كتيبه های محرم (روضه ها و گریزهای عاشورایی)

ص: 2

كتيبه های محرم (روضه ها و گریزهای عاشورایی) عباس حیدرزاده

ص: 3

سرشناسه حیدرزاده، عباس، 1345 - | عنوان و نام پدیدآور: کتیبه های محرم: روضه ها و گریزهای عاشورایی/ عباس حیدرزاده| ویراستار علمی و ادبی: سیدعباس حسینی باقرآبادی | مشخصات نشر: قم: آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر، 1401. | مشخصات ظاهری: 390 ص. | شابک: 6-581-18-964-978 | وضعیت فهرست نویسی: فیپا | عنوان دیگر: روضه ها و گریزهای عاشورایی | موضوع: روضه خوانی (Rowdah-Khani (Commemoration of the martyrs of Karbala | موضوع: حسین بن علی علیه السلام، امام سوم، 4 - 61 ق -- سوگواری ها | موضوع: Hosayn ibn 'Ali, Imam II, 625 - 680 -- Lanients | موضوع: عاشورا (Tenth of Muharram) واقعه کربلا، 61 ق. (680 Karbala, Battle of Karbala, Iraq) | شناسه افزوده: حسینی باقرآبادی، سیدعباس، 1358 - ، ویراستار | رده بندی کنگره: 4/260BP | رده بندی دیویی: 297/742 | شماره کتابشناسی: 8920323 | اطلاعات رکورد کتابشناسی: فیپا

كتيبه ها محرّم

روضه ها و گریزهای عاشورایی

نویسنده: عباس حیدرزاده

ناشر: انتشارات زائر

(آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه علیها السلام)

ارزیاب علمی: حجت الاسلام جواد محدثی

طراح جلد: حسن کریمی

ويراستار علمی و ادبی:

حجت الاسلام سید عباس حسینی باقرآبادی

حجت الاسلام محمد ابراهيم احمدى سبزوارى

صفحه آرا: حسن محسنی

نمونه خوانی: محمد جواد میرشمسی

سال و نوبت چاپ:

دوم - تابستان 1402

چاپخانه: بوستان کتاب

شمارگان: 1000 نسخه

قیمت: 200000 تومان

شابک: 978-964-180-581 - 6

آدرس:

قم، آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، مرکز آفرینش های فرهنگی- هنری فاطمی.

ارتباط با ناشر: 37175886-025 همراه: 09937696469

مرکز پخش: 37119173-025 نمایشگاه دائمی: 37175361-025

ص: 4

گریز...44

مرثیه 2: اشک امام حسین علیه السلام جاری شد...45

گریز...46

مرثیه 3: زن ها و بچه ها گریه کردند...48

گریز...50

مرثیه 4: گریه حضرت زینب علیها السلام...52

گریز...54

كتيبه 3 حبیب بن مظاهر اسدی/ 57

مرثیه 1: نامه ای به دوست...58

گریز...62

مرثیه 2: سر حبیب، پسر حبیب...63

گریز 1...65

گریز 2...66

كتيبه 4 وهب بن عبدالله كلبي / 69

مرثیه: مادر، عشق، پسر...70

گریز...73

كتيبه 5 زُهَير بن قَيْن بَجَلى / 75

مرثیه: زهیر، حسینی شد...76

گریز...80

كتيبه 6 جَون، غلام ابوذر / 81

مرثیه: خوشبوی حرم...82

گریز...85

ص: 6

كتيبه 7 سعید بن عبدالله حنفی / 87

مرثیه: شهید نماز...88

گریز...90

كتيبه 8 عابس بن أبي شبيب شاكرى/ 93

مرثیه: مجنون حسین لیه السلام...94

گریز...96

كتيبه 9 حُرّ بن یزید ریاحی/ 99

مرثیه: عذر گناه...100

گریز 1...105

گریز 2...106

كتيبه 10 اسلم، غلام ترک/ 109

مرثیه: صورت به صورت غلام...110

گریز...112

كتيبه 11 حضرت عبدالله بن حسن علیه السلام / 115

مرثیه: روی سینه عمو...116

گریز 1...119

گریز 2...120

گریز 3...121

گریز 4...122

گریز 5...123

ص: 7

كتيبه 12 حضرت قاسم بن حسن علیه السلام / 125

مرثیه 1: دست خط بابا...126

گریز...130

مرثیه 2: تیرباران...131

گریز 1...134

گریز 2...136

گریز 3...137

گریز 4...138

گریز 5...140

گریز 6...141

گریز 7...142

گریز 8...144

كتيبه 13 حضرت علی اصغر / 147

مرثیه 1: یک جرعه آب...148

گریز...150

مرثیه 2: گلوی پاره...150

گریز...152

مرثیه 3: گریه رباب...153

گریز...157

مرثیه 4: مادر و تشنگی فرزند...158

گریز 1...160

گریز 2...161

گریز 3...163

ص: 8

کتیبه 14 حضرت علی اکبر / 165

مرثیه 1: اذن میدان...166

گریز...170

مرثیه 2: عطش...171

گریز...173

مرثيه 3: ارباً ارباً...175

گریز 1...178

گریز 2...179

گریز 3...181

گریز 4...181

گریز 5...183

کتیبه 15 حضرت ابوالفضل علیه السلام / 185

مرثیه 1: تیر به مشک آب...186

گریز...189

مرثیه 2: تیر در چشم...190

مرثیه 3: عمود آهن...194

گریز 1...195

گریز 2...197

گریز 3...199

گریز 4...200

گریز 5...201

گریز 6...201

ص: 9

کتیبه های كتيبه 16 حضرت امام حسین / 205

مرثیه 1: زینبم، صبور باش!...206

گریز...208

مرثيه 2: یاران باوفا...210

گریز...212

مرثيه 3: وداع با حضرت سکینه علیها السلام...213

گریز...215

مرثیه 4: وداع خواهرانه...216

گریز...219

مرثيه 5: وداع با امام سجاد علیه السلام...220

گریز...223

مرثیه 6: به طرف راست صورت، زمین خورد...224

گریز...229

مرثيه 7: کسی هست حسین علیه السلام را یاری کند؟!...229

گریز...234

مرثيه 8: زیر سُمّ اسبان...234

گریز...238

مرثيه 9: ذوالجناح بی صاحب...239

گریز...242

كتيبه 17 شام غریبان/ 245

مرثيه 1: غارت خیمه ها...246

گریز...249

مرثیه 2: آتش زدن خیمه ها...250

گریز...252

مرثیه 3: تنور خولی...253

گریز...255

ص: 10

كتيبه 18 اسارت اهل بیت / 257

مرثیه 1: خروج کاروان از کربلا...258

گریز...263

مرثيه 2: عبور از کنار قتلگاه...263

گریز 1...265

گریز 2...267

كتيبه 19 دفن شهدا/ 269

مرثیه 1: پیکرهای پاره پاره...270

گریز...272

مرثیه 2: آفتاب سوزان...273

گریز...275

كتيبه 20 دروازه كوفه / 277

مرثیه: غل و زنجیر...278

گریز...282

كتيبه 21 مجلس عبیدالله بن زياد (لعنة الله علیه) / 285

مرثیه 1: چیزی جز زیبایی ندیدم...286

گریز...289

گریز...289

مرثیه 2: فدائی ولایت...290

گریز...293

كتيبه 22 طفلان حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام / 295

مرثیه: شهادت در کنار فرات...296

ص: 11

گریز...301

كتيبه 23 دِیر راهب / 303

مرثیه: شفاعت در قیامت...304

گریز...307

كتيبه 24 ورود اهل بیت علیهم السلام به شهر شام / 309

مرثیه: باران سنگ...310

گریز...312

كتيبه 25 مجلس یزید (لعنة الله عليه) / 315

مرثیه: بزم شراب...316

گریز...320

كتيبه 26 حضرت رقیه علیها السلام / 323

مرثيه 1: بهانه بابا...324

گریز...326

مرثیه 2: سر بریده در آغوش دختر...328

گریز...330

مرثیه 3: لب هایش را به لب های پدر گذاشت...330

گریز 1: 333

گریز 2: 333

گریز 3: 334

كتيبه 27 حضرت زينب كبرى علیها السلام / 339

مرثيه : عالمة غير معلَّمة...340

گریز...343

ص: 12

كتيبه 28 امام سجاد علیه السلام / 345

مرثیه 1: گریه طولانی...346

گریز...348

مرثیه 2: خون و ساق پا...350

گریز...352

مرثیه 3: چشمه سار اشک...354

گریز...355

كتيبه 29 اربعین/ 359

مرثیه 1: اولین زائر اربعین...360

گریز...362

مرثيه 2: لحظه وصال...363

گریز...366

مرثيه 3: وداع با قبور شهدا...366

گریز...369

كتيبه 30 بازگشت اهل بیت علیهم السلام به مدینه / 371

مرثیه 1: خبر شهادت امام حسين علیه السلام...373

گریز...376

مرثیه 2: روضه خوان کربلا...377

گریز...379

کتابنامه...383

ص: 13

ص: 14

و حضرت رضا علیه السلام نیز فرمود

﴿مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً یُحْی فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ﴾ (1)

کسی که در مجلسی بنشیند که امر ما در آن احیا شود، دل او نمی میرد در روزی که در آن روز دل ها می میرد.

نکته قابل تأمل این است که پیشوایان دینی علیهم السلام نیز شخصاً اقدام به تشکیل مجالس عزا و روضه در مصیبت اهل بیت علیهم السلام می نموده و به عزاداری و محزون بودن در رثای ایشان، تشویق می کردند و آثار و برکاتی برای آن برمی شمردند؛ از جمله امام صادق علیه السلام به مشمع فرمود:

﴿إِنَّ الْمُوجَعَ لَنَا قَلْبُهُ لَيَفْرَحُ يَوْمَ يَرَانَا عِنْدَ مَوْتِهِ فَرْحَةً لَا تَزَالُ تِلْكَ الْفَرْحَةُ فِي قَلْبِهِ حَتَّى يَرِدَ عَلَيْنَا الْحَوْضَ﴾. (2)

کسی که قلب او برای ما ناراحت شود و به درد آید، آن گاه که وقت مرگش، ما را مشاهده کند شاد شود و این شادی، همچنان در او می ماند تا در کنار حوض کوثر بر ما وارد شود.

و از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است که فرمود:

﴿ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اِطَّلَعَ إِلَی اَلْأَرْضِ فَاخْتَارَنَا وَ اِخْتَارَ لَنَا شِیعَهً یَنْصُرُونَنَا وَ یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا وَ یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا وَ یَبْذُلُونَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَنْفُسَهُمْ فِینَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ إِلَیْنَا﴾. (3)

همانا خداوند تبارک و تعالی نگاهی به زمین کرد و ما را برگزید و برای ما شیعیانی را اختیار کرد که ما را یاری می کنند. آن ها برای شادی ما شادی می کنند و برای اندوه ما، اندوهناک می شوند و خودشان و اموالشان را برای ما بذل می کنند آنان از ما و به سوی ما خواهند آمد.

ص: 16

بر این اساس، استاد بزرگوار، مادح و ذاکر خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام جناب آقای حاج عباس حیدرزاده اقدام به تدوین و تألیف اثری ارزشمند پیرامون مرثیه و مصائب اهل بیت علیهم السلام نموده است که دارای ویژگی های زیر می باشد:

1. آن چه از مصیبت ها و مرثیه ها در این مجموعه ذکر شده، تماماً با ذکر منابع و مدارک متقن و معتبر است که در پاورقی آورده است.

2. اشعاری که در مدح و ذکر مصیبت اهل بیت علیهم السلام نقل شده، با حسن سلیقه، انتخاب و به تناسب در جای خود قرار داده شده است.

3. تمام روضه ها را به حادثه عاشورا و کربلا ارتباط داده و با عنوان «گریز» به آن ها پرداخته است.

4. نگاشتن روضه های متنوع و برای هر روضه گریزهای متعدد که خواننده را از خواندن روضه های تکراری برحذر می دارد ویژگی دیگر این مجموعه است.

امید است مادحان و ذاکران اهل بیت علیهم السلام از این اثر نفیس استفاده وافی و کافی را ببرند.

موفقیت ایشان و همه خادمان اهل بیت عصمت و رسالت علیهم السلام را از خداوند منان مسئلت دارم.

علی نظری منفرد

1401/04/12

ص: 17

ص: 18

مرثیه خوانی و بیان معارف اهل بیت علیهم السلام مهارتی است هنرمندانه که مرثیه خوان می تواند با هنر و مهارت خود در ذره ذره وجود مخاطب تأثیر گذاشته و انسان را از فرش به عرش اعلی برساند. تأثیر این هنر و مهارت در بیان معارف، مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام به قدری زیاد است که انسان ها را در مقابل تهاجمات فرهنگی اجتماعی و سیاسی دشمن مصون نگاه می دارد و حتی قادر است برای مقابله با ،ظلم در انسان ها شوق و انگیزه ایجاد کند.

بر این اساس باید توجه داشت، مطالب و روایاتی که غالباً در کتاب های تاریخی و مقاتل وجود دارد بیشتر جنبه روایی و گزارش از واقعه است؛ نقل و بیان یک واقعه تاریخی به صورت خام و ساده نمی تواند آن چنان شور و احساس در مخاطب ایجاد نماید تا او را به سرمنزل توسل و اشک و انگیزه برساند عناصر مختلفی از جمله: تلخيص مقتل، شعرِ مناسب، تشبیهات، گریز و آهنگ و صوت محزون می تواند زیبایی های هنر «مرثیه خوان» را نمایان سازد.

در این نوشتار سعی شده از اشعار مناسب برای شروع مجلس و از اشعار

مرثیه ای به عنوان چاشنی روضه ها استفاده شود، همچنین سعی شده است استفاده از مطالب «مقتل» به اندازه ای باشد که هم به اصل موضوع پرداخته شود و هم روضه طولانی نباشد؛ یعنی تلخیص مقتل به اندازه مقتضای حال در نظر گرفته شده است و نیز بعضی از روضه های شهدای بنی هاشم و اصحاب، به چندین روضه تقسیم شده است که هر کدام برای یک مجلس کفایت می کند.

استفاده از تشبیهات متناسب با موضوع برای رساندن مطلب به مخاطب، یکی دیگر از شاخصه های کتاب حاضر است. ویژگی دیگر کتاب، این است که برای هر روضه گریز مناسب همراه با شعر در نظر گرفته شده است؛ البته بعضی روضه ها دارای چندین گریز است که مرثیه خوان می تواند به سلیقه خود از گریزها در روضه استفاده نماید مهم ترین خصوصیت این کتاب مستند بودنِ مطالب آن به منابع متقدّم و متأخر است. گاهی در بعضی از موارد، در یک سطر از روضه،

ص: 20

از چندین منبع مختلف استفاده شده است که این خود، اطمینان خاطری برای مرثیه خوان است تا مطالب خود را با اتقان بیشتری ارائه دهد. همچنین در انتخاب مطالب سعی شده است معیارهای عقلی مورد توجه قرار گیرد؛ گرچه مدعی عدم عیب و نقص در ارائه مطالب و اشعار نیستیم و همین جا از همه صاحب نظران و اساتید گران قدر عاجزانه تقاضا داریم با پیشنهادها و نظرات ارزشمند خود ما را در تصحیح و تنقیح مطالب، یاری فرمایند.

در پایان، خدای متعال را بی نهایت سپاسگزارم که توفیق نگارش این مجموعه را به بنده عنایت فرمود و بر خود لازم می دانم از زحمات خالصانه استاد گرامی حضرت آیت الله نظری منفرد دامت برکاته به جهت بازبینی این مجموعه و ارشادات ارزشمندشان تقدیر و تشکر نمایم و همچنین از شاعر گران قدر جناب آقای یوسف رحیمی که بخش اعظم اشعار این مجموعه را مورد دقت نظر قرار دادند. سپاسگزاری نمایم.

تقدیم این اثر ناچیز به محضر مقدس ولی نعمتم کریمه اهل بیت حضرت فاطمه علیها السلام معصومه افتخاری بزرگ برای حقیر است و افتخار بزرگ تر این که آستان مقدس آن حضرت، مسئولیت چاپ و انتشار آن را عهده دار شده است.

آخِرُ دَعْوانَا أَنِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

نهم ذی القعده 1443 ق / مطابق با 19 خرداد 1401 ش

شهر مقدس قم

عباس حیدرزاده

ص: 21

ص: 22

یک جهان روضه و یک ماه محرم داری *** آه، آقای غریبم، چقدر غم داری

تا ابد هم که بخوانند همه مرثیه ات *** باز هم روضه ناخوانده به عالم داری

این همه زائر دلسوخته خاکت را *** از ازل داشته ای، تا به ابد هم داری

روضه خوان هات زیادند، یکیشان قرآن *** مطلع فجر خدا، سوره مریم داری

بهترین نوحه ما هست «غریب مادر» *** صاحب روضه بگو، بهتر از این دم داری؟

تا که نومید نگردد ز درت محتاجی *** تو هم انگشت هم انگشتر خاتم داری

وقت تدفین تو ای شعر غریبی، پسرت *** دید در وزن تنت چند هجا کم داری (1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

﴿أَلَا وَصَلَّى اللهُ عَلَى الْبَاكِينَ عَلَى الْحُسَيْنِ رَحْمَةً وَ شَفَقَةٌ﴾ (2)

«آگاه باشید! خدای متعال از روی رحمت و مهربانی، بر گریه کنندگان امام حسین علیه السلام درود می فرستد.»

امام صادق علیه السلام فرمود:

﴿إِنَّهُ لَيَرَى مَنْ يَبْكِيهِ فَيَسْتَغْفِرُ لَهُ رَحْمَةً لَهُ وَ يَسْأَلُ أَبَاهُ الِاسْتِغْفَارَ لَهُ﴾ (3)

«همانا [امام حسین علیه السلام] کسانی را که بر او گریه می کنند، می بیند و از خدا برای آنان آمرزش طلب می کند و از پدرش علی علیه السلام نیز می خواهد که برای آنان طلب آمرزش نماید.»

خدای سبحان در حدیثی به حضرت موسی علیه السلام می فرماید:

﴿مَنْ بَكَى عَلَيْهِ أَوْ أَبْكَى أَوْ تَبَاكَى حَرَّمْتُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِه ﴾ (4)

ص: 25

«هرکس در مصیبت امام حسین علیه السلام گریست یا گریاند و یا [اگر گریه اش نیامد] خود را به حالت گریه درآورد، بدن او را بر آتش حرام کردم.»

امام حسین علیه السلام می فرماید:

﴿أَنا قَتیلُ العَبَرَةِ لَا یَذکُرُنِي مُؤمِنٌ إِلَّا بَکَی﴾ (1)

«من کشته اشکم، مؤمنی نیست نام مرا بشنود و گریه نکند.»

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله از شهادت امام حسین علیه السلام خبر داد، حضرت فاطمه علیها السلام به شدت گریه کرد و سؤال کرد، «پدرجان این حادثه کی اتفاق می افتد؟»

حضرت فرمود: «هنگامی که نه من باشم، نه تو، نه علی علیه السلام».

حضرت فاطمه علیها السلام شدت گریه اش بیشتر شد و عرض کرد: «پدر جان، پس چه کسی برای حسینم گریه می کند و مجلس عزا به پا می دارد؟»

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «یا فاطمه علیها السلام زنان امت من، بر زن های اهل بیتم و مردان امت من بر مردان اهل بیتم می گریند و عزای فرزند مرا هر سال گروهی بعد از گروهی تازه می کنند. روز قیامت، تو زنان را شفاعت می کنی و من شفیع مردان می شوم، و هر کس را که بر حسین علیه السلام گریه کرده است به بهشت می بریم. ای فاطمه! همه چشم ها روز قیامت گریان است مگر چشمی که بر حسین علیه السلام گریه کرده باشد». (2)

این اشک نیست، آب زلال و مطهر است *** این چشم نیست، چشمه ای از حوض کوثر است

ظرفِ نزولِ رحمتِ پروردگار شد *** چشمی که پای مجلس این روضه ها، تر است

چشمی که بیش تر به خودش، گریه دیده است *** فردا کنار فاطمه با آبروتر است (3)

ص: 26

حال که خدا توفیق داده آمدیم برای ابا عبدالله علیه السلام گریه کنیم، بیایید شب اول را برویم کوفه برای اولین شهید راه کربلا حضرت مسلم علیه السلام گریه کنیم؛ همان آقایی که پیامبر صلی الله علیه و آله خبر شهادتش را به امیرالمؤمنین علیه السلام داد و گریه کرد. (1) همان آقایی که مردم بی وفای کوفه تنهایش گذاشتند، آن قدر بی یاور بود که در کوچه های کوفه سر به دیوار غریبی گذاشت.

وفای امت کوفی، نماز مغرب بود *** عشاء نیامده این قوم سدّ راهم شد

فریب مردم پیمان شکن نباید خورد *** میا که بیعت نامردمان، سپاهم شد

تمام شهر مرا از امان خود راندند *** به غیر خانه طوعه که سرپناهم شد (2)

حضرت مسلم علیه السلام بن عقیل علیه السلام بعد از نماز عشاء از مسجد بیرون آمد، همه از اطراف او متفرق شدند. تنها و سرگردان در کوچه های کوفه قدم می زد، تشنه بود، گرسنه بود. نمی دانست کجا برود، یک مرتبه نگاهش به زنی به نام «طوعه» افتاد که جلوی در خانه اش ایستاده بود چشم به راه پسرش بود حضرت به او سلام کرد و به او فرمود: «اگر ممکن است مقداری آب به من بده!».

طوعه برای آن حضرت آب آورد مسلم علیه السلام آب را خورد و همان جا نشست، طوعه رفت میان خانه ظرف را گذاشت و برگشت گفت: «ای بنده خدا! مگر آب نخوردی؟» حضرت فرمود: چرا. گفت: «پس پیش زن و بچه ات برو!»

مسلم علیه السلام جوابی نداد، طوعه دوباره سخنش را تکرار کرد ولی حضرت جوابی نداد، بار سوم طوعه گفت: «من راضی نیستم این جا بنشینی!».

مسلم علیه السلام از جا بلند شد و فرمود: ای زن من در این شهر غریبم کسی را ندارم»

ص: 27

در کوفه غریبم من و کاشانه ندارم *** گویی بروم خانه، ولی خانه ندارم

گر تکیه به دیوار تو کردم، ز غریبی است *** در شهر شما خانه و کاشانه ندارم

یک شهر پر از دشمن و من یکّه و تنها *** چون طائر دور از وطنم لانه ندارم (1)

حضرت، خودش را معرفی کرد و فرمود: «من مسلم بن عقیل» هستم، آیا ممکن است به من احسان کنی؟ این مردم مرا فریب دادند و از خانه و کاشانه ام آواره ام کردند».

این زن باوفا و مؤمن تا حضرت را شناخت او را احترام کرد، اتاقی در اختیار او قرار داد، غذا برای حضرت آورد ولی حضرت مسلم علیه السلام غذا نخورد. (2)

با گوشه این چادر خاکی بگیرم *** خون لبت را با نوای یا بُنَی (1)

بانوان دیگر نیز بسیار گریه کردند و در آخر، سر را در تنور قرار داده و ناپدید گشتند.

زن خولی کنار تنور آمد، سر مطهر را برداشت، نگاه به سر کرد و صیحه ای زد و بی هوش روی زمین افتاد در این حالت ندایی شنید که به او گفته شد: «برخیز، تو به گناه شوهرت مؤاخذه نخواهی شد». زن سؤال کرد: این چهار زن که از آسمان آمدند که بودند؟ ندا آمد: «آن که سر را می بوسید و از همه بیشتر گریه می کرد، مادر او حضرت فاطمه علیها السلام بود دیگری خدیجه کبری علیها السلام ، آن یکی مریم مادر عیسی علیها السلام و دیگری آسیه زن فرعون»، آن گاه زن خولی از جا برخاست، سر مطهر را برداشت، آن را با آب و گلاب شستشو می داد و گریه می کرد. (2)

سنگ ها کم تر به پیشانی او پا می زدند *** نسبتی نزدیک اگر با حضرت حیدر نداشت

روی گلگون و لبی پر خون و چشمانی کبود *** سرنوشتی بین نامردان از این بهتر نداشت (1)

مردم کوفه حضرت مسلم علیه السلام را تنها گذاشتند، دشمنان برای دستگیری او در بیرون خانه طوعه به سویش حمله کردند حضرت مسلم علیه السلام شجاعانه و دلاورانه می جنگید بکر بن حمران ملعون شمشیری به لب های آن حضرت زد، لب ها پاره شد و دندان او شکست حضرت مسلم علیه السلام نیز ضربت سختی بر گردن او زد که تا نزدیکی شکم او را درید. (2) وقتی این شجاعت و دلاوری را از آن حضرت دیدند، دسته جمعی حمله کردند از بالای بام ها، حضرت مسلم علیه السلام را سنگ باران کردند، دسته دسته نی های آتش زده بر سر او می ریختند. (3) نمی دانم کوفیان چه رسم بدی داشتند هر موقع کم می آوردند ناجوانمردانه و دسته جمعی حمله می کردند.

کردند». هنگامی که امام حسین علیه السلام نگاهش به بدن حضرت علی اکبر علیه السلام افتاد، نفرین کرد و صدا زد: ﴿قَتَلَ اللَّهُ قَوْماً قَتَلُوك﴾، (1) «خدا بکشد کسانی که تو را کشتند». ﴿عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَكَ الْعَفَاءُ﴾ (2) «بعد از تو خاک بر سر دنیا باد».

چگونه جمع کند پاره های جانش را؟ *** به خیمه ها برساند تن جوانش را

شکفت روی لبانش: على عَلَى الدنيا... *** همین که غرق به خون دید پهلوانش را (3)

به یک نفر دیگر هم دسته جمعی حمله کردند، این حمله با همه حمله ها فرق داشت؛ وقتی لشکر عمر بن سعد دلاوری و شجاعت امام حسین علیه السلام را در میدان نبرد دیدند با این که حضرت داغدیده و لب تشنه بود اما کسی حریف او نبود شمر ملعون به عمر بن سعد گفت: اگر حسین همین طور ادامه دهد، همه را خواهد کشت. عمر بن سعد ملعون گفت: با او چه کنیم؟ شمر گفت:

﴿نَتَفَرَّقُ عليه ثَلاثُ فِرَقِ فِرقَةُ بِالنِّبالِ وَالسَّهامِ، وَ فِرقَةُ بِالسُّيوفِ وَالرِّماحِ، وَ فِرقَةُ بِالنَّارِ وَالحِجَارَةِ، نَعجَلَ عَلَيهِ.﴾ (4)

«سه دسته شوید: گروهی با تیر، عده ای با شمشیر و نیزه و دسته ای با آتش و سنگ به او حمله کنید.»

﴿ فَجَعَلوا يَرْشِقونَهُ بِالسِّهامِ وَ يَطْعَنُونَهُ بِالرِّماحِ وَ يَضْرِبُونَهُ بِالسُّيوفِ حَتّى اَثْخَنُوهُ بِالجِراحِ﴾ (5)

«دسته جمعی با تیر و نیزه و شمشیر به حضرت حمله کردند، آن قدر بر آن بدن نازنین زدند که بدن مطهر پر از زخم شد.»

بی هوا نیزه ای به پهلو خورد *** نفسش رفت و برنگشت، ای وای

ص: 31

جلوی خواهرش چهل تا نعل *** از تن شاه می گذشت، ای وای

دختران آه می کشند، آخر *** آه این کودکان اثر دارد

همه گویند: جاي بابا کاش *** روی ما شمر چکمه بگذارد (1)

بیا نامردی و پستی اهل کوفه را بنگر *** که بهر کشتن یک تن کند شهری صف آرایی

سزد «میثم» به یاد کام عطشان و لب خشکم *** کند تا جان به تن دارد به اشک دیده سقّایی (1)

حضرت مسلم علیه السلام را با حیله و خدعه و به بهانه در امان بودن، دستگیر کردند، شمشیرش را گرفتند، او را به طرف دارالاماره بردند. در بین راه دیدند که حضرت مسلم علیه السلام گریه می کند به او گفتند: گریه در شأن شما نیست! فرمود: «به خدا قسم گریه ام برای خودم نیست، گریه ام برای امام حسین علیه السلام است که به او نامه نوشتم به طرف کوفه بیاید». (2)

پیغمبر درد بود و همدرد نداشت *** از کوفه به جز خاطره ای سرد نداشت

می گفت: خدایا که بگوید به حسین؟ *** این شهر هزار کوچه یک مرد نداشت (3)

او را به دارالاماره کوفه آوردند، حضرت تشنه بود، آب طلب کرد، ظرف آبی آوردند، آب را به لب ها گذاشت لب های حضرت مجروح بود؛ آب خون آلود شد، حضرت، آب را نخورد. بار دیگر آب آوردند، دوباره آب خون آلود شد، حضرت آب را برگرداند. برای بار سوم آب آوردند این بار ظرف آب را که به لب هایش گذاشت، دندانش در آب افتاد، آن گاه گفت: «خدا را شکر، اگر روزی من بود، خورده بودم.» (4)

نگاه به آب کرد، دستش را زیر آب برد اما به یاد تشنگی امام حسین علیه السلام و بچه های آن حضرت، آبی ننوشید.

رسید چون به علقمه پای تو *** گشت عیان چهره مولای تو

چو دید چشمت رخ ارباب را *** نهیب آتشین زدی آب را

که ای سپید چهره روسیاه *** کی کنم از عیش تو نوشم تباه

من ز می حسین باده نوشم *** به آب، آبرو نمی فروشم

ز جرعه ای روز مرا شب مکن *** مرا خجل ز روی زینب مکن

کسی که تشنه است، اگر آب ببیند، مقداری از عطش او تسکین پیدا می کند و کسی که جگرش از تشنگی می سوزد، وقتی دستش را زیر آب می برد جگر تشنه اش کمی تسکین پیدا می کند؛ حضرت عباس علیه السلام هم چشمش به آب فرات افتاد و هم دستش را زیر آب برد. لذا زبان حال آن حضرت، این چند بیت است:

کربلا، کعبه عشق است و منم در احرام *** شد در این قبله عشاق، دوتا تقصیرم

دست من خورد به آبی که نصیب تو نشد *** چشم من داد از آن آبي روان تصویرم

باید این دیده و این دست دهم قربانی *** تا که تکمیل شود حج من و تقديرم (1)

لذا هم دستانش را از بدن جدا کردند و هم تیر به چشمش زدند.

فکر کردم، دست دادم آب دارم غم ندارم *** سرفرازم ساقی اطفال شاهنشاه دینم

ناگهان دیدم که در ره ریخت آب و سوخت جانم *** تیر زد بر مشک آن خصمی که بود اندر کمینم

ص: 34

دیگر از دیدار اطفال حرم شرمنده بودم *** تیر زد دشمن به چشمم تا که طفلان را نبینم

گفتم اکنون خوب شد، خوبست برگردم به خیمه *** ناگهان بر سر فرود آمد عمود آهنینم (1)

به راه عشق، نخستین فدایی تو منم *** سفیر خاص توام، این صدای عام من است

وجود پاک تو را چشم زخم تا نرسد *** دعا به حضرت تو، کار صبح و شام من است

مباش راهی کوفه به شوق دعوت خلق *** در آخرین نفس این آخرین پیام من است

خوشم که بر سر عشقت سرم رود بر باد *** سر بریده من پرچم قیام من است (1)

حضرت مسلم علیه السلام را به دارالاماره آوردند ابن زیاد ملعون به او و امام حسین علیه السلام و امیرمؤمنان علی علیه السلام و عقیل ناسزا گفت و جسارت کرد بعد دستور داد سر از بدن حضرت مسلم علیه السلام جدا کنند آن حضرت را با دستان بسته بالای دارالاماره آوردند، او همچنان تکبیر می گفت و با خدای متعال نجوا می کرد سر از بدنش جدا کردند و جسم بی سر او را از بالای دارالاماره به زمین انداختند. (2)

بدنم نقش زمین است، میا کوفه حسین *** خواهش مسلمت این است میا کوفه حسین

همه ترسم از این است، که مضطر بشوی *** مثل این نائب دل سوخته، بی سر بشوی (3)

وقتی که سر در بدن داشت، آن قدر با نیزه و تیر و شمشیر و سنگ و چوب بر بدن مقدسش زدند که امام سجاد علیه السلام در خطبه ای که در مسجد اموی خواند، فرمود: ﴿أَنَا ابْنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً﴾، (1) «من فرزند کسی هستم که با قتل صبر به شهادت رسید»، قتل صبر، یعنی کسی را با شکنجه و زجر به شهادت برسانند. (2)

پیرمردان ناتوان حتّى *** با عصا می زدند بر بدنت

همه جا را سیاه می دیدی *** به فدای نفس نفس زدنت

استخوان های سینه ی تو شکست *** شمر وقتی که روی سینه نشست

قتلگاهت نگو که غوغا بود *** سر پیراهن تو دعوا بود

کاش مادر نبود در گودال *** از بد روزگار اما بود (3)

حضرت زینب علیها السلام هم کنار بدن بی سر برادر این طور روضه می خواند: ﴿بِاَبیِ الَمهمُومُ حَتُى قَضى، بِأَبِي العَطْشَانُ حَتَّى مَضَى﴾، (4) «پدر به فدای آن کسی که با غم های بسیار جان داد، پدرم به فدای آن لب تشنه ای که با لب عطشان به شهادت رسید.» آخر از یک طرف ضربه بر بدن مقدسش می زدند، از طرفی لبش تشنه بود، جگرش می سوخت داغ جوان و عزیزانش را دیده بود، از طرفی دیگر زن و بچه اش را به اسارت می بردند؛ آخر این همه داغ را چه کسی تحمل می کند؟

این جا که گود بود، چرا خورده ای زمین؟ *** جایی دگر نبود سرت را جدا کنند؟

نه جای نیزه مانده و نه نیزه مانده است *** تا زخم دیگری روی آن جسم جا کنند (5)

را دارد، سه وصیت به عمر بن سعد (لعنة الله علیه کرد؛ اول این که فرمود: «من در کوفه هفتصد درهم قرض کرده ام پس از من شمشیر و زره مرا بفروش و قرض مرا ادا کن. دوم این که پس از من بدنم را بگیر و به خاک بسپار سوم این که کسی را به سوی امام حسین علیه السلام بفرست که آن حضرت را از آمدن به کوفه منصرف سازد؛ زیرا من به او نامه نوشتم به کوفه بیاید و او الان در راه کوفه است.» (1)

یک نکته می خواهم بگویم یا مسلم بن عقیل! برای دفن بدنت وصیت کردی این گونه وصیت کردن سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام بود. پیامبر صلی الله علیه و آله به امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بدنم را غسل بده و مرا در میان پارچه سفید مصری و برد یمانی کفن کن. (2)

امیرالمؤمنین علیه السلام به امام حسن علیه السلام وصیت کرد بعد از وفاتم بدنم را غسل بده مرا کفن کن و از بقیه حنوط بهشتی که برای پیامبر صلی الله علیه و آله آوردند، مرا حنوط کن. اما یک وصیت جانسوز دارد که حسن جان! مرا شب بردارید، بدن مرا شب به خاک بسپارید. (3)

غریبانه، غریبانه، شبانه *** کجا بردند علی را مخفیانه

حضرت زهرا علیها السلام هم به امیرالمؤمنین علیه السلام وصیت کرد: ﴿یا علی ... حَنْطنِي وَ غَسَلْنِي وَ كَفِّنِّي بِاللَّيْلِ ... وَادْفِنِّي بِاللَّيْلِ وَلَا تُعْلِمْ أَحَداً﴾؛ (4) «يا على! مرا شب غسل بده و شب حنوط و کفن کن... و مرا شب به خاک بسپار هیچ کس با خبر نشود».

