که طول عمر حضرت مهدی (ع) یکی از پرسشهای پر مشتری مسائل اسلامی است. و بیش از هزار سال است که دانشمندان اسلامی، خود را ناگزیر می بینند که برای رفع استبعاد مردم، فصلی را در کتابهای خود به پاسخ این پرسش اختصاص دهند و به همین دلیل است که نعمانی در غیبت خود به پاسخ این پرسش پرداخته است، در صورتی که به هنگام نگارش این کتاب عمر آن حضرت هشتاد و اندی سال بود [2] و مرحوم صدوق در کمال الدین و تمام النعمه بخشی را بعنوان المعمرون باز کرده است [3] در حالی که به هنگام وفات صدوق

[صفحه 11]

عمر آن حضرت 126 سال بود [4] و شیخ مفید در کتاب الفصول العشره فصلی را به پاسخ اعتراض مخالفان در مورد طول عمر آن حضرت اختصاص داده است، در صورتی که عمر آن حضرت به هنگام نگارش کتاب 156 سال بود. [5] و شیخ طوسی در کتاب غیبت خود به این پرسش پاسخ گفته است، در صورتی که عمر آن حضرت بهنگام نگارش کتاب 192 سال بود. [6] هنگامی که مسئله طول عمر حضرت مهدی در دومین قرن زندگی حضرتش این چنین مورد بحث و گفتگو قرار گیرد در دوازدهمین قرن زندگی آن حضرت، جا دارد که بشدت در جامعه مطرح شود و کتابها و مقاله ها در پیرامون این مسئله از طرف دانشمندان اسلامی منتشر گردد. خوشبختانه پیشرفت دانش، کار ما را آسان کرده و راه را بر مخالفان ما بسته است، زیرا امروزه دانشمندان با تلاشی خستگی ناپذیر در جستجوی راههائی هستند که آنها را به زندگی جاویدان برساند و دیگر

عمرهای هزار ساله و چند هزار ساله برای آنها زیر پا افتاده بشمار می آید که آنها نوید عمرهای میلیونی را برای بشر قرن بیست و یکم می دهند. هدف ما در نگارش این مقاله بررسی این مطلب است که: آیا عمر طولانی از نظر قرآن و دانش روز محال است یا ممکن؟ و انشاء الله اثبات خواهیم کرد که از نظر دین و دانش عمر طولانی محال نیست بلکه ممکن است و از نظر علمی و دینی نمونه های بسیاری از آن واقع شده است تنها چیزی که هست، عمر بسیار طولانی (هزار سال به بالا)

[صفحه 12]

غیر عادی و غیر استاندارد است و اینک به تحقیق علمی و قرآنی آن می پردازیم.

[صفحه 13]

پاورقی

[1] غیبت شیخ طوسی، ص 152 - 137.

[2] غیبت نعمانی، ص 80.

[3] کمال الدین صدوق ص 555.

[4] الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 2 ص 282.

[5] الفصول العشره، ص 22 و ترجمه آن، ص 61.

[6] غیبت شیخ طوسی ص 78.

حدی تعیین کرد و حتی دیرزیستی نیز مسئله مرز ناپذیری است. زیست شناس معروف آلمانی وایزمن می گوید: مرگ لازمه قوانین طبیعی نیست، چون در طبیعت از عمر یک لحظه ای گرفته تا عمر ابد همه نوعش وجود دارد. آن چه طبیعی و فطری است عمر جاودانی است. روی این بیان عمر 969 ساله متوشلخ نه مردود عقل است و نه مردود علم. [1] در همین دوره خود ما نیز میزان طول عمر بالا رفته است و دلیلی ندارد که بعد از این هم بالاتر نرود و یک روز نیاید که بشر به عمر 900 ساله برسد. [2].

پاورقی

[1] متوشلخ، سمبل طول عمر در اروپاست و تورات برای او عمر 969 ساله گفته است. (تورات، سفر پیدایش: باب 5 بند 27).

[2] پانزده گفتار، ص 430 به نقل از رجعت متوشلخ بقلم: برناردشاو.

که به زودی میانگین عمر انسان به مرز 200 سال خواهد رسید و در نتیجه با صرف نظر از حیوانات استثنائی که هزاران سال زندگی کرده اند، انسان دراز عمرترین حیوانات خواهد بود. [2].

پاورقی

[1] تفسیر طنطاوی، ج 17 ص 232.

[2] مجله مصری الاهرام 3 دسامبر 1930.

مشهور قرن نوزدهم مرز طبیعی عمر انسان را 600 سال اعلام کرده، و روجربیکن انگلیسی آن را 1000 سال دانسته است. [5] پروفسور هنری اسمیس می گوید: باید حد متوسط مرگ و میر

[صفحه 17]

عمومی را به حد مرگ و میر اطفال کمتر از ده سال رسانید و اگر این مسئله عملی شود، انسان آینده 800 سال زندگی خواهد کرد. سپس اضافه می کند: حصر و حد سن و عمر، مانند دیوار صوتی است و بطوری که دیوار صوتی امروز شکسته است دیوار سن و عمر نیز روزی خواهد شکست. [6].

[صفحه 19]

پاورقی

[1] مجله دانشمند، سال 6 ش 1 ص 43.

[2] تفسیر طنطاوی ج 24 ص 87.

[3] دادگستر جهان، ص 297.

[4] دائره المعارف قرن بیستم، ماده حیات.

[5] مجله دانشمند سال 6 ش 1 ص 43.

[6] اطلاعات ش 11805، (20 مهر ماه 44).

آنست که مرگ دلیل می خواهد نه ادامه حیات، و به اصطلاح مرگ بر خلاف طبیعت است نه عمر جاویدان. زیست شناسان معتقدند: مرگ از قوانین حتمی جهان نیست، زیرا مرگ، نه مولود طول عمر است و نه نتیجه پیری، بلکه یک نوع بیماری است که می توان با رعایت قوانین بهداشتی آن را مهار کرد. آنها می گویند: در امکان عقلی عمر جاویدان هیچ تردیدی نیست و آزمایش های گوناگون امکان عقلی آن را اثبات کرده است، آنچه مورد تردید است امکان عملی آنست. یعنی آیا واقعا روزی فرا خواهد رسید که انسان عملا به عمر جاویدان دست بیابد یا نه؟ زیست شناسان پاسخ آن را هم مثبت می دانند و می گویند: برای رسیدن به عمر جاودانی باید موانع روانی هم از میان برداشته شود. ما اکنون آن قدر به مرگ عادت کرده ایم که عمر جاودانی را نمی توانیم باور کنیم، این طرز تفکر باید از بین برود. در اینجا لازم است این نکته را هم اضافه کنیم که از نظر زیست شناسان عمر جاویدان هم بی پایان نیست، بلکه حد اکثر آن از

[صفحه 21]

صد هزار سال تجاوز نمی کند [2] که در این صورت با آیات قرآنی هم منافاتی نخواهد داشت.

پاورقی

[1] سوره عنکبوت، آیه 57.

[2] اطلاعات ش 12143.

بین نرود، زیرا سلولهای تشکیل دهنده بدن او زنده جاوید است. [1] ژان روستاند بیولوژیست معروف می گوید: من قبول دارم که عوامل طبیعی پیری در شخص وجود دارد ولی یقین دارم که بسیاری از سلولهای بدن فنا ناپذیرند، و این صحیح نیست که بگوئیم این سلولهای جاویدان جمع شده اند و جسم مرده ای را به وجود آورده اند. [2].

پاورقی

[1] مجله خواندنیها، سال 28 ش 38 ص 43.

[2] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 2 ص 220.

ناپذیر مرگ باشد. نسل جوان روزی به این واقعیت خواهد رسید که باید مسئله فنا ناپذیری بشر و جاودانی بودن زندگی را، همان گونه که مردم امروزی مسافرتهای

[صفحه 23]

فضائی را پذیرفته اند، بپذیرد. [4].

[صفحه 25]

پاورقی

[1] مجله دانشمند، سال 3 س 7.

[2] اطلاعات ش 11805.

[3] مجله المقتطف سال 59 ش 3 ص 240.

[4] مجله دانشمند سال 6 ش 6 ص 147.

