5 ص 97،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 85 ح 138، 130 و 140،تفسير(ابن كثير)ج 3 ص 351،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 113 ح 323،334،380 و 381 ط 2 حيدرآباد،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 3 ص 371 و السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 1 ص 286.-بقيۀ مدارك را در پانوشت شمارۀ 91 ملاحظه نمائيد!

1- سورۀ انفال(8)آيۀ 75. -رجوع كنيد به ترجمۀ الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 14 ح 12.

2- سورۀ طور(52)آيۀ 21. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 197 ح 903،904،--905،906،907،908 و 909 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 109 ط اسلامبول.

1- سورۀ اسراء(17)آيۀ 26. -منظور از«قربى»حضرت فاطمه و شوهرش و فرزندانش(ع) مى باشد.و هنگامى كه اين آيه نازل شد،رسول خدا(ص)«فدك»را به فاطمه(س)عطا نمود. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 338 ح 467،468، 469،470،471،472 و 473،الدر المنثور(سيوطى)ج 4 ص 177،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 7 ص 49،تفسير(طبرى)ج 15 ص 72 ط 2،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 119 ط اسلامبول و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 228.-پانوشت شمارۀ 27 را هم ملاحظه نمائيد!

2- سورۀ انفال(8)آيۀ 41. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 218 ح 292،293،--294،295،296،297 و 298،تفسير(طبرى)ج 10 ص 5 و 8 ط 2 و ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 45 ط اسلامبول.-پانوشت 27 را نيز ملاحظه نماييد!

و نيز آنها«صاحبان فيء»هستند،كه خداوند مى گويد:«آنچه خداوند از اموال آباديها به پيامبرش داده است مربوط به خدا،پيامبر و ذوى القربى است (1)».

و همين«اهل بيت»هستند كه خداوند آنها را بدين گونه مخاطب ساخته:

إِنَّما يُرِيدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً .

(خداوند اراده كرده است رجس و پليدى را از شما«اهل بيت»دور گرداند و شما را كاملا پاك و طاهر گرداند (2).

اينها«آل ياسين»هستند،كه پروردگار در قرآن آنان را مورد تحيّت قرار داده و مى فرمايد: سَلامٌ عَلى إِلْ ياسِينَ (3) .(سلام بر آلل.

ص: 87

1- سورۀ حشر(59)آيۀ 7. -رجوع كنيد به الكشاف(زمخشرى)ج 4 ص 502 ط بيروت و تفسير(طبرى) ج 28 ص 39 ط 2.

2- سورۀ احزاب(33)آيۀ 33. -رجوع كنيد به پانوشت هاى 25 و 26.

3- سورۀ صافات(37)آيۀ 130. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 109 ح 791،792، 793،794،795،796 و 797،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 94،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 174،تفسير(فخر رازى)ج 26 ص 162 ط البهيۀ مصر، تفسير(قرطبى)ج 15 ص 119،تفسير(ابن كثير)ج 4 ص 20،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر شافعى)ص 88 ط الميمنيۀ مصر،الدر المنثور(سيوطى)ج 5 ص 286، فتح القدير(شوكانى)ج 4 ص 412 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 295 ط اسلامبول.

ياسين.)

و«آل محمد(ص)»همانها هستند كه خداوند درود فرستادن بر آنها را جزء وظائف واجب بندگانش قرار داده،مى فرمايد:

إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (خداوند و فرشتگانش بر پيامبر درود مى فرستند،اى كسانى كه ايمان آورده ايد شما هم بر او درود و سلام بفرستيد! (1).

گفتند:اى پيامبر خدا!«سلام»بر تو را دانستيم بفرما چگونه بر تو «صلوات»بفرستيم؟پيامبر(ص)فرمود بگوييد:«اللّهمّ صلّ على محمّد و على آل محمّد!» (2)8.

ص: 88

1- سورۀ احزاب(33)آيۀ 56.

2- در رابطه با«كيفيّت صلوات بر پيامبر(ص)و اهل بيت(ع)»رجوع كنيد به صحيح (بخارى)كتاب التفسير،باب ان اللّه و ملائكته يصلّون على النبى ج 6 ص 27 ط دار الفكر،و كتاب بدء الخلق،باب يزفون النسلان فى المشى ج 4 ص 118 ط دار الفكر، و كتاب الدعوات،باب الصلاة على النبى(ص)ج 7 ص 156 ط دار الفكر،صحيح (مسلم)كتاب الصلاة،باب الصلاة على النبى(ص)ج 1 ص 173 ط عيسى الحلبى، صحيح(ترمذى)ج 2 ص 212 ط بولاق،سنن(نسائى)ج 3 ص 45-49،سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 292 ح 903،904 و 906،سنن(ابى داود)ج 1 ص 257 ح 976، 977،978 و 981،اسباب النزول(واحدى)ص 207،مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 47 و ج 5 ص 353 ط الميمنيۀ مصر،موطأ(مالك)همراه با شرحش-تنوير الحوالك ج 1 ص 179،تفسير(قرطبى)ج 14 ص 233،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 19،تفسير(طبرى)ج 2 ص 43،تفسير(ابن كثير)ج 3 ص 507،تفسير (فخر رازى)ج 25 ص 226 ط البهيۀ مصر،احكام القرآن(ابن عربى)ج 3 ص 1570 ط عيسى الحلبى،الدر المنثور(سيوطى)ج 5 ص 215 ط مصر،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 87 و 139 ط الميمنيۀ مصر،فتح القدير(شوكانى)ج 4 ص 303،المعجم الصغير(طبرانى)ج 1 ص 74 و 86،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 45، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 295 ط اسلامبول،معالم التنزيل(بغوى)در حاشيۀ تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 5 ص 225،كنز العمال(متقى هندى) ج 1 ص 437 ح 2151،2170،2184،2185،2186،2187 و 2188 ط 2 حيدرآباد حلية الاولياء(ابو نعيم اصفهانى)ج 4 ص 271،تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى) ج 5 ص 226،مسند(محمد بن ادريس شافعى)ص 15 ط المطبوعات العلميۀ مصر، فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 25 ح 2،3،6،7،8،9،تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 8 ص 381،المستدرك(حاكم)ج 1 ص 268،اخبار اصبهان ج 1 ص 85 و السنن الكبرى(بيهقى)ج 2 ص 378.

امر در آيه است.

طُوبى لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ (اى خوشا به حالشان و سرانجام نيكشان! (1).

«من يباريهم و فى الشّمس معنى

مجهد متعب لمن باراها» (2)

(چه كسى با آنها مسابقه مى تواند بدهد؟!در حالى كه در خورشيد معنى خسته كننده اى براى كسى كه با آن مسابقه دهد وجود دارد.)

آنها برگزيدگان بندگان خدايند،و آنها با إذن خدا در نيكى ها بر همه سبقت دارند و آنها«وارث كتاب خدا»هستند كه خداوند درباره شان فرموده است:

«سپس كتاب را به كسانى از بندگان خود كه برگزيديم به ارث داديم،پس بعضى از آنها به خويشتن ستم نمودند(و اينها كسانى هستند كه«أئمه»را به رسميت نمى شناسند)و بعضى معتدل و ميانه رو هستند(آنها موالى و پيروان«ائمه»هستند)ف.

ص: 90

1- سورۀ رعد(13)آيۀ 29. -رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 304 ح 417،418، 419 و 421،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 268 ح 315، الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 90 ط الميمنيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 131 و 96 ط اسلامبول،الدر المنثور(سيوطى)ج 4 ص 95 ط مصر و كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 67 ط الحيدريه.

2- الازرية ص 131 ط نجف.

1- سورۀ فاطر(35)آيۀ 32. -رجوع كنيد به غاية المرام(علامۀ بحرينى)ص 351 ط دار القاموس الحديثه.

2- دربارۀ على(ع)300 آيه قرآن نازل شده است. -رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 76 ط الميمنيۀ مصر،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 231 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 126 و 286 ط اسلامبول،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 31 ح 934،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 172،نور الابصار (شبلنجى)ص 74 ط العثمانيۀ مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار (شبلنجى)ص 74 ط العثمانيۀ مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار (شبلنجى)ص 145 ط العثمانيه و السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيه سيرۀ حلبى (على بن برهان الدين حلبى)ج 2 ص 11.

3- ربع قرآن دربارۀ اهل البيت(ع)نازل شده است. -رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 126 ط اسلامبول،شواهد

حق جو

1-ايمان به«آيات خدا دربارۀ اهل بيت(ع)»

1-آيات محكم و شواهد استوارى اقامه فرموديد؛از عهدۀ آنچه بر شما بود به خوبى برآمديد؛و هيچ گونه نقص و كوتاهى در آن يافت نمى شود.بنابراين،كسى كه بخواهد استدلالهايتان را رد كند در وادى لجاجت،پستى و زشتى قدم گذارده و به سخنان بى مايه و توخالى دست زده است؛در باطل،مراء و جدال مى كند و همچون جاهلان و نادانان به زورگوئى مى پردازد.

ما به آيات خداوند،همه،ايمان آورديم.

2-تحيّر در جمع بين اين ادلّه و آنچه اهل قبله

بر آنند!

2-امّا معلوم نيست چرا اهل قبله از«أئمّۀ اهل بيت(ع)»روى گردانده اند و به هيچ چيز در فروع و اصول به مذهب آنان متعبّد نشده اند و نيز در مسائل اختلافى به قول آنها توجّهى ننموده اند!علماء امّت نيز در مباحث خود نيز از نظريّه و عقيدۀ آنها بحثى نكرده،بلكه در مسائل نظرى به معارضۀ آنان پرداخته و براى مخالفت آنان اهمّيتى قائل نمى شدند!عوام امت نيز همچنان تمام نسلها از گذشته و آينده به غير

ص: 93

حق شناس

1-بيان اشتباه در آنچه به«اهل قبله»نسبت

داده شده.

1-از شما استدعا مى كنم كه دربارۀ آنچه به همۀ«اهل قبله»در عدول از«اهل بيت(ع)»نسبت داديد،تجديد نظر كنيد!و يادآور مى شوم:نيمى از«اهل قبله»-كه«شيعيان آل محمد(ص)»هستند-از آنها روى نگردانده،نمى گردانند و نخواهند گردانيد،در هيچ چيز نه در اصول و نه در فروع،هيچ گاه.عقيدۀ آنها اين است كه«تعبّد به مذهب آنها»-به حكم كتاب و سنّت-واجب عينى و مضيّق است.بنابراين،آنها در هر زمان و در هركجا به اين عقيده اند كه«در برابر فرمان خداوند عزّ و جلّ بايد تسليم باشند.»گذشتگان و پيشينيان صالح«شيعه»بر همين عقيده بوده اند و بر همين اعتقاد جان سپرده اند،از زمان رحلت پيامبر(ص)...تا امروز.

ص: 95

2-زمامداران و رؤساى امّت از«اهل بيت(ع)»

عدول كرده اند.

2-و اين زمامداران و اولياء امور امّت بودند كه از«اهل بيت(ع)» عدول كرده و از آنها روى گردانده اند.

و اين جريان،از همان روز كه به خاطر«خلافت»از آنها عدول كردند و آن را به انتخاب و اختيار خود گرفتند سرچشمه گرفته،و جريان يافته است،با اينكه نصّ صريح بر«خلافت امير مؤمنان على(ع)»وجود داشت؛چه اينكه ديدند عرب بر بودن«خلافت»در يك خاندان صبر نخواهد كرد!لذا،نصوص آن را تأويل بردند و«خلافت»را به انتخاب گذاردند،تا هر كدام از قبائل آنها به آرزوى رسيدن به آن باشند گرچه سالها طول بكشد،گاهى در اينجا باشد،و گاهى در آنجا،و مرتبه اى ديگر در قبيله اى دورتر.آنها هرچه قدرت و قوّت داشتند براى تأييد آن به كار گرفتند و تمام كسانى كه مخالف با اين معنى بودند در هم شكستند.

اين وضع،آنان را ناچار ساخت كه از«مذهب اهل بيت(ع)»كناره گيرند،و آنچه از«كتاب»و«سنّت»،دلالت بر«وجوب تعبّد و تسليم در برابر آنان»داشت،تأويل نمايند.اگر آنها تسليم ظواهر«ادلّه»مى شدند و به سوى«اهل بيت(ع)»بازمى گشتند و خواص و عوام را در اصول و فروع به آنان ارجاع مى دادند،راه بازگشت را بر خود مى بستند و از بزرگترين مبلّغان و دعوت كنندگان به سوى«اهل بيت(ع)» مى گرديدند؛امّا اين«حقيقت»با خواسته هاى آنان و آنچه را كه بر آن عزم داشتند سازگارى نداشت و با حزم و دورانديشى و قدرت سياسيشان

ص: 96

وفق نمى داد.

كسى كه به دقّت بنگرد و اين شئون را با تيزبينى ببيند،خواهد دانست كه عدول از«امامت اهل بيت(ع)در مذهب و مباحث مذهبى» تنها فرعى است از عدول از«امامت،ولايت و خلافت عمومى آنان پس از پيامبر(ص)».و امّا تأويل و توجيه ادلّه اى كه دلالت بر«امامت و پيشوائى خصوصى»آنها در مسائل مذهبى داشت،پس از توجيه و تأويل ادلّه اى بود كه دلالت بر«امامت عامّه»و حكومت و خلافت آنها پس از پيامبر(ص)مى كرد.

و اگر غير از اين بود،كسى از آنان روى بر نمى تافت.

3-كدام دادگاه«عادل»به گمراهى«متمسّكان

به اهل بيت»حكم مى كند؟!

3-حال،كدام محكمه و دادگاه«عادل»حكم به گمراهى كسانى مى كند كه به«اهل بيت پيامبر(ص)»متمسّك شده اند،به ريسمان«ولايت» آنان چنگ زده اند،و بر منوال آن قدم برمى دارند؟!

ص: 97

حق جو

1-دادگاههاى«عادل»به گمراهى«متمسّكان

به اهل بيت»حكم نمى كنند.

1-محكمه هاى«عدالت»حكم به گمراهى«متمسّكان به ولايت اهل بيت(ع)»و كسانى كه گام به جاى گام آنها مى گذارند،نمى كنند.

2-عمل به«مذهب خاندان رسالت»موجب

برائت ذمّه مى شود.

2-بدون ترديد،عمل به«مذهب خاندان رسالت»براى مكلّفان مجزى است و برائت ذمّه مى آورد.

3-گاهى گفته مى شود:آنها سزاوارتر به تبعيّت

هستند.

3-بلكه گاهى گفته مى شود كه«ائمّۀ دوازده گانۀ اهل البيت(ع)»به تبعيّت سزاوارترند تا ائمۀ چهارگانۀ اهل سنّت و ديگران.زيرا اين دوازده نفر يك«مذهب»دارند،كه آن را منظم ساخته و مقرّر داشته اند و در اين يكى متّفقند،بخلاف ائمّۀ چهارگانۀ اهل سنّت كه اختلاف بين آنان در ابواب فقه آشكار است و نمى توان موارد آن را به حساب آورد.

ص: 98

و روشن است كه آنچه يك نفر بررسى مى كند هرگز نمى تواند همانند چيزى باشد كه«دوازده امام»آن را تحقيق و بررسى كرده اند.

اين،حقيقتى است كه براى هيچ فرد باانصافى جاى وقفه نيست، و جائى براى ايراد ايرادكننده نمى تواند باقى گذارد.

بلى!گاهى ناصبيان در«إسناد مذهب شيعه به ائمّۀ اهل بيت(ع)»بحث دارند كه من-بعدا-زحمت اقامۀ برهان و دليل بر آن را به شما خواهم داد.

4-درخواست«نصوص خلافت».

4-و الان،از شما درخواست دارم آن نصوصى كه گمان مى بريد بر «خلافت امام على بن ابى طالب(ع)»دلالت دارد ارائه دهيد.اين نصوص صحيح و صريح را از«طريق اهل سنّت»بياوريد.

ص: 99

حق شناس

1-اشاره اى به«نصوص»،اجمالا

1-كسى كه از سيره و تاريخ زندگانى پيامبر(ص)آگاهى داشته باشد؛و كسى كه تأسيس دولت اسلامى،تشريع احكام،آماده و مهيّا ساختن قواعد و پايه هاى آن،نزول قوانين و تنظيم شئون آن از ناحيۀ خداوند را به خوبى بداند و به آن احاطه پيدا كند مى يابد كه«على(ع)» وزير رسول خدا(ص)در امور،پشتيبانش در برابر دشمن،ظرف علم او، وارث حكم و فرمانش،وليعهد وى و صاحب امر خلافت پس از آن حضرت مى باشد.

و آن كس كه بر گفتار و كردار پيامبر(ص)در سفر و حضر دست يابد، نصوص متواتر و پى درپى از آن حضرت را در اين باره خواهد يافت؛ اين جريان از آغاز دعوتش تا پايان عمرش(ص)به طور وضوح و به روشنى ديده مى شود.

2-نصّ«يوم انذار».

2-براى شما كافى است آنچه را كه در آغاز اسلام در مكّه پيش از رونق گرفتن اسلام،به هنگامى كه خداوند«آيۀ انذار»را نازل فرموده ملاحظه فرمائى.

ص: 103

آرى هنگام نزول آيۀ وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ (قوم و خويشان نزديكت را انذار كن (1)!)آنها را به خانۀ عمويش ابو طالب(ع) جمع كرد؛در آن روز چهل نفر بدون كم و زياد بودند؛در بين آنها عموهايش ابو طالب،حمزه،عباس،و ابو لهب وجود داشتند-اين حديث از احاديث صحيح و مأثور است.در آخر اين حديث آمده كه پيامبر(ص)به آنها خطاب فرمود:

«اى فرزندان عبد المطلب!به خدا سوگند!من جوانى را در عرب سراغ ندارم كه براى قوم و قبيله اش برتر از آنچه من براى شما آورده ام،براى آنها آورده باشد؛من خير دنيا و آخرت را براى شما آورده ام و خداوند مرا فرمان داده كه شما را به سوى آن دعوت كنم.»

«فأيّكم يؤازرنى على أمرى هذا على أن يكون اخى و وصيّى و خليفتى فيكم؟»(كداميك از شما حاضر است در اين راه با من همكارى كند و پشتيبانم گردد تا برادر،وصىّ و خليفۀ من در ميان شما باشد؟)

همه از او روى برتافتند به جز«على»-با اينكه از همه كم سنّ و سال تر بود-كه بپا خاست و گفت:

«انا يا نبىّ اللّه اكون وزيرك عليه»

(من اى پيامبر خدا!در اين كار،پشتيبان تو خواهم بود.)

پيامبر(ص)دست بر دوشش گذاشت و فرمود:4.

ص: 104

1- سورۀ شعراء(26)آيۀ 214.

1- اين حديث از احاديث صحيح است كه بسيارى از حافظان و دانشمندان،آن را با همين الفاظ يا قريب به آن نقل نموده اند. -رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 2 ص 319-321 ط دار المعارف مصر،الكامل فى التاريخ(ابن اثير شافعى)ج 2 ص 62 و 63 ط دار صادر بيروت،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 210 و 244(با سند صحيح)ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل، السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 1 ص 311 ط البهيۀ مصر،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 41 و 42 ط الميمنيۀ مصر،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 371 ح 514 و 580 ط بيروت،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 115 ح 334 ط 2 حيدرآباد،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 85 ح 139،140 و 141 ط 1 بيروت،التفسير المنير(جاوى)ج 2 ص 118 ط 3 مصطفى الحلبى و تفسير الخازن(علاء الدين شافعى)ج 3 ص 371 و 390 ط مصر.

حق شناس

1-درستى سند اين حديث

1-در صحّت حديث مزبور همين تو را بس كه اين حديث از طريق افراد موثّق اهل تسنّن،وارد شده است،از طريق همان افرادى كه نويسندگان«صحاح ستّة»با كمال آرامش به آنها احتجاج مى كنند و به رواياتشان استدلال مى نمايند.«احمد بن حنبل»در«مسند»اين حديث را از«اسود بن عامر»،از«شريك»،از«اعمش»،از«منهال»،از«عباد بن عبد اللّه اسدى»به طور مرفوع از«على(ع)»نقل نموده است (1).هر كدام از افراد سلسلۀ اين«سند»از نظر مخالف،«حجّت»است،و همه بدون گفتگو از رجال«كتب صحاح»مى باشند.و«قيسرانى»آنان را در

ص: 107

1- مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 165 ح 883(با سند حسن)و ج 2 ص 352 ح 1371 (با سند صحيح)ط دار المعارف مصر.

كتاب خود«الجمع بين رجال الصحيحين»آورده است.بنابراين،راهى جز قول به«صحّت»اين حديث وجود ندارد.علاوه،اين حديث طرق ديگرى نيز دارد كه يكديگر را تأييد مى كنند.

2-علّت اينكه مسلم و بخارى از آن اعراض

كرده اند

2-امّا اينكه مسلم و بخارى و امثال اينها حديث را نقل نكرده اند،به اين خاطر است كه ديده اند با عقيده شان در«خلافت»مخالفت دارد، و همين مطلب موجب اعراض آنها از بسيارى از«نصوص»شده است؛ ترسيده اند اگر نقل كنند اسلحه اى براى«شيعه»باشد؛لذا،دانسته آنها را «كتمان»كرده اند.بسيارى از بزرگان اهل تسنّن-كه خدا از آنها درگذرد!-همين طريق را پيموده اند،و تمام احاديثى كه از اين قبيل بوده «كتمان»كرده اند.آنها در«كتمان حديث»مذهب معروفى دارند كه حافظ«ابن حجر»در كتاب«فتح البارى»از آنها نقل نموده و«بخارى» براى اين معنى،بابى را در اواخر كتاب علم از جزء اوّل صحيح خود گشوده،و گفته است:«باب من خصّ بالعلم قوما دون قوم».

3-كسى كه آنها را بشناسد،اعراض آنان را

بعيد نمى داند.

3-كسى كه از روش بخارى در برابر«امير مؤمنان(ع)»و سائر«اهل بيت(ع)»آگاه شود و بداند كه قلم وى در برابر زيبائيهاى نصوص آنان كند،و مدادش از بيان خصائص و امتيازات آنان خشك مى شود، اعراض وى و امثال او از ذكر اين حديث را هيچ غريب نمى شمارد.

ص: 108

حق شناس

1-نص صريح به بيش از ده فضيلت از

فضائل على(ع)كه در هيچ كس وجود

ندارد.

1-بعد از حديث«دار»كه توضيح آن داده شد،اين حديث،تو را كفايت خواهد كرد.

حديثى كه«امام احمد»در«مسند»،«امام نسائى»در«الخصائص العلويّة»،«حاكم»در«مستدرك»،«ذهبى»در«تلخيص»-در حالى كه اعتراف به صحّت آن نموده-و غير از اينها از«نويسندگان سنن»از طرقى كه اتّفاق و اجماع بر«صحّت»آن است از«عمرو بن ميمون» آورده اند.

وى مى گويد:پيش ابن عباس نشسته بودم كه نه گروه نزد او آمدند، گفتند:ابن عباس!يا همراه ما بيا و يا اطرافت را خلوت كن كه با تو سخن داريم!ابن عباس گفت:همراه شما مى آيم.ابن ميمون مى گويد:ابن عباس آن روز هنوز سالم بود و بينائى خود را از دست نداده بود.آنها كنارى رفتند،شروع به صحبت كردند،ما ندانستيم چه گفتند.(پس از

ص: 110

مدتى)ابن عباس آمد،در حالى كه لباسش را تكان مى داد،مى گفت:

اف،تف،بدگوئى مردى را مى كنند كه بيش از ده فضيلت دارد كه احدى آنها را دارا نيست.

بدگوئى شخصى مى نمايند كه پيامبر(ص)درباره اش فرمود:كسى را به جنگ خواهم فرستاد كه خدا هرگز او را خوار و رسوا نمى كند،خدا و رسول را دوست مى دارد،خدا و رسولش هم او را دوست مى دارند(در اين هنگام) گردنها كشيده شد(هر كس مى خواست اين فضيلت نصيب او شود.) فرمود:«على»كجاست؟«على»آمد در حالى كه چشمش درد مى كرد، نمى توانست ببيند،آب دهان را در چشمانش ريخت،سپس پرچم را سه بار به اهتزاز درآورد،آنگاه آن را به«على»داد،«على»(رفت و پس از پيروزى و كشتن مرحب خيبرى)با اسير گرفتن صفيّه فرزند حيى بازگشت.

ابن عباس گفت:پيامبر(ص)«فلانى»را براى خواندن سورۀ توبه بر مكّيان روانه ساخت،ولى«على»را به دنبال او فرستاد كه از او بگيرد و فرمود:اين سوره را مردى بايد ببرد كه او از من و من از او باشم.

ابن عباس گفت:و پيامبر(ص)به عمو و عموزادگانش گفت:

كداميك از شما در دنيا و آخرت با من همراهى و دوستى مى كند؟همه امتناع كردند؛«على»برخاست و گفت:من در دنيا و آخرت همكارى و دوستى با تو خواهم نمود؛پيامبر(ص)فرمود:تو ولىّ من در دنيا و آخرت خواهى بود؛سپس او را رها كرد و باز به آنها رو نموده فرمود كداميك از

ص: 111

شما در دنيا و آخرت حاضر است همراهى و دوستى مرا به عهده گيرد؟ همه امتناع كردند،ولى«على»برخاست و گفت:من در دنيا و آخرت به شما كمك و دوستى خواهم نمود؛حضرت به او فرمود:تو ولىّ من در دنيا و آخرت خواهى بود.

ابن عباس گفت:«على»نخستين كس پس از«خديجه»بود كه ايمان آورد.

ابن عباس گفت:پيامبر(ص)عباى خود را بر«على،فاطمه،حسن و حسين(ع)»افكند و فرمود:«خداوند اراده كرده رجس و ناپاكى از شما«اهل بيت»را بزدايد،و شما را به خوبى پاكيزه و تطهير سازد (1).»

ابن عباس گفت:«على»،جان خود را به خاطر خدا در معرض فروش قرار داد،لباس پيامبر(ص)را پوشيد و در جاى او خوابيد، مشركان به او سنگ مى زدند...

تا آنجا كه گفت:پيامبر(ص)براى«جنگ تبوك»حركت كرد؛مردم نيز همراه او از مدينه خارج شدند.«على»عرض كرد:من هم با شما بيايم؟فرمود:نه!«على»گريه كرد.پيامبر(ص)به او فرمود:

«أ ما ترضى أن تكون منّى بمنزلة هارون من موسى،إلاّ أنّه ليس بعدى نبىّ،انّه لا ينبغى أن أذهب الاّ و انت خليفتى»(آيا راضى نيستى كه تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى باشى؟با اين تفاوت كه پس از من3.

ص: 112

1- سورۀ احزاب(33)آيۀ 33.

پيامبرى نيست.سزاوار نيست من بروم مگر اينكه تو خليفه و جانشين من باشى.) و پيامبر(ص)به او فرمود:

«انت ولىّ كلّ مؤمن بعدى و مؤمنة»(تو ولىّ تمام مؤمنان،پس از من خواهى بود).

ابن عباس گفت:پيامبر(ص)تمام درهائى را كه به مسجد باز مى شد مسدود ساخت غير از در خانۀ«على»،و او داخل مسجد مى شد در حالى كه جنب بود و غير از آن راهى نداشت.

ابن عباس گفت:و پيامبر(ص)فرمود:

«من كنت مولاه فانّ مولاه علىّ»

(هر كس من مولا و سرپرست اويم،سرپرست و مولايش على است (1)...5.

ص: 113

1- «حاكم»پس از نقل اين جريان در مستدرك،مى گويد:«اين حديث از نظر سند، صحيح است ولى به اين صورت يعنى به طور مجموعى بخارى و مسلم آن را نقل ننموده اند»و«ذهبى»نيز در كتاب تلخيص،آن را نقل نموده و گفته است:«اين حديث صحيح است». -رجوع كنيد به مستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 132(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل مستدرك(با سند صحيح)،مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 25 ح 3062(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 70 با تحقيق محمودى،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 87،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 240 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 72،الاصابۀ في تمييز الصحابۀ(ابن حجر عسقلانى)ج 2 ص 509،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 34 ط اسلامبول،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 183 ح 249،250 و 251،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 269 و 270 ط 2،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 106 ح 43 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 328 ح 255.

2-علّت استدلال به اين حديث

2-ادلّۀ قاطع و براهين روشنى كه در اين حديث است بر كسى مخفى نيست.اين«ادلّه و براهين»به خوبى مى رسانند كه«على وليعهد پيامبر(ص)»،و«خليفۀ»او پس از وى مى باشد.

مگر ملاحظه نمى فرمائى چگونه رسول خدا(ص)او را ولىّ خود در دنيا و آخرت قرار داده و او را بر سائر خويشاوندانش مقدّم داشته است؟و چگونه او را نسبت به خود به منزلۀ هارون نسبت به موسى قرار داده؟و از تمام مقامهائى كه داشته جز مقام نبوّت از او استثناء نفرموده است؟كه استثناء اين يكى دليل عموم است يعنى تمام مقام و منزلتهاى ديگر پيامبر(ص)را دارد.

شما به خوبى مى دانيد روشنترين مقامهائى كه هارون نسبت به موسى داشته مقام«وزارت»،«پشتيبانى»،«شركت در امر رسالت»، «خلافت»از او،و«وجوب اطاعت»از هارون بر تمام امّت،بوده است؛ به دليل قول خداوند كه مى فرمايد:

(موسى از خداوند خواست:)«وزيرى از اهلم برايم قرار ده،هارون برادرم را،

ص: 114

به وسيلۀ او پشتم را محكم كن،و او را شريك كارم قرار ده (1)».

«به برادرش هارون گفت:خليفه ام در ميان قومم باش،اصلاح كن و راه مفسدان را مپيماى (2)!»و خداوند عزّ و جلّ فرمود:«اى موسى!آنچه مى خواستى به تو داده شد (3)».

بنابراين،على(ع)-طبق اين نصّ-خليفۀ پيامبر(ص)در ميان قومش،وزير او در بين اهلش،شريك او در كارش-بر سبيل خلافت از او نه نبوّت-،افضل امّتش و سزاوارتر از همۀ آنها به پيامبر(ص)در زندگى و مرگ مى باشد و وجوب اطاعت از او در زمان پيامبر(ص)-به خاطر وزارتش-همانند آنكه براى هارون بر امّت موسى در زمان موسى بود،مسلّم است (4).

هر كس«حديث منزلت»را بشنود،تمام اين مقامها به ذهنش«تبادر» مى كند و شكّى در ارادۀ آنها از اين سخن نمى كند.و پيامبر(ص)خود، اين مطلب را آشكارا در همان جا روشن ساخت با اين جمله از7.

ص: 115

1- سورۀ طه(20)آيات 29-32.

2- سورۀ اعراف(7)آيۀ 142.

3- سورۀ طه(20)آيۀ 36.

4- در رابطه با تشبيه«وزارت على(ع)»رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى) ج 1 ص 368 ح 510،511،512 و 513،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 328 ح 375 ط اسلاميۀ تهران و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 107 ح 147.

فرمايشش كه:«سزاوار نيست من بروم مگر اينكه تو خليفۀ من باشى.»

اين،نصّ صريح بر«خلافت»او است بلكه نصّ روشنى است بر اينكه اگر برود و او را خليفۀ خود نسازد كارى را كه سزاوار نبوده انجام داده است.و اين نيست جز اينكه او از ناحيۀ خداوند،مأمور برقرار دادن وى به جاى خود بوده است،چنانكه در تفسير اين آيه آمده است:

يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ (1) .

(اى پيامبر!آنچه بر تو نازل شده برسان!و اگر انجام ندهى رسالت او را نرسانده اى.)

كسى كه در اين جملۀ آيه: فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ (رسالتش را نرسانده اى)تدبّر كند سپس در اين سخن پيامبر(ص)نيز دقّت نمايد كه:

«انّه لا ينبغى ان اذهب الاّ و انت خليفتى»(سزاوار نيست من بروم جز اينكه تو خليفۀ من باشى)مى يابد كه هر دو يك هدف را تعقيب مى كنند، چنانكه مخفى نيست.

و نبايد اين سخن پيامبر(ص)در اين حديث را فراموش كنيم كه:

«انت ولىّ كلّ مؤمن بعدى»(تو ولىّ تمام مؤمنان پس از من خواهى بود)كه نصّ صريح است بر اينكه او«ولىّ امر»و«والى»آن و«قائم مقام پيامبر(ص)»مى باشد.6.

ص: 116

1- سورۀ مائده(5)آيۀ 67. -رجوع كنيد به پانوشت 216.

حق شناس

1-«حديث منزلت»از مسلّمترين

اخبار است.

1-«آمدى»در اين تشكيك به خويش ستم نموده،زيرا«حديث منزلت»،از«صحيحترين سنن»و«مسلّمترين اخبار»مى باشد.

2-شواهدى كه بر اين حقيقت حكم

مى كند.

2-در«صحّت سند»اين حديث،هيچ شكّى در دل خلجان نمى كند .و در خاطر احدى نمى آيد كه در ثبوت آن لب به مناقشه بگشايد.

حتى«ذهبى»-با آن سرسختى اش-در كتاب«تلخيص مستدرك» تصريح به«صحت»آن نموده است (1).و«ابن حجر هيثمى»-با آن محاربه و جنگجوئيش در كتاب صواعقش-«حديث منزلت»را در

ص: 118

1- رجوع كنيد به پانوشت شمارۀ 94.

شبهۀ 12 از كتاب«صواعق»ذكر كرده و قول به«صحّت»آن را از ائمّۀ حديث-همانها كه در اين مباحث تنها به آنها مراجعه بايد كرد-نقل نموده است.به آن كتاب مراجعه فرما! (1)و اگر اين حديث در اين مرحله از«ثبوت»نبود،«بخارى»آن را در صحيح خود نقل نمى نمود (2).چه اينكه او در برابر«خصائص و فضائل على(ع)»سخت به خود ستم مى كند و از نگاشتن آن خوددارى مى نمايد!».

«معاويه»پيشوا و رهبر گروه طغيانگر و ناسزاگو به«امير مؤمنان(ع)» و محارب و جنگ كنندۀ با او،همان كسى كه دستور داد«امام على(ع)»را بر منابر مسلمين لعن كنند،-با اين وقاحت و دشمنيش!-«حديث منزلت»را انكار نكرد،و با«سعد بن ابى وقّاص»به مكابره برنخاست، هنگامى كه به او گفت:

چه چيز تو را مانع شد كه«ابو تراب»را سبّ و ناسزا نگوئى؟ و«سعد»پاسخ داد:سه چيز پيامبر(ص)دربارۀ او فرموده،به ياد آنها افتادم مرا از بدگوئى وى بازداشت ،اگر يكى از آنها را من داشتم،برايم از بهترين ثروت عرب محبوبتر بود.پيامبر(ص)هنگامى كه او را در بعضى از جنگها در مدينه گذاشت،شنيدم به او مى فرمود:

«آيا راضى نيستى كه نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى باشى؟با اين5.

ص: 119

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 47 ط المحمديۀ مصر.

2- رجوع كنيد به پانوشت شمارۀ 105.

تفاوت كه پس از من پيامبر نيست.»

معاويه ساكت شد و سعد را از تكليف به سبّ و بدگوئى معاف ساخت (1).

بالاتر بگويم:«معاويه»خود،«حديث منزلت»را نقل نموده است.

«ابن حجر»در«صواعق»مى گويد:«احمد»نقل نموده كه مردى مسأله اى را از معاويه پرسيد،معاويه به او گفت:اين مسأله را از«على»بپرس! كه او اعلم و آگاه تر است.مرد،پاسخ داد:جواب تو از جواب«على» برايم محبوبتر است.معاويه گفت:بد حرفى زدى!از مردى ناراحتى دارى كه رسول خدا(ص)او را«چهرۀ درخشان علم»مى دانست،و به او فرمود:7.

ص: 120

1- رجوع كنيد به صحيح(مسلم)كتاب الفضائل باب«من فضائل على بن ابى طالب» ج 2 ص 360. -در رابطه با«حديث منزلت»-به روايت سعد-مراجعه كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 206 ح 271 و 272، خصائص(نسائى)ص 106 ح 45،46،47،48 و 61 ط بيروت با تحقيق محمودى، نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 107،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 84- 86 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 59،صحيح(ترمذى)ج 5 ص 301 ح 3808،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 25-26،الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 509، جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 469،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 247 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 378 ح 307.

«انت منّى بمنزلة هارون من موسى الاّ انّه لا نبىّ بعدى»(تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى هستى با اين تفاوت كه پس از من پيامبرى نيست.) و هرگاه بر عمر مطلبى مشكل مى شد از او فرا مى گرفت (1)...

خلاصه،«حديث منزلت»از مطالبى است كه به«اجماع»،مسلمانان با تمام اختلافى كه در مذهب و مشرب دارند،ترديدى در«ثبوت»آن ندارند.

3-هر كدام از محدّثان و سيره نويسان و ناقلان اخبار كه متعرّض

«جنگ تبوك»شده اند،اين حديث را نقل نموده اند.

و تمام نويسندگان رجال،از پيشينيان و متأخرين،با اختلاف مذهب و مشربشان كه شرح حال«على(ع)»را نوشته اند،اين حديث را نگاشته اند.

و همۀ نويسندگان كتب«مناقب اهل بيت»و«فضائل صحابه»

ص: 121

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)در اثناء مقصد پنجم از مقاصدى كه در بحث آيۀ 14 از باب 11 آورده است،ص 107. -در رابطه با«حديث منزلت»-به روايت معاويه-رجوع كنيد به شواهد التنزيل (حسكانى حنفى)ج 2 ص 21،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 34 ح 52 ط 1 تهران،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 18 ص 24 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 177 ط المحمديه،فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 371 ح 302،ترجمة الامام على بن أبي طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر)ج 1 ص 339 ح 410 و 411 ط 1.

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 3 ص 50 ح 1490(با سند صحيح)و ص 56 ح 1505(با سند صحيح)و ص 57 ح 1509(با سند صحيح)و ص 66 ح 1532(با سند صحيح)و ص 74 ح 1547(با سند صحيح)و ص 88 ح 1583(با سند صحيح)و ص 94 ح 1600(با سند حسن)و ص 97 ح 1608(با سند صحيح)و ج 5 ص 25 ح 3062(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،صحيح(بخارى)كتاب المغازى باب غزوة تبوك ج 5 ص 129 ط دار الفكر،صحيح(مسلم)كتاب الفضائل باب«من فضائل على بن ابى طالب»ج 2 ص 360 ط عيسى الحلبى،صحيح(ترمذى)ج 5 ص 301 ح 3808(با سند صحيح)و ح 3813(با سند صحيح)و ح 3814(با سند حسن)ط دار الفكر،سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 42 ح 115 و 121 ط دار احياء الكتب،صحيح(بخارى)كتاب بدء الخلق «باب مناقب على بن ابى طالب»ج 4 ص 208 ط دار الفكر،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 109 و ج 2 ص 337(با سند صحيح)،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 104،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ح 30،125،148،149، 150،251،271،272،273،274،276،277،278،279،280،281،329،330، 336،337،338،339،340،341،342،343،344،345،346،347،348،349، 350،351،352،353،354،355،356،357،358،359،360،361،362،363، 364،365،366،367،368،369،370،371،372،373،374،375،376،377، 378،379،380،381،382،383،384،385،386،387،388،389،390،391،--392،393،394،396،397،398،399،400،401،402،403،404،405،406، 407،408،409،410،411،412،413،414،415،416،417،418،419،420، 421،422،423،424،425،426،427،428،429،430،431،432،433،434، 435،436،437،438،439،440،441،442،443،444،445،446،447،448، 449،450،451،452،453،454،455،456 ط 1 بيروت،انساب الاشراف (بلاذرى)ج 2 ص 106 ح 43 و ص 92 ح 8،15،16،17 و 18،الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 507 و 509،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 34 و 35،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 76،77،78،79،80،81،82، 83،84،85 ط الحيدريه،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 27 ح 40، 41،42،43،44،45،46،47،48،49،50،51،52،53،54،55،56 و 303 ط 1 تهران،حلية الاولياء(ابو نعيم اصفهانى)ج 7 ص 194(با سند صحيح)،195،196 و 197(با سند صحيح)،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 60،74،83،84،86،130، 76،19،24 و 214،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 63،64،69،87،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 168،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 35،44،49،50،51، 56،57،63،80،86،88،114،130،176،182،185،204،220،234،254، 408 و 496 ط اسلامبول،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 2 ص 8 و ج 4 ص 26 و 27،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 95 و 107،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 281،282، 283،284،285 و 287 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 495 و 575 و 3 ص 255 و ج 4 ص 220 ط 1 مصر و ج 9 ص 305 و ج 10 ص 222،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 18،19،20 و 23،الفصول المهمۀ(ابن صباغ-مالكى)ص 21،22،و 110،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 150 ح 204 و 205،مقتل الحسين(خوارزمى حنفى)ج 1 ص 48 و 49،اسعاف الراغبين(صبان) در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 134 و 136 ط العثمانيه،المعجم الصغير (طبرانى)ج 2 ص 22 و 54،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 109،110،111 و 119،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 214،215،216 و 248 ط 2،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 139 ح 403،404،410،411،432 و 487 ط 2،مرآة الجنان(يافعى)ج 1 ص 109(با سند صحيح)ط بيروت،العقد الفريد(ابن عبد ربه) ج 4 ص 311 و ج 5 ص 100 ط لجنة التأليف مصر،مصابيح السنۀ(بغوى)ج 2 ص 275 (با سند صحيح)ط محمد على صبيح،الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 277 و ج 3 ص 398 جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 468 و 469،مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 242،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 56،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 31،53 و 55،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 122،123،124،126،127،317 و 329،الجمع بين الصحاح الستۀ(ابن اثير) در«مناقب على(ع)»و الجمع بين الصحيحين(حميدى)در«فضائل على(ع)»و در غزوۀ تبوك.

حق جو

1-تصديق آنچه گفته شد،راجع به «سند حديث منزلت»

1-آنچه در مورد«ثبوت حديث منزلت»ذكر فرموديد،«حق» است؛در آن ترديدى نيست؛و«آمدى»در اينجا برايش لغزشى پديد آمده كه دلالت دارد وى از«علم حديث»و اهل آن بسيار دور است.من با ذكر اين نظريّه و عقيدۀ او شما را به زحمت انداختم كه ناچار شديد توضيح واضحات بدهيد.اين خطا و اشتباهى از من بود كه از شما درخواست بخشش دارم.

2-درخواست دليل«عموميّت حديث منزلت»

2-دليلى كه برساند اين حديث در غير«جنگ تبوك»نيز صادر شده نياورديد و چه مشتاقم كه به آن موارد گوارايش دست يابم!آيا براى شما ممكن است مرا به آن سرچشمه برسانى؟

ص: 126

1- وى دختر ملحان بن خالد انصارى و خواهر حرام بن ملحان مى باشد؛پدر و برادرش در پيش چشم پيامبر(ص)شهادت يافتند؛او داراى فضيلت و عقل بود.از پيامبر(ص) احاديثى نقل نموده،و از او پسرش انس،ابن عباس،زيد بن ثابت،ابو سلمة بن عبد الرحمن و ديگران حديث نقل نموده اند.وى جزو پيشگامان و دعوت كنندگان به اسلام به شمار مى رود.او در جاهليت،همسرش مالك بن نضر را دوست مى داشت و«انس»ثمرۀ اين همسرى بود؛هنگامى كه آئين اسلام آمد و او از سبقت جويان به آن گرديد،همسرش مالك را به سوى خدا و پيامبر(ص)دعوت نمود ولى او از پذيرفتن اسلام امتناع كرد؛ام سليم نيز از وى جدا شد،مالك غضبناك به شام رفت و در همان جا به حال كفر در گذشت.ام سليم فرزندش را مورد نصيحت قرار داد و در ده سالگى به او فرمان داد كه خادم پيامبر(ص)شود؛پيامبر(ص)هم به احترام اين مادر گرامى،وى را پذيرفت.اين زن را اشراف عرب خواستگارى كردند ولى او پاسخ داد تا هنگامى كه انس بالغ نشود و خود مرد زندگى نگردد،ازدواج نخواهد كرد.انس همواره مى گفت:خدا به مادرم پاداش نيك دهد كه خوب مرا سرپرستى كرد. ابو طلحۀ انصارى به دست اين زن،مسلمان شد؛زيرا از وى خواستگارى كرد در حالى كه كافر بود؛ام سليم از ازدواج با او امتناع كرد مگر اينكه اسلام بپذيرد؛ابو طلحه به دعوت او اسلام پذيرفت و ام سليم مهريۀ خود را اسلام او قرار داد.از ابو طلحه خداوند پسرى به ام سليم داد كه بيمار شد و وفات يافت؛ام سليم سفارش كرد كه پيش از من كسى خبر مرگ فرزندم را به پدرش نگويد.پس از آنكه ابو طلحه آمد، از حال پسر سؤال كرد،ام سليم گفت:همان جا كه بود آرام گرفته است.مرد خيال كرد وى خوب است؛زن شام آورد،سپس خود را آرايش نمود و عطر زد و همراهش به بستر رفت.به هنگام صبح به او خبر داد كه فرزند از دنيا رفته بود.ابو طلحه عين جريان را براى پيامبر(ص)نقل نمود.رسول خدا(ص)فرمود:اين شب بر شما مبارك باشد.ام سليم مى گويد:پيامبر(ص)برايم بسيار دعا فرمود.وى آن شب به عبد اللّه ابن ابى طلحه حامله شد كه خداوند وى را پربركت گردانيد،زيرا وى پدر اسحاق بن عبد اللّه بن ابى طلحۀ فقيه و برادران وى مى باشد،اينها ده نفر بودند كه همه از حاملان علوم بوده اند. ام سليم همراه پيامبر(ص)به جنگ مى رفت،و در جنگ احد خنجرى همراه داشت تا هر كس از مشركان به او نزديك شود شكمش را از هم پاره كند.وى از زنانى بود كه در راه اسلام متحمل بلاها و مشكلات بسيار شد.من زنى غير از او را سراغ ندارم كه پيامبر(ص)در خانه اش به ديدنش برود و برايش هديه ببرد.او از مقام و شأن عترت پاك پيامبر(ص)آگاه بود و«حقّ»آنان را مى شناخت.

1- در رابطه با«حديث منزلت»در غير غزوۀ تبوك-به روايت«ام سليم»-رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 78 ح 125 و 406،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 86،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 50،55،و 129 ط اسلامبول،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 111،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 168 ط الحيدريه،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 2 ص 3 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 150.

هنگام كه بين على،جعفر و زيد در مورد وى بحث و گفتگو بود، پيامبر(ص)فرمود:

«اى على!تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى هستى... (1)».

همچنين،روزى ابو بكر،عمر،و ابو عبيدۀ جرّاح پيش پيامبر(ص) بودند،آن حضرت به على تكيه كرده بود،دست بر دوش على گذاشت، سپس فرمود:

«اى على!تو نخستين شخص از مؤمنان هستى كه ايمان آورده اى،و اوّلين نفرى هستى كه اسلام پذيرفته اى،و تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى مى باشى (2)».

احاديثى كه در«عقد اخوّت نخستين»كه در مكّه تشكيل شد،اين مطلب را مى گويد.آرى،در مكّه،پيش از هجرت،كه پيامبر(ص)بين مهاجرين خصوصا برادرى قرار داد و«عقد اخوّت»بست،همين مطلب را فرمود.2.

ص: 130

1- رجوع كنيد به خصائص أمير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 88 ط الحيدريه و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 338 ح 409.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 108 ح 307 ط 2،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 321 ح 401،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 19،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 110،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 202 ط اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 109 ح 310 ط 2 و الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 207 و 215 ط 2.

و در«عقد اخوّت و پيمان برادرى دوّم!كه پنج ماه پس از مهاجرت، در مدينه انجام شد و پيامبر(ص)بين مهاجر و انصار برادرى قرار داد، همين معنى آمد.

آرى،در هر دو بار،آن حضرت«على(ع)»را به عنوان برادر خود انتخاب فرمود،و براى برترى او بر ديگران كسى ديگر را به برادرى خويش نپذيرفت.و به او مى فرمود:

«تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى هستى،با اين تفاوت كه پس از من پيامبرى نيست.»

از طريق«عترت پاك پيامبر(ص)»در اين باره،اخبار متواتر است.

و از طريق غير«عترت»در مورد«اخوّت نخستين»براى شما حديثى كه از«زيد بن اوفى»رسيده،كافى است.

اين حديث،طولانى است؛«كيفيّت عقد اخوّت»را نقل نموده و در آخرش چنين آمده:على گفت:اى رسول خدا!روحم رفت و كمرم شكست!ديدم برنامه اى در مورد اصحابت غير از من اجراء فرمودى! اگر اين در اثر خشمى است كه بر من گرفته اى بازگشت به سوى تو لازم است،كرامت و بزرگوارى از ناحيۀ تو است.

پيامبر(ص)فرمود:«به آن كسى كه مرا به«حق»مبعوث فرموده، تو را به آخر نينداختم جز به خاطر خودم،«و انت منّى بمنزلة هارون من موسى غير انّه لا نبىّ بعدى»(تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى هستى،با اين تفاوت كه پس از من پيامبرى نيست)،تو برادر و وارث

ص: 131

منى».

على عرض كرد:چه ارثى از تو مى برم؟

فرمود:آنچه انبياء و پيامبران پيش از من ارث گذاردند،كتاب پروردگارشان و سنّت پيامبرشان.تو در بهشت،همراه دخترم فاطمه در قصر من هستى،تو برادر و رفيق منى.سپس پيامبر(ص)اين قسمت از آيه را تلاوت فرمود:

إِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلِينَ (برادرانند كه بر تختها روبروى هم نشسته اند)،يعنى كسانى هستند كه به خاطر خدا يكديگر را دوست مى دارند بعضى به بعضى ديگر نگاه مى كنند (1).

و در مورد«پيمان اخوّت دوّم»حديثى كه از«ابن عباس»نقل شده تو را بس خواهد بود.در آن آمده كه پيامبر(ص)به على فرمود:«آيا هنگامى كه مشاهده كردى من بين مهاجر و انصار برادرى قرار دادم و تو را با هيچ كدام برادر نگرداندم،از من ناراحت شدى؟!آيا راضى نيستى كه تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى باشى؟با اين تفاوت كه پس از من پيامبرى1.

ص: 132

1- در رابطه با«حديث منزلت در عقد اخوّت نخستين»رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 5 ص 40 ح 918 و ص 41 ح 919 و ج 6 ص 390 ح 5972 ط 1،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 23،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 107 ح 148 و 150 ط 1،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 56 و 57 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 115 و 121.

1- و اين جمله:«آيا از من ناراحت شدى؟!»چقدر مؤانست،ملاطفت،گرمى و محبّت پدرانه،و رأفت و عطوفت به همراه دارد!! و اگر گفته شود چگونه على(ع)بار دوّم به ترديد افتاد با اينكه بار اوّل نيز چنين بود و بعد،برايش روشن شد كه پيامبر(ص)به خاطر خودش او را تأخير انداخته است؟چرا بار دوّم را به اوّل قياس نكرد؟مى گوئيم:بار دوّم را نمى شد با اوّل مقايسه كرد زيرا بار اوّل تنها بين«مهاجران»بود به خلاف بار دوّم كه بين«مهاجر» و«انصار»بود.بنابراين،در بار دوّم برادر هر«مهاجر»از«انصار»بود و«انصارى» برادرش از«مهاجران»بود.و چون پيامبر(ص)و وصيّتش هر دو از«مهاجران»بودند، قياس اين بود كه اين دو در اين بار برادر نخواهند بود؛لذا على(ع)گمان كرد كه برادرش يكى از«انصار»خواهد بود،بر قياس ديگران. و چون پيامبر(ص)بين او و هيچ كدام از«انصار»برادرى ايجاد نفرمود،اين حالت را در خود يافت؛امّا خداوند و رسولش جز اثبات برترى او را نمى خواهند.بنابراين، اخوّت بين او و پيامبر(ص)بر خلاف قياس موجود آن روز«بين مهاجران و انصار» بود. -دربارۀ«حديث منزلت در عقد برادرى دوّم»رجوع كنيد به منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 31،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 7،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 20 و الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 21.

مسدود گرديد.و در اين مورد حديث«جابر بن عبد اللّه»كفايت مى كند.

وى مى گويد:پيامبر(ص)فرمود:

«اى على!آنچه براى من در مسجد حلال است براى تو نيز حلال مى باشد و تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى هستى،با اين تفاوت كه پس از من پيغمبرى نيست (1)».

و از«حذيفة بن اسيد غفارى»رسيده است كه پيامبر(ص)«روز مسدود ساختن درها» بپا خاست،و در حالى كه خطبه مى خواند، فرمود:«افرادى در قلب خود چيزى مى يابند كه من على را در مسجد سكونت بخشيده و آنها را خارج ساخته ام؛به خدا سوگند!من آنها را خارج،و على را اسكان نبخشيده ام بلكه خداوند آنها را خارج و او را سكونت بخشيده است.خداوند به موسى و برادرش وحى فرستاد كه:براى قوم خود در«مصر»خانه هايى را انتخاب كنيد و خانه هاى خود را قبله قرار دهيد و نماز را بپا داريد!...(تا آنجا كه فرمود:) و على نسبت به من به منزلۀ هارون نسبت به موسى است،او برادر من است... (2)».

نظائر اين موارد،فراوان است كه در اين فرصت كوتاه نمى توان همه را جمع آورى كرد امّا همين مقدار،براى آنچه ما خواستيم كافى است تا ثابت شود كه«حديث منزلت»اختصاص به«جنگ تبوك»ندارد.0.

ص: 134

1- در رابطه با«حديث بستن همۀ درها،جز در خانۀ على(ع)»رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)باب 17 ص 88 ط اسلامبول،مناقب على بن ابى طالب (ابن مغازلى شافعى)ص 255 ح 303 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 266 ح 329 و 330.

2- در رابطه با«حديث بستن همۀ درها،جز در خانۀ على(ع)»رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)باب 17 ص 88 ط اسلامبول،مناقب على بن ابى طالب (ابن مغازلى شافعى)ص 255 ح 303 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 266 ح 329 و 330.

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 155 ح 769(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 165 و 168(با سند صحيح به شرط شيخين)،تلخيص المستدرك(ذهبى)(با سند صحيح)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،الاستيعاب(ابن عبد البر)در ذيل الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 100 ط مصر با تحقيق زينى،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 193،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر)ص 190 ط المحمديه و الفتح الكبير(نبهانى)ج 2 ص 161.

شباهت بين اين«دو هارون»را مؤكّد سازد و مشابهت بين آن دو در جميع مقامات و سائر شئون را تعميم دهد.

2-روز عقد برادرى

2-و به همين خاطر،«على»را برادر خويش انتخاب نمود و او را بر ديگران مقدّم داشت تا عموم شباهت«دو هارون»نسبت به برادرانشان را محقّق سازد،و سخت علاقه مند بود هيچ تفاوتى بين آنها نباشد.در حالى كه دو بار«پيمان برادرى»بين اصحابش ايجاد فرمود-چنانكه گفته شد-در بار أوّل،«ابو بكر»و«عمر»برادر بودند و«عثمان» و«عبد الرحمن بن عوف»،امّا در بار دوّم،«ابو بكر»و«خارجة بن زيد» برادر شدند و«عمر»و«عتبان بن مالك»،امّا«على»در هر دو بار،برادر «رسول خدا(ص)»گرديد (1).