امام حسن علیه السلام هم لحظات آخر عمرش به امام حسین علیه السلام وصیت کرد: «برادر! وقتی من از دنیا رفتم، بدنم را غسل بده، بدنم را کفن کن، بدنم را بر تابوتی بگذار و برای تجدید عهد کنار قبر رسول خدا صلی الله علیه و اله ببرید. اگر کسی خواست جسارتی کند

ص: 38

راضی نیستم خونی در تشییع جنازه ام ریخته شود» (1) اگر چه جسارت کردند و بدن آن حضرت را تیرباران کردند. (2)

اما فدای آن آقای غریبی که هیچ وصیتی برای کفن و دفنش ندارد، بدن مطهرش بدون سر بی غسل و بی کفن میان صحرای کربلا بود (3) به قول شاعر:

مُلْقَى ثَلاثاً بِلاغُسلِ وَلا كَفَنِ *** تُربَ الفَلاوَ الدِّمَاءِ الأكفانِ وَالغَسَلِ (4)

سه روز او را بی غسل و کفن رها کردند. آری از خون بدنش او را غسل دادند و خاک های بیابان به جای کفن بر او پوشیده بود.

امام سجاد علیه السلام هنگام دفن بدنِ بی سر بابا بدن مطهر آن حضرت را در آغوش کشید و بلند بلند گریه کرد، بنی اسد نیز گریه می کردند و به صورت ها لطمه می زدند. حضرت به تنهایی پدر را درون قبر نهاد بنی اسد خواستند به آن حضرت کمک کنند، حضرت فرمود: «نیازی به کمک شما نیست، با من کسانی هستند که کمک می کنند.» سپس بدن بی سر بابا را در قبر نهاد، صورت به گلوی مبارکش نهاد و فرمود: «خوشا به حال زمینی که پیکر پاکت در آن جای گرفت. جهان پس از تو تاريك و آخرت به نور تو روشن است. پدر جان! شب ها خواب نداریم و اندوهمان بی پایان است.»

سپس خشت لحد چید و خاک روی بدن ریخت آن گاه بر روی قبر این جمله را نوشت:

﴿هذا قَبَرُ الحُسَينِ بنِ عَلَيَّ بن أبي طالب الَّذِي قَتَلُوهُ عَطشاناً غريباً﴾. (5)

«این قبر حسین بن علی بن ابی طالب است که او را با لب تشنه و غریبانه کشتند».

ص: 39

دوستان! وای من و وای من و وای شما *** به خدا آب ندادند به آقای شما

به خدا گرگ صفت بر بدنش چنگ زدند *** به خدا آب ندادند ولی سنگ زدند

مصطفی سوخت سراپا و علی جامه درید *** شمر در محضر مادر سر فرزند برید

تسلیت فاطمه علیها السلام نور بصرت را کشتند *** به خدا با لب تشنه پسرت را کشتند (1)

ص: 40

امشب که شب دوم محرم است شب رسیدنِ قافله امام حسین علیه السلام به سرزمین کربلاست، شب اشک و ماتم است شب مصیبت و غم است؛ چون خود آن حضرت تا نام کربلا را شنید، اشک از چشمانش جاری شد، ﴿فَدَمَعَتْ عَيْنَا الْحُسَيْن علیه السلام﴾ (1) و فرمود: ﴿اللَّهُمَّ إنّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَرْبِ وَ الْبَلاء﴾؛ (2) «خدایا، به تو پناه می برم از بلا و گرفتاری سپس خطاب به همراهانش فرمود:

﴿اِنزِلوا، هاهُنا وَاللّهِ مَحَطُّ رِکابِنا، و سَفکُ دِمائِنا هاهُنا وَاللّهِ مَخَطُّ قُبورِنا، و هاهُنا وَاللّهِ سَبیُ حَریمِنا، بِهذا حَدَّثَنی جَدّی﴾ (3)

«پیاده شوید، این جا منزلگاه ما و محل ریختن خون های ماست، و این جا جایگاه قبور ماست، به خدا این جا، جای به اسارت رفتن اهل بیت ماست و این خبر را جدم به من داده است.»

این خاک، بوی تشنگی و گریه می دهد *** گفتند: «غاضریه» و گفتند: «نینوا»ست

دستی کشید بر سر و بر یال ذوالجناح *** آهسته زیر لب به خودش گفت: کربلاست

توفان وزید از وسط دشت، ناگهان *** افتاد پرده، دید سرش روی نیزه هاست

یحیای اهل بیت در آن روشنای خون *** بر روی نیزه دید سر از پیکرش جداست

باران تیر بود که می آمد از کمان *** بر دوش باد دید که پیراهنش رهاست

افتاد پرده، دید به تاراج آمده ست *** مردی که فکر غارت انگشتر و عباست (4)

در روایت است که زینب کبری علیها السلام و اهل حرم وقتی خبر شهادت امام حسین علیه السلام و اصحابش را شنیدند ناله و شیون سر دادند، ﴿لَطَمَ اَلنِّسَاءُ اَلْخُدُودَ وَ شَقَقْنَ اَلْجُیُوبَ﴾ (5)

«لطمه به صورت زدند گریبان پاره کردند».

ص: 43

یک باره میان راه پایش لرزید *** مبهوت شد از بغض صدایش لرزید

زینب به چه خیره شد که این گونه *** زمین از ناله وامحمدایش لرزید؟ (1)

حق نگهدار این همه مجنون *** حق نگهدار این همه لیلا

می رسیدند و یاد می کردند *** از سر و طشت و حضرت یحیی (1)

روز دوم محرم، هنگامی که کاروان امام حسین علیه السلام به کربلا رسید، زن ها و بچه ها را پیاده کردند خیمه ها را برپا کردند امام حسین علیه السلام فرزندان و برادران و اهل بیت خود را در یک جا جمع کرد.

﴿ثُمَ نَظَرَ إِلَيْهِمْ فَبَكَى سَاعَةً ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنَّا عِتْرَةُ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ وَ قَدْ أُخْرِجْنَا وَ طُرِدْنَا وَ أُزْعِجْنَا عَنْ حَرَمِ جَدِّنَا وَ تَعَدَّتْ بَنُو أُمَيَّةَ عَلَيْنَا اللَّهُمَّ فَخُذْ لَنَا بِحَقِّنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾. (2)

«یک نگاهی به آنان کرد و ساعتی گریه کرد، آن گاه گفت: خدایا، ما عترت پیامبر تو محمد صلی الله علیه و آله هستیم که بیرون رانده شدیم و طرد شدیم و از حرم جد خود دور ماندیم و بنی امیه بر ما ستم کردند خدایا حق ما را بگیر و ما را بر ظالمین پیروز فرما».

نگاه مضطرب دختری، به روی پدر *** طلوع عاطفه از اوّل پگاه شده ست

برای آن که بگیرند کودکان آرام *** حسین سایه پر مهر خیمه گاه شده ست

قیامت از عطش دیدنِ حسین به پاست *** به هرکه می نگری، تشنه نگاه شده ست...

عجب ز کودک و گهواره نیست در این دشت *** ستاره، همسفر آفتاب و ماه شده ست

زمین به لرزه درآمد زمان گریست، مگر *** حسین وارد گودال قتلگاه شده است؟

صدای بال زدن های خسته می آید *** کبوتر حرم ای وای بی پناه شده ست (1)

بله یا اباعبدالله! همه آن صحنه هایی را که در یک نگاه دیدی روز عاشورا به چشم خود دیدی؛ بدن ارباً اربای جوانت علی اکبر را دیدی، کنار نهر علقمه بدن بی دست علمدارت را دیدی گلوی پاره پاره علی اصغرت را دیدی اما یا اباعبدالله یک صحنه ای را شما ندیدی فقط زینب علیها السلام دید؛ وقتی آمد تو گودال قتلگاه بدن شما را پر از زخم نیزه و تیر و شمشیر دید، بدن برادرش را بی سر دید. جگرش سوخت با آه و ناله کنار بدن بی سر برادر روضه خواند برای چه کسی روضه خواند؟ برای رسول خدا صلی الله علیه و آله.

﴿قَالَ الرَّاوِیُّ فَوَ اللَّهِ لا أَنْسَى زَيْنَبَ بِنْتَ عَلِيٍّ تَنْدُبُ الْحُسَيْنَ * وَ تُنَادِي بِصَوْتٍ حَزِينٍ وَ قَلْبٍ كَئِيبٍ وا مُحَمَّدَاهْ صَلَّى عَلَيْكَ مَلِیکُ اَلسَّمَاءِ هَذَا حُسَیْنٌ مُرَمَّلٌ بِالدِّمَاءِ صَرِیعٌ بِکَرْبَلاَءَ مُقَطَّعُ اَلْأَعْضَاءِ مَحْزُوزُ اَلرَّأْسِ مِنَ اَلْقَفَا مَسْلُوبُ اَلْعِمَامَهِ وَ اَلرِّدَا (2) وَ بَنَاتُكَ سَبَايَا﴾. (3)

ص: 47

«راوی گفت: به خدا زینب دختر علی از یادم نمی رود که با صدای غمناک و دل پر درد بر حسین می نالید و صدا می زد ای محمدی که فرشتگان آسمان بر تو درود فرستادند این حسین است که به خون آغشته به خاک کربلا افتاده اعضایش از هم جدا شده سرش از قفا بریده شده، عمامه و لباسش را به غارت بردند و این دختران توست که اسیرند.»

باور نمی کنم سر نیزه سرت بود *** این تکه پاره ها به زمین پیکرت بود

باید کفن به وسعت صحرا کنم تو را *** هر جا نظاره می کنم، بدن اطهرت بود

باور نمی کنم که تو باشی برادرم *** تنها میان دشمن دون خواهرت بود

باور نمی کنم که به انگشت ساربان *** ای جان من فدای تو، انگشترت بود

ای از قفا بریده سرت را عدوی تو *** سمت کدام خیمه نگاه ترت بود (1)

تا گفتم اسم کرب و بلا را دلم گرفت *** مانند خواهری که صدا زد دلم حسین

این جا کجاست؟ خواهرت افتاد از نفس *** رحمی نما به سینه شعله ورم حسین

این جا عجیب بوی فراق تو می رسد *** یک دم نگاه کن تو به چشم ترم حسین

زینب کجا و مجلس نامحرمان کجا *** یک ذره حق بده نشود باورم حسین (1)

روز دوم محرم وقتی کاروان به کربلا رسید امام حسین علیه السلام پرسید: «نام این سرزمین چیست؟» گفتند: کربلا. حضرت فرمود: «پیاده شوید، این جا منزلگاه ماست، این جا محل شهادت ماست».

همه پیاده شدند، خیمه ها را بر پا کردند، امام حسین علیه السلام لحظاتی را فرصت پیدا کرد و مشغول اصلاح شمشیر خود شد و زیر لب اشعاری راجع به بی وفائی دنیا خواند:

«يَا دَهْرُ أُفٍ لَكَ مِنْ خَلِيلٍ *** كَمْ لَكَ بِالْإِشْرَاقِ وَالْأَصِيلِ

مِنْ طَالِبٍ وَ صَاحِبٍ قَتِيلٍ *** وَالدَّهْرُ لَا يَقْنَعُ بِالْبَدِيلِ» (2)

«ای روزگار، اف بر تو باد! چقدر صبح و شام دوست و جوینده (حق و حقیقت) را مقتول و شهید می کنی؟ روزگار به عوض و بدل گرفتن قانع نمی شود».

حضرت زینب علیها السلام وقتی این جملات را شنید طاقت از کف داد بلند شد شیون کنان در حالی که لطمه به صورت می زد با پای برهنه به صورتی که لباسش به زمین کشیده می شد به سوی برادر دوید گفت: «برادر جان این سخنان شما بوی مرگ می دهد وای از این مصیبت ای کاش مرده بودم و کاش زنده نبودم و چنین روزی را نمی دیدم، امروز انگار مادرم فاطمه و پدرم علی و برادرم حسن از دنیا رفته است» (3)

ص: 49

این جا که آمدیم، غم و غصّه پا گرفت *** دلشوره ای عجیب، وجود مرا گرفت

حس غم جدایی این دشت لاله خیز *** بال و پرم جدا و دلم را جدا گرفت

فالی زدم به مصحف پیشانی ات حسین *** آیات غربت تو دلم را فرا گرفت (1)

در روایت است، همه زن ها و بچه ها ناله و شیون سر دادند، این جا اشک از چشمان امام حسین علیه السلام جاری شد. امام حسین علیه السلام حضرت زینب علیها السلام و دیگر زنان را آرام کرد و دلداری داد، آنان را به صبر دعوت کرد. (2)

یفْزِعُ الْقُلُوبَ یا حُسَینَاهْ یا حَبِیبَ رَسُولِ...اللَّهِ یا ابْنَ مَکةَ وَ مِنًی یا ابْنَ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ سَیدَةِ النِّسَاءِ یا ابْنَ بِنْتِ الْمُصْطَفَی...﴾ (1)

«... از شدت غم و اندوه گریبان خود را چاک زد و با صدایی محزون که قلبها را جریحه دار می کرد فریاد زد: ای حسین! ای محبوب دل رسول خدا ای فرزند مکه و منی ای پسر فاطمه زهرا سرور زنان علیها السلام ای پسر دختر پیامبر برگزیده خدا ....»

باورت می شد ببینی خواهرت را یک زمان *** دست بسته مو پریشان، موکَنان، مویه کُنان

باورت می شد ببینی دختر خورشید را *** کوچه کوچه در کنار سایه نامحرمان

نه لبی مانده برای تو، نه جای سالمی *** من که گفتم این همه بالای نی قرآن نخوان

چه عجب! طشتی برای این سرت آورده اند *** ای سر منزل به منزل ای سر یحیی نشان

تا همین که چشم تو افتاده بر چشمان ما *** چشم ما افتاده بر لب های زیر خیزران

ای تمامی غرور من فدای غیرتت *** لطف کن این مرد شامی را از این مجلس بران

این قدر قرآن مخوان، این چوب ها نامحرمند *** شب بیا ویرانه هر چه خواستی قرآن بخوان (2)

راوی گوید: ناله و شیون زینب علیها السلام باعث شد که همه گریستند؛

﴿فَأَبَكَتْ وَاللَّهِ كُلَّ مَنْ كَانَ فِي الْمَجْلِسِ وَ يَزِيدُ عَلَيْهِ لَعَائِنُ اللهِ سَاكِتٌ﴾ (3)

ص: 51

«سوگند به خدا همه کسانی را که در مجلس حاضر بودند، به گریه در آورد، ولی یزید که لعنت های خدا بر او باد. ساکت بود».

روز دوم محرم وقتی قافله امام حسین علیه السلام به کربلا رسید، حضرت دستور داد، همه پیاده شوید، خیمه ها را بر پا کنید.

﴿اِنْزِلُوا، هَاهُنَا مَحَطُ رِكَابِنَا وَ سَفْكُ دِمَائِنَا ، هاهنا واللهِ مَخَطَ قُبُورِنا، و هاهنا وَاللهِ سُبِيَ حَرِيمُنا﴾ (1)

«پیاده شوید این جا منزلگاه ما و محل ریختن خون های ماست، و این جا جایگاه قبور ماست، به خدا این جا جای به اسارت رفتن اهل بیت ماست.»

همه پیاده شدند خیمه ها را بر پاکردند، در این روز پُر اندوه، امام حسین علیه السلام نگاه به اهل بیتش می کرد گریه می کرد. زن ها و بچه ها با شنیدن خبر شهادت امام حسین علیه السلام لطمه به صورت می زدند و بی تابی می کردند حضرت زینب علیها السلام با شنیدن خبر شهادت امام حسین علیه السلام گریبان پاره کرد، بی تاب شد و از حال رفت، امام حسین علیه السلام آب به صورت او زد و وقتی به هوش آمد او را دلداری داد و آن حضرت را به صبر دعوت کرد. (2)

چیست این جا که نیمه جانم کرد *** از همین ابتدا کمانم کرد

وای از این سرزمین، بیا برگرد *** نخل ها را ببین، بیا برگرد

همه جا تیغ و تیرو سرنیزه *** همگی آتشین، بیا برگرد

به علمدار تا نظر نزدند *** جان ام البنین، بیا برگرد

تا نیفتی میان آن گودال *** زخمی از پشت زین، بیا برگرد

به گمانم بمیرم از این حال *** حرمله آمده زبانم لال (3)

این یک سفر کربلا برای اهل بیت امام حسین علیه السلام بود در این سفر زن ها و دخترها دلخوش بودند که بابا کنارشان هست عمو عباس علیه السلام و علی اکبر علیه السلام مثل کوهی استوار مراقب زن ها و بچه ها هستند.

ص: 53

اگر امروز ماتمی دارم *** در کنارم شکوه احساس است

این طرف قاسم و علی اکبر *** آن طرف شانه های عباس است

چه کنم در غروب عاشورا *** که نه یاری نه همدمی دارم

دشت پر می شود ز حرمله ها *** نه پناهی نه محرمی دارم (1)

دشمن همه جا خنده به زخم جگرم زد *** در شام بلا، سنگ به فرق پدرم زد

با کعب سنان گاه به تن گه به سرم زد *** سیلی به رخ خواهر نیکو سیرم زد

دیدم اثر سیلی، بر روی سکینه *** یاد آمدم از فاطمه و شهر مدینه (1)

ص: 55

ص: 56

رواست دور سر دختر علی گردم *** به جاست سر به قدم های اکبرش سایم

شدم به شعله شمع وصال، پروانه *** ز تیر و نیزه و شمشیر نیست پروایم

حبيب يوسف زهرا شدم، چه بهتر از این *** که قطره بوده ام و متصل به دریایم

خدا کند که به دنیا دوباره برگردم *** هزار بار کنم جان فدای مولایم

شهادت دگرم هست آرزو «میثم» *** گر آورند دوباره به دار دنیایم (1)

امام حسین علیه السلام هنگامی که به کربلا رسید نامه ای به این مضمون به حبیب بن مظاهر اسدی نوشت:

﴿مِنَ الحُسَينِ بنِ عَلِيّ بن أبى طالب إلى الرَّجُلِ الفَقِيهِ حَبيبِ بنِ مُظَاهِر أمَّا بعد يا حبيب فَأَنتَ تَعلَمُ قَرابَتَنا مِن رَسولِ اللهِ صلى اللهُ عَلَيهَ وَآلِهِ، وَأَنتَ أَعْرَفُ بِنا مِن غَيْركَ، وَ أَنتَ ذُو شَيْمَةٍ و غَيْرَةٍ، فَلا تَبخَل عَلَينا بِنَفسِکَ، یُجازیکَ جَدِّی رَسولُ اللّه صلی الله علیه و آله یَومَ القِیامَهِ﴾ (2)

«از حسین بن علی به مرد فقیه، حبیب بن مظاهر ای حبیب قرابت ما را با پیامبر صلی الله علیه و آله می دانی و تو بهتر از دیگران ما را می شناسی و شخص آزاد مرد و غیرتمندی هستی. از جان خود بر ما مضایقه مکن، جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله در قیامت پاداش آن را به تو خواهد داد.»

حبیب با همسرش مشغول غذا خوردن بود که در خانه را زدند حبیب بیرون رفت و خیلی طول نکشید برگشت. همسرش پرسید که بود؟ گفت: «قاصدی از طرف

ص: 59

حسین علیه السلام برای من نامه آورده است». همسرش پرسید حسین علیه السلام برایت چه نوشته است؟ حبیب گفت: «نوشته من آمده ام کربلا؛ اگر می خواهی، بیا من را یاری کن».

این نامه ای که از تو به دستم رسیده است *** آتش به بند بند وجودم کشیده است

پرسید همسرم چه شده منقلب شدی؟ *** آقا مگر چه گفته که رنگت پریده است

در نامه ات چه آه بلندی کشیده ای *** تير «مِن الحسين» امانم بریده است

من که نمرده ام دم از این بی کسی مزن *** این تیغ گرچه کهنه، ولی آبدیده است

گر شد قدم کمان نه برای کهولت است *** آقا به احترام تو پشتم خمیده است (1)

همسر حبیب گفت: «ای حبیب تو را به خدا قسم می دهم مبادا از یاری فرزند دختر رسول خدا صلى الله عليه و سلم غفلت کنی»، حبیب گفت: «حتماً می روم و جانم را فدایش می کنم».

سرم خاک کف پای حسین است *** دلم مجنون و شیدای حسین است

در این عالم تمنایی ندارم *** تمنایم تمنای حسین است (2)

وقتی که حبیب می خواست حرکت کند همسرش به او گفت: «ای حبیب! حالا که داری می روی، از تو خواهشی دارم؛ هرگاه نزد حسین رسیدی، دست ها و پاهای حضرت را به نیابت از من ببوس و سلام من را به او برسان».

حبیب به غلامش گفت: «این اسبم را در فلان مکان ببر و آن جا منتظر من باش

ص: 60

تا نزد تو برسم». حبیب با همسر و فرزندانش خداحافظی کرد و به طرف محل قرار با غلامش حرکت کرد وقتی به غلامش رسید دید غلام در حالی که گریه می کند دست روی دستش می زند و با خود می گوید: «خوشا به سعادت حبیب که به یاری حسین علیه السلام می رود. جانم به فدایت یا حسین غلامان حسرت یاری تو را دارند، پس آزادگان چه حالی دارند» حبیب تا این سخنان را از غلام شنید، گفت: «غلام برو تو را آزاد کردم»، غلام صدای گریه اش بلند شد و گفت: «مولای من، از تو جدا نمی شوم و از تو خواهش می کنم مرا هم با خودت ببر، من هم می خواهم حسین علیه السلام را یاری کنم»، حبیب پذیرفت و با هم به کربلا رفتند.

ما را غلامی تو بُوَد تاج افتخار *** این تاج را به افسر شاهان نمی دهم (1)

وقتی حبیب به کربلا رسید، در مقابل سیدالشهدا رحمه الله زمین را بوسید و سر به سجده گذاشت و خدا را شکر کرد خبر به زینب کبری علیها السلام رسید، حضرت فرمود: «سلام مرا به حبیب برسانید»، وقتی به حبیب گفتند، حضرت زینب علیها السلام به تو سلام می رساند، حبیب گریه کرد و با دست به صورت خود زد و گفت: «من کیستم که دختر امیرمؤمنان علیه السلام بر من سلام برساند». (2)

شب عاشورا هم وقتی حبیب از نگرانی بی بی زینب کبری علیه السلام نسبت به وفاداری یاران امام حسین علیه السلام مطلع شد اصحاب و یاران امام علیه السلام را مقابل خیمه های اهل بیت علیهم السلام جمع کرد تا قوت قلبی برای زینب کبری علیها السلام و دیگر بانوان باشند.

چون به کنار خیمه ها رسیدند، حبیب، خطاب به بانوان بنی هاشم گفت: «ای دختران پیامبر و ای حرم رسول خدا اینان یاوران فداکار شما هستند. همه سوگند یاد کرده اند این شمشیرها را در غلافی جای ندهند مگر در گردن دشمنان شما و این نیزه های بلند و تیز در اختیار غلامان شماست که هم قسم شده اند آن ها را فرو نبرند مگر در سینه دشمنان شما.»

ص: 61

در این هنگام بانوان حرم از خیمه ها با گریه و شیون بیرون آمدند، یکی از بانوان به آنان چنین پاسخ داد:

﴿أَيُّهَا الطَّيِّبون حامُوا عَنْ بَناتِ رَسولِ الله وَحَرائِر أَمِير المؤمنين ﴾ (1)

«ای پاک مردان از دختران پیامبر صلی الله علیه و آله و زنان خاندان امیرالمؤمنین علیه السلام دفاع کنید.»

یاران امام حسین علیه السلام نیز با شنیدن این سخن با صدای بلند گریه کردند و هر یک به سوی خیمه خویش بازگشتند.

دنیا و آخرت همه مدیون زینبم *** ما را صدای ناله او بیقرار کرد (2)

عمر بن سعد با این سخن حضرت زینب علیها السلام اشک از چشمانش جاری شد ولی جوابی نداد (1) و رویش را برگرداند. (2) سپس آن حضرت خطاب به لشکر، صدا زد: ﴿وَيْحَكُمْ أَمَا فِيكُمْ مُسْلِمٌ﴾، (3) «آیا مسلمانی بین شما نیست؟» کسی جواب زینب علیها السلام را نداد. این جا بود که شمر وارد قتلگاه شد، امام حسین علیه السلام در حالی که با بدن مجروح نشسته بود، شمر لگدی به حضرت زد، روی سینه مبارک نشست و سر از بدن امام حسین علیه السلام جدا کرد. (4)

ای ملائک، رو در این هامون کنید *** شمر را از قتلگه بیرون کنید

ای عزیز فاطمه! دادی بزن *** آخرای مظلوم، فریادی بزن

چشم هستی بر تو خون بارد حسین *** صبر هم اندازه ای دارد حسین

یا ز دست قاتلت خنجر بگیر *** یاره گودال بر مادر بگیر

کربلا، این رسم مهمانداری است؟ *** از گلوی میهمان، خون جاری است

کربلا، دریایی از خون آمده *** شمر از گودال بیرون آمده

قرص خورشید است در پیراهنش *** می چکد خون خدا از دامنش (5)

زهرا دهد ندات که اهلاً و مرحبا *** زینب کند به خیمه برایت دعا، حبيب

امروز تو حبیب و امامت بود غریب *** خوش یاور غریب شدی، مرحبا حبیب!

ای کوفه با تلاوت قرآنت آشنا *** ای جان نثار عترت و قرآن، بيا حبيب

قرآن بخوان که برده صدایت دل از حسین *** قرآن بخوان که محو شدی در خدا

قرآن بخوان که صورتت از خون شود خضاب *** قرآن بخوان که رأس تو گردد جدا

قرآن بخوان که گشته دلم تنگ بر صدات *** قرآن بخوان که ما تو شدیم و تو ما

امشب تو را صداست به قرآن بلند و من *** فردا شوم تو را سر نی هم صدا صدا حبيب

تو می شوی فدایی فرزند فاطمه *** «میثم» به خاک راه تو گردد فدا حبیب (1)

هنگامی که لشکر عمر بن سعد به کوفه برگشتند یکی از لشکریان، سرِ حبیب بن مظاهر را به گردن اسبش آویخته بود و به طرف دارالاماره حرکت می کرد ناگاه دید نوجوانی به سرِ حبیب خیره شده و دنبال او می آید و از او جدا نمی شود؛ حامل سر از این نوجوان پرسید: «چرا مدام دنبال من می آیی و به این سر خیره شده ای؟» نوجوان گفت: «چیزی نیست». آن مرد اصرار کرد این نوجوان که قاسم فرزند حبیب بن مظاهر بود، گفت: «این سری که به گردن اسبت آویختی، سر پدر من است. آیا آن را به من می دهی تا به خاکش بسپارم؟» آن مرد گفت: «امیر، ابن زیاد نمی پذیرد

ص: 64

که این سر دفن شود و من می خواهم به جهت کشتن او از امیر جایزه بگیرم» قاسم گفت: «خداوند تو را بر این کار پاداش ندهد مگر بدترین عذاب را، به خدا سوگند، تو کسی بهتر از خود را کشته ای». این را گفت و گریه کرد. (1)

تنها به روی خاک چنین مانده بی کفن *** در شام و کوفه همره سرها نمی روم (1)

عرض کنم یا ابا عبدالله تا رمق در بدن داشتی اجازه ندادی کسی از خیمه ها بیرون بیاید حتی راضی نشدی زین العابدین علیه السلام با بدن تب دار از خیمه بیرون بیاید؛ اما وقتی با بدن مجروح از روی مرکب به روی زمین افتادی، خواهرت زینب علیها السلام طاقت نیاورد، از داخل خیمه به سمت قتلگاه بیرون دوید، صدا می زد: «وا أخاه واسَیّداه! ای کاش آسمان بر زمین خراب می شد ای کاش کوه ها متلاشی می شدند و بر زمین می ریختند».

در این لحظه بود که شمر ملعون فریاد زد: کار حسین علیه السلام را تمام کنید!

این جا بود که لشکر از هر طرف به امام حسین علیه السلام حمله کردند؛ یکی با نیزه می زد یکی با تیر به گلوی حضرت می زد و.... (1)

گفتم اگر سرت نبود، ولی پیکر تو هست *** مادر اگر که نیست، ولی خواهر تو هست

روی زمین به فاصله افتاده پیکرت *** حتماً به دست حرمله افتاده پیکرت

آواز سنگ هر چقدر رنج آور است *** اما صدای نعل نوي اسب بدتر است (2)

ص: 67

ص: 68

مادر و همسرش در راه کربلا و در ثعلبیه، به دست امام حسین علیه السلام مسلمان شده بودند. (1) روز عاشورا مادر وهب به او گفت: پسرم! برو میدان و پسر دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را یاری کن. (2) وهب، امر مادرش را اطاعت کرد، پس از اجازه گرفتن از امام حسین علیه السلام وارد میدان نبرد شد.

مسیح خوانده مرا، وقت امتحان من است *** زمان، زمان رجزخوانی جوان من است

از آسمان چهارم، مسیح می بارد *** چقدر منتظر رعد آسمان من است!

برو که پیکر مصلوب و بی سرت مادر! *** در امتداد مسیر خدا، نشان من است

به کف بگیر سرت را برای یاری عشق *** سرت مقدمه سرخ داستان من است

نماز آخر خود را اقامه کن در خون *** برو که بدرقه ات نغمه اذان من است

اگرچه بعد تو صحراست خانه ام اما *** چه باک؟ زینب کبری هم آشیان من است (3)

وهب جنگ نمایانی کرد، عده ای را به هلاکت رساند سپس به سوی مادرش برگشت و خطاب به مادرش گفت: ﴿أَرَضیتِ؟ فقالت: ما رَضِيتُ أَو تُقتَلُ بَينَ يَدَيِ الحُسَين علیه السلام﴾ (4) «از من راضی شدی؟ مادرش گفت: از تو راضی نمی شوم تا این که در مقابل امام حسین علیه السلام کشته شوی.»

همسر وهب که راضی نبود شوهر تازه دامادش کشته شود، به وهب گفت: تو را

ص: 71

به خدا قسم می دهم مرا در مصیبت خود داغدار مکن. وهب همسرش را دلداری داد و او را راضی کرد و به میدان برگشت او با دلاوری و شجاعت، جمع دیگری از دشمنان را به هلاکت رساند دستان وهب بر اثر ضربت شمشیر قطع شد و روی زمین افتاد، همسرش که این صحنه را دید عمودی به دست گرفت و همان گونه که به طرف میدان می دوید، خطاب به وهب می گفت: «پدر و مادرم بفدای تو، برای دفاع از حرم رسول الله صلى الله عليه وسلم جهاد کن». وهب کوشید همسر شجاع خود را به خیمه بازگرداند اما آن زن با ایمان و آزاده در حالی که لباس وهب را گرفته بود، گفت: «هرگز تو را رها نخواهم کرد و به سوی خیمه ها باز نخواهم گشت تا به همراه تو به شرف شهادت مفتخر گردم». وهب به او گفت: «تو که تا ساعتی پیش مرا از آمدن به میدان باز می داشتی، الان چه شده که مرا به یاری امام حسین علیه السلام و پیکار با دشمنان او تشویق می نمائی؟» همسرش گفت: «وهب! به خدا سوگند هنگامی که ندای غربت و تنهایی امام حسین علیه السلام را شنیدم از زندگی سیر شدم؛ آن حضرت با صدایی رسا می گفت: ﴿وَا غُرْبَتَاهْ! وَا قِلَّةَ نَاصِرَاهْ! أَمَّا مِنْ ذَابَ يَذُبُّ عَنَّا؟ أَمَّا مِنْ مُجِيرٍ يُجِيرُنَا؟﴾ (1)

«فریاد از غربت و تنهایی! فریاد از کمی یاران حق و عدالت! آیا کسی نیست که از حقوق پایمال شده ما به همراه ما دفاع کند؟ آیا کسی نیست به ما پناه دهد؟»

این تازه عروس، شوهرش را رها نکرد تا «وهب» به شهادت رسید، کنار بدن خونین «وهب» نشست و خاک و خون از صورتش پاک می کرد و می گفت: «بهشت گوارای وجودت» در همین حال شمر ملعون به غلامش دستور داد این زن را به قتل برساند، غلام شمر با نیزه ای به سر این تازه عروس زد و این خانم در کنار شوهرش به شهادت رسید. (2) این اولین زنی بود که در لشکر امام حسین علیه السلام به شهادت رسید.

حکمت چه بوده نو عروس تو *** باید میان کشته ها باشد

در بین زن های دلاور مرد *** تنها شهید کربلا باشد (3)

ص: 72

ای پیکر برهنه بی سر، حسین من *** آیا تویی عزیز پیمبر، حسین من؟

پیدا نمی کنم به تنت جای بوسه ای *** جز جای تیر و نیزه و خنجر، حسین من

بگذار تا زنم به گلوی بریده ات *** یک بوسه با نیابت مادر، حسین من

ای بر تنت سلام، جواب سلام ده *** از حنجر بریده به خواهر، حسین من

زخم تنت ز حد تصوّر، بُوَد فزون *** زخم دلت هزار برابر، حسین من

من آن مسافرم که ز خون گلوی تو *** کردم خضاب، جان برادر، حسین من (1)

ص: 74

در چشمهات شوق شهادت چه دیدنی ست *** آیینه دار حضرتِ خون خدا شدی

یک مرتبه برای تو کم بود یا زهیر! *** هر چند با تمام وجودت فدا شدی (1)

زهیر با همراهانش با قافله امام حسین علیه السلام در مسیر از مکه به سمت کوفه همسفر بود ولی از آن جا که ملاحظه حکومت بنی امیه را در سر داشت، سعی می کرد با امام حسین علیه السلام هم منزل نشود. تا این که قافله امام حسین علیه السلام در مکانی منزل گرفت که زهیر نیز چاره ای نداشت جز این که در آن جا توقف کند؛ امام حسین علیه السلام در یک طرف و زهیر بن قین هم در طرفی دیگر منزل گرفتند.

زهیر با همراهانش در خیمه مشغول غذا خوردن ،بودند که دیدند پیکی از طرف امام حسین علیه السلام وارد خیمه شد، سلام کرد و گفت: ای زهیر! حسین بن علی علیه السلام مرا فرستاده که [بگویم] به نزد او بروی؟ با شنیدن این سخن زهیر و همراهانش از شگفتی و تحیّر آن چه در دست داشتند بر زمین انداختند و سکوت کردند.

