هشتمین اختر: شرح زندگانی حضرت رضا علیه السلام به زبان ساده

فهرست مطالب

پیشگفتار...5

مشهد...7

خاندان امام هشتم...9

دوران زندگی حضرت رضا علیه السلام...9

امام در زمان هارون...10

امام در زمان امین...11

امام در زمان مأمون...13

دعوت امام به مرو...14

سخنان امام در نیشابور...15

پیشنهاد ولی عهدی...18

دوران ولی عهدی امام...19

نماز عيد فطر...20

شهادت حضرت رضا علیه السلام...22

رفتار و شخصیت حضرت رضا علیه السلام...24

دوستی و یکرنگی با اطرافیان و زیر دستان...25

مراعات زیر دستان...25

ارشاد و راهنمایی مردم...26

هیچ چیز نباید انسان را مغرور کند...26

مزد کارگر را باید اول معلوم کنید...28

بخشش و بزرگواری...29

عبادت حضرت رضا علیه السلام...30

ص: 3

پیشگفتار

روشن کردن حقایق دینی، حفظ اصول اساسی دین و آشنا کردن مردم با حقوق فردی و اجتماعی و آزاد کردن ایشان از قید و بند هایی که مانع سعادت است از جمله هدف های مقدس امامان و معصومين علیهم السلام بوده است.

در بررسی اخلاق و رفتار امامان علیهم السلام در می یابیم آن بزرگواران به فضل خداوند، با شرایط زمان خود کاملاً آشنا بوده اند و به همین دلیل بهترین روش و سیاست را برای رسیدن به هدف های مقدس خود در پیش گرفته و بیش ترین حاصل را از عمر پر برکت خود نثاربشر کرده اند.

آن چه نام و شخصیت و راه امامان علیهم السلام را برای همیشه زنده و روشن نگاه داشته، علاوه بر تأیید خداوند، همانا اخلاق و رفتار و تدبیر و سیاست های

ص: 5

مشهد

شهر مشهد اکنون یکی از شهرهای بزرگِ ایران است. هر سال میلیون ها مسلمان برای زیارت به این شهر می آیند. مَرقَدِ امامِ هشتمِ شیعیان، حضرتِ رضا علیه السلام در این شهر است.

نام قدیم مشهد، سناباد بود. سناباد دِهی بود در نزدیک شهر توس. شهر توس در حدود 800 سال پیش آباد بود. این شهر در اثرِ حملۀ دشمن چندین بار ویران شد. بعد از آخرین حمله، مردمی که مانده بودند، شهرِ توس را ترک کردند و به سناباد پناه بردند. سناباد روز به روز بزرگ تر می شد. مردمِ شهرهای ویران به سناباد کوچ می کردند تا در کنارِ قبر امام هشتم علیه السلام در امان باشند. شهرِ سناباد بعدها به مشهد معروف شد. امروز آرامگاهِ پاکِ امام رضا علیه السلام زیارتگاهِ میلیون ها مسلمان است. مردم از دور و نزدیک به این حَرَمِ مقدَّس می آیند و قلب و روحِ خود را صَفا می دهند.

ص: 7

خاندان امام هشتم

امام رضا علیه السلام به سال 148 هجری در یازدهم ماه ذیقعده در مدینه به دنیا آمد. پدرش امام موسی کاظم علیه السلام، امام هفتم شیعیان است. امام موسی کاظم نام او را علی گذاشت. علی بعدها به رضا معروف شد. نام مادرِ آن حضرت نَجمه است.

حضرتِ رضا علیه السلام اوّلین فرزندِ امام هفتم بود. امام علیه السلام به فرمان خدا و سفارشِ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حضرتِ رضا را برای امامت تعیین کرد.

