دارند را استخراج و پس از تبويب و نظم منطقى مناسب ، در اختيار علاقه مندان به مساءله (خود سازى ) ، قرار دهيم .

ترديدى نيست كه اين مساءله كار آسانى نخواهد بود چنانكه اهميت آن بر كسى پوشيده نمى باشد.

ناگفته نماند كه ما در اين كتاب از دو روش بهره برده ايم :

1- در غالب موارد به اقتباس مطالب اكتفا شده هر چه از كلمات امام - سلام الله عليه - نيز بهره برده ايم

2- در پاره اى از موارد ، عين كلمات و جملات آن حضرت را از منابع مربوط استخراج كرده و ذكر نموده ايم .

يزكيهم و يعلهم الكتاب و الحكمه

به نام خدا لوح و قلم

كه نور وجود آفريد از عدم

خداوند حكم و كتاب مبين

خداوند تعليم و تهذيب و دين

خداوند بيدارى و زندگى

خداوند علم و برازندگى

دلا عرصه روشنايى بجوى

ره رستگارى كماهى بپوى

خوشا ! محضر علم و استاد و يار

خوشا ! سنگر بحث و تحقيق و كار

خوشا ! دانشى ، خلق را زنده كرد

جهان روشن و جان برازنده كرد

زدانشوران ، پارسايى خوش است

زنيك اختران ، نيك راءيى خوش است

حكيمى كه زنگار جانش زدود

در روشنايى به گيتى گشود

گل دانش تربيت ، شاد باد

سراى سعادت سراباد ، باد

بود بر علوم جهان شهريار

علومى كه انسان ، بيارد به بار

به گيتى ، همى گوى سبقت برد

فروغى كه جهان پرورد

چو تعليم و تهذيب ، گردند زوج

دو بال حياتند و معراج و اوج

همى دانش ، و دين امان جهان

به (اقراء) نگر

(باسم ربك ) بخوان

همه انبياى عظام حكيم

جلودار اين كاروان عظيم

زيزدان بر پييشگامان درود

خمينى كه اين باب را بر گشود

سلام خدا رحمت بيكران

به خامنه اى رهبر راستان

در خاتمه پيشنهاد مى شود : چنانكه هنگام ذكر نام حضرت امام خمينى - سلام الله عليه - كلمه (امام ) به عنوان پيشوند در گفتار و نوشتار ما به چشم مى خورد - كه بسيار بجاست - لازم است تا پسوند نام آن حضرت نيز به منظور بزرگداشت ياد او ، به جاى ( رضوان الله تعالى عليه )كه عرفا بر اساس ياد پيشوايان بزرگ دينى ، صورت مى پذيرد - جمله (سلام الله عليه ، يا : صلوات الله عليه ) به كار گرفته شود تا گوياى برجستگى اين فقيه ، فيلسوف و سياستمدار فرزانه بر سايرين باشد چنانكه بزرگان ما هم هنگام ياد رجال و شخصيتهاى ممتاز دينى - اجتماعى ، همين شيوه را رعايت مى كردند ، از جمله صاحب رياض العلماء مى نويسد : خواجه نصيرالدين طوسى ، هر گاه نام (سيد مرتضى علم الهدى ) را بر زبان مى آورد ، حتى در اثناى درس خود نيز مى فرمود : (صلوات الله عليه )

سيد محمد شفيعى

حوزه علميه قم

24/ 10 / 1275

خمينى )) يكى از علماى مبارز منطقه و مادر او ((هاجر انصارى )) از خانواده آيت الله شيخ محمد خوانسارى ، صاحب كتاب ((زبدة التصانيف )) است

سيد روح الله ، در كودكى پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستى مادر و عمه خود را قرار گرفت . اين دو نيز در حدود پانزده سالگى وى ، بدرود حيات گفتند.

او دروس مقدماتى را در خمين فرا گرفت . و در سال 1339 به اراك - كه

حوزه درسى با شكوهى داشت - عزيمت نمود پس از سالها به قم قدم نهاد ، او در آغاز در مدرسه دارلشفا حجره اى گرفت و در درس آيت الله العظمى حائرى شركت مى جست . وى همچنين دروس اخلاق و عرفان را در محضر عارف معروف عارف شيخ محمد على شاه آبادى و ملكى تبريزى (صاحب كتاب المراقبات ) فرا گرفت . و فلسفه و حكمت را از علامه معروف ، رفيعى قزوينى و على اكبر يزدى آموخت . و نيز در فقه اصول از محضر اساتيدى چون بزرگ (محمد تقى ) و يثربى كاشانى و شيخ ابولقاسم كبير ، بهره ها جست و از بسيارى از رجال برجسته عصر خود ، در علم حديث نيز (اجازه نقل حديث ) دريافت داشت . (4)

او در سال 1347 ه . - ق به تدريس فلسفه پرداخت و نيز درسهاى اخلاقى اسلامى وى از گرمى خاصى برخوردار بود. در سال 1364 ه . ق همزمان با ورود حضرت آيت الله العظمى بروجردى به قم ، دروس خارج فقه اصول را آغاز نمود. و ديدگاه فقهى خود را در كتاب

( حاشيه اى بر عروة الوثقى )تاءليف سيد محمد كاظم يزدى و در كتاب (حاشيه اى بر وسيله النجاة )تاءليف سيد ابوالحسن اصفهانى ، مطرح كرد. و سپس آن را به عنوان (رساءله علميه ) انتشار داد.

امام خمينى - سلام الله عليه - پس از عمرى جهاد با نفس ، اجتهاد علمى و مبارزه سرسختانه با استكبار جهانى و رژيم طاغوتى ، به عنوان رهبر و امام اين امت با براندازى رژيم 2500 ساله شاهنشاهى و ارائه نظريه نوين نظام حكومت اسلامى ، (جمهورى اسلامى ايران )را بنيان نهاد. و در چهاردهم خرداد ماه سال 1368 به ملكوت اعلا پيوست .

(و نيز مناسك حج )

24- مبارزه با نفس (تقرير به وسيله سيد حميد روحانى )

25- استفتاآت (در دو جلد)

26- همچنين كتاب تحرير الوسيله حضرت امام - سلام الله عليه - تحت عنوان : تفضيل الشريعه فى شرح تحرير الوسيله ، توسط آيت الله العظمى فاضل لنكرانى در چهل جلد انتشار يافته است .

27- تهذيب الاصول (تقريات دروس خارج اصول ايشان ، توسط آيت الله حاج شيخ جعفر سبحانى تبريزى )

- البته (صحيفه نور) كه حاوى بسيارى از نامه ها ، اطاعيه ها و سخنان آن پيشوا است ، در 22 جلد انتشار يافته است .

ظهور خواهند كرد (11) و چون غايب هستند ، سياستگذارى جامعه در دوران غيبت كبرى با ولايت فقيه است (12) زيرا : ولايتى كه رسول الله عليه السلام در اداره جامعه داشت ، بدون ترديد براى ولى فقيه نيز در دوران غيبت ثابت است (13) تا اينكه او ظهور كند. (14)

ج - تلفيق تعاليم اسلامى با سياست :

اگر كسى دين را از سياست جدا بداند ، خدا ، رسول و ائمه معصومين را تكذيب كرده است (15) و ترديدى نيست كه نغمه جدايى دين از سياست از سوى دشمنان اسلام است (16) زيرا ، اسلام دينى است كه با سياست آميخته است (17) و حكمى كه به عنوان احكام حكومتى از ولى فقيه صادر مى شود ، حكم اوليه اسلام است . (18)

امام (س ) در كتاب معروف خود (حكومت اسلامى ) بر اين نكته تاءكيد دارد كه :

(ولايتى كه رسول خدا عليه السلام در اداره جامعه داشت بدون ترديد براى ولى فقيه نيز در دوران غيبت ، ثابت است (19) و اين از مسائل ضرورى و بديهى است (20) اين ولايت ، همان ولايت رسول الله عليه السلام است (21) زيرا برقرارى نظام سياسى غير اسلامى به معناى ناديده گرفتن بعد سياسى اسلام است . (22) و دخالت در سياست در راءس تعليمات انبياست ). (23)

آن از نظر امام (س ) و هم نقش اتحاد و حدت و عظمت آن در پيش امام را بازگو مى كند. (25)

امام - سلام الله عليه - همواره از مردم و حضور آنها ياد مى كرد(26) ، چنانكه اكيدا پيوند و اتحاد ميان آنان و پيوند اتحاد با نظام و حكومت را خواستار بود (27) رهنمودى داد كه بسيار حياتى است و آن رهنمود اين بود كه : (مادامى كه برادرى را حفظ كنيم ، در امان هستيم )(28).

و خاطر نشان مى كرد كه : (يكى از احكام مورد توجه خدا ، حفظ وحدت و انسجام است .)(29)

در اسلام به معناى تبعيت از قانون خداست و فقط خدا (عز و جل ) بايد حاكميت كند و همه تابع اراده خداييم . راءى اشخاص ، حتى رسول خدا صلى الله عليه و آله در حكومت و قانون الهى ، دخالتى ندارد آنچه هم كه اختيارات محدودى به رسول خدا صلى الله عليه و آله داده شده است نيز از خداست . (47)

مستقل نمى شويم (55) و محاصره اقتصادى دشمن باعث مى شود تا مغزها به كار آيند. (56)

ج - لازم است به تمام معنا به مفاخر و مظاهر اجنبى پشت كنيم . (57)

د-به خدا توكل كنيم و در جهت جلب رضاى او بكوشيم . (58)

ه - به علم ، تخصص ، تقوا و ايمان ، روى بياوريم و اسلام پيش از همه اديان از علم و تخصص تمجيد كرده است . (59)

آن دارم كه نويسندگان و جامعه شناسان و تاريخ نويسان ، مسلمانان را از اين اشتباه بيرون آوردند و آنچه گفته شده و مى شود كه انبياء عليه السلام به معنويات كار دارند و حكومت و سر رشته دارى دنيايى مطرود است و انبياء و اولياء و بزرگان از آن احتراز مى كردند و ما نيز بايد چنين كنيم ، اشتباه ، تاءسف آورى است كه نتايج آن به تباهى كشيدن ملتهاى اسلامى و باز كردن راه براى استعمارگران خونخوار است ؛ زيرا آنچه مردود است حكومتهاى شيطانى و ديكتاتورى و ستمگرى اين كه براى سلطه جوئى و انگيزه هاى منحرف و دنيايى كه از آن تحذير نموده اند ، جمع آورى ثروت و مال و قدرت طلبى و طاغوت گرايى است و بالاخره دنيايى است كه انسان را از حق تعالى غافل كند و اما عدالت اجتماعى همان است كه مثل سليمان بن داوود و پيامبر عظيم الشاءن اسلام صلى الله عليه و آله و اوصياء بزگوارش براى آن كوشش مى كردند ؛ از بزرگترين واجبات و اقامه آن از والاترين عبادت است بايد ملت بيدار و هشيار ايران با ديد اسلامى اين توطئه ها را خنثى نمايند و گويندگان و نويسندگان متعهد به كمك ملت برخيزند و دست شيطان توطئه نمايند ). (60)

از آنها مى پردازيم :

1- غالبا در دسته بندى فقهى و ابواب مربوط ، بويژه مساءله ولايت فقيه (حكومت اسلامى ) و اساسا فقه سياسى ، در ابواب بيع (بيع صغار) از مسائل درجه پنجم به شمار مى رفت ولى در ديدگاه فقهى حضرت امام - سلام الله عليه - و تحولى كه او در اين باره به وجود آورد ، فقه سياسى و حكومت اسلامى (ولايت فقيه در شمار عبادات بلكه درصد برترين مسائل عبادى - فقهى اسلام قرار گرفت . حتى بر تمام مسائل اوليه ، پرتو افكن مى باشد.

در ميان فقهاى سلف و ديدگاه فقهى آنان ، مسائل حكومتى و اساسا حكومت و نظام ، و سياست تحت نام (حفظ بيضه اسلام )به عنوان ثانويه مورد ارزيابى قرار مى گرفت ، ليكن در ديدگاه فقهى امام خمينى - سلام الله عليه - از هم واجبات و از عناوين اوليه ، حتى مقدم بر ساير عناوين اوليه و مقدم بر تمام احكام اسلامى حتى نماز ، روزه بوده و اصل و مبناى همه استنباطهاى احكام فقهى ، منظور گشته است :

( حكومت كه شعبه اى از ولايت مطلقه رسول الله صلى الله عليه و آله است ، يكى از احكام اوليه اسلام است و مقدم بر تمام احكام فرعيه حتى نماز روزه و حج است (61)

امام - سلام الله عليه - به مساءله حكومت و حفظ نظام امامت ، اصالت ويژه اى بخشيد و در همين راستا شورايى ويژه در نهاد قانونگذارى كشور به عنوان (مجمع تشخيص مصلحت نظام )در قانون اساسى پيش بينى كرد(62)

2- امام راحل - سلام الله عليه

- به فقه سنتى (63)اهتمام داشت : (اين جانب معتقد به فقه سنتى و اجتهاد جواهرى هستم . )(64)

امام ، دو عنصر (زمان و مكان ) را در جهت نقش و اهميت آن دو در استدلالهاى فقهى وارد ساخت : (اين جانب معتقدم كه زمان و مكان دو عنصر تعيين كننده در اجتهادند ). (65)

بر اين اساس ، تحولى شگرف در فهم و استنباط احكام الهى پديدار گشت فى المثل مسائل سياسى كه در زمان صاحب جواهر (66) ، در حدود دويست مساءله بود : در پرتو اين تحول به چهل هزار مساله خواهد رسيد (67) و دخالت عناصر زمان و مكان بدين معنى است كه در استنباط احكام الهى از راه اربعه معروف شرايط اجتماعى و تحولات و نيازمنديهاى جامعه و نيز شرايط محيطى و موقعيتهاى حساس را بايد منظور داشت .

فتواى معروف حضرت امام در رابطه با مساءله خريد و فروش آلات موسيقى (68)كه منافع محلله دارند.وتجويز بازى شطرنج در صورتى كه برد و باختى در كار نباشد (69). و فقط به عنوان بازى و سرگرمى عقلايى سالم مطرح باشد و حكم اعدام و تنبيه دست اندكاران مصاحبه راديويى و دستور اعدام كسى كه در روز ميلاد صديقه طاهره - سالم الله عليها - در مصاحبه اى گفته بود : الگو من اوشين ستاره سينمايى ژاپنى ) است . ! (70) و همچنين حكم اعدام سلمان رشدى و ناشرين آگاه از محتواى كتاب آيات شيطانى كه به عنوان ترفند جديد استكبار در رابطه با توهين به مقدسات اصيل اسلامى انتشار يافته بود و... از همين رهگذر است . (71)

فقيهى ژرف انديش ، اصولى متبحر و عارفى وارسته بود در حكمت و فلسفه نيز دستى توانا داشت . سابقه تدريس طولانى و تدوين كتب و زين نوى در اين رشته ، گواه بر اين مدعاست .

گر چه ديدگاههاى فلسفى اين فيلسوف فرزانه در اين مختصر نمى گنجد ولى از باب نمونه ، مرورى داريم به برخى از ديدگاههايى آن ؛ البته ديدگاههايى كه به مسائل تربيتى ، ارتباط بيشترى دارند :

(77) (الا كل شى ء ما خلا الله باطل ) .(78)

6- در جهان جز اراده او (خدا) چيزى حاكم نيست و همه گونه آفرينشها و تاءثير بخشى در اصل متكى به قدرت اوست (لا موثر فى الوجود الا الله ) . (79)

7- ما فقط از آثار وجود خدا به وجود او پى مى بريم ، ولى در باب درك چگونگى او ، ما را توانى نيست ؛ چرا كه او غيب الغيوب است ، و از تير رس عقل ما به دور مى باشد (80) و البته از طريق شهود باطنى نيز نمى توان ذات احديت را مشاهده كرد ؛ زيرا انسان ، حجاب خود است او از درك حقيقت وجودى خود عاجز است پس چگونه مى تواند از پشت پرده حجاب وجودى خود ، ذات احديت را ادراك نمايد؟. (81)

(عنقا شكار كس نشود دام بازگير

كانجا هنوز باد بدست دام را)

8- جهان به خاطر اشتداد فقرى جز از مجراى وسايط فيض ، نمى تواند از فيض الهى برخوردار شود و آن وسايط ، جز ، همان حقيقت ليلة القدر و اسم اعظم الهى نمى باشد كه از آنان به عنوان ( خليفة الله ) ياد مى شود كه دارا بودن دو صبغه و وجهه (يلى الخلق )و (يلى الرب )از ويژگى آن است . (خليفه الله )هم مقام عنديت و شهود را دارا مى باشد و هم متصل به خلق است ؛ يعنى از سويى متصل به حق و خالق و از سويى متصل به مخلوقات است و او همان نورانيت ولايت كبرى محمدى صلى الله عليه و آله و خلافت عظماى حضرت

خاتم الانبياست (82)كه اولين مخلوق الهى نيز مى باشد (83) و گاهى به عنوان (عقل )از او ياد شد (84)

(و مشكل ربط حادث به قديم از غامض ترين مسائل فلسفى است ، از اين راه حل مى گردد

9- وجود كمال را در جهان نمى توان انكار كرد و در اين صورت بايد دانست كه خدا نه تنها منشاء همه گونه كمالات است بلكه وجود كمالات براى او ذاتى (يعنى عين ذات اوست ) است نه زايد بر ذات و وارد بر ذات او غير از او منشاء كمالى نيست به دليل آنكه منشاء كمال ، يا وجود است يا عدم و نيستى و يا ماهيت . نيستى و عدم هيچگاه نمى تواند منشاء آفرينش و پيدايش چيزى باشد. ماهيت نيز پيراسته از وجود و عدم است و قهرا مبداء پيدايش جز امرى وجودى نمى تواند باشد.