زهیر میلی به ملاقات با امام حسین علیه السلام نداشت، اما همسرش به او گفت: سبحان الله! آیا پسر پیامبر صلی الله علیه و آله، قاصدی به سوی تو می فرستد و تو پاسخ نمی دهی؟! چرا نزدش نمی روی و سخنش را نمی شنوی؟

زهير باش دلم! تا به کربلا برسی *** به کاروان شهیدان نینوا برسی

امام پیک فرستاده در پی ات، برخیز! *** در انتظار جوابت نشسته، تا برسی

چه شام باشی و کوفه، چه کربلا ای دل! *** مقیم عشق که باشی، به مقتدا برسی (2)

این جا بود که زهیر به دیدار آن حضرت شتافت و مدتی نگذشت که با چهره ای شادمان و درخشان بازگشت. سپس به همسرش گفت: تو را طلاق دادم؛ زیرا

ص: 77

نمی خواهم در زندگی با من جز خیر و رفاه ببینی! من تصمیم گرفته ام در خدمت امام علیه السلام باشم و جان و تنم را فدایش کنم سپس تمام اموالش را به همسرش واگذار کرده و او را به یکی از عموزادگانش سپرد تا او را به خانواده اش برساند. همسر زهیر هنگام وداع با شوهر، برخاست، گریست و گفت: خدا خیرت دهد و تو را یاری کند، از تو می خواهم که مرا نزد جدّ حسین علیه السلام در قیامت به یاد آوری! بعد زهیر به یارانش گفت: هر که می خواهد با من باشد بیاید و گرنه این آخرین دیدار ماست. (1)

زهیر باش! بزن خیمه در جوار امام *** که عاشقانه به آن متن ماجرا برسی

مرید حضرت ارباب باش و عاشق باش! *** که در مقام ارادت به مدعا برسی

تمام خاک جهان کربلاست... پس بشتاب *** درست در وسط آتش بلا برسی... (2)

شب عاشورا، هنگامی که امام حسین علیه السلام به همراهانش اجازه بازگشت به شهر و دیارشان را داد، هر کدام از آنان به نوعی وفاداری و پایداری خود را اعلام کردند؛ در بین یاران آن حضرت زهیر از جا بلند شد و گفت:

﴿وَ اللهِ لَوَدِدْتُ أنّى قُتِلْتُ ثُمَّ نُشِرْتُ ثُمَّ قُتِلْتُ حَتَّى أَقْتَل هَكَذَا أَلفَ مَرَّةٍ وَأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَدْفَعُ بِذَلِكَ الْقَتْلَ عَنْ نَفْسِكَ وَ عَنْ أَنْفُسِ هَؤُلَاءِ الْفِتْيَانِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ﴾ (3)

«به خدا سوگند دوست دارم کشته شوم، سپس زنده شوم و دوباره کشته شوم، تا هزار مرتبه این گونه کشته شوم و خداوند بدین وسیله جان شما و جوانان خاندان شما را سلامت دارد»

زهیر آن قدر شجاع و نیرومند بود که امام حسین علیه السلام او را فرمانده سمت راست سپاه خود قرار داد، (4) حتی نقل شده که هنگام اقامه نماز در روز عاشورا، او نیز در

ص: 78

کنار سعید بن عبدالله به محافظت و نگهبانی از امام برخاست. (1)

زهیر بن قین دلاور مرد عرصه پیکار پس از این که اجازه میدان گرفت خطاب به امام حسین علیه السلام گفت:

«الْيَوْمَ نَلْقَى جَدَّكَ النَّبيَّا *** وَ حَسَناً وَالْمُرْتَضَى عَلِيَّا» (2)

«امروز پیامبر صلی الله علیه و آله را که پدر بزرگ تو است و حسن و علی مرتضی را ملاقات می کنیم»

سپس به میدان رفت و این گونه رجز خواند:

«أَنَا زُهَيْرٌ وَأَنَا ابْنُ الْقَيْنِ *** أَذُبُكُمْ بِالسَّيْفِ عَنْ حُسَيْن» (3)

«من زهیرم و من پسر قین هستم و با شمشیر شما را از حسین علیه السلام دور می کنم.»

وی دلاورانه جنگید و نوزده نفر را به هلاکت رساند سپس روی زمین افتاد و به شهادت رسید امام حسین علیه السلام کنار پیکرش فرمود:

«ای زهیر! خداوند تو را از رحمتش دور نگرداند و قاتلانت را لعنت کند...» (4)

آیینه بود و عاقبتِ او به خیر شد *** دل را سپرد دست حسین و «زهیر» شد

هرکس گره به حبل متین خورد، شد زهیر *** هرکس که از امام جدا شد، زبیر شد (5)

پس از شهادت زهیر، همسرش به غلام او گفت: برو مولایت را کفن کن. غلام می گوید: وقتی آمدم امام حسین علیه السلام را بی کفن مشاهده کردم با خود گفتم: مولایم را کفن کنم و امام حسین علیه السلام را واگذارم؟ آن گاه امام حسین علیه السلام را کفن کرده و برگشتم. وقتی قصه را برای همسر زهیر بازگو کردم مرا تحسین کرد و کفنی دیگر داد و گفت:

ص: 79

بو مولایت را کفن کن من برگشتم و زهیر را کفن کردم. (1)

هرگز نخواستی بدن تو کفن شود *** وقتی شهید بی کفن نینوا شدی

حتى سرتو از سر مولا جدا نشد *** تا شام و کوفه همسفر نیزه ها شدی (2)

عشق من و تو زاده زهرا! شنیدنی است *** با یک کلاف هم، دلِ یوسف خریدنی است

پیش تو ایستادم و خواندم به زیر لب *** خال سیاه بر رخ زیبا چه دیدنی است!

گفتی برو؛ چگونه رهایت کنم حسین؟ *** آورده ام سری که فدایت کنم حسین!

گیرم قبول کردم و رفتم، بدون تو *** می میرم آن زمان که رهایت کنم حسین!

قلبم تو را صدا زده از پشت جوشنم *** بنگر فقط به عشق تو شمشیر می زنم

با تو نشسته ام که چو کوه ایستاده ام *** تنها کنار توست که حس می کنم منم

حبُّ الحسينيم شده ام مستِ مستِ مست *** ای وای اگر که تیغ بیفتد به دستِ مست

کی دست روی دست گذارد در عاشقی *** تا پای مرگ پای رفاقت نشسته مست

دیگر چرا برای غلامت دعا کنی؟ *** وقتی که درد را به نگاهی دوا کنی

واجب نبود دست کشی روی صورتم *** وقتی که خاک را به نظر کیمیا کنی

هوش از سر بنی اسد امشب پریده است *** یه قطره عطر سیب به خونم چکیده است

جای تعجب است درخشیدنم مگر؟ *** دستی حسین بر سر و رویم کشیده است (1)

ص: 83

روز عاشورا غلام سیاه چهره ای به نام «جَوْن» که آزاد شده ابوذر بود، آمد مقابل امام حسین علیه السلام اجازه میدان خواست. حضرت به او فرمود:

﴿أَنْتَ فِي إِذْنِ مِنِّي فَإِنَّمَا تَبِعْتَنَا لِلْعَافِيَةِ فَلَا تَبْتَلِ بِطَرِيقِنَا ﴾ (1)

«من تو را آزاد کردم می توانی از این سر زمین بروی، تو برای راحتی و آسایش کنار ما بودی خودت را برای کار ما به زحمت مینداز».

جَون در جواب گفت:

«یابن رسول الله! من در روزهای آرامش در کنار شما و در خدمتتان بودم، حالا در روزهای سختی شما را رها کنم و بروم؟ به خدا قسم بوی من نا مطلوب است، حسب و نسب من پست است رنگ من سیاه است مولای من تو بر من منت بگذار تا لایق بهشت شوم و بوی بدنم نیکو گردد، صورتم سفید شود، ﴿لا وَ اللَّهِ لَا أُفَارِقُكُمْ حَتَّى يَخْتَلِط هَذَا الدَّمُ الْأَسْوَدُ مَعَ دِمَائِكُمْ﴾ (2)

نه به خدا! من از شما جدا نمی شوم تا این که خون سیاه من با خون های پاکیزه شما مخلوط شود.»

با این جملات اشک در چشمان امام حسین علیه السلام حلقه زد و جون را در آغوش گرفت و ضمن این که او را مورد محبت قرار داد به او اجازه میدان رفتن داد. (3)

جَوْن به میدان آمد عده ای را به هلاکت رساند، سپس خودش به شهادت رسید.

امام حسین علیه السلام کنار بدن جَون آمد، بر بالین او نشست دست ها را به آسمان بلند کرد و برایش چنین دعا کرد:

﴿اللَّهُمَ بَيْضْ وَجْهَهُ وَ طَيِّبٌ رِيحَهُ وَاحْشُرْهُ مَعَ الْأَبْرَارِ وَ عَرِفْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد﴾ (4)

ص: 84

«خدایا چهره اش را نورانی و بدنش را خوشبو بگردان و او را با ابرار محشور کن و بین محمد و آلش با او پیوند و آشنایی قرار بده».

دعای امام علیه السلام به اجابت رسید؛ از امام سجاد علیه السلام نقل شده، بنی اسد بعد از ده روز جنازه جون را پیدا کردند که بوی خوش از آن بر می خواست. (1)

سرو جانم ای شه فدای تو باد *** سر من همه خاک پای تو باد

این گونه پا مکش به زمین می کُشی مرا *** بنگر نفس نفس زدنم را، علی علی

جز آب چشم و آتش دل بعد از این مباد *** بعد از تو خاک بر سر دنیا علی علی.... (1)

ص: 86

یکی از کسانی که عاشقانه جانش را تقدیم جانان کرد و در راه امام حسین علیه السلام در خون خویش غلطید، سعید بن عبدالله حنفی است. ظهر عاشورا هنگامی که امام حسین علیه السلام به نماز ایستاد، سعید، سینه اش را در مقابل تیرهای دشمنان سپر کرد تا مولا و مقتدایش در امنیت و آرامش با خداوند راز و نیاز نماید.

شد وقت آن که از تپش افتند کائنات *** خورشید ایستاد که «قد قامت الصّلاة»

این آه ابرهاست زمین را دویده است؟ *** يا اشك فاطمه ست که افتاده در فرات

«حَيَّ عَلى الصّلاةِ» حبیب است عَجّلوا *** «قَد قامتِ الصّلاة» امام است، الصلاة

سجاده پهن شد وسط رزمگاه و بعد *** در شطّ خون گرفت وضو چشمه حیات

این آخرین جماعت مردان آشناست *** این جا نمی دهند به نامحرمان برات

رنگین کمان تیر، فضا را فرا گرفت *** اما کسی به تیر نمی کرد التفات

ای آخرین نماز تو معراج بندگی! *** ای «رکعت شکسته» به قربان سجده هات

«يا أيها الذين» به دنیا امیدوار *** سمت بهشت می رود این کشتی نجات

«يا أيها العزيز» سرت را بلند کن *** بنگر که اوفتاده به پای تو کائنات

گردی فرا رسید و به هم ریخت مشرقین *** یعنی که خاک بر سر دنیای بی حسین (1)

ص: 89

از هر طرف تیر می آمد سعید بن عبدالله، بدنِ خود را سپر می کرد تا تیری به حضرت اصابت نکند گاهی با صورت گاهی با سینه و پهلو تیرها را به جان خرید و در نهایت سیزده تیر به بدنش اصابت کرد و روی زمین افتاد وقتی روی زمین افتاد، به لشکریان عمر بن سعد نفرین کرد و سپس گفت: «خدایا! سلام من را به پیامبرت برسان!» آن گاه چشمش را باز کرد و نگاهی به چهره نورانی امام حسین علیه السلام کرد و گفت: ﴿أَوَفَيْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللهِ﴾؛ «آیا به عهدم وفا کردم؟»

امام فرمود: ﴿نَعَمْ، أَنْتَ أَمامِي فِي الْجَنَّةِ ...﴾. «آری، تو پیشاپیش من به بهشت خواهی رفت، پس سلام مرا به پیامبر خدا برسان و به آن حضرت بگو که من نیز بزودی خواهم آمد.» (1)

سعید بن عبدالله، با شنیدن این سخن امام حسین علیه السلام غرق سرور شد و جان به جان آفرین تسلیم کرد. (2)

﴿فِرقَةُ بِالتِّبالِ وَالسَّهامِ، وَ فِرقَهُ بِالسُّيوفِ وَالرّماحِ، وَ فِرقَهُ بِالنَّارِ وَ الحِجَارَةِ، نَعجِل عَليه﴾. (1)

«یک دسته با تیر، یک دسته با شمشیر و نیزه و یک دسته با سنگ و آتش به او حمله کنید»

لشکر به امام حسین علیه السلام حمله کرد آن قدر با تیر و نیزه و شمشیر بر بدن آن حضرت زدند که بدنِ مقدسش پُر از زخم شد دیگر توان نداشت در این حال نیزه ای به پشت آن حضرت زدند در این حالت بود که مظلوم کربلا از روی زین با طرف راست صورت روی زمین افتاد. (2)

مادرت فاطمه بود آه کشید از ته دل *** تا تو را دید چنین از سر زین افتادی

من ندیدم که چه شد کارتن و آن همه تیر *** چشم بستم به خدا تا به زمین افتادی

ناگهان معرکه دور و برت ساکت شد *** کاش دست از سرت ای دلبر من بردارند

چیست در دست سیاهی؟ نکند یا زهرا *** یعنی این مردم بی رحم چه در سر دارند

آن سیاهی به تو نزدیک شد و زانو زد *** چشم های من از این صحنه سیاهی رفتند (3)

ص: 91

ص: 92

یکی از کسانی که مورد لطف امام حسین علیه السلام قرار گرفت و حضرت به او اجازه جانبازی در میدان کربلا را داد، «عابس بن أبی شبیب شاکری» است. عابس مردی دلاور و جنگجو و از جانبازان جنگ صفین در رکاب امیرمؤمنان علی علیه السلام است؛ وقتی در کربلا به میدان آمد اثر ضربتی که در صفین بر پیشانی او خورده بود، نمایان بود. (1)

از امام حسین علیه السلام اجازه گرفت وارد میدان جنگ شد، لشکر تا عابس را دیدند گفتند:

﴿أيها الناس، هذا أسد الأسود! هذا ابنُ أَبي شَبيب! الايَخرُجَنَّ إليه أَحَدٌ مِنكم!﴾ (2)

«این شیر شیران است! این پسرابی شبیب است! مبادا احدی از شما به میدان جنگ با او برود.»

بود «عابس»، سرخوش از صهبای عشق *** غرق شد یک باره در دریای عشق

گفت با خود: نیست رسم عاشق این *** دست همّت تا به کی در آستین؟

گر که عاشق، مهر دلبر داشتی *** باید از هستیش، دل برداشتی (3)

عابس فریاد می زد: «أَلا رَجل اَلا رَجُل!؟»؛ «آیا مردی هست به جنگ من بیاید؟» لشکر همچنان از نزدیک شدن به او خودداری می کرد این صحنه بر عمر بن سعد بسیار سخت و شکننده بود؛ بدین جهت فریاد کشید او را سنگباران کنید. لشکر از هر طرف عابس را سنگ باران کردند عابس که چنین دید، زره از تن بیرون آورد و کلاهخودش را از سر برداشت. (4) شمشیر به دست مردانه وارد کارزار شد، به او گفتند: عابس! دیوانه شده ای؟ عابس گفت: «نَعَم حُبُّ الحُسَين أَجَنَّنِي»؛ (5) «بله، عشق حسین علیه السلام دیوانه ام کرده». آن گاه حمله کرد و صف لشکر را از هم پاشید.

ص: 95

هر که می داند بگوید، من نمی دانم چه شد *** مست بودم مست پیراهن نمی دانم چه شد

من فقط یادم می آید گفت: وقت رفتن است *** دیگر از آن جا به بعد اصلا نمی دانم چه شد

روبه روی خود نمی دیدم به جز آغوش دوست *** در میان دشمنان دشمن نمی دانم چه شد

سنگ باران بود و من یکسر رجز بودم رجز *** ناله از من دور شد شیون نمی دانم چه شد

من نمی دانم چه می گویید، شاید بر تنم *** از خجالت آب شد جوشن، نمی دانم چه شد

مرده بودم، بانگ هل من ناصرش اعجاز کرد *** ناگهان برخاستم مردن نمیدانم چه شد (1)

یزیدیان عابس را محاصره کردند و دسته جمعی او را به شهادت رساندند. وقتی سر از بدنش جدا کردند، لشکر برای تصاحب سر او با هم نزاع می کردند، هر کسی می گفت من او را کشته ام سر او را باید من بردارم. عمر بن سعد جلو آمد، سر را گرفت و گفت: کسی نمی توانست به تنهایی عابس را بکشد، همه در کشتن عابس شریک هستید. (2)

پا به پای او سرم بر نیزه شد از اشتیاق *** دست و پا گم کرده بودم تن نمی دانم چه شد (3)

کردی، عاشقانه زره از تن بیرون آوردی و کلاهخود از سر برداشتی اما دشمنان ناجوانمردانه تو را سنگ باران کردند دسته جمعی به تو حمله ور شدند. و وقتی روی زمین افتادی سر از بدنت جدا کردند اما وقتی سر از بدنت جدا شد دیگر کسی با بدنت کاری نداشت.

اما بمیرم برای مولای غریبمان امام حسین علیه السلام وقتی سر را از بدنش جدا کردند. آن هم نه به طور عادی بلکه از قفا سرش را بریدند. (1) تازه اول کار دشمن بود، یک نفر شمشیر حضرت را برد دیگری پیراهنش را غارت کرد، «أخنس بن مرشد» عمامه حضرت را برداشت و «بَجدَل» نیز انگشتر امام را به غارت برد. (2) لذا حضرت زینب علیها السلام وقتی آمد کنار بدن بی سر برادر خطاب به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله عرضه داشت:

﴿يَا رَسولَ اللهِ هَذَا حُسَيْنُ مَجْرُوزُ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَاء مَسْلُوبُ الْعِمَامَةِ وَالرِّدَاءِ ﴾ (3)

«ای رسول خدا! این حسین علیه السلام است که سرش را از قفا بریده اند، عمامه و پیراهنش را به غارت برده اند.»

ای کاش به غارت لباس اکتفا می کردند عمر بن سعد خطاب به سربازانش فریاد زد:

﴿مَنْ يَنتَدِبُ لِلْحُسَيْن فَيُوطِئهُ فَرَسَهُ. فَانْتَدَبَ عَشَرَةُ ... فَدَسُوا الْحُسَيْنَ علیه السلام بخُيُولِهِمْ حَتَّى رَضُوا ظَهْرَهُ﴾ (4)

«چه کسی حاضر است اسب بر بدن حسین علیه السلام بتازاند؟ ده نفر آمدند بدن آن حضرت را زیر سم اسبان قرار دادند به طوری که استخوان های پشت مبارکش در هم شکسته شد.»

ایستادم به بلندی بدنم لرزان شد *** زیر خروار نی و سنگ، تنت پنهان شد

ص: 97

بس که مبهوت جمال احدیت بودی *** که در آوردن پیراهن تو آسان شد

نعل تازه به سم اسب زدن فکر که بود؟ *** که سراپای تو با سطح زمین یکسان شد (1)

ص: 98

زیباتر از این نیست که در راه تو باشم *** صد شکر مرا راهی این جاده نوشته

یک عمر از این روضه به آن روضه دویدم *** بر تارک عشاق گدا زاده نوشته (1)

هر کسی به امیدی در این خانه بیاید دست خالی بر نمی گردد؛ اگر چه گنه کار باشد. اهل بیت علیهم السلام کشتی نجاتند کار کشتی نجات این است که می گردد و غرق شده ها را نجات می دهد. از کسی که دستش را بلند کرده و می خواهد نجات پیدا کند، نمی پرسند مسلمانی غیر مسلمانی کی هستی؟ همین که طرف اراده کند نجات پیدا کند، دستش را می گیرند. در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:

﴿مَنْ أَتَاكُمْ نَجَا وَمَنْ لَمْ يَأْتِكُمْ هَلَكَ﴾ (2)

«آن که به سوی شما آمد نجات یافت و هر کس که نیامد هلاک شد.»

یکی از نجات یافتگان روز عاشورا «حُر بن یزید ریاحی» است. حُرّی که در لشكر عمر بن سعد بود حُرّی که راه را بر امام حسین علیه السلام بست و حضرت به او نفرین کرد، و فرمود: ﴿ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ مَا تُرِيد؟﴾؛ (3) «مادرت به عزایت بنشیند، از ما چه می خواهی؟» امّا حُرّ ادب کرد و در جواب حضرت گفت: «اگر دیگری با من این گونه سخن گفته بود، جوابش را می دادم ولی به خدا قسم درباره مادر شما به جز نیکی نمی توانم سخنی بگویم. ﴿وَ اللَّهِ مَا لِي إِلى ذِكْرِ أُمكَ مِنْ سَبِيلٍ إِلَّا بِأَحْسَنِ مَا نَقْدِرُ عَلَيْهِ﴾ (4) «به خدا سوگند من چاره ندارم جز این که از مادر تو به نیکی نام ببرم»، همین ادب و احترام و محبت به اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت فاطمه علیها السلام و امام حسین علیه السلام بود که حُر را از گمراهی نجات داد.

سوار گمشده را از میان راه گرفتی *** چه ساده صید خودت را به یک نگاه گرفتی

ص: 101

شبیه کشتی نوحی، نه! مهربان تر از اویی *** که حُرّ بد شده را هم تو در پناه گرفتی

چنان به سینه فشردی مرا که جز تو اگر بود *** حسین فاطمه! می گفتم اشتباه گرفتی

من آمدم که تو را با سپاه و تیر بگیرم *** مرا به تیر نگاهی تو بی سپاه گرفتی

بگو چرا نشوم آب که دست یخ زده ام را *** دویدی و نرسیده به خیمه گاه گرفتی

چنان تبسم گرمی نشانده ای به لبانت *** که از دل نگرانم مجال آه گرفتی

رسید زخم سَرَم تا به دستمال سفیدت *** تو شرم را هم از این صورت سیاه گرفتی (1)

صبح عاشورا حُر وقتی صدای استغاثه امام حسین علیه السلام را شنید:

﴿مَا مِنْ مُغِيثٍ يُغِيتُنَا لِوَجْهِ اللَّهِ، أَمَا مِنْ ذَاتٍ يَدُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ؟﴾ (2)

«آیا فریادرسی هست برای رضای خدا به فریاد ما رسد؟ آیا دفاع کننده ای نیست از حرم رسول خدا دفاع کند؟»

قلبش مضطرب شد و به بهانه آب دادن اسبش به سوی اردوی امام حسین علیه السلام آمد، اما چگونه آمد؟ سپرش را واژگون کرده بود دستش را روی سر گذاشته بود (3) و می گفت:

﴿اللَّهُمَّ إِلَيْكَ أُنِيبُ فَتُبْ عَلَى فَقَدْ أَرْعَبْتُ قُلُوبَ أَوْلِيَائِكَ وَأَوْلَادَ نَبِيّكَ﴾ (4)

«خدایا به سوی تو بازگشته ام توبه مرا بپذیر که من رعب و وحشت در دل

ص: 102

دوستان تو و فرزندان پیامبرت انداختم.»

به امام حسین علیه السلام سلام کرد و گفت: «یابن رسول الله! جانم فدایت باد، من کسی بودم که بر تو سخت گرفتم و تو را در این مکان فرود آوردم، گمان نمی کردم که این گروه با تو چنین رفتار کنند. به خدا سوگند اگر می دانستم که این گروه با تو چنین رفتار می کنند هرگز دست به چنین کاری نمی زدم من از آن چه انجام داده ام، به درگاه خدای بزرگ توبه می کنم». (1)

ببین دارم نگاه غرق آهی *** به سویت آمدم با روسیاهی

بگردان سمت من هم گوشه چشمی *** دلم را زیر و رو کن با نگاهی (2)

***

ای سراپا آبرو، خاکم به سر *** پیش زهرا آبرویم را مبر

بعد از این، خشکیده بر لب خنده ام *** بسکه از طفلان تو شرمنده ام

مهربان، آلوده ام، پاکم نما *** زیر پای زینبت خاکم نما (3)

آن گاه به امام حسین علیه السلام گفت: آقا جان ﴿هَلْ لِي مِنْ تَوْبَةٍ؟﴾؛ (4) «آیا توبه من پذیرفته می شود؟»

امام فرمود:

﴿نَعَمْ تَابَ اللَّهُ عَلَيْك﴾: (5)

«آری خدا توبه ات را پذیرفت»

دید دارم از خجالت، سر به زیر *** گفت ما را بین و سر بالا بگیر

ص: 103

دید از غم تنگ گشته سینه ام *** پاک کرد از زنگ ها آیینه ام

دید از پا تا به سر عیبم به عین *** کرد از پا تا به سر حُسنم حسین

دل ز هر دلداده می گیرد حسین *** دست هر افتاده می گیرد حسین

جُرم را بخشیده می گیرد کریم *** دیده را نادیده می گیرد کریم (1)

حُرّ سواره بود امام حسین علیه السلام به او فرمود: حُرّ پیاده شو (یعنی تو به ما پناه آوردی، پیاده شو داخل خیمه بیا) حُرّ گفت: سواره باشم بهتر است. (شاید خجالت می کشید پیاده شود، می خواست خطایش را جبران کند) به این جهت گفت: «مولای من! اجازه بفرما به جنگ این مردم بی وفا بروم و در آخر پیاده خواهم شد». (2)

امام حسین علیه السلام به او اجازه داد، حُرّ به میدان آمد ابتدا با لشکر صحبت کرد و به آنان گفت: «مادرتان به عزایتان بنشیند! شما این بنده نیکوکار خدا را دعوت کردید که او را یاری کنید، اکنون در مقابل او به نبرد ایستادید زن و بچه اش را آواره کردید، آب را به روی او بستید؟ وای بر شما!». (3)

کسی به سخنان وی توجهی نکرد حُرّ وارد میدان شد، مردانه و شجاعانه جنگید، جمعی را به هلاکت رساند. آن گاه که دشمن بر او غلبه کرد، حرّ روی زمین افتاد، هنوز نیمه جانی داشت، خون از سر و صورتش جاری بود، امام حسین علیه السلام به بالین او حاضر شد، غبار از چهره اش پاک کرد و فرمود:

﴿اَنْتَ الْحُرُّ کَما سَمَّتْکَ اُمُّکَ وَ اَنْتَ الْحُرُّ فِی الدُّنیا وَاَنْتَ الْحُرُّ فِی الاخِرَهَ﴾ (4)

«تو حرّی (آزاده ای) آن چنان که مادرت تو را «حرّ» نام نهاد و تو در دنیا و آخرت آزاده ای..»

ص: 104

نگاه کردن اشک تو خواهرم سخت است *** صبور باش که این حرف آخرم سخت است

دگر زمان جدایی شده، دعایم کن *** سفر بدون تو ای یار و یاورم سخت است (1)

زینب علیها السلام با گریه و ناله گفت: «برادر! چگونه آرام باشم، در حالی که تو در این وضع هستی و با سکرات مرگ دست و پنجه نرم می کنی. روحم فدای روح تو و جانم سپر جان تو». امام حسین علیه السلام به او اشاره کرد، زینبم به سوی خیمه برگرد. زینب علیها السلام که مطیع امام بود به خیمه برگشت، در این هنگام زمین به لرزه در آمد، آسمان تیره و تار شد، حضرت زینب علیها السلام به خیمه امام سجاد علیه السلام آمد و گفت: «ای برادرزاده! مرا چه شده است؟ عالم را دگرگون می بینم خورشید گرفته است، زمین می لرزد؟» امام سجاد علیه السلام فرمود: «عمه جان! پرده خیمه را بالا بزن». سپس نگاهی کرد، دید سر مبارک امام حسین علیه السلام بالای نیزه است در این هنگام فرمود: «عمه جان! زنان و کودکان را جمع کن که پدرم حسین علیه السلام کشته شد». (2)

سرش بر نی، تنش در قعر گودال *** ادب راگه الف گردید که دال

ره نی پیچ و خم بسیار دارد *** نوایش زیر و بم بسیار دارد

سری بر نیزه ای منزل به منزل *** به همراهش هزاران کاروان دل

سزد گر چشم ها در خون نشینند *** چو دریا را به روی نیزه بینند

شگفتا بی سر و سامانی عشق *** به روی نیزه سرگردانی عشق (3)

داشت و یک جمله ای فرمود؛ بالین سرِ مسلم بن عوسجه به همراه حبیب بن مظاهر آمد و فرمود: ﴿رَحِمَكَ الله يا مُسلم﴾، (1) «خداوند تو را رحمت کند ای مسلم»؛ به بالین حر بن یزید ریاحی آمد و فرمود: ﴿أنتَ حُرُّ كَما سَمَّتكَ أُمُّكَ﴾، (2) «تو حُرّى همان گونه که مادرت تو را حُر نامید.»؛ به بالین أسلم ترک آمد او را در آغوش گرفت و صورت مبارک را روی صورتش گذاشت؛ به بالین جون غلام ابوذر آمد و دعا کرد و گفت: ﴿اللّهُمَّ بَيّض وَجْهَهُ﴾، «خدایا روی او را سپید گردان»؛ بالین سر جوانش حضرت علی اکبر آمد، نگاه به بدن إربا إربای علی اکبر علیه السلام کرد دیگه زانوانش توان نداشت «فَوَضَعَ خَدَّهُ عَلى خَدِّهِ» (3) «صورت به صورت علی اکبر علیه السلام گذاشت» و بلند بلند گریه کرد و فرمود: ﴿عَلَى الدُّنيا بَعدَكَ العَفا﴾، (4) «بعد از تو خاک بر سر دنیا و زندگانی دنیا»؛ بالین سر قاسم بن الحسن علیه السلام آمد، نگاه کرد قاسم علیه السلام پاهایش را به زمین می کشد، امام حسین علیه السلام در حالی که اشک می ریخت، (5) فرمود:

﴿عَزَّ وَاللَّهِ عَلَى عَمِكَ أَنْ تَدْعُوَهُ فَلا يُجيبُكَ، أَوْ يُجيبُكَ فَلا يَنْفَعُكَ﴾ (6)

«به خدا سوگند! بر عمویت سخت است که او را صدا بزنی ولی نتواند به تو جواب دهد یا پاسخی دهد ولی برای تو نفعی نداشته باشد.»

اما کنار یک بدنِ دیگر هم آمد تا نگاهش به دست های بریده فرق شکافته و چشم تیر خورده کرد، نشست کنار بدن برادرش عباس علیه السلام و صدا زد: «الْآنَ انْكَسَرَ ظَهْرِی»، (7) «الآن پشتم شکست».

تیرها یک به یک از پای درت آوردند *** ای برادر، چه بلایی به سرت آوردند

باز برخیز که در معرکه گرداب کنی *** لب خشکیده بر علقمه سیراب کنی

ص: 107

تو قرار است که با آب، حرم برگردی؟ *** یا دل از زینب ماتم زده بی تاب کنی

چشم بر راه تو در خیمه رباب است هنوز *** تا به آغوش خودت اصغر او خواب کنی (1)

ص: 108

تا ابد از تو چاره می جویم *** «یا امیری حسین» می گویم

کوچه عشق بی تو ماتم داشت *** کعبه بی کربلای تو غم داشت

شهد لبهات عطر زمزم داشت *** كام ما تربت تو را کم داشت

دل ما را گره بزن به ضریح *** عشق ما معتکف شدن به ضریح

«يُطْعِمُونَ الطَّعَام» شیوه توست *** دوستی با غلام، شیوه توست

ادب و احترام، شیوه توست *** بخشش با مرام، شیوه توست

در دلم جز تو مهر غیری نیست *** جز در خانه تو خیری نیست (1)

یک غلام ترک داره امام حسین علیه السلام به نام «اسلم»، این اسلم، هم قاری قرآن بوده و هم در مواقعی کاتب امام حسین علیه السلام بوده است. روز عاشورا آمد مقابل امام علیه السلام اجازه میدان گرفت. (2)

شد دوباره دلم هوایی تو *** در دلم شوق هم نوایی تو

آرزومند کربلایی تو *** چشم ما و گره گشایی تو

از نسیمت فرشته می بارد *** آسمانت همیشه غم دارد

منم و عطر کربلای حسین *** سینه ام می تپد برای حسین

روی چشمم همیشه جای حسین *** رگ قلبم بگو فدای حسین

پرچمت سایه سار دلتنگی ست *** روضه هایت بهار دلتنگی ست (3)

أسلم آمد میدان و این گونه رجز خواند:

أَميرى حُسَيْنُ وَ نِعْمَ الْأميرُ *** سُرورُ فُؤادِ البَشير النذير (4)

ص: 111

«مولای من امام حسین علیه السلام است، بهترین مولاست، او مایه خشنودی قلب پیامبر صلی الله علیه و آله است».

فدای گوشه چشمت که دلبری بلدی *** غلام هستی و آیین سروری بلدی

رجز بخوان که امیری حسین و نعم الأمير *** نشان بده به زبون ها سخنوری بلدی (1)

أسلم مردانه و شجاعانه جنگید جمعی از یزیدیان را به هلاکت رساند. بر اثر جراحات و زخم های فراوان روی زمین افتاد؛ با رمق کمی که داشت، به امام حسین علیه السلام اشاره کرد حضرت کریمانه به بالین أسلم آمد؛ نگاه به این عاشق دلباخته کرد و اشک ریخت. (2) آن گاه دست در گردنش انداخت صورت به صورت أسلم گذاشت؛ اسلم چشم باز کرد، با دیدن امام حسین علیه السلام تبسمی کرد و گفت:

﴿مَنْ مِثْلَى وَابْنُ رَسُولِ اللَّهِ وَاضِعٌ خَدَّهُ عَلَى خَدِّى﴾ (3)

«کیست همانند من که پسر پیامبر خدا صورتش را بر صورتم قرار داده است.»

این را گفت و به شهادت رسید.

