ص: 2

11. خدیجة الکبری بنت امیرالمومنین (علیه السلام) . 18

12. رقیة الکبری بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 18

13. رقیة الصغری بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) 19

14. رمله بنت امیرالمومنین (علیه السلام) . 19

15. زینب الصغری ، بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) 19

16. صفیه بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 19

17. فاطمة بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 20

18. میمونة بنت امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 21

ب- همسران امیرالمؤمنین (علیه السلام) 22

1. امامه بنت ابن العاص زوجة امیرالمومنین (علیه السلام) . 22

2. ام خدیجه ( زوجه امیرالمؤمنین (علیه السلام) ) 22

3. ام رقیة الصغری زوجة امیرالمومنین (علیه السلام) . 23

4. امّ زینب الصغری زوجة امیرالمومنین (علیه السلام) . 23

5. ام فاطمه زوجة امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 23

6. ام مسعود بنت عروة الثقفی ، زوجة امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 24

7. الصهباء التغلبیه زوجة امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 24

8. لیلی بنت مسعود دارمیه زوجة امیرالمؤمنین (علیه السلام) با دو فرزندش عبدالله و محمد. 24

ج- همسران امام حسن (علیه السلام) 25

ص: 4

د- دختر امام حسن (علیه السلام) . 26

فاطمة بنت الحسن بن امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 26

ﻫ - همسران امام حسین (علیه السلام) 28

1. رباب بنت امرئ القیس الکبی. 28

2. لیلی مادر حضرت علی اکبر (علیه السلام) . 28

3. ام اسحاق 29

4. عاتکه 29

5. مادر محسن بن الحسین. 30

و- دختران امام حسین (علیه السلام) 31

1. رقیه بنت الحسین الشهید ابن امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 31

2. سکینه بنت الحسین الشهید ابن امیرالمؤمنین (علیه السلام) . 33

3. صفیة بنت الحسین الشهید (علیه السلام) 34

4. فاطمه بنت الحسین الشهید (علیه السلام) . 34

5. فاطمه الصغری 35

6. زینب بنت الحسین الشهید (علیه السلام) . 35

ز- عمه امام حسین (علیه السلام) 35

جُمانة عمة الامام الحسین (علیه السلام) . 35

ح - کنیزان 36

1. ام رافع 36

2. حُسنیّه 36

ص: 5

3. روضه 37

4. فضّه خادمة الزهرا (علیها السلام) 37

5. فاکهة 38

6. قفیره 38

7. کبشه 39

8. ملیکه 39

9. میمونه 40

ط- همسران عقیل 41

ی - فرزندان مسلم بن عقیل 43

1. بنت مسلم بن عقیل 43

2. دو طفلان مسلم بن عقیل. 44

ک – اصحاب 45

1. ام وهب 45

2. بحریه بنت مسعود الخزرجی ام الشهید. 48

3. جاریة من ناحیة خیم الحسین. 48

4. دَیلم 49

5. ام فتی 51

6. ام خلف و هی زوجة مسلم بن عوسجه الاسدی. 51

7. جاریة مسلم بن عوسجه الاسدی. 52

ص: 6

8. شهربانو ام غلامٍ خرَج من تلک الابنیه و فی اذنیه دُرّتان. 53

مردان اسیر در کربلا 54

1. حضرت امام زین العابدین (علیه السلام) 54

هفت مصیبت عظیم در شام 54

2. حضرت امام محمد باقر (علیه السلام) . 56

سخن امام محمد باقر (علیه السلام) در مجلس یزید 57

3. حسن بن الحسن المجتبی (علیه السلام) . 59

4. زید بن الحسن (علیه السلام) 61

5. عمر(عمرو) بن الحسن (علیه السلام) . 61

6 و7. سوار بن ابی حمیر و عمرو بن عبدالله الجندعی. 62

8. موقع بن ثمامه صیداوی. 62

تذکر 62

النساء التی شرکن الحسین فی مصائب اهل بیته 64

بانوانی که در مصائب امام حسین و اهل بیت او شریک بودند 64

الف) زنانی از دشمنان امام حسین (علیه السلام) که به صورتی در مصائب امام حسین شریکند 64

1. امرأة من بنی بکر بن وائل. 64

2. امرائه خولی بن یزید الاصبحی. 65

3. عاتکه ابنة یزید لعنة الله علیه و امراته تکرّمان راسه 66

4. زنان یزید و دختران معاویه 67

ب) بانوان بزرگواری از بنی هاشم و اصحاب که در مصائب امام حسین (علیه السلام) شریکند 69

ص: 7

1. امراة وهب 69

2. ام البنین الکلابیه 69

3-7. بنات عقیل بن ابی طالب.. 70

8. فاطمه الصغری بنت الحسین الشهید. 72

9. اسماء بنت عمیس 73

اسماء راوی حدیث 74

مهاجرت به حبشه 75

شهادت جعفر طیار همسر اسماء 76

اسماء ملازم بیت فاطمه (علیها السلام) 77

وفات اسماء 77

ویژگی های ام سلمه 78

تاریخ وفات ام سلمه 87

خاتمه 89

اشعار 90

ص: 8

فرمود: اگر خواستى او را بکشى مرا هم بکش و ابن زیاد را از کشتن امام سجاد (علیه السلام) منصرف نمود.

در شام نیز زینب (علیها السلام) توانست افکار عمومى را متحول نماید. در جلسه اى که یزید به عنوان پیروزى ترتیب داده بود و در حضور بازماندگان واقعه کربلا با چوب خیزران به سر بریده جسارت می کرد، زینب کبرى (علیها السلام) با سخنرانى خویش غرور یزید را در هم کوبید و او را از کرده خویش پشیمان کرد.