ص: 138

1- در رابطه با«اخوّت و برادرى رسول خدا(ص)با على(ع)»رجوع كنيد به صحيح (ترمذى)ج 5 ص 300 ح 3804،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 193 و 194 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 21،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى)ص 20،22،23 و 24،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 37 ح 57،59،60 و 65،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 7،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 94 و 95،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 170،سيرۀ(ابن هشام)ج 2 ص 108،اسد الغابۀ (ابن اثير)ج 2 ص 221 و ج 3 ص 137 و ج 4 ص 29،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 66،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 18 ص 24 و ج 6 ص 167 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،مقتل الحسين(خوارزمى حنفى)ج 1 ص 48،--اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 140 ط العثمانيه، مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 112،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 19 ط مصر،الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 507،الاستيعاب (ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 35،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 103 ح 143،144،148،150، 167 و 168،الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 22،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،45 و 46،الرياض النضرۀ (محب الدين طبرى)ج 2 ص 220،221،222 و 227 ط 2،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 468،مصابيح السنۀ(بغوى)ج 2 ص 175 ط محمد على صبيح مصر، كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 92 ح 260،271،286،299،304،325، 334،350،355،365 و 383 ط 2 حيدرآباد و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 111،117 و 321.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 14(با دو سند صحيح)،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،صحيح(ترمذى)ج 5 ص 300 ح 3804،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 194 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 21،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 120 ط المحمديه،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 37 ح 57 و 59،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 170،أسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 29،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 24،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى) ص 140 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 56 ط اسلامبول،ذخائر العقبى (محب الدين طبرى)ص 66 ط القدسى،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 94، الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 35،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 103 ج 143،145، و 246،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 227 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،مصابيح السنۀ(بغوى شافعى)ج 2 ص 275 ط محمد على صبيح،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 468،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 220 ط 2،مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 243 و 244،الجامع الصغير (سيوطى)ج 2 ص 56،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،الفتح الكبير(نبهانى)ج 2 ص 242 و 277 و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 116 و 150.

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 154 و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 32.

سخن مى گفت تا اينكه روح پاكش از بدنش خارج گرديد (1).

و فرمود:بر درب بهشت نوشته شده:

«لا اله الاّ اللّه،محمّد رسول اللّه،علىّ اخو رسول اللّه» (2).

و خداوند در«ليلة المبيت»(شبى كه«على»در رختخواب«پيامبر» خوابيد)به«جبرئيل»و«ميكائيل»وحى فرمود:من بين شما دو نفر «برادرى»ايجاد كردم و عمر يكى از شما را از ديگرى طولانى تر ساختم،كداميك از شما حاضر است رفيقش را بر خود در زنده ماندن مقدّم دارد؟هر دو زنده ماندن خود را انتخاب كردند.خداوند به آنها وحى نمود:آيا شما نمى توانيد مثل«على بن ابى طالب»باشيد؟من بين2.

ص: 141

1- رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 263 ط دار صادر،المناقب (خوارزمى)ص 29 ط الحيدريه و كنز العمال(متقى هندى)ج 4 ص 55.

2- رجوع كنيد به حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 7 ص 256،المناقب(ابن مغازلى شافعى) ص 91 ح 134،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 88،مقتل الحسين(خوارزمى)ج 1 ص 38،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 23،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 66،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 206 ط اسلامبول،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 119 ح 162 و 168، الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 222 ط 2،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 111،الميزان(ذهبى)ج 2 ص 76 و ج 3 ص 399،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 35 و 46 و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 121 ح 350 ط 2.

او و«محمّد»«برادرى»قرار دادم و او در رختخواب«محمد»خوابيد تا خود را فداى او سازد و او را در زنده ماندن بر خود مقدّم دارد.هر دو به زمين فرود آئيد و«على»را از گزند دشمن حفظ كنيد!آن دو فرشته نازل شدند،«جبرئيل»بالاى سرش نشست و«ميكائيل»پايين پايش.

«جبرئيل»ندا مى كرد:به به!به تو«اى فرزند ابو طالب!»كه خداوند با تو بر فرشتگان مباهات مى كند.و خداوند اين آيه را در اين مورد نازل فرمود: وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (و بعضى از مردم براى درك رضاى خداوند جان خود را مى فروشند و خدا نسبت به اين چنين بندگان مهربان است (1).د!

ص: 142

1- سورۀ بقره(2)آيۀ 207. -در رابطه با«خوابيدن على(ع)در رختخواب پيامبر(ص)در وقت هجرت»رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 69 ح 133،134،135،137 و 139،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 4 و 133،تاريخ(طبرى)ج 2 ص 99،تاريخ (يعقوبى)ج 2 ص 29 ط الغرى،سيرۀ(ابن هشام)ج 2 ص 91،العقد الفريد(ابن عبد ربه مالكى)ج 5 ص 99 ط 2،الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 2 ص 103،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 87،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 6 ص 51 و ج 7 ص 27 و ج 9 ص 120،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 261-267 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق (ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 184 ح 249 و ص 186 ح 250 و ص 190 ح 251 و ص 137 ح 187،188 و 189،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 239 و 242 ط-الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 35 ط اسلامبول،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 271 و 272 ط 2 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 1 ص 228 و ج 8 ص 52 و 223.-مدارك ديگر را در پانوشت هاى 72 و 94 ملاحظه كنيد!

1- رجوع كنيد به مستدرك(حاكم)ج 3 ص 112،سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 44 ح 120، تاريخ(طبرى)ج 2 ص 310،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر) ج 3 ص 35،خصائص(نسائى)ص 46 ط الحيدريه،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 57، شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 200 و 228 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 60،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 96،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 1 ص 120 ح 164،167 و 168،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 108 الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 221 و 222،كنز العمال(متقى هندى) ج 15 ص 107 ح 304 و ص 114 ح 325 ط 2،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 46،الميزان(ذهبى)ج 1 ص 433 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 227 ح 177 و 192.

2- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 167 و الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 35.

و نيز روزى«على(ع)»از«عمر»در زمان خلافتش پرسيد:اگر گروهى از«بنى اسرائيل»نزد تو آيند و يكى از آنان بگويد:من پسر عم موسى هستم،آيا تو او را بر سائرين مقدّم مى دارى؟

عمر پاسخ داد:بلى.

على(ع)فرمود:«پس من به خدا سوگند!برادر و پسر عم رسول خدايم.!» عمر عبايش را برداشت و پهن كرد و گفت:به خدا سوگند!غير از اينجا نبايد بنشينى تا هنگامى كه با هم هستيم.

على(ع)همچنان بر روى آن عبا نشست و عمر در حضورش بود تا وقتى متفرّق شدند (1).اين احترام و تواضع،به خاطر برادر رسول خدا و پسر عمّش بود.

3-روز مسدود ساختن درها

3-پيامبر(ص)امر به بستن در خانه هاى صحابه كه به مسجد باز مى شد نمود تا آن را از جنب و جنابت منزّه دارد،امّا در خانۀ«على»را همچنان باقى گذاشت و از جانب خداوند،بر او«با حالت جنابت در مسجد بودن»را مباح نمود چنانكه براى«هارون»مباح بود.

اين خود،ما را به«عموم مشابهت»بين«دو هارون»دلالت مى كند.

«ابن عباس»مى گويد:«رسول خدا(ص)درهاى خانه هايى كه به مسجد باز

ص: 144

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)مقصد پنجم،باب يازدهم،آيۀ 14 ص 177 ط المحمديه.

مى شد غير از در خانۀ«على»را مسدود ساخت.«على»همچنان وارد مسجد مى شد و راه عبورش از آن بود و غير از آن راهى نداشت در حالى كه جنب بود (1).»

«عمر بن خطاب»طبق«حديث صحيح»موافق شرط بخارى و مسلم در قبول حديث-مى گويد:«به على بن ابى طالب سه چيز داده شد،كه اگر من يكى از آنها را مى داشتم،برايم از شتران سرخ مو(بهترين ثروت عرب)بهتر بود:

همسرش فاطمه دختر پيامبر(ص)،مسكن او مسجد با رسول خدا(ص)بود كه هرچه براى پيامبر(ص)حلال بود براى او نيز حلال بود،و پرچم روز خيبر (2)».8.

ص: 145

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 25 ح 3062(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 64 ط الحيدريه،ذخائر العقبى (محب الدين طبرى)ص 87،الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 509،مجمع الزوائد (هيثمى)ج 9 ص 120،المناقب(خوارزمى)ص 74،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 185 ح 249 و ص 187 ح 250 و ص 190 ح 251،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 35 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 329.-بقيۀ مدارك را در پانوشت 94 ملاحظه نماييد!

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 125(با سند صحيح)ط افست،مسند (احمد بن حنبل)ج 7 ص 21 ح 4797(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 210 ط اسلامبول،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 238 ط الحيدريه،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 1 ص 220 ح 283،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 76 ط الميمنيه،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 120،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 172،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 129،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 101 ح 291 ط 2، الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 254 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 345 ح 268.

«سعد بن ابى وقاص»،«براء بن عازب»،«ابن عباس»،«ابن عمر» و«حذيفة بن اسيد غفارى»همۀ اينها نقل كرده اند كه پيامبر(ص)به مسجد آمد و فرمود:«خداوند به موسى پيامبرش وحى فرمود:برايم مسجدى پاك بنا كن!كه جز تو و«هارون»كسى در آن سكونت نگزيند.خداوند به من هم وحى فرموده كه مسجدى پاك و طاهر بنا كنم كه جز من و برادرم«على»كسى در آن ساكن نشود (1)».

در دعائى كه از پيامبر(ص)رسيده چنين مى خوانيم:«بار خدايا! موسى برادرم از تو درخواست نموده گفت:پروردگارا!شرح صدر به من عطا كن! كارم را آسان نما!عقده و گره از زبانم بگشا!تا مردم سخنم را بفهمند؛و برايم از خاندانم وزيرى قرار ده!«هارون»برادرم را،به وسيلۀ او پشتم را محكم كن و او را در امرم شريك گردان!و تو،به او وحى نمودى كه به زودى به وسيلۀ برادرت بازويت را محكم سازم و مقام و موقعيّت بلندى را به شما عطا كنم.

بار پروردگارا!من بنده و رسولت محمّدم،به من شرح صدر بده!كارم را آسان نما!وزيرى از خاندانم برايم قرار ده!«على»برادرم را (2)».1.

ص: 146

1- رجوع كنيد به مناقب الامام على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 252 ح 301 و 343 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 87 ط اسلامبول.

2- رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 179 ح 235،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 15،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 87،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 108،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 214 ط 2،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 87 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 192 ح 151.

«بزار»نيز مثل آن را نقل كرده كه پيامبر(ص)دست«على»را گرفت و فرمود:«موسى از خداوند خواست كه مسجدش را به وسيلۀ«هارون»پاكيزه گرداند و من از خدا خواستم مسجدم را به وسيلۀ تو پاك و طاهر سازد».سپس به سوى«ابو بكر»فرستاد كه در خانه ات را مسدود ساز!وى استرجاع گفت (إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ) و سپس گفت:«سمعا و طاعة»(شنيديم و طاعت نموديم).پس از آن به سوى«عمر»فرستاد و سپس به سوى «عباس»كه در خانه هاى خود را مسدود سازند!آنگاه فرمود:«من در خانه هايتان را مسدود نساختم و در خانۀ«على»را مفتوح،بلكه خداوند در خانۀ او را گشوده و از شما مسدود ساخت (1)».

همين مقدار براى خواستۀ ما-شباهت«على(ع)»به«هارون(ع)» در«عموم منزلت و مقام»-كافى است.8.

ص: 147

1- رجوع كنيد به مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 114،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 55،كنز العمال(متقى هندى) ج 15 ص 155 ح 436 ط 2 و الحاوى للفتاوى(سيوطى)ج 2 ص 57 و 58.

حق شناس

1-«آيۀ ولايت»و نزول آن دربارۀ على(ع)

1-بلى،يكى از آيات محكم پروردگار در قرآن عظيم را بر شما مى خوانم.و آن اين آيه است كه در«سورۀ مائده»آمده است:

(ولىّ شما تنها خدا،پيامبرش و كسانى هستند كه ايمان آورده اند،همانها كه نماز را برپا مى دارند،و زكات را مى دهند در حالى كه در ركوعند.و كسى كه ولايت خدا، رسولش و آنان كه ايمان آورده اند را بپذيرد«پيروز است»زيرا حزب خداوند غالب و پيروزند (1).

ترديدى نيست كه اين آيه،به هنگامى كه«على(ع)»انگشترش را در حال ركوع در نماز به سائل داد،دربارۀ وى نازل شده است.و اين،مورد

ص: 149

1- سورۀ مائدة(5)آيات 55-56.

1- رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 161 ح 216،217، 218،219،221،222،223،224،225،226،227،228،229،230،231،232، 233،234،235،236،237،238،239،240 و 241 ط بيروت،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 311 ح 354،355،356،357 و 358،كفاية الطالب (گنجى شافعى)ص 228،250 و 251 ط الحيدريه،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى شافعى)ص 88 و 102،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 187،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 409 ح 908 و 909،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 123 و 108،الدر المنثور(سيوطى)ج 2 ص 293،فتح القدير(شوكانى)ج 2 ص 53،التسهيل لعلوم التنزيل(كلبى)ج 1 ص 181،الكشاف (زمخشرى)ج 1 ص 649،تفسير(طبرى)ج 6 ص 288-289،زاد المسير في علم التفسير(ابن جوزى حنبلى)ج 2 ص 383،تفسير(قرطبى)ج 6 ص 219-220، التفسير المنير لمعالم التنزيل(جاوى)ج 1 ص 210،فتح البيان فى مقاصد القرآن (صديق حسن خان)ج 3 ص 51،اسباب النزول(واحدى)ص 113 ط الحلبى مصر، لباب النقول(سيوطى)در حاشيۀ تفسير(الجلالين)ص 213،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 15 ط الحيدريه،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 115 ط اسلامبول،تفسير(فخر رازى)ج 12 ص 26 و 20 ط البهيۀ مصر،تفسير(ابن كثير)ج 2 ص 71 ط دار احياء الكتب،احكام القرآن(جصاص)ج 4 ص 102 ط عبد الرحمن محمد،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 7 ص 17،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 86-88،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 277 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 24 ط الميمنيه،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 150 ح 151 ط بيروت، تفسير(نسفى)ج 1 ص 289،الحاوى للفتاوى(سيوطى)ج 1 ص 139 و 140،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 146 ح 416 و ص 95 ح 269 ط 2،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 38،جامع الاصول(ابن اثير) ج 9 ص 478،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 273 و 302،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 87،معالم التنزيل(بغوى)در حاشيۀ تفسير الخازن(علاء الدين بغدادى)ج 2 ص 55 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 11 و 190 ح 150،151 و 153 ط 1.

2-دليل نزول آن دربارۀ على(ع)

2-اگر بنابر اختصار،و مسأله همچون«خورشيد در وسط آسمان» نبود،همۀ اخبار صحيحى كه در اين باره آمده مى آورديم،امّا بحمد اللّه اين مطلب از مطالبى است كه در آن ترديد نيست.با اين حال،ما به آنچه در«تفسير ابو اسحاق،احمد بن محمد بن ابراهيم نيشابورى ثعلبى (1)»آمده اكتفا كرده،و مى گوئيم:وى هنگامى كه در تفسير كبير خود به اين آيه رسيده است،با«سند»از«ابو ذر غفارى»نقل كرده است كه:

با اين دو گوش،از پيامبر(ص)شنيدم- وگرنه كر باد!-و با اين دو چشم،وى را ديدم- وگرنه كور باد!-كه مى فرمود:«على،رهبر نيكان

ص: 151

1- طبق نقل ابن خلكان در«وفيات الاعيان»،وى در سال 337 وفات يافته است.او مى گويد :وى تنها مرد زمان خود در تفسير بود.تفسير كبيرى كه سرآمد تمام تفاسير بود نگاشت.سپس مى افزايد:عبد الغافر بن اسماعيل فارسى در كتاب«سياق نيشابور» وى را ياد كرده و مدحش نموده.سپس مى گويد:وى صحيح النقل و مورد وثوق است.

و قاتل كافران است،پيروز كسى كه او را يارى كند،و مخذول و منكوب كسى كه بخواهد او را مخذول نمايد.»

آگاه باشيد!روزى من با رسول خدا(ص)نماز مى گزاردم كه سائلى در مسجد چيزى خواست،كسى به او نداد،و«على»در حال ركوع بود، با انگشت كوچكش اشاره كرد،همان انگشتى كه انگشتر در آن مى نمود .سائل پيش آمد و انگشتر را از انگشتش بيرون آورد.در اين هنگام،پيامبر(ص)به درگاه خدا تضرّع مى كرد و او را مى خواند،پس از آن عرض كرد:

بار خدايا!برادرم موسى از تو درخواست كرد كه«خدايا!به من شرح صدر و آسانى در كارم عنايت فرما!عقده از زبانم بگشا!تا سخنم را بفهمند،وزيرى از خاندانم برايم قرار ده:«هارون»برادرم را!با او پشتم را محكم كن!و در كارم شريكش ساز!تا تو را تسبيح و ذكر فراوان گوئيم،تو بر ما بصير و بينائى» (1)و تو، به او وحى كردى:«اى موسى!خواسته هايت به تو داده شد.» (2).

بار خدايا!من هم بنده و پيامبر توام،به من شرح صدر ده!كارم را آسان كن! و از خاندانم وزيرى برايم قرار ده:«على»را!و پشتم را به وسيلۀ او محكم گردان!

ابو ذر مى گويد:به خدا سوگند!هنوز آخرين كلمۀ پيامبر(ص)پايان نيافته بود كه امين وحى-جبرئيل-اين آيه را آورد:6.

ص: 152

1- سورۀ طه(20)آيۀ 25-35.

2- سورۀ طه(20)آيۀ 36.

3-توجيه استدلال به آن

3-و شما-كه خداوند«حق»را به وسيله ات يارى كند-مى دانيد كه«ولىّ»در اينجا به معنى«أولى به تصرّف»است،چنانكه مى گوئيم:

«فلانى ولىّ قاصر است».

و دانشمندان لغت تصريح كرده اند:

«كلّ من ولى امر أحد فهو وليّه»(هر كس عهده دار امر كسى شود «ولىّ»او است.)

بنابراين،معنى آيه چنين مى شود:آن كسى كه امور شما را عهده دار است و از خود شما در تصرّف در آن اولى مى باشد،تنها خدا است، و رسولش،و على؛زيرا اين«على»است كه صفات«ايمان»،«اقامۀ نماز»، «ايتاء زكات در حال ركوع»در او وجود داشته و آيه درباره اش نازل شده است.

خداوند،اين«ولايت»را براى خود،پيامبرش و براى وليّش يكنواخت قرار داده.و مى دانيم«ولايت خدا»عمومى است؛پس «ولايت پيامبر و وليّش»نيز مانند«ولايت خدا»است،و بر اسلوب آن.

و جايز نيست«ولىّ»به معنى«نصير»،يا«محبّ»و امثال اينها باشد،

ص: 153

1- الكشف و البيان(ثعلبى)،مخطوط در تفسير آيۀ شريفه.

حق شناس

1-عرب براى«مفرد»نيز تعبير«جمع»مى آورد.

1-جوابش اين است كه«عرب»تعبير«جمع»را براى«مفرد»نيز مى آورد و البتّه اين،به خاطر نكته اى است كه اقتضاى اين معنى را دارد.

2-شاهد اين مطلب

2-شاهد بر اين معنى،قول خداى تعالى در«آيۀ مباهله»است (1)كه لفظ«أبناء»،«نساء»و«أنفس»بر«حسنين»،«فاطمه»و«على» بالخصوص اطلاق شده؛و اين مطلب،«اجماعى»است و مورد اتّفاق همه است (2).و اين اطلاق براى تعظيم شأن آنها انجام شده است.

نظائر اين استعمالات قابل احصاء و جمع آورى نيست (3).اين،از

ص: 156

1- سورۀ آل عمران(3)آيۀ 61.

2- مدارك فراوان اين موضوع را در پانوشت شمارۀ 28 ملاحظه كنيد!

3- -از جمله،آيۀ 173 سورۀ آل عمران(3)و آيۀ 11 سورۀ مائده(5).

ادلّۀ«جواز اطلاق لفظ جمع بر مفرد»است در صورتى كه نكته اى اقتضا كند.

3-نكته اى دقيق و لطيف در آيۀ مورد بحث

3-نكتۀ بسيار دقيق و لطيفى در آيۀ مورد بحث است و آن اينكه اين آيه با الفاظ«جمع»آمد نه«مفرد»،بدين خاطر كه اين«حقيقت»خود،از ناحيۀ خداوند،براى عدّۀ زيادى از مردم،رحمت و مرحمت است،زيرا بدگويان«على»،دشمنان«بنى هاشم»و سائر منافقان و حسودان و كسانى كه مى خواستند خود پيش بيفتند،طاقت آن را نداشتند كه اين«واقعيّت» را با«صيغۀ مفرد»بشنوند،چه در اين صورت جائى براى مشتبه ساختن«حقيقت»و محلّى براى به گمراهى انداختن،وجود نداشت، و در اين حال-به سبب مأيوس شدن آنها از خواستۀ خود-ممكن بود وضعى از ناحيۀ آنان به وجود آيد كه عواقب آن موجب وحشت بر اسلام شود،لذا به«صيغۀ جمع»آورده شد با اينكه براى«مفرد»بود تا از اين وضع پيشگيرى گردد،سپس«نصوص»و تصريحات ديگرى، پشت سر هم،به عبارات مختلف،و در مقامات متعدّد صادر گرديد تا «امر ولايت»را بين آنان تدريجا پخش نمايد.

و اين،همچنان ادامه داشت تا اينكه خداوند در«روز غدير»دين را كامل نمود و نعمت را تمام فرمود.اين روش پيامبر(ص)در رساندن اين«واقعيّت»،همان روش حكيمان است در رساندن مطالبى كه ابراز آن براى مردم سخت مى باشد.

اگر اين آيه با عبارت مخصوص«مفرد»بود،هرگز حاضر به شنيدن

ص: 157

آن نبودند،انگشتان را در گوش مى گذاشتند و سخت با كبر و غرور از آن روى مى پيچيدند.

اين نكته كه گفته شد،اختصاص به اين آيه ندارد بلكه در تمام آياتى كه در قرآن حكيم،دربارۀ«فضائل على و اهل بيت(ع)»آمده، جارى است.

4-اشاره اى به«نصوص تأييدكننده»

4-و هيچ گاه نمى توان نصوصى را كه بر شما خوانديم و آنچه نخوانديم-همچون«نص غدير»و«نصوص وصيّت»-،تأويل نمود.

خصوصا كه اين«نصوص»با اخبار متضافر و متناصر كه خود به تنهائى از«نصوص صريح»كمتر نيستند،تأييد مى شوند.و كسى كه بر اينها با ديدۀ انصاف بنگرد،همينها را ادلّه اى قاطع و برهانى ساطع و روشن بر «حق»مى يابد.

ص: 158

1- اين حديث را«حاكم»در صفحه 129 جزء 3 مستدرك از«جابر»نقل كرده،سپس گفته:اين حديث صحيح است.علاوه،رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 153 ح 2527 ط 1،تفسير(ثعلبى)ذيل آيۀ ولايت،مناقب على بن ابى طالب (ابن مغازلى شافعى)ص 84 ح 120 و 125،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 111، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 476 ح 996 و 997،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 221 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 72،185،234،250 و 284 ط اسلامبول،الفصول المهمۀ (ابن صباغ مالكى)ص 108،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على (مغربى)ص 25 ط المطبعة الاسلاميۀ از هر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 143 ط العثمانيه،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 75 ط الميمنيۀ مصر،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 86،ميزان الاعتدال (ذهبى)ح 1 ص 110،الجامع الصغير(سيوطى شافعى)ج 2 ص 56 ط الميمنيۀ مصر، منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 29 و 30 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 157 ح 119 و 151.

1- «حاكم»در اوّل صفحه 138 جزء 3 مستدرك،آن را آورده و گفته:اسناد اين حديث، صحيح است.علاوه،رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ح 2628، المعجم الصغير(طبرانى)ج 2 ص 88،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 65 ح 93 و ص 104 ح 146 و 147،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 235،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)ص 114،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 107،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 121،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 1 ص 69 و ج 3 ص 116، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 257 ح 773 و 774،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 81 ط اسلامبول و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 143.

(3) پيامبر(ص)فرمود:«به من وحى شده كه«على»سيّد مسلمانان،ولىّ پرهيزكاران،و قائد پيشانى سفيدان و نورانيان است» (1).

(4) پيامبر(ص)به«على(ع)»فرمود:

«مرحبا بسيّد المسلمين و امام المتّقين!»(آفرين به سيّد مسلمانان و امام متّقيان و پرهيزكاران!) (2).

(5) پيامبر(ص)فرمود«نخستين كسى كه از اين در وارد مى شود امام پرهيزكاران،سيّد مسلمانان،يعسوب دين،خاتم الوصيّين و قائد نورانى چهرگان است»،«على»وارد شد،پيامبر(ص)در حالى كه او را بشارت مى داد، بپا خاست و با او معانقه نمود،عرق از پيشانيش پاك مى كرد و مى فرمود:5.

ص: 162

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ح 2630 ط 1،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 257 ح 772،الرياض النضرۀ (محب الدين طبرى)ج 2 ص 234 ط 2،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 70 و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 34.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ح 2627 ط 1،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 66،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 440 ح 949،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 170 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 115،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 46،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 181 و 313 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 55 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 145.

«تو دين مرا ادا مى كنى،صداى مرا به انسانها مى رسانى و آنچه را در آن اختلاف مى نمايند بيان مى نمائى». (1)

(6) پيامبر(ص)فرمود:«خداوند به من«اينگونه»توصيه كرد:«على»پرچم هدايت،امام دوستانم،و نور اطاعت كنندگان من است،و او كلمه اى است كه متّقين بايد ملتزم به آن باشند (2)».

ملاحظه مى فرماييد كه اين احاديث ششگانه«نصوص صريح»در «امامت»او و لزوم اطاعتش مى باشند-سلام بر او!

(7) پيامبر(ص)در حالى كه با دست اشاره به«على(ع)»مى كرد،مى1.

ص: 163

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 169 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 63،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 42،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 487 ح 1005،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 60،ميزان الاعتدال (ذهبى)ج 1 ص 64،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 212 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 313 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 145.

2- رجوع كنيد به حلية الاولياء(ابو نعيم اصفهانى)ج 1 ص 67،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 167 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 215 و 220،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 114،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 189 ح 672، المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 46 ح 69،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 73 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 312 ط اسلامبول،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 46 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 144 و 151.

فرمود:«اين،نخستين كسى است كه به من ايمان آورده،و نخستين كسى است كه در قيامت با من مصافحه مى كند؛اين«صدّيق اكبر»است و«فاروق»اين امّت؛بين «حق»و«باطل»جدائى مى افكند؛و اين،يعسوب مؤمنان است (1)».

(8) پيامبر(ص)فرمود:«اى جمعيّت انصار!مى خواهيد شما را به چيزى دلالت كنم كه اگر به آن متمسّك شويد هرگز گمراه نخواهيد شد؟اين«على»است،با همان دوستى نسبت به من دوستش بداريد،و با همان كرامت نسبت به من اكرام و احترامش كنيد!آنچه برايتان گفتم«جبرئيل»از ناحيۀ خدا به من امر كرده است (2)».4.

ص: 164

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ح 2608 ط 1،رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 76 ح 121،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 102،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 187 ط الحيدريه،الاصابۀ(ابن حجر)ج 4 ص 171،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 4 ص 170،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 5 ص 287،ميزان الاعتدال (ذهبى)ج 2 ص 417 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 39 و 140.-بقيۀ مدارك را در پانوشت 299 ملاحظه كنيد!

2- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 170 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 63 ط السعادة،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 132،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 210 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 313 ط اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 126 ح 363 ط 2، الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 233 ط 2،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 60 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 197 ح 154.

ببين!چگونه عدم گمراهى آنان را به تمسّك به«على»مشروط ساخته، كه مفهوم آن،گمراهى كسى است كه به او متمسّك نشود.و بنگر!كه آنها را امر كرده كه به همان اندازه كه او را دوست دارند و به همان قدر كه او را گرامى مى دارند«على»را دوست و گرامى دارند.و اين نيست مگر اينكه او«ولى عهد»و«صاحب امر»پس از او است.و هرگاه در اين جمله تدبّر كنى كه«آنچه برايتان گفتم جبرئيل از ناحيۀ خدا به من امر نموده»،حقيقت بر شما روشن خواهد شد.

(9) پيامبر(ص)فرمود:

«انا مدينة العلم و علىّ بابها فمن اراد المدينة فليأت الباب».

(من شهر علمم و«على»در آن شهر است،هر كس كه علم مى خواهد از در آن وارد شود (1).).

ص: 165

1- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 464 ح 984،985،986،987،988،989،990،991،992،993،994، 995،996 و 997،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 334 ح 459،المستدرك (حاكم)ج 3 ص 126 و 127(با سند صحيح)،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 22،المناقب (ابن مغازلى شافعى)ص 80 ح 120،121،122،123،124،125 و 126،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 220 و 221 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 40،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 113،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 65،72،179،183،210،234،254،282،400 و 407 ط اسلامبول،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 170،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيه نور الابصار (شبلنجى)ص 140 ط العثمانيه،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 47 و 48،مقتل الحسين(خوارزمى حنفى)ج 1 ص 43،فيض القدير(شوكانى)ج 3 ص 46 الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 38،ميزان الاعتدال (ذهبى)ج 1 ص 415،و ج 2 ص 251 و ج 3 ص 182،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 7 ص 219 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 77،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 473 ح 6489،و مسند(كلابى)در انتهاى المناقب(ابن مغازلى)ص 427 ط تهران،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 129 ح 378 ط 2،الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 276،الجامع الصغير(سيوطى)ج 1 ص 93 ط الميمنيه،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 255 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 98. -در رابطه با اين،حديث كتابهاى متعددى تأليف شده كه از آن جمله است:كتاب پنجم عبقات الانوار(علامه مير حامد حسين)ط هند و فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(احمد بن محمد بن صديق مغربى).

1- رجوع كنيد به صحيح(ترمذى)ج 5 ص 301 ح 3807،حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 63،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 87 ح 129،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 22 و 23 ط مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 140 ط العثمانيه،ذخائر العقبى(طبرى)ص 77،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 73 ط الميمنيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 71 و 183 ط اسلامبول،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 459 ح 983،كنوز الحقائق(مناوى) ص 46 ط بولاق،مصابيح السنۀ(بغوى)ج 2 ص 275،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 255 ط 2،الجامع الصغير(سيوطى)ج 1 ص 93،ط الميمنيۀ، منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30، الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 272،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 99 و كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 401 ط 1.

1- رجوع كنيد به فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى) ص 18 ط الازهر و كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ط 1.

2- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 488 ح 1008 و 1009،مقتل الحسين(خوارزمى حنفى)ج 1 ص 86،المناقب (خوارزمى)ص 236،كنوز الحقائق(مناوى)ص 203 ط بولاق،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 182 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 33،كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ط 1 و المستدرك(حاكم)ج 3 ص 122(با سند صحيح).

كسى كه در اين حديث و امثال آن تدبّر كند مى فهمد كه«على(ع)» نسبت به پيامبر(ص)همچون پيامبر(ص)نسبت به خدا است، زيرا خداوند به پيامبرش مى فرمايد:

«ما(اين قرآن را)بر تو نازل نكرديم مگر براى اينكه براى آنان آنچه را كه در آن اختلاف كرده اند بيان كنى،و اين قرآن،هدايت و رحمت است براى افرادى كه ايمان مى آورند (1)».

و رسول خدا(ص)هم به«على(ع)»مى گويد:

«تو پس از من،براى امّتم آنچه را كه در آن اختلاف دارند بيان خواهى كرد».

(13) سخن پيامبر(ص)-آن طور كه از«ابو بكر»نقل شده كه-:

«علىّ منّى بمنزلتى من ربّى»(«على»نسبت به من به منزلۀ من نسبت به پروردگارم مى باشد (2).

(14) قول رسول خدا(ص)-آن طور كه از«ابن عباس»نقل شده كه-:«علىّ بن ابى طالب«باب حطّة»است،كسى كه از اين باب وارد شود مؤمن است و كسى كه از آن خارج گردد كافر است (3)».ه.

ص: 168

1- سورۀ نحل(16)آيۀ 64.

2- رجوع كنيد به ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 64،الرياض النضرۀ(طبرى) ج 2 ص 215 ط 2 و الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 106 ط الميمنيه

3- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 153 ح 2528 ط 1،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 185،247 و 284 ط اسلامبول،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 56 ط الميمنيۀ مصر،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد ابن حنبل)ج 5 ص 30 و الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 75 ط الميمنيه.

1- رجوع كنيد به سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 44 ح 119 ط دار احياء الكتب،صحيح (ترمذى)ج 5 ص 300 ح 3803،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 20 ط التقدم مصر،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 378 ح 875،876،877،878،879 و 880 و المناقب(خوارزمى حنفى) ص 79،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 221 ح 267،272 و 273،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 55،180،181 و 371 ط اسلامبول،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 73 ط الميمنيۀ مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار (شبلنجى)ص 140 ط العثمانيه،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 36، نور الابصار(شبلنجى)ص 72 ط العثمانيه،مصابيح السنّۀ(بغوى)ج 2 ص 275، جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 471 ح 6481،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 56 ط الميمنيه،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 229 ط 2،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 50،المشكاة(عمرى)ج 3 ص 243،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 58 و 59،كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 153 ح 2531 و مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 164.

«اين قول و گفتۀ رسولى كريم است كه هم نيرومند است و هم در پيشگاه صاحب عرش،موقعيّت مخصوص دارد،مطاع است و امين،پيامبر شما مجنون نيست (1)»،«او از روى هوس سخن نمى گويد،آنچه مى گويد دستوراتى است كه به او وحى شده است (2)».

بنابراين،كجا مى رويد؟!و دربارۀ اين«اخبار»چه مى گوييد؟! و راجع به اين«نصوص صريح»چه حرفى داريد؟!

شما هرگاه در اين عهد و وظيفه(كه ابلاغ آن به«على»واگذار شده) كمى بينديشيد و خوب در حكمت اعلام آن در«حجّ اكبر»در پيش همه،دقّت نظر به خرج دهيد،«حقيقت»به روشنترين وجه بر شما4.

ص: 170

1- سورۀ تكوير(81)آيات 19-22.

2- سورۀ نجم(53)آيات 3-4.

آشكار خواهد شد؛و هرگاه به الفاظ آن نظر نماييد كه چه كم!و به معناى آن كه چه بلند و رسا است!آن را بسيار بزرگ خواهيد شمرد؛زيرا وى مطالب را جمع كرده و در پيمانه اى خاص ريخته و همۀ جوانب را-با آن اختصارش-در نظر گرفته و آن را استقصاء نموده،آنگاه ديده كه براى غير«على»اهليّت اداء آن به هيچ وجه ممكن نيست.و اين بعيد نيست،چه اينكه از جانب پيامبر(ص)غير از وصيّش ديگرى نمى تواند اداء وظيفه كند و هيچ كس جز خليفه و وليّش نمى تواند«قائم مقام»او گردد.

ستايش مخصوص خدائى است كه ما را هدايت فرمود،و اگر خداوند ما را هدايت نمى كرد هرگز هدايت نمى شديم.

(16) رسول خدا(ص)مى فرمود:«كسى كه مرا اطاعت كند خدا را اطاعت كرده،و كسى كه عصيان من كند خدا را عصيان و نافرمانى نموده است،و كسى كه «على»را اطاعت كند مرا اطاعت نموده و كسى كه نافرمانى او كند نافرمانى من نموده است (1)».

(17) پيامبر(ص)فرمود:«اى على!هر كس از من جدا شود از خدا جدا شده6.

ص: 171

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 121 و 128،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 268 ح 788،الرياض النضرۀ (محب الدين طبرى)ج 2 ص 220،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 205 و 257 ط اسلامبول و ذخائر العقبى(طبرى)ص 66.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 124 و 146(با سند صحيح)،ذخائر العقبى(طبرى)ص 66،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 135،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 268 ح 789،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 241 ح 288،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 220،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 91 و 243 ط الحيدريه،ميزان الاعتدال (ذهبى)ج 2 ص 18 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 300 ح 238.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 121(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 24 ط التقدم مصر،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 81،82 و 91،ذخائر العقبى(طبرى) ص 66،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 184 ح 660،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 130،تاريخ الخلفاء(سيوطى) ص 73،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيه نور الابصار(شبلنجى)ص 141 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 48،187،246 و 282 ط اسلامبول،نور الابصار(شبلنجى شافعى)ص 73 و 99 ط العثمانيه،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر) ص 74 ط الميمنيه،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 219 و 220،مشكاة المصابيح (خطيب تبريزى)ج 3 ص 245،الفتح الكبير(نبهانى)ج 3 ص 196،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 394 ح 447،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 83 ط الحيدريه، اخبار شعراء الشيعۀ(مرزبانى)ص 30 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى) ص 111،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 302 ح 240 و 241 و نظم درر السمطين (زرندى)ص 105.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 122،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك،مسند(احمد بن حنبل)ج 3 ص 483 ط الميمنيه،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 389 ح 495،496،497، 498،499،500 و 502،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 98 ح 777 و 778،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 276 ط الحيدريه،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 52 ح 76 ط الاسلاميۀ تهران،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 93،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 129،نور الابصار(شبلنجى)ص 73 ط العثمانيه،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37، ذخائر العقبى(طبرى)ص 65،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 73 و 74 ط الميمنيه، انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 146 ح 147،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 173، الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 543،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 44 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 181،187،205،272،282 و 303 ط اسلامبول،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 141 ط العثمانيه،كنوز الحقائق(مناوى)ص 144 ط بولاق،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 125 ح 360 ط 2،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 218،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 135،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند (احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ (على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 332 ط البهيۀ مصر و فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 298 ح 236.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 130(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،نور الابصار(شبلنجى) ص 73 العثمانيه،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 141 و 142 ط العثمانيه،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 74 ط الميمنيۀ مصر، الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37 ط السعادة،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 28،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 205، 272،282 و 303 ط اسلامبول،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 383،الميزان(ذهبى) ج 2 ص 128 ط السعادة،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 129،130،131،132 و 133،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 109 ح 151،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 172 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الجامع الصغير(سيوطى شافعى)ج 2 ص 136 ط الميمنيه،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 218 ط 2 دار التأليف مصر و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل) ج 5 ص 30.

1- رجوع كنيد به صحيح(مسلم)ج 1 ص 48 ط عيسى الحلبى،سنن(نسائى شافعى) ج 8 ص 117،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37، الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 109،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 120 ح 166 و ج 2 ص 191 ح 676،679، 681،682 و 685،نور الابصار(شبلنجى)ص 72 ط العثمانيه،تذكرة الخواص (سبط بن جوزى حنفى)ص 28،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 4 ص 214 و 451 ط افست بيروت،ذخائر العقبى(طبرى)ص 91،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 47،48،213 و 282 ط اسلامبول،سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 42 و 114 خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 27 ط التقدم مصر،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 48،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 102،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 170،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 73 ط الميمنيۀ مصر، اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 140 ط العثمانيه، كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 68 ط الحيدريه،المناقب(ابن مغازلى شافعى) ص 192 ح 227 و 232،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 97 ح 20،مصابيح السنۀ (بغوى شافعى)ج 2 ص 275،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 284،كنوز الحقائق (مناوى)ص 192 ط بولاق،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 473 ح 6488،مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 242،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 105 ح 300 ط 2،و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 131 و 132.-پانوشت 388 را نيز ملاحظه نماييد!

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 128 ط 1(با سند صحيح)،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 234،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 103 ح 145 و 430،نور الابصار(شبلنجى)ص 74 ط العثمانيه،الميزان(ذهبى)ج 2 ص 613،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 91،248 و 314 ط اسلامبول،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 171 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 219 و 220 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 128.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 135 ط 1(با سند صحيح)،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 102،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 111 ط الحيدريه،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 211 ح 705 و 706،ذخائر العقبى(طبرى)ص 92،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 30 و 66،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 132،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 91 و 213 ط اسلامبول،نور الابصار(شبلنجى)ص 74 ط العثمانيه،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 285 ط 2 مصر،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 34،كنوز الحقائق(مناوى)ص 203 ط بولاق و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 129 و 310 ح 248.

(22) پيامبر(ص)فرمود:

«من اراد ان يحيى حياتى و يموت ميتتى و يسكن جنّة الخلد الّتى وعدنى ربّى،فليتولّ علىّ بن ابى طالب،فانّه لن يخرجكم من هدى و لن يدخلكم في ضلالة.»

(كسى كه بخواهد زندگيش همچون زندگى من،و مرگش همچون مرگ من باشد و در بهشت جاويدان كه خداوند به من وعده كرده ساكن شود،بايد«ولايت على بن ابى طالب»را بپذيرد كه او هرگز شما را از راه هدايت بيرون نخواهد برد و در گمراهى داخل نخواهد نمود (1).

(23) پيامبر(ص)مى فرمايد:«آن كس كه به من ايمان آورده و مرا تصديق كرده به«ولايت على بن ابى طالب»توصيه مى كنم!پس،آن كسى كه ولايت او را بپذيرد «ولايت من»را پذيرفته و هر كس ولايت مرا بپذيرد«ولايت خدا»را پذيرفته؛هر كس او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هر كس مرا دوست بدارد خدا را دوست داشته؛و آن كس كه دشمنى و كينۀ وى را به دل گيرد دشمنى مرا به دل گرفته و هر كس دشمنى مرا به دل بگيرد دشمنى خدا را در قلب خود جاى داده است (2)».د!

ص: 177

1- به پانوشت شمارۀ 13 رجوع كنيد!

2- به پانوشت شمارۀ 14 رجوع كنيد!

(24) پيامبر(ص)فرمود:«كسى كه خرسند است حياتش چون حيات من و مرگش همچون مرگ من باشد و ساكن بهشت عدن-كه درختش را پروردگارم غرس نموده-شود،بايد«ولايت على»را پس از من،و ولايت ولىّ او را بپذيرد، و بايد بعد از من به«اهل بيتم»اقتدا كند!آنها«عترت»من هستند،از طينت من آفريده شده،و فهم و دانش مرا خدا روزيشان كرده است.واى بر آن گروه از امّتم كه فضل و برترى آنها را تكذيب كنند و ارتباط مرا در بين ايشان قطع نمايند!خداوند شفاعت مرا نصيب آنها قرار ندهد! (1)».

(25) پيامبر(ص)فرمود:«كسى كه دوست دارد حياتش چون حيات من و مردنش چون مردن من باشد،و داخل بهشتى كه خداوند به من وعده داده-كه همان بهشت جاويدان است-گردد،بايد«ولايت على و ذريّه اش»را پس از من بپذيرد؛ آنها شما را از باب هدايت خارج نمى كنند و وارد گمراهى نخواهند نمود (2)».

(26) پيامبر(ص)به عمّار فرمود:«اى عمّار!هرگاه ديدى«على»راهى را مى پيمايد و مردم راهى ديگر،با«على»برو و مردم را رها كن!او تو را به پستى دلالت نمى كند و از طريق هدايت خارج نخواهد نمود (3)».

(27) در حديث«ابو بكر»آمده كه پيامبر(ص)مى فرمايد:«كف من و كف1.

ص: 178

1- به پانوشت شمارۀ 11 رجوع كنيد!

2- به پانوشت شمارۀ 12 رجوع كنيد!

3- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 3 ص 170 ح 1208،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 57 و كنز العمال(متقى هندى) ج 6 ص 156 ط 1.

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 153 ح 2539 ط 1،مناقب على بن ابى طالب(خوارزمى حنفى)ص 211،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 438 ح 946،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 234 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 31،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 50 و تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 5 ص 383.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 129(با سند صحيح)ط افست،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 249 ح 315، 316،317 و 318،تذكرة الخواص(سبط ابن جوزى حنفى)ص 309 ط الحيدريه، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 421 ط اسلامبول،كفاية الطالب(گنجى شافعى) ص 297 ط الحيدريه،كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 391 ح 5992 ط 1 و تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 4 ص 195 و 196.

3- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ح 2631 ط 1 ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 417 ح 916،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 107،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 90، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 99 ط اسلامبول،نور الابصار(شبلنجى)ص 71 ط العثمانيه،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 293 ح 398،399،400 و 401 و 402،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 233 ط الحيدريه،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 34 و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 148.-پانوشت 37 را نيز ملاحظه كنيد!

1- رجوع كنيد به صحيح(ترمذى)ج 5 ص 303 ح 3811،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 268 ح 331 و 332،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى)ص 42،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 17 ط مصر،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 115،الصواعق المحرقۀ (ابن حجر)ص 73 ط الميمنيۀ مصر،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 172،ذخائر العقبى (نور الدين طبرى)ص 77،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 87،210 و 282 ط اسلامبول،مصابيح السنۀ(بغوى)ج 2 ص 276 ط محمد على صبيح مصر،جامع الاصول(ابن اثير)ج 9 ص 474،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 254 ط 2،مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 245،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 29،الفتح الكبير(نبهانى)ج 3 ص 399 و كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 159 ط 1.

و مانند اين حديث حديثى است كه از پيامبر(ص)نقل نموده اند كه:

«براى احدى حلال نيست در اين مسجد جنب شود جز براى من و على (1)».

(31) پيامبر(ص)فرموده است:«انا و هذا-يعنى عليّا-حجّة على امّتى يوم القيامة»(من و اين-يعنى«على»-در رستاخيز بر امّتم«حجّت» هستيم (2).

راستى چگونه«ابو الحسن»همچون پيامبر(ص)«حجّت» مى توانست باشد اگر«وليعهد»او و«صاحب امر»پس از وى نبود؟!

(32) پيامبر(ص)فرمود:بر در بهشت نوشته شده:«لا اله الاّ اللّه محمّد رسول اللّه علىّ اخو رسول اللّه»(خدايى جز خداى يكتا نيست،4.

ص: 181

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)باب 9 ح 13 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 87 و 182 ط اسلامبول.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ح 2632 ط 1،مناقب الامام على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 45 ح 67،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 273 ح 793،794 و 795،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 239 ط اسلامبول،كنوز الحقائق(مناوى)ص 38، الميزان(ذهبى)ج 4 ص 128،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند (احمد بن حنبل)ج 5 ص 34 و الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 254.

1- به پانوشت شمارۀ 119 رجوع كنيد!

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 158 ط 1،شواهد التنزيل (حسكانى حنفى)ج 1 ص 244 ح 300،301 و 304،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 120،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 353 ح 857،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 121،حلية الاولياء (ابو نعيم)ج 3 ص 26،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 19 و 94 ط اسلامبول، منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 35، الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 227 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 236 ح 183 و 184.

3- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 168 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 214 و 312 ط اسلامبول، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 280 ح -804،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 78 ح 116،117 و 147،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 34 ط مصر،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 220،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 107،تفسير (فخر رازى)ج 2 ص 700(در ذيل آيۀ مباهله)،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 212 ح 256،ذخائر العقبى(طبرى)ص 93 و 94،الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 290،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 170 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 214 ط اسلامبول.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 123 ط افست،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 234 ح 739،740،741،742، 743،744،745 و 746،التاريخ الكبير(بخارى)ج 2 ق 1 ص 281 رقم 996 ط 2 تركيه،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 133،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 71 ح 104،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 162 ح 862، ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 92،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى) ص 27 ط مصر،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 339 ط الحيدريه،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 104،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 173،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 74 ط الميمنيۀ مصر،نور الابصار(شبلنجى)ص 73 ط العثمانيه،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 141 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 110،214 و 283 ط اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 110 ح 134 ط 2،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 289 ط 2،مشكاة المصابيح(خطيب تبريزى)ج 3 ص 246،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 46 و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 172 ح 132 و 134.

(36) پيامبر(ص)مى فرمايد:

« سبقت جويان سه نفرند: سبقت گيرنده به سوى موسى«يوشع بن نون»، سبقت گيرنده به سوى عيسى«صاحب ياسين»،و سبقت گيرنده به سوى محمّد«علىّ بن ابى طالب»مى باشد (1)».

(37) پيامبر(ص)فرمود:

«صدّيقين سه نفرند:«حبيب نجّار»،مؤمن آل ياسين كه گفت:«اى قوم!از فرستادگان (خدا)تبعيّت كنيد!»؛«حزقيل»،مؤمن آل فرعون كه گفت:«آيا مردى را مى كشيد كه مى گويد:پروردگار من خدا است؟»؛و«علىّ بن ابى طالب»كه از همۀ آنها برتر و افضل است (2)».0.

ص: 184

1- رجوع كنيد به شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 213 ح 924 و 926، المناقب(خوارزمى حنفى)ص 20،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 74 ط الميمنيۀ مصر،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 102،ذخائر العقبى(طبرى)ص 58،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 284 ط اسلامبول و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30.-پانوشت شمارۀ 62 را نيز ملاحظه كنيد!

2- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)باب 9 فصل 2 ص 74 ح 30 و 31، شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 223 ح 938 و 939،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 79 ح 128 و ج 2 ص 282 ح 805،ذخائر العقبى(طبرى)ص 56،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 124 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 215،المناقب(ابن مغازلى شافعى) ص 245 ح 293 و 294،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 202،ينابيع المودۀ (قندوزى حنفى)ص 126،185،202،233،284 و 315 ط اسلامبول،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 172 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 42 ط الميمنيه و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 147(با سند صحيح)تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 157 ط 1 و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 435.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 140(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6- ص 45 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 11 ص 216 و البداية و النهايۀ(ابن كثير)ج 6 ص 218 ط مصر.

و از«ابن عباس»رسيده كه پيامبر(ص)به«على»فرمود:«به زودى پس از من در مشقّت و ناراحتى خواهى افتاد!عرض كرد:«آيا دينم در آن وقت سالم است؟»فرمود:«آرى دينت سالم است (1)».

(39) (روزى)پيامبر(ص)(در جمع اصحابش)فرمود:«در بين شما كسى است كه بر تأويل قرآن مى جنگد چنانكه من بر تنزيل آن جنگيدم.»افراد گردن كشيدند،«ابو بكر»و«عمر»هم در آن ميان بودند؛«ابو بكر»گفت:آن شخص منم؟ فرمود:نه؛«عمر»پرسيد:منم؟فرمود:نه،بلكه آن كسى است كه كفش را وصله مى كند ،يعنى«على»(على در اين هنگام داشت كفشى را وصله مى زد).«ابو سعيد خدرى»مى گويد:«نزد على آمديم و او را بشارت داديم،سرش را هم بلند نكرد، گويا بارها آن را از رسول خدا(ص)شنيده (2)».8.

ص: 186

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 140 ط افست،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 118، منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 34 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 387 ح 318.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 122(با سند صحيح)و تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،كنز العمال(متقى هندى) ج 6 ص 155 ح 2585 ط 1،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 64،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 183،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 115 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 127 ح 1168، 1170،1171،1175،1177 و 1178.

1- منظور از ناكثين( پيمان شكنان)كسانى هستند كه بيعت خود را با على(ع)شكستند، و به بصره آمده«جنگ جمل»را به راه انداختند؛سركردۀ اين گروه طلحه،زبير و عايشه بودند. و مراد از قاسطين(ستمگران)معاويه و طرفداران او هستند كه بر ضد«امام بر حق» بپاخاستند و«نبرد صفين»را به راه انداختند. و مارقين( خارج شوندگان)همان«خوارج»هستند كه به سرعت،على(ع)را رها كرده و در برابر او به مبارزه برخاستند. -در رابطه با حديث مزبور رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 139،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 168 ح 1205، 1206،1207 و 1208،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 110،122 و 125،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 1 ص 271 و 584،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 6 ص 135 و ج 5 ص 186 و ج 7 ص 238،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 3 ص 245 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 128 ط اسلامبول،نهاية اللغۀ(ابن اثير)ج 4 ص 60،لسان العرب(ابن منظور)ج 3 ص 18 و ج 9 ص 253،تاج العروس(زبيدى)ج 1 ص 651 و ج 5 ص 206،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 169 ط الحيدريه،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 33،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 435،437 و 451،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 98 ح 282 ط 2،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 53 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 150،279،281،282، 283،285 و 332.و در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 3 ص 192 آن را نقل كرده از:تاريخ (ابن كثير)ج 7 ص 306 و الخصائص(سيوطى)ج 2 ص 138.

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ح 2588 ط 1،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 32 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 171 ح 1209.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ط 1،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 36،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 44 و كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 334 ط الحيدريه.

و نيز حديث«ابو رافع»كه پيامبر(ص)فرمود:«پس از من گروهى با «على»مى جنگد،جهاد با آنها به عنوان يك وظيفۀ الهى واجب است و آن كس كه قدرت جهاد با آنها را ندارد،با زبان و آنكه از اين هم عاجز است،بايد با قلب خود با آنها جهاد نمايد (1)».

و همچنين حديث«اخضر انصارى»كه مى گويد:پيامبر(ص) فرمود:«من بر تنزيل قرآن مى جنگم و«على»بر تأويل آن خواهد جنگيد (2)».

(40) پيامبر(ص)فرمود:

«يا علىّ!اخصمك بالنّبوّة فلا نبوّة بعدى،و تخصم النّاس بسبع و لا يحاجّك فيها احد من قريش:انت اوّلهم ايمانا باللّه،و اوفاهم بعهد اللّه،و اقومهم بامر اللّه،و اقسمهم بالسّويّة،و اعدلهم فى الرّعيّة، و ابصرهم بالقضيّة،و اعظمهم عند اللّه مزيّة»

(اى على!امتياز من بر تو به نبوّت است و پس از من ديگر نبوّت و پيامبرى نيست و تو«هفت امتياز»بر مردم دارى:تو نخستين كسى هستى كه به خدا ايمان آورده اى، وفادارتر از همه به عهد خدا،پابرجاتر از همه در اوامر خدا،مراعات كننده ترول

ص: 189

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 155 ط 1 و مجمع الزوائد(هيثمى) ج 9 ص 134.و اين حديث را در ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر)ج 3 ص 123 از المعجم الكبير(طبرانى)ج 1 ورقۀ /51أ مخطوط نقل نموده است.

2- رجوع كنيد به الاصابۀ(ابن حجر عسقلانى)ج 1 ص 25 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 233 ط اسلامبول

تساوى در تقسيم بيت المال،دربارۀ رعيّت از همه عادلتر،در قضاوت بيناتر،و در مزايا نزد پروردگار از همه برترى (1).

و از«ابو سعيد خدرى»رسيده كه پيامبر(ص)فرمود:«اى على!تو «هفت خصلت»دارى كه هيچ كس همتاى تو نيست:تو نخستين مؤمن به خدا، باوفاتر به عهد او،پابرجاتر در امرش،نسبت به رعيّت رئوفتر،مراعات كنندۀ تساوى در تقسيم بيت المال،در قضاوت آگاه تر،و در مزايا از همۀ آنها بزرگترى (2)».

اينها بود«احاديث چهل گانه»كه تعهّد كردم نقل نمايم.امّا غير از اينها «احاديث فراوان»ديگرى است كه مقام،گنجايش استقصاء آن را ندارد، آنها نيز امثال همين«سنن»،متضافر و هماهنگند كه اجتماعشان همه5.

ص: 190

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ط 1،حلية الاولياء(ابو نعيم) ج 1 ص 65-66،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 117 حديث 160،الرياض النضرۀ(طبرى)ج 2 ص 262،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 95،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 173 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 71، الميزان(ذهبى)ج 1 ص 313،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 270 ط الحيدريه، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 315 ط اسلامبول،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 34 و فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 223 ح 174.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ط 1،حلية الاولياء(ابو نعيم اصفهانى)ج 1 ص 66 افست ط السعادة و مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 95.

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 107،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق (ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 63 ح 1108،شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 19 ح 7،8 و 9،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 3 ط الحيدريه،كفاية الطالب (گنجى شافعى)ص 253 ط الحيدريه،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 168،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 80 ط القضاء،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر هيثمى) ص 72 ط الميمنيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 121 و 275 ط اسلامبول، الكامل في التاريخ(ابن اثير)ج 3 ص 399،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 207،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 11،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 135 ط العثمانيه،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 87 و فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 379 ح 309.

2- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 430 ح 933 ط بيروت،شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 39 ح 49 و 53،نور الابصار(شبلنجى شافعى)ص 74 ط العثمانيۀ مصر،تاريخ الخلفاء (سيوطى)ص 171،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 76 ط الميمنيۀ مصر و اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 145 ط العثمانيه.

1- مدارك آن را در پانوشت شمارۀ 88 ملاحظه نماييد!

2- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 76 ط الميمنيۀ مصر،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 1 ص 49 ح 70،71،72،73،74،77 و 82،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 430 ح 932، ذخائر العقبى(طبرى)ص 89،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 140 ط الحيدريه، نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 89،نور الابصار(شبلنجى)ص 74 ط العثمانيۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 126 و 286 ط اسلامبول،تاريخ الخلفاء(سيوطى شافعى)ص 171،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 112،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 145 ط العثمانيه،الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 274 ط 2 و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 38.

نمى توانيم آنها را به هيچ وجه«معتبر»بدانيم گرچه از نظر طرف مخالف ما سخت معتبر هم باشند،مگر نه اين است كه ما نيز رواياتى را كه تنها از طريق خود داريم در ميدان بحث نمى آوريم،و جز به آنچه از طرق مخالفان رسيده استدلال نمى كنيم؟مانند«حديث غدير»و امثال آن.

از همه گذشته،ما رواياتى را كه مخالفان«به تنهايى»آورده اند -و فضائل ديگران را بيان مى كند-بررسى نموديم،نه در آنها معارضه اى با روايات ذكر شده يافتيم،و نه دلالتى بر«خلافت»آنان،و لذا،براى اثبات«خلافت خلفاى ثلاثه»أحدى به آنها استدلال نكرده است.

ص: 193

1- خبر رحلت خويش را داد تا آگاه سازد كه هنگام تبليغ«عهد خداوند»رسيده و هنگام «تعيين خليفۀ»پس از خود شده است.آگاه سازد كه نمى تواند آن را تأخير اندازد،زيرا امكان دارد پيش از آنكه پايه هاى اين مهم را محكم كند-در حالى كه امّتش از تكميل آن بى نياز نيست-اين دعوت را بپذيرد.

2- از اين نظر كه اعلام خلافت برادرش به اين صورت بر كسانى كه مى خواستند خود پيش افتند و بر«حسودان و كينه توزان و اهل نفاق»سنگين بود،پيامبر(ص) مى خواست-پيش از آنكه آن را صريحا اعلام كند-به اين صورت تأليف قلوبشان كند و از بدزبانى و افعال آنها بكاهد،لذا به اين صورت از آنها اعتذار جست و گفت:من مسئولم!تا بدانند او مأمور است و از آن بازخواست خواهد شد و نمى تواند آن را ترك گويد.

1- شايد منظور آن حضرت از«شما هم مسئوليد و بازجوئى خواهيد شد»اشاره به مطلبى است كه از«ابن سعيد»رسيده كه پيامبر(ص)فرمود:اين آيۀ وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ (آنها را در محشر نگاه داريد!كه بايد مورد بازرسى قرار گيرند)تفسير آن اين است:آنها را نگاه داريد كه در مورد«ولايت على»بازپرسى شوند.(در اين رابطه رجوع كنيد به پانوشت شمارۀ 48)بنابراين،منظور پيامبر(ص)از«انّكم مسئولون» (شما همه مسئوليد)تهديد مخالفان«ولايت»و«وصايت»آن حضرت،بوده است.

2- در اين خطبه بينديش!هر كس در آن تدبّر كند و حق تأمل و انديشه در آن را ادا نمايد، مى فهمد كه هدف آن رساندن اين مطلب است كه«ولايت على»از«اصول دين»است- چنانكه«شيعه»مى گويد-زيرا نخست آن حضرت پرسيده:مگر شما شهادت به«لا اله الاّ اللّه»و«محمدا عبده و رسوله»نمى دهيد؟سپس ادامه داده تا اعتراف به اعتقاد به قيامت و زنده شدن مردگان را بگيرد و آنگاه مسئلۀ«ولايت»را مطرح كرده تا اعلام كند كه اين،در حد و هم رديف امورى است كه ذكر شده،بايد به آن اقرار نمائيد.و اين براى هر كسى كه با اسلوب كلام آشنا باشد و منظور سخن را بداند آشكار است.

(در اين هنگام)پيامبر(ص)عرض كرد:«خداوندا گواه باش!»سپس فرمود:«اى مردم!خداوند مولاى من است و من مولاى مؤمنانم و من از خودشان نسبت به آنها«اولى»هستم (1)».

«فمن كنت مولاه فهذا مولاه-يعنى عليّا-اللهمّ!وال من والاه و عاد من عاداه!»«پس هر كه من مولاى اويم اين،يعنى«على»مولاى او است، خداوندا!دوست بدار كسى كه او را دوست مى دارد و دشمن دار كسى كه با او دشمنى مى كند!»

آنگاه فرمود:«اى مردم!من پيش از شما مى روم و شما كنار«حوض كوثر»بر من وارد خواهيد شد،حوضى كه طول آن بيش از فاصلۀ بين«بصرى»(يكى از شهرهاى شام)و«صنعاء»است.در كنار اين حوض به تعداد ستارگان،ظرفهايى از نقره وجود دارد.به هنگامى كه بر من وارد شويد در مورد«ثقلين»از شما پرسش خواهم نمود كه پس از من چگونه با آنها رفتار كرده ايد؟«ثقل اكبر»كتاب خدا است كه يك طرف آن به دست خدا است و طرف ديگرش در اختيار شما،به آن متمسّك شويد!كه نه گمراه مى شويد و نه تغيير و دگرگونى مى پذيريد،و«عترتم،اهل بيتم»؛ خداوند لطيف خبير مرا آگاه ساخته كه اين دو،از هم جدا نخواهند شد تا كنارت.

ص: 197

1- سخن پيامبر(ص)كه«و انا اولى»(من«اولى»هستم)قرينۀ لفظى است كه منظور از مولى،«اولى به تصرف»است.بنابراين،معنى چنين مى شود:خداوند نسبت به من از خودم اولى است و من نسبت به مؤمنان از خودشان اولى هستم،پس آن كس كه من از خودش به او اولى هستم على نسبت به او اولى است.

«حوض كوثر»بر من وارد شوند (1)».

و«حاكم»در«مناقب على(ع)»در كتاب«مستدرك»خود،از«زيد بن ارقم»از دو طريق«صحيح»مطابق شرط بخارى و مسلم نقل كرده:

هنگامى كه رسول خدا(ص)از«حجّة الوداع»بازگشت و در«غدير خم» فرود آمد،فرمان داد تا زير درختان آنجا را جاروب كردند،آنگاه فرمود:

«من دعوت«به جانب حق»شده ام و اجابت نموده ام،و من دو چيز پرارزش در بين شما مى گذارم يكى از اين دو بزرگتر از ديگرى است:«كتاب خدا»و«عترتم»، ببينيد چگونه پس از من با آنها رفتار مى كنيد؟اين دو از هم جدا نخواهند شد تا در كنار«حوض»بر من وارد شوند.»سپس فرمود:«خداوند عزّ و جل مولاى من استل.

ص: 198

1- عين اين لفظ،حديثى است كه طبرانى،ابن جرير،حكيم ترمذى از«زين بن ارقم» نقل كرده اند.ابن حجر و ديگران از طبرانى با همين لفظى كه ملاحظه فرموديد نقل نموده اند و آن را به طور مسلّم،صحيح دانسته اند.به فصل 5 باب اوّل كتاب الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 25 مراجعه فرماييد! و در رابطه با خطبۀ رسول خدا(ص)در روز غدير-به روايت حذيفة بن اسيد غفارى،صحابى جليل القدر-رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر هيثمى مكى شافعى)ص 25 ط الميمنيه(با سند صحيح)،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 164،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 45 ح 545،كنز العمال(متقى هندى)ج 1 ص 168 ح 959 ط 2،نوادر الاصول (حكيم ترمذى شافعى)ص 289 ط 1 مصر(«بدخشى»اين حديث را از همان كتاب در نزل الابرار ص 18 نقل نموده است.)و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 37 ط اسلامبول.

و من مولاى هر مؤمنى هستم.»آنگاه دست«على»را گرفت و فرمود:«من كنت مولاه فهذا وليّه»(هر كس من مولاى او هستم اين،ولىّ او است)

«بار خداوندا!دوست بدار كسى كه او را دوست مى دارد و دشمن بدار كسى را كه با وى دشمنى مى كند!»

وى حديث را با همان طولانيش ذكر كرده (1)،ولى«ذهبى»در «تلخيص مستدرك»دنبالۀ آن را نياورده است!

«حاكم»بار ديگر،آن را در باب ذكر«زيد بن ارقم»در«مستدرك» ذكر نموده و تصريح به«صحّت»آن كرده است.«ذهبى»هم-با آن سرسختيش-در همان كتاب«تلخيص»،به اين«حقيقت»تصريح نموده است.مراجعه فرماييد (2)!

«احمد بن حنبل»از«زيد بن ارقم»آورده كه:با پيامبر(ص)در وادى اى فرود آمديم كه به آن«غدير خم»گفته مى شد،فرمان نماز داد و در آن گرماى سخت،نماز گزارد.براى پيامبر(ص)پارچه اى بر درختى افكندند تا سايه شود،آن حضرت براى ما خطبه خواند،فرمود:«آيا نمى دانيد و آيا شهادت نمى دهيد كه من نسبت به هر مؤمنى از خودش«اولى»هستم؟»2.

ص: 199

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم نيشابورى)ج 3 ص 109.

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 533(با سند صحيح)،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(با سند صحيح)،خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 93 ط الحيدريه،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 93 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 32 ط اسلامبول و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 91 ح 255 ط 2.

گفتند:«بلى»؛فرمود:«پس هر كس من مولاى او هستم«على»مولاى او است.

خداوندا!دوست بدار آن كس كه او را دوست مى دارد و دشمن بدار آن كس كه او را دشمن مى دارد! (1)».

«نسائى»از«زيد بن ارقم»آورده كه وقتى پيامبر(ص)از«حجة الوداع»بازگشت و در«غدير خم»فرود آمد،فرمان داد زير درختان آنجا را جاروب كردند،پس از آن فرمود:«گويا من«به سوى حق»دعوت شده ام و اجابت نموده ام،من در ميان شما دو چيز گرانبها و ارزشمند قرار مى دهم يكى از آن دو بزرگتر است از ديگرى:«كتاب خدا»و«عترتم-اهل بيتم»؛مواظب باشيد پس از من چگونه با آنها رفتار مى كنيد؟آنها از هم جدا نخواهند شد تا كنار«حوض كوثر»بر من وارد شوند.»

سپس فرمود:«خداوند مولاى من،و من ولىّ هر مؤمنى هستم.»آنگاه دست «على»را گرفته و گفت:«هر كس من ولىّ او هستم اين،ولىّ او است.خداوندا! دوست بدار آن كس كه او را دوست مى دارد و دشمن دار آن كس كه وى را دشمن مى دارد !»

«ابو طفيل»مى گويد:به«زيد»گفتم:اين را از رسول خدا(ص) شنيدى؟! (2)پاسخ داد:«زير آن درختان،كسى نبود جز اينكه او را باد!

ص: 200

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 372 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 42 ح 543.

2- از پرسش ابو طفيل بر مى آيد كه وى از اين امّت در شگفت مانده كه با اين جرياناتى كه در مورد غدير نقل مى كنند چگونه على(ع)را كنار زدند؟!گويا وى در اين روايت ترديد داشته،لذا وقتى از زيد مى شنود،مى پرسد كه بداند خودش شنيده است؟لذا مى گويد:«خودت از رسول خدا(ص)شنيدى؟!»همانند شخصى كه جرياناتى را غريب بداند،تعجب كند،شك نمايد؛و زيد پاسخ مى دهد كه با آن همه جمعيت حتى يك نفر پيدا نمى شد مگر اينكه با چشمانش او را مى ديد و با گوشهايش مى شنيد.اين وقت بود كه ابو طفيل متوجه شد«داستان خلافت»همان گونه است كه«كميت»شاعر گفته است: و يوم الدّوح دوح غدير خمّ ابان له الخلافة لو اطيعا و لكنّ الرّجال تبايعوها فلم ار مثلها خطرا مبيعا و لم ار مثل ذاك اليوم يوما و لم ار مثله حقّا اضيعا و روز درخت،درختهاى غدير خم،خلافت را آشكارا بيان كرد اگر اطاعت مى شد ولى افراد،آن را به معامله گذاردند. من هرگز كالاى معامله اى به اين پرارزشى نديده بودم،و روزى را چون آن روز نديدم،و نديدم مثل آن حقى كه اينگونه آشكارا ضايع شود!

1- رجوع كنيد به خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 21 ط التقدم مصر، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 36 ح 534،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 315،المناقب(خوارزمى)ص 93 و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 91. رجوع كنيد به صحيح(مسلم)ج 2 ص 362 ط عيسى الحلبى مصر و ج 7 ص 122 ط محمد على صبيح مصر.

كرده و دنبالۀ آن را بريده است (207)!-آرى،چنين مى كنند!!

«احمد بن حنبل»از«براء بن عازب»از دو طريق نقل نموده كه:ما با پيامبر(ص)بوديم،در«غدير خم»فرود آمديم،ندا داده شد«الصلاة جامعه»،براى پيامبر(ص)جايى زير دو درخت تهيّه شد،نماز ظهر گزارد و دست«على»را گرفت و گفت:«آيا نمى دانيد كه من به مؤمنان از خودشان«اولى»هستم؟»گفتند:«بلى.»آنگاه دست«على»را گرفت و فرمود:«هر كس من مولاى او هستم«على»مولاى او است.بار خدايا!دوست بدار كسى را كه او را دوست مى دارد و دشمن دار كسى كه او را دشمن مى دارد!» پس از آن«عمر»«على(ع)»را ملاقات كرد به او گفت:«گوارا باد بر تو اى فرزند ابو طالب!كه مولاى هر مرد و زن مؤمن شدى (1)».

«نسائى»از«عايشه دختر سعد»نقل نموده كه از پدرم شنيدم مى گفت :در«روز جحفه»پيامبر(ص)در حالى كه دست«على»را گرفته بود،خطبه خواند،حمد خداى گفت و ثنا بر او فرستاده،سپس فرمود: 2

ص: 202

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 281،ذخائر العقبى(طبرى شافعى) ص 67،الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 223،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 24،الحاوى للفتاوى(جلال الدين سيوطى شافعى)ج 1 ص 122 و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 117 ح 335 ط 2

«ايّها الناس!من ولىّ شما هستم.»عرض كردند:«راست گفتى.»پس از آن دست«على»را بلند كرد و گفت:«اين،ولىّ و جانشين من است و دين مرا ادا مى كند و من دوستم با كسى كه او را دوست دارد و دشمنم با كسى كه او را دشمن دارد (1)».

و نيز از«سعد»نقل شده كه با رسول خدا(ص)بوديم،وقتى به«غدير خم»رسيد،توقّف فرمود،آنان كه پيش از او بودند بازگرداند و آنها كه عقب مانده بودند ملحق شدند،هنگامى كه مردم جمع شدند فرمود:«اى مردم!چه كسى ولىّ شما است؟»گفتند:«خدا و رسولش».سپس دست «على(ع)»را گرفت و او را بپا داشت،پس از آن فرمود:«كسى كه خدا و رسولش ولىّ او هستند اين،ولىّ او است،بار خداوندا!دوست بدار كسى كه او را دوست مى دارد و دشمن دار كسى كه او را دشمن مى دارد! (2)»

روايات در اين باره زياد است به طورى كه قابل استقصاء و ضبط نيست 211.اينها نصوص صريحى هستند كه با زبان گويا«ولايتعهدى»0.

ص: 203

1- رجوع كنيد به خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 101 ط الحيدريه و البداية و النهايۀ(ابن كثير)ج 5 ص 212.

2- رجوع كنيد به خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 101 ط الحيدريه،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 70 و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق (ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 53 ح 552.

1- از سرى اشعارى است كه در پاسخ وليد بن عقبة بن ابى معيط گفته-چنانكه محمود رافعى در مقدّمۀ شرح هاشميات ص 8 آورده است.

1- كسانى كه از«اهل سنّت»اعتراف به«تواتر حديث غدير»نموده اند: 1-جلال الدين سيوطى شافعى در«الفوائد المتكاثرة فى الاخبار المتواترة»و در «الازهار المتناثرة فى الاخبار المتواترة».-كلام سيوطى در تواتر حديث غدير را علامۀ مناوى در«التيسير في شرح الجامع الصغير»ج 2 ص 442 و علامه عزيزى در «شرح الجامع الصغير»ج 3 ص 360 آورده اند. 2-ملا على قارى حنفى در«المرقاة شرح المشكاة»ج 5 ص 568. 3-جمال الدين عطاء اللّه بن فضل اللّه شيرازى در كتابش«الاربعين»مخطوط. -رجوع كنيد به«خلاصة عبقات الانوار»(سيد على ميلانى)ج 6 ص 123. 4-مناوى شافعى در كتابش«التيسير فى شرح الجامع الصغير»ج 2 ص 442. 5-ميرزا مخدوم بن مير عبد الباقى در«النواقص على الروافض».-رجوع كنيد به «خلاصة عبقات الانوار»(سيد على ميلانى)ج 6 ص 121. 6-محمد بن اسماعيل يمانى صناعانى در كتاب«الروضة الندية».-رجوع كنيد به «احقاق الحق»(علامۀ نور اللّه تسترى)ج 6 ص 294 و«خلاصة عبقات الانوار»(سيد على ميلانى)ج 6 ص 126. 7-محمد صدر عالم در كتاب«معارج العلى في مناقب المرتضى».-رجوع كنيد به«خلاصة عبقات الانوار»(سيد على ميلانى)ج 6 ص 127. 8-شيخ عبد اللّه شافعى در كتابش«الاربعين». 9-شيخ ضياء الدين مقبلى در كتاب«الابحاث المسددة في الفنون المتعددة». -رجوع كنيد به«خلاصة عبقات الانوار»(سيد على ميلانى)ج 6 ص 125. 10-ابن كثير دمشقى در تاريخش(البداية و النهاية)در شرح حال محمد بن جرير طبرى. 11-ابو عبد اللّه حافظ ذهبى.كلامش در تواتر حديث غدير را ابن كثير در تاريخش ج 5 ص 213-214 نقل نموده است. 12-حافظ ابن جزرى،تواتر حديث غدير را در كتابش«اسنى المطالب فى مناقب على بن ابى طالب»ص 48 ذكر نموده است. 13-شيخ حسام الدين متقى،در كتاب«مختصر قطف الازهار المتناثرة». 14-ثناء اللّه بانى بتى،در كتاب«السيف المسلول».-رجوع كنيد به«عبقات الانوار»ج 6 ص 127. 15-محمد مبين لكهنوى،در«وسيلة النجاة فى فضائل السادات»ص 104. -بقيۀ آنان را در احقاق الحق(قاضى نور اللّه تسترى)ج 2 ص 423،عبقات الانوار (مير حامد حسين موسوى هندى)،و الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ط بيروت ببينيد! حديث غدير را از طرق فراوانى نقل نموده اند: 1-احمد بن حنبل از 40 طريق. 2-ابن جرير طبرى از 72 طريق. 3-جزرى مقرى از 80 طريق. 4-ابن عقدۀ كوفى از 105 طريق. 5-ابو سعيد سجستانى از 120 طريق. 6-ابو بكر جعابى از 125 طريق. 7-محمد اليمنى از 150 طريق-رجوع كنيد به الغدير(علامۀ امينى)ج 1 ص 14. 8-ابو العلاء عطار همدانى از 250 طريق-رجوع كنيد به الغدير(علاّمۀ امينى)،ج 1 ص 158. 9-مسعود سجستانى حديث غدير را با 1300 سند روايت نموده است. 10-شيخ عبد اللّه شافعى در كتابش«المناقب»ص 108 مخطوط گفته است:اين خبر-يعنى«حديث غدير»-از حد تواتر گذشته است و هرگز خبرى يافت نشود كه از طرقى همچون اين طرق نقل شده باشد...-رجوع كنيد به احقاق الحق(تسترى) ج 6 ص 290.

1- در تعداد كسانى كه در«غدير خم»با پيامبر(ص)بوده اند اقوال مختلفى است: 1-گفته شده 90000 نفر 2-بعضى گفته اند 114000 نفر 3-قول سوّم 120000 نفر 4-برخى 124000 نفر را بيان كرده اند و بيش از اين هم قائل دارد... -رجوع كنيد به تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 30،السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 257،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 3 و الغدير(علامۀ امينى)ج 1 ص 9.

جزو خبرهاى«واحد»باشد؟!نه،هرگز،بلكه همچون«روشنى صبح» منتشر مى گردد و دريا و خشكى را فرا مى گيرد وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللّهِ تَحْوِيلاً (هرگز در سنّت خداوند تبديل و تحويل نخواهى يافت).

2-عنايت خداوند به آن

2-«حديث غدير»محلّ«عنايت خداوند بزرگ»بوده زيرا آن را به پيامبرش وحى فرموده و آيه اى از«قرآن»را در مورد آن نازل نموده تا مسلمانان،شب و روز،آن را تلاوت كنند،هم خلوت و هم آشكار،در دعاهاشان و در نمازهايشان،بر بالاى چوبهاى منبر و بر فراز مناره هاى بلند مساجد و معابدشان،آنجا كه مى فرمايد:

يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ (اى پيامبر!آنچه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده برسان!و اگر انجام ندهى،رسالت او را نرسانده اى، و خداوند تو را از(گزند)مردم نگاه مى دارد (1).

ص: 211

1- سورۀ مائده(5)آيۀ 67. -از شواهد اين مطلب اين است كه پيش از نزول اين آيه،نماز برپا مى شده،زكات واجب بوده،روزه تشريع شده بود،حج واجب بوده،حلال و حرام بيان شده، شريعت،منظم و احكام آن مشخص گرديده بود. بنابراين،چه مطلبى غير از«ولايتعهدى»مانده بود كه مستوجب اين همه تأكيد از ناحيۀ خدا بوده،و اصرار بر ابلاغ آن به صورت نوعى تهديد در آمده؟و چه امرى غير از«خلافت»،پيامبر(ص)از فتنه در تبليغ آن وحشت داشته كه نياز به نگاهدارى خداوند از آزار مردم در اداء آن داشته است؟ -در رابطه با نزول اين آيۀ شريفه در«روز غدير»،رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 86 ح 586 ط بيروت،فتح البيان فى مقاصد القرآن(علامه سيد صديق حسن خان)ج 3 ص 89 ط بولاق مصر، شواهد التنزيل(حاكم حسكانى حنفى)ج 1 ص 187 ح 243،244،245،246، 247،248،249 و 250 ط 1 بيروت،اسباب النزول(واحدى نيشابورى)ص 115 ط الحلبى مصر،الدرّ المنثور(سيوطى شافعى)ج 2 ص 298 ط افست بيروت،فتح القدير(شوكانى)ج 2 ص 60 ط 2 الحلبى،تفسير(فخر رازى شافعى)ج 12 ص 50 ط مصر 1375 ه مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 44،الفصول المهمۀ (ابن صباغ مالكى مكى)ص 25 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 120 و 249 ط اسلامبول،الملل و النحل(شهرستانى شافعى)در حاشيۀ الفصل(ابن حزم)ج 1 ص 220 ط مصر و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 158 ح 120 ط 1 بيروت.و در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 214 ط بيروت نقل كرده از:الكشف و البيان(ثعلبى)مخطوط،تفسير(رسعنى موصلى حنبلى)،عمدة القارى فى شرح صحيح البخارى(بدر الدين حنفى)ج 8 ص 584،شرح ديوان امير المؤمنين(ميبدى) ص 415 مخطوط،تفسير(نيشابورى)ج 6 ص 170،تفسير(عبد الوهاب بخارى)در تفسير آيۀ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى ،روح المعانى(آلوسى)ج 2-ص 348،تفسير المنار(محمد عبده)ج 6 ص 463 و... و امّا شيعيان،همه اجماع و اتفاق دارند كه اين آيۀ شريفه در روز 18 ذى حجة در «روز غدير خم»نازل شده و در آن،خداوند رسولش را امر فرموده كه على(ع)را خليفه و امام قرار دهد.-رجوع كنيد به بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 37 ط جديد و غير آن از كتب شيعه.

1- سورۀ مائده(5)آيۀ 3. -رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 75 ح 575،576،577 و 585 ط 1 بيروت،شواهد التنزيل (حسكانى حنفى)ج 1 ص 157 ح 211،212،213،214،215 و 250 ط 1 بيروت،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 19 ح 24،تاريخ بغداد(خطيب بغدادى) ج 8 ص 290 ط السعادۀ مصر،الدر المنثور(سيوطى)ج 2 ص 259 ط 1 مصر،الاتقان (سيوطى)ج 1 ص 31 ط 1360 ه المناقب(خوارزمى حنفى)ص 80 ط الحيدريه، تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 30 ط الحيدريه،تفسير(ابن كثير شافعى)ج 3 ص 281 ط بولاق،مقتل الحسين(خوارزمى حنفى)ج 1 ص 47،ينابيع-المودۀ(قندوزى حنفى)ص 115 ط اسلامبول،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 72،74 و 315 ط 1 بيروت و تاريخ(يعقوبى)ج 2 ص 35 ط الحيدريه.و در الغدير (علاّمۀ امينى)ج 1 ص 230 از:تاريخ ابن كثير(دمشقى)ج 5 ص 210،و در احقاق الحق(تسترى)ج 6 از:الكشف و البيان(ثعلبى)مخطوط،روح المعانى(آلوسى)ج 6 ص 55 ط المنيريه،البداية و النهايۀ(ابن كثير دمشقى)ج 5 ص 213 و ج 7 ص 349 ط قاهره و غير اينها نقل نموده اند. و امّا از طريق شيعه،هيچ بحثى در نزول اين آيۀ شريفه در چنين موقعيّتى نيست. -از باب نمونه رجوع كنيد به بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 37 باب 52 ط جديد.

به به!«اين از فضل خداوند است كه به هر كس بخواهد مى دهد.»

كسى كه به اين«آيات»نظر نمايد،در برابر اين«عنايات خداوند» خضوع خواهد نمود.

3-عنايت رسول خدا(ص)به آن

3-هنگامى كه«عنايت خداوند»اينگونه باشد پس هيچ بعيد نيست كه«عنايت پيامبرش»اين چنين باشد،زيرا همين كه أجلش نزديك گرديد و خبر رحلتش به او داده شد،با فرمان خداوند تصميم گرفت كه در«حجّ اكبر»،در برابر همه،نداى«ولايت على»را بدهد.

نه به«نص يوم الدار»در«روز انذار»در مكّه (1)اكتفا فرمود و نه به «نصوص متوالى»و پى درپى ديگر،كه بعضى از آنها را شنيدى.لذا، پيش از رسيدن موسم حج،به مردم اعلام فرمود كه او در اين سال حج خواهد كرد و اين،«حجّة الوداع»خواهد بود.مردم از همه جا،از هر كوه

ص: 214

1- اين حديث را قبلا آورديم،به آنجا و مدارك آن در پانوشت 91 رجوع كنيد!

و درّه به سوى او آمدند،آن حضرت با صد هزار يا بيشتر...از مدينه خارج شد.پس آنگاه كه در«عرفات»قرار گرفت و مردم در آن«موقف» گرد آمدند،پيامبر(ص)ندا داد:

«علىّ منّى و انا من علىّ و لا يؤدّى عنّى الاّ انا او علىّ» («على»از من است و من از«على»،از طرف من(هيچ مطلبى را)غير از من يا «على»ابلاغ نمى كند (1).

و آن هنگام كه قافله و جمعيّت آن حضرت،بازگشت را آغاز نمود و به وادى«خم»رسيدند و«روح الامين»بر او نازل گشت و«آيۀ تبليغ»را از ناحيۀ«ربّ العالمين»آورد،آن حضرت فرود آمد،بار را انداخت تا عقب ماندگان رسيدند و پيش افتادگان بازگرديدند .پس آنگاه كه همه جمع شدند،نماز واجب را با آنها گزارد.سپس برايشان خطبه خواند و به اعلام نصّ«ولايت على»پرداخت كه گوشه اى از آن را شنيدى و آنچه نشنيدى صحيحتر و صريحتر است،امّا همان را هم كه شنيدى كفايت است.

اين جريان را هر كس در آن روز با پيامبر(ص)بود دانست و پيام آن را براى ديگران متحمّل شد.

همان طور كه گفتيم،اين عدّه به بيش از صد هزار نفر از بلاد مختلفد!

ص: 215

1- اين حديث را نيز قبلا ذكر نموديم،به آنجا و مدارك آن در پانوشت شمارۀ 153 رجوع نماييد!

مى رسيدند (1).اين است كه مى گويى:سنّت خداوند-كه تبديلى در آن راه ندارد-اقتضاى«تواتر»آن را دارد،هرچند هم كه موانعى بر سر راه نقل آن وجود داشته باشد.

4-عنايت امير مؤمنان(ع)

4-علاوه،از ناحيۀ«ائمۀ اهل بيت(ع)»نيز روشهائى به كار گرفته شده كه انتشار و اشاعۀ آن را اقتضا مى كند.كافى است كه به آنچه«أمير مؤمنان(ع)»در ايّام خلافتش براى اعلام آن بپا خاست توجه كنى!در آن هنگام كه مردم را در«رحبه»(يكى از محلّه هاى كوفه)جمع نمود، فرمود:

«سوگند مى دهم آن مسلمانى را كه مطلبى از پيامبر(ص)در روز «غدير خم»شنيده كه بپاخيزد و به آنچه شنيده شهادت دهد!امّا غير از آن كس كه با چشمانش آن حضرت را ديده و با گوشهايش سخن او را شنيده بپا نخيزد!»سى نفر از صحابه بپاخاستند كه 12 نفر آنها از «مجاهدان بدر»بودند،همه شهادت دادند كه پيامبر(ص)دست«على» را گرفت و به مردم فرمود:«آيا مى دانيد كه من نسبت به مؤمنان از

ص: 216

1- احمد زينى دحلان در كتاب خود«السيرة النبوية»در باب«حجة الوداع»مى نويسد: پيامبر(ص)از مدينه با نود هزار نفر،و گفته شده با صد و بيست و چهار هزار نفر خارج شد.بيش از اين تعداد نيز گفته شده است.او اضافه مى كند:اين تعدادى است كه از مدينه همراه وى خارج شدند امّا آن عده اى كه با وى حج نمودند بيش از اين تعدادند. از اينجا روشن مى شود كه تعداد نفرات همراه وى بيش از صد هزار نفر و همه شاهد «حديث غدير»بوده اند.-پانوشت شمارۀ 214 را نيز ملاحظه نماييد!

خودشان«أولى»هستم؟»گفتند:«بلى».پيامبر(ص)فرمود:«من كنت مولاه فهذا علىّ مولاه...»(هر كس من مولاى او هستم«على»مولاى او است، بار خدايا!دوست بدار كسى كه«على»را دوست مى دارد و دشمن دار كسى كه «على»را دشمن دارد (1)!).

و شما خوب مى دانيد كه توطئه و دسته بندى سى نفر صحابى در كذب و دروغ(خصوصا در آن شرايط)از چيزهايى است كه«عقل»آن را نمى پذيرد.بنابراين،حصول«تواتر»به مجرّد شهادت آنها قطعى است و هيچ گونه ترديدى در آن نيست.اين حديث را هر كس كه در «رحبه»بوده از آنها شنيده و به خاطر سپرده است كه بعد از تفرّق و جدايى در اطراف،آن را منتشر ساخته اند،پس به همه جا رسيده است.

توجّه داشته باشيد كه«روز رحبه»در ايّام«خلافت امير مؤمنان(ع)» اتّفاق افتاده،از طرفى مردم در سال 35 هجرى با على(ع)«بيعت» نمودند،از ناحيۀ سوم بايد دانست كه«روز غدير»در«حجّة الوداع» بوده است.

بنابراين،بين اين دو روز(«روز رحبه»و«روز غدير»)حد اقل 25 سال فاصله شده بود و در اين مدّت كه«ربع قرن»مى باشد-در اثر همان).

ص: 217

1- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 7 ح 503 ط بيروت(با تفاوتى اندك).

طولانى بودنش،و جنگها و غارات،و طاعون و وباى كوبنده و نابودكننده اش -اكثر كسانى كه«روز غدير»بوده اند يعنى پيرمردان و كهنسالان،و نيز جوانان پرشور و مجاهد آنها به لقاى خداوند و رسولش شتافته بوده اند،به طورى كه بازماندگان،نسبت به آنها كه از دنيا چشم فرو بسته بودند جز قليلى باقى نبود.بازماندگان نيز پراكنده شده بودند و در جريان«رحبه»غير از مردانى كه در عراق با«امير مؤمنان(ع)»بودند-نه زنان-،كس ديگرى از آنها وجود نداشت.با اين حال،سى نفر صحابى بپاخاستند كه دوازده نفر آنها از كسانى بودند كه در«جنگ بدر»شركت داشتند و به«حديث غدير»طبق شنيده و ديدۀ خود از رسول خدا(ص)شهادت دادند.البتّه بعضى را دشمنى با«امام» از«قيام به شهادت واجب»بازداشت همچون«انس بن مالك»و بعضى ديگر كه گرفتار نفرين امام(ع)شدند (1).6.

ص: 218

1- كسانى كه«حديث غدير»را كتمان نموده و گرفتار نفرين امام(ع)شدند: 1-انس بن مالك.امام على(ع)به او فرمود:چرا تو با اصحاب رسول خدا(ص) برنخاستى كه به آنچه ديده بودى شهادت دهى؟گفت اى امير مؤمنان!عمر زيادى از من گذشته،فراموش كرده ام.على(ع)فرمود:اگر دروغ مى گويى خداوند تو را گرفتار بيمارى برص كند آن چنان كه عمامه ات آن را نپوشاند!هنوز از جا برنخاسته بود كه صورتش مبتلا به برص شد.پس از آن همواره مى گفت:گرفتار نفرين بندۀ صالح خدا شدم. رجوع كنيد به المعارف(ابن قتيبۀ دينورى)ص 194 و 391 و شرح نهج البلاغۀ (ابن ابى الحديد)ج 4 ص 74 و ج 19 ص 217 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل رقم 317. 2-البراء بن عازب،كه كور گشت. -رجوع كنيد به احقاق الحق(تسترى)ج 6 كه نقل نموده از:ارجح المطالب(عبيد اللّه آمر تسرى شافعى)ص 580 ط لاهور،الاربعين(هروى)مخطوط و انساب الاشراف (بلاذرى)ج 1 3-زيد بن ارقم،كه اين نيز كور شد. -رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 23 ح 33،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 4 ص 74 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 337. 4-جرير بن عبد اللّه البجلى،كه پس از نفرين امير المؤمنين(ع)اعرابى شد. -رجوع كنيد به انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 156.

از اخبارى كه از جريان و«مناشدۀ رحبه»رسيده،كافى است آنچه را كه«احمد بن حنبل»از«زيد بن ارقم»در«مسند»از«ابو طفيل»نقل كرده است مطالعه كنى.وى نقل مى كند:«على»مردم را در«رحبه»جمع نمود،سپس فرمود:«خدا را به گواهى مى طلبم و از هر مسلمانى كه «روز غدير»بوده مى خواهم كه برخيزد و آنچه را از پيامبر(ص)شنيده بگويد!سى نفر بپاخاستند-همو گويد«ابو نعيم»نوشته:مردم زيادى برخاستند-و شهادت دادند كه پيامبر(ص)در آن روز،دست«على»را گرفت و به مردم گفت:«آيا مى دانيد كه من نسبت به مؤمنان از خودشان «اولى»هستم؟»گفتند:«بلى،اى رسول خدا!»فرمود:

«من كنت مولاه فهذا مولاه؛اللّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه!».

«أبو طفيل»مى گويد:من از«رحبه»خارج شدم و در قلبم چيزى بود (كه چگونه است اكثر اين امّت به اين حديث عمل نكردند؟!)لذا،«زيد بن ارقم»را ملاقات كردم،به او گفتم:من از«على»شنيدم كه چنين و چنان مى گفت!زيد گفت:اين«حقيقت»جاى انكار ندارد،من هم از پيامبر(ص)شنيدم (1).ت.

ص: 220

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 370(با سند صحيح)ط الميمنيۀ مصر، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 7 ح 503 مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 104،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 56 ط الحيدريه و خصائص(نسائى شافعى)ص 100 ط الحيدريه.و در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 174 از:الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 169،نزل الابرار (بدخشى)ص 20،البداية و النهايۀ(ابن كثير)ج 5 ص 211 و غير آنها نقل شده است.

هنگامى كه شهادت«زيد»و كلام«على(ع)»را به شهادت 30 نفر از صحابه ضميمه كنى مجموع ناقلان 32 نفر خواهند شد.

«احمد بن حنبل»حديث«على(ع)»را در«مسند»از«عبد الرحمن بن ابى ليلى»چنين نقل كرده است:«على»را در«روز رحبه»ديدم كه مردم را سوگند داد و به گواهى طلبيد و مى گفت:«تنها كسى بپاخيزد و شهادت دهد كه خود،پيامبر(ص)را در آن حال ديده باشد!»، «عبد الرحمن»مى گويد:دوازده نفر از كسانى كه در«بدر»شركت داشتند بپاخاستند؛گويا من هم اكنون به آنها مى نگرم،گفتند:ما گواهى مى دهيم«روز غدير خم»از پيامبر(ص)شنيديم مى گفت:«آيا من نسبت به مؤمنان«اولى»از خودشان نيستم؟و همسرانم مادرانشان نيستند؟»گفتيم:«بلى»؛فرمود:«فمن كنت مولاه فعلىّ مولاه؛اللّهمّ! وال من والاه و عاد من عاداه!» (1).

«احمد»از طريق ديگرى در همان«مسند»نقل كرده كه فرمود:

«اللّهمّ!وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من9.

ص: 221

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 199 ح 961(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 11 ح 506،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 151 ح 430 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 69.

خذله!»و گفته است:از آن ميان فقط سه نفر برنخاستند در حالى كه در «غدير خم»حضور داشتند؛«على»بر آنان نفرين فرستاد و گرفتار آن شدند (1).

شما هرگاه«على»و«زيد»را بر دوازده نفر از«اهل بدر»اضافه كنى كسانى كه در«بدر»حاضر بوده اند 14 نفر خواهند شد.كسى كه احاديث وارده در«مناشدۀ رحبه»را تتبّع كند،«حكمت»امير مؤمنان(ع)در نشر و إذاعۀ«حديث غدير»را خواهد يافت.

5-عنايت سيد الشهداء(ع)

5-«سيّد الشهداء ابا عبد اللّه الحسين(ع)»نيز-در عصر«معاويه»- موقفى دارد كه اين«حق»را در آن روشن ساخته،اين موقف همچون موقف امير المؤمنين(ع)در«رحبه»است.وى در«ايّام حج»در «عرفات»مردم را جمع نمود و از جدّ،پدر،مادر،و برادرش ياد نمود.

مردم مانند او فرد بليغ و حكيمى را نديده بودند آن گونه كه گوشها را بردۀ سخن قرار دهد و قلبها و چشمها را در اختيار گيرد.در خطابه اش مباحث لازم را گرد آورد و در اختيار قلبها گذاشت،مطالب مورد نياز را تتبّع و استقصاء نمود،و«حقّ روز غدير»را اداء فرموده و حساب آن را تصفيه نمود و چيزى فرو نگذاشت.اين موقف عظيم اثر خاصى در

ص: 222

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 201 ح 964 ط دار المعارف مصر و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 11 ح 507.

انتشار«حديث غدير»و اشتهار آن داشت (1).

6-عنايت ائمۀ نه گانه(ع)

6-«ائمۀ نه گانه(ع)»كه از فرزندان پربركت «امام حسين(ع)» هستند نيز راههائى براى نشر«حديث غدير»داشتند كه«حكمت»را محسوس به تمام حواس به تو نشان مى دهد.آنها در هر سال«روز هيجدهم ذى الحجّه»را«عيد»اعلام مى كردند و براى تهنيت و تبريك و سرور مى نشستند.در اين روز،آنها به تمام معنى خوش حال بودند.

اين روز را براى تقرّب به خدا،روزه مى داشتند،نماز مى گزاردند و دعا مى خواندند.در اين روز،نيكى و احسان فراوان به شكرانۀ اين«نعمت» كه خدا به آنان مرحمت فرموده،مى نمودند.آرى،اين برنامه به شكرانۀ اين بود كه در چنين روزى«نصّ خلافت امير مؤمنان(ع)»از زبان پيامبر(ص)صادر شده و«عهد امامت»وى آشكارا ابلاغ گرديده است.

آنها در اين روز،صلۀ رحم مى كردند،بر زندگى عيال خود توسعه مى دادند ،برادران را زيارت و ديدن مى نمودند،همسايگان را حفظ نموده و دوستان خود را به اين اعمال امر مى فرمودند.

7-عنايت«شيعه»به آن

7-روى اين اصل است كه«روز 18 ذى الحجّة»هر سال«شيعه»در تمام اعصار و در همۀ آباديها،شهر و روستا«عيد»مى گيرد (2).

ص: 223

1- رجوع كنيد به«كتاب سليم بن قيس هلالى تابعى»متوفاى سال 90 ه ص 206- 209 ط نجف.

2- در رابطه با عيد غدير نزد عترت طاهره و شيعيانشان،رجوع كنيد به تفسير(فرات بن ابراهيم كوفى از قرن سوّم)ص 12 ط الحيدريه،الكافى(ثقة الاسلام كلينى)ج 4 ص 148 ح 1 و ص 149 ح 3 ط جديد تهران،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 44 ط نجف،بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 37 ص 109 باب 52 ح 2،40،46 ،53 و 54 و ج 98 ص 298 باب 4 ح 1 و 6 ط جديد تهران،امالى(شيخ صدوق) ص 111،الخصال(شيخ صدوق)ص 240 و ثواب الاعمال(شيخ صدوق)ص 74. -البته«عيد غدير»اختصاص به«شيعيان اهل البيت»نداشته بلكه اكثر مسلمانان در زمانهاى گذشته«روز غدير»را عيد داشته اند چنانكه در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 267 نقل نموده از:الآثار الباقية في القرون الخاليۀ(بيرونى)ص 334،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 44 ط نجف،وفيات الاعيان(ابن خلكان)ج 1 ص 60 در ترجمۀ المستعلى بن المستنصر و ج 2 ص 223 در ترجمه و شرح حال المستنصر باللّه العبيدى.

«شيعيان»در اين روز براى نماز واجب و نافله،تلاوت قرآن،دعاهاى رسيده به خاطر سپاس خداوند بر اكمال دين و تمام شدن نعمت با «امامت امير مؤمنان(ع)»،به مساجد روى مى آورند،سپس دسته دسته به ديدار و عيد مباركى يكديگر مى روند،صلۀ رحم انجام مى دهند، خوش حال و مسرورند؛با انجام نيكى و ادخال سرور بر خويشاوندان و همسايگان،به خداوند تقرّب مى جويند.آنها هر سال در اين روز به زيارت«مرقد امير مؤمنان(ع)»مى روند،جمعيّت زائر آن حضرت در اين روز در كنار ضريحش از صد هزار كمتر نيست؛از همه جا مى آيند، مى آيند تا خدا را عبادت كنند-همان طور كه ائمۀ آنها در اين روز خداى

ص: 224

را عبادت مى كردند-روزه بگيرند،نماز بگزارند،انابه به سوى خدا برند،و با انجام اعمال نيك و دادن صدقه،به خدا تقرّب جويند.

آنها پراكنده نمى شوند تا در كنار«ضريح مقدّس»او قرار گيرند و در زيارتش مطالبى را كه به عنوان زيارت از بعضى از امامان رسيده القاء كنند.اين عبارات،مشتمل بر شهادت به مواقف بزرگوارانه و سوابق عظيم و بزرگ،رنجهاى آن حضرت در تأسيس قواعد دين،خدمت به سيّد المرسلين،و خصائص و فضائل او از جمله«عهد و وصيّت پيامبر(ص)»به او،و«نصّ روز غدير»مى باشد.اين دأب و رسم«شيعه» در هر سال است.خطباء و سخنوران آنها در هر زمان و در هر آبادى در اين روز،«حديث غدير»را به طور«مسند»و يا«مرسل»مى خوانند، عادت شاعران آنها از قديم و جديد اين است كه در اين روز مدح و ثناى وى را مى سرايند.

بنابراين،راهى براى تشكيك در«تواتر حديث غدير»از طريق «اهل بيت(ع)»و«شيعيان»آنها نيست.زيرا داعى آنها بر حفظ عين الفاظ پيامبر(ص)و عنايت آنها به ضبط و نگهدارى و نشر آن،به آخرين مرحله رسيده است.براى اثبات اين«حقيقت»كافى است شما به«كتب اربعه»و غير آنها از«مسانيد شيعه»در موارد آن مراجعه فرمائى،در مواردى كه اسناد و روايات آنها به طور«مرفوع»و يا«متّصل»آمده است.

كسى كه خوب توجّه كند و موارد آن را ملاحظه نمايد،«تواتر»اين حديث از طرق پرارزش آنها به روشنى برايش«ثابت»مى گردد.

ص: 225

8-«تواتر حديث غدير»از«طريق اهل

سنّت»

8-بلكه ترديدى نيست كه طبق ناموس طبيعت،از«طريق اهل سنّت»نيز اين حديث«متواتر»است (1)آرى طبق ناموسى طبيعى -چنانكه گفتيم:-«تبديلى در خلقت و آفرينش خدا نيست،دينى است استوار امّا اكثر مردم نمى دانند».

نويسندۀ«الفتاوى الحامديه»-با آن سرسختيش-در رسالۀ مختصرش كه به نام«الصلوات الفاخرة في الأحاديث المتواترة» ناميده،تصريح به«تواتر»اين حديث كرده است.«سيوطى»و امثال او از حفّاظ نيز به آن تصريح نموده اند.اين«محمد بن جرير طبرى» نويسندۀ تفسير و تاريخ مشهور،و«احمد بن محمد بن سعيد بن عقده» و«محمد بن احمد بن عثمان ذهبى»هستند كه متصدّى جمع طرق اين حديث شده اند و هر كدام در اين باره كتابى«على حده»تهيّه كرده اند (2).

ص: 226

1- رجوع كنيد به پانوشت شمارۀ 213.

2- دربارۀ«حديث غدير»،شيعيان و اهل سنّت دهها كتاب مستقل نوشته و صحت صدور و تواتر آن را به اثبات رسانده اند.براى آگاهى از ويژگيهاى هر يك از كتب و مؤلّفين آنها رجوع كنيد به الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 152 ط بيروت،عبقات الانوار(مير حامد حسين موسوى هندى)،حديث الغدير،ج 6 ص 56-108 ط قم، كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 60 ط الحيدريه،الفهرست(نجاشى)ص 69 ط بمبئى،المراجعات(علاّمه سيد شرف الدين)پانوشت شمارۀ 641 با تحقيق و تعليق حسين راضى و فى رحاب الغدير(مروّج خراسانى)فصل 11.

«ابن جرير»در كتاب خود،آن را از 75 طريق،و«ابن عقده»در كتابش،آن را از 105 طريق نقل كرده،و«ذهبى»-با آن لجاجتش-تمام طرق آن را صحيح دانسته است.باب 16 كتاب«غاية المرام»89 حديث از«طرق اهل سنّت»در«نصّ غدير»نقل نموده است.

«سيوطى»اين حديث را در كتابش«تاريخ الخلفاء»در شرح حال «على(ع)»از«ترمذى»نقل نموده سپس گفته:«احمد»آن را از«على»، و از«ابو ايوب انصارى»،و از«زيد بن ارقم»،و از«عمر»،و از«ذى مر» نقل كرده است.

وى اضافه كرده:«ابو يعلى»از«ابو هريره»،و«طبرانى»از«ابن عمر»، و از«مالك بن حويرث»،و از«حبشى بن جناده»،و از«جرير»،و از«سعد بن ابى وقاص»،و از«ابو سعيد خدرى»،و از«انس»آن را آورده است.و نيز گفته:«بزار»از«ابن عباس»،و از«عمارة»و از«بريده»نقل نموده است (1).

و از مطالبى كه بر شيوع و انتشار اين حديث دلالت دارد، روايتى است كه«احمد بن حنبل»در«مسند»از«رياح بن حارث»از دو طريق نقل كرده:گروهى به خدمت«على(ع)»آمدند و عرض كردند:د.

ص: 227

1- حديث غدير را 110 نفر از اصحاب(و طبق نقل سيد بن طاووس در«كتاب الطرائف»از ابن عقده در«كتاب الولاية»،116 نفر)،84 نفر از تابعين،و 360 نفر از بزرگان علماى اهل سنّت،در طول 14 قرن،روايت نموده اند،كه مى توانيد شرح حال اينان و رواياتشان را با مدارك فراوان از كتب آنان،در جلد اوّل كتاب گرانسنگ الغدير(علاّمۀ امينى)ملاحظه نماييد.

«السلام عليك يا مولانا!»حضرت پرسيد:شما كيستيد؟گفتند:از مواليان توئيم اى امير مؤمنان!حضرت پرسيد:من چگونه مولاى شمايم با اينكه گروهى از عرب هستيد؟پاسخ دادند:ما«روز غدير خم» از رسول خدا(ص)شنيديم مى فرمود:«من كنت مولاه فانّ هذا مولاه».«رياح»مى گويد:وقتى آنها رفتند،من آنها را تعقيب كردم، پرسيدم اينها كيانند؟گفتند:عدّه اى از انصارند كه«ابو ايّوب انصارى» در بين آنها است (1).

و نيز از مطالبى كه بر«تواتر»آن دلالت دارد حديثى است كه«ابو اسحاق ثعلبى»در تفسير«سورۀ معارج»از تفسير خود به دو«سند معتبر»آورده است:چون رسول خدا(ص)در«روز غدير خم»مردم را جمع نمود،دست«على»را گرفت و فرمود:«من كنت مولاه فعلىّ مولاه»،اين خبر در همه جا پخش گرديد،به«حارث بن نعمان فهرى» نيز رسيد،وى نزد رسول خدا(ص)آمد،از ناقه اش پياده شد و آن را عقال كرد،سپس رو به پيامبر(ص)كرده و گفت:

«اى محمّد!به ما امر نمودى كه شهادت به يگانگى خدا دهيد،داديم؛ت.

ص: 228

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 419،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 33 ط اسلامبول و ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 22 ح 520 و در احقاق الحق(علاّمۀ تسترى)ج 6 ص 326 از مناقب (احمد بن حنبل)مخطوط،البداية و النهايۀ(ابن كثير)ج 5 ص 213 و ج 7 ص 347 ط مصر و ارجح المطالب(عبيد اللّه آمر تسرى حنفى)ص 577 ط لاهور نقل نموده است.

گفتى رسول خدا هستى،از تو پذيرفتيم؛دستور دادى روزى پنج بار نماز بخوانيم،از تو قبول كرديم؛امر به زكات نمودى،قبول كرديم؛امر به روزۀ ماه رمضان كردى،پذيرفتيم؛فرمان حجّ دادى،شنيديم و اطاعت كرديم؛بازهم به همۀ اينها راضى نشدى تا دست پسر عمويت را گرفتى و او را برتر از ما قرار دادى؟!و گفتى:«من كنت مولاه فعلىّ مولاه»؟!اين دستور از پيش خود تو است يا از جانب خدا؟»

پيامبر(ص)فرمود:«سوگند به خدائى كه جز او خدائى نيست!كه اين فرمان از جانب او است».

«حارث»پشت كرد و به جانب مركب سواريش حركت نمود،پشت كرد و مى گفت:«خداوندا!اگر آنچه محمّد مى گويد«حقّ»است،بارانى از سنگهاى آسمانى بر ما ببار و يا عذاب اليمى بر ما فرو فرست!»

هنوز به مركبش نرسيده بود كه خداوند،سنگى فرو فرستاد كه بر فرقش خورد و از دامن بدنش خارج گرديد.آنگاه،خداوند اين آيه را نازل فرمود:

سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ. لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ. مِنَ اللّهِ ذِي الْمَعارِجِ (سائلى درخواست عذابى كرد كه كافران نتوانند آن را دفع كنند اين عذاب را از خداوند بزرگ درخواست نمود.)

اين،عين الفاظ حديث بود.گروهى از«اعلام اهل سنّت»اين حديث را«به طور مسلّم»پذيرفته اند (1).د!

ص: 229

1- رجوع كنيد به نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 93،نور الابصار(شبلنجى)-ص 71 ط العثمانيه،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 30،الفصول المهمۀ (ابن صباغ مالكى)ص 25،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 274 ط اسلامبول و السيرة الحلبيه(برهان الدين حلبى شافعى)ج 3 ص 274 ط البهيۀ مصر.-پانوشت شمارۀ 47 را نيز ملاحظه نماييد!

حق جو

نقل«تأويل حديث غدير»از«اهل سنّت»

و درخواست پاسخ

لفظ«مولى»در قرآن كريم در معانى متعدّد استفاده شده:

گاهى به معنى«اولى»مى باشد،چنانكه در اين آيه،خطاب به كفّار آمده: مَأْواكُمُ النّارُ هِيَ مَوْلاكُمْ (جايگاه شما آتش است و آن«اولى»به شما است (1).

و گاهى به معنى«ناصر و ياور»،همانند اين آيه از كتاب خدا:

ذلِكَ بِأَنَّ اللّهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ أَنَّ الْكافِرِينَ لا مَوْلى لَهُمْ (اين،بدان جهت است كه خداوند ناصر و ياور كسانى است كه ايمان آورده اند و كافران مولى و ياورى ندارند (2).

ص: 230

1- سورۀ حديد(57)آيۀ 15.

2- سورۀ محمد(ص)(47)آيۀ 11.

و گاهى به معنى«وارث»آمده،چنانكه مى خوانيم: وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَوالِيَ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ (براى هر كس وارثانى قرار داديم، كه آنچه پدر و مادر و نزديكان واگذارده اند به ارث برند (1).كه«موالى»به معنى«ورثه»است.

و چنانكه از قول«زكريّا»در قرآن آمده: وَ إِنِّي خِفْتُ الْمَوالِيَ مِنْ وَرائِي (من از وارثان پس از خود مى ترسم (2).

و به معنى«صديق»هم آمده،چنانكه آمده است: يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً (روزى كه دوست و صديق به هيچ وجه به درد دوست و صديقش نمى خورد (3).

البتّة لفظ«ولىّ»به معنى«اولى به تصرّف»مى آيد،چنانكه مى گوييم:

«فلان ولىّ القاصر»(فلانى سرپرست قاصر است.)و به معنى«ناصر» (ياور)،و«محبوب»(دوست)هم آمده است.

«اهل سنّت»گفته اند:شايد منظور پيامبر(ص)از آن«جمله (4)» اين باشد:«من كنت ناصره أو صديقه او حبيبه فانّ عليّا كذلك»(كسى كه من ناصر،يا صديق،و يا حبيب و دوست او هستم«على»نيز چنين است)،پاسخ آن چيست؟لطفا بيان فرماييد!ن.

ص: 231

1- سورۀ نساء(4)آيۀ 33.

2- سورۀ مريم(19)آيۀ 5.

3- سورۀ دخان(44)آيۀ 41.

4- يعنى جملۀ«من كنت مولاه فعلىّ مولاه»يا«من كنت وليّه فهذا وليّه»و امثال آن.

حق شناس

1-«تأويل حديث غدير»امكان ندارد.

1-من مى دانم كه قلب شما به آنچه نقل كرديد مطمئن و راضى نيست و جان و روح شما به آن اعتماد و تمايل ندارد،چرا كه شما ارزش و اندازۀ رسول خدا(ص)را مى دانيد،هم حكمت بالغۀ آن حضرت،هم عصمتش،و هم ختميّت نبوّتش؛هم مى دانيد كه او سيّد و سرور حكماء و خاتم انبياء است.