می نویسد: امروز علم پزشکی به کمک علم تغذیه قیود و حدود عمر را از سر راه بشر برداشته و ما امروز بر خلاف اجداد و پدران خود می توانیم امیدوار باشیم که از عمر طولانی برخوردار خواهیم بود. [3] برخی از زیست شناسان پس از مطالعات فراوان به این نتیجه رسیده اند که بدن آدمی برای این ساخته شده که بیش از هزار سال عمر

[صفحه 27]

کند. [4] پرفسور اتینگر از پیشروان دانش (کریونیک) (انجماد بدن انسان) می نویسد: به نظر من با پیشرفت تکنیک ها و کاری که ما شروع کرده ایم (منجمد کردن بدن انسان) بشر قرن بیست و یکم خواهد توانست هزاران سال عمر کند. [5] یک پزشک انگلیسی می نویسد: برخی از دانشمندان توانسته اند عمر حشره میوه جات را به 900 برابر افزایش دهند، روی این حساب اگر عمر طبیعی انسان را 80 سال در نظر بگیریم، امکان افزایش آن تا به 72 هزار سال عملی عملی به نظر می رسد. [6] در سال 1956 در کنگره جهانی ستاره شناسی و علوم فضائی گفته شد که در آینده با تکمیل موتورهای فوتونی سرعت موشکها به سرعت سیر نور نزدیک خواهد شد و در نتیجه زمان فعل و انفعالات سلولی و عضلانی بدن نسبت به زمین کند تر شده، بر مبنای بر آوردی که در روی زمین می شود عمر فضانوردان خیلی طولانی خواهد شد، حتی اگر سرعت موشکها نزدیک به سرعت نور باشد و از لحاظ مقایسه با زمان کره زمین میلیونها سال هم طول بکشد، فضانورد بیشتر از چند سال پیر نخواهد شد. نتیجه آن که وسائلی می توان

داشت که در گوشه ای از این فضا بود و

[صفحه 28]

میلیونها سال عمر کرد، تا چه رسد به هزار سال. [7] برخی از پزشکان پس از نوید عمر بسیار طولانی میلیونی، می گویند: انسان نمی میرد، بلکه خود را می کشد. [8] از مطالب یاد شده و نقل آراء و عقاید دانشمندان پزشکی و زیست شناسی به این نتیجه رسیدیم که از نظر علمی مرز قاطعی برای عمر انسان و یا هر جاندار دیگری تعیین نشده است و عمر طولانی نه تنها محال نیست بلکه معقول هم هست و دانشمندان پزشکی و زیست شناسی در انتظار رسیدن بان دقیقه شماری می کنند. در پایان این بخش یاد آور می شویم که دانشمندان عهد باستان نیز در مورد امکان عمر طولانی و نبودن حد و مرزی برای عمر انسان، با دانشمندان عصر حاضر هم عقیده هستند. از این رهگذر هنگامی که یکی از دانشمندان آن روز بنام حسین بن ابراهیم طبری ناتلی برای عمر طبیعی و مراحل رشد و کمال انسانی مرز 140 ساله تعیین کرد، ابوریحان بیرونی به نقض سخنان او پرداخت و سخنان او را پوچ و بی اساس خواند. [9] خواجه نصیرالدین طوسی در مورد استبعاد عمر طولانی می فرماید: پس از آن که امکان عقلی عمر طولانی از نظر علمی ثابت شده و در مورد غیر حضرت ولی عصر (ع) تحقق یافته است، استبعاد از درازی

[صفحه 29]

عمر حضرت مهدی (ع) جهل محض می باشد. [10] روی این بیان از نظر علمی، عمر طولانی هیچ استبعادی ندارد و هر موجود زنده در تحت شرائط خاصی، می تواند از عمر بسیار طولانی برخوردار باشد.

اینک به بینیم آیا در بستر تاریخ موجوداتی بوده و هستند که از عمر طولانی برخوردار باشند یا فقط تئوری و نظریه است؟ خوشبختانه بررسی تاریخ ما را با صدها نمونه از دراز عمران در گذشته و حال آشنا می کند که هر گونه شک و ابهام را از بین می برد و اثبات می کند که عمر طولانی نه تنها محال نیست بلکه در جهان طبیعت صدها و هزارها نمونه زنده هم دارد که در اینجا به تعدادی از دراز عمران تاریخ در عالم گیاهان و حیوانات و انسان اشاره می کنیم:

پاورقی

[1] اطلاعات ش 12631، (18 تیر ماه 47).

[2] اطلاعات ش 11731، (27 تیر ماه 44).

[3] گذرنامه برای یک زندگی نوین ص 14.

[4] مجله اطلاعات بانوان ش 311 ص 22.

[5] مجله دانشمند سال 6 ش 6 ص 147.

[6] مجله الهلال، مارس 1930 ش 5 ص 607.

[7] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر ج 2 ص 220.

[8] مجله ابتکار، ش 161 به نقل از مجلات علمی جهان.

[9] الاثار الباقیه، ص 84.

[10] فصول خواجه، ص 38.

یافت می شود و نوع سوم آنها در یکی از ایالت های چین کشف شده است. [1] مقطع تنه یک درخت از نوع سکویا در موزه تاریخ طبیعی کنسینگتون جنوبی وجود دارد که دارای 1335 حلقه و در نتیجه 1335 سال می باشد. درختان غول پیکر سکویا که هم اکنون دوران پیری خود را سپری می کنند به هنگام ساختمان هرم خئوپس توسط فرعون بزرگ مصر دوران جوانی و شادابی خود را می گذرانیدند. و به هنگام تولد حضرت عیسی (ع) ضخامت پوست آنها بیک پا می رسید. [2] یک نوع کاج در کالیفرنیا موجود است که طبق تحقیقات گیاه شناسان 4600 سال از عمر آن می گذرد. [3] در اسکاتلند (انگلیس) در مورد برخی از درختان تحقیق کرده اند و از طریق مقایسه آن به کوچکترین درخت از نوع خود عمر آن را 5000 سال تعیین کرده اند و درخت دیگری را در کالیفرنیا مسن ترین درخت روی زمین تشخیص داده اند که برای آن 6000 سال عمر تخمین زده اند. [4].

[صفحه 31]

پاورقی

[1] فرهنگنامه ج 9 ص 886.

[2] دائره المعارف بریتانیا ج 14 ص 376.

[3] دائره المعارف آمریکائی ج 17 ص 463.

[4] نوید امن و امان، ص 228.

شناسان تا 200 سال هم عمر می کند. [1] یک نوع لاک پشت در جزایر گالاپاگوش، وجود دارد که 177 سال عمر می کند و در حدود 450 پوند وزن، و پوسته ای به طول چهار پا دارد. [2] در برابر حیواناتی که عمرشان از چند لحظه تجاوز نمی کند، مارهائی وجود دارد که عمر چند هزار ساله دارند. [3] ویروسها را می توان از قدیمی ترین موجودات زنده جهان دانست. ویروسها که مولد بسیاری از بیماریهای نباتی و حیوانی و انسانی هستند آن چنان زندگی اسرار آمیزی دارند که مطالعه عمیق در زندگی آنها، ممکن است راز حیات را آشکار سازد. در کاوشهای باستان شناسی توانسته اند این ویروسها را از اعصاری مربوط به ما قبل تاریخ (و شاید بیش از صد هزار سال پیش)

[صفحه 32]

کشف کنند و در محیط های مخصوص کشت دهند. یعنی این موجودات پس از گذشتن یکصد هزار سال، هنوز آثار زندگی را از دست نداده اند. اگر چه در این مدت به حالت خفته و نهفته می زیسته اند و بر حسب ظاهر با موجودات مرده فرقی نداشته اند. [4] دراز عمرترین موجود زنده ای که تا کنون در جهان کشف شده، یک نوع ماهی است که در سواحل جزیره ماداگاسکار یافت شده و نسل آن سابقه چهارصد میلیون ساله دارد. [5].

پاورقی

[1] به من بگو چرا؟ ج 4 ص 229.

[2] دائره المعارف آمریکائی ج 17 ص 463.

[3] نور دانش، سال 5 ش 6.

[4] دادگستر جهان، ص 294 به نقل از اطلاعات.

[5] کیهان ش 6413، (22 آذر ماه 43).

زیست شناسان، شواهد بیشماری در گوشه و کنار جهان، در طول زمان داشته و دارد. در حال حاضر که میانگین عمر انسان در حدود 70 سال می باشد تعداد بیشماری از مردم روی زمین قرن دوم زندگی خود را سپری می کنند. اگر جراید کشور را ورق بزنیم به نمونه های زنده ای از دراز عمران ایران و جهان بر می خوریم که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1 - کربلای علی شاه پیرمرد 125 ساله ایکه با 35 نوه و نبیره در سال 42 در قریه توران از توابع گرگان زندگی می کرد و چون جوانی

[صفحه 33]

شاداب، به شغل زراعت اشتغال داشت. [1].

1 - عباس طاهری که 20 سال پیش، یکصد و سی و یکمین سال تولد خود را جشن گرفت، راز طول عمر خود را به مردم لنجان اصفهان شرح داد. [2].

2 - پیر حسین علوی، پیر مرد 135 ساله، روزی 14 ساعت در مزرعه خود کار می کرد و با دندانهای طبیعی خود غذا می خورد. [3].

3 - سید علی کوتاهی تا 20 سال پیش زنده بود و 185 سال داشت. [4].

4 - پانزده سال پیش یونایتدپرس از مسکو گزارش داد که آقای آرام احمداف و بانو مانا الیوا، رکورد طولانی ترین مدت زندگی زناشوئی را در شوروی شکستند و آغاز دومین قرن پیوند زناشوئی خود را جشن گرفتند. [5].

5 - شیخ علی بن عبدالله، حکمران سابق قطر، 150 سال عمر کرد. [6].

6 - کدخدا قنبر علی رستم آبادی در سن 156 شاداب و جوان بود. [7].

[صفحه 34]

8- هادی محمد، که در زمان ناپلئون به دنیا آمده، در سال 1342 شمسی

163 سال داشت و دارای یک پسر 110 ساله و 150 نوه بود. او که در کازابلانکا زندگی می کرد، در تمام عمر لب به مشروب و سیگار نزده بود. [8].

9- سید ابوطالب موسوی 191 سال دارد و ریاست یک ایل چند صد نفری را به عهده دارد که همگی از فرزندان و نوه و نتیجه های او هستند. [9].

10 - شیر علی مسلم اف که ده سال پیش در آذربایجان شوروی به درود حیات گفت به هنگام فوت 168 سال داشت. [10].

11 - در یکی از ایالات برزیل زن 162 ساله ای زندگی می کند که یک سال پیش از حمله ناپلئون به روسیه (1812 م) به دنیا آمده است. [11].