امام در زمانِ هارون

هارون پنجمین خلیفۀ عباسی بود. او 23 سال حکومت کرد. هارون دو پسر داشت به نام های مأمون و امين. مأمون از امین بزرگ تر بود. هوش و دانشِ مأمون از امین بیش تربود. مادرِ مأمون ایرانی بود. مادرِ امین عرب و از خاندانِ هاشمی بود. برای همین هارون امین را ولی عهد کرد و قرار گذاشت بعد از امین، مأمون به خلافت برسد. در زمانِ هارون

ص: 10

امام در زمانِ امین

بعد از هارون الرّشید، امین به حکومت رسید. امین به فکرِ برکنار کردنِ مأمون از ولی عهدی افتاد. امین می خواست پسرش را جانشینِ خود کند. مأمون از تصميمِ امین باخبر شد. کارِ دو برادر به جنگ کشید. مردمِ خراسان از مأمون حمایت کردند. مأمون در جنگ پیروز شد و امین به دست مردمِ خراسان کشته شد. در دورۀ امین، شیعیان فرصتِ بیش تری برای

ص: 11

امام در زمانِ مأمون

بعد از امین، مأمون به حکومت رسید. مأمون شهر مَرو را که از شهرهای خراسان بود، مرکزِ حکومتِ

تصویر

ص: 13

دعوتِ امام به مَرْو

مأمون كسانی را پیشِ امام فرستاد و آن حضرت را به مرو دعوت کرد. امام که نيَّتِ مأمون را می دانست، این دعوت را قبول نکرد. مأمون دوباره کسانی را به مدینه فرستاد و امام را مجبور به قبولِ دعوت کرد.

امام که می دانست دیگر مدینه را نخواهد دید به حَرَم رسول اکرم صلی الله علیه و آله رفت و با آن حضرت وِداع کرد. امام اقوام و آشنایان را جمع کرد و از همۀ آن ها نیز خداحافظی کرد. حضرتِ رضا علیه السلام بعد از خداحافظی، همراهِ پسرش حضرتِ جواد علیه السلام به مکّه رفت و مراسمِ حج را به جا آورد. پس از پایانِ مراسمِ حج، حضرتِ جواد را به مدینه فرستاد و خودش به طرفِ مَرو به راه افتاد.

ص: 14

سخنانِ امام در نیشابور

امام از شهرهای مختلف گذشت تا به نیشابور رسید. شهر نیشابور در آن زمان، بزرگ و آباد بود. این شهر مركزِ علم و دانش بود. در نیشابور دانشمندانِ زیادی جمع بودند. می گویند هزاران نفر به استقبال حضرت رضا علیه السلام آمده بودند. دانشمندان آماده بودند تا حرف های امام را بنویسند. در این موقع دو نفر از بزرگان شهر فریاد زدند: ای مردم آرام باشید تا امام سخن بگوید.

همه ساکت شدند. تنها صدای امام شنیده می شد. امام در جمعِ مردمِ نیشابور، حدیثِ معروفی ایراد فرمودند. این حدیث را سلسلة الذّهب می گویند.

حضرت رضا علیه السلام از قولِ خدای بزرگ فرمود:

﴿لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِي﴾.

لا إلَهَ إِلَّا الله حِصار و قَلعۀ من است. پس کسی که در قلعۀ من داخل شود از عذابِ من در امان است.

امام در جمعِ مردمِ نیشابور از توحید سخن گفت.

ص: 15

پیشنهاد ولی عهدی

امام رضا علیه السلام از نیشابور به طرف مَرو حرکت کرد. به دستورِ مأمون شهرِ مَرو را آذین بسته بودند. مأمون با وزیر و بزرگان شهر به پیشوازِ امام آمد و با احترامِ زیاد از آن حضرت استقبال کرد. مأمون امام رضا علیه السلام را به خانۀ خود برد و وسایلِ آسایشِ آن حضرت را فَراهم کرد.

پس از چند روز مأمون به امام گفت: من می خواهم خلافت را به شما واگذار کنم. امام که نیّتِ مأمون را می دانست آن را قبول نکرد و فرمود: اگر خلافت حقِّ من است، چرا تو آن را می بَخشی؟

مأمون هر چه اصرار کرد، فایده ای نداشت. پس پیشنهادِ دیگری کرد. او از امام خواست تا ولیعهدی را بپذیرد. امام باز هم قبول نکرد. مأمون امام را تهدید کرد. امام ناچار ولی عهدی را قبول کرد ولی فرمود:

به شرطی که در کارِ حکومت و قِضاوت دخالت نداشته باشم. نباید به نامِ من کارهایی انجام شود. نباید مردم فکر کنند من از کارهایی که شما انجام می دهید، راضی هستم.