در نتيجه : وجود است كه مبداء همه گونه كمالات است و از اينكه كمالات براى آن وجود ذاتى اند نه زايد و حادث بر آن ؛ به دليل آنكه اگر چنين نباشد لازم مى آيد :

اولا : ذات خدا مركب باشد كه اين خود نشانه امكان است .

ثانيا مبداء آفرينش متعدد باشد كه با توحيد ناسازگار است .

و ثالثا : ذات خدا محتاج باشد كه اين مساله نيز با غنى با لذات بودن خدا ناسازگار است (85) پس همه كمالات از اويند و براى او نيز ذاتى مى باشند.

10- در جهان ، آنچه از خدا نشاءت مى گيرد و از اوست ، همان كمال يعنى وجود است ، ولى نقايص ، برخاسته از نفس ماهيات اند ، نه

از قادر متعال . (86)

11- تاءثير و تاءثر ميان خالق و مخلوق از مقوله تضايف ميان علت و معلول متعارف نيست بلكه از مقوله اضافه و تضايف ميان علت و معلول متعارف نيست بلكه از مغوله اضافه و تضايف اشراقى است ؛ (87) زيرا پروردگار ، قيوم بذاته است و ساير موجودات متقوم به او و احتياج و فقر محض اند :

(ان الوجود... ليس له ماهية بل هو وجود محض متعلق بالواجب تعالى و ربط محض و تعلق صرف و معنا حرفى و بهذا يفرق بيته و بين الواجب تعالى فان الواجب قيوم بذاته مستقل فى هويته والوجود العام المقتوم به ذاتا صرف الاحتياج و محض الفاقه ) (88)

( و كلما كان كذلك فهو معنا حرفى لا يمكن ان يحكم عليه بشى ء اصلا ولهذا يقتضى ذوق التاله ان يكون الما هيات مجعولة و ظاهرة و اما الوجود فنسبة المجعوبية اليه بالله .. بهذا جمعنا بين القول باصالة الوجود و مجعولية الماهية و بين قول العرفاء الشامخين ارباب التحقيق القائلين باذن الوجود مجعول و الماهيات اعتباريد ، فانهم و اغتنم ). (89)

فاقد باشد از معرفت حاصله از راه آن نيز بى نصيب است (90)

2- عقل و اداراكات عقلى

استفاده از عقلى ، مورد توجه اكيد اسلام است . و روايات شريفه از جمله ( دين الله لا يصاب بالعقول ) مربوط به احكام تعبدى دين است و گرنه در باب اثبات صانع ، توحيد و تقديس ، اثبات معاد و نبوت بلكه مطلق معارف ، از عقل مى توان استمداد جست و كلام برخى كه مى گويند در اثبات توحيد ، فقط بايد به دليل و نقلى اعتماد جست ، از مصايب است . (91)

3- فطرى و بينشهاى فطرى

در انسان ، بينشهاى فطرى وجود دارد ، از جمله : توحيد ، معاد بلكه رؤ وس همه معارف و عقايد ما فطرى مى باشند. (92)

4- رؤ ياهاى صادقه

عامل اصلى مشاهدات نفسانى و اطلاع و آگاهى از حقايق هستى ، انقطاع و انسلاخ نفس انسان از پرداختن و توجه به طبيعت و زندگى طبيعى است و اين انقطاع ، گاهى از راه خواب صورت مى پذيرد (93)

5- مكاشفات و شهود باطن (94)

چنانكه در باب رؤ يا خاطر نشان كرديم ، آنگاه كه روح انسان از سرگرميها و اشتغالات بركنار ماند ، مى تواند از حقايق جهان ، آگاهى يابد (المكاشفة المعنويه للحقايق بالاطلاع على عالم الاسماء و الاعيان ) (95)او مى تواند ناديدنيها را ببيند و حتى از گذشته و آينده با خبر شود و اين فراغت در صورت حصول انقطاع است و انقطاع نيز :

الف : گاهى در پرتو وقوع امور هولناك در زندگى ،

ب : گاه از طريق و اشاره ولى

الله و انسان كامل ،

ج : و نيز گاهى از راه كمالات نفسانى براى آدمى حاصل مى شود كه در پرتو آن (انقطاع ) گاهى انسان به مشاهده بخشى از حقايق هستى نايل مى گردد. گاهى نيز جميع حقايق از ازل تا ابد را مشاهده مى كند. (96)

6- وحى و مكتب انبيا

از راه وحى و مكتب انبيا نه تنها فطرت و بينشهاى فطرى انسان به فعليت و تجلى در مى آيند (97) و افق عقل و ميدان ديد آن نيز گسترده تر مى گردد (98)بلكه انسان به بسيارى از حقايق فراتر از تيررس حس و عقل آدمى دست مى يابد (99) زيرا رسولان ، منصوب از طرف خدا و مجرى احكام او در جهان اند بر اين اساس اينان امانتدار اسرار اويند و از ابعاد هستى با خبرند. (100)

. نفس پس از جدايى از بدن به حيات خويش ادامه مى دهد (103) اين ويژگى انسان است (104) نفس موجودى با شعور و آگاه است (105) و در آن واحد صور مختلفى را مى پذيرد (106) ؛ در حالى كه بدن در آن واحد بيش از يك صورت را نمى تواند دارا باشد.

هر چه عمر نفس بگذرد ، قويتر مى گردد ، در حالى كه بدن فرسوده گشته و رو به كهولت مى رود (107)

نفس از بدن به عنوان يك ابزار استفاده مى كند و نفس است كه بدن را از نابود شدن حفظ مى كند. (108)

4- انسان ، عصاره از تمام اسما و صفات الهى است (109)

5- انسان موجودى برگزيده شده و انتخاب گشته است . (110) و اسرار الهى فقط توسط انسان آشكار مى گردد.

6- انسان پرتوى از جمال است ، ولى بايد توجه داشت كه آدمى عين ذات حق نخواهد بود بلكه نسبت ميان او و ذات پروردگار متعال ، تباين ذاتى است (111) و مساءله يگانگى كه اهل مكاشفه مى گويند ، مربوط به تجلى است نه در مرتبه ذات . (112)

7- غير از انسان هيچ موجودى مظهر تام اسماى الهى نيست و اين مساءله فقط به انسان اختصاص دارد. (113)

8- آفرينش انسان ، مقصود اصلى خلقت جهان است ؛ يعنى پيدايش اصلى از آفرينش همه موجودات جهان ؛ (انسان )است و با پيدايش انسان ، آفرينش به تماميت و اكمال خود دست يافت (114)

(چنانكه در حديثى قدسى آمده است يابن آدم خلقت الاشياء لا جلك و خلقتك لا جلى ) (115)

9- اسرار الهى ، فقط توسط انسان آشكار مى

گردد (116)

10- انسان در آغاز ، حيوان بالفعل و انسان بالقوه است (117)

هر گاه تمام بالقوه و استعدادهاى نهفته و گرايشها و بينشهاى فطرى او به فعليت در آمده باشد و شكوفا گردد ؛ (118) (انسان ) به مقام خلاف (خليفه اللهى ) نايل مى آيد لذا سيد بن طاووس سالروز مكلف شدن خود را جشن

مى گرفت . (119)

11- انسان نه تنها در جهت رشد و شكوفايى و فعليت ، توانهاى بالقوه بلكه در زندگى ، همواره ، نيازمند به مكتب انبياست تا راه سعادت را بپيمايد (120)

12- چون عاقلانه و ارتباط انسان پس از موت در رابطه با بدن او قطع نمى شود ، مشكلى در باب مساءله رجعت و زنده شدن مردگان به چشم نمى خورد. (121)

13- انسان از حيث مراتب سعادت و شقاوت نامتناهى است . (122)او مى تواند از جنبه سعادت و فضيلت تا آنجا اوج گيرد كه (يدالله ) ، (اذن الله ) و...شود آنچه اندر وهم نايد آن شود). از نظر جنبه شقاوت و رذيلت نيز حدى سقوط كند كه به آخرين مراتب ظلمات قدم نهد (123)

و در نتيجه ، ملكات و صفات نفسانى او نيز از نظر حسنه و سيه ، داراى مراتب نامتناهى است (124) او نه تنها از حيث صفات (125) بلكه از نظر بينش نامتناهى است (126) و هنگامى كه پروردگار متعال ، اسما را به وى تعليم داد ، همه گونه دانشها ، هنرها و حرفه ها را به او آموخت . (127)

14- همواره خليفه الهى از ميان انسانها در جهان وجود دارد. اين خليفه ظاهرى (راهبر معصوم ) منصوب از سوى خدا و

مجرى احكام اوست و در هر عصرى بيش از يكى نيست ، چون كسى (خدا) كه وى را منصوب كرد و بدين امر خطير مى گمارد ، يكى بيش نيست .(128)

15 - اولين مخلوق الهى ، نورانيت انسان كامل است كه از آن به ولايت كبراى مهدى (129) و نيز به عنوان (عقل )از آن ياد شده است . (130)

16- ظرفيت علمى و توان فراگيرى انسان بزرگترين ظرفيت جهان است بر اين اساس ، پروردگار متعال درباره هيچ مخلوقى جز آدم نگفت (131) (و علم آدم الاسماء كلها) (132)( سوره بقره ، آيه 31)

17- - انسان موجودى است فناپذير و جاودانه . و اين حقيقت ، طى نامه اى ، در آخرت رسما به وى ابلاغ مى گردد در قيامت نامه اى به دست او مى رسد كه در آن آمده است (من الحى القيوم الذى لا يموت الى الحى الذى لا يموت ) (133) و البته آدمى فطرتا خواهان بقا و جاودانگى است و از هر گونه مرگ و زوال ، گريزان است . (134)

18- از اين نكته غافل نباشيم كه انسان را (به گونه اى جامع و كامل ) در جهان نمى توان شناخت ؛ زيرا دنيا حجابى است براى ملكات نفسانى او و در واقع دنيا ظرف تجلى باطنى او نيست بر اين اساس ، شناختن و شناسايى واقعى او در جهان ديگر كه (يوم تبلى السراير) است ، موكول مى گردد (135) و در آن روز ، انسان حتى چگونگى ارتباط وجودى با ذات حضرت احديت را مى تواند ادراك نمايد. (136)

در اينجا بار ديگر نظر امام خمينى (س ) را

به اختصار ياد آور مى شويم :

الف : جسم در خدمت روح است و در پرتو آن كامل مى گردد :

(الجسد لا يتم كماله الا بر التى تدبره و ، حفظه من الافات ) (137)

ب : طى مراحل معنوى ، جز از راه عبوديت ، ميسر نيست (اعلم ان العبد السالك الى الله بقدم العبودية اذا خرج من بيت الطبيعة مهاجرا الى ) الله ) (138)

ج : توان مشاهده امور غيبى آدمى به قدر انسلاخ او از بدن اوست (اعلم ان الميزان فى مشاهد الصور الغيبة هو انسلاخ عن الطبيعة و الرجوع عالمها الغيبة ... و الانسلاخ قد يكون فى النوم )

(139)

د : مشاهدات انسان محدود به ما سوى الله است و ذات خدا ، غيب الغيوب مى باشد و هرگز نمى توان به مشاهده آن پرداخت و آنچه از او مشاهده مى شود ، جز اسماء يعنى نشانه هاى وجود او نمى باشد

(و اما الذات من حيث هى فلا يتجلى فى مرات من المرائى و لا يشاهده سالك من اهل الله و لا مشاهد من اصحاب القلوب و الاولياء فهى غيب ) (140)

و مراد از سخن امام صادق (عليه السلام ) كه فرمود (ما رايت شيئا الا و رايت الله فيه ) ، جز ديدن اسماى الهى نيست (141) و از راه معرفتهاى نفسانى نيز آدمى جز به مشاهده حقيقت نفس خويش ، نايل نمى آيد (شهودنا للحق شهود انفسها) (142)(فلا يدرك الحق ادراك نفسه )(143) و انسان كامل كه مرات شهود حق است ، جز ذات خويش را مشاهده نمى كند (فالانسان الكامل كما انه مرات شهود الحق ، ذاته

مراة شهود الاشياء كلها) (144)

در پايان اين فصل ، ابياتى از ديوان امام - سلام الله عليه - جهت بهره ورى بيشتر ، آورده مى شود :

اسفار و شفاى ابن سينا نگشود

با آن همه جر و بحثها مشكل ما

با شيخ بگو كه راه من باطل خواند

بر حق تو لبخند زند باطل ما

گر سالك او منازلى سير كند

خود مسلك نيستى بود منزل ما

گر نوح زغرق ، سوى ساحل يافت

اين غرق شدن همى بود ساحل ما (145)

راه علم و عقل با ديوانگى از هم جداست

بسته اين دانه ها و اين دامها ديوانه نيست

مست شو ، ديوانه شو از خويشتن بيگانه شود

آشنا با دوست راهش غير اين بيگانه نيست (146)

با عاقلان بى خبر از سوز عاشقى

نتوان درى گشود زسوز و گداز خويش

با موبدان بگو ره ما و شما جداست

ما با اياز خويش و شما با نماز خويش (147)

با فلسفه ره به سوى او نتوان يافت

با چشم عليل كوى او نتوان يافت

اين فلسفه را بهل كه با شهپر عشق

اشراق جميل روى او نتوان يافت (148)

اى عشق ببار بر سرم رحمت خويش

اى عقل مرا رها كن از زحمت خويش

از عقل بريدم و به او پيوستم

شايد كشيدم به لطف در خلوت خويش (149)

فاطى كه به قول اهل نظر است

در فلسفه ، كوششش بسى بيشتر است

باشد كه به خود آمد و بيدار شود

داند كه چراغ فطرتش در خطر است (150)

تا تكيه گهت عصاى برهان باشد

تا ديدگهت كتاب عرفان باشد

در هجر جمال

دوست تا آخر عمر

قلب تو دگرگون و پريشان باشد (151)

آنانكه به علم فلسفه مى نازند

بر علم دگر آشكارا تازند

ترسم كه در اين حجاب اكبر آخر

سرگرم شوند و خويشتن را بازند (152)

و به جمع مافى سلسله الشهود بنگرد. (153)

رجوع به عالم ملكوت را فنا مى گويند پس (فنا ) عبارت از نفى و نابودى نيست بلكه مرحله خاصى از راهيابى است . (157)

كه در پرتو عبادت حاصل مى شود. (158) و گفتيم كه حالت ويژه حقانى در اين مرحله براى سالك ، حاصل مى گردد به شرط آنكه حجابهاى سه گانه را كنار بزند و دچار آنها نشود در اين سفرت به هادى و راهبر نيازمند است . (159).

و به گفته حافظ :

قطع اين مرحله بى همرهى خضر مكن

ظلمات است بترس از خطر گمراهى

2- سفر از حق به سوى حق : اين سفر پس از انجام سفر اول صورت مى پذيرد سالك از حالت حقانى خود اوج مى گيرد و به مقام (فناى فنا )نايل مى گردد مقامى كه از آن به عنوان مقام (اخفى )و (فنا در افعال و صفات حق )تعبير مى شود .

3- سفر از حق به سوى خلق : سفر فوق را (مرحله صحو )نيز مى نامند سالك ، در اين مرحله بين عوالم جبروت (ناسوت ) و ملكوت ، در طيران است و داراى بهره اى از مقام نبوت است (نه نبوت تشريعى ) تا ديگران را آماده اوج و پرواز كند.

البته پس از مرحله (صحو )نوبت به مرحله (محو )مى رسد كه براى انسانهاى كامل در اين دنيا و آخرت ، پيش مى آيد (160)

4- سفر از خلق به سوى خلق از طريق حق : در اين سفر ، سالك ، موانع سير را شناسايى و به راه وصول به حق را به ديگران مى آموزد ؛ زيرا داراى نبوت تشريعى است كه دستيابى

به اين مرحله در پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) خاتمه يافت پس از وى ، كسى بدين مرحله نمى تواند گام نهد. (161)

نكته قابل ذكر آنكه ، امام - سلام الله عليه - در برخى از رهنمودها از مراحل سيرو سلوك به عنوان (سجده ) ياد مى كند. مثلا مى نويسد :

(كلام در سفر از خلق به حق و از كثرت به وحدت و از ناسوت به مافوق جبروت است تا حد فناى مطلق كه در (سجده اول ) حاصل مى شود و فنا از فنا كه پس از صحو ، در(سجده دوم )حاصل مى گردد. (162)

و تاثير آن در نفس محال است و اگر عبادتى صورت پذيرفت ولى تاثير معنوى و عرفانى آن مشاهده نگشت ، بدون ترديد آن عبادت با توجه به همه ضوابط و شرايط لازم آن انجام نيافته است . (166)

(الطريقه والحقيقة لا تحصلان الا من طريق الشريعة فان الظاهر طريق الباطن بل يفهم منه (ولو انهم اقاموا التوراة والانجيل ) ان الظاهر غير منفك عن الباطل فمن راى ان الباطن لم يحصل له مع الاعمال الظاهرة و اتباع التكاليف الالهية فليعلم انه لم يقم على الظاهر على هو عليه ) (167)

توجه بدين حقيقت ضرورى است كه هيچ طايفه و دسته اى از دستجات فوق ، حتى لحظه اى از عبادت ، بى نياز نخواهد بود (168)

بر همين اساس است كه برترين افتخار پيامبر خاتم (صلى الله عليه و آله ) آن اصل راجع كامل ، عبوديت وانجام عبادت است الهى است . (169)

به طور كلى اساس تكامل معنوى و ارتقاى باطنى ، عبوديت و پيمودن مدارج كمال است . بنابراين ، هر گاه لحظه اى اين عمل در كار نباشد سقوط آن واصل ، حتمى است (فان مقام العبد الكامل هو التدلل بين يدى سيده ) . (170)

پس سخن برخى از تصوف پيشگان كه مى گويند : (عبادت ظاهرى طريق است و هر گاه به مقصد رسيدى و اصل شدى و ديگر بدان ضرورتى نيست ). بدون دليل است (171)و لاطائلاتى بيش نمى باشد (و من اراد ان يصل الى من غير طريق الظاهر كبعض عوام الصوفية فهو على غير بين من ربه ) (172)

آرى ، جز از راه عبادت ظاهرى نمى توان در هيچ مقامى

پايدار ماند. چنانكه بدون آن نمى توان به هيچ مقامى دست يافت . حتى مقام رسالت حضرت خاتم الانبياء نيز منوط به عبادت ظاهرى و عبوديت است .