و هم مى دانيد كه: ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْيٌ يُوحى عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى .(او از روى هوا و هوس سخن نمى گويد،تنها چيزى مى گويد كه به او«وحى»شده،فردى نيرومند او را تعليم داده است (1).

بنابراين،اگر فلاسفۀ بيگانه،از شما در مورد«جريان روز غدير» بپرسند:

چرا پيامبر شما هزاران نفر را در آن روز از حركت بازداشت ؟! و چرا آنها را در آن گرماى سخت در يك جا گرد آورد؟!و به چه

ص: 232

1- سورۀ نجم(53)آيات 3-5.

خاطر فرمان داد آنها كه پيشاپيش از آنجا گذشته بودند بازگردند و صبر كرد تا آنها كه عقب مانده بودند ملحق شوند؟!براى چه آنها را در آن صحراى بدون آب و گياه فرود آورد؟!سپس از جانب خداوند در آن مكانى كه محلّ تفرّق و جدايى بود«خطبه»خواند تا حاضران به غايبان اطّلاع دهند؟!

و چه اقتضائى داشت كه در آغاز سخنش از مرگ خويش خبر دهد كه«به زودى ممكن است رسول پروردگارم به سراغ من بيايد و من اجابت كنم،من مسئولم و شما نيز مسئول و مورد بازخواست واقع خواهيد شد»؟!

راستى!راجع به تبليغ كدام«حكم»،پيامبر(ص)مورد بازپرسى قرار مى گرفت؟!و امّت راجع به اطاعت از كدام«وظيفه»،بازجوئى مى شدند؟!

و چرا از آنها پرسيد:«آيا شما شهادت به يگانگى خداوند نمى دهيد؟ و شهادت نمى دهيد كه محمّد بنده و رسول او است؟و اينكه بهشت حق است و آتش حق،مرگ حق است و زنده شدن پس از مرگ حق،و اينكه قيامت خواهد آمد و ترديدى در آن نيست،و خداوند تمام كسانى كه در قبرها هستند زنده مى كند؟»و همه گفتند«بلى،شهادت مى دهيم» راستى!چرا اينگونه رفتار نمود؟!

و از چه جهت پس از اين پرسشها فورا دست«على»را گرفت و بلند كرد به طورى كه سفيدى زير بغلش پيدا شد،آنگاه فرمود:«ايّها النّاس!

ص: 233

خداوند مولاى من است و من مولاى مؤمنانم»؟

و چرا كلمۀ«مولاى مؤمنانم»را به اين صورت تفسير كرد كه:«من از خودشان به آنها اولى هستم»؟و براى چه پس از اين تفسير گفت:«فمن كنت مولاه فهذا مولاه»و يا گفت:«من كنت وليّه فهذا وليّه،اللّهمّ!وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله!»؟

چرا او را به اين دعاهايى كه لايق غير از«ائمّه و پيشوايان حقّ»نيست و براى غير از«خلفاى راستين صحيح»نمى باشد،اختصاص داد؟!

روى چه اصلى پيش از سخنش از آنها گواهى گرفت كه:«مگر من اولى به شما از خودتان نيستم؟»و پاسخ دادند:بلى،آنگاه فرمود:«من كنت مولاه فعلىّ مولاه»و يا:«من كنت وليّه فعلىّ وليّه»؟!

و بر چه اساس«عترت»و خاندانش را هم رديف و هم وزن«كتاب خدا»قرار داد؟و آنها را«پيشوا و مقتداى خردمندان»تا روز حساب قرار داد؟!راستى!اين همه اهتمام از«پيامبر حكيم»،در اين باره،براى چه بود؟!

و آن كار مهمّى كه نياز به اين همه مقدّمات داشت،كدام است؟! هدف او از اين همه تلاش و بوجود آوردن چنين محشرى چه بود؟! چه فرمانى بود كه خداوند دستور ابلاغش را به اين صورت صادر كرده بود: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ (240).

ص: 234

كه اگر نرساند رسالت او را نرسانده؟!

اين چه مهمّى بود كه خداوند اين قدر تأكيد روى آن نموده كه تهييج و تحريص بر تبليغ آن شبيه تهديد است؟!

و اين چه وظيفه اى بوده كه پيامبر از تبليغ آن خوف و ترس«فتنه»را داشته است و نياز به نگهدارى مخصوصا از جانب خدا از آزار«منافقان» براى بيان آن؟!

راستى!اگر فلاسفۀ بيگانه از شما اين پرسشها را بكنند،پاسخ خواهيد داد:خداوند عزّ و جلّ و رسولش منظورشان بيان نصرت و يارى «على»از مسلمانان و صداقت و دوستى وى نسبت به آنان بود و بس؟!همين؟!

باور نمى كنم شما به اين پاسخ و جواب راضى باشيد،و خيال نمى كنم مضمون آن را بر«خداوند بزرگ و ربّ الارباب»و بر«سيّد حكماء و خاتم پيامبران»جايز بشماريد.شما بالاتر از آنيد كه جايز بشماريد پيامبر(ص)تمام همّش و سراسر عزمش را مصرف بيان چيزى كند كه نياز به بيان ندارد،و توضيح جريانى را بدهد كه به حكم«وجدان» و شاهد عينى واضح است.بدون شك،شما پيامبر(ص)را منزّه از آن مى دانيد كه افعال و اقوالش مورد ايراد«عقلاء»قرار گيرد،و يا«فلاسفهد!

ص: 235

1- به پانوشت شمارۀ 216 رجوع نماييد!

و حكماء»وى را مورد انتقاد قرار دهند.بلكه ترديدى نيست،كه شما وزن گفتار و كردار حكيمانه و«عصمت»آن حضرت از خطا و اشتباه را مى دانيد.

خداوند بزرگ هم فرموده است: إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ

(آن سخن رسولى كريم است،رسولى نيرومند كه نزد صاحب عرش موقعيّت خاصّى دارد،مطاع است و امين،صاحب شما«پيامبرتان»مجنون نيست (1).

آيا با اين وصف،مى توان او را متّهم به«توضيح واضحات»و بيان چيزهايى كه در حكم«بديهيّات»است نمود؟!كه براى توضيحى واضح به چيدن مقدّماتى اجنبى و بيگانه اقدام مى كند؟!مقدّماتى كه هيچ ربط و دخالتى به اصل مطلب ندارد!!

«تعالى اللّه عن ذلك و رسوله علوّا كبيرا».

و شما-كه خداوند«حق»را به وسيله ات يارى كند-مى دانيد،آنچه مناسب مقام پيامبر در آن صحراى گرم است،و لايق گفتار و كردارش در «روز غدير»مى باشد،همان تبليغ و رساندن«عهد خدا»و«تعيين قائم مقام»پس از خويش مى باشد.«قرائن لفظيّه و عقليّه»نيز موجب«قطع جازم و ثابت»است كه پيامبر(ص)در آن روز،جز تعيين«ولايتعهدى على و قائم مقام بودن وى»منظورى نداشته است.2.

ص: 236

1- سورۀ تكوير(81)آيات 19-22.

بنابراين،اين حديث با قرائن محفوف به آن،«نصّ جلى»بر «خلافت على»است و قابل تأويل نيست.و هيچ راهى براى انصراف آن از اين معنى وجود ندارد.و اين واضح است لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ .

و از لفظ«حديث غدير»غير از آنچه ما گفتيم«تبادر»به ذهن نمى كند (1).حال،سبب بيان آن هرچه مى خواهد باشد،چه اينكه «الفاظ»حمل بر آن«معنى»مى شود كه به ذهن«تبادر»مى كند،و به سبب و انگيزۀ آن توجّهى نمى شود.(دقّت كنيد!)

و امّا ذكر«اهل بيت پيامبر»در«حديث غدير»از مؤيّدات معنايى است كه ما گفتيم.چه اينكه آنها را«قرين و همسنگ قرآن»قرار داده و آنها را«مقتداى افراد عاقل»شمرده است و فرموده:

«انّى تارك فيكم ما ان تمسّكتم به لن تضلّوا:كتاب اللّه و عترتى اهل بيتى»(من در ميان شما چيزى به وديعه گذاردم كه اگر به آن تمسك جوئيد هرگز گمراه نگرديد:«كتاب خدا»،و«عترتم-اهل بيتم» (2).

آن حضرت چنين كرد تا«امّت»بداند كه پس از وى،مرجعى جز «اين دو»نيست و تكيه گاهى جز«اين دو»نمى توانند داشته باشند.و در «وجوب تبعيّت از امامان عترت پاك»همين بس كه آنها را«قرين كتابد!

ص: 237

1- خصوصا با«قرائن عقلى و نقلى»كه به آن اشاره شد.

2- به پانوشتهاى 2،3 و 4 رجوع نماييد!

خدا»قرار داده كه از هيچ جهت،باطل در آن راه ندارد؛پس همان گونه كه جايز نيست به كتابى رجوع كنيم كه حكمش مخالف«كتاب خدا»باشد، جايز نيست به امام و پيشوائى مراجعه كنيم كه حكمش مخالف حكم «امامان عترت»باشد (1).

و اين سخن پيامبر(ص)«فانّهما لن ينقضيا»يا«لن يفترقا حتّى يردا علىّ الحوض»(«اين دو»،از هم جدا نخواهند شد تا كنار«حوض كوثر»بر من وارد شوند (2)دليل اين است كه زمين،پس از رسول خدا(ص)،از «امام و پيشوائى كه عدل و همسنگ قرآن باشد»خالى نخواهد شد.

كسى كه در اين حديث تدبّر كند،مى يابد كه از آن،«انحصار خلافت در ائمّۀ عترت»استفاده مى شود.

مؤيّد اين گفته،حديثى است كه«احمد بن حنبل»در«مسند»از«زيد بن ثابت»،از رسول خدا(ص)نقل نموده است:

«إنّى تارك فيكم خليفتين:كتاب اللّه حبل ممدود من السّماء الى الارض و عترتى اهل بيتى فانّهما لن يفترقا حتّى يردا علىّ الحوض» (من«دو خليفه»در بين شما قرار مى دهم:«كتاب خدا»كه همچون ريسمانى از آسمان به سوى زمين كشيده شده و«عترتم-اهل بيتم»،و آنها از هم جدا نخواهندد!

ص: 238

1- و اين به حكم«حديث ثقلين»و امر به تمسّك به«آن دو»است.-پانوشتهاى 2،3 و 4 را ملاحظه نماييد!

2- به پانوشتهاى 3 و 4 مراجعه كنيد!

شد تا در كنار«حوض»بر من وارد گردند (1).

و اين خود،نصّ بر«خلافت امامان عترت(ع)»است.و شما مى دانيد كه نصّ بر«وجوب متابعت عترت»،نصّ بر«وجوب متابعت از على(ع)»است،زيرا وى«سيّد عترت»،و پيشواى آنان-بدون چون و چرا-است.

از اين جهت،«حديث غدير»و امثال آن مشتمل بر نصّ بر «على(ع)»است،گاهى از اين جهت كه او«امام عترت»است كه از ناحيۀ خدا و رسول(ص)«به منزلۀ كتاب»مى باشند و گاهى از نظر شخصيّت عظيم خودش و اينكه او«ولىّ»هر كسى است كه رسول خدا(ص) «ولىّ»او است.

2-اشاره به«نص وراثت»

2-اضافه بر تمام ادلّۀ قاطعى كه ذكر شد،«نصّ وراثت»شما را در اين مهم،كافى است؛زيرا آن به تنهائى حجّت بالغه اى است.

ص: 239

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 122،182 و 189 ط الميمنيۀ مصر، الدرّ المنثور(سيوطى شافعى)ج 2 ص 60،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 38 ط اسلامبول و مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 162.-بقيۀ مدارك را در پانوشت شمارۀ 4 ملاحظه نماييد!

حق جو

1-پذيرفتن«مفاد حديث غدير»و عدم

امكان تأويل آن

1-من،تاكنون از شما نرم لهجه تر،و از نظر اقامۀ دليل نيرومندتر نيافته ام.با آن قرائنى كه اشاره كرديد،«حقّ»آشكار و پردۀ شك از چهرۀ يقين برداشته شد.براى ما هيچ شكّى باقى نمانده كه مراد از«ولىّ» و«مولى»در«حديث غدير»تنها«اولى به تصرّف»است.و اگر مراد «ناصر»و يا نحو آن بود،«سائل»سؤال فرود آمدن عذاب را نمى كرد.

روى اين اصل،نظر و اعتقاد شما در معنى«مولى»و در مفاد«حديث غدير»ثابت و مسلّم است و تأويل آن امكان ندارد.

2-درخواست«حديث وراثت»از«طريق

اهل سنّت»

2-اكنون از شما مى خواهيم كه«حديث وراثت»را از طريق اهل سنّت بر ما بخوانيد!تا در آن تدبّر و انديشه كنيم.

ص: 240

حق شناس

«على»،وارث پيامبر(ص)

در اينكه رسول خدا(ص)«علم»و«حكمت»را براى«على(ع)»به ارث گذاشت ترديدى نيست،همان چيزى كه انبياء براى اوصياى خود به جاى گذاشتند.به همين جهت پيامبر(ص)فرمود:«انا مدينة العلم و علىّ بابها فمن اراد العلم فليأت الباب».

(من شهر علمم و«على»در آن است،كسى كه مى خواهد وارد اين شهر شود بايد از در آن وارد گردد (1).

و نيز پيامبر(ص)فرمود:«من خانۀ حكمتم و«على»در آن است. (2)» و نيز فرموده است:«على،باب علم من،و پس از من بيان كنندۀ آنچه بر رسالت آن بر امتم مأمورم خواهد بود،دوستى با او ايمان و دشمنى با وى نفاق است (3).»

و نيز آن حضرت-طبق حديث«زيد بن اوفى»-به«على(ع)»فرمود:

ص: 241

1- به پانوشت شمارۀ 146 رجوع كنيد!

2- به پانوشت شمارۀ 147 مراجعه نماييد!

3- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 156 ط 1 و كشف الخفاء(...)ج 1 ص 204.-پانوشت شمارۀ 148 را نيز ملاحظه نماييد!

«تو برادر و وارث من هستى.»پرسيد:«چه چيز از تو به ارث مى برم؟»پاسخ فرمود:«آنچه پيامبران پيش از من به ارث گذاردند. (1)»

و در حديث«بريده»تصريح فرموده كه وارث او«على بن ابى طالب»است (2).

«حديث دار»در«يوم الانذار»نيز تو را كفايت مى كند (3)«على(ع)»-در زمان حيات رسول خدا(ص)-مى فرمود:«به خدا سوگند!من برادر،ولىّ،پسر عم،و وارث علم رسول خدايم،پس چه كسى از من به او سزاوارتر است (4)؟!»روزى از على(ع)پرسيده شد:چگونه از پسر عمويت ارث بردى از عمويت نه؟پاسخ داد:«رسول خدا(ص)5.

ص: 242

1- رجوع كنيد به الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 234 ط 2.-بقيۀ مدارك در پانوشت شمارۀ 110 ملاحظه نماييد!

2- به پانوشت شمارۀ 262 رجوع كنيد!

3- اين حديث را قبلا نقل نموديم،به آنجا و مدارك آن در پانوشت شمارۀ 91 مراجعه نمائيد!

4- رجوع كنيد به خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 18 ط مصر،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 21 ط مصر،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 97،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 134(و آن را صحيح دانسته)،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى شافعى)ص 100،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 188 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 300،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 3 ص 255 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 224 ح 175.

فرزندان و نوادگان«عبد المطّلب»را جمع كرد كه خود،گروهى بودند، هر كدام مشغول خوردن غذائى بودند كه برايشان فراهم شده بود، خوردند تا سير شدند ولى غذا همچنان باقى بود،گويا دست نخورده بود.در اين موقع،آن حضرت(ص)فرمود:«اى فرزندان عبد المطّلب!من به سوى شما خصوصا و به سوى مردم عموما مبعوث شده ام،كداميك از شما حاضر است با من«بيعت»كند كه برادر،صاحب،و وارث من باشد؟»

هيچ كس بلند نشد،من برخاستم در حالى كه خردسال تر از همه بودم.به من فرمود:بنشين!(من نشستم.)سه بار سخنش را تكرار فرمود،در هر بار من بپا خاستم ولى فرمود:بنشين!دفعۀ سوّم دستش را به دستهاى من زد(و مرا به اين عنوان پذيرفت).لذا،من از پسر عمويم ارث بردم امّا از عمويم نه (1)».

از«قثم بن عباس»-آن طور كه«حاكم»در«مستدرك»و«ذهبى»در «تلخيص»آورده و جزم به«صحّت»آن پيدا كرده اند-پرسيده شد:

چگونه«على»از رسول خدا(ص)ارث برده نه شما؟پاسخ داد:«زيرا اوت.

ص: 243

1- رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 2 ص 321،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى) ص 18 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 212 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 206 ط الحيدريه و مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 352 ح 1371(با سند صحيح)ط دار المعارف.و در منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 42 ط الميمنيۀ مصر و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 154 ح 453 ط 2 حيدرآباد نقل به معنى است.

نخستين كسى بود كه از ميان ما به او ملحق شد و محكمترين فرد ما در اتّصال و همراهى با وى بود (1)».

مردم به خوبى مى دانستند كه«تنها وارث رسول خدا(ص) على(ع)است»نه عمويش«عباس»و نه ديگرى از«بنى هاشم»؛از اين «حقيقت»بدون اينكه شكّى در آن داشته باشند آگاه بودند،امّا از علّت اين«انحصار وراثت»كه«على(ع)»-پسر عمويش-آرى،امّا«عباس»- كه عموى او بود-نه،پسر عموهاى ديگرش نه،سائر خويشاوندانش نه،از اين علّت آگاهى نداشتند و به آن جاهل بودند؛لذا،گاهى علّت اين «انحصار»را از«على(ع)»و گاهى از«قثم»مى پرسيدند كه پاسخ آنها را شنيدى.و اين آخرين مدركى بود كه سؤال كنندگان،به آن دست يافتند، وگرنه پاسخ واقعى اين است كه:

«خداوند بزرگ به اهل زمين توجّهى فرمود و از ميان آنها«محمّد»را برگزيد و او را پيامبرش قرار داد،سپس بار دوم توجّه فرمود و«على»را انتخاب نمود و به پيامبرش وحى كرد كه او را«وارث»و«وصىّ»خود بگيرد.» (2)

«حاكم»در«مستدرك»پس از آنكه از«قثم»مطلب مذكور را نقلد!

ص: 244

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 125 ط حيدرآباد،تلخيص المستدرك (ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)ج 3 ص 125(و آن را صحيح دانسته)،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 42 ط الميمنيۀ مصر و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 125 ح 362 ط 2.

2- به پانوشت شمارۀ 265 رجوع نماييد!

نموده،مى گويد:«قاضى القضاة ابو الحسن محمّد بن صالح هاشمى» برايم نقل نموده كه«ابو عمر قاضى»گفت:«اسماعيل بن اسحاق قاضى» هنگامى كه گفتۀ«قثم بن عباس»را برايش نقل نمودند،گفت:«وارث»يا به واسطۀ«نسب»و خويشاوندى ارث مى برد و يا به«ولاء»،و هيچ اختلافى بين اهل علم نيست كه پسر عمو در صورت بودن عمو ارث نمى برد.(اضافه مى كند كه:)طبق اين«اجماع»،ظاهر مى شود كه(على علم را از پيامبر ارث برده،امّا آنها نه (1)».

اخبار در اين باره«متواتر»است (2)،خصوصا از ناحيۀ«عترت پاك پيامبر(ص) (3)»و براى ما همان نصوص روشن«وصايت»كافى است.ه.

ص: 245

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 125. و در اين رابطه كه على(عليه السلام)وارث پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم)است،رجوع نماييد به:كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 261 ح 309 ط 1، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 89 ح 141 و 148 ط بيروت،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 53 و 114 ط اسلامبول، فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 19 ط اسلاميه، الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 234 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 315.-به پانوشت شماره 262 نيز مراجعه كنيد!

2- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 125. و در اين رابطه كه على(عليه السلام)وارث پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم)است،رجوع نماييد به:كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 261 ح 309 ط 1، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 89 ح 141 و 148 ط بيروت،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 53 و 114 ط اسلامبول، فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 19 ط اسلاميه، الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 234 ط 2 و فرائد السمطين(حموينى) ج 1 ص 315.-به پانوشت شماره 262 نيز مراجعه كنيد!

3- رجوع كنيد به الكافى(ثقة الاسلام كلينى)ج 1 ص 234 ح 3،7،8 و 9 و ص 279 ح 1 ط جديد تهران،بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 22 ص 456 ح 30 و 31 ط جديد تهران،علل الشرايع(شيخ صدوق)ص 196 باب 133 ح 1 و 2 و ص 469 ح 30-ط الحيدريه و امالى(شيخ الصدوق)ص 13،34،110،162،272،295،309، 326،329،427،521 و 589 ط الحيدريه.

1- رجوع كنيد به بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 22 باب 1 ص 459 و ج 38 باب 56 ط جديد تهران،امالى(شيخ صدوق)ط الحيدريه.و غير از آنها از كتب مربوطۀ شيعه.

2- به پانوشت شمارۀ 91 مراجعه نماييد؟

«سلمان فارسى»نقل نموده كه رسول خدا(ص)فرمود:وصىّ من، مركز اسرارم،و بهترين فردى كه پس از خود باقى مى گذارم كه وعده هايم را منجز مى سازد و دينم را اداء مى نمايد علىّ بن ابى طالب است. (1)

اين،صريح است در اينكه او«وصىّ پيامبر»است و صريح در اين است كه او«برترين مردم»پس از وى مى باشد.و لازمۀ اين مطلب،كه او «خليفه»است و اطاعت از وى واجب باشد،بر عاقلان پوشيده نيست.

«حافظ ابو نعيم»در«حلية الاولياء»از«انس»آورده كه پيامبر(ص)به من فرمود:«اى انس!نخستين كسى كه بر تو از اين در وارد مى شود،امام پرهيزكاران،سيّد مسلمانان،يعسوب دين،«خاتم اوصياء»و رهبر نورانيان است.»، «انس»مى گويد:«على»وارد شد،رسول خدا(ص)برخاست و با او-در حالى كه بشارتش مى داد-معانقه نمود،و به او فرمود:«تو دين مرا اداء مى كنى ،صداى مرا به مردم مى رسانى و آنچه را كه پس از من مورد اختلافشان هستة.

ص: 248

1- رجوع كنيد به مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 113 ط القدسى،كنز العمال (متقى هندى)ج 6 ص 154 ح 2570 ط 1 و منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 32 ط الميمنية.

1- رجوع كنيد به حلية الاولياء(ابو نعيم)ج 1 ص 63،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 169 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المناقب(خوارزمى حنفى) ص 42،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 487 ح 1005،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 212 ط الحيدريه،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 1 ص 64،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ص 21 ط تهران و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 313 ط اسلامبول.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 153 ح 2541،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 31،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 296 ط الحيدريه،البيان فى اخبار صاحب الزمان(گنجى شافعى)همراه با كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 502 ط الحيدريه،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 8 ص 253،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 281،مناقب على بن أبي طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 101 ح 144 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 81 ط اسلامبول.

و بنگر!كه چگونه«اختيار وصىّ بر همان روش و نسق اختيار نبى است.»

و نگاه كن!كه چگونه خداوند به نبيّش وحى فرمود كه دخترش را به همسرى او،و وى را«وصىّ»خود انتخاب نمايد.

و توجّه كن!آيا خلفاى انبياء پيشين غير از اوصياء آنها بوده اند؟! بنابراين،آيا جايز است«كسى را كه خدا انتخاب كرده و وصىّ بزرگترين پيامبرانش گردانيده»عقب زده و ديگرى را بر او مقدّم داريم؟!

و آيا صلاحيّت دارد شخص ديگرى«ولىّ»و سرپرست چنين فردى باشد؟!و او را تحت فرمان و از رعاياى خود به شمار آورد؟!

آيا عقلا ممكن است اطاعت زمامدارى را بر«كسى كه خدا و پيامبرش او را برگزيده اند»واجب بشماريم؟!.

چگونه ممكن است خدا و رسولش كسى را انتخاب نمايند امّا ما ديگرى را برگزينيم؟!در حالى كه قرآن مى گويد:

وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِيناً .

(هيچ مرد با ايمانى و هيچ زن با ايمانى،هنگامى كه خدا و رسولش حكمى دهند، حق ندارد اختيارى در كار خويش داشته باشد.و هر كس از فرمان خدا و پيامبرش سرپيچى كند،گرفتار گمراهى آشكارى شده است (1).6.

ص: 250

1- سورۀ احزاب(33)آيۀ 36.

حق جو

نقل دليل منكران«وصايت»

«اهل سنّت»،«وصايت»را انكار مى كنند و مى گويند:«بخارى»در صحيح خود،آورده كه:در نزد«عايشه»اين سخن به ميان آمد كه «پيامبر(ص)على را وصىّ خود قرار داد»،«عايشه»پرسيد:«چه كسى اين حرف را زده؟پيامبر هنگام مرگ به سينه ام تكيه داده بود،طشتى خواست،بدنش سست شد و از دنيا رفت،من متوجّه اين معنى نشدم، پس چگونه على را وصى خود قرار داد؟ (1)».

«عايشه»مى گفت:«پيامبر روى سينه ام و در آغوشم از دنيا رفت (2)»،«به سينه ام تكيه داده بود كه از دنيا رفت»، (3)«فرشتۀ قبض روح بر او نازل گرديد در حالى كه سرش روى زانويم بود»(!) (4).

ص: 251

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 4 ص 3 و ج 6 ص 18 ط مطابع الشعب و صحيح (مسلم)ج 2 ص 15 ط الحلبى مصر.

2- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 6 ص 14 ط مطابع الشعب.

3- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 6 ص 16 ط مطابع الشعب.

4- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 6 ص 18 ط مطابع الشعب.

1- رجوع كنيد به صحيح(مسلم)ج 2 ص 15 ط الحلبى مصر.

2- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 4 ص 3 مطابع الشعب(كتاب الوصايا).

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 247،248،249،250،251،252،253،254،255،256، 257،258،259 مراجعه كنيد!

2- رجوع كنيد به طبقات(ابن سعد)ج 2 قسم دوّم ص 61 و 63،كنز العمال(متقى هندى) ج 4 ص 54 ح 1094 و ج 4 ص 55 ح 1104 و ج 6 ص 155 ح 2583 و ج 6 ص 393 و 403 ط 1،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 45، المناقب(خوارزمى حنفى)ص 236،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق-(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 487 ح 1006،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 30،31، 33 و 36،المستدرك(حاكم)ج 1 ص 362،السيرة النبويۀ(ابن هشام)ج 4 ص 229، تاريخ(يعقوبى)ج 2 ص 103 ط الحيدريه،نور الابصار(شبلنجى)ص 48 ط العثمانيه، الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 235 و 236 و مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 260 ط الميمنيۀ مصر.و در احقاق الحق(تسترى)ج 8 اين مطلب را-كه على(عليه السلام)پيامبر(صلى اللّه عليه و آله و سلم)را غسل داده و تجهيز نمود-از:الانس الجليل(مقدسى)ص 194،السنن الكبرى(بيهقى)ج 4 ص 53،انساب الاشراف(بلاذرى)ص 570 ط دار المعارف مصر،نزهة المجالس(صفورى شافعى) ج 2 ص 165،مشارق الانوار(حمزاوى)ص 65 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 321 و غير آن نقل نموده است.

1- رجوع كنيد به مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 121،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد) ج 13 ص 228 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،كنز العمال(متقى هندى)ج 4 ص 60 ح 1170 و ج 6 ص 153،155،401 و 404 و مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 164.

2- به پانوشتهاى 149 و 264 مراجعه نماييد!

3- به پانوشتهاى 210 و 211 رجوع كنيد!

4- رجوع كنيد به پانوشتهاى 91،110،111،112،113،115،116،117،118،119، 120،121،122،123 و 275.

5- رجوع كنيد به المناقب(خوارزمى حنفى)ص 27،المناقب(ابن مغازلى شافعى) ح 72،154 و 269،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 122 ح 152،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 36 ط التقدم العلميۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 53 ط اسلامبول،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 221،فرائد السمطين(حموينى)1 ص 324 و الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 330.

1- رجوع كنيد به المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 111 ح 154،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 228 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،تذكرة الخواص (سبط بن جوزى حنفى)ص 43،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 62 و 250،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 89 ح 141، 143،155،157 و 158 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 311 و 318.-بقيۀ مدارك را در پانوشت 275 ملاحظه كنيد!

2- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 124 ح 162، 163،164،165،166،372 و 373.صحيح(ترمذى)ج 5 ص 303،اسد الغابۀ (ابن اثير)ج 4 ص 27،كفاية الطالب(گنجى شافعى)327-328 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 173 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 58 ط اسلامبول،مشكاة المصابيح(عمرى)ج 3 ص 244،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 122 ح 353 ط 2،الرياض النضرۀ (محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 265 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 322.

3- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 277 ح 323 و ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 2 ص 75.-بقيۀ مدارك را در پانوشت 94 ملاحظه نماييد!

1- رجوع كنيد به ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 53،81،82،114،122،123 و 329 ط اسلامبول،المناقب(ابن مغازلى شافعى)ص 89 ح 132،144،280، 309،322،326 و 353،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 63،149 و 234،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 168 و 261 ط الحيدريه،البيان فى اخبار صاحب الزمان (گنجى شافعى)ضميمۀ كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 502 ط الحيدريه،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 281،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق (ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 87 ح 139،140،141 و 143 و ص 239 ح 303 و ج 3 ص 5 ح 1021،1022 و 1023،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 172،ذخائر العقبى (محب الدين طبرى)ص 136،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 43، مجمع الزوائد(هيثمى)ج 8 ص 253 ط بيروت،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 150 و ص 272 ح 211 و ص 315 ح 250 و ج 2 ص 35 ح 371،403،431 و 564. -بقيۀ مدارك را در پانوشتهاى 91،262،263،264،265،428،429،433، 434،435 و 436 ملاحظه نماييد!

2- به پانوشت 146 مراجعه كنيد!

3- به پانوشت 147 مراجعه كنيد!

4- به پانوشت 152 مراجعه كنيد!

5- به پانوشتهاى 8،9 و 10 مراجعه كنيد!

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 121 و 128،تلخيص المستدرك(ذهبى) در ذيل المستدرك(حاكم)ج 3 ص 121(تصريح به صحّت اين حديث نموده)، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 188 ح 671،786،787 و 788 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 179 ح 142.-پانوشت 156 را نيز ملاحظه كنيد!

2- رجوع كنيد به المناقب(خوارزمى حنفى)ص 57،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 240 ح 287،288 و 324،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 128، ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 303 ط اسلامبول و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 399 ح 237.-پانوشت 157 را نيز ملاحظه كنيد!

3- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 50 ح 73 و ص 64 ح 90،المستدرك(حاكم)ج 3 ص 149،تلخيص المستدرك(ذهبى)در ذيل المستدرك(حاكم)ج 3 ص 149،صحيح(ترمذى)ج 5 ص 360 ح 3962،سنن(ابن ماجه)ج 1 ص 52 ح 145،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 3 ص 11 و ج 5 ص 523،ذخائر العقبى(طبرى)ص 25،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 112 ط الميمنيۀ مصر، مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 166 و 169،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 330 و 331 ط الحيدريه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 294،261،309،370،--230،194،172 و 165 ط اسلامبول،شواهد التنزيل(حسكانى حنفى)ج 2 ص 27 المناقب(خوارزمى حنفى)ص 76 و 91،مقتل الحسين(خوارزمى)حنفى ج 1 ص 61 و 99،المعجم الصغير(طبرانى)ج 2 ص 3،الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 271، منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 92، فرائد السمطين(حموينى)ج 2 ص 38 ح 372،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى) ج 2 ص 189،ترجمة الامام الحسين از تاريخ دمشق(ابن عساكر)ص 100 و تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 7 ص 136. -باز در اين موضوع،رجوع كنيد به شرح(ابن ابى الحديد)ج 4 ص 221 ط 1 مصر(كه نقل كرده:پيامبر(ص)در«هزار مورد»به على فرمود:من در نبردم با كسى كه تو نبرد كنى و در صلحم با كسى كه تو در صلح باشى)،و ج 18 ص 24 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

1- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 382 ح 430 و كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 96 ح 273 ط 2.-پانوشت 162 را نيز ملاحظه نماييد!

2- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 103 ح 145 و 277، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 190 ح 673 و 736،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 129،131،132 و 133،شرح نهج-البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 171 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 312،314 و 315 ط اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 95 ح 272 و 273 ط 2 و الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 220 ط 2.و پانوشتهاى 14،160 و 162 را نيز ملاحظه نماييد!

و پيامبرش»را پذيرفته،و هر كس او را دشمن دارد آن دو را دشمن داشته است (1)؛هر كه وى را بيازارد خدا و رسولش را آزرده (2)، و هر كه او را سبّ و دشنام دهد آن دو را دشنام گفته است (3).

او«امام نيكان»است و قاتل فاجران؛پيروز كسى است كه ياريش كند و مخذول آن كس كه مخذولش دارد (4)؛آقاى مسلمانان،و«امام پرهيزكاران»و رهبر نورانيان است (5)؛وى پرچم هدايت است و«امام اولياى خدا»؛نور و روشنائى كسى است كه اطاعت خدا كند و كلمه و روشى است كه خداوند،پرهيزكاران را به آن الزام نموده است (6).

او«صدّيق اكبر»است،«فاروق امّت»و يعسوب مؤمنان (7)؛وى«بهد!

ص: 259

1- به پانوشت 14 مراجعه كنيد!

2- به پانوشت 159 مراجعه كنيد!

3- به پانوشت 158 مراجعه كنيد!

4- به پانوشت 138 مراجعه كنيد!

5- به پانوشت 139 مراجعه كنيد!

6- به پانوشت 143 مراجعه كنيد!

7- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)-ج 1 ص 74 ح 121،122،123،124 و 126،السيرة الحلبيۀ(برهان الدين حلبى شافعى)ج 1 ص 380،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 102،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 228 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل، الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 4 ص 170،اسد الغابۀ(ابن اثير جزرى شافعى)ج 5 ص 287،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى شافعى)ص 56 كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 187 ط الحيدريه،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 33،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 204،فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 39 و 40،لسان الميزان(ابن حجر عسقلانى شافعى)ج 2 ص 414.-بقيّۀ مدارك را در پانوشت 144 ملاحظه كنيد!

1- به پانوشتهاى 2،3،4،5 و 6(حديث ثقلين)مراجعه كنيد! علاوه،پيامبر(«صلى الله عليه و آله و سلم)فرمود:«على با قرآن است و قرآن با على،هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در كنار حوض بر من وارد شوند.»-رجوع كنيد به المناقب(خوارزمى حنفى)ص 110 ط الحيدريه،المعجم الصغير(طبرانى)ج 1 ص 55،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 399 ط الحيدريه،مجمع الزوائد(هيثمى) ج 9 ص 134،الصواعق(ابن حجر)ص 74 و 75 ط الميمنيۀ مصر،تاريخ الخلفاء (سيوطى)ص 173 ط السعادۀ مصر،اسعاف الراغبين(صبان)در حاشيۀ نور الابصار (شبلنجى)ص 143 ط العثمانيه،نور الابصار(شبلنجى)ص 73 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 40،90،185،237،283 و 285 ط اسلامبول،فيض الغدير(شوكانى)ج 4 ص 358،الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 56،فرائد-السمطين(حموينى)ج 1 ص 177 ح 140،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 31 ط الميمنيه،و الفتح الكبير(نبهانى)ج 2 ص 242 ط مصر.

1- رجوع كنيد به پانوشتها 94،98،101،103،104،105،107،108،109، 110،111،112 و 113.

2- رجوع كنيد به پانوشت 151.

3- پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم)فرمود:«على نسبت به من همچون سرم نسبت به بدنم مى باشد.»-رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق (ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 375 ح 870،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 75 ط الميمنيه،نور الابصار(شبلنجى)ص 73 ط العثمانيه،اسعاف الراغبين(صبّان)در حاشيۀ نور الابصار(شبلنجى)ص 143 ط العثمانيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 180،185،254 و 284 ط اسلامبول،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 87 و 91 ط الحيدريه،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 92 ح 135 و 136، الجامع الصغير(سيوطى)ج 2 ص 56 ط الميمنيه،منتخب كنز العمال(متقى هندى) در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 214،كنوز الحقائق(مناوى)ص 18 ط بولاق،مشارق الانوار(حمزاوى)ص 91 ط الشرفيۀ مصر و تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 7 ص 12 ط السعادۀ مصر.

4- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 2 ص 120،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 368 ح 867 و 868،مجمع الزوائد(هيثمى شافعى)ج 9 ص 163 و 134،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر شافعى)ص 75 ط الميمنيه،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 40،285 و 312 ط اسلامبول،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 144 ح 412 ط 2،خصائص امير المؤمنين(نسائى شافعى)ص 89 ط الحيدريه،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 40، الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 46،المناقب (خوارزمى حنفى)ص 81،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 288-289 ط الحيدريه و الرياض النضرۀ(طبرى شافعى)ج 2 ص 216.

1- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 101 ح 144، المناقب(خوارزمى حنفى)ص 63،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 436 ط اسلامبول،الفصول المهمۀ(ابن صباغ مالكى)ص 281 و البيان فى اخبار صاحب الزمان (گنجى شافعى)در انتهاى كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 502 ط الحيدريه. -پانوشتهاى 170 و 265 را نيز ملاحظه نماييد!

2- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 222 ح 268، 272،273 و 274،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1 ص 85 ح 137 و كنوز الحقائق(مناوى)ص 170.-بقيۀ مدارك را در پانوشت 153 ملاحظه نماييد!

پيامبر است،نيست.

حال بايد پرسيد:چگونه،كى و كجا براى يك انسان عاقل،امكان دارد كه پس از اين همه،«وصايت»او را انكار كند؟!يا با آن سر ستيز گيرد،جز اينكه غرضى در كار باشد.

مگر«وصيّت»چيزى جز به عهده گذاشتن و عهده دار شدن بعضى از اين شئون است؟

2-روايات مورد استدلال منكران،

«حجّت»نيست.

2-برادران«اهل سنّت»در برابر ما نمى توانند اقامۀ«حجّت»كنند.

و امّا آنچه«بخارى»و ديگران از«طلحة بن مصرف»آورده اند-كه:از «عبد اللّه بن اوفى»پرسيدم:آيا پيامبر وصيّت كرد؟پاسخ داد:نه،گفتم:

چگونه او«وصيّت»را بر مردم لازم شمرد ولى خود،آن را ترك نمود؟! و او جواب داد كه سفارش كتاب خدا را نمود (1)-اين،«حجّت» و«دليل»بر ضدّ ما نمى شود،زيرا اين حديث پيش ما«ثابت»نيست.

علاوه،اين،مقتضاى سياست و حكومت بوده است.

قطع نظر از همۀ اينها،«اخبار و احاديث صحيح»از ناحيۀ«عترت طاهره(ع)»در مورد«وصايت»،بطور«متواتر»رسيده است.بنابراين، آنچه با آنها معارض باشد بايد به ديوار زد و هيچ گونه«حجيّت» و«سنديّت»ندارد.

3-عقل و وجدان،به«وصيّت»حكم

مى كنند.

3-از همه گذشته،«وصايت»نياز به«برهان»و«استدلال»ندارد؛

ص: 263

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)ج 3 ص 186 ط دار الفكر.

چرا كه«عقل»و«وجدان»بر آن حاكم است (1).

امّا آنچه«بخارى»از«ابن ابى اوفى»آورده كه پيامبر(ص)به كتاب خدا سفارش كرده،«حق»است،جز اينكه وى«همۀ وصيّت پيامبر»را نقل نكرده،زيرا«پيامبر(ص)وصيّت به تمسّك به ثقلين-همراه هم- نمود»و از امّتش خواست كه به«هر دو ريسمان»با هم،متمسّك شوند، و امّت را بيم داد كه در صورت متمسّك نشدن به آنها گمراه مى شود.

امّت را آگاه ساخت كه اين دو(«قرآن»و«عترت»)از هم جدا نخواهند شد تا كنار«حوض كوثر»بر او وارد شوند.

«اخبار صحيح»،از طريق«عترت پاك پيامبر(ص)»،در اين بارهد.

ص: 264

1- عقل،خود به خود،بر پيامبر(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)محال مى داند كه امر به وصايت كند و در اين مسأله بر امّتش سخت بگيرد،امّا خود،در شديدترين حالات كه امّت،سخت نيازمند به وصايت او است،آنها را رها سازد،زيرا آن حضرت تركه اى داشت كه سخت به قيّم نيازمند بود،يتيمانى باقى مى گذارد كه به گونه اى مضطر به سرپرست بودند،كه هيچ كس از جهانيان چنين نبود.حاشا للّه!كه او تركۀ گرانبهاى خود-كه همان شرايع و احكام خدا باشد-مهمل گذارد،و معاذ اللّه!كه يتيمان و بى سرپرستان خويش را-كه همان اهل زمين باشند از شرق و غرب-در همان تاريكى رها سازد،كه طبق اهواء و خواسته هاى خود،بدون رهبر و پيشوائى كه حجّت خدا بدان وسيله تمام گردد،به زندگى ادامه دهند. علاوه،وجدان،حكم مى كند كه پيامبر،على را«وصى»قرار داده،با توجه به آنچه در متن گفته شد.

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 2،3،4،8،201 و 229.

1- عبد اللّه بن عمر مى گويد:پيامبر(ص)ايستاد و سخنرانى نمود پس به خانۀ عايشه اشاره كرده و سه مرتبه فرمود:«فتنه همين جا است»،از همان جا كه شاخ شيطان طلوع مى كند.-رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الجهاد و السير باب«ما جاء فى بيوت ازواج النبى»ج 4 ص 46 ط افست دار الفكر بر طبع استانبول و ج 4 ص 100 ط مطابع الشعب.

1- فتنۀ«جنگ جمل اصغر»در بصره-پنج روز به آخر ماه ربيع الثانى سال 36- پيش از ورود امير مؤمنان(عليه السلام)به بصره اتفاق افتاد.ام المؤمنين با طلحه و زبير به بصره حمله كردند.«عثمان بن حنيف انصارى»فرماندار امام در آنجا بود.در اين حمله،چهل نفر از شيعيان على،در مسجد،و هفتاد نفر ديگر در جاى ديگر كشته شدند.عثمان بن حنيف را-كه از فضلاى صحابه بود-اسير كردند،خواستند او را بكشند امّا ترسيدند كه برادرش«سهل»و انصار به خونخواهيش برخيزند،لذا،موهاى محاسن،سبيل،ابروها و سرش را كندند،او را زدند و حبس نمودند،سپس او را از بصره بيرون كردند.«حكيم بن جبله»با گروهى از قبيله اش(عبد قيس)به مبارزه با آنان برخاست.حكيم،رئيس قبيلۀ خود و مردى روشن بين،با غيرت و عاقل بود؛ گروهى از قبيلۀ«ربيعه»نيز به يارى او برخاستند كه همه در گرما گرم جنگ،شهيد گرديدند.به همراه حكيم،پسرش اشرف و برادرش نيز«شهيد»شدند و بصره به دست عايشه فتح گرديد.سپس على(عليه السّلام)به بصره رسيد،عايشه و سپاهش در برابر او صف كشيدند كه«جنگ جمل اكبر»به وقوع پيوست.-رجوع كنيد به كتاب نقش عايشه در تاريخ اسلام(علاّمۀ عسكرى)ج 1،كتاب الجمل(شيخ-

2- فتنۀ«جنگ جمل اصغر»در بصره-پنج روز به آخر ماه ربيع الثانى سال 36- پيش از ورود امير مؤمنان(عليه السلام)به بصره اتفاق افتاد.ام المؤمنين با طلحه و زبير به بصره حمله كردند.«عثمان بن حنيف انصارى»فرماندار امام در آنجا بود.در اين حمله،چهل نفر از شيعيان على،در مسجد،و هفتاد نفر ديگر در جاى ديگر كشته شدند.عثمان بن حنيف را-كه از فضلاى صحابه بود-اسير كردند،خواستند او را بكشند امّا ترسيدند كه برادرش«سهل»و انصار به خونخواهيش برخيزند،لذا،موهاى محاسن،سبيل،ابروها و سرش را كندند،او را زدند و حبس نمودند،سپس او را از بصره بيرون كردند.«حكيم بن جبله»با گروهى از قبيله اش(عبد قيس)به مبارزه با آنان برخاست.حكيم،رئيس قبيلۀ خود و مردى روشن بين،با غيرت و عاقل بود؛ گروهى از قبيلۀ«ربيعه»نيز به يارى او برخاستند كه همه در گرما گرم جنگ،شهيد گرديدند.به همراه حكيم،پسرش اشرف و برادرش نيز«شهيد»شدند و بصره به دست عايشه فتح گرديد.سپس على(عليه السّلام)به بصره رسيد،عايشه و سپاهش در برابر او صف كشيدند كه«جنگ جمل اكبر»به وقوع پيوست.-رجوع كنيد به كتاب نقش عايشه در تاريخ اسلام(علاّمۀ عسكرى)ج 1،كتاب الجمل(شيخ مفيد)،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 2 ص 228،تاريخ(طبرى)ج 4 ص 474،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 2 ص 38،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 481 ط بيروت افست و مروج الذهب(مسعودى)ج 2 ص 358.

دو نبردى كه آنچه در دلها پنهان بود ظاهر ساخت،و پنهانيها را به عرصۀ بروز رسانيد.

اين دو نمونه،براى روشن شدن وضع او با«على(ع)»-براى پيش از جنگ با«ولىّ»خويش و«وصىّ»پيامبر(ص)و براى پس از جنگ با او- كافى است،تا زمانى كه خبر شهادت آن حضرت به او رسيد،كه«سجدۀ شكر»به جا آورد!و سپس اين شعر را خواند:

فالقت عصاها و استقرت بها النّوى

كما قرّ عينا بالاياب المسافر

(عصا افكند و در خانه قرار گرفت همان گونه كه مسافر پس از بازگشت،موجب چشم روشنى مى شود) (1).

اگر دوست دارى،نمونه اى ديگر از سرگذشت«عايشه»برايت بازگو كنم،تا بدانى فاصلۀ او با«امام»چقدر است!4.

ص: 271

1- آن طور كه نويسندگان موثّق اخبار و تاريخ-مانند ابو الفرج اصفهانى در كتاب خود (مقاتل الطالبيين)در آخر شرح حال على(ع)-آورده اند. در رابطه با سجدۀ شكر عايشه،به هنگام شنيدن خبر شهادت على(عليه السّلام) رجوع كنيد به مقاتل(ابو الفرج اصفهانى)ص 43،نقش عايشه در تاريخ اسلام (علاّمۀ عسكرى)ج 1 و كتاب الجمل(شيخ مفيد)ص 83-84.

«عايشه»مى گويد:«هنگامى كه رسول خدا(ص)بيمار شد و درد او شدّت يافت،از خانه خارج شد در حالى كه دو نفر زير بازوانش را گرفته بودند و او پاهايش را به زمين مى كشيد.اين دو نفر يكى«عبّاس بن عبد المطّلب»بود،و يك مرد ديگر.»

«عبيد اللّه بن عتبه بن مسعود»-كه اين خبر را از«عايشه»نقل كرده- مى گويد:اين گفتۀ«عايشه»را به«عبد اللّه بن عبّاس»گفتم،«ابن عباس» گفت:مى دانى آن مرد ديگرى كه«عايشه»نامش را نبرد كيست؟گفتم:

نه،گفت:«علىّ بن ابى طالب»بود،سپس«ابن عباس»اضافه كرد:

«عايشه از على خوشش نمى آمد و دوست نمى داشت در هيچ مورد از على به نيكى ياد شود!! (1)».

هرگاه«عايشه»دوست ندارد از«على»به نيكى ياد شود و حاضر نيست نام او را از جملۀ كسانى ببرد كه يك گام با پيامبر(ص) برداشته اند،چگونه حاضر است و چگونه دوست مى دارد از«وصايت» -كه سراسر نيكى و خير است-ياد كند؟!ت.

ص: 272

1- رجوع كنيد به السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 344 و الطبقات(ابن سعد)ق 2 ج 2 ص 29(با سند صحيح)ط ليدن و صحيح(بخارى)باب مرض النبى و وفاته ج 5 ص 139-140 افست دار الفكر بر ط استانبول و ليكن اين جملۀ بخصوص را-يعنى جملۀ ابن عباس كه عايشه از على خوشش نمى آمد و دوست نداشت از او به نيكى ياد شود-«بخارى»حذف كرده و قسمت قبل آن را آورده؛و اين،طبق عادتى است كه در امثال اين موارد دارد امّا در الطبقات(ابن سعد)با(سند صحيح)آمده است.

«احمد بن حنبل»در«مسند»از«عطاء بن يسار»آورده كه مردى نزد «عايشه»آمد و از«على»و«عمار»بدگويى كرد.«عايشه»گفت:دربارۀ «على»چيزى به تو نمى گويم و امّا«عمار»،من از رسول خدا(ص)شنيدم دربارۀ او مى گفت:«عمّار هيچ گاه بين دو امر مخيّر نمى شود مگر آنكه آن را برمى گزيند كه رشد و هدايت در آن بيشتر است (1)».

واى!واى!«امّ المؤمنين»از بدگويى نسبت به«عمّار»بر حذر است چرا كه شنيده است كه پيامبر(ص)دربارۀ او فرموده:«اگر بين دو امر مخيّر شود آنكه هدايت و رشد بيشترى دارد برمى گزيند»امّا از بدگويى نسبت به«على»كه برادر پيامبر است و وليّش،هارون او است و همرازش،عالمترين امّت در علم قضاوت است و باب مدينۀ علمش، كسى كه خدا و رسول را دوست مى دارد و خدا و رسولش هم او را دوست مى دارند،نخستين مسلمان است و پيشگام ترين همه در ايمان، دانشمندترين آنها است و برتر از همه در فضائل و مناقب...آرى،از بدگويى نسبت به اين شخص،بر حذر نيست!

واى!گويا از مقام و منزلت«على»در پيشگاه خداوند،و از موقعيّت او در قلب رسول خدا(ص)بى اطّلاع است!به اين مى ماند كه مقام بلند او در اسلام،سختيها و رنجهاى وى در راه آن،و تحمّل مشكلات اين بزرگمرد در اين باره را نشنيده است!گويا«عايشه»از كتاب خدا و سنّتر.

ص: 273

1- رجوع كنيد به مسند(احمد بن حنبل)ج 6 ص 113 ط الميمنيۀ مصر.

پيامبر در«حقّ على»چيزى نشنيده كه وى را در برابر«عمّار»قرار مى دهد!

به خدا سوگند!اين گفتۀ او فكر مرا متحيّر و مرا سراسر در حيرت فرو برده است،كه:«پيامبر را ديدم در حالى كه به سينه ام تكيه كرده بود، طشتى را خواست،بدنش سست شد و از دنيا رفت،ولى نفهميدم چگونه على را وصىّ قرار داد»!

من نمى دانم كدام ناحيۀ سخن او را مورد ايراد قرار دهم؟چرا كه از جهات گوناگون مورد بحث است.

كاش كسى مى دانست چگونه مى شود مرگ آن حضرت به صورتى كه«عايشه»توصيف كرده دليل«عدم وصيّت»باشد؟!آيا نظر«ام المؤمنين»اين است كه«وصيّت»تنها هنگام مرگ صحيح است و لا غير؟!

هرگز!مسلّما چنين نيست،امّا دليل كسى كه با«حقّ»به مبارزه برمى خيزد سست و پست است،هر كس كه باشد.

مگر نه اين است كه خداوند بزرگ،به پيامبرش،در قرآن كريم، خطاب نموده:

كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ (بر شما واجب شد،هرگاه مرگ يكى از شما فرا رسد اگر خيرى باقى

ص: 274

گذارده«وصيّت»كند (1).

آيا«امّ المؤمنين»مى پنداشت پيامبر(ص)با فرمان كتاب خدا مخالفت مى كند؟!و از احكام آن روى برمى تابد؟!معاذ اللّه!حاشا للّه! بلكه او يقين داشت رسول خدا(ص)هر گامى را طبق فرمان قرآن برمى داشت،از سوره هاى آن پيروى و در عمل به اوامر و نواهى آن از همه سبقت مى گرفت،بدان گونه كه در نهايت مرحلۀ تعبّد در عمل به تمام دستورات آن قرار داشت.

و ترديد ندارم،«عايشه»از آن حضرت اين حديث را شنيده بود:

«مسلمانى كه چيز قابل وصيّتى دارد بايد حتّى دو شب بدون وصيّت نخوابد (2).» مسلّما اين حديث و يا مانند آن را شنيده بود زيرا در صدور اوامر شديد آن حضرت در مورد«وصيّت»ترديدى نيست.و براى آن حضرت و هيچ كدام از پيامبران الهى جايز نيست كه امر به چيزى كنند امّا خود به آن عمل ننمايند و يا از چيزى نهى نموده و خود از ارتكاب آن بازنايستند ؛خداوند بزرگتر از آن است كه چنان شخصى را به رسالت خويش برگزيند.

امّا آنچه«مسلم»و ديگران از«عايشه»نقل كرده اند كه«رسول1.

ص: 275

1- سورۀ بقره(2)آيۀ 180.

2- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الوصية ج 3 ص 186 ط افست دار الفكر، صحيح(مسلم)كتاب الوصية ج 12 ص 74 ط مصر با شرح نووى،موطأ(مالك)ج 2 ص 228 ط دار احياء الكتب العربيه و الفتح الكبير(نبهانى)ج 3 ص 91.

خدا(ص)نه درهمى باقى گذارد،نه دينارى،نه گوسفندى،و نه شترى، و نه به چيزى وصيت نمود»،اين نيز در بى اعتبارى مانند آنچه گذشت،مى باشد.

علاوه،صحيح نيست منظورش اين باشد كه آن حضرت تحقيقا هيچ چيز باقى نگذاشت و از همه چيز در مرحلۀ صفر قرار داشت.بله، او از حطام دنيا،آن مقدار كه اهل آن در چنين موقعيّتى باقى مى گذارند، باقى نگذاشت،زيرا وى از همه جهانيان زاهدتر بود.

او به پروردگارش ملحق شد در حالى كه بدهكارى داشت (1)، وعده هايى داده بود و امانتهايى نزدش بود كه بايد«وصيّت»مى كرد.از «ما يملك»خود آن مقدار باقى گذاشته بود كه وافى به بدهكاريها و عمل به وعده هايش باشد و مقدار كمى هم براى وارثش بماند.

اين هم به دليل روايات صحيحى است كه رسيده،كه حضرت زهراء (سلام اللّه عليها)مطالبۀ«ارث»خويش نمود (2).6.

ص: 276

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 4 ص 60 ح 1170 ط قديم.

2- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب المغازى باب غزوۀ خيبر ج 5 ص 177 ط محمد على صبيح و مطابع الشعب،صحيح(مسلم)كتاب الجهاد باب«قول النبى لا نورث»(!)ج 12 ص 76 ط مصر با شرح نووى،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد) ج 16 ص 217،218،219،228 و 232 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،كتاب ابو هريرۀ(سيّد شرف الدّين)ص 137،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 208 و النّصّ و الاجتهاد(سيّد شرف الدّين)ص 55-66.

2-«عقل»،حكم به«وصايت»مى كند.

2-از همه گذشته،پيامبر(ص)اشيائى را باقى گذاشت كه بايد در مورد آنها«وصيّت»مى كرد،چيزهائى كه هيچ كدام از جهانيان باقى نگذارده بودند،از جمله«دين استوار خداوند»كه در آغاز نشو و نما بود،اين به«وصيّت»نيازمندتر از طلا،نقره،خانه،باغ،زراعت،دام و حشم بود.«امّت»همه،ايتام و بى سرپرستان او بودند كه محتاج «وصىّ»و سرپرست بودند تا«قائم مقام»آن حضرت در تولّى امور و ادارۀ شئون دينى و دنيوى آنها باشد.