بعد از حادثه کربلا حضرت زینب (علیها السلام) ، حدود یک سال و شش ماه زندگى کرد و در مدینه نیز به عنوان پیام آور شهیدان کربلا با برپایی مجالس عزا و بیان واقعه کربلا و ظلم بنی امیه نسبت به اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)مردم مدینه را بر ضد حکومت یزید شوراند. حاکم مدینه در پى تبعید حضرت زینب (علیها السلام) برآمد. وی در تاریخ پانزدهم رجب سال62 هجرى در شام در حالی که پیراهن خونین امام حسین (علیه السلام) را به سینه چسبانیده و تمام وجودش برای 18 تن از شهدای بنی هاشم در غم و اندوه بود، جان داد و به شهادت رسید.

اکثریت قریب به اتفاق مورخان نظر دارند که حضرت ام کلثوم چهارمین فرزند مولای متقیان از حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) می باشد و مشهور در تاریخ تولد ایشان سال ششم یا هفتم هجرت است.(1)

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: وزنت فاطمه بنت رسول الله شعر حسن و حسین و زینب و ام کلثوم، فتصدَّقَت بِزِنَة ذلک فضّه؛ حضرت فاطمه دختر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)موی سر حسن و حسین و زینب و ام کلثوم را وزن کرد و به وزن آن نقره صدقه داد.(2)

در هنگام حمله به خانه امیرالمومنین (علیه السلام) و آتش زدن در خانه وحی، ام کلثوم شاهد تازیانه خوردن مادر و مظلومیت پدر و گریه های خواهر و برادر خود بود. و زمانی که مولای متقیان، برای احقاق حق خود، شبها همراه با حرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بر در خانه انصار می رفت فرزندانش مِن جمله ام کلثوم را نیز با خود می برد.(3)

او در کودکی جدش رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)و مادرش حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) را از دست داد و در سن سی و چند سالگی شاهد شکافته شدن فرق پدرش امیرالمومنین (علیه السلام) بود و ده سال بعد پاره های جگر برادرش امام حسن (علیه السلام) را

ص: 12

مشاهده کرد و بعد در سال 61 هجری در کنار خواهرش زینب کبری در کربلا حاضر بود تا شاهد تمام مصیبت های کربلا از ابتدا تا انتها باشد.

یکی از موضوعاتی که در تاریخ زندگانی ام کلثوم مورد بحث واقع شده مسئله ازدواج ام کلثوم و مسائل پیرامون آن است که طالبین می توانند به کتاب بحارالانوار علامه مجلسی و عوام العلوم حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بخش فرزندان حضرت مراجعه کنند. که البته علمای شیعه با بررسی روایات و تاریخ بر این مطلب اتفاق نظر دارند که ام کلثوم با پسر عمویش عون بن جعفر ازدواج کرد چرا که در روایت آمده است پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)روزی نگاهی به فرزندان مولای متقیان امیرمومنان (علیه السلام) و نگاهی به فرزندان جعفر طیار نمودند و فرمودند: «بناتُنا لِبنینا و بَنونا لِبناتِنا ؛ دختران ما برای پسران ما و پسران ما برای دختران ما هستند.»(1)

و امیرالمؤمنین (علیه السلام) در هنگام خواستگاری دیگران از ام کلثوم فرمودند: انّما حُبست بناتی علی بنی جعفر؛ من دخترانم را برای پسران جعفر طیار اختصاص داده ام.(2)یا

فرمودند: انّی ارصدها لابن اخی جعفر؛(3) من او را برای فرزند برادرم جعفر مهیا کرده ام. و نیز فرموده اند: اعددتها لابن اخی جعفر؛(4)

ص: 13

بر این عقیده و گفتار عمل نمودند و حضرت زینب (علیها السلام) را به عبدالله بن جعفر و حضرت ام کلثوم را به عون بن جعفر تزویج نمودند.(1)

ص: 14

اینان دختران علی هستند و این سکینه و این فاطمه دختران حسین هستند و این مرد علی بن الحسین است.(1)

در مقتل ابی مخنف در باب وداع امام حسین (علیه السلام) آمده است که :

ثمّ نادى (علیه السلام) : يا أمّ كلثوم و يا زينب و يا سكينة و يا رقيّة و يا عاتكة و يا صفيّة عليكنّ منّي السّلام. فهذا آخر الاجتماع، و قد قرب منكم الافتجاع.(2)

شد و در سال 107 هجری وفات کرد.(1) و این فاطمه بود که به روایت شیخ مفید، در مجلس یزید او را به کنیزی طلب کردند و خداوند عزوجل نخواست.(2) و این فاطمه است که حدیث رد شمس را از اسماء بنت عمیس روایت کرده است.(3)

یکی از بانوان دشت کربلا علیا مخدره فاطمه دختر امیرالمومنین است و در منتهی الآمال فاطمه را در شمار دختران امیرالمؤمنین (علیه السلام) ذکر کرده است ولی از تاریخ حال او چیزی بیان نمی کند.(1)

ماند تا آنکه مادرم از آنجا بگذشت، پس پدرم امام زین العابدین (علیه السلام) صد اشرفی برای او تصدّق داد.»

و نیز راوی از حضرت صادق (علیه السلام) روایت کرده که روزی آن جناب یاد کرد جده اش مادر حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام) را و فرمود:

کانَت صَدِیقة لَم یُدرک فی آل الحَسَن مِثلُها؛ جدّه ام صدّیقه بود و در اهل بیت امام حسن (علیه السلام) زنی به درجه و مرتبه او نرسید.(1)

لازم به ذکر است که زید بن الحسن، حسن بن الحسن و عمرو (عمر) بن الحسن جزو اسیران می باشند که در قسمت مردان اسیر توضیح داده می شوند.