مس وجود رساندی به کربلای حسین *** طلای ناب شدی کیمیاگری بلدی (4)

اما آقاجان! صورت خود را روی یک صورت دیگری هم گذاشتی، صورتی که با همه صورت ها فرق داشت

این صورت، اشبه الناس به پیغمبر صلی الله علیه و آله بود؛ (1) این صورت پاره جگرت علی اکبر علیه السلام بود. این صورت پُر از خاک و خون بود فرقش شکافته شده بود، (2) آن قدر با شمشیر و نیزه بر این بدن زده بودند که دیگر جای سالمی نداشت، ﴿ فَقَطَّعُوهُ بِسُيُوفِهِمْ إِرْبًا إرْبًا﴾. (3)

با سرِ نیزه تنت را چه به هم ریخته اند *** ذرّه ذرّه بدنت را چه به هم ریخته اند

سنگ ها روی لب خشک تو جا خوش کردند *** این عقیق یمنت را چه به هم ریخته اند

وسط معرکه ای رفتی و گیر افتادی *** سر فرصت بدنت را چه به هم ریخته اند

تا به حالا نشده بود جوابم ندهی *** وای بر من دهنت را چه به هم ریخته اند

عمه ات آمده تا دست به معجر ببرد *** پدر بی کفنت را چه به هم ریخته اند (4)

ص: 113

ص: 114

آخرین پسر امام حسن مجتبی علیه السلام است نامش عبدالله است، یازده سال دارد، عاشق و دلداده عموجانش امام حسین علیه السلام است. روز عاشورا داخل خیمه بود، یک مرتبه نگاه کرد دید عموجانش در گودال قتلگاه در محاصره دشمن قرار گرفته تا این صحنه را دید طاقت از کف داد از داخل خیمه به طرف قتلگاه دوید، خودش را کنار عمو رساند. (1)

همه رفتند او فقط مانده *** حال، تنها و یک نفر دارد

آن هم آن سو میان گودالی *** لشگری را به دور و بر دارد

آرزو داشت بال و پر بشود *** دست خود را رها کند بدود

جگرش بی شکیب می سوزد *** نفسش با لهیب می سوزد

می وزد باد گرم صحرا و *** روی خشکش عجیب می سوزد

امام حسین علیه السلام که لحظه ای از خیمه گاه و اتفاقات آن غافل نبود، تا دید عبدالله به طرف او می دود، به خواهرش اشاره کرد و گفت: «إحْبِسيه يا أختى»؛ «خواهرم! او را نگهدار» زینب علیها السلام هر چه تلاش کرد نتوانست عبدالله را به خیمه برگرداند. آن گاه عبدالله جمله ای به عمه گفت که طاقت از دل عمه ربود، صدا زد: عمه جان! ﴿وَاللهِ لا أُفَارِقُ عَنِی﴾؛ «به خدا سوگند! من از عمویم جدا نمی گردم». (2)

دست بردار از دلم عمه *** که تنم عنقریب می سوزد

روی آن شیب گرم می بینی؟ *** روی شیب الخضیب می سوزد

سینه اش را ندیدی از زخم *** نوک تیری مهیب می سوزد

چشم بلبل که خیره بر گل شد *** ناگهان دست عمه اش شل شد (3)

همین طور که عبدالله بن حسن علیه السلام کنار عمو بود و با عمو جانش درد دل می گفت

ص: 117

یک مرتبه دید «بحر بن كعب»- و برخی گفته اند «حرملة بن کاهل اسدی» - با شمشیری به امام حسین علیه السلام حمله کرد، این سرباز یازده ساله و فداکار امام علیه السلام فرياد زد: «يَابْنَ الْخَبيثَةِ أَتَقْتُلُ عَمّی»؛ «ای فرزند زن ناپاک! آیا می خواهی عموی مرا بکشی؟!» (1)

خنده بر اشک های ما نکنید *** این چنین با غریب تا نکنید

دست های مرا جدا سازید *** تار مویی از او جدا نکنید

آب هم نخواستیم ای قوم *** به تنش تیغ و نیزه جا نکنید (2)

دستان خود را بالای سر عمو جانش سپر کرد شمشیر بحر بن کعب فرود آمد و دست عبدالله را قطع کرد، دستش به پوست آویزان بود. در همین حال فریاد زد: «یا أمّاه»؛ «ای مادرم». (3) در بعضی مقاتل آورده شده، فریاد زد: «یا عمّاه؛ عمو جان»، (4) امام حسین علیه السلام او را در آغوش گرفت و به سینه چسباند، او را دلداری داد (5) و فرمود:

﴿يَابنَ أَخى إِصْبِر عَلى ما نَزَلَ بِكَ، وَاحْتَسِبْ في ذلِكَ الخَيْرَ، فَإِنَّ اللهَ يُلْحِقُكَ بآباتِكَ الصَّالِحينَ﴾ (6)

«ای فرزند برادرم! بر آن چه به تو رسیده شکیبا باش و از آن، چشم (به پاداش خدا) داشته باش؛ چرا که تو را به پدران صالحت ملحق سازد».

دستش از کتف او جدا تا شد *** بازهم پای حرمله وا شد

همین طور که عبدالله با دست بریده روی سینه عمو بود و با عمو جانش درد دل می گفت، ناگهان حرمله تیری به سوی عبدالله زد، «فَرَمَاهُ حَرْمَلَةُ فَذَبَحَهُ» (7) و او را

ص: 118

روی سینه اباعبدالله علیه السلام ذبح کرد امام حسین علیه السلام دست به سوی آسمان بلند کرد و بر دشمنان نفرین کرد و فرمود:

﴿اللّهُمَّ أمسِک عَنهُم قَطرَ السَّماءِ، وَامنَعهُم بَرَکاتِ الأَرضِ، اللّهُمَّ فَإِن مَتَّعتَهُم إلی حینٍ فَفَرِّقهُم فِرَقا، وَاجعَلهُم طَرائِقَ قِدَدا، ولا تُرضِ عَنهُمُ الوُلاهَ أبَدا ؛ فَإِنَّهُم دَعَونا لِیَنصُرونا فَعَدَوا عَلَینا فَقَتَلونا﴾ (1)

«خدایا! قطرات باران را از آنان دریغ دار و برکات زمین را از آنان باز دار. خدایا! اگر تا زمان مرگشان مهلتشان داده ای پس بین آنان تفرقه بینداز، و گروه گروهشان قرار ده و حاکمان را هرگز از آن ها راضی مگردان؛ چرا که آنان ما را دعوت کردند تا یاری کنند ولی بر ما دشمنی ورزیدند و ما را کشتند.»

اما نمی دانم آیا کسی عبدالله بن حسن علیه السلام را از روی سینه شما برداشت؟ آیا کسی او را به خیمه برد؟ ... ، شاید عبدالله هنوز روی سینه ات بود تا شمر ملعون رسید!

فقط نصيب من و شیر خواره شد این فخر *** که روی سینه مولای خویش جان بدهم

عزیز فاطمه، انگشتر تو را ای کاش *** بگیرم و خودم آن را به ساربان بدهم

برای آن که جسارت به پیکرت نشود *** خودم لباس تنت را به این و آن بدهم (1)

﴿فَاجْتَمَعَتْ عِدَّةٌ مِنَ الْأَعْرَابِ حَتَّى جَرُّوهَا عَنْه﴾ (1)

«عده ای جمع شدند سکینه را از بدن بابا جدا کردند و او را می کشیدند.»

کشیده آتش از جانم زبانه *** پروبالم اگر شد پُر نشانه

مرا از تو جدا کردند بابا *** چهل کوفی به ضرب تازیانه (2)

به سجود آمده ای یا که عمودت زده اند *** یا خجالت زده ای، وه که چه زیبا شده ای

یا اخا گفتی و ناگه کمرم درد گرفت *** کمر خم شده را غرق تماشا شده ای

منم و داغ تو و این کمر بشکسته *** توئی و ضربه ای و فرق ز هم وا شده ای

سعی بسیار مکن تا که ز جا برخیزی *** کمی هم فکر خودت باش ببین تا شده ای

مانده ام با تن پاشیده ات آخر چه کنم؟ *** ای علمدار حرم مثل معما شده ای

مادرت آمده یا مادر من آمده است *** با چنین حال به پای چه کسی پا شده ای

تو و آن قد رشیدی که پر از طوبی بود *** در شگفتم که در این قبر چرا جا شده ای (1)

یکباره جمع شد گلویش از فشار تیر *** تنها گلو نه پیکرش از هم گسسته شد (1)

برای یک نفر دیگر هم این واژه «ذبح» به کار رفته است، اما این ذبح دیگه ذبح معمولی نیست، امام سجاد علیه السلام در خطبه ای که در مسجد اُموی (شهر شام) ایراد کرد، با یک جمله بیان می کند این مذبوح چه کسی بوده و چگونه ذبح شده، ﴿أنا ابنُ الْمَجْرُوزِ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا﴾، (2) «من فرزند کسی هستم که سر او را از قفا بریدند.»

آن که ننگ ابد برایش ماند *** آن که شیطان برادرش می خواند

شمر پستی که عرش را لرزاند *** جسم پاک حسین برگرداند

پیش چشمان اشک ریز خدا *** سربرید از تن عزیز خدا

هر کسی خسته می شد از زدنش *** می ربود آن چه می شد از بدنش

این یکی برد جوشنش ز تنش *** آن یکی برد کهنه پیرهنش

سنگ ها را که بر جنازه زدند *** تازه بر اسب نعل تازه زدند (3)

ضربه سنگین بود که بازوی حضرت ورم کرد. ای کاش فقط تازیانه می زدند، آن چنان لگد به در نیمه سوخته زدند که جنین شش ماهه حضرت فاطمه علیها السلام سقط شد.

﴿ضَرْبُ عُمَرَ لَهَا بِالسَّوْطِ عَلَى عَضُدِهَا حَتَّىٰ صَارَ كَالدُّمْلُجِ الْأَسْوَدِ وَ رَكَّلَ الْبَابَ بِرِجْلِهِ حَتَّى أَصَابَ بَطْنَهَا وَ هِيَ حَامِلَةُ بِالْمُحَسِنِ لِسِتَّةِ أَشْهُرٍ وَ إِسْقَاطِهَا﴾ (1)

«عمر با تازیانه به بازوی فاطمه علیها السلام زد به طوری که بازویش همچون بازوبند سیاهی ورم کرد و آن چنان با پا به در نیم سوخته زد که به شکم دختر پیغمبر صلی الله علیه و آله خورد و او که حامله بود محسن شش ماهه خود را سقط کرد.»

غنچه پرپر گشته بود و گل جدا افتاده بود *** پشت در، جان علی مرتضی افتاده بود

دست مولا بسته و بیت ولایت سوخته *** آیه ای از سوره کوثر جدا افتاده بود

گوش ناموس خدا شد پاره همچون برگ گل *** گوشواره من نمی دانم کجا افتاده بود

دست قنفذ رفت بالا بازوی زهرا شکست *** پای دشمن باز شد، زهرا ز پا افتاده بود

مادر مظلومه می پیچید پشت در به خود *** دخترش زینب زیر دست و پا افتاده بود (2)

ص: 124

هم با این کفار بجنگم، امام حسین علیه السلام به او اجازه نداد و فرمود: «قاسمم! تو یادگار برادرم هستی تو باید زنده بمانی تا باعث آرامش و تسلای دل ما باشی».

حضرت قاسم علیه السلام نشست، و در حزن و اندوه فراوانی بود؛ چرا که امام حسین علیه السلام به پسرش علی اکبر و به برادرانش برای نبرد اجازه داده بود. (1)

در آن حال که نشسته و سر مبارکش را به زانو نهاده و در فکر بود، ناگاه به خاطرش آمد که پدر بزرگوارش حرزی را به بازوی راستش بسته و به او فرموده بود: «هنگامی که در سختی و اندوه بزرگی قرار گرفتی آن حرز را باز کن و بخوان و به آن عمل نما».

جز دست خط یار به دستم بهانه نیست *** خطی که کوفی است ولی کوفیانه نیست (2)

آن حرز را از بازوی خویش باز کرد و به نوشتۀ آن نگاه کرد. در آن نامه امام مجتبی علیه السلام این گونه خطاب به فرزندش نوشته بود:

﴿يا وَلَدى يا قاسِمُ أُوصِيكَ إِنَّكَ إِذا رَأَيْتَ عَمَّكَ الحُسِينَ رحمه الله في كربلاء، وَقَد أحاطت بهِ الأَعداءُ، فَلا تَترُكِ البِرازَ وَالجهاد.﴾ (3)

«پسرم، ای قاسم! به تو وصیت می کنم هرگاه عمویت را در کربلا دیدی که دشمن محاصره اش کرده است جنگ با دشمنان را کنار نگذار.»

قاسم علیه السلام از جا بلند شد، خدمت ابی عبدالله علیه السلام آمد، نامه پدرش را به دست عمو داد، ﴿فَلَمّا قَرَأَ الْحُسينُ العَوذةَ بَكَى بُكاءً شَدِيداً﴾؛ (4) «امام حسین علیه السلام وقتی نامه را خواند بلند بلند گریه کرد. یاد خاطرات برادرش امام حسن علیه السلام افتاد.

گویی سپرده اند به یعقوب، جامه را *** پر کرد از آن معطر یکریز شامه را

می خواند از نگاه ترش آن چکامه را *** هفت آسمان قریب به مضمون نامه را

«حسین جان، برادرم! اگر من نیستم کربلا یاریت کنم، قاسمم یاور توست.»

ص: 127

این چند سطر را ننوشتم، گریستم *** باشد برای آن لحظاتی که نیستم

آورده است نامه برایت کبوترم *** اینک کبوترم به فدایت برادرم

دلواپسم برای تو ای نیم دیگرم *** جز پاره های دل چه دلیلی بیاورم

آهنگ واژه ها دل از او برد ناگهان *** برگشت چند صفحه به ماقبل داستان

وجود نازنین سیدالشهدا علیه السلام به یاد برادرش امام مجتبی علیه السلام گریه می کرد.

یادش به خیر، دست کریمانه ای که داشت *** سر می گذاشتیم به آن شانه ای که داشت

یک شهر بود در صف پیمانه ای که داشت *** همواره باز بود در خانه ای که داشت

هرچند خانه بود برایش صف مصاف *** جز او کدام امام زره بسته در طواف

اینک دلم به یاد برادر گرفته است *** شاعر از او بخوان که دلم پُر گرفته است

آن شعر را که قیمت دیگر گرفته است *** شعری که چشم حضرت مادر گرفته است

«از تاب رفت و تشت طلب کرد و ناله کرد *** و آن تشت را ز خون جگر باغ لاله کرد»

آن گاه به یادگار برادرش اجازه داد قاسم جان! حالا می خواهی بروی میدان برو!

اینک برو که در دل تنگت قرار نیست *** خورشید هم چنان که تویی آشکار نیست

راهی برای لشکر شب جز فرار نیست *** پس چیست ابروانت اگر ذوالفقار نیست؟

قاسم علیه السلام آمد میدان و خودش را معرفی کرد:

«إِنْ تُنْكِرُونِي فَأَنَا ابْنُ الْحَسَنِ *** سِبْطُ النَّبِيِّ الْمُصْطَفَى وَالْمُؤْتَمَنِ

ص: 128

هذا حُسَيْنُ كَالْأَسِيرِ الْمُرْتَهَنِ *** بَيْنَ أَناسِ لَاسْقُوا صَوْبَ الْمُزَنِ» (1)

«اگر مرا نمی شناسید، من فرزند امام حسنم!

که او فرزند پیامبر برگزیده و امین خداست!

این حسین علیه السلام است که همانند اسیری است گروگان،

میان گروهی که خداوند آنان را از باران رحمت خود سیراب نکند».

مبهوت گام هاش، مقدس ترین ذوات *** می رفت و رفتنش متشابه به محکمات

راوی نقل می کند: من در لشکر ابن سعد بودم به این نوجوان نگاه می کردم، پیراهن و لباسی بلند به تن و نعلینی به پا داشت که بند یکی از آن ها پاره بود. فراموش نمی کنم که بند نعلین چپش بود وارد میدان شد جنگ سختی کرد، تا آن جا که با سن کمش سی و پنج نفر را به هلاکت رساند. (2)

عمر بن سعد أزدی گفت: به خدا سوگند! من به او حمله می کنم (تا وی را از پای درآورم) پس حمله کرد، تا آن که با شمشیرش فرق او را شکافت. ﴿وَ وَقَعَ الْغُلَامُ لِوَجْهِهِ فَقَالَ: يَا عَمَّاه﴾ (3)؛ «قاسم با صورت روی زمین افتاد و فریاد زد: عموجان! مرا دریاب».

بغض عمو درون گلو بی صدا شکست *** باران سنگ بود و سبو بی صدا شکست

او سنگ خورد سنگ، عمو بی صدا شکست *** در ازدحام هلهله او بی صدا شکست (4)

امام حسین علیه السلام با سرعت آمد صف های لشکر را شکافت، ضربتی به قاتل قاسم علیه السلام زد، دست آن ملعون، از بدن جدا شد، او فریادی کشید و گریخت؛ کوفیان

ص: 129

خواستند وی را از دست امام علیه السلام نجات دهند ولی بدنش زیر سم اسبان قرار گرفت و به هلاکت رسید. (1) اما طبق روایت علامه مجلسی (رضوان الله علیه) هنگامی که کوفیان هجوم آوردند برای نجات عمرو بن سعد آزدی از دست امام حسین علیه السلام بدن مطهر حضرت قاسم علیه السلام زیر سم اسبان قرار گرفت. (2)

هنگامی که گرد و غبار فرو نشست دیدند امام علیه السلام بر بالین یتیم برادرش نشسته، و قاسم پاهایش را بر زمین می کشد. (3) امام حسین علیه السلام در حالی که اشک می ریخت، (4) فرمود:

﴿عَزَّ وَاللهِ عَلَى عَمِكَ أَنْ تَدْعُوَهُ فَلا يُجيبُكَ، أَوْ يُجيبُكَ فَلا يَنْفَعُكَ﴾ (5)

«به خدا سوگند! بر عمویت سخت است که او را صدا بزنی ولی نتواند به تو جواب دهد یا پاسخی دهد ولی برای تو نفعی نداشته باشد».

عموجان!

حتی حضور زود تو هم فایده نداشت *** آن لحظه آمدی تو که حالم وخیم بود

از نعل اسب و دشنه و شمشیر و سنگ و خاک *** هر چیز در بلندی قدم سهیم بود (6)

ظَهْرَهُ وَ صَدْرَهُ﴾؛ (1) «آیا کسی هست پشت و سینه حسین علیه السلام را زیر سم اسبان قرار دهد». ده نفر آماده شدند بدن مطهر امام حسین علیه السلام را زیر سم اسبان قرار بدهند؛ آن قدر این بدن مطهر را زیر سم اسبان کوبیدند حَتَّى «رَضُوا صَدْرَهُ وَ ظَهْرَهُ» (2) که استخوان های پشت و سینه آن حضرت خُرد شد.

با نعل تازه جای دگر غیر کربلا *** تشییع شد مگر بدنی؟ فَابكِ لِلحسین

رحمی نکرده اند در آن غارت غریب *** حتی به کهنه پیرهنی، قابكِ للحسین (3)

امام حسین علیه السلام اجازه میدان رفتن به او نمی داد و می فرمود: «قاسمم! تو یادگار برادرم هستی و تو باید زنده بمانی تا باعث آرامش و تسلای دل ما باشی». (1) اما حضرت قاسم علیه السلام و همچنان اصرار می کرد. در روایت آمده،

﴿فَلَم يَزَل الغُلَامُ يُقَبَل يَدَيهِ وَ رِجليهِ حَتَّى أَذِنَ لَهُ﴾ (2)

قاسم مدام دست ها و قدم های عمویش را می بوسید تا این که امام حسین علیه السلام به او اجازه میدان داد.»

قاسم علیه السلام زره به تن نداشت و کلاهخود بر سر او نبود، پیراهن او زرهش بود و

کلاهخودش عمامه ای بود که امام حسین علیه السلام به سر او بسته و مقداری از آن را روی صورتش قرار داده بود و شمشیر به کمر او بست و قاسم را روانه میدان کرد. (3) محدث قمی می نویسد:

﴿فَخَرَجَ وَ دُمُوعُهُ تُسِيلُ عَلَى خَدَّيهِ﴾ (4)

«قاسم عازم میدان شد در حالی که اشک ها بر گونه هایش جاری بود».

بی زره آمده، عدو می گفت: *** چقدر این پسر جگر دارد

آمده مثل شیر می غُرَّد *** نسل حیدر عجب ثمر دارد

ياد صفّين زنده شد امروز *** بس که او جلوه پدر دارد

زاده یوسف است و یوسف روی *** جلوه هایی چنان قمر دارد

راوی می گوید: دیدم ماه پاره ای به میدان آمد، خودش را معرفی کرد:

«إِنْ تُنْكِرُونِي فَأَنَا ابْنُ الْحَسَنِ *** سِبْطُ النَّبِيِّ الْمُصْطَفَى وَالْمُؤْتَمَنِ

هذا حُسَيْنٌ كَالْأَسِيرِ الْمُرْتَهَنِ *** بَيْنَ أَناسِ لَا سُقُوا صَوْبَ الْمَزَنِ» (5)

ص: 132

«اگر مرا نمی شناسید من فرزند امام حسنم!

که او فرزند پیامبر برگزیده و امین خداست!

این حسین علیه السلام است که همانند اسیری است گروگان،

میان گروهی که خداوند آنان را از باران رحمت خود سیراب نکند».

نور چشم حسن نظر نخوری *** چشم این گرگ ها خطر دارد

تو برای حسین یک حسنی *** با تو انگار بال و پر دارد

هم برایت عمو و هم پدر است *** نشده چشم از تو بردارد

مجتبای حسین، صبری کن *** که که عمو چشم های تر دارد

قول داده مراقبت باشد *** چه کند کربلا خطر دارد؟

تو برای حسین، یک حسنی *** گر چه مثل حسین بی کفنی

قاسم علیه السلام جنگ نمایانی کرد سی و پنج نفر را به هلاکت رساند. (1) عاقبت او را تیرباران کردند، (2) ﴿فَضَرَبَهُ شَيبةُ بنُ سعدٍ الشّامِي بِرُمحٍ فِي ظَهرِهِ أَخْرَجَهُ مِن صَدرِهِ﴾؛ (3) «سپس شیبة بن سعد نیزه ای از پشت به قاسم علیه السلام زد که آن نیزه از سینه حضرت بیرون آمد». قاسم علیه السلام از روی زین با صورت به زمین افتاد، (4) در حالی که در خون خود می غلطید، فریاد زد عمو ! کمکم کن. (5)

زاده مجتبی زمین افتاد *** ناگهان، بی هوا، زمین افتاد

ناله اش بین هلهله گم شد *** گرچه او با صدا زمین افتاد

پیش قاسم رسید و از گریه *** حضرت کربلا زمین افتاد

امام حسین علیه السلام با سرعت به بالین قاسم علیه السلام آمد قاتل او را به هلاکت رساند، گرد

ص: 133

و غبار که فرونشست امام مشاهده کرد قاسم علیه السلام پاهایش را به زمین می کشد، فرمود: «عزیز برادرم! برای عمویت سخت است که تو عمو را صدا بزنی و عمو نتواند تو را کمک کند یا جوابت را بدهد ولی برای تو سودی نداشته باشد»، آن گاه قاسم علیه السلام را به سینه گرفت و از زمین برداشت و به طرف خیمه ها برد در حالی که پاهای قاسم علیه السلام به زمین کشیده می شد. (1)

بدن قاسم علیه السلام را کنار بدن علی اکبر علیه السلام قرار داد. آن گاه امام علیه السلام با صدای بلند گریه کرد، «ثُمَّ إِنَّ الحُسَينَ علیه السلام بَكَى بُكاء شديداً» سپس زن های اهل حرم همه به گریه افتادند لطمه به صورت می زدند گریبان پاره می کردند. (2)

آخر دل عموی تو را پاره پاره کرد *** آوای ناله های بریده بریده ات

در بین این غبار به سوی تو آمدم *** از روی ردّ خون به صحرا چکیده ات

پا می کشی به خاک تنت درد می کند *** آتش گرفته جان من داغ دیده ات

خون گریه می کنند چرا نعل اسب ها *** سخت است روضه تن در خون تپیده ات

بر بیت بیت پیکر تو خیره مانده ام *** آه ای غزل چگونه ببینم قصیده ات (3)

2. روایت دارد وقتی نیزه از پشت به حضرت قاسم علیه السلام زدند، حضرت با صورت روی زمین افتاد «وَوَقَعَ الْغُلَامُ لِوَجْهِهِ». (1) وقتى صالح بن وهب ملعون نیزه ای از پشت به امام علیه السلام زد حضرت با طرف راست صورت بر زمین خورد «فَسَقَطَ الْحُسَيْنُ علیه السلام عَنْ فَرَسِهِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى خَدِهِ الْأَيْمَنِ». (2)

بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد *** اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد

***

بی هوا نیزه ای به پهلو خورد *** نفسش رفت و برنگشت ای وای (3)

اما یک فرقی با هم دارند؛ حضرت قاسم علیه السلام تا روی زمین افتاد، امام حسین علیه السلام آمد بالین سرش و قاتل او را به هلاکت رساند و قاسم علیه السلام را در آغوش گرفت و به خیمه ها برد اما وقتی امام حسین علیه السلام بر زمین افتاد تازه اول کار دشمن بود، شمر (لعنت الله علیه) خطاب به کوفیان فریاد زد: «کار حسین را تمام کنید»، لشکر از هر طرف به آن حضرت حمله کرد یکی با شمشیر به گردن حضرت زد، سنان (لعنت الله علیه) با نیزه ای در گلوی امام حسین علیه السلام زد، همان نیزه را در سینه حضرت فرو برد، آن گاه تیری به گلوی حضرت زد، (4) علیه السلام آن قدر بگویم امام باقر علیه السلام فرمود:

﴿لَقَدْ قُتِلَ بِالسَّيْفِ وَالسَّنَانِ وَ بِالْحِجَارَةِ وَ بِالْخَشَب وَ بِالْعَصَاه﴾ (5)

«امام حسین علیه السلام را با شمشیر و نیزه و سنگ و چوب و عصا شهید کردند».

سردسته اراذل کوفه اشاره کرد *** یک باره با اشاره آن بی حیا زدند

تشویق می شدند کسانی که می زدند *** او را میان هلهله با مرحبا زدند

جز سنگ و تیر و نیزه و تیغ این درنده ها *** با هرزه گی به معرکه با ناسزا زدند

ص: 135

یک عده پیرمرد سیه دل رسیده و دل رسیده و *** با نیت ثواب به او با عصا زدند

در پیش چشم خواهر او بین قتلگاه *** برجای جای پیکر او هر کجا زدند (1)

ای کاش به همین اکتفا می کردند، امام باقر علیه السلام فرمود:

﴿وَلَقَدْ أَوْطَئُوهُ الْخَيْلَ بَعْدَ ذَلِكَ﴾ (2)

«بعد از آن، بدن آن حضرت را زیر سم اسبان کوبیدند».

هر کسی خسته می شد از زدنش *** می ربود آن چه می شد از بدنش

این یکی برد جوشنش ز تنش *** آن یکی برد کهنه پیرهنش

سنگ ها را که بر جنازه زدند *** تازه بر اسب نعل تازه زدند (3)

«خدایا! میان ما و گروهی که ما را دعوت کردند تا ما را یاری دهند، اما ما را کشتند، داوری کن.» [در این لحظه بود که خدا به امام حسین علیه السلام دلداری دارد]، ناگاه ندایی از آسمان رسید: ﴿دَعَهُ يا حُسَينُ، فَإِنَّ لَهُ مُرضِعاً فِي الجَنَّةِ﴾؛ (1) «یا حسین! او را به ما واگذار؛ زیرا برای او شیر دهنده ای در بهشت است».

با من مگو که تیر به حلق علی زدند *** بر حنجرش نشانه تیزی خنجرست

داغش عظیم اگر چه خودش شیر خواره بود *** این داغ سخت با همه غم ها برابرست (2)

«فَلَيْسَ حَريبٌ مَنْ أُصِيبَ بِمَالِهِ - *** وَلَكِنَّ مَنْ وَارَى أَخَاهُ حَرِيبٌ» (1)

«غارت زده کسی نیست که اموالش را برده باشند، بلکه غارت زده آن شخصی است که برادرش را به خاک بسپارد».

اما در کربلا وقتی رسید کنار بدن بی دست برادرش عباس علیه السلام، به شدت گریه می کرد و جمله ای گفت که کنار هیچ بدنی چنین جمله ای نفرمود:

﴿الْآنَ انْکَسَرَ ظَهْرِی وَ قَلَّتْ حِیلَتِی﴾ (2)

«الان پشتم شکست و چاره ام کم شد.»

برخیز ای ستون حرم وقت خواب نیست *** با من بیا به خیمه، نیازی به آب نیست

حرفی بزن عزیز دلم، دق نده مرا *** این مشک پاره پاره برایم جواب نیست (3)

یکی هم بدن قمر بنی هاشم علیه السلام بود که نتوانستید به خیمه برگردانید. آخه کنار بدن حضرت علی اکبر علیه السلام جوانان بنی هاشمی را صدا زدید آمدند کمک کردند بدنِ علی اکبر علیه السلام را به خیمه ها بردند اما کنار بدن حضرت عباس علیه السلام دیگر کسی از یاران و بنی هاشم نمانده بود که شما را کمک کند تا بدن قمر بنی هاشم علیه السلام را به خیمه ها ببرند. لذا حضرت به شدت گریه گریستی و فرمودی: ﴿الآنَ إِنكَسَرَ ظَهرِی وَ قَلَّت حِيلَتِي﴾. (1)

برخیز سکینه به حرم منتظر توست *** جامش به کف و اشک به رخسار، ابا الفضل

از سوز عطش آب شده طفل سه ساله *** مگذار بگرید به حرم زار، اباالفضل

تا آن که ببینند به تن دست نداری *** یک لحظه سر از علقمه بردار، اباالفضل

مگذار رود زینب کبری به اسیری *** ای دست علی، دست برون آر اباالفضل (2)

﴿و رَجَعَ الحُسَينُ إلَى المُخَيّم مُنكَسِراً حَزيناً باكِياً﴾ (3)

«سپس امام حسین علیه السلام با چشم گریان، محزون و شکسته به خیمه برگشت».

فقط از علقمه یک مشک برگشت *** حسین بن علی با اشک برگشت

حضرت سکینه علیها السلام آمد جلو، سؤال کرد: باباجان! از عمویم چه خبر؟ فرمود: دخترم! عمویت را کشتند. (4)

ای اهل حرم، دست علمدار جدا شد *** سقای حرم با دو لب تشنه فدا شد

ص: 139

ای اهل حرم، سر به بیابان بگذارید *** دیگر به حرم حضرت عباس ندارید (1)

چون تو ای لاله در این دشت گلی پرپر نیست *** و از این پیر جوان مرده کمانی تر نیست

دست و پایی، نفسی، نیمه نگاهی، آهی *** غیر خونابه مگر ناله در این حنجر نیست

در کنار توام و باز به خود می گویم *** نه حسین!، این تن پوشیده به خون، اکبر نیست

هر کجا دست کشیدم ز تنت گشت جدا *** از من آغوش پر و از تو تنی دیگر نیست

استخوان های تو و پشت پدر هر دو شکست *** باز هم شکر، کنار من و تو، مادر نیست (1)

یکی با نیزه اش از پشت می زد *** یکی با چکمه و با مشت می زد

خودم دیدم سنان بی مروّت *** حسینم را به قصد کشت می زد (1)

اما یک ضربتی هم به فرق علمدار زدند این ضربت با همه ضربات فرق داشت؛ این ضربت با سنگ نبود این ضربت با شمشیر نبود، این ضربت با نیزه نبوده، ضربتی که به فرق علمدار زدند با عمود آهن بود، آن چنان با عمود آهن به فرق مبارکش زدند که از روی زین بر زمین آمد. علامه شعرانی در کتاب «دَمعُ السِّجُوم» نوشته با گرز آهنین (2) به فرق قمر بنی هاشم علیه السلام زدند همین که روی زمین افتاد، صدا زد: برادر! مرا دریاب. (3)

خدایا، شرح غم خواندن، چه سخت است *** ز داغ لاله افسردن، چه سخت است

نمی دانی که با دست بریده *** ز پشت اسب افتادن چه سخت است

اگر تیری درون چشم باشد *** نمی دانی نمی دانی زمین خوردن، چه سخت است

نمی دانی که با چشمان خونین *** جمال فاطمه دیدن، چه سخت است

کنار علقمه با مشک خالی *** ببین شرمنده گردیدن چه سخت است (4)

نازنین زیر سمّ اسب ها مانده بود؛ لذا از حالت طبیعی خودش خارج شده بود.

زبان حالِ شاعر این طوره: عموجان! تعجب نکن، می دونی چرا قاسمت قدّش کشیده شده،

از نعل اسب و دشنه و شمشیر و سنگ و تیر *** هر چیز در بلندي قدّم سهيم بود

وقتی که بال بال زدم بین دست تو *** زیباترین پریدن این یاکریم بود (1)

شاید علت دیگرش این بود که امام حسین علیه السلام از داغ سنگین یاران و عزیزانش مخصوصاً حضرت علی اکبر علیه السلام و داغ قاسم علیه السلام قامتش خمیده شده بود، لذا پاهای حضرت قاسم علیه السلام به زمین کشیده می شد.

قامت او کمی بزرگ شده است *** یا عمو قامت خمی دارد؟

ردّ پای کشیده او تا *** وسط خیمه لاله می کارد (2)

نه تنها این جا قامت امام حسین علیه السلام خمیده شده بود، بلکه وقتی که بدن بی دست و فرق عمود خورده علمدارش قمر بنی هاشم علیه السلام را دید قامتش خمیده شد؛ فَوَقَفَ عَلَيْهِ مُنحَنِياً. (3)

کنار بدن برادر جمله ای گفت که کنار هیچ بدنی این جمله را نفرمود، فرمود:

﴿الآن إِنكَسَرَ ظَهرى وَ قَلَّت حِيلَتى﴾ (4)

گر نخیزی تو ز جا، کار حسین سخت تر است *** نگران حرمم، آبرویم در خطر است

ص: 143

قامت خم شده را هر که ببیند، گوید *** بی علمدار شده دست حسین بر کمر است

داغ اکبر رمق از زانوی من برد ولی *** بی برادر شدن از داغ پسر، سخت تر است

پیش من با سر منشق شده تعظیم نکن *** که خدا هم ز وفاداری تو، با خبر است

تیر باران که شدی، یاد حسن افتادم *** دستت افتاده ز تن، فرق تو شق القمر است (1)

امام زمان عجل الله تعالی فجه الشریف در «زیارت ناحیه» می فرماید همه زن ها و بچه ها از خیمه بیرون دویدند،

﴿إِلى مَصْرَعِك َ مُبادِرات وَ الشِّمْرُ جالِسٌ عَلى صَدْرِكَ وَ مُولِغٌ سَيْفَهُ عَلى نَحْرِكَ﴾ (1)

«و به سوي قتلگاه تو می شتافتند در همان حال شمر ملعون بر سینه مبارکت نشسته و شمشیر خویش را بر گلویت سیراب می نمود.»

آقا جان یا ابا عبدالله!