محال است!رسول خدا(ص)آئينى كه آغاز رشد آن باشد به اهواء و خواسته هاى دل افراد واگذارد،يا در حفظ شرايع و قوانين آن به آراء و نظريّات ديگران اتكاء نمايد و«وصىّ»و سرپرستى كه شئون دين و دنياى امّت را به او بسپارد و نائبى كه در«نيابت عامّه»به او اعتماد نمايد،تعيين نفرمايد.

حاشا!كه يتيمانش-يعنى سراسر زمين-را همچنان مانند گوسفندانى در شب تار و بارانى،بى سرپرست واگذار كند بدون اينكه براى حفظشان راعى و چوپان قرار دهد.

معاذ اللّه!كه او«وصيّت»را-پس از آنكه خداوند به او«وحى»نموده- ترك كند،امّا بر امّتش سخت گيرد و به آنها امر نمايد كه حتما«وصيّت» نمايند.

بنابراين،«عقل»،گوش به«انكار وصيّت»نمى دهد هرچند كه منكر آن بزرگ و با شخصيّت باشد.

ص: 277

علاوه،پيامبر(ص)در آغاز دعوت اسلام،در مكّه،پيش از آنكه اسلام به مرحلۀ ظهور برسد،به هنگام نزول آيۀ وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ (1)،«على»را«وصى»قرار داد-چنانكه قبلا توضيح داديم-.و پس از آن همواره وصيّتش را به او تكرار مى كرد و پى درپى بى آن را مورد تأكيد قرار مى داد،كه به موارد بسيارى در پيش اشاره كرديم.

حتّى هنگامى كه در حال احتضار بود-كه پدر و مادرم فدايش باد!- خواست«وصايت»در مورد«على»را بنويسد،وصيّتهاى لفظيش را مؤكّدتر و ريسمانهاى نصوص زبانش را محكمتر سازد،لذا فرمود:

«ايتونى اكتب لكم كتابا لن تضلّوا بعده ابدا»(بيائيد!برايتان نوشته اى بنويسم كه هرگز گمراه نشويد)،امّا آنها در كنار بسترش به نزاع پرداختند!- در حالى كه نبايد نزد پيامبر به نزاع برخيزند-نزاع كردند و گفتند:پيامبر هذيان مى گويد (2)!!

پيامبر(ص)مى دانست،پس از اينگونه سخن درباره اش،براى «نوشته»اثرى جز«فتنه»نخواهد بود.به اين جهت به آنها فرمود:

«برخيزيد!»و به همان پيمانهاى لفظى اكتفا نمود.با اين حال،به هنگام مرگ به سه چيز وصيّت نمود:«على را ولىّ و سرپرست امّت قرار دهند،ى.

ص: 278

1- سورۀ شعراء(26)آيۀ 214.-در اين باره رجوع كنيد به پانوشت 91.

2- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الجهاد و السير باب جوائز الوفد ج 4 ص 85 ط مطابع الشعب و ط محمد على صبيح و صحيح(مسلم)كتاب الوصية ج 11 ص 89- 93 ط مصر با شرح نووى.

مشركان را از«جزيرة العرب»خارج سازند،و گروهها و هيئتهاى اعزامى قبائل به مدينه را همان گونه كه خودش جايزه مى داد جايزه دهند...»،امّا سلطۀ قدرت و سياست آن روز،به«محدّثان»اجازه نداد كه قسمت اوّل حديث را بازگو كنند،و آنها خيال مى كردند آن را فراموش نموده اند!

«بخارى»در پايان حديثى كه مشتمل است بر جملۀ«پيامبر هذيان مى گويد!»اضافه مى كند:آن حضرت به هنگام مرگ به سه چيز وصيّت نمود:مشركان را از«جزيرة العرب»خارج سازيد و به هيئتهاى اعزامى كه از ناحيۀ قبائل مى آيند همان گونه كه من جائزه مى دادم جائزه دهيد، سپس گفته است:و سوّمى آن فراموش شده است.(!)«مسلم»و سائر اصحاب سنن و مسانيد نيز چنين گفته اند. (1)آرى،چنين مى گويند!!

3-«اخبار صحيح»معارض است با

«ادعاى ام المؤمنين».

3-امّا«ادّعاى ام المؤمنين»كه پيامبر از جهان رفت در حالى كه به سينۀ او تكيه داده بود،«معارض»است با«اخبار صحيح»و متواترى كه از«طريق عترت پاك پيامبر(ص)»رسيده است.و امّا از«طريق غير عترت (2)»:

ص: 279

1- به مدارك پانوشت 321 مراجعه نماييد!

2- دربارۀ اينكه پيامبر(ص)از جهان رحلت فرمودند در حالى كه به سينۀ على(ع) تكيه داده بودند از طريق اهل البيت(ع)اخبار«متواتر»است و امّا از طريق غير اهل البيت(ع)رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 14 ح 1027 و 1028،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 36 و 122،شرح نهج البلاغۀ محمد عبده ج 3 ص 389،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 10 ص 265 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج-ص 262، و 263 تاريخ المدينۀ(سمهودى)ج 1 ص 23 و كنز العمال(متقى هندى)ج 7 ص 179 ط 1 حيدرآباد.

«ابن سعد»از«على(ع)»آورده كه:«پيامبر(ص)هنگام بيماريش فرمود:

برادرم را بخوانيد پيش من!پيش او آمدم،آنگاه به من فرمود:به من نزديك شو! نزديك شدم،آن حضرت به من تكيه كرد،تكيه اش به من بود و با من سخن مى گفت، حتّى مقدارى از آب دهانش روى من ريخت،سپس رحلت فرمود (1)».

عدّه اى از«اصحاب سنن»از«على(ع)»نقل نموده اند كه:

(پيامبر(ص)-هنگام مرگ-«هزار باب علم»به من تعليم فرمود كه از هر باب،هزار باب ديگر گشوده مى شد (2).

«عمر بن خطاب»هرگاه راجع به اين شئون(جريان زمان مرگ1.

ص: 280

1- رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ق 2 ص 51 ط ليدن و كنز العمال (متقى هندى)ج 4 ص 55 ح 1107 ط حيدرآباد.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 100 ط 2،فتح الملك العلى بصحة حديث باب مدينة العلم على(مغربى)ص 19 ط الاسلاميۀ مصر،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 73 و 77 ط اسلامبول،مطالب السئول(ابن طلحۀ شافعى)ج 1 ص 80،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 483 ح 1003،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 113،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 43 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 101.

پيامبر«ص»)مورد سؤال قرار مى گرفت،مى گفت:از«على»بپرسيد!كه او اين كار را عهده دار بود.

از«جابر بن عبد اللّه انصارى»رسيده:«كعب الاحبار»از«عمر» پرسيد:آخرين سخنى كه پيامبر گفت،چه بود؟«عمر»پاسخ داد:از«على» بپرس!«كعب»از«على»پرسيد و آن حضرت پاسخ داد:پيامبر(ص)را به سينه ام تكيه دادم،سرش را روى شانه ام گذارد و فرمود:

«الصّلاة،الصّلاة»(نماز،نماز)،«كعب»گفت:درست است،آخرين سفارش پيامبران همين است،آنها به همين مأمورند و به خاطر همين مبعوث شده اند.«كعب»پرسيد:چه كسى او را غسل داد؟«عمر»گفت:از «على»بپرس!«كعب»پرسيد،و«على»پاسخ داد:من غسلش دادم (1).

از«ابن عبّاس»پرسيده شد:شما ديديد رسول خدا(ص)به هنگام وفات،سرش در دامن كى بود؟پاسخ داد:بلى،به سينۀ«على»تكيه داده بود.به او گفته شد:«عروه»از«عايشه»نقل كرده كه پيامبر بين دست و سينۀ او وفات يافت،«ابن عباس»آن را انكار نموده گفت:آيا عقلت باور مى كند؟!سوگند به خدا!رسول خدا(ص)در حالى كه به«على»تكيه داده بود وفات يافت و همو بود كه او را غسل داد (2).ن.

ص: 281

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 4 ص 55 ح 1106 ط 1 و الطبقات الكبرى (ابن سعد)ق 2 ج 2 ص 51 ط ليدن.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 4 ص 55 ح 1108 ط 1 و الطبقات الكبرى (ابن سعد)ق 2 ج 2 ص 51 ط ليدن.

و نيز«ابن سعد»از«امام زين العابدين علىّ بن الحسين(ع)»نقل كرده كه:«سر رسول خدا(ص)بر دامن على(ع)بود كه از دنيا رحلت فرمود (1)».

اخبار در اين باره،از سائر«ائمۀ عترت»(عليهم السّلام)«متواتر» است.علاوه،عدۀ زيادى از كسانى كه آنها را به عنوان«امام»قبول ندارند،به اين مطلب اعتراف دارند،حتّى«ابن سعد»از«شعبى»آورده كه:پيامبر(ص)در حالى كه سرش بر دامن على بود وفات يافت و على او را غسل داد (2).

امير مؤمنان(عليه السلام)خود،اين مطلب را در حضور همۀ مردم در خطبه ها مى فرمود؛كافى است خطبۀ ذيل را ملاحظه فرماييد:

«اصحاب و ياران رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-كه حافظان و نگهداران اسرار او هستند-به خوبى مى دانند كه من حتّى يك لحظه به مبارزه با(احكام و دستورات)خدا و پيامبر برنخاسته ام؛بلكه با در كف گذاشتن جان خود،در صحنه هاى نبردى كه شجاعان،قدمهايشان مى لرزيد و پشت نموده فرار مى كردند،با حضرتش مواسات كردم؛و اين،شجاعتى است كه خداوند مرا به آن اكرام فرموده است.

رسول خدا(ص)در حالى كه سرش بر سينه ام قرار داشت،قبض روح گرديد و جانش در دستم جريان پيدا كرده آن را به چهره كشيدم.من متصدّى غسلن.

ص: 282

1- رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ق 2 ج 2 ص 51 ط ليدن.

2- رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ق 2 ج 2 ص 51 ط ليدن.

آن حضرت بودم و فرشتگان مرا يارى كردند.در و ديوار خانه اش به ضجّه درآمده بودند؛گروهى(از فرشتگان)به زمين مى آمدند و گروهى به آسمان مى رفتند؛گوش من از صداى آهستۀ آنان كه بر آن حضرت نماز مى خواندند خالى نمى شد؛تا آنگاه كه او را در ضريح خود،در خاك سپرديم.بنابراين،چه كسى به آن حضرت به هنگام حيات و مرگ از من سزاوارتر است (1)؟!»

و نيز در سخن ديگرى به هنگام دفن«سيّدۀ زنان،فاطمه(عليها السّلام)»چنين فرمود:

«اى رسول خدا!از جانب من و دخترت كه هم اكنون در جوارت فرود آمده و به سرعت به تو ملحق شده است،سلام!اى پيامبر!از فراق دختر برگزيده و پاكت، پيمانۀ صبرم لبريز شده و طاقتم از دست رفته،امّا پس از روبرو شدن با مرگ و رحلت تو هر مصيبتى به من برسد كوچك است.(فراموش نمى كنم)با دست خود،تو را در ميان قبر قرار دادم،و هنگام رحلت سرت بر سينه ام بود كه قبض روح شدى-انّا للّه و انّا اليه راجعون (2)!»

طبق حديث صحيحى كه رسيده،«امّ سلمه»مى گويد:(به آن كسى كه معتقدم سوگند!«على»از همه كس به رسول خدا(ص)نزديك تر بود.

يك روز صبح از آن حضرت عيادت كرديم،مرتّب مى پرسيد:«على»ل.

ص: 283

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبه 195 با شرح(محمد عبده)ص 380 ط مصر و با شرح(ابن ابى الحديد)ج 10 ص 190 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

2- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبه 200 با شرح(محمد عبده)ص 389 ط مصر و با شرح(ابن ابى الحديد)ج 10 ص 265 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

آمد؟،«على»آمد؟

«فاطمه»عرض كرد:گويا شما او را براى انجام كارى فرستاده ايد.

«امّ سلمه»مى گويد:بعدا«على»آمد؛ما فكر كرديم با او كار خصوصى دارد،از خانه بيرون رفتيم ولى من از همه كس به در خانه نزديك تر بودم؛ ديدم با او مرتّبا سرگوشى حرف مى زند؛پيامبر(ص)در همان روز قبض روح شد.بنابراين،«على»نزديك ترين كس در سفارشات و وصايا به پيامبر بود (1).

و از«عبد اللّه بن عمرو»رسيده كه پيامبر در بيماريش فرمود:برادرم را بخوانيد!«ابو بكر»آمد،از او روى گردانيد؛باز فرمود:برادرم را بخوانيد!«عثمان»آمد،از او نيز اعراض نمود؛«على»را خواستند،وى را زير پارچه اى كه بر او بود خواست و در آغوش گرفت،پس آنگاه كه «على»خارج شد،از او پرسيده شد:پيامبر به تو چه فرمود؟گفت:

«علّمنى الف باب كلّ باب يفتح له الف باب»2.

ص: 284

1- رجوع كنيد به المستدرك(حاكم)ج 3 ص 138 افست بر ط حيدرآباد،تلخيص المستدرك(ذهبى)همان صفحه از مستدرك(و آن را صحيح دانسته)،خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 40 ط التقدم العلميۀ مصر،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 3 ص 16 ح 1029،1030 و 1031،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 263 ط الحيدريه،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 112، كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 128 ح 374 ط 2 و الرياض النضرۀ(طبرى شافعى) ج 2 ص 237 ط 2.

(هزار باب به من تعليم داد كه از هر كدام هزار باب گشوده مى شود (1).

شما مى دانيد،آنچه مناسب حال پيامبران است آن است كه نقل شد،امّا آنچه«عايشه»نقل كرده مناسب حال كسانى است كه به زنان عشق مى ورزند.

راستى!اگر چوپانى هنگام مرگ،سرش كنار گلوگاه زنش باشد،يا بر زانويش،و در مورد گوسفندانش سفارش و وصيّتى نكند،فردى ضايع كننده و بى توجّه نخواهد بود؟!

خدا از«ام المؤمنين» درگذرد!اى كاش وقتى كه مى خواست اين فضيلت را از«على»بگرداند،آن را به پدرش نسبت مى داد!زيرا اين به مقام پيامبر سزاوارتر بود تا آنچه او ادّعا كرده است.امّا پدرش در آن روز از كسانى بود كه رسول خدا(ص)با دست خودش آنها را آماده و به «سپاه اسامه»فرستاد كه در آن وقت در«جرف»لشكرگاه زده بود.

به هر حال،اين گفته كه رسول خدا(ص)هنگام وفات سرش در دامن«عايشه»بود،غير از خود او ديگرى نقل نكرده؛امّا قول به اينكه «آن حضرت به هنگام وفات-پدر و مادرم فدايش باد!-تكيه اش به سينۀ على بود»،از«على»،«ابن عباس»،«ام سلمه»،«عبد اللّه بن عمرو»، «شعبى»،«على بن الحسين»،و سائر«ائمّۀ اهل بيت»نقل شده است.لذا،1.

ص: 285

1- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 2 ص 484 ح 1003 و كنز العمال(متقى هندى)ج 6 ص 392 ط 1.

حق جو

با«اجماع امّت»بر بيعت با«ابو بكر»چه مى كنيد

اگر تمام آنچه-از«عهد وصايت»و«دليلهاى روشن»-كه آورديد تمام باشد و مورد قبول،با«اجماع امّت»بر بيعت با«ابو بكر»چه خواهيد كرد؟چرا كه مى دانيم«اجماع امّت»به طور قطع«حجّت» است،زيرا رسول خدا(ص)فرمود:

«لا تجتمع أمّتي على الخطأ»(امّتم بر خطا اجتماع نمى كنند (1).

و نيز فرمود:«لا تجتمع امّتى على ضلال»(امّت من بر گمراهى،اجتماع نخواهند كرد (2).)

بنابراين،چه مى فرماييد؟

ص: 287

1- رجوع كنيد به الغدير(علاّمۀ امينى)ج 7 ص 142،143،150 و 151.

2- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 1 ص 185 ح 1030 و 1031 ط 2 و الدرّ المنثور(سيوطى)ج 2 ص 222.

حق شناس

اجماعى،نيست

منظور رسول خدا(ص)از«امّت من بر خطا اجتماع نمى كنند»و«بر ضلالت و گمراهى،اجتماع نمى نمايند»اين است:

در امرى كه«امّت»به«مشورت»پردازد و با«اختيار»خود و«اتّفاق آراء»آن را مورد تصويب قرار دهد،خطا و گمراهى در آن راه نخواهد داشت.اين معنى از سنّت پيامبر(ص)«متبادر»مى شود و بس.

امّا كارى كه بر اساس«نظريّۀ شخصى چند نفر از امّت»باشد،كه براى پيشبرد آن بپا خيزند و بتوانند«اهل حلّ و عقد»و افراد فهميده و آگاه امّت را بر آن«مجبور»سازند،دليلى بر درستى و عدم گمراهى آن وجود ندارد.

همۀ ما مى دانيم كه«بيعت سقيفه»از روى مشورت صورت نگرفت،بلكه«عمر بن خطّاب»،«ابو عبيدۀ جرّاح»و چند نفر كه با اين دو بوده اند قيام نموده،و به طور ناگهانى،زبدگان امّت و اهل حلّ و عقد را در بن بست و جريان از كار گذشته قرار دادند؛زمينۀ جامعۀ اسلامى و جوامع اطراف آن،و اوضاع زمان نيز با آنها مساعدت نمود،و بالاخره به خواستۀ خود رسيدند.

ص: 288

«ابو بكر»خود،تصريح نموده كه«بيعت او از روى مشورت و فكر انجام نگرفته.»اين مطلب را در همان«اوائل خلافت»در حالى كه از مردم«عذر خواهى»مى كرد،گفت:

«انّ بيعتى كانت فلتة وقى اللّه شرّها و خشيت الفتنة».

(«بيعت»با من«ناگهانى و بدون فكر»صورت گرفت.خداوند،شرّ آن را برطرف ساخت و من از«فتنه»مى ترسيدم (1).

«عمر»نيز-(در خطبه اى كه در جمعۀ آخر خلافتش بر منبر پيامبر(ص)ايراد كرد-آشكارا گفت و به اين معنى گواهى داد و اين معنى به همه جا رسيد.

«بخارى»اين خطبه را در صحيح خود آورده كه ما«محلّ شاهد»را مى آوريم:

به من خبر رسيده كه شخصى از شما گفته است:«به خدا سوگند!اگر «عمر»بميرد با«فلانى»بيعت مى كنيم (2)».(زنهار!)كسى به اينت.

ص: 289

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 47 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و انساب الاشراف(بلاذرى)ج 1 ص 590 ط مصر.

2- گويندۀ آن سخن،«زبير»بوده و عين گفته اش اين است:به خدا سوگند!اگر«عمر» مرد،با«على»بيعت مى كنم،زيرا بيعت با«ابو بكر»هم ناگهانى بود و سرگرفت.«عمر» پس از شنيدن اين خبر،سخت خشمگين شد و اين خطبه را ايراد كرد.عدۀ زيادى از «شارحان صحيح»بخارى به اين مطلب،تصريح كرده اند.به تفسير اين حديث در «شرح قسطلانى»جزء يازدهم صفحه 352 مراجعه فرما،خواهى يافت كه از بلاذرى در«انساب الاشراف»نقل نموده و تصريح به صحّت سند آن-طبق شرط قبولى حديث از نظر بخارى و مسلم-كرده است.

مطلب مغرور نشود،و با خود نگويد كه«بيعت»با«ابو بكر»هم «ناگهانى،بدون مشورت و فكر»انجام شد و بالاخره سرگرفت(من هم با«فلانى»بيعت مى كنم و سرانجام روبه راه مى شود).بلى،بيعت با«ابو بكر» آن گونه انجام شد،ولى خداوند شرّ آن را برطرف ساخت...(مواظب باشيد!) كسى كه بخواهد«بدون مشورت»،با شخصى«بيعت»كند(بايد بدانيد!) نه بيعت كننده و نه شخصى كه با او بيعت شده لياقت برگزيده شدن از طرف مردم به«خلافت»را ندارند و نبايد با آنها«بيعت»شود،زيرا ايمن از كشته شدن نخواهند بود(چرا كه اينها جامعۀ مسلمانان را بى ارزش انگاشته،بايد از اين جامعه طرد،و كشته شوند (1).ر.

ص: 290

1- معنى حديث اين است كه حق بيعت با مردم آن است كه با«مشورت و اتفاق نظر» انجام گيرد.بنابراين،اگر دو نفر«استبداد»به خرج دادند و يكى با ديگرى بيعت نمود و از اين طريق مردم را وادار به بيعت نمودند،اين تظاهرى است از آن دو براى بر هم زدن اتحاد و طرد جامعه.بنابراين،به هنگام بيعت،مردم بايد با هيچ كدام از اين دو، بيعت نكنند و بيعت شونده حتما شخصى غير از اين دو باشد،و بايد اين دو از ميان ملتى كه مى خواهد براى خود رهبر انتخاب كنند معزول گردند زيرا اگر براى يكى از آن دو عقد بيعت انجام پذيرفت با وجود آن عمل شنيع و خلاف كه معنيش بى ارزش دانستن افراد جامعه و بى نيازى از رأى آنها است،هيچ ايمنى نيست كه كشته شوند. به نهاية اللغۀ(ابن اثير)مادّۀ«غرر»مراجعه كنيد! -يارى،مقتضاى عدالتى كه«عمر»را به آن توصيف مى كنند اين بود كه او اين حكم را دربارۀ خود و رفيقش«ابو بكر»جارى مى ساخت چنانكه دربارۀ ديگران مى خواهد. -«عمر»پيش از آنكه اين خطبه را ايراد كند،اعتراف كرده بود كه بيعت با«ابو بكر» ناگهانى و بدون فكر و مشورت انجام شد ولى خداوند شر آن را برطرف ساخت. كسى كه پس از اين بخواهد چنين كند او را بكشيد. اين سخن از«عمر»سخت مشهور است و حافظان اخبار آن را آورده اند.-رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 26 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 21 ط الميمنيۀ مصر،الملل و النحل (شهرستانى شافعى)در حاشيۀ الفصل(ابن حزم)ج 1 ص 22 افست دار المعرفة بر ط مصر.

1- در رابطه با سخن عمر«...بيعت با ابو بكر ناگهانى و بدون فكر صورت گرفت و خداوند شر آن را برطرف ساخت...»رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الحدود باب«رجم الحبلى من الزنا اذا احصنت»ج 4 ص 110 ط الميمنيۀ مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 23،26 و 29 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل، السيرة النبويۀ(ابن هشام)ج 4 ص 226 ط دار الجيل،النهايۀ(ابن اثير جزرى شافعى) ج 3 ص 466 ط بيروت با تحقيق طناحى،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 205،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 327،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 5 و 8 ط الميمنيۀ مصر،تاج العروس(زبيدى حنفى)ج 1 ص 568،لسان العرب(ابن منظور)ج 2 ص 371،تاريخ الخلفاء(سيوطى)ص 67 و السيرة الحلبيۀ(برهان الدين شافعى)ج 3 ص 360 و 363. و در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 5 ص 370 از مسند(احمد بن حنبل)ج 6 ص 55،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 5 ص 15،تيسير الوصول(ابن ربيع)ج 2 ص 42 و 44،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 1 ص 161،تاريخ(ابن كثير)ج 5 ص 246 و تمام المتون(صفدى)ص 137.

از اخبار و احاديث و تواريخ،به روشنى استفاده مى شود كه حتّى يك نفر از«اهل بيت نبوّت و پايگاه رسالت»در اين«بيعت»حضور نداشته بلكه همه در خانۀ«على(ع)»گرد آمده بودند.در اين جمع «سلمان»،«ابو ذر»،«مقداد»،«عمّار»،«زبير»«خزيمة بن ثابت»،«ابىّ بن كعب»،«فروة بن عمرو بن ودقۀ انصارى»،«براء بن عازب»،«خالد بن سعيد بن عاص اموى»و تعداد ديگرى از اين گونه افراد نيز بودند.

با تخلّف اين افراد،چگونه«اجماع»تمام و كامل مى شود؟!

در بين اين مخالفان،«تمام آل محمّد(ص)»بودند،همانها كه نسبت به امّت همچون سر نسبت به تمام بدن و همچون چشم نسبت به چهره هستند،آنها كه ثقل و وزنۀ سنگين رسول خدا(ص)و ظروف علوم او

ص: 292

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب المغازى باب غزوۀ خيبر ج 5 ص 177 ط مطابع الشعب و ط محمد على صبيح،صحيح(مسلم)الجهاد و السير ج 12 ص 77 ط مصر با شرح نووى،الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 11-13 ط مصطفى محمد مصر،مروج الذهب(مسعودى)ج 2 ص 302،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 208،الكامل في التاريخ(ابن اثير)ج 2 ص 327 و 331،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 370 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 18 ط 1 مصر،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 8 ط الميمنيۀ مصر و العقد الفريد(ابن عبد ربه)ج 5 ص 259. كسانى كه با ابو بكر بيعت ننمودند:1-عباس بن عبد المطلب 2-عتبة بن ابى لهب 3-سلمان فارسى 4-ابو ذر غفارى 5-عمار بن ياسر 6-مقداد 7-براء بن عازب 8-ابى بن كعب 9-سعد بن ابى وقاص 10-طلحۀ بن عبيد اللّه 11-زبير بن عوام 12-خزيمة بن ثابت 13-فروة بن عمرو انصارى 14-خالد بن سعيد بن عاص 15-سعد بن عباده انصارى كه هرگز بيعت نكرد تا در زمان عمر در شام درگذشت 16-فضل بن عباس،و پيشاپيش اينها حضرت على(عليه السّلام)و همۀ بنى هاشم.-در اين رابطه رجوع كنيد به العقد الفريد(ابن عبد ربه)ج 4 ص 259-260 ط 2،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 131-134 ط 1 مصر،مروج الذهب(مسعودى)ج 2 ص 301،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 3 ص 222،تاريخ(طبرى) ج 3 ص 208،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 325 و 331،تاريخ(يعقوبى)ج 2 ص 103 و 105،سمط النجوم العوالى(عاصمى مكى)ج 2 ص 244 و السيرة الحلبيۀ(على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 356.

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب المغازى باب غزوۀ خيبر ج 5 ص 177 ط مطابع الشعب و ط محمد على صبيح،صحيح(بخارى)نيز باب الجهاد و السير باب فرض الخمس ج 4 ص 42 افست دار الفكر بر ط استانبول،صحيح(بخارى)نيز كتاب الفرائض«باب قول النبى لا نورث»(!)ج 8 ص 3 افست دار الفكر بر ط استانبول، صحيح(مسلم)كتاب الجهاد و السير«باب قول النبي لا نورث»(!)ج 12 ص 77 ط مصر با شرح نووى،كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 370 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 18 ط 1 مصر،الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 8 ط الميمنيۀ مصر و تاريخ(طبرى)ج 3 ص 208.

و استبدادگرى از او«غصب»كرده اند.در اين حديث،تصريح نشده كه هنگام صلح با آنها،«بيعت»نموده باشد.

و چه جالب و رسا!استدلال فرموده،خطاب به«ابو بكر»:

«فان كنت بالقربى حججت خصيمهم

فغيرك اولى بالنّبىّ و اقرب»

(اگر تو از ناحيۀ«خويشاوندى»بر ضدّ مخالفان خود استدلال كرده اى،ديگران نسبت به پيامبر اولى و نزديك ترند)

«و ان كنت بالشّورى ملكت امورهم

فكيف بهذا و المشيرون غيّب» (1)ت.

ص: 295

1- اين دو بيت شعر در نهج البلاغه موجودند و ابن ابى الحديد در تفسير آنها در جلد چهارم شرح نهج البلاغۀ صفحۀ 319 آورده كه:روى سخن حضرت،با ابو بكر است زيرا ابو بكر«در سقيفه»با انصار احتجاج نمود كه ما عترت رسول خدا(ص)و باقيماندۀ او هستيم،اما همين كه با او بيعت شد،در برابر مردم احتجاج نموده كه مردم با من بيعت نمودند و با بيعت استدلال كرد كه اين بيعت از«اهل حل و عقد»صادر شده است.على(ع)در پاسخ او فرمود:اما استدلالت در برابر انصار كه از بستگان رسول خدا و اقوام او هستى،ديگران از تو به رسول خدا(ص)نزديك ترند،و اما استدلالت به اينكه مردم با رضا و رغبت با تو بيعت كرده اند،كه گروهى از صحابۀ پيامبر و«اهل حل و عقد»غايب بودند،پس چگونه بيعت ثابت مى شود؟!شيخ محمد عبده بر اين دو شعر دو حاشيه دارد كه متضمن گفتۀ ابن ابى الحديد در تفسير اين دو شعر است.

(و اگر وسيلۀ«مشورت»زمام امور را به دست گرفتى،اين چگونه شورائى است با اينكه«افراد طرف مشورت»غايب بودند!)

«ابن عباس»نيز با«ابو بكر»همين گونه احتجاج نمود،در بحثى كه بين اين دو درگير شد:

«ابن عباس»به او گفت:اگر به واسطۀ«قرابت»و نزديكى با رسول خدا خلافت را خواستى،كه«حقّ ما را غصب نموده اى»؛و اگر به واسطۀ«مؤمنان»آن را خواستار شدى،«ما در ميان مؤمنان بر همه مقدّم بوديم»؛و اگر معتقدى كه در اثر درخواست و«بيعت مؤمنان»،بر تو واجب شد خلافت را بپذيرى،اين درست نيست و وجوب نمى آورد زيرا«ما موافق نبوديم و كراهت داشتيم» (1).

بنابراين،«كدام اجماع،خلافت ابو بكر را ثابت مى كند؟!»كدام «اجماع»پس از اين تصريح از عموى پيامبر(ص)و شاخۀ وجودى پدرش؟!و پس از اين تصريح از پسر عمّ آن حضرت و ولىّ و برادرش؟! و اهل بيت و خاندانش؟!ل.

ص: 296

1- رجوع كنيد به الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ص 15 ط مصطفى محمد مصر،تاريخ (يعقوبى)ج 2 ص 104 و شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 221 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

حق جو

اهل سنّت مى گويند:«اجماع»پس از رفع

اختلاف،منعقد گرديد.

اهل سنّت انكار نمى كنند كه«بيعت از روى مشورت و فكر انجام نشده»و قبول دارند كه«ناگهانى و بى مطالعه»انجام پذيرفته است؛در اين معنى نيز ترديد ندارند كه«انصار»مخالف بودند و اطراف«سعد بن عباده»را گرفته بودند،و«بنى هاشم»و دوستانشان از«مهاجر»و«انصار» مخالفت ورزيدند و به«امام»پيوستند؛امّا مى گويند:بالأخره سرانجام، «خلافت»براى«ابو بكر»تمام و كامل شد،و همه راضى شدند كه او پيشوايشان باشد.اختلاف نخست از بين رفت و آن نزاع پايان گرفت و همه دست به دست هم دادند و به پشتيبانى وى و نصيحت به او آشكارا و پنهان قيام نمودند؛با هر كس جنگ نمود به جنگ پرداختند و با هر كس صلح نمود از در صلح و آشتى درآمدند؛امر و نهيش را به مرحلۀ اجراء گذاردند و بدين وسيله«اجماع»تمام شد و«عقد خلافت»صحّت پذيرفت.پاسخ شما چيست؟

ص: 297

حق شناس

«اجماع»منعقد نشد و نزاع از بين نرفت.

«دست به دست هم دادن مسلمانان بر پشتيبانى و نصيحت ابو بكر، آشكارا و پنهان»مطلبى است و«صحّت عقد خلافت براى او به وسيلۀ اجماع»مطلبى ديگر.

اين دو،نه عقلا و نه شرعا ملازم يكديگر نيستند.

زيرا«على و فرزندانش ائمّۀ معصومين(عليهم السّلام)»در پشتيبانى از«حكومتهاى اسلامى»مذهبى معروف و روشى مشخّص داشتند كه ما نيز به همان متديّن هستيم.

من اين روش را به عنوان پاسخ به گفتۀ شما برايتان نقل مى كنم.

خلاصۀ آن اين است كه:«امّت اسلامى»بدون دولت و حكومتى كه پراكندگى آن را جمع،مشكلات آن را برطرف،مرزهاى آن را حفظ، و امور آن را مراقبت نمايد،مجد و عظمتى نخواهد داشت؛و اين دولت و«حكومت»بدون داشتن رعايا و ملّتى كه با جان و مال از آن پشتيبانى و حمايت كند،برقرار نخواهد گرديد.با توجّه به اين گفته،اگر امكان داشت كه«حكومت»به دست«صاحب اصلى و شرعى و واقعى»آن قرار گيرد،به دست همان كسى كه از ناحيۀ رسول خدا(ص)تعيين شده

ص: 298

و«نيابت صحيح»را دارا است،چه بهتر،و بر«امّت اسلامى»عمل به دستورات او به عنوان يك«فريضۀ دينى»واجب است،و نبايد غير از او را به عنوان«رئيس حكومت»برگزينند.

امّا اگر اين امكان نبود،يعنى ديگرى بر«حكومت»استيلا يافت كه به هيچ وجه حاضر نيست آن را در اختيار«صاحب اصلى»آن قرار دهد، و قيام بر ضدّ او موجب تشتّت و از بين رفتن اساس«وحدت مسلمين» و تسلّط بيگانه و نابودى«اسلام»است،در اين صورت نيز بر امّت اسلامى واجب است-در امورى كه«عزّت و سربلندى اسلام»بر آن متوقّف است-با او همكارى كنند و به پشتيبانى وى برخيزند و همچنين در حفظ اساس«اسلام»بايد از او حمايت نمايند.

اين،روش«على(ع)و فرزندانش ائمّۀ طاهرين(ع)»است.

ايشان همواره صبر كردند و شكيبائى ورزيدند در حالى كه گويا در چشمشان خاشاك و در گلويشان استخوان بود؛اين شكيبائى به خاطر اين بود كه«امّت»حفظ گردد و«شوكت اسلام»محفوظ ماند؛آنها در برابر«زمامداران»صبور بودند درحالى كه اين وضع و«غصب»و گرفتن حقّشان،به كامشان از حنظل تلختر بود؛راههاى رشد و پيشرفت را به آنها نشان مى دادند درحالى كه قرار گرفتن آنان بر كرسى زمامدارى، براى اينان از برّندگى و تيزى كارد بر قلب، دردآورتر بود.

اينها همه براى اجراء تعهّد و وفاى به«پيمان الهى»و قيام به يك «واجب عقلى و شرعى»بود و آن اينكه:«هميشه بايد در مقام تعارض،

ص: 299

مهمتر را بر مهم،مقدّم داشت».

به اين جهت است كه«امير مؤمنان(عليه السّلام)»نصيحتهاى خالصانه و خير خواهى خود را به هر سه خليفه مى كرد،و در طريق مشورت و راهنمائى آنان سخت مى كوشيد.كسى كه روش آن حضرت را-در ايّام زمامدارى خلفاى سه گانه-مورد بررسى قرار دهد مى يابد كه وى پس از مأيوس شدن از«حقّ»خود در«خلافت بلافصل رسول خدا(ص)»،طريق موادعت را هموار،و مسالمت با زمامداران امر را پيش گرفت.و با اينكه مى ديد كرسى ولايتش-كه از جانب پيامبر(ص) به او تفويض شده-در اختيار آنها است،با آنها به نبرد نپرداخت و دست دفاع بر نياورد.اين،به خاطر«حفظ امّت»،«نگهدارى ملّت»،«بقاى دين»،و«مقدّم داشتن آخرت بر رياست دنيا»بود،در حالى كه آن حضرت مبتلا به امورى بود كه ديگران نبودند چرا كه وى در ميان دو خطر و دو مشكل سخت،قرار گرفته بود:

«خلافت»با آن نصوص و تعهّدات و پيمانهايش از يك طرف،با فرياد،او را مى خواند و با ناله اى جانسوز،به سوى خود دعوتش مى نمود ،با صدائى كه قلب را خون مى كرد،و با ناله اى كه جگر را آتش مى زد. (1)ه.

ص: 300

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 91،92،94،98،99 و غير آنها از پانوشتهاى مربوطۀ گذشته و آينده.

و از ديگر طرف،«فتنه و طغيان افراد سركش معروف»بيم آن را مى داد كه«جزيرة العرب»بر هم بريزد،منقلب شود،انقلاب و اسلام از بين برود؛و نيز جوّى كه براى«منافقان مدينه»-همانها كه سخت در نفاق فرو رفته بودند-به وجود آمده بود،و همچنين اوضاع«اعراب»اطراف مدينه-كه طبق نصّ قرآن،«منافق»بودند بلكه در«كفر و نفاق»از همه سخت تر بودند،و از همه سزاوارتر كه حدود فرمانهاى خدا را ندانند (1)»-كه با از بين رفتن پيامبر(ص)،آنها نيرومندتر شده بودند.

زيرا مسلمانان پس از رسول خدا(ص)به گلّۀ باران خورده اى مى ماندند كه در شب ظلمانى راه خود را گم كرده از هم پراكنده شوند؛و در بين گرگهايى متجاوز،و درندگانى سخت زيانبار،و«مسيلمۀ كذّاب»، «طلحة بن خالد دروغگو»،«سجاح دختر حارث»-آن زن دغلباز- و اصحابشان،كه همه براى نابودى اسلام و درهم كوبيدن مسلمانان بپا خاسته بودند؛و بين«روميان»،«قيصرها»و«كسراها»كه سخت در كمين بودند؛و امثال اين جرثومه ها كه با شدّت،كينۀ«محمّد»و آل او و اصحابش را در دل گرفته بودند و با بغض و دشمنى به«اسلام»نگاه مى كردند ،گرفتار بودند.

اين جناحها را كه برشمرديم،همه مى خواستند اساس«اسلام»را از ريشه درآورند،انتقام خود را بگيرند،قلب خود را تشفّى بخشند.آنها7.

ص: 301

1- سورۀ توبه(9)آيۀ 97.

از پيش،نيروى خود را آماده كرده بودند،با سرعت و عجله مى شتافتند، مى ديدند كه اوضاع يكسره به كامشان مى شود،فرصت خوبى با رحلت پيامبر(ص)فرا رسيده است،تصميم داشتند از اين«فرصت» بهره گيرند و از اين« درهم ريختگى»پيش از اينكه قدرت«اسلام» متمركز گردد و نيرو و توانش بازپس آيد،حد اكثر استفاده را ببرند.

امير مؤمنان(عليه السّلام)بين اين دو خطر(عمل به تعهّدات خلافت،و جوّ ناسالم كه نابودى اسلام را دنبال داشت)قرار گرفته بود.

طبيعى است،او«حقّ خود»را فداى«حيات اسلام»مى كند،و«مصالح عموم مسلمانان»را مقدّم مى دارد.

بنابراين،قطع شدن نزاع و برطرف شدن اختلاف بين او و بين«ابو بكر»،فقط به خاطر«حفظ دين»و علاقه به«بقاى حوزۀ مسلمين»بود.

او و اهل بيتش همه،و سائر دوستانش از«مهاجر»و«انصار»،به اين خاطر شكيبائى ورزيدند،امّا در حالى كه گويا در چشمشان خاشاك و در گلويشان استخوان گرفته بود.سخنان آن حضرت پس از رسول خدا(ص)در طول مدّت حياتش به همين معنى صراحت دارد و«اخبار»در اين باره از طريق عترت پاك(ع)«متواتر»است (1).د!

ص: 302

1- رجوع كنيد به الاحتجاج(طبرسى)ج 1 و 2 ط نجف،بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى) ج 28 باب 4 ص 175 و بعد از آن،تلخيص الشافى(شيخ طوسى)ج 3 ص 47-57 ط الآداب،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 306 ط مصر با تحقيق محمد ابوالفضل.و به پانوشتهاى 221،223،224،225،226،397،403،404،405، 406،407،408،409،410،411،412،413،414،415 نيز مراجعه نماييد!

1- سعد بن عباده-ابو ثابت-از كسانى است كه در«بيعت عقبه»وجود داشته و در «بدر»و نبردهاى غير بدر نيز بوده است.او رئيس و سرپرست طايفۀ خزرج،زعيم،مرد سخاوتمند و بزرگ انصار بود. -در رابطه با عدم بيعت وى با ابو بكر،رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 3 ص 222، الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 2 ص 40،الاصابۀ(ابن حجر عسقلانى)ج 2 ص 30،العقد الفريد(ابن عبد ربّه)ج 4 ص 259 و 260 ط لجنة التأليف و النشر مصر،الامامه و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 10،مروج الذهب (مسعودى)ج 2 ص 301،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 2 ص 284 و ج 3 ص 222،223 و 331،الكامل(ابن اثير)ج 3 ص 331،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 10 و 11 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

2- رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 3 ص 218-222،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 328 و 331 و الامامه و السياسۀ(ابن قتيبۀ دينورى)ج 1 ص 10.

1- حباب بن منذر از بزرگان و رؤساى انصار و شجاعان آنها بود.وى در جنگهاى«بدر» و«احد»و ديگر نبردها شركت داشت.او رئيس خزرج و سرپرست آنها و از سخاوتمندان انصار و زعيمشان به شمار مى آمد. -رجوع كنيد به الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 5 و 6،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 8 و 9 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 220 و الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 3 ص 329 و 330.

2- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 9،11،19،40،47، 48 و 49 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

3- تهديد آنها على(ع)را به اينكه خانه و افراد خانه را آتش مى زنيم،متواتر و قطعى است. -رجوع كنيد به الامامة و السياسۀ(ابن قتيبۀ دينورى)ج 1 ط مصطفى محمد مصر، العقد الفريد(ابن عبد ربّه مالكى)ج 4 ص 259 و 260 ط لجنة التأليف و النشر مصر، شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 48 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل، تاريخ(طبرى)ج 3 ص 202 و الملل و النحل(شهرستانى)در حاشيۀ الفصل(ابن حزم) ج 1 ص 73 ط مصر.و در كتاب عبد اللّه بن سبأ(علاّمۀ عسكرى)ج 1 ص 108 از: انساب الاشراف(بلاذرى)ج 1 ص 586،تاريخ(ابن شحنۀ)ص 164 در حاشيۀ الكامل(ابن اثير)ج 7،و در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 7 ص 77 از:تاريخ(ابى الفداء) ص 156 و اعلام النساء(عمر رضا كحاله)ج 3 ص 1207. و در رابطه با تأسف ابو بكر بر اين موضوع رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 3 ص 430 ط دار المعارف مصر،مروج الذهب(مسعودى)ج 2 ص 301،الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 18،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 51 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و العقد الفريد(ابن عبد ربه)ج 4 ص 268 ط لجنة التأليف و النشر.و در كتاب عبد اللّه بن سبأ(علاّمۀ عسكرى)ج 1 ص 106 از:كنز العمال(متقى هندى)ج 3 ص 135،منتخب الكنز(متقى هندى)حاشيۀ مسند احمد بن حنبل ج 2 ص 271،الأموال(ابو عبيدۀ)ص 131،لسان الميزان ج 4 ص 189، ترجمۀ ابى بكر از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)،و تاريخ(ذهبى)ج 1 ص 338.

حق شناس

1-توضيحى بر«عدول صحابه»از بعضى

«نصوص»

1-شرح حال و تاريخ زندگى بسيارى از صحابه نشان مى دهد كه آنها«متعبّد به نصّ»بوده اند امّا آن نصوصى كه مخصوص«مسائل تعبّدى»و مختصّ به«شئون اخروى»باشد همانند نصّ بر روزۀ ماه رمضان،رو به قبله بودن هنگام نماز،تعداد نمازهاى واجب يوميّه،عدد ركعتهاى هر كدام،كيفيّت انجام آنها،نصّ بر اينكه طواف اطراف خانۀ خدا هفت شوط است...و امثال اينها كه مخصوص منافع اخروى و جهان ديگر است.

امّا آنچه متعلّق به«سياست»بود همچون«حكومت»و«امارت» جايى را به شخص معيّنى سپردن،تدبير امور«دولت»،پايه ريزى شئون «مملكت»و تجهيز«سپاه»،...در اين موارد،متعبّد به آن نبودند و التزام به نصوص آن را در جميع احوال،و عمل به مقتضاى آن را لازم نمى دانستند ،بلكه براى خود نيز محلّ«بحث و گفتگو»و مجال براى«نظر

ص: 307

و اجتهاد»مى ديدند؛يعنى اگر در نظرشان عمل بر«خلاف نصّ»،كيان آنها را بالا مى برد و يا به رياست و حكومتشان نفع مى بخشيد،آن «خلاف»را مرتكب مى شدند.

در مورد«خلافت»،گمانشان بر اين معنى غلبه داشت كه«عرب» تسليم«على(ع)»نمى شود و متعبّد به«نصّ خلافت»نمى گردد،زيرا او پشت«عرب»را در راه خدا خم كرده،خون او را در راه«اعلاء كلمۀ حق»با شمشيرش ريخته،و در راه«نصرت و يارى حق»و مبارزه در راه آن،نقاب از چهره بر كنار زده بود تا آنكه على رغم خواستۀ كافران، «آيين خداوند»غالب و آشكار گرديد؛بنابراين،آنها جز با زور،مطيع وى نخواهند شد،و جز به وسيلۀ قدرت،در قبال«نصّ»خاضع نخواهند گرديد.

«عرب»-بر اساس عادت خود در چنين مواردى-«على(ع)»را فردى مى دانستند كه بايد انتقام خونهائى را كه«اسلام»ريخته،از او گرفته شود،زيرا پس از پيامبر(ص)در قبيله اش-در نظر عرب-كسى كه استحقاق گرفتن انتقام آن خونها را از او داشته باشند غير از«على(ع)» نبود،چرا كه آنها انتقام خونهاى ريخته شده را از فرد سرشناس طائفه و شخص برتر قبيله مى گرفتند،و«على(ع)»-بدون چون و چرا-فرد نمونۀ«بنى هاشم»و برترين شخصيّت آنها پس از رسول خدا(ص)بود؛ لذا،«عرب»براى او نقشه كشيد،امور را بر وى ديگرگون كرد،كينه و بغض او و ذرّيّه اش را در دل پنهان داشت،به هر عنوان كه توانستند به

ص: 308

او حمله كردند،و بالاخره،آنچه انجام دادند گذشت،امّا فضا را پر كرد و مصيبتهاى مربوط به او آسمان و زمين را فرا گرفت.

همچنين،«قريش»خصوصا،و«عرب»عموما،از«على(ع)»-به خاطر سختگيريش بر دشمنان خدا،و نبرد و كشتارش با كسانى كه از حدود خدا تجاوز،و يا حركتهاى الهى را هتك مى نمودند-انتقام گرفت.«عرب»از امر به معروف وى و از نهى از منكرش در هراس بود، از عدالتش بين رعيّت و از رعايت مساوات او در تمام قضايا بين مردم، وحشت داشت.نه كسى مى توانست از او چشم طمعى داشته باشد و نه خاطر خواهى كسى در او اثر مى گذاشت.نيرومند در پيشگاه او ذليل بود تا«حق»را از او بستاند،و ضعيف در نزد وى قوى و عزيز بود تا حقّش را بگيرد.

بنابراين،چگونه امكان داشت كه از روى رغبت و علاقه در برابرش خضوع كنند؟!در حالى كه قرآن دربارۀ آنها مى فرمايد:«آنها در كفر و نفاق شديدترند و سزاوارترند كه حدود آنچه را خداوند نازل فرموده ندانند (1)».و نيز مى فرمايد:«عدّه اى از«مردم مدينه»هستند كه سخت در«نفاق»فرو رفته اند،تو آنها را نمى شناسى،ما آنها را مى شناسيم (2)».و در ميان آنها افرادى جاسوس و كينه ورزند كه از هر گونه شرّ و فسادى در مورد مسلمانان1.

ص: 309

1- سورۀ توبه(9)آيۀ 97.

2- سورۀ توبه(9)آيۀ 101.

كوتاهى نمى كنند.

و باز،«قريش»و ساير«عرب»بر او«حسد»مى بردند كه خداوند آن مقدار از فضل خود بر او بخشيده به گونه اى كه به مرحله اى از«علم» و«عمل»در پيشگاه خداوند و پيامبران و صاحبان خرد رسيده كه همسالان و اقران از رسيدن به آن مقام عاجزند،و همسنگان و هم رديفان او از رسيدن به آن موقعيّت نوميدند.با سوابق و خصائصش،از ناحيۀ خدا و رسولش به مقام و منزلتى دست يافته كه گردنهاى آرزو به آن سو كشيده مى شد،و طمع ها براى رسيدن به«ما دون»مقامش به تلاش و تكاپو مى افتاد.

بدين جهات بود كه«عقربهاى حسد»در قلوب«منافقان»به جنب و جوش افتاد،و بر«نقض عهد و پيمان»وى افراد فاسق،«ناكثين»، «قاسطين»و«مارقين»اتّحاد كلمه پيدا كردند.لذا،«نصّ پيامبر(ص)»را پشت سر گذاشتند و آن را سخت به دست فراموشى سپردند.

همچنين،«قريش»و ساير«عرب»خوش حال بودند كه«خلافت»در قبائل آنها به نوبت مى گردد،و طمع آنها در اين راه به كار افتاده بود.به اين قصد،بر«نقض عهد»پرداختند و همّت خود را در«شكستن پيمان» به كار انداختند،دست به دست هم دادند كه«نص»را فراموش كنند،با هم«بيعت»كردند كه آن را به هيچ وجه به ياد نياورند،و«اجماع»كردند كه از همان روز اوّل،«خلافت»را از«ولىّ منصوص از جانب پيامبر(ص)»،منصرف سازند.لذا،آن را به«انتخاب»گذاردند تا براى هر

ص: 310

كدام از قبائل،آرزوى رسيدن به آن-گرچه پس از مدّتى-فراهم باشد.

اگر به«نصّ»متعبّد مى شدند و«على(ع)»را پس از رسول خدا(ص) مقدّم مى داشتند،«خلافت»از«عترت پاك پيامبر(ص)»بيرون نمى رفت،چرا كه در«روز غدير»-و در موارد ديگر-«اهل بيت»را «هم رديف و قرين قرآن»قرار داده بود و آن دو را تا رستاخيز«پيشواى صاحبان عقل»گردانيده بود،امّا«عرب»نمى توانست خلافت را منحصر در خاندان خاصّى ببيند،به ويژه كه چشم همۀ قبائل به سوى آن دوخته شده بود و افرادى از تمام طوائف،در اين راه،يكديگر را حمايت مى كردند.

و نيز،كسى كه تاريخ«قريش»و«عرب صدر اسلام»را خوب مطالعه كند مى داند كه آنها در برابر«نبوّت بنى هاشم»خاضع نشدند مگر زمانى كه در هم شكستند و پس از آنكه قوّه و قدرتى برايشان باقى نماند؛پس چگونه تن به قبول«اجتماع نبوّت و خلافت در بنى هاشم»مى توانند بدهند؟چنانكه«عمر بن خطاب»هم-در گفتگويى كه بين او و«ابن عباس»در گرفت-به اين مطلب اشاره كرده،گفت:«قريش حاضر نبود نبوّت و خلافت-هر دو-در بين شما باشد (1)».ر.

ص: 311

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 12 ص 52 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 3 ط دار صادر و تاريخ(طبرى)ج 4 ص 223 ط دار المعارف مصر.

2-دليل بازنشستن «امام(ع)»از گرفتن

حقّ خود

2-«سلف صالح»امكان نيافتند كه آنان را بر«تعبّد به نصّ»وادارند از ترس اينكه اگر در«تعبّد به نص»اصرار ورزند و مقاومت به خرج دهند از«اسلام»برگردند.و نيز از سرانجام بد«اختلاف»وحشت داشتند،خصوصا كه با مرگ پيامبر(ص)،«نفاق»،خود را آشكار ساخته بود و شوكت و قدرت«منافقان»بالا گرفته بود؛كافران در طغيان،اركان دين متزلزل،و قلوب مسلمانان از جا كنده شده بود؛«مسلمين»پس از رسول خدا(ص)همچون گوسفندان باران زده در شب تيرۀ زمستانى شده بودند كه بين گرگهايى متجاوز و درندگانى زيانبار قرار گرفته باشند؛طائفه هاى از اعراب،«مرتد»شده بودند و گروهى ديگر تصميم بر«ارتداد»داشتند-چنانكه قبلا توضيح داديم.

«على(ع)»در چنين موقعيّتى،از اظهار اراده و تصميم براى قيام به امور مردم،وحشت داشت؛ترس از بالا گرفتن«فتنه»و«فساد»و«به هم ريختن فورى نظام و سامان مسلمين»،زيرا روحيۀ مردم آن چنان بود كه توصيف كرديم؛«منافقان»به گونه اى بودند كه يادآور شديم؛آنها سرانگشت را از سر«غيظ»و«خشم»به دندان مى گزيدند؛«اهل ردّه» و«مرتدّان»به آن نحو كه توضيح داديم؛و«ملّتهاى كفر»بدان ترتيب كه در پيش آورديم؛«أنصار»با«مهاجران»از در«مخالفت»بيرون آمده بودند و از آنها جدا شده بودند،«انصار»مى گفتند:«يك زمامدار از ما

ص: 312

و يكى از شما (1)»و...

در چنين هنگامه اى،توجّه آن حضرت به«امر دين»وى را از توجّه به«خلافت»بازداشت ؛او را واداشت تا از«خلافت»كناره گيرى كند چرا كه مى دانست دنبال«خلافت»رفتن موجب خطر براى«امّت» و نابودى«دين»خواهد شد؛لذا،«بقاى اسلام»و«مصلحت عموم مسلمانان»را بر«خلافت»مقدّم داشت،و از بدست آوردن«خلافت» خوددارى نمود و«آخرت»را بر«دنيا»ترجيح داد.

ولى در خانه نشست،«بيعت»نكرد تا اينكه او را با«زور»و«جبر» براى«بيعت»بردند (2)تا«حقّ»خويش را حفظ كند و در برابر كسانى كه از او عدول نموده اند«حجّت»داشته باشد.او اگر با اختيار و فورا «بيعت»مى كرد حجّتش تمام نبود و برهان روشنى نداشت.امّا با اين عمل،بين«حفظ دين»و«حفظ حقّ خود»يعنى«خلافت و امارت مؤمنان»جمع نمود.اين كار،دلالت بر اصالت رأى و درك،حلم و بردبارى،و سعۀ صدر دارد.

راستى،كجا سراغ داريد شخصى از چنين موقعيّت بلند و امرت.

ص: 313

1- رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 4 ص 218،219 و 220 ط دار المعارف مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 6 و 9 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و تاريخ(يعقوبى)ج 2 ص 102.

2- رجوع كنيد به العقد الفريد(ابن عبد ربه مالكى)ج 4 ص 335 ط لجنة التأليف و النشر مصر و شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 3 ص 415 افست بيروت.

پرارزشى-كه خداوند آن را بالاترين موقعيّت دينى شمرده-دست بردارد؟!-البتّه نتيجۀ اين عمل و اختيار اين راه از ميان«دو طريق»، سودمندترين و پرمنفعت ترين آنها بود،چرا كه قرب و نزديكى به خداى عزّ و جل را به همراه داشت.