معراج مى برد حتى سير و سلوك اخلاقى و رياضتها اگر فقط به منظور دستيابى به تسلط قواى نفسانى و پيدايش ملكات باطنى خواهد داشت ، ولى اگر در چارچوب مجوزها و دستورهاى شرع مطهر صورت گيرد ، مايه راهيابى و هدايت است پس حتى ملكات فاضله و ملكات نفسانى اگر در پرتو اخلاص پديد نيايند ، مايه نجات و سعادت انسان نخواهند بود و آن اخلاص نيز اخلاص الهى نيست ، در صورتى الهى است كه عارى از هر گونه هواهاى نفسانى باشد. (179)

انسان مخلص با دارا بودن ملكات فاضله ، همواره خود را در محضر خدامى بيند (180)

و تفاوت ميان عبادت عامه و عبادت خاصه را در همين نكته مى توان خلاصه كرد كه عبادت جهت طمع به بهشت يا دوزخ صورت نمى گيرد بلكه به خاطر خدا و بدون هيچ گونه چشمداشتى انجام مى گيرد واين گونه عبادت را (عبادة الاحرار )يا (عبادة الكرام (عبادت آزادگان ، عبادت كريمان ) ) مى گويند. (181)

3- اطمينان نفسانى و طماءنينه و وقار باطنى (182)

4- عاشقانه و با شوق باطنى همراه باشد. (183)

توجه و تفهيم به معانى ، حقايق و اسرار و لااقل توجه بدين حقيقت كه در سايه ذكر (نماز) فرمانبردارى از خدا صورت مى گيرد (184).

5- بركنار از تصرفات و نفوذ شيطان : بر اين اساس ، شخص ذاكر و عابد همواره بايد در استعاذه به سر ببرد (185) از نظر امام راحل - سلام الله عليه - در دو چيز در اين سير معنوى (نماز) مهم است : يكى طهارت كه سر آن (تخليه )و سر سر آن (تجريد) مى باشد و

ديگرى كه ركن اعظم است و در نماز حاصل مى شود ، سر آن (تجليه )و سر سر آن (تفريد ) است . (186)

يكى از مسائل معروف باب عرفان (رياضت ) است واژه رياضت از ماده روض و از حيث معنا تحمل زحمت و پرداختن به عملى جهت ايجاد ورزيدگى روحى يا جسمى است بدين جهت به ورزش و حركتهاى مربوط بدان نيز (رياضت )گويند.

همچنين دگرگونى و تبديل حالت روحى مذموم در راستاى دستيابى به حالت روحى ممدوح و اعراض و خوددارى از اعمال شهوانى ، مداومت و ملازمت به نماز و روزه و خلوت و تفكر و شب و زنده دارى و تهجد و نيز تهذيب اخلاق را (رياضت ) مى خوانند. (187)

رياضت همواره در تعقيب هدفى خاص صورت مى گيرد و از ديدگاه امام راحل - سلام الله عليه - پشتوانه اصلى رياضت يعنى (نيت ) صيغه بطلان و يا مشروعيت را متوجه آن مى سازد ؛ زيرا رياضت اگر با انگيزه حب نفس و جلوه هاى مختلف آن صورت گيرد ، نامشروع رياضت باطل است و اگر به منظور تقرب و جلب رضاى پروردگار متعال انجام پذيرد ، شرعى و صحيح خواهد بود. (188)

و نيز رياضت از حيث كيفيت عمل ، اگر مطابق با دستورهاى شرع مطهر باشد ، رياضت صحيح مى باشد و اگر چگونگى عمل ، رفتار كردار ، حركات و سكنات مربوط در چارچوب مجوزات شرع مطهر نباشد ، آن رياضت غير اسلامى و مبتدع (بدعت ) خواهد بود (189)

قابل ذكر است كه رياضت به نوبه خود بر دو گونه است :

1- رياضت جسمى

2- رياضت روحى . (190)

اولى

عبارت است : از تحمل مشكلات از جمله ، امساك و خوددارى از غذاهاى لذيذ و گوارا ، پرداختن به روزه هاى مستحبى يا واجب ، پرداختن به روزهاى مستحبى يا واجب ، پرداختن به نمازهاى مختلف ، انجام حج ، عمره و... تحمل كار و تلاش طاقت فرسايى كه صبغه عبوديت دارند ، مثل دستگيرى از خلق .

دومى عبارت است : از چشاندن درد و الم رياضت به روح ، انديشيدن در عواقب و سرانجام معاصى ، توجه به كيفر و عذاب دردناك عصيان و خطا ، توجه به گرفتاريهاى دردناك عصيان و خطا ، توجه به گرفتاريهاى گوناگون عالم قبر و قيامت (191)

تعريف رياضت از نظر امام (س )

امام راحل - سلام الله عليه - همانند برخى از صاحب نظران در باب تعريف رياضت ، بدين مساءله عنايت دارد كه : الرياضة و هى ازاله الشماس عن النفس بقطع ماءلوفاتها و مخالفة و مخالفة مرادتها و اعظم اركانها دوام الملازمة على ذكر لااله الاالله (192)

يعنى ، (رياضت عبارت است از بين بردن حالت طغيان و سركشى نفس از راه مبارزه با آنچه كه مورد الفتها و خواهش آن است و مهمترين راه موفقيت (عظيم ترين ) ركن آن ، ملازمت و تداوم به ذكر الهى است (لا اله الا الله )است ).

امام در ذيل تعريف مى نويسد : (و الحاصل هذا الذكر فى هذا المقام ليس ذكر للذاكرين بل وسيلة الى ازابة الحجاب ). (193)

اين ذكر (لا اله الا الله ) وسيله اى جهت رفع نمودن حجاب باطنى است نه وسيله دستيابى به ارتقا و علو باطنى . (در اين رابطه به اذكار

ديگرى نيز بايد روى آورد)

نتايج و دستاوردهاى رياضت صحيح

اشارتى رفت كه اگر رياضت با نيت صادقانه و اخلاص الهى همراه باشد واز چار چوب مجوزهاى شرعى تجاوز نكند ، يكى از راههاى اساسى (خودسازى ) است ؛ زيرا از راه رياضت مى توان به نتايج درخشان و شگرفى در اين باره دست يافت ، از جمله :

1- پالايش نفس از رذايل اخلاقى و ايجاد تحول و دگرگونى در نفس . (194)

2- تصفيه باطن از عقايد باطل . (195)

3- تخليص نيت از ريا. (196)

4- ايجاد حضور قلب در عبادت . (197)

5- دستيابى به باورهاى صحيح از جمله : (لا موثر فى الوجود الا الله ) (198)و اين از معانى (لا اله الا الله )است كه از راه رياضت مى توان بدان دست يافت . (199)

6- بيرون كردن حب نفس ، حب دنيا و حتى محبت اين و آن ، از دل (200)و دستيابى به محبت الهى كه ام الطهارت است . (201)

7- ايجاد ملكات فاضله (202) كه انسان از راه ارتباطات قلبى مى تواند مظهر اسما و آيت كبراى الهى شود. وجود او ربانى گشته و در مملكت وجود او فقط جمال و جلال الهى فرمانروايى مى كند. (203)

8- رهايى از حجاب علم و حصول انقطاع الى الله (204) ؛ زيرا كه كثرت اشتغال به علوم برهانيه ، سبب ظلمت و كدورت قلب است . (205)

9- اجتناب از همه گونه محرمات و ترك همه گونه شبهاست (206)

10- رفع حجابها. (207)

11- تقويت اراده باطن در جهت هدايت ديگران (208) (طه ما انزلنا عليك القران لتشقى ) (209)

قابل ذكر است كه اگر در حال رياضت ،

مرگ پيش آمد ، ظرف ، مشمول عفو و رحمت و غفران الهى خواهد گشت . (210)

همچنين اگر كسى در پرتو رياضت به ملكات اخلاقى دست يابد ، در حالى كه با نيت خالص و تقرب به درگاه خداوند متعال نباشد بلكه با صبغه اى از شهرت طلبى . رياضت خواهى و جاه و مقام جويى همراه باشد ، آن اخلاق و ملكات را (اخلاق الهى )نمى توان ناميد. (211)

بر اين اساس ، رياضت پيشگانى كه به خيال خام خود ، در مكاشفات خود شيعه و رافضى را به صورت خنزير مشاهده كرده (چنانچه در برخى از كتب آمده است ! ! ! ) آنان در سيماى آينه باطن به دور از زنگار و كدورتهاى باطنى رافضى (شيعه ) ، در واقع ، خود را مشاهده كرده اند و خود راخنزير يافته اند. (212) (اين است سر انجام و عاقبت رياضتهاى غير الهى و ملكات شيطانى ).

، به خدا (توكل ) مى كند اين حالت را توكل گويند و آنگاه كه حتى به خواست و مصلحت ، خويش نينديشيده و فقط جلب رضاى او تحقق اراده و خواستار است ، اين حالت را (رضا ) گويند و اگر به حالتى دست يافت چه در امور زندگى خود و اراده خود را و همه چيز را از خدا و در خدمت تحقق اراده او بداند اين حالت را (تفويض )نامند ، ولى اگر با توجه به بسط رحمت الهى (يا من وسعت رحمة غضبه ) و وجوب انجام در راستاى غرور شكر نعمتهاى او حالت ويژه اى در او ايجاد شد كه از پيدايش غرور و كوتاهى و ياءس از رحمت حضرت حق ، پيشگيرى مى كند ، آن حالت خاص را (خوف و رجا )گويند. (213)

برترين ذكر الهى

يكى از برترين اذكار كه سالك را به اوج معراج نايل مى سازد ، قراءت قرآن است . قرآن كتابى است جامع است كه در نورانى ترين شب ( ليلة القدر نازل شد (214)و حاوى همه گونه معارف ازمعرفة الذات تا معرفة الافعال است . (215) و از مقاصد مهم آن تطهير باطن انسان از پليديها و تحصيل سعادت است . (216)و هر طايفه اى به قدر استعداد خود ازاين كتاب استفاده مى كند (217) قرائت آن ثواب و پاداش الهى را در بر دارد ، چنانكه قارى با ديد تعليم و تربيت در آن به تعمق بپردازد به هدايت ، حجاب خود بينى و نور طريق سلوك انسانيت دست مى يابد (218) به شرط آنكه از حجاب خودبينى و كدورتهاى معاصى ،

خود را به دور دارد. و در آيات آن به تفكر بنشيند و سپس به تطبيق خود با محتواى آن بپردازد.

وظيفه سالك الى الله آن است كه خود را به قرآن عرضه بدارد (219) و به كوتاه سخن ، انسان با رياضتهاى قلبى مى تواند مظهر اسماى الهى شود (220) آرى قرآن منبع همه گونه معرفتها (221) و منشاء عرفان است .

شود ، سبعيت و درندگى در روى تقويت گشته و قهرا چهره درونى او همان سيماى حيوان درنده است .

و همچنين اگر (قوت واهمه )بر انسان غالب شود ، سيماى باطنى و صورت ملكوتى وى و سيماى شيطانى مى شود كه جز خدعه ، نيرنگ ، فريبكارى ، تقلب ، نمامى و غيبت از اين و آن و... از او برنخيزد و البته گاهى سيماى دوگانه و مزدوجى از (درندگى و شيطنت )در آدمى پديدار مى شود كه در آن صورت سيماى باطنى آدمى ، به هيچ حيوانى شباهت ندارد ، به سيماى عجيب و غريب تبديل مى كرد.

ونيز اگر (قوه شهوت )بر آدمى غلبه كند ، ملكوت و باطن آدمى نيز سيمايى جز حيوانيت و شهوت پرستى ندارد.

قابل ذكر است كه سيماى باطن آدمى برا سيماى (برزخى ) نيز مى گويند و هنگامى كه آدمى از دنيا رخت بر مى بندند ، هر ملكوت و سيماى باطنى كه بر روى غالب بود ، همان ملكوت و چهره باطنى در عالم برزخ خود نمايى مى كند و افرادى كه در دنيا ديدگان (باطن بين ) دارند گاهى سيماى باطن ديگران را مشاهده مى كنند. (229)

خلاصه ، اين سه قوه اگر در سيطره عقل و ايمان و در تدبير وحى و عقل سليم آدمى درآيند ، از عوامل خوشبختى و سعادت انسان خواهند بود و گرنه سبب شقاوت و بدبختى بشرند.

قابل ذكر است كه :

الف : از هر يك سه قوه فوق ، در صورت اعتدال و بركنارى از افراط يا تفريط ، ملكات و صفات فاضله اى چون (حكمت ، شجاعت ، عفت و

عدالت )در نفس بشر پديد مى آيند كه تمام شعب گوناگون اخلاق نيك و شايستگهاى اخلاقى به اين (چهار صفت )باز مى گردند و ليكن هر يك از اين سه قوه در صورت گرايش به افراط يا تفريط ، منشاء صفات رذايله اند كه همه خصلتهاى ناروا و صفات ناپسند و اخلاق ناستوده را باعث مى گردند.(230)

ب : راز رسالت در همين حقيقت نهفته است كه انسان را به فضايل آشنا كنند. و از روى آوردن به رذايل باز دارند. (231)

حساب مى آيند ، بستگى دارد و شروط اساسى عبارتند از :

1- تفكر : كسى كه تصميم دارد به جهاد اكبر بپردازيم ، در قدم اول ، لازم است تا به نعمتهاى خداوند متعال خيره شود و بينديشد كه آيا در برابر اين همه نعمتهاى ظاهر و باطن (نعمت و جود عقل ، انديشه ، انبيا ، كتب آسمانى و...) وظيفه او چيست ؟ مولاى او چه انتظارى از او دارد و...

2- عزم : پس از مرحله اول ، نوبت (عزم )است البته عزم در اينجا غير از ( اراده ) است عزم بر ترك معاصى و انجام واجبات و جبران مافات . اين عزم ، جوهر انسانيت و مايه امتياز انسان است ؛ زيرا تفاوت درجات انسانها به عزم آنها بستگى دارد.

3- امور ثلاثه عملى (مشارطه ، مراقبه و محاسبه ) : پس ازمرحله تفكر و عزم ، نوبت ( عمل ) است عمل به امور ثلاثه ؛ بدين معنا كه سالك ، در آغاز با خود شرط كند تا برخلاف دستورهاى خدا رفتار نكند و خود را ملزم به رعايت آن نمايد. و پس از آن به مراقبت از خود بپردازد و خود را از حيث پايبندى تام به شرط و يا كوتاهى در برابر آن زير نظر بگيرد و سپس به محاسبه بنشيند. در محدوده وفاى به شرط ، خدا را شاكر باشد و در موارد تخلفات و كوتاهيها به معباتبه بسنجد و گامها را استوارتر به پيش نهد و همواره از خدا طلب توفيق و يارى نمايد و درجهت پيشرفت كار هموار در (تذكر ) (ياد خدا) و به ياد

نعمتهاى خدا شكر نعمتها باشد. و خلاصه ره توشه موفقيت در اين راه است . (244)

بدون ترديد انسان در پرتو اين مراحل مى تواند خويشتن را نجات دهد ، زيرا اگر در معاصى غوطه ور بماند ، چه بسا كه به ملكات واخلاق ظلمانى مبتلا گردد ، ايمان او زايل و كافر بشود. (245)

و در اين صورت وجود همه گونه حقايق از معاد ، حساب ، قبر ، قيامت ، دوزخ ، بهشت و... را انكار مى كند. (246)

در خاتمه مرورى داريم به يكى از رهنمودهاى حكيمانه آن حضرت : قرآن كريم در قصه آدم كه بايد گفت يك رمزى است و بسيار آموزنده است ، به ما دستوراتى داده كه اگر بشر به آن عمل بكند همه مشكلات حل شود قبل از اينكه آدم را خلق بكند و ملائكه مى فرمايد :

( مى خواهيم در زمين خليفه قرار دهيم ) (... انى جاعل فى الارض خليفه ) (247)

ملائكه جنبه تقدس خودشان را نظر مى كنند و جنبه فساد آدم خاكى را از اين جهت مى گويند : (آيا جمعيتى را خلق مى كنى كه در زمين فساد كند و سفك دماء نمايد ، حال آنكه ماتو را تقديس مى كنيم ) ، (... اتجعل فيها من يفسد و يسفك الدماء و نحن تسبيح بحمدك و تقدس لك ...) (248)

خداى تبارك و تعالى و هم به آنها مى فرمايد :

(آنچه را من مى دانم شما نمى دانيد شما خودتان را مى بينيد ، شما خودبين هستيد و از آدم ، كمالات را نمى دانيد. )

بعد قصه تمام مى شود به آدم (اسما )

را كه واقعش (اسماء الله ) است و همه چيز اسماء الله است ، تعليم مى نمايد و مى گويد : (از اينها مرا خبر دهيد ).