ص: 18

دورانِ ولى عهدیِ امام

امام رضا علیه السلام نقشه های مأمون را می دانست. مأمون می خواست با این کار شیعیان را راضی و آرام کند. می خواست امام را زیرِ نظر بگیرد و از کارهای او آگاه باشد. مأمون قَصد داشت امام را بَد نام کند و به همه بگوید حضرتِ رضا علیه السلام مردی دنیا دوست است. ولی امام با رفتار و گفتارِ خود مأمون را رُسوا می کرد. در جشنِ ولی عهدی یکی از یارانِ امام با خوشحالی به آن حضرت تبریک گفت. امام فرمود: خوشحال نباش، چون این کار عاقبتِ خوشی ندارد.

امام در هر فُرصَتی می گفت که من ولی عهدی را به زور و تَهدید قبول کرده ام. او نشان داد که با کارهای مأمون مخالف است. امام رضا علیه السلام عاقبت کار را می دانست. آن حضرت به مردم می گفت که به دستِ مأمون مسموم خواهد شد.

مأمون دانشمندان را به دربار دعوت می کرد تا با امام بحث کنند. او می خواست با این کار امام را رسوا کند. امّا حضرت رضا علیه السلام به همه ثابت کرد که علم و دانشِ او خدایی است و از همه بالاتر است. همه دانشمندان از علم و دانشِ امام آگاه شدند. کار به

ص: 19

نمازِ عيد فطر

عیدِ فطر نزدیک بود. مأمون از امام درخواست کرد که نمازِ عید را به جماعت بَرگزار کند و برای مردم خُطبه بخواند.

امام فرمود: قرارِ ما این بود که من در کارها دخالت نکنم.

مأمون گفت: می خواهم سپاهیان و فرماندهان به مقام و دانشِ شما آگاه شوند.

امام فرمود: بهتر است مرا از این کار مُعاف کنید. چون من نماز را همان طور برگزار می کنم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام برگزار می کردند.

مأمون گفت: هر طور که می خواهید برگزار کنید. مأمون به سپاهیان و مردم دستور داد که روزِ عید جلوِ خانۀ حضرتِ رضا علیه السلام جمع شوند. وقتی صبحِ عید رسید، همۀ مردم جلوِ خانۀ حضرت جمع شدند. جمعیّت مثلِ دریا موج می زد، سپاهیان و فرماندهان

ص: 20

شهادت حضرت رضا علیه السلام

مأمون برادرِ خود، امین را کشت. شهرِ مَرو را مرکزِ حکومتِ خود قرار داد. وزیر و فرمانده ایرانی انتخاب کرد. و از همه مهم تر این که امام رضا علیه السلام را ولی عهد کرد. همۀ این ها خاندانِ مأمون را خشمگین کرد. آن ها در شهرِ بغداد شورش کردند. عموی مأمون رهبرِ این شورش بود. مأمون تصمیم گرفت به بغداد برود و مردم را ساکت کند. مأمون قبل از رفتن با خود فکر کرد: اگر امام رضا را با خود به بغداد ببرم، مخالفان بیش تر خشمگین می شوند. و اگر امام را از ولی عهدی بر کنار کنم و در خراسان بگذارم، ممکن است شیعیان قیام کنند و حکومتِ مرا به خطر بیندازند.

ص: 22

رفتار و شخصيَّتِ حضرتِ رضا علیه السلام

امامانِ پاک ما در میانِ مردم و با مردم زندگی می کردند. آن ها به مردم درسِ زندگی می آموختند. آن ها الگو و سرمشقِ دیگران بودند و هرگز خود را از مردم جدا نمی کردند.

یکی از یارانِ امامِ هشتم علیه السلام می گوید:

من هیچ کس را ندیدم که از امام داناتر باشد. امام به کسی بدی نمی کرد. با همه آرام و با ادب سخن می گفت. صحبتِ کسی را قطع نمی کرد. پای خود را پیشِ کسی دراز نمی کرد. با غلامان و زیردستان، مهربان بود. آبِ دهان به زمین نمی انداخت. با صدای بلند نمی خندید. همیشه غذا را با خدمتکاران می خورد.

حضرتِ رضا علیه السلام در تابستان روی حصیر و در زمستان روی پلاس می نشست. آن حضرت لباس های ساده می پوشید، امّا پیشِ مردم ظاهرِ خود را آراسته می کرد.