ص: 27

کی مرا به این کودکی یتیم کرده؟ پدرجان بعد از تو به که امیدوار باشیم؟ پدرجان کی یتیم را نگهداری کند تا بزرگ شود؟

و از این سخنان با او گفت تا آن که لب بر لب او نهاد و سخت گریست تا از هوش رفت و چون او را حرکت دادند روحش پرواز کرده بود.

اهل بیت از ماجرای او آواز به گریه برداشتند و عزا با اهل دمشق از سر گرفتند و در آن روز هر مرد و زنی گریستند. درآن کتاب است که یزید دستور داد سر حسین و سر دیگران را که اهل بیت و اصحابش بود، بر دروازه های شهر به دار زدند، و در آن کتاب نیز هست که سر حسین (علیه السلام) تا چهل روز بر مناره مسجد جامع دمشق آویخته بود و سرهای دیگر بر در مسجد ها و دروازه های شهر و یک روز هم بر در خانه یزید.(1)

برای این دختر سه ساله امام حسین (علیه السلام) کرامات بسیاری ذکر شده و کسانی حتی از مسیحیان با توسل به ایشان سریع به حاجت خود رسیده اند و از جمله کرامات دیگر، نمایان شدن بدن تازه ایشان برای سید ابراهیم دمشقی است.

ص: 32

امام حسین (علیه السلام) فرمودند: دخترم سکینه غرق در خداوند است.

حضرت سکینه (علیها السلام) بعد از کربلا عمر طولانی داشتند و شعرایی را که برای امام حسین (علیه السلام) شعر می گفتند، تشویق می نمودند و ایشان در پنجم ربیع الاول سال 117 ه.ق رحلت نمودند.(1)

تذکر:

برای توضیحات بیشتر به حسن بن الحسن در بخش مردان اسیر مراجعه شود.

تمام این مادران(همسران عقیل) به همراه فرزندانشان در کربلا حاضر بودند و فرزندان به شهادت رسیدند و مادران به اسارت درآمدند.

صاحب کتاب معالی السبطین بعد از ذکر مطالب فوق می نویسد:

مادر محمد بن سعید بن عقیل نیز همراه فرزندش در کربلا حاضر بود و به اسارت درآمد.(1)

لازم به ذکر است در رابطه با مطالب و اسامی فوق اختلافاتی در تاریخ وجود دارد مثلا نام مادر حضرت مسلم بن عقیل در بعضی از منابع «خلیله» یا «حلیه» ذکر شده است.(2)

ص: 42

درجه رفیع شهادت رسید و مادرش با اهل بیت در مصائب شریک بود و در زیارت ناحیه آمده است. السلام علی مُنجح مولی الحسین (علیه السلام) (1)

بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام) و اصحابش، عمر سعد عقبه را به اسارت گرفت و گفت تو کیستی؟ گفت: من یک عبدم پس عمر سعد او را رها کرد.(1)

اسمها حمیده، و امها ام کلثوم بنت علی، و قیل اسمها عاتکه و امّها رقیه بنت علی و عمرها سبع سنین و هی التی سحقت یوم الطف بعد شهادة الحسین لمّا هجم القوم علی المخیّم .(1)

در مقتل ابی مخنف در باب وداع امام حسین (علیه السلام) آمده است که :

ثمّ نادى (علیه السلام) : يا أمّ كلثوم و يا زينب و يا سكينة و يا رقيّة و يا عاتكة و يا صفيّة عليكنّ منّي السّلام. فهذا آخر الاجتماع، و قد قرب منكم الافتجاع.(2)

وهب پیوسته جنگید تا دو دستش قطع شد و به شهادت رسید همسرش به بالین او آمد تا خون از صورت او پاک کند شمر ملعون غلام خود را فرستاد با عمودی بر سرش کوبید و او را کنار همسرش به شهادت رساند و او اول زنی بود که از لشگر امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسید.(1)

از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که ... وهب بن وهب به میدان رفت (یعنی به جای وهب بن عبدالله- وهب بن وهب ذکر شده) و او خضرانی بود که به دست امام حسین (علیه السلام) مسلمان شده بود (در منزل ثعلبیه امام حسین (علیه السلام) نیزه به زمین زدند و آب جوشید و ... و این سه نفر در کربلا به امام حسین (علیه السلام) ملحق گردید).

بعضی نوشته اند از شب زفاف وهب با همسرش تا روز عاشورا بیش از هفده روز نگذشته بود و به همین علت مفارقت همسر برای وی بسیار دشوار بود و به شوهرش گفت: بر من معلوم است که چون در راه پسر پیامبر کشته شوی به بهشت خواهی رفت و با حورالعین هم آغوش می شوی و مرا فراموش می کنی. لازم است که در نزد امام با من عهد کنی که فردای قیامت از من جدا نشوی.

ص: 46

هر دو خدمت امام حسین (علیه السلام) رسیدند. همسر وهب عرض کرد: یابن رسول الله دو حاجت دارم. اول: چون همسرم کشته شد و من تنها شدم مرا به اهل بیت خود بسپارید.

دوّم: وهب شما را شاهد بگیرد که فردای قیامت مرا فراموش نکند.(1)

امام حسین (علیه السلام) از شنیدن این کلمات گریستند و فرمودند: حاجات تو برآورده شود و او را مطمئن ساختند.