12 - جان راول به هنگام مرگ 170 سال داشت و همسر او در آن هنگام 164 ساله بود که 130 سال باهم زندگی کرده بودند. [12].

13 - مسن ترین شخصی که تا این اواخر زندگی می کرد یک مرد زنگباری بود که از مرز 200 سال گذشت. [13].

[صفحه 35]

14- و مسن ترین شخص گذشته نزدیک تماس پار بود که در قرن شانزدهم در لندن زندگی می کرد و به هنگام مرگ 207 ساله بود. [14] دانشمند معروف روسی مچنیکوف تعداد کسانی را که در اتحاد شوروی، دومین قرن زندگی خود را می گذرانند در حدود 30 هزار تن دانسته است. [15] اما دراز عمران عهد باستان به قدری زیاد است که نقل آنها به درازا می کشد، از این رهگذر ما در این فرصت از آنها بحث نمی کنیم فقط به منابعی که بطور مشروح از آنها بحث کرده اند اشاره می کنیم

تا علاقمندان مراجعه کنند:

1 - المعمرون، هشام بن محمد بن سائب کلبی، در گذشته 204 هجری.

2 - المعمرون و الوصایا، ابوحاتم سهل بن محمد سجستانی، در گذشته 250 هجری.

3 - المعارف، ابن قتیبه دینوری، در گذشته 267 هجری.

4 - مروج الذهب، علی بن الحسین مسعودی، در گذشته 333 هجری.

5 - کمال الدین، شیخ صدوق، در گذشته 381 هجری.

6 - الفصول العشره، شیخ مفید، در گذشته 449 هجری.

[صفحه 36]

7- کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی، در گذشته 449 هجری.

8 - غیبت شیخ طوسی، در گذشته 460 هجری.

9 - تفسیر جواهر، طنطاوی، از دانشمندان معاصر، ج 24 ص 86.

10- المهدی الموعود المنتظر، نجم الدین جعفر بن محمد عسکری، ج 2 ص 361 - 338.

11- البرهان علی وجود صاحب الزمان، سید محسن امین، ص 9 - 35.

12- شگفتی در چیست؟، محمد صالحی آذری، ص 17 - 56.

13- نوید امن و امان، لطف الله صافی، ص 278.

14- دادگستر جهان، ابراهیم امینی، ص 324.

15- پاسخ ما، جلد ششم، سید حسن ابطحی.

16- او خواهد آمد، داود الهامی، چاپ هشتم، ص 114 - 108.

17- الامام المهدی، علی محمد علی دخیل، ص 214 - 167.(وی در این کتاب اسامی 222 نفر از دراز عمران تاریخ را با مدارک و ماخذ آورده است).

18- منتخب الاثر، لطف الله صافی، ص 284 - 274.

19- مهدی موعود، ترجمه جلد سیزدهم بحار، ترجمه علی دوانی، ص 593 - 487.

[صفحه 37]

20- یوم الخلاص، کامل سلیمان، ص 165 - 151. اما در مورد پیامبران دراز عمری که چندین هزار سال عمر کرده اند و برخی از آنها (ادریس، الیاس، و عیسی) بر اساس معتقدات مذهبی ما هنوز زنده هستند، در

بخش دیگری سخن خواهیم گفت اما در مورد آنان که عمر انسان را منحصر به 70 و 80 سال می دانند و هر کجا سخن از عمر چند صد ساله و چند هزار ساله به میان آید با یک تبسم مسخره آمیز از آن می گذرند، به نقل فرازی از ابوریحان بیرونی بسنده می کنیم: ابوریحان بیرونی پس از آن که منکران دراز عمران تاریخ را نادان و سبکسر خوانده است می نویسد: دانشمندان نجوم طول عمر را ممتنع نمی دانند بلکه امری ثابت شده می شناسند. اگر کار انکار به این سخافت باشد که اشخاص هر چه در غیر زمان آنان یا در غیر شهر آنان اتفاق بیفتد، منکر شوند، باید حوادث بزرگ تاریخ را باور نکنند، زیرا حوادث بزرگ هر دم و هر ساعت اتفاق نمی افتد و در صورتی که در قرنی اتفاق افتاد به آیندگان و مردم پس از آن زمان، جز از راه خرب متواتر و نقل تاریخ نخواهد رسید. پس نمی توانیم همه آنچه را که ما ندیدیم و از راه گوش به آن رسیدیم منکر شویم که این سوفسطائی گری محض است و انکار حقایق است. چنین مردمی لازم است که شهرها و مردمی را که خود ندیده اند نیز باور نکنند. [16].

[صفحه 39]

پاورقی

[1] کیهان ش 6119، (21 آذر ماه 42).

[2] اطلاعات ش 10989، (12 دی ماه 41).

[3] کیهان ش 6310، (20 مرداد ماه 43).

[4] پاسخ ما، ج 6 به نقل از سالنامه اطلاعات ش 5.

[5] مجله مکتب اسلام، سال 10 ش 8 ص 70.

[6] اطلاعات ش 9303.

[7] اطلاعات ش 9763 و 9873.

[8] کیهان ش 5991 و اطلاعات

ش 12672.

[9] سالنامه پارس 1311 بخش دوم ص 100.

[10] اطلاعات ش 13803.

[11] روزنامه خراسان ش 6734.

[12] مجله دانشمند سال 6 ش 1 ص 44.

[13] تفسیر طنطاوی ج 17 ص 231 به نقل از فن طول عمر اثر دکتر هوفلند.

[14] سالنامه شهرت، سال 1342 ص 289 به نقل از مجله کنستلاسیون مقاله ژوستین گلاس.

[15] مجله دانشمند، سال 6 ش 1 ص 44.

[16] الاثار الباقیه ص 78.

روزنامه الثوره اقوال پزشکان مشهور جهان را در مورد علل پیری گرد آورده، به طور جداگانه نقل می کند و در پایان نتیجه می گیرد

[صفحه 41]

که: پیری بر حسب طب جدید معلول سه عامل است:

1 - بیماریهای مزمن، مانند بیماریهای معدی و بیماریهای سوء تغذیه.

2 - حالات روانی و انفعالات نفسانی که نشاط و شادابی را نابود می کند، و سلولهای حیاتی را از بین می برد.

3 - عوامل خارجی، مانند محیط زیست، آب و هوا سرما و گرما و رطوبت. [2] دانشمند معروف روسی ایلیا مچنیکوف دلیل پیری و مرگ زودرس را مسمومیت یاخته ها و بافتهای بدن از سموم ترشح شده توسط باکتریهای روده تصور می کند. روزانه بطور تخمین 130 تریلیون میکرب در روده فراخ متولد می شود، البته بسیاری از آنها زیانی به بدن نمی رسانند ولی برخی از آنها سمی هستند. این میکربها بدن را از داخل توسط سم هائی که تولید می کنند مسموم می سازند و احتمالا یاخته ها و بافتهای سازنده بدن، در اثر این سموم به پیری زودرس دچار می شوند. [3] فرضیه های دیگری نیز در مورد علل پیری ابراز شده است:

1 - پیری در اثر دگرگونیهای مواد ژنتیک سلولهاست که با گذشت زمان مولکولهای (دی. ان. ا) از رسانیدن فرمانها و گزارشها به

[صفحه 42]

سلولها ناتوان می گردند و پیری فرا می رسد.

2 - با ازدیاد سن، موادی چون لیپوفیشین در سلولها رسوب می کنند و چون راهی برای خروج ندارند پیری را پیش می آورند.

3 - جذب و دریافت تشعشعات با اختلالی که در هسته سلولها ایجاد می کند، پیری را به ارمغان می

آورد. [4].

معالجه پیری:

جرونتولوژیست ها پس از شناخت علل پیری به این نتیجه رسیده اند که می توان برای سالهای متمادی پیری را به عقب انداخت. طرفداران شیوه غذائی معروف به برنامه 2100 معتقدند که با به کار بستن این رژیم غذائی بر میانگین عمر انسان 20 سال افزوده خواهد شد و آثار پیری 20 سال دیرتر خودنمائی خواهد کرد. [5] یک دکتر سوئدی می گوید: پیری از آن جهت حاصل می شود که مولکول هائی از پروتئین با سلولهای بدن گیر کرده، آنها را کم کم از کار باز می دارند و موجب مرگ می شوند. دکتر نامبرده در جستجوی کشف ماده ایست که این گیر را بگسلد و دستگاه بدن را از نوبه راه اندازد و به این ترتیب دوره پیری را از بین ببرد. در آزمایشگاهها موفق شده اند که مدت نشاط جوانی بعضی حیوانات را با افزودن ویتامین ب 6 و اسیدنوکلئیک و

[صفحه 43]

اسید پانتونکسیک در غذای آنها بیش از 46 در صد افزایش دهند. زیست شناس معروف روسی فیلاتف امیدوار است که بتواند دوران پیری را بوسیله استفاده از نسوج فاسد از بین ببرد، چه این نسوج قدرت عجیبی دارند و می توانند مانند کود زراعتی مزرعه بدن را حاصلخیز سازند. [6] مچنیکوف معتقد است که پیری انسان یک بیماری است که باید مانند سایر بیماریها مورد مداوا قرار گیرد. [7] پروفسور آصلان داروئی از ترکیبات نوکائین کشف کرده که روی سلولهای بدن انسان تاثیر خاصی دارد و آن را جوان می کند و طبعا عمر خود را از سر می گیرد و چون پیری چیزی جز فرسودگی سلولهای بدن نیست

به این وسیله درمان می شود. [8].