کاش می شد که زینبت نرسد *** یا که از روی سینه پا می شد

کاش زینب به خیمه بر می گشت *** عرش مبهوت این عزا می شد

سینه سنگین و حنجره پر خون *** نفسش سخت و با صدا می شد

از گلو خنجرش نشد ببرد *** ولی افسوس، از قفا می شد (2)

ص: 145

ص: 146

این مادرم؛ در دفاع از امام غریبم گلوی نازکم را سپر تیر قرار می دهم. لذا تشنگی را بهانه قرار داد با گریه اش از پدرش اجازه میدان می خواست، امام حسین علیه السلام به او اجازه داد، چطوری؟ خودش او را گرفت و به میدان آورد، تنها سربازی که امام حسین علیه السلام خودش او را به میدان آورده علی اصغر علیه السلام است. او را روی دست گرفت و فرمود:

﴿إِنْ لَمْ تَرْحَمُوني فَارْحَمُوا هذَا الطِّفْلِ﴾ (1)

«اگر به من رحم نمی کنید، پس به این طفل رحم کنید».

لب های علی خشک و حرم آب ندارد *** تب دارد و از شدّت تب، تاب ندارد

ای کاش نَمی بر سر گهواره نشیند *** از آه عطش، اصغر من خواب ندارد (2)

در این لحظه ناگهان «حرملة بن کاهل اسدی» تیری به گلوی علی اصغر علیه السلام زد، (3) ﴿ذُبِحَ الطِفلُ مِنَ الأُذُنِ إِلَى الأُذُنِ﴾؛ (4) از گوش تا گوش طفل را برید.

چنان ضربه ای روی حلقت نشاند *** که یک لحظه گفتم سرت را پراند

شنیدم صدایی، دهانت شکست *** گلو پیچ خورد استخوانت شکست

فقط از تو بیرون پر تیر بود *** تمام تو قدِّ سر تیر بود (5)

این جا بود امام حسین علیه السلام شروع کرد به گریه کردن و به خدا شکایت کرد و گفت: ﴿اللهُمَّ احكُم بَينَنا وَ بَينَ قومٍ دَعَونا لِيَنصُرونا فَقَتَلونا﴾؛ (6) «خدایا، بین ما و بین این مردم که ما را دعوت کردند که ما را یاری کنند، اما ما را کشتند داوری کن.» (خدا در این لحظه به امام حسین علیه السلام دلداری داد)، صدایی شنید، ﴿دَعه یا حُسَینُ﴾؛ «او را به ما واگذار»، ﴿فَإِنَّ

ص: 149

لَهُ مُرضِعاً فِي الجَنَّه﴾؛ «ما برای او دایه ای در بهشت قرار دادیم.» (1)

به یاد خشکی لبهاش تا جهان باقی است *** روان، سرشک ز چشم سحاب خواهد شد

اگرچه بسته به قنداقه، دست کوچک او *** گره گشای همه شیخ و شاب خواهد شد

بُوَد سلیل خلیل خدای، این کودک *** برای «ذبح عظیم»، انتخاب خواهد شد

چوپای محکمه عدل حق شود حاضر *** «بِأَيِّ ذَنْبٍ»، ناگه خطاب خواهد شد

حدیث غربت مولا، به خون او شد مهر *** که حُسن خاتمه بر این کتاب خواهد شد

به دست عمه چو می داد مادرش، پرسید: *** گلوی کودک من، تر ز آب خواهد شد؟ (1)

امام علیه السلام یک نگاه به اطرافش کرد، دید همه جوانان و یارانش به شهادت رسیدند، آمد مقابل لشکر فریاد زد:

﴿هَلْ مِنْ ذَاتٍ يَذُبُ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ اللهِ؟... هَلْ مِنْ مُعِينٍ يَرْجُو مَا عِنْدَ اللهِ فِي إِعَانَتِنَا﴾ (2)

«آیا کسی هست از حریم و حرم رسول خدا صلى الله عليه وسلم دفاع کند؟... آیا یاوری هست که به امید پاداش خداوند به ما كمك كند؟»

با شنیدن صدای مظلومانه امام حسین علیه السلام، صدای ناله و شیون بانوان حرم بلند شد؛ امام حسین علیه السلام تا صدای زن و بچه را شنید، برگشت به خیمه ها، به خواهرش زینب علیها السلام فرمود: ﴿ ناوِلینی وَلدِي الصَّغيرَ حَتَّى أَوَدِّعَهُ﴾، (3) «کودکم را بده تا با او وداع کنم».

ص: 151

زینب کبری علیها السلام، طفل را به دست امام حسین علیه السلام داد، همین که حضرت خواست او را ببوسد، حرمله تیری به گلوی علی اصغر علیه السلام زد و او را به شهادت رساند، «فَوَقَعَ فِی نَحْرِهِ فَذَبَحَه» (1) «آن تیر بر حلقومش نشست و به شهادت رساند.» (چه غوغایی شد، چقدر سخت بود، مقابل خیمه ها، جلوی چشم زن ها و بچه ها، همه دیدند گلوی علی اصغر علیه السلام هدف تیر شد.»

ای پاره پاره حنجر من دست و پا مزن! *** روی مرا به خون گلویت حنا مزن!

از خون گرم حنجر پاک تو سوختم *** با داغ خویش، لرزه به عرش خدا مزن!

ای شیره خواره! سنگ ز داغ تو آب شد *** با خنده ات شرر به دل ما سوی مزن! (2)

قنداقه را به دست حضرت زینب علیها السلام داد چه به سر حضرت زینب علیها السلام آمد وقتی مقابل چشمش تیر به گلوی علی اصغر علیه السلام زدند و وقتی که امام حسین علیه السلام قنداقه خون آلود را به دست او داد.

امام علیه السلام دو دستش را زیر خون گلوی علی اصغر علیه السلام گرفت، خون ها را به آسمان پاشید. و گفت: ﴿هَوَّنَ عَلَیَ مَا نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَیْنِ اللَّه﴾؛ (3) «چون خدا می بیند، این مصیبت برایم آسان است.»

امام باقر علیه السلام فرمود: «از این خون قطره ای به روی زمین نریخت.» (4)

نوشته ﴿فَأَتاهُ سَهُمُ مُحَدَّدٌ، مَسمُومُ، لَهُ ثَلاثُ شُعَبٍ، فَوَقَعَ فِي قَلْبِهِ﴾؛ (1) تیری تیز، مسموم، سه شعبه به قلب حضرت زدند.» حضرت تیر را از پشت سر بیرون آورد، خون مثل ناودان جاری شد، دستش را زیر خون ها گرفت، خون ها را به آسمان پاشید، دوباره دستش را از خون پر کرد این بار خون ها را به سر و محاسنش مالید و می گفت:

﴿هكذا، وَاللهِ، أَكُونُ حَتَّى أَلْقَى جَدّى مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله وَ أَنَا مَخضُوبٌ بدَمى﴾ (2)

«به خدا سوگند! می خواهم با همین چهره خونین به دیدار جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله بروم.»

ز خون سینه و پیشانی ات وضو کردی *** برای سجده به درگاه ذوالکرام حسین

به سجده بود جبین و سرت جدا کردند *** نماز عشق تو در سجده شد تمام حسین (3)

امام زمان (ارواحنا فداه) در زیارت ناحیه مقدسه روضه این ساعتِ امام حسین علیه السلام را این گونه خوانده است: ﴿اَلسَّلَامُ عَلَى الشَّيْبِ الْخَضِيبِ﴾؛ (4) «سلام بر محاسنی که با خون رنگین شد.»، ﴿السَّلامُ عَلَى الْخَدِّ التَّرِيبِ﴾؛ (5) «سلام بر آن گونه خاک آلود».

ای که شیب الخضیب افتادی *** ای که خد التريب افتادی

خواهرت زودتر بمیرد کاش *** تا نبیند غریب افتادی (6)

ننوشتید که ما در دلمان غم داریم؟ *** در فراوانی این فصل تو، را کم داریم

ننوشتید که هستیم تو را چشم به راه؟ *** نامه نامه «لَكَ لَبَّیک اباعبدالله»

حرف هاتان همه از ریشه و بُن، باطل بود *** چشمه هاتان همگی از ده بالا گل بود

بی گمان در صدف خالی شان دُرّی نیست *** بین این لشکر وامانده دگر حُرّی نیست

بی وفایی به رگ و ریشه آن مردم بود *** قیمت یوسف زهرا دو سه مَن گندم بود؟!

چه بگویم؟ قلمم مانده، زبانم قاصر *** دشت لبریز شد از غربت «هل من ناصر»

در سکوتی که همه مُلک عدم را برداشت *** ناگهان کودک شش ماهه عَلَم را برداشت

همه دیدند که در دشت هماوردی نیست *** غیر آن کودک گهواره نشین مردی نیست

مثل عباس به ابروی خودش چین انداخت *** خویش را از دل گهواره به پایین انداخت

خویش را از دل گهواره می اندازد ماه *** تا نماند به زمین حرف اباعبدالله

عمق این مرثیه را مشک و علم می دانند *** داستان را همه اهل حرم می دانند

بعد عبّاس دگر آب، سراب است سراب *** غیر آن اشک که در چشم رباب است رباب

مرغ در بین قفس این در و آن در می زد *** هی از این خیمه به آن خیمه، زنی سر می زد

ص: 154

آه بانو! چه کسی حال تو را می فهمد؟ *** علی از فرط عطش سوخت، خدا می فهمد

می رسد ناله آن مادر عاشورایی *** زیر لب زمزمه دارد: پسرم لالایی

کمی آرام که صحرا پُر گرگ است علی *** و خدای من و تو نیز بزرگ است علی (1)

امام حسین علیه السلام صدای گریه اهل حرم را شنید، آمد مقابل خیمه ها با اهل بیتش وداع کند، فرمود: ﴿ناولينِي وَلَدِى الصَّغِيرَ حَتَّى أَوَدَعَهُ﴾، (2) «کودکم را بده تا با او وداع کنم». حضرت رباب علیها السلام مادر علی اصغر علیه السلام آن قدر باوفا و با حیا بود خودش قنداقه علی اصغر علیه السلام را به امام حسین علیه السلام نداد، قنداقه را حضرت زینب علیه السلام به امام حسین علیه السلام داد. (3)

اجازه بدید امشب چند جمله از وفای این بی بی براتون بگم، حضرت رباب علیه السلام خیلی به امام حسین علیه السلام علاقه داشت، بعد از امام حسین علیه السلام همسری اختیار نکرد با این که خواستگاران فراوانی از اشراف قریش داشت، اما در جواب می فرمود:

﴿لا یَکُونُ لِی حَمْوٌ بَعْدَ رَسُولِ اللّهِ﴾ (4)

«بعد از رسول الله صلى الله عليه وسلم هرگز پدر شوهری نمی گیرم».

در مجلس عبیدالله بن زیاد ملعون هنگامی که سر بریده امام حسین علیه السلام را دید، تنها زنی بود که از جا برخاست سر مطهر را برداشت و بوسید و در آغوش گرفت و می گفت:

«وا حُسَينا فَلا نَسيتُ حُسَينا *** أقصدَتهُ أَسِنَّةُ الأعداء

غادَرُوهُ بِكَرَبَلاء صَريعاً *** لا سَقَى الله جانبي كربلاء» (5)

ص: 155

«آه! حسین من که از دستم رفت و داغش تا ابد بر دلم ماند. در کربلا نیزه ها به او هجوم آورده و تنش را به خاک و خون کشید. خداوند، دو طرف کربلا را سیراب نگرداند.»

رباب علیها السلام بعد از شهادت امام حسین علیه السلام زیر سقف نرفت، روزها زیر آفتاب می نشست و برای غربت آن حضرت گریه می کرد (1) بنا بر نقل «ابن عساکر» یک سال کنار قبر امام حسین علیه السلام ماند و عزاداری کرد. (2) نوشته اند شب و روز گریه می کرد، چنان گریه می کرد که اشک چشمانش خشک شد. (3) لذا بعد از واقعه عاشورا، یک سال بیشتر زنده نماند. (4)

نام تو را همین که صدا می زند رباب *** آتش به جان کرب و بلا می زند رباب

مثل دل پدر گلویت پاره پاره است *** اما دوباره حرف شفا می زند رباب

شد سینه پر ز شیر؛ ولی شیر خواره نیست *** مادر بیا که باز صدا می زند رباب (5)

می دانید کجا سوز دل حضرت رباب علیها السلام نمایان شد؟ هنگامی که غروب عاشورا جرعه ای آب نوشید و به سینه اش شیر آمد؛ نیمه شب شنیدند صدای ناله جانسوزی می آید حضرت زینب علیها السلام دنبال صدای ناله آمد دید رباب علیها السلام گریه می کند؛ خطاب به او فرمود: «ای بانو! ما باید به خاطر کودکان و بچه ها آرامش خود را حفظ کنیم». رباب علیها السلام عرض کرد: «چه کنم بی بی جان؟ امروز عصر جرعه ای آب نوشیدم، سینه من پر از شیر شده علی اصغر علیه السلام تشنه لب کجاست که از این شیر بیاشامد؟» (6)

کجا خفتی، کجا گنجینه من؟ *** بیا بیرون ز خاک، آیینه من

از آن لحظه که قدری آب خوردم *** کمی شیر آمده در سینه من (7)

ص: 156

﴿لَا تَخَافِي وَلا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾ (1)

«مترس و اندوه مدار که ما او را به تو باز می گردانیم و از [زمره] پیمبرانش قرار می دهیم».

این جا مادر موسی علیه السلام آرام شد.

حضرت زهرا علیها السلام هم نگران حسینش بود هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله خبر شهادت امام حسین علیه السلام و مصائب آن حضرت را به مادرش داد حضرت زهرا علیها السلام به شدت گریه کرد، سؤال کرد: بابا جان! این حادثه چه زمانی رخ می دهد؟ حضرت فرمود: آن موقعی که من و تو و علی در این دنیا نیستیم گریه حضرت زهرا علیها السلام شدیدتر شد و گفت: پدر جان! پس چه کسی برای حسینم مجلس عزا بپا می کند و گریه خواهد کرد؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: زنان امت من، بر زنان اهل بیتم و مردان ایشان بر مردان اهل بیت من گریه خواهند کرد. (2)

این خبر تسکینی برای حضرت زهرا علیها السلام شد.

رباب علیها السلام هم نگران تشنگی علی اصغرش بود؛ وقتی حضرت زینب علیها السلام قنداقه را به دست امام حسین علیه السلام داد و گفت: این طفل تو مدتی است که آب نیاشامیده برایش آبی طلب کن. (3) مادر آرام شد به امید این که امام حسین علیه السلام او را سیراب می کند و برمی گرداند. سید بن طاووس در لهوف نوشته: حضرت کودک را روی دست گرفت و فرمود: ﴿يا قوم! قَتَلْتُم شِيعَتِي وَ أَهلَ بَيْتِي وَ قَد بَقِيَ هَذَا الطِفلُ يَتَلَظَّى عَطَشاً فاسقُوه شَرِبَةً مِنَ المَاءِ﴾؛ (4) «ای قوم! شما شیعیان و اهل بیت علیهم السلام مرا کشتید و فقط این طفل برایم مانده که از شدت تشنگی دهان را باز و بسته می کند، او را با جرعه آبی سیراب کنید». هنوز سخنان حضرت تمام نشده بود، که حرمله تیری به گلوی

ص: 159

علی اصغر علیه السلام زد، ﴿فَذُبِحَ الطِفلُ مِنَ الأُذُنِ إِلَى الأُذُنِ﴾ (1) «از گوش تا گوش طفل را برید» چه بر دل رباب علیها السلام گذشت وقتی خبر شهادت علی اصغر شیرخوارش را شنید.

تیر خوردی وسط خیمه زمین خوردم من *** بعد از این گریه شود روزی چشمان رباب

عاقبت بر جگرم حرمله زهرش را ریخت *** وای بر حالِ دلِ بی سر و سامان رباب (2)

امام حسین علیه السلام تیر را از گلوی علی اصغر علیه السلام بیرون کشید و او را به خونش آغشته ساخت در روایت است حضرت از مرکب پیاده شد و با غلاف شمشیر گودالی گند و علی اصغر علیه السلام را به خون گلویش آغشته کرد و دفن کرد. (3)

چگونه خاک بریزم به روی زیبایت *** که تو بخندی و من هم کنم تماشایت

به غیر گریه بی اشک تو جواب نبود *** برای ناله «هَل مِن مُعين» بابايت

مزار کوچک تو پر شده است از خونت *** بخواب ماهی من در میان دریایت

مرا ببخش عزیزم که جای قطره آب *** به یک سه شعبه برآورده ام تقاضایت

چگونه جسم تو پنهان کنم که می دانم *** به وقت غارتمان می کنند پیدایت

بیا رباب که این شاید آخرین باریست *** که خواب می رود او با نوای لالایت

اگر نشد که شود سایه سرت امروز *** به روی نیزه شود سایه سار فردایت (4)

نازنینت جدا نمی کردند ای کاش اگر سر از بدنت جدا کردند، دیگر بدنت را زیر سم اسبان قرار نمی دادند.

در روایت است بعد از شهادت امام حسین علیه السلام عمر بن سعد (لعنة الله علیه) در میان لشكر فرياد زد: «مَنْ يَنْتَدِبُ لِلْحُسَيْن علیه السلام، فَيُوطِىَ الْخَيْلُ صَدْرَهُ وَ ظَهْرَهُ»؛ (1) «کیست که داوطلبانه بر پیکر حسین اسب بتازد تا سینه و پشت وی را زیر سم اسبان پایمال کند»؟ ده نفر آمدند آن قدر با اسبان خویش بر پیکر مقدس فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله تاختند که استخوان های او را درهم شکستند چنان که وقتی پیش ابن زیاد (لعنة الله علیه) رسیدند گفتند: امیر! به ما جایزه بده. پرسید: شما که هستید؟ گفتند:

«نَحْنُ رَضَضْنَا الصَّدْرَ بَعْدَ الظَّهْرِ *** بِكُلِّ يَعْبُوبٍ شَدِيدِ الْأَسْرِ» (2)

«ما آن کسانی هستیم که سینه حسین علیه السلام را بعد از پشت وی با اسبان قوی هیکل و نیرومند درهم کوبیدیم. به طوری که استخوان های سینه و گردن حضرت خُرد شد.»

چقدر ردّ پاست روی تنت *** چقدر وحشیانه می زدنت

قارى من، چرا نمی خوانی *** نکند نیزه خورده بر دهنت

با سم اسب شد تنت تشییع *** خاک کرببلا شده کفنت

بین گودال تا که غوغا شد *** کمر زینب از غمت تا شد (3)

1. دفن این بدن نازنین به تنهایی برای حضرت میسّر بود

2. برای این که سر این طفل را از بدن جدا نکنند

3. این بدن نازنین سه روز روی خاک نماند.

4. بدن از گل نازک تر علی اصغر علیه السلام پامال سم اسبان نشود.

5. دیگر نگاه زن و بچه به گلوی پاره و قنداقه خون آلود او نیفتد. (1)

آقا جان! قنداقه علی اصغر علیه السلام را دفن کردی تا سر از بدنش جدا نکنند، قنداقه اش را دفن کردی تا بدنش سه روز روی زمین نماند قنداقه اش را دفن کردی تا بدنِ نازنینش زیر سم اسبان نرود، قنداقه اش را دفن کردی که نگاه زن ها و بچه ها به این گلوی پاره و قنداقه خون آلود نیفتد؛ ای کاش کسی بدن خودت را دفن می کرد. آقا جان همه این مصیبات برای خودت پیش ،آمد سرت را از قفا بریدند، «مَجْزُوزُ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا»، (2) بدن مقدست سه روز روی خاک کربلا ماند.(3) بدنِ شریفت پامال سمّ اسبان شد، (4) روز یازدهم محرم اهل بیت مظلومت را از کنار بدن های بی سر عبور دادند؛ حضرت زینب علیها السلام تا نگاهش به بدن قطعه قطعه ات افتاد، خطاب به رسول خدا صلی الله علیه و آله روضه خواند و با سوز دلش گفت: ﴿هَذَا الْحُسَيْنُ مُرَمَّلُ بِالدِّمَاءِ مُقَطَعُ الْأَعْضَاء... مَسْلُوبُ الْعِمَامَةِ وَالرِّدَاءِ﴾؛ (5) «این حسین است که به خون آغشته و اعضایش از هم جدا شده است، عمامه اش را به غارت بردند». ﴿یا رَسولَ اللهِ بَنَاتُكَ سَبَايَا وَ ذُرِّيَّتُكَ مُقَتَلَةٌ﴾؛ (6) «دخترانت را به اسارت می برند فرزندانت به شهادت رسیدند».

سید بن طاووس می نویسد: بی بی زینب کبری علیها السلام طوری سخن می گفت که دوست و دشمن از سخنانش به گریه افتادند. این جا بود که حضرت سکینه علیها السلام

ص: 162

بدن بی سر بابا را در آغوش کشید با پدر درد دل گفت: ﴿یا اَبَتاه ، اُنْظُرْ اِلی رُؤوسِنا المَکْشوُفَه ... وَإِلى عَمَّتِيَ المَضروبَةِ﴾ (1) «بابا جان! ببین چادر از سر ما کشیدند...، بابا جان! ببین عمه ام را می زنند». اما نگذاشتند با بدن بابا درد دل کند، ﴿فَاجْتَمَعَتْ عِدَّةٌ مِنَ الْأَعْرَابِ حَتَّى جَرُّوهَا عَنْه﴾؛ (2) «جمعی از عرب ها آمدند و او را از روی نعش پدر می کشیدند».

وقتی نشست در بر بابای بی سرش *** چهره نهاد بر روی رگ های حنجرش

از آتش درون دلش شعله می کشید *** اشکی که می چکید ز چشمان اطهرش

دختر گرفته بود تنش را ببر ولی *** بابا گشوده بود بغل بهر دخترش

او گوش پاره کرد فراموش تا که دید *** این گوشوار عرش فتاده است در برش

تنها نمی گریست به گودال قتلگاه *** آمد صدای ناله جانسوز مادرش

پرپر زد و نکرد پدر را رها، مگر *** از ضرب تازیانه پر از زخم شد پرش (3)

3. خود امام حسین علیه السلام را ذبح کردند، امام رضا علیه السلام به ابن شبیب می فرماید:

﴿إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ﴾ (1)

«اگر خواستی برای چیزی گریه کنی برای حسین علیه السلام گریه کن که او را گوسفند آسا سر بریدند.»

اما این ذبح یک ذبح عادی نبود این ذبح ذبحی بود که سر او را از قفا بریدند. لذا وقتی زینب کبری علیها السلام کنار بدن بی سر برادر آمد، خطاب به رسول خدا صلى الله عليه وسلم عرض کرد، یا رسول الله، ﴿هَذَا حُسَيْنٌ مَجْزُوزُ الرَّأْسِ مِنَ الْقَفَا﴾ (2) «این حسین توست که سرش را از پشت گردن (قفا) بریدند».

بس که گفت العطش عطش کردند *** شمر آمد تمام غش کردند

شمر پستی که عرش را لرزاند *** جسم پاک حسین برگرداند

پیش چشمان اشک ریز خدا *** سر برید از تن عزیز خدا (3)

ص: 164

وارث آدم و کلیم و مسیح *** بهر احیای مرده دم داری

گشته شش گوشه این حرم یعنی *** تو جدا گانه یک حرم داری

که زیارات کامل و متقن *** همچونان سایر امم داری

تو ز پایین پا «ولایت» بر *** کرسی و نون و والقلم داری

ما به نام تو سینه زن شده ایم *** حق شاهی تو بر عجم داری

تو که باب الحوائجی بی شک *** بسکه آقایی و کرم داری

همقدم با عموی خود عباس *** بر سر دوش خود علم داری

شانه هایت ز بس مودب بود *** دومین تکیه گاه زینب بود

خیز و شمشیر مرتضی بردار *** بزن ای شیر بر دل کفار

زره مصطفی بپوش علی *** در رکاب عقاب پا بگذار

نعره ای زن، منم علی اکبر *** نوه حق حیدر کرار

همچو شیری بزن به قلب سپاه *** تا بریزی به هم یمین و یسار (1)

آمد مقابل پدر اجازه میدان خواست، حضرت بی درنگ به او اجازه داد؛ این بی درنگ اجازه دادن به فرزند برخواسته از باور و ایمان امام حسین علیه السلام به قیام الهی خود در برابر ظلم و استبداد است زیرا وقتی یک غلام سیاه (جون) می خواست میدان برود، آن قدر اصرار کرد تا حضرت به او اجازه داد؛ (2) قاسم بن الحسن علیه السلام دست و پای عمو را می بوسید و با اصرار زیاد حضرت به او اجازه میدان داد؛ (3) اما وقتی علی اکبر علیه السلام آمد مقابل پدر اجازه میدان خواست، حضرت بی درنگ به او اجازه داد. اما چطور اجازه داد؟ اول یک نگاه مأیوسانه ای به قد و بالای علی اکبر علیه السلام کرد، بعد نگاهش را پایین انداخت و شروع کرد به گریه کردن، ﴿ثُمَّ نَظَرَ اِلَیْهِ نَظَرَ یائِسٍ مِنْه وَ أَرْخَىٰ عَيْنَهُ وَ بَكَى﴾. (4)

ص: 167

ای ساربان آهسته رو که آرام جانم می رود *** و آن دل که با خود داشتم، با دل ستانم می رود

در رفتن جان از بدن، گویند هر نوعی سخن *** من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود (1)

آن گاه با خدا نجوا کرد و گفت: «خدایا! تو شاهد باش جوانی که در صورت و سیرت و گفتار، شبیه ترین مردم به پیغمبرت بود، به جنگ این مردم رفت. ما هر گاه به دیدن پیغمبرت مشتاق می شدیم، به این جوان نگاه می کردیم». (2) امام علیه السلام مظهر رأفت و مهربانی با خلق خداست، (3) اما ببینید فقط میدان رفتن علی اکبر علیه السلام با دل امام حسین علیه السلام چه کرد (4) که سید بن طاووس نوشته، حضرت با صدای بلند فریاد زد و نفرین کرد: «ای عمر سعد! خدا رَحِم تو را قطع کند، که رحم مرا قطع کردی». (5)

ملا مهدی مازندرانی می نویسد: این لحظه آن قدر سخت بود که امام حسین علیه السلام به حالت احتضار و جان دادن در آمد. (6)

محمل بدار ای ساربان، تندی مکن با کاروان *** کز عشق آن سرو روان، گویی روانم می رود (7)

در کتاب معالی السبطین آمده امام سجاد علیه السلام فرمود: «وقتی علی اکبر علیه السلام سوار بر مركب شد، زن ها از خیمه ها بیرون دویدند، دور او جمع شدند. عمه ها و خواهرانش جلوی او را گرفتند تا نگذارند او به میدان برود، در این هنگام ابی عبدالله علیه السلام حالش به شدّت منقلب شد به قدری که آثار مرگ بر چهره اش نمایان گردید، زن ها را از دور و بر او

ص: 168

کنار زد و نگاه ناامیدانه ای به او می کرد، گویا می دانست که این آخرین دیدار با اوست». (1)

او می رود دامن کشان، من زهر تنهایی چشان *** دیگر مپرس از من نشان، کز دل نشانم می رود (2)

دو جای دیگر در مصیبت علی اکبر علیه السلام حال امام حسین علیه السلام به شدّت منقلب گردید و آثار مرگ بر چهره اش نمایان شد؛ یک جا وقتی بود که علی اکبر علیه السلام از میدان برگشت و بدنش جراحات زیادی داشت خون از سر و رویش جاری بود، گرما و خستگی و عطش او را از پا درآورده بود، مقابل پدر آمد و گفت:

﴿يَا أَبَتِ الْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنِي وَ ثِقْلُ الْحَدِيدِ قَدْ أَجْهَدَنِي، فَهَلْ إِلَى شَرْبَةٍ مِنَ الْمَاءِ سَبِيلٌ﴾ (3)

«تشنگی مرا از پا درآورده و سنگینی سلاح، مرا به زحمت انداخته؛ آیا آبی هست که رفع عطش کنم؟».

ابی عبدالله علیه السلام او را در آغوش گرفت و آن قدر گریه کرد که رنگ از چهره مبارکش پرید همانند کسی که در حال احتضار و مرگ است.

اما یک جای دیگر هم امام حسین علیه السلام به حالت احتضار در آمد؛ آن هم وقتی ، بود که علی اکبر علیه السلام در میدان از روی اسب بر زمین افتاد و صدا می زد: «اَبَتاه»، امام حسین علیه السلام صدای ناله و فریاد علی اکبر علیه السلام را شنید؛ زینب علیها السلام می گوید: به چهره اش نگاه کردم دیدم رنگ از رخسارش پرید و چشمانش از حال رفت مانند کسی که در حال احتضار و جان دادن است به اطراف خیمه ها نگاه می کرد و با آن حال ناتوانش صدا می زد: ﴿وَلَدِى عَلَيَّ، قَتَلَ اللهُ قَوْماً قَتَلُوك﴾؛ «پسرم علی! خدا بكشد قومی که تو را کشتند». (4)

ص: 169

ناگه از دشت یک صدا آمد *** ناله «ای پدر بیا» آمد

پدر آمد ولی چه آمدنی *** چه کسی گفته روی پا آمد

پور زهرا کنار نعش جوان *** با سر زانو از قفا آمد

روضه ات گشته شرح موت حسین *** وسط هلهله، نوا آمد

آن چنان نعره زد «علی ولدى» *** ناله اش بین که تا کجا آمد

دست خود را گرفته روی سر *** زینب از سوی خیمه ها آمد (1)

آن قدر نیزه خورد بر جسمش *** نیزه بر روی نیزه جا می شد

شمر وقتی که روی سینه نشست *** کربلا تازه «کربلا» می شد

کاش می شد که زینبش نرسد *** یا که از روی سینه پا می شد (1)

مقابل پدر رسید، در حالی که بدنش پر از زخم بود؛ جمله ای گفت که اشک امام حسین علیه السلام جاری شد، صدا زد: ﴿يَا أَبَتِ الْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنِي وَ ثِقْلُ الْحَدِيدِ قَدْ أَجْهَدَنِي﴾؛ (1) «پدر جان! تشنگی مرا کشت و سنگینی آهن، مرا به سختی انداخته است؛ آیا جرعه آبی هست بنوشم تا بر دشمنان مسلط شوم؟» با این جمله اشک امام حسین علیه السلام جاری شد، چقدر برای پدر سخت است جوان دلبندش از او طلب آب کند ولی پدر نتواند برای او آبی فراهم نماید.

گر ترک خورده لبت، غصه مخور ای بابا *** تشنه وصلی و هنگامه دیدار شده (2)

حضرت فرمود: «هاتِ لِسانَكَ»؛ «زبانت را بیرون بیاور». سپس زبان علی اکبر علیه السلام را در دهان خود قرار داد، شاید می خواست بگوید علی جان! ببین پدرت از تو تشنه تر است. شاید هم می خواست به این بهانه یک بار دیگر لب های پسرش را ببوسد.

در جواب تشنگی، اشکم به رخ جاری شده *** گر چه دیدی با زبانت کام عطشان مرا (3)

پسرم برگرد به میدان، امیدوارم به زودی از دست جدّت سیراب شوی. (4) علی اکبر علیه السلام برگشت به میدان و پدر، منتظر پسر بود؛ ناگهان صدای پسر را شنید:

﴿يا أبتاه! عَلَيكَ مِنِّى السّلامُ، هذا جَدِّى رَسُولُ الله يُقرؤُكَ السَّلامَ وَ يَقُولُ: عَجَلِ القُدُومَ الَينا﴾ (5)

«بابا، خداحافظ، این جدم رسول خداست که بر تو سلام می رساند و می فرماید: بشتاب به سوی ما.»

تا صدای تو شنیدم ز میان لشکر *** گفتم ای وای، علی بی کس و بی یار شده

ص: 172

کوچه ای باز شد و هر که ز ره آمد و زد *** ماجرای تو شبیه در و دیوار شده

ز شکافی که به پهلوی تو خورده پیداست *** نوک نیزه اثرش چون نوک مسمار شده

بین محراب دو ابروی تو از هم شد باز *** صورتت جلوه ای از حیدر کرار شده

خیز و زیر بغلم گیر و سوی خیمه ببر *** ای جوانم ز غمت دیده من تار شده (1)

این سیره حضرت زهرا علیها السلام است که نمی خواهد امام غریبش بدن مجروح عزیزش را ببیند. لذا آن حضرت وقتی بین در و دیوار روی زمین افتاد، صدا نزد علی علیه السلام بیا کمکم کن، در حالی که امیرالمؤمنین علیه السلام در خانه بود، صدا زد: ﴿یا فِضَّةُ خُذيني فَقَدْ قُتِلَ وَاللهِ ما فى اَحْشائى﴾؛ (1) «ای فضه ! مرا دریاب به خدا کشته شد آن حملی را که در شکم داشتم».

صدای ناله او را ز پشت در شنیدم من *** خدا داند که از زینب خجالت می کشیدم من

خودم دیدم به پشت در، گل من دست و پا می زد *** من آن جا بودم و زهرا، کنیزش را صدا می زد (2)

نه تنها نمی خواست امیرالمؤمنین علیه السلام بین در و دیوار و روی زمین افتادنش را ببیند، بلکه بعد از شهادتش هم نمی خواست امیرالمؤمنین علیه السلام آثار ضرب پهلو و بازوی ورم کرده را ببیند نکند خاطر امیرالمؤمنین علیه السلام آزرده شود. لذا وصیت کرد: «یا علی، مرا شب غسل بده! شب کفن کن و شب به خاک بسپار. (3) هنگام غسل دادن بدنم را برهنه نکن.» (4) طبق وصیت امیرالمؤمنین علیه السلام شبانه از روی پیراهن بدن مطهر بی بی را غسل می داد. اسماء نقل می کند: من آب می ریختم، مولا بدن حضرت زهرا علیها السلام را غسل می داد، یک مرتبه دیدم بی اختیار صدای گریه امیرالمؤمنین علیه السلام بلند شد، عرض کردم: یا علی! حق دارید از این مصیبت عُظما گریه کنید، لکن دیدم بی اختیار صدای مبارک به گریه بلند شد، سبب آن چه بود؟ فرمود: ای اسماء! بازوی مبارکش ورم کرده است. (5)

ورم بازوی تو، قاتل جانم شده است *** دیدن زخم تن پاره تن، آسان نیست

ص: 174

چه کنم فاطمه جانم! چه غم سنگینی؟ *** حرف گلبرگ کبود گل من آسان نیست (1)

***

بریز آب روان اسما، به جسم اطهر زهرا *** ولی آهسته آهسته

بریز آب روان تا من، بشویم مخفی از دشمن *** تنش از زیر پیراهن، ولی آهسته آهسته

ببین بشکسته پهلویش، سیه گردیده بازویش *** تو خود ریز آب بر رویش، ولی آهسته آهسته

همه خواب و علی بیدار سرش بنهاده بر دیوار *** بگرید از فراق یار، ولی آهسته آهسته (2)

کیست این مرد غیرتِ طوفان *** کیست این سر فراز دلداده

همه گفتند که خدا انگار *** باز پیغمبری فرستاده

باز دریای ایستاده ببین *** شور رزم امیر زاده ببین

قدمی زد، زمین تلاطم کرد *** لشکری دست و پای خود گم کرد

خویش را قبله گاه میدان و *** کعبه را قبله گاه دوم کرد

آسمان را به خاک می دوزد *** این که بر حادثه تبسم کرد

شور آتشفشان شروع شده است *** مرتضی گوئیا تجسم کرد

این که از کشته پشته می سازد *** بالب تیغ خود تکلّم کرد

رجزش دشت را بهم پیچاند *** نعره ای زد، زمانه را لرزاند

تشنگی می بَرَد توانش حیف *** خشک تر می شود لبانش حیف (1)

از میدان برگشت، مقابل بابا ایستاد و گفت: بابا جان، ﴿الْعَطَشُ قَدْ قَتَلَنِى وَ ثِقل الْحَدِيدِ قَدْ أَجْهَدَنِی﴾ (2) «پدر جان! تشنگی مرا کشت و سنگینی آهن مرا به سختی انداخته است».