آنها مى بيند كه عاجزند ، عقب نشينى مى كنند. بعد از اينكه آدم را خلق مى كند امر مى فرمايد كه سجده كند ملائكه سجده مى كنند ، لكن ابليس سجده نمى كند. (249)

خودبينى ؛ صفت شيطانى

قضيه خود بينى ، ارث شيطان است . و را صدر عالم ، اين قضيه بوده است ... بدانيم كه ارث شيطان ، خود بينى است . تمام فسادهايى كه در عالم واقع مى شود ، چه فساد از افراد ، چه فسادها از حكومت ها و چه در اجتماع ، تمام فسادها زير سر اين ميراث شيطانى است و تمام مفسده هاى كه در عالم پيدا مى شود از بيمارى (خود بينى )است ... دردها دوا نمى شود الا به اينكه اين خصيصه شيطانى از بين ببرد بايد رياضت بكشد و خودش را بزرگ حساب نكند نگويد من عالمم ، من مقدس هستم ، چنانكه ملائكه مى گفتند نگويد من ثروتمندم ... من زاهدم ... من موحدم . در هر يك از اينها و در اين علم اعلايى كه فلسفه يا عرفان است ، اگر اين خصيصه شيطانى باشد حجاب است ( العلم حجاب الاكبر)

با علم نمى توان تهذيب نفس كرد

و اگر كسى بخواهد خود را معالجه كند بايد به اين خصيصه توجه بكند و بسيار مشكل است معارضه با اين خصيصه اگر بخواهد كسى تهذيب شود ، با علم تهذيب نمى شود علم انسان را تهذيب نمى كند

، علم انسان را به جهنم مى فرستد. گاهى علم توحيد ، انسان را به جهنم مى فرستد. با علم درست نمى شود (تزكيه (مى خواهد (يزكيهم ) تزكيه مقدم است بر همه چيز...

همچنين آن حضرت خاطرنشان مى كند : اى عزير ! بكوش تا صاحب عزم و داراى اراده شوى كه خداى نخواسته اگر بى عزم از اين دنيا هجرت كنى ، انسان صورى بى مغزى هستى كه در آن عالم به صورت انسان محشور نشوى زيرا كه آن عالم ، محل كشف باطن و ظهور سريره است و جرئت بر معاصى ، كم كم انسان را بى عزم مى كند و اين جوهر ، شريف انسان را از انسان ، مى ربايد استاد معظم ما ، - دام ظله - مى فرمودند : بيشتر از هر چه گوش كردن به تعينات ، سلب اراده و عزم از انسان مى كند. (250)

اهم مسائل است (284) البته هر گونه تربيتى را نمى توان تربيت كامل دانست و بايد توجه داشت كه تربيت كامل مفيد دانست و بايد توجه داشت كه تربيت كامل و مفيد در پرتو ايمان به خدا و تعاليم انبيا صورت مى پذيرد (285) ؛ زيرا غير از انبيا كسى از تربيت مفيد و كامل ، اطلاعى ندارند ؛ چون به غير از انبيا به صراط مستقيم و ماوراى طبيعت اعتقادى ندارند (286) و غير از پروردگار متعال ، كسى از همه ابعاد وجودى و زواياى آن آگاه نيست بنابراين ، كسى كه به امور ماورايى و وجود خدا و مكتب انبيا معتقد نيست ، انسان را به گونه اى جامع نمى شناسد و در نتيجه ديدگاه تربيت او نيز ديدگاهى كامل و مفيد نخواهد بود و سعادت انسان را تاءمين نخواهد كرد و ترديدى نيست كه تربيت غربى ، آدمى را از انسانيت ، خلع مى كند. (287)

تربيت كامل انسان هنگامى ميسر است كه بر اساس مكتب اسلام و با توجه به مسائل روز ضرورت پذيرد (288) و مى دانيم كه انسان در بدو تولد ، حيوان ضعيفى است كه تنها با دارا بودن قابليت انسانى از ساير حيوانات متمايز مى گردد و فقط در پرتو مكتب تربيتى انبيا بويژه مكتب اسلام ، ولايت ثانوى او تحقق مى يابد. (289) در اين باره شكى نيست كه برترين مكتب تربيتى ، مكتب اسلام است . (290) (و همچنين فرهنگ صحيح و دستور العملهاى تربيتى صحيح را باى از حوزه هاى علوم دينى جويا شد ؛ زيرا) اينان وارث مكتب انبيا بويژه اسلام اند. (291)

(و) (اسلام

بدون روحانيت مثل كشور بدون طبيب است )(292)

قابل توجه است كه اسلام براى تربيت انسان ، از پيش از انعقاد نطفه تا پس از مرگ ، قانون تربيت دارد (293) كه بايد از راه حوزه هاى علميه آنها را شناخت و به عمل پرداخت .

، دست بشر را مى گيرد ؛ زيرا اين عمل نيز در رشد فردا و اجتماع نقش به سزايى دارد (298) ، چنانكه تفكر و محاسبه النفس در انگيزش اراده مؤ ثر است . (299)

2- تذكر

ياد آورى و تذكر الطاف الهى و توجه به نعمتهاى پروردگار در راستاى پيشرفت و دستيابى به موفقيت در باب تربيت و خود سازى لازم است البته در اين مرحله مى توان از روش مشارطه ، مراقبه و محاسبه استفاده كرد يعنى متربى در قدم اول با خود شرط كند تا طبق دستورها عمل كند و از آن تخطى ننماييد و سپس به مراقبت از خود بپردازد و پس از آن به حسابرسى بنشيند و كم و كيف موفقيت خود را بسنجد.(300)

3- تلقين

تلقين يك روش قرآنى است . (301)و در تربيت انسان مؤ ثر است . (302)اين مساله حتى در صحت و بيمارى آدمى نيز نقش دارد. لذا پرستاران و پزشكان بايد در درمان ، بيماران از راه تقويت روانى نيز استفاده كنند ، زيرا هنگامى كه بيمار معتقد شد كه درمان مى شود ، شفا مى يابد و يا بر عكس ، اگر معتقد شد كه درمان نمى شود اين روحيه وى را زودتر به هلاكت مى كشاند. (303)

4- تكرار و عادت

تكرار و عمل (حصول عادت ) يكى از روش مؤ ثر قرآنى است (304) و از راه تكرار و ايجاد عادت مطلوب مى توان ، اخلاقى را بكلى زايل نمود و اخلاق ضد آن را جانشين آن ساخت . (305)

5- مجالست و معاشرت

قلب كودك ، نوجوان و جوان است ، زيرا لطيفتر ، ساده

تر و باصفاتر است و در نتيجه ، (كثير الانفعال )تر خواهد بود بر اين اساس ، عبادت در جوانى ، در قلب جوان تاءثير بيشترى دارد

همچنين مجالست با افراد شايسته و تربيت يافته و نيز نشست و برخاست با افراد نااهل و تربيت نايافته و كجرو و... هر كدام ، در قلب جوان ، تاءثير بيشترى دارند. (306)

6- پرورش جسم (بدنسازى و تربيت بدنى )

عيش و خوشگذرانى موجب افسردگى روحى است و تحرك و ورزش همراه با توجه به امور معنوى سبب نشاط انسان مى شود.

ورزشكاران روحى سالم دارند به خاطر عدم توجه به شهوات و پرداختن صحيح به فعاليتهاى جسمى كه عقل سالم در بدن سالم است من خودم ورزشكار نيستم ولى ورزشكاران را دوست دارم . (307)

شما به على (عليه السلام ) در تهذيب نفس و زهد و تقوا و ورزش ، اقتدا كنيد.(308)

7- آموزش تربيتى - تعليم و تعلم - آموزش و پرورش

اسلام براى تمام زندگى انسان از روزى كه متولد مى شود تا موقعى كه وارد در قبر مى شود ، دستور و حكم دارد (309) اسلام براى انسان حتى پيش از آنكه نطفه اش منعقد گردد تا پس از مرگ وى ، قانون تربيتى وضع كرده است . (310) اين قانون را بايد آموخت تا از صراط تربيتى آن ، طى طريق كرد و بهره مند شد.

8- كردار و عمل

كردار و رفتار مناسب تربيتى ، مى تواند در تربيت مورد نظر او مؤ ثر باشد ؛ زيرا تاءثير متقابلى ميان رفتار و روحيات او وجود دارد(311) بدين معنى كه هر يك از افعال و آثار روح

و بدن در يگديگر تاءثير دارند. (312)

9- رحيات و خلقيات

در باب تربيت آدمى ، گاهى از روحيات و خلقيات سرشتى او مى توان بهره جست (313) ؛ زيرا به هر سويى كه عقربه استعداد ، وى متمايل است ، تربيت وى به همان سو زودتر به نتيجه مى رسد.

10- تاءثير غذا

غذا اهم از حلال يا حرام ، علاوه بر آنكه در پيدايش زمينه هاى مناسب تربيتى موثر است ، تاثير آن در تسريع فعليت تربيت بر كسى پوشيده نيست و اهميت آن تا آنجاست كه در باب فلسفه تاسيس حكومت اسلامى بايد بدين حقيقت انديشيد كه جلوى ( حرامخوارى ) هل در جامعه گرفته شود. (314) و ما وقتى كه قدرت به دست آورديم نه تنها سياست ، اقتصاد و اداره كشور را در درست كنيم بلكه حرامخوارى و دروغپردازها را شلاق مى زنيم و به كيفر مى رسانيم . (315)

11-آزادى انسان در برابر زمينه هاى تربيتى

هر يك از اين عوامل زمينه ساز در حد فراهم آوردن زمينه و استعداد مى توانند آدمى را تحت تاثير خويش قرار دهند و نمى توانند اراده آدمى را در راستاى تحقق مقتضيات خلاف خويش ، سلب كنند تا آدمى مجبور شود فقط در آن سو به پيش برود ؛ يعنى منافاتى با اراده آدمى ندارند و معناى حديث معروف ( الناس معادن كمعادن الذهب و الفضة ) (316) همين است .

همچنين منظور از حديث (الشقى شقى فى بطن امه و السعيد سعيد فى بطن امه ) (317) نيز گوياى وجود زمينه روى آوردن به شقاوت و سعادت در سرشت انسان است كه مى توان بر

ضد آن قيام كرد وآن زمينه را از راه (روشهاى تربيتى مطلوب ) تضعيف كرد. (318) و يا تقويت نمود.(319)

12- تحول پذيرى انسان

طبيعت اخلاقى انسان قابل دگرگونى است . (320) و قابل توجه است كه :

1- بشر تا آخر عمر خود نيازمند به آموزش و پرورش است . (321)

2- ميان زندگى عملى و افكار او ارتباط و تاءثير متقابل برقرار است ، چنانكه هر يك از ملكات نفسانى ، خلقيات و حالات باطنى آدمى ، در كردار و رفتار او تاءثير دارند ، كردار و عمل ظاهرى او نيز در اوج و باطن و روحيات و خلقيات وى موثرند. (322)

3- صحت و سلامتى يا ضعف و بيمارى بدنى نيز در روح و باطن آدمى تاثير دارد. (323)

4- همه گونه خلق و خوى انسان قابل تحول اند و در پرتو تربيت مى توان آنها را به ضد آنها مبدل ساخت . (324) (از راههايى صحيح مى توان اخلاق نامناسب را از روح خويش زايل و اخلاق شايسته را در آن شكوفا ساخت )

5- انسان در عالم ملكوت دارى صور گوناگونى است . اين صور به ملكات نفسانى او مربوط مى شوند. اگر آدمى در طريق شيطان گام بردارد ، داراى ملكات باطله (رذيله ) و اگر در صراط دين قدم نهد داراى ملكات فاضله خواهد شد (325) و ترديدى نيست كه كردار شايسته بويژه عبادت ، در شكوفايى فطرت ، مؤ ثر است . (326)

كوتاه سخن آنكه : چنانكه در باب تاثير تربيت خاطرنشان گرديد ، سيماى باطن انسان در آغاز ، دارى شكلى خاص و فعليت يافته اى نيست و رشد و شكوفايى

نهفته هاى بالقوه انسان به رفع موانع و وجود عوامل رشد بستگى دارد (327)

6- مساله (توبه ) در اسلام ، گوياى اين حقيقت است كه آدمى بدين آسانى حالت تربيت پذيرى را از دست نمى دهد. (328)

و به عبارت ديگر : صفحه قلبمان كه همه چيز درش نقش مى شود كه همان صورت نامه اعمال است (329) ؛ زيرا ميان ظاهر و باطن (روح و بدن ) ارتباط طبيعى است كه آثار هر كدام در ديگرى ، تاءثير شگرفى دارد (330)

شيخ عارف كامل (شاه آبادى )معتقد بود كه مادامى كه انسان با زبان ذكر مى گويد به باطن ، خود ، مدد مى رساند تا زبان باطن نيز گشوده شود و پس از آن از باطن به ظاهر (زبان ) وى مدد مى رسد و اگر مدتى به اذكار و ادعيه بپردازد ، اين مساله براى ادعاى او مى شود (331) همچنين حالت بدن از صحت و سلامتى و بيمارى در روح آدمى موثر است و عكس آن نيز صادق است و روحيات و خلقيات آدمى در اعمال و كردار انسان نمودار مى گردد و چنانكه كردار نيك و شر آدمى نيز در نفس او اثر مخصوص به خود را مى بخشد.(332)

(333) و راه توبه و راهيابى او به پيشگاه نور ، همواره باز است و ياس از جنود شيطان مى باشد (334)

در اين فصل نيز ابياتى از ديوان امام خمينى انتخاب شده است كه جهت بصيرت دقيقتر مفاهيم و مباحث اين گفتار ، در ذيل مى آيد :

فاطى ! به سوى دوست سفر بايد كرد

از خويشتن خويش گذر بايد كرد

هر معرفتى كه بوى هستى تو داد

ديوى است به ره ، از آن حذر بايد كرد (335)

از هستى خويشتن رها بايد شد

از ديو خودى خود جدا بايد شد

آن كسى كه به شيطان درون سرگرم است

كى راهى راه انبيا خواهد شد (336)

هان اى عزير فصل جوانى بهوش باش

در پيرى از تو هيچ نبايد به غير خواب (337)

هر كس از گنهش پوزش و بخشش طلبد

دوست در طاعت من غافر و تواب من است (338)

خود بينى و خودخواهى و خود كامگى نفس

جان را چو روان كرده زمينگير و دگر هيچ

در بارگه دوست نبرديم و نديديم

جز نامه سربسته به تقصير و دگر هيچ (339)

تا چند ز دست خويش فرياد كنم

از كرده خود كجا روم داد كنم (340)

طاعات مرا گناه بايد شمرى

پس از گنه خويش چسان ياد كنم (341)

مستان مقام را به پشيزى نمى خرند

گو خسرو زمانه و يا كيقباد باش

فرزند دلپذير خرابات گر شدى

بگذار ملك قيصر و كسرى به باد باش (342)

از آن دمى كه دل از خويشتن فرو بستم

طريق عشق به بتخانه روانه نمود (343)

گر بر سر كوى تو نباشم چكنم

گر

واله روى تو نباشم چكنم

اى جان به تار موى تو اسير

گر بسته موى تو نباشم چكنم (344)

است و نيز منشاء همه (معرفت ) هاست . گرچه فهم آن مشكل است . (353)

و بهره بردارى از آن پس از رفع حجابها است (354) (چنانكه در فصل ديدگاه اخلاقى عرفانى امام - سلام الله عليه - توضيح داديم ).

قرآن جهت استحلاض آدمى از زندان طبيعت و نجات انسان از مرتبه حيوانيت و ارتقاى او به اوج كمال ، قوت و انسانيت نازل گشته است بر اين اساس همواره انسان را به تهذيب نفس و تطهير باطن دعوت مى كنند و در جهت تحصيل سعادت ، راه مى نمايد. (355)و منظور اصلى (و من يخرج من بيته مهاجر الى الله ) همين نكته است (356)

- حوزه هاى علميه (روحانيت )

يكى از مراكز مهم تربيت انسانها حوزه هاى علوم دينى مى باشند ؛ زيرا :

1- مراكز دينى : عالمان صالح تربيت مى كند زيرا كوشش انبيا و ايده بعثت در تمام قرنها تربيت انسان است . (357)

2- عالمان انسانهاى صالح و جامع را تربيت مى كنند زيرا تحصيل همراه تهذيب - مى تواند ما را به حيات انسانى برساند و مى تواند كشور ما را از وابستگى ها نجات بدهد. (358) ما روحانيون با دانشگاهيها يك مسير داريم . (359)

3- )عالمان صالح در برابر تهاجم فرهنگى بيگانگان و در جهت تربيت نسل بشر در تلاش اند لذا) اسلام بدون روحانيت مثل كشور بدون طبيب است . (360)

4- فرهنگ صحيح و دستور العملهاى تربيتى صحيح را نيز بايد در حوزه هاى دينى جويا شد ؛ زيرا اينان وارثان مكتب انبيايند. (361)

5- مساءله مهم و اصلى حوزه ها اشتغال به تحصيل علوم رايج اسلامى خصوصا

فقه و مبادى آن است و خصوصا فقه به طريقه سلف صالح و بزرگان مشايخ همچون (شيخ الطائفه ، صاحب جواهر و شيخ انصارى - رضوان الله تعالى عليهم - )فقه به طريقه مورث از فقها اسلام را حفظ مى كند. (362)

6- اسلام با فقه مانده است . (363) و ترديدى نيست كه اسلام نيز مترقى ترين مكتبها تربيت است . (364)

7- حوزه و روحانيت بايد نبض تفكر و نياز آينده جامعه را هميشه در دست داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث ، مهياى عكس العمل مناسب باشند. (365) مجتهد بايد به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد ، براى مردم و جوانان حتى عوام هم قابل قبول نيست كه مرجع و مجتهدش بگويد من در مسائل سياسى اظهار نظر نمى كنم . (366)

8- موفقيتهاى روحانيت و نفوذ آنان در جوامع اسلامى در ارزش عملى و زهد آنان است امروز هم اين ارزشها نه تنها نبايد به فراموشى سپرده شود كه بايد بيشتر از گذشته به آن پرداخت و هيچ چيزى به زشتى دنياگرايى روحانيت نيست و هيچ وسيله اى هم نمى تواند بدتر از دنياگرايى ، روحانيت را آلوده كند چه بسا دوستان نادان يا دشمنان دانا و بخواهند با دلسوزيهاى بى مورد ، مسير زهد گرايى آنان را منصرف سازد (367) به هر حال ، خصوصيات بزرگى چون قناعت و شجاعت و صبر و زهد و طلب علم و عدم وابستگى به قدرت ها و مهمتر از همه احساس مسووليت در برابر توده ها ، روحانيت را زنده ، و پايدار و محبوب ساخته است . منشور روحانيت ) (368)

9-

اگر فقهاى عزيز نبودند معلوم نبود ، امروز چه علومى به عنوان علوم قران اسلام و اهل بيت (عليه السلام ) به خورد توده ها داده بودند. (369)

دنباله آن سلب شريك به طور مطلق مى نمايد. (375)

البته مراتب معنوى و تاثيرات تربيتى حج كه سرمايه حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد و تنريه نزديك مى نمايد ، حاصل نخواهد شد مگر آنكه دستورات عبادى حج به طور مطلق و شايسته ، مو به مو عمل شود (376)

( حج ) به عنوان يك نيروى بزرگ و قدرت جهانى ، خودنمايى كردن و شوراندن مسلمانان عليه قدرت وابسته است حج كانون معارف الهى است كه از آن محتواى سياست اسلام را در تمام زواياى زندگى بايد جستجو نمود.