پاورقی

[1] گذرنامه برای یک زندگی نوین، ص 21.

[2] الثوره، سال اول ش 94.

[3] مجله دانشمند، سال 6 ش 1 ص 44.

[4] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر ج 2 ص 206.

[5] راز طول عمر، ص 163.

[6] سالنامه شهرت، سال 1342 ص 289.

[7] مجله دانشمند، سال 4 ش 4.

[8] جراید کشور به تاریخ 10 و 11 آذر ماه 38.

قوای پیران و برطرف کردن گرد و غبار سالخوردگی و خمیدگی قامت آنها عملی خواهد شد. چنانکه به تعویق انداختن پیری و طولانی کردن عمر با حفظ طراوت و شادابی جوانی تا پایان عمر، حتی تغییر صفات و عادات، ممکن خواهد شد. [3] بوگومولتز طبیب مخصوص استالین روش جدیدی برای طول عمر کشف کرده و سرم مخصوصی بنام سرم ضد پیری اختراع کرده است که معتقد است با تزریق مرتب آن همه می توانند تا سن 140 سالگی با طراوت جوانی بمانند. [4].

[صفحه 45]

15 سال پیش مطبوعات جهان از خبر گزاری فرانسه نقل کردند که در آخرین کنفرانس بین المللی پزشکی که در کبک منعقد گردید به این نتیجه رسیدند که پاسخ این پرسش که آیا می توان با پیری مبارزه کرد و شادابی و موازنه جوانی را تا دم مرگ حفظ کرد؟ مثبت است. در ادامه این گزارش آمده است: طولی نخواهد کشید که بیماری پیری از بین خواهد رفت. [5] دانشمندان اظهار امیدواری می کنند که انسان قرن 21 خواهد توانست تلاش های دانشمندان این قرن را به ثمر برسانند. [6] دکتر فورونوف شیوه خاصی در مبارزه با پیری دارد. او بجای اینکه به سراغ پیر مردان برود به سراغ کودکان و نوباوگان می رود و سرم ضد پیری خود را به کودکان 18 - 10 ساله تزریق می کند و به تعبیر خود می خواهد از آنها انسانهای برتر (سوپرمن) بسازد، که بتوانند پیری را شکست دهند. وی برای این کار از نوعی میمون بنام نسناس استفاده می کند. سرمهائی که از نسناس [7] تهیه کرده، صد در صد ثمر بخش بوده،

و در میان 600 موردی که آزمایش کرده حتی یک مورد هم با شکست روبرو نشده است. [8].

[صفحه 46]

بنظر می رسد که بشر در مبارزه خود با عوامل پیری موفق خواهد شد، زیرا:

1 - در آزمایشهای بی شماری توفیق یافته اند.

2 - پس از ریشه یابی هر حادثه ای، درمان آن میسر می گردد.

3 - روایات مربوط به حضرت مهدی (ع) و مردم آن عصر خود نوید بخش موفقیت انسان در این مبارزه است.

4 - در طبیعت، خداوند جاندارانی آفریده است که هرگز پیر نمی شوند و تا پایان عمر با طراوت و شادابی جوانی زندگی می کنند. فی المثل: رشد حلزون مادام که زندگی می کند ادامه دارد و هرگز پیر نمی شود مگر اینکه بر اثر بیماری یا تصادفی بمیرد. همچنین در نوع ماده ماهی سولیس، هرگز آثار پیری ظاهر نمی شود و تا پایان زندگی با طراوت جوانی زندگی می کند. [9].

5 - پیری از لوازم آفرینش انسان نیست بلکه هزاران نفر از انسانهای ما قبل تاریخ تا پایان عمرهای بسیار طولانی خود از نشاط جوانی برخوردار بودند و اولین انسانی که طعم پیری را چشید حضرت ابراهیم بود و به طوری که مرحوم شیخ مفید ادعای اجماع از علمای اسلام کرده، پیش از حضرت ابراهیم هیچ انسانی مزه پیری را نچشیده بود. [10] روی این بیان پیری یک مسئله عارض و قابل معالجه است.

[صفحه 47]

پاورقی

[1] اطلاعات، ش 12672.

[2] اطلاعات، ش 11805، (20 مهر ماه 44).

[3] تفسیر طنطاوی، ج 17 ص 230.

[4] گذرنامه برای یک زندگی نوین، ص 20.

[5] اطلاعات، ش 12672.

[6] اطلاعات، ش 11805، (20 مهر ماه 44).

[7] نسناس، نوعی شمپانزه،

نوعی پرنده و نوعی حیوان دریائی را می گویند (تاج العروس ج 4 ص 258).

[8] تفسیر طنطاوی ج 17 ص 230.

[9] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 2 ص 204.

[10] الفصول العشره، ص 24 و ترجمه آن ص 62.

کنونی هزاران سال وقت می خواهد و اگر بخواهیم از کهکشان های مجاور و دیوار به دیوار خود بازدید به عمل آوریم، عمر میلیونی لازم است، از این رهگذر برخی از دانشمندان به فکر شکل جدیدی از افزایش طول عمر افتادند و آن سیستم انجماد است. این موضوعه نخستین بار با مشاهده بعضی از موجودات زنده ای که در حال انجماد طبیعی خود را حفظ کرده بودند کشف شد. چندی پیش در لابلای یخ های قطبی، ماهی منجمدی را پیدا کردند که وضع طبقات یخ نشان می داد که مربوط به 5000 سال پیش است. ابتدا گمان کردند ماهی مرده است. اما هنگامی که ان را در آب ملایم قرار دادند شروع به حرکت کرد، معلوم شد که او در این 5000 سال زنده بوده، اما با شعله بسیار کمرنگی از حیات. از اینجا به فکر افتادند که این روش را درباره انسان نیز به کار ببرند. مثلا سرنشین یک سفیه فضائی را که به نقطه دوردستی می فرستند در کابین سفینه به حالت انجماد درآورند و پس از صدها یا هزاران سال، هنگامی که به مقصد می رسد، با یک سیستم خود کار بدن او تدریجا بحال عادی بازگردد. و بدینگونه مشکل طول عمر در سفرهای فضائی حل شود.

[صفحه 49]

و برخی از پزشگان در صدد هستند که این سیستم را در مورد بیمارانی که هنوز درمان بیماری آنها کشف نشده است بکار ببرند و این بیماران بوسیله انجماد، یکی دو قرن در خواب عمیقی فرو بروند، تا پس از کشف درمان آنها، به حال عادی برگشته معالجه شوند. [1].

20 سال پیش این رویا به

حقیقت پیوست و مطبوعات جهان خبر کودک پنج ساله نروژی را منتشر کردند که معالجه انجماد در حق او به مورد اجرا گذاشته شده و او نجات یافته است. اتینگر یکی از پیشروان دانش کریونیک خبر آن را تحت عنوان انسان جاودانی است منتشر کرد. [2] سپس در ژانویه 1967 بدن انسانی را که در حال احتضار بود با دمای زیر صفر و با وسائل ویژه به روش دانش کریونیک منجمد کردند تا در آینده ای نه چندان دور او را به زندگی بازگردانند. پروفسور لاورنس جنسون می گوید: این برنامه ژرفاترین انقلابی است که در تاریخ انسانی صورت می گیرد. [3].

دکتر باری کومونور استاد دانشگاه لوس آنجلس، امیدوار است که بوسیله برودت بیماران غیر قابل معالجه را در محفظه مخصوصی قرار دهند، تا پیشرفتهای علمی معالجه آنها را امکان پذیر سازد. دکتر هارولد مریمن رئیس انستیتوی تحقیقات پزشکی

[صفحه 50]

آمریکا معتقد است که 197 درجه زیر صفر را می توان حیات جاودانی نامید. [4].

پیشروان این دانش می گویند: باید دمای بدن انسان را به 196 درجه زیر صفر (سانتی گراد) رساند که در این حالت جسد را می توان تا هزاران سال در وضع اطمینان بخشی نگاهداری نمود. [5] برای اطلاع بیشتر از سیستم انجماد، سلسله مقالات: رابرت نیلسون را تحت عنوان منجمد ساختن بدن انسان به خاطر عمر طولانی، در مجله پر ارج دانشمند مطالعه فرمائید. [6].

پاورقی

[1] مهدی انقلابی بزرگ ص 227.

[2] اطلاعات، ش 11881، (23 دیماه 44).

[3] مجله دانشمند، سال 6 ش 4 ص 5.

[4] اطلاعات، ش 11881، (23 دیماه 44).

[5] مجله دانشمند، سال 8 ش 1 ص 136.

[6] مجله دانشمند، سلسله مقالات

رابرت نیلسون، ترجمه پرویز قوامی، سال ششم، شماره های 12 - 4، (بهمن 47 تا مهر 48).

توجه می کند و در نتیجه بدن دچار بیماریهای گوناگون می شود و چون روح به کمال مطلوب خود می رسد و کلا از جسم بی نیاز می شود بکلی از آن روی می تابد و آن را به حال خود می گذارد و در نتیجه مرگ طبیعی فرا می رسد. [2].

[صفحه 52]

پاورقی

[1] سالنامه شهرت، سال 1342 ص 289.

[2] اسفار، ج 9 ص 239.