لازم به ذکر است در نحوۀ شهادت او بعضی اینچنین نوشته اند که: بعد از اینکه وهب 24 پیاده و 12 سواره را کشت او را دستگیر کردند و نزد عمر سعد بردند آن ملعون گفت: عجب شجاعتی داری. و دستور داد سرش را بریدند و به لشگرگاه حسین پرتاب کردند مادرش سر او را برداشت و بوسید و به سوی لشگر ابن سعد انداخت و آن سر به مردی خورد و او را کشت. آنگاه با عود خیمه به دشمن حمله کرد. امام حسین (علیه السلام) به او فرمودند: ای مادر وهب؛ برگرد تو و پسرت با رسول خدا هستید. همانا جهاد از زنها برداشته شده است.

او برگشت و می گفت: خدایا ناامید مکن. امام حسین (علیه السلام) فرمودند: خداوند تو را نا امیدم نمی کند.(2)

ص: 47

کنده و بار و اثاث را برداشته و نزدیک خیمه آن حضرت بر پا کنند و به همسرش گفت: تو را طلاق دادم، به سوی اهل خود برو. که نمی خواهم به سبب من گرفتار شوی و جز خیر و خوبی چیزی به تو برسد. من تصمیم گرفتم همراه امام حسین (علیه السلام) باشم تا خود را فدای آن حضرت و جانم را سپر بلایش کنم.

پس هر چه از اموال به زوجه اش تعلق داشت به او داد و او را به دست بعضی از عمو زاده هایش سپرد تا به خانواده اش برسانند. همسر زهیر گریست و با او وداع نمود. و گفت: خداوند یار و مددکار تو باشد و در این سفر هر چه خیر است برایت پیش آورد.خواهشی که دارم مرا در روز قیامت نزد جد حسین یاد کنی. و به روایت اعثم کوفی: دیلم به زهیر گفت: تو می خواهی در رکاب پسر مرتضی جانبازی کنی من چرا نخواهم در خدمت دختر مرتضی سرافرازای کنم؟ سپس به همراه زهیر روانه کربلا شد و جزء اسیران گردید.(1)

ص: 50

بگریستند و محکی از جلد سوم ابواب الجنان است که این جوان پسر مسلم بن عوسجه نامش خلف بود.(1)

اهل طرب و طنبور و مزمار حاضر شوند پس شادی کرده و دف و طنبور می زدند.

2. سرهای شهدا را میان زنها و اطفال ما قرار دادند و سر پدرم و عمویم عباس (علیه السلام) را مقابل کجاوه زینب و ام کلثوم (علیهما السلام) قرار دادند و سر برادرم، علی اکبر (علیه السلام) و سر پسر عمویم قاسم (علیه السلام) را در برابر خواهرم سکینه و فاطمه (علیهما السلام) آوردند و با سرها بازی می کردند و چه بسیار بود سرها بر روی زمین در میان دست و پاهای اسبان می افتاد.

3. از بالای بام های خانه های شام، آتش و آب بر سر ما می ریختند. آتشی بر عمامه ام افتاد چون دست هایم به گردنم بسته بود، نتوانستم آن را خاموش کنم، عمامه ام سوخت و آتش به سرم رسید و سرم را نیز سوزانید.

4. از طلوع آفتاب تا نزدیک غروب، در کوچه و بازار با طنبور ما را گردانیدند و می گفتند: ای مردم! بکشید این خارجی ها را که در اسلام هیچ احترامی ندارند.

5. ما را از شتران پیاده کردند و به یک ریسمان بستند و به کوچه های یهود و نصارا بردند و به آنها گفتند: اینها از اهل بیتی هستند که پدران شما را کشتند و خانه هایتان را خراب کردند. امروز تلافی کنید. تمام یهودیان و نصرانیان، آنچه خواستند از خاک و سنگ و چوب به طرف ما انداختند.

ص: 55

6. ما را به بازار برده فروشان آوردند که به عنوان غلام و کنیز بفروشند، ولی خداوند برای آنها میسّر نفرمود.

7. محل سکونت ما را مکانی قرار دادند که سقف نداشت. روز از گرما و شب از سرما آرام نداشتیم و از گرسنگی و تشنگی و خوف کشته شدن آسایشی برای ما نبود.(1)

و از اینجا معلوم می شود سرّ سخن امام سجاد (علیه السلام) که حضرت فرمودند: امان از شام، امان از شام، امان از شام.

را به گردنهایمان بسته بودند و در بین ما پدرم علی بن الحسین زین العابدین (علیه السلام) بودند.(1)

این اشاره ای که اینها کردند دارای سببی است. یزید گفت: آن سبب چیست؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: اهل مجلس فرعون حلال زاده بودند ولی اهل مجلس تو حرام زاده اند؛ زیرا پیغمبران و فرزندان آنها را غیر از فرزندان زنا کسی نخواهد کشت. آن گاه یزید ساکت شد و دستور داد تا آنان را از مجلس خارج کنند.(1)

فی کتاب المصابیح باسناده الی جعفر بن محمد (علیه السلام) قال: قال لی ابی محمد بن علی (علیه السلام) سالت ابی علی بن الحسین عن حمل یزید له فقال: حملنی علی بعیر یظلع بغیر وطاء

و رأس الحسین علی عَلمٍ (رمح) و نسوتنا خلفی علی بغالٍ فاکف، و الفارطة خلفنا و حولنا بالرماح، ان دمعت من احدنا عین قرع(قدح) راسه بالرّمح ، حتی اذا دخلنا دمشق صاح صائح: یا اهل الشام هؤلاء سبایا اهل البیت الملعون.(2)

امام زین العابدین (علیه السلام) فرمودند: مرا بر شتر لنگِ بی جهاز سوار کردند در حالی که سر مقدس پدرم امام حسین (علیه السلام) بر نیزه ای بود و زنان ما در پشت سر بر شتران سوار بودند و دشمنان در اطراف ما با نیزه ها حاضر بوده و اگر کسی از ما گریه می کرد سر او را با نیزه می کوبیدند تا اینکه

ص: 58

وارد دمشق شدیم که منادی آنها فریاد زد: ای اهل شام هؤلاء سبایا اهل البیت الملعون

مرحوم حاج شیخ عباس قمی در منتهی الآمال می نویسد:

حسن مثنی داماد حضرت سیدالشهدا بود و فاطمه بنت الحسین همسر او در کربلا حاضر بود و اسیر گردید.