پیش چشمانِ خسته اش انگار *** تیره شد تیره آسمانش حیف

نَفَسش در شماره افتاده *** خسته شد دستِ پُر توانش حیف (3)

مُرّة بن مُنقَذ (لعنة الله عليه) گفت: گناه عرب به گردن من اگر پدرش را به عزایش ننشانم، (4) آن گاه با حیله و نیرنگ از پشت سر نیزه ای به پشت آن حضرت زده (5) و بعد، شمشیری به فرق آن حضرت زد سواران دیگر هر کدام ضربتی به علیّ اکبر علیها السلام زدند (6) دیگر توان نداشت روی زین مرکب قرار بگیرد عنان اسب را رها کرد دستانش را به گردن اسب حلقه کرد این حیوان به اشتباه علی اکبر علیه السلام را به میان لشکر دشمن

ص: 176

برد، از کنار هر بی رحمی عبور می کرد ضربتی بر بدن علیّ اکبر می زد تا این که نوشتند: ﴿فَقَطَعوهُ بِسُوفِهِمْ اِرْبَا ارْبَاً﴾؛ (1) بدنش را قطعه قطعه و متلاشی کردند. وقتی روی زمین قرار گرفت، فریاد زد:

﴿يا أبتاه! عَلَيْكَ مِنّى السّلامُ. هذا جَدِى رَسُولُ اللهِ يُقرؤكَ السَّلامَ وَ يَقُولُ، عَجَلِ القُدُومَ الينا ﴾ (2)

«بابا خداحافظ، این جدّم رسول خداست که بر تو سلام می رساند و می فرماید: بشتاب به سوی ما».

امام حسین علیه السلام تا صدای علی را شنید، خودش را با سرعت، کنار بدن علیّ اکبر علیه السلام رساند. نقل می کنند: هنوز چند قدم به بدن علی اکبر علیه السلام مانده بود که امام حسین علیه السلام خودش را از مرکب به زمین انداخت، زانو به زانو خودش را به جوانش رسانید نگاه به آن بدن قطعه قطعه کرد دید سنگدلان جای سالمی در بدن علیّ اکبرش نگذاشته اند؛ پس، ﴿صاحَ الإِمامُ سَبعَ مَرَاتٍ آه واوَلَدَاهُ، آه واعَلِيّاً، واثَمَرَةَ فُؤاداهُ، وَلَدِى قَتَلُوک﴾ (3) امام هفت مرتبه فریاد کشید: «وای پسرم وای علیّ ام، وای میوه قلبم، پسرم تو را کشتند». در روایتی آمده، امام حسین علیه السلام کنار بدن علی اکبر علیه السلام ﴿بَكَى عَلَيهِ بُكَاءً شَدِيداً﴾؛ (4) «بلند بلند گریه می کرد.»

محدث قمی در نفس المهموم آورده است تا آن زمان، کسی صدای گریه امام حسین علیه السلام را نشنیده بود. (5)

نشست و سرِ علی اکبر علیه السلام را روی زانو گذاشت خاک و خون از چشمان و صورت پسرش پاک می کرد (6) با همان حال نفرین کرد: ﴿قَتَلَ اللهُ قَومَاً قَتَلُوكَ يا بُنَيَّ﴾؛ (7) «خدا بكشد جماعتی را که تو را کشتند».

ص: 177

با سر نیزه تنت را چه به هم ریخته اند *** ذره ذره بدنت را چه به هم ریخته اند

وسط معرکه ای رفتی و گیر افتادی *** سر فرصت بدنت را چه به هم ریخته اند (1)

﴿فَجَعَلَ يَمْسَحُ الدَّمَ عَلَى ثَنايَاهُ الشَّرِيفَةِ﴾؛ (2) «حضرت با دست مبارک، خون از لب های عزیزش پاک می کرد و شروع کرد لب های علی را بوسیدن... ﴿فَإِذا نَطَقْتُ فَأَنْتَ أوّلُ مَنْطِقى، وَإِذا سَكَتْ فَأَنْتَ فِي مِضْمَارِى وَلَدى وَلَدى وَلَدى وَلَدى، فَوَضَعَ خَدَّهُ عَلَى خَدِّهِ (3)، وَ قالَ: أَمَّا أَنْتَ فَقَدْ اسْتَرَحْتَ مِنْ هَمِ الدُّنْيا وَ غَمِهَا، وَ صِرْتَ إِلَى رَوْحِ وَ راحَةٍ، وَ بَقِيَ أبُوكَ فَريداً وَحيداً، وَ ما أَسْرَعَ لَحُوقِ بِکَ﴾؛ (4) «چون سخن بگویم، ابتدا تو ورد زبان منی، و چون سکوت کنم، تو نقش دل منی، پسرم، پسرم، پسرم. پس صورت بر صورت او گذاشت و فرمود: تو از همّ و غم دنیا راحت شدی و به سوی رحمت خدا و بهشت رفتی ولی پدرت یکه و تنها ماند و چه زود است ملحق شدن من به تو.»

در این حال راوی می گوید: دیدم بانویی از خیمه بیرون آمد و فریاد می زند، ﴿یا حَبيباه يَا ابنَ أَخَيّاه﴾، (5) «ای محبوب دلم، ای برادرزاده ام» با این وضع به بالین علی اکبر علیه السلام آمد و خود را روی پیکر [به خون غلتیده] او افکند؛

خیز از جا آبرویم را بخر بابا علی *** عمه را از بین نامحرم ببر بابا علی

امام حسین علیه السلام دست خواهرش زینب علیها السلام را گرفت و او را به خیمه برگرداند (6)، آن گاه رو

کرد به جوانان و فرمود: «برادرتان را به خیمه ببرید». ﴿فَأَمَرَ فِتيانَهُ بِحَمِلِهِ إِلَى الفُسطاط﴾، (7)

بدن علی اکبر علیه السلام از حال رفته بودی اما تا دیدی خواهرت زینب علیها السلام آمده، از جا بلند شدی دست زینبت را گرفتی، خواهرت را به خیمه برگرداندی، نگذاشتی دختر علی علیه السلام بین نامحرمان باشد، نگذاشتی کسی قد و بالای بی بی زینب کبری علیها السلام را ببیند. اما آقا جان! روز یازدهم محرم کنار بدن بی سرت کسی نبود تا زینب علیها السلام را به خیمه برگرداند کسی نبود خواهرت را دلداری بدهد تنها چیزی که بی بی را دلداری داد، تازیانه و کعب نی بود نمی دانم حضرت را چگونه می زدند که وقتی سکینه علیها السلام آمد کنار بدن بی سر بابا، صدا زد: ﴿یا أبتاهُ أنظر إلى رؤوسِنَا المَكشُوفَةِ .... . . إلى عَمَّتِيَ المَضْرُوبَةِ﴾ (1) «بابا جان! ببین چادر از سرمان بردند... بابا جان! ببین عمه ام را می زنند.»

تو که رفتی کشید آتش زبانه *** حرامی حمله ور شد وحشیانه

امان از بی حیایی های دشمن *** امان از طعنه های تازیانه (2)

بی بی، چشمان خود را باز کرد یک نگاه به صورت علی علیه السلام کرد و اشک ریخت، علی علیه السلام هم گریه کرد، فرمود: «فاطمه جان! چی شده؟ من پسر عمویت علی علیه السلام هستم»، حضرت گفت: «یا علی! من آماده مرگ شدم». (1)

نگاهی کرد سوی کودکانش *** نگاه دیگری با همزبانش

علی را بیشتر شرمنده می کرد *** همین لبخندهای نیمه جانش

خداحافظ، گل ریحانه من *** بهشت روشن کاشانه من

خزان است و خزان است و خزان است *** خداحافظ بهار خانه من (2)

عرض کنم: یا علی! آن قدر فاطمه را صدا زدی تا از بی بی جواب گرفتی، وقتی با فاطمه علیها السلام سخن گفتی، دلت آرام شد اما یا علی! نبودی کربلا، حسین غریبت سرِ علی اکبرش را به زانو گذاشت، هر چه صدا زد «وَلَدی» جوابی نشنید، خاک و خون از صورت و چشم علی پاک کرد، علی جوابی نداد. روایت دارد خم شد «فَوَضَعَ خَدَّهُ عَلَى خَدِّهِ» (3)؛ «صورت روی صورت علی گذاشت».

تو را به دست گرفته به آسمان بدهد *** گل محمدی اش را به باغبان بدهد

که برگ های تو را یک به یک جدا کردند *** بغل گرفته به زهرا، تو را نشان بدهد

تو را بریده بریده صداکند «وَلَدی» *** اگر که هلهله ها یک کمی امان بدهد

بغل گرفته تو را و تن تو می ریزد *** خودت بگو که چگونه تو را تکان بدهد

بلند شو پدرت را به خیمه برگردان *** وگرنه پیش تن زخمی تو جان بدهد

بلند شو به لبش بوسه ای دوباره بده *** وگرنه بعد تو بوسه به خیزران بدهد (4)

زینب کبری علیها السلام آمد، جوانان بنی هاشمی را صدا زدی آمدند بدن علی اکبر را به خیمه بردند اما کنار بدن علمدارت قمر بنی هاشم علیه السلام تنهای تنها بودی، کسی نبود کمکت کند یعنی دیگر کسی را نداشتی نه علی اکبری، نه حبیبی، نه زهیری نه قاسمی، نه عونی، نه عبداللهی، تنهای تنها کنار بدن بیدست برادر نشستی نوشتند: «لَمّا قُتِلَ العباس ... بَانَ الإِنكِسارُ فِي وَجهِ الحُسَینِ علیه السلام» (1) «آثار شکستگی در چهره امام حسین علیه السلام نمایان شد». لذا صدا زد: ﴿الآنَ اِنْكَسَرَ ظَهْرِى وَقَلَّتْ حِيلَتِي﴾، (2) «الان پشتم شکست و راه چاره ام کم شد»

رها ماندست بر شن ها چه دستی *** جدا از پیکر سقا چه دستی

عموی ماه بعد از دست هایت *** بگیرد دست بابا را چه دستی؟ (3)

مرحوم قزوینی در کتاب «زندگانی زینب علیها السلام از ولادت تا شهادت» می نویسد: وقتی ابی عبدالله علیه السلام روی زمین افتاد بی بی زینب کبری علیها السلام طوری از خیمه ها بیرون دوید، که چند بار زمین خورد و بلند شد دنبال برادر می گشت، تا این که حسینش را پیدا کرد دید برادرش روی زمین افتاده بدنش پر از زخم است، در خون خودش می،غلطد از درد به خودش می پیچد خودش را روی بدن برادر انداخت صدا می زد: «حسین جان، با زینب حرف بزن!»، امام حسین علیه السلام از شدت تشنگی و جراحات رمق سخن گفتن نداشت حضرت زینب علیها السلام او را قسم داد: «حسین جان! تو را به خدا با من حرف بزن تو را به جدم رسول الله صلى الله عليه وسلم با من حرف بزن، تو را به حق پدرم علی مرتضی علیه السلام مرا صدا بزن، تو را به حق مادرم فاطمه زهرا علیها السلام جواب مرا بده، ای نور چشمانم با من حرف بزن ای روح و روانم پاسخ مرا بده!» در این هنگام بالای سر برادرش روی زمین نشست دستانش را به زیر شانه های مبارک او برد، آن حضرت را در حالی که به سینه خود تکیه داده بود به حالت نشسته نگاه داشت امام متوجه سخنان خواهرش شد و با صدایی ضعیف به او فرمود:

﴿أُخَيَّةُ زيَنَبُ كَسَرتِ قَلبي و زدتني كرباً فَوقَ كَرِبي، فَبِاللهِ عَلَيْكِ إِلَّا ما سَكَنتِ وَ سَكَتِ﴾. (1)

«خواهرم زینب! قلبم را آتش زدی و بر اندوهم افزودی، تو را به خدا قسم می دهم که آرام باش و سکوت کن».

نگاه کردن اشک تو خواهرم سخت است *** صبور باش که این حرف آخرم سخت است

دگر زمان جدایی شده دعایم کن *** سفر بدون توای یار و یاورم سخت است (2)

زینب علیها السلام با گریه و ناله گفت: «برادر! چگونه آرام باشم، در حالی که تو در این وضع هستی و با سکرات مرگ دست و پنجه نرم می کنی، روحم فدای روح تو و جانم سپر جان تو». امام حسین علیه السلام به او اشاره کرد؛ زینبم به سوی خیمه برگرد.

ص: 182

زینب علیها السلام که مطیع امام بود، به خیمه برگشت. در این هنگام زمین به لرزه در آمد، آسمان تیره و تار شد، حضرت زینب علیها السلام به خیمه امام سجاد علیه السلام آمد و گفت: ای برادرزاده! مرا چه شده است؟ عالم را دگرگون می بینم، خورشید گرفته است، زمین می لرزد! امام سجاد علیه السلام فرمود: «عمه جان پرده خیمه را بالا بزن». سپس نگاهی کرد دید سر مبارک امام حسین علیه السلام بالای نیزه است در این هنگام فرمود: «عمه جان! زنان و کودکان را جمع کن که پدرم حسین علیه السلام کشته شد». (1)

سرش بر نی، تنش در قعر گودال *** ادب را گه الف گردید، گه دال

ره نی پیچ و خم بسیار دارد *** نوایش زیر و بم بسیار دارد

سری بر نیزه ای منزل به منزل *** به همراهش هزاران کاروان دل

سزد گر چشم ها در خون نشینند *** چو دریا را به روی نیزه بینند

شگفتا بی سرو سامانی عشق *** به روی نیزه سرگردانی عشق (2)

حنفیه بود، اصحاب و یاران امیرالمؤمنین علیه السلام بودند، بدن بابا را با فرق شکافته به خانه آوردید. (1) کربلا هم کنار بدن مجروح و فرق شکافته قاسم بن الحسن علیه السلام آمدی، بدنش را به سینه چسبانیدی در حالی که پاهایش به زمین کشیده می شد به خیمه آوردی. (2) آقا جان! یک فرق شکافته دیگر هم دیدی آن هم کنار نهر علقمه. در روایت است سرهای امیرالمؤمین علیه السلام، حضرت علیّ اکبر علیه السلام و حضرت قاسم علیه السلام با ضربت شمشیر شکافته شد اما سر حضرت عباس علیه السلام با همه سرها فرق داشت.

مرحوم شعرانی در ترجمه نفس المهموم آورده: «با گرز آهنین به فرق قمر بنی هاشم علیه السلام زدند». (3) معلومه سری که گرز آهنین به آن اصابت می کند، چگونه می شود؟! همین که این ضربت به سرِ مبارک حضرت اصابت کرد قمر بنی هاشم علیه السلام از روی زین به زمین افتاد و صدا زد: «اَدرِکنی یا اَخی»؛ «برادر! مرا دریاب». (4)

بیا از خاک بردار و سر دامن سرم بگذار *** به پیش چشم دشمن پای بر چشم ترم بگذار

دگر چشمم پر از خون است و جایی بهر پایت نیست *** بیا چشم انتظارم پا به چشم دیگرم بگذار

مرا در کودکی مادر بلاگردان تو گرداند *** اگر قابل نباشم منتی بر مادرم بگذار (5)

ص: 184

حضرت عباس علیه السلام همین که تنهایی برادر را دید نزد آن حضرت آمده و عرض کرد: «يا أخي هَل مِن رُخصة؟»؛ «آیا اجازه میدان رفتن می دهید؟». ﴿فَبَكَى الحُسَینُ علیه السلام بُكاء شَدِيداً﴾ (1) امام علیه السلام به شدت گریه کرد و فرمود: ﴿يا أَخِي أَنْتَ صَاحِبُ لِوَائِي وَإِذَا مَضَيْتَ تُفَرِّقُ عَسْكَرِي﴾ (2)، «ای برادر! تو پرچمدار منی و اگر تو هم بروی دیگر لشگری به جای نمی ماند». عبّاس علیه السلام عرضه داشت: ﴿قَد ضَاقَ صَدرى وَ سَيْمتُ مِنَ الحَياةِ﴾ (3)، «سینه ام تنگ شده و از زندگی خسته شدم»، امام علیه السلام فرمود: ﴿فَاطلب لِهؤُلاءِ الأَطفالِ قَليلاً مِنَ الماءِ﴾، (4) «برادرم، عباسم! حالا که می خواهی بروی، اول برای این کودکان تشنه، کمی آب بیاور». قمر بنی هاشم علیه السلام به خیمه برگشت، صدای العطش العطش کودکان را شنید (5)، دستانش را به آسمان بلند کرد، گفت: «خدایا! مرا یاری کن تا بروم مقداری آب برای این ها بیاورم» (6) در روایت است خطاب به بچه ها فرمود: «گریه نکنید! من می روم آب بیاورم دعا کنید صحیح و سالم برگردم». بچه ها همین که این جمله را از عمو شنیدند دست ها را به آسمان بلند کردند و گفتند: «خدایا! عموی ما عباس را صحیح و سالم برگردان تا برای ما آب بیاورد که جگر ما از تشنگی کباب شده است»، (7) آن گاه نیزه ای برداشت مشکی به دوش گرفت و راهی فرات شد.

چهار هزار تیرانداز مراقب آب فرات بودند؛ دسته جمعی، آن حضرت را تیرباران کردند ولی شیر بیشه شجاعت و زاده حیدرِ کرار قمر بنی هاشم علیه السلام صف لشکر را شکافت عده ای را به هلاکت رساند تا خودش را به آب فرات رساند. وارد فرات شد، دست زیر آب برد کفی از آب برداشت یادی از تشنگی امام حسین علیه السلام کرد آب را روی آب ریخت، مشک را پر از آب کرد و به دوش انداخت آن گاه به سمت خیمه ها حرکت کرد لشکریان راه را بر او بستند و آن حضرت را از هر طرف محاصره

ص: 187

کردند حضرت با آنان جنگید زید بن ورقاء (لعنة الله علیه) پشت نخلی کمین کرد و با ضربتی دست راست آن حضرت را قطع کرد حضرت شمشیر را به دست چپ گرفت و می گفت:

وَ اللَّهِ إِن قَطَعتُمُوا يَمينى *** إِنِّي أُحَامِي أَبَداً عَن دِينِي

وَ عَن اِمام صادقِ اليَقِينِ *** نَجل النَّبِيّ الظَّاهِرِ الآمين (1)

«به خدا قسم! اگر دست راستم را قطع کنید، من دائماً از دین خویشتن حمایت می نمایم و از امامی که صدق او یقین است و از نسل پیامبر پاک و امین است دفاع می کنم».

از بس جنگیده بود دیگر توان نداشت. حکیم بن طفیل (لعنة الله علیه) در پشت نخلی کمین کرد و با ضربتی دست چپ آن حضرت را قطع کرد. (2) بند مشک را به دندان گرفت و مشک را در مقابل سینه اش قرار داد با این حال هنوز امید داشت آب را به خیمه ها برساند و دل های بچه ها را شاد کند. (3) در این هنگام بود که عمر بن سعد (لعنة الله علیه) دستور داد: «مشک او را هدف تیر قرار دهید»، از هر طرف تیر به مشک زدند، مشک سوراخ شد، آب بر زمین ریخت.

از کار عشق این گره بسته وانشد *** باب الحوائج همه حاجت روا نشد

بستند راه های حرم را به روی او *** می خواست تا حرم ببرد آب را نشد

دستان او جدا شده از پیکرش ولی *** یک لحظه مشک از کف سقا رها نشد

ناگاه مشک آب اباالفضل را زدند *** یعنی فرات قسمت آل عبا نشد

با مشک پاره پاره به سوی حرم نرفت *** راضی به دل شکستگی بچه ها نشد (4)

ص: 188

نوشتند: «فَوَقَفَ الْعَبَّاسُ مُتَحَيّراً» (1) قمر بنی هاشم علیه السلام همان جا ایستاد، دیگر حرکت نکرد، چون دیگر آب نداشت دست هم نداشت، خجالت می کشید به خیمه برگردد. (2) ملعونی تیری به سینه حضرت زد، ملعون دیگری عمود آهنین بر فرق مبارکش زد تمام صورتش را خون گرفت. (3) عبارتی در مقتل آمده که جگر را می سوزاند، «فَضَرَبَهُ ... بِعَمُودٍ مِن حَدِيدٍ فَفَلَقَ هَامَتُهُ». (4) «ضربتی با عمود آهن به فرق حضرت زدند که فرق مبارکش شکافت»؛ در این حال دستی در بدن نداشت که سپر قرار دهد، آن چنان محکم با صورت روی زمین افتاد و با صدای بلند صدا زد كه: «يا أخا أدركنى». (5)

ضرب عمود تا دل ابروش را شکافت *** فرق کسی شبیه سر او دو تا نشد

با صورت آفتابِ حرم بر زمین فتاد *** آن بازوی قلم شده مشکل گشا نشد (6)

عَنْ فَرَسِهِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى خَدِهِ الْأَيْمَنِ»؛ (1) حضرت از روی زین با طرف راست صورت روی زمین افتاد این جاست که این فراز از «زیارت ناحیه مقدسه» تفسیر می شود: ﴿السَّلَامُ عَلَى الْخَدِّ التَّرِيبِ﴾ (2) ؛ «سلام بر آن صورت خاک آلود».

حضرت دیگر رمقی در بدن نداشت به زحمت بلند شد و نشست. ای کاش به همین جا کار تمام می شد ملعونی نیزه ای به کتف حضرت زد، ملعون دیگری نیزه ای به گلوی حضرت زد؛ این جا بود که عزیز فاطمه علیها السلام دوباره روی زمین افتاد. (3) و به راستی چه پرخون و آتشین است دیدگان و قلب زینب کبری علیها السلام:

قطعه قطعه شده تنت ای وای *** شده ای چاک چاک و می دیدم

در شلوغی ز پشت سر خوردی *** ضربه ای بی هوا و می دیدم

به فدای لبان عطشانت *** نیزه خورد و شکست دندانت

غرقه خون گشته ای و می شنوم *** ناله «يا بُنَيَّ» از مادر

می روی پیش چشم من از حال *** زیر شمشیر و نیزه و خنجر

می شوم بی پناه بعد از تو *** وای اگر سایه ات رود از سر (4)

روی چشم تو بُوَد جای حسن، جای حسین *** هست مابین دو ابروی تو بین الحرمین

پیش خورشید و قمر سایه تو سنگین است *** و فقط محضر زینب، سر تو پایین است

صحبت از مردی تو، کار بنی هاشم بود *** نام تو در دل میدان رجز قاسم بود

زور بازوی علی ریخته در بازویت *** ذوالفقاری نبود تیزتر از ابرویت

تیغ چرخانده ای و پیش تو طوفان هیچ است *** لشگری پیشت اگر آمده میدان، هیچ است

وسط جنگ زمین را به زمان دوخته ای *** فنّ شمشیر زنی را ز که آموخته ای؟!

ای جوان! پیر رهت کیست، از آن شاه بگو؟ *** «أشهد أن علياً ولی الله» بگو

او علمدار حسین است، ببخشید مرا *** مدح او کار حسین است، ببخشید مرا (1)

اجازه میدان رفتن نداشت، فقط به دستور امام حسین علیه السلام رفت آبی برای کودکان لب تشنه بیاورد. دست راستش را قطع کردند امید داشت آب دارد، اگرچه دست چپش را هم قطع کردند باز هم امید داشت چون آب داشت. همۀ همتش این بود آب را به خیمه ها برساند اما وقتی تیر به مشک آب زدند و آب ها بر زمین ریخت دیگر امیدش نا امید شد از هر طرف آن حضرت را تیرباران کردند تیری به سینه حضرت اصابت کرد، تیر دیگری به چشم حضرت خورد. (2)

ص: 191

تیر سه شعبه بست به چشمان او دخیل *** آن گونه که ز چشم رئوفش جدا نشد (1)

مرحوم مقرّم در کتاب «العباس» نوشته، وقتی مرحوم واعظ خراسانی روضه اصابت تیر به چشم حضرت عباس علیه السلام را در حرم آن حضرت خوانده بود، مرحوم قزوینی. امام جماعت حرم مطهر قمر بنی هاشم علیه السلام. بسیار متأثر شده بود و گریه کرده بود و به او گفته بود: «چنین مصیبت های سختی که سند خیلی قوی ندارند را چرا می خوانید؟»

آن شب، مرحوم قزوینی در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت ابوالفضل علیه السلام مشرف شده بود، آقا به ایشان فرموده بود: «سید ابراهیم! آیا تو در کربلا بودی که بدانی روز عاشورا با من چه کردند؟ پس از آن که دو دستم از بدنم جدا گردید، دشمن مرا تیرباران کرد در این میان تیری به چشم من رسید، هر چه سرم را تکان دادم که تیر بیرون بیاید تیر بیرون نیامد ... زانوهایم را بالا آوردم و خم شدم که به وسیله دو زانو تیر را از چشم بیرون بکشم همین که سرم را پائین آوردم، دشمن با عمود آهن بر سرم زد». (2)

فرقت عمود خورد، عمود حرم شکست *** ارث سر شکسته حیدر به تو رسید

وقتی سر تو بند نشد روی نیزه ها *** بی معجری به خیمه و معجر به تو رسید

قبر تو كوچك است، گناه رباب چیست؟! *** می گشت در پی علی اصغر به تو رسید (3)

عباسش را قطع کردند، پیشانی اش شکافته شده تیر به چشمش زده اند، پیکر برادرش مجروح روی زمین افتاده است همان جا خم شد و بر بالین برادر نشست و گریه کرد. کتاب «إبصار العین» آورده امام حسین علیه السلام به دشمن حمله ور شد، از چپ و راست آنان را مورد حمله قرار می داد لشگر از مقابل حضرت می گریختند و امام فریاد می زد کجا فرار می کنید شما که برادرم را کشتید شما که بازویم را جدا کردید». (1)

عرض کنم: یا ابا الفضل! وقتی روی زمین افتادی، امیدی داشتی برادری داری، امام حسین علیه السلامی هست که او را صدا بزنی، به بالینت بیاید و وقتی صدا زدى «يا أخا آدرك أخاك» امام حسین علیه السلام به بالینت آمد امام حسین علیه السلام بالین سرت بود که به شهادت رسیدی اما فدای آن آقایی که وقتی از روی زین بر زمین افتاد دیگر کسی را نداشت به بالینش .بیاید شمر ملعون خطاب به لشکر صدا زد: منتظر چه هستید؟ کار حسین علیه السلام را تمام کنید ملعونی نیزه ای به کتف حضرت زد، ملعون دیگری نیزه ای به گلوی حضرت زد؛ امام علیه السلام گاهی به صورت می افتاد و گاهی بر می خاست. (2)

این جا بود که شمر ملعون وارد قتلگاه شد گاهی اوقات بعضی جسارت ها جانسوزتر از زخم نیزه و شمشیر و تیر است، نوشته اند: «فَضَرَبَهُ بِرِجْلِهِ فَأَلْقاهُ عَلَىٰ قَفَاهُ ثُمَّ أَخَذَ بِلِحيَتِهِ». (3) زبانم لال، شمر لگدی به حضرت زد، امام علیه السلام به قفا روی زمین افتاد سپس محاسن حضرت را به دست گرفت.

مقتل نوشته ضربه به پهلوی تو زدند *** حتماً شبیه مادرتان بی هوا حسین

مقتل نوشته راس تو را بد بریده اند *** چون از جلو بریده نشد از قفا حسین

هر ضربه را برای رضای خدا زدند *** شمشیر، نیزه، سنگ و حتی عصا حسین (4)

ص: 193

خیمه ها بیاورد، در این حال قمر بنی هاشم علیه السلام به زحمت چشمش را باز کرد گفت: «حسین جان! مرا به کجا می بری؟» ابا عبدالله فرمود: «می خواهم تو را به خیمه ها ببرم»، قمر بنی هاشم علیه السلام گفت: «برادر جان! تو را به جدّت رسول الله قسم می دهم مرا به خیمه مبر، زیرا من از سکینه علیها السلام خجالت می کشم من به سکینه علیها السلام وعده آب داده ام». (1)

گفتم که آب را ببرم خیمه ها نشد *** شرمنده ام بگو به خدا بچه ها نشد

آقا ببخش من همه جایم شکسته است *** تو آمدی به پایت ابالفضل پا نشد

آقا ببخش هر چه که شد تیر خورده ام *** شرمنده ام که نیزه و شمشیر جا نشد

حتی هنوز پرچم تو بین دستم است *** دستم بریده پرچمت از آن جدا نشد (2)

بود امّیدم مرا یاری کند *** سال ها بهرم علمداری کند

حضرت سکینه علیها السلام در کربلا چند جا، چند سؤال کرده و دل ها را آتش زده؛ این جا یک سؤال از بابا کرد «أینَ عَمِّى العبّاس» دل بابا را آتش زد، جای دیگر وقتی امام حسین علیه السلام برای وداع آخر مقابل خیمه ها آمد و فرمود: «يا سكينة يا فاطمة يا زينب يا أُم كلثوم عَلَيكُنَّ مِنّى السّلام»؛ «ای سکینه، ای فاطمه، ای زینب، ای ام کلثوم خداحافظ»، پس سکینه فریاد زد: «یا أَبَةٍ اِستَسلَمتَ لِلمَوتِ؟»؛ «بابا جان! تسلیم مرگ شدی؟» فرمود: «چگونه تن به مرگ ندهد کسی که یار و یاوری ندارد». سکینه علیها السلام جمله ای گفت که دل بابا را سوزاند، صدا زد: بابا جان «ردّنا إِلَى حَرَمِ جَدِنا»، «ما را به حرم جدّمان (مدینه) برگردان». حضرت فرمود: ﴿هَيْهَاتَ لَوْتُرِكَ الْقَطَا لَنَامَ﴾؛ «اگر مرغ قطا را به حال خود گذارند، می خوابد». در این حال زن ها و بچه ها گریه می کردند اما اشک دختر طور دیگری دل بابا را می سوزاند این جا بود که امام حسین علیه السلام سکینه را به سینه چسباند، اشک او را پاک کرد و فرمود:

«الا تُخرقى قَلبي بَدَمْعِكِ حَسْرَةً *** مَا دَامَ مِنِّي الرُّوحُ فِي جُثْمَانِي (1)

«تا جان در تن من است با اشک حسرت خود دل مرا مسوزان.»

جای دیگری که سکینه علیها السلام دل همه را سوزاند وقتی بود که ذوالجناح بی صاحب به خیمه ها برگشت همه از خیمه ها بیرون آمدند دیدند ذوالجناح با زین واژگون ،برگشته هر کسی زبان حالی داشت. (2)

همه از خیمه ها بیرون دویدند *** ولی سالار زینب را ندیدند

برون از قتلگه، بی راکب آمد *** به سوی خیمه ها، بی صاحب آمد

یکی گفتا: فرس کو نور عینم *** غریب کربلا، بابا حسینم

یکی از غم، گریبان چاک می کرد *** یکی خونش، به گیسو پاک می کرد (3)

ص: 196

اما سؤال سکینه علیها السلام با همه فرق داشت این سؤال دل همه را سوزاند؛ همین الان هم که می شنوی، اشکت جاری می شود صدا زد: «یا جَوادَ أَبي هَلْ سُقِىَ أبى أمْ قُتِلَ عطشاناً؟»؛ (1) «ای اسب پدرم، پدر من وقتی که رفت، تشنه بود، آیا پدر من را سیراب کردند یا با لب تشنه شهیدش کردند؟»

چراغ محفل طاها، سكينه *** دو دست، از شدت غم زد به سینه

که ای گم کرده راکب، راکبت کو؟ *** چرا صاحب نداری، صاحبت کو؟

چرا از تیر دشمن، شسته بالت *** چرا خون خدا، ریزد ز یالت

بگو ای پیکرت، گردیده صد چاک *** امید ما، کجا افتاده در خاک؟

تو که، آتش فرو ریزی ز سینه *** بگو از راکب خود، با سکینه

چو خنجر، بر گلوی او نهادند *** به آن لب تشنه آیا آب دادند؟ (2)

از پشت سر، نیزه ای به پشت آن حضرت زد. (1) و بعد شمشیری به فرق آن حضرت زد، سواران دیگر هر کدام ضربتی به حضرت علیّ اکبر علیه السلام زدند. (2) دیگر توان نداشت روی زین مرکب قرار بگیرد عنان اسب را رها کرد، دستانش را به گردن اسب حلقه ،کرد این حیوان به اشتباه حضرت علی اکبر علیه السلام را به میان لشکر دشمن برد. به هر بی رحمی عبور می کرد ضربتی بر بدن علی اکبر علیه السلام می زد تا این که نوشتند: ﴿فَقَطَّعُوهُ بِسُیُوفِهِم اِرباً اِرباً﴾، (3) «بدنش را قطعه قطعه و متلاشی کردند».

اما هیچ بدنی غریب تر و مظلوم تر از بدن عزیز زهرا امام حسین علیه السلام نبود؛ بعد از این که از روی زین با صورت بر زمین افتاد شمر (لعنة الله علیه) به اصحابش فریاد زد: درباره حسین منتظر چه هستید؟ این جا بود که «وَ حَمَلُوا عَلَيْهِ مِنْ كُلِّ جَانِبٍ»؛ «از هر طرف به حضرت حمله کردند»، یکی نیزه ای به کتف حضرت زد، دیگری با شمشیر بر دوش مقدسش آن چنان زد که آن حضرت با صورت به زمین افتاد دیگر ابی عبد الله علیه السلام خسته شده بود می خواست برخیزد ولی دوباره زمین می خورد؛ در این هنگام، سنان بن انس نیزه اش را به گودی گلوی حضرت فرو برد و سپس نیزه را بیرون کشید و بر استخوان های سینه اش کوبید. (4)

ای کاش به همین اکتفا می کردند سر مقدسش را از قفا بریدند: (5) ای کاش همین جا تمام می شد، سید در لهوف آورده ﴿فَدَاسُوا الْحُسَيْنَ بِحَوَافِرِ خَيْلِهِمْ حَتَّى رَضُوا صَدْرَهُ وَ ظَهْرَهُ﴾؛ (6) ده نفر آن چنان با اسب بر بدن امام حسین علیه السلام تاختند که پشت و سینه حضرت خُرد شد.