ص: 24

دوستی و یکرنگی با اطرافيان و زیردستان

وقتی فرصتی پیش می آمد و حضرتِ رضا علیه السلام تنها می شد، همۀ اطرافیانِ خود را از کوچک و بزرگ، دورِ خود جمع می کرد. به سخنانِ یارانِ خود گوش می داد. با لطف و مهربانی با آن ها سخن می گفت. امام می خواست آن ها احساس جدایی نکنند و خود را کوچک نشمارند. امام با این کار به همه نشان می داد که انسان های با ایمان با هم برابر و برادر هستند و مقام های ظاهری، بین مردمِ با ایمان فاصله نمی اندازد.

یکی از یاران امام می گوید:

در سفر خراسان همراهِ امام بودم. وقتِ نهار سفره را پهن کردیم. امام همۀ خدمتکاران و غلامان را به سر سفره دعوت کرد. من گفتم: بهتر است سفرۀ غلامان را جدا کنیم. شما نباید با آن ها غذا بخورید.

امام فرمود: ساکت باش، خدای ما یکی است. پدر و مادر ما یکی است. و پاداش به عملِ انسان است، نه به شغل و نژادِ او.

ارشاد و راهنمایی مردم

امامانِ ما مردم را راهنمایی می کردند. راهِ راست را به مردم نشان می دادند. آن ها به مردم درسِ خداشناسی می دادند. خطاهای مردم را به آن ها گوشزد می کردند. به هیچ کس اجازه نمی دادند که از دستورهای اسلام سرپیچی کند. با همه به عدالت رفتار می کردند.

کسی را از دیگری بَرتر نمی شمردند. گولِ چاپلوسیِ کسی را نمی خوردند. امامانِ ما فقط برای را رضای خدا کار می کردند و از مردم می خواستند که در همه کارها خدا را در نظر بگیرند.

مزد کارگر را باید اوّل معلوم کنید

یکی از یارانِ امام رضا علیه السلام می گوید:

برای بعضی کارها خدمتِ امام بودم. شب که شد همراهِ امام به خانۀ او رفتم. غلامانِ حضرت مشغول بنّایی بودند. امام در میانِ آن ها غریبه ای دید. پرسید: این کیست؟

گفتند: به ما کمک می کند.

امام فرمود: مزدش را معلوم کرده اید؟

گفتند: نه، هر چه بدهیم قبول می کند.

امام ناراحت شد و فرمود: من بارها گفته ام مزدِ کارگر را اوّل معلوم کنید. اگر مزدِ کارگر معلوم باشد، او

ص: 28

بخشش و بزرگواری

حضرتِ رضا علیه السلام مردی مهربان بود. آن حضرت پناهِ نیازمندان بود. کمکِ امام به نیازمندان پنهانی و در دلِ شب بود. آن حضرت غذای خود را با مستمندان تقسیم می کرد. وقتی غذای خوبی در سفره بود، اوّل به آنان می داد و بعد خود می خورد.

حضرتِ رضا علیه السلام در روز عَرَفه همۀ ثروتِ خود را بینِ مردم تقسیم کرد. وزیرِ مأمون گفت: این کار زیانِ بسیاری دارد.

آن حضرت فرمود: کاری که در راهِ خدا انجام می شود زیان ندارد، زیرا پاداش آن را خدا می دهد.

مردی پیشِ حضرتِ رضا علیه السلام آمد و گفت:

من از حج می آیم. خرجیِ خود را تمام کرده ام. می خواهم به شهر و دیارَم برگردم. اگر ممکن است مقداری پول به من بدهید. من فقیر نیستم وقتی به شهرِ خود رفتم، به همان مقدار پول صدقه می دهم. امام برخاست و داخلِ اتاق شد. بعد از مدّتی آن حضرت برگشت و از پشتِ در فرمود: آن مرد

ص: 29

عبادت حضرت رضا علیه السلام

حضرتِ رضا مردی عابد بود. خدا را از روی عشق عبادت می کرد. بیش ترِ شب ها تا صبح بیدار بود. نماز می خواند. قرآن می خواند. با خدا راز و نیاز می کرد. سجده های حضرتِ رضا علیه السلام طولانی بود. نمازِ صبح را در آغازِ وقت می خواند. پس از نماز سر به سجده می گذاشت و تا برآمدنِ آفتاب در حالِ سجده بود. آن حضرت از عبادتِ خدا لذّت می برد. امام در هنگام عبادت همه را فراموش می کرد.

ص: 30