روایت شده که چون حسن مثنی خواست یکی از دو دختران امام حسین (علیه السلام) را تزویج کند حضرت سید الشهدا (علیه السلام) او را فرمود: اینک فاطمه و سکینه دختران من هستند هر یک را می خواهی اختیار کن. حسن را شرم مانع شد و جواب نگفت. امام حسین (علیه السلام) فرمود که من اختیار کردم برای تو فاطمه را که با مادرم فاطمه دختر رسول الله شباهتش بیشتر است. پس حسن با فاطمه ازدواج کرد و از وی چند فرزند به دنیا آمد و حسن مثنی در سن 35 سالگی در مدینه وفات کرد و همسرش فاطمه بر قبر او خیمه انداخت و یکسال به سوگواری نشست و روزها و شبها به عبادت قیام می کرد و چون امر کرد بعد از یکسال شبانه خیمه را بردارند صدایی را شنید که می گفت: هل وَجدوا ما فقدوا (آیا آنچه از دست داده بودند یافتند) و دیگری در پاسخ گفت: بل یئسوا فانقلبوا ( بلکه نا امید شدند و برگشتند)

ص: 60

ولکن آنچه از کتب مقاتل و تواریخ ظاهر شده همان شهادت قاسم و عبدالله است و عمر(عمرو) بن الحسن کشته نگشت بلکه او را با اهل بیت اسیر کردند و به شام بردند و برای او قصه ای است در کاخ یزید.

1. امام زین العابدین (علیه السلام) 2. امام محمد باقر (علیه السلام) ؛ 3. محمد بن الحسین؛4. عمر بن الحسین؛ 5. حسن بن الحسن؛ 6. زید بن الحسن 7 . عمر(عمرو) بن الحسن؛ 8. محمد بن عمر بن الحسن.

و در ادامه می نویسد: در عقد الفرید ابن عبد ربه اندلسی از محمد بن الحسین روایت کرده: قال اتی بنا یزید بن معاویه بعد قتل الحسین (علیه السلام) و نحن اثنی عشر غلاما و کان اکبرنا یومئذ علی بن الحسین (علیه السلام) فادخلنا علیه و کان کل واحد منا مغلوله یده الی عنقه.

الحاصل اسماء شریفه بقیه از مردان اسیر شده را حقیر به دست نیاوردم چون مقتضای آنچه نقل شده از ابن نما و عقد الفرید آن است که مردان 12 نفر بودند که وارد شدند بر یزید بن معاویه.(1)

ص: 63

الفسطاط، و قالت: یا آل بکر بن وائل! اتسلب بنات رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)لا حکم الّا لله ، یا لثارات رسول الله، فَأخذها زوجها و ردّها الی رحله.(1)

حمید بن مسلم می گوید: دیدم زنی از طایفه بنی بکر بن وائل را که با شوهرش در لشگر عمر بن سعد بود. ولی زمانی که لشگر به سوی خیمه های زنان و دختران امام حسین (علیه السلام) برای غارت حمله کرد. این زن شمشیر را گرفت و به سوی لشگر عمر سعد رفت و فریاد زد:

یا آل بکر بن وائل! آیا خیمه های دختران رسول الله را غارت می کنید.

و شعار داد لا حکم الّا لله، یا لثارات رسول لله .

پس شوهرش دست او را گرفت و به سوی اقامتش برگرداند.

او گفتم: چه خبر چه چیزی با خود آورده ای؟ گفت طلا برایت آورده ام! این سر امام حسین (علیه السلام) است.

فقلت: ویلک جاء الناس بالذهب و الفضه و جئتَ براس ابن بنت رسول الله لا وا لله لا تجمع راسی و راسک فی بیت ابداً

گفتم وای بر تو مردم برای همسرانشان طلا و نقره می آورند و تو سر پسر پیامبر را آورده ای. به خدا قسم! با تو دیگر در یک خانه نمی مانم. پس از بستر بلند شدم...

و به سوی رأس نگاه می کردم: پس به خدا قسم یک نوری از آن رأس مبارک به سوی آسمان ساطع بود و پرندگان سفیدی را دیدم که دور آن سر مبارک می گردیدند پس چون صبح شد خولی آن سر مبارک را به سوی عبیدالله بُرد.(1)

یزید سرامام حسین (علیه السلام) را برای همسرانش فرستاد. پس عاتکه دختر یزید سر را برداشت و آن را شست و با روغن و عطر معطر نمود. پس یزید به او گفت: این چه کاری است؟

عاتکه گفت: سر پسرعمویم را غبارآلود برایم فرستادی من هم آن را شستم و معطر نمودم.

و در کامل بهائی از کتاب حاویه آمده است که: یزید خمر خورد و بر سر امام حسین (علیه السلام) ریخت. زن یزید آب و گلاب بر گرفت و سر امام را بشست. آن شب خواب حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) را دید که از او به خاطر کار خوبش تشکر می کند.(1)

فاطمه دختر امام (علیه السلام) به یزید رو کرد و فرمود: آیا فرزندان رسول خدا را اسیر و آواره کرده ای؟

مردم و همه افراد دربار یزید اشک می ریختند، تا آن که صدای ناله از همه سو برخاست.