لزومی ندارد که این بیماری کشنده باشد. سپس اضافه می کند که: اکثر اوقات به هنگام مرگ 99 در صد جسم انسان، از جمله مغز او، زنده است و فقط تعداد کمی از سلولها از بین می رود. از این رو اگر بیمار را به عوض اینکه مطابق مرسوم بدست متصدیان کفن و دفن بدهیم، او را به دست پزشک متخصصی بسپاریم که به روشهای دانش کریونیک آشنائی کافی دارد، او خواهد توانست به کمک روشهای خاصی که ضرری به اندامهای بیمار نمی رساند، منجمد ساخته، او را در کپسولی بنام کپسول آخرت حفظ کند، به امید روزی که او را به زندگی دوباره بازگردانند. رابرت نیلسون در پایان به صراحت اعلام می کند که علم کریونیک با سنگ دلترین و آشتی ناپذیرترین دشمن انسان یعنی مرگ به مبارزه بر می خیزد. [4] پروفسور دلگادو استاد دانشگاه یال آمریکا، اظهار امیدوار کرد که علم پزشکی در عصر فضا بتواند مرگ را شکست دهد. [5].

پاورقی

[1] سوره عنکبوت آیه 57.

[2] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 2 ص 232.

[3] سالنامه شهرت، سال 1342 ص 289.

[4] مجله دانشمند، سال 6 ش 4 ص 5.

[5] اطلاعات، ش 11881، (23 دیماه 44).

احتیاجات یک موجود زنده به او برسد، گذشت زمان کوچکترین اثر ضعف و پیری در آن به وجود نخواهد آورد. [1] دکتر ژرژ کلیبز از اساتید دانشگاه هال در آلمان، گیاتهی را که بیش از دو هفته عمر نمی کند مورد آزمایش قرار داد و آن را در شرائط خاصی ترتیب کرد تا عمر این گیاه را به 6 سال رسانید. این آزمایش مانند آنست که عمر انسان را به 10000 سال برسانیم. [2] آزمایش هائی روی حشره میوه بعمل آمده و عمر آنها را به 900 برابر رسانیده است، اگر این آزمایشها در روی انسان با موفقیت انجام یابد، باید حد اقل 70000 سال زندگی کند. [3] دانشمندانی که دانش و تخصص آنها مورد اعتماد است از آزمایشهای مکرر خود نتیجه گرفته اند که: همه بافتهای جسم یک انسان تا بی نهایت قابلیت بقا دارد و اگر عواملی رشته عمر انسان را قطع نکند او

[صفحه 55]

می توانی هزاران سال زنده بماند. [4].

ولی گروهی از جرونتولوژیستها معتقدند که مرگ را چند سالی می توان به تاخیر انداخت ولی برای همیشه نمی توان آن را از میان برد، زیرا بر اساس قانون دوم ترمودینامیک، آنتروپی (قدرت تبدیل انرژی حرارتی به انرژی مکانیکی) هر دستگاه با گذشت زمان رو به زوال است: کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذو الجلال و الاکرام [5].

پاورقی

[1] مجله المقتطف سال 59 ش 3 ص 240.

[2] مجله الهلال سال 23 ش 9 ص 718.

[3] همان مدرک، سال 38 ش 5 ص 607.

[4] المهدی، ص 142.

[5] هر آنچه بر روی زمین است، فناپذیر است، به جز ذات پروردگار که باقی است

سوره الرحمن، آیه های 26 و 27.

شود با تعویضهای مکرر اندامهای مختلف بدن می توان جلو بسیاری از مرگ و میرها را گرفت. دکتر هنری اسمیس می گوید: با پرورش تولید مصنوعی بافتهای بدن و پیوند آنها، زندگی جاویدان مقدور خواهد گردید.

[صفحه 57]

بوکومولتس دانشمند معروف روسی معتقد است که به وسیله سرمهای مخصوصی می توان به بافتهای بدن نرمش اولیه را باز گردانید در اروپا دکتر پنهانس با تعویض بافتهای پیر شده و داخل کردن بافتهای جوانی که از حیوانات و یا انسان می گرفت موفقیتهای شایانی به دست آورد. پنهانس می گوید: از 20000 آزمایشی که در این زمینه انجام داده است هیچ کدام با شکست مواجه نشده است. [2].

پروفسور سیلی معتقد است: اغلب کسانی که ناگهان می میرند برای آنست که یکی از اعضای بدن آنها ناگهان از کار می افتد و چون تمام اعضای بدن مثل ماشین به یک دیگر ارتباط دارند، در اثر کار نکردن یک عضو همه اعضای دیگر فلج می شوند. وی اضافه می کند: علم پزشکی با پیشرفت روز افزون خود خواهد توانست به جای سلولهای فرسوده بدن، سلولهای تازه ای تزریق کرده، عمر انسان را به دلخواه افزایش دهند. [3].

پاورقی

[1] مجله دانشمند، سال 6 ش 5 ص 25 - 19.

[2] اطلاعات، ش 11805، (20 مهر ماه 44).

[3] مجله دانشمند، سال 3 ش 7.

و هم پزشکان و جراحان را تشویق و تشجیع کردند که به آزمایشهای خود جسورانه ادامه دهند تا شاید بتوانند عمر طولانی را که در اصطلاح آنها عمر جاویدان نامیده می شود به جهان بشریت به ارمغان بیاورند. قسمتی از این آثار جاویدان که نقش مهمی در پیشرفت جویندگان عمر طولانی داشته به قرار زیر است:

1 - امید بیک زندگی نوین، پروفسور شبش فرانسوی

2 - جاودانیت، ناتان دارنیک.

3 - دانش طولانی کردن عمر، گوفلاند روسی.

4 - درباره عمر طولانی، پارفین نیگالیچف.

5 - دورنمای فناپذیری یا ابدیت، پروفسور اتینگر.

6 - طول عمر حیوانات، گیاهان و مردم، تارخانف.

7 - عمر دراز، پروفسور پلی پلز.

8 - عمر طولانی، دکتر سن پیر فرانسوی.

9 - فن طول عمر، هوفلند.

10 - گذرنامه برای یک زندگی نوین، دکتر هاورز آلمانی.

[صفحه 59]

شده می توانیم به این نتیجه برسیم که آرامش روحی که در پرتو ایمان استوار پدید می آید، می تواند بر تمام گرفتاریها چیره شود و انسان را در برابر همه رویدادها بیمه کند. برای اثبات این ادعا کافیست که به آمار مرگ و میر جهان که از طرف دکتر ویلیام پارک پزشک معروف آمریکائی انتشار یافته است

[صفحه 61]

توجه فرمائید: در تمام دنیا هر دقیقه 62 نفر و هر ساعت 3767 نفر و هر روز 90410 نفر و هر سال 33 ملیون نفر به مرگ طبیعی از دنیا می روند... در اروپا از هر هزار نفر فقط یک نفر به صد سالگی و 10 نفر به 70 سالگی می رسند، و در میان آنهائی که می توانند خود را به 70 سالگی برسانند، از هر 1000 نفر، 43 نفر روحانی، 40 نفر کشاورز، 29 نفر دانشمند و نویسنده، 26 نفر استاد و دبیر، نفر پزشک می باشند [1] بر اساس این آمار نسبت روحانیانی که از عمر طولانی برخوردار هستند نزدیک بدو برابر پزشکان است در صورتیکه ظاهرا می بایست قضیه بر عکس باشد، زیرا پزشکان بیش از هر صنف دیگر بر مسائل بهداشتی واقف هستند ولی آن آرامش خاطر که در پرتو ایمان استوار در یک روحانی هست هرکز در صنف دیگری یافت نمی شود. اگر از صنف روحانی بگذریم، افراد متدین و پای بند به قوانین مذهبی بیش از دیگر مردم روی زمین عمر می کنند. و برای اثبات این مسئله به نقل یک آمار بسنده می کنیم: نسبت تعداد اشخاصی که در شوروی دومین قرن زندگی خود را می گذرانند در هر

100 هزار نفر 10 نفر می باشد در صورتیکه این نسبت در آذربایجان شوروی که منطقه مسلمان نشین است به 84 نفر در هر 100 هزار نفر می رسد. [2].

[صفحه 62]

ازاین آمار ارتباط نزدیک بین طول عمر و آرامش روحی برخاسته از عقاید مذهبی به خوبی روشن می شود. البته می توان سبب طولانی شدن عمر پیروان ادیان آسمانی را علاوه بر آرامش روحی در دستورات مذهبی دانست، زیرا در تمام ادیان آسمانی به خصوص دین مقدس اسلام دستورات بهداشتی اعجاز آمیزی به چشم می خورد.

پاورقی

[1] مجله دانشمند، سال 4 ش 10 ص 111.

[2] مجله دانشمند، سال 5 ش 5 ص 118.

[1].

پاورقی

[1] دادگستر جهان ص 281.

انسان را تباه می کند فقر غذائی نیز در تولید امراض و کوتاهی عمر موثر است.

پاورقی

[1] وسائل الشیعه، ج 16 ص 540.

در عمر افسانه ای خود 23 همسر به دست خود به خاک سپرده بود. [4].

5 - یک مرد 140 ساله اطریشی به سان یک جوان در مزرعه خود کار می کند و اظهار می دارد که در عمر خود حتی یک بار هم بیمار نشده است. [5].

6 - گوموگا پیرزن روسی، صد و چهل و هفتمین سالگرد تولد خود را در حالی جشن گرفت که در حس بینائی و شنوائی خود هیچ ضعفی احساس نمی کرد و نشاط خود را از دست نداده بود. [6].