این چند بیت شعر، زبان حال بی بی زینب علیها السلام است؛ وقتی نگاهش به بدن مجروح برادر افتاد:

ص: 198

ای مصحف ورق ورق، ای روح پیکرم *** آیا تویی برادر من نیست باورم

بر سینه شکسته ات چون دیده آورم *** یاد آورم ز سینه مجروح مادرم

این غم کجا برم که ز هجده عزیز خود *** یک پیرهن نشانه برم نزد مادرم (1)

أَما فِيكُم مُسلِم»، (1) «وای بر شما، آیا مسلمانی بین شما نیست؟» «فَلَم يُجِبها أَحَدٌ» «کسی جواب زینب علیها السلام را نداد».

زبان حال حضرت است؛

ای ملائک، رو در این هامون کنید *** شمر را از قتلگه بیرون کنید

ای عزیز فاطمه، دادی بزن *** آخرای مظلوم، فریادی بزن

چاره خصم بد آئین کن، حسین *** لب گشا، یک لحظه نفرین کن حسین

چشم هستی بر تو خون بارد حسین *** صبر هم اندازه ای دارد حسین

یاز دست شمر خنجر بگیر *** یا ره گودال بر مادر بگیر

کربلا، این رسم مهمانداری است؟ *** از گلوی میهمان، خون جاری است (2)

در قتلگاهت آمدم و سر نداشتی *** یک جای سالمی تو به پیکر نداشتی

دیدم تو را چه دیدنی، ای پاره دلم *** حتی لباس کهنه ای در بر نداشتی

جز روی حنجری که همه بوسه اش زدند *** جایی برای بوسه خنجر نداشتی؟

زینب بمیرد این همه خونی نبیندت *** خواهر شود فدای تو یاور نداشتی؟

ته مانده های پیرهنت هم ربوده شد *** چیزی برای غارت لشکر نداشتی

بی کس شدی، زپشت سرت نیزه خورده ای *** حق می دهم حسین، برادر نداشتی (1)

جواب زینب و، خودت پاشو بده *** از دَمِ خیمه ها، به این جا زُل زده

پاشو که آبروم داره میره *** اگه پاشی، علی نمی میره

رحمی بکن برادرت گیره

داداش...

باور نمی کنم، دستات جدا شده *** خونی شده چشات، فرقت دوتا شده

تو رو به حق حیدر کرار *** پاشو علم رو از زمین بردار

تا بچه هام نرن سرِ بازار

داداش... (1)

ص: 203

ص: 204

نفس سینه زینب، نفست می گیرد *** وای اگر امشب این دشت به فردا برسد (1)

امام سجّاد علیه السلام فرمود: شب عاشورا در خیمه بیمار بودم، عمه ام زینب علیها السلام کنارم بود و از من پرستاری می کرد، پدرم در خیمه دیگر بود (2) جَوْن. غلام ابی ذر غفاری (3). مشغول اصلاح شمشیر آن حضرت بود و پدرم اشعاری راجع به بی وفایی دنیا زمزمه می کرد:

يَا دَهْرُ أُفٍ لَكَ مِنْ خَلِيلٍ *** كَمْ لَكَ بِالْإِشْرَاقِ وَالْأَصِيل

مِنْ صَاحِبٍ وَ طَالِبٍ قَتِيلٍ *** وَالدَّهْرُ لَا يَقْنَعُ بِالْبَدِيلِ» (4)

«ای روزگار، اف بر تو باد! چقدر صبح و شام دوست و جوینده (حق و حقیقت) را مقتول و شهید می کنی؟ روزگار به عوض و بدل گرفتن، قانع نمی شود».

حضرت، این اشعار را چند بار تکرار کرد من متوجه شدم، گریه گلویم را گرفت اما در مقابل عمه ام خودداری کردم در این حال ناگهان عمه ام متوجه سخنان پدرم شد نتوانست خودش را کنترل کند از جا بلند شد و با پای برهنه به سوی خیمه پدرم دوید، در حالی که فریاد می زد: «وای از عزا و مصیبت، ای کاش مرگ من رسیده بود و زنده نبودم. امروز گمان می کنم مادرم فاطمه، پدرم علی و برادرم حسن از دنیا رفته اند تو باقیمانده گذشتگان و پناهگاه بازماندگان مائی». امام حسین علیه السلام اشک چشمان او را پاک کرد و فرمود: «خواهرم! شیطان صبر تو را نرباید، شکیبا باش و صبر کن».

در این حال، اشک از چشمان امام حسین علیه السلام جاری شد و فرمود: «اگر پرنده قطا را یک شب آزاد می گذاشتند می خوابید» (یعنی دشمن عزم کشتن من را دارد)

ص: 207

با این سخن، زینب کبری علیها السلام صدا زد: «حسین جان! وای بر من آیا تو را غاصبانه و ظالمانه می کشند؟ برادر قلب مرا پاره کردی برای زینب شنیدن این سخن سخت است».

در این موقع حضرت زینب علیها السلام لطمه به صورت خود می زد، گریبان پاره کرد و از حال رفت و روی زمین افتاد، امام حسین علیه السلام آب به صورت خواهر زد و به او فرمود: «زینبم! صبور باش. بدان که اهل زمین خواهند مرد و اهل آسمان باقی نمی مانند هر چیزی غیر از ذات مقدس پروردگار هلاک خواهد شد؛ پدرم از من بهتر بود، مادرم از من بهتر بود و برادرم از من بهتر بود خواهرم بعد از من گریبان چاک مزن و صورت خود را مخراش» (1)

صبر کن ای خواهر غم دیده ام *** شمر چون بینی به روی سینه ام

كن تحمل نور چشمان ترم *** از قفا گر شمر می بُرد سرم

پرده از رخ وا مکن زین ماجرا *** گر ببینی رأس من بر نیزه ها

تو مکش از سینه آه دردناک *** گر ببینی پیکرم را روی خاک

اشک خونین خواهر از چشمان مریز *** گر ببینی جسم زارم ریز ریز (2)

سخن او که گفت: ﴿كَيْفَ رَأَيْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِأَخِيكِ وَ أَهْلِ بَيْتِكِ﴾؛ (1) «کار خدا با برادرت و خاندانت را چگونه دیدی؟» فرمود: ﴿مَا رَأَيْتُ إِلَّا جَمِيلاً﴾؛ (2) «چیزی جز زیبایی ندیدم». در دروازه کوفه چنان خطبه خواند که اشک مردم کوفه جاری شد. (3) در مجلس یزید بن معاويه (لعنة الله علیه) با خطبه آتشین خود یزید را رسوا کرد. (4) اما با دیدن یک صحنه، کاسه صبر دختر علی علیه السلام لبریز شد؛ وقتی سر بریده برادر را مقابل یزید دید.

﴿وَ أَمَّا زَيْنَبُ فَإِنَّهَا لَمَّا رَأَتْهُ أَهْوَتْ إِلَى جَيْبِهَا فَشَقَّتْهُ ثُمَّ نَادَتْ بِصَوْتٍ حَزِينٍ يُفْرِعُ الْقُلُوبَ: يَا حُسَيْنَاهُ يَا حَبِيبَ رَسُولِ اللهِ يَا ابْنَ مَكَّةَ وَ مِنِّي يَا ابْنَ فَاطِمَةً الزَّهْرَاءِ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ يَا ابْنَ بِنْتِ الْمُصْطَفَى ... ﴾ (5)

«و اما زینب علیها السلام از شدت غم و اندوه گریبان خود را چاك زد و با صدایی محزون که قلب ها را جریحه دار می کرد فریاد زد ای حسین! ای محبوب دل رسول خدا، ای فرزند مگه و منی ای پسر فاطمه زهرا سرور زنان ای پسر دختر پیامبر برگزیده خدا...»

بس کن یزید، شعله به هفت آسمان مزن *** دیگر نمک به زخم دل کودکان مزن

راس بریده گریه به حال سه ساله کرد *** بس کن یزید، طعنه به اشک روان مزن

این لب، ترک ترک شده و سنگ خورده است *** ای بی حیا، دگر به لبش خیزران مزن

بس کن یزید، دختر او نیمه جان شده *** بردار چوب و در بر این نیمه جان مزن

ص: 209

هر جا که رفت سر، پی سر، مادرش رسید *** در پیش چشم مادر قامت کمان مزن (1)

***

در طشت طلا بر سر او چوب مزن *** بر زخم رگِ حنجر او چوب مزن

رأس پدری را تو به طشت این گونه *** پیش نگه دختر او چوب مزن (2)

بودم، حضرت لحظاتی وارد خیمه زینب کبری علیها السلام شد من بیرون خیمه ایستاده بودم؛ شنیدم حضرت زینب علیها السلام به امام حسین علیه السلام می گوید: «آیا اصحاب خود را آزموده ای؟ می ترسم که هنگام جنگ، تو را تسلیم کنند و تنها بگذارند!» امام حسین علیه السلام فرمود: «به خدا قسم، آن ها را آزمودم و آنان را مردان آهنین و ثابت قدم دیدم». نافع می گوید: هنگامی که این سخن را شنیدم، اشکم جاری شد و نزد حبیب رفتم و آن چه شنیده بودم برایش گفتم. حبیب گفت: «به خدا اگر منتظر امر آن حضرت نبودیم همین امشب با آنان می جنگیدیم». نافع به حبیب گفت: «می توانی اصحاب را جمع کنی و با کلامی، موجب دلگرمی و تسلّای آنان باشیم». حبیب از جا بلند شد و یاران امام حسین علیه السلام را جمع کرد و همگی پشت خیمه زنان آمدند و حبیب فریاد زد: «ای خاندان رسول خدا! این شمشیرها آماده دفاع از شماست و این نیزه های غلامان شماست که قسم خورده اند به سینه کسانی فرود آرند که قصد متفرّق ساختن شما را دارند». با شنیدن این سخنان زنان با گریه و شیون از خیمه بیرون آمدند و خطاب به اصحاب امام حسین علیه السلام گفتند: «ای مردان پاک از دختران رسول خدا صلى الله عليه وسلم حمایت نمایید».

با شنیدن این سخن، حبیب و یارانش بلند بلند گریه کردند. (1)

وای بر حالِ دلِ خواهر تو فردا عصر *** می خورد چنگ به بال و پر تو فردا عصر

آسمان را ز عطش دود فقط خواهی دید *** رمقی نیست به چشمِ تر تو فردا عصر

چکمه ای سرخ می افتد به روی سینه تو *** خنجری كُند روي حنجر تو فردا عصر

سخت دعواست سرِ جایزه بیشتری *** بین گودال براي سر تو فردا عصر (2)

ص: 211

بر سینه ات نشست، بمیرم که وای وای *** تا که سرت شکست، زدم زیرهای های

لب تشنه را که با عجله سر نمی برند *** حداقل مقابل دختر نمی برند (1)

فرمود چون بر تیغ دشمن رو نیارد *** یاری که غیر چند زن یاری ندارد

آهی کشید از سینه سوزان سکینه *** گفت ای پدر ما را ببر سوی مدینه (1)

روز عاشورا همین که امام حسین علیه السلام نگاه کرد و دید همه یارانش به شهادت رسیده اند و دیگر یار و یاوری ندارد مقابل خمیه ها آمد و اهل بیتش را صدا زد و فرمود: ﴿يَا سُكَيْنَهُ يَا فَاطِمَةُ يَا زَيْنَبُ يَا أُمَّ كُلْثُومٍ عَلَيْكُنَّ مِنَى السَّلَامُ﴾ (2) «يا سكينه يا فاطمه يا زينب يا ام کلثوم خدا حافظ شما» (3) به تعبیر دیگری فرمود: بیائید با شما وداع کنم. پس زن ها و بچه همه از خیمه بیرون دویدند و صدا به گریه و ناله بلند کردند امام حسین علیه السلام آنان را آرام کرد و به صبر سفارش کرد و فرمود: «چادرها را به سر کنید و بند معجرها را محکم ببندید و آماده اسیری شوید بعد از من صورت خود را مخراشید، موی خود را پریشان مکنید اما شما را از گریه منع نمی کنم»، سپس بچه ها را می بوسید و زن ها را تسلی می داد (4) تا آن که نوبت به سکینه علیها السلام رسید حضرت او را در آغوش کشید و به سینه چسباند پیشانی او را بوسید اشک چشمانش را پاک کرد (5)

سکینه علیها السلام از بابا سؤال کرد: يَا أَبَهُ اِسْتَسْلَمْتَ لِلْمَوْتِ؟ آیا تن به کشته شدن داده ای؟ حضرت فرمود: چگونه تن به کشته شدن ندهد کسی که یار و یاوری ندارد، سکینه علیها السلام جمله ای گفت دل بابا را آتش زد: «يَا أَبَه رُدَّنَا إِلَى حَرَمِ جَدِنَا» بابا جان ما را به حرم جدمان برگردان حضرت به این مضمون فرمود: اگر دست از من برمی داشتند به این جا نمی آمدم. (6) این ابیات زبان حال حضرت سکینه با پدر است:

ز دورادور، می دیدم گلویت عمه می بوسید *** مگر آماده کردی بهر خنجر، حنجر خود را؟

ص: 214

به همراه مسافر آب می پاشند، من ناچار *** به دنبال تو ریزم اشک چشمان تر خود را (1)

در این حال صدای شیون و گریه زن ها بلند بود امام حسین علیه السلام به سکینه علیها السلام فرمود:

سَيَطُولُ بَعْدِي يَا سُكَيْنَةُ فَاعْلَمِي *** مِنْكِ الْبُكَاءُ إِذَا الْحَمامُ دَهَانِي

لا تُخرقى قَلْبي بِدَمْعِكِ حَسْرَةً *** مَا دَامَ مِنِّى الرُّوحُ فِي جُثْمَانِي (2)

«ای سکینه! بدان که گریه تو پس از آن که مرگ من برسد، بسیار طولانی خواهد شد. تا زنده هستم دل مرا با اشک حسرتِ خود مسوزان».

صیحه هایت الظّليمه، شیهه هایت یا حسین *** هر نفس داری هزاران التهاب ای ذوالجناح

ای بُراقِ تیرباران گشته در معراج خون *** از چه بر تن زخم داری بی حساب ای ذوالجناح

فاش بر گو ماه زینب را کجا انداختی *** در یم خون یا میان آفتاب ای ذوالجناح

قلب ما را سوختی این گونه سقایی مکن *** کم بریز از چشم گریانت گلاب ای ذوالجناح

باز شو سوی منای خون، خلیلم را بگو *** خیمه ها زمزم شد از اشک ربابای ذوالجناح (1)

بگذار تا زینب لباس رزم پوشد *** تا که نگوید دشمنت لشگر نداری

من آب می آرم برای اهل خیمه *** دیگر نگو آقا، که آب آور نداری

بگذار لخته خون ز لب هایت بگیرم *** آخر مگر ای نازنین، خواهر نداری

تعبیر کن خواب مرا ای یوسف من *** حالا که غیر از چشم های تر نداری

می آیم آخر بهر دیدارت به گودال *** هر چند دیر است و تو دیگر سر نداری (1)

امام حسین علیه السلام وقتی نگاه کرد و دید همه یارانش به شهادت رسیده اند و خودش تنها مانده است آمد مقابل خیمه خواهرش زینب کبری علیها السلام را صدا زد و فرمود: خواهرم ﴿ایتِينِي بِثَوبٍ عَتِيقٍ، لا يُرغَبُ أَحَدٌ فِيهِ مِنَ القَومِ﴾؛ (2) «لباس کهنه ای به من بده بر تن کنم که کسی بعد از شهادتم آن را به غارت نبرد تا بدنم برهنه و عریان نباشد». با این درخواست امام حسین علیه السلام، صدای گریه و ناله زن ها و بچه ها بلند شد، زینب کبری علیها السلام پیراهنی آورد، حضرت چند جای دیگر آن را پاره کرد و زیر لباس پوشید. (3)

لباس کهنه بپوشید، زیر پیرهنش *** مگر که بر نکشد خصم بدمنش ز تنش

لباس کهنه چه حاجت؟ که زیر سمّ سُتور *** تنی نماند که پوشند جامه یا کفنش

که گفت از تن او خصم برکشید لباس؟ *** لباس کی بود او را که پاره شد بدنش؟ (4)

با همه خدا حافظی کرد همین که سوار بر ذوالجناح شد، صدای گریه و ناله زنان و بچه ها بلندتر شد؛ چند قدمی از خیمه دور نشده بود، شنید صدای گریه و ناله ای می آید، نگاه کرد، دید خواهرش زینب علیها السلام با پای برهنه می آید و می گوید:

﴿مَهلاً يا أَخِي تَوَقَّف حَتَّى أُزَوَدَ مِن نَظَرِى وَأَوَدَعَكَ وِدَاعَ مُفَارِقٍ لَا تَلاقَ بَعدَهُ﴾ (5)

«ای برادر! آهسته برو، لحظه ای بایست تا تو را بیشتر ببینم و از گلستان رویت گلی بچینم که این وداع آخرست و دیگر تو را نمی بینم.»

ص: 217

«تَوَقَّف أخى حَتَّى أُبَرِّدَ لَوعَتى *** وَ أَمَسَحَ ذا وجهى برجليك وَ اليَد» (1)

«برادرم! صبر کن تا کمی سوزش قلب خود را تسکین دهم و صورت خود را به پاها و دست هایت بگذارم».

«تَوَقَّف اخى حَتَّى أُقَتِلَ قُبلَةً *** مَواضِعَ تَقبيل النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ» (2)

«صبر کن برادر! تا جاهایی که پیامبر صلی الله علیه و آله خدا می بوسید را ببوسم».

امام حسین علیه السلام ایستاد حضرت زینب علیها السلام عرض کرد: «برادر جان! مادرم هنگام وفاتش وصیت کرد که هر گاه ببینم که تو کفن پوشیدی و عازم سفر آخرت هستی، به جای او زیر گلویت را ببوسم».

حضرت پیاده شد و زینب کبری علیها السلام دست هایش را به گردن آن حضرت انداخت و گلوی او را بوسید و آن قدر گریه کردند که نزدیک بود مدهوش شوند. (3)

کاش می شد که به جای تو بمیرد زینب *** در همین لحظه به پای تو بمیرد زینب

آه بگذار کمی رفتن تو دیر شود *** اندکی بعد تنت طعمه شمشیر شود

تا رمق هست بیا زیر گلویت بوسم *** قبل از آن دم که عقیله ز غمت پیر شود

بوسه دادم گلویت را به خدا می ترسم *** از قفا ذبح به خون خفته منحور شود

شمر در قتل توهی صبر نماید چه کنم؟ *** با تأمل سر تو نحر نماید، چه کنم؟ (4)

ص: 218

مانده به روی خاک صحرا پیکر تو *** شیب الخضیب من، مگر مادر نداری؟

وقتی که انگشت شما را هم بریدند *** دیگر نمی پرسم که انگشتر نداری؟

دیگر نمی پرسم من از انگشتر تو *** تو هم مپرس از من چرا معجر نداری؟ (1)

این جا بود که زینب کبری علیها السلام طاقت نیاورد خم شد و لب ها را به گلوی بریده برادر گذاشت، ﴿ثُمَّ إِنَّ الحَورَاءَ علیها السلام وَضَعَت فَمَها عَلَى نَحْرِ أَخيهَا المَنحُورِ، وَ قَبَّلَت مَوضِعاً لَم يُقَتِلهُ نَبِيُّ وَلا وَصِيُّ وَلا أُمُّهَا الزّهراءُ علیها السلام﴾؛ (2) جایی را بوسید که پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام و مادرش زهرا علیها السلام نبوسیده بودند.

وقتی همه یاران و اصحاب حضرت به شهادت رسیدند و امام علیه السلام خود را تنها دید، به خیمه زین العابدین علیه السلام آمد (طبیعی است در آن لحظات آخر، امام حسین علیه السلام با بدن مجروح و لب تشنه و با سر و صورت خاک آلود بوده باشد)؛ امام سجاد علیه السلام در حالی که بیمار بود همین که پدر بزرگوارش را دید خواست از جا برخیزد اما از شدت بیماری نتوانست پس به عمه اش زینب گفت: «کمکم کن تا بنشینم» زینب علیها السلام وی را به سینه اش تکیه داد و امام حسین علیه السلام از حال فرزندش پرسید، او حمد الهی را بجا آورد و گفت:

﴿يا أبتاهُ ما صَنَعْتَ الْيَوْمَ مَعَ هؤلاء الْمُنافِقِينَ﴾ (1)

«پدر جان! امروز با این گروه منافق چه کرده ای؟»

امام علیه السلام فرمود:

﴿يا وَلَدِى قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْساهُمْ ذِكْرَ اللهِ، وَ قَدْ شُبَّ الْقِتال بَيْنَنا وَ بَيْنَهُمْ لَعَنَهُمُ اللهُ حَتَّى فَاضَتِ الأَرْضُ بِالدَّمِ مِنّا وَ مِنْهُمْ﴾ (2)

«فرزندم! شیطان بر آنان چیره شده و خدا را از یادشان برده است و جنگ بین ما و آنان چنان شعله ور شد که زمین از خون ما و آنان رنگین شده است».

حضرت سجاد علیه السلام عرض کرد: ﴿یا أبتاهُ أَيْنَ عَمَّى الْعَبَاسُ﴾؛ «پدر جان! عمویم عبّاس کجاست؟». امام علیه السلام پاسخ داد: ﴿يا بُنَيَّ إِنَّ عَمَّكَ قَدْ قُتِلَ، وَ قَطَعُوا يَدَيْهِ عَلَى شاطِيءِ الْفُراتِ﴾؛ «پسر جان! عمویت کشته شد و دستانش کنار فرات از پیکر جدا شد.» علی بن الحسین علیه السلام آن چنان گریست که بی هوش شد. چون به هوش آمد، از دیگر عموهایش پرسید و امام پاسخ می داد: «همه شهید شدند.»

آن گاه پرسید: ﴿وَ أَيْنَ أَخى عَلِيُّ، وَ حَبيبُ بْنُ مَظاهِرَ، وَ مُسْلِمُ بْنُ عَوْسَجَةً، وَ زُهَيْرُ بْنُ

ص: 221

الْقَيْنِ»؛ «برادرم علی اکبر، حبیب بن مظاهر ، مسلم بن عوسجه و زهیر بن قین کجایند؟

امام علیه السلام پاسخ داد: ﴿يَا بُنَيَّ إِعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ فِى الْخِيامِ رَجُل إِلا أَنَا وَ أَنْتَ، وَأَمَّا هؤلاءِ الَّذِينَ تَسْأَلُ عَنْهُمْ فَكُلُّهُمْ صَرْعى عَلَى وَجْهِ الثّرى﴾؛ «فرزندم! همین قدر بدان که در این خیمه ها مردی جز من و تو نمانده است؛ همه آنان به خاک افتاده و شهید شده اند.»

علی بن الحسین علیه السلام به شدت گریست و سپس رو کرد به عمه اش زینب علیها السلام و گفت: ﴿يَا عَمَّتاهُ عَلَيَّ بِالسَّيْفِ وَالْعَصا﴾؛ «عمّه جان! شمشیر و عصایم را بیاور»

امام حسین علیه السلام فرمود: ﴿وَ ما تَصْنَعُ بهما﴾؛ «می خواهی چه کنی؟»

عرض کرد:

﴿أمَّا الْعَصا فَأَتَوَکَّأُ عَلَیْها، وَ أَمَّا السَّیْفُ فَأَذُبُّ بِهِ بَیْنَ یَدَیْ إِبْنِ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله فَإِنَّهُ لاَ خَیْرَ فِی الْحَیاهِ بَعْدَهُ﴾ (1)

«بر عصا تکیه کنم و با شمشیرم از فرزند رسول خدا صلى الله عليه وسلم دفاع نمایم؛ چرا که زندگانی پس از ایشان ارزش ندارد».

امام حسین علیه السلام نگذاشت و زین العابدین را به سینه چسباند و فرمود: «فرزندم! تو جانشین من بر این بانوان و کودکانی آنان غریب و بی کس اند که تنهایی و یتیمی و سرزنش دشمنان و سختی های دوران آنان را فرا گرفته است. هر گاه که ناله سر دادند، آنان را آرام کن»، آن گاه امام علیه السلام دست فرزندش را گرفت و با صدای رسا فرمود:

﴿يا زَيْنَبُ وَ يا أُمَّ كُلْثُومِ وَ يا سَكِينَةُ وَ يا رُقَيَّةُ وَ يا فَاطِمَةُ، اِسْمَعْنَ كَلامي وَاعْلَمْنَ أَنَّ ابنى هذا خَليفَتى عَلَيْكُمْ، وَ هُوَ إمام مُفْتَرِضُ الطَّاعَةِ﴾

«ای زینب! ای ام کلثوم! ای سکینه! ای رقیه! و ای فاطمه! سخنم را بشنوید و بدانید که این فرزندم جانشین من بر شماست و او امامی است که پیروی از او واجب است».

ص: 222

سپس حضرت پیغامی برای شیعیانش فرستاد و فرمود:

﴿يا وَلَدي بَلِّغْ شيعَتي عَنِّيَ السَّلامَ فَقُلْ لَهُمْ: إِنَّ أَبي ماتَ غَريباً فَانْدُبُوهُ وَ مَضى شَهيداً فَابْكُوهُ.﴾ (1)

«فرزندم! سلامم را به شیعیانم برسان و به آنان بگو: پدرم غریبانه به شهادت رسید پس بر او اشک بریزید!» (2)

حضرت را به دست گرفت و با دوازده ضربه شمشیر سر از بدن آن حضرت جدا کرد.»

بر سینه ات شمر لعین با پا، چه بد زد ***آتش به قلب زینب تو، تا ابد زد (1)

***

جنجال بود و... *** لب تشنه ای در گوشه گودال بود و...

گودال بود و... *** از نیزه و شمشیر مالامال بود و...

می رفت بالا *** تیغی که دست نفرت دجال بود و...

دجال بود و... *** در زیر پایش پیکری پامال بود و...

از میهمانش *** با سنگ زن ها گرم استقبال بود و....

«ای وای، ای وای» *** ذکر لبان مادری بدحال بود و... (2)

ساقی ات رفته و ای کاش که او برگردد *** مشک او حامل دریاست اگر بگذارند

آب مال خودشان، چشم همه دلواپس *** خیمه ها تشنه سقاست اگر بگذارند

قامتش اوج قیام است، قیامت کرده است *** قد سقای تو رعناست اگر بگذارند

سنگ ها در سخنت هم نفس هلهله ها *** لحن قرآن تو گیراست اگر بگذارند

تشنه ای آه و دارد لب تو می سوزد *** آب مهریه زهراست اگر بگذارند

بر دل مضطرب و منتظر خواهر تو *** یک نگاه تو تسلاست اگر بگذارند

آمد از سمت حرم گریه کنان عبدالله *** مجتبای تو همین جاست اگر بگذارند

رفتی و دختر تو زمزمه دارد که کفن *** کهنه پیراهن باباست اگر بگذارند (1)

امام حسین علیه السلام پس از شهادت اصحاب و یارانش به میدان آمد با این که تشنه بود، حتی گرسنه بود، داغ جوان دیده بود، داغ برادر دیده بود اما شجاعانه می جنگید و لشکر از مقابل او مانند روباه می گریختند. عده زیادی را به هلاکت رساند، کم کم خسته شد دیگر توانایی جنگیدن نداشت:

﴿فَوَقَفَ يَسْتَرِيحُ سَاعَةً وَ قَدْ ضَعُفَ عَنِ الْقِتَالِ فَبَيْنَا هُوَ وَاقِفُ إِذْ أَتَاهُ حَجَرٌ فَوَقَعَ عَلَى جَبْهَتِهِ فَأَخَذَ الثَّوْبَ لِيَمْسَحَ الدَّمَ عَنْ جَبْهَتِهِ فَأَتَاهُ سَهُمُ مَسْمُومٌ لَهُ ثَلَاثُ شُعَبٍ فَوَقَعَ عَلَى قَلْبِهِ ﴾ (2)

ص: 225

«گوشه ای از میدان ایستاد تا کمی استراحت کند، ضعف بر بدنش غالب شده بود، و دیگر قدرت جنگ نداشت در این هنگام سنگی به پیشانی حضرت ،زدند خون صورت مبارک را گرفت، پیراهنش را بالا زد تا خون از صورتش پاک کند، ناگاه با تیری سه شعبه و زهر آلود به قلب آن حضرت زدند».

نیمه جان بود و پشتِ مرکب خود *** بوسه ای سنگ، بر جبینش زد

نوبت تیر حرمله شده بود *** آه، از پشت زین زمینش زد (1)

در این لحظه امام حسین علیه السلام با خدا مناجات می کرد و می گفت:

﴿بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ عَلى مِلَّةِ رَسولِ اللهِ.﴾

سپس سرش را به طرف آسمان بلند کرد و گفت:

﴿إلهِي أَنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقْتُلُونَ رَجُلًا لَيْسَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ ابْنُ بِنْتِ نَبِيٍ غَيْرُهُ﴾ (2)

«خدایا! تو می دانی که اینان مردی را می کشند که در روی زمین، جز او پسر دختر پیامبر صلی الله علیه و آله نیست.»

این تیر آن قدر کاری بود که حضرت با دست از پشت بیرون کشید، خون مثل ناودان جاری شد، امام دست زیر این خون ها گرفت و به آسمان پاشید، یک قطره از این خون ها به زمین برنگشت. بار دیگر دست زیر خون ها گرفت و به صورت و محاسنش مالید و می فرمود: «می خواهم وقتی جدم را ملاقات می کنم، با صورت خون آلود باشد». (3)

آن تندباد تیر، بگو با تنت چه کرد؟ *** با قلب مثل آینه روشنت، چه کرد؟

وقتی که عرش را به تلاطم کشیده است *** با ما، ببین که روضه افتادنت چه کرد

در این حالت، ضعف بر حضرت غلبه کرد؛ ظالمی به نام مالک بن نسر کندی

ص: 226

جلو آمد به حضرت ناسزا گفت، سپس شمشیری به فرق حضرت زد، سرِ حضرت پر از خون شد. (1) در این هنگام صالح بن وهب ملعون نیزه ای به پشت حضرت زد. سید بن طاووس می نویسد: «فَسَقَطَ الْحُسَيْنُ علیه السلام عَنْ فَرَسِهِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى خَدِّهِ الْأَيْمَنِ»؛ (2) امام حسین علیه السلام از روی اسب با طرف راست صورت بر زمین خورد.

می گفت روضه خوان که تنت غرق تیر بود *** هر تیر واژگون که شدی، با تنت چه کرد؟

افتادی و سه ساله خبر دارد و خدا *** بر خاک، سنگ، با رخ بی جوشنت چه کرد؟

انداخت این سه شعبه تو را، باغبان! ببین *** با حلق نازک گل در گلشنت چه کرد؟ (3)

راوی می گوید همین که حضرت روی زمین افتاد ﴿وَ خَرَجَتْ زَيْنَبُ مِنْ بَابِ الْفُسْطَاطِ وَ هِيَ تُنَادِى وَا أَخَاهُ وَا سَيِّدَاهُ وَا أَهْلَ بَيْتاهُ لَيْتَ السَّمَاءَ أَطْبَقَتْ عَلَى الْأَرْضِ وَ لَيْتَ الْجِبَالَ تَدَكْدَكَتْ عَلَى السَّهْلِ﴾؛ (4) «حضرت زینب علیه السلام از خیمه بیرون آمد و صدا می زد: «وای برادرم، وای مولایم، وای اهل بیتم. ای کاش آسمان بر زمین می آمد، ای کاش کوه ها بلرزه در می آمد و خرد می شد.»

راوی می گوید: همین طور که حضرت زینب علیها السلام به سوی میدان می دوید، گاهی با صورت بر زمین می خورد و بلند می شد تا خود را کنار بدن برادرش حسین علیه السلام رساند.

به سمت گودال از خیمه دویدم من *** شمر جلوتر بود، دیر رسیدم من

سر تو دعوا بود، ناله کشیدم من *** سر تو رو بردند، دیر رسیدم من

نگاه کرد، دید حضرت با بدن مجروح در خون خود می غلطد، پاهای مقدس را گاهی جمع می کند و گاهی به زمین می کشد، خون از زخم های بدنش جاری است.

ص: 227

زیر پای دشمنش افتاده بود *** چنگ بر پیراهنش افتاده بود

شمر روی سینه اش بنشسته بود *** استخوان هایش همه بشکسته بود (1)

زینب علیها السلام کنار بدن حضرت روی زمین نشست، خود را روی بدن آن حضرت انداخت با اشک و ناله صدا می زد: «آیا تو حسین منی؟ آیا تو برادر منی؟ آیا تو فرزند مادر منی؟ آیا تو نور دیده منی؟ برادرم تو را به حق جدم رسول خدا صلى الله عليه وسلم با من حرف بزن، تو را به حق پدرم علی مرتضی علیه السلام مرا صدا بزن، تو را به حق مادرم فاطمه علیها السلام جواب مرا بده» در این لحظه حضرت با صدایی ضعیف به او فرمود: «خواهرم آرام باش باگریه و ناله ات قلبم را آتش زدی (2) ﴿ارجعى إِلَى الفُسطاط وَ اجمَعِي العِيالَ وَالأطفال﴾؛ (3) خواهرم! به خیمه برگرد زنان و کودکان را جمع آوری و مواظبت کن»، حضرت زینب علیها السلام به امر امام حسین علیه السلام به خیمه برگشت».