امّا«خلفاى سه گانه»و دوستانشان،«نصوص خلافت»را-به خاطر جهاتى كه در پيش گفتيم-«تفسير و توجيه»نمودند.و هيچ تعجّبى از آنها در اين موارد نيست؛چرا كه-براى شما روشن ساختيم-آنها هر نصّى كه با«سياست نصب امراء و فرماندهان»،«تدبير امور دولت» و«برقرارى شئون مملكت»ارتباط داشت،با«اجتهاد»خود مى سنجيدند،و آن را«تفسير و توجيه»مى نمودند و شايد براى آنها به اندازۀ امور دينى-به همان معنى كه گذشت-ارزش قائل نمى شدند؛لذا، «مخالفت»با آنها بر ايشان آسان بود.و بعد از آنكه كارشان تمام شد و«زمام خلافت»را به دست گرفتند،با تصميم جدّى آنها را به دست فراموشى سپردند و با كسانى كه آن«نصوص»را يادآور مى شدند و يا به آنها اشاره مى كردند،با«شدّت»رفتار مى نمودند.و چون زمانى كه بر حفظ نظام توفيق يافتند؛دين اسلام را نشر دادند؛كشورهايى را فتح نمودند؛به ثروت و قدرت دست يافتند؛و خود را به شهوات آلوده نساختند،كارشان بالا گرفت؛قدر و منزلتشان بلند گرديد؛مردم به آنها «حسن ظن»پيدا كردند؛و قلبها به آنان محبّت ورزيد،مردم نيز در فراموش ساختن و از ياد بردن«نصوص»در مسير آنها گام برداشتند.

ص: 314

حق جو

درخواست مواردى كه«متعبّد»به«نصّ»نشده اند

سخنان اخيرت در تقريب و توضيح آنچه ما بعيد مى شمرديم معجزه كرده!و در مجسّم ساختن مباحث به آشكارترين صورت، انسان را به حيرت مى اندازد!پاك و منزّه است آن كس كه شاخه هاى درخت برهان را برايت نرم،و كليدهاى بيان را تسليم تو ساخته است.

اى كاش به«مواردى كه به نصوص صريح،متعبّد نشده اند»اشاره مى كردى!تا دليل محكم آن،آشكار و راه صاف و مستقيم،روشن گردد.

بنابراين،من از شما درخواست دارم آنچه در سيره و شرح زندگى آنها آمده و در«كتب اخبار»از«طرق اهل تسنّن»نگاشته شده،تفصيلا بياوريد.

ص: 316

حق شناس

1-«مصيبت روز پنجشنبه»

1-مواردى كه متعبّد به«نصّ»نشده اند بيش از آن است كه احصاء شود (1)!از ميان همه،توجه به مصيبت روز پنجشنبه كه از مشهورترين قضايا و بزرگترين مصيبتها است-كفايت مى كند.

اصحاب و نويسندگان«صحاح»و سائر نويسندگان«سنن»همه اين جريان را نقل كرده اند.و نويسندگان«سير»و«اخبار»همگى آن را آورده اند.

از جمله،«بخارى»با سند خود،از«ابن عباس»نقل نموده:

به هنگام احتضار پيامبر(ص)عدّه اى از مردان از جمله«عمر بن الخطاب»در خانۀ آن حضرت بودند،پيامبر(ص)فرمود:«هلمّ!اكتب

ص: 317

1- براى آگاهى به حدود يكصد مورد از مواردى كه متعبد به نص نشده اند رجوع كنيد به كتاب النص و الاجتهاد(علاّمۀ سيّد شرف الدين موسوى عاملى)و با ترجمۀ فارسى آن با عنوان«اجتهاد در مقابل نص».

لكم كتابا لا تضلّوا بعده»(بيائيد!تا برايتان نوشته اى بنويسم كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.)«عمر»گفت:«درد بر او غلبه كرده،قرآن نزد شما است،كتاب خدا ما را كفايت مى كند.»بين افراد اختلاف افتاد،به نزاع و مخاصمه كشيد، بعضى مى گفتند:نزديك شويد!تا پيامبر(ص)نوشته اى برايتان بنويسد كه پس از آن گمراه نگرديد،و بعضى گفتۀ«عمر»را تكرار مى كردند .پس آنگاه كه«سر و صدا»و«اختلاف»نزد پيامبر(ص)بالا گرفت به آنها فرمود:«برخيزيد!».

«ابن عباس»همواره اين سخن را مى گفت كه:«مصيبت»،«تمام مصيبت»آن وقتى بود كه با اختلاف و سر و صدايشان بين پيامبر و بين آنچه مى خواست براى آنها بنويسد حائل شدند.

اين حديث،از احاديثى است كه در«صحّت»و«صدور»آن،هيچ جاى سخن و ترديد نيست.«بخارى»آن را در چند جاى صحيح خود نقل نموده و«مسلم»در صحيح خود آن را آورده است.«احمد»در «مسند»از«ابن عباس»و همچنين سائر نويسندگان«سنن و اخبار»آن را نقل نموده اند (1)،امّا در نقل آن-چون نقل به معنى كرده اند- تصرّف نموده اند،زيرا لفظ اصلى كه از«عمر»صادر شده،اين بوده:ر.

ص: 318

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب المرضى باب قول المريض«قوموا عنى»ج 7 ص 156 ط محمد على صبيح و ط مطابع الشعب،صحيح(مسلم)در آخر كتاب الوصية ج 11 ص 95 ط مصر با شرح نووى،مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 356 ح 2992(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر.

«انّ النّبىّ يهجر»(پيامبر هذيان مى گويد)!امّا آنها بدين گونه آورده اند:

«انّ النّبىّ قد غلب عليه الوجع»(درد بر پيامبر غالب شده است).اين تصرّف به خاطر تهذيب عبارت و كاستن از استهجان آن بوده است.

دليل اين سخن،مطلبى است كه«ابو بكر احمد بن عبد العزيز جوهرى»در كتاب«سقيفه»از«ابن عباس»آورده كه:به هنگام احتضار پيامبر(ص)،در خانه مردانى بودند،«عمر بن خطاب»جزو آنان بود، رسول خدا(ص)فرمود:«دوات و صفحه اى بياوريد!تا براى شما نامه اى بنويسم كه پس از من هرگز گمراه نگرديد»،«عمر»در اين موقع كلمه اى گفت كه معنى اش اين است:«درد بر پيامبر غلبه كرده است»،سپس اضافه كرد:

«حسبنا كتاب اللّه»(كتاب خدا ما را كفايت است.)افرادى كه در خانه بودند اختلاف و نزاع نمودند،بعضى مى گفتند:بياوريد و نزديك آييد!تا پيامبر براى شما بنويسد،و بعضى گفتۀ«عمر»را تكرار مى كردند.پس آنگاه كه«حرفهاى ناروا»و«اختلاف»زياد شد،پيامبر(ص)خشمگين گرديد و فرمود:«قوموا!»(از نزد من برخيزيد!) (1).

به روشنى مى يابيد كه«معارضۀ عمر»را نقل به معنى نموده اند نه عين لفظ آن.و آنچه مى تواند شما را به اين گفته راهنمائى كند اين مطلب است:محدّثانى كه نام شخص مخالف را نياورده اند به عين لفظل.

ص: 319

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 51 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

«معارضه»تصريح كرده اند.

«بخارى»در صحيح خود،از«ابن عباس»آورده كه:«يوم الخميس و ما يوم الخميس!»(روز پنجشنبه،چه روز پنجشنبه اى!)آنگاه«ابن عباس» آن قدر گريه كرد كه سنگ ريزه هاى جلويش تر شد،سپس اضافه كرد:

روز پنجشنبه،درد بر پيامبر(ص)سخت گرفت،فرمود:«كاغذى بياوريد! تا براى شما نوشته اى بنويسم كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.»آنگاه به«نزاع» پرداختند-در حالى كه نبايد در پيش پيامبر«نزاع»نمود-در اين وقت گفتند:«هجر رسول اللّه»(پيامبر عقلش را از دست داده)!پيامبر(ص) فرمود:«دعونى فالذّى انا فيه خير ممّا تدعونى اليه»(مرا واگذاريد!در همين حالى كه هستم برايم بهتر است تا آنچه مرا به آن مى خوانيد.)و پيامبر به سه چيز هنگام مرگ وصيّت كرد،فرمود:مشركان را از«جزيرة العرب» اخراج نماييد!به هيئتهائى كه به مدينه مى آيند آن طور كه من جايزه مى دادم جايزه دهيد!(راوى گفته است:)سومى را فراموش نموده ام.

اين حديث را«مسلم»در صحيح خود،آورده و«احمد»در«مسند» از«ابن عباس»نقل نموده است.سائر محدّثان نيز آن را نقل كرده اند (1).ر.

ص: 320

1- رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الجهاد و السير باب جوائز الوفد ج 4 ص 85 ط مطابع الشعب،صحيح(مسلم)كتاب الوصية ج 11 ص 89-94 ط مصر با شرح نووى،مسند(احمد بن حنبل)ج 3 ص 286 ح 1935(با سند صحيح)و ج 5 ص 45 ح 3111 ط دار المعارف مصر.

«مسلم»در كتاب صحيح خود،از طريق ديگرى نيز از«ابن عباس» آن را روايت كرده كه گفت:«روز پنجشنبه،امّا چه روز پنجشنبه اى!»-سپس اشك از چشمش جارى گرديد و دانه هاى آن همچون دانه هاى لؤلؤ به بند كشيده،از گونه هايش سرازير گرديده،گفت:-پيامبر(ص)فرمود:

«دوات و كتف گوسفندى،يا لوح و دواتى بياوريد!تا برايتان نوشته اى بنويسم كه پس از آن هرگز گمراه نشويد.»امّا گفتند:«انّ رسول اللّه يهجر»(رسول خدا هذيان مى گويد (1)!

كسى كه در اطراف اين«مصيبت بزرگ»،در«صحاح»به مطالعه و تحقيق پردازد،مى داند اوّل كسى كه آن روز گفت:«هجر رسول اللّه» (رسول خدا هذيان مى گويد)!فقط«عمر»بوده است،پس از او،ديگران-كه همان نظريۀ او را داشته اند-اين حرف را تكرار كرده اند؛زيرا در حديث نخست توجّه نمودى كه«ابن عباس»گفته:افرادى كه در خانه بودند به«جدال و گفتگو»پرداختند،بعضى مى گفتند:نزديك شويد (و كاغذ بياوريد!)تا پيامبر برايتان نوشته اى بنويسد كه پس از آن هرگز گمراه نشويد،و بعضى گفتۀ«عمر»را مى گفتند،يعنى مى گفتند:«پيامبر هذيان مى گويد»! (2)در روايتى كه«طبرانى»-در كتاب«اوسط»-ازن.

ص: 321

1- رجوع كنيد به صحيح(مسلم)كتاب الوصية ج 11 ص 94-95 ط مصر با شرح نووى،مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 116 ح 3336(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر،تاريخ(طبرى)ج 3 ص 193 ط مصر و الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 320.

2- در رابطه با«مصيبت روز پنجشنبه»غير از مدارك گذشته رجوع كنيد به صحيح (بخارى)كتاب العلم ج 1 ص 39 ط مطابع الشعب و صحيح(بخارى)كتاب النبى الى كسرى و قيصر باب مرض النبى و وفاته ج 6 ص 11 ط مطابع الشعب و تاريخ(طبرى) ج 3 ص 192-193 و صحيح(بخارى)كتاب الجزية باب اخراج اليهود من جزيرة العرب ج 4 ص 65-66 افست دار الفكر بر ط استانبول و صحيح(بخارى)كتاب الاعتصام بالكتاب و السنة باب كراهية الخلاف ج 8 ص 161 افست دار الفكر بر ط استانبول شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 133 افست بيروت بر ط 1 مصر، الملل و النحل(شهرستانى)ج 1 ص 22 ط بيروت و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 242-244. و در رابطه با سخن عمر بن خطاب كه گفت:«پيامبر هذيان مى گويد»!رجوع كنيد به تذكرة الخواص سبط بن جوزى حنفى ص 62 ط الحيدريه و سرّ العالمين و كشف ما فى الدارين(ابو حامد غزالى)ص 21 ط مطبعة النعمان.

«عمر»آورده،آمده است:هنگامى كه پيامبر مريض شد،فرمود:«صفحه و دواتى برايم بياوريد!تا مطلبى برايتان بنويسم كه پس از آن هيچ گاه گمراه نشويد.» زنان از پشت پرده گفتند:مگر نمى شنويد پيامبر چه مى گويد؟!-«عمر» مى گويد:-گفتم:شما همان زنان اطراف«يوسف»هستيد، هرگاه پيامبر مريض مى شود چشمان خود را مى فشاريد و هرگاه بهبودى مى يابد به گردنش سوار مى شويد.پيامبر فرمود:«آنها را رها كن!كه از شما بهترند» (دعوهنّ فانّهنّ خير منكم) (1).

ملاحظه مى فرماييد كه در اينجا،«متعبّد»به«نصّ»نشدند.اگر به آن1.

ص: 322

1- رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 423-424 و كنز العمال(متقى هندى)ج 3 ص 138 ط 1.

متعبّد بودند،از گمراهى در امان مى ماندند.و اى كاش به عدم امتثال دستورش اكتفا مى كردند و قول آن حضرت را رد نمى نمودند كه:

«حسبنا كتاب اللّه»(كتاب خدا ما را كافى است).گويا پيامبر(ص)موقعيّت كتاب خدا در ميان آنها را نمى دانسته!و يا آنها از پيامبر(ص)به خواصّ و فوائد قرآن آگاه تر بودند!اى كاش به همۀ اينها اكتفا مى كردند و او را با آن چنان كلمه اى ناراحت نمى كردند كه:«رسول خدا هذيان مى گويد»!در صورتى كه در حالت احتضار بين آنها افتاده بود.

آه!چه كلمه اى در پايان زندگى و وداع با پيامبر(ص)گفتند!!

گويا-با عمل نكردن به اين«نصّ»و كتاب خدا را كافى دانستن- نشنيده بودند كه قرآن،شبانه روز،فرياد مى زند:«ما آتاكم الرّسول فخذوه و ما نهاكم عنه فانتهوا»(آنچه پيامبر به شما عطا كرد بگيريد و از آنچه شما را نهى نمود اجتناب ورزيد (1).و گويا هنگامى كه گفتند:«پيامبر هذيان مى گويد»!اين آيات را نخوانده بودند كه مى فرمايد:«اين سخن فرستاده اى كريم است،نيرومند،و در پيشگاه صاحب عرش منزلت دارد،مطاع است و امين، صاحب شما مجنون و ديوانه نيست (2)».

و نيز گويا اين آيات را قرائت نكرده بودند كه:«اين قول فرستاده اى است كريم،نه قول شاعر،چه كم ايمان داريد!و نه قول كاهن،چقدر كم متذكّر مى گرديد2.

ص: 323

1- سورۀ حشر(59)آيۀ 7.

2- سورۀ تكوير(81)آيات 19-22.

!تنزيلى است از ناحيۀ پروردگار عالميان (1)».

و نيز گويا مطالعه نكرده بودند كه مى فرمايد:«صاحب شما گمراه نشده و در بيراهه نيست،و از روى هوا و هوس سخن نمى گويد،آنچه مى گويد،به او وحى شده،فردى نيرومند و قوى به او تعليم داده است (2)».

و گويا ديگر«آيه هاى روشن»،امثال اين آيات را نشنيده اند كه تصريح دارد وى«معصوم»است و سخنانش از«هذيان»و از«كلمات بدون فكر»پيراسته است.علاوه،«عقل»،خود مستقلا دلالت بر «عصمت»وى مى كند كه«پيامبر»هرگز«بيهوده»نمى گويد.

امّا«حقيقت»اين است كه آنها مى دانستند آن حضرت(ص)مى خواهند «عهد و پيمان خلافت»را محكمتر كند و«نصّ بر وصايت و خلافت على(ع)بالخصوص و بر ائمّۀ عترت(ع)به طور عموم»را مؤكّد سازد.لذا،او را از اين كار بازداشتند -چنانكه«عمر بن خطّاب»در بحث و گفتگوئى كه بين او و«ابن عباس»در گرفته-به آن،تصريح كرده است (3).د!

ص: 324

1- سورۀ حاقه(69)آيات 40-43.

2- سورۀ نجم(53)آيات 2-5.

3- در رابطه با اعتراف عمر-به اينكه او از آن نوشته جلوگيرى كرد تا پيامبر حكومت را براى على قرار ندهد-رجوع كنيد شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد معتزلى) ج 12 ص 79 سطر 3 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.-پانوشت 420 و متن آن را نيز ملاحظه نماييد!

شما هرگاه در اين سخن پيامبر(ص):«ايتونى اكتب لكم كتابا لن تضلّوا بعده»(بيائيد!تا برايتان مطلبى بنويسم كه پس از آن هرگز گمراه نشويد) و در فرمودۀ او در«حديث ثقلين»دقت فرماييد كه فرموده:«انّى تارك فيكم ما ان تمسّكتم به لن تضلّوا:كتاب اللّه و عترتى اهل بيتى»(من در بين شما چيزى مى گذارم كه اگر به آن تمسّك جوئيد هرگز گمراه نمى شويد:«كتاب خدا»،و«عترتم-اهل بيتم» (1)،مى يابيد كه هدف اين«دو حديث»يكى است و آن اينكه پيامبر(ص)در همان حال بيماريش مى خواسته تفصيل آنچه در«حديث ثقلين»بر آنها واجب فرموده،بنويسد.

2-علّت عدول پيامبر(ص)از آنچه آنها را

امر كرده بود.

2-امّا چرا آن حضرت(ص)از نوشتن صرفنظر فرمود؟به اين خاطر بود كه پس از صدور آن سخن از آنان،وى ناچار شد صرفنظر كند،زيرا پس از آن چنان سخنى،اثرى براى نوشته جز«فتنه و اختلاف» پس از وى باقى نمى ماند و در اين باره به«نزاع»پرداخته مى شد،«بحث و گفتگو»در مى گرفت كه آيا آن حضرت در اين نوشته اش العياذ باللّه! «هذيان»و مطلبى دور از عقل گفته يا نه؟همان گونه كه«اختلاف»كردند و اين سخنان ناروا را پيش چشمش گفتند!!در آن روز بيش از اين براى آن حضرت چاره اى نبود جز اينكه بفرمايد:«از كنارم برخيزيد!»و اگر اصرار در نوشتن مى فرمود،آنها نيز در اينكه وى«هذيان»مى گويد پا

ص: 325

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 2،3،4 و 5 و مدارك فراوانى كه در آنجاها بدان اشاره شده است.

فشارى و لج مى كردند و طرفداران آنها در اثبات ديوانه شدن پيامبر در آخر عمرش-نعوذ باللّه!-سخت به تلاش مى افتادند،كتابهائى مى نوشتند،و طومارهائى را در ردّ نوشتۀ پيامبر(ص)و ردّ كسى كه به آن «احتجاج و استدلال»مى كرد،مى نگاشتند.

به اين خاطر بود كه«حكمت بالغۀ»آن حضرت اقتضا كرد،از نوشتن صرفنظر كند تا اين«مخالفان و اولياء آنها»بابى را در طعن بر «نبوّت»نگشايند-نعوذ باللّه و به نستجير!

از طرفى پيامبر(ص)مى ديد كه«على و دوستانش»-كه قلبى پاك دارند-در برابر مضمون آن نوشته،خاضعند،چه بنويسد و چه ننويسد.

ديگران هم به آن عمل نمى كنند و آن را معتبر نمى شمارند.بنابراين، «حكمت»-در چنين وضعى-اقتضاى ترك و عدم نوشتن آن را داشت، زيرا پس از آن«معارضه»و«اختلاف»،اثرى جز«فتنه»نمى توانست داشته باشد.اين«حقيقت»بر كسى پوشيده نيست.

ص: 326

حق شناس

سريّۀ اسامه

خداوند به تو عزّت بخشد!به من امر فرمودى سائر مواردى را كه اصحاب«نظريّۀ خود»را بر«تعبّد به اوامر مقدّس پيامبر(ص)»مقدّم داشته اند،برايتان بيان نمايم.

كافى است«سريّۀ اسامة بن زيد بن حارثه»را براى جنگ با«روم» مطالعه فرمائى كه آخرين سريّه هاى زمان پيامبر(ص)است.سريّه اى كه رسول خدا(ص)سخت به آن اهميّت مى داد.اصحابش را بر آمادگى براى آن فرمان داد،آنها را در اين راه تحريص نمود و شخصا آنها را مجهّز ساخت تا عزمشان محكم و همّتشان بالا گيرد.هيچ كدام از وجوه «مهاجران»و«انصار»-همچون«ابو بكر»،«عمر» (1)،«ابو عبيده»،

ص: 328

1- نويسندگان تاريخ،سيره و اخبار،اتفاق دارند كه ابو بكر و عمر در لشكر بودند.و آن را -به طور مسلّم-در كتب خود آورده اند.اين،از مطالبى است كه در آن هيچ كس اختلاف ندارد. -رجوع كنيد به الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 190،تاريخ(يعقوبى)ج 2 ص 74 ط بيروت،الكامل(ابن اثير)ج 2 ص 317،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 52 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،سمط النجوم العوالى (عاصمى مكى)ج 2 ص 224،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 207 و السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 339.و در كتاب عبد اللّه بن سبأ(علاّمۀ عسكرى)ج 1 ص 71 از:كنز العمال(متقى هندى)ج 5 ص 312،منتخب كنز العمال(متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 4 ص 180،انساب الاشراف(بلاذرى)ج 1 ص 474 و تهذيب(ابن عساكر)ج 2 ص 391 در شرح حال اسامه.

1- عمر به اسامه مى گفت:«پيامبر از دنيا رفت در حالى كه تو امير من بودى.»اين مطلب را عده اى از محدّثان و مورّخان نقل كرده اند.-رجوع كنيد به السيرة الحلبيۀ (على بن برهان الدين حلبى)ج 3 ص 209،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 241 ح 710 ط 2 و السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 2 ص 341.

2- ابنى بر وزن«كبرا»ناحيه اى از سرزمين«سوريه»است كه بين«عسقلان»و«رمله» قرار دارد و در نزديكى«موته»است كه«زيد بن حارثه»و«جعفر بن ابى طالب»-كه داراى دو بال در بهشت است-در آنجا شهادت يافته اند.

بر و سخت محاصره شان نما!امّا آن چنان به سرعت حركت كن كه پيش از رسيدن خبر به آنها،به محلّ نبرد رسيده باشى!اگر خداوند به تو پيروزى داد در ميان آنها كم بمان!همراه خود افراد وارد و كسانى كه راه بلد هستند بردار!طليعه داران و ديده بانان را از پيش بفرست!»

روز 28 صفر،بيمارى آن حضرت-كه ديگر از آن بهبودى نيافت- شروع شد،تب و سردرد،وى را فرا گرفت.صبح روز بيست و نهم، مشاهده فرمود كه سپاه در حركت«سستى»مى كند.پيامبر(ص)شخصا به ميان سپاه رفت و آنها را تحريص و تهييج نمود.«پرچم»را با دست خود بست و به«اسامه»داد تا حميّتشان تحريك و عزمشان را محكم سازد،سپس خطاب به«اسامه»فرمود:

«به نام خدا و در راه خدا نبرد كن!و هر كسى كه به خدا كافر است از زمين برانداز!» «اسامه»با پرچم بسته از«مدينه»خارج شد،آن را به دست«بريده»سپرد و در«جرف»لشكرگاه زد.آنجا نيز در حركت«كندى»كردند و حركت ننمودند با اينكه آن فرمانها و تحريصات را از آن حضرت شنيده بودند و آن«نصوص صريح»را در وجوب سرعت از وى مشاهده كرده بودند مانند اين فرمان:«صبح هنگام بر اهل ابنى حمله بر!» (1)و همچون«در سير،0.

ص: 330

1- رجوع كنيد به المغازى(واقدى)ج 3 ص 1117،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 207،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 339 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 190.

سرعت گير تا پيش از رسيدن اخبار،به محلّ نبرد برسى!» (1)

تعداد فراوانى از اين«اوامر»وجود دارد كه در آن«سريّه»،مورد عمل قرار ندادند.

و گروهى از آنان،بخشيدن«رياست سپاه»به«اسامه»را مورد طعنه قرار دادند-چنانكه پيش از آن،در مورد«امارت»پدرش نيز طعنه زدند و در آن باره،زياد انتقاد و ايراد كردند-با آنكه ديده بودند پيامبر(ص) «امارت لشكر»را به او سپرده و به او فرموده است:«ولايت و رياست اين سپاه را به تو سپردم» (2)و ديده بودند كه آن حضرت با بدن تب دار،با دست خودش«پرچم»را براى او بست،امّا همۀ آنچه ديده بودند،آنها را از طعنه زدن بازنداشته بود تا اينكه رسول خدا(ص)بر طعنه زنان سخت خشمگين شد و-در حالى كه سر خود را با قطيفه اى پيچيده بود و از درد و تب،رنج مى برد-از خانه بيرون آمد تا آنان را از اين«طريق خلاف»بازدارد .0.

ص: 331

1- رجوع كنيد به المغازى(واقدى)ج 3 ص 1117 و 1123،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 207،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 339 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 190.

2- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 159 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المغازى(واقدى)ج 3 ص 1117،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 3 ص 207،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 2 ص 339 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 190.

و اين جريان،روز شنبه ده روز از ماه ربيع الاوّل گذشته بود،و دو روز پيش از رحلت آن جناب،اتّفاق افتاد.رسول خدا(ص)-با حالتى خشمگين-به ميان آنان آمد و بر منبر رفت،خداوند را حمد و ثنا گفت، سپس-چنانكه«نويسندگان اخبار»در نقل آن«اجماع»و اهل علم در صدورش«اتّفاق»دارند-فرمود:

«اى مردم!اين چه سخنى است كه از بعضى از شما در مورد«سپهدارى اسامه» به من رسيده؟!اگر هم اكنون در مورد امارت بخشيدنم به«اسامه»طعنه مى زنيد، پيشتر در مورد پدرش نيز طعنه زديد.سوگند به خدا!كه او سزاوار«امارت و سپهدارى»بود چنانكه پسرش نيز پس از وى بدان سزاوار است» (1).

آنگاه،آنها را در مبادرت به حركت،«تحريص»فرمود.سپاهيان، آن حضرت را«وداع»مى نمودند و به سوى لشكرگاه«جرف»رهسپار مى شدند.و آن جناب همچنان آنها را در تعجيل،«تحريض»مى نمود.0.

ص: 332

1- هر كدام از محدثان و سيره نويسان كه اين«سريه»را نقل كرده اند،جريان طعنه آنها در مورد«امارت اسامه»و اينكه پيامبر(ص)به سختى خشمگين شد و در ميان آنها براى توبيخشان آمد-به نحوى كه ذكر كرديم-آورده اند و خطبه اى را كه آن حضرت در اين مورد خوانده نيز نقل كرده اند. -رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 159 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المغازى(واقدى)ج 3 ص 1119،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 3 ص 207،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 2 ص 339 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 190.

بيماريش شدّت يافت و مكرّر مى فرمود:

«سپاه اسامه را مجهّز سازيد!»

«سپاه اسامه را حركت دهيد!»

«لشكر اسامه را گسيل داريد!»

او اين فرمانها را تكرار مى كرد،امّا آنها در حركت«كندى» مى ورزيدند!پس آنگاه كه روز دوشنبه،دوازدهم ربيع الاوّل شد «اسامه»از لشكرگاه به خدمت پيامبر مشرّف شد.رسول خدا(ص) فرمان حركت را صادر كرده فرمود:«با بركات و رحمت خدا حركت كن!» (1)

«اسامه»با آن حضرت«وداع»نمود،به لشكرگاه رفت،سپس همراه «عمر»و«ابو عبيده»بازگشت!!!هنگامى نزد آن جناب رسيدند كه در «حال رحلت»بود،آن حضرت در همان روز وفات يافت-روحى و ارواح العالمين له الفداء-و«سپاه اسامه»با«پرچم»،به مدينۀ طيّبه بازگشت!!!

بعدا،تصميم گرفتند كه فرمان حركت به سوى اين«نبرد»را-به تمام معنى-«لغو»كنند؛در اين باره با«ابو بكر»گفتگو كردند و سخت اصرار نمودند،با اينكه با چشم خود ديده بودند رسول خدا(ص)چقدر در1.

ص: 333

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 160 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،المغازى(واقدى)ج 3 ص 1120،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 3 ص 208،السيرة النبويۀ(زين دحلان)در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى) ج 2 ص 340 و الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ص 191.

اين معنى اهتمام داشت!عنايت كاملش در تعجيل و سرعت در حركت را مشاهده نموده بودند،«نصوص متوالى»وى را در سرعت به سوى اين«نبرد»-به گونه اى كه پيش از اخبار برسند-همه را ديده و شنيده بودند؛ملاحظه كرده بودند كه آن حضرت شخصا آنچه مى توانست در اين باره عمل كرد و در مجهّز ساختن«سپاه»كوشيد،مطالب لازم را به «اسامه»سپرد و با دست خود پرچمش را بست تا كه هنگام احتضارش رسيد به او فرمود:«با بركت خدا حركت كن!»-چنانكه گفته شد.

همۀ آنها در باز كردن«پرچم»و بازداشتن «سپاه»از حركت به سوى جنگ«اتّفاق نظر»داشتند و تنها«ابو بكر»از اين كار ابا ورزيد.پس آنگاه كه ديدند او تصميم بر گسيل داشتن سپاه دارد«عمر بن خطاب»پيش وى آمد و از زبان«انصار»از او مى خواست كه«اسامه»را عزل كند و ديگرى را به جاى او نصب نمايد!!ولى او حاضر نشد«اسامه»را «عزل»كند و خواستۀ آنان را قبول نمايد؛چنانكه در اصل گسيل داشتن «سپاه»نيز پيشنهاد آنان را نپذيرفت و خواسته شان كه«سپاه»را نفرستد، اجابت ننمود.

اصرار آنها به گونه اى بود كه«ابو بكر»ناراحت شد،پريد و ريش «عمر»را گرفت و گفت:«مادرت به عزايت بنشيند و تو را بر روى زمين نبيند،اى پسر خطّاب!«پيامبر»او را«امير»قرار داده،تو مرا امر مى كنى كه او را«عزل»

ص: 334

نمايم؟!» (1)

پس آنگاه كه«سپاه»حركت داده شد-در حالى كه نمى خواستند چنين شود-«اسامه»با سه هزار نفر جنگجو كه هزار نفر آنها سوار بودند،حركت نمود.گروهى از همان كسانى كه«پيامبر»آنها را مجهّز ساخته بود،«تخلّف»ورزيدند و با«اسامه»نرفتند در حالى كه رسول خدا(ص)فرموده بود:

«لشكر اسامه را مجهّز سازيد!»

«نفرين و لعنت خدا بر كسى كه از سپاه اسامه تخلّف ورزد!» (2)

شما خوب مى دانيد كه آنها در مرحلۀ نخست،در حركت«كندى» كردند،و در مرحلۀ دوّم،از سپاه«تخلّف»ورزيدند،تا پايه هاى سياستشان محكم و ستونهاى آن را برپا دارند.

در اينجاها«نظريّۀ»خويش را بر«تعبّد به نص»ترجيح دادند،زيرا ديدند حفظ خواستۀ خويش اولى،و رعايت آن سزاوارتر است،و اگر به فرمان پيامبر(ص)متعبّد مى شدند،و پيش از رحلت او به«جنگ»ل.

ص: 335

1- رجوع كنيد به تاريخ(طبرى)ج 3 ص 226،الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 2 ص 335،السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 3 ص 209 و السيرة النبويۀ(زين دحلان) در حاشيۀ السيرة الحلبيۀ(حلبى شافعى)ج 2 ص 340.

2- رجوع كنيد به الملل و النحل(شهرستانى شافعى)ج 1 ص 20 در حاشيۀ الفصل(ابن حزم)افست دار المعرفۀ بيروت.و شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 52 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

رهسپار مى گرديدند،«خلافت»از دستشان مى رفت.

پيامبر(ص)نيز-كه پدر و مادرم فدايش باد!-مى خواست«مركز»را از وجود آنان خالى سازد تا با آرامش و طمأنينه«امر خلافت»در اختيار «امير مؤمنان على بن ابى طالب(ع)»قرار گيرد و تا آنها بازمى گردند «امر خلافت»براى وى«محكم»و اركان آن برايش«استوار»شده باشد و از«نزاع و مبارزه»بر كنار باشند.

و اينكه رسول خدا(ص)«اسامه هفده ساله»را بر آنان«امير» ساخت (1)،به خاطر در هم شكستن غرور بعضى،و برگرداندن سركشى متكبّران آنها،و احتياط در امنيّت از نزاع آينده بود،تا اشخاصى كه مى خواهند خود را مقدّم دارند،اگر يكى بر آنان«امير»شد كه «جوانتر»بود،ناسلوكى نشان ندهند.

امّا آنها اين معنى را درك كردند؛لذا،در امارت اسامه«ايراد»كردند، در حركت با او«كندى و سستى»نمودند،حركت نكردند،تا پيامبر(ص)به پروردگارش ملحق شد،گاهى تصميم بر«لغو فرمان» اين جنگ و«باز كردن پرچم»گرفتند،و گاهى بر«عزل اسامه»،و سپس گروه،زيادى از سپاه او«تخلّف»ورزيده و همراهش حركت نكردند.

بنابراين،ملاحظه مى فرماييد كه در همين«سريّۀ اسامه»،پنجت.

ص: 336

1- البته برخى گفته اند كه عمر او 18 و به قولى 19 و به قول ديگرى 20 سال بوده است ولى هيچ كس بيش از 20 سال نگفته است.

حق شناس

1-قسمتى از موارد

1-كافى است جريان«صلح حديبيّه»،غنائم«جنگ حنين»،گرفتن فداء از«اسيران بدر»،و امر آن حضرت(ص)به نحر بعضى از شترها هنگامى كه در«جنگ تبوك»گرسنگى آنان را فرا گرفت،و بعضى شئونشان در«جنگ احد»و شعب آن،و جريان روز«ابو هريره»كه با صداى بلند بشارت داد به كسى كه خدا را با توحيد ملاقات كند، سرگذشت«نماز بر منافق»،و روز«طعنه در صدقات»،و سؤال آنها با «فحش»،تأويل دو آيۀ«خمس»و«زكات»،تأويل دو آيۀ مربوط به«حج تمتّع»و«ازدواج موقّت»،تأويل آيۀ«طلاق»،تأويل رواياتى كه دربارۀ «نوافل ماه رمضان»وارد شده از نظر كيفيّت و كميّت،دخالت در«كيفيّت اذان»،و اسقاط«حىّ على خير العمل»،و در تعداد تكبير در«نماز ميّت»، و موارد ديگرى كه مقام،گنجايش شمردن آن را ندارد همچون مقابله در جريان«حاطب بن بلتعه»،و معارضه با آنچه پيامبر(ص)در«مقام

ص: 339

ابراهيم(ع)»انجام داد،اضافه كردن خانه هاى گروهى از مسلمانان به «مسجد»،و حكم بر زيان يمنى ها به پرداخت ديۀ«ابو خراش هذلى»، و همچون تبعيد كردن«نصر بن حجّاج سلمى»،و اقامۀ حدّ بر«جعدة بن سليم»،گذاردن«خراج»بر اراضى«عراق»،كيفيّت ترتيب«جزيه»، دستور«شورا»با آن كيفيّت،«شب گردى»براى اطّلاع از حال مردم، و«تجسّس»و تفتيش در روز،و چون«عول در فرائض» (1)...و تعداد بيشمار ديگرى....

كافى است اينها را مورد توجّه قرار دهى.

2-اشاره به نصوصى ديگر كه دربارۀ«امام

و عترت»است و«صحابه»به آن عمل

نكرده اند.

2-علاوه،نصوص ديگرى غير از«نصوص خلافت»دربارۀ «على(ع)و عترت پاك رسول خدا(ص)»موجود است كه به آن نيز عمل ننموده اند،بلكه درست بر خلاف آن عمل كرده اند-چنانكه افراد محقّق از آن آگاهند.

بنابراين،هيچ جاى شگفتى نيست كه«نصوص خلافت»را نيز تأويل كنند.آيا نمى تواند اين مثل ديگر نصوصى كه آنها را تأويل نموده و به آن عمل نكرده اند باشد؟اين هم مثل آنها،كه عمل به آراء خويش را بر تعبّد به آنها مقدّم داشته اند.

ص: 340

1- براى آشنائى با همۀ اين موارد و غير اينها،رجوع كنيد به كتاب«النّصّ و الاجتهاد» (علاّمۀ سيّد شرف الدين)و يا ترجمۀ آن به نام«اجتهاد در مقابل نص»،كتاب «الفصول المهمۀ»(علاّمۀ سيّد شرف الدين)فصل 8 و يا ترجمۀ آن به نام«در راه تفاهم»،و كتاب گرانسنگ الغدير(علاّمه امينى)ج 6.

حق شناس

اجابت درخواست

درخواست شما از تفصيل مطلب،مصداق اين گفته است:«و كم سائل عن امره و هو عالم!»(چه بسيار از پرسش كنندگان هستند كه خود از مطلب كاملا آگاهند!).

شما خوب مى دانيد كه عدّۀ زيادى از«صحابه»با«على(ع)»كينه داشتند و دشمن بودند،از او جدا شدند،اذيّتش كردند،دشنامش دادند، ستم درباره اش نمودند،سبّ و بدگوئى به او را بر خود لازم شمردند،با او جنگيدند،رو در روى او و«اهل بيت»و دوستانش،با شمشير ايستادند.

تواريخ و اخبار گذشته،«گواه روشن»اين معنى است.

در حالى كه پيامبر(ص)فرمود:«كسى كه اطاعت من كند اطاعت خدا كرده و كسى كه سر از فرمان من برتابد سر از فرمان خدا برتافته و كسى كه اطاعت«على» كند اطاعت من نموده و كسى كه سر از فرمان«على»برتابد سر از فرمان من بر تافته است (1).»

ص: 342

1- رجوع كنيد به پانوشت 156 و پانوشت 288 را نيز ملاحظه نماييد!

باز رسول خدا(ص)فرمود:«كسى كه از من جدا شود از خدا جدا شده و كسى كه از تو«اى على!»جدا شود از من جدا شده است.» (1)

و باز فرمود:«اى على!تو،هم در دنيا سيّد و آقائى و هم در آخرت؛دوست تو دوست من است و دوست من دوست خدا؛دشمن تو،دشمن من و دشمن من، دشمن خدا است؛واى بر كسى كه پس از من بر تو خشم گيرد.» (2)

و نيز فرمود:«كسى كه«على»را سب كند مرا سب نموده،و كسى كه مرا سب كند خدا را سب كرده است.» (3)

و باز فرمود:«كسى كه«على»را آزار رساند مرا آزرده،و كسى كه مرا بيازارد خدا را آزرده است.» (4)

و نيز فرمود:«كسى كه«على»را دوست بدارد مرا دوست داشته،و كسى كه بر او خشم گيرد بر من خشم گرفته است.» (5)

و باز فرمود:«اى على!غير از مؤمن،تو را دوست نمى دارد،و به جز منافق،0.

ص: 343

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 157 و 289.

2- رجوع كنيد به پانوشت 162.

3- رجوع كنيد به پانوشت 158.

4- رجوع كنيد به ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى) ج 1 ص 393 ح 501،الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37،ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 65 و ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى) ص 205 و 303 ط اسلامبول.-پانوشت 159 را نيز ملاحظه نماييد!

5- رجوع كنيد به پانوشت 160.

1- رجوع كنيد به صحيح(ترمذى)ج 5 ص 306 ح 3819 ط دار الفكر،خصائص امير المؤمنين(نسائى)ص 27 ط التقدم العلميۀ مصر،سنن(نسائى)ج 8 ص 116، ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 2 ص 188 ح 671،674،675،678،680،683،684،686،687،688،689،690، 691،692،693،694،695،702 و 703،اسد الغابۀ(ابن اثير)ج 4 ص 26، حلية الاولياء(ابو نعيم اصفهانى)ج 4 ص 185(آن را صحيح دانسته و از طرق مختلف آورده است)،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 2 ص 41،الاستيعاب(ابن عبد البر) در حاشيۀ الاصابۀ(ابن حجر)ج 3 ص 37،مجمع الزوائد(هيثمى)ج 9 ص 133، شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 20 ص 221 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 190 ح 225،226،228 229 و 231 ط 1 تهران،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 47،48 و 182 ط اسلامبول،كنوز الحقائق(مناوى)ص 46 و 192 ط بولاق مصر،منتخب كنز العمال (متقى هندى)در حاشيۀ مسند(احمد بن حنبل)ج 5 ص 30،كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 157 ح 444 ط 2،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى)ج 2 ص 284، و در احقاق الحق(قاضى تسترى)ج 7 نقل نموده از:مسند(احمد بن حنبل)ج 1 ص 95 ط الميمنيه،علل الحديث(ابو حاتم)ج 2 ص 400،سنن(بيهقى)ج 2 ص 271 ط الميمنيه،طبقات الحنابلة ج 1 ص 320،تاريخ بغداد(خطيب بغدادى)ج 8 ص 417 و ج 14 ص 426،موضح الجمع و التفريق(بغدادى)ص 468،معالم التنزيل (بغوى)ج 6 ص 180،لسان الميزان(ابن حجر)ج 2 ص 446،شرح ديوان امير المؤمنين(ميبدى)ص 191 مخطوط،الشفاء(قاضى عياض)ج 2 ص 41،تذكرة الحفاظ(ذهبى)ج 1 ص 10،الفتح الكبير(نبهانى)ج 1 ص 446،فرائد السمطين (حموينى)ج 1 ص 133 و غير ان.پانوشت 161 را نيز ملاحظه نماييد!

و باز فرمود:«بار خدايا!دوست بدار كسى كه او را دوست دارد!و دشمن دار كسى كه او را دشمن دارد!يارى كننده اش را يارى،و كسى كه در صدد خذلان و خوارى او است،خوار و مخذولش دار!» (1)

روزى رسول خدا(ص)نگاهى به«على»،«فاطمه»،«حسن» و«حسين»افكنده،فرمود:«من در مبارزه ام با كسى كه با شما بجنگد،و آشتى هستم با كسى كه با شما صلح باشد.» (2)

و در آن هنگام كه«عبا»بر آنها افكند،فرمود:«من در جنگم با كسى كه با آنها بجنگد و صلحم با كسى كه با آنها از در آشتى درآيد،و دشمن هستم با كسى كه با آنان دشمنى كند.» (3)

...و بسيارى ديگر از اين قبيل«احاديث»،كه بسيارى از«صحابه»به4.

ص: 345

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 201،202،203،204،206،208،210 و 211.

2- رجوع كنيد به پانوشت 290.

3- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 85 و 112 ط الميمنيۀ مصر،الاصابۀ (ابن حجر عسقلانى)ج 4 ص 378،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)ص 229،294 و 309 ط اسلامبول،نظم درر السمطين(زرندى حنفى)ص 232 و 239،مصابيح السنۀ(بغوى شافعى)ج 2 ص 280،مشكاة المصابيح(عمرى)ج 3 ص 258،ذخائر العقبى(طبرى شافعى)ص 23 و الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 294.

آنها عمل نكردند بلكه به نقيض و ضدّ آن عمل نمودند،هوا و هوسهايشان را بر آنها مقدّم داشتند،و اغراض خود را بر آن«روايات» پيش انداختند.

افراد آگاه مى دانند كه سائر«سنن»رسيده در مورد«فضائل على(ع)» -كه از صدها افزون است-درست همچون نصوص صريحى است كه در«وجوب موالات»وى،و حرام بودن دشمنى با آن جناب،رسيده است؛زيرا هر كدام آنها دلالت بر«جلالت قدر»،«عظمت شأن»،و«علوّ مقام وى در پيشگاه خداوند و پيامبرش»مى كند،كه ما-در بيانات گذشته-قسمت زيادى از آنها را آورديم،ولى آنچه را كه ما نياورده ايم چندين برابر مقدارى است كه آورده ايم (1).ر.

ص: 346

1- رجوع كنيد به احقاق الحق(قاضى نور اللّه تسترى)ج 1،ج 2،ج 3،ج 4،ج 5،ج 6 ج 7،ج 8،ج 9،ج 10 و ج 11 ط الاسلاميۀ تهران،مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)،ترجمة الامام على بن ابى طالب از تاريخ دمشق(ابن عساكر شافعى)ج 1،ج 2 و ج 3 ط بيروت،كفاية الطالب فى مناقب على بن ابى طالب (گنجى شافعى)،الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 تا ج 11،فضائل الخمسة من الصحاح الستۀ( فيروزآبادى)ج 1 تا ج 3،المناقب(خوارزمى حنفى)،شواهد التنزيل (حسكانى حنفى)ج 1 و ج 2،ينابيع المودۀ(قندوزى حنفى)،نظم درر السمطين (زرندى حنفى)،خصائص امير المؤمنين(نسائى)،الرياض النضرۀ(محب الدين طبرى شافعى)ج 2 ص 201-334 ط 2 دار التأليف مصر...و دهها كتاب چاپى و خطى ديگر.

من اكنون،از شما مى پرسم:

آيا هيچ كدام از سخنان رسول خدا(ص)با«دشنام»به«على(ع)» و«جنگ»با او توافق دارد؟!

و آيا هيچ كدام از آنها با«آزار»،«بغض و كينه»و«عداوت»با او مى سازد ؟!

و آيا آنها با«درهم شكستن»،«غصب حقوق»،«ستم»بر او،و«سبّ وى بر منابر مسلمانان»به گونه اى كه از رسومات و سنّتهاى خطبا در جمعه ها و اعياد قرار داده شود،تناسب مى تواند داشته باشد؟!

نه،هرگز!

ولى،آنها كه چنين خلافهايى را مرتكب شدند،اهميّتى به آن «روايات»،نه به«كثرت»و نه به«تواتر»آنها نمى دادند،و هيچ كدام از آن «نصوص»نمى توانست مانع آنچه«مقتضاى سياستشان»بود،بشود.

آنها خوب مى دانستند كه:

«على»برادر پيامبر است و وليّش؛

وارث او است و صاحب نجوايش؛

سيّد و آقاى عترت او است و هارون امّتش؛

همتا و كفو پارۀ جانش است و پدر ذريّه اش؛

نخستين شخص،در اقرار به اسلام است و بااخلاص ترين فردشان در ايمان؛

دانشمندترين آنها است و عاملترينشان؛

ص: 347

بزرگترين فردشان در حلم،و محكمترين آنها در يقين؛

بيشتر از همۀ آنان سختى كشيد؛و از همه نيكوتر از آزمايش بيرون آمد؛

فضل و منقبت او از همه وافرتر،و سوابقش از همۀ آنان گرامى تر و ارزشمندتر؛

از همه شان به اسلام بااحاطه تر،و به رسول خدا نزديك تر؛

از همۀ مسلمانان از نظر هدايت،اخلاق و رفتار،و سمت و جهت به پيامبر شبيه تر؛

و از زاويۀ عمل،سخن...و سكوت...از همه...نمونه تر بود.

آنها خوب مى دانستند...امّا اغراض و خواسته هاى شخصى...از هر دليلى پيش آنها مقدّم تر بود.

بنابراين،چه جاى شگفتى است اگر رأيشان در«امامت»را بر«نصّ غدير»مقدّم دارند؟

و آيا«نصّ غدير»غير از يكى از همان«صدها حديث»است كه آن را «تأويل»نموده اند تا آن را«فداى رأى خود»سازند و مصالح خويش را بر آنها مقدّم دارند؟

در حالى كه پيامبر(ص)فرموده بود:«من در بين شما چيزى قرار مى دهم كه اگر به آن متمسّك شويد هرگز گمراه نخواهيد شد:كتاب خدا،عترتم

ص: 348

اهل بيتم.» (1)

و نيز آن حضرت(ص)فرموده بود:«مثل اهل بيت من،مثل كشتى نوح است،آن كه سوار كشتى شد نجات يافت و آن كس كه از آن تخلّف ورزيد غرق گرديد.و مثل اهل بيت من در ميان شما همچون باب حطّۀ بنى اسرائيل است،كسى كه از آن درب داخل شد آمرزيده شد.» (2)

و باز رسول خدا(ص)فرموده بود:«ستارگان،موجب امنيّت اهل زمين از غرقند و اهل بيت من موجب امنيّت امّتم از اختلاف؛پس آنگاه كه قبيله اى از عرب با آنان مخالفت كند با يكديگر اختلاف مى كنند و حزب ابليس مى گردند.» (3)

...و بالاخره از اين رديف روايتهاى صحيحى كه رسيده،و آنها...به هيچ كدامش تعبّد نورزيدند!!0.

ص: 349

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 2،3،4 و 5.

2- رجوع كنيد به پانوشت 8.

3- رجوع كنيد به پانوشت 10.

حق جو

1-«حق»-به روشنى-واضح گرديد.

«الحمد للّه ربّ العالمين».

1-«حق»-به روشنى-واضح گرديد.«الحمد للّه ربّ العالمين».

2-چرا امام(ع)در«روز سقيفه»به«نصوص

خلافت و وصايت»استدلال نكرد؟

2-تنها يك مطلب باقى مانده،كه نشانه هايش نامعلوم است و علامتهايش آشكار نيست؛من آن را يادآورتان مى شوم تا پرده از آن برگيريد و پنهانى آن را آشكار سازيد.و آن اين است كه:

چرا«امام(ع)»-در«سقيفه»و در برابر«ابو بكر»و بيعت كنندگان با وى-به«نصوص خلافت و وصايت»استدلال ننمود؟

ص: 350

حق شناس

1-موانع امام(ع)از«احتجاج»در«روز

سقيفه»

1-مردم همه مى دانند كه«امام على(ع)»و سائر دوستانش-اعمّ از «بنى هاشم»و ديگران-به هنگام«بيعت(!)»حاضر نبودند و در آن روز، داخل«سقيفه»هم نشدند،بلكه از آن و از هرچه در آن مى گذشت بر كنار بودند.همۀ آنها به جانب آن امر بزرگى كه در اثر وفات رسول خدا(ص) پيش آمده و مكلّف به انجام آن بودند،رهسپار شده بودند؛به امر واجب تجهيز پيامبر(ص)قيام نموده و به غير آن نمى انديشيدند.و هنوز اينها پيامبر(ص)را در ضريح مقدّسش پنهان نساخته بودند كه«اهل سقيفه» كار خود را تمام،امور«بيعت»را محكم،و پيمان آن را استوار ساخته بودند،و با حزم و دورانديشى خاص،با هم متّفق شدند كه از هر گفته و هر عملى كه موجب سستى پايه هاى«بيعت»،يا خدشۀ اين پيمان،و يا تشويش و اضطرابى در آن به وجود آورد،جلوگيرى كنند.

بنابراين،«امام على(ع)»در كجا بود تا در برابر«ابو بكر»و بيعت

ص: 351

كنندگان با وى-در سقيفه-«احتجاج»كند؟و نيز پس از«بيعت»،چه وقت به او و به ديگران اجازۀ«استدلال و احتجاج»داده شد؟در حالى كه صاحبان امر و نهى،حزم احتياط و دورانديشى را پيش گرفتند و قدرتمندان و زورمندان،آن شدّت و سرسختى را به راه انداختند!

علاوه،«امام على(ع)»براى«احتجاج و استدلال»در آن روز و آن ظروف،اثرى جز«فتنه»و از بين رفتن حقّش نمى ديد؛زيرا آن حضرت براى«اساس اسلام»و«كلمۀ توحيد»بيمناك بود-چنانكه در گذشته هم روشن ساخته،گفتيم:

آن جناب در آن ايّام،گرفتار وضعى شده بود كه هيچ كس چنين گرفتارى نداشت.او بين«دو مهم»گرفتار بود:

«خلافت»با آن نصوص و وصايايش از يك طرف،او را به طورى ندا مى كرد و در پيشگاهش شكوه مى نمود كه قلب،خون مى شد،و با آن چنان ناله اى وى را مى خواند كه جگر مى سوخت؛

امّا«فتنه هاى طغيانگرانه»از ناحيۀ ديگر،وى را چنين انذار مى نمود كه«جزيرة العرب»به هم مى ريزد،«عرب»منقلب و ديگرگون مى شود ،«اسلام»نابود مى گردد.

و نيز وجود«منافقان مدينه»تهديدش مى كرد،چرا كه آنها سخت در «نفاق»فرو رفته بودند،و همچنين«اعراب اطراف مدينه»نيز او را تهديد مى نمودند،اعرابى كه-طبق تصريح قرآن-«منافق»بودند بلكه در«كفر و نفاق»سخت تر بودند و سزاوارتر كه حدود فرمانهاى نازل

ص: 352

شده از طرف خداوند بر پيامبر را ندانند،خصوصا كه شوكت و عظمتشان با«فقدان پيامبر(ص)»تقويت شده بود.

و مسلمانان همچون گوسفندان باران خورده در شب ظلمانى بودند كه در ميان گرگان متجاوز و درندگان زيانبار قرار گرفته باشند.

«مسيلمۀ كذّاب»از يك طرف،«طليحة بن خويلد»تهمت زن و دروغگو،«سجاح دختر حارث»آن زن دغلباز و اصحابشان از طرف ديگر،همه براى نابودى«اسلام»و در هم كوبيدن«مسلمانان» بپا خاسته بودند.

«روم»،«كسراها»و«قيصرها»و ديگر«زمامداران قدرتمند آن عصر» نيز در كمين مسلمانان نشسته بودند...

و بسيارى ديگر از اين عناصر آشوب طلب كه نسبت به «محمد(ص)و آل محمّد و اصحابش»سخت كينه ور بودند و با«اسلام» سخت مخالف،آن چنان كه علاقه داشتند پايه هاى آن را فرو ريزند و ريشه هاى آن را از بيخ بركنند.

اين عوامل،با قدرت،سرعت،و با عجله براى مقصود خود بسيج شده بودند؛خيال مى كردند كار،تمام است و فرصت-با پيوستن پيامبر(ص)به«رفيق اعلى»-فرا رسيده؛لذا،مى خواستند از اين «فرصت»استفاده كنند و اين بهم ريختگى را پيش از آنكه اسلام به قدرت و نظم خود بازگردد ،مغتنم شمارند.

«امام على(ع)»بين اين«دو مهم»قرار گرفته بود؛طبيعى است كه

ص: 353

1- آن حضرت خود-در نامه اى كه به اهل مصر همراه«مالك اشتر»نوشته-به اين معنى تصريح فرموده است.در آن نامه چنين آمده: «امّا بعد،خداوند سبحان،محمد را مبعوث ساخت كه بيم دهندۀ جهانيان و شاهد و پاسدار پيامبران باشد.پس آنگاه كه وى از جهان رخت بر بست،مسلمانان به نزاع پرداختند.به خدا سوگند!هرگز در قلبم خطور نمى كرد كه عرب اين امر را پس از او(ص)از اهل بيتش برگيرند و آن را از من بازدارند (ولى چنين كردند!)مشاهده كردم مردم براى بيعت با فلان هجوم بردند!من دست كشيدم و دخالت نكردم تا آنكه ديدم گروهى از اسلام دست برداشته و مردم را به سوى نابود ساختن دين محمد(ص) دعوت مى كنند!از اين ترسيدم كه اگر اسلام و اهل آن را يارى نكنم-با اينكه در آن شكاف و يا نابودى مشاهده مى كنم-مصيبت آن بزرگتر از از دست رفتن حكومت بر شما مى باشد،چرا كه حكومت و ولايت متاعى است ناچيز و چند روز بيش دوام ندارد،همچون سراب و يا همچون ابر به زودى از بين مى رود،لذا بود كه در آن حوادث به كمكشان قيام نمودم تا باطل از بين رفت و دين آرامش يافت.»-رجوع كنيد به نهج البلاغه نامۀ 62.

تمام نبود،و شيعيانش نيز برهانى نداشتند؛امّا آن جناب بين حفظ دين و نگهدارى حقّش در خلافت مسلمانان،جمع نمود.

«امام على(ع)»در آن هنگام كه مشاهده فرمود«حفظ اسلام»و ردّ تجاوز دشمنان آن،بسته به مسالمت و هماهنگى است،طريق مسالمت را پيش گرفت؛و«صلح با خلفاء»را-به خاطر«حفظ امّت»،«نگهدارى ملّت»و«بقاء دين»-بر گرفتن حقّش مقدّم داشت.او براى مقدّم داشتن آخرت بر دنيا،و قيام به«يك واجب عقلى و شرعى»،يعنى«مقدّم داشتن اهم بر مهم در مقام تعارض»،آشتى با آنها را پذيرفت.