زینب (علیها السلام) با دیدن سر برادر زبان به سخن گشود. آوایی حزین و رقت بار داشت و با خود زمزمه می کرد: یا حسیناه! یا حبیب رسول الله یا بن مکة و منی یا بن فاطمه الزهرا سیدة نساء یا بن بنتِ المصطفی . همه می گریستند و یزید حیرت زده و مبهوت ساکت نشسته بود.

زنی از طایفه بنی هاشم درخانه یزید می زیست. او نیز در سوگ امام، زبان به ندبه گشود و گفت: ای آقای اهل بیت! ای مایه دلخوشی بیوه زنان ویتیمان، ای کشته شده به دست زنازادگان، ای پسر محمد بن عبدالله و ای حبیب مولای ما.

با شنیدن این عبارات همه زنان آه و ناله سر دادند.(1)

ص: 68

بعد از این اشعار، ناگاه در میان هوا مردم مرثیه ها شنیدند که کسی می خواند برای آن امام مظلوم ولی او را نمی دیدند چون شب شد از هر طرف اشعار و مراثی بسیار بر آن امام اخیار و شهید تیغ اشرار، از جنّیان می شنیدند.(1)

و در بعضی مقاتل ذکر شده که آن روز مثل روز رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)در مدینه شد.(2)

و کان علی بن الحسین (علیه السلام) یمیل الی ولد عقیل، فقیل له : ما بالک تمیل الی بنی عمک هولاء دون آل جعفر؟ قال: انی اذکر یومهم مع ابی عبدالله الحسین بن علی (علیه السلام) فارقُّ لهم.

روایت شده که امام زین العابدین (علیه السلام) با فرزندان عقیل بسیار مهربانی می کرد. گفتند: یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)چرا فرزندان عقیل را بیش از فرزندان جعفر گرامی می داری؟

حضرت فرمود: به خاطرم می آید کشته شدن فرزندان عقیل را در راه پدرم و برایشان رقت می کنم. (3)

ص: 71

عکس

اسم او هند دختر ابی امیّه بن المغیره بن عبدالله بن عمرو بن مخزوم قریشی است. او با پسر خاله اش ازدواج کرد. و چون هر دو به شرف اسلام مشرف شدند. به سبب ظلم مشرکین، به حبشه هجرت کردند. و او سلمه را به دنیا آورد که به همین جهت به ام سلمه مکنی گردید.

در غزوه اُحد همسرش ابوسلمه زخمی شد و بعد از مدتی به سبب همان زخم به شهادت رسید. پس در سال چهارم هجرت با پیامبر ازدواج کرد و او بعد از حضرت خدیجه (علیها السلام)از بهترین همسران رسول خدا بود.(1)

جمع کرد و آنها را به وصایت و ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) سفارش نمود و امر آنها را بعد از خود به حضرت علی (علیه السلام) سپرد و فرمود فمن عصاک منهنَّ فطلقها طلاقاً یبرالله و رسوله منها

هر کدام از زنهای من از تو نافرمانی کردند آنها را طلاق بده طلاقی که خدا و رسول خدا از آنها برائت می جوید.

و مخصوصا به عایشه خطاب کرد: تو با علی مخالفت می کنی و در حالی که ظالم به او هستی و معصیت خدا کرده ای در راهی می روی که سگهای حُواب بر تو پارس می کنند.

این روایت در ج17 موسوعه ص554 ، به نقل از ارشادالقلوب ذکر شده که در اینجا به صورت خلاصه ذکر کردیم.(1)

4. به همین علت ام سلمه عایشه را از خروج بر علیه امیرالمومنین نهی نمود و به او فرمایشات پیامبر را تذکر داد.

5. و کانت من اجمل النساء و اشرفهنَّ نسبا و لقد کانت من فقها الصحابیات.(2)

او از زیباترین همسران پیامبر و با شرافت ترین آنها از جهت نسب بود و از فقهای صحابی شمرده می شد.(3)

ص: 79

و به همین جهت ابن حجر در اصابه می نویسد:

کانت ام سلمه موصوفه بالجمال البارع، و العقل البالغ، وا لرای الصائب.(1)

6. و حالها فی الجلاله و الاخلاص لامیرالمومنین و الزهرا و الحسنین اشهر من ان یذکر و اجلی من ان یحرّر.

او از دوستان با اخلاص امیرالمومنین حضرت فاطمه زهرا و فرزندانش بود.(2)

7. او محدّثه بود و حداقل اوراوی 387 حدیث بوده است و بعضی احادیث او را 788 عدد دانسته اند.(3)

8. او راوی احادیث زیادی در شأن و فضیلت مولا امیرالمؤمنین (علیه السلام) بوده است که از جمله آنها حدیث غدیر و حدیث منزلت (انت منی بمنزلة هارون و موسی) و حدیث کساء بوده است و آیه تطهیر در خانه ام سلمه در شأن پنج تن آل عبا نازل گردیده است.(4)

ص: 80

9. ماجرای آخرین منبر پیامبر، و طلب عصای ممشوق برای قصاص سواءة بن قیس و گشودن هزار باب علم برای حضرت علی (علیه السلام) از زبان ام سلمه نقل شده است.(1)

10. و همچنین ماجرای لشگر اُسامه، و آخرین نماز پیامبر در مسجد و کنار زدن ابوبکر از محراب نماز و قصه قلم و دوات و ... را ام سلمه نقل کرده است.(2)

11. ام سلمه و ام ایمن اولین زنانی بودند که در مسجد حاضر شدندو با حکومت ابوبکر مخالفت کردند و ام سلمه گفت: یا عتیق (ابوبکر) مااسرع با ابدیتم حسدکم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) . ای ابوبکر چقدر زود حسادتان را با آل محمد آشکار کردید.