(حج )پيام آور و ايجاد و بناى جامعه اى به دور از رذايل مادى و معنوى است (حج )تجلى و تكرار همه صحنه هاى عشق آفرين مناسك زندگى و از آنجا كه جامعه امت اسلامى از هر نژاد و مليتى بايد ابراهيمى شود تا به خيل امت محمد (صلى الله عليه و آله ) پيوند خورد و يكى گردد و يد واحد شود ، حج تنظيم تمرين و تشكل اين زندگى توحيدى است . (377)

را از انسانيت خلع مى كند (383) گرچه استعمارگران ، بر اساس اهداف شوم خود فرهنگ بيگانه را در ميان مسلمانان رواج داده اند و مردم را غربزده كرده اند (384) ولى ما مكلف هستيم كه اسلام را حفظ كنيم ، اين مساءله را از نماز و روزه واجب تر است . (385)

6- منشاء تمام بدبختيها ، اساتيد غير متعهد و وابسته اند. (386)

7- نقش معلم در جامعه نقش انبياست ولى از معلمان غربزده بايد حذر كرد (387)

8- تمام انبيا معلم اند و تمام بشر دانشجو (388) و همه جهان مدرسه است و معلمين راستين آن انبيا اوليا هستند. (389)

9- شغل معلم اخراج انسانها از ظلمت به نور است . (390)

معنوى و هم تدريس شود. (399). بايد دانست كه مسووليت دانشگاه سنگين تر و حساستر از ساير قسمتهاست . (400)

3- ضرر عالم بدون تهذيب ، بيشتر از جاهل بدون دانش است (401) و ترديدى نيست كه علم در دل انسان فاسد ، زيباتر از نادانى است (402)

آرى ، دانشگاه مركز همه چيز است حتى تشكيل دولت و بايد دانشگاه اسلامى شود تا براى كشور مفيد گردد. (403) و مى دانيم كه دانش تنها فايده اى

ندارد و بايد با تعهد همراه باشد در آن صورت مى توان مفيد واقع شود در پيش خدا آبرومند باشد.

4- دانشگاهها ، نه تنها مراكزى براى تهذيب و تعليم جوانان مى باشد بلكه لازم است تا جوانان به گونه اى تربيت شوند كه از خارج بريده و مستقل در راه اسلام و كشورشان خدمت كنند (404) يعنى همه رشته هاى علمى و تخصصى و هم تهذيب اخلاق و هم عمل و پايبندى بدان را تقويت كنند. (405)

5- دانشگاه بايد متحول شود(406) و به خدا روى آورد به معنويت بپردازد و درسها را براى خدا بخواند (407) زيرا ملاك ارزش در لسان انبيا و اولياء علم و تقواست . (408)

6- ترقى مملكت به دانشگاه است . (409)

وحدت فيضيه و دانشگاه

امام - سلام الله عليه - همواره از وحدت حوزه و دانشگاه واتحاد ويكرنگى ميان دو قشر تحصيل كرده ياد مى كرد رهنمودها مى داد از توطئه ها مى گفت و از سرانجام هشدار مى داد ، از جمله :

1- دشمنهاى كشورهاى اسلامى ، مدتهاى طولانى سعى كردند تا بين دو قشر روحانى و دانشجو اختلاف و شكاف ايجاد كنند و

كسانى كه قبله شان شرق يا غرب است تلاش مى كنند تا دانشگاه و فيضيه با هم مرتبط نباشند.(410)

2- استقلال كشور بستگى به نوع تربيت دانشگاه از طريق دانشگاه مى توان ملتى را اصلاح كرد يا به تباهى كشيد (411) و تضعيف روحانيت توطئه اى براى غارت و وابسته كردن ماست . (412)

3- دانشگاهها در سراسر دنيا ، در خدمت ابر قدرتها هستند و ما مى خواهيم كه اين چنين نباشد اين دو مركز بايد با هم باشند و علم و عمل را به منزله دو بال بدانند (413) و مسائلشان را با يگديگر مبادله كنند (414)

دانشگاه را بايد رو به خدا و معنويت ببريد و همه درسها هم خوانده بشود. (415)

شرف مادرى و مسووليت فرزندان ، دارند. (420)

5- خدمت مادر با جامعه از خدمت معلم بلكه از خدمت همه كس بالاتر است و انبيا مى خواستند بانوان جامعه را تربيت كنند (421)

امام - سلام الله عليه - همواره خاطرنشان مى كرد كه : حضور زن مردم در جامعه اسلامى ما ، اميد بخش است (422) بانوان ايران در اين نهضت و انقلاب ، سهم بيشترى از مردان دارند. (423)

6- خانمها بايد روى آن علت عمومى ، كارهاى سياسى - اجتماعى را انجام دهند همراهى و شركت فعالانه زنان در نهضت ، پيروزى اسلام را بيمه كرد. (424)

در خدمت جامعه در خدمت تربيت ملت باشد و ما با مراكز فحشا و فساد مخالفيم نه با تمدن و مظاهر آن . (435)

، چند نفر از ارحامشان ، از مخدراتشان قيام كردند ؛ چون قيام (لله ) بود ، اساس سلطنت آن خبيث را به هم شكستند... اساس سلطنت را شكستند ، اساس سلطنتى كه مى خواست اسلام را به صورت سلطنت طاغوتى در آورد. (443)

امام حسين - سلام الله عليه - هم در جنگ با يزيد شكست خورد و كشته شد...شكست ظاهرى و پيروزى واقعى بود. (444)... كشته شد و زنده كرد يك عالمى را (445) و حتى انقلاب اسلامى ايران پرتوى از عاشورا و انقلاب عظيم الى آن است . (446)

قتل سيد الشهداء بنى اميه را تا ابد شكست داد.(447) ( و) با اين كشته شدن مكتب را زنده كرد (448) و اين كلمه ( يوم كل عاشورا و كل ارض كربلا ) يك كلمه بزرگى است ... يعنى : همه جا بايد اين طور باشد همه روز هم بايد اين طور باشد ). (449)

امام امت (س ) همواره خاطرنشان كرده ، مى فرمود :

(هر چه داريم از (محرم ) است و البته بايد به عمق تاءثير آن در عالم - جهان ) توجه داشت . (450) و ما بايد با همين مجالس عزادارى و گريه ها ، قدرت دو هزار و پانصد ساله را شكستم (451) مساءله كربلا كه خودش در راءس مسائل سياسى هست ، بايد زنده بماند..)(452)

شد بيمه ، فتح عشق ز الطاف ثار تو

جانها دميد بر تن اسلام ، كار تو

بتهاى روزگار شكست از قيامتت

شيطان شكست از دم رمى جمار تو

آرى ، بى جهت نيست كه در جهان امروز ، جهت شناسايى انقلاب اسلامى ايران ،

مطالعاتى پيرامون حماسه عاشورا صورت مى گيرد.

(پرفسور ، هانيتر هالم ) ، متخصص در تاريخ اسلام و استاد دانشگاه دومنكين ، يكى از شركت كنندگان در گنگره شيخ مفيد در قم (1372) مى گفت : كتاب ولايت فقيه امام راحل (س ) يكى از متون دروس تمام رشته هاى اسلام شناسى بسيارى از كشورهاى اروپايى و آمريكايى است .

وى همچنين مى گفت : براى شناخت انقلاب اسلامى ايران ، مطالعات جدى ترى درباره واقعه كربلا شروه شده است . (453) و...(454) تربيت شوند. (455)

معروف و نهى از منكر و دعوت جهان به پيراستگى و تاسيس حكومت حق و عدل در جامعه ، مردم را تربيت كنيم و زمينه ظهور آن منجى بزرگ را فراهم آوريم . (456)

عيب از ما است اگر دوست زما مستور است

ديدم بگشاى كه بينى همه عالم طور است

لاف كم زن كه نبيند رخ خورشيد جهان

چشم خفاش كه از ديدن نورى كم است

يا رب اين پرده پندار كه در ديده ماست

باز كن تا كه ببينم همه عالم ، نور است

كاش در حلقه رندان خبرى بود ز دوست

سخن آنجا نه زناصر بود ، از منصور است . (457)

گل نيست بلكه غنچه باغ سعادت است

كز جان دوست بر دل آگاه مى رسد

آن نغمه فرشته فردوس جاودان

بر گوش جان مى زده گهگاه مى رسد. (458)

كس نيست كه عشق تو ندارد بر دل

باشد كه به فرياد ما برسى (461)

ديده اى نيست رخ زيباى تو را

نيست كه همى نشنود آواى تو را

هيچ دستى نشود جز بر خوان تو دراز

كس نجويد به جهان جز اثرى پاى تو را

رهرو عشقم و از خرقه و مسند بيزار

به دو عالم ندهم روى دل آراى تو را

قامت سرو قدان را به پيشيزى نخرد

آنكه در خواب بيند قد رعناى تو را

به كجا روى نمايد كه تواش قلبه نئى

آنكه جويد به حرم منزل و ماءمواى تو را

همه جا محفل عشق است كه يارم همه جاست

كور دل آنكه نيايد به جهان جاى تو را

بشكنم اين قلم و پاره كنم اين دفتر

نتوان شرح كنم جلوه والاى تو را (462)

امام - سلام الله عليه - هميشه در رابطه با مساءله فطرت تو عوامل شكوفايى يا سركوبى آن مى فرمود : اگر هواهاى نفسانى بگذارد انسان بر حسب فطرت خود الهى است لكن اين توجه به دنيا كه توجه ثانوى مى باشد ، از تجلى آن مى كاهد. (463) انسان از اول با فطرت الهى به دنيا مى آيد : (كل مولود يولد على الفطرة ) ، اين فطرت همان فطرت انسانيت است فطرت اسلام و فطرت توحيد است اين فطرت در پرتو عوامل تربيت ، شكوفا و يا سركوب . (464) اين فطرت در همه حتى در كافر وجود دارد . ( فطرة الله التى فطر اللناس عليها) .

انسان در پى كمال مطلق است ، بشر ، خداجوست لكن اغوجات نمى گذارند تو فطرتها را

خاموش مى كنند (465) آدمى با ملكيات ملكى است و با ملكوتيان ملكوتى و با جبروتيان جبروتى (466) در پرتو تربيت اسلامى ، روحيه عبوديت و بندگى در پيشگاه خدا تقويت گشته و با هر گونه تمرد ، سركشى و نافرمانى در برابر حق مبارزه مى شود و هدف اصلى رسالت انبيا همين است . (467)

مساءله عبوديت و بندگى ، به قدرى مهم است كه از برترين افتخارات پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) به شمار آمده است . (فان العبودية من اعظم افتخارات النبى (صلى الله عليه و آله ) (468)

بر اين اساس ، سيد بن طاووس ، روز بلوغ روز تكليف خود را جشن گرفت . (469)

ب - تهذيب و تطهير نفس

از راه معنويت ، استقلال و آزادى و دستيابى به مال تامين مى شود (470) (و) مشكلات مادى در مقابل معنويات نمى تواند عرض اندام كند (471)

معلمين اين مدرسه ، انبيا اوليا و در واقع پروردگار متعال است . (472)( خدا انبيا را مبعوث داشت تا تربيت كنند بشر را ).

اسلام مسائل مادى را در راستاى خدمت به امور معنوى ، مورد توجه قرار مى دهد (473) توجه اسلام به ماديت يك توجه تبعى است اسلام معنويات را ميزان (زير بنا) قرار داده است (474) تمام مفسد از خودخواهى و توجه به خود نشاءت مى گيرد بر اين اساس تهذيب و پرداختن به ورع و تقوا ضرورى است (475)

امام (س ) همواره خاطر نشان مى كرد كه :

(گمان نكنيد كه تصفيه شدن يك امرى است آسان اگر محال نباشد ، مشكل هست ). (476)

(انبيا ) براى راهنمايى انسان

به يك مقام بالاتر آمده اند است و قرآن ، كتاب آدم سازى است . (477)

اساس دعوت انبيا اين است كه انسان بالقوه را تبديل به انسان بالفعل نمايند(478) اسلام براى تربيت انسان آمده است (479) و علم انبيا علم آدم سازى است (480) مكتبهاى الهى مى خواهند انسان را به گونه اى تربيت كنند كه همه در كنار هم آسوده و آرام باشند (481) ترديدى نيست كه صراط مستقيم (انسانيت و معراج بزرگ الهى )پس از((هجرت )از بيت مظلم نفس (482) صورت مى پذيرد بر اين اساس (تهذيب )در راءس همه امور است و جهاد اكبر مى باشد (483) زيرا از اين راه است كه مى توان به (حضور ) ، بار يافت . (484)

آرى مبارزه با رذايل و تقويت و رشد فضايل (تطهير و تهذيب باطن )كه همان مصدق اكمل جهاد اكبر است ، برترين راه دستيابى به (مقصود )است .

اگر انسان به خود واگذار شود از همه حيوانات بدتر (خطرناكتر) و از تمام شياطن ، شيطان تر است (485)

منظور همه انبيا و همه كتب آسمانى ، شكستن بتها و بيرون آوردن انسان از بتخانه هاست . (486) انسان حيوان نيست كه معيار انحطاط و اعتلاى او شكم باشد او انسان است و بايد به مقام انسانيت دست يابد (487) و عظمت او به اخلاق ، كردار و رفتار او بستگى دارد. (488)

اگر قلب آدمى منور شود هه اعضاى او نورانى مى شود (489)

سعادت آدمى به داشتن دست و پا و سال نيست و سعادت امرى است مربوط به قلب و روح انسان (490) ولى رهبران فكرى فعلى جهان ، مى خواهند بشرى

را نظير يك كارخانه بزرگ صنعتى ، اداره كنند ، در حالى كه جامعه از انسانها تشكيل يافته و انسان داراى بعد معنوى و روح عرفانى است . (491). تنها امتياز فردى نسبت به فرد ديگر ، تقوا ، طهارت و پاكى از انحرافهاست . (492)

كوشش كنيد معنويت را تقويت كنيد و در پرتو معنويت ، استقلال و آزادى شما حفظ مى شود و به كمال مى رسد. (493)

مساءله اصلى ، مهيا ساختن زمينه سعادتمندى (تربيت انسانهاى سعادتمند) است . و دانش و علمى كه سعادت بويژه سعادت اخروى را تاءمين مى كند ، (علم نافع ) خوانده مى شود. (494)

معارف الهى ، علم تهذيب نفس و سلوك الى الله ، علم آداب و عبوديت و بندگى مربوط به ساختار اين نوشته اند (495) امام همواره به سعادت دنيوى و اخروى و به سعادت ابدى و كامل مى انديشد (496)

كسى نمى شناسد ملائكه از شناسايى او عاجز مانده بودند ، لذا اعتراض كرده بودند. (500)

انسان در آغاز ، حيوان بالفعل و انسان بالقوه است (501) كه در پرتو تربيت ، تولد ( ثانويه ) مى يابد و به فعليت مى رسد (502) همه گونه استعداد و قابليتهاى فردى و اجتماعى در پرتو تربيت صورت مى پذيرد.

امام (س ) در جهت پرورش قواى فكرى خاطرنشان مى كرد كه : تفكر كنيد (تفكر ساعة خير من عبادة سبعين سنة ) (503)

امام - سلام الله عليه - در اين راستا به نجات از ظلمها و رهايى از جهل و تاريكى ها مى انديشيد و مى فرمود. (504)

محقق داماد(مير داماد) از استاد خود نقل مى كند كه مى گفت : (حكيم )كسى است كه بدن وى براى روح او همچون لباسى باشد كه هر گاه اراده كند آن را رها سازد. (505)

(سخن اين حكيم گوياى اين واقعيت است كه (نفس )نه تنها غير از بدن است بلكه اصلا جسمانى نيست و هر چه بدن رو به ضعف رود ، قواى فكرى او تقويت مى گردد).

انسان بالنسبه به ساير مخلوقات موجودى استثنايى است (506)

ويژگيهاى مخصوص به خود دارد شئون مختلف گوناگون است كه تربيت بايد آنها را شناسايى كرده و رشد دهد. (507)

تو نايد آن شود )(519)

اسلام اين است كه سلطه غير بر شما نباشد شما تحت سلطه غير باشد نبايد تحت سلطه غير باشيد نبايد تحت سلطه اجنبى باشيم .(535) بايد همه چيز از خودمان نباشد و در آداب و رسوم خودمان را از غرب جدا كنيم (536) و از همان بچه ها شروع كنيم و تنها مقصدمان تحول انسان غربى به انسانى اسلامى باشد. (537)

عامل بسط استقلال

حكومت اسلامى ، جمهورى اسلامى ، عدل اسلامى را مستقر كنيد. با عدل اسلامى ، همه و همه در آزادى و استقلال و رفاه خواهند بود.(538)

تا زمينه ظهور آن منجى بزرگ فراهم گردد.(544) امام همواره اين چنين به مناجات بر مى خاست كه : خداوند ! انقلاب اسلامى ما را به انقلاب مصلح ، متصل فرما. (545)

درون مرزى )

ب - وحدت و اتحاد خارجى (برون مرزى ) ، اهميت مى داد

وحدت و انسجام مورد نظر امام - سلام الله عليه - را مى توان در موارد زير خلاصه كرد : 1- وحدت و انسجام ميان همه اقشار كشور.