بنابراين،اوضاع آن عصر،اجازۀ مقاومت با«شمشير»و قيام با «استدلال و احتجاج»را نمى داد.

2-اشاره به«احتجاجات»امام(ع)

و دوستانش با وجود موانع

2-و با اين وصف،او و فرزندانش،و دانشمندان علاقه مند به وى، همواره«وصيّت پيامبر(ص)»را متذكّر مى شدند و«نصوص آشكار»آن را منتشر مى ساختند و به آن«احتجاج»مى نمودند.محقّقان و متتبّعان،از اين معنى بى اطّلاع نيستند.

ص: 355

حق شناس

1-پاره اى از موارد احتجاجات امام

(عليه السلام)

1-«امام على(ع)»در انتشار«نصوص»،آرامش را سخت مراعات مى كرد و-احتياطا بر اينكه به«اسلام»ضربه اى نرسد-آنها را با تندى در برابر دشمنانش ارائه نمى نمود.و به خاطر«حفظ شوكت مسلمانان»، حاضر نبود سخت به مقابله برخيزد.

گاهى،از سكوت و عدم مطالبۀ حقّش-در آن زمينه-بدين گونه اعتذار جسته كه:«انسان را بر تأخير در گرفتن حقّش عيب نمى كنند،عيب بر آن كس گرفته مى شود كه آنچه حقّش نيست بگيرد.» (1)

آن حضرت در مورد انتشار نصوصى كه دربارۀ وى رسيده،روش خاصّى داشت كه«حكمت»از آن تجلّى مى كند.

ص: 357

1- اين،از كلمات قصار آن حضرت است كه شامل اين معنى مى شود و در نهج البلاغه آمده است. -رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ ابن ابى الحديد ج 18 ص 168 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.و اين همان حكمت 166 از نهج البلاغه است.

ملاحظه فرماييد!كه در«روز رحبه»،در ايّام خلافتش،چگونه مردم را براى يادآورى«روز غدير»جمع فرمود!همه را گرد آورد و به آنها گفت:«شما را به خدا سوگند مى دهم!هر مسلمانى از پيامبر(ص)شنيده كه در «روز غدير»چه فرمود،بپاخيزد،و آنچه را شنيده شهادت دهد!و به جز كسى كه در آن روز،پيامبر(ص)را مى ديده، بپا نخيزد!»

سى نفر از«صحابه»-كه دوازده نفر آنها از«اهل بدر»بودند- بپا خاستند و به آنچه در مورد«نصّ غدير»شنيده و شاهد بودند،شهادت دادند (1).

و اين،تلاشى بود كه اوضاع دشوار آن روز،در اثر«قتل عثمان و فتنۀ بصره و شام»به وى اجازه مى داد انجام دهد.و سلام بر او با آن مقام بلندش!كه«نصّ غدير»را كه داشت از اذهان محو مى گرديد و به دست فراموشى سپرده مى شد،بار ديگر زنده ساخت.و براى آن جمعيّت عظيمى كه در«رحبه»گرد آمده بودند،موقف رسول خدا(ص)در«روزد!

ص: 358

1- رجوع كنيد به پانوشتهاى 221،223،224 و 225. و در رابطه با اينكه حضرت،مطالبۀ حقّ خود نمودند رجوع نماييد به الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 11 و 143 ط مصطفى محمد مصر،شرح نهج البلاغۀ (ابن ابى الحديد)ج 6 ص 11-12 و ج 9 ص 306 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل، المناقب(خوارزمى)ص 224 ط الحيدريه و كفاية الطالب(گنجى شافعى)ص 386 ط الحيدريه.و پانوشتهاى 181،182،183،346،402،403،404،405،406، 407،408،409،410،411،412،413،414 و 415 را نيز ملاحظه نماييد!

غدير خم»را مجسّم نمود كه دست«على»را گرفته و در حالى كه صد هزار يا بيشتر از امّتش به او نگاه مى كردند،به آنها ابلاغ فرمود كه:

«على»پس از او«ولىّ»آنها خواهد بود.

از اين جهت است كه«نصّ غدير»از«آشكارترين مصاديق روايات متواتر»به شمار مى رود.حكمت پيامبر(ص)را بنگر!كه اين جريان را در حضور همه،اعلام كرد،و به حكمت وصيّتش نيز توجّه كن!كه چگونه«روز رحبه»افراد را گرد آورد و بدان گونه،آنان را سوگند داد و با شهادت آنان،«حديث»را زنده كرد.

بنابراين،آن حضرت(ع)با تمام نرمشى كه وضع زمان اقتضا داشت،«حق»را«ثابت»فرمود و با تمام آرامشى كه«امام على(ع)» هميشه از آن مواظبت مى نمود،اين عمل را انجام داد.

روش«امام على(ع)»در انتشار«عهد امامت»و نشر«نصّ وصايت» اينگونه بود.وى،افراد غافل را با اسلوبى بيدار مى ساخت كه موجب سر و صدا نشود و موجب فرار يكبارگى و تنفّر افراد نگردد.

در اين باره،مطالعۀ احاديثى كه«اصحاب سنن»از آن حضرت(ع) نقل كرده اند،شما را كفايت مى كند.

پيامبر(ص)در روزى كه طبق فرمان خداوند بايد نزديكانش را انذار كند و بيم دهد،آنها را در خانۀ عمويش-بزرگ ابطح«ابو طالب»- در مكّه گرد آورده،و آن مطالب را فرموده كه خود،حديثى طولانى و پرارزش است.مردم همواره آن جريان را از نشانه هاى نبوّت و آيات

ص: 359

اسلام مى شمردند،زيرا مشتمل بر«معجزۀ نبوّت»بود،چه اينكه آن حضرت(ص)گروه بسيارى را با غذاى كمى اطعام فرمود.در پايان اين حديث آمده كه پيامبر(ص)دست بر دوش«على»گذاشت و فرمود:

«اين برادر،وصىّ و خليفۀ من در ميان شما است،از او بشنويد و اطاعتش كنيد.» (1)

«امام على(ع)»فراوان مى گفت كه پيامبر(ص)درباره اش فرمود:

«انت ولىّ كلّ مؤمن بعدى»(تو ولىّ تمام مؤمنان پس از من هستى.» (2)

كرارا اين«حديث»را از قول رسول خدا(ص)نقل مى كرد،كه به او فرموده است:«انت منّى بمنزلة هارون من موسى»(تو نسبت به من همچون«هارون»نسبت به موسايى (3).)

و چقدر اين«حديث»را بازگو كرد!كه«روز غدير»پيامبر(ص) فرمود:«الست اولى بالمؤمنين من انفسهم؟قالوا:بلى!قال:من كنت وليّه فهذا علىّ وليّه»(آيا من نسبت به جان مؤمنان از خودشان«اولى»نيستم؟ گفتند:بلى،فرمود:هر كس من ولىّ او هستم اين«على»ولىّ او است (4).)

و بسيارى ديگر از احاديثى كه قابل انكار نيست،كه آن حضرت آنها راد.

ص: 360

1- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 100 ح 286 ط 2.-اين حديث را به طور كامل قبلا بيان نموديم.به آنجا و مدارك فراوانش در پانوشت 91 مراجعه كنيد!

2- به پانوشت 94 مراجعه كنيد!

3- به پانوشتهاى 103،104،105،107،108،109،110 و 111 مراجعه نماييد!

4- رجوع كنيد به كنز العمال(متقى هندى)ج 15 ص 115 ح 333 ط 2 حيدرآباد.

بين«افراد موثّق و ارزشمند»انتشار داد.و اين،همان است كه در آن اوقات،امكانات،به وى اجازۀ اعلامش را مى داد.و«ابلاغ»به اندازۀ لازم بود ولى بر افراد اثرى نبخشيد!(حكمة بالغة فما تغن النّذر)

وى در«روز شورا»اتمام حجّت كرد،«اهل شورا»را انذار فرمود، و با تمام خصائص و مناقبش با آنان«احتجاج»نمود (1).

در ايّام خلافتش نيز بسيار با مظلوميّت،«احتجاج»فرمود و بر منبر، «شكايت»را سر داد تا آنجا كه فرمود:«سوگند به خدا!فلانى(ابن ابى قحافه) رداى«خلافت»را بر تن پوشيد،در حالى كه خوب مى دانست من نسبت به خلافت همچون محور سنگ آسيايم،سيل علوم از وجود من سرچشمه مى گيرد،و مرغ فكر هيچ كس به قلّۀ فضائلم راه نمى يابد.آنگاه من رداى خلافت را رها ساختم و دامن خود را از آن فرا پيچيدم.مى انديشيدم آيا با دست تنها بپا خيزم؟يا در دل اين ظلمتى كه به وجود آمده شكيبائى ورزم؟-(در وضعى)كه بزرگسال را از كار مى اندازد،و طفل صغير را پير مى نمايد،و فرد مؤمن را آن چنان به رنج وامى دارد تا به پروردگارش ملحق شود!-ديدم،صبر و شكيبائى عاقلانه تر است.صبر كردم،امّا چون كسى بودم كه خاشاك در چشمش،و استخوان در گلويش گرفته باشد!مى2.

ص: 361

1- رجوع كنيد به مناقب على بن ابى طالب(ابن مغازلى شافعى)ص 112-118 ح 155،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 222-225،كفاية الطالب(گنجى شافعى) ص 386 ط الحيدريه،ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 1 ص 442 و فرائد السمطين(حموينى شافعى)ج 1 ص 320-322.

1- اين خطبه،خطبۀ سوم نهج البلاغه است. -نهج البلاغه مجموعه اى از خطبه ها،نامه ها و حكمتهاى كوتاه حضرت على(ع)كه در اواخر قرن چهارم هجرى توسط«سيّد رضى»-متولد 359 و متوفاى 406 ه.- گردآورى شده است.در رابطه با صحّت نسبت اين كتاب به شريف رضى رجوع كنيد به الغدير(علاّمۀ امينى)ج 4 ص 186-198. البته اين خطبه در مصادر و منابع ديگرى از شيعه و سنى قبل از سيد رضى و بعد از او وجود داشته و دارد.-در اين باره رجوع كنيد به الغدير(علاّمۀ امينى)ج 7 ص 82- 85(كه 28 مصدر و منبع براى آن ذكر نموده)،كتاب مصادر نهج البلاغۀ(عبد الزهراء حسينى خطيب)ج 2 ص 20-31،مدارك نهج البلاغۀ(كاشف الغطاء)ص 237،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 205 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،تذكرة الخواص(سبط بن جوزى حنفى)ص 124،علل الشرايع(شيخ صدوق-متوفاى 381 ه)ج 1 ص 150 باب 122 رقم 12،معانى الاخبار(صدوق)ج 2 ص 343،الارشاد (شيخ مفيد-متوفاى 413 ه)ص 167،كتاب الجمل(شيخ مفيد)ص 62،الامالى (شيخ طوسى-متوفاى 460 ه-)ج 1 ص 382-384(از غير طريق سيد رضى)، تلخيص الشافى(شيخ طوسى)ج 3 ص 53-57،الاحتجاج(طبرسى)ج 1 ص 281، بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 8 ص 159 ط قديم. و كتابهاى لغت به اين خطبه اشاره نموده اند.-رجوع كنيد به لسان العرب(ابن منظور)ج 12 ص 53،النهايۀ(ابن اثير)ج 2 ص 490،القاموس( فيروزآبادى)ج 3 ص 251 ط دار العلم-همگى-،مجمع الامثال(مى دانى).در اين باره نيز رجوع كنيد به كتاب ما هو نهج البلاغه(سيد هبة الدين شهرستانى)ط النعمان.

چقدر!آن حضرت مى گفت:«خدايا!من از تو در برابر«قريش»و كسى كه آنها را اعانت مى كند استعانت و كمك مى جويم.آنها خويشاوندى مرا قطع كردند، مقام بلند و ارجمند مرا كوچك شمردند،و در مبارزه با من در مورد«امر(خلافت)» كه مربوط به من بود متّحد شدند،آنگاه گفتند:حقّى است كه بايد آن را گرفت و حقّى است كه بايد آن را ترك نمود (1)!...»

و آن هنگام كه شخصى به او گفت:اى پسر ابو طالب!تو در مورد «امر(خلافت)»حريص هستى،فرمود:«به خدا سوگند!شما حريص تريد (چرا كه)من«حقّى»را مطالبه مى كنم كه از آن خودم است و شما بين من و آن حائل مى شويد (2).»

و نيز فرمود:«به خدا سوگند!از هنگامى كه رسول خدا(ص)قبض روح شده تا هم امروز،همچنان من از«حقّ»خود،دور مانده ام و مستبدّانه با من رفتار شده است.» (3)

و بار ديگر فرمود:«ما«حقّى»داريم،اگر دادند، وگرنه صبر خواهيم كرد،ف.

ص: 363

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 167 ج 2 ص 300 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 11 ص 109 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 144 ط مصطفى محمد مصر.

2- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 167 ج 2 ص 300 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 11 ص 109 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 144 ط مصطفى محمد مصر.

3- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 6 ج 1 ص 43 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 223 و ج 9 ص 306 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و مصادر نهج البلاغۀ(عبد الزهراء حسينى خطيب)ج 2 ص 45 ط القضاء نجف.

گرچه طولانى شود.» (1)

و نيز در نامه اى كه به«عقيل»-برادرش-نوشت چنين،فرمود:

«خداوند از ناحيۀ من«قريش»را جزا بدهد!كه خويشاونديم را بريدند و«حكومت» و قدرت فرزند مادرم را از من سلب كردند.» (2)

و چندين بار فرمود:«نگاه كردم،ديدم ياورى جز اهل بيتم ندارم؛بر مرگ آنها بخل ورزيدم؛چشمها را بر خاشاك فرو بستم؛با گلوى استخوان گرفته،نوشيدنى را نوشيدم؛و بر فرو خوردن خشم و تلختر از«حنظل»شكيبائى ورزيدم.» (3)

هنگامى كه بعضى از يارانش از او پرسيدند:چگونه خويشاوندان شما اين«مقام»را از شما گرفتند،با اينكه از همه سزاوارتر بوديد؟ فرمود:«اى برادر اسدى!تو مردى متزلزل هستى،در جائى كه نبايد،و بى موقعيّت، مى پرسى؛ولى با اين همه،پيمان خويشاوندى و حقّ پاسخ سؤال را دارى، پرسيدى پس بدان!اينكه مى بينى با ما مستبدّانه رفتار شده و«حق»ما را گرفته اند درر.

ص: 364

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،حكمت 21 ص 562 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 18 ص 132 و ج 9 ص 307 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،تاريخ (طبرى)ج 4 ص 236 و الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 3 ص 74.

2- رجوع كنيد به نهج البلاغۀ ج 3 ص 488 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد) ج 16 ص 148 و ج 9 ص 306 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

3- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبه 26 ج 1 ص 68 ط 1 مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 2 ص 20 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الامامة و السياسۀ(ابن قتيبه)ج 1 ص 144 ط مصطفى محمد مصر.

حالى كه نسب ما والاتر و رابطۀ ما به رسول خدا(ص)سخت نزديك تر است،بدين جهت است كه اين امتيازى بود كه«حسد»عدّه اى را برانگيخت،و سخت به آن «حرص»ورزيدند و عدّه اى ديگر(به خاطر مصالحى)خود را به آن متمايل نساختند و سخاوتمندانه از آن گذشتند.و حكم و داور خدا است،و بازگشت به سوى او در قيامت است.» (1)

و باز آن جناب فرمود:

«كجايند غير از ما كسانى كه به ادّعا مى گفتند:ما راسخان علم هستيم؟!اين دروغى بود كه بر ضدّ ما ساختند و ستمى بود كه بر ما روا داشتند.كجايند ببينند خداوند ما را بالا برده و آنها را پست ساخته،به ما عطا كرده و آنها را محروم ساخته است،ما را داخل نعمت و لطف خود ساخته و آنها را خارج نموده است.به وسيلۀ ما مردم هدايت مى شوند،و كور بينائى مى گيرد.«پيشوايان و ائمّه»از قريشند كه در اين نسل«هاشم»قرار داده شده،ديگران صلاحيّت ندارند،و نبايد«زمامداران و رهبران»از غير آنان باشند.» (2)

اين سخن نيز-كه در بعضى از خطبه هاى آن حضرت آمده-شما را كفايت مى كند:«تا آن دم كه رسول خدا(ص)قبض روح شد،عدّه اى به عقب بازگشتند،هوا و هوسها آنان را گمراه ساخت،به مكر و خدعه پناه بردند،با غيرل.

ص: 365

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،كلام 161 ج 2 ص 281 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 241 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

2- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 143 ج 2 ص 249 ط مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 9 ص 84 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

خويشاوندان پيوند و ارتباط برقرار كردند،از سببى كه مأمور به مودّتش بودند دورى گزيدند و بنا و«ساختمان(خلافت)»را از محلّ و پايه هاى اصليش منتقل ساخته و در غير موضع خود،يعنى در معدن تمام خطاها و در گذرگاههاى گمراهى قرار دادند و در ميان كسانى كه در كينه و حسادت فرو رفته بودند،كسانى كه خود در حيرت مانده و در سكر و مستى هوا و هوسها غرق گرديده بودند،افرادى كه بر همان روش آل فرعون قرار داشتند كه يا از همه چيز بريده به دنيا پيوسته و يا آشكارا از دين ،جدائى گزيده بودند.» (1)

و در خطبه اى كه پس از«بيعت»ايراد فرمود-كه از خطبه هاى درخشان«نهج البلاغه»است-مى فرمايد:«هيچ يك از اين امّت را با آل محمّد(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم)مقايسه نمى توان كرد؛و هيچ گاه نمى توانند كسانى كه مشمول نعمت ايشان بوده اند با آنان در يك رديف باشند.آنها اساس دينند و ستونهاى يقين.غلو كنندگان،به سوى آنها بازمى گردند ؛و عقب ماندگان،به آنان ملحق مى شوند.خصائص و ويژگيهاى«ولايت»،«وصايت»و«وراثت»در بين آنان مى باشد.هم اكنون«حق»به اهلش بازگشته و به جائى كه از آن منتقل شده بود عودت نموده است.» (2)

و در خطبه اى ديگر،آن حضرت از مخالفان خود،اظهار شگفتىضل

ص: 366

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 149 ج 2 ص 256 ط مصر و شرح نهج البلاغۀ (ابن ابى الحديد)ج 9 ص 132 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل

2- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبۀ 2 ج 1 ص 32 ط مصر و شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 1 ص 138-139 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل

مى كند كه:«من در شگفتم-و چرا در شگفتى و تعجّب نباشم؟-از اشتباه اين گروهها،با اختلاف دليل و حجّتهايشان در دينشان،كه نه از پيامبرى تبعيّت مى كنند و نه به عمل«وصيّى»اقتدا مى نمايند!» (1)

2-احتجاج حضرت زهراء(عليها السّلام)

2-حضرت زهراء(عليها السّلام)در اين باره،ادلّۀ رسائى اقامه فرموده است.دو خطبه اى كه آن حضرت ايراد فرموده مشهور است و سينه به سينه مى چرخد،و«اهل بيت(ع)»فرزندان خويش را مجبور مى ساختند كه اين دو خطبه را حفظ كنند،درست همان طور كه آنها را در «حفظ قرآن»ملزم مى نمودند.در اين خطبه ها به آنان كه بناى«خلافت» را از جاى خود منتقل ساختند و به غير جاى خودش قرار دادند، اعتراض شده،فرموده است:

«واى بر آنها!«خلافت»را از«قلّه هاى بلند و كوههاى استوار رسالت»،«قواعد و ستونهاى نبوّت»و«مهبط روح الامين»دور ساختند؛از كسى آن را برگرفتند كه «خبير و آگاه به امور دين و دنيا»بود.اين جز خسران آشكار چيز ديگرى نمى تواند باشد.و چه عيبى از«ابو الحسن»مى توانستند بگيرند؟!و چرا از او ناراحت بودند؟به خدا سوگند!از شمشيرش،از سرسختيش در كارها،از شدّتش در صحنه هاى نبرد، از خشم و غضبش در مورد فرمانهاى خداوند.

ص: 367

1- رجوع كنيد به نهج البلاغه،خطبه 87 ج 1 ص 151 ط مصر و شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 384 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.-پانوشت 346 نيز ملاحظه گردد!

به خدا سوگند!اگر در برابر«زمام امور امّت كه رسول خدا به دستش سپرده بود»،همه تسليمش مى شدند،آن را سخت نگاه مى داشت و سير روشن و زندگى پرآسايشى را برايشان تأمين مى ساخت كه در آن هيچ ناراحتى وجود نداشت؛احدى به زحمت نمى افتاد؛و آنها را به سر منزلى مى رساند كه آب گواراى حيات از آن فوران مى نمود و نهرهاى آن بالا مى آمد و مالامال از آب زلال و صاف بود؛و در آن هيچ گونه كدرى وجود نداشت؛آنها را همواره سير نگاه مى داشت؛آشكارا و پنهان نصيحتشان مى كرد؛و جز با فرونشاندن تشنگى آنان به چيزى راضى نمى شد؛جز با در هم شكستن سدّ گرسنگى مطلبى برايشان نمى خواست؛و درهاى بركات آسمان و زمين بر آنان گشوده مى گشت.

به زودى،خداوند كيفر آنان را در مورد كارهائى كه انجام دادند خواهد داد.بيا و بشنو!كه آنچه زندگى كنى،روزگار شگفتيهائى را به تو مى نماياند و اگر در شگفت مانى،حادثۀ ديگرى شگفتى بيشترى برايت به همراه مى آورد!راستى،به چه پناهگاهى پناهنده شدند؟!و به چه دستگيره اى متمسّك گرديدند؟!چه بد مولى و سرپرستى و چه بد عشيره و قبيله اى(انتخاب كردند)!و ستمگران چه بد معامله اى انجام دادند!شاهپرها را از دست دادند و پرهاى آخر و دنباله را گرفتند!و به جاى چسبيدن به يال اسب به دم آن متوسّل شدند!

بينى جمعيّتى به خاك ماليده باد!كه خيال مى كنند كار خوب انجام مى دهند در حالى كه مفسدند و شعورشان به آن نمى رسد؛واى بر آنها!آيا«كسى كه مردم را به حق هدايت مى كند»سزاوارتر به تبعيّت است يا آن كس كه هدايت نشده،بايد

ص: 368

1- در رابطه با«خطبۀ حضرت زهراء(س)در مسجد»رجوع كنيد به بلاغات النساء(ابو الفضل احمد بن ابى طيفور-متوفاى 280 ه)ص 12-19 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 16 ص 211-213 و ص 249-253 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و اعلام النساء(عمر رضا كحاله)ج 3 ص 1208. و دربارۀ خطبۀ دوّم حضرت زهراء(س)،رجوع كنيد به بلاغات النساء(ابن ابى طيفور)ص 19-20 ط الحيدريه،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد) ج 16 ص 233-234 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل و اعلام النساء(عمر رضا كحاله)ج 3 ص 1219.

حق شناس

1-احتجاج ابن عباس

1-توجّه شما را به مباحثۀ طولانى كه بين«ابن عباس»و«عمر»واقع شده،جلب مى كنم.در آنجا آمده:«عمر»به«ابن عباس»گفت:ابن عباس!مى دانى چرا خويشاوندانتان پس از محمّد(ص)شما را از (خلافت)منع كردند؟

«ابن عباس»مى گويد:من دوست نداشتم پاسخش را بگويم،لذا گفتم:اگر من ندانم امير المؤمنين مى داند.

«عمر»گفت:آنها كراهت داشتند«نبوّت»و«خلافت»هر دو در شما جمع شود آن وقت اجحاف كنيد و خوش حالى و فرح به خرج دهيد.به اين جهت،قريش«خلافت»را براى خود برگزيد،به آن رسيد

ص: 371

و موفّق شد.

«ابن عباس»مى گويد:گفتم:اگر اجازۀ سخن مى دهى و خشم خود را از من بازمى دارى ،پاسخ مى دهم.گفت:بگو!

گفتم:امّا اين گفته ات كه«قريش آن را براى خود برگزيد و به آن رسيد و موفّق شد»،اگر اين انتخاب و برگزيدگى از اين جهت بود كه خداوند آن را برايشان قرار داد،عمل صحيحى انجام داده اند و نبايد از آنها بازپس گرفته شود و مورد حسد قرار گيرند.

و امّا اين گفته ات كه«آنها نمى خواستند«نبوّت»و«خلافت»هر دو براى شما باشد»،در اين صورت،آنها مشمول اين آيه خواهند بود:

«ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ» (آنها از آنچه خداوند نازل فرموده ناراحت بودند،لذا خداوند اعمالشان را«حبط»نموده و از بين برد (1).

«عمر»گفت:هيهات اى پسر عباس!از ناحيۀ تو مطالبى به من گزارش كرده اند كه من نمى خواستم خود به آن اقرار كنى و سبب شود كه موقعيّتت در پيشگاه من از بين برود.

گفتم:آن مطالب چه بوده؟اگر«حق»گفته ام كه سزاوار نيست موقعيّتم در نزد تو از بين برود و اگر باطل بوده كه شخصى همچون من باطل را از خود دور ساخته است.

«عمر»گفت:به من خبر داده اند كه تو گفته اى:«خلافت»را از روى«حسد»9.

ص: 372

1- سورۀ محمد(47)آيۀ 9.

و«بغى و ستم»از مركز خود منحرف داشته اند.

گفتم:امّا اينكه از روى«ستم»كه بر نادان و عاقل روشن است،و امّا از روى «حسد»كه آدم مورد حسد قرار گرفت و ما فرزندانش نيز مورد حسد هستيم.

«عمر»گفت:هيهات!هيهات!به خدا سوگند!قلبهاى شما«بنى هاشم»پر از حسدى است كه از بين نخواهد رفت.

«ابن عباس»مى گويد،گفتم:اى امير مؤمنان!قلبهائى كه خداوند رجس و پليدى را از آنها زدوده و آنها را پاك قرار داده (1)،چنين توصيف مكن (2)!

بار ديگر،مباحثه اى بين اين دو درگرفت،«عمر»پرسيد:پسر عمويت چگونه است؟

«ابن عباس»مى گويد:خيال كردم منظورش«عبد اللّه بن جعفر» است،گفتم:او با همرديفانش به سر مى برد.

گفت:منظورم او نيست،مقصودم«بزرگ شما اهل بيت»است.

گفتم:او را با دلوش كه مشغول«كشيدن آب»بود واگذاشتيم در حالى كه مشغول«قرائت قرآن»بود.

گفت:خون تمام شتران قربانى به گردن تو باشد اگر آنچه مى پرسم از من كتمان كنى!آيا هنوز آرزوى«خلافت»در دلش هست؟3.

ص: 373

1- اشاره است به سورۀ احزاب(33)آيۀ 33.

2- رجوع كنيد به الكامل(ابن اثير)ج 3 ص 63،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد) ج 12 ص 53-54 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،و تاريخ(طبرى)ج 4 ص 223.

گفتم:بلى.

گفت:آيا مى پندارد كه رسول خدا(ص)تصريح كرده كه او«خليفه» باشد؟

«ابن عباس»مى گويد:گفتم:بالاتر بگويم:من از پدرم در مورد اين «ادّعاى نصّ بر خلافت»پرسيدم،پدرم گفت:راست مى گويد.

«عمر»گفت:پيامبر در گفته هايش«مقام بلندى»را براى او قائل بود امّا اين گفته ها موجب اثبات حجّتى و يا قطع عذرى نبود؛رسول خدا(ص)گاهى مى خواست امّت را در مورد او و واگذاردن«امر خلافت»به عهده اش بيازمايد؛ و تصميم داشت به هنگام بيماريش تصريح به نام او كند ولى من نگذاشتم. (1)

و بار سوّمى با«ابن عباس»گفتگويشان درگرفت،به«ابن عباس» گفت:رفيقت را«مظلوم»مى بينم.

«ابن عباس»مى گويد:گفتم:پس آنچه به«ستم»از او گرفته شده به او بازپس ده!«عمر»دستش را از دستم كشيد و رفت،و تا ساعتى بعد با خود «همهمه»مى كرد،سپس ايستاد،من به او رسيدم،گفت:ابن عباس!من گمان نمى كنم علّت بازداشتن وى از«خلافت»چيزى جز اين بود كه خويشاوندانش او را كوچك شمردند.د!

ص: 374

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 12 ص 20 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل-به نقل از تاريخ بغداد(امام ابو الفضل احمد بن ابى طاهر)(با سند معتبر).-پانوشت 368 و متن آن را نيز ملاحظه نماييد!

گفتم:ولى سوگند به خدا!كه خدا و رسولش او را به هنگامى كه فرمانش دادند «سورۀ برائت»را از رفيقت بگيرد او را كوچك نشمردند.

«عمر»از من اعراض كرد و به سرعت رفت،و من بازگشتم (1).

براى جبر و عالم امّت،زبان هاشميها،پسر عمّ رسول خدا(ص)، «عبد اللّه بن عباس»،از اين«مباحثات»فراوان پيش آمده است،كه قبلا «احتجاج»او را با گروهى كه نسبت به«على(ع)»بد بودند،با شمردن بيش از ده خصلت نيك براى آن حضرت-در حديثى طولانى-بيان نموديم،كه در آن آمده بود:پيامبر(ص)به عموزادگانش فرمود:

كداميك از شما حاضر است در دنيا و آخرت با من همكارى و همراهى كند؟هيچ كدام جواب مثبت ندادند و«على(ع)»گفت:من در دنيا و آخرت با شما همراهى مى كنم.آن حضرت به«على(ع)»فرمود:«انت وليّى فى الدّنيا و الآخرة»(تو ولىّ من در دنيا و آخرت هستى)-تا به اينجا كه «ابن عباس»گفت:-رسول خدا(ص)براى«جنگ تبوك»از مدينه بيرون آمد و مردم نيز خارج شدند.«على(ع)»عرض كرد:من نيز همراهت براى جنگ حركت كنم؟رسول خدا(ص)فرمود:نه!ت.

ص: 375

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 12 ص 46 و ج 6 ص 45 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.و قول عمر به ابن عباس كه:«لقد كان علىّ فيكم اولى بهذا الامر منّى و من ابى بكر»(به راستى كه على در ميان شما اولى و سزاوارتر است به اين امر(خلافت)از من و از ابو بكر)در محاضرات(راغب اصفهانى)ج 7 ص 213 وجود دارد چنانكه در الغدير(علاّمۀ امينى)ج 1 ص 389 و ج 7 ص 80 ط بيروت آمده است.

«على(ع)»گريه كرد،پيامبر(ص)به او فرمود:«آيا راضى نيستى تو نسبت به من همچون«هارون»نسبت به موسى باشى؟با اين تفاوت كه پيامبرى پس از من نيست.سزاوار نيست كه من بروم جز اينكه تو«خليفه»و جانشين من باشى.»

«ابن عباس»اضافه كرد:پيامبر(ص)به او فرمود:«تو ولىّ تمام مؤمنان پس از من خواهى بود»و نيز اضافه نمود كه آن حضرت فرمود:«من كنت مولاه فانّ عليّا مولاه» (1).

2-احتجاج امام حسن و امام حسين(عليهما

السّلام)

2-تعداد زيادى از«بنى هاشم»در آن زمان،امثال اين«احتجاجات» را داشته اند حتّى«حسن بن على(ع)»هنگامى كه«ابو بكر»روى منبر رسول خدا(ص)بود،پيش او آمد و گفت:از جاى پدرم پايين بيا! (2)«حسين(ع)»نيز چنين جريانى به هنگامى كه«عمر»بر منبر بود،با او داشته است (3).

ص: 376

1- تمام اين حديث را-با ذكر مدارك-قبلا ذكر نموديم.به پانوشت 94 و متن آن مراجعه كنيد!

2- ابو بكر گفت:سوگند به خدا!راست گفتى؛اين،جاى پدر تو است. در اين باره رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 105 ط الميمنيۀ مصر،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 6 ص 42-43 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل،الرسول الأعظم مع خلفائه(...)ص 35 ط بيروت و الاتحاف بحبّ الاشراف (شبراوى)ص 7.

3- عمر گفت:منبر پدر تو است نه منبر پدر من. -در اين باره،رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 105 ط الميمنيۀ مصر.

3-احتجاج بزرگان شيعه كه جزو

«صحابه»بودند

3-كتابهاى شيعه«احتجاجات»زيادى را كه هاشمى ها و دوستانشان از«صحابه»و«تابعين»در اين باره داشته اند،ثبت نموده اند.«خالد بن سعيد بن عاص اموى»،«سلمان فارسى»،«ابو ذر غفارى»،«عمّار ياسر»، «مقداد»،«بريدۀ اسلمى»،«ابو الهيثم بن تيهان»،«سهل بن حنيف»، «عثمان بن حنيف»،«خزيمة بن ثابت ذو الشهادتين»،«ابىّ بن كعب»، «ابو ايّوب انصارى»و...ديگران در اين باره«احتجاجات»و استدلالاتى دارند.-كسانى كه مايل به آگاهى از آنها باشند بايد به مظانّ آن مراجعه كنند (1).

كسى كه اخبار«اهل بيت(ع)»و شرح حال دوستان آنها را مطالعه كند،مى يابد كه آنها هيچ فرصتى را از دست نمى دادند، هركجا فرصتى مى يافتند،به هر گونه مى شد،تصريح يا اشاره،با شدّت يا نرمش، سخنرانى يا نوشتن،شعر يا نثر،هر گونه مى شده،در آن شرايط سخت، با مخالفانشان«احتجاج»مى كردند.

4-اشاره به احتجاج آنان به«وصايت»

پيامبر(ص)

4-آنها در موارد بسيار«وصيّت پيامبر(ص)»را يادآور مى شدند و به آن«احتجاج»مى نمودند-چنانكه متتبّعان مى دانند.

ص: 377

1- رجوع كنيد به«كتاب سليم بن قيس هلالى تابعى»(متوفاى سال 90 ه)ص 88-93 ط نجف،الاحتجاج(طبرسى)ج 1 ص 97-104 ط النعمان،بحار الانوار(علاّمۀ مجلسى)ج 28 ص 189-202 و ص 208-219 ط جديد،اليقين(ابن طاووس) ص 108-113 ط الحيدريه،الخصال(شيخ صدوق)ص 429-434 و رجال(برقى- متوفاى حدود 274 ه-)ص 63 ط ايران.-پانوشت 215 را نيز ملاحظه نماييد!

حق شناس

بعضى از موارد استدلال به«وصيّت»

آرى«امير مؤمنان على(ع)»خود،مسألۀ«وصيّت»را در منبر،مورد بحث قرار داده.-ما قبلا عين سخن آن حضرت را برايتان آورديم (1).

از طرفى،هر كس«حديث يوم الدار»را نقل كرده،آن را به«على(ع)» اسناد داده و از او نقل كرده است.ما سابقا آن را آورديم كه با صراحت «وصايت»و«خلافت»آن حضرت را بيان مى داشت (2).

علاوه،سيّد جوانان اهل بهشت«امام حسن مجتبى(ع)»پس از شهادت«امير مؤمنان على(ع)»،در آن سخنرانى پرارزش خود،به اين «حقيقت»اشاره كرده فرمود:«من فرزند پيامبرم،فرزند وصىّ او هستم. (3)»

«امام صادق(ع)»فرموده است:«على،پيش از بعثت،همراه رسول خدا(ص)بود،نور رسالت را مى ديد و صداى فرشته را مى شنيد.(«امام»اضافه نموده كه:)پيامبر(ص)به آن حضرت فرموده است:اگر نه اين بود كه من خاتم

ص: 379

1- به پانوشتهاى 414 و 415 و متن آنها مراجعه نماييد!

2- به پانوشتهاى 91 و 92 و متن آنها مراجعه نماييد!

3- رجوع كنيد به ذخائر العقبى(محب الدين طبرى)ص 138.

پيامبرانم،تو در نبوّت شريك من بودى،و حال اگر پيامبر نيستى،وصىّ پيامبر و وارث او هستى. (1)»

اين معنى از همۀ«اهل بيت(ع)»به طور«تواتر»رسيده است.اين،از «ضروريّات»است،هم نزد«ائمّۀ اهل بيت(ع)»،و هم نزد دوستانشان،از عصر صحابه تا...امروز.

«سلمان فارسى»نقل مى كند:پيامبر(ص)همواره مى فرمود:«وصىّ و مركز اسرارم،و بهترين كسى كه پس از خود باقى مى گذارم كه وعده هايم را منجز مى سازد و بدهكاريهايم را اداء مى نمايد علىّ بن أبي طالب است (2).»

«ابو ايّوب انصارى»نقل كرده كه شنيدم رسول خدا(ص)به فاطمه(ع)فرمود:«آيا خبر ندارى كه خداوند توجّهى به ساكنان زمين فرموده،از ميان آنها پدرت را انتخاب كرد و او را پيامبر قرار داد،سپس بار دوّم به آنها توجّه كرد همسرت را برگزيد،و به من وحى فرمود،آنگاه من او را همسر تو قرار دادم و وصىّ خويش انتخاب كردم. (3)»

«بريدۀ اسلمى»نقل نموده كه از پيامبر(ص)شنيدم مى فرمود:«هر پيامبرى وصىّ و وارثى دارد،وصىّ و وارث من علىّ بن أبي طالب است (4)».2.

ص: 380

1- رجوع كنيد به شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ج 13 ص 210 ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل.

2- رجوع كنيد به پانوشت 263.

3- رجوع كنيد به پانوشت 265.

4- رجوع كنيد به پانوشت 262.

«جابر بن يزيد جعفى» هرگاه از«امام باقر(ع)»حديثى نقل مى كرد، مى گفت:اين حديث را«وصىّ اوصياء»برايم فرمود(حدّثنى وصىّ الاوصياء) (1).

«امّ الخير دختر حريش بارقى»-در آن خطبه و سخنرانى پرطنينش كه در«ميدان صفّين»كوفيان را به نبرد با«معاويه»تشويق مى كرد،-از جمله سخنانش اين بود:

«هلمّوا-رحمكم اللّه-الى الامام العادل الوصىّ الوفىّ و الصّدّيق الاكبر...»

(خداى شما را رحمت كند!به سوى«امام عادل»،«وصىّ وفادار»و«صدّيق اكبر»بشتابيد! (2).

...اين قسمتى بود از آنچه گذشتگان در خطبه ها و احاديث خود دربارۀ«وصايت»گفته اند.

كسى كه در شرح حال گذشتگان تتبّع كند،متوجّه مى شود كه «وصىّ»را فقط به«امير مؤمنان على(عليه السّلام)»مى گفته اند،درست همچون اسمى كه براى شخص معيّنى قرار داده شده است.حتّى مؤلّف كتاب«تاج العروس»(كتاب لغت معروف به زبان عربى)در مادّۀف.

ص: 381

1- رجوع كنيد به ميزان الاعتدال(ذهبى)ج 1 ص 383.

2- رجوع كنيد به بلاغات النساء(ابن ابى طيفور)ص 37-38 ط نجف.

1- رجوع كنيد به تاج العروس(زبيدى حنفى)،مادّۀ«وصىّ»ج 10 ص 392.

2- رجوع كنيد به خود كتاب المراجعات(علاّمۀ سيّد شرف الدين موسوى)و يا ترجمۀ آن-رهبرى امام على عليه السّلام در قرآن و سنّت(محمد جعفر امامى). برخى از مدارك آن اشعار،اين است:كتاب وقعة صفين(نصر بن مزاحم-متوفاى 212 ه)ص 18،23،24،43،49،137،365،381،383،385،416 و 436،شرح نهج البلاغۀ(ابن ابى الحديد)ط مصر با تحقيق محمد ابو الفضل ج 1 ص 143،144 145،146،147،148،149 و 150 و ج 6 ص 31 و 35 و ج 13 ص 231 و 232، الغدير(علاّمۀ امينى)ج 2 ص 28،43،77،114،150،213،216،217،219 226،227،228،229،230،234،243،246،247،251،273،274،276،292، 330،350 و 382 و ج 3 ص 9،29،60،231،233،353،354،367،368،377، 379،393 و 404 و ج 4 ص 3،17،19،24،39،40،41،56،66،67،68،90،101، 125،127،131،135،136،137،138،139،142،148،150،151،155،158، 161،171،180،223،253،255،260،298،306،307،315،316،327،339، 342،343،364،375،377،378،384،385،392،397 و 408.(و بقيۀ اجزاء الغدير كه فراوان از شعر وصيّت و غير آن از كتب ادب نقل شده است.)،كفاية الطالب (گنجى شافعى)ص 104،127،192،446 و 55 ط الحيدريه،تذكرة الخواص(سبط- بن جوزى حنفى)ص 85،108 و 294،المناقب(خوارزمى حنفى)ص 38،65،134، 288 و 289،مروج الذهب(مسعودى)ج 2 ص 428،العقد الفريد(ابن عبد ربه مالكى)ج 4 ص 411 و 344،الفصول المختارۀ(سيّد مرتضى)ص 235،الكامل(مبرّد) -همراه با شرحش رغبة الامل-ج 7 ص 133،الكامل فى التاريخ(ابن اثير)ج 3 ص 189،آثار ذوات السوار(حنفى صيداوى)در حاشيۀ ص 65،بلاغات النساء(ابن ابى طيفور)ص 63 ط الحيدريه،شرح هاشميات«كميت بن زيد اسدى»(محمد محمود رافعى)ص 29،30 و 32،ديوان(ابى تمام طائى)ص 143،الفصول المهمۀ (ابن صباغ مالكى)ص 8 و فرائد السمطين(حموينى)ج 1 ص 23 و 326 و ج 2 ص 164 ح 451.

حق شناس

1-«تواتر مذهب شيعه»از ناحيۀ«ائمّۀ

اهل بيت(ع)»

1-افراد آگاه،كاملا،و بدون هيچ ترديد،و به طور ضرورى مى دانند كه«شيعۀ اماميّه»،همواره در اصول دين و فروع آن به«عترت پاك رسول خدا(ص)»وابسته بوده و از آنها يك ذرّه هم جدا نشده است.

بنابراين،«رأى و نظريّۀ شيعه»تابع«رأى ائمّۀ عترت(ع)»است هم در اصول دين،هم در فروع دين،و هم در سائر علومى كه از قرآن و سنّت گرفته مى شود و يا به آنها تعلّق دارد.در هيچ يك از اين قسمتها جز به «ائمّۀ اهل بيت(ع)»اعتماد نمى كنند و به ديگرى در اين باره مراجعه نمى نمايند.

بنابراين،آنها متديّن به آيين خداوند هستند و به او تقرّب مى جويند ولى فقط از طريق«مذهب اهل بيت(ع)».راهى براى انصراف از آنها

ص: 384

براى خود نمى بينند و ديگرى را به جاى آنان هرگز نمى پذيرند.

بر همين منوال،«گذشتگان صالح شيعه»گذرانده اند.آنها از زمان «امام امير مؤمنان،امام حسن،امام حسين و امامان نه گانه از نسل امام حسين(عليهم السّلام)»...تا هم اكنون و اين عصر،زندگى خويش را بدين گونه سپرى نموده اند.

از هر كدام از«ائمّه(ع)»عدّۀ فراوانى از«ثقات»و«حفّاظ شيعه»، اصول و فروع مذهب خود را فرا گرفته اند.از اين جمعيّت،تعداد آنها كه اهل«ورع»،«ضبط»و«اتقان»هستند بيش از«حدّ تواتر»است؛و اينان براى كسانى كه باقى مانده اند طبق«تواتر قطعى»مطالب را نقل نموده اند ؛اين نسل نيز براى كسانى كه پس از آن مى زيسته اند همين گونه نقل كرده است؛همچنان هر نسلى براى نسل بعد از خود،...تا به ما رسيده كه همچون خورشيد هنگام ظهر-كه پرده و حجابى بر آن نيست- مى درخشد.

بنابراين،«ما،هم اكنون در فروع و اصول بر همانيم كه ائمّۀ آل رسول(عليهم السّلام)بر آن بودند.»

اين«مذهب»را با تمام ريزه كاريهايش،تمام پدران ما براى ما از همۀ پدرانشان نقل نموده اند و آنها همه از جميع نياكانشان؛اين وضع همچنان در تمام نسلها...تا زمان«امام عسكرى،امام هادى،امام جواد، امام رضا،امام كاظم،امام صادق،امام باقر،امام سجاد،امام حسين،امام حسن و امير مؤمنان(عليهم السّلام)»يكنواخت به پيش مى رود.

ص: 385

ما هم اكنون به تمام افراد از«پيشينيان شيعه»،كه از«صحابۀ ائمّه» بوده اند و«احكام دين»را از آنها شنيده و«علوم اسلام»را از آنان فرا گرفته و نگهدارى كرده اند،احاطه نداريم چرا كه تلاش و كوشش وسيع،قدرت استقصاء و شمارش آنها را ندارد (1).كافى است به آنچه از قلمهاى«اعلام و بزرگان»آنها تراوش كرده،يعنى،به نوشته هاى آنها مراجعه شود،با توجه به اينكه شمارش آنها در اينجا ممكن نيست (2).

و بدون ترديد توجّه داريد كه اين نوشته ها را همه از«نور دانش ائمّۀ هدى،آل محمد(ص)»اقتباس كرده اند و با پيمانۀ وجود خود از اقيانوس علوم آنها برداشت نموده،از دهان آنها شنيده و از دو لب آنان گرفته اند.بنابراين،اين نوشته ها دفتر دانش آنان و عناوين حكمشان مى باشد كه در عهد خودشان نگاشته شده (3)و پس از آن5.

ص: 386

1- در رابطه با نامها و شرح حالشان رجوع كنيد به رجال(نجاشى-متوفاى 463 ه)، الفهرست(شيخ طوسى-متوفاى 460 ه)،رجال(شيخ طوسى)،اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)،رجال(برقى-متوفاى حدود 274 ه)،رجال(ابن داوود-متولد 647 ه)،الخلاصۀ(علامۀ حلى-متوفاى 726 ه)و الفهرست(شيخ منتجب الدين).

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)،الفهرست(شيخ طوسى)،معالم العلماء(ابن شهرآشوب)،مؤلّفوا الشيعة فى صدر الاسلام(سيّد شرف الدين)و الذريعة الى تصانيف الشيعۀ(شيخ آغا بزرگ تهرانى).

3- رجوع كنيد به الذريعة الى تصانيف الشيعۀ(شيخ آغا بزرگ تهرانى)ج 2 مادّۀ «اصل»،تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر)ص 278-291 و كتاب الامام الصادق و المذاهب الاربعۀ(علاّمه اسد حيدر)ج 1 ص 546-555.

بزرگواران،«مرجع و مدرك براى شيعه»گشته است.

به اين وسيله،«امتياز مذهب اهل بيت(ع)»از مذاهب ساير مسلمين آشكار مى گردد،زيرا ما حتّى يك شخص از«مقلّدان ائمّۀ اربعۀ اهل سنّت»را نمى شناسيم كه در عهد خود آنها كتابى دربارۀ مذهبشان نگاشته باشد،بلكه مردم با مذهب آنها الفت گرفته و كم كم پس از مرگ آنها بر تعدادشان افزوده شد. (1)و اين افزونى به اين خاطر بود كه«از ناحيۀ حكومت زمان،تقليد را به يكى از چهار مذهب،منحصر كردند»و پيشوائى در فروع مذهب به اين چهار نفر اختصاص يافت، وگرنه اين چهار نفر نيز در عصر خود همچون سائر فقهاء و محدّثان معاصر خود بودند و بر آنها امتيازى نداشتند.از اين جهت،در عصر خودشان كسى نبود كه به تدوين اقوال آنها اهميّت دهد.

ولى«شيعه،از اوّل در تدوين اقوال ائمّۀ معصومين(عليهم السّلام)اهتمام مى ورزيد»زيرا در مسائل دينى و مذهبى،جز رجوع به اينان را جائز نمى دانست.و لذا،سخت اطراف آنان را گرفت و در گرفتن«دستورات دينى»،تنها به آنها مراجعه نمود،و قدرت و تلاش خود را در تدوين آنچه از آنها شنيد به كار برد،و آن چنان همّت و عزم4.

ص: 387

1- رجوع كنيد به كتاب الامام الصادق و المذاهب الاربعۀ(علاّمه اسد حيدر)ج 1 ص 310 و ج 3 ص 194 و ج 4 ص 474.

خود را در اين راه به كار انداخت كه بيش از آن امكان پذير نبود.«و اين، به خاطر حفظ و نگهدارى علم و دانشى بود كه-طبق نظريّۀ شيعه- غير از آن در پيشگاه خدا،قابل قبول نيست».

كافى است بدانى،تنها در«عصر امام صادق(ع)»چهار صد«اصل» نوشته شده كه به«اصول أربعمائة»معروف است.و اين«چهار صد اصل» چهار صد كتاب بود كه چهار صد نويسنده آنها را نوشته اند.اين نوشته ها «فتاواى امام صادق(ع)»در عصر خود بوده است (1).«اصحاب امام صادق(ع)»غير از اين«چهار صد اصل»چندين برابر ديگر نوشته دارند كه تفصيل آن را به زودى خواهى دانست-ان شاء اللّه.

امّا«ائمّۀ چهارگانۀ اهل سنّت»،در پيشگاه هيچ كس آن منزلت و مقامى را كه«ائمّۀ اهل بيت(ع)»در نزد«شيعه»دارند،ندارند؛بلكه در زمان حيات خود،اين مقامى را كه پس از مرگشان برايشان انتخاب كرده اند ،نداشته اند-چنانكه«ابن خلدون»در«مقدّمۀ»خود در فصلى كه براى«علم فقه»گشوده،به آن اعتراف نموده (2)،و عدّه اى ديگر از «اعلام اهل سنّت»نيز به اين معنى اذعان كرده اند.-و ما با همۀ اينها، ترديد نداريم كه مذهب آنها همين مذهبى است كه اتباع آنها دارند،7.

ص: 388

1- رجوع كنيد به الذريعة الى تصانيف الشيعۀ(شيخ آغا بزرگ تهرانى)ج 2 مادّۀ«اصل» و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر)ص 278-291.

2- رجوع كنيد به مقدمۀ(ابن خلدون)ص 410-417.

و مدار عملشان در هر نسلى مى باشد و در كتابهاى خويش تدوين نموده اند.زيرا اتباع هر مذهبى به مذهب خويش آشناترند.چنانكه «شيعيان»نيز«به مذهب ائمۀ خويش آگاهترند»،همان مذهبى كه خداوند را بر مقتضاى آن،عبادت مى كنند و قصد تقرّب به خداوند در غير اين صورت،از آنها محقّق نمى شود.

2-تقدّم«شيعه»در تدوين علوم،از همان

زمان صحابه

2-اهل بحث و تحقيق به روشنى مى دانند كه«شيعه در تدوين علوم اسلامى از ديگران پيشقدم تر بوده است»زيرا در عصر نخستين،غير از«على(ع)و شيعيان دانشمندش»كسى تصدّى اين كار را به عهده نگرفت (1).

و شايد سرّ اين مطلب،همان«اختلاف صحابه»بود كه«نوشتن علوم مباح است يا نه؟»-چنانكه«عسقلانى»در«مقدّمۀ فتح البارى»و ديگران نيز نقل كرده اند كه:-«عمر بن خطّاب»و عدّه اى ديگر نوشتن آن را خوشايندشان نبود،از ترس اينكه«احاديث»با«قرآن»مخلوط گردد (2)،امّا«امام على(ع)»و فرزند و جانشينش«امام مجتبى(ع)»

ص: 389

1- در رابطه با«تقدم شيعه در تدوين علوم»رجوع كنيد به تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام (علاّمه صدر)،الشيعة و فنون الاسلام(علاّمه صدر)و الامام الصادق و المذاهب الاربعۀ(علاّمه اسد حيدر)ج 4 ص 546-555

2- رجوع كنيد به مقدمۀ فتح البارى(ابن حجر)ص 4،تنوير الحوالك شرح موطّأ (مالك)ج 1 ص 4 و الامام الصادق و المذاهب الاربعۀ(علاّمه اسد حيدر)ج 4 ص 543.

و گروهى از صحابه،آن را مباح مى شمردند.

اوضاع،بر همين حال بود،...تا اينكه در«قرن دوّم»،اواخر عصر تابعين،«اجماع»بر«اباحۀ»آن،مقرّر گشت و بر مباح بودن آن،اتّفاق نظر پيدا نمودند.و اين هنگام بود كه«ابن جريح»كتاب«تاريخ»خود را به نقل از«مجاهد»و«عطاء»تأليف نمود كه اين،نخستين كتابى است كه از طريق«غير شيعه»در اسلام نوشته شده است.و پس از آن«كتاب معتمر بن راشد صنعانى»در«يمن»نوشته شده و سپس«كتاب موطّأ مالك»مى باشد .در«مقدّمۀ فتح البارى»آمده كه«ربيع بن صبيح»نخستين كسى است كه نوشته اى را جمع آورى كرده است،وى در آخر«عصر تابعين» مى زيسته است.

به هر حال،«اجماع»منعقد است كه غير از«شيعه»،مسلمانان ديگر،در عصر نخست تأليفى نداشته اند (1).

امّا«على(ع)و شيعيانش»در همان«عصر اوّل»متصدّى اين كار شدند.و نخستين چيزى كه«امير مؤمنان(ع)»تدوين و جمع آورى نمود«قرآن»بود؛زيرا او پس از فراغ از تجهيز و دفن پيامبر(ص)، سوگند ياد كرد!كه جز براى نماز،عبا بر دوش ننهد تا«قرآن»را جمع8.

ص: 390

1- رجوع كنيد به تنوير الحوالك شرح موطأ(مالك)ج 1 ص 5،الامام الصادق و المذاهب الاربعة(علامه اسد حيدر)ج 4 ص 544 ط بيروت و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علامه صدر)ص 278.

نمايد.و آن را به«ترتيب نزول» جمع آورى نمود.و در،آن به«عامّ و خاص»،«مطلق و مقيّد»،«محكم و متشابه»،«ناسخ و منسوخ»، «واجبات»و آنچه تركش«جائز»است،«سنن»و آدابش اشاره فرمود.

و ضمنا«اسباب نزول آيات»را نيز آورد و بعضى از مطالب كه از جهاتى مشكل بود توضيح داد.

«ابن سيرين»همواره مى گفت:

اگر به آن«قرآن»دست مى يافتم،به علوم واقعى دست يافته بودم (1).

البتّه افراد ديگرى از«قرّاء صحابه»تصميم بر«جمع قرآن»گرفتند امّا نتوانستند آن را بر«طبق نزول»جمع نمايند.و مقدورشان نشد كه هيچ كدام از مطالب و رموزى كه به آن اشاره كرديم،در آن بياورند (2).

بنابراين،قرآنى كه«امام على(ع)» جمع آورى نموده به «تفسير»بيشتر شباهت دارد.

پس از فراغت از جمع«قرآن»،كتابى را براى«فاطمۀ زهراء(ع)» تأليف فرمود كه نزد فرزندان پاك آن بانوى بزرگ،«مصحف8.

ص: 391

1- رجوع كنيد به الصواعق المحرقۀ(ابن حجر)ص 76 ط الميمنيه،التمهيد فى علوم القرآن(معرفت)ج 1 ص 277،آلاء الرحمن(بلاغى)ج 1 ص 18 در حاشيه،الطبقات الكبرى(ابن سعد)ج 2 ق 2 ص 101 و الاستيعاب(ابن عبد البر)در حاشيۀ الاصابۀ (ابن حجر)ج 2 ص 253.

2- رجوع كنيد به التمهيد فى علوم القرآن(معرفت)ج 1 ص 225 و بعد از آن،و آلاء الرحمن(بلاغى)ج 1 ص 18.