پس عمر دستور داد که آنها را از مسجد بیرون کنند و گفت ما را با زنان چه کار.(3)

12. او در قصه فدک ، برای مالکیت حضرت فاطمه س شهادت داد و حدیث نحن الانبیا لانورث را تکذیب کرد و در نتیجه، عطای او از بیت المال به مدت یکسال قطع شد.(4)

ص: 81

13. او در هنگام بستری بودن حضرت زهرا س از پرستاران و ملازمان خانه آن حضرت بود و زمانی که ام سلمه از حضرت زهرا (علیها السلام) پرسید: چگونه صبح کردی؟ حضرت جواب دادند اصبحت بین کمد و کرب فقد النبی و ظلم الوصی .(1)

14. او صاحب سرّ رسول الله و اهل بیت بود و به همین جهت او اولین کسی بود که تربت کربلا را از دست مبارک رسول خدا و امام حسین (علیه السلام) گرفت و شاهد خون شدن آنها در روز عاشورا بود. که روایت آن را به صورت کامل ذکر می کنیم.(2)

لقاء الامام الحسین مع ام سلمه عندما خرج من المدینه و عند ما خرج من مکه.(3)

در بحارالانوار آمده است که چون امام حسین (علیه السلام) خواست از مدینه حرکت کند ام سلمه به خدمت ایشان مشرف شدند و عرض کرد: ای نور دیده من ، ای فرزند گرامی! مرا اندوهناک نگردان در بیرون رفتن از مدینه به سوی عراق. چون از جدت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمود: فرزند دلبندنم حسین درعراق در زمینی که آن را کربلا می گویند به تیغ ظلم و جفا کشته خواهد شد.

ص: 82

امام حسین (علیه السلام) فرمود: ای مادر محترم! من نیز می دانم که شهید خواهم شد و مرا چاره ای جز رفتن نیست و باید به فرموده خدا عمل کنم.

به خدا سوگند که می دانم در چه روز کشته خواهم شد و چه کسی از اهل بیت من و خویشان من با من کشته خواهند گشت و اگر بخواهی جای خود را که در آن کشته و مدفون می شوم را به تو نشان دهم.

پس آن حضرت به جانب کربلا به دست خود اشاره نمود و به اعجاز زمین ها پست شد و زمین کربلا نمایان گردید. تا آن که آن حضرت لشگرگاه و محل شهادت و دفن خود و هر یک از اصحاب خود را به ام سلمه نشان داد پس فغان و ناله و گریه ام سلمه بلند شد. به حدی که در و دیوار با او هم ناله شدند. امام حسین (علیه السلام) فرمود: ای مادر گرامی! چنین مقدر شده که من به جور و ستم شهید می شوم و فرزندان و خویشان من با من شهید شوند و اهل بیت و زنان و اطفال مرا اسیر نمایند و شهر به شهر و دیار به دیار بگردانند و هر چه استغاثه بنمایند ، یاوری نیابند.

ام سلمه گفت ای فرزندم جدت رسول الله این مصیبت عظمی را برای من شرح داده است و تربت مدفن تو را به من عطا کرده و من در شیشه ای آن را حفظ کرده ام.

پس امام حسین (علیه السلام) هم با دست معجزه آسای خود کفی از خاک کربلا برداشت و به ام سلمه داد و فرمود: ای مادر مومنان! این خاک را نیز

ص: 83

در شیشه ای حفظ کن و در نزد آن شیشه ای که جدم آن را به تو سپرد بگذار و هرگاه دیدی هر دو خون شدند بدان که من در آن صحرا شهید شده ام.

ام سلمه بعد از رفتن سید الشهداء به طرف کربلا همیشه مواظبت آن دو شیشه می نمود تا روز عاشورا به جهت خواب قیلوله خوابیده بود که ناگهان ترسان و لرزان از خواب بیدار شد. و بر سرشیشه ها رفت و دید خون از آنها می جوشد. آن خون را به صورت مالید و صیحه بر کشید و فرمود: یا بنات عبدالمطلب هَلُمنَ هَلُمنَ فقد قتل والله سید کنّ الحسین فقیل لها : یا ام المومنین ! ما هذا؟

ام سلمه فرمود: ای دختران عبدالمطلب بیایید بیایید به خدا قسم سرورتان امام حسین کشته شد.

به او گفتند ای ام المؤمنین این خون ها چیست؟

فرمود: به درستی که از روزی که رسول خدا ص از دنیا رفته بود او را در خواب ندیده بودم. امروز برای خواب قیلوله اندکی سر به بالین نهادم به ناگاه رسول خدا را گردآلود و ژولیده مو دیدم. عرض کردم: یا رسول الله این چه حالت است که در شما می نگرم؟

ص: 84

فرمود: ای ام سلمه! حسین مرا کشتند. مازلت الیوم احفر القبور للحسین و اصحابه. و من امروز در حال کندن قبر برای امام حسین و اصحابش بودم.(1) ام سلمه و شنیدن نوحه جنیان برای امام حسین (علیه السلام) .(2)

ام سلمه همسر پیامبر می گوید: از وقتی پیامبر وفات کرده بود تا امشب نوحه جن را نشنیده بودم و گویا به فرزندم بلائی رسیده است چون یک جنی می گفت:

الا یا عین فانهملی بجهد *** فمن یبکی علی الشهدا بعدی

علی رهط تقودهم المنایا *** الی متجبر فی ملک عبد

الا ای دیده کوشش کن به گریه، که گریه بر شهیدان بعد از من برای آن جمعی که مرگ آن ها را کِشانید به سوی جباری در لباس عبد.(3)

و اخرج ابونعیم فی الدلائل عن ام سلمه قالت: سمعت الجن تبکی علی حسین و تنوح علیه.(4)

ام سلمه می گوید: من گریه و ناله جنیان بر حسین را شنیدم.