2- وحدت و انسجام ميان همه كشورهاى اسلامى بلكه كه مسلمين جهان (وحدت بين المللى اسلامى )

او مى فرمود : جامعه اسلامى از هر نژاد و مليتى ، بايد ابراهيمى شود تا به خيل امت محمد (صلى الله عليه و آله ) بپيوندد و يكى گردد و يد واحده شود (553)

امام مى فرمود : جامعه اسلامى از هر نژاد و مليتى بايد ابراهيمى شود تا به خيل امت محمد (صلى الله عليه و آله ) بپيوندد و يكى گردد و يد واحده شود. (554) امام سلام الله عليه - آرزومند بود تا يك دولت اسلامى (در جهان ) با جمهوريهاى مستقل تشكيل شود. (555) امام به تشكيل بسيج جهانى مسلمين مى انديشد او در يكى از هشدار هايش مى فرمود : راستى اگر بسيج جهانى تشكيل شده بود كسى جراءت اين همه جسارت و شرارت را به فرزندان معنوى رسول الله (صلى الله عليه و آله ) داشت ؟

3- وحدت وانسجام همه مستضعفان جهان (وحدت بين المللى مستضعفين ) امام - سلام الله عليه - همواره به مستضعفان توجه ويژه اى داشت و مى فرمود : مستضعفان جهان از مردم هر مرام و مسلكى باشند ، حزبى تشكيل دهند ، (حزب مستضعفين ) (556)

امام - سلام الله عليه - اين حزب را ( حزب جهانى ) لقب داده (557) و مى فرمود : مستضعفين

در طول تاريخ به حمايت و كمك انبيا شتافتند. (558)

4- وحدت و انسجام ميان همه انسانها (وحدت بين المللى انسانها).

امام - سلام الله عليه - همواره به ياران و به همگان خاطر نشان كرده مى فرمود : شما آقايان كه مردم را هدايت مى كنيد ، همه را به وحدت كلمه دعوت كنيد. خداى تبارك و تعالى امر فرموده است كه ( واعتصموا بحبل الله ) اجتماع كنيد ، لكن اجتماع با تشبث به حبل الله هر اجتماعى مطلوب نيست (و اعتصموا بحبل الله ) مطلوب است .

(اقرء بسم ربك ) اسم رب همان ريسمانى است كه همه بايد به آن اعتصام كنيم .

مردم را دعوت كنيد به وحدت كنيد و به اينكه گروه گروه نشوند. (559)

فتاوايى در پاسدارى از سنگر وحدت

1- اگر اول ماه ذيحجه نزد علماى اهل سنت ثابت شد و حكم كردند به اول ماه ، بايد حجاج شيعه از آنها تبعيت كنند و روزى را كه ساير مسلمين به عرفات مى روند ، آنها نيز بروند و حج آنها صحيح است .

2- خارج شدن از مسجد الحرام يا مسجد ، مدينه به هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه با آنان نماز جماعت بخوانند.

3- لازم است برادران ايرانى و شيعيان ساير كشورها از اعمال جاهلانه كه موجب تفرق و صفوف مسلمين است احتراز كنند و لازم است در جماعت اهل سنت حاضر شوند و از انعقاد و تشكيل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهاى مخالف رويه ، اجتناب نمايند.

4- براى شركت در جماعات اهل سنت چنانچه براى تقيه (پرهيز از اختلاف ) مطابق آنها

وضو بگيرد و دو دست بسته نماز بخواند و پيشانى بر فرش بگذارد ، نمازش صحيح است و اعاده ندارد.

5- در مسجد الحرام و مسجد رسول الله مهر گذاشتن و سجده كردن بر آن حرام است و نماز اشكال ندارد پيدا مى كند.

6- گفتن : (اشهد ان عليا ولى الله ) جزء اذان نيست و در جايى كه بر خلاف تقيه (پرهيز از اختلاف ) است گفتن آن حرام است و نبايد بگويد. (560)

7- من تاءكيد مى كنم كه اسلام تنها پناهگاه همه ماست و در زير پرچم پر افتخار آن همه گروهها به حقوق خود مى رسند عوامل اجانب كه منافع خود را در خطر مى بيند براى تحريك برادران اهل سنت (تلاش مى كنند) شيعه و سنى در كنار هم و با هم برادرند ايران حقوق ، مساوى هستند و هر كس خلاف آن را تبليغ كند ، دشمن ايران و اسلام است و برادران اهل سنت بايد اين تبليغات ضد اسلامى را در نطفه خفه كنند. (561)

8 - يك دسته از مسلمانان ، شيعه هستند و يك دسته از مسلمانان سنى ، ... اينها دليل اختلاف نيست ، ما نبايد با هم اختلاف و تضاد داشته باشيم . ما همه با هم برادريم . برادران شيعه و سنى بايد از هم اختلافى احتراز كنند (562)

راز تفرقه

الف - گاهى وقتها اختلافاتى كه بين اهل نظر و اهل علم حاصل مى شود ، براى اين است كه زبانهاى هم را درست نمى دانند.

نمى دانم اين مثل را شنيده ايد كه سه نفر بودند ، يكى فارس بود ، يكى ترك بود و يكى

عرب ، اينها راجع به نهارشان كه چه بخوريم بحث مى كردند. فارس گفت : (انگور) مى خوريم ، عرب گفت : نه خير ، ( عنب ) مى خوريم ، ترك گفت : خير ، ما اينها را نمى خوريم ، ما (اوزوم ) مى خوريم . اينها اختلاف كردند ، براى اينكه زبان هم را نمى دانستند. بعد مى گويند يكى (كه به زبان آنها آشنايى داشت ) رفت ، انگور آورد ؛ همه ديدند كه يك مطلب است ، يك چيز است (563)

ب - مى گويند يك آخوند و يك سيد و يك نفر هم از اشخاص متعارف ، براى دزدى به باغى رفتند. وقتى باغ آمد ديد اينها سه نفرند و نمى تواند با سه آنها مقابله كند. رو كرد به دو نفرشان و گفت : اين سيد اولاد پيغمبر است ، حق دارد ما بايد به او احترام كنيم ، قدمش روى چشم ، هر كارى كرده مال خودش بوده . اين آقاى شيخ هم خوب ، عالم است ، جليل القدر است ، اسلام به او احترام گذاشته است ، ما بايد به او احترام كنيم ، خوب اين آدم عامى چه مى گويد؟

آن دو نفر را با خودش موفق كرد و آن عامى را گرفتند و بستند و زدند. بعد رو كرد به آن دو نفر ، گفت : اين آقا پيغمبر است اولاد پيغمبر پيش ما عزيز است ، تويى كه صورت روحانى دارى ، چرا آمدى اينجا؟ روحانى كه دزدى نمى كند.

خودش با سيد دست به هم دادند و آن روحانى نما را زدند و بستند.

بعد رو كرد به سيد و گفت : سيد اولاد پيغمبر ، جدت به تو گفته است دزدى بكنى ؟ براى چى آمدى تو باغ ؟

اين مثل كه شايد واقعيت هم ندارد اما مثل خوبى است الان سياست دشمنان ما اين طور است يك وقت صحبت مى كردند كه اين ارتش ، طاغوتى و مال رژيم سابق است ، بايد اصلا منحل بشود در مقابلش صحبت شد كه نه تنها ، نبايد منحل بشود اينها مى خواستند كه يك قوه بزرگى كه مى تواند كار انجام دهد از دست ما بگيرند كنارش بگذارند بعد بيايند سراغ روحانيون كه روحانيون نبايد اصلا در امور سياسى دخالت كنند ، اينها بايد بروند در مسجد نماز و دعا بخوانند بعد بيايند سراغ دولت و مردم كه قوه روحانى را از آنها گرفته و مردم را از ارتش و روحانى جدا كرده به حساب آنها برسند.

دولت رئيس جمهور و قدرتهاى ديگرى كه هستند ، از بين ببرند ؛ چون مى بيند كه اگر اينها باهم مجتمع باشند ، قدرت بزرگى است كه نمى شود آن را از بين برد.

بايد توجه كنيد كه مى خواهند ارتش را از مردم جدا كنند ، روحانيون را هم از مردم جدا كنند ، و وقتى كه مردم نه قدرت روحانى داشتند و نه قدرت اسلحه ، كودتايى كنند ، و قضيه را تمام كنند. (564)

نزاع ندارند مربوط به خودخواهى است ، كسى كه خدا را مى خواهد نزاع در اثر آن است كه طرف ، چيزى را براى خود مى خواهد. (566)

ج - عدم توقع :

كسى كه براى رضاى خدا كار مى كند نبايد به اين فكر باشد كه درباره او چه قضاوتى خواهند داشت او بايد خدا را در نظر بگيرد و براى او كار كند ، هر كه هر چه خواست ، بگويد كار خوب هم مخالف دارد.(567)

د - پرهيز از خودنمايى :

انسان بايد تكليف خود را عمل كند اگر بخواهد خودنمايى نمايد ، از اول شكست خورده است . (568)

ه -عمل ، وظيفه و تكليف :

بايد آنچه تكليفمان است عمل كنيم . (569) مهم اين است كه مقصد ، مقصد واحد باشد هر چند از راههاى مختلف بدان برسيم . (570)

نهايى تعليم و تربيت و در واقع مقصود اساسى از زندگى را در دستيابى به مرحله والاى قرب به حق و لقاء الله ، خلاصه نموده ، خاطرنشان مى كرد كه هدف نهايى تربيت ، دستيابى به مقام لقاء الله است .

به نظر امام - سلام الله عليه - مراد از (حسنه ) در آيه شريفه (ربنا اتنا فى الدنيا حسنة ) مقام قرب به خداست (585) و (جنت لقاء )بالاترين پاداش خادمين اسلام است . (586) و در اين رابطه قدم نهادن به (ضيافة الله )وصول به مرحله والاى لقاء الله را در پى دارد. (587)

امام (س ) در پاسخ به اين پرسش كه (لقاء الله چيست ؟ ).

مى نويسد :

به نظر بعضى ، لقاء الله ، يعنى دستيابى به پاداش و جزا در قيامت ، ولى به نظر ما ، لقاء الله همان اتصال به حق و دستيابى به مرحله ويژه در پرتو رياضتهاى نفسانى است . والبته اين لقاء الله بدان معنا نيست كه انسان به ذات متصل مى شود ، بلكه به مرحله اى مى رسد كه فانى در اسما و صفات حق مى گردد. و ميان او و حضرت حق جز اسما و صفات حجابى نيست و قابل توجه است كه در مشاهده عينى ، حتى از راه علم حضورى از طريق فطرت نيز اتصال به ذات حضرت حق ممكن نيست ، جز به همين حقيقت كه بدان اشاره نموديم و در آن مقام ، آدمى وجود و جميع موجودات را ظل و سايه حق مى بيند.

چنانكه در حديث آمده است :

(ان روح المؤ من لاشد اتصال بروح

الله . من اتصال شعاع الشمس بها) (588)

هدف اصلى ، تربيت خودسازى و تهذيب نفس است و اصلى بودن آن بدان خاطر است كه از اين راه مى توان به حضور ، بار يافت و به لقاء الله نايل آمد. ^(589) حسن ختام

در خاتمه به تناسب موضوع و محتواى كتاب ، سرودهاى هر چند ناقابل ، توسط مؤ لف صور پذيرفته كه به ذكر بخشى از آنها قناعت مى شود :

، حل هر معما بين

اتقوالله ، و اتقوالله ، خوان

ز (تقى )پير راه ، برنا بين

زارع و زرع و كشتزار توئى

سينه آباد ، زاب تقوى بين

اى خوش آن مست از شراب طهور (590)

سرخوش از جام حق تعالى بين

علم ، بى باده رهزن جان است

به قفس ، مرغك فريبا بين

(پاى چوبين )به عشق ، مستحكم

و رنه ، افتاده ، بوعلى ها بين

پسرم ، در بروز شايعه ها

شهد صبر و ثبات احلى بين

سنگها سوى نخل باورند

سرو ، آسوده ، از ستم ها بين

جرز و مد زمانه ، رهگذر است

البلاء للولاء اينجا بين

پسرم ، با فروغ سير و سلوك

باطن خويش در مصفا بين

پرتو عشق و جلوه توحيد

راز معراج ، در باطن مصلى بين

پسرم نوش ، و نيش رستاخيز

حاصل كشته هاى دنيا بين

صفحه دل صحيفه اعمال

آنچه بنگاشتيش ، خوانا بين

در نهانخانه ، آنچه مى گذرد

آشكارا به صبح فردا بين

پسرم ، از گنه گريزان باش

ظلمت ذنب شوم رسوا بين

همه عالم ، حضور معشوق است

رخ او در نهان و پيدا بين

نكته ها بر لب (هو معكم )

منطق (ان تقوموا لله ) ، بين

پسرم ، در پى مقام ، مگرد

دام ابليس ، زان مهيا بين

هنر و دانش و طهارت دل

حاصل عمر آنكه بينا بين

طاق ابروى دوست ماءمن جان

عشق را بر درش حيارى بين

حرمت مام و قوم و خويش بدار

آخرين رهنمود بابا بين

صلوات خدا ، بر احمد و ال

لعن حق بر

تمام اعدا بين

بكنم من كه با دست بت ميكده بيدار شدم

، اساس ايقان است

چهار مهر (594)را غنيمت دان

كه فلاح تو اندرين كان است

به جوان از پيمبراست درود

كاسمانش ستاره باران است

دانش ، همه عطر افشان است

ز آب ايمان ، شجر علم ، ستاوند شود

ورنه تيغى به كف زنگى بى سامان است

علم بى باده ، حجابى است در اقليم حضور

دانش ، اندر كف نااهل ، بلاى جان است

خود بى مدد وحى به صحراى طلب

باد پائى است كه طاحونه كش حيران است

باد نخوت ، زدماغ خرد و علم و بهل

كه بلاى دو جهان ، حاصل اين ميدان است

دين و دانش دو پر و بال هماى عزاند

اوج معراج از اين بارگه و ايوان است

زده و چهار قدح مست چو شد توسن فكر

تا به سرمنزل مقصود سبك تازان است

دلبر پرده نشين حافظ اسرار دل است

انتظارش به دل و ديده ، عبارستان است

ديده بر در دلدار نهان بيدار است

آنكه آشفته او گشت مرا به برهان است

عالمى كو ز دل ريك حجازش زمزم

چو نخيزد ، نه طبيب است و نه سر درمان است

چو درون از رخ دلجوى يقين اباد است

بت خود خواهى دل خفته گورستان است

به شفيعى سخن پاك رضا در گوش است

دانش و دين ، گهر و راهبر انسان است

ذكر و زندگى

( فاذكر اذاكم و اشكر والى فلا تفكرون )

ذكر حق را جايگاهى برتر است

ذكر حق را پايگاهى ديگر نيست

ذكر سلطان درون جان بود

حلقه وصل دل و رحمان بود

ذكر لفظى را حضور دل ، سراست

جسم بى جان را كجا ارج و بها است

با تلاش و حركت و ذكر و دعا

باز گردد باب الطاف خدا

دانش بى ياد او

خسران بود

تيغ بران بر كيف مستان بود

با هنر گر ، از خدا بيگانه شد

كار با ياد خدا گيرد عيار

هر دمى در بارگاه آسمان

لاتكلنى ، لاتكلنى (595) خوان عيان

ربنا اغفر خوان و استغفار كن

با خود عاملنا بفضلك (596) يار كن

ذكر اكبر دان نماز پنج وقت

برترين ذكر خداى اكبر است

مايه آرامش جان است اين

عامل معراج انسان است اين

روز عاشورا نماز آخرين

شد بپا در آن فضاى آتشين

گفتا يا رب ! اين پيكرم

باد تقديم رهت ، اى ذوالكرم !

مريد مكتب پاك (على )باش

پيمبر را در عرفان (على ) جو

(على )را در ده و دو ، منجلى جو

زدم بر سر كه از بيچارگانم

حصول شرطها را ناتوانم

نداد داد دل زان سوى درگاه

بخوان ( لا تفضلوا من رحمة الله )

السلام عليك يا حجة بن الحسين (عج )

سرى خواهم كه در پاى تو باشد

به جان ، مخمور صهباى تو باشد

تنى خواهم كه بر دوش گرانش

همه بار تمناى تو باشد

خوشا دستى كه دامان تو گيرد

دو پا شيداى صحراى تو باشد

بجز راه وصالت را نپويد

همى سرمست سوداى تو باشد

نواى ناى جان ، پيوسته گويد

دلى خواهم كه درياى تو باشد

، كى با فر و جلا بود

گر انبيا نبودند ، اقليم عقل و بينش

بى آفتاب تابان ، بى نور و بى ضيا بود

گر انبيا نبودند ، ملك هنر ، پريشان

بى آرمان و كم سود ، در خدمت هوا بود

گر انبيا نبودند دل ، در جهنم سوزان

در دام كيشان ، از كيش خود جدا بود

گر انبيا نبودند انديشه هاى برتر

افكار ناب ايمان ، خاموش و بى بها بود

، اندر كنار سفره دنياستى

30 و 27. و ج 7،ص 58.

22- ر. ك : حكوكت اسلامى ،ص 66،32.

23- صحيفه نور،ج 15 ،144 و 217.

24- ر. ك :صحيفه نور، ج 13،ص 24 و 169. و ج 14،ص 181.

25- ر. ك مبحث اتحاد و بردارى همين كتاب فصل اهداف تربيتى .

26- ر. ك :مبحث آزاد اتحاد و برادرى همين كتاب فصل اهداف تربيتى .

27- ر. ك :مبحث اتحاد و برادرى همين كتاب فصل اهداف تربيتى

28- ر. ك :صحيفه نور،ج 16 ص 89 و 173

29- صحيفه نور،ج 19،ص 118

30- ر.ك : صحيفه نور، ج 11، ص 248 (فصل تقويت روحيه حمايت از مستضعفان در بخش اهداف تربيتى ).