فاطمه(ع)»معروف گرديد.اين كتاب،متضمّن«حكمتها»،«امثال»، «مواعظ و پندهاى عبرت آميز»،«اخبار»و مطالب نمونه اى بود كه موجب تسلّى آن حضرت در برابر مرگ پدرش رسول خدا(ص) مى شد (1).

سپس كتابى دربارۀ«ديات»(ديه هائى كه در اثر ضرب و جرح و قتلها بايد پرداخت)تأليف فرمود و نام آن را«صحيفه»گذارد.

اين كتاب را«ابن سعد»در آخر كتاب معروف خود«الجامع»-با اسناد به امير مؤمنان(ع)آورده است.

«بخارى»و«مسلم»متذكّر اين«صحيفه»مى شوند و در چند مورد از صحيح خود،مطالبى از آن نقل مى كنند.و«احمد بن حنبل»در«مسند» از اين«صحيفه»فراوان نقل كرده است (2).

و در روايتى از«صفار»از«عبد الملك»آمده كه«ابو جعفر(ع)»،ت.

ص: 392

1- رجوع كنيد به الكافى(ثقة الاسلام كلينى)ج 1 ص 239،240 و 241 ط 3 الحيدريه.

2- از جمله،رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب الفرائض باب اثم من تبرأ من مواليه ج 8 ص 192 ط مطابع الشعب،صحيح(مسلم)كتاب الحج باب فضل المدينه ج 1 ص 572 ط عيسى الحلبى،مسند(احمد بن حنبل)ج 2 ص 121 ح 782(با سند صحيح)ط دار المعارف مصر و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر)ص 115 ط شركة الاعلانات.و نسخه اى از«صحيفه»نزد«علاّمه سيد حسن صدر»موجود بوده چنانكه در تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام ص 279 ط شركة الطباعۀ عراق متذكر شده است.

«كتاب على»را خواست و«جعفر(ع)»برايش آورد،آن كتاب پيچيده شده و به ضخامت ران يك انسان بود...«امام ابو جعفر(ع)»فرمود:

سوگند به خدا!اين،«خطّ على»و«املاء رسول خدا(ص)»است (1).

گروهى از«شيعيان»به«امير مؤمنان(ع)»اقتدا نموده و در همان عصر،مشغول تأليف شدند.از جمله-چنانكه«ابن شهر آشوب»گفته- «سلمان»و«ابو ذر»مى باشند.وى مى گويد:نخستين كسى كه در«اسلام» كتاب نوشت«على بن ابى طالب(ع)»بود،آنگاه«سلمان فارسى»و سپس«ابو ذر» (2).و نفر بعد،«ابو رافع»، آزادشدۀ رسول خدا(ص)و رئيس بيت المال«امير مؤمنان(ع)»كه از خواصّ دوستان«امام»و آشناى به شأن آن حضرت بود.وى كتاب«سنن،احكام و قضايا»را از«احاديث على(ع)»گرد آورده بود.اين كتاب،در پيشگاه اسلاف ما داراى مقامى بلند و عظيم بود،كه اصحاب ما آن را به طرق خود به او اسناد داده اند (3).

يكى ديگر از اينان،«على بن ابى رافع»مى باشد.وى-چنانكه در شرح حالش در كتاب«الاصابة»آمده است-در عصر پيامبر(ص)به0.

ص: 393

1- رجوع كنيد به بصائر الدرجات(صفّار)ص 165.

2- رجوع كنيد به معالم العلماء(ابن شهر آشوب)ص 2 و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام (علاّمه صدر)ص 280 و 281.

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 4 و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر) ص 280.

دنيا آمده و پيامبر(ص)وى را«على»نام گذارده است.وى كتابى در «فنون فقه»-طبق مذهب اهل بيت(ع)-دارد.«ائمّه(عليهم السّلام)» اين كتاب را بزرگ مى داشتند و«شيعيان»خويش را به آن ارجاع مى دادند (1).

يكى ديگر از اين گروه،«عبيد اللّه بن ابى رافع»- نويسنده و دوستدار«على(ع)»-است.«ابن حجر»وى را در قسمت اوّل كتاب«الاصابة»به نام«عبيد اللّه بن اسلم»آورده،زيرا نام پدرش«اسلم»بوده است.«عبيد اللّه»كتابى را دربارۀ آن دسته از «اصحاب پيامبر(ص)»كه در«جنگ صفّين»حضور يافته اند تأليف نموده است.«ابن حجر»در«الاصابة»فراوان از اين كتاب نقل مى كند (2).

از اين گروه،«ربيعة بن سميع»را بايد نام برد.او كتابى دربارۀ«زكات حيوانات»دارد.احاديث آن،احاديثى است كه«على(ع)»از«رسولر.

ص: 394

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 5 و تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر) ص 298.

2- رجوع كنيد به الاصابۀ(ابن حجر عسقلانى)ج 1 ص 146،201،221،223، 224،225،292،336،456،458،503،517 و 560 و ج 2 ص 174 و 477 افست بر ط السعادة،و اسد الغابۀ فى معرفة الصحابۀ(ابن اثير)ج 1 ص 267 و ج 2 ص 24،123،128،163 و 220 افست ط مصر.

خدا(ص)»نقل نموده است (1).

از اين گروه،بايد«عبد اللّه بن حرّ فارسى»را بر شمرد.او كتابى در حديث دارد.در اين كتاب،احاديثى كه«على(ع)»از«رسول خدا(ص)» نقل نموده،جمع آورى كرده است (2).

از اين افراد،«اصبغ بن نباته»-يار پاكباختۀ«امير مؤمنان(ع)»و از پيوستگان سخت به آن حضرت-مى باشد.همو كه«عهد نامۀ مالك اشتر»و«وصيّت امام على(ع)به فرزندش محمّد»را نقل نموده است.

اصحاب ما،اين دو را با«سند صحيح»از نامبرده نقل مى نمايند (3).

از جملۀ اين افراد،«سليم بن قيس هلالى»-يار«امير مؤمنان(ع)»- است.«سليم»از«امام(ع)»و از«سلمان فارسى»نقل حديث نموده.وى كتابى دربارۀ«امامت»دارد كه«امام محمد بن ابراهيم نعمانى»در كتاب «الغيبة»از آن نام برده و گفته است:در اين«حقيقت»بين تمام دانشمندان و علماى«شيعه»و ناقلان حديث،گفتگوئى نيست كه«كتاب سليم بن قيس»يكى از «كتب اصلى»است كه حاملان علم و راويان«احاديث اهل بيت(ع)»-از همان قديم الايّام-آن را نقل نموده و مورد اعتمادشان بوده است.

اين كتاب،يكى از همان«كتابهاى اصلى»است كه«شيعه»به آن مراجعه مى كند و مورد اعتمادش مى باشد (4).ق.

ص: 395

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 6.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 6.

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 6.

4- رجوع كنيد به كتاب تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمه صدر)ص 282 ط عراق.

در مورد افرادى كه در آن عصر،داراى كتاب بوده اند،عدّه اى از اصحاب ما، جمع آورى نامهايشان را به عهده گرفته اند و در اين زمينه تأليفاتى دارند.كسانى كه خواهان آن هستند به كتابهاى«فهرست» و«رجال»مراجعه مى نمايند (1).

3-نويسندگان«شيعه»در زمان تابعين

و تابعين تابعين

3-امّا مؤلّفان پيشين ما،در«طبقۀ دوّم»-يعنى در بين«تابعين»-،بايد اعتراف كنيم كه اكنون براى ما ميسور نيست كه بتوانيم آنها را برشماريم؛و مدرك و مرجع براى شناسائى آنها و شناسائى نوشته هاى آنان و اسناد آن نوشته ها-به طور تفصيل-همان كتابهاى«فهرست» علماى ما و نوشته هاى آنها در«شرح حال رجال»است (2).

در عصر اين طبقه،«نور اهل بيت(ع)»درخشش نمود،در حالى كه پيشتر با ابرهاى تيرۀ ستم ستمگران پوشيده بود.و اين درخشش به اين خاطر بود كه«فاجعۀ طفّ»(نبرد خونين كربلا)«دشمنان آل محمّد(ص)»را مفتضح ساخت؛آنها را از چشم افراد عاقل و آگاه انداخت؛توجّه محقّقان را به«مصائب اهل بيت(ع)»جلب نمود،

ص: 396

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 2-7،تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام(علاّمۀ صدر) ص 278-291،مؤلّفوا الشيعة فى صدر الاسلام(سيّد شرف الدين موسوى عاملى) و الذريعة الى تصانيف الشيعۀ(شيخ آغا بزرگ تهرانى).

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)،الفهرست(شيخ طوسى)،معالم العلماء(ابن شهرآشوب)،الفهرست(منتجب الدين)،الذريعة الى تصانيف الشيعة(-كه تاكنون 25 جلد آن چاپ شده است.-)و غير آنها از كتب فهرست و شرح حال.

توجّه به مصائبى كه از«زمان فقدان رسول خدا(ص)»شروع شده بود.اين«فاجعه»-با همان كوبندگيش-مردم را ناچار ساخت تا دربارۀ«اساس اين مصيبت»به بحث و كاوش پردازند؛آنها را واداشت تا از«ريشه ها و اسباب»آن جستجو به عمل آورند،كه بالاخره بذر و نهالهاى آن را شناختند،و متوجّه شدند كه اين«مصائب»از«كجا!» شروع شده است.بدين خاطر بود كه مسلمانانى كه رگ مردانگى در بدنشان بود،براى«حفظ مقام اهل بيت(ع)»و يارى آنها بپا خاستند،چرا كه فطرت و سرشت بشرى علاقه مند به يارى«مظلوم»است و از «ستمگر و ظالم»متنفّر.

گويا مسلمانان،پس از اين«فاجعه»،در دوره اى جديد قرار گرفتند؛لذا،به موالات و دوستى«امام علىّ بن الحسين زين العابدين(ع)»پرداختند و براى آگاهى از«اصول و فروع دين»به او پيوستند.همچنين در تمام مطالبى كه از«قرآن و سنّت»گرفته مى شود، يعنى سائر«فنون اسلامى»،به او مراجعه نمودند و پس از او به فرزندش«امام باقر(ع)»روى آوردند.لذا،اصحاب اين دو امام(امام سجّاد«ع»و امام باقر«ع»)-كه از«اسلاف شيعه»به شمار مى آيند- هزاران نفر بودند كه شمارش آنها ممكن نيست.امّا كسانى كه نامهاى آنها و شرح حالشان در كتابهاى«رجال»آمده،يعنى آنها كه از«علماى اصحاب»به شمار مى آمدند قريب«چهار هزار»نفرند و تعداد كتابهائى كه نوشته اند«ده هزار»يا بيشتر مى باشد.اين كتابها را هر كدام از

ص: 397

اصحاب ما،از نسل پيش از خود،با«اسناد صحيح»نقل نموده اند.

گروهى از اعلام اين جمعيّت به خدمت اين دو امام و به خدمت«امام صادق(ع)»فائز شده اند؛و حظّ و بهرۀ كامل براى كسانى از اينان بود كه از پيمانۀ پرى از دانش و عمل برخوردار گرديدند.يكى از اين جمعيّت، «ابو سعيد ابان بن تغلب بن رياح جريرى»است.همان كس كه هم به «قرآن»وارد بود،هم«فقيه»،هم«محدّث»،هم«مفسّر»و هم«آگاه از علم اصول»؛يعنى،همان«لغوى مشهور».او«از موثّق ترين مردم»بود.هر سه امام(عليهم السّلام)را ملاقات نموده و دانش فراوان و احاديث بسيارى را از آنان فرا گرفته و نقل نموده است.همين بس كه بدانى،او تنها از امام صادق(ع)-آن طور كه ميرزا محمد(دانشمند معروف«علم رجال»)در كتاب«منهج المقال»در شرح حال«ابان»با اسناد به«ابان بن عثمان»از«امام صادق(ع)»آورده-«سى هزار حديث»نقل كرده است (1).

وى در پيشگاه اين امامان(عليهم السّلام)داراى سابقه اى درخشان و مقامى بلند است.مى بينيم«امام محمّد باقر(ع)»-در آن هنگامى كه هر دو در مدينه هستند-به او مى فرمايد:9.

ص: 398

1- بزرگان اين فن بر اين معنى تصريح كرده اند همچون«شيخ بهائى»در كتاب«وجيزه» و تعداد ديگرى از بزرگان امّت. رجوع كنيد به منهج المقال(ميرزا محمد استرآبادى)-در شرح حال ابان-و رجال (نجاشى)ص 9.

«اجلس فى المسجد و افت النّاس فانّى احبّ ان يرى فى شيعتى مثلك»(در مسجد بنشين و براى مردم«فتوا بده!»كه من دوست دارم در شيعيانم مثل تو ديده شود (1).)

و امام صادق(ع)به او فرموده:

«ناظر اهل المدينة فانّي احبّ ان يكون مثلك من رواتى و رجالى»(با اهل مدينة«بحث كن!»من دوست دارم مانند توئى از راويان حديث و رجالم به شمار آيند. (2)

«ابان»هنگامى كه وارد مدينه مى شد،به او توجّه مى كردند،از گرد علماى ديگر-كه جلسات درس داشتند فاصله-مى گرفتند و«ستون مخصوص پيامبر(ص)»را در مسجد براى او خالى و مهيّا مى نمودند.

«امام صادق(ع)»به«سليم بن ابى حبه»فرمود:«پيش ابان بن تغلب برو! كه از من احاديث فراوانى شنيده است؛آنچه او براى تو نقل نمود،تو شخصا مى توانى از زبان من نقل كنى. (3)»

و نيز آن حضرت به«ابان بن عثمان»فرمود:«ابان بن تغلب سى هزار حديث از من روايت كرده؛تو هم آنها را فراگير و از او نقل كن!» (4)9.

ص: 399

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى).ص 7 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 31 ط 2.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى).

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 10 و اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى) ص 331 ح 604.

4- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 9.

و هرگاه بر«امام صادق(ع)»وارد مى شد،آن حضرت با وى مصافحه و معانقه مى نمود و دستور مى داد بالش و پشتى براى او بگذارند و خود،درست روبروى او مى نشست (1).

هنگامى كه مرگ او را به«امام(ع)»گزارش كردند،فرمود:«اما و اللّه لقد اوجع قلبى موت ابان»(سوگند به خدا!مرگ ابان،قلب مرا درد آورد. (2)

«ابان»در سال 141 هجرى قمرى،چشم از جهان فرو بست. (3)

«ابان»از«انس بن مالك»،«اعمش»،«محمد بن منكدر»،«سماك بن حرب»،«ابراهيم نخعى»،«فضيل بن عمرو»،و«حكم»رواياتى نقل كرده.و«مسلم»و اصحاب سنن اربعه-«ابو داود»،«ترمذى»،«نسائى» و«ابن ماجه»-به احاديث او استدلال نموده اند (4).

و اگر«بخارى»از او نقل حديث نكرده،به او زيانى وارد نمى سازد؛ زيرا وى به«ائمّۀ اهل بيت»يعنى«امام صادق»،«امام كاظم»،«امام رضا»،

ص: 400

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 8.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 7،الفهرست(شيخ طوسى)ص 41 ط 2 و اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 330 ح 601.

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 10 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 42.

4- «ذهبى»در ميزان الاعتدال-ج 1 ص 5-وى را از كسانى شمرده كه مسلم و نويسندگان سنن اربعه-ابو داود،ترمذى،نسائى و ابن ماجه-به رواياتش استدلال مى كنند،زيرا در مقابل نام وى،رموز آنان را قرار داده است.

«امام جواد»و«امام حسن عسكرى»(عليهم السّلام)اقتدا كرده است و«بخارى»از اين بزرگواران نيز روايتى نقل ننموده،بلكه از سبط اكبر، سيّد جوانان بهشت«امام حسن مجتبى(ع)»نيز چيزى نياورده است.

بلى،او از«مروان بن حكم»،«عمران بن حطان»،«عكرمۀ بربرى»و از امثال اينان نقل خبر نموده است (1)- «إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» .

«ابان»نوشته هاى پرارزشى دارد كه مى توان«تفسير غريب القرآن» را از آنها به شمار آورد،كه در آن براى استشهاد دربارۀ كلماتى كه در قرآن آمده-از جنبه هاى ادبى آن-از«اشعار عرب»گواه فراوان اقامه كرده است (2).

«عبد الرحمن بن محمّد ازدى كوفى»،بعدا آمده و«كتاب ابان» و«كتاب محمد بن سائب كلبى»و«كتاب ابن روق،عطية بن حارث»را جمع كرده،و همه را يك كتاب قرار داده است،سپس موارد اختلاف و اتّفاق آنها را توضيح داده است.بنابراين،گاهى«كتاب ابان»به تنهائى مشاهده مى شود و گاهى همراه با كتابى ديگر؛و اين،به خاطر همان كارى است كه«عبد الرحمن»انجام داده است.

اصحاب ما،هر كدام از اين دو كتاب را با«سند معتبر»و از طرق1.

ص: 401

1- رجوع كنيد به كتاب العتب الجميل على اهل الجرح و التعديل(سيد محمد بن عقيل)ص 58 ط بيروت.

2- رجوع كنيد به الفهرست(شيخ طوسى)ص 41.

مختلف،نقل كرده اند.

«ابان»دو كتاب ديگر به نام«الفضائل»و«صفّين»نيز دارد.و او داراى يك«اصل»نيز هست؛يعنى،يكى از همان«چهار صد اصل»يا چهار صد كتابى كه به«اصول أربعمائة»معروف است،كه مورد اعتماد و مراجعۀ شيعه در«احكام شرعى»مى باشد.

تمام كتابهاى وى با اسناد از او نقل شده كه تفصيل آن را بايد در «كتب رجال»خواند (1).

از اين گروه،«ابو حمزۀ ثمالى،ثابت بن دينار»را بايد نام برد.وى از افراد موثّق و بزرگان پيشينيان«شيعه»به حساب مى آيد.او از«امام زين العابدين»،از«امام باقر»و از«امام صادق»(عليهم السّلام)علم فرا گرفته،سخت به آنها پيوسته و در پيشگاه آنها مقرّب بوده است (2).

«امام صادق(ع)»او را چنين ستوده است:

«ابو حمزه در زمان خود،همچون سلمان فارسى در زمانش مى باشد. (3)» و امام رضا(ع)درباره اش فرموده:«ابو حمزه در زمان خود،همچون لقمان در زمان خويش است (4).»

وى كتابى در«تفسير قرآن»دارد كه«امام طبرسى»در«تفسير مجمع7.

ص: 402

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 8 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 41 ط 2.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 83 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 66 ط 2.

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 83.

4- رجوع كنيد به اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 203 ح 357.

البيان»از او نقل مى كند (1).و نيز كتابى به نام«النوادر»و كتابى در «زهد»دارد.كتاب«رسالة الحقوق»را او از«امام زين العابدين(ع)» روايت كرده است (2).«دعاى سحر ماه رمضان»آن حضرت را نيز او نقل نموده كه از خورشيد و ماه درخشندگيش بيشتر است.

وى از«انس»و«شعبى»نقل روايت نموده،و از طرفى«وكيع»،«ابو نعيم»،و عدّه اى ديگر از اين طبقه-چه از شيعه و چه ديگران-از او نقل حديث نموده اند (3).

قهرمانان علمى ديگرى وجود دارند كه به خدمت امام سجّاد(ع) مشرّف نشده اند ولى محضر امام باقر و امام صادق(عليهما السّلام)را درك كرده اند.

از اين جمعيّتند:«ابو القاسم بريد بن معاويه عجلى»،«ابو بصير ليث بن مراد بخترى مرادى»،«ابو الحسن زرارة بن اعين»،«ابو جعفر6.

ص: 403

1- به تفسير«مجمع البيان»ذيل آيۀ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى در سورۀ شورى(42)آيۀ 23 مراجعه فرماييد،مى يابيد كه از تفسير ابو حمزه نقل مى كند.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 83-84 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 66 ط 2.

3- «ذهبى»در ميزان الاعتدال-ج 1 ص 363-وى را از كسانى شمرده كه ترمذى به رواياتش استدلال مى كند،زيرا در مقابل نام وى،رمز ترمذى را گذارده است.علاوه، رجوع كنيد به صحيح(بخارى)كتاب بدء الخلق باب صفة النبى ج 4 ص 167 و سنن (ابى داود)ج 4 ص 237 ح 4746.

محمد بن مسلم بن رباح كوفى طائفى ثقفى»...و گروهى ديگر از اعلام و نشانه هاى هدايت و چراغهاى تاريكى،كه مقام،گنجايش استقصاء آنها را ندارد (1).

ولى اين چهار نفر،به آن چنان مرتبه اى نائل شده اند،به پيمانۀ پرى دست يافته اند،و به مقام بلندى رسيده اند كه«امام صادق(ع)»هنگامى كه آنان را ياد كرد،درباره شان فرمود:

(هؤلاء امناء اللّه على حلاله و حرامه»(اينان امينان خداوند بر حلال و حرامش هستند (2).»

و نيز فرمود:«ما اجد احدا احيى ذكرنا الاّ زرارة،و ابو بصير ليث، و محمّد بن مسلم،و بريد،و لو لا هؤلاء ما كان احد يستنبط هذا.»

(من احدى را نيافتم كه ياد ما را زنده بدارد جز«زراره»،«ابو بصير ليث»،«محمد بن مسلم»،و«بريد».و اگر اينها نبودند،احكام را كسى«استنباط» نمى كرد.)

سپس دربارۀ آنان فرمود:«هؤلاء حفّاظ الدّين،و امناء ابى على حلال اللّه و حرامه،و هم السّابقون الينا فى الدّنيا و السّابقون الينا فى الآخرة».

(اينان،حافظان دين،امينان پدرم بر حلال و حرام خدا،و سبقت جويان به ما در6.

ص: 404

1- رجوع كنيد به رجال(برقى)ص 9-18 ط ايران و رجال(شيخ طوسى)ص 102-342.

2- رجوع كنيد به اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 170 ح 286.

دنيا و سبقت گيرندگان به سوى ما در آخرت هستند.) (1)

باز«امام(ع)»فرمود:«خاشعان را به بهشت بشارت ده!»سپس نام اين چهار نفر را برد (2).

و در سخنى طولانى،كه آنان را در آن ياد نمود،فرمود:«پدرم آنها را در حلال و حرام خدا امين مى شمرد؛آنها ظرف دانشش بودند؛و همين گونه امروز،آنها راز داران من هستند.آنها اصحاب راستين پدرم،و ستارگان درخشنده در ميان شيعيان من،هم در حال زندگى و هم پس از مرگ مى باشند.به وسيلۀ اينان،خداوند هر بدعتى را بر ملا مى كند و از بين مى برد.اينان،نقشه هاى باطل كاران را از اين دين،برطرف و نقش بر آب مى كنند،و تفسير و تأويل كسانى را كه دربارۀ امامان غلو مى كنند،از بين مى برند (3)».

...و سخنان پرارج ديگرى از اين«امام(ع)»دربارۀ اين افراد،كه فضل،كرامت و ولايت آنها را ثابت مى سازد...كه عبارتى گنجايش بيان آنها را ندارد.

در ايّام حيات«امام صادق(ع)»آن قدر«علم»منتشر شد كه بالاتر از آن تصوّر نمى رفت؛و شيعيان پدرش از تمام اماكن به سرعت به او روى آوردند؛آن حضرت نيز با آغوش باز از آنان استقبال كرد؛و با آنان مأنوس0.

ص: 405

1- رجوع كنيد به اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 136 ح 219.

2- رجوع كنيد به اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 170 ح 286.

3- رجوع كنيد به اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 137 ح 220.

گرديد؛و از هيچ تلاشى در آگاه ساختن آنان خوددارى نكرد؛و ذرّه اى از امكانات خويش،در راه آشنائيها از اسرار علوم،از آنان دريغ نفرمود؛ «اسرار علوم»،«دقايق و ريزه كاريهاى حكمت»و«حقايق امور»را تعليمشان داد.

«ابو الفتح شهرستانى»در كتاب خود«الملل و النحل»-در آنجا كه از «امام صادق(ع)»نام مى برد-به اين معنى اعتراف كرده،گفته است:

«او داراى علوم فراوان در دين،ادب كاملى در حكمت،زهدى بالغ در دنيا، و ورع تامّى در برابر شهوات بود.»سپس اضافه مى كند:«او مدّتى در مدينه، شيعيان منسوب به خود را از«علوم»بهره مند مى ساخت و بر دوستانش باران اسرار و رموز علوم مى باريد. (1)»

جمع زيادى و گروه كثيرى از«اصحاب امام صادق(ع)»مقام علم و عمل خود را به آن چنان مرحله اى از بروز رسانيدند كه خود،جزو پيشوايان هدايت،چراغهاى تاريكى،درياهاى دانش،و ستارگان روشنى بخش و رهنما قرار گرفتند.

از اين عدّه،آنها كه نام و شرح حالشان در«كتابهاى تراجم و رجال» آمده،«چهار هزار»به شمار مى آيند.اينان از اهل«عراق»،«حجاز»، «فارس»و«سوريه»مى باشند،و داراى مصنّفات و كتابهائى هستند كه در نزد«شيعه»معروف و مشهور است و«اصول أربعمائة»از ميان نوشته هاىت.

ص: 406

1- رجوع كنيد به الملل و النحل(شهرستانى)ج 1 ص 166 ط دار المعرفۀ بيروت.

همين افراد،برگزيده شده است.

«اصول أربعمائة»چهار صد كتاب است كه چهار صد نفر از اصحاب و شاگردان آن حضرت نوشته اند.در آنها«فتاواى امام صادق(ع)»آمده است و«مدار علم و عمل»پس از آن حضرت قرار گرفته است.سپس گروهى از اعلام امّت،و وكلاى ائمّه،آنها را تلخيص نموده،و در كتابهاى خاصّى يكجا گرد آوردند،تا بر طالبان آسان شود و زودتر به خواسته هاى خود برسند.از ميان اين كتابهاى جمع آورى شده«كتب اربعه»بهترين است كه از صدر اوّل...تا هم اكنون،«مرجع و مدرك شيعۀ اثنا عشرى در اصول دين و فروع آن»بوده است.

«كتب اربعه»عبارتند از:«كافى»،«تهذيب»،«استبصار»و«من لا يحضره الفقيه» (1).اين كتابها«متواتر»هستند و«صحّت مضامين»آنها(كه از اين نويسندگان بوده و دست تحريف در آنها دخالت نداشته) قطعى است.

از اين ميان،كتاب«كافى»از بقيّه قديمى تر، باعظمت تر،احسن و متقن تر است.در اين كتاب،16199 حديث،موجود است.يعنى، بيش از«صحاح ستّه»(كتابهاى ششگانۀ اهل تسنّن)حديث دارد-د.

ص: 407

1- كتب اربعه عبارتند از:1-«الكافى»از ثقة الاسلام كلينى(متوفاى 328 يا 329 ه) در 8 جلد(الاصول و الفروع و الروضة)،2-«من لا يحضره الفقيه»از شيخ صدوق (متوفاى 381 ه)در 4 جلد،3-«تهذيب الاحكام»از شيخ طوسى(متوفاى 460 ه)در 10 جلد،4-«الاستبصار»از شيخ طوسى نيز در 4 جلد.

چنانكه مرحوم شهيد در كتاب«ذكرى» (1)و عدّه اى ديگر از اعلام، تصريح نموده اند.

«هشام بن حكم»-از اصحاب«امام صادق(ع)»و«امام كاظم(ع)»- كتابهاى فراوانى نوشته كه 29 كتابش معروف است.اين 29 كتاب را اصحاب ما با«سند»،از خود وى نقل كرده اند (2).

كتابهاى«هشام بن حكم»كتابهائى بس مفيد و در روشنى بيان و درخشندگى استدلالاتش تلألؤ خاصّى دارد.اين كتابها دربارۀ اصول و فروع دين،در توحيد و فلسفۀ عقلى و ردّ بر تمام زنادقه،ملحدان، طبيعى مسلكها،معتقدان به قضا و قدر،جبريها،غلو كنندگان دربارۀ «على(ع)و اهل بيت»،ردّ بر خوارج و ناصبيها،ردّ بر منكران«وصايت على(ع)و ائمّۀ پس از او»،و در ردّ بر مبارزه كنندگان با آن حضرت-يعنى كسانى كه قائل به جواز تقدّم«مفضول»بر«فاضل»هستند-و غير از اين گروهها،بحث و استدلال و تحقيق مى كند.

«هشام»در ميان مردم«قرن دوّم»در«علم كلام»،«حكمت الهى»، و سائر«علوم»و«فنون»پيشگام بوده است.او از كسانى است كه«علم كلام»در مورد«امامت»را شكافت و«حقيقت»درون آن را آشكار).

ص: 408

1- رجوع كنيد به الذكرى(شهيد اوّل)ص 6 ط ايران.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 304،الفهرست(شيخ طوسى)ص 204 و مختصر الكلام فى مؤلّفى الشيعة من صدر الاسلام(علاّمۀ سيّد شرف الدين موسوى عاملى).

نموده،و«مذهب»را با دقّت و نظر و تفكّر،مهذّب ساخت (1).

او از«امام صادق»و«امام كاظم»(عليهما السّلام)حديث نقل مى كند و در پيشگاه آنان مقام و منزلتى داشته كه در توصيف نمى گنجد.وى از ناحيۀ آنها طورى ستوده شده كه ارزش و قدرش را در«ملأ اعلى»بالا مى برد.

او در آغاز از«جهميّه»(يكى از فرقه هاى گمراه)بود ولى در ملاقات با«امام صادق(ع)»هدايت يافت و به او ملحق گرديد.وى پس از آن حضرت به«امام كاظم(ع)»پيوست و بر همۀ اصحاب اين دو بزرگوار، فائق آمد.

در عصر«امام كاظم»،«امام رضا»،«امام جواد»،«امام هادى» و«امام عسكرى»(عليهم السّلام)تأليفات بسيار و كتابهاى فراوانى نوشته شد.و راويانى كه از آنها مستقلا و يا از شاگردان آنها روايت مى كردند در شهرها منتشر شدند؛بازوى تواناى اجتهاد را آن چنان در تحقيق گرفتند كه آن را خسته نمودند؛دامن تلاش و رنج و جديّت را به كمر زدند؛در درياى علوم فرو رفتند؛و در اعماق اسرار آن به غوّاصى پرداختند؛مسائل آن را احصاء نموده،و حقائق آن را از نادرستيها جدا0.

ص: 409

1- رجوع كنيد به هشام بن الحكم(شيخ عبد اللّه نعمة)،فلاسفة الشيعۀ(شيخ عبد اللّه نعمة)ص 562 ط بيروت،اختيار معرفة الرجال-رجال(كشى)ص 255-280 و الامام الصادق و المذاهب الاربعۀ(علاّمه اسد حيدر)ج 3 ص 79-110.

ساختند؛در تدوين مباحث و فنون مختلف از هيچ كوششى بازنايستادند ؛و در جمع آورى معارف پراكنده از به كار انداختن هيچ امكانى دريغ ننمودند.

«محقّق»-كه خدا مقامش را بالا برد!-در كتاب«معتبر»مى گويد:«در ميان شاگردان«امام جواد(ع)»فضلائى وجود داشته اند همچون«حسين بن سعيد»،برادرش«حسن»،«احمد بن محمد بن ابى نصر بزنطى»،«احمد بن محمد بن خالد برقى»،«شاذان»،«ابو الفضل العمى»،«ايّوب بن نوح»،«احمد بن محمد بن عيسى»و غير از اينها كه تعداد و شمارش آنها به طول مى انجامد.»

«محقّق»اضافه مى كند:«كتابهاى آنها-كه تا هم اكنون بين ما رواج دارد- دلالت بر علم و دانش فراوان آنها مى كند (1).»

كافى است بدانى كه«كتابهاى برقى»از«يكصد كتاب» متجاوز است (2).«بزنطى»كتاب بزرگى دارد كه به«جامع بزنطى» معروف است.و«حسين بن سعيد 30 كتاب نوشته است» (3).

امكان ندارد در اينجا تمام آنچه شاگردان اين«امامان(ع)»-كه از فرزندان«امام صادق(ع)»هستند-تأليف كرده اند،احصاء كرد.لذا، شما را به كتابهاى«تراجم»(شرح حال راويان)و«فهرست»ها ارجاع مى3.

ص: 410

1- رجوع كنيد به المعتبر(محقّق حلّى)ص 5 ط ايران،رجال(برقى)ص 55 ط ايران و رجال(شيخ طوسى)ص 397.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 55-56 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 44-46 ط 2.

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 43 و الفهرست(شيخ طوسى)ص 83.

دهم (1).لطفا در آن كتابها،براى آگاهى بيشتر،به شرح حال اين افراد، مراجعه فرماييد:

«محمد بن سنان»،«على بن مهزيار»،«حسن بن محبوب»،«حسن بن محمّد بن سماعة»،«صفوان بن يحيى»،«على بن يقطين»،«على بن فضال»،«عبد الرحمن بن نجران»،«فضل بن شاذان»-كه داراى«200 كتاب»است (2)-،«محمد بن مسعود عياشى»-كه بيش از«200 تأليف»دارد (3)-،«محمد بن ابى عمير»،«احمد بن محمد بن عيسى»- كه خود،از 100 نفر از اصحاب«امام صادق(ع)»نقل روايت مى كند (4)-،«محمد بن على بن محبوب»،«طلحة بن طلحة بن زيد»، «عمّار بن موسى ساباطى»،«على بن نعمان»،«حسين بن عبد اللّه»،«احمد بن عبد اللّه بن مهران-كه به«ابن خانه»معروف است-،«صدقة بن منذر قمى»،«عبيد اللّه بن على حلبى»-كه كتاب خويش را به«امام صادق(ع)» عرضه داشت و«امام»آن را«صحيح»دانست و به نيكى ياد نمود8.

ص: 411

1- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)،الفهرست(شيخ طوسى)،معالم العلماء(ابن شهرآشوب)و الفهرست(منتجب الدين).

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 217،الفهرست(شيخ طوسى)ص 150 و معالم العلماء(ابن شهر آشوب)ص 90

3- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 284،الفهرست(شيخ طوسى)ص 163-165 و معالم العلماء(ابن شهرآشوب)ص 99 ط 2.

4- رجوع كنيد به الفهرست(شيخ طوسى)ص 168.

و فرمود:«آيا براى اينان(اهل تسنّن)مثل اين،كتاب مى بينى؟! (1)-، «ابو عمرو طبيب»،«عبد اللّه بن سعيد»-كه كتاب خويش را به«امام رضا(ع)»عرضه نمود-و«يونس بن عبد الرحمن»كه او نيز كتاب خويش را بر«امام حسن عسكرى(ع)»عرضه داشت (2).

كسى كه در شرح حال پيشينيان«شيعه»تتبّع كند؛

اصحاب هر كدام از«ائمّۀ نهگانه از اولاد حسين(ع)»را بررسى نمايد؛

تأليفات آنها در همان«عصر ائمّه»را احصاء نمايد؛

وضع كسانى كه اين كتابها را از آنها روايت كرده اند مورد مطالعه قرار دهد-يعنى،وضع همانها كه«حامل احاديث آل محمّد(ص)»در مورد«اصول»و«فروع»بودند،كه هزاران نفرند؛

سپس به جمع آورى و دقّت در شرح حال حاملان اين علوم در هر طبقه بپردازد-كه اين علوم را هر طبقه از طبقۀ ديگر و دست به دست از «زمان ائمّۀ معصومين(ع)...تا به امروز گرفته اند؛

براى او«قطع»حاصل مى شود كه:

مذهب ائمّۀ اهل بيت(ع)«متواتر»است.ّه

ص: 412

1- رجوع كنيد به الفهرست(شيخ طوسى)ص 132 و رجال(نجاشى)ص 160.

2- رجوع كنيد به رجال(نجاشى)ص 312. الحمد للّه الّذى هدانا لهذا و ما كنّا لنهتدى لو لا ان هدانا اللّه

حق جو

1-گواهى مى دهم كه«شيعيان»بر همان

راهى هستند كه«ائمّۀ آل رسول(ص)»

بوده اند.

1-گواهى مى دهم كه«شيعيان»،در فروع دين،و اصول آن،بر همان راه و طريقى هستند كه«ائمّۀ آل رسول(ص)»بوده اند.

به راستى كه اين امر را واضح،و به خوبى،آن را آشكار ساختيد، و آنچه در درون آن مخفى بود ظاهر نموديد.

بنابراين،شكّ و ترديد در آن،هلاك،و تشكيك و ايجاد شبهه در آن، خود گمراهى محض است.

من سخنان شما را-با دقّت-بررسى كردم،و سخت در جستجوى پيدا كردن ايرادات آن برآمدم،ولى سراسر آن مرا در اعجاب و شگفتى وصف ناكردنى قرار داد.

من،از سرچشمه و منشأ اين هواى لطيف و پاكيزه پى جوئى كردم،نسيم قدسى آن،با آن بوى مشگينش كه همه جا را فرا گرفته بود،مرا زنده

ص: 414

ساخت.

2-پس از اين بحث و بررسى،«حق»را يافتم

و به«فلاح و رستگارى»رسيدم.

2-من پيش از آنكه با شما ارتباط پيدا كنم،دربارۀ«شيعه»،در اشتباه بودم،و اين«اشتباه»به خاطر اخبار نادرستى بود كه از« اراجيف گويان» شنيده بودم؛

امّا،هنگامى كه خداوند«توفيق ملاقات»با شما را عطا كرد،به«پرچم هدايت»دست يافتم و چراغ روشنى بخش تاريكى را پيدا نمودم.و پس از بحث با شما،«حق»را يافتم،به«فلاح و رستگارى»رسيدم و بر خواسته هاى خويش پيروز شدم.چه نعمت بزرگى خداوند در اثر اين ملاقات،به من عنايت كرد!!و چه محبّت و نعمت نيك و گران بهائى شما در اختيار من قرار داديد!!

الحمد للّه ربّ العالمين

ص: 415

فرازى از وصيّتنامۀ الهى-سياسى حضرت امام خمينى(قدّس سرّه الشريف) ما مفتخريم،و ملّت عزيز سر تا پا«متعهّد به اسلام و قرآن»مفتخر است،كه پيرو مذهبى است كه مى خواهد«حقايق قرآنى»كه سراسر آن از«وحدت بين مسلمين» بلكه بشريّت دم مى زند،از مقبره ها و گورستانها نجات داده و به عنوان«بزرگترين نسخۀ نجات دهندۀ بشر»از جميع قيودى كه بر پاى و دست و قلب و عقل او پيچيده است و او را به سوى فنا و نيستى و بردگى و بندگى طاغوتيان مى كشاند،نجات دهد.

و ما مفتخريم،كه پيرو مذهبى هستيم كه«رسول خدا»مؤسّس آن به امر خداوند تعالى بوده و«امير المؤمنين علىّ بن ابى طالب»اين بندۀ رها شده از تمام قيود،مأمور رها كردن بشر از تمام اغلال و بردگيها است.

ما مفتخريم،كه كتاب«نهج البلاغه»كه بعد از«قرآن»بزرگترين دستور زندگى مادّى و معنوى و بالاترين كتاب رهايى بخش بشر است و دستورات معنوى و حكومتى آن بالاترين راه نجات است،از«امام معصوم ما»است.

ما مفتخريم،كه«ائمّۀ معصومين»از«علىّ بن ابى طالب»گرفته تا«منجى بشر حضرت مهدى صاحب زمان»(عليهم آلاف التّحيّات و السّلام)كه به قدرت خداوند قادر، زنده و ناظر امور است،«ائمّۀ ما»هستند.

ما مفتخريم،كه ادعيۀ حيات بخش كه او را«قرآن صاعد»مى خوانند از«ائمّۀ معصومين ما»است.ما به«مناجات شعبانيّۀ امامان»و«دعاى عرفات حسين بن على»(عليهما السّلام)و«صحيفۀ سجّاديّه»اين زبور آل محمّد و«صحيفۀ فاطميّه»كه كتاب الهام شده از جانب خداوند تعالى به«زهراى مرضيّه»است،از«ما»است.

ما مفتخريم،كه«باقر العلوم»بالاترين شخصيّت تاريخ است و كسى جز خداى تعالى،و رسول(صلّى اللّه عليه و آله)،و ائمّۀ معصومين(عليهم السّلام)،مقام او را درك نكرده و نتوانند درك كرد،از«ما»است.و ما مفتخريم،كه«مذهب ما جعفرى است»كه فقه ما كه درياى بى پايان است يكى از آثار اوست.و ما مفتخريم به همۀ«ائمّۀ معصومين»(عليهم صلوات اللّه)و متعهّد به پيروى آنانيم.

ما مفتخريم،كه«ائمّۀ معصومين ما»(صلوات اللّه و سلامه عليهم)در راه تعالى«دين اسلام»و در راه پياده كردن«قرآن كريم»-كه تشكيل«حكومت عدل»يكى از ابعاد آن است-در حبس و تبعيد به سر برده و عاقبت در راه براندازى حكومتهاى جائرانه و طاغوتيان زمان خود،«شهيد»شدند.

و ما امروز مفتخريم،كه مى خواهيم«مقاصد قرآن و سنّت»را پياده كنيم و اقشار مختلفۀ ملّت ما،در اين«راه بزرگ سرنوشت ساز»سر از پا نشناخته،جان و مال و عزيزان خود را نثار«راه خدا»مى كنند.

ص: 417

فهرست مطالب

سخن ناشر 5

سخنى از استاد آية اللّه سبحانى 7

تقديم 11

پيشگفتار 13

حق جو:

درخواست اجازۀ بحث!21

حق شناس:

اجازۀ ورود در بحث!22

مبحث اوّل:رهبرى مذهبى...امامت در مذهب 23

حق جو:

1-چرا«شيعه»از مذاهب جمهور مسلمانان پيروى نمى كند؟ 2-امروز،بيش از هر زمان،به اتفاق و يگانگى نيازمنديم!25

حق شناس:

1-«ادلّۀ شرعى»پيروى از«مذهب اهل بيت»را واجب مى شمارد.

ص: 419

2-مسلمانان دورانهاى سه گانۀ نخستين،مذاهب جمهور را نمى شناختند.

3-دليلى بر لزوم پيروى از مذاهب جمهور نيست.

4-جمع پراكندگى با احترام به«مذهب اهل بيت»انجام مى شود.27

حق جو:

1-اعتراف به گفته هاى«حق شناس»

2-درخواست دليلى تفصيلى 32

حق شناس:

1-حديث ثقلين

2-تواتر حديث ثقلين

3-كسى كه به«عترت»متمسك نشود گمراه است.

4-تشبيه آنها به«كشتى نوح»،«باب حطّه»و«امان از اختلاف در دين».

5-چرا آنها به«كشتى نوح»و«باب حطّه»تشبيه شده اند؟33

حق جو:

درخواست احاديث بيشتر در اين مورد 42

حق شناس:

تعدادى ديگر از احاديث 43

ص: 420

حق جو:

1-در شگفتى فرو رفتن از اين«احاديث صريح»و عدم توافق آن با رأى جمهورى!

2-درخواست احتجاج با«آيات قرآن كريم»53

حق شناس:

حجتهائى از«آيات قرآن كريم»55

حق جو:

1-ايمان به«آيات خدا دربارۀ اهل بيت(ع)»

2-تحيّر در جمع بين اين ادلّه و آنچه اهل قبله بر آنند!93

حق شناس:

1-بيان اشتباه در آنچه به«اهل قبله»نسبت داده شده

2-زمامداران و رؤساى امّت از«اهل بيت»عدول كرده اند.

3-كدام دادگاه عادل،حكم به گمراهى«متمسّكان به اهل بيت» مى كند؟!95

حق جو:

1-دادگاههاى عادل،به گمراهى«متمسّكان به اهل بيت» حكم نمى كنند.

2-عمل به«مذهب خاندان رسالت»موجب برائت ذمّه مى شود.

3-گاهى گفته مى شود:آنها سزاوارتر به تبعيّت هستند.

4-درخواست«نصوص خلافت».98

ص: 421

مبحث دوّم:رهبرى عمومى...خلافت پيامبر(ص)101

حق شناس:

1-اشاره اى به«نصوص»اجمالا

2-نصّ«يوم انذار»103

حق جو:

چرا مسلم و بخارى اين حديث را نقل ننموده اند؟106

حق شناس:

1-درستى سند اين حديث.

2-علّت اينكه مسلم و بخارى از آن اعراض كرده اند.

3-كسى كه آنها را بشناسد،اعراض را بعيد نمى داند 107

حق جو:

درخواست دلائل پيشتر 109

حق شناس:

1-نصّ صريح به بيش از ده فضيلت از فضائل على(ع)كه در هيچ كس ديگر وجود ندارد.

2-علّت استدلال به اين حديث 110

حق جو:

نقل تشكيك در سند«حديث منزلت»از يك عالم سنّى 117

ص: 422

حق شناس:

1-«حديث منزلت»از مسلّمترين اخبار است

2-شواهدى كه بر اين حقيقت حكم مى كند

3-اشاره اى به نقل كنندگان اين حديث،از اهل سنّت

4-اشاره اى به«عموميّت حديث منزلت»118

حق جو:

1-تصديق آنچه گفته شد»راجع به«سند حديث منزلت»

2-درخواست دليل«عموميّت حديث منزلت»126

حق شناس:

1-بيان دلائلى بر«عموميّت حديث منزلت»

2-پيامبر(ص)«على»و«هارون»همچون«فرقدان»تصوير مى كند.127

حق جو:

كى و كجا«على»و«هارون»همچون«فرقدان»تصوير شده اند؟136

حق شناس:

1-روز«شبّر»،«شبير»،و«مشبر»

2-روز عقد برادرى

3-روز مسدود ساختن درها 137

ص: 423

حق جو:

درخواست بقيّۀ دلائل 148

حق شناس:

1-«آيۀ ولايت»و نزول آن دربارۀ على(ع)

2-دليل نزول آن دربارۀ على(ع)

3-توجيه استدلال به آن 149

حق جو:

لفظ«الّذين آمنوا»جمع است،چگونه بر«مفرد»اطلاق مى شود؟155

حق شناس:

1-عرب براى«مفرد»نيز تعبير«جمع»مى آورد

2-شاهد اين مطلب

3-نكته اى دقيق و لطيف در آيۀ مورد بحث

4-اشاره اى به«نصوص تأييدكننده»156

حق جو:

درخواست«نصوص تأييدكننده»159

حق شناس:

1-بيان«چهل حديث»از«احاديث تأييدكننده»

2-«ادلۀ خلافت على(ع)»معارض ندارد.160

ص: 424

حق جو:

درخواست«حديث غدير»از«طريق اهل سنّت»194

حق شناس:

اشاره به پاره اى از موارد«حديث غدير»195

حق جو:

آيا«حديث غدير»از«روايات متواتر»است،كه بتوان به آن استدلال نمود؟205

حق شناس:

1-قوانين طبيعى اقتضاى«تواتر حديث غدير»را دارد.

2-عنايت خداوند به آن

3-عنايت رسول خدا(ص)به آن

4-عنايت امير مؤمنان(ع)

5-عنايت سيّد الشهداء(ع)

6-عنايت ائمۀ نه گانه(ع)

7-عنايت«شيعه»به آن

8-«تواتر نصّ غدير»از«طريق اهل سنّت»206

حق جو:

نقل«تأويل حديث غدير»از«اهل سنّت» و درخواست پاسخ 230

ص: 425

حق شناس:

1-«تأويل حديث غدير»امكان ندارد

2-اشاره به«نصّ وراثت»232

حق جو:

1-پذيرفتن«مفاد حديث غدير»و عدم امكان تأويل آن

2-درخواست«حديث وراثت»از«طريق اهل سنّت»240

حق شناس:

«على»،وارث پيامبر(ص)241

حق جو:

درخواست«نصوص وصايت»246

حق شناس:

«نصوص وصايت»247

حق جو:

نقل دليل منكران«وصايت»251

حق شناس:

1-«وصيّت پيامبر(ص)به على»را نمى توان انكار كرد.

2-روايات مورد استدلال منكران،«حجّت»نيست.

3-عقل و وجدان،به«وصيّت»حكم مى كنند.253

حق جو:

چرا از حديث«امّ المؤمنين»اعراض كرديد؟266

ص: 426

حق شناس:

اشاره اى اجمالى به علّت اعراض از حديث«عايشه»267

حق جو:

درخواست تفصيل علّت اعراض از حديث«عايشه»!268

حق شناس:

1-تفصيل علل اعراض از«حديث عايشه»

2-«عقل»،حكم به«وصايت»مى كند.

3-«اخبار صحيح»معارض است با«ادّعاى امّ المؤمنين».269

حق جو:

با«اجماع امّت»بر بيعت با«ابو بكر»چه مى كنيد؟287

حق شناس:

اجماعى نيست 288

حق جو:

اهل سنّت مى گويند:«اجماع»پس از رفع اختلاف، منعقد گرديد.297

حق شناس:

«اجماع»منعقد نشد و نزاع از بين نرفت 298

ص: 427

حق جو:

چگونه ممكن است«صحابه»نصّى در مورد«امامت على(ع)» شنيده باشند ولى از آن عدول نمايند؟!306

حق شناس:

1-توضيحى بر«عدول صحابه»از بعضى«نصوص» 2-دليل بازنشستن «امام»از گرفتن حقّ خود 307

حق جو:

درخواست مواردى كه متعبّد به«نصّ»نشده اند 316

حق شناس:

1-مصيبت روز پنجشنبه!

2-علّت عدول پيامبر(ص)از آنچه آنها را امر كرده بود 317

حق جو:

1-اعتراف به گفته هاى«حق شناس»

2-درخواست سائر موارد 327

حق شناس:

سريّۀ اسامه 328

حق جو:

1-اعتراف به گفته هاى«حق شناس»

2-درخواست بقيّه موارد 338

ص: 428

حق شناس:

1-قسمتى از موارد

2-اشاره به نصوصى ديگر كه دربارۀ«امام و عترت»است و«صحابه»به آن عمل نكرده اند.339

حق جو:

لطفا آنها را بطور تفصيل بياوريد!341

حق شناس:

اجابت درخواست 342

حق جو:

1-«حق»به روشنى واضح گرديد.«الحمد للّه ربّ العالمين» 2-چرا امام(ع)در روز سقيفه به«نصوص خلافت و وصايت» استدلال نكرد؟350

حق شناس:

1-موانع امام(ع)از«احتجاج»در روز سقيفه

2-اشاره به احتجاجات امام عليه السلام و دوستانش با وجود موانع 351

حق جو:

چه وقت و كجا چنين احتجاجى نمودند؟356

ص: 429

حق شناس:

1-پاره اى از موارد احتجاجات امام عليه السلام

2-احتجاج حضرت زهراء«عليها السلام»357

حق جو:

درخواست احتجاجات ديگران 370

حق شناس:

1-احتجاج ابن عبّاس

2-احتجاج امام حسن و امام حسين«عليهما السلام»

3-احتجاج بزرگان شيعه كه جزو صحابه بوده اند

4-اشاره به احتجاج آنان به«وصايت پيامبر(ص)»371

حق جو:

كجا و چه وقت از«وصيّت»ياد كرده و به آن احتجاج نموده اند؟378

حق شناس:

بعضى از موارد استدلال به«وصايت»379

حق جو:

درخواست ادلّۀ«صحّت اسناد مذهب شيعه به ائمّۀ اهل بيت(ع)»383

حق شناس:

1-«تواتر مذهب شيعه»از ناحيۀ«ائمّۀ اهل بيت(ع)»

ص: 430

منشورات فارسى بنياد معارف اسلامى 1-آنگاه هدايت شدم دكتر محمد تيجانى تونسى

2-همراه با راستگويان دكتر محمد تيجانى تونسى

3-از آگاهان بپرسيد دكتر محمد تيجانى تونسى

4-اهل سنّت واقعى دكتر محمد تيجانى تونسى

5-در جستجوى حقيقت دكتر اسعد وحيد القاسم

6-حقّ جو و حقّ شناس(ترجمۀ المراجعات)علاّمه سيد شرف الدين موسوى

7-پيشينۀ سياسى فكرى وهّابيت محمد إبراهيم انصارى

8-تناسب آيات آية اللّه شيخ محمد هادى معرفت

9-خاطرات مدرسه سيّد محمد جواد مهرى

10-فريب:كاوشى در اسلام پيامبر و اسلام سياست بازان

نويسندۀ بزرگ مصرى:صالح الوردانى ترجمه سيد محمد جواد مهرى

11-شمشير و سياست نويسندۀ بزرگ مصرى:صالح الوردانى ترجمه سيد محمد جواد مهرى

12-آيين بندگى و نيايش ابن فهد حلّى

13-يك مناظرۀ علمى حجة الاسلام و المسلمين نجمى

ص: 432

ترجمه المراجعات : گفت و شنودهای مذهبی حق جو و حق شناس

مشخصات کتاب

اشاره

سخن كنگره علامه شرف الدين

سخن ناشر

سخنى از استاد، آية اللّه سبحانى(مدّ ظلّه العالى)

تقديم...

پيشگفتار

حق جو

درخواست اجازۀ بحث!

1-امامت در مذهب،هم در اصول و هم در

حق شناس

مبحث اوّل: رهبرى مذهبى امامت در مذهب

اشاره

حق جو

1- چرا«شيعه»از مذاهب جمهور

2-امروز،بيش از هر زمان،به اتّفاق

حق شناس

1-«ادلۀ شرعى»پيروى از«مذهب

2-مسلمانان دورانهاى سه گانۀ نخستين،

3-دليلى بر لزوم پيروى از

4-جمع پراكندگى با احترام به«مذهب

حق جو

1-اعتراف به گفته هاى«حق شناس»

2-درخواست دليل تفصيلى

حق شناس

1-حديث ثقلين

2-تواتر حديث ثقلين

3-كسى كه به«عترت»متمسك نشود

4-تشبيه آنها به«كشتى نوح»،«باب حطّه»

5-چرا آنها به«كشتى نوح»،و«باب حطّه»

حق جو

درخواست احاديث بيشتر در اين مورد

حق شناس

تعدادى ديگر از احاديث

حق جو

1-در شگفتى فرو رفتن از اين«احاديث

2- درخواست احتجاج با«آيات قرآن كريم»

حق شناس

حجّتهائى از«آيات قرآن كريم»

حق جو

1-ايمان به«آيات خدا دربارۀ اهل بيت(ع)»

2-تحيّر در جمع بين اين ادلّه و آنچه اهل قبله

حق شناس

1-بيان اشتباه در آنچه به«اهل قبله»نسبت

2-زمامداران و رؤساى امّت از«اهل بيت(ع)»

3-كدام دادگاه«عادل»به گمراهى«متمسّكان

حق جو

1-دادگاههاى«عادل»به گمراهى«متمسّكان

2-عمل به«مذهب خاندان رسالت»موجب

3-گاهى گفته مى شود:آنها سزاوارتر به تبعيّت

4-درخواست«نصوص خلافت».

مبحث دوّم: رهبرى عمومى خلافت پيامبر(ص)

اشاره

حق شناس

1-اشاره اى به«نصوص»،اجمالا

2-نصّ«يوم انذار».

حق جو

چرا مسلم و بخارى اين حديث را در صحيحين نقل ننموده اند؟

حق شناس

1-درستى سند اين حديث

2-علّت اينكه مسلم و بخارى از آن اعراض

3-كسى كه آنها را بشناسد،اعراض آنان را

حق جو

درخواست دلائل بيشتر

حق شناس

1-نص صريح به بيش از ده فضيلت از

2-علّت استدلال به اين حديث

حق جو

نقل تشكيك در سند«حديث منزلت»از يك عالم سنّى

حق شناس

1-«حديث منزلت»از مسلّمترين

2-شواهدى كه بر اين حقيقت حكم

3-هر كدام از محدّثان و سيره نويسان و ناقلان اخبار كه متعرّض

4-اشاره به«عموميّت حديث نزلت».

حق جو

1-تصديق آنچه گفته شد،راجع به «سند حديث منزلت»

2-درخواست دليل«عموميّت حديث منزلت»

حق شناس

1-بيان دلائلى بر«عموميت حديث منزلت»