[صفحه 71]

7- یک دهقان مجارستانی در سال 1724 به سن 185 سالگی در گذشت که تا آخرین روز عمر خویش همچون جوانان کار می کرد. [7].

8 - هنری جنس انگلیسی که 169 سال زندگی کرد، در 112 سالگی در جنگ فلورفید شرکت جست. [8].

9 - سید حبیب معاطی مراکشی در سن 147 سالگی با نشاط جوانی همه مشاغل خود را شخصا انجام می داد. [9].

10 - سید علی فریدنی در 155 سالگی دندان در آورد و تا پایان عمر 185 ساله خود با نشاط و شادابی زندگی کرد، شرح حال و گزارش هیئت پزشکی دائر بر نشاط جوانی او در سن 185 سالگی در جراید آن روز منتشر گردید. [10] جالب توجه است که در روایات اسلامی تاکید شده است که حضرت مهدی علیه السلام به هنگام ظهور آن چنان از نشاط جوانی برخوردار خواهد بود که همگان او را جوان کمتر از 40 ساله تصور خواهند کرد. [11] برخی از پزشکان معتقدند که تاکید بر جوانی آن حضرت خود یکی از شواهد صحت احادیث مهدی (ع) است، زیرا در عصر

رسول اکرم (ص) رابطه طول عمر و جوانی پایدار بر احدی روشن نبود.

[صفحه 73]

پاورقی

[1] اطلاعات، ش 1921 و 9236.

[2] اطلاعات، ش 12672.

[3] اطلاعات، ش 11805.

[4] الامالی المنتخبه مظفری، ج 1 ص 79.

[5] اطلاعات، ش 8739.

[6] اطلاعات، ش 9198.

[7] مجله دانشمند، سال 6 ش 1 ص 46.

[8] تفسیر طنطاوی، ج 17 ص 231.

[9] روزنامه الاخاء سال 4 ش 757.

[10] اطلاعات، شماره های 9741 و 9744 و 9765.

[11] کمال الدین و تمام النعمه، ص 316 و بحار الانوار، ج 52 ص 285.

[1] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 2 ص 213.

عادی (غیر استاندارد) بخار شدن آب دریاها، بارش باران از ابرها، جوانه زدن دانه ها در شرائط عادی، شگفتن غنچه ها در موسم عادی، آفرینش نوزادان از اسپرهای پدران و او ول های مادران، و دیگر حوادثی که در دنیا همواره روی می دهد و همگی با آن انس گرفته ایم امور عادی است. اگر اموری بر خلاف روال عادی و بدون اسباب عادی انجام یابد، ممکن غیر عادی است. اگر درختی در غیر موسم و صرفا به دعای یک پیامبر و یا وصی پیامبر سبز شود و میوه دهد غیر عادی است. اگر نوزادی چون حضرت عیسی به حکمت پروردگار بدون پدر متولد شود ممکن غیر عادی است. اگر بارانی بدون اسباب عادی و صرفا به دنبال نیایش یک دوست خدا ببارد ممکن غیر عادی است.

[صفحه 75]

روی این بیان همه معجزات پیامبر و امامان معصوم، از امور ممکن است نه محال، تنها چیزی که هست خرق عادت است و به تعبیر دیگر غیر استاندارد است. کارهای خارق عادت منحصر به معجزه ها و کرامتها نمی باشد. بلکه در جهان آفرینش گاه و بیگاه کارهائی بر خلاف نوامیس طبیعت دیده می شود که جهانیان را به شگفت در می آورد و در سر لوحه جرائد جهان قرار می گیرد. که به چند نمونه از آنها اشاره می کنیم:

1 - تولد دو برادر چسبیده به یک دیگر، و زندگی 64 ساله آنان. [1].

2- باردار شدن دختر 6 ساله و تولد پسری از او. [2].

3 - باردار شدن زنی بدون شوهر و گواهی مجمع علمی پزشکان انگلستان. [3].

4 - کشف دو معده مجزا در شکم یک مرد.

[4].

5 - چهار هزار دانه گندم از یک بوته. [5].

6 - تاثیر فوری نیایش ها در شفای بیماریهائی چون سل استخوانی، سرطان و غیره. [6].

[صفحه 76]

7- درختان گوشتخوار. [7].

8- چغندر مغناطیسی. [8].

9- ماهیهای سه میلیون ساله. [9].

10 - آبی که یخ نمی زند. [10].

11 - خانمی که در فاصله دو ماه دو نوبت زائید. [11].

12 - مردی که طبق گزارش یکی از بیمارستانهای دمشق چهار کلیه دارد. [12] و سرانجام دراز عمران تاریخ که هزاران سال عمر کرده اند و نوید عمرهای میلیونی برای انسانهای عصر فضا [13]، و صدها خارق عادت دیگری که طول عمر حضرت ولی عصر (عج) در مقابل آنها نه فقط ممکن، بلکه طبیعی و عادی هم بنظر می رسد، همه و همه ممکن است فقط جزء استثناءها بشمار می آید.

[صفحه 77]

پاورقی

[1] مجله ستاره طوس، ش 1، (30 بهمن ماه 41).

[2] مجله اطلاعات هفتگی، ش 1157، (6 دی ماه 42).

[3] مجله آسیای جوان، شماره مسلسل 309.

[4] کیهان، ش 5917، (22 فروردین 42).

[5] اطلاعات، 17 اردیبهشت 47.

[6] نیایش، از دکتر الکسیس کارل، زیست شناس معروف فرانسوی.

[7] مجله نور دانش، سال 5 ش 6.

[8] مجله مکتب اسلام، سال 9 ش 3 ص 42 به نقل از مجله کنستلاسیون.

[9] مجله نور دانش، سال 5 ش 6.

[10] مجله دانشمند، سال 6 ش 3 ص 9.

[11] کیهان 22/ 12/ 1345.

[12] اطلاعات 27/ 12/ 1345.

[13] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 2 ص 220.

کجا بخواهد ایجاد سبب می کند و هر کجا بخواهد اسباب مادی را بهم می زند، و به اصطلاح سبب ساز و سبب سوز است، استثناءاتی را در جهان خلقت آفریده، که هم از دلایل قدرت و حکمت خدا و هم از شواهد بحث ما می باشد که به نقل چند نمونه بسنده می کنیم:

[صفحه 78]

برای همیشه جوانه می زنند و شاخه به اطراف می فرستند و به اصطلاح عمر

[صفحه 79]

جاویدان دارند. [3] در برابر این استثناها درازی عمر یک درخت نسبت به درختهای نوع خود بسیار طبیعی می نماید. در لامباردیا درختی است که بیش از 2000 سال عمر کرده و در برابورن کنت درختی است که عمر آن را بیش از 3000 سال تخمین زده اند و درختی از نوع تکسودیم و سیتشیوم یافت می شود که در حدود 6000 سال عمر کرده است. [4] عجیب تر از همه درخت عندمی است در شهر اوروتاوا در جزیره تنزیف (یکی از هفت جزیره کاناری) در دریای آتلانتیک. این درخت که در فارسی خون سیاوش نامیده می شود، به قدری بزرگ است که اگر ده نفر در اطراف آن حلقه بزنند و دستهای خود را باز کنند که فقط سر انگشتها بهم برسد نمی توانند ساق آن را احاطه کنند. شایان دقت است که در مدت شش قرنی که از کشف این جزیره می گذرد هیچ تغییری در منظره این درخت پدید نیامده است، از طرز رشد و نمو درختان کوچکی که از همین درخت عندم در جزیره یاد شده هست، نمو کند و بطیی ء آن به خوبی روشن می شود. جز خدا کسی نمی داند که چندین هزار سال بر عمر این درخت گذشته است. یکی از دانشمندان گیاه شناس پس از اظهار ناتوانی در تعیین

[صفحه 80]

عمر این درخت می گوید: فهم بشر از کشف این سر ناتوان است و کسی نمی تواند بطور تقریب هم عمر درخت عندم اوروتاوا را تعیین کند! قدر مسلم اینست که این

درخت کهنسال، هزاران سال، پیش از خلقت آدم وجود داشته است. [5].

پاورقی

[1] نور دانش، سال 5 ش 6.

[2] نور دانش، سال 5 ش 6.

[3] نور دانش، سال 5 ش 6.

[4] الله و العلم الحدیث، ص 96.

[5] نوید امن و امان، ص 229 به نقل از مجله پیک ایران ش 1152.

به تعدادی از مراجع بزرگ بر می خوریم که پیش از آن که به حد بلوغ بر سند به درجه اجتهاد نائل آمده اند، و در عصر خود شاهد نابغه دوران، شهید آیت الله صدر بودیم که در دومین دهه زندگی خود،

[صفحه 82]

اجازه اجتهاد دریافت کرده، و در 14 سالگی کتاب پر ارج فدک را تالیف کرده بود. [4].

[صفحه 83]

پاورقی

[1] مهدی انقلابی بزرگ، ص 230.

[2] نگارنده کودک 6 ساله ای را در حدود 10 سال پیش در مشهد مقدس مشاهده کرده است که 65 سوره از قرآن را حفظ داشت و سوره المدثر را در روز مبعث در حضور صدها نفر از فضلا و دانشمندان در کانون بحث و انتقاد دینی مشهد با لحن شیوائی تلاوت کرد.

[3] هدیه الاحباب، ص 76.

[4] این کتاب توسط برادر اندیشمندم آقای علی اکبر حسنی به فارسی ترجمه شده است.