31- ر.ك : وصيتنامه امام ، بند ((ى )).

32- وصيتنامه امام ، بند ((س )).

33- صحيفه نور، ج 19، ص 142 و 211.

34- صحيفه نور، ج 1، ص 18.

35- صحيفه نور، ج 19، ص 211.

36- صحيفه نور، ج 17، ص 128.

37- صحيفه نور، ج 13، ص 206 و 209.

38- صحيفه نور، ج 13، ص 207 و 209.

39- وصيتنامه سياسى الهى بند (و) و بند (د).

40- صحيفه نور، ج 15، ص 19.

41- وصيتنامه امام - سلام الله عليه - بند ((ز)).

42- صحيفه نور، ج 14، ص 66.

43- صحيفه نو، ج 17،ص 65.

44- صحيفه نور، ج 5،ص 224،و ج 20،ص 28.

45- صحيفه نور،ج 16،ص 93.

46- صحيفه نور،ج 8،ص 48 و تبيان ،دفتر سوم ، ص 91

47- ولايت فقيه (حكومت اسلامى )،ص 55 و 87.

48- صحيفه نور، ج 20،ص 170- 173. وصيتنامه سياسى الهى بند (ى ) امام - سلام الله عليه - همواره هشدار مى داد كه :( خطر قدرتهاى كمونيستى از آمريكا كمتر نيست و خطر

آمريكا به حدى است كه اگر كوچكترين غفلتى كنيد نابود مى شويد )،(صحيفه نور، ج 12 ص 117)

49- ر. ك :صحيفه نور ،ج 11،ص 186.

50- صحيفه نور،ج 17،193.

51- وصيتنامه امام (س )،بخش مقدمه .

52- صحيفه نور،ج 10،ص 277 و 280.

53- صحيفه نور،ج 11،ص 186.

54- صحيفه نور،ج 17،ص 217.

55- صحيفه نو، ج 13،ص 146.

56- صحيفه نور،ج 16،ص 75.

57- صحيفه نور،ج 9 ص 109.

58- صحيفه نور،ب ج 17،ص 177.

59- صحيفه نور، ج 14،ص 233.

60- وصيتامه سياسى - الهى امام -(س )،بند (( ب )).

61- صحيفه نور،ج 20،ص 173.

62- صحيفه ،نور ج 20،ص 176. و ج 21،ص 102.

63- وصيتنامه امام ،بند (ط )

64- صحيفه نور، ج 21،ص 8) و ج 17،ص 205.

65- صحيفه نور، ج 21، ص 98. و ج 17، ص 205

66- (جواهر )يكى از كتب معتبر و مشهور فقهى شيعه است

67- مجله حوزه ،شماره 37،ص 117.

68- صحيفه نور، ج 21 ص 15 و 35.

69- صحيفه نور، ج 21 ص 15 و 35.

70- صحيفه نور ج 21 ،ص 76.

71- صحيفه نور، ج 21،86 - 87.

72- ر. ك آداب الصلوة ،امام خمينى ، ص 95 و 131.

73- ر. ك آداب الصلوة ،امام خمينى ، ص 95 و 131.

74- چهل حديث امام ، حديث 18،ص 228.

75- آداب الصلوة ،ص 256. مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 187.

76- ر. ك تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 89.

77- همان مدرك :ص 149.

78- همان مدرك ،ص 149:(الا كل شى ء ما خلا الله باطل * و كل نعيم لا محالة زائل )،يكى از اشعزا معروف دوران جاهليت به نام (وليد )است .)

79- سر الصلوة ، ص 9

و آداب الصلوة ، ص 131.

80- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 25 - 28.

81- ر. ك تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 70- 71.

82- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 30،50 و 53.

83- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 30،50 و 53.

84- تعليقات على مصباح الانس ،ص 233.

85- ر. ك :طلب واراده ، ص 12و 16.

86- تعليقات على مصباح الانس ، ص 268 و 287.

87- تعليمات على مصباح الاءنس ،ص 268 و 287

88- تعليمات على مصباح الاءنس ،ص 268 و 287

89- تعليقات على مصباح الانس ،ص 288.

90- ر. ك مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 27 و 37.

91- آداب الصلوة ،ص 200.

92- صحيفه نور، ج 14،ص 134. طلب و اراده ،ص 154 و 155. چهل حديث ،حديث 10،ص 168. و حديث 11ا،ص 180:

(... فطرة الله ،اى العش باكمال المطلق ... و يتبع هذه الفطرة اخرى فيها هى فطرة الانزجار عن النقص ... الفطرة الاصيلة هى فطرة باكمال المطبق و الفطرة التبعية هى فطرة الانزجار عن النقص ... و هما جناحان يطير الى الله بهما الى و كره و هو فناء الله و جنابه )،طلب و اراده ،ص 152و 153)

(ثم ان الله لم يترك الانسان بفطرته لعملمه تعالى بانه سيحجب عن الفطرة المخمورة بابتلائه الحيوانية و و الشهوية و الغضبية و القوة الوهميمة الشيطانية و هذه القوى فطره اليها فى عيشه و بقائه شخصا و نوعا و فى رقاه و سلوكه الى الله تعالى ....الخ ) ،(ر. ك :طلب و اراده ،ص 154- 155)

93- ر. ك : شرح اسفار نسخه خطى در آستانه طبع ) ،مبحث معاد و تعليقات

على شرح فصوص الحكم ،ص 136.

94- سر الصلوة ،ص 19-20.

95- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 179

96- آداب الصلوة ،ص 284 و 344.

97- چهل حديث ، حديث 11 ص 180.

98- صحيفه نور ، ج 17،ص 250.

99- صحيفه نور، ج 19،ص 250 - 251.

100- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 198.

101- ر. ك مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 32.

102- چهل حديث ،حديث اول ،ص 5 و 33.

103- چهل حديث ،حديث 4،ص 19.

104- مبارزه با نفس يا جهاد اكبر،امام خمينى ،ص 55.

105- صحيفه نور،ج 21،ص 67.

106- چهل حديث ،حديث 12،ص 198 و 199.

107- چهل حديث ،حديث 12 ،198و 199.

108- تعليقات على شرح فصوص الحكم ، ص 61 و 88 /

109- چهل حديث ،حديث 15،ص 256. و حديث 16،ص 258.

110- صحيفه نور، ج 13،ص 130.

111- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 25 و 32.

112- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 25 و 32.

113- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 161.

114- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 60 -61.

115- آداب الصلوت ،ص 263.

116- تعليقات على شرح الحكم ،ص 161.

117- چهل حديث ،حضرت امام خيمنى - سلام الله عليه -،حديث دهم ، مقام اول ، ص 168ص 144. تعليقات على شرح فصوص الحكم ، ص 190.

118- چهل حديث ،حديث 150،ص 227. وحديث 16،ص 260 و 261.

119- مصباح الهداية الى الخلافة و الولاية ،ص 57 ،82 و 196. چهل حديث ،حديث 16 ص 261.

120- چهل حديث ، حديث دهم - مقام اول ص 169 و ص 168.

121- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 175.

122- صحيفه نور،ج 12 و 4،ص 168،152 و 153.

123- صحيفه نور،ج 12 و 4،ص

168،152 و 153.

124- چهل حديث ، حديث 2 ،ص 56.

125- صحيفه نور،ج 4،ص 152.

126- صحيفه نور،ج 12،ص 168.

127- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 198.

128- تعليقات على شرح فصوص الحكم ، ص 198.

129- صحيفه نور، ج 12، ص 168

130- تعليقات على شرح فصوص الحكم ، ص 198.

131- تعليقات على مصباح الانس ،ص 236.

132- تعليقات على مصباح الانس ،ص 236.

133- آداب الصلوة ،ص 33 چهل حديث ،حديث 6، ص 122. و صحيفه نور،ج 21،ص 68.

134- چهل حديث ،حديث 10،ص 168. و حديث 11،ص 180.

135- ر. ك :صحيفه نور،ج 4 ص 152.

136- ر. ك :تعليقة عليس مصباح الانس ،ص 297: و عندى اذا غلب حكم الحقيقة و اندكت جبال الانيات عند ظهور نور الاوهية و تجلى الكمال الربوبى و انقهر حكم التعينات و لوازم الامكانات عند قهر كبريائه تعالى او بروز احديته شهد السالك نفسهامند كة بعز قدسه مضمحلة تحت نور عند ربه و ذلك عند قيامة الكبرى .

137- تعليقات على شرح فصوص الحكم ، ص 39،15،36،65،70 و 61.

138- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،39،15،36،65،70 و 61.

139- تعليقات فصوص على شرح الحكم ،39،15،36،65،70 و 61.

140- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،39،15،36،65،70 و 61.

141- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،39،15، 36،65،70 و 61.

142- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،39،15،36،65،70 و 61.

143- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،39،15، 36 ،65،70 و 61.

144- تعليقات على شرح فصوص الحكم ، 39،15،36،65،70 و 61.

145- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه -،ص 44،72 ته 132.

146- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه -،ص 44 ،72،132.

147- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه - ص 44 ،72، 132.

148- ديوان امام

خمينى - سلام الله عليه -،ص 302،208 و 194.

149- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه - ص 302،208 و 194.

150- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه -،ص 302،208 و 194.

حديث ، حديث 2،ص 45 - 46.

180- مبارزه با نفس (جهاد اكبر)،ص 53.

181- سر الصلوة ،ص 7 و 75: (قال امير المؤ منين (عليه السلام ) ما عبدتك خوفا من نارك ولا طمعا جنتك بل وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك )

قال الحسين : ان قوما عبدالله رغبة فتلك عبادة التجار و ان قوما عبدالله ورهبة فتلك عبادة العبيد و ان قوما عبد و الله شكرا فتلك عبادة الاحرار و هى افضل العبادة ) .

182- آداب الصلوة ،ص 16،17،228،35،و 27.

183- آداب الصلوة ،ص 16،17،28،35،و 27.

184- آداب الصلوة ،ص 16،17، 28، 35 و 27.

185- آداب الصلوة ،ص 16،17،28،35 و 27.

186- سر الصلوة ،مقاله اول ،فصل 6 ،ص 55.

187- اقرب الموارد( ماده روض ). فرهنگ بزرگ جامع نوين ،تاليف احمد سياح ( ماده روض )

188- چهل حديث ،ص 45 و 120.

189- چهل حديث ، ص 45 و 120.

190- البته رياضت ،به رياضت علمى و عملى نيز تقسيم شده است (چهل حديث ،ص 273) حديث 17.

191- چهل حديث ،ص 280 - 289،حديث 17.

192- تعليقات على مصباح الانس ،ص 222.

193- تعليقات على مصباح الانس ،ص 222.

194- چهل حديث ،ص 111،حديث 5،ص 280،حديث 17،ص 349،حديث 24 و ص 405،حديث 25 و آداب الصلوة ،ص 92،97،99.

195- چهل حديث ،ص 111 ، حديث 5،ص 280،حديث 17،ص 349،حديث 24 و ص 405،حديث 25. و آداب الصلوة ، ص 96.

196- چهل حديث ،ص 349 و 440. آداب الصلوة ،ص 96.

197- چهل حديث ، ص 349،حديث 24 و ص 45، حديث 2، آداب الصلوة ،ص 96.

198- چهل حديث ،ص 53. آداب الصلوة ، ص 93. و مقدمه اسرار الحكم ،ص 32.

199- آداب الصلوة ، ص 93.

200-

چهل حديث ،ص 124،309،333 و 510. و آداب الصلوة ص 92.

201- چهل حديث ،ص 124،309، 333 و 510. آداب الصلوة ص 92.

202- چهل حديث ،ص 510.

203- همان مدرك ،و آداب الصلوة ، ص 207.

204- چهل حديث ،ص 544.

205- آداب الصلوة ،ص 93.

206- چهل حديث ،ص 475.

207- تعليقات على مصباح الانس ،ص 222. و آداب الصلوة ،ص 91.

208- چهل حديث ،ص 352،حديث 21.

209- سوره طه ،آيه 1-2.

210- چهل حديث ، ص 115.

211- چهل حديث ،ص 45.

212- تعليقات على مصباح الانس ،ص 221.

213- ر. ك : چهل حديث ،حديث 14 ، ص 222- 227.

214- ر.ك آداب الصلوة ،ص 184،185،192، 195، 207و 208.

215- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184،185،192،195،207،208.

216- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184،185،192 ،195،207 و 208.

217- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184 ،185،192،195،207 و 208.

218- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184،185،192،207 و 208.

219- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184،185،192،195،207 و 208.

220- ر. ك :آداب الصلوة ،ص 184،185،192،195،207 و 208.

221- صحيفه نور، ج 19 - ص 25.

222- چهل حديث ،حديث 29،ص 510.

223- وصيتامه سياسى - الهى ،بند (ط) رهنمود به حوزه ها و مراكز علمى كشور.

224- چهل حديث ، ح 29،ص 510،511 و 512.

225- چهل حديث ،ح 29،ص 510،511 و 512.

226- چهل حديث ،ح 29،ص 510،511 و 512.

227- جهاد اكبر،مبارزه با نفس ،ص 32.

228- چهل حديث ، حديث اول ،ص 14.

229- چهل حديث ،حديث اول ،ص 15 و 14.

230- چهل حديث ، حديث 29،ص 511.

231- چهل حديث ، حديث اول ،ص 16-17.

232- چهل حديث ،حديث اول ،ص 9،24و 25.

233- چهل حديث ،حديث اول ،ص 9،24 و 25.

234- چهل حديث ، حديث 29،ص 510. حديث 5،ص 110- 111و

حديث اول ص 9.

235- چهل حديث ،حديث 29،ص 510،ص 110 - 111 و حديث اول ص 9.

236- چهل حديث ، حديث اول ،ص 9،25 و 26.

237- چهل حديث ،حديث اول ،ص 25 و 26.

238- چهل حديث ،حديث 22 ،ص 263. حديث 27 و 439.

239- ر. ك طلب و اراده ،ص 154 - 155.

240- چهل حديث ،حديث 5،ص 113.

241- خطاب به مرحوم حاج سيد احمد اقا - يار با وفاى حضرت امام - سلام الله عليه -

242- سوره بقره ،آيه 193 و سوره انفعال ، آيه 39.

243- ر. ك سر الصلوة ،مقدمه ،ص 28.

244- چهل حديث ، حديث اول ،ص 6 و 11.

245- چهل حديث ،ص 21.

246- مباره با نفس ، ص 53.

247- سوره بقره ، آيه 30.

248- سوره بقره ،آيه 30.

249- سخنان امام (س ) در ديدار با ميهمانان خارجى در سال 1364.

250- چهل حديث ،حديث اول ،ص 8،چاپ و نشر آثار امام خمينى .

251- ديوان امام - سلام الله عليه -،ص 164.

252- ديوان امام - سلام الله عليه -،ص 74،225.

253- ديوان امام - سلام الله عليه - ص 74،225

254- ديوان امام (س )،ص 71 و 133.

255- ديوان امام (س )،ص 71 و 133.

256- ديوان امام (س )،ص 104.

257- ديوان امام (س ) ص ،204،104،159 و 80.

258- ديوان امام (س ) ،ص 204، 104 و 159 و 80.

259- ديوان امام (س )،ص 204،104،159 و 208

260- ديوان امام (س )،ص 204،104،159 و 208.

261- ديوان امام (س )،ص 80 و 215.

262- ديوان امام (س )،ص 80 و 215.

263- ديوان امام (س )، ص 200.

264- ديوان امام خمينى (س )،ص 199.

265- 2و 3 د يوان امام خمينى (س

)،ص 192 و 127

266- ديوان امام (س )،ص 192 و 127.

267- 1 و 2 ديوان امام (ص )،ص 104 و 204

268- ديوان امام (س )،ص 104 و 204

269- ديوان امام (س )،ص 187 و 67 و 212

270- ديوان امام (ص )،ص 187 و 67،212

271- ديوان امام (س )،ص 214 و 217

272- ديوان امامم (س )،ص 214 و 217

273- ديوان امام (س ) ص ،48،217 و 249 و ص 94

274- ديوان امام (س )،ص 107 و 89

275- ديوان امام (س )،ص 107 و 89

276- ديوان امام (س )،ص 107 و 89

277- صحيفه نور،ج 8،ص 61 و 65.

278- صحيفه نور،ج 6 ص 167.

279- صحيفه نور،ج 14،ص 28 - 29.

280- صحيفه نور،ج 13،ص 226. 269.

281- صحيفه نور،ج 14،ص 254 و 15.

282- صحيفه نور،ج 14،ص 254 و 15.

283- صحيفه نور،ج 9،ص 180.

284- صحيفه نور، ج 5،ص 106 و 109.

285- صحيفه نور،ج 12،ص 170.

286- صحيفه نور،ج 8،ص 63.

287- صحيفه نور،ج 7 و 5،ص 82 و 250.

288- صحيفه نور،ج 7 و 5،ص 82 و 250.

289- چهل حديث ،حديث دهم ،ص 168 - 169 چاپ و نشر آثار امام خمينى .

290- صحيفه نور،ج 8،ص 247.

291- چهل حديث ،حديث 26،ص 420.

292- صحيفه نور،ج 14 ،ص 123.

293- ولايت فقيه ، ص 10.

294- چهل حديث ،حديث دهم ،ص 169.

295- چهل حديث ، حديث اول ،ص 25.

296- چهل حديث ،حديث 29،ص 510

297- صحيفه نور، ج 17،ص 177.

298- صحيفه نور،ج 9، ص 99 - 100.

299- چهل حديث ،ذيل حديث اول ،ص 6 و ص )

300- چهل حديث ، ذيل حديث اول ،ص 6 و ص 9.

18،ص 172.

304- صحيفه نور،ج 9، ص 153.

305- چهل حديث ،حديث اول ،ص 25.