سینه پُر داغ و پیکرم پُر درد *** یک نفر مرد و این همه نامرد

زینبا! سوی خیمه ها برگرد *** خواهرم! ارجعى الى الفسطاط

شده از تیغ، پاره پاره تنم *** می رسد زخم تازه بر بدنم

تا نبینی تو دست و پا زدنم *** خواهرم! ارجعى الى الفسطاط (4)

در همین لحظه، زمین شروع به لرزیدن کرد و خورشید گرفت و هوا تیره و تار شد، زینب علیه السلام به سوی خیمه امام سجاد علیه السلام دوید و صدا زد: «برادر زاده! مرا چه شده است عالم، را دگرگون می بینم، خورشید گرفته است زمین می لرزد؟». حضرت فرمود: عمه جان! پرده خیمه را بالا بزن». حضرت نگاهی کرد دید ذوالجناح پدرش بدون سوار میان میدان سرگردان است، آن طرف نگاه کرد، دید سر مقدس پدرش بالای نیزه

ص: 228

است، در این لحظه بود که امام سجاد علیه السلام صدا زد: «عمه جان! زنان و کودکان را جمع کن که پدرم را کشتند»، آن گاه حضرت از حال رفت و با صورت به زمین افتاد. (1)

شوق دیدار تو را می کشد اینسان، اما *** ای همه هستی زینب! کمی آهسته برو

تو قرار است به میدان بروی، آه ! ولی *** جان من آمده بر لب کمی آهسته برو

تو که از روز تولد شدی آرام دلم *** نرو این گونه شتابان و نکن حیرانم

بوسه ای زیر گلویت زده ام اما باز *** بروی، می روم از حال خودم می دانم

با تو آمد دم میدان دلِ آواره من *** پر زد انگار در این فاصله روح از بدنم

من که بی عطرت از اول نکشیدم نفسی *** می شود از تو مگر جان و دلم! دل بِکنم؟

روی تل بودم و دیدم که چه تنها شده ای *** نیزه دیدم که به دستان غریبت مانده

همه رفتند، همه قاسم و عباس و علی *** نه برای تو زُهیرت، نه حبیبت مانده

دیدم از نور خدا گفتی و آغوش نبی *** ولی آواز تو را هلهله ها نشنیدند

سنگ دل ها به خیام تو نظر می کردند *** سنگ ها صورت زیبای تو را بوسیدند

زینت دوش نبی را به چه حالی دیدم *** خون پیشانی بر صورت او جاری بود

غیر از این صحنه اگر هیچ نمی دید دگر *** کار زینب همه عمر عزاداری بود

تو رجز خواندی و دیدم همگی لرزیدند *** یا علی گفتی و دیدم که چه غوغایی شد

ص: 230

کاش عباس و علی اکبرت این جا بودند *** صحنه رزم تو لب تشنه تماشایی شد (1)

همه اصحاب و یارانش به شهادت رسیدند امام علیه السلام، غریب و تنها مانده بود، نگاهی به چپ و راست خود کرد، کسی از یارانش را ندید این جا بود که غریبانه یارانش را صدا زد؛

﴿يا مُسْلِمَ بْنَ عَقيلٍ وَيا هاني بْنِ عُرْوَةَ وَيا حَبيبُ بْنُ مُظاهِرٍ وَيا زُهَيْرُ بْنُ الْقَيْنِ...وَ يَا عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ، وَيَا أَبطَالَ الصَّفا، وَ یَا فُرسانَ الهَيجاءِ، مالي أُنَادِيكُم فَلا تُجِيبُونِي، وَ أَدعُوكُم فَلا تَسمَعُوني؟ ... وَادفَعُوا عَن حَرَمِ الرَّسُولِ الطُّغاةَ اللِّئامَ﴾ (2)

«ای مسلم بن عقیل! ای هانی بن عروة! ای حبیب بن مظاهر! ای زهیر بن قین! ... ای علی بن الحسین ای دلاور مردان خالص! و ای سواران میدان نبرد چه شده است شما را که صدا می زنم ولی پاسخم را نمی دهید؟ و شما را می خوانم ولی سخنم را نمی شنوید؟ ... از حرم رسول خدا در برابر طغیانگران پست دفاع کنید».

اما جوابی از یارانش نشنید، لذا خودش به میدان آمد و با آن همه داغ و مصیبت و بدن مجروح و تشنگی مبارز می طلبید و شجاعانه می جنگید و هرکس مقابل حضرت می آمد او را به هلاکت می رساند جمع زیادی را به درک فرستاد، گاهی به طرف راست لشکر حمله می کرد و می گفت:

الْمَوْتُ خَيْرٌ مِنْ رُكُوبِ الْعَارِ *** وَالْعَارُ أَوْلَى مِنْ دُخُولِ النَّارِ (3)

«مرگ بهتر است از ننگ و ننگ سزاوارتر از آتش (دوزخ) است».

ص: 231

و گاهی به طرف چپ حمله می کرد و می گفت:

«أَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِى *** أَلَيْتُ أَنْ لَا أَنْثَنِي

أَحْمِي عِبَالَاتِ أَبِى *** أَمْضِي عَلَى دِينِ النَّبِي» (1)

«من حسین، پسر علی علیه السلام هستم سوگند خورده ام که در برابر ظلم سر خم نکنم. و از حریم و خاندان پدرم دفاع کنم و بر دین نبی اکرم صلى الله عليه وسلم پایدار بمانم.»

دشمن دید حریف حضرت نمی شود؛ لذا از همه طرف با شمشیر و تیر و نیزه به او حمله کردند. آن قدر تیر و نیزه و شمشیر به بدن مولای ما زدند که با طرف راست صورت به زمین افتاد. (2)

وقتی ز روی زین به زمین خوردی ای حسین *** گفتم زمان خانه خرابی زینب است

می بینمت دوباره و از حال می روم *** این دل ز درد و غصه و ماتم لبالب است (3)

این جا بود شمر (لعنة الله عليه خطاب به لشکر فریاد زد: منتظر چه هستید؟» (یعنی کار امام حسین علیه السلام را تمام کنید لشکر از هر سو به امام حسین علیه السلام حمله کرد، ظالمی به نام «زرعة بن شريك» با شمشیر خود بر شانه چپ آن حضرت زد، ظالم دیگری چنان شمشیر بر گردن آن حضرت زد که امام علیه السلام با صورت بر زمین افتاد. دیگر ناتوان شد، می خواست برخیزد، ولی به رو می افتاد، در این هنگام سنان بن انس نیزه اش را در گودی گلوی آن حضرت فرو برد، سپس نیزه را بیرون کشید و آن را بر استخوانه ای سینه اش کوبید و بعد تیر بر گودی گلویش زد که امام علیه السلام به زمین افتاد برخاست نشست و آن تیر را از گلویش بیرون آورد، دو کف دستش را زیر

ص: 232

گلویش نگه می داشت، وقتی که دستش پر از خون می شد، آن را به سر و صورت می مالید و می فرمود:

«می خواهم خداوند را با این حال که به خونم رنگین هستم و حقم را غصب کرده اند ملاقات کنم.» (1)

مرحوم مقرّم می نویسد، عمر بن سعد (لعنت الله علیه) فریاد زد: حسین علیه السلام را راحت کنید شمر (لعنة الله عليه) جلو آمد.

﴿فَرَفَسَه برجلِهِ وَ جَلَسَ عَلَى صَدرِهِ و قَبَضَ عَلَى شَيْبَتِهِ المُقَدَّسَةِ وَ ضَرَبَهُ بِالسَيفِ اثنَتَى عَشَرَةَ ضَرَبَةً﴾ (2)

«اول لگدی به سینه امام حسین علیه السلام زد، حضرت روی زمین افتاد، روی سینه اش نشست، محاسن حضرت را به دست گرفت و با دوازده ضربه سر از بدن حضرت جدا کرد».

جان داد خواهرت به خدا تا که دید شمر *** با چکمه در کشاکش جان دادنت چه کرد؟

ای بوسه گاه مادر دریا گلوی تو! *** آن تیغ كُند، با رگ و با گردنت چه کرد؟

از حال رفت و بی رمق افتاد روضه خوان *** دیگر نگفت از این که پس از کشتنت چه کرد؟

یا ایها العزیز! پس انگشترت کجاست؟ *** آن گله گرگ، با تن و پیراهنت چه کرد؟

لرزید آسمان، چو دویدند اسب ها *** بر سینه زد رسول مگر دشمنت چه کرد؟ (3)

ص: 233

من و یک عمر نوکری کردن *** سایه لطف مستدام حسين

هرکسی جُون این تبار شود *** می برد بهره از مرام حسین

من کی ام؟ خانه زاد این درگاه *** ریزه خواری که از طعام حسین

قد کشیدم ولی نبردم پی *** به سر سوزن از مقام حسین

راز آزادگی و دینداری *** همه پیداست در کلام حسین

زیر بار ستم نباید رفت *** سرفرازی شده پیام حسین

ذوالفقار است در کف مردی *** که می آید به انتقام حسین (1)

***

ایستادم به بلندی، بدنم لرزان شد *** زیر خروار نی و سنگ تنت پنهان شد

بسکه مبهوت جمال احدیّت بودی *** که در آوردن پیراهن تو آسان شد

چقدر نیزه فرو رفته به جسمت، گوئی *** گودی قتلگهت تنگ تر از زندان شد (2)

امام حسین علیه السلام با لب تشنه، بدن مجروح و آن همه داغی که دیده بود، شجاعانه می جنگید و جمع زیادی از لشکر کوفه را به هلاکت رساند، شمر ملعون نزد عمر بن سعد (لعنة الله علیه) آمد و گفت: اگر حسین این گونه ادامه دهد، همه ما را خواهد کشت چه کنیم؟ عمر سعد (لعنة الله عليه) دستور عجیبی داد، خطاب به لشکر فریاد زد: سه دسته شوید،

﴿فِرقَةُ بِالنّبالِ وَالسَّهامِ، وَ فِرقَهُ بِالسُّيوفِ وَالرّماحِ، وَ فِرقَهُ بِالنَّارِ وَ الحِجَارَةِ، نَعجِلُ عَليه﴾ (3)

ص: 235

«یک دسته با تیر یک دسته با شمشیر و نیزه و یک دسته با آتش و سنگ به او حمله کنید.»

لشکر به امام حسین علیه السلام حمله کرد آن قدر با تیر و نیزه و شمشیر بر بدن آن حضرت زدند که بدنِ مقدسش پُر از زخم شد دیگر توان نداشت، ملعونی نیزه ای به پهلوی آن حضرت زد، در این حالت بود که مظلوم کربلا از روی زین با طرف راست صورت روی زمین افتاد. (1)

﴿فَسَقَطَ الْحُسَيْنُ علیه السلام عَنْ فَرَسِهِ إِلَى الْأَرْضِ عَلَى خَدِّهِ الْأَيْمَنِ﴾. (2)

بی هوا نیزه ای به پهلو خورد *** نفسش رفت و برنگشت ای وای

جلوی خواهرش چهل تا نعل *** از تن شاه می گذشت ای وای (3)

***

ای که در قتلگاه افتادی *** بی کس و بی پناه افتادی

دم آخر نگاه تو بود *** طرف خیمه گاه افتادی (4)

وقتی حضرت روی زمین قرار گرفت شمر ملعون فرياد زد: ﴿وَيلَكُم ما تَنتَظِرُونَ بِهِ؟ أقتُلُوهُ ثَكَلَتكُم أُمَّهَاتُكُم﴾؛ (5) «وای بر شما منتظر چه هستید؟ بکشید او را، مادرانتان به عزایتان بنشینند» از هر طرف به حضرت حمله کردند. ظالمی ضربتی بر کتف آن حضرت زد ملعونی ضربتی بر گردن حضرت زد، حضرت با صورت روی زمین افتاد سنان بن انس ملعون نیزه ای به سینه مبارکش زد، در این حال حضرت متوجه شد لشکر به طرف خیمه ها حمله کرده اند آهی کشید و خواست بلند شود اما نتوانست، چند قدم زانو به زانو خود را به خاک کشید، به طرف خیمه ها رفت. (6)

ص: 236

و خطاب به لشکر فریاد زد: ﴿وَيْحَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أَبِي سُفْيَانَ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينُ وَ كُنتُمْ لَا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَكُونُوا أَحْرَاراً في دُنْيَاكُم﴾؛ (1) «ای شیعیان آل ابی سفیان! اگر دین ندارید و از معاد نمی ترسید، لا اقل در دنیا آزاد مرد باشید». شمر (لعنة الله علیه) از میان لشکر فریاد زد: «چه می گویی پسر فاطمه؟» حضرت فرمود: ﴿أَنَا الَّذِي أُقاتِلُكُمْ وَ تُقَاتِلُونِي وَالنِّسَاءُ لَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ﴾؛ (2) «من با شما جنگ دارم و شما با من جنگ دارید زن و بچه من چه گناهی دارند». شمر فریاد زد: «ای لشکر! حسین راست می گوید اول کار او را تمام کنید بعد خیمه های او را غارت کنید!» این بار حمله آخر بود که دسته جمعی حمله کردند و ضربه های کاری به آن حضرت می زدند. (3) امام باقر علیه السلام فرمود: ﴿لَقَدْ قُتِلَ بِالسَّيْفِ وَالسَنَانِ وَ بِالْحِجَارَةِ وَ بِالْخَشَبِ وَ بِالْعَصَا﴾؛ (4) «امام حسین علیه السلام با شمشیر و نیزه و سنگ و چوب و عصا شهید شد.»

راوی می گوید: عده ای به جهت تقرب و نزدیکی به یزید، با عصا بر بدن حضرت می زدند و آن ها که حربه نداشتند، با سنگ بر بدن مقدس آن حضرت می زدند امام حسین علیه السلام از شدت درد پاهای مبارک را جمع می کرد و باز می کرد، هلال بن نافع می گوید: آمدم نزدیک، شنیدم آن امام مظلوم می فرمود: ﴿اَما تَسْقُونی قَبْلَ طُلُوعِ رُوحی شَرْبَهً مِنَ الْماءِ﴾؛ (5) «آیا پیش از آن که روح از بدنم بیرون رود، یک شربت آبی به من نمی دهید؟» در این حال ظالمی خطاب به عمر بن سعد ملعون فریاد زد: «أبشِر أَيُّهَا الاميرُ فَهذا شِمر قَد قَتَلَ الحُسَينَ»؛ (6) «امیر! تو را بشارت باد که شمر حسین را به قتل رساند».

ای کاش کار با شهادت و سر از بدن حضرت جدا کردن تمام می شد عمر سعد ملعون در بین لشکر فرياد زد: «مَنْ يَنْتَدِبُ لِلْحُسَيْنِ فَيُوطِئهُ فَرَسَهُ» (7) «کیست بدن حسین را با اسبش لگد کوب کند؟»

ص: 237

ده نفر آمدند و بدن مطهر حضرت را زیر سم اسبان قرار دادند.

﴿فَدَاسُوا الْحُسَيْنَ علیه السلام بِحَوَافِرِ خَيْلِهِمْ حَتَّى رَضُوا صَدْرَهُ وَ ظَهْرَهُ﴾. (1)

«طوری بدن حضرت را زیر سم اسبان کوبیدند که استخوان های سینه و پشت حضرت خرد شد».

نعل تازه به شم اسب زدن فکر که بود؟ *** که سراپای تو با سطح زمین یکسان شد (2)

***

مقتل نوشته پیکر تو نرم گشته بود *** با هر نسیم جسم تو شد جابجا حسین

مقتل نوشته ضربه به پهلوی تو زدند *** حتماً شبيه مادرتان بی هوا حسین

مقتل نوشته راس تو را بد بریده اند *** چون از جلو بریده نشد، از قفا حسین

مقتل نوشته دست تو از مچ بریده شد *** با خنجری شکسته و با ضربه ها حسین

مقتل نوشته زیر گلو نحر گشته بود *** پهنای نیزه شد به گلوی تو جا حسین

هر ضربه را برای رضای خدا زدند *** شمشیر، نیزه، سنگ و حتی عصا حسین (3)

«و من نمی دانم خبر میخ در را از سینه اش بپرس که مخزن اسرار و رازهاست.»

شعله در شعله، دل کوچه پر از غم می شد *** کوچه در آتش و خون داشت جهنم می شد

«باید آتش بزنم باغ و بهار و گل را...» *** روضه مکشوف تر از آن چه شنیدم، می شد

بین دیوار و در انگار زنی جان می داد *** جان به لب از غم او عالم و آدم می شد

تا زمین خورد صدا کرد: «علی چیزی نیست» *** شیشه ای بود که صد قسمتِ مبهم می شد

آن طرف مرد سکوتش چقدر فریادست *** روضه جان سوزتر از غربت او هم می شد؟!

میخ، کوتاه بیا، همسرم از پا افتاد *** میخ هر لحظه در این عزم مصمم می شد

غنچه دارد گل من، تیغ نزن بی انصاف *** حیف، بابا شدنم داشت مسلّم می شد (1)

در مدینه، یک میخ، سینه را شکست و محسن سقط شد؛ اما در کربلا، ده اسب با نعل تازه، نه تنها سینه امام حسین علیه السلام بلکه پشت حضرت را هم کوبیدند، «حَتّی رَضُوا ظَهْرَهُ وَ صَدْرَهُ». (2)

تو آن عطشان دشت خون، که هستی؟ *** که در هر قطره خونم نشستی

نه تنها اولیا سرمست جامت *** خدا هم عشق می ورزد به نامت

نه تنها روی دل سوی تو باشد *** خدا هم عاشق روی تو باشد

تو را روح تقدّس می شناسم *** خدای عشق فطرس می شناسم

یکی احسان تو بعد از ولادت *** یکی ایثار تو قبل از شهادت

ملائک در عزایت گریه کردند *** رسولان هم برایت گریه کردند

من از هر قطره آبی که نوشم *** به یاد آن لب عطشان خروشم (1)

***

پیکر قرآن، نشان تیرهاست *** آیه آیه، طعمه شمشیرهاست

یک گل خونین و هفتاد و دو داغ *** تشنه کام افتاده در دامان باغ

برگ های خشکش از خون تر شده *** غنچه روی سینه اش پرپر شده

سنگ دشمن، دُرّ نایاب من است *** تشنگی، شیرین ترین آب من است

کاش تا بازم فدایی آورم *** بود هفتاد و دو یار دیگرم

کاش صدها عون و جعفر داشتم *** قاسم و عباس و اکبر داشتم

کاش می دادی مرا، صد طفل شیر *** تا سپر می شد گلوشان پیش تیر

این من و این شعله تاب و تبم *** این بیابانگرد کویت، زینبم

عهد بستم با تو تا پای سرم *** رخ کند تقدیم سیلی، دخترم

حکم کن، فرمان تو، نور است نور *** تا گذارم چهره بر خاک تنور

دوست دارم پیش چشم زینبم *** چوب دشمن بوسه گیرد از لبم (2)

همین که تیر سه شعبه را به سینه حضرت زدند امام علیه السلام نتوانست از جلو بیرون بیاورد خم شد آن را از پشت سر بیرون کشید؛ خون مثل ناودان از سینه حضرت جاری شد. صالح بن وهب ملعون نیزه ای به پهلوی حضرت زد، امام علیه السلام دیگر طاقت

ص: 240

و توان بر روی ذوالجناح ماندن را نداشت؛ این حیوان تا متوجه شد، آن حضرت را به روی زمین گذاشت.

بلند مرتبه شاهی و پیکرت افتاد *** همین که پیکرت افتاد، خواهرت افتاد

تو نیزه خوردی و یک مرتبه زمین خوردی *** هزار مرتبه زینب، برابرت افتاد (1)

عمر بن سعد ملعون دستور داد: «این حیوان را برای من بیاورید؛ این اسب از مرکب های رسول الله صلی الله علیه و آله است، او را برای یزید هدیه ببریم». لشکر دور ذوالجناح را گرفتند؛ در روایت است این حیوان با دست و دندان هایش با آن ها مقابله می کرد و تعداد زیادی از لشکر را به قتل رساند. عمر بن سعد دید کسی حریف این حیوان نیست دستور عقب نشینی داد و گفت: «او را به حال خود بگذارید ببینیم چه می کند». نوشتند وقتی این حیوان احساس راحتی کرد دیدند یک یک از کنار کشته ها گذشت تا به بدن مطهر امام حسین علیه السلام رسید، خیره خیره به آن بدن مطهر نگاه می کرد، قدم های خود را بر زمین می زد؛ دست های خود را خم کرد سر و صورت خود را به خون امام حسین علیه السلام آغشته کرد، با صدای بلند شیهه می کشید و به طرف خیمه ها می رفت. (2)

زینب کبری علیها السلام صدای ذوالجناج را شنید، رو به سکینه علیها السلام کرد و فرمود: «سکینه جان! مثل این که پدرت برگشته است». سکینه علیها السلام خوشحال شد، به شوق دوباره دیدن پدر از خیمه بیرون دوید و نگاه کرد و دید ذوالجناح برگشته ولی بدون بابا برگشته، از حالت ذوالجناح فهمید که بی بابا شده، چادرش را چاک داد، با صدای گریه و ناله فریاد می زد: «وا أبتاه! واحُسَيناه! وا قتيلاه! واغربتاه!» (3)

ای سکینه، بنگر این فرس تنها را *** از صدایش بشنو سوز غم فردا را

تیرها بر تن اسب است، خدا می داند *** که چقدر تیر زده بوسه تن بابا را (4)

ص: 241

وقتی زنان و دختران هم صدای ناله ذوالجناح را شنیدند، از خیمه بیرون دویدند، همین که دیدند ذوالجناح بی صاحب برگشته، فهمیدند امام حسین علیه السلام به شهادت رسیده؛ لذا صدا به گریه و ناله بلند کردند.

﴿وَ وَضَعَت أُمُّ كُلْثُومَ يَدَها عَلَى رَأْسِهَا وَ نَادَت: وا مُحَمَّدَاهُ، واجَدَاهُ، وانَبِيَّاهُ، وَا أبا القاسماه وا عَلِياهُ اليَومَ ماتَ مُحَمَّدُ المُصطَفى اليَومَ ماتَ عَلِيٌّ الْمُرْتَضى اَلْيَوْمَ ماتَتْ فاطِمَةُ الزَّهْراءُ﴾ (1)

«حضرت ام کلثوم علیها السلام دستانش را روی سرش گذاشت و فریاد می زد: «وا محمدا وا جَدَاهُ، وا نَبِيَاهُ، وَا أَبا القاسماه، وا عَلِيّاهُ»، امروز روزی است که پیامبر صلی الله علیه و آله از دنیا رفت، امروز روزی است که علی مرتضی علیه السلام از دنیا رفت امروز روزی است که حضرت زهرا علیها السلام از دنیا رفت و بعد هم غش کرد و روی زمین افتاد». این جا بود که سکینه علیها السلام جلو آمد، از ذوالجناح سؤالی کرد و دل همه را آتش زد و گفت: ﴿یا جَوادَ أَبي هَلْ سُقِيَ ابي أَمْ قُتِلَ عَطشاناً؟﴾؛ (2) «ای ذوالجناح پدرم، وقتی پدرم میدان رفت، تشنه بود، آیا او را آب دادند یا با لب تشنه شهیدش کردند؟».

نرفته از نظرم ذوالجناح بر می گشت *** که رفته رفته صدایت ضعیف تر می گشت

ز بس که بر بدنت زخم های کاری بود *** که زخم تازه اگر بود، بی اثر می گشت

در ازدحام حرامی و نیزه های بلند *** شکاف زخم تنت باز و بازتر می گشت

﴿وَ أَسْرَعَ فَرَسُك َ شارِداً إِلى خِيامِك َ قاصِداً مُحَمْحِماً باكِياً فَلَمّا رَأَيْنَ النِّسآءُ جَوادَكَ مَخْزِيّاً وَ نَظَرْنَ سَرْجَكَ عَلَيْهِ مَلْوِيّاً بَرَزْنَ مِنَ الْخُدُورِ ناشِراتِ الشُّعُورِ عَلَى الْخُدُودِ لاطِماتِ الْوُجُوهِ سافِرات وَ بِالْعَويلِ داعِيات وَ بَعْدَالْعِزِّ مُذَلَّلات وَ إِلى مَصْرَعِك َ مُبادِرات وَ الشِّمْرُ جالِسٌ عَلى صَدْرِكَ وَ مُولِغٌ سَيْفَهُ عَلى نَحْرِكَ قابِضٌ عَلى شَيْبَتِك َ بِيَدِهِ ذابِحٌ لَك َ بِمُهَنَّدِهِ﴾ (1)

«اسب سواری ات، شیهه کشان و گریان به طرف خیمه ها می دوید، همین که بانوانِ حَرَم مرکب تو را خوار و زبون دیدند و زین تو را بر آن واژگون دیدند از خیمه ها بیرون دویدند در حالی که گیسو پریشان کرده بودند، لطمه به صورت ها می زدند و نقاب از چهره ها افکنده بودند با صدای بلند شیون می زدند. در حالی که از اوج عزّت به حضیض ذلّت درافتاده بودند، به سوي قتلگاه تو می دویدند، در همان حال دیدند شمر ملعون بر سینه مبارکت نشسته و شمشیرش را بر گلویت می کشد با دستی محاسن شریفت را در دست گرفته بود [و با دست دیگر] با شمشیرش سر از بدنت جدا می کرد».

ای ملائک، روی در این هامون کنید *** شمر را از قتلگه بیرون کنید

ای عزیز فاطمه، دادی بزن *** آخرای مظلوم، فریادی بزن

چشم هستی بر تو خون بارد حسین *** صبر هم اندازه ای دارد حسین

یا ز دست شمر، خنجر بگیر *** یاره گودال بر مادر بگیر

کربلا، این رسم مهمانداری است؟ *** از گلوی میهمان، خون جاری است (2)

ص: 243

ص: 244

چشمی بر آن چه رفت به غارت، نداشت کس *** اما دل رباب، پی گاهواره بود

یک طفل با فرات کمی حرف زد، ولی *** نشنید کس که حرف زدن با اشاره بود

یک رخ نمانده بود که سیلی نخورده بود *** در پشت ابر، چهره هر ماهپاره بود

از دست ها مپرس که با گوش ها چه کرد؟ *** از مشت ها بپرس که با گوشواره بود (1)

پس از این که سر مطهر امام حسین علیه السلام را از بدن جدا کردند، لشکر در اطراف خیمه ها جمع شدند شمر (لعنة الله علیه) دستور داد: «خیمه ها را غارت کنید». کوفیان به خیمه ها حمله ور شدند و آن چه در خیمه ها بود غارت کردند مرحوم مجلسی در می نویسد: گوشواره حضرت ام کلثوم علیها السلام را غارت کردند؛ (2) فاطمه صغری علیها السلام نقل می کند:

«من بر در خیمه ایستاده بودم به بدن پدرم و اصحاب او نگاه می کردم که چگونه بدن های بی سر مانند قربانی ها روی خاک بیابان افتاده اند و اسبان بر بدن آنان می تازند، با خودم فکر می کردم که بنی امیه بر سر ما چه می آورند؟ آیا ما را می کُشند یا به اسارت می برند؟ یک مرتبه دیدم مردی اسب سوار، زنان را با کعب نیزه می زند و آنان به یکدیگر پناه می برند چادر و دستبند زنان را غارت می کنند و زنان فریاد می زدند: واجَدَاهُ، وا أَبَتاهُ، واعَلِيّاهُ، واقلة ناصِراه، واحسناه!! آیا فریاد رسی نیست که به فریاد ما برسد، آیا کسی نیست که از ما دفاع نماید؟ قلبم به تپش افتاده بود، بدنم می لرزید از ترس این که مبادا آن مرد مرا مورد هجوم قرار دهد؛ به طرف عمه ام اُمّ کلثوم دویدم، ناگاه دیدم آن مرد متوجه من گردید، من فرار می کردم و او مرا دنبال می کرد، یک مرتبه با کعب نیزه در میان کتف من زد، من به صورت زمین خوردم او گوشواره از گوشم کشید گوشم پاره شد روپوش من را غارت کرد خون از سر و صورتم جاری شده بود و روی زمین افتاده

ص: 247

بودم. ناگاه دیدم عمه ام نزد من آمد و در حالی که گریه می کرد، می گفت: عمه جان! بلند شو تا برویم! گفتم عمه جان! آیا پارچه ای هست تا من سر خود را بپوشانم؟ آن حضرت فرمود: دخترجان! عمه ات هم مثل توست. نگاه کردم، دیدم پشت عمه ام از ضرب تازیانه سیاه شده بود». (1)

آن قدر هجوم لشکر به خیمه ها وحشیانه بود که در روایت است دو دختر خردسال زیر دست و پای اسبان به شهادت رسیدند. (2)

در زیر پای اسب دو کودک ز دست رفت *** چون کودکان پیاده و دشمن سواره بود

دختر امام حسین علیه السلام در ادامه می گوید:

«وقتی به خیمه برگشتیم دیدم همه خیمه ها را غارت کرده اند؛ برادرم علی

بن الحسین علیه السلام روی زمین افتاده و از شدت تشنگی و گرسنگی و تب طاقت نشستن ندارد ما برای او گریه می کردیم او برای ما گریه می کرد». (3)

یاد آن روز که رخسار همه سیلی بود *** هرکه می گفت «حسین»، پاسخ او سیلی بود

دل من گریه به احوال سکینه می کرد *** عمه ام ناله کنان یاد مدینه می کرد (4)

فاطمه بنت الحسین علیها السلام نقل می کند: «وقتی لشکر ابن سعد در خیمه های ما ریختند، من دختر کوچکی بودم؛ یک جفت خلخال در پایم بود، مردی در حالی که گریه می کرد، خلخال ها را از پای من بیرون می آورد! به او گفتم: ای دشمن خدا! پس چرا گریه می کنی؟! گفت: چگونه گریه نکنم در صورتی که دارم خلخال های دختر

ص: 248

پیغمبر را غارت می کنم. گفتم: پس چرا غارت می کنی؟! گفت: می ترسم دیگری بیاید و این خلخال را ببرد!» (1)

من چه گویم خدا، زبانم لال *** عده ای هجمه ناگهان بردند

كوفيان حرام خور حالا *** دست بر معجر زنان بردند (2)

در روایتی وارد شده است که حضرت زینب علیها السلام فرمود:

«هنگام غارت خیمه ها من در کنار خیمه ایستاده بودم، دیدم مردی که چشمان آبی داشت، وارد خیمه شد این ملعون خولی بود؛ هر چه در خیمه بود غارت کرد پس از غارت نگاه کرد دید علی بن الحسين که بیمار بود، روی گلیمی خوابیده است چنان گلیم را از زیر او کشید که حضرت با صورت روی زمین افتاد.» (3)

حضرت زد، سپس همان نیزه را بیرون کشید و به سینه حضرت فرو برد. (1)

یکی با نیزه اش از پشت می زد *** یکی با چکمه و با مشت می زد

خودم دیدم سنان بی مروّت *** حسینم را به قصد کشت می زد (2)

زینب کنار خیمه سوزان نشسته است *** در منظرش به جز بدن پاره پاره نیست (1)

دشمنان پس از این که خیمه های اهل بیت علیهم السلام را غارت کردند، دستور دادند: خیمه ها را آتش بزنید. در روایت است که خیمه ها را آتش زدند، حضرت زینب علیها السلام به امام سجاد علیه السلام گفت: ای یادگار برادرم، ای امید ما خیمه ها را به آتش کشیدند، چه کنیم؟ آن حضرت فرمود: «عَلَيكُنَّ بِالفِرار»؛ «همه فرار کنید». این زن و بچه هر کدام با ناله و اشک و فریاد از هر طرف به سوی بیابان فرار می کردند. (2)

سوی صحرای تیره و تاریک *** آل زهرا فرار می کردند

با خدا کودکان همه سخن از *** عمه بی قرار می کردند

ای خدا، عمه کعب نی نخورد *** او ولی دیده بر امامش دوخت

رفت در حلقه های آتش و گفت: *** ای خدا، سَروَرَم در آتش سوخت (3)

همه زن ها و بچه ها به سمت بیابان فرار کردند تنها کسی که فرار نکرد، زینب کبری علیها السلام بود؛ گاهی به اطراف نگاه می کرد گاهی به آسمان نگاه می کرد، دست روی دست می زد و نمی دانست چه کند تا بیمارش نسوزد یکی از افراد سپاه دشمن به او گفت برای چی در کنار خیمه آتش گرفته ایستاده ای؟ مگر نمی بینی این زنان و کودکان به بیابان فرار کرده اند پس چرا فرار نمی کنی؟ حضرت زینب علیها السلام گریه و ناله اش بیشتر شد و گفت: «بیماری در خیمه دارم که نمی تواند راه برود، باید همان گونه که روی زمین نشسته حرکت کند چگونه می توانم او را تنها بگذارم و بروم». (4)

درونِ خیمه زین العابدین است *** همه دار و ندار من همین است (5)

ص: 251

امشب حضرت زینب علیها السلام وقتی بچه ها را جمع کرد و شمارش کرد، متوجه شد دوتا از بچه ها مفقود شده اند؛ دنبال آن ها در بیابان و بین خیمه های سوخته می گشت تا این که نگاه کرد دید در بیابان این دو کودک کنار همدیگر و دست در گردن یکدیگر گذاشته و [از شدت ترس و گرسنگی] از دنیا رفته اند. (1)

فلک آن شب که خرگاه ولایت را زدی آتش *** دو کودک از میان گم شد بگرد ای چرخ! پیدا کن

به صحرا «امّ کلثوم» است و «زینب» هر دو در گردش *** تو هم با این دو خاتون جست وجو در خار و خارا کن

گمانم زیر خاری هر دو جان دادند با خواری *** به زیر خار گل های نبوّت را تماشا کن (2)

بین این چل نفر و آتش و مسمار و غلاف *** بر سر کشتن ریحانه، چه دعوا شده است (1)

زیاد ملعون برساند خولی وقتی به کوفه رسید، شب بود و درب قصر عبیدالله بسته بود؛ لذا سر مطهر را به منزل آورد. (1) خولی زنی داشت به نام «نوار» که دوستدار و محبّ اهل بیت علیهم السلام بود سر را از ترس او داخل تنور پنهان کرد و داخل اتاق شد. زن از او پرسید: کجا بودی؟ خولی گفت: شخصی با یزید مخالفت داشت، به جنگ او رفته بودیم زن غذایی آورد و خولی غذا را خورد و خوابید زن به عادت همیشگی خود برای تَهَجُّد و نماز شب برخاست ناگاه نگاه کرد و دید مطبخ به قدری روشن است که انگار خورشید از آن جا طلوع کرده است؛ نزدیک رفت، دید نور از تنور ساطع است. با خود گفت من که تنور روشن نکرده ام و به کسی نگفته ام تنور را روشن کند پس این نور از کجاست؟! نزدیک آمد دید نور از تنور به آسمان ساطع است، حیرت او بیشتر شد ناگاه دید چهار زن از آسمان فرود آمدند و کنار تنور رفتند، یکی از آن زن ها دست به میان تنور برد، سر بریده ای بیرون آورد به سینه چسبانید و گریه و ناله می کرد و می گفت: «یا شَهيد الاُم يا مظلوم الاُم...»؛ «ای شهید مادر! ای مظلوم مادر! پروردگار، روز قیامت داد مرا از قاتلین تو بگیرد و تا داد من را نگیرد دست از قائمه عرش برندارم. زنان دیگر نیز بسیار گریه می کردند و در آخر، سر را در تنور گذاشتند و ناپدید گشتند.

زن خولی کنار تنور آمد سر مطهر را بیرون آورد خیره خیره به سر نگاه کرد، صیحه ای زد و بیهوش شد؛ در حال بیهوشی شنید که به او می گویند: برخیز، خداوند تو را به خاطر گناه شوهرت مؤاخذه نخواهد کرد. زن پرسید: این چهار زن که بودند؟ جواب شنید آن که سر را می بوسید و از همه بیشتر گریه می کرد، مادر او فاطمه زهرا علیها السلام بود، آن دیگری خدیجه کبری علیها السلام بود و زن دیگر، مریم مادر حضرت عیسی علیها السلام بود و چهارمین زن، آسیه زن فرعون بود. زن خولی وقتی به هوش آمد سر مطهر امام حسین علیه السلام را برداشت با عطر و گلاب شستشو داد و سر مطهر را زیارت می کرد و گریه می کرد. (2)

ص: 254

آخر چه شده ز خانه دور افتادی *** تو دور ز خواهر صبور افتادی؟

زینب به میان خیمه می سوزد و تو *** ای وای بمیرم به تنور افتادی! (1)

بس کن یزید دختر او نیمه جان شده *** بردار چوب و در بر این نیمه جان مزن

هر جا که رفت سر پي سر مادرش رسید *** در پیش چشم مادر قامت کمان مزن (1)

ص: 256