قلب سنجاب زمینی در زمستان خوابی به 7 الی 10 مرتبه در دقیقه می رسد، در صورتی که معمولا 300 مرتبه در دقیقه باید بزند. مطالعه زمستان خوابی از این جهت قابل توجه است که شاید بدان وسیله راز طول عمر کشف گردد و انسان را به طول عمر نائل گرداند. [3].

پاورقی

[1] به من بگو چرا؟ ج 4 ص 230.

[2] فرهنگنامه، ج 9 ص 816.

[3] دادگستر جهان، ص 196.

جفا به شهادت رسیده اند، و چنان که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: ما منا الا مقتول او مسموم [4] همه آن بزرگواران به دست ستمگران روی از این جهان برتافتند و گر نه عمر طولانی داشتن همه شان قطعی بود. اگر دانشهای ژریاتری و جرونتولوژی می خواهند عمرها را طولانی کنند و شادابی جوانی را تا پایان عمر نگهدارند، چهارده قرن پیش پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) وعده داده اند که آن یکتا بازمانده خدا در روی زمین به هنگام ظهور کمتر از چهل ساله بنظر خواهد رسید. و در

[صفحه 86]

بعضی روایات 30 ساله تعبیر شده است. [5] علم پزشکی امروز توفیق یافته زهرهای ارثی و اکتسابی را از بدن دور نماید و شخصی مانند امام (ع) که همواره گواهی می دهیم که از صلب های پاک و پاکیزه بصورت نوری درخشان به رحمهای پاک و پاکیزه انتقال می یافت، هرگز مسمومیت ارثی نداشته و هرگز مسمومیت اکتسابی نخواهد داشت که میکرب با وجود اقدس آن حضرت در حکم دو قطب متضادی است که هرگز خیال نزدیک شدن به یک دیگر را ندارند. [6].

[صفحه 87]

پاورقی

[1] مانند گندمهائی که از مقبره فرعون مصر بهنگام حفاری بدست آمد و پس از کاشتن سبز و بارور شد در حالی که سه چهار هزار سال از تاسیس مقبره فرعون می گذشت و نطفه حیاتی در این مدت زنده مانده بود.

[2] دادگستر جهان، ص 296 به نقل از دکتر ابوتراب نفیسی.

[3] بیان الفرقان، ج 5 ص 11.

[4] بحار الانوار، ج 27 ص 217.

[5] غیبت طوسی ص 259 و بحار الانوار، ج 52 ص 287.

[6] اولین دانشگاه و آخرین

پیامبر، ج 2 ص 226.

انسان؟! [5] طول عمر یک انسان شگفت انگیزتر است یا انباشته شدن آبها چون کوهی بلند و شکافته شدن میان آن برای گذشتن موسی و قوم او؟! طول عمر یک انسان اعجاب انگیزتر است یا بالا رفتن انسان خاکی

[صفحه 89]

به سوی آسمانها؟! خداوندی که مطابق حکمت بالغه اش دهها مرتبه قوانین طبیعت را برای حفظ جان شخصیتهای الهی تعطیل کرده است، چه اشکالی دارد که یک بار هم برای حفظ جان رهبر بزرگوار و حجت پروردگاری که او را برای نجات بشریت، گسترش عدل و داد، و ریشه کن ساختن کاخهای ظلم و استبداد ذخیره کرده است و نوید ظهورش را توسط پیامبران بزرگ داده است، تعطیل کند و شیوه حکیمانه اش را ادامه دهد.؟

[صفحه 91]

پاورقی

[1] سوره انبیاء، آیه 69.

[2] سوره شعرا، آیه 63.

[3] سوره نساء، آیه 157.

[4] سیره ابن هشام، ج 2 ص 127.

[5] بحث حول المهدی، ص 34.

تطبیق است. (مریم: 57) و در برخی روایات از صعود و زنده بودن حضرت ادریس بحث شده است.

[2] تورات، سفر پیدایش، باب پنجم، به ترتیب: بندهای 5 و 8 و 11 و 14 و 17 و 20 و 23 و 27 و 31.

[3] سفر پیدایش، باب 9 بند 29.

- 50) در میان آنها درنگ نمود. [4].

[صفحه 95]

در این آیه مدت دعوت حضرت نوح (پس از رسالت و پیش از طوفان 950 سال) بیان شده است و اگر مدت زندگی آن حضرت را پیش از رسالت و بعد از طوفان بر آن بیافزائیم قطعا از مرز هزار سال خواهد گذشت. در برخی از احادیث عمر حضرت نوح 2500 سال بیان شده است. [5] مطابق حدیثی که مرحوم صدوق از رسول اکرم (ص) نقل کرده است، عمر آن حضرت 2450 سال می باشد. [6].

4 - و در مورد حضرت عیسی (ع) می فرماید:... هرگز او را نکشتند و به دار نیاویختند، بلکه امر بر آنها مشتبه شد. آنها که درباره او اختلاف کردند در شک و تردید هستند به علم و یقین نرسیده اند از ظن و گمان پیروی می کنند. به یقین او را نکشتند بلکه خداوند او را به سوی خود بالا برد که خداوند توانا و فرزانه است. [7] همه امت اسلامی به صریح این آیه و به استناد احادیث فراوانی عقیده راسخ دارند بر اینکه حضرت عیسی زنده است و در آسمانها است و به هنگام ظهور حضرت مهدی (عج) او نیز نازل خواهد شد و از یاران حضرت ولی عصر خواهد بود.

[صفحه 96]

پاورقی

[1] سوره انبیاء، آیه 44 و به همین مضمون: سوره قصص آیه 45.

[2] سوره الصافات، آیه 144.

[3] کیهان، ش 6413، (22 آذر ماه 43).

[4] سوره عنکبوت، آیه 14.

[5] المهدی الموعود المنتظر، ج 2 ص 339.

[6] کمال الدین، ص 523.

[7] سوره نساء، آیه 157.

بر وسعت بحث افزوده خواهد شد زیرا مطابق احادیث فراوانی که اطمینان آور است حضرت خضر (معاصر حضرت موسی) نیز هنوز زنده است و تا ظهور حضرت مهدی (ع) زنده خواهد ماند، و هم اکنون عمر او بالغ بر 6000 سال می باشد. [1] داستان حضرت خضر و حضرت موسی در قرآن کریم در سوره کهف آیه های 82 - 60 آمده است. حضرت موسی آگاه می شود که در زیر آسمان مرد دانشمندی هست که مقام علمی اش از حضرت موسی بالاتر است، از خداوند درخواست می کند که جای او را به حضرت موسی بیان کند تا به پیش او رفته از محضرش استفاده نماید. خداوند جای او را به موسی بیان می فرماید. حضرت موسی رخت سفر بربسته به سوی آن معلم بزرگ راه می افتد. پس از طی منازل سرانجام به مقصود خود نائل شده به دیدار او موفق می شود. حضرت خضر می فرماید که تو نمی توانی با من شرط مصاحبت را به جای آوری. حضرت موسی با او پیمان می بندد که در کارهای او مداخله نکند و بر او خورده نگیرد. ولی هنگامی که در حضور او راهی سفر می شوند سه کار غیر موجه (از نظر موسی) از او سر می زند:

1 - کشتی را سوراخ می کند.

[صفحه 97]

2- جوانی را می کشد.

3 - دیوار مخروبه ای را بدون اجرت بنا می کند. در هر سه مورد حضرت موسی زبان به اعتراض می گشاید و در نتیجه از مصاحبت او محروم می گردد. [2] روی این بیان حضرت خضر در زمان حضرت موسی پیامبری بزرگوار بود

و از پیامبری اولوالعزم چون موسی مقام علمی اش بالاتر بود. حمد الله مستوفی می نویسد: اوالعزم بودن حضرت خضر، صریح روایات اسلامی است. [3] ولی در مورد اینکه او به کدام قوم مبعوث بوده و در زمان حضرت موسی چقدر از عمر او می گذشت اختلاف فراوان هست:

1 - او فرزند آدم بود. [4].

2 - او نواده آدم بود.

3 - او معاصر حضرت ابراهیم بود. [5].

4 - از پیامبران بنی اسرائیل بود.

5 - معاصر ذوالقرنین و در سپاه او بود. طبری می نویسد: قول نزدیک به حق اینست که او پیش از موسی و معاصر فریدون و ذوالقرنین بود. [6].

[صفحه 98]

در مورد اسم او مشهور اینست که اسمش ایلیا است [7] ولی مرحوم طریحی می فرماید که قول صحیح اینست که بلیا باشد [8]، آنچه مسلم است اینست که خضر لقب اوست. در مورد اینکه چرا حضرت خضر زنده جاوید است؟ و از این عمر بسیار طولانی برخوردار شده است؟ باز اختلاف هست که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1 - خداوند به او این عمر طولانی را داده تا دجال را تکذیب کند. [9].

2 - حضرت آدم در حق او دعا نمود که تا روز قیامت زنده بماند. [10].

3 - او در پیشاپیش سپاه ذوالقرنین بود و هنگامی که به ظلمات رسید از آب حیات خورد. [11].