306- چهل حديث ،حديث 29،ص 499.

307- صحيفه نور،ج 16،ص 61.

308- صحيفه نور،ج 6،ص 146 - 147.

309- صحيفه نور،ج 1،ص 66

310- ولايت فقيه (حكومت اسلامى )، ص 10.

311- سر الصلوة ، ص 28 - 29. چهل حديث ،حديث 2،ص 53.

312- آداب الصلوة ،ص 17 و 23.

313- آداب الصلوة ،ص 23.

314- ولايت فقيه ،ص 160 - 161.

315- ولايت فقيه ،ص 160 - 161.

316- فروغ كافى ،ج 8، ص 177.

317- طلب و اراده ،ص 150 و 151. حديث دهم ،مقام اول ،ص 144.

318- طلب و ارداه ،ص 150،151،159. حديث دهم ،مقام اول ،ص 168.

319- طلب و ارداه ، ص 156.

320- آداب الصلوة ،چاپ آستان قدس ،ص 67.

321- صحيفه نور،ج 17،ص 129.

322- سر الصلوة ،28 29.

323- سر الصلوة ، ص 28 و 29.

324- سر الصلوة ،ص 28 و 29.

325- چهل حديث ،حديث دوم ،ص 45 چاپ نشر آثار امام خمينى .

326- آداب الصلوة ،ص 60.

327- چهل حديث ،حديث 17،ص 272. حديث 20،ص 323. و حديث 10 و ص 169.

328- چهل حديث ،حديث 17،ص 272 - 275.

329- صحيفه نور،ج 9،ص 33.

330- سرالصلوة ،ص 28 و 29.

331- سر الصلوة ،ص 28 و 29.

332- سر الصلوة ،ص 28 و 29.

333- چهل حديث ،حديث 3،ص 67.

334- صحيفه نور،ج 15،ص 87.

335- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه - ص 203.

336- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه -،ص 208،48،57 و 74

337- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه -،ص 208،48،57 و 74.

338- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه - ص 208،48،57 و 74.

339- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه

-، ص 208،48،57 و 74.

340- ديوان امام خمينى - سلام الله عليه - ص 208،48،57 و 74.

341- ديوان امام (س )،ص 224،129، 105 و 224.

342- ديوان امام خمينى (س )،ص 224،129 105 و 224.

343- ديوان امام خمينى (س )،ص 224 129 ،105 و 224.

344- ديوان امام خمينى (س )،ص 224،129،105 و 224.

345- صحيفه نور،ج 7،ص 15 و 223

346- صحيفه نور،ج 7،ص 15 و 223

347- آداب الصلواة ،ص 275،حديث 17

348- صحيفه نور،ج 17،ص 250

349- صحيفه نور،ج 11، ص 253. ج 5،ص 168

350- صحيفه نور،ج 11، ص 253. ج 5،ص 168

351- آداب صلواة ،ص 198،حديث 12

352- صحيفه نور،ج 19،ص 25 و 251

353- صحيفه نور،ج 19،ص 141 و 251.

354- آداب الصلوة ،ص 195 و 202.

355- آداب الصلوة ،ص 184،186،189. 200.

356- آداب الصلوة ،ص 184،186،189 و 200.

357- ر. ك صحيفه نور،ج 14. 15،ص 2. وصيتنامه ، بند (ط).

358- ر. ك ،صحيفه نور،ج 14 و 15. وصيتنامه ،بند (ط).

359- صحيفه نور،ج 11،ص 96. وصيتنامه ،بند (و).

360- صيحفه نور، ج 14،ص 123.

361- چهل حديث ، حديث 26،ص 420.

362- صيحفه نور،ج 17،ص 205.

363- صحيفه نور، ج 19،ص 182.

364- صيحفه نور،ج 7، ص 248،و ج 11،ص 253 و ج 5،ص 168.

365- صحيفه نور،ج 21،ص 100.

366- صحيفه نور،ج 21،ص 100.

367- صحيفه نور،ج 21،ص 0)

368- صحيفه نور،ج 21،ص 90.

369- صحيفه نور،ج 21،ص 88.

370- صحيفه نور، ج 12،ص 148.

371- چهل حديث ، حضرت امام خمينى - سلام الله عليه - ،حديث 27،ص 434.

372- صحيفه نور،ج 12،ص 148.

373- صحيفه نور، ج 9،136.

374- ولايت فقيه ،ص 180. و صحيفه نور،ج 1، ص 119.

375- صحيفه نور،ج 19،ص 42 و 44.

376- صحيفه نور، ج 19،ص 42 و 44.

377- صحيفه نور،

ج 20،ص 229.

378- صحيفه نور، ج 7،ص 77.

379- همان مدرك ،ج 15،ص 95.

380- همان مدرك ،ج 14،ص 27.

381- همان مدرك ، ج 5،ص 62.

382- صحيفه نور،ج 12،ص 170.

383- همان مدرك ، ج 7،ص 82.

384- ولايت فقيه ،ص 51 و 87.

385- ولايت فقيه ،ص 51 و 87.

386- صحيفه نور، ج 14،ص 113.

387- صحيفه نور،ت ج 8،وصيتنامه سياسى الهى ،بخش شماره 1.

388- صحيفه نور ،ج 13،ص 52 و 256.

389- صحيفه نور،ج 13،ص 52 و 265.

390- صحيفه نور،ج 8،ص 240.

391- صحيفه نور،ج 12،ص 217.

392- صحيفه نور،ج 19،ص 141 - 142.

393- صحيفه نور،نج 19،ص 141 - 142.

394- صحيفه نور،ج 15،ص 20.

395- صحيفه نور،ج 12،ص 193. و ج 19،ص 253.

396- صحيفه نور،ج 7،ص 59.

397- صحيفه نور،ج 19،ص 142 و ج 19،ص 253.

398- صحيفه نور،ج 7،ص 61.

399- صحيفه نور، ج 15،ص 250.

400- صحيفه نور،ج 7،ص 84.

401- صحيفه نور،ت ج 17،ص 18 و 20.

402- صحيفه نورت ج 17،ص 20.

403- صحيفه نور،ج 18،ص 133.

404- صحيفه نور،ج 19،ص 142،187،193،211 و 256.

405- صحيفه نورت ج 19،ص 142،187،193،211 و 256.

406- صحيفه نور،ج 19،ص 142،187،193،211 و 256.

407- صحيفه نور،ج 19،ص 142،187،193،211 و 256.

408- صحيفه نور،ج 17،ص 128.

409- صحيفه نور،ج 1،ص 18.

410- صحيفه نور،ج 14،ص 278 و 280.

411- صحيفه نور، ج 14،ص 278 و 280.

412- صحيفه نور،ج 13،ص 196 و 206 - 212.

413- صحيفه نور،ج 13،ص 196 و 206 - 212.

414- صحيفه نور،ج 18،ص 164.

415- صحيفه نور، ج 19،ص 253.

416- صحيفه نور،ج 11،ص 253.

417- صحيفه نور،ج 16،ص 125 و 126.

418- صحيفه نور،ج 5،ص 177.

419- صحيفه نور،ج 5 ،ص 177.

420- صحيفه نور،ج 6،ص 157.

421- صحيفه نور،ج 6،ص 157.

422- صحيفه نور، ج 14،ص 179 و 230.

423- صحيفه نور،

ج 14،ص 179 و 230.

424- صحيفه نور،ج 5،ص 153.

425- صحيفه نور، ج 13، ص 249.

426- صحيفه نور،ج 14،ص 248 و 249.

427- صحيفه نور،ج 14،ص 248 و 249.

428- صحيفه نور،ج 13،ص 247.

429- صحيفه نور،ج 12،ص 209.

430- صحيفه نور، ج 13،ص 41.

431- صحيفه نور، ج 12،ص 102،104 و 180

432- صحيفه نور،ج 12،ص 102،104 و 180.

433- صحيفه نور، ج 12،ص 102،104،180.

434- صحيفه نور،ج 5، ص 202.

435- صحيفه نور، ج 4،ص 284.

436- صحيفه نور،ج 18 و 14،ص 1و236.

437- صحيفه نور،ج 17،ص 62.

438- صحيفه نور، ج 16،ص 210.

439- صحيفه نور، ج 18،ص 140.

440- صحيفه نور،ج 20،ص 21.

441- صحيفه نور،ج 17،ص 60،59 و 62.

442- صحيفه نور،ج 17،ص 60،59،62.

443- صحيفه نور،ج 7،ص 36.

444- قيام عاشورا دركلام امام خمينى ،دفتر سوم ،ص 50،69،67.

445- قيام عاشورا در كلام امام خمينى ،دفتر سوم ،ص 50 ،69،67.

446- قيام عاشورا در كلام امام خمينى ،دفتر سوم ،ص 50،69،67.

447- صحيفه نور،ج 17،ص 58.

448- صحيفه نور، ج 7،ص 230.

449- صحيفه نور، ج 9،ص 202.

450- صحيفه نور، ج 17،ص 62.

قرنها از غم جانسوز تو بگذشت ولى

چشمه فيض تو اندر فيضان است هنوز

سر پرشور تو از ميكده روز الست

باد و صد جلوه ،بحق نعره زنان است هنوز

جان به قربانم تن خسته و صد پاره تو

كه بر اندام جهان ،روح فشان است هنوز

تا نماز استن بپا قيامت خون تو بپاست

منكر از تام تو در چنگ خزان است هنوز

در حسينيه جان ،روضه ياد تو عيان

لب عشق دل و دين ،مرثيه خوان است هنوز

شفيعى مازندارنى

8/ 10 /1374

455- صحيفه نور، ج 14،ص 172.

456- صحيفه نور،ج 196،197 و 198.

457- ديوان امام خمينى (س )،ص 52 و 85.

458- ديوان امام خمينى (س )،ص 52 و 85.

459- ره عشق ،ص 26.

460- صحيفه نور،ج 112، ص 80.

461- نقطه عطف ،ص 79.

462- محرم راز،ص 29.

463- صحيفه نور،بج 20،ص 211.

464- صحيفه نور،ج 14،ص 18.

465- صحيفه نور،ج 12،ص 224.

466- شرح دعاى سحر،ص 15.

467- صحيفه نور،ج 12.

468- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 55.

469- صحيفه نور،ج 18.

470- صحيفه نور،ج 17،ص 219.

471- صحيفه نور،ج 15، ص 230.

472- صحيفه نور، ج 13،ص 265.

473- صحيفه نور،ج 6 ،ص 60.

474- صحيفه نور ،ج 6،ص 60.

475- صحيفه نور،ج 18،ص 18 و 35.

476- صحيفه نور،ج 14،ص 98.

477- صحيفه نور، ج 7 ،ص 16.

478- صحيفه نور،ج 1،ص 234.

479- صحيفه نور،ج 8، ص 235.

480- صحيفه نور،ج 8 ،ص 8

481- صحيفه نور، ج 7،ص 86.

482- آداب الصلوة (مقدمه ) ،ص 14.

483- صحيفه نور،ج 13 ،- وصيتنامه سياسى الهى ،بند (ط).

484- سرالصلوة ،ص 20.

485- صحيفه نور،ج 13،ص 132.

486- تفسير سوره حمد،ص 32.

487- صحيفه نور، ج 10،- وصيتنامه سياسى الهى بند،(ج ).

488- صحيفه نور،ج 13، ص 262.

489-

صحيفه نور،ج 8،ص 6 و 65.

490- صحيفه نور،ج 6،ص 167.

491- صحيفه نور، ج 4،ص 190.

492- صيحفه نور،ج 4،ص 167 و 265.

493- صحيفه نور،ج 17،ص 219.

494- چهل حديث ،ص 396 و 412.

495- چهل حديث ، ص 396 و 412.

496- چهل حديث ، حديث سوم ،ص 66 و حديث دوم ،ص 42.

497- چهل حديث ،ج اول ا ص 5 و 33.

498- چهل حديث ،ج اول ،ص 5 و 33.

499- صحيفه نور،ج 14،ص 98.

500- صحيفه نور، ج 7،ص 224.

501- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 190.

502- چهل حديث ،ج 10،ص 168.

503- صحيفه نور،ج 15،ص 32.

504- صحيفه نور،ج 10 ،ص 275 ،ج 11،ص 202.

505- چهل حديث ،ج 4،ص 91.

506- صحيفه نور،ج 13،ص 130.

507- صحيفه نور، ج 18،ص 192.

508- صحيفه نور،ج 12،ص 68.

509- صحيفه نور،ج 11،ص 248.

510- وصيتنامه امام (س )،بندهاى (ى ،س ، ف ).

511- وصيتنامه امام (س )،بند (ى ،س ،ف ).

512- وصيتنامه امام (س )،بندهاى (ى ،س ،ف ).

513- صحيفه نور، ج 16،ص 86.

514- ولايت فقيه ،ص 26.

515- وصيتنامه امام ،بند (ز ).

516- ولايت فقيه ،ص 15.

517- منشور روحانيت ،ص 15 و

518- صحيفه نور،ج 13،ص 23.

519- صحيفه نور،ج 8،ص 8.

520- وصيتنامه امام ،يند (ز )

521- ولايت فقيه ،ص 172.

522- صحيفه نور،ج 6،ص 80.

523- صحيفه نور،ج 6،ص 87.

524- صحيفه نور،ج 19،ص 241 - 242.

525- .وصيتنامه سياسى الهى بند،(ص )

526- و صيتنامه سياسى الهى بند (ه ) .

527- صحيفه نور،ج 17،ت ص 219.

528- صحيفه نور،ج 15،ص 210.

529- صحيفه نور،ج 17،ص 8)

530- صحيفه نور،ج 8،ص 199.

531- صحيفه نور،ج 15،ص 192.

532- صحيفه نور،ج 13،ص 185.

533- صحيفه نور،ج 10،ص 281 و 76.

534- صحيفه نور،ج 10،ص 281 و 76.

535- صحيفه نور، ج 2،ص

139.

536- صحيفه نور،ج 19،ص 241.

537- صحيفه نور، ج 15،ص 192.

538- صحيفه نور، ج 6، ص 77.

539- صحيفه نور، ج 11، ص 4.

540- صحيفه نور، ج 11، ص 196.

541- صحيفه نور، ج 10، ص 159.

542- وصيتنامه امام (س )،بند (ب ).

543- صحيفه نور،ج 18،ص 111.

544- صحيفه نور،ج 20،ص 197 و 198.

545- صحيفه نور، ج 20،ص 133.

546- صحيفه نور،ج 19.

547- صحيفه نور، ج 19.

548- صحيفه نور،ج 17 ، ص 253.

549- صحيفه نور،ج 16 ا ص 2،111،و 147.

550- صحيفه نور،ج 17،ص 233.

551- صحيفه نور،ج 19،ص 194.

552- صحيفه نور، ج 20،ص 5.

553- صحيفه نور،ج 21 ،ص 229.

554- صحيفه نور،ج 21،ص 229.

555- وصيتنامه سياسى الهى - بند (ف ).

556- صحيفه نورت ج 17،ص 249. وصيتنامه سياسى الهى ، بند (ف )

557- صحيفه نور، ج 8 ،ص 250 و 278.

558- صحيفه نور،ج 6،ص 189.

559- صحيفه نور، ج 7،ص 239.

560- رساله نوين ، ج 4،ص 203.

561- رساله نوين ،ج 4،ص 200.

562- رساله نوين ،ج 4،ص 203. ما معترفيم كه اين دو برادر شيعه و سنى به واسطه دستهايى كه در كار بوده است چه از روى تقصير يا قصور،نتوانسته اند اتحادى را كه مسلمين بايد در كار برابر كفار و مشركين داشته باشند،ايجاد نمايند (صحيفه نور،ج 17،ص 13)

563- تفسير سوره حمد،قسمت پنجم .

564- صحيفه نور، ج 13 ،ص 168 - 169.

565- صحيفه نور، ج 13،ص 18.

566- صحيفه نور،ج 11،ص 81.

567- صحيفه نور،ج 19،ص 142.

568- صحيفه نور ،ج 15،ص 219.

569- صحيفه نور،ج 15،ص 256.

570- صحيفه نور ، ج 12،ص 177.

571- صيحفه نور،ج 16،ص 61.

572- صحيفه نور، ج 10،ص 121.

573- صحيفه نور، ج 11،ص 241.

574- صحيفه نور،ج 16،ص 15.

575- ره عشق ،ص 18.

576- صحيفه

نور،ج 15،ص 3 و 192.

577- هدفهاى تعليم و تربيت جمع آورى شده از سخنان امام راحل (س ) ص 784.

578- صحيفه نور،ج 20،ص 273.

579- صحيفه نور،ج 13،ص 9.

580- صحيفه نور،ج 3،ص 275.

581- صحيفه نور، ج 2،ص 181.

582- صحيفه نور،ج 20،ص 207.

583- هدفهاى تعليم و تربيت ، ص 884.

584- شريعت در آينه معرفت ،جوادى آملى ،ص 49.

585- صحيفه نور،ج 20،ص 153.

586- صحيفه نور،ج 9،ص 149.

587- صحيفه نور،ج 18،ص 104.

588- تعليقات على شرح فصوص الحكم ،ص 149.

589- سر الصلوة ،ص 20.

590- و سقيهم ربهم شرابا طهورا (سوره دهر،آيه 21)

591- قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ( الشيخ فى قومه كالنبى فى امته ) ( محجة البيضاء، ج 1، ص 170)

592- قال رسول الله صلى الله عليه و آله : لا انجع من التوبه (بحار ا لانوار،ج 3،ص 306)

593- قال رسول الله صلى الله عليه و آله : غض الفطرت عن محارم الله افضل عبادة ( مستدرك الوسائل ، ج 2،ص 302.)

594- يعينى پيرو چهارده معصوم باش

595- دعاى هميشگى پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) (الهى لا تكلنى الى نفسى طرفقه عين ابدا ).

596- يكى از دعاهاى معروف : ( الهنا عاملنا بفضلك و لا تعاملنا بعذلك يا كريم ! ).