حالها حین علمت باستشهاد الامام الحسین (علیه السلام) .(5)

ص: 85

ام سلمه زمانی که خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) را شنید:

ابونعیم، باسناده عن ام سلمه، انها لمّا بلغها مقتل الحسین (علیه السلام)

ضربت قبة فی مسجد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)جلست فیها و لبست سوادا.

چون خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) به ام سلمه رسید پس او در مسجد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)قبه ای بنا نمود و در آن با لباس سیاه نشست.(1)

عن شهر بن حوشب، قال انا کنّا عند ام سلمه زوج النبی (صلی الله علیه و آله و سلم)قال: فسمعنا صارخة، فاقبلت حتی انتهیت الی ام سلمه. فقالت: قتل الحسین. قالت: قد فعلوها! املا الله بیوتهم – او قبورهم- علیهم ناراً و وقعت مغشیاً علیها.

شهر بن حوشب می گوید ما نزد ام سلمه همسر پیامبر بودیم که صدایی بلند شد تا به ام سلمه رسید و گفت حسین را کشتند. ام سلمه گفت: پس انجام دادند خداوند خانه های آنها (یا قبرهای آن ها را) پر از آتش کند و ام سلمه غش کرد و افتاد.(2)

عن ام سلمه قالت: لما قتل الحسین مطرنا دماً.

از ام سلمه نقل شده است: وقتی حسین (علیه السلام) کشته شد آسمان خون بارید.(3)

و بالجمله چون خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) به ام سلمه رسید چنان که در مسند احمد بن حنبل مسطور است اهل عراق را لعن فرستاد و

ص: 86

قالت: قتلوه قتلهم الله. غرّوه و اذلّوه لعنهم الله. و فرمود: کشتند حسین را خداوند بکشد ایشان را از در فریب بیرون شدند ذلیل ساختند او را خداوند ملعون بدارد ایشان را . آن گاه حدیث کساء را (به صورت خاصی) روایت کرد و فرمود: من به رسول خدا گفتم یا رسول الله من از اهل بیت تو نیستم حضرت فرمود: انتِ الی خیر . تو بر خیر هستی.(1)

چون خبر قتل امام حسین (علیه السلام) و خبر شهادت اصحاب و اسارت اهل بیت او به مدینه رسید اقیمت الماتم عند ازواج النبی فی منزل ام سلمه رضی الله عنها و فی دور المهاجرین و الانصار ... جلسه عزا در خانه ام سلمه برپاشد و همسران پیامبر در آن شرکت کردند و همچنین جلسه عزا در خانه مهاجرین و انصار برپا گریدید.(2)

و سپهر در ناسخ التواریخ می نویسد او در سال 61 هجری قمری وفات کرد و وی آخر زنی از زنان پیامبر بوده که از دنیا رفت.(1)

و محلاتی در ریاحین الشریعه می نویسد: ام سلمه در سنة شصت و دو در مدینه وفات کرد و در آن وقت هشتاد و چهار سال از عمر او گذشته بود و در بقیع مدفون شد و او آخرین امهات مومنین بود که از دنیا رفت.(2)

و کانت آخر من مات من امهات المؤمنین. عمرّت حتی بلغها مقتل الحسین الشهید. فوجهت لذلک. و غشی علیها. و حزنت علیه کثیراً. و لم تلبث بعده الا یسیرا.(3)

لازم به ذکر است بانوانی همچون طوعه و آن بانویی که دوطفلان مسلم را در خانه جا داد و زنان قبیله بنی اسد که برای دفن امام حسین (علیه السلام) آمدند و همسران و مادران و فرزندان شهدای کربلا زنانی هستند که در مصائب امام حسین (علیه السلام) شریکند.

ص: 88

تو دشت ماریه را کربلا ز خون کردی *** به شام و کوفه من از اشک کربلا کردم

به هر کجا که نشستم گریستم ز غمت *** به هر طرف که دویدم تو را صدا کردم

طواف پیکر بی سر به زیر خنجرها *** زیارت سرِ بی تن به نیزه ها کردم

سپرد حکم تو هشتاد و چار لاله به من *** که من به اشک، حراست ز لاله ها کردم

ز خارهای مغیلان بپرس کز داغت *** چقدر اشک فشاندم، چه ناله ها کردم

به نیزه خواندن قرآن تو ربود دلم *** اگر چه سوختم از غم ولی صفا کردم

ز خطبه خواندنم- انداختی و از حالم *** گواست چوبه محمل که من چه ها کردم

اگر ز پای فتادم بسی ولی آخر *** به کاخ ظلم عزای تو را به پا کردم

شاعر: سید رضا مؤیّد

*****

ص: 91

در زيارت ناحيه مقدسه، حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرمايند:

«وَ رُفِعَ عَلَی القَناةِ رَأسُكَ وَ سُبِی اَهلُكَ کالعَبیدِ، وَ صُفِّدوا فِی الحَدیدِ، فَوقَ اَقتابِ المَطِیاتِ، تَلفَحُ وُجوهُهُم حَرَّ الهاجِراتِ، یساقونَ فِی البَراری وَ الفَلَواتِ، اَیدیهِم مَغلولَةٌ اِلی الاَعناقِ، یطافُ بِهِم فِی الاَسواقِ».

« سر مبارك تو بر فراز نی زده شد، و اهل و عيالت همچون بردگان به اسيری گرفته شدند، و بر بالای جهاز شتران، در غل و زنجير به بند كشيده شدند، حرارت آفتاب داغ نيمروز چهره هايشان را می سوزانيد، در صحرا و بيابان ها به جلو (منزل به منزل) برده می شدند، دست هايشان با زنجير به گردن هايشان بسته شده و در بازارها گردانيده می شدند»

ص: 92