4 - تا گواه عمر طولانی حضرت ولی عصر (عج) باشد: امام صادق در حدیث مفصلی که از عمر طولانی حضرت مهدی (عج) بحث می کند، می فرماید: در علم خدا مقدر بود که قائم

[صفحه 99]

آل محمد عمر بسیار طولانی داشته باشد. چون خدا می دانست

که بسیاری از مردم در زمان غیبت از عمر طولانی آن حضرت به تردید خواهند افتاد، به بنده صالح خود خضر نیز عمر طولانی عطا فرمود. و این عمر طولانی صرفا برای اینست که مومنان بتوانند به استناد عمر طولانی او به عمر طولانی قائم ما استدلال کنند تا حجت بر دشمنان تمام شود و کسی را بر خدا عذری نباشد. [12] از این حدیث استفاده می شود که عمر طولانی حضرت خضر صرفا برای اثبات عمر طولانی حضرت ولی عصر (عج) می باشد.

پاورقی

[1] یوم الخلاص، ص 157.

[2] متن این حوادث همراه با علل آنها در قرآن کریم آمده است (سوره کهف آیه های 82 - 60).

[3] تاریخ گزیده ص 20.

[4] المیزان ج 13 ص 353.

[5] تاج العروس، ج 3 ص 181.

[6] تاریخ طبری، ج 1 ص 416.

[7] الموسوعه العربیه المیسره، ص 758.

[8] مجمع البحرین ص 246، مجمع البیان ج 6 ص 483 و تاریخ طبری ج 1 ص 415.

[9] المیزان ج 13 ص 353.

[10] کنز الفوائد کراجکی ص 248.

[11] تفسیر عیاشی، ج 2 ص 341، تاریخ گزیده ص 37 و 97، و تاریخ طبری ج 1 ص 414.

[12] کمال الدین ص 357، بشاره الاسلام ص 142، بحار الانوار ج 51 ص 222، غیبت شیخ طوسی ص 108، منتخب الاثر ص 259 و ینابیع الموده ص 455.

مراسم حج شرکت می کند و آنجا با حضرت خضر دیدار می نماید. [3] در روایات شیعه نیز از زنده بودن الیاس بحث شده است و در

[صفحه 100]

برخی از آنها آمده که الیاس موکل خشکی ها و خضر موکل دریاهاست [4] ولی علامه طباطبائی آنها را ضعیف شمرده است. [5] آقای عسکری معتقد است که الیاس همان خضر است که الیاس نام او، و خضر لقب او می باشد. و این مطلب را به عموم شیعه نسبت داده می گوید عقیده شیعه بر اینست. [6] و سپس حدیث مفصلی نقل می کند که چرا به خضر ملقب شده است. [7] در این زمینه از ابن عباس هم نقل شده که خضر همان الیاس است، و این مطلب را به رسول اکرم (ص) نسبت داده است. [8].

پاورقی

[1] البیان فی اخبار صاحب الزمان ص 149.

[2] سوره انعام آیه 85 و سوره صافات آیه های 123 و 130.

[3] تاریخ طبری، فتوحات ابن عربی، و تاج العروس ج 3 ص 181.

[4] البرهان علی وجود صاحب الزمان ص 14.

[5] المیزان، ج 17 ص 160.

[6] المهدی الموعود المنتظر، ج 2 ص 350.

[7] همان مدرک، ص 344.

[8] المیزان، ج 17 ص 159.

که از صعود ایلیا به آسمانها سخن گفته است [4] و جالبتر اینکه در آخرین فراز تورات از نزول وی پیش از قیامت سخن به میان آمده است [5] که می توان آن را با زمان ظهور حضرت ولی عصر (عج) منطبق دانست. زنده بودن حضرت ادریس از نظر شیعه مسلم نیست. مرحوم علامه طباطبائی پس از نقل چند روایت در مورد صعود حضرت ادریس به آسمانها، آنها را جزء اسرائیلیات دانسته است. [6].

از مطالب فوق نتیجه می گیریم که از نظر شیعه دو نفر از پیامبران به طور مسلم زنده است:

1 - حضرت عیسی، که صریح قرآن کریم است.

2 - حضرت خضر، که از نظر روایات قطعی است. ولی از نظر برادران اهل سنت چهار نفر از پیامبران زنده است:

1 - حضرت عیسی

2 - حضرت خضر

3 - حضرت الیاس

4 - حضرت ادریس آنها می گویند که: عیسی و ادریس در آسمانها، و الیاس

[صفحه 102]

و خضر در زمین می باشند و می گویند که: خضر موکل دریاها و الیاس موکل خشکیهاست و هر دو همه ساله در مراسم حجت شرکت نموده، در آنجا با یک دیگر دیدار می کنند. اگر چه زنده بودن الیاس و ادریس از نظر شیعه مسلم نیست، ولی چون از نظر سنی ها قطعی و تردید ناپذیر است، [7] برای ما نیز محل استشهاد می باشد، زیرا اعتراض کننده ها بر طول عمر حضرت ولی عصر (عج) منحصرا از برادران اهل سنت می باشند و هرگز احدی از شیعیان در این مسئله تردید نکرده است، از این رهگذر می توانیم در برابر آنها بگوئیم: به نظر شما چهار نفر از پیامبران

هنوز زنده هستند و کوچکترین آنها حضرت عیسی است که در آستانه دو هزار سالگی است و بزرگترین آنها حضرت خضر است که از مرز شش هزار سالگی گذشته است، و هرگز در مورد آنها تردیدی به خود راه نمی دهید، پس چگونه است که در مورد حضرت ولی عصر (عج) دچار تردید می شوید.

پاورقی

[1] سوره مریم آیه 56.

[2] قاموس قرآن ج 1 ص 106.

[3] المیزان، ج 17 ص 159.

[4] عهد عتیق، کتاب دوم پادشان، باب 2 بندهای 1 و 11.

[5] عهد عتیق، ملاک نبی، باب 4 بند 5.

[6] المیزان، ج 14 ص 71.

[7] الامام الثانی عشر، ص 60.

انتظار بشر قرن 21 می باشد.

2 - از نظر تاریخ همواره دراز عمران بسیاری بوده اند.

3 - از نظر تورات صدها نفر عمر طولانی در حدود یک هزار سال داشته اند.

4 - از نظر قرآن نه تنها عمر طولانی، بلکه عمر جاویدان نیز امکان پذیر است. [4].

5 - از نظر یهودیان و مسیحیان، ایلیا و عیسی هنوز زنده اند.

6 - از نظر شیعه عیسی و خضر زنده هستند.

7 - از نظر اهل سنت: عیسی، خضر، الیاس و ادریس از انبیاء، و شیطان و دجال از مفسدان هنوز زنده اند. [5] و همه آنها بیش از حضرت

[صفحه 104]

ولی عصر (عج) عمر کرده اند، که کوچکترین آنها (حضرت عیسی) نزدیک دو برابر حضرت مهدی عمر کرده، و حضرت خضر که از نظر شیعه و سنی زنده بودنش مسلم است، حد اقل 5 برابر حضرت ولی عصر (عج) عمر کرده است. و هرگز احدی از مسلمانان در مورد آنها دچار تردید نشده است، پس چگونه می توان در مورد حضرت بقیه الله (عج) شک و تردید نمود؟! در صورتی که مطابق قانون فلسفی حکم الامثال فیما یجوز و ما لا یجوز واحد. پیامبر گرامی اسلام (ص) و پیشوایان معصوم (ع) سالها پیش از ولادت حضرت مهدی (عج) خبر داده اند که او از عمر بسیار طولانی برخوردار خواهد بود. هم اکنون 318 حدیث در دست داریم که در آنها نوید عمر بسیار طولانی برای آن مصلح غیبی داده شده است. [6] و در برخی از آنها تصریح شده بر اینکه عمر آن حضرت به قدری طولانی خواهد شد که جز شیعیان راستین کسی در اعتقاد خود استوار نخواهد

ماند. [7].

به امید روزی که آن یکتا بازمانده الهی از پشت پرده غیبت ظهور نموده، مرزهای جغرافیائی را درهم ریزد و شالوده حکومت واحد جهانی

[صفحه 105]

را بر اساس عدالت و آزادی استوار سازد. و به جنایات و خیانات انسانها خاتمه دهد و پرچم پر افتخار لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله را برفراز کره خاکی به اهتزاز در آورد. کاخهای ظلم و استبداد را بر ستمگران فروریزد، عدالت و آزادی را به معنای واقعی کلمه عینیت بخشد و جامعه بشری را از چنگال دژخیمانی که صدای صلح دوستی و دادخواهی شان گوش فلک را کر نموده است، رهائی دهد. تا اشک شوق و خرسندی بر گونه های مشتاقان بچکد و دیدگان بی فروغ مشتاقان از نور جمال و فروغ دولتش پر از نور و روشنائی گردد. (انشاء الله تعالی).

نیمه شعبان 1404

حوزه علمیه قم

علی اکبر مهدی پور

پاورقی

[1] صحیح مسلم، ج 4 ص 2267 - 2240.

[2] همان مدرک ص 2265 و عقدالدرر ص 291 - 281.

[3] صحیح مسلم، ج 4 ص 2255.

[4] عمر جاویدان به اصطلاح زیست شناسان که بالاخره پایان دارد.

[5] زنده بودن شیطان از نظر همه ادیان آسمانی مسلم است و به صریح قرآن تا وقت معین مهلت داده شده است که مطابق روایات مقصود از وقت معین، روز ظهور حضرت ولی عصر (عج) می باشد که با ظهور آن کعبه مقصود و قبله موعود، مدت مهلت ابلیس نیز به سر خواهد آمد.

[6] منتخب الاثر، ص 283 - 274.

[7] کمال الدین، ص 324